UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS

FAKULTETI I BIZNESIT

PROGRAMI I DOKTORATURËS “SHKENCA EKONOMIKE”

EFEKTET E POLITIKAVE DECENTRALIZUESE NË FUSHËN E

BURIMEVE NATYRORE PYJE DHE KULLOTA

Udhëheqës shkencor: Disertanti:

Prof. Dr. Kristaq KUME MSc. Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI)

i

© Copyright

i

Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI)

2016

ii

Udhëheqësi i Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI) vërteton se ky është version i miratuar i

disertacionit të mëposhtëm:

EFEKTET E POLITIKAVE DECENTRALIZUESE NË FUSHËN E

BURIMEVE NATYRORE PYJE DHE KULLOTA

Prof.Dr. Kristaq KUME

iii

EFEKTET E POLITIKAVE DECENTRALIZUESE NË FUSHËN E

BURIMEVE NATYRORE PYJE DHE KULLOTA

Përgatitur nga:

MSc. Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI)

Disertacioni i paraqitur nё

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandёr Moisiu”, Durrёs

Nё pёrputhje tё plotё

me kёrkesat

Pёr gradёn “Doktor”

Universiteti “Aleksandёr Moisiu”, Durrёs, Mars 2016

iv

DEDIKIM

PRINDËRVE

DHE FAMILJES TIME

v

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Përfundimi i një punimi doktorature është rezultat i kombinimit të shumë elementeve bashkë,

duke kërkuar shumë punë, përkushtim, vullnet por mbi të gjitha mbështetjen e atyre që na

rrethojnë. Në fund të këtij rrugëtimi sfidues do doja të falenderoja dhe të shprehja mirënjohjen

time për të gjithë ata që kanë kontribuar në një mënyrë apo në një tjetër, që unë të vazhdoja, edhe

kur vështirësitë dukeshin të pakapërcyeshme.

Një falenderim të thellë kam për udhëheqësin shkencor të këtij punimi, Prof. Dr. Kristaq Kume, i

cili ka ditur gjithmonë të më nxisë të kërkoj më të mirën. Mbështetja dhe përkushtimi i tij ka

qënë çelësi i kapërcimit të vështirësive gjatë gjithë hapave të kërkimit shkencor.

Falenderoj Rektorin e Universitetit “Aleksandër Moisiu, Durrës”, Prof. Dr. Mit‟hat Mema, i cili

ka qënë një mbështetje e madhe jo vetëm për përfundimin e shkollës së doktoraturës por edhe për

përmirësimin tonë të vazhdueshëm në rrugën e marrjes dhe përcjelljes së dijes.

Do doja të falenderoja ata profesorë që kanë shënuar rrugën time akademike deri sot, si Prof. Dr.

Servete Gruda, Prof. Dr. Rajmonda Duka, të cilët më kanë këshilluar dhe udhëhequr gjatë këtij

rrugëtimi shumë të vështirë. Falenderim shkon gjithashtu për kolegët e mi, në veçanti Prof. Asoc.

Dr. Azeta Tartaraj dhe Dr. Llambi Prendin, me të cilin kemi ndarë bashkë sfidat e shkollës dhe të

punës.

Në përfundim, por jo për nga rëndësia, falenderoj familjen time, prindërit për sakrificat dhe

mbështetjen e vazhdueshëm, dhe dy vëllezërit e mi që kanë ditur të më durojnë sa herë jam

ankuar. Falenderimi më i madh shkon sot për bashkëshortin tim Olsin, dhe Savën tonë.

Faleminderit për mbështetjen e pakushtëzuar, mirëkuptimin sa herë kam munguar, dhe

motivimin që më keni dhënë për të arritur këtu.

Falë Zotit mbi gjithçka, dhe të gjithëve ju, ky rrugëtim përfundon me sukses!

vi

Deklaratë mbi Origjinalitetin

Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI)

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera,

përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë

burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyre eksplicide si të tilla.

Jam e vetëdijshme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së është i

ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në

përputhje me “Rregulloren e Programeve të Studimit të Ciklit të Tretë (Doktoratë) të UAMD-së,

neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin Nr. 16, datë 28.3.2013

Durrës, më _________________ Firma Zoica KOKAVESHI (ZHARKALLI)

vii

PËRMBLEDHJE

Implementimi i politikave decentralizuese vlerësohet të jetë një mënyrë efektive për ndërtimin e

sistemeve demokratike dhe zhvillimin ekonomik. Shqipëria, sikurse shumë vende të tjera që

përjetuan ndryshime të sistemeve qeverisëse, është përballur me një periudhë tranzicioni, të

karakterizuar nga ndryshime të mënyrës së organizimit të aktivitetit ekonomik dhe menaxhimit të

burimeve në dispozicion. Reformat decentralizuese kanë synuar përmirësimin e vazhdueshëm të

mënyrës së qeverisjes, zhvillimin ekonomik dhe atë social.

Vlerësimi i impaktit të politikave të ndërmarra realizohet duke analizuar masën në të cilën janë

përmbushur objektivat e paracaktuara. Në rastin e politikave decentralizuese, objektivat parësorë

janë: reduktimi i varfërisë dhe forcimi i demokracisë, dhe sa më mirë të realizohen këto

objektiva, aq më e sukseshme vlerësohet nisma e ndërmarrë.

Qëllimi i këtij punimi është vlerësimi i impaktit të politikave decentralizuese në një sektor të

rëndësishëm të ekonomisë kombëtare, siç është ai i burimeve natyrore, me fokusin kryesor tek

administrimi i pyjeve dhe kullotave. Rishikimi i literaturës ekzistuese mundësoi ndërtimin e një

modeli konceptual për kryerjen e këtij studimi, i cili pasqyron të gjitha aspektet e konsideruara të

rëndësishme për këtë çështje.

Objektivat e studimit janë hartuar për të vlerësuar impaktin e politikave decentralizuese në

fushën e burimeve natyrore – pyje dhe kullota, duke u përqëndruar në tre aspekte kryesore siç

janë ai: ekonomik, social dhe zhvillimi i qëndrueshmë, dhe më tej evidentimin e faktorëve të

rëndësishëm që ndikojnë përmirësimin e këti impakti. Studimi bazohet në përceptimin e

komunitetit në lidhje me këto çështje, dhe nëpërmjet teknikave të ndryshme statistikore,

evidenton dhe shqyrton lidhjet që ekzistojnë ndërmjet faktorëve të marrë në analizë.

Rezultati i punimit është ndërtimi dhe testimi i një modeli të rëndësishëm konceptual që orienton

politikë-bërjen drejt atyre aspekteve që vërtet përmirësojnë rezultatet e politikave decentralizuese

në fushën e burimeve natyrore, konkretisht, në atë të pyjeve dhe kullotave. Kështu, aspekti

ekonomik vlerësohet të jetë faktori më i rëndësishëm që ndikon perceptimin e komunitetit mbi

përfitimet nga decentralizimi i menaxhimit të këtyre burimeve, ndërkohë që aspekti social dhe ai

i garantimit të zhvillimit të qëndrueshëm, shfaqen me më pak ndikim në gjykimin e tyre.

Për anëtarët e komuniteteve ku është kryer studimi, është shumë e rëndësishme mundësia për të

rritur të ardhurat e tyre, edhe pse përfshirja e tyre në vendimmarrje në lidhje me këto burime nuk

është në nivele të larta. Krahas aspektit ekonomik, mënyra e realizimit të procesit të

decentralizimit dhe marrëdhënia ndërmjet njësive të qeverisjes vendore dhe anëtarëve të

komunitetit, janë po ashtu faktorë që përmirësojnë impaktet e politikave decentralizuese.

Fjalët Kyçe: politika decentralizuese, burime natyrore, impakt social – ekonomik, zhvillim i

qëndrueshëm

viii

SUMMARY

Decentralization policies are estimated to be an effective way to build democracy and guarantee

economic development. Albania, like many other countries that has experienced changes in their

government systems, has faced a long transition period, characterized by changes in the way of

organizing economic activity and management of available resources. Decentralization reforms

aimed continuous improvement of the way of governance, also economic and social

development.

The assessment of implemented policies impact is realized by analyzing the extent to which

predetermined objectives are met. In the case of the decentralization policy, the primary

objectives are: poverty reduction and democracy strengthening, and better these objectives are

realized, more successfuly is estimated the undertaken initiatives.

The purpose of this paper is to assess the impact of decentralizing policies in an important sector

of national economy, such as the natural resources, with the main focus on the management of

forests and pastures. Review of existing literature enabled the construction of a conceptual model

for conducting this study, which reflects all aspects considered relevant to this issue.

The objectives of the study are designed to assess the impact of decentralization policies in the

field of natural resources - forests and pastures, focusing on three main aspects as: economic,

social and sustainable development, and further identification of important factors that affect the

improvement of this impact. The study is based on the community perception about these issues,

and through various statistical techniques, it identifies and examines the relations that exist

between the factors taken into analysis.

The result of this paper is to build and test a conceptual model guiding important policy-making

towards those aspects that really improve the results of decentralization policies in the field of

natural resources, namely, that of forests and pastures. Thus, the economic aspect is estimated to

be the most important factor that influences the community perception on the benefits of

decentralization of management of these resources, while social aspect and guaranteeing

sustainable development, appear less influential in their judgment.

For members of the communities where the study was conducted, it is very important the

opportunity to increase their income, even though their participation in decision making about

these resources is not high. Besides the economic aspect, the method of implementation of the

decentralization process and the relationship between local government and community

members, are also factors that improve the decentralization policies impacts.

Keywords: decentralization policy, natural resources, social impact - economic, sustainable

development

ix

PËRMBAJTJA E LËNDËS

Mirënjohje............................................................................................................................. v

Përmbledhje.......................................................................................................................... vii

Lista e Tabelave................................................................................................................... xii

Lista e Figurave.................................................................................................................... xii

Lista e Shkurtimeve.............................................................................................................. iv

KAPITULLI I

HYRJE.................................................................................................................................. 2

1.1 Parathënie......................................................................................................................... 2

1. 2 Qëllimi i Studimit........................................................................................................... 3

1.3 Objektivat e Studimit...................................................................................................... 4

1.4 Pyetjet Kërkimore............................................................................................................ 4

1.5 Metodologjia e Përdorur.................................................................................................. 4

1.6 Struktura e Punimit.......................................................................................................... 5

KAPITULLI II

SHQYRTIMI I LITERATURËS MBI DECENTRALIZIMIN DHE ZBATIMIN E TIJ

NË FUSHËN E BURIMEVE NATYRORE...................................................................... 8

2.1 Çfarë është Decentralizimi?............................................................................................. 8

2.1.1 Llojet e Decentralizimit.......................................................................................... 10

2.1.2 Argumentet që Mbështesin Decentralizimin.......................................................... 12

2.1.3 Disa nga Veçoritë e Decentralizimit...................................................................... 15

2.1.3.1 Pjesmarrja, Shoqëria Civile dhe Decentralizimi........................................ 15

2.1.3.2 Informimi dhe Monitorimi në Sistemet e Decentralizuara........................ 18

2.1.4 Impaktet Potenciale të Decentralizimit................................................................... 19

2.1.4.1 Impakti i Decentralizimit mbi Barazinë..................................................... 20

2.1.4.2 Impakti Makroekonomik i Decentralizimit................................................. 20

2.1.4.3 Decentralizimi dhe Rritja Ekonomike........................................................ 20

2.1.5 Përgjegjshmëria në Sistemet e Decentralizuara...................................................... 22

2.1.6 Transparenca dhe Korrupsioni................................................................................ 22

2.1.7 Përparësitë dhe Mangësitë e Decentralizimit......................................................... 23

2.1.7.1 Përparësitë dhe Përfitimet e Ndërmarrjes së Decentralizimit..................... 23

2.1.7.2 Mangësitë dhe Rreziqet e Ndërmarrjes së Decentralizimit......................... 27

2.2 Decentralizimi i Menaxhimit të Burimeve Natyrore...................................................... 29

2.2.1 Çështjet Kryesore në Decentralizimin Demokratik të Burimeve Natyrore........... 32

2.2.2 Objektivat e Decentralizimit të Burimeve Natyrore.............................................. 35

x

2.2.3 Burimet Natyrore dhe Ekonomia Rurale................................................................ 36

2.2.3.1 Burimet Natyrore dhe Forcimi i Demokracisë........................................... 37

2.2.3.2 Aksesi tek Burimet Natyrore dhe Ulja e Varfërisë.................................... 38

2.2.3.3 Përdorimi i Qëndrueshëm i Burimeve Natyrore........................................ 38

2.2.3.4 Aksesi dhe të Drejtat Pronësore mbi Burimet Natyrore............................ 38

2.2.3.5 Garantimi i të Drejtave të Pronës............................................................... 39

2.3 Një Vështrim i Përgjithshëm mbi Pyjet dhe Kullotat në Shqipëri................................... 40

2.3.1 Kushtet e Pronësisë në Pyje dhe Kullota në Periudha të Ndryshme Kohore.......... 41

2.3.2 Kuadri Ligjor në Periudha të Ndryshme Historike..................................................41

2.3.3 Decentralizimi i Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave në Shqipëri........................46

2.3.3.1 Fillimi i Procesit të Decentralizimit............................................................ 46

2.3.3.2 Institucionet Përgjegjëse për Menaxhimin e Pyjeve dhe Kullotave

Komunale dhe Kompetencat Përkatëse të Tyre ..........................................46

2.3.3.3 Procesi i Administrimit të Pyjeve Komunalë...............................................48

2.3.3.4 Marrëdhëniet Institucionale për Menaxhimin e Pyjeve dhe Kullotave....... 49

2.3.3.5 Transferimi i të Drejtave të Pronësisë.......................................................... 50

2.3.3.6 Krijimi i Shoqatave të Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave...................... 50

2.3.3.7 Procesi i Hartimit të Politikave Decentralizuese për Menaxhimin e Pyjeve

dhe Kullotave.............................................................................................. 51

2.3.3.8 Plotësimi i Kuadri Politik............................................................................ 52

2.3.3.9 Sfidat e Decentralizimit të Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave

Komunale..................................................................................................... 57

KAPITULLI III

METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE INSTRUMENTET E PËRDORURA...........60

3.1 Përcaktimi i Modelit Konceptual..................................................................................... 60

3.1.1 Objektivat dhe Qëllimet e Studimit........................................................................ 60

3.2 Hartimi i Projektit të Kërkimit Shkencor......................................................................... 62

3.2.1 Hapat e Kërkimit Shkencor..................................................................................... 62

3. 3 Instrumentat për Mbledhjen e të Dhënave Parësore....................................................... 64

3.3.1 Intervistat Gjysëm – të Strukturuara...................................................................... 64

3.3.2 Pyetësorët............................................................................................................... 65

3.3.2.1 Arsyet e Përzgjedhjes së Pyetësorëve........................................................ 66

3.3.2.2 Formulimi i Pyetësorit............................................................................... 67

3.4 Formimi i Shembullit...................................................................................................... 69

3.4.1 Përcaktimi i Popullimit.......................................................................................... 70

3.4.2 Madhësia e Zgjedhjes............................................................................................ 70

3.4.3 Përzgjedhja e Pjesmarrësve në Studim.................................................................. 71

3.5 Mbledhja e të Dhënave.................................................................................................... 72

3.6 Analiza e të Dhënave....................................................................................................... 72

xi

KAPITULLI IV

ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET.................................................................78

4.1 Analiza e të Dhënave Dytësore....................................................................................... 78

4.1.1 Rëndësia e Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave në Shqipëri........................................78

4.1.2 Kushtet Ekologjike të Pyjeve dhe Kullotave.......................................................... 80

4.1.3 Ecuria e Procesit të Decentralizimit të Menaxhimit të Burimeve Natyrore........... 82

4.2 Analiza Përshkruese e të Dhënave................................................................................... 83

4.3 Analiza Shumëfaktoriale e të Dhënave ........................................................................... 92

4.3.1 Testet Paraprake për Përshtatshmërinë e të Dhënave............................................. 92

4.3.1.1 Studimi i Vlerave Ekstreme....................................................................... 92

4.3.1.2 Multikolineariteti.........................................................................................92

4.3.1.3 Normaliteti................................................................................................. 94

4.3.1.4 Lineariteti................................................................................................... 95

4.3.2 Analiza Faktoriale e të Dhënave............................................................................ 95

4.3.2.1 Përshtatshmëria e Përdorimit të Analizës Faktoriale dhe Analizës së

Komponentëve Kryesorë........................................................................... 95

4.3.2.2 Përshtatshmëria dhe Numri i Komponentëve të Përftuar.......................... 96

4.3.2.3 Nxjerrja dhe Rrotullimi i Komponentëve për të Rritur

Interpretueshmërinë....................................................................................100

4.3.2.4 Emërtimi i Komponentëve........................................................................ 103

4.3.2.5 Qëndrueshmëria e Brendshme e Komponentëve...................................... 105

4.3.3 Analiza Regresive e të Dhënave............................................................................. 106

KAPITULLI V

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME......................................................................111

5.1 Arritja e Objektivave të Studimit..................................................................................... 111

5.2 Kontributi i Studimit........................................................................................................ 113

5.3 Konkluzionet e Studimit.................................................................................................. 113

5.4 Rekomandime.................................................................................................................. 115

5.5 Kufizimet e Studimit....................................................................................................... 116

5.6 Studime të Mëtejshme......................................................................................................116

BIBLIOGRAFIA................................................................................................................. 117

SHTOJCA............................................................................................................................. 122

xii

Lista e Tabelave

Tabela 2.1. Pronësia e Pyjeve në Shqipëri

Tabela 3.1. Shpërndarja e Shembullit

Tabela 4.1. Treguesit e varfërisë sipas viteve (2002 – 2012)

Tabela 4.2. Shpërndarja e Popullsisë sipas Vendbanimit

Tabela 4.3. Punimet dhe Investimet e realizuara në vitet 2005-2010

Tabela 4.4. Ndarja e sipërfaqes pyjore të Shqipërisë për vitet 2003, 2008 dhe 2013.

Tabela 4.5. Kushtet e Pronësisë së Pyjeve në Shqipëri (1945 – 2012)

Tabela 4.6. Ecuria e procesit të transferimit të Pyjeve dhe Kullotave (1996 – 2013)

Tabela 4.7. Përfshirja në Vendimmarrje

Tabela 4.8. Përfshirja në Vendimmarrje e të Varfërve

Tabela 4.9. Njohja e rolit të ShPPKK

Tabela 4.10. Statistikat e Kolinearitetit

Tabela 4.11. Vlerat e KMO dhe Testit Bartlett

Tabela 4.12. Vlerat e “Communalities”

Tabela 4.13. Varianca Totale e Shpjeguar

Tabela 4.14. Varianca Totale e Shpjeguar nga secili prej Komponentëve

Tabela 4.15. Matrica e Komponentëve të Përftuar

Tabela 4.16. Matrica e Rrotulluar e Komponentëve të Përftuar

Tabela 4.17. Emërtimi i Komponentëve

Tabela 4.18. Qëndrueshmëria e Brendshme e konstrukteve sipas treguesit Cronbach‟s Alpha

Tabela 4.19. Qëndrueshmëria e Brendshme e Komponentëve të Përftuar

Tabela 4.20. Përmbledhja e Modelit të Ndërtuar

Tabela 4.21. Analiza e Variancës – Rëndësia e Modelit

Tabela 4.22. Rëndësia e Koeficientëve të Modelit

xiii

Lista e Figurave

Figura 1.1. Procesi i analizimit të të dhënave parësore

Figura 2.1. Aktorët pjesëmarrës në proceset decentralizuese

Figura 2.2. Marrëdhëniet midis Institucioneve Përgjegjëse për Menaxhimin e Pyjeve dhe

Kullotave Komunale

Figura 3.1. Modeli Konceptual për kryerjen e studimit

Figura 3.2. Hapat e Procesit të Kërkimit

Figura 4.1. Ndikimi i Burimeve Natyrore në të Ardhurat Familjare (në %)

Figura 4.2. Vlerësimi i mundësisë për të krijuar të ardhura pas kalimit të pyjeve dhe kullotave në

pronësi të Nj.Q.V

Figura 4.3. Pagesa e taksave dhe investimet e kryera për përmirësimin e pyjeve komunale (në %)

Figura 4.4. Vlerësimi për investimet e kryera në kuadër të zbatimit të Planit të Menaxhimit

Figura 4.5. Përfshirja e në vendimmarrje sipas gjinisë

Figura 4.6. Njohja e aktiviteteve dhe Institucioneve Përfaqësuese në Menaxhimin e P&KK

Figura 4.7. Vlerësimi i marrëdhënies Nj.Q.V – Komunitet

Figura 4.8. Mbrojtja dhe Menaxhimi i Mirë i Burimeve Natyrore

Figura 4.9. Forma e Përdorimit të Pyjeve sipas Vlerësimit të Komunitetit

Figura 4.10. Scree Plot – i i Komponentëve të Përftuar

xiv

Lista e Shkurtimeve

OKB – Organizata e Kombeve të Bashkuara

UNDP – United Nations Development Fund (Fondi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara)

BB – Banka Botërore

NJ.Q.V – Njësitë e Qeverisjes Vendore

MBU – Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit

MMPAU – Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

DPPK - Drejtoria e Politikave të Pyjeve dhe Kullotave

DSHP – Drejtoria e Shërbimit Pyjor

P&KK – Pyje dhe Kullota Komunale

SHPPK – Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave

SHKPPKK – Shoqata Kombëtare e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave Komunale

PM – Plan Menaxhimi

IKP – Inventari Kombëtar i Pyjeve

VKM – Vendim i Keshillit të Ministrave

1

KAPITULLI I

HYRJE

2

KAPITULLI I

1. HYRJE

1.1 Parathënie

Reformat decentralizuese vlerësohen si instrumente të rëndësishme për kalimin e shoqërive nga

sistemet totalitare drejt atyre demokratike. Objektivat kryesorë të këtyre reformave përputhen

edhe me disa nga Objektivat për Zhvillim të Mijëvjecarit (OKB, 2000) sic janë; reduktimi i

varfërisë nëpërmjet rritjes së përfitimeve ekonomike dhe forcimi i demokracisë nëpërmjet

përfshirjes së komunitetit në vendimmarrje. Pothuajse të gjitha vendet në zhvillim kanë

ndërmarrë reforma decentralizuese. Ndërsa arsyet për decentralizimin janë të shumta, shumica e

qeverive e shpjegojnë decentralizimin si një mjet për rritjen e efikasitetit dhe barazisë për

kryerjen e aktiviteteve që sjellin zhvillim në ofrimin e shërbimeve, si dhe në promovimin e

pjesëmarrjes lokale dhe forcimin e demokracisë.

Logjika bazë e decentralizimit është që institucionet demokratike lokale mund të dallojnë më

mirë dhe kanë më shumë gjasa për t'iu përgjigjur nevojave dhe pritshmërive lokale, sepse ato

kanë qasje më të mirë në informacion, për shkak të afërsisë së tyre me komunitetin, dhe e kanë

më të lehtë të tregohen të përgjegjshëm para popullatës që përfaqësojnë, sikurse shpjegohet edhe

nga Fox&Aranda (1996).

Teorema më e njohur e decentralizimit është ajo e formuluar nga Oates (1972 ), sipas të cilës

“çdo shërbim publik duhet të sigurohet nga autoriteti, i cili ka kontrollin mbi zonën gjeografike

më të vogël që mund të mbajë brenda saj përfitimet dhe kostot e këtij shërbimi”. Teorema e

decentralizimit ngrihet mbi supozimin se qeveria qendrore siguron të mira dhe shërbime në

mënyrë të njëjtë në të gjithë territorin e një shteti dhe jo sipas preferencave të konsumatorëve.

Përfitimet e pritura nga decentralizimi janë të karakterit politik, ekonomik dhe social. Shkaqet

“pse” decentralizohet dhe “si” decentralizohet ndryshojnë nga njëri vend në tjetrin, duke

reflektuar kështu, zhvillimet social – ekonomike të tyre. Arsyet më të rëndësishme se përse duhet

të decentralizohet ofrimi i shqërbimeve, janë të lidhura kryesisht me konceptin e eficiencës.

Sipas Stigler (1957), një qeveri, sa më afër qytetarëve të jetë, aq më mirë e kryen punën e saj.

Një nga sektorët që ka përjetuar ndyshime të shpeshta në mënyrën e menaxhimit është ai i

burimeve natyrore. Në shumë vende janë ndërmarrë Politika decentralizuese në këtë fushë, nisur

edhe nga rëndësia e vetë sektorit për komunitetet rurale por jo vetëm. Sipas UNDP, (2004),

burimet natyrore luajnë një rol strategjik në ekonominë rurale, si një burim potencial i zhvillimit

afatgjatë dhe si kontribues thelbësor në garantimin e ushqimit në mënyrë të vazhdueshme.

Shumë komunitete rurale në një mënyrë ose tjetër, janë të varura nga këto burime.

Sipas Bankës Botërore (2001), decentralizimi i menaxhimit të burimeve natyrore është një

çështje kritike në demokratizimin lokal, sepse kur popullata lokale përfshihet në menaxhim dhe

vendimmarrje, kjo mund të jetë një pikë e fortë për zhvillimin rural. Fuqizimi i kapacitetit të

3

komunitetit është thelbësor për rritjen e përfitimeve nga burimet natyrore ekzistuese. Sikurse në

çdo fushë tjetër, edhe në fushën e burimeve natyrore, objektivat kryesorë të decentralizimit janë:

reduktimi i varfërisë,

përmirësimi i demokracisë dhe,

garantimi i zhvillimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore.

Sipas Ribbot (2002), decentralizimi ndihmon në përmirësimin e barazisë përmes shpërndarjes së

drejtë apo demokratike të përfitimeve të realizuara nga aktivitetet lokale.

Massuanganhe (2008) vlerëson se aksesi i të varfërve tek burimet natyrore është thelbësor për

uljen e vazhdueshme të varfërisë. Sigurimi i aksesit dhe zotërimit është vendimtar për rritjen

ekonomike dhe përdorimin racional të burimeve natyrore. Menaxhimi i burimeve natyrore mund

dhe duhet të luajë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e qëndrueshëm të infrastrukturës.

Tensioni kryesor i zhvillimit të qëndrueshëm është midis mjedisit dhe presionit të veprimtarive

njerëzore.

Sikurse në shumë vende të tjera, edhe në Shqipëri, burimet natyrore dhe më konkretisht, pyjet

dhe kullotat, luajnë një rol të rëndësishëm në garantimin e jetesës së qytetarëve. Vendi ynë ka

edhe disa karakteristika të veçanta që e amplifikojnë rëndësinë e këtij sektori, siç është numri i

madh i popullsisë që jeton në zona rurale, niveli i lartë i varfërisë në këto zona dhe pesha e

sektorit të bujqësisë në Produktin e Brendshëm Bruto (PBB). Si rrjedhojë, studimi i këtij sektori

merr një vlerë të veçantë, në përpjekje për të vlerësuar impaktet e politikave decentralizuese në

menaxhimin e këtyre burimeve dhe për të gjetur faktorët që përmirësojnë efektet e këtyre

politikave.

Prej 25 vitesh, Shqipëria ka hyrë në një fazë tranzicioni të dyfishtë, fillimisht drejt ekonomisë së

tregut dhe në një sistem politik pluralist, dhe së dyti drejt integrimit të saj në Bashkimin

Evropian. Sipas Lerin dhe Marku (2010), kjo periudhë është karakterizuar nga ndryshime të

thella në strukturën prodhuese të vendit, duke ndryshuar shpërndarjen hapësinoro-demografike

dhe marrëdhëniet shoqërore. Në një vlerësim të bërë nga Müller dhe Munroe (2008), sektori i

pylltarisë ka përjetuar një situatë shumë të vështirë për shkak të një presioni të madh njerëzor,

çka solli degradimin e tij. Për të përmirësuar gjendjen e këtij sektori, qeveria shqiptare ndërmori

një sërë reformash që u fokusuan më tepër në procesin e decentralizimit të menaxhimit të

burimeve natyrore, nëpërmjet rritjes së pjesëmarrjes së komunitetit në vendimmarrje.

Transferimi i një pjese të burimeve natyrore si pyje, kullota, etj, në pronësi të Njësive të

Qeverisjes Vendore ishte një nga reformat më të rëndësishme të ndërmarra në kuadër të

proceseve decentralizuese. Ky proces filloi në vitin 1996 dhe bazohej pikërisht në njohjen e

nevojave të popullatave lokale për produkte dhe shërbime, dhe të të drejtës së tyre për t‟i

përdorur këto burime. Impakti i këtyre politikave vlerësohet në tri aspekte kryesore, nisur edhe

nga objektivat e tyre, që janë; aspekti ekonomik, social dhe garantimi i zhvillimit të

qëndrueshëm.

1.2 Qëllimi i Studimit

Qëllimi i këtij punimi ёshtё tё vlerёsojё efektet e politikave decentralizuese në fushën e burime

natyrore në Shqipëri, dhe konkretisht në sektorin e pyjeve dhe kullotave, si edhe të përcaktojë

faktorët që ndikojnë dhe përmirësojnë vlerësimin e këtyre efekteve.

4

1.3 Objektivat e Studimit:

Objektivat e këtij studimi janë:

Vlerësimi i impakti ekonomik, duke u fokusuar në krijimin e të ardhurave dhe reduktimin

e varfërisë si rezultat i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore në

Shqipëri.

Vlerësimi i impaktit social, duke u fokusuar te rritja e pjesëmarrjes së komunitetit në

vendimmarrje dhe forcimi i demokracisë si rezultat i politikave decentralizuese në fushën

e burimeve natyrore në Shqipëri.

Vlerësimi i impaktit të politikave decentralizese në menaxhimin e qëndrueshëm të

burimeve natyrore në Shqipëri.

Evidentimi i faktorëve që përmirësojnë impaktin e këtyre politikave në Shqipëri

1.4 Pyetjet Kërkimore

Bazuar në literaturën e shqyrtuar, reformat decentralizuese vlerësohen si një instrument i

rëndësishëm për përmirësimin e menaxhimit të burimeve natyrore nëpërmjet rritjes së të

ardhurave të përftuara nga përdorimi i tyre, përmirësimit të qeverisjes vendore dhe zhvillimit të

qëndrueshëm të këtyre burimeve. Megjithatë, duke patur parasysh boshllëqet në të dhëna dhe

informacione për ecurinë e këtyre reformave në vendin tonë, lind nevoja e studimeve të tjera. Si

e tillë, ky studim u përgjigjet pyetjeve kërkimore të mëposhtme:

Cili është efekti i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore në rritjen e të

ardhurave të komunitetit dhe në reduktimin e varfërisë?

Cili është efekti i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore në rritjen e

pjesmarrjes së komunitetit në vendimmarrje dhe në forcimin e demokracisë?

Cili është efekti i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore në mbrojtjen

dhe garantimin e zhvillimit të qëndrueshëm të këtyre burimeve?

Cilët janë faktorët e rëndësishëm që përmirësojnë efektet e këtyre politikave

decentralizuese?

1.5 Metodologjia e përdorur

Në realizimin e këtij studimit janë përdorur të dhënat parësore dhe ato dytësore. Të dhënat

dytësore janë rezultat i rishikimit të një literature të gjerë dhe bashkëkohore në lidhje me

politikat decentralizuese dhe efektet e këtyre politikave në fushën e burimeve natyrore, krahas

evidentimit të rëndësisë së këtyre burimeve për komunitetin dhe ekonominë në tërësi.

Gjithashtu, nga institucionet përgjegjëse në Shqipëri janë analizuar të dhënat për këtë sektor që

janë në dispozicion. Mbledhja e të dhënave parësore është realizuar nëpërmjet instrumenteve të

5

kërkimit sasior, siç janë pyetësorët dhe instrumenteve të kërkimit cilësorë që janë intervistat e

thelluara. Pyetësorët janë plotësuar nepërmjet intervistave individuale me anëtarë të

komuniteteve të Njësive të Qeverisjes Vendore ku është realizuar procesi i transferimit të këtyre

burimeve ndërsa intervistat e thelluara janë realizuar me përfaqësues të këtyre komuniteteve.

Përdorimi i pyetësorëve lehtëson proçesin e analizimit të të dhënave për shqyrtimin e lidhjeve

ndërmjet variablave të marrë në studim dhe në të njëjtën kohë, informacioni i mbledhur nga

intervistat cilësore pasurojnë këtë analizë dhe ndihmojnë në shpjegimin e rezultateve të

përftuara.

Numri i pyetësorëve të vlefshëm është 242. Një shpjegim më i detajuar për zgjedhjen e

metodave sasiore dhe cilësore për realizimin e kërkimit, procedurën e mbledhjes së të dhënave,

njësitë matëse dhe mënyrën e hartimit të pyetsorit, jepet në kapitullin e metodologjisё së këtij

punimi. Në mënyrë të përmbledhur, procesi i analizimit të të dhënave është paraqitur nëpërmjet

figurës 1.1 më poshtë:

Figura 1.1 Procesi i Analizimit të të Dhënave Parësore

Burimi: Autori

1.6 Struktura e Punimit

Kapitujt në vijim trajtojnë proceset decentralizuese në fushën e burimeve natyrore dhe më

konkretisht, ecurinë dhe ndikimin e tyre në Shqipëri.

Kapitulli i dytë përmbledh një rishikim të literaturës në lidhje me decentralizimin dhe zhvillimin

e tij në fushën e burimeve natyrore. Kapitulli nis me përkufizimin e decentralizimit, duke

vazhduar më tej me rëndësinë e këtij procesi dhe burimeve natyrore në ekonomitë rurale.

Trajtohet gjithashtu ecuria e kuadrit ligjor në lidhje me menaxhimin e burimeve natyrore dhe

Të dhënat parësore

Analiza Përshkruese

Analiza Faktoriale

Analiza Regresive

Testimi paraprak për: Ekzistencën e Vlerave Ekstreme,

Multikolinearitetin, Normalitetin, Linearitetin

6

kushtet e pronësisë në Shqipëri. Ky kapitull përfundon me analizën e procesit të transferimit të

një pjese të burimeve natyrore në pronësi të Njësive të Qeverisjes Vendore dhe objektivat e

përcaktuar në politikat e ndërmarra.

Kapitulli i tretë, paraqet metodologjinë e përdorur për kryerjen e kërkimit, modelin konceptual të

punimit dhe hipotezat e ngritura. Në pjesën e parë të këtij kapitulli paraqitet modeli konceptual i

bazuar në literaturën e shqyrtuar dhe objektivat e studimit. Në vijim përshkruhet procesi i

kërkimit duke trajtuar arsyet e zgjedhjes së pyetsorit si metodë për mbledhjen e të dhënave,

procedurat për mbledhjen e të dhënave, njësitë matëse dhe mënyra e hartimit të pyetsorit.

Kapitulli i katërt përmbledh analizën e rezultateve të kërkimit. Në këtë kapitull është bërë

shqyrtimi i lidhjeve për t‟u dhënë përgjigje pyetjeve kërkimore dhe hipotezave të shtruara. Është

realizuar analiza faktoriale dhe e besueshmërisë për variablat e marrë në studim, lidhjet

korrelative ndërmjet variablave të studjuar, analizë regresioni, etj.. Në fund të kapitullit

përmblidhen rezultatet e përpunimit të të dhënave.

Kapitulli i pestë vjen si kapitull përmbyllës i këtij studimi. Në këtë kapitull përmblidhen

rezultatet e të dhënave në formën e konkluzioneve të punimit, si dhe jepen disa rekomandime për

hartuesit e politikave decentralizuese. Kapitulli mbyllet me kufizimet e punimit dhe

rekomandimet për kërkime në këtë fushë në të ardhmen.

7

KAPITULLI II

SHQYRTIMI I LITERATURËS MBI DECENTRALIZIMIN DHE

ZBATIMIN E TIJ NË FUSHËN E BURIMEVE NATYRORE

8

KAPITULLI II

2. SHQYRTIMI I LITERATURËS MBI DECENTRALIZIMIN DHE

ZBATIMIN E TIJ NË FUSHËN E BURIMEVE NATYRORE

2.1 Çfarë është Decentralizimi?

Decentralizimi demokratik është një mjet për të institucionalizuar pjesëmarrjen e komunitetit në

qeverisje duke e bërë atë sa më efektive. Sipas përkufizimit të bërë nga Cistulli (2002),

“decentralizimi është procesi nëpërmjet të cilit autoriteti dhe përgjegjësia për disa funksione

transferohen nga qeveria qendrore tek njësitë e qeverisjes lokale, komunitetet dhe sektorët

privatë”. Me anë të këtij procesi, institucionet e decentralizuara, njësitë e qeverisjes lokale ose

organizatat civile (sipërmarrësit, fermerët, komunitetet, shoqatat, etj) kanë nivel më të lartë

pushteti në vendimmarrje. Një autor tjetër sic është Rondineli (1981), e përcakton

decentralizimin si transferim të autoritetit në planifikim, marrje vendimesh dhe menaxhim të

funksioneve publike nga një nivel i lartë i qeverisë në një individ, organizatë ose agjenci të një

niveli më të ulët. Sipas Blair (1996), decentralizim do të thotë “përmbysja e përqendrimit të

administrimit tek një qendër e vetme dhe përqendrimi i pushtetit tek njësitë e qeverisjes lokale”.

Më tej, decentralizimi është konsideruar si transferim i pushtetit nga qeveria qendrore tek

aktorët dhe institucionet në nivelet më të ulëta në hierarkinë politike-administrative dhe

territoriale.

Oates (1972 ) formuloi një “teoremë” për decentralizimin, sipas të cilës “çdo shërbim publik

duhet të sigurohet nga autoriteti, i cili ka kontrollin mbi zonën gjeografike më të vogël, që mund

të mbajë brenda saj përfitimet dhe kostot e këtij shërbimi”. Teorema e decentralizimit ngrihet

mbi supozimin se qeveria qendrore siguron të mira dhe shërbime në mënyrë të njëjtë në të gjithë

territorin e një shteti dhe jo sipas preferencave të konsumatorëve.

Përfitimet e pritura nga decentralizimi janë të karakterit politik, ekonomik dhe social. Shkaqet

“pse” decentralizohet dhe “si” decentralizohet ndryshojnë nga njëri vend në tjetrin, duke

reflektuar kështu zhvillimet social – ekonomike të tyre. Pavarësisht shkakut kryesor të nisjes së

proceseve decentralizuese, një ndër rezultatet e rëndësishme të tyre është sjellja e qytetarit më

afër vendimmarrjes qeveritare, duke rritur në këtë mënyrë besimin te institucionet shtetërore.

Arsyet më të rëndësishme se përse duhet të decentralizohet ofrimi i shqërbimeve, janë të lidhura

kryesisht me konceptin e eficiencës.

Sipas Stigler (1957), sa më afër qytetarëve të jetë një qeveri aq më mirë e kryen ajo punën e saj.

Musgrave (1959) bën një ndarje të funksioneve të qeverisë në:

stabilizimin makroekonomik dhe rritjen ekonomike të vendit,

rishpërndarjen optimale të të ardhurave,

shpërndarjen eficiente të burimeve apo faktorëve të prodhimit.

Pothuajse të gjitha vendet në zhvillim po ndërmarrin reforma decentralizuese. Ndërsa arsyet për

decentralizimin janë të shumta, shumica e qeverive e shpjegojnë decentralizimin si një mjet për

rritjen e efikasitetit dhe barazisë në kryerjen e aktiviteteve që sjellin zhvillim, në ofrimin e

shërbimeve, si dhe në promovimin e pjesëmarrjes lokale dhe forcimit të demokracisë.

9

Autorë të ndryshëm si Uphoff (1997) pranojnë se përfitimet e efikasitetit dhe drejtësisë që sjell

decentralizimi vijnë nga prania e proceseve demokratike që nxisin autoritetet vendore për t‟u

shërbyer nevojave dhe dëshirave të komuniteteve të tyre.

Logjika bazë e decentralizimit është që institucionet demokratike lokale mund të dallojnë më

mirë dhe kanë më shumë gjasa për t'iu përgjigjur nevojave dhe pritshmërive lokale, sepse ato

kanë qasje më të mirë në informacion, për shkak të afërsisë së tyre me komunitetin, dhe e kanë

më të lehtë të tregohen të përgjegjshme para popullatës që përfaqësojnë, bazuar në autorë si Fox

dhe Aranda (1996).

Kur trajtohet problemi i decentralizimit, mendimi i parë që vjen në mendje është se tendencat

apo arsyet pse decentralizohet duhet të jenë ato ekonomike. Por, nga studimet e shumta të bëra

në këtë fushë, mund të vërehet lehtësisht se, pavarësisht përfitimeve ekonomike nga

decentralizimi, arsyeja kryesore për nismat dhe përmirësimin e proceseve decentralizuese janë

politike dhe jo ekonomike.

Decentralizimi është një proces që lidhet ngushtë me “qeverisjen e mirë‟ dhe pjesëmarrjen e

komunitetit në qeverisje. Sipas Massuanganhe (2008), “Një qeverisje e mirë” përfaqëson aftësinë

e një qeverie për të ruajtur paqen, garantuar ligjin dhe rregullin, promovuar ose krijuar kushtet e

nevojshme për rritjen ekonomike dhe për të siguruar një nivel minimal të shërbimeve sociale.

Koncepti “qeverisje” nuk është një koncept i ri, madje është i vjeter sa shoqëria njerëzore. Në

mënyrë të thjeshtë “qeverisja” përkthehet si: procesi i vendimmarrjes ku, vendimet e marra

zbatohen (ose nuk zbatohen). Termi qeverisje mund të përdoret në kontekste të ndryshme si për

shembull: qeverisje e përbashkët, qeverisje kombëtare dhe qeverisje lokale. Meqenëse qeverisja

është procesi i vendimmarrjes dhe procesi gjatë të cilit këto vendime zbatohen, analiza e saj

bazohet mbi aktorët dhe strukturat zyrtare dhe jo zyrtare të përfshirë në vendimmarrje dhe në

zbatimin e tyre. Qeveria është vetëm një nga aktorët e qeverisjes. Aktorët e tjerë të përfshirë

ndryshojnë në varësi të nivelit të qeverisjes që është në diskutim.

Decentralizimi është një proces politik i konceptuar dhe i lidhur ngushtë me reformat në të gjithë

sistemin administrativ dhe qeverisës. Sipas Bankës Botërore (1998), dy synimet kryesore të

decentralizimit janë:

1. Reduktimi i varfërisë

2. Përmirësimi i demokracisë

Për të arritur këtë synim kërkohet një qeverisje e mirë, e cila zbaton rregullat demokratike dhe

krijon skenarë socialë dhe politikë bindës për zhvillime të rëndësishme, sidomos ato ekonomike.

Gjatë zbatimit të politikave për uljen e varfërisë, ajo çka të bie në sy është domosdoshmëria për

decentralizim të pushtetit, përgjegjshmëri direkte politike, si dhe shpërndarje të burimeve

(kryesisht ato financiare) në mbështetje të objektivit. Arritja e objektivave madhorë të

decentralizimit realizohet nëse janë përmbushur disa nën-objektiva të tij në fusha specifike, në të

cilat vihet re një rritje e vëmendjes, sidomos të shoqërisë civile, duke treguar rëndësinë e tyre.

Këtu mund të përmendim:

Shpërndarja e të mirave dhe shërbimeve publike, e lidhur ngushtë me kërkesat e

komunitetit apo zonat ku ato zënë peshën specifike më të lartë.

Rritja e mundësive të komunitetit për pjesëmarrje në qeverisje, kryesisht në qeverisjen

lokale që shërben si promovim i demokracisë në rang kombëtar.

10

Mundësia për zhvillim ekonomik nëpërmjet rritjes së përgjegjësive direkte vendore, kjo

gjithnjë e më tepër për ekonomitë vendore të varfra, ku janë evidente iniciativat e

shpeshta individuale për biznes, apo dhe nëpërmjet mbështetjes së sipërmarrjeve të reja.

Transparenca në administrimin publik, për shkak të afërsisë me publikun e gjerë, çka

nënkupton uljen e korrupsionit dhe përmirësimin e shpërndarjes së burimeve.

Duke përfshirë grupime të ndryshme qofshin këto politike, ekonomike, sociale, etnike

apo dhe fetare, decentralizimi mund të reduktojë rrezikun e konflikteve sociale.

Decentralizimi efektiv mund të sigurojë mundësi të mira për ndryshime demokratike në nivel

lokal dhe gjithashtu mund të ndihmojë në përmirësimin e demokracisë kombëtare. Përmes

pjesëmarrjes, qytetarët mund të bëhen pjesë në mënyrë më efikase në vendimmarrjen lokale,

mund të fitojnë eksperiencë në proceset demokratike dhe gjithashtu, zyrtarët lokalë të mbajnë

përgjegjësi për vendimet e tyre. Komunitetet mund të bëhen më shumë pluraliste në mungesë të

një kontrolli qendror politik.

Një qeveri e decentralizuar mund të sigurojë hapësira për njerëzit në mënyrë që ata të marrin

pjesë në zhvillimin lokal. Mund të sigurojë një shpërndarje më të efektshme të burimeve, të rrisë

mobilizimin e resurseve lokale dhe të përmirësojë qeverisjen lokale. Implementimi i parimeve të

qeverisjes demokratike lokale ofron mundësi të konsiderueshme për femrat, për të marrë pjesë në

vendimmarrje në çështje që përcaktojnë kushtet e tyre të jetesës dhe të ndërmarrin iniciativa për

t‟i përmirësuar ato.

Nga këndvêshtrimi i një komuniteti lokal, decentralizimi efektiv në lidhje me kompetencat e tij

kërkon po të njënjtët elementë. Decentralizimi luan një rol të veçantë në demokratizimin lokal

sepse popullsia lokale që merr pjesë në menaxhim dhe në vendim-marrje mund të jenë një pikë

mbështetje për zhvillimin e qëndrueshëm.

2.1.1 Llojet e Decentralizimit

Decentralizimi mund të shfaqet në forma të ndryshme. Llojet e decentralizimit në këtë punim i

analizojmë bazuar në ndarjen e bërë nga autori Rondinelli, (1999) i cili e klasifikon atë në

mënyrat e paraqitura mëposhtë:

Decentralizimi Politik

Decentralizimi politik synon t'u japë qytetarëve dhe përfaqësuesve të zgjedhur të tyre më shumë

pushtet në procesin e marrjes së vendimeve publike. Ky lloj decentralizimi shpesh është i

shoqëruar me politika pluraliste dhe qeveri përfaqësuese, por ai mund të mbështesë gjithashtu

demokratizimin duke iu dhënë qytetarëve ose përfaqësuesve të tyre më tepër influenca në

formulimin dhe zbatimin e politikave. Mbrojtësit e decentralizimit politik pretendojnë se

vendimet e bëra me një pjesmarrje më të gjerë do të jenë më të mirë informuara dhe më të

fokusuara në interesat e shoqërisë, sesa ato të bëra nga autoritetet politike kombëtare. Ky koncept

nënkupton se zgjedhja e përfaqësuesve nga juridiksionet lokale elektorale u jep mundësi

qytetarëve që të njohin më mirë përfaqësuesit e tyre politikë dhe u jep gjithashtu mundësi

zyrtarëve të zgjedhur të njohin më mirë nevojat dhe dëshirat e zgjedhësve të tyre. Decentralizimi

demokratik shpesh kërkon reforma kushtetuese, krijimin e partive politike pluraliste, forcimin e

legjislacionit, krijimin e njësive lokale politike dhe inkurajimin e grupeve efektive publike.

11

Decentralizimi Administrativ

Decentralizimi administrativ kërkon të rishpërndajë autoritetin, përgjegjësinë dhe burimet

financiare për sigurimin e shërbimeve publike ndërmjet niveleve të ndryshme të qeverisjes. Ai

është transferimi i përgjegjësisë për planifikimin, financimin dhe menaxhimin e funksioneve të

caktuara publike, nga pushteti qendror tek njësitë e qeverisjes vendore, agjensitë qeveritare, ato

në varësi, autoritetet publike apo korporatat gjysëm-autonome ose autoritetet rajonale.

Decentralizimi administrativ ka tri forma kryesore - dekoncentrimin, delegimin dhe devoluimin -

secila me karakteristika të ndryshme.

Dekoncentrimi – Rishpërndarja e autoritetit vendimmarrës dhe përgjegjësive financiare dhe

menaxhuese ndërmjet niveleve të ndryshme të pushtetit qendror, shpesh është konsideruar forma

më e dobët e decentralizimit dhe përdoret më shpesh në shtetet unitare. Sidoqoftë, politikat dhe

mundësitë për marrjen e inputit lokal ndryshojnë brenda kësaj kategorie: dekoncentrimi mund të

zhvendosë përgjegjësitë nga zyrtarët e pushtetit qendror tek ata që punojnë në rajone, ose ai

mund të krijojë një administratë të fortë në terren apo kapacitet administrativ lokal nën

mbikqyrjen e ministrive të pushtetit qendror.

Delegimi - Delegimi është një formë më e përhapur e decentralizimit. Nëpërmjet delegimit,

pushtetet qendrore transferojnë përgjegjësitë e marrjes së vendimeve dhe administrimin e

funksioneve publike, tek administratat gjysmëautonome jo plotësisht të kontrolluara nga pushteti

qendror por përgjegjëse përpara tij. Qeveritë i delegojnë përgjegjësitë, atëherë kur krijojnë

ndermarrje publike apo korporata, autoritete vendase, autoritete të transportit, distrikte të

shërbimeve të vecanta, distriktet e shkollave gjysëmautonome, korporata rajonale të zhvillimit

ose njësi speciale të zbatimit të projekteve. Zakonisht, këto organizata kanë shumë liri veprimi në

marrjen e vendimeve. Ato mund të përjashtohen nga detyrimet mbi personelin e rregullt të

shërbimeve civile dhe mund të vendosin taksa të drejtëpërdrejta për shërbimet tek përdoruesit.

Devoluimi - Devoluimi është transferimi i autoritetit për marrjen e vendimeve, financimin dhe

menaxhimin tek njësitë gjysëm-autonome të pushtetit lokal me status korporate. Devoluimi

zakonisht transferon përgjegjësitë për shërbimet, tek bashkitë që kujdesen vetë për zgjedhjen e

kryetarit dhe anëtarëve të këshillit të rrethit, sigurojnë të ardhurat e tyre dhe kanë autoritet të

pavarur për të marrë vendime për investimet. Në një sistem të devolvuar, pushtetet lokale njohin

qartë dhe ligjërisht kufijtë gjeografike mbi të cilët ato ushtrojnë autoritet dhe brenda të cilave ato

realizojnë funksione publike.

Decentralizimi Fiskal

Përgjegjësia financiare është një komponent kyç i decentralizimit. Nëse pushtetet lokale dhe

organizatat private kryejnë me efektivitet funksione të decentralizuara, ato duhet të kenë të

ardhura të mjaftueshme - të realizuara lokalisht ose të transferuara nga pushteti qendror - si dhe

autoritet për të marrë vendime për shpenzimet. Decentralizimi fiskal mund të marrë shumë

forma, ku përfshihen:

Vetëfinancimi apo mbulimi i kostove nëpërmjet të ardhurave nga përdoruesit;

Bashkëfinancimi apo bashkëprodhimi, në të cilin përdoruesit marrin pjesë në sigurimin e

shërbimeve dhe infrastrukturës, nëpërmjet kontributeve monetare dhe punës;

Shtrirjet e të ardhurave lokale nëpërmjet taksave mbi pasurinë apo nga shitjet ose të

ardhurat indirekte;

Transfertat ndërqeveritare të të ardhurave të përgjithshme nga taksat e mbledhura nga

pushteti qendror tek pushteti lokal, për përdorim të përgjithshëm apo specifik;

12

Autorizimi i marrjes hua nga bashkitë, dhe mobilizim i burimeve kombëtare dhe të

pushteteve lokale nëpërmjet garancive të huave. Në shumë vende në zhvillim, pushtetet

lokale apo njësitë administrative kanë autoritetin ligjor të vendosin taksa, por baza e

taksës është kaq e dobët dhe varësia tek subvencionet e pushtetit qendror është kaq e

përcaktuar, sa që nuk bëhet asnjë përpjekje për të ushtruar këtë autoritet.

Decentralizimi Ekonomik dhe i Tregut

Format më të plota të decentralizimit nga perspektiva e një qeverie janë privatizimi dhe

derregullimi të cilat e zhvendosin përgjegjësinë e funksioneve nga sektori publik në atë privat.

Ato lejojnë që funksione që më parë kanë qenë ekskluzivisht pëgjegjësi e pushtetit qendror, të

realizohen nga bizneset, grupet e komunitetit, kooperativat, shoqatat vullnetare private, dhe

organizata të tjera jo-qeveritare. Privatizimi dhe derregullimi zakonisht janë të shoqëruara me

politika të liberalizimit ekonomik dhe zhvillimit të tregut.

Privatizimi - Privatizimi ka qëllime të ndryshme: nga sigurimi i të mirave dhe shërbimeve të

bazuara plotësisht në vepimtarinë e lirë të tregut, tek marrëdhniet private-publike në të cilat

qeveritë dhe sektori privat bashkëpunojnë për të siguruar shërbimet apo infrastrukturën.

Privatizimi mund të nënkuptojë lejimin e ndërmarrjeve private për të realizuar funksione që më

parë kanë qenë të monopolizuar nga qeveria. Privatizimi do të thotë gjithashtu, caktim i

ndërmarrjeve tregtare për sigurimin apo menaxhimin e shërbimeve publike. Ka një numër të

madh formash dhe mënyrash institucionale private-publike me të cilat organizohen funksione të

tilla, vecanërisht në infrastrukturë. Gjithashtu, privatizimi mund të përfshijë financimin e

programeve të sektorit publik nëpërmjet tregut të kapitaleve, me akte nënligjore apo masa të

përshtatshme, për t'u siguruar se pushteti qendror nuk merr përsipër risqe për këtë huamarrje, dhe

për të lejuar pjesmarrjen e organizatave private. Në përfundim, privatizimi mund të nënkuptojë

transferimin e përgjegjësive për sigurimin e shërbimeve nga sektori publik në atë privat,

nëpërmjet privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore.

Derregullimi – Derregullimi zvogëlon detyrimet ligjore për pjesmarrjen private në sigurimin e

shërbimeve ose lejon konkurencën ndërmjet ofruesve privatë për shërbime që më parë

siguroheshin nga qeveria apo monopole ligjore. Në vitet e fundit, privatizimi dhe derregullimi

janë bërë alternativa tërheqëse për qeveritë në vendet në zhvillim. Pushtetet lokale janë duke

privatizuar, nëpërmjet kalimit të sigurimit të shërbimeve apo administrimit tek kontraktorë të

tjerë.

2.1.2 Argumentet që mbështesin Decentralizimin

Autorë të ndryshëm e argumentojnë ndërmarrjen e proceseve decentralizuese në fusha të

ndryshme në një vend, nisur kryesisht nga nevojat politike dhe ekonomike. Për qartësimin e

çështjes që po studjojmë, kemi përmbledhur një sërë argumentesh të dhëna nga Ford (1999).

Argumentet politike për decentralizimin

Pjesa më e madhe e proceseve të decentralizimit që kanë ndodhur në dekadën e fundit, ka qenë e

motivuar nga shqetësime politike. Për shembull, në Amerikën Latine, decentralizimi ka qenë një

pjesë e rëndësishme e procesit të demokratizimit pasi regjimet qendrore autokratike u

13

zëvendësuan nga qeveritë e zgjedhura që veprojnë sipas kushtetutës së re. Në Afrikë, shpërndarja

e sistemeve politike shumëpartiake ka krijuar kërkesa për më shumë zë lokal në marrjen e

vendimeve. Në disa vende, si në Etiopi, decentralizimi ka ardhur në përgjigje të presioneve nga

grupet etnike dhe rajonale për më shumë kontroll dhe pjesmarrje në procesin politik. Në raste

ekstreme, decentralizimi paraqet një përpjekje të dëshpëruar për të mbajtur vendin të bashkuar,

në përgjigje të këtyre presioneve duke u dhënë më tepër autonomi të gjitha lokaliteteve ose duke

lejuar "federata asimetrike". Një variacion mbi këtë temë, ka qenë decentralizimi si një produkt i

luftërave të gjata civile, si në Mozambik apo Uganda, ku mundësitë e hapura politike në nivel

lokal kanë lejuar një pjesmarrje më të madhe nga të gjitha ish-fraksionet luftarake në qeverisjen e

vendit.

Ekonomitë në tranzicion të ish-shteteve socialiste janë decentralizuar në një masë të madhe, pas

rënies së aparatit të vjetër të centralizuar. Në shumë vende, decentralizimi ka ndodhur thjesht në

mungesë të ndonjë strukture alternative kumptimplotë qeverisjeje, për të siguruar shërbimet e

pushteteve lokale.

Megjithëse në shumë raste decentralizimi ka ndodhur pa shumë planifikim dhe hartim, ka një

shumllojshmëri çështjesh që luajnë rol në ndikimin e decentralizimit mbi eficencën, barazinë dhe

stabilitetin makroekonomik. Suksesi i decentralizimit është i lidhur ngushtë me respektimin e

disa prej parimeve që janë:

financim i ndjekur nga një përcaktim i qartë i funksioneve;

marrje vendimesh pas analizimit të informacioneve;

mbështetje e prioriteteve lokale;

dhe përgjegjshmëri.

Për shkak se kushtet e vendeve ndryshojnë shpesh në mënyra komplekse dhe jo te qarta, politikat

dhe instrumentet institucionale që krijojnë decentralizimin duhet të hartohen sipas kushteve

specifike.

Argumentet Ekonomike për Decentralizimin

Gjithnjë e më tepër literatura botërore po studion arsyet ekonomike bazë për decentralizim.

Ekonomistët e justifikojnë decentralizimin mbi bazat e eficiencës shpërndarëse. Arsyeja e tyre

bazë është se vendimet për shpenzimet publike që janë kryer nga një nivel qeverisjeje që është

më afër dhe më përgjegjës ndaj një votuesi lokal, mund të reflektojnë më mirë kërkesën për

shërbime lokale, sesa ato vendime të marra nga një pushtet qendror në distancë.

Një arsye e dytë ekonomike për decentralizim është përmirësimi i "konkurrencës" së pushteteve

dhe nxitja e novacioneve duke bërë të mundur që pushtetet të veprojnë në përgjigje të dëshirave

të qytetarëve.

Një tjetër përfitim potencial është se njerëzit janë më të gatshëm të paguajnë për shërbimet që u

përgjigjen prioriteteve, sidomos nëse ata janë të përfshirë në procesin e marrjes së vendimeve për

shperndarjen e këtyre shërbimeve.

Një numër problemesh teorike dhe praktike komplikojnë analizën nëse decentralizimi është një

strategji ekonomike e mirë apo e padëshirueshme. Në nivelin makroekonomik, një shqetësim i

rëndësishëm ka qënë fakti se decentralizimi mund ta bëjë të vështirë zbatimin e politikave

stabilizuese dhe mund të çojë në nivele destabilizuese, si dhe në krijimin e shpenzimeve dhe

borxhit publik. Sidoqoftë, sistemet e decentralizuara mund të krijohen për të shmangur efektet

14

destabilizuese dhe për të krijuar nxitës të saktë. Një pjesë e proceseve decentralizuese të viteve

80-të ishte një shmangie e pabarazive fiskale, nga pushtetet qendrore te pushtetet lokale. Në

kushte të tilla, nuk është çudi të shohësh një lidhje të fortë ndërmjet decentralizimit dhe

pabarazive fiskale në nivelet e ulta.

Një tjetër debat në nivel makroekonomik, evidencat për të cilën nuk janë përfundimtare, është

nëse decentralizimi vonon apo jo rritjen ekonomike. Shqetësimet për barazinë ndërjuridiksionale

dhe ndërpersonale kanë qenë shumë të rëndësishme për debatin e decentralizimit. Disa njësi

territoriale kanë më tepër burime se të tjerat, ndoshta për shkak të madhësisë apo vendndodhjes.

Përveç kësaj, rrethanat historike mund të kenë krijuar diferenca lokale. Për këtë qëllim, mund të

hartohet një program fiskal ndërqeveritar për të zhvendosur burimet në zona me më pak

avantazhe, në mënyrë që të gjithë qytetarëve t'u sigurohet një minimum shërbimesh, pavarësisht

nga vendndodhja e tyre.

Shpesh debatohet se pushtetet qendrore janë plotësisht përgjegjëse për sigurimin e barazisë

ndërpersonale. Megjithatë, pushtetet lokale mund dhe duhet të luajnë rol shumë të rëndësishëm

në zbatimin e programeve qendrore shpërndarëse dhe në përcaktimin e një numri taksash,

shpenzimesh dhe skemash të transfertave ndërmjet lokaliteteve.

Shërbimet specifike që duhen decentralizuar dhe lloji i decentralizimit që duhet ndjekur, varen

nga ekonomitë e shkallës që ndikojnë eficencën teknike. Këto çështje duhet të merren në

konsideratë në hartimin e një sistemi të decentralizuar. Në prakrikë, nuk është e nevojshme të

decentralizohen të gjitha shërbimet në të njëjtën mënyrë dhe në të njëjtin nivel.

Në një kuptim të rëndësishëm ekonomik, tregu është forma përfundimtare e decentralizimit, ku

konsumatorët mund të blejnë një produkt cilësor nga zgjedhja e ofruesve. Natyra e pjesës më të

madhe të shërbimeve lokale publike, kufizon realizimin e plotë të këtij opsioni dhe krijon një rol

qeveritar në sigurimin e këtyre shërbimeve, por nuk kërkohet që sektori publik automatikisht të

jetë përgjegjës për shpërndarjen e të gjitha shërbimeve. Aty ku është e mundur të strukturohet

konkurenca, si në rastin e të drejtës për të shpërndarë këtë shërbim, të dhënat tregojnë se

shërbimi kryhet më me eficencë.

Kushtet për një Decentralizim të Suksesshëm

Megjithëse politika është një forcë udhëheqëse që qëndron prapa decentralizimit në shumicën e

vendeve, decentralizimi mund të jetë një prej atyre momenteve ku politikat e mira dhe ekonomitë

e mira i shërbejnë të njëjtit qëllim final. Objektivat politikë të përgjegjësisë dhe pjesëmarrjes në

nivel lokal, mund të përkojnë me objektivat ekonomikë të vendimeve më të mira për përdorimin

e burimeve dhe rritjen e gadishmërisë për të paguar për shërbimet lokale. Për një decentralizim të

suksesshëm janë të rëndësishme të paktën pesë kushte:

Kuadri i decentralizimit duhet të lidhë financimin lokal dhe autoritetin fiskal me

përgjegjësitë dhe funksionet e sigurimit të shërbimeve nga pushtetit lokal, në mënyrë që

politikanët lokalë të mbajnë përgjegjësitë e vendimeve të marra.

Komunitetet lokale duhet të informohen për kostot e shërbimeve dhe mundësitë për

shpërndarjen e tyre, si edhe për burimin e të ardhurave dhe mënyrën si vijnë, me qëllim

që vendimet që ata marrin të jenë kuptimplota.

Komunitetet kanë nevojë për një mekanizëm për të shprehur preferencat e tyre dhe për t‟i

përcjellë ato te politikanët, duke e shndërruar në një nxitës të besueshëm për pjesmarrjen

e tyre.

15

Duhet të ketë një sistem përgjegjshmërie të bazuar në informacion publik dhe transparent,

që u jep mundësi komuniteteve të vëzhgojnë me efektivitet peformancën e pushteteve

lokale dhe të reagojnë në mënyrë të përshtatshme ndaj kësaj performance. Si rezultat

politikanët dhe zyrtarët lokalë kanë një nxitës për t'u ndjerë të përgjegjshëm.

Instrumentet e decentralizimit - kuadri ligjor dhe institucional, struktura e përgjegjësive

për shpërndarjen e shërbimeve dhe sistemi fiskal ndërqeveritar – duhet të hartohen në

mënyrë të tillë që të mbështesin objektivat politikë.

2.1.3 Disa nga Veçoritë e Decentralizimit

2.1.3.1 Pjesmarrja, Shoqëria Civile dhe Decentralizimi

Sipas Seddon (1998), përgjegjshmëria dhe gjithëpërfshirja janë çelësi i suksesit në hartimin e

politikave të decentralizimit). Në sistemet e decentralizuara afërsia e qeverive vendore me

qytetarët i bën ato të afta që t‟u përgjigjen më mirë kërkesave vendore, si edhe të përshtasin në

mënyrë eficiente shpenzimet publike me nevojat e komunitetit. Kjo kërkon krijimin e

institucioneve dhe mekanizmave që bëjnë të mundur marrjen e mendimit të qytetarëve dhe

konkretizimin e tyre. Të tillë mund të përmendim zgjedhjet e rregullta, referendumet vendore,

Këshillat e Qytetarëve etj..

Për më tepër, mekanizmat e nevojshëm për projekte apo çështje të veçanta ku është e

domosdoshme kalimi i informacionit nga qytetarët e zonave të caktuara për te qeveria vendore,

rezultojnë të jenë më të thjeshtë dhe me të shpejtë se sa ato të përdorur nga qytetarët tek qeveria

qendrore. Në të njëjtën kohë që shkurton distancat ndërmjet njerëzve dhe përfaqësuesve të

zgjedhur, si edhe rrit transparencën për mënyrën se si shpenzohen paratë nga qeveritë vendore,

decentralizimi ndihmon dhe në rritjen e përgjegjshmërisë. Kështu që debati mbi decentralizimin

nuk duhet të fokusohet vetëm tek konsideratat mbi faktorët ekonomikë dhe eficiencën.

Përgjegjësia politike e qeverive vendore ndaj votuesve të tyre bën të mundur që shërbimet

qeveritare t‟u përgjigjen nevojave të njerëzve. Nëse një qeveri nuk është e përgjegjshme,

qytetarët kanë në dorë të zgjedhin ta rivotojnë ose jo atë.

Suksesi i proceseve decentralizuese ndikohet edhe nga marrëdhëniet e krijuara ndërmjet aktorëve

të përfshirë në to. Fortësia e lidhjeve të krijuara dhe sidomos mënyra e qarkullimit të

informacionit, është përcaktuese në arritjen e objektivave të caktuar. Nëse do paraqesim në

mënyrë të përbledhur aktorët e përfshirë në proceset decentralizuese do ishte si në Figurën 1.1 të

paraqitur mëposhtë:

16

Figura 2.1. Aktorët Pjesëmarrës në Proceset Decentralizuese

Burimi: Përshtatur sipas: world Bank 2003, Jennie Litvack, Juniad Ahmad, Richard Bird; “Rethinking

Decentralization in Developing Country”

Jo të gjithë aktorët kanë të njëjtën peshë specifike, në varësi të fazës në të cilën ndodhet procesi i

decentralizimit në një vend të caktuar. Njëri nga aktorët mund të ketë influencë më të lartë në

fillim të procesit dhe kjo influencë të vijë duke u zvogëluar ose duke u zëvendësuar nga një aktor

tjetër në një kohë të mëvonshme, ndërsa procesi përparon. Sa më e lartë të jetë influenca e

përbashkët, aq më i suksesshëm është realizimi i procesit në tërësi.

Në hapat e parë të procesit, ku kryesorja është hartimi i tij dhe ndërtimi i kuadrit ligjor, roli i

qeverisë qendrore është më i madh.

Me kalimin e kohës, kur ky rol mund të jetë konsoliduar, agjentët e tjerë si qeveria vendore dhe

shoqëria civile mund të marrin përparësi. Shoqëria civile, shërben si katalizator domethënës dhe

mjaft i fuqishëm në proces. Mjaft e domosdoshme dhe e rëndësishme në këto procese është që

këto organizata “të institucionalizohen” dhe “kombëtarizohen”. Pavarësisht nga kjo, nuk duhet

harruar, fakti që jo gjithmonë decentralizimi prodhon suksesin e dëshiruar apo sjell dhe zhvillim

të qëndrueshëm ekonomik.

Gjithësesi, duke qenë se decentralizimi arrin të jap efekte pozitive në popullatë, duhet të merren

parasysh edhe rreziqet e mundshme. Ato fillimisht duhet të identifikohen dhe më pas të

analizohen mekanizmat që do t‟i parandalojnë.Në çdo rast, sipas Veliut (2012) duhet të merret

parasysh analiza kosto-përfitim e proceseve decentralizuese, në mënyrë që të bëhet zgjedhja më e

mirë e mundshme.

Pjesëmarrja dhe decentralizimi kanë një marrëdhënie të ndërvarur. Nga njëra anë, një

decentralizim i suksesshëm kërkon disa shkallë të pjesëmarrjes lokale. Afërsia e pushteteve

lokale me votuesit e tyre, do t'u japë mundësi t'u përgjigjen më mirë nevojave lokale si dhe të

balancojnë me efiçencë shpenzimet publike, vetëm atëherë kur informacioni qarkullon

mjaftueshëm ndërmjet qytetarëve dhe pushtetit lokal.

17

Nga ana tjetër, procesi i decentralizimit mund të nxisë mundësitë për pjesëmarrje duke vendosur

më tepër pushtet dhe burime tek një nivel qeverisjeje më i afërt, më i njohur dhe që mund të

influencohet më lehtë. Në mjedise me tradita të varfëra të pjesëmarrjes qytetare, decentralizimi

mund të jetë një hap me rëndësi në krijimin e mundësive të rregullta dhe të parashikuara për

marrëdhëniet komunitet-shtet. Kjo lidhje e ndërvarur ndërmjet decentralizimit dhe pjesëmarrjes

mund të çojë në udhëzime politike deri diku kontradiktore.

Mekanizmat për pjesmarrjen qytetare mund të konsiderohen një parakusht i rëndësishëm për një

decentralizim të suksesshëm. Në të njëjtën kohë, hartimi i decentralizimit duhet të marrë

parasysh mundësitë dhe kufizimet e vendosura nga kanalet ekzistuese të pjesëmarrjes lokale.

Mungesa e mekanizmave pjesëmarrës, sidoqoftë, mund të konsiderohet si një arsye për

decentralizim dhe mund të ndihmojë në krijimin e kërkesës lokale për më tepër kanale

pjesëmarrëse për t'u dhënë zë preferencave të komunitetit. Problemi diskutohet në dy

dimensione: pjesëmarrje si mjet për decentralizim të suksesshëm dhe si synim i decentralizimit.

Pjesëmarja si një parakusht: Kanalet ekzistuese të institucionalizuara për pjesëmarrje të

qytetarëve dhe aftësia e njerëzve për t'i përdorur ato duhet të merren parasysh në hartimin e

programeve të decentralizimit në vendet në zhvillim. Sipas Seddon (1999), zgjedhjet e drejta dhe

të rregullta lokale dhe nivelet e larta të kapitalit shoqëror (bashkimi i komunitetit dhe dëshira për

të punuar së bashku) u jep mundësi qytetarëve të sinjalizojnë preferencat më efiçente të tyre dhe

të realizojnë përputhjen mes përpjekjeve të udhëheqësve me dëshirat e tyre.

Studimet kanë treguar se kontrolli i gjerë dhe i vazhdueshëm i qytetarëve mbi drejtuesit mund të

përmirësojë cilësinë e veprimtarive të qeverisë. Lufta e vazhdueshme për të ruajtur vendin e

punës mund të çojë në përpjekje të mëdha për të kënaqur konsumatorët në të gjitha frontet.

Studime të ndryshme për decentralizimin dhe përmasat e qeverisë, ndër të cilat ato të bëra nga

Oates (1975), kanë treguar se pushtetet lokale pjesëmarrëse tentojnë të jenë më të mëdha pasi

votuesit e tyre u besojnë më shumë kur ata kanë në dorë më shumë burime. Sidoqoftë, në disa

raste një pjesëmarrje më e madhe mund të sjellë ç'rregullime. Ciklet lokale elektorale mund të

çojnë në prishje të disiplinës fiskale, pasi drejtuesit lokalë përpiqen të marrin më tepër vota.

Evidenca mbi institucionet dhe përgjegjësinë fiskale në Ameriken Latine të dhëna nga Stein,

Talvi dhe Grisanti (1998), tregon se qeveritë me dy parti dhe me procese hierarkike buxhetore

tentojnë të shpenzojnë më pak sesa qeveritë e koalicionit shumëpartiak me procese buxhetore

kolegjiale dhe pjesëmarrëse.

Vlerësimi i ndikimit të inputeve të qytetarëve në veprimtarinë e pushteteve lokale siguron një

pikë fillimi për hartimin e politikave të decentralizimit. Kushte të tilla fillestare ndihmojnë të

përcaktojnë se në çfarë shkalle decentralizimi do të rrisë përgjegjshmërinë e përgjithshme të

qeverisë përpara qytetarëve dhe siguron një udhëzues për përfshirjen e masave për nxitjen e

pjesmarrjes në politikën e decentralizimit.

Zgjedhjet e rregullta, referendumet lokale, këshillat e përhershme publike-private dhe struktura

të tjera institucionale janë të tjera kushte, lehtësisht të identifikueshme që mund të përmirësojnë

aftësinë e pushteteve lokale për të identifikuar dhe vepruar sipas preferencave të qytetarëve.

Nivelet e kapitalit social, të cilat përcaktojnë sesa të aftë janë qytetarët për të përfituar nga

rregullimet institucionale për pjesëmarrje, janë të ngadalta për t'u zhvilluar dhe të vështira për t'u

përcaktuar. Prania dhe veprimtaria e organizatave joqeveritare dhe grupeve të tjera qytetare

18

mund të jenë një tregues domethënës, por është gjithashtu e rëndësishme të përcaktohet se cilat

organizata janë realisht përfaqësuese të këtyre komuniteteve. Çrregullimet ndërmjet atyre që janë

të përfaqësuar nga një OJQ dhe atyre që ngelen jashtë sistemit mund të çojnë në kapjen e

pushtetit lokal nga njëri grup dhe mosrealizimin e një përputhjeje efiçiente midis shpenzimeve

publike dhe nevojave të votuesve.

Pjesëmarrja si një Synim: Decentralizimi mbështetet tek pjesëmarrja qytetare për të përmirësuar

shpëndarjen e shërbimeve. Në rastet kur pushtetet lokale nuk zgjidhen me vota, kur proceset

elektorale favorizojnë një grup të vogël të elitës, ose kur nivelet e ulta të kapitalit social pengojnë

marrëdhëniet aktive të qyetarëve me shtetin, procesi i decentralizimit mund të hartohet për të

ndërtuar tipe më të kufizuara pjesmarrjeje. Mekanizmat për specifikimin e projekteve dhe të

problemeve për nxitjen e fluksit të informacionit midis shtetit dhe qytetarëve, shpesh mund të

zbatohen më shpejt dhe më thjesht në nivel lokal sesa në atë kombëtar. Projektet e orientuara nga

kërkesa janë një nga mjetet bazë për të thelluar procesin e decentralizimit.

2.1.3.2 Informimi dhe Monitorimi në Sistemet e Decentralizuara

Sipas Dana Weist (1999), përgjegjshmëria është një kusht i nevojshëm për përmirësimin e

efektivitetit të sektorit publik, dhe informacioni është çelësi i përgjegjshmërisë. Mbledhja,

analiza dhe raportimi sistematik i informacionit janë elementet kritike të programeve të

decentralizimit, sepse informacioni mund të përdoret për të verifikuar përputhshmërinë me

qëllimet politike, për të analizuar rezultatet alternative dhe për të drejtuar vendimet e ardhshme.

Informacioni mbi flukset financiare, si hartimi i buxhetit dhe raportimi i shpenzimeve, dhe ai mbi

inputet, produktet dhe rezultatet e tjera është thelbësor si në nivel lokal - për të informuar

votuesit lokal dhe për të inkurajuar pjesëmarrjen publike në procesin politik, ashtu edhe në nivel

qendror - për të kontrolluar dhe mbikëqyrur veprimtaritë lokale të financuara të paktën pjesërisht

nga burime qendrore.

Mekanizmat e Kontrollit

Nëse publiku nuk e di se çfarë mallrash dhe shëbimesh sigurohen, sa mirë janë siguruar ato, cilët

janë përfituesit, sa kushtojnë mallrat dhe shërbimet dhe ci1ët paguajnë për to, votuesit lokalë nuk

do të nxisin një qeveri efektive. Kontrolli dhe vlerësimi qendror i rezultateve lokale ka të njëjtin

efekt, përveç faktit se interesat kombëtare zëvendësojnë interesat më të ngushta lokale. Pa

kontrollin qendror nuk mund të ketë siguri nëse janë realizuar në mënyrë të mjaftueshme ato

funksione me rëndësi kombetare që janë decentralizuar; nëse janë kuptuar ndikimet

makroekonomike të decentralizimit, ose nëse janë analizuar në mënyrë të përshtatshme efektet e

ndryshimeve të propozuara në marrëdheniet ndërqeveritare fiskale apo administrative.

Shumë vende që janë në proces decentralizimi kanë mekanizma të dobët apo të pamjaftueshëm

për t'u dhënë mundësi qytetarëve dhe niveleve më të larta të qeverisë të kontrollojnë, vlerësojnë

dhe mbeshtesin decentralizimin. Megjithëse nga njëra anë kjo nuk e pengon decentralizimin në

arritjen e disa prej qëllimeve të tij, nga ana tjetër ajo kufizon aftësinë e tij për të krijuar përfitime

të mëdha. Përmirësimi në analizën dhe raportimin financiar dhe krijimi i aftësive analizuese për

kontrollin dhe vlerësimin, mund të forcojë monitorimin dhe vlerësimin e financave lokale. Por,

nevoja për një monitorim të kujdesshëm shkon përtej aspektit financiar. Ajo varet nga objektivi i

19

shpërndarjes së shërbimeve. Për shembull, sipas Ravallion (1998), aspekte të ndryshme të

decentralizimit mund të kenë efekte të ndryshme në ndërtimin dhe mbajtjen e tipeve të ndryshme

të infrastrukturës, programeve të kujdesit shëndetësor apo të sistemit arsimor. Nëse objektivi

është që ndihma shoqërore duhet të shkojë tek të varfërit, informacioni që kërkohet është se cilët

janë të varfërit dhe ku janë vendosur ata, dhe sa nga pëfitimet e programit do të shkojnë për këtë

grup. Në shumë raste, vendet shpenzojnë burime të konsiderueshme për ndihmën sociale, por

dështojnë në grumbullimin e të dhënave dhe monitorimin e atyre që marrin përfitimet dhe sa ata

përfitojnë nga ndihma e dhënë.

Përgjegjësia dhe Raportimi Financiar

Për të përmirësuar përgjegjësinë dhe raportimin financiar, duhet të mblidhen dhe të raportohen

rregullisht të dhëna fiskale të detajuara nga qeveritë lokale. Në mënyrë ideale, këto të dhëna

duhet të vijnë nga sisteme të unifikuara financiare dhe raportuese. Në rastin më të thjeshtë, këto

të dhëna duhet të grumbullohen dhe të përpunohen mbi një bazë të rregullt dhe kohore si dhe

duhet të shfaqin karakteristikat e meposhtme:

Gjerësia e mbulimit - informacioni duhet të jetë gjerësisht përfaqësues, sipas njësive të

qeverisë lokale dhe sipas klasifikimeve financiare (të ardhurat, shpenzimet, borxhi);

Lidhja logjike - informacioni duhet të ketë gabime minimale në raportim dhe klasifikim;

Krahasueshmëria - tipet e njëjta të veprimtarive duhet të pasqyrohen sipas njësive të

qeverisë;

Qartësia - veprimtaritë aktuale duhet të raportohet më shumë se sa veprimtaritë e

buxhetuara dhe në mënyrë ideale të dhënat duhet të kontrollohen.

Zhvillimi dhe zbatimi i sistemeve financiare të raportimit dhe informimit kërkon shpesh ndihmë

të konsiderueshme teknike, trajnim, kohë dhe burime. Zbatimi i këtyre sistemeve mund të

kërkojë që institucionet qendrore të krijohen për të zhvilluar dhe ruajtur sistemet raportuese;

trajnuar dhe mbeshtetur nëpunësit lokaIë; dhe monitoruar dhe analizuar zhvillimet në financat e

nivelit të ndërmjetëm.

Ndërtimi i statistikave të qeverisë - të ngjashme me ato për të mbuluar statistikat e popullsisë,

industrisë dhe punësimit në shumë vende - dhe publikimi i të dhënave financiare të nivelit të

ndërmjetëm, do të krijonte bazat për një sistem të monitoruar dhe për të siguruar inputet e

nevojshme për vlerësimin e të ardhurave, këkimeve ekonomike dhe vlerësimin e aftësisë

paguese.

2.1.4 Impaktet Potenciale të Decentralizimit

Për të kuptuar më mirë impaktet potenciale të decentralizimit, janë rishikuar evidencat ekzistuese

të autorëve të ndryshëm që përqendrohen kryesisht në 4 forma; impakti i decentralizimit për

barazinë, stabilitetin makroekonomik, përgjegjësinë, dhe transparencën e korrupsionin.

2.1.4.1 Impakti i Decentralizimit mbi Barazinë

Sipas Waldason (1991), shumë OJQ dhe donatorë ndërkombëtarë inkurajojnë vende që të

decentralizohen sepse besojnë që kjo do të çojë në një pjesëmarrje më të madhe të komunitetit në

vendimmarrje, nga e cila do të përfitojnë vet komunitetet, familjet, dhe veçanërisht të varfërit.

20

Decentralizimi duhet të marrë në konsideratë më tepër të varfërit sidomos në rastet kur

ndërmerret nga nivelet lokale të qeverisjes. Kjo nuk ndodh gjithmonë, por varet nga fakti se sa

rëndësi i kushtohet shpërndarjes së pushtetit nga niveli qendror te ai lokal, se si është hartuar

sistemi i financave ndërqeveritare veçanërisht transfertat, dhe nga shtrirja në të cilën realizohet

pjesëmarrja në vendimmarrje. Kjo i lejon fondet të arrijnë në zonat më të varfëra dhe të

inkurajojnë përgjegjësi më të madhe nga ana e institucioneve përfaqësuese lokale.

2.1.4.2 Impakti Makroekonomik i Decentralizimit

Hartimi i politikave decentralizuese mund të influencojë mjaft në mënyrën se si ristrukturimi i

vendimmarrjes dhe përgjegjësia do të ndikojnë në kushtet makroekonomike të një vendi. Hartimi

i marrëdhënieve fiskale ndërqeveritare duhet të realizohet pasi të njihen edhe efektet negative të

mundshme. Sipas Musgrave (1959), më shumë rëndësi ka të sigurohet një kombinim i

përgjegjësive mbi shpenzimet dhe të ardhurat e çdo niveli pushteti, dhe të krijohen mekanizma

institucionalë për menaxhimin e rreptë të buxhetit nga ana e këtyre niveleve të pushtetit.

Krahasuar me pushtetet qendrore, pushtetet lokale kanë më pak nxitësa për të trajtuar impaktet

makroekonomike të politikave të tyre. Politikat lokale të stabilitetit makroekonomik marrin

karakteristika të mallrave publike. Detyra e mbajtjes së stabilitetit makroekonomik u takon

pushteteve qendrore zakonisht dhe ato duhet të kenë mjete të përshtatshme për ta realizuar këtë

detyrë, siç janë kontrolli mbi politikën monetare, dhe të paktën pak kontroll mbi kushtet fiskale.

Kjo përfshin një ndarje të të ardhurave dhe shpenzimeve, të mëdha dhe fleksibël, për të

influencuar mbi kërkesën agregate të një vendi. Pavarësisht nëse e kanë si synim ose jo, politikat

lokale mund të influencojnë stabilitetin makroekonomik nëpërmjet rritjes së shpenzimeve të një

buxheti të balancuar nga pushtetet lokale apo huatë e marra nga qeveria locale, të cilat mund të

bëhen një problem i rëndësishëm makroekonomik.

2.1.4.3 Decentralizimi dhe Rritja Ekonomike

Dihet shumë pak mbi marrëdhëniet midis decentralizimit dhe rritjes ekonomike. Faktet empirike

për mënyrën në të cilën decentralizimi ndikon rritjen kanë qënë kontradiktore dhe ka patur

probleme me njësitë, specifikimet dhe analizat. Ka fakte më të forta për një marrëdhënie në një

tjetër drejtim - nga rritja tek decentralizimi, por interpretimet e kësaj lidhjeje midis të ardhurave

të larta dhe decentralizimit vazhdojnë të ndryshohen nga autorët që i studiojnë.

Decentralizimi dhe Rritja Ekonomike: të dhënat empirike

Studimet e pakta empirike që kanë shqyrtuar direkt marrëdhëniet midis decentralizimit dhe rritjes

ekonomike vijnë me rezultate mikse. Zhang dhe Zou (1997) tregojnë se decentralizimi ka një

efekt pozitiv dhe ndonjëherë të rëndësishëm në rritjen ekonomike të Kinës. Davaodi, Xil dhe Zou

(1995), në një punim në ShBA, mendojnë se lidhja mes decentralizimin fiskal dhe rritjes

ekonomike, është e dobët. Duke marrë në studim vendet e zhvilluara dhe vendet në zhvillim,

Davaodi dhe Zou zbuluan se decentralizimi ka një lidhje negative me rritjen në vendet në

zhvillim dhe nuk ka asnjë efekt të rëndësishëm tek rritja në vendet e zhvilluara. Probleme të

ndryshme metodologjike në këto studime zbehin edhe rëndësinë e këtyre rezultateve mikse dhe

nuk mund të deklarohet se marrëdhënia decentralizim – rritje ekonomike është e qëndrueshme.

21

Në mungesë të fakteve të forta e të padyshimta empirike, studjuesit kanë parashtruar 3 hipoteza

mbi marrëdhëniet midis decentralizimit dhe rritjes. Në çdo hipotezë rritja ka vetëm një

marrëdhënie të shkallës së dytë me decentralizimin, dhe natyra e lidhjes, nëse e nxit rritjen, e

pengon ose e kërkon atë, varet nga çfarë konsiderohen si efektet primare të decentralizimit.

Si pasojë, këto efekte primare kanë të bëjnë shumë me hartimin specifik të politikës së

decentralizimit. Ndërkohë që studime të tjera mbi decentralizimin diskutojnë metodat për arritjen

e efekteve primare të caktuara, siç është shpërndarja e përgjegjshme dhe eficente e shërbimeve,

ky seksion nënvizon mënyrat me të cilat efektet primare më të diskutuara të decentralizimit

mund të formojne efektin e decentralizimit mbi rritjen në vendet ne zhvillim. Më poshtë

paraqiten tri hipoteza alternative se si decentralizimi mund të ndikojë indirekt në rritjen

ekonomike:

Hipoteza 1 - Decentralizimi rrit efiçencën ekonomike në shpenzimet publike, prandaj efektet e

tij dinamike duhet të jenë nxitës për rritjen.

Informacioni që pushtetet lokale disponojnë i lejon ata të përgjigjen më mirë ndaj preferencave të

zgjedhësve sesa pushtetet qendrore. Pushtetet qendrore duhet të investojnë më tepër burime për

të marrë të njëjtin informacion. Megjithëse preferencat e zgjedhësve nuk shërbejnë gjithmonë si

guidë për investime produktive, ato mund të jenë të dobishme si rishikime të hartimit të

programeve dhe si udhëzues për shpërndarjen e shpenzimeve.

Qytetarët në sistemet e decentralizuara janë në gjendje të lëvizin përmes njësive vendore për t'u

vendosur aty ku të mirat publike të siguruara përshtaten me preferencat e tyre. Lëvizshmëria e

madhe mund të detyrojë qeveritë lokale të jenë më konkurruese, e kështu më eficente e

mundësisht më rinovuese në sigurimin e shërbimeve.

Në vijim ekziston një hap intuitiv nga këto efekte drejt efektit dinamik të rritjes ekonomike.

Studime të ndryshme të shpenzimeve publike dhe rritjes tregojnë se lloje të caktuara të

shpenzimeve publike kanë më shumë efekt nxitës se të tjerat.

Hipoteza 2- Decentralizimi mund të çojë në distabilitet makroekonomik, që mund të pengojë

rritjen.

Tri argumente e nënvizojnë këtë hipotezë. Së pari, decentralizimi ul bazën e taksave dhe

shpenzimeve që pushteti qendror mund të përdorë për të kryer funksionin e vet stabilizues.

Njësitë e qeverisjes lokale janë të paafta për të marrë përsipër këtë stabilizim makroekonomik

kombëtar sepse kufijtë e njësive të tyre janë të hapura për migrimin e njerëzve dhe mallrave.

Rëndësia praktike e këtij efekti varet nga masa në të cilën qeveria qendrore përdor këtë

instument si bazë për stabilizimin.

Së dyti, politikat e varfëra të decentralizimit mund të krijojnë shtysa për pushtetet lokale për të

harxhuar në mënyrë të papërgjegjshme dhe të pambeshtetur buxhetin në dispozicion. Një detyrim

i fortë buxhetor midis niveleve të pushtetit është thelmbësor. Marrëveshjet e paparashikuara të

transfertave mund të çojnë në shpenzime të pambështetura dhe të luhatshme nga ana e pushtetit

lokal, veçanërisht në raste ku boshllëku fiskal mund të mbushet nga huatë. Sipas Waldason

(1997), hartuesit e politikës duhet të marrin në konsideratë në mënyrë të qartë rrugët për të

krijuar ose përforcuar institucionet dhe strukturat nxitëse që parandalojnë skenarët e rasteve të

këqija të tilla si rritjet e deficiteve të pushteteve qendrore.

22

Dhe së treti, sipas disa autorëve, decentralizimi i të ardhurave dhe shpenzimeve tek pushtetet

lokale mund të largojë projektet kombëtare nga vendburimet e ralla, të tilla si infrastruktura, që

mund të japë kontribut më të madh në rritje. Sidoqoftë, evidenca që ka të bëjë me efektet

destabilizuese të decentralizimit është mikse.

Hipoteza 3 -Vendet në zhvillim kanë kushte institucionale dhe ekonomike krejtësisht të

ndryshme nga vendet e zhvilluara dhe nuk do të korrin fitime ose vuajnë pasojat e

decentralizimit në të njëjtat mënyra.

Mosmarreveshjet institucionale në vendet në zhvillim nuk u japin domosdoshmërisht nxitësa

njësive të qeverisjes lokale për të pëdorur avantazhin e informacionit të tyre për t'iu pergjigjur

zgjedhësve të tyre. Drejtuesit mund të caktohen ose zgjidhen mbi bazën e qëndrimit të tyre

social. Për më tej, pushtetet lokale në vendet në zhvillim mund të mos kenë burimet ekonomike

për të tërhequr njerëzit e trajnuar ose kapitalin human për menaxhimin e buxheteve më të mëdha.

Si përfundim, mund të themi se nuk ka një marrëdhënie të qartë midis decentralizimit dhe rritjes

ekonomike. Studimet direkte empirike nuk kanë qenë të kënaqshme dhe kthimi tek literatura mbi

efektet primare decentralizuese mund të jetë një mënyrë më e dobishme për të menduar mbi

marrëdhëniet midis rritjes dhe decentralizimit. Nga kjo pikëpamje, mënyra e hartimit të

politikave decentralizuese bëhet faktori kyç në përcaktimin nëse politikat do të çojnë në

përmirësim të eficencës që sjell rritje ekonomike, acarim të deficitit dhe paqëndrueshmëri që

shkakton rënie ekonomike, ose thjesht do përfshihet në kufizimet institucionale.

2.1.5 Përgjegjshmëria në Sistemet e Decentralizuara

Decentralizimi, në aspektin e tij politik demokratik, ka dy komponentë kryesorë: pjesëmarrjen

dhe përgjegjshmërinë. Pjesemarrja ka të bëjë kryesisht me rritjen e rolit të qytetarëve në

zgjedhjen e drejtuesve të tyre lokalë dhe në atë që këta drejtues duhet të bëjnë, pra, të jepen

impute në qeverisjen lokale. Përgjegjshmëria është ana tjetër e procesit, ajo është shkalla ndaj së

cilës pushtetet lokale duhet të shpjegojnë ose justifikojnë çfarë ato kanë bërë ose jo. Informacioni

i përmirësuar mbi nevojat lokale dhe preferencat është një nga avantazhet teorike të

decentralizimit, por nuk ka garanci që drejtuesit aktualisht do të veprojnë mbi këto preferenca

përderisa ata të ndiejnë një lloj përgjegjësie ndaj qytetarëve. Zgjedhjet lokale janë forma më e

zakonshme dhe më e fuqishme e përgjegjësisë, por mekanizmat e tjerë, të tillë si këshillat e

qytetarëve mund të kenë influenca të kufizuara. Përgjegjësia mund të shikohet si vlera e

pjesëmarrjes. Mënyra për të garantuar që rritja e pjesëmarrjes së komunitetit është e vlefshme,

është të shfrytëzohen rrugët e pjesëmarrjes për ta bërë pushtetin lokal të përgjegjshëm për

veprimet e tij.

2.1.6 Transparenca dhe Korrupsioni

Në teori transparenca dhe korrupsioni duhet të jenë të lidhur në mënyrë të ndërsjellë me qëllim

që, sa më tepër transparencë të ketë në qeverisjen lokale aq më pak vend ka për korrupsion

meqënëse sjellja e pandershme do të bëhet më lehtë e dukshme, e dënueshme dhe dekurajuese

për të ardhmen. Historia e vendeve të industrializuara tregon se kjo tenton të jetë e vertetë në

terma afatgjatë, por përvoja e kohëve të fundit tregon se kjo marrëdhënie nuk është

domosdoshmërisht e vërtetë në periudha afatshkurtra.

23

Manor (1995) vë re një lloj tjetër të lidhjes midis transparencës dhe korrupsionit. Ai arriti në

përfundimin se në Indi transparenca më e madhe në qeverisjen lokale nuk u shoqërua nga rritje të

korrupsionit, por çoi në perceptime popullore të sjelljes jo të mirë të publikut të gjerë, thjesht

sepse qytetarët u bënë më të ndërgjegjshëm për atë që po ndodhte. Me kalimin e kohës, në pritje

që mekanizmi përgjegjës të bëhet efektiv dhe korrupsioni të zvogëlohet, qytetarët duhet të

vlerësojnë përmirësimin.

Iniciativat e qeverisjes lokale demokratike që aktualisht vihen re në shumë vende mbajnë shumë

premtime për zhvillimin e sistemeve efektive të pergjegjësisë publike që do të sigurojnë atë që

qytetarët janë përgjegjës për zgjedhjen e zyrtarëve dhe se zyrtarët janë përgjegjës ndaj publikut

për zgjedhjen e tyre. Në proces këto sisteme përgjegjësish do rrisin presionin për më tepër

qeverisje lokale transparente, në të cilën korrupsioni do të jetë i lehtë të dalë në dritë dhe kështu

do të zvogëlohet.

2.1.7 Përparësitë dhe Mangësitë e Decentralizimit

2.1.7.1 Përparësitë dhe përfitimet e ndërmarrjes së Decentralizimit

Sipas Miller (2002), decentralizimi, i cili është manifestuar në sistemet e forta, të pavarura dhe

aktive të qeverisjes vendore, ofron përfitime ose avantazhe të shumta si model i administrimit të

qeverisjes publike e cila është në gjendje për të trajtuar sfidat e shumta me të cilat përballet.

Avantazhet e decentralizimit që listohen më poshtë pretendojnë që decentralizimi merr formën e

një modeli të fortë, të pavarur dhe pjesëmarrës të qeverisjes lokale, e cila gëzon kompetenca të

mëdha dhe reale për vetëmenaxhimin vendor dhe për drejtimin e procesit të zhvillimit të

qëndrueshëm lokal.

1. Decentralizimi, duke përfshirë decentralizimin thelbësor fiskal, siguron një kornizë që

lehtëson dhe stimulon zhvillimin e qëndrueshëm lokal, për shkak të disa arsyeve si:

Decentralizimi fiskal do të ndryshojë praktikën aktuale, e cila heq burimet nga

periferia dhe i përqendron ato në qendër. Kështu më shumë burime do të ruhen

në nivelin lokal dhe do të ndihmojnë për të rritur/stimuluar ekonomitë vendore

duke i bërë më të afta për të mbështetur iniciativat e zhvillimit vendor.

Më shumë funksione do të kryhen në nivelin vendor, duke krijuar mundësi për

vendasit me aftësi teknike, menaxhuese dhe udhëheqëse për të qëndruar në rajon,

duke reduktuar kështu prapambetjen, dhe duke rritur kapacitetin vendor për të

menaxhuar çështjet dhe zhvillimn lokal.

Transferimi i mundëson çdo rajoni të marrë iniciativa për zhvillimin e tyre, ashtu

si ata e gjykojnë të arsyeshme. Duke njohur mundësitë, burimet vendase dhe

avantazhet krahasuese mbi të cilat mund të bazojnë zhvillimin, komunitetet

vendore janë në gjendje të kontrollojnë çdo veprim të kryer më mirë sesa agjentët

e jashtëm, të cilët kanë prioritete të tjera, dhe dinë pak rreth potencialit vendor

për zhvillim.

Planifikimi për zhvillim të qëndrueshëm vendor kryhet nëpërmjet një procesi

pjesëmarrës në të cilin partnerët formojnë një vision të përbashkët për zhvillimin

vendor, bien dakort në qëllime të përbashkëta, dhe në strategji/plane për arritjen e

24

objektivave dhe realizimin e vizionit. Transferimi është thelbësor për këtë qasje

dhe planet e zhvillimit të prodhuara gjatë një procesi do të gëzojnë mbështetje të

plotë të komunitetit lokal, dhe për këtë arsye ka shumë gjasa të realizohet,

ndryshe nga fati i planeve të prodhuara nga pushteti qendror.

2. Transferimi përfaqëson mjetet më efektive për frenimin e përqendrimit të tepruar të

pushtetit në qendër, i cili është një tipar dallues i modeleve ekzistuese qeveritare, dhe

qënuk përputhet me parimet themelore të qeverisjes së mirë, si për shembull, sinqeriteti,

transparenca, ndershmëria dhe korrektësia. Përfitimet specifike përfshijnë:

Transferimi krijon shumë nënqendra nga të cilat ushtrohet pushteti. Redukton

sasinë e burimeve/aspekteve të jetës kombëtare që janë të kontrolluara/ndikuara

nga autoritetet qendrore, dhe kështu redukton shkallën në të cilën qeveria

qendrore është e aftë të ushtrojë dominancën e saj mbi të gjitha aspektet e

çështjeve publike.

Transferimi udhëheq çdo rajon/vendbanim të jetë i aftë të artikulojë

interesat/perspektivat e veta, të cilat mund të ndryshojnë nga ato të qeverisë

qendrore ose nga ato të rajoneve / lokaliteteve të tjera, duke krijuar kështu një

shumicë interesash dhe perspektivash. Qeveria qendrore nuk do të monopolizojë

më formulimin e politikave publike dhe qendra të reja energjish do të shërbejnë

për të promovuar dhe mbrojtur interesat lokale. Përfaqësuesit politikë do të duhet

të shfaqin më shumë besnikëri për interesat dhe pikëpamjet e zgjedhësve të tyre

lokalë, në vend të makinerisë së partisë qendrore.

Dhënia e pushtetit juridiksioneve lokale për të menaxhuar çështjet vendore do ta

bëjë më të vështirë për çdo grup të vetëm, qofshin ato interesa të qeverisë apo

private, për të dominuar skenën kombëtare; do të rrisë mundësitë që

personat/grupet me bindje të ndryshme do të zënë pozicionet e pushtetit diku në

sistem.

3. Decentralizimi mundëson një pjesëmarrje më të madhe të komunitetit në qeverisje, siç

ilustrohet në vijim.

Sjell qeverinë më pranë njerëzve, dhe bën të mundur që qytetarët të jenë më mirë

të informuar dhe të kuptojnë më mirë zhvillimin e qeverisjes publike. Kjo

lehtëson krijim e një lidhjeje të fortë midis qeverisë dhe të qeverisurve dhe

identifikimin e personave me qeverinë e tyre, e cila ndihmon për të reduktuar

tjetërsimin e procesit politik. Shërben gjithashtu për të reduktuar sjelljet

përçarëse ose antisociale të qytetarëve për të marrë parasysh shqetësimet e tyre.

Vendosja e përgjegjësive për menaxhimin e çështjeve lokale dhe për zhvillimin e

qëndrueshëm lokal, në nivelin vendor dhe jo në atë qendror do t‟u sigurojë

qytetarëve akses më të madh, dhe aftësinë për të ndikuar në procesin e

vendimarrjes. Shoqëria civile do ta konsiderojë qeverinë lokale si një partner të

vlefshëm, pasi ajo do të jenë lehtësisht e arritshme, dhe do të ketë burimet dhe

autoritetin t‟u përgjigjet atyre që përfaqëson.

25

Siguron një mjedis të favorshëm për krijimin e një kulture qytetare të

bashkëpunimit, tolerancës dhe besimit ndërmjet grupeve/elementeve të cilët

përbëjnë shoqërinë lokale.

Komunitetet do ta kenë më të lehtë të ndjekin objektivat e tyre të zhvillimit, dhe të

marrin mbështetje nga qeveria lokale, nga pjesëmarrja e tyre si një partner me të

drejta të plota në procesin e qeverisjes vendore.

Lehtëson dhe stimulon rritjen dhe fuqizimin e institucioneve dhe rrjeteve të

shoqërisë civile, duke qënë se qytetarët kuptojnë përfitimet e punës në

bashkëpunim me qeverinë lokale, për të çuar përpara interesat e tyre. Ata do të

organizohen në forma të përshtatshme për të ndjekur këtë objektiv.

4. Decentralizimi rrit efektivitetin në ofrimin e shërbimeve. Në një sistem të decentralizuar,

pjesëmarrja e qytetarëve mund të ndikojë në vendimet për ofrimin e shërbimit nëpërmjet

mekanizmave që u mundësojnë atyre të dallojnë tipin, nivelin, cilësinë dhe përzierjen e

shërbimeve që ata dëshirojnë, dhe koston që ata janë të gatshëm të paguajnë për këto lloj

shërbimesh. Kjo përbën një lloj mekanizmi tregu për ofrimin e shërbimeve në një

mënyrë që u përgjigjet dëshirave të qytetarëve, dhe është e ndjeshme ndaj aftësisë së tyre

për të paguar. Kjo jo vetëm që do të optimizojë kënaqësinë e qytetarëve, por është

gjithashtu një mekanizëm i shkëlqyer për të përshtatur pritjet e tyre për burimet në

dispozicion dhe çmimin të cilin ata janë të gatshëm të paguajnë për shërbimet e

kërkuara.

5. Decentralizimi lehtëson një ndarje më të mirë të punës në menaxhimin e çështjeve

publike. Krijimi i qeverive të forta lokale me kapacitetin për të menaxhuar në mënyrë

efektive çështjet vendore bën të mundur që qeveria qendrore të përqëndrohet në

funksione me nivel më të lartë. Këto të dyja përmirësojnë efikasitetin dhe krijojnë

kontrolle dhe balanca më efektive. Një dobësi e madhe e administratës publike është

neglizhimi i funksioneve të larta si formulimi i politikave, planifikimi strategjik,

vendosja e standardeve dhe monitorimi, sepse institucionet qendrore janë të zëna me

çështje të nivelit operacional, duke neglizhuar çështje të cilat mund të bëjnë një

ndryshim cilësor në menaxhimin publik. Transferimi lejon çdo nivel të qeverisë të

fokusohet në aspektet e menaxhimit publik i cili është më i përshtatshëm për t‟u kryer

nga ai.

6. Decentralizimi lehtëson menaxhimin e zgjidhjeve për problemet lokale me kushtet lokale.

Nëse çdo rajon është autorizuar për të menaxhuar vetë çështjet e tij, ai do të jetë i aftë të

menaxhojnë programet ose zgjidhjet për problemet lokale duke pasqyruar rrethanat e

veçanta ose preferencat e lokaliteteve të tij respektive.

7. Decentralizimi, duke manifestuar pjesëmarrjen në qeverisjen lokale, nxit një kohezion

dhe stabilitet më të madh shoqëror, dhe inkurajon pajtimin midis grupeve të interesit

duke konvergjuar rreth interesave të përbashkëta. Procesi i pjesëmarrjes krijon kushte

për rritje të bashkëpunimit sepse:

Bashkon aktorët e ndryshëm dhe ndihmon në nxitjen e mirëkuptimit midis tyre,

duke zvogëluar dyshimet dhe mungesën e besimit.

26

Lehtëson njohjen e interesave të përbashkëta, që do të thotë se zbatimi i qëllimeve

të çdo grupi do të arrihet dhe do të qëndrojë vetëm me mbështetjen e grupeve të

tjera, prandaj lind nevoja për bashkëpunim.

Ndihmon për të nxjerrë në pah të përbashkëtat e interesave, vlerave, qëllimeve

dhe aspiratave, të cilat zakonisht janë më të rëndësishme se çdo ndasi.

8. Decentralizimi siguron mundësinë për një diversitet më të gjërë të inovacioneve, dhe rrit

fleksibilitetin e qeverisë në kontekstin e ndryshimit të rrethanave. Kjo ndodh kështu për

shkak se modeli i decentralizuar, pjesëmarrës i qeverisë integron grupe të shumta, të cilat

ishin më parë të përjshtuara, dhe krijon mundësi më të mëdha për vetëmenaxhimin

komunitar dhe lokal. Kjo do të thotë që rezervuari i madh i talenteve, inovacionit,

krijimtarisë, kapacitetit të zgjidhjes së problemeve dhe cilësisë së udhëheqjes, të cilat

kanë qënë më parë “të përgjumura” në popullsinë locale, tani është i aftë të gjejë

shprehje dhe të aplikohet për problemet, vizionet dhe aspiratat e komunitetit lokal, dhe

gjithashtu të jetë në dispozicion për të kontribuar në ndërtimin nacional. Ky diversitet

dhe fleksibilitet janë parakushte të rëndësishme për politika domethënëse dhe ndryshime

praktike.

9. Decentralizimi lehtëson mobilizimin e burimeve lokale në mbështetje të procesit të

zhvillimit, dhe mundëson një kontribut me vlerë të shtuar në ofrimin e shërbimeve dhe të

përpjekjeve për zhvillim, të cilat rrisin vlerën totale të shërbimeve të ofruara, ose

zhvillimin e arritur, nga burimet e kufizuara në dispozicion. Kjo ndodh sepse njerëzit

lokalë janë të aftë të identifikojnë dhe mobilizojnë burimet locale, të cilat mund të mos

jenë të gatshëm për të drejtuar programet, dhe sepse qytetarët janë shpesh të gatshëm të

dalin vullnetarisht të punojnë dhe bëjnë ekspertizë, dhe forma të tjera kontributesh në

natyrë, në mënyrë që të mbështesin iniciativat lokale.

10. Decentralizimi promovon pluralizmin dhe dinamizmin në shoqëri. Fakti që ka qendra të

tjera pushteti dhe influence, dhe që secila ka autoritetin dhe mjetet për plotësimin e

interesave dhe persepktivave të tyre specifike, pa dyshim do të çojë në një pluralizëm

dhe dinamizëm akoma më të madh në shoqëri.

11. Decentralizimi zgjeron potencialin për ngritjen e kapacitetit shoqëror. Kapaciteti i dobët

është një nga pengesat kryesore për zhvillim kombëtar dhe qeverisjen e mirë. Modeli

autoritar, i centralizuar i administratës publike është një frenues i madh për zhvillimin e

kapaciteteve, sepse ai ngushton sasinë e njerëzve që lejohen të kenë rol domethënës në

proces. Një model pjesëmarrës i decentralizuar i qeverisë rrit në mënyrë domethënëse

mundësinë për përfshirje dhe siguron hapësirë për njerëzit që të kontribuojnë në nivele të

ndryshme.

12. Një model pjesëmarrës, i decentralizuar i qeverisjes lokale nxit përgjegjshmërinë,

transparencën dhe sinqeritetin, dhe krijon presion për miratimin e standardeve të larta

etike në drejtimin e punëve publike. Shembuj se si modeli kontribuon në arritjen e këtyre

parimeve të qeverisjes së mirë janë si vijojnë:

Në këtë model, shoqëria civile luan një rol aktiv në vendimmarrjen e politikave në

lidhje me ofrimin e shërbimeve dhe me aspekte të tjera të qeverisë vendore, dhe

për këtë arsye shkëmben informacion për çështje dhe fakte që lidhen me situata

27

të tilla. Kjo i jep asaj njohuritë bazë për të vlerësuar në mënyrë kritike

performancën e pushtetit lokal në këto zona.

Për të nxitur pjesëmarrjen e shoqërisë civile, qeveritë lokale që praktikojnë këtë

model zakonisht do të miratojnë masa për të promovuar përgjegjshmërinë,

sinqeritetin dhe transparencën në kryerjen e punëve të tyre, si : vendosja e

përfaqësuesve të shoqërisë civile në komitetet e tyre, mbledhje të hapura të

Këshillit/komiteteve për publikun/median, dhe/ose transmetimin e punimeve të

tyre, mbajtjen e takimeve të qytetit, diskutimin e mundësive të buxhetit me

qytetarët, publikimin e raporteve vjetore/periodike etj.

Në modele të tilla, planifikimi është një përgjegjësi lokale, e cila kryhet me

pjesëmarrjen e shoqërisë civile, e cila luan një rol të rëndësishëm. Shoqëria civile

do të informohet plotësisht për çështjet, trendet, mundësitë dhe perspektivat që

ndikojnë ose kanë të bëjnë me rajonin, dhe në këtë mënyrë mund të përdorë

njohuritë për të vlerësuar gjendjen e punëve lokale dhe performancën e

autoriteteve.

Modeli lejon përfaqësuesit e shoqërisë civile të emërohen për të kryer funksione

të mbikëqyrjes në emër të qytetarëve, pra për të shqyrtuar transaksionet, të

hetojnë përdorimin e burimeve publike dhe ushtrimin e autoritetit nga zyrtarët

publikë, dhe të raportojnë gjetjet e tyre tek qytetarët e tjerë.

2.1.7.2 Mangësitë dhe rreziqet e ndërmarrjes së Decentralizimit

Pavarësisht nga shumë përftime dhe avantazhe të decentralizimit, ky model qeverisjeje nuk vjen

pa disa rreziqe apo disavantazhe potenciale. Prandaj është shumë e rëndësishme që këto rreziqe

dhe disavantazhe të kuptohen qartë, në mënyrë që të mund të merren masat e përshtatshme për

çdo rast. Disa nga këto rreziqe apo disavantazhe janë :

1. Pabarazitë midis njësive lokale mund të rriten, dhe në këtë mënyrë të zgjerohen

boshllëqet e varfërisë dhe nxitja e forcave politike destabilizuese. Meqënëse rajone të

ndryshme kanë burime natyrore te ndryshme, nivele të ndryshme të aktiviteteve

ekonomike dhe vlerave tokësore etj, disa juridiksione lokale do të gjenerojnë më shumë

të ardhura se të tjerat dhe do mund t‟u sigurojnë qytetarëve të tyre më shumë ose

shërbime me cilësi më të lartë sesa në juridiksionet më të varfra. Nevoja për shpërndarjen

e barabartë të burimeve të disponueshme, për shmangjen e pabarazive përdoret shpesh

për të justifikuar centralizimin. Ky argument nuk arrin të njohë nxitjen e rëndësishme që

është krijuar, dhe përfitimet e zhvillimit kur rajoneve u lejohet të marrin vet iniciativa

rreth zhvillimit të tyre, dhe mund të përfitojnë nga fitimet e bëra. Në të njënjtën kohë,

efekti i pabarazive për destabilizim potencial midis rajoneve nuk mund të neglizhohet.

Sfida e decentralizimit të programeve është për përcaktimin e marrëveshjeve të cilat

lejojnë çdo rajon të ndërmarrë iniciativa që ato shikojnë të arsyeshme dhe të përfitojë nga

këto të fundit, derisa të vënë në punë mekanizmat për të mbrojtur pabarazitë ekstreme

ndërmjet rajoneve.

2. Decentralizimi mund të sjellë rreziqe më të mëdha të kapjes së pushtetit nga elitat lokale

ose grupet e veçanta të interesit. Pa një mbrojtje të përshtatshme, ka rrezik që një elitë

lokale e fuqishme mund të jetë në gjendje të marrë pushtetin mbi burimet, duke e ndarë

28

atë me autoritetet lokale, t‟i përdorë këto burime për interesat e saj. Prandaj është

thelbësore që në formulimin e marrëveshjeve të decentralizmit, të përfshihen dispozita

për të parandaluar që procesi të keqtrajtohet nga ndonjë grup ose elitë e vogël.

3. Një argument që ka avancuar shpesh në mbështetje të centralizimit është ai i ekonomive

të shkallës. Barra e këtij argumenti është që shpërndarja qendrore e pjesës më të madhe të

shërbimeve është zakonisht më eficiente, kryesisht në shtete relativisht të vogla, për

shkak të kursimeve të mundshme që rrjedhin nga reduktimi i shpenzimet e përgjithshme,

blerjeve me sasi të madhe, dhe fusha të tjera të kursimit të të ardhurave. Për aq sa kjo

është e vlefshme, do të përfaqësonte një disavantazh të decentralizimit. Megjithatë,

pretendime të tilla për rritjen e efektivitetit dhe kursimit janë zakonisht më tepër të

supozuara sesa reale, faktorët e tillë si zinxhirët e zgjatur të mbikëqyrjes, largësia nga

skena e veprimit, pamundësia për të aplikuar zgjidhjet më të përshtatshme për situatën

lokale, të gjitha çojnë në kosto më të larta se kursimet e realizuara. Për më tepër vlera e

përfshirjes lokale ka humbur, dhe kjo gjithashtu e ka një çmim. Në bilanc, duket se

decentralizimi është më eficient dhe më efektiv në kosto. Megjithatë ka situata në të cilat

disa nivele te centralizimit çojnë në më tepër efikasitet. Ka mënyra ideale për të

identifikuar aspektet e çdo aktiviteti, të cilat mund të përfitojnë nga centralizimi, psh.

blerjet me sasi të mëdha, ekspertiza e nivelit të lartë, kërkim dhe zhvillim etj, dhe ndarjen

e tyre nga ato që menaxhohen në mënyrë më efikase në nivelin lokal, psh zgjedhjet,

zbatimi dhe shpërndarja e shërbimit.

4. Keqpërdorimi i autoritetit në sajë të mekanizmave të mbikëqyrjes së papërshtatshme dhe

llogaridhënies së dobët përbën një rrezik real për decentralizimin. Kjo mund të ndodhë

nëse hiqet funksioni që ka qeveria qendrore për mbikëqyrjen dhe llogaridhënien në sajë të

statusit të ri të pavarësisë të qeverive lokale. Prandaj është e domosdoshme që vemendje

e veçantë t‟u kushtohet çështjeve të llogaridhënies dhe mbikëqyrjes për t‟i dhënë më

tepër pavarësi pushtetit lokal. Kjo mund të përfshijë legjislacionin për të siguruar

transparencë dhe vërtetësi në kryerjen e punëve lokale, dhe mekanizma të rinj për

llogaridhënien, si fuqizimi i subjekteve të shoqërisë civile për të ndërmarrë funksionet e

monitorimit. Duhet të bëhet e ditur gjithashtu, që aty ku decentralizimi është brenda

kornizës së pjesëmarrjes së qeverisë lokale, rreziku i një llogaridhënieje të dobët

zvogëlohet, sepse partnerët e shoqërisë civile do të insistojnë dhe do të ofrojnë

mekanizma të tillë.

5. Marrëveshjet zbatuese të papërshtatshme mund të çojnë në pabarazi midis të ardhurave

të disponueshme dhe përgjegjësive të mandatuara të qeverisë lokale, të cilat mund t’i

bëjnë ato të paefektshme dhe t’i çojnë në diskreditim. Ka shumë shembuj të skemave të

konceptuara me nxitim për reformën e qeverisë së decentralizuar lokale, të cilat nuk janë

të mirëmenduara, dhe që kanë dështuar ose kanë sjellë diskreditim të koncepteve për

shkak të mangësive në marrëveshjet e planifikimit ose zbatimit. Një kërkesë kryesore e

decentralizimit është planifikimi i kujdesshëm dhe zbatimi i marrëveshjeve.

6. Decentralizimi krijon potencialin për konflikt midis interesave lokalë dhe kombëtarë.

Duke qenë se çdo njësi e qeverisjes lokale ka mjetet për identifikimin dhe artikulimin e

interesave të saj të veçanta, domosdoshmërisht do dalin dallimet midis interesave lokalë

29

dhe atyre kombëtarë. Këto konflikte nuk janë gjithmonë të dëmshme, pasi mund të

shërbejnë për të siguruar arritjen e një politike, dhe që interesat dhe shqetësimet e të

gjitha rajoneve të merren në konsideratë dhe adresohen në mënyrë të përshtatshme.

Megjithatë, nëqoftëse nuk menaxhohen në mënyrën e duhur ato mund të bëhen

jashtëzakonisht destabilizuese, dhe për këtë arsye një marrëveshjeje decentralizimi duhet

të jetë një kornizë e duhur për të zgjidhur konflikte të tilla.

7. Decentralizmi përfaqëson një formë më komplekse të qeverisjes. Krijimi i disa niveleve të

qeverisjes sjell kompleksitet në rol, funksione, marrëdhënie, të ardhura dhe ndarjen e

pushtetit. Çështja më e diskutueshme është zakonisht e lidhur me financën dhe mandatet.

Përkufizimi i roleve dhe funksioneve, dhe marrëdhënia midis niveleve të ndryshme të

qeverisë ose veprimet, është kritike për një përdorim të suksesshëm të burimeve.

2.2 DECENTRALIZIMI I MENAXHIMIT TË BURIMEVE NATYRORE

Për të rritur efikasitetin e menaxhimit të burimeve natyrore dhe për të përmirësuar barazinë dhe

drejtësinë për komunitetin lokal, shumë autorë ndër të cilët edhe Ribot (2002), mbrojnë idenë e

menaxhimit të burimeve natyrore me pjesëmarrjen e komuitetit dhe të bazuar në komunitet.

Ekspertë e zhvillimit, menaxherët e burimeve natyrore, dhe ambientalistët janë duke promovuar

decentralizimin si një mënyrë për të rritur njëkohësisht si eficencën ashtu edhe barazinë në

menaxhimin e burimeve natyrore. Në vendet ku janë ndërmarrë reforma decentralizuese, ato

kanë ndikuar në mënyrën sesi njerëzit vlerësojnë, përdorin, menaxhojnë dhe shprehin

pretendimet dhe shqetësimet e tyre në lidhje me burimet natyrore. Reformat e decentralizimit

ndryshojnë infrastrukturën institucionale për menaxhimin e burimeve natyrore lokale dhe, në

disa raste, krijojnë një bazë institucionale për një menaxhim dhe përdorim më gjithpërfshirës të

burimeve publike natyrore.

Decentralizimi kërkon njëkohësisht si transferimin e pushtetit ashtu dhe përfaqësim të

përgjegjshëm. Për të identifikuar kompetencat e duhura dhe të mjaftueshme për të transferuar,

përdorim të gjerë do të gjejnë parimet e shpërndarjes së pushtetit, që mund të zhvillohen për të

udhëzuar ndarjen e vendimmarrjes, implementimin, dhe shpërndarjen e pushtetit mes niveleve të

ndryshme të qeverisjes dhe mes institucioneve në çdo nivel. Përfaqësuesit lokalë i nënshtrohen

pushtetit qendror kur kompetencat e tyre mund të jepen dhe merren në varësi të agjentëve

qendrorë. Për komunitetin lokal është shumë e rëndësishme të ushtrojnë të drejtat e votës si

qytetarë dhe jo si subjekte të varura, ndaj përfaqësuesit e tyre lokalë kërkojnë një sërë

kompetencash dhe të drejtash. Garantimi i këtyre të drejtave duhet të vendoset me ligj dhe të

mbrohet përmes përfaqësimit.

Zgjedhja e institucioneve lokale përfaqësuese dhe të përgjegjshme është element kyç për

garantimin e barazisë, drejtësisë dhe efikasitetit. Llogaridhënia e vendimmarrësve lokalë te

komuniteti, ndryshe, demokracia lokale, besohet të jetë mekanizmi më i mirë për arritjen e

barazisë dhe efikasitet maksimal. Kur organet lokale, si qeveritë e zgjedhura vendore, janë të

përgjegjshme, demokracia është më e fortë. Kur grupe interesi, organizata joqeveritare apo

institucione autokratike janë zgjedhur në mungesë të mbikëqyrjes së organeve përfaqësuese,

ekziston rreziku i forcimit të autokracisë së tyre dhe dobësimit të demokracisë. Pluralizmi pa

përfaqësim favorizon grupet më të organizuara dhe të fuqishme. Ai favorizon kapjen e elitës.

30

Transferimi i sigurt i pushtetit dhe përgjegjshmëria e përfaqësuesve janë dy elemente që

qëndrojnë sëbashku. Transferimi i pushtetit pa përfaqësim të përgjegjshëm është i rrezikshëm.

Në të njëjtën mënyrë edhe krijimi i përfaqësimit të përgjegjshëm por i pa shoqëruar me

transferimin e kompetencave është i zbrazët. Shumica e reformave të decentralizimit ka vetëm

njërën ose tjetrën. Një shpjegim i mundshëm pse ndodh është se shumë agjentë të qeverisë

qendrore janë të frikësuar nga ndarja e pushtetit, dhe për këtë arsye bllokojnë decentralizimin.

Avancimi i decentralizimit pengohet duke parandaluar transferimin e kompetencave të

rëndësishme për organet demokratike lokale, ose duke i transferuar ato te agjentët lokalë të cilët

japin llogari vetëm për qeverinë qendrore, agjencitë e mjedisit dhe ministritë e tjera të linjës.

Megjithatë, decentralizimi edhe kur është i pjesshëm sjell disa rezultate pozitive ekonomike,

sociale dhe mjedisore.

Përveç kompetencave të rëndësishme dhe llogaridhënies, një grup kompleks matësish të tjerë

mund të ndikojë në arritjen e rezultateve. Këtu përfshihen standardet mjedisore, politikat për

përmirësimin e barazisë, edukimi qytetar, zgjidhja e konflikteve, si dhe mbrojtja ligjore për

organizatat aktiviste. Standardet mjedisore janë një shtesë e nevojshme dhe logjike për të

plotësuar reformat decentralizuese duke qënë se ato përcaktojnë kufijtë dhe liritë e veprimit në

nivel lokal. Mund të jetë e nevojshme që qeveria qendrore të përfshijë dhe t‟i shërbejë popullsisë

së përjashtuar, në ato raste kur decentralizimi nuk ka përmirësuar plotësisht pabarazitë sociale,

duke përfshirë privimin e të drejtave të grave, varfërinë dhe përjashtimin e grupeve të

marxhinalizuara.

Decentralizimit mund të çojë në konflikt, veçanërisht kur përfshin transferimin e të drejtave për

menaxhimin dhe përdorimin e burimeve natyrore. Prandaj, janë të nevojshëm mekanizmat e

ndërmjetësimit. Nëse popullsia dhe autoritetet lokale preken nga të drejtat dhe obligimet që vijnë

nga decentralizimi, atëherë ata duhet të njohin mirë legjislacionin përkatës. Edukimi qytetar ka të

bëjë me informimin e njerëzve në lidhje me këto të drejta dhe detyrime, duke formuar

pritshmëritë të sakta për reformën, përfaqësimin, drejtësinë dhe shërbimet e ofruara. Përveç

kësaj, ligjet që nxisin komunitetin të organizojë dhe kërkojë reforma të përgjegjshme nga ana e

qeverisë mund të lehtësojë arritjen e ndryshimeve pozitive.

Qeveritë qendrore luajnë një rol kyç në decentralizimin efektiv, pavarësisht nga fakti se shumica

e rezistencës ndaj decentralizimit vjen pikërisht nga brenda qeverisë. Decentralizimi nuk ka të

bëjë me zvogëlimin ose shpërbërjen e qeverisë qendrore; përkundrazi, ai synon qeverisjen

demokratike në nivel qendror dhe lokal, dhe të dy nivelet që mbështesin reciprokisht njëri tjetrin.

Një qeveri qendrore e fortë është e domosdoshme për vendosjen e objektivave kombëtarë, e të

drejtave civile, dhe një të kuadri ligjor për të mundësuar organizimin civil, përfaqësimin, dhe

menaxhimin e burimeve.

Decentralizimi i menaxhimit të burimeve natyrore është një çështje kritike në demokratizimin

lokal, sepse kur popullata lokale përfshihet në menaxhim dhe vendimmarrje, kjo mund të jetë

një pikë e fortë për zhvillimin rural. Fuqizimi i kapacitetit të komunitetit është thelbësor për

rritjen e përfitimeve nga burimet natyrore ekzistuese. Këtu mund të përfshihet edhe zhvillimi i

kapaciteteve, për t‟u mundësuar atyre rritjen e pjesëmarrjes së qytetarëve në planifikimin dhe

menaxhimin e burimeve natyrore ekzistuese dhe stimulimin e zhvillimit ekonomik lokal.

31

Zgjedhja e decentralizimit të institucioneve lokale për marrjen e pushtetit apo shkalla dhe

mënyra me të cilën pushteti transferohet, nuk krijojnë domosdoshmërisht kushtet për një

përdorim apo menaxhim më efiçient dhe të barabartë të burimeve natyrore. Në të njëjtën kohë

është i nevojshëm një kombinim i përfaqësimit të përgjegjshëm lokal dhe i lirisë për të vepruar.

Decentralizimi është një parakusht për të siguruar pjesëmarrjen dhe është konsideruar thelbësor

për demokratizimin.

Sipas Chalfant (1984), pjesëmarrja në vendimmarrje si për arsye ekonomike, politike, sociale

apo kulturore, konsiderohet e rëndësishme për proceset e globalizimit dhe modernizimit. E

konsideruar si një pjesë thelbësore e zhvillimit lokal, ajo mund të përcaktohet si: kapaciteti dhe

aftësia e komunitetit për të kontribuar në shpërndarjen e të mirave dhe përfitimeve nga procese

të ndryshme shoqërore, ekonomike, politike apo dhe nga procese të tjera të shoqërisë.

Pjesëmarrja në zhvillim, sipas Foley (1997), si një indikator i decentralizimit përfshin në vend të

parë komunitetin kombëtar.

Schumacher (1973), thekson se Qeveritë, donatorët dhe OJQ-të ndërkombëtare kanë

eksperimentuar shumë me strategjitë pjesëmarrëse të menaxhimit të burimeve natyrore, si një

mjet për rritjen e efikasitetit dhe barazisë në menaxhimin dhe përdorimin e burimeve natyrore.

Sipas Conyers (2002), përvojat tregojnë se institucionet demokratike lokale mund të jenë baza e

marrjes së vendimeve efektive mjedisore, që komunitetet kanë ose mund të zhvillojnë aftësitë

dhe dëshirën për të marrë dhe ekzekutuar vendimet e menaxhimit të burimeve natyrore në

mënyrë efektive, dhe se menaxhimi në nivel komuniteti mund të ketë efekte pozitive sociale dhe

ekologjike.

Demokratizimi dhe menaxhimi i burimeve natyrore mund të jenë reciprokisht përforcuese

përmes decentralizimit. Kjo marrëdhënie është një lidhje e rëndësishme sinergjike në të cilën

burimet natyrore luajnë një rol të veçantë. Komunitetet rurale në vendet në zhvillim kanë pasur

kontroll të kufizuar mbi vendimmarrjen publike. Ato janë konsideruar më tepër si subjekte në

qeverisje sesa janë fuqizuar si qytetarë. T‟i japësh të drejtën e votës komuniteteve rurale si

qytetarë kërkon përfaqësim, të drejta dhe akses në burime dhe në çështjet lokale. Për shkak të

rolit dominues të burimeve natyrore në jetesën lokale, qeverisja demokratike vendore kërkon që

njerëzit të kenë një zë të rëndësishëm në vendimet mbi burimet natyrore nga të cilat varen. Sipas

Moore (1997), sinergjia midis burimeve natyrore dhe demokracisë krijohet nga tre variabla kyç:

Përgjegjshmëria, pushteti, dhe siguria. Përgjegjshmëria e shtetit ndaj njerëzve përcakton

demokracinë.

Në proceset decentralizuese, llogaridhënia është kritike për qeverisjen lokale demokratike.

Zbatimi i masave të llogaridhënies në vendimmarrjen mjedisore mbështetet në një kulturë më të

gjerë të demokracisë. Në anën tjetër, rritja e vendimmarrjes demokratike dhe efektive në lidhje

me burimet natyrore mbështetet gjerësisht tek zbatimi i këtyre masave. Decentralizimi ligjor i

menaxhimit të burimeve natyrore u siguron autoriteteve lokale pushtet ekzekutiv (vendimmarrje

dhe zbatim), legjislativ (hartimi i rregullave) dhe gjyqësor (zgjidhje mosmarrëveshjesh). Duke

pasur kompetenca të rëndësishme të pakufizuara në ndonjë ose në të gjitha këto tri fusha,

garantohet legjitimitet i autoriteteve demokratike vendore duke i bërë ato përfaqësuese të

komunitetit dhe vendimet e tyre të rëndësishme për popullatën lokale.

Kompetencat shpesh janë të deleguara, dhe për këtë arsye me to mund të abuzohet nga ana e

autoriteteve shpërndarëse, të cilat mund t‟i japin dhe t‟i marrin ato nëse e gjykojnë të drejtë,

32

sikurse citohet edhe nga Oyugi (2000). Në këto raste, as pushteti lokal dhe as banorët vendas nuk

do të investojnë në ushtrimin e kompetencave me përgjegjshmëri, nëse ata besojnë se nuk do t‟i

kenë këto kompetenca për një kohë të gjatë. Për këtë arsye kompetencat e deleguara nuk

përbëjnë decentralizimin efektiv sepse në këtë rast, njerëzit mbeten subjekte të autoriteteve më të

larta. Autonomia vendore në të cilën autoritetet lokale mund të veprojnë lirisht është përcaktuar

nga të drejta të sigurta, të cilat janë të mbrojtura përmes përfaqësimit dhe burimeve, sipas

Kaimowitz dhe Ribot (2002).

Nëse konsiderohen si burime pasurie, burimet natyrore mund të financojnë edhe qeverisjen

lokale dhe zhvillimin. Për më tepër, decentralizimi i funksioneve legjislative dhe gjyqësore mund

të jenë më të rëndësishme në menaxhimin e decentralizuar të burimeve natyrore, sepse;

burimet natyrore janë të shumëllojshme, kanë përdorime të shumta, dhe kanë vendodhje të

ndryshme, dhe për këto arsye kërkojnë njohuri lokale në menaxhimin e tyre, dhe

qasja në burimet natyrore dhe kufizimet në këtë qasje shpesh përfshijnë kërkesa të shumta

ekzistuese, të reja, dhe shpesh të mbivendosura që mund të gjenerojnë konflikte, të cilat

kërkojnë ndërmjetësimin lokal.

Qeveritë lokale kanë nevojë për fleksibilitet në menaxhimin e burimeve natyrore në mënyrë që të

përdorin njohuritë lokale, t‟iu përgjigjen nevojave lokale dhe të ndërmjetësojnë mes interesave të

shumta. Për këto arsye, autoritetet lokale duhet të kenë kompetenca të pakufizuara për të

përshtatur, vepruar dhe reaguar në mënyrë efektive. Në përputhje me këtë nevojë, ka shumë

vendime për përdorimin dhe menaxhimin e burimeve natyrore që nuk kërkojnë ekspertizë të

jashtme. Përgjegjësia për të marrë ato vendime mund të transferohet tek autoritetet vendore pa

kërcënuar mirëqenien sociale dhe mjedisore, thotë Fairhead dhe Leach (1996). Në këtë mënyrë,

pushteti mbi menaxhimin dhe shfrytëzimin e burimeve natyrore mund të mbështetet dhe të

mbështesë proceset demokratike lokale.

2.2.1 Çështjet Kryesore në Decentralizimin Demokratik të Burimeve Natyrore

Elementet bazë të implementimit të politikave decentralizuese sipas Larson (2002), janë tri,

përkatësisht; përgjegjshmëria, transferimi i pushtetit, dhe garantimi i kompetencave. Analizimi i

tyre tenton të ndihmojë hartuesit e politikave të vënë në dukje aspektet pozitive të decentralizimit

të burimeve natyrore duke minimizuar efektet negative. Ligjërimi dhe zbatimi i decentralizimit

janë hapat e parë. Por edhe kur garantohet kryerja e decentralizimit, mbështetja dhe masat

shoqëruese nga qeveria qendrore dhe të tjerët, janë të nevojshme për të siguruar që burimet

natyrore nuk shfrytëzohen më tepër nga ç‟duhet, se barazia nuk është komprometuar, dhe që

legjislacioni dhe zbatimi i tij nuk janë në kundërshti me njëri-tjetrin. Disa nga këto përpjekje

përfshijnë garantimin e standard

eve minimale të ruajtjes së mjedisit dhe zbutjen e varfërisë, si dhe masa shoqëruese për edukimin

qytetar dhe ndërmjetësimin e konflikteve. Qeveria qendrore duhet të luajë një rol kyç në

avancimin e reformave të nevojshme për të arritur decentralizimin efektiv.

Përgjegjshmëria: zgjedhja dhe ndërtimi i institucioneve lokale përfaqësuese dhe të

përgjegjshme

33

Ministritë synojnë kalimin e kompetencave te disa institucione vendore në emër të

decentralizimit. Për të vlerësuar nëse këto institucione lokale do të çojnë në decentralizim

efektiv, duhet ditur nëse institucionet e zgjedhura përfaqësojnë dhe janë përgjegjëse për

popullsinë për të cilin ato janë duke marrë vendime. Shpesh ato nuk janë as përfaqësuese dhe as

të përgjegjshme ndaj komunitetit, pasi decentralizimi efektiv nuk është qëllimi i vetëm i këtyre

institucioneve lokale. Sipas Baviscar (2002), autoritetet qendrore varen nga institucionet vendore

për zbatimin e axhendave qendrore, legjitimimin e projekteve shtetërore, përfitimin e

mbështetjes popullore, krijimin e një bazë elektorale, e kështu me radhë. Donatorët

ndërkombëtarë dhe OJQ-të varen nga institucionet vendore për zbatimin e axhendave të tyre

specifike në fushën mjedisore, shëndetësore, arsimore dhe të infrastrukturës Drejtuesit lokalë

dhe kombëtarë gjithashtu kanë interes të kapin dhe përdorin institucionet lokale dhe kompetencat

që ato kanë nën decentralizimin aktual. Përballë këtyre interesave të fuqishme konkurruese,

institucionet e përgjegjshme dhe përfaqësuese janë shpesh të njëanshme. Asnjë autoritet lokal

nuk është plotësisht përgjegjës për komunitetin që përfaqëson.

Edhe kur ekzistojnë qeveri lokale të zgjedhura, qeveritë qendrore dhe donatorët shpesh i

shmangin ato në favor të llojeve të tjera të organizatave lokale.Sipas Romeo (1996), në shumë

raste qeveritë, donatorët dhe OJQ-të i shmangin organet e zgjedhura lokale duke i cilësuar si

shumë "politike", si joefikase ose vlerësojnë se kanë mungesë kapaciteti. Por autorë të tjerë, si

Dupar dhe Badenoch (2002), mendojnë se është pikërisht natyra politike e organeve lokale të

zgjedhura që i bëjnë ato më të përgjegjshëm ndaj nevojave dhe pritshmërive të komuniteteve

lokale. Për më tepër, zgjedhjet jo gjithmonë mund të forcojnë përgjegjshmërinë ndaj mjedisit

sidomos aty ku burimet natyrore nuk janë një çështje kyçe për komunitetin. Kur institucionet e

zgjedhura në nivel lokal janë të përgjegjshme dhe të mbështëtura nga një shumicë zërash, ato

mund të shërbejnë si një mekanizëm integrues për marrjen e vendimeve lokale sipas Ribot

(2002). Grupe të tjera në arenën lokale janë fuqizuar shpesh nga reformat e decentralizimit. Këtu

përfshihen administratorët e qeverisë qendrore apo ministrive të linjës, organizatat e

anëtarësimit, OJQ-të, komitetet dhe grupet e përdoruesve. Sa demokratike dhe të përgjegjshme

janë këto institucione ndaj popullsive lokale? Përvoja e deritanishme në decentralizimin

demokratik tregon se për menaxhimin e burimeve të tilla si pyjet, kullotat, ujërat për peshkim,

përgjegjshmëria e këtyre organizmave duhet të drejtohet nëpërmjet organeve të zgjedhura

vendore te popullsia thekson Blair (2000). Megjithatë, këto organizata të pazgjedhura janë të

autorizuara shpesh sikur të jenë përfaqësuese apo demokratike. Edhe pse qeveritë lokale mund të

mos jenë gjithmonë demokratike, këto institucione alternative kanë përgjegjshmëri edhe janë më

pak sistematike ndaj publikut të gjerë.

Fuqizimi i institucioneve të tilla në vend të autoriteteve të zgjedhura mund të jetë

antidemokratike.

Transferimi i Pushtetit dhe kompetencave në rastin e burimeve natyrore

Transferimi i pushtetit është thelbësor për vendosjen e decentralizimit efektiv. Pa pushtet për të

vepruar, thekson Ribot (1999), edhe autoritetet demokratike lokale më të përgjegjshme mund të

jenë të parëndësishme. Kompetencat për të vepruar u mundësojnë autoriteteve vendore t‟u

përgjigjen në mënyrë fleksibile nevojave dhe aspiratave të zgjedhësvë të tyre duke i bërë ata të

ndihen të rëndësishëm. Liria e veprimit iu jep banorëve lokal një arsye për t'u angazhuar dhe për

të kërkuar që vendimet të merren në përputhje me nevojat e tyre. Shoqëria civile fillon të

34

organizohet dhe të kristalizohet rreth autoriteteve përfaqësuese të fuqishme. Nuk ka asnjë arsye

për t‟u organizuar dhe lobuar për përfaqësues që nuk kanë kompetenca të rëndësishme, sepse ata

nuk mund të vazhdojnë të qëndrojnë të përgjegjshëm. Ndërsa transferimi i pushtetit pa

përfaqësim të përgjegjshëm mund të jetë i rrezikshëm, përfaqësimi pa kompetenca është i

zbrazët.

Në iniciativat aktuale të decentralizimit, shumë kompetenca që mbeten të centralizuara mund të

transferohen tek autoritetet lokale, pa kërcënime për mjedisin, thekson Goldman (2001).

Në shumicën e përvojave mbi decentralizimin, disa kompetenca për të vepruar mbi burimet

natyrore transferohen te autoritetet lokale. Në të shumtën e rasteve, kompetencat e transferuara

kanë të bëjnë me mbledhjen e taksave dhe të ardhurave nga tarifat për përdorimin e burimeve

natyrore lokale. Këto të ardhura janë bërë një kontribues i rëndësishëm për komunitetet lokale

duke u shfrytëzuar për projekte publike. Në çdo rast, këto të drejta kanë rritur pushtetin dhe

natyrisht edhe legjitimitetin e autoriteteve lokale që i zotërojnë. Shpesh, kjo e drejtë është e

fshehur dhe bashkë me planifikimin e kërkesave dhe mbikëqyrjen e ngushtë, kufizon

padrejtësisht mundësitë lokale për përfitime. Kërkimë të ndryshme kanë identifikuar disa

probleme sistematike në përzgjedhjen e kompetencave të transferuara te autoritetet lokale.

Detyrimet dhe objektivat e qeverisë transferohen te autoritetet lokale në vend të pushtetit që

krijon kushte për garantimin e vendimmarrjes lokale. Këto mandate janë shpesh të pafinancuara.

Të ardhurat nga taksat dhe tarifat, edhe në rastet kur janë të disponueshme, jo gjithmonë mund të

mjaftojnë për të mbuluar koston e detyrimeve. Në vend të mundësive fitimprurëse, shpesh

transferohen të drejtat e përdorimit pa vlerë komerciale. Vendimet teknike, të tilla si cilat si

teknikat e menaxhimit sesi duhet dhe kur të përdoren burimet, ngatërrohen shpesh me vendime

joteknike që kanë të bëjnë me ata të cilët duhet të kenë qasje në burimet natyrore.

Sipas Bazaara (2002), këto vendime joteknike merren shpesh në nivel qendror, edhe pse janë

pikërisht ato lloje vendimesh që mund të merren nga autoritetet lokale pa rrezikuar burimet.

Argumenti i zotërimit të kapaciteteve është përdorur vazhdimisht nga organet qendrore të

qeverisjes për të bllokuar transferimin e kompetencave tek autoritetet vendore, thekson Brown

(1999). Qeveria qendrore ngurron të delegojë kompetenca nëse paraprakisht nuk është

demonstruar zotërimi i kapaciteti por nga ana tjetër, pa kompetenca autoritetet lokale nuk kanë

bazë mbi të cilat të mund të fitojnë përvojën e nevojshme për ndërtimin e kapaciteteve. Për më

tepër, nuk ka ndonjë bazë për demonstrimin e kapacitetit të fituar. Si rrjedhojë, argumentet për

mungesën e kapacitetit janë përdorur shpesh si justifikime, në vend të shkaqeve të arsyeshme,

për të mos deleguar pushtet.

Parimi i "transferimit të pushtetit", sipas Rocher dhe Rouillard (1998), kërkon që vendimet të

merren në nivelin më të ulët të mundshëm politiko-administrativ.

Për ndarjen e kompetencave ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore është e nevojshme një grup

parimesh ku mund të përfshihen:

Kompetencat për të vepruar duhet të transferohen për t‟u dhënë pavarësi autoriteteve

lokale.

Këto kompetenca duhet të kenë vlerë ose rëndësi për komunitetin lokal.

Mandatet duhet të shoqërohen me burime të mjaftueshme financiare dhe mbështetje

teknike.

Mundësitë e përdorimit të burimeve në mënyrë komercialisht të vlefshme duhet të

transferohen tek autoritetet lokale krahas të drejtave për t‟i patur këto burime.

Vendime teknike në lidhje me përdorimin e burimeve, disa prej të cilave duhet të merren

35

në nivel qendror, nuk duhet të ngatërrohet me vendime politike.

Kujdes i duhet kushtuar balancës së shpërndarjes së kompetencave në çdo nivel të

qeverisjes.

Garantimi i transferimit të kompetencave

Mënyrat e transferimit është një tjetër dimension kritik i decentralizimit. Sipas Conyers (1990),

siguria dhe qëndrueshmëria e reformave të decentralizimit bazohen kryesisht në mënyrat e

përdorura për të transferuar pushtetin nga qeveria qendrore te subjektet e tjera. Instrumenet e

përdorura për të kryer transferimin e pushtetit mund të jenë kushtetuese, legjislative, por ai

mund të arrihet nëpërmjet dekreteve ministrore apo urdhrave administrativë. Transferimet

kushtetuese janë më të sigurta dhe të qëndrueshme.

Për sa kohë njerëzit besojnë se të drejtat që kanë fituar mbi burimet natyrore nuk janë të

garantuara, mundësia për të investuar në to është e ulët. Mendimi se qeveria mund t‟ua marr këto

të drejta në një të ardhme të afërt bën që ata t‟i shfrytëzojnë këto burime më tepër nga sa duhet.

Në këtë mënyrë, reformat e decentralizimit mund të shkaktojnë mbishfrytëzim të tyre.

Komunitetet lokale nuk mund të angazhohen ose të organizohen si qytetarë për të ndikuar në

qeverinë lokale, kur pushteti lokal ka pak ose ka vetëm pushtet të përkohshëm.

Si në rastin e garantimit të tokës në zotërim, siguria e transferimit të fuqisë vendimmarrëse nga

pushteti qendror në institucionet lokale, ndikon në qëndrueshmërinë e reformave dhe gatishmëria

e popullatës lokale për të besuar dhe për të investuar në këto reformat. Transferimet e bëra

nëpërmjet reformave legjislative janë më të sigurta se ato të bëra nga dekretet ministrore, urdhrat

administrativë, apo dekretet e autoriteteve administrative. Instrumentet e pasigurta të përdorura

për transferimin e pushtetit i dekurajojnë njerëzit lokalë të investojnë në ligjet e reja të

decentralizimit. Pasojat mjedisore të këtij fenomeni bëjnë që njerëzit të kenë më shumë tendencë

të mbipërdorin burimet natyrore dhe më pak gjasa për të investuar në mirëmbajtjen e mjedisit,

nëse ata besojnë se të drejtat e tyre nuk do të zgjasin. Transferimi i sigurt i pushtetit mund të

ndihmojë për të zvogëluar mundësitë për abuzim dhe korrupsion.

2.2.2 Objektivat e Decentralizimit të Burimeve Natyrore

Sikurse në çdo fushë tjetër, edhe në fushën e burimeve natyrore, objektivat kryesorë të

decentralizimit janë zbutja e varfërisë, forcimi i demokracisë dhe më tej, garantimi i zhvillimit të

qëndrueshëm të burimeve natyrore. Sipas Ribot (2002), këto objektiva përmbushen nëpërmjet

rritjes së barazisë dhe efikasitetit sikurse analizohet mëposhtë:

Barazia: Decentralizimi ndihmon në përmirësimin e barazisë përmes shpërndarjes së

drejtë apo demokratike të përfitimeve të realizuara nga aktivitetet lokale.

Efikasiteti: Efikasiteti ekonomik dhe menaxherial argumentohet se rritet nga

decentralizimi nëpërmjet:

1. Marrjes në konsideratë të kostove në vendimmarrje: Kur komunitetet dhe përfaqësuesit e

tyre marrin vendime për mënyrën e përdorimit të burimeve, ka më shumë mundësi që të

marrin parasysh të gjitha kostot që do të përballojë komuniteti lokal. Keqpërdorimi i

36

burimeve mund të rezultojë kur subjekte të jashtme ose individë të papërgjegjshëm i

marrin këto vendime duke u bazuar në përfitimet e tyre pa marrë parasysh kostot e të

tjerëve.

2. Rritjes së përgjegjshmërisë: Duke sjellë vendimmarrjen publike më afër qytetarëve,

decentralizimi rrit përgjegjshmërinë e sektorit publik dhe si rrjedhojë edhe efektivitetin

3. Uljes së kostove të transaksionit: Kostot e transaksioneve administrative dhe

menaxheriale mund të reduktohen për shkak të afërsisë me pjesëmarrësit vendorë, qasjes

në aftësitë lokale të punës, dhe informacioneve lokale.

4. Përputhjes midis shërbimeve të ofruara dhe nevojave të qytetarëve: përfshirja e njohurive

lokale në hartimin e projektit, zbatimin, menaxhimin, dhe vlerësimin e tij i ndihmon

vendimmarrësit për vepruar në përputhje me nevojat lokale.

5. Përdorimit të njohurive lokale: Sjellja e qeverisjes më afër njerëzve rrit efikasitetin duke

shfrytëzuar njohuritë, kreativitetin dhe burimet e komuniteteve lokale.

6. Përmirësimit të koordinimit: Decentralizimi gjithashtu rrit efektivitetin e koordinimit dhe

fleksibilitetin mes agjencive administrative për planifikimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e

burimeve lokale

7. Garantimit të burimeve: Pjesëmarrja në përfitimet e realizuara nga burimet lokale mund

të kontribuojë në menaxhimin dhe mbrojtjen e mjedisit, duke u siguruar komuniteteve

vendore të ardhura monetare dhe materiale.

2.2.3 Burimet Natyrore dhe Ekonomia Rurale

Burimet natyrore luajnë një rol strategjik në ekonominë rurale, si një burim potencial i zhvillimit

afatgjatë dhe si kontribues thelbësor në garantimin e ushqimit në mënyrë të vazhdueshme.

Shumë komunitete rurale në një mënyrë ose tjetër, janë të varura nga burimet natyrore.

Pjesëmarrja në menaxhimin e burimeve natyrore është duke u zhvilluar gjithnjë e më shumë si

një fushë kyçe për arritjen e Objektivave të Mijëvjecarit, sidomos atë të reduktimit të varfërisë.

Burimet natyrore luajnë një rol të veçantë në demokratizimin e qeverisjes lokale sepse popullsia

lokale mbështet mbi to për jetën e saj të përditshme dhe qeveritë mbështeten tek to si një burim

pasurie. Shpërndarja e pushtetit tek institucionet lokale dhe fuqizimi i autoritetit të tyre mundet

në të njëjtën kohë, të luajnë një rol joproduktiv në kontrollimin dhe menaxhimin e burimeve

natyrore (UNDP , 2004).

Ndikimi i burimeve natyrore në jetën e përditshme të komunitetit dhe në zhvillimin lokal është

shumë i rëndësishëm për të gjetur mënyrat e duhura për ngritjen e kapaciteteve të komuniteteve

rurale. Fuqizimi i kapaciteteve njihet prej kohësh si thelbësor, në qoftë se popullsia lokale

përfiton nga mundësitë që vihen në dispozicion gjatë procesit të zhvillimit. Të kuptuarit e

ndryshimit të mënyrës së menaxhimit të burimeve natyrore është çështje kyçe kur bëhet fjalë për

identifikimin e strategjive të duhura për menaxhimin e burimeve natyrore lokale, sidomos në

rastin e përfitimeve konfliktuale dhe pushtetin për të kontrolluar dhe për të marrë vendime.

Theksi vendoset tek burimet natyrore si pjesë e jetesës së përditshme të popullatës dhe se si kjo

mund të jetë vërtet një burim pasurie.

Nocioni i qeverisë ka të bëjë me maksimizimin e vlerës së aksioneve që rrjedh nga teoria

neoklasike e ekonomisë së tregut. Shumë vende kanë zgjedhur strategjinë e zhvillimit

institucional më pranë institucioneve lokale dhe kolektiveve në rritje. Duke u përballur me

37

drejtimin dhe zbatimin e procesit të decentralizimit, institucionet lokale përpiqen që në këtë

mënyrë të krijojnë vetveten dhe janë të hapura për asimilimin intelektual të mjeteve teorike dhe

praktike për procesin në tërësi në mënyrë që të luajnë rolin e aktorëve të vërtetë në këtë fushë.

Politikat e zhvillimit rural hartohen për të kënaqur nevojat, për të kryer ndryshimet makro dhe

mikroekonomike, për të siguruar barazi, efektivitet dhe përdorim të qëndrueshëm të burimeve

natyrore. Objektivat strategjikë të hartimit dhe implementimit të politikave decentralizuese janë:

Rritja e pjesëmarrjes së komunitetit në vendimmarrje dhe forcimi i demokracisë

Reduktimi i varfërisë

Përdorimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore.

2.2.3.1 Burimet Natyrore dhe Roli i tyre në Forcimin e Demokracisë

Sikurse është analizuar edhe mësipër, burimet natyrore luajnë një rol të veçantë në

demokratizimin e qeverisjes lokale sepse popullsia lokale mbështet mbi to për jetën e tyre të

përditshme dhe qeveritë mbështeten tek to si një burim pasurie. Organet përfaqësuese vendore

kanë nevojë për pushtet mbi burimet që ndikojnë zonat e tyre elektorale në mënyrë që të bëhen

aktorë legjitimë të organizatave qytetare dhe qytetarëve që protestojnë për drejtësi, jetesë të

qëndrueshme dhe përmirësim të ekonomisë. Të drejtat e pronës dhe siguria do të stimulojnë më

tepër kërkesat për investim në lidhje me menaxhimin e burimeve natyrore dhe të kontribuojnë në

prodhimin e përgjithshëm kombëtar. Në këtë mënyrë zbatimi i të drejtave pronësore të burimeve

natyrore do të stimulojë një menaxhim më të mirë të tyre. Mekanizmat efektivë për zbatimin e

aksesit tek burimet natyrore dhe shkëmbimi apo transferimi i të drejtave të pronës, janë një

parakusht për të promovuar produktivitetin e burimeve natyrore, rritjen e prodhimit bujqësor dhe

zhvillimin e përdorimit të burimeve si kolateral në transaksion për të marrë kredi. Të drejtat e

mirëpërcaktuara të burimeve natyrore janë një bazë e domosdoshme për të rritur kontributet e

taksapaguesve – një mekanizëm i rëndësishëm për të rritur të ardhurat e qeverisë

Sipas Bankës Botërore (2001) është e qartë që burimet natyrore nuk janë vetem një faktor bazë i

prodhimit, ato gjithashtu kanë një numër karakteristikash të veçanta. Në këtë kontekst mund të

themi se qartësimi dhe garantimi i të drejtave të pronës mund të rrisë ekoniminë nëpërmjet një

numër mënyrash :

Sipas pikëpamjes makroekonomike, burimet natyrore duhet të sigurohen dhe përdoren

nga qeveria dhe institucione jo qeveritare, komuniteti lokal dhe sektori privat për një sërë

qëllimesh. Zbatimi i të drejtave të pronës dhe siguria do të rrisin gjithashtu përpjektjet

për investim në lidhje me tokën dhe prodhimin e përgjithshëm ekonomik.

Mekanizmat efektivë për garantimin e aksesit tek burimet natyrore dhe shkëmbimi apo

transferimi i të drejtave të pronës, janë një parakusht për të promovuar produktivitetin e

burimeve natyrore, rritjen e prodhimit bujqësor dhe mundësinë për të përdorur tokën si

kolateral për transaksionet e kredive.

Të drejtat e mirëpërcaktuara të pronës janë një bazë e domosdoshme për të rritur numrin

e taksapaguesve - një mekanizëm i rëndësishëm për të rritur të ardhurat e qeverisë.

Mekanizmat me kosto të ulët për zbatimin dhe shkëmbimin e të drejtave pronësore janë

një parakusht për mirëfunksionimin e sistemeve që t‟i përdorin të drejtat në mënyrë

efektive, me një kontratë të përkohshme ose me një bazë afatgjatë. Të dyja llojet mund të

rrisin prodhimin e përgjithshëm dhe mirëqenien.

38

2.2.3.2 Aksesi tek Burimet Natyrore dhe Reduktimi i Varfërisë

Aksesi i të varfërve tek burimet natyrore (tokë, pyje, ujë, peshkim, kullota, etj ) është thelbësor

për reduktimin e vazhdueshëm të varfërisë. Shumë komunitete rurale në një mënyrë apo tjetër

janë të varura nga burimet natyrore. Sigurimi i aksesit dhe zotërimit janë vendimtare për rritjen

ekonomike dhe përdorimin racional të burimeve natyrore. Literatura pranon se të drejtat e

pronësisë mund të rrisin investimet (lokale ose të jashtme), të cilat do të sigurojnë punësim dhe

të ardhura, duke u bërë një kontribut të rëndësishëm për zhdukjen e varfërisë. Në zonat rurale ku

njerëzit varen nga aksesi dhe përdorimi produktiv i tokës, formalizimi i të drejtave pronësore të

tokës mund të ndihmojnë në përmirësimin e ushqimit sepse këto të drejta nënkuptojë transferim

të konsiderueshëm të pasurisë tek familjet e varfra (Banka Botërore 2001 ). Të drejtat pronësore

të zbatuara publikisht jo vetëm që do të jenë më pak të kushtueshme, por do të sigurojnë

gjithashtu siguri më të madhe dhe do të rrisin dhe stimujt për investim dhe prodhimin e

përgjithshëm ekonomik.

2.2.3.3 Përdorimi i Qëndrueshëm i Burimeve Natyrore

Menaxhimi i burimeve natyrore mund dhe duhet të luajë një rol të rëndësishëm në infrastukturën

për një zhvillim të qëndrueshëm. Në këtë kontekst, zhvillimi i qëndrueshëm nënkupton

përfshirjen e faktorëve ekonomikë, socialë, politikë, të mbrojtjes së menaxhimit të burimeve

gjatë vendimmarrjes për mënyrën e zhvillimit. Tensioni kryesor i zhvillimit të qëndrueshëm

është midis mjedisit dhe presionit të aktiviteteve njerëzore.

Është evidente se në sistemin e njohjes, kontrollit dhe ndërmjetësimit të të drejtave, kufizimet

dhe përgjegjësitë mbi burimet natyrore janë një pikë kyçe për të siguruar decentralizimin e tyre.

Decentralizimi i menaxhimit të burimeve natyrore dhe përdorimi i pushtetit të vendimmarrjes

vendore është kritike për të përmirësuar aftësinë e qytetarëve dhe autoriteteve lokale për të

gjeneruar të ardhura. Organet përfaqësuese vendore kanë nevojë për pushtet mbi burimet që

ndikojnë jetesën e qëndrueshme rurale në mënyrë që të bëhen aktorë të ligjshëm të organizatave

lokale dhe qytetarëve të cilët protestojnë për drejtësi, jetesë të qëndrueshme dhe përmirësim

ekonomik. Sfida e balancimit të këtyre tensioneve konkurruese të ndërlikuara në vendimarrje

kërkon akses në informacione të përshtatshme dhe të sakta në një formë interaktive.

Sipas Bankës Botërore, fatkeqësisht shoqëritë moderne kanë ende rrugë për të bërë para se të

kenë kombinimin e nevojshëm dhe të ligjshëm, institucional, të teknologjisë së informacionit dhe

infrastrukturës për të mbështetur menaxhimin e burimeve natyrore për një zhvillim të

qëndrueshëm (Banka Botërore , 2001).

2.2.3.4 Aksesi dhe të Drejtat Pronësore mbi Burimet Natyrore

Kuptimi i lidhjeve midis aksesit tek burimet natyrore dhe aksesi tek burimet e tjera të të

ardhurave dhe kapitalit është një element thelbësor në dialogun e politikave për sigurinë e

ushqimit dhe reduktimin e varfërisë. Korniza aktuale e rritjes dhe zhvillimit ekonomik përfshin

një tendencë të përgjithshme kundrejt decentralizimit të të drejtave të burimeve natyrore, një

rënie e strukturave kolektive në bujqësi, dhe një lëvizje drejt mbështetjes së burimeve natyrore si

mjet i aksesit të komunitetit lokal për të qenë pjesëmarrës në procesin e zhvillimit.

39

Sipas Carter (1994), ka ende paqartësi midis iniciativave bashkëkohore makropolitike dhe

fondacioneve mikro nëpërmjet të cilave ato veprojnë. Sipas përfundimit kryesor të analizës së

ndikimit të politikave makro përmes modeleve vendimmarrëse mikoroekonomike, aksesi në

forma të ndryshme të kapitalit është shumë i rëndësishëm në përcaktimin e strategjive të të

ardhurave familjare dhe për këtë në përcaktimin e ndryshimeve në sjelljet familjare dhe

mirëqënien kur familjarët përballen me ndryshime makro politike.

2.2.3.5 Garantimi i të Drejtave të Pronës

Zotërimi i burimeve natyrore mund të përkufizohet si kushtet në të cilat burimet natyrore

mbahen, përdoren dhe transferohen. Një objektiv themelor i decentralizimit është të rrisë dhe t‟u

sigurojë njerëzve të drejtat mbi burimet natyrore.

Sistemet e ndryshme të të drejtave pronësore mbi burimet natyrore, si pronësia private apo

komunale, shkaktojnë probleme. Sikurse është përmendur, garantimi i të drejtave të plota mbi

burimet natyrore promovon investimet. Në të vërtetë është e nevojshme që të drejtat të jenë

transparente dhe këto të drejta mund të zbatohen në një mënyrë sa më kosto efektive, brenda një

mjedisi ekzistues fiziko-gjeografik, institucional dhe ligjor. Sipas Stiglitz (1993), për shkak të

rëndësisë së zotërimit të burimeve natyrore, komuniteti duhet të mbrohet nga shteti, duke

përdorur legjislacionin e duhur. Kjo është e nevojshme për të përcaktuar mekanizmat praktikë

për të gjykuar mbi ecurinë ekonomike, dhe, në qoftë se burimet natyrore janë të bollshme, si t‟i

përdorim ato për të promovuar rritjen e ekonomisë, reduktimin e varfërisë, rritjen e investimeve,

rritjen e punësimit dhe rritjen e GDP-së. Autorë të ndryshëm si Frisvold (1995) dhe Harson

(1995), evidentojnë qartë se garantimi i të drejtave të pronës mund të ndikojë produktivitetin

nëpërmjet:

Qëndrimit të individëve në detyrë për një kohë të gjatë duke përmirësuar aftësitë e

tyre dhe rritur gatishmërinë për të bërë investime;

Të drejtat e pronës individuale afatgjatë janë të lidhura direkt me kërkesa më të larta për

investim, dhe stimulimin e individëve për rritje të produktivitetit të shoqëruar me përmirësimin e

përdorimit të burimeve natyrore. Studimet e të drejtave të tokës rurale sugjerojnë se kjo mund të

rrisë jo vetëm investimin bujqësor por gjithashtu aftësinë e individëve për t‟u angazhuar në

aktivitete të tjera, duke kontribuar në diversifikimin e jetës rurale, dhe duke u bërë në këtë

mënyrë një kontribut i drejtpërdrejtë në reduktimin e varfërisë.

Sigurimit të një aksesi më të mirë në kredi;

Kjo çështje lidhet me marrjen e kredive dhe stimulimin e investimeve. Përveç rritjes së

kërkesave për investim, zotërimi formal i tokës mund të rrisë furnizimin me kredi për investime

nga burime zyrtare, duke e bërë kështu një kontribut i rëndësishëm në zhvillimin e tregjeve

financiare në kushte të përgjithshme.

Reduktimit të kostove të transaksionit që shoqërojnë transferimin e tokës.

Për sa i përket transferimit, të dhënat e shkruara të pronësisë së tokës lejojnë verifikimin e

statusit të zotërimit të tokës me kosto të ulët, duke reduktuar kështu rrezikun për informacion

asimetrik për pronësinë dhe cilësinë e tokës dhe duke bërë transaksionet e tokës më të lira për t‟u

implementuar. Reduktimi i kostos së transaksioneve do të rrisë “të ardhurat”, duke e çuar

40

numrin e transaksioneve për rritjen e efikasitetit afër optimales, dhe duke ndihmuar në krijimin e

një sistem financiar më praktik. Aftësia për të transferuar tokë midis përdoruesve mund të jetë e

një rëndësie të limituar në fazat e hershme të zhvillimit, por vetëm për aq kohë sa mundësitë

jobujqësore dhe migrimi ndërrajonal janë të kufizuara, ose në mjediset ku nuk ekzistojnë tregjet

e tokës.

2.3 NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI PYJET DHE KULLOTAT NË

SHQIPËRI

Territori i përgjithshëm i Republikës së Shqipërisë, klasifikohet në 60% të sipërfaqes së tij si

pyje dhe kullota, duke krijuar kështu Fondin Kombëtar të Pyjeve dhe Kullotave. Sipas Inventarit

Kombëtar të Pyjeve, sipërfaqja pyjore në vitin 2013 ishte 1,041,390 ha. Sikurse përmendet edhe

në “Planin Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit , 2012-2015”, pyjet

dhe kullotat përgjithësisht shtrihen në terrene kodrinore e malore, ku shpesh herë nuk arrihet dot

për të kryer shërbimet, pa infrastrukturën e nevojshme për t‟i përdorur dhe larg për të shijuar

intensivisht vlerat rekreative dhe çlodhëse.

Shqipëria mund të konsiderohet e pasur me sipërfaqe pyjore, madje dhe me potencial të lartë

prodhues, por me mundësi të ulta të prodhimit aktual. Rreth 60% e pyjeve ndodhen në lartësitë

mbi 800m mbi nivelin e detit, shpesh here pa infrastrukturë. Gjithashtu rreth 65% e pyjeve të

larta që janë burimi kryesor i materialit drusor për industrinë dhe rreth 73% të cungishtave që

përbëjnë burimin kryesor të druve të zjarrit, akoma janë në periudhën e rritjes intensive dhe nuk

mund të përdoren. Në fondin pyjor, në rreth 23% të sipërfaqes vërehet nivel i lartë i gërryerjes,

ku ndërmarrja e masave efektive rehabilituese është e domosdoshme. Ky degradim ka ardhur si

rezultat i mbikullotjes dhe shfrytëzimit intensiv historik (2-2.5 herë më shumë se rritja natyrore e

pyjeve). Ndërkohë që rritet erozioni në male, çka shkakton varfërimin e tokës, rritet dhe niveli i

sedimenteve në lumenj e në det, çka sjell shqetësime në zonën e ulët fushore, përfshi përmbytje

masive. Ndërkohë, akoma rreth 50% e popullsisë jeton në zonat rurale, ku materiali i vetëm

energjetik për ngrohje dhe gatim mbeten drutë e zjarrit. Një pjesë e mirë e këtyre familjeve janë

tërësisht të varura nga pyjet. Zjarret në pyje janë një tjetër shqetësim i rëndësishëm, i cili

vazhdimisht shkakton humbje të mëdha ekonomike. Informaliteti në pyje, e sidomos ai i

vlerësimit të prerjeve reale të druve të zjarrit në zonat rurale dhe vlerësimi real i kontributit të

pyjeve në zhvillimin rural/ekonomik të vendit, mbetet akoma i lartë.

Politika e pyjeve, sipas Planit Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit

(2012-2015), synon zhvillimin e qëndrueshëm e shumë funksional të pyjeve e kullotave. Sipas

këtij plani, do të ruhet dhe mbrohet biodiversiteti, prodhimtaria, aftësia rigjenruese dhe potenciali

për të përmbushur funksionet ekologjike, ekonomike dhe shoqërore në nivel lokal, kombëtar dhe

global, pa shkaktuar dëmtime në ekosistemet e tjera. Kjo politikë mbështet zgjerimin e zonave të

reja pyjore, rehabilitimin e sipërfaqeve të djegura apo të degraduara, ndërtimin dhe mirëmbajtjen

e sistemeve për sigurimin e ujit të pijshëm në kullota, kontrollin e erozionit, dhe përmirësimin e

menaxhimit të produkteve drusore e jodrusore të pyllit, çka do të rezultojë në gjenerimin e të

ardhurave.

41

2.3.1 Kushtet e Pronësisë në Pyje dhe Kullota në Periudha të Ndryshme Kohore

Pronësia private mbi tokën bujqësore, pemët frutore, ullishtat, pyjet, kullotat dhe livadhet ka

qenë e njohur në Shqipëri që në fillim të viteve 1900. Gjithashtu ka ekzistuar prona e përbashkët

e fshatit apo fisit. Ka pasur ligje dhe zakone të rrepta për ruajtjen e pronës, të cilat zbatoheshin

nga shoqëria e atëhershme si një ligj i pashkruar. Në veçanti, “Kanuni i maleve” dhe “Ligja e

pyjeve dhe kullosave” e vitit 1923, përmbanin dënime të rënda për shkeljen e ligjeve të

pronësisë. Megjithatë, në vitin 1945, regjimi komunist filloi shtetëzimin e pyjeve dhe gjatë

periudhës 1950-1960 të gjitha pyjet u bënë pronë shtetërore.

Prona private, përfshirë edhe pyjet, u rinjoh ligjërisht pas ndryshimeve social ekonomike të

viteve 1990. Sipas ligjeve aktuale ish pyjet private mund t‟u kthehen pronarëve të tyre.

Megjithatë, procesi i kthimit të pronave ka qenë tepër i ngadaltë si pasojë e problemeve

procedurale dhe mungesës në përgjithësi të njohurive mbi ligjin.

Sipas Lako (2008), kjo situatë, shoqëruar edhe me idenë e krijuar në mendjet e shumë njerëzve

gjatë regjimit komunist se “prona shtetërore është pronë e askujt”, ka çuar në një degradim të

rëndë të shumë sipërfaqeve pyjore, kryesisht atyre pranë fshatrave.

Gjatë periudhës së tranzicionit, objektivi kryesor i politikës pyjore përsa i përket zhvillimit të

pylltarisë private ka qenë rikthimi i pyjeve private sipas pronësisë në vitin 1945. Njohja e

pronësisë dhe rikthimi i pronave të marra gjatë viteve 1945-1990 është përcaktuar edhe në

Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, miratuar në 21 Tetor 1998 (nenet 41 dhe 181). Neni 181

përcakton objektivin e parlamentit për të amenduar dhe plotësuar brenda 2-3 vjetëve kuadrin

ligjor lidhur me çështjet e zënies apo konfiskimit të tokave, të bëra para miratimit të Kushtetutës.

Strategjitë e DPPK për Zhvillimin e Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave në Shqipëri (1999-2004) e

kanë pranuar “Njohjen e të drejtave të pronësisë private dhe privatizimin e pronës publike”

Tabela 2.1 Pronësia e Pyjeve në Shqipëri

Pronësia (në ha) 1934 1940-1945 2008 2012

Pyje private 63,000 63,000 529,200 32,302

Pyje shtetërorë 927,000 1,050,000 482,600 520,636

Pyje komunalë (nuk ka të dhëna) 16,000 28,400 487,944

Tokë me bimësi pyjore 400,000 250,000 32,500 29,400

Sip. e përgjithshme e pyjeve 1,390,000 1,379,000 1,072,700 1,070,282

Burimi: Lako, Th. (2008)

2.3.2 Kuadri Ligjor në të Kaluarën

Përshkrimi i shkurtër i historikut mbi të drejtat e pronësisë e të përdorimit të pyjeve e kullotave

në Shqipëri, bëhet për të kuptuar më mirë disa dukuri e qëndrime që vërehen sidomos lidhur me

42

pyjet e kullotat, konceptet që ekzistojnë e shfaqen në disa zona rurale, si dhe për faktin se disa

elemente të tyre ndikojnë edhe sot në mjaft krahina të vendit. Këto elemente duhen mbajtur

parasysh gjatë procesit të kalimit të pyjeve e kullotave në përdorim komunal, por dhe për

zbatimin e kuadrit ligjor e të krejt reformës në sektorin e pyjeve dhe kullotave.

E drejta mbi pronën pyjore e kullosore dhe përdorimin e saj deri në vitin 1912,

sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit

Periudha para pavarësisë së Shqipërisë, i referohet një situate shumë të vështirë ku fuqi të

ndryshme dominonin jetën në Shqipëri me ligjet e tyre të ndërthurura me tradita të lashta.

Dokumenti kryesor i kësaj epoke, që përmbledh rregullat e para për administrimin e pyjeve

private është Kanuni i Maleve (Kanuni i Lekë Dukagjinit).

Sipas Muharremaj (2008), Kanuni i Lekë Dukagjinit ka ushtruar ndikimin e vet të fortë në

rregullimin e marrëdhënieve midis njerëzve gjatë një periudhe shumëshekullore, nga koha e

Skenderbeut e deri në fillimet e shekullit të XX, kryesisht në malësitë e Lezhës, Dukagjinit,

Shkodrës, Gjakovës, Kosovës, si edhe në popullatat shqiptare të Serbisë, Malit të Zi e

Maqedonisë. Kanuni në vetvete ishte shprehje e pavarësisë nga Turqia dhe de facto i autonomisë

së fiseve të Shqipërisë së Veriut dhe, ndër të tjera, ka patur nene e paragrafe të hollësishme mbi

të drejtën e pronës së përbashkët të zonave rurale.

Përvec pronës private që shprehej me thënien „Çdo shtëpi që nxjerr tym do të ketë pronat e veta‟,

ekzistonte dhe prona e përbashkët me emrin „kujrija‟ e që përdorej bashkërisht nga fshati për

lëndë për veglat bujqësore, për drutë e zjarrit, për kullotë, për gjueti e për nevojat e tjera. Kujrija

nuk ndahej, por sa shtëpi të kishte fshati, aq kishin të drejtë në të. Dëmi apo fitimi ishin të të

gjithë fshatit. Asnjë nuk mund të çelte arë, vreshtë apo kopsht në pronën e përbashkët pa

miratimin e anëtarëve të komunitetit.

Kufij kishte çdo arë apo livadh, çdo kopsht apo vreshtë, çdo prozhme apo zabel, çdo shkurre apo

ograje, dhe katundet me njeri tjetrin.

Sundimi i Shqipërisë nga Turqia mbas shekullit të 15-të solli ndikime që rodhën nga „Sheriati‟

(ligji turk). Megjithatë, në veriun e një katolicizmi fanatik, shprehjet e forcës politike të Turqisë

ishin më pak domethënëse se në pjesën e ulët të vendit, keshtu që Kanuni vazhdoi të zbatohej si

më parë. Në rajonet që kufizohen me Dukagjinin, e veçanërisht në fushat ku Turqia vendosi

sundimin, u bënë kompromise midis Kanunit dhe Sheriatit.

E drejta mbi pronën pyjore dhe kullosore, administrimin dhe përdorimin e saj,

deri në vitin 1922

Edhe pas shpalljes së pavarësisë në vitin 1912, deri në vitin 1922 në Shqipëri vazhdonte të

përdorej ligji Turk (i Sheriatit) për administrimin dhe përdorimin e pyjeve dhe kullotave. Ligji

turk, i mbështetur kryesisht në ligjin francez të pyjeve, i ndante pyjet dhe kullotat e Shqipërisë në

tre kategori:

1. Private

2. Komunale (të bashkive)

3. Shtetërore

43

Pyjet dhe kullotat komunale (të bashkive ) i ishin lënë një ose disa fshatrave, me qëllim që

banorët të përfitonin dhe të plotësonin nevojat e tyre për lëndën e drurit për ndërtimin e shtëpive,

kasolleve, hambareve, vatheve të bagëtisë, të qerreve e veglave bujqesore, si dhe për të përgatitur

drutë e zjarrit, qymyrdrurin dhe për nevoja të tjera.

Në mbështetje të dokumentave zyrtare, pyjet dhe kullotat duhej të kufizoheshin me shenjë të

posaçme që të identifikonin dhe llojin e tyre.

Sami Frashëri (1899) ka shkruar : „sa të mundet, qeveria të mos ketë të bëjë drejtpërdrejt me

vendasit… si edhe pyjet e kopshtet e përgjithshme e arat e vreshtat do të jenë nën qyrëri të

katundërisë‟.

Mehmeti (2005) citon Mehdi Frashërin i cili shprehej : „Për sa u takon pyjeve në përdorim të

fshatrave, shteti nëpërmjet zyrave të pyjeve me specialistët e vet çdo vit do të shënojë drunjtë që

mund të priten pa dëmtuar pyllin dhe do t‟i japë leje pleqësisë së fshatit për t‟i lënë fshatarët të

lirë të presin pa paguar asgjë, gjithmonë sipas rregullave teknike që përshkruhen në ligj ose në

rregullat përkatëse, për nevoja vetjake ose shitje ne qytete‟. Më vonë Frashëri u kujdes që në

projekt-ligjin “Mbi Shoqëritë Bujqësore Katundare”, në nenin 7 të vihej në objektin e shoqërisë

“ruajtja dhe përmirësimi i kullotave, trasformimi i tyre në livadhe artificiale, ruajtja e korijeve

qe i perkasin katundit, ripyllëzimi i tyre, shfrytëzimi i drurëve ne mënyrë që te mos jepet shkak

rrënimit të korijes”

Ndërsa Baldacci (2004), ka përmendur: „Një vështirësi tjetër është vërtetimi i pronësisë së pyjeve

të Shqipërisë. Duhet stabilizuar, para se gjithash, se cilat janë në pronësi private, cilat në

përdorim të përbashkët, cilat janë shtetërore, dhe kjo për të shmangur kundërshtimet që do të

lindin me mijëra dhe do të nxjerrin vështirësi, që nuk do të jetë e lehtë të kapërcehen nga

qeveria‟.

Dëshmitë e mësipërme konfirmojnë traditën e trashëguar dhe vërtetojnë se kanë ekzistuar pyjet e

përbashkëta, e drejta e zotërimit të tyre nga fshati, fiset e familjet, e drejta për t‟i prerë e kullotur

pa pagesë, gjë që është trashëguar deri në ditët tona.

Pyjet në përdorim komunal gjatë regjimit të Mbretit Zog dhe pushtimit italian

në Shqipëri (1923 – 1944)

Ligji turk vazhdoi të zbatohej në Shqipëri deri në vitin 1922, ndërsa në 27 janar 1923 u shpall

„Ligja e pyjeve e kullosave‟. Sipas këtij ligji, pyjet dhe kullotat ndaheshin sipas zotërimit të tyre

në tre kategori:

Private

Komunale (Të bashkive)

Shtetërore.

Në pyjet e ndodhura në afërsi të fshatrave, të mbuluara nga drurë të rritur, të ndodhura shpesh

nëpër lugina e qe për këtë emërtoheshin „hyje‟ nuk lejohej prerja e druve të zjarrit dhe qymyri,

por përdoreshin vetëm për lëndë ndërtimi. Kjo pjesë pyjesh përbënte normalisht 1/4 e pyjeve të

bashkive. Drutë e zjarrit dhe kullotja nga vetë fshati bëheshin në pjesën tjetër të mbuluar

normalisht nga shkurre. Kishte rregulla tradicionale të caktuara me mirëkuptim midis banorëve

për mbarështimin e pyjeve dhe kullotave kolektive.

44

Fshatarësia përjashtohej nga çmimi i lëndës që me leje zyrtare nxirrej nga pyjet e shtetit për

rregullimin dhe rindërtimin e shtëpive për banim vetjak, të shtëpive të rrënuara nga luftrat dhe

kryengritjet.

Sipas Muharremaj (2008), gjatë kohës së pushtimit italian në Shqipëri, shërbimi pyjor shqiptar u

shkri me shërbimin pyjor italian. Nga 12 legjione të milicisë pyjore që kishte gjithesej Italia, të

11-tin e kishte diku në Afrikë kurse të 12-tin e kishte në Shqipëri. Italia, duke mos patur kohë për

të revizionuar ligjin e trashëguar nga regjimi i mbretit Zogut apo për të formuluar një të ri,

vazhdoi të zbatonte po atë ligj të mëparshëm.

Pra, ka tradita të qarta e të mira për pronësimin, administrimin dhe përdorimin e pyjeve në

pronësi të fshatrave. Pavarësisht nga pasiguria e shfaqur nga disa se a ka patur apo jo pyje në

administrim të fshatrave, fakti që, që nga Kanuni i Lekë Dukagjinit e më vonë ka patur e janë

zbatuar nenet e paragrafet e tyre mbi këtë pikë, dhe fakti që kudo thuhet se fshatrat kanë pasur në

përdorim toka pyjore e kullosore, kanë qënë pikërisht këto pyje dhe kullota në pronësi të

fshatrave.

Para vitit 1945, vetëm 16,000 ha pyje ishin të njohur ligjërisht si pyje komunale, ose 1.4% e

siperfaqes pyjore. Shumica e fshatrave, fiseve dhe familjeve nuk i deklaronin pyjet dhe kullotat

që i kishin trashëguar dhe përdorur për nevojat e veta brez pas brezi, për të shmangur pagesën e

taksave, por që në fakt ato prona njiheshin dhe respektoheshin nga të gjithë. Të gjithë fshatrat

kishin të drejtë të perdornin pyjet dhe kullotat e ndodhura pranë tyre, bashkërisht ose të ndarë

sipas fiseve apo familjeve, dhe pa pagesë.

Ndikimi i regjimit komunist në marrëdhëniet tradicionale të komunitetit me

pyjet

Regjimi komunist, si edhe në vende të tjera që pas Luftës së Dytë Botërore u vendos komunizmi,

ndryshoi rrjedhën normale të zhvillimit të pronës, duke e shndëruar atë nga pronë private, fshati

apo komune, të kufizuar, të administruar e të mbrojtur, në pronë të të gjithëve ose më mirë e

thënë, në pronë të askujt, duke krijuar kështu dorë të lirë për ndërhyrje pa pengesa dhe sipas

interesit të shtetit, nga njëra anë, dhe - një mbrojtje gjithmonë e më të dobët të saj, nga ana tjetër,

sikurse citohet nga Muharremaj (2008).

Pyjet dhe kullotat u shpallën pronë shtetërore me ligjin e reformës agrare datë 29.8.1945.

Administrimi i pyjeve dhe kullotave në afërsi të fshatrave fillimisht bëhej nga këshillat popullore

të lokaliteteve. Kooperativat shfrytëzonin mesatarisht çdo vit rreth 65,000 m3 lëndë ndërtimi dhe

rreth 1 milionë m3

dru zjarri.

Hapja e tokave të reja nga viti 1967 e duke vazhduar intensivisht në vitet e mëvonshme në zonat

kodrinore e malore, të karakterizuara në shumicën e rasteve nga pjerrësi të medha, pati pasoja të

rënda. Brenda pak viteve, këto toka jo vetëm që nuk dhanë rendimentet e pritura, por u gërryen

në shkallë të tillë sa që sot fshatarësia refuzon t‟i marrë. Për shkak të varfërimit gradual të

pyjeve, qeveria e atëhershme planifikoi ngritjen e pyjeve pranë kooperativave bujqësore dhe

fshatrave për sigurimin e druve të zjarrit.

Puna vullnetare për ngritjen e këtyre pyjeve nuk dha rezultatet e pritshme. Përvec kësaj, mbjelljet

me investime nga shteti në afërsi të fshatrave bëheshin edhe për të subvencionuar sistemin e

dështuar kooperativist.

45

Tradicionalisht, sipërfaqet pyjore pranë fshatrave kanë qenë përdorur bashkërisht apo të ndara

midis familjeve, për plotësimin e nevojave për material drusor, kullotje dhe bazë ushqimore për

blegtorinë. Përveç kësaj, ato kanë plotësuar dhe funksionet mbrojtëse e shoqërore. Pylli, sipas

Mehmeti (2005), krahas prodhimit të lëndës drusore, prodhon edhe biomasë të vlefshme për

blegtorinë, pa cenuar funksionet e shumëfishta mbrojtëse-shoqërore kur bëhet mbarështim i

qëndrueshëm i pyjeve, blegtorisë e bujqësisë (sisteme agro-pyje-blegtorale,sisteme

pyjekullosore).

Gjatë ish-regjimit komunist shumë nga këto siperfaqe janë keqtrajtuar ose në to janë hapur toka

të reja për bujqësinë, për kullota të kultivuara ose blloqe pemësh frutore, madje dhe në vende të

pjerrëta. Si pasojë e këtij keqpërdorimi erdhi degradimi dhe gërryerja e tokës. Për më tepër,

njerëzit shpesh e quanin këtë sipërfaqe si pronë të përbashkët, por pa ndonjë kontroll. Si

rrjedhojë, shpyllëzimi dhe demtimi i rëndë i pyjeve e kullotave vazhdoi edhe gjatë periudhës së

tranzicionit drejt ekonomisë së tregut.

Ndikimet në marrëdhëniet e komunave me pyjet nga viti 1990 e në vazhdim

Pas rënies së sistemit të planifikimit të centralizuar, që në vitet e para të tranzicionit, qeveria

shqiptare ndërmori disa reforma për decentralizimin dhe privatizimin e ekonomisë. Ndërkaq, doli

ligji nr. 7223, datë 23.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, ku përkufizoheshin

pyjet shtetërore, komunale dhe private. Sipas ligjit, pyjet komunale janë pyje shtetërore që i

jepen në përdorim nje komune ose fshati. Po ashtu, ligji për kullotat nr. 7917, datë 13.04.1995

përcaktonte kullotat shtetërore, ato kolektive dhe private.

Kuadri ligjor u pasurua me ligjin nr. 7722 datë 15.06.1993 “Për mbrojtjen e bimëve mjekësore,

eterovajore e tanifere natyrore”, dhe me ligjin nr. 7875, datë 23.11.1994 "Për mbrojtjen e faunës

së egër dhe gjuetinë".

Rregullorja nr. 308, datë 26.01.1996 “Për kalimin e pyjeve dhe kullotave komunale për përdorim

dhe administrim” përshkruan kriteret për përcaktimin e pyjeve për përdorim nga komuna dhe

procedurat për mbarështimin dhe kujdesimin e tyre. Kjo rregullore shërbeu si dokument bazë për

procesin e kalimit të pyjeve e kullotave në përdorim të komunave.

Mbi këto baza ligjore, në vitin 1996 filloi procesi i kalimit të pyjeve e kullotave në përdorim

komunal, nën drejtimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve e Kullotave dhe me asistencën

teknike e financiare të disa donatoreve. Objektivi i Qeverisë Shqiptare ka qënë kalimi në

përdorim të komunave e fshatrave i 40% të sipërfaqes së pyjeve dhe 60% të sipërfaqes së

kullotave. Strategjia për Zhvillimin e Sektorit të Pyjeve e Kullotave në Shqipëri parashikonte që

procesi i kalimit të realizohej brenda një periudhe 5 vjeçare.

Ndërkaq, baza ligjore u pasurua me ligje mjaft të rëndësishme, si ligji nr. 8652, datë 31.7.2000

“Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, [ndryshuar me ligjin nr.9208, date

18.3.2004], ligji nr.8743, datë 22.2.2001 “Për pronat e paluajtshme të shtetit” dhe ligji nr.8744,

datë 22.2.2001 “Për transferimin e pronave të paluajtshme publike të shtetit në njësitë e

qeverisjes vendore”. Gjatë kësaj kohe janë bërë përpjekje të vazhdueshme nga aktorë të

ndryshëm dhe SHPPKK për hartimin e ligjeve të reja apo përmirësimin e ligjeve të mëparshme

që kanë të bëjnë me sektorin.

Megjithë këto përpjekje, si “Ligji i ri i pyjeve”, nr.9385, datë 4.5.2005 [ndryshuar me ligjin

nr.9791, datë 23.7.2007] me aktet ligjore dhe nënligjore, ashtu dhe ligji nr. 9219, datë 8.4.2004

“Për ndryshimet në ligjin e mëparshëm të gjuetisë”, dhe ligji nr. nr.9693, datë 19.3.2007 Për

46

fondin kullosor”, në disa raste vërehet një përqendrim më i madh kompetencash në organet

qendrore, gjë që është kundër parimit të decentralizimit të shprehur në politikat e shtetit dhe të

qeverisë shqiptare.

2.3.3 Decentralizimi i Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave Komunale në Shqipëri

2.3.3.1 Fillimi i Procesit të Decentralizimit

Në vitin 1991, Shqipëria hyri në një fazë tranzicioni të dyfishtë, së pari në drejtim të ekonomisë

së tregut dhe një sistem politik shumë-partiak, dhe së dyti në drejtim të integrimit të saj në

Bashkimin Evropian. Kjo periudhë u karakterizua nga ndryshime të thella në strukturën

prodhuese të vendit, duke modifikuar shpërndarjen hapësinoro-demografike dhe marrëdhëniet

shoqërore me migrimin masiv nga zonat malore dhe të largëta Sektori i pylltarisë është prekur

veçanërisht nga ky tranzicion duke qënë se burimet pyjore u vunë nën një presion të madh

njerëzor çka solli degradimin e tyre. Për të përmirësuar situatën, qeveria ndërmori një sërë

reformash që u fokusuan më tepër në procesin e decentralizimit dhe privatizimit të ekonomisë në

tërësi, dhe një pjese të burimeve natyrore, më specifikisht. Kështu, një proces i nisur në vitin

1996, u intensifikua më shumë në 2008, kur qeveria mori vendimin për transferimin e pyjeve dhe

kullotave komuniale në pronësi të njësive të qeverisjes vendore.

Transferimi i pyjeve sipas filozofisë së MPK nuk është thjesht një kthim i pyjeve por kthim i

përgjegjësive për menaxhimin e pyjeve njerëzve që jetojnë pranë tyre. Procesi është i gjatë dhe jo

njëtransferim i thjeshtë i sipërfaqes pyjore “në përdorim” komunave dhe fshatrave. Ai është

procesi i transferimit te pushteti vendor i përgjegjësive shtetërore për menaxhimin e pyjeve. Ky

proces hedh themelet për fillimin e menaxhimit të pyjeve nëpërmjet hartimit dhe zbatimit të

planeve të menaxhimit nga pushteti vendor. Kjo nxit një menaxhim të qëndrueshëm e të

decentralizuar të burimeve natyrore me pjesëmarrjen e komunitetit. Prandaj, MPK nuk është

thjesht një metodë për menaxhimin e pyjeve komunale, por gjithashtu pjesë e procesit të

fuqizimit dhe ngritjes së kapaciteteve të pushtetit vendor.

2.3.3.2 Institucionet përgjegjëse për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave

komunale dhe kompetencat e tyre përkatëse

Implementimi i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore, dhe më konkretisht për

pyjet dhe kullotat, të ndërmarra nga qerveria shqiptare, kërkon bashkëpunimin e disa

institucioneve përgjegjëse. Suksesi i këtyre politikave lidhet edhe nga angazhimi i institucioneve

që mbulojnë këtë sektor, dhe nga gatishmëria e tyre për të marrë pjesë aktivisht gjatë procesit të

decentralizimit. Kjo arrihet duke evidentuar këto institucione dhe mbi të duke përcaktuar qartë

përgjegjësitë dhe detyrat e secilit prej tyre. Pra, është e nevojshme të përcaktohen qartë të drejtat

dhe përgjegjësitë e organeve qendrore, të njësisë së qeverisjes vendore, shërbimit pyjor dhe

shoqatës së përdoruesve të pyjeve dhe kullotave, si edhe marredheniet midis tyre. Më poshtë

jepen disa nga detyrat përkatëse për çdo institucion përgjegjëse për menaxhimin e pyjeve dhe

kullotave komunale:

47

MMPAU, si dhe institucione të tjera qendrore ligjvënëse dhe ekzekutive kanë për

detyrë:

Të përmirësojnë dhe plotësojnë kuadrin ligjor për pyjet dhe kullotat komunale, pas

konsultimesh me palët e interesuara, qeverisjen vendore, shërbimin pyjor, shoqatat e

përdoruesve të pyjeve e kullotave komunale dhe shoqata të tjera mjedisore; të vendosin

pylltarinë komunale ndër përparësite e politikave të tyre;

Të mbështesin zhvillimin e pylltarisë komunale, duke legalizuar të drejtën e pronësisë të

fshatit e familjeve tradicionale mbi pyjet e kullotat komunale, sipas kritereve që sigurojnë

mbarështimin e qëndrueshëm të pasurive natyrore;

Të nxisin përpunimin, tregëtimin dhe eksportimin e prodhimeve drusore e jodrusore nga

komunitetet e shoqatat;

Të mbështesin dhe të financojnë shërbimin keshillimor për pyjet e kullotat në përgjithësi,

dhe ato komunale në vecanti (përfshirë qeverisjen vendore, strukturat për pyjet dhe

kullotat komunale në NJQV );

Të mbështesin shoqatat e përdoruesve në përgjegjësitë dhe të drejtat e tyre për ruajtjen,

mbarështimin dhe shfrytëzimin e pyjeve dhe kullotave komunale, të pasurive të tjera

natyrore që ndodhen në territorin e komunës ose bashkisë, si dhe të pyjeve e kullotave

shtetërore me kushte lehtësuese për zbutjen e varfërise, sidomos në zonat malore;

Njësitë e Qeverisjes Vendore (Komuna ose bashkia) kanë si detyrë:

Të organizojnë struktura efektive për ruajtjen dhe mbarështimin e pyjeve dhe kullotave

komunale, ose t‟ua delegojnë këto kompetenca komunave fqinje.

Të përcjellin për në organet qendrore problemet dhe shqetësimet e ngritura nga

përdoruesit e shoqatat, sidomos për të drejtat e pronësisë dhe të përdorimit, dhe t‟i

mbeshtesin ato lidhur me mbarështrimin e pyjeve dhe kullotave komunale, si dhe të

ndjekin zgjidhjen e tyre.

T‟u japin të drejta dhe kompetenca përdoruesve e shoqatave për përdorimin e pasurive

natyrore brenda territorit të komunës, për ndjekjen e kundërvajtjeve dhe gjobave në bazë

fshati dhe shpërblimin përkatës, të mbështesin përdoruesit dhe shoqatat e tyre në

perpjekjet për zhvillimin e pyjeve dhe kullotave dhe sigurimin e të ardhurave.

Të ndihmojnë me përparësi fshatrat dhe shoqatat në përcaktimin dhe vlerësimin e

projekteve, në kryerjen e punimeve për zbatimin e planeve të mbarështimit.

Të sigurojnë lehtësira dhe të financojnë seminare për mbarështimin e pyjeve dhe

kullotave, si dhe mbi tema të tjera me interes për komunitetin; të organizojnë në

bashkepunim me shoqatën fushata ndërgjegjësimi për komunitetin për mbarështimin e

qëndrueshëm të pasurive natyrore.

Shërbimi Pyjor ka si detyrë:

Të mbështesë aktivisht procesin e kalimit të pyjeve e kullotave në pronësi të komunave

ose bashkive, duke mbajtur ekuilibër midis inetresave të komunitetit dhe atyre të shtetit

përsa u përket siperfaqeve pyjore e kullosore për kalim.

Të ndihmojë teknikisht në hartimin dhe zbatimin e planeve të mbarështrimit.

48

Të kontrollojë zbatimin e rregullave për ruajtjen dhe përdorimin e pyjeve dhe kullotave

sipas planeve të mbarështimit.

Të ndihmojë dhe kontribuojë për mbrojtjen e pyjeve nga zjarret, semundjet e insektet dhe

dëmtues të tjerë.

Të organizojë shërbimin këshillimor për kualifikimin e punonjësve të komunës, të

shoqatës dhe përdoruesve për mbarështimin dhe zhvillimin e qëndrueshëm të pyjeve e

kullotave komunale dhe qeverisjen e integruar të pasurive me karakter vendor, në kuadrin

e pellgjeve ujëmbledhëse.

Të mbështesë fushatat afatgjata për ndërgjegjësimin e komuniteteve për ruatjen dhe

mbarështimin e qëndrueshëm të pasurive natyrore.

Shoqata e përdoruesve të pyjeve dhe kullotave komunale (SHPPKK) ka si detyrë: Të marë pjesë në hartimin e planeve të mbarështimit dhe zbatimin e tij, kryerjen e

punimeve të ndryshme në pyje e kullota, si dhe shërbime të tjera në tokat shtetërore duke

marrë ndërkaq pjesën që i takon në formën e taksës së administrimit.

Të vjelë dhe të përpunojë prodhimet drusore e jodrusore në pyjet e kullotat komunale

sipas planit të mbarështimit, si dhe prodhime nga pasurite e tjera natyrore.

Të jetë palë në përcaktimin, vlerësimin dhe dhënien e përparësive të projekteve të

investimeve në pyjet dhe kullotat, si dhe të ketë përgjegjësinë për zbatimin e projekteve

të miratuara.

Të bashkëpunojë dhe të lidhë kontrata me shoqata dhe komuna të tjera për përdorimin e

pyjeve dhe kullotave të tyre në bazë të një pagese të caktuar;

Të vendosë dhe të mbledhë gjobat dhe zhdëmtimet e autorizuara nga komuna.

2.3.3.3 Procesi i Administrimit të Pyjeve Komunale

Procesi i transferimit të pyjeve shtetërore në përdorim komunal ka filluar në vitin 1996,

mbështetur në ligjin për pyjet, dhe në Rregulloren 308 të vitit 1996.

Tre objektivat kryesorë të transferimit kanë qënë:

lehtësimi dhe plotësimi sa më mirë i nevojave të popullsisë lokale me lëndë, dru zjarri,

ushqim për blegtorinë, bimë mjekësore, prodhime të dyta pyjore dhe dobi të tjera që

siguron pylli;

ruajtja e mjedisit natyror;

dhe rritja e të ardhurave në nivel vendor.

Eksperienca ka treguar se menaxhimi i pyjeve nga banorët lokalë është i suksesshëm për disa

arsye ndër më kryesoret:

49

Arsyet ekonomike – shpenzimet për qeverisjen nga fshati janë më të vogla se ato të shtetit

dhe mundësitë për mbrojtje janë më të mëdha sepse fshatarët janë të interesuar t‟i

mbrojnë ato.

Arsyet sociale – fshatarët kanë qenë tradicionalisht zotërues të pyjeve pranë fshatrave që

tashmë u janë transferuar formalisht në përdorim/pronësi, ndërkohë që gjatë periudhës së

ekonomisë së centralizuar, shpesh këto pyje priteshin për qëllime të parëndësishme pa i

pyetur ata.

Arsyet mjedisore – kur fshatarët janë të bindur se pylli u përket atyre dhe kjo është e

konfirmuar edhe me dokumente, ata bëhen më të ndjeshëm për mbrojtjen e pyjeve dhe

burimeve të tjera natyrore, duke pasur edhe përfitime direkt.

Megjithëse politikat dhe dispozitat ligjore për pyjet komunale nuk janë të plota, procesi i

transferimit ka ecur pa pengesa dhe është vlerësuar pozitivisht nga pushteti vendor e fshatarët.

Përvoja e re e krijuar pas procesit të transferimit, është hartimi dhe plotësimi i planit të

mbarështimit të pyjeve komunale në bazë komune, me pjesëmarrjen e komunitetit.

Ky komponent ka ndikim direkt në reduktimin e varfërisë së familjeve fshatare, pasi jo vetëm

punësojnë fshatarët për punimet pyjore, por vetë fshati është përfituesi kryesor nga puna që

bëhet. Mbrojtja dhe përmirësimi i pyjeve dhe kullotave ka filluar në komunat/fshatrat e përfshira

ne procesin e transferimit në shkallë të gjerë, ku dhe jane fituar përvoja të vlefshme. Sipërfaqe të

tëra pyjesh janë përmirësuar gjatë zbatimit të planeve të menaxhimit, por dhe me iniciativa

private.

Objektivi afatgjatë për transferimin e pyjeve komunale duhet të jetë garantimi ligjor i të drejtave

të përdoruesve të pyjeve komunale, për t‟i bërë ata plotësisht të interesuar për ruajtjen dhe

mirëmbajtjen e tyre. Synimi i mëtejshëm duhet të jete privatizimi i tyre sipas kushteve të

caktuara.

2.3.3.4 Marrëdhëniet Institucionale për Menaxhimin e Pyjeve dhe Kullotave

Pyjet komunale kanë disa veçori dalluese në menaxhimin e tyre. Ky lloj menaxhimi përfshin

shumë aktorë me përgjegjësi dhe detyra specifike. Në Shqipëri, rolin kryesor e luajnë Shoqatat e

Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave (SHPPK). Aktorë të tjerë kryesorë janë Ministria e

Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU), Drejtoria e Politikave të Pyjeve dhe

Kullotave (DPPK) me administratën e saj lokale, Drejtoritë e Shërbimit Pyjor (DSHP) në rrethe,

dhe komunat dhe fshatrat.

Procesi ka pasur një mbështetje politike pasi në Strategjinë Kombëtare të Zhvillimit, Strategjinë

për Mbrojtjen e Mjedisit, Strategjinë e Gjelbër dhe Strategjinë për Zhvillimin e Pyjeve,

transferimi i pyjeve komunale, me të drejta të plota përdorimi apo pronësie, njësive të qeverisjes

vendore dhe komuniteteve lokale është përcaktuar qartë si objektiv parësor në decentralizimin e

qeverisjes dhe menaxhimit të burimeve natyrore në Shqipëri.

50

2.3.3.5 Transferimi i të Drejtave të Pronësisë

Në vitin 2008 transferimi i pyjeve përfundoi pothuajse në të gjitha komunat e Shqipërisë.

Fillimisht, metodologjia e procesit të transferimit ishte përshkruar në rregulloren e Ministrisë së

Bujqësisë dhe Ushqimit, nr. 308, datë 26 Janar 1996. Ajo ka dy pjesë kryesore:

Organizimi i një strukture zbatuese (Komisionet e Pyjeve ne Fshatra, Shoqata e

Përdoruesve të Pyjeve, DSHP dhe komunat),

Hartimi dhe zbatimi i planeve të menaxhimit për pyjet komunale.

Sipas ndarjes administrative të Shqipërisë, fshati është njësia administrative më e vogël dhe është

pjesë e komunës. Fshati ka territoret dhe kufijtë e tij tradicionalë. Çdo fshat ka një kryetar të

zgjedhur. Duke marrë parasysh rolin thelbësor të pjesëmarrjes së komuniteteve, veçanërisht gjatë

përgatitjes dhe zbatimit të planeve të menaxhimit, Këshilli i Ministrave ka nxjerrë një vendim që

komunat duhet të mbështesin krijimin dhe funksionimin e ShPPK. VKM nr. 396, datë 21

Qershor 2006 “Për kriteret e transferimit dhe përdorimit të pyjeve nga njësitë e qeverisjes

vendore” thekson se komunat duhet të identifikojnë zonat pyjore që do të transferohen sipas

përdoruesve të regjistruar në Zyrën Rajonale të Regjistrimit. Ngritja e komisionit të pyjeve të

fshatit është bazuar në rregulloren 308 dhe traditat ekzistuese. Komisioni i fshatit krijon shoqatën

e përdoruesve të pyjeve dhe kullotave.

Sipas Lako (2008), komisionet e fshatrave marrin vendime për përcaktimin e kufijve,

identifikimin e përdoruesve dhe përcaktimin e përdorimeve, si dhe zbatimin e planit të mbrojtjes

dhe përmirësimit të pyjeve komunale. Ato kanë gjithashtu, një rol thelbësor në menaxhimin dhe

zgjidhjen e konflikteve.

2.3.3.6 Krijimi i Shoqatave të Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave

Për të realizuar menaxhimin e pyjeve komunale, të gjithë përdoruesit e tyre anëtarësohen në

SHPPK. Procesi i pyjeve komunale mbështet përmirësimin e menaxhimit të njerëzve dhe pyjeve

të tyre. SHPPK janë krijuar në bazë të ligjit Shqiptar për Organizatat Jo-Qeveritare (OJQ) (më

vonë ndryshuar në organizata jofitimprurëse).

Anëtarë të SHPPK janë të gjithë përdoruesit e pyjeve komunale. Shoqatat e përdoruesve të

pyjeve dhe kullotave komunale mbështesin rritjen e pjesëmarrjes së fermerëve në menaxhimin e

pyjeve të tyre, veçanërisht në zonat malore verilindore. Krijimi i SHPPK siguron pjesëmarrjen e

komunitetit në menaxhimin e pyjeve komunale. Shoqatat, ashtu si OJQ luajnë një rol shumë të

rëndësishëm për organizimin e komuniteteve rurale dhe pjesëmarrjes aktive të tyre në përgatitjen

dhe zbatimin e planeve të menaxhimit për pyjet komunale. Organizimi dhe funksionimi i

SHPPK-ve është ende i dobët sikurse theksohet edhe nga Lako (2008), dhe ligjërisht shqetësimet

kryesore janë në dy probleme:

• Banorët lokalë nuk kanë njohuri të mjaftueshme mbi ligjin për SHPPK.

• Banorët lokalë mendojnë se SHPPK caktohen nga NJQV apo nga DSHP.

• SHPPK nuk kanë mundësi të gjenerojnë të ardhura.

Bazuar në përvojat ekzistuese, komunat dhe SHPPK janë organizuar në nivel rajonal. Federatat

51

Rajonale për Pyjet Komunale janë ngritur për të mbështetur interesat e anëtarëve të tyre,

komunat dhe SHPPK. Federatat luajnë një rol të rëndësishëm për lobimin në nivel rajonal dhe

përfaqësojnë interesat e komuniteteve në nivelet më të larta përsa u përket pyjeve komunale.

Federatat, nëpërmjet programeve të ndërgjegjësimit në nivel fshati, kanë rritur aftësitë e SHPPK

dhe komunave për të menaxhuar në mënyrë të qëndrueshme burimet e tyre.

Në vitin 2005, u krijua Shoqata Kombëtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale (SHKPKK). Me

krijimin e SHKPKK, që përfaqësonte federatat rajonale në nivel kombëtar, Federatat u bënë të

njohura edhe në nivel kombëtar. SHKPKK dhe federatat rajonale ofrojnë mbështetje dhe

shërbime për anëtarët e tyre, komunat dhe SHPPK. Ato luajnë rolin e tyre përfaqësues në nivel

kombëtar duke adresuar interesat e anëtarëve të tyre. SHKPKK dhe federatat rajonale kanë

lobuar për përmirësimin e ligjit të pyjeve duke i kërkuar qeverisë të marrë në konsideratë

përvojën dhe nevojat e komuniteteve lokale dhe SHPPK.

Figura 2.2. Marrëdhëniet midis Institucioneve Përgjegjëse për Menaxhimin e Pyjeve dhe

Kullotave Komunale

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

Ndërgjegjësimi i komunitetit është i rëndësishëm dhe SHPPK luajnë një rol udhëheqës në

menaxhimin e pyjeve komunale. Përdorimi dhe menaxhimi i pyjeve komunale duhet bërë nga

banorët lokalë, prandaj është shumë e rëndësishme për ta të kuptojnë konceptin e Menaxhimit të

Pyjeve Komunale. Gjithnjë e më tepër komunitete lokale po ndërgjegjësohen për të marrë pjesë

në menaxhimin e pyjeve komunale për të ndërtuar një të ardhme më të mirë si për komunitetin

dhe për pyllin. Për të garantuar qëndrueshmërinë afatgjatë është e rëndësishme të harmonizohen

përgjegjësitë midis SHPPK, DSHP dhe DPPK për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave komunale.

2.3.3.7 Procesi i Hartimit të Politikave Decentralizuese për Menaxhimin e Pyjeve

dhe Kullotave

Hapi i parë i decentralizmit të menaxhimit të burimeve natyrore është hartimi i politikave të

duhura dhe përfshirja e këtyre çështjeve në strategjitë për zhvillimin kombëtar. Procesi i

politikëbërjes aktualisht udhëhiqet nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të

Ujërave, me përfshirjen e aktorëve të tjerë të interesuar. Duke njohur ndryshimet thelbësore që

52

kanë ndodhur në vend që prej vitit 1991 dhe rëndësinë e vazhdueshme të bujqësisë në ekonominë

e vendit, Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, në vitin 1998 hartoi „Strategjinë e Zhvillimit të

Bujqësisë” e njohur edhe si “Strategjia e Gjelbër”. Ajo është bazuar në Kushtetutën e RSH, e cila

thekson se “Shteti synon një shfrytëzim racional te pyjeve, ujërave, kullotave, bazuar ne parimin

e zhvillimit te qëndrueshëm”. Strategjia për përdorimin e pyjeve dhe kullotave ishte përfshirë në

strategjinë e gjelbër.

Kjo strategji u përgatit për të drejtuar zhvillimin e pyjeve në të gjithë vendin dhe për të siguruar

kontributin optimal të tyre në rritjen social ekonomike dhe zhvillimin e qëndrueshëm të vendit.

Metodologjia për formulimin e strategjisë ka qenë relativisht e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë.

Bazuar në ekspertizën e anëtarëve të tij dhe dokumenteve më të fundit, grupi i punës shqyrtoi

situatën e përgjithshme të pyjeve duke evidentuar mundësitë specifike dhe sfidat me të cilat

përballej vendi. Më pas, ai shqyrtoi këto mundësi dhe sfida nën dritën e deklaratave politike

ekzistuese lidhur me zhvillimin e pyjeve, duke pasur parasysh nevojën për vendime të tjera

politike lidhur me situatën e re.

Strategjia e gjelbër u pasua në vitin 1999 nga formulimi i të parës strategji për zhvillimin e

pyjeve në Shqipëri. Strategjia e pyjeve synonte të jepte një kontribut optimal dhe rritjen

ekonomike dhe menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve nëpërmjet:

sigurimit të orientimeve bazë për strukturimin dhe zhvillimin e institucioneve dhe

agjencive publike që do të drejtojnë zbatimin e programit të pyjeve;

nënvizimit të lidhjeve dhe rëndësisë thelbësore të pyjeve për arritjen e objektivave të

zhvillimit në sektorët e tjerë – bujqësia, energjia, uji, zhvillimi rural dhe turizmi -

duke lehtësuar kështu përmirësimin e koordinimit të planeve dhe programeve;

sigurimit që autoritetet qeveritare të nivelit të lartë kanë një kuptim të qartë mbi

kontributin potencial të pyjeve në zhvillimin kombëtar duke siguruar kështu

mbështetjen e saj me politikat, autoritetin dhe burimet e nevojshme;

lehtësimit të mbështetjes ndërkombëtare për pyjet duke lejuar partnerët e interesuar

për zhvillim të shohin si burimet e tyre mund dhe do të përdoren në mënyrën më të

mire;

stimulimit të stafit publik të pyjeve për të kryer detyrat e tij dhe rritjen e përfshirjes së

femrave;

kapërcimit të paqartësive në sektorin privat që mund të pengojnë investimet pozitive

(p.sh., për industrinë drurit apo zhvillimin e turizmit), dhe në nivel lokal, midis

fermerëve, barinjve dhe popullsisë rurale, të cilat do të ndihen më të sigurt në ruajtjen

dhe menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve të tyre pyjore,

arritjes së objektivave të matshëm dhe rishikimit të planeve sipas ndryshmit të

rrethanave.

2.3.3.8 Plotësimi i Kuadrit Politik

Qeveria ka bërë një sërë ndryshimesh në ligjet dhe rregulloret që përbëjnë strukturën politike e

ligjore të pyjeve. Këto ndryshime kryhen në mënyrë të vazhdueshme pasi identifikohen nevojat

për rregullimin e politikave.

53

Në Shqipëri, riorientimi thelbësor i modelit social ekonomik prodhon një sërë mandatesh

makroekonomike e sociale, brenda të cilave duhen formuluar të gjitha politikat sektoriale. Sipas

Lako (2008), këto mandate përfshijnë:

njohjen e të drejtave të pronës private dhe privatizimin e pronës publike;

decentralizimin dhe fuqizimin e rolit dhe kapaciteteve të pushtetit vendor;

transformimin e vazhdueshëm drejt ekonomisë së tregut;

rritjen e pjesëmarrjes dhe mbështetjes popullore për rolin e organizatave joqeveritare

racionalizimin e rolit të qeverisë, reformën institucionale dhe rritjen e efektivitetit dhe

eficencës në përdorimin e burimeve qeveritare;

angazhimin serioz për modernizimin e bujqësisë dhe blegtorisë.

Gjithashtu, strategjia ka marrë parasysh edhe premisat specifike që lidhen me situatën e veçantë

në Shqipëri, ku përfshihen:

Rëndësia e kombinimit të vitalitetit dhe përshtatshmërisë së sektorit privat, i cili ka

demonstruar gjerësisht aftësitë e tij me privatizimin e tokës bujqësore me një rritje të

qëndrueshme të prodhimit, madje edhe përballë paqartësive.

Rëndësia e mënjanimit të fragmentimit të mëtejshëm të burimeve pyjore, çka minon

menaxhimin e tyre.

Pranimi se pronësia e tokës duhet të jetë e qartë dhe shteti nuk duhet të vendosë rregulla

të tepërta për pronësinë e drurëve. Ka nevojë për plane menaxhimi të thjeshta e të

drejtpërdrejta për qeverisjen dhe përdorimin e pyjeve komunale dhe private, si dhe

procedura efektive për përgatitjen, miratimin dhe zbatimin e tyre.

Angazhimi që arritjet në decentralizimin brenda sektorit të pyjeve duhet të arrihen

nëpërmjet rritjes së konsultimit me stafin territorial dhe marrjes së vendimeve politike e

programore nën dritën e eksperiencës së terrenit.

Nevoja për një pjesëmarrje më të mirë të aktorëve dhe rritje e transparencës në

planifikimin, vendimmarrjen dhe shpërndarjen e të drejtave dhe lejeve për përdorimin e

burimeve.

Nevoja për një përqasje ndërsektoriale, ndërinstitucionale për adresimin e problemeve të

shumta më të cilat përballen pyjet.

Nevoja për të pranuar që gratë luajnë një rol kritik në pyje dhe strategjia synon të zgjerojë

mundësitë e grave për të rritur kontributin e tyre në zhvillimin e pylltarisë.

Nevoja për të marrë parasysh konventat ndërkombëtare të nënshkruara nga Shqipëria.

Bashkëpunimi me institucionet dhe agjencitë ndërkombëtare do të forcohet ashtu si dhe

pjesëmarrja e Shqipërisë në projekte me interes të dyanshëm, duke u dhënë prioritet

projekteve me vendet fqinje.

Menaxhimi i bazuar në konceptet e përdorimit të shumëfishtë të produkteve dhe

shërbimeve pyjore.

Reduktimi gradual i varësisë nga drutë e zjarrit për energjinë shtëpiake.

Nevoja për kontrollin e erozionit dhe mbrojtjen e baseneve ujëmbledhëse.

Rritja e vëmendjes ndaj ruajtjes së biodiversitetit.

Në vijim jepet një përmbledhje e politikave kryesore të hartuara nga qeveria shqiptare për

decentralizmin e menaxhimit të pyjeve dhe kullotave dhe qëllimet e secilës prej tyre. Në këtë

54

mënyrë mund të kuptohet më mirë ecuria e këtij sektori në varësi të prioriteteve të përcaktuara

nga qeveria qendrore.

Strategjia për Zhvillimin e Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave 1998, qëllimet e

Politikës Pyjore

Më poshtë jepet një përmbledhje e qëllimeve socio-ekonomike dhe teknike të politikës për

sektorin e pyjeve:

Ruajtja e integritetit të burimeve pyjore

- Qartësimi i vendimeve lidhur me pozicionin eventual të pyjeve shtetërore

- Reformimi i qëndrimit ndaj sistemit të kategorizimit të tokës në procesin e

planifikimit dhe zhvillimit të përdorimit të territorit.

Menaxhimi i qëndrueshëm me synim plotësimin e nevojave të tashme dhe të

ardhme për produkte dhe shërbime pyjore

- Përmirësimi i mjeteve për planifikimin në pyje dhe përdormi i tyre.

- Rritja e burimeve financiare në dispozicion të menaxhimit dhe ruajtjes së pyjeve

publike.

- Ngritja e kapaciteteve të sektorit publik dhe privat për menaxhimin e burimeve

natyrore.

Tranzicioni drejt ekonomisë së tregut në pyje

- Zgjidhja e paqartësive në sektorin privat lidhur me funksionimin e tregut dhe

disponibilitetit të lëndëve të para.

- Vazhdim i promovimit të mundësive të pyjeve dhe terreneve natyrore për zhvillimin e

ndërmarrjeve të vogla për punësim dhe diversifikim të ardhurash

Transferimi i pyjeve komunale

- Zgjerimi dhe përshpejtimi i programit të qeverisë për transferimin e pyjeve komunale

për të arritur objektivin e 40% të fondit pyjor brenda 3-5 viteve të ardhshme.

- Sistemimi dhe thjeshtimi i procesit të transferimit të pyjeve komunale.

- Riformatimi i shërbimit këshillimor brenda DPPK me qëllim riorientimin e rolit të

pylltarëve në menaxhimin dhe mbrojtjen e pyjeve.

Përmirësimi i menaxhimit shtetëror të pyjeve prodhuese

- Hartimi dhe zbatimi i një modeli të ri të menaxhimit të pyjeve.

- Mbrojtja dhe përdorimi i pyjeve që do të mbahen nën kontroll nga DPPK.

- Vazhdimin e fuqizimit institucional për zbatimin e menaxhimit modern, të

qëndrueshëm dhe të orientuar drejt tregut.

Zhvillimi i turizmit dhe aktiviteteve rekreative në natyrë

- Ndalimi i degradimit mjedisor të zonave të mbrojtura ekzistuese.

55

- Vendosja e zonave të mbrojtura nën një sistem aktiv menaxhimi dhe promovimi i

përdorimit racional e të shumëfishtë të zonave të mbrojtura dhe infrastrukturës së

tyre.

- Strategjia e parë nuk u fokusua në politikat e pyjeve private sepse kthimi i pyjeve ish

pronarëve ishte në hapat e para.

Strategjia Kombëtare për Zhvillimin e Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave (2004),

synimet:

Rishikimi i Strategjisë së Zhvillimit të Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave kushtëzohet nga situata e

vështirë e këtij sektori pas viteve 1990, i cili megjithëse zë më shumë se 50% të sipërfaqes së

vendit ka nevojë për ndryshime thelbësore në menaxhimin e tij, të cilat duhet të jenë në linjë me

politikat qeveritare për pyjet dhe mjedisin.

Vendimi i qeverisë për të forcuar ruajtjen dhe funksionimin e të mirave publike të pyjeve dhe

kullotave dhe ndalimin e përkohshëm te shfrytëzimit tregtar të burimeve pyjore, bën të

nevojshme rishikimin e Strategjisë për Zhvillimin e Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave.

Strategjia e re për zhvillimin e sektorit të pyjeve u hartua mbi bazën e zhvillimeve social –

ekonomike të vendit, reduktimit të varfërisë në zonat rurale, ndryshimeve thelbësore që kanë

ndodhur e do të ndodhin në drejtim të lëvizjeve demografike dhe nevojës për një vlerësim

shumë-funksional të burimeve pyjore e kullosore ku do të veçonim: pyjet si burim energjie e si

burim i prodhimeve parësore të biomasës, si burim i diversitetit biologjik dhe i sekuestrimit te

karbonit etj. Ruajtja e vazhdueshme, përdorimi racional dhe vlerësimi i saktë i përfitimeve

publike nga pyjet në përputhje me interesat e shtresave të ndryshme të shoqërisë mund të arrihet

nëpërmjet një menaxhimi të qëndrueshëm e shumëfunksional.

Në këtë stad të ri të integrimit të Shqipërisë në strukturat evropiane, pas një periudhe të mbi

shfrytëzimit, mbikullotjes dhe keqadministrimit të burimeve pyjore, bëhet i rëndësishëm

përditësimi i strategjisë për zhvillimin e sektorit te pyjeve, duke:

- Dhënë orientimet bazë të zhvillimit të strukturave administrative, institucioneve politike

dhe organeve që do të udhëheqin zbatimin e programeve të zhvillimit të këtij sektori.

- Theksuar lidhjet dhe rëndësinë themelore të sektorit të pyjeve dhe kullotave për

plotësimin e objektivave të zhvillimit të sektorëve të tjerë si atij të bujqësisë, blegtorisë,

energjetikës, ujërave, turizmit, zhvillimit rural në përgjithësi, duke mundësuar

përmirësimin e planifikimit ndër sektorialë dhe koordinimit të programeve të zhvillimit të

vendit.

- Kontribuar në rritjen e vetëdijes së autoriteteve të larta vendimmarrëse e administrative,

komuniteteve të përdoruesve të burimeve natyrore, pyjore e kullosore, e publikut në

përgjithësi, për një kuptim më të qartë lidhur me kontributin e mundshëm të sektorit pyjor

e kullosor në zhvillimin e përgjithshëm kombëtar, për ta mbështetur atë me politikat,

autoritetin dhe burimet financiare të nevojshme.

- Bërë më të realizueshëm mbështetjen e organizmave ndërkombëtarë partnerë të interesuar

për zhvillimin e sektorit e pyjeve dhe kullotave, duke parë shfrytëzimin efikas të

kontributeve të tyre jo vetëm në planin kombëtar por dhe në atë rajonal e global.

- Duke parë veten si aktor dhe faktor të përpjekjeve dhe nismave për zhvillimin e sektorit

pyjor e kullosor, personeli pyjor do të angazhohet në një veprimtari më të përgjegjshme

dhe më profesionale.

56

- Kontribuar në kapërcimin e vështirësive që pengojnë sektorin privat në ndërmarrjen e

investimeve pozitive dhe nxitur ndërmarrjen e sigurtë të nismave që kanë të bëjnë me

ruajtjen dhe qeverisjen e qëndrueshme të burimeve natyrore, pyjore e kullosore.

- Siguruar një kuadër legjislativ, vlerësimi e monitorimi që të lejon matjen dhe sipas

rrethanave ndryshimin e qeverisjes, bazuar në ecurinë progresive dinamike dhe në arritjen

e synimeve politike.

Strategjia e re përfshin masat kryesore për menaxhimin e qëndrueshëm të sektorit të pyjeve,

nëpërmjet:

- vazhdimit të procesit të transferimit të pyjeve dhe kullotave tek organet e qeverisjes

vendore drejt kalimit tek komunitetet i të drejtave të plota mbi pronësinë;

- qeverisjes së qëndrueshme të pyjeve;

- Ndërprerjes së biznesit të shfrytëzimeve tregtare për një periudhë të paktën 10 vjeçare

nëpërmjet riorganizimit dhe rritjes së kontrollit;

- ruajtjes dhe rehabilitimit të pyjeve dhe kullotave nëpërmjet rritjes se investimeve dhe

nxitjes se iniciativave private e kolektive;

- vendosjes së një sistemi monitorimi për ndjekjen në kohë të proceseve dinamike në pyje

dhe kullota dhe për ndërhyrjen në kohë për rehabilitimin e tyre;

- nxitjes së nismave individuale ose kolektive për ripyllëzimin e tokave të zhveshura dhe të

braktisura;

- ruajtjes, mbrojtjes dhe përmirësimit të diversitetit biologjik në ekosistemet pyjore dhe

kullosore;

- ruajtjes dhe përmirësimit të funksioneve mbrojtëse të menaxhimit të pyjeve (në mënyre të

veçantë mbrojtjen e tokës, të sasisë dhe cilësisë se ujërave);

- ruajtjes së funksioneve dhe shërbimeve të tjera social-ekonomike, si dhe sigurimit të

përfitimeve të shumëfishta për shoqërinë, për brezat e sotëm dhe te ardhshëm.

Projektligji “Për Administrimin e Fondit Pyjor dhe Kullosor Kombëtar, 2015,

objektivat:

Gjatë 5 vjeçarit të fundit janë transferuar 800 mijë ha pyje e kullota në pronësi të pushtetit lokal

(ose 50 % e sipërfaqes totale) dhe përvoja e fituar vlerësohet pozitive. Sot pyjet marrin një

rëndësi të jashtëzakoneshme në kohën kur planeti përballet me ndryshimet e mëdha klimatike

prandaj dhe mbrojtja e pyjeve dhe mbjelljet e reja japin ndikim të ndjeshëm për këtë fenomen

natyror. Qeveria synon zgjidhjen e problemeve të pronësisë, ku ndër të tjera kërkohet :

shteti të mbajë 10 % të Pyjeve të Shqipërisë, 90% t‟u transferohen në pronësi të

Komunave e Bashkive të vendit;

gjetja e mekanizmave të përshtatëshëm dhe transparenetë për privatizimin e Pyjeve dhe

Kullotave për t‟i bërë pyjet me “ZOT”;

menaxhim më i mirë i pyjeve dhe forcim i konceptit të pyllit me dru frutorë;

mbrojtje dhe zhvillim i pyjeve të vendit. Sipas qeverisë, privatizimi i pyjeve për aderimin

në Bashkimin Evropian është objektiv strategjik kombëtar. Qeveria është plotësisht e

ndërgjegjshme që për arritjen e këtij objektivi nevojiten angazhim dhe përpjekje të

qëndrueshme.

57

Synimet për privatizimin dhe MPKK janë si më poshtë:

Përmirësimi i politikave pyjore që lidhen me pylltarinë komunale dhe pronësinë për

përdoruesit tradicionalë përsa u përket çështjeve të pronësisë së tokës dhe menaxhimit.

Hartimi i nje strategjie e shoqëruar me plan veprimi për të regjistruar pyllin e fermerit,

llogaritjea e kostove të ringritjes së sistemit prodhues sipas kërkesavetë kohës.

Përmirësimi i bazës ligjore për të stimuluar gjenerimin e të ardhurave nga pyjet komunale

e përdoruesit tradicional privat përfshirë prodhimet e dyta pyjore, kafshët e egra, gjuetinë,

bimët, inertet, arrorët dhe sigurimi i instrumenteve ligjorë dhe institucionalë për

përdorimin e këtyre të ardhurave për përmirësimin e jetesës së komuniteteve.

Plotësimi i kuadrit ligjor për transferimin e pyjeve në përdorim/pronësi komunave,

përdoruesve tradicionalë, me role, përgjegjësi dhe detyra të qarta.

Metodologji të miratuar për përcaktimin/shënimin e kufijve të burimeve natyrore sipas

fshatrave/komunave, përdorueseve dhe pronarëve.

Kritere të qarta për të gjithë pronarët dhe përdoruesit për transferimin, rregjistrimin,

kriteret e menaxhimit, për pyjet kullotat, kafshët dhe shpendët, inertet, bimët medicinale,

pyje me arrorë, burimet ujore. Të drejta të qarta për të siguruar të ardhura nga përdorimi e

menaxhimi.

Decentralizimi i vendimmarrjes për tarifat për menaxhimin e pyjeve, kullotave, gjuetisë,

bimëve, inerteve, e resurseve të tjera që menaxhohen në nivelin e pushtetit vendor.

Të mbështesë e të financojë fermerët e t‟i ndihmojë që të ringrenë ata pyllin, me projekte

kombëtare të kërkojnë ndihmë ndërkombëtare, në kuadër të projekteve për pagesa për

shërbime mjedisore.

Të vendosen ekspertët e pyjeve, t‟i edukojë e trajnoje për të realizuar këtë shërbim të

madh kombëtar me detyra konkrete për fshatin, komunën.

Shërbimi këshillimor rajonal të ketë detyra të qarta për mbështetjen konkrete që duhet të

bëjë në nivel komune për menaxhimin e qëndrueshëm dhe monitorimin e përditësimin e

fondit pyjor.

Shoqatat dhe Federatat të ndihmojnë në sensibilizimin dhe këshillimin të gjithë

përdorueseve privatë dhe në nivel fshati për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve

kullotave dhe burimeve të tjera.

Të nxitet zhvillimi i agropylltarisë për të përmirësuar tokën, për të ndihmuar bujqësinë,

shtuar biomasën e ndihmuar pyllin në këtë periudhe ringritjeje.

2.3.3.9 Sfidat e Decentralizimit të Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave Komunale

Procesi i decentralizimit, në termat e përgatitjes së kuadrit ligjor dhe transferimit të pronave

publike ka bërë hapa para, sipas Lako (2008). Situata e re dhe përvoja e fituar në menaxhimin e

pyjeve komunale kërkonte që institucionet shtetërore të marrin masa për përmirësimin e kuadrit

ligjor. Kuadri i ri ligjor intensifikon procesin e decentralizimit në menaxhimin e burimeve

natyrore dhe eliminon një sërë kufizimesh të parashikuara në ligjet e mëparshme. Përveç këtyre

zhvillimeve pozitive, procesi i transferimit dhe menaxhimit të pyjeve komunale nga komunitetet

lokale ka ende shumë mangësi, veçanërisht përsa i përket ndarjes së përgjegjësive e përfitimeve

dhe investimeve në pyjet komunale. Sfidat kryesore në procesin e MPK janë:

58

Përmirësimi i politikave pyjore që lidhen me pylltarinë komunale përsa u përket

çështjeve të pronësisë, sigurimit të të ardhurave, etj;

Plotësimi i kuadrit ligjor për transferimin e pyjeve në përdorim/pronësi komunave ;

Ndarja e kompetencave dhe përgjegjësive nga ana e vendimmarrësve për qeverisjen e

pyjeve sipas dy niveleve: pyje shtetërore dhe pyje komunale;

Miratimi i një metodologjie për përcaktimin/shënimin e kufijve të burimeve natyrore

sipas fshatrave/komunave;

Decentralizimi i menaxhimit të burimeve pyjore si dhe të ardhurave që gjenerohen

prej këtyre burimeve nga ana e Shërbimit Pyjor.

59

KAPITULLI III

METODOLOGJIA E STUDIMIT

60

KAPITULLI III

3. METODOLOGJIA E STUDIMIT

3.1 Përcaktimi i Modelit Konceptual dhe Ngritja e Hipotezave të Studimit

Në këtë kapitull do jepet një analizë e detajuar e të gjitha hapave të proçesit të kërkimit shkencor

që është kryer për të realizuar këtë punim. Rishikimi i literaturë i paraqitur në kapitullin 2 ka

evidentuar një sërë faktorësh që duhet të merren në studim për të matur impaktin e politikave

decentralizuese, veçanërisht ato të ndërmarra në fushën e burimeve natyrore që është edhe fokus

i këtij studimi. Pavarësisht formave në të cilat shfaqen apo fushave ku zbatohen, sipas Bankës

Botërore (2001), politikat decentralizuese kanë si objektiva kryesorë; reduktimin e varfërisë,

forcimin e demokracisë dhe më konkretisht në këtë rast, edhe zhvillimin e qëndrueshëm të

burimeve natyrore. Bazuar në këto objektiva të paracaktuara, ky punim fokusohet në analizimin

e impakteve që kanë sjellë politikat decentralizuese në menaxhimin e burimeve natyrore në

Shqipëri dhe evidentimin e faktorëve kryesorë që ndikojnë në rritjen e këtij impakti. Nxitja për ta

kryer këtë studim vjen nga rëndësia që kanë burimet natyrore, politikat decentralizuese në këtë

fushë dhe më konkretisht, vendimi i qeverisë shqiptare që në vitin 2008 transferoi në

pronësi/përdorim të njësive të qeverisjes vendore një pjesë të burimeve natyrore si pyje dhe

kullota komunale, duke e decentralizuar në tërësi menaxhimin e tyre.

Rëndësia e temës lidhet jo vetëm me rrjedhojat pozitive të decentralizimit në përgjithësi, por

edhe me rëndësinë që ka menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore në rritjen e përfitimeve

të gjeneruara prej tyre, si dhe zhvillimin e zonave rurale në vendin tonë.

3.1.1 Objektivat dhe Qëllimet e Studimit

Objektivat e këtij studimi janë:

Vlerësimi i impakti ekonomik, duke u fokusuar në krijimin e të ardhurave dhe reduktimin

e varfërisë si rezultat i politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore në

Shqipëri.

Vlerësimi i impaktit social, duke u fokusuar te rritja e pjesmarrjes së komunitetit në

vendimmarrje dhe forcimi i demokracisë si rezultat i politikave decentralizuese në

fushën e burimeve natyrore në Shqipëri.

Vlerësimi i impaktit të politikave decentralizese në menaxhimin e qëndrueshëm të

burimeve natyrore në Shqipëri.

Evidentimi i faktorëve që përmirësojnë impaktin e këtyre politikave në Shqipëri

61

Bazuar në rishikimin e literaturë është ndërtuar një model konceptual ku paraqiten faktorët që do

merren në analizë dhe lidhjet e mundshme midis tyre, sikurse paraqitet mëposhtë:

Figura 3.1: Modeli Konceptual për Kryerjen e Studimit

Burimi: Autori

Në mënyrë të veçantë, qëllimet e këtij studimi përmblidhen në tri shtylla kryesore që përmbajnë

hipotezat e ngritura për secilën prej tyre, siç tregohet më poshtë:

Vlerësimi i Impaktit Ekonomik:

Decentralizimi krijon mundësi për rritjen e të ardhurave në nivel familjar

62

Përdorimi i burimeve natyrore është i rëndësishëm për komunitetin duke u

konsideruar si burim të ardhurash (Bujqësi dhe blektori, pyje, kullota, bimë

medicinale)

Komuniteti paguan tarifa për përdorimin e P&K komunale

Të ardhurat e mbledhura përdoren nga njësitë e qeverisjes vendore për

përmirësimin e P&K

Madhësia e investimeve të kryera sipas planifikimit në planet e menaxhimit, është

e mjaftueshme

Vlerësimi i Impaktit Social:

Decentralizimi sjell rritje të pjesmarrjes së komunitetit në proçesin e vendim-

marrjes, (përfshirja e femrave dhe të varfërit)

Komuniteti është në dijeni të aktiviteteve që kryhen në kuadër të proçesit të

decentralizimit

Komuniteti njeh organizmat që e përfaqësojnë në këtë proçes (komisioni i pyjeve,

SHPPKK) Decentralizimi ka përmirësuar marrëdhënien Njësi Qeverisjes Vendore -

Komunitet

Vlerësimi i Impaktit në Zhvillimin e Qëndrueshëm

Decentralizimi sjell rritje të angazhimit të komunitetit në mbrojtjen e P&K nga

dëmtimi

Pas decentralizimit, komuniteti është i gatshëm të ndryshojë mënyrat e gabuara të

shfrytëzimit të P&K

Pas decentralizimit janë kryer investime për përmirësimin e pyjeve komunale,

zgjerimin e sipërfaqes pyjore, mirëmbajtjen e kullotave ekzistuese, zgjerimin e

sipërfaqes kullosore

Komuniteti vendos për mënyrën e përdorimit të P&K

3.2 Hartimi i Projektit të Kërkimit Shkencor

3.2.1 Hapat e Kërkimit Shkencor

Në pjesën më të madhe të literaturës në dispozicion, kërkimi paraqitet si një proçes që kalon

nëpër disa etapa, që duhet të ndiqen për të ndërmarrë dhe përmbushur një projekt të caktuar

kërkimor. Numri i saktë i etapave varion, por zakonisht përfshijnë; formulimin dhe qartësimin e

një temë të caktuar, rishikimin e literaturës, hartimin e projektit të kërkimit, mbledhjen e të

dhënave, analizimin e tyre dhe shkrimin e raportit përmbledhës. Në shumicën e rasteve proçesi i

kërkimit, duhet ti respektojë me rigorozitet hapat nëpër të cilat duhet të kalojë. Artikuj të

ndryshëm mund të sugjerojnë gjithashtu që ky proçes është racional dhe i lehtë për tu ndërmarr.

Fatkeqësisht, kjo ndodh rrallë, dhe realiteti konsiderohet shumë ndryshe, sepse ajo që mund të

duket fillimisht si diçka shumë e rëndësishme, në fund rezulton pa ndonjë rëndësi domethënëse,

thotë Saundersand dhe Lewis (1997).

Thelbësore gjatë proçesit të kërkimit, është koha e shpenzuar për të formuluar dhe qartësuar

temën e studimit. Kjo shprehet në formën e pyetjeve, të cilat duhet të marrin përgjigje nga

kërkimi, shoqëruar nga një sërë objektivash që gjithashtu ky proçes duhet të përmbushë.

63

Sidoqoftë, duhet të theksohet gjithashtu nevoja për reflektim të vazhdueshëm mbi idetë e

ngritura, dhe rishikim të mënyrave të zgjedhura për të plotësuar studimin. Kjo shpesh nënkupton

rishikim të hapave dhe përpunim të tyre.

Kërkimi duhet të ketë një sërë karakteristikash që të vlerësohet si i tillë, të cilat janë:

Të dhënat grumbullohen sistematikisht;

Të dhënat interpretohen sistematikisht;

Ekziston një qëllim i qartë: të gjendet zgjidhja;

Rrjedhimisht kërkimin mund të përkufizohet si një proçes që individët ndërmarrin me synim që

të gjejnë zgjidhje të ndryshme në mënyrë sistematike, duke rritur kështu njohuritë e tyre. Dy

fraza janë të rëndësishme në këtë përkufizim: “mënyrë sistematike” dhe “të gjesh zgjidhjen”.

Fjala “sistematike” tregon që kërkimi është bazuar në marrëdhënie logjike dhe jo thjesht

supozime, sipas Ghauri dhe Gronhaug (2005).

Si pjesë e kësaj, kërkimi duhet të përfshijë një shpjegim të metodave të përdorura për të

mbledhur të dhënat, të argumentojë pse rezultatet e përftuara janë kuptimplotë dhe të shpjegojë

çdo kufizim që shoqëron këto të dhëna. “Të gjesh zgjidhje apo të gjesh ide të reja” sugjeron

faktin që mund të ketë një shumëllojshmëri synimesh të mundshme për kërkimin. Kjo mund të

përfshijë përshkrimin, shpjegimin, kuptimin, kritikën dhe analizimin e situatës. Mëposhtë

paraqiten në mënyrë skematike hapat e një proçesi kërkimi shkencor:

Figura 3.2: Hapat e Procesit të Kërkimit

Burimi: Ghauri dhe Gronhaug (2005).

Formulimi dhe qartësimi i temës së kërkimit

Vlerësimi kritik i literaturës Objektivat e Kërkimit

Hipotezat e Kërkimit

Analiza e të dhënave

Mbledhja e të dhënave

Metodologjia

64

3.3 Instrumentat për Mbledhjen e të Dhënave Parësore

Qasja metodologjike e zbatuar për kryerjen e këtij studimi ka përdorur një kombinim të

instrumenteve të drejtpërdrejta dhe të tërthorta ku përfshihen: pyetësorët e strukturuar, intervista

gjysmë të strukturuara dhe të dhëna dytësore të mbledhura nga raportet ekzistuese. Teknikisht,

studimi bazohet në dy burime të dhënash: të dhëna sasiore dhe cilësore:

Mëposhtë do të jepet në mënyrë të përmbledhur përshkrimi i instrumeneteve të përdorura për

mbledhjen e të dhënave parësore, si pyetësorët ashtu edhe intervistat gjysëm- të struturuara.

Një “intervistë” është një diskutim i qëllimshëm midis dy ose më shumë personave sipas

përkufizimit të bërë nga Kahn dhe Cannell (1957). Përdorimi e intervistave ndihmon në

mbledhjen e të dhënave të besueshme e të vlefshme që janë të rëndësishme për pyetjet dhe

qëllimet e projektit të kërkimit.

Në këtë studim janë përdorur si intervistat e strukturuara ose ndryshe pyetësorët drejtuar

anëtarëve të komuniteteve ku është kryer transferimi i burimeve natyrore, ashtu edhe intervistat

gjysëm - të strukturuara me përfaqësues të njësive të pushtetit vendor, të Drejtorive të Shërbimit

Pyjor, të ShPPKK, etj.

Çdo formë interviste ka një qëllim të caktuar. Intervistat e standartizuara normalisht përdoren në

mbledhjen e të dhënave, të cilat më pas do të jenë subjekt i analizave sasiore. Intervistat e

pastandartizuara (gjysëm-të strukturuara dhe të thelluara) përdoren për të mbledhur të dhëna të

cilat do jenë subjekt i analizave cilësore. Këto të dhëna përdoren jo vetëm për të zbuluar e

kuptuar „çfarë‟ dhe „si‟ por theksin e venë sidomos në eksplorimin e „përse-së‟ së ndodhjes së

një fenomeni.

3.3.1 Intervistat gjysëm – të strukturuara

Sikurse është shpjeguar edhe mësipër, qëllimi i këtij studimi është të vlerësojë impaktet e

politikave decentralizuese në fushën e burimeve natyrore, nisur nga perceptimi i komuniteteve

ku ato zbatohen. Por, është e pamundur të kuptohet plotësisht situata nëse nuk analizohen edhe

qëndrimet e menaxherëve të këtij proçesi, përveç komunitetit të banorëve të këtyre zonave, ku

përfshihen, përfaqësuesit e njësive të qeverisjes vendore, të ShPPKK, të DSHP, etj.

Decentralizimi nuk prek vetëm banorët por edhe institucionet që i përfaqësojnë ata, prandaj është

thelbësore të kuptohet roli dhe rëndësia e tyre në garantimin e suksesit të proçesit në tërësi. Për

këtë arsye janë zhvilluar disa intervista gjysëm –të strukturuara me përfaqësues të këtyre

institucioneve.

Intervistat gjysëm të strukturuara janë kryer me njësitë e qeverisjes vendore dhe shoqatat/

federatat rajonale të përdoruesve të pyjeve dhe kullotave, specialistëve të pyjeve në komuna,

kryetarë komunash dhe kryepleqtë, etj. në mënyrë që të merreshin vlerësime mbi

përfitueshmërinë nga proçesi i decentralizimit, rezultatet, problematikat e menaxhimit, planet për

të ardhmen, etj. Kjo qasje e vlerësimit cilësor lejoi të intervistohen palët e përfshira në proçesin e

hartimit dhe manaxhimit të politikave decentralizuese rreth çështjeve të përmendura në

pyetësorin e banorëve por në këndvështrimin intitucional. Së pari u identifikuan palët e përfshira

65

dhe u hartua lista e të intervistuarve, që u konsideruan të vlefshëm për këtë sektor si në nivel

qendror dhe lokal, publik apo persona privatë, duke përfshirë kategoritë e mëposhtme:

Kryetarë të Komunave

Kryetarë/Anëtarë të Këshillave Komunale

Kryepleqtë

Administrata: specialistët e pyjeve, inspektorët

Drejtoritë Rajonale të Shërbimit Pyjor

Ministria e Mjedisit, Administrimit të Ujërave dhe Pyjeve/ Departamenti i Pyjeve dhe

kullotave

Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave dhe Federatar rajonale

Intervistat gjysëm të strukturuara me aktorët kryesorë u përqëndruan në:

Vlerësimin e njohurive dhe perceptimit të ndikimit të zbatimit të politikave

decentralizuese:

Të drejtat e përdoruesve të pyjeve dhe kullotave ndërmjet komunës, fshatit,

familjes,

Vlerësimin e kufizimeve, nevojave dhe prioriteteve;

Vlerësimin e roleve të aktorëve të ndryshëm, nga pikepamja institucionale; të drejtat,

përgjegjësitë, kufizimet, etj

Vlerësimin e zbatimit të reformave institucionale dhe sfidat e ardhshme:

Roli i shoqatave të përdoruesve

Efektiviteti i programit të trajnimit për specialistët dhe stafin lokal të komunave.

3.3.2 Pyetësorët

Termi “pyetësor” përkufizohet nga deVaus (2002) si një term i përgjithshëm për të përfshirë të

gjitha teknikat e mbledhjes së të dhënave gjatë cilave, çdo personi i kërkohet të përgjigjet për të

njëjtat pyetje që kanë të njëjtën renditje të paracaktuar.

Përdorimi i pyetësorëve është diskutuar në shumë tekste të metodave të kërkimit duke filluar nga

ato që u kushtojnë vetëm disa faqe deri tek metodat e hartuara nga Dillman (2007) ku

specifikohet saktësisht se si duhet të ndërtohet dhe të përdoret një pyetësor. Ndoshta jo rastësisht

pyetësori është një nga teknikat më të përdorura gjerësisht të mbledhjes së të dhënave në formën

e anketës.

Collis and Hyssey (2003), e përkufizojnë anketën si një metodë pozitive, gjatë të cilës

përzgjidhet dhe studiohet një mostër e popullatës, për të nxjerrë konkluzione për popullatën në

tërësi.

66

3.3.2.1 Arsyet e përzgjedhjes së Pyetësorëve

Në këtë studim, pyetësorët u përdorën për mbledhjen e të dhënave për vlerësimin e impaktit të

politikave decentralizues, parë nga këndvështrimi i banorëve të zonave që preken nga

implementimi i këtyre politikave. Fillimisht kjo metodë u zgjodh si një nga mënyrat më efektive

për mbledhjen e të dhënave, bazuar edhe në rishikimi e literaturës. Pyetësorët zakonisht nuk janë

të përshtatshëm për kërkime eksploruese apo të tjera që kërkojnë një numër të madh pyetjesh të

hapura. Ata funksionojnë më mirë në rastet e pyetjeve të standardizuara, ku mund të jemi të

sigurt që do të interpretohen në të njëjtën mënyrë nga të gjithë të anketuarit thotë Robson (2002).

Pyetësorët për këtë arsye kanë tendencë që të përdoren për kërkime deskriptive (përshkruese) ose

shpjeguese, sikurse është edhe rasti i këtij studimi.

Kërkimet deskriptive, të tilla si ato të bëra duke përdorur pyetësorët për vlerësimin e qëndrimeve

dhe opinioneve, mundësojnë identifikimin dhe përshkrimin e fenomeneve të ndryshme. Në anën

tjetër, kërkimet shpjeguese apo analitike mundësojnë shqyrtimin dhe shpjegimin e

marrëdhënieve midis variablave, në veçanti marrëdhëniet shkak-pasojë.

Autorë të ndryshëm sygjerojnë që pyetësorët të përdoren duke u kombinuar me metoda të tjera

në një strukturë kërkimore, sikurse edhe në këtë studim, ku një pyetësor për të zbuluar qëndrimet

e komunitetit u plotësua me intervista të thelluara me përfaqësues të këtyre komuniteteve për të

shqyrtuar dhe për të kuptuar më mirë këto qëndrime.

Ndër pëprarësitë kryesorë të përdorimit të pyetësorëve sipas Jankowicz (2005), mund të

përmendim; kostoja e ulët financiare për shpërndarjen e tij, lehtësia për mbledhjen dhe

përpunimin e të dhënave, norma e lartë e kthimit të përgjigjeve, përdorimi i softëare-ve për

analizën e të dhënave, etj.

Gjithashtu, paragjykimi subjektiv i të anketuarve minimizohet gjatë plotësimit të një pyetësori

sepse të gjithë pjesmarrësit i përgjigjen të njëjtave pyetje dhe nuk ka shumë vend për ndikim nga

ana e anketuesit.

Sipas Barath & Canall (1976), anketuesit mund të ndikojnë mënyrën e përgjigjes të të

anketuarve nëpërmjet mimikës së fytyrë, zërit, gjesteve, etj. Por nga ana tjetër duhe të

evidentohen edhe një sërë mangesish të kësaj teknike të përdorur si; kërkesa për një nivel të

caktuar arsimor, duke qënë se në mungesë të shpjegimeve është e vështirë të kuptohen pyetjet

nga ana e pjesmarrësve dhe humbja e reagimit në rastet e pyetjeve specifike. Kjo sepse, sipas

Walonick, (1993), gjatë plotësimit të një pyetësori të strukturuar me shkrim, humbet shija e

reagimit sepse pjesmarrësit duan të sqarojnë pikëpamjet e tyre cilësore për pyetje specifike.

Në këtë studim është përdorur një pyetësor i hartuar nga autori, shpërndarë në periudhën maj-

qershor, 2015, në 8 qarqe të vendit, sipas shpërndarje së paraqitur në paragrafet mëposhtë.

67

3.3.2.2 Formulimi i Pyetësorit

Procesi i formulimit të pyetësorit është realizuar duke u bazuar në njohuritë e përmbledhura nga

Dillman, (2007). Ndryshe nga intervistat gjysëm të strukturuara dhe ato të thelluara pyetjet që

përfshihen në pyetësor duhen të përcaktohen saktë për ti paraprirë grumbullimit të të

dhënave. Pra, është rëndësishme që të përzgjidhen karakteristikat e duhura për tu përgjigjur

pyetjeve të kërkimit dhe objektivave të tij.

Për këtë arsye, drafti paraprak i pyetësorit të përdorur në këtë studim u hartua duke u bazuar në:

rishikimin e kujdesshëm të literaturës;

diskutimet me kolegët, udhëheqësin e tezës dhe palët e interesuara.

Përderisa këto të dhëna do të analizoheshin nëpërmjet analizave statistikore përkatëse, një kujdes

i vecantë i është kushtuar nivelit të detajimit të tyre dhe njësive matëse, që në fazën e përpilimit

të pyetësorit.

Në këtë studim, pyetësori është hartuar duke përdorur si pyetje të gatshme të përdorur në

pyetësorë të tjerë që kishin për objekt qëllime të ngjajshme por të realizuara në vende të

ndryshme, ashtu edhe pyetje të krijuara nga vet autori në varësi jo vetëm të objektivave të

kërkimit por edhe të rrethanave në të cilat kryhet studimi. Shumica e pyetësorëve përdorin

kombinime të pyetjeve të hapura dhe të mbyllura. Pyetjet e hapura u lejojnë të anketuarve të

përgjigjen sipas mënyrës së tyre pa u diktuar alternativat për përgjigje thotë Fink (2003).

Pyetjet e mbyllura apo ndryshe “pyetjet me zgjedhje të detyruar” , japin një numër alternativash

për përgjigje dhe kërkojnë që i anketuari të zgjedhi domosdoshmërisht njërën prej tyre. Këto lloj

pyetjesh janë më të thjeshta për tiu përgjigjur dhe kërkojnë më pak kohë. Në pyetësor janë

përfshirë një sërë pyetjesh të mbyllura si:

të listuara, ku të anketuarve iu ofrohet një listë nga e cila ata mund të zgjedhin, si në

rastin e mënyrës së përdorimit të burimeve natyrore;

kategorike, ku vetëm një përgjigje mund të zgjidhet nga një seri e dhënë kategorish si në

rastin e karakteristikave demografike;

vlerësuese, në të cilat përdoret një mekanizëm vlerësimi zakonisht sipas shkallës Likert

ku u kërkohet të anketuarve sa vlerësojnë një pohim apo një seri pohimesh, duke përdorur

një shkallë vlerësimi me 5 nivele (shumë dobët, dobët, nuk e di, mirë, shumë mirë)

sasiore, ku përgjigja është një numër që paraqet sasi, si në rastin të ardhurave mesatare;

matrica, ku përgjigjet e dy apo me shumë pyetjeve mund të regjistrohen duke përdorur të

njëjtën rrjet si në rastin e vlerësimit të faktorëve që ndikojnë impaktin e politikave

decentralizuese;

Formulimi i çdo pyetjeje në pyetësor është bërë në mënyrë të kujdesshme për tu siguruar që

përgjigjet të jenë të vlefshme dhe të përfaqësojnë mendimet reale të pjesmarrësve në studim.

Pyetjet janë kontrolluar për përputhshmërinë brenda kontekstit për të cilën janë shkruajtur dhe jo

në mënyre abstrakte për të shmangur keqinterpretimet.

Sipas Sandhusen (2000), një pyetësor duhet të ndërtohet duke marrë në konsideratë objektivat e

studimit, teorinë e përdorur dhe duhet garantojë një rend normal të pyetjeve edhe nëse ato janë

68

specifike dhe të grupuara në seksione. Pyetësori i përdorur për intervistimin e anëtarëve të

komunitetit është i strukturuar në pesë pjesë kryesore.

Në pjesën e parë janë vendosur pyetjet që lidhen me informacionin identifikues të të ankëtuarve,

si qarku, rrethi, komuna, fshati dhe të dhënat demografike të tyre, si mosha, gjinia, arsimi dhe

punësimi.

Në seksionin e dytë janë përfshirë pyetje që lidhen me vlerësimin që të anketuarit i bëjnë proçesit

të decentralizimit. Kjo pjesë përmban pesë pyetje kategorike, të shprehura nëpërmjet shkallës

Likert me 5 nivele, nga shumë dobët deri në shumë mirë. Qëllimi i këtij seksioni është mbledhja

e të dhënave për vlerësimin që të anketuarit i bëjnë impaktit të decentralizimit, mënyrës si është

realizuar proçesi, mundësisë për të krijuar të ardhura, marrëdhënies së re të krijuar midis Nj.Q.V

dhe komunitetit dhe investimeve të kryera në kuadër të këtij procesi.

Seksioni i tretë përmban pyetje që lidhen me njohjen dhe përfshirjen e komunitetit në

vendimmarrje gjatë proçesit të decentralizimit. Duke qënë se një nga objektivat kryesor të

decentralizimt është pikërisht rritja e pjesmarrjes së komunitetit në vendimmarrje, pyetjet e këtij

seksioni kanë për qëllim mbledhjen e informacionit për njohjen e proçesit të decentralizimit të

burimeve natyrore dhe përfshirjen e komunitetit në aktivitetet e kryera gjatë tij, si edhe njohjen e

institucioneve përfaqësuese dhe rolit të tyre.

Pjesa e katërt e pyetësorit synon mbledhjen e të dhënave në lidhje me mbrojtjen dhe garantimin e

zhvillimit të qëndrueshëm të pyjeve dhe kullotave komunale. Pyetjet e këtij seksioni kanë për

qëllim mbledhjen e të dhënave për ekzistencën e dëmtimit të pyjeve, mbrojtjen e tyre,

shpernzimet e kryera për mirëmbajtjen dhe zgjerrimin e tyre si edhe gatishmërinë e komunitetit

për të zbatuar praktika dhe mënyra për garantimin e zhvillimit të qëndrueshëm të këtyre

burimeve.

Në seksionin e pestë përfshihen pyetje që lidhen më të ardhurat familjare të të intervistuarve dhe

rëndësinë e burimeve natyrore në totalin e këtyre të ardhurave. Secili nga tre seksionet e fundit të

pyetësorit, është ndërtuar duke marrë parasysh tre objektivat kryesorë të decentralizimit të

burimeve natyrore që janë; forcimi i demokracisë nëpërmjet rritjes së pjesmarrjes së komunitetit

të vendimmarrje, zhvillimi i qëndrueshëm i këtyre burimeve dhe rritja e të ardhurave familjare

duke i përdorur ato në mënyrat e duhura.

Duke qënë se të dhënat e mbledhura janë analizuar me ndihmën e programeve kompjuterike, ato

janë koduar fillimish përpara se të hidhen në databazën përkatëse. Për pyetjet sasiore numrat e

përgjigjeve janë përdorur si kode. Për pyetjet e tjera është hartuar dhe përdorur një sistem kodimi

i cili është përfshirë në pyetësor që në momentin e formulimit të tij, përpara grumbullimit të të

dhënave.

Përpara përdorimit të pyetësorit për mbledhjen e të dhënave, është bërë një testim pilot me

kolegë dhe të afërm. Qëllimi i testimit pilot ishte pasurimi dhe qartësimi i pyetësorit në mënyrë

që të intervistuarit të mos hasin probleme në dhënien e përgjigjeve. Përveç kësaj testi pilot

mundësoi vlerësimin e vlefshmërisë së pyetjeve dhe besueshmërinë e të dhënave që do të

mblidheshin. Analiza paraprake me anë të testimit pilot u ndërmorr për tu siguruar që të dhënat e

mbledhura do të jëpnin pergjigje pyetjeve kërkimore.

69

3.4 Formimi i Shembullit

Për shumë objektiva e pyetje kërkimore është e pamundur të mblidhen e të analizohen të gjitha të

dhënat për çdo element të popullimit për të cilin jemi të interesuar, për shkak të kohës, buxhetit

në dispozicion dhe në disa raste, dhe aksesit në këto të dhëna. Në një situatë të tillë, sikurse

është dhe ky studim është marrë në konsideratë nëse ishte e nevojshme apo jo zgjedhja e

elementevë për tu studiuar nga tërësia e elementeve për të cilat kryhet studimi. Në këtë mënyrë

formohet mostra (shembulli, kampioni, zgjedhja janë sinonime të mundshme), një grup

elementesh të zgjedhura nga popullata, për tu bërë pjesë e studimit, me kusht që rezultatet e

përftuara të jenë përfaqësuese dhe përgjithësuese të tërësisë së popullatës, thotë Dillman, (2007).

Që një zgjedhje të jetë e mirë duhet që çdo element i saj të ketë informacionet dhe njohuritë për

të cilat ne si kërkues jemi të interesuar. Vetëm në këtë mënyrë zgjedhja mund të jetë

përfaqësuese dhe përgjithësuese për të gjithë elementet e popullimit.

Përdorimi i zgjedhjes ka tre përparësi kryesore sipas Berenson dhe Levine (1996) :

a. Kostoja është më e ulët

b. Koha për mbledhjen e të dhënave është më e shkurtër

c. Saktësia dhe homogjeniteti i rezultateve është më i lartë

Në këtë studim, korniza e zgjedhjes formohet nga të gjithë banorët e zonave rurale që banojnë në

ato komuna që janë pjesë e proçesit të transferimit të një pjese të burimeve natyrore. Për

përzgjedhjen e elementeve pjesmarrëse në studim është përdorur metoda empirike me kuota, ku

fillimisht janë paracaktuar qarqet dhe komunat ku do të zhvillohej studimi dhe pastaj u

përzgjodhën në mënyrë rastësore pjesmarrësit nga banorët e këtyre komunave.

Metoda e zgjedhjes me kuota ka disa avantazhe krahasuar me teknikat probabilitare. Në veçanti,

ajo është më pak e kushtueshme dhe mund të zbatohet shumë shpejt sipas Blumberg, (2005).

Përveç kësaj, ajo nuk kërkon një kornizë të zgjedhjes dhe, për këtë arsye, mund të jetë e vetmja

teknikë që mund të përdoret në qoftë se korniza nuk është në dispozicion. Në rastin tonë

evidentimi i të gjithë elementeve të popullatës ishtë shumë i vështirë dhe kërkonte shumë kohë

dhe investim. Duke qënë se sygjerohet të përdoret për popullata të mëdha duke qënë se për

popullatat e vogla, korniza e zgjedhjes është zakonisht e disponueshme, u vlerësua si një

alternativë e mirë për të formuar një shembull të mirë.

Një shpjegim më i detajuar i mënyrës së formimit të shembullit është dhënë në paragrafet e

mëposhtëm.

Mundësia për të zgjedhur një mostër është teknikë e njohur që i lejon kërkuesit të nxjerrë

konkluzione statistikore për popullatën në tërësi. Prandaj, një hap tjetër i rëndësishëm që duhet

sqaruar është përcaktimi i madhësisë dhe karakteristikave të popullatës nga do zgjidhet mostra.

Madhësia e zgjedhjes duhet të jetë e përshtatshme për kryerjen e analizave statistikore në

funksion të gjetjes së përgjigjeve për pyetjet kërkimore sipas Collis & Hyssey, (2003).

70

3.4.1 Përcaktimi i Popullimit

Tërësia e elementeve nga i cili është marrë zgjedhja quhet popullatë. Në këtë rast termi

“popullatë” nuk përdoret në kuptimin e parë të tij pasi nuk është e nevojshme që seti i plotë i

elementeve të jenë domosdoshmërisht individë, sikurse shpjegon Dillman, (2007). Në këtë

studim, popullata përbëhet nga të gjithë banorët e zonave që janë të përfshira në proçesin e

decentralizimit të pyjeve dhe kullotave komunale. Për arsye studimi, janë marrë në konsideratë

vetëm 8 nga 12 qarqet e vendit, bazuar në madhësinë e sipërfaqes së pyjeve dhe kullotave të

transferuar në pronësi të komunave. Përkatësisht, zgjedhja është formuar nga popullata e

banorëve të zonave rurale në qarqet Dibër, Elbasan, Gjirokastër, Korcë, Kukës, Fier, Lezhë dhe

Tiranë. Kufizim tjetër për të përcaktuar kornizën e zgjedhjes ka qënë edhe fakti nëse komunat e

këtyre qarqeve kanë qënë pjesë e proçesit të transferimit të pyjeve dhe kullotave. Kjo për shkak

se studimi ka për qëllim evidentimin e impaktit që ka patur ky proçes në aspektin ekonomik,

social dhe të zhvillimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, dhe nuk merr në konsideratë

mendimet e banorëve të atyre zonave që nuk janë prekur nga ky proçes.

3.4.2 Madhësia e Zgjedhjes

Madhësia e zgjedhjes është një nga çështjet më të diskutuara përsa i përket metodologjisë së një

kërkimi shkencor dhe shpesh krijohen keqkuptime në lidhje me raportin që duhet të ekzistojë

midis madhësisë së popullatës dhe madhësisë së zgjedhjes. Një zgjedhje e madhe përveç kostos

së lartë dhe kohës së gjatë që nevojitet për ta realizuar, mund të krijojë probleme edhe me

përpunimin e të dhënave për shkak të heterogjenitetit të përgjigjeve të mbledhura. Autorë të

ndryshëm kanë hulumtuar për madhësinë optimale të zgjedhjes për të garantuar një nivel të

kënaqshëm besimi.

Mënyra e përcaktimit të zgjedhjes në këtë studim është ajo e sygjeruar nga Nunnally &

Bernstein, (1978), sipas të cilëve raporti midis popullatës dhe zgjedhjes nuk duhet të jetë më i

ulët se 10 : 0.1.

Si rrjedhojë, në këtë studim është përcaktuar fillimisht zgjedhja e komunave nga tërësia e

komunave pjesmarrëse në proçesin e decentralizimit të burimeve natyrore, dhe më tej janë

përzgjedhur individët pjesmarrës, në mënyrë rastësore. Raporti midis popullatës dhe zgjedhjes u

caktua 10:1, kështu që kemi:

Popullata: 317 komuna ku është kryer proçesi i transferimit të pyjeve dhe kullotave

Raporti Popullatë : Zgjedhje është 10:1

Zgjedhja = 31 komuna

Edhe pse komunat e përfshira në proçesin e decentralizimit të burimve natyrore janë 317 në

tërësi, sikurse kemi përmendur mësipër, në studim janë marrë vetëm 8 qarqe nga 12 në rang

vendi dhe si rezultat numri i popullatës për këto 8 qarqe reduktohet nga 317 në 255 komuna.

Gjithsesi, autori vendosi të mos reduktojë numrin e komunave pjesmarrëse në studim duke

mbajtur madhësinë e zgjedhjes në 31 komuna, me qëllim përmirësimin e rezultateve të marra. Si

rrjedhojë, është rritur numri i zgjedhjes krahasuar me raportin e paracaktuar 10:1 në disa qarqe.

71

Në çdo komunë të përzgjedhur u vendos të kryheshin nga 5-10 pyetësorë me banorë të këtyre

zonave duke respektuar një sërë faktorësh që janë shpjeguar në paragrafin e mëposhtëm.

3.4.3 Përzgjedhja e Pjesmarrësve në Studim

Pasi u evidentuan dhe u përzgjodhën komunat që do përfshiheshin në studim, u përzgjodhën në

mënyrë rastësorë, banorë të këtyre komunave për t‟iu përgjigjur pyetësorit. Qëllimi kryesor ka

qënë formimi i një shembulli sa më përfaqësues në shkallë vendi, me banorë të qarqeve

përfaqësuese të përzgjedhura. Për formimin e shembullit u përzgjodhën përfaqësues për tu

intervistuar nga secila prej kategorive të të anketuarve, duke garantuar një mbulim të plotë të

popullatës për nga shpërndarja gjeografike, përfaqësimi gjinor, statusi social dhe ekonomik, etj.

Të intervistuarit janë nga 31 komuna të caktuara (përzgjedhur nga 255 njësi të qeverisjes lokale

që janë pjesë e proçesit të decentralizimit në këto qarqe) në 8 qarqe të vendit (nga 12), të tilla si:

Tiranë, Dibër, Kukës, Elbasan, Lezhë, Korçë, Gjirokastër dhe Fier. Në tabelën e mëposhtëme

janë paraqitur të dhënat për formimin e shembullit por edhe rezultati i pyetësorëve të vlefshëm

pas kontrollit dhe hedhjes së tyre në databazë. Parashikimi ishte prej 265 pyetësorë por pas

përfundimit të mbledhjes së të dhënave rezultuan të vlefshëmm 242 pyetësorë që u përdorën për

analizën e të dhënave. Norma e kthimit të përgjigjes është mbi 90 %.

Tabela 3.1: Shpërndarja e Shembullit

Qarku Nr.

Komunave

Nr. Komunave të Përzgjedhura për

Vrojtim

Pyetësorë të parashikuar/

Qark

Pyetësorë të vlefshëm/Qark

Dibër 30 3 35 26

Elbasan 40 8 60 62

Fier 29 2 20 8

Gjirokastër 31 3 20 20

Korcë 31 3 20 20

Kukës 25 5 40 42

Lezhë 19 4 40 34

Tiranë 20 3 30 30

Total 225 31 265 242

Në përcaktimin e numrit të komunave për anketim, të paraqitura në tabelën mësipër, autori u

udhëhoq nga këto kritere :

1. Përfaqësim proporcional gjeografik i vendit, duke e ndarë në tre zona kryesore, në

zonat veriore, jugore dhe të Shqipërisë së mesme (më shumë nga zona veriore sipas

sipërfaqes së pyjeve dhe kullotave të transferuara në pronësi të komunave);

2. Përfaqësimi në masen 10% të numrit të përgjithshëm të komunave, duke formuar një

shembull prej 31 komuna nga 317 në total, që kanë pënë pjesë e proçesit të transferimit

në rang vendi, e barabartë me 242 banorë për tu anketuar ( mesatarisht nga 5-10 banorë

për komunë).

72

3. Përfaqësimi i komunave, për nga madhësia e pyjeve dhe kullotave në komunë.

4. Përfaqësimi i komunave në bazë të numrit më të madh të popullsisë dhe numrit te

fshatrave të përfshira.

5. Në çdo komunë të përzgjedhur, u kryhen nga 5-10 intervista me anë të pyetësorit të

strukturuar (242 - numri i përgjithshëm për të gjitha 31 komunat).

3.5 Mbledhja e të Dhënave

Mbledhja e të dhënave u realizua në periudhën Maj-Qershor 2015 në komunat e përzgjedhura

paraprakisht, duke zbatuar me rigorozitet të gjithë faktorët përcaktues për formimin e shembullit.

Në të njëjtën kohë që u plotësuar pyetësorët me banorë të këtyre komuniteteve, u zhvilluan edhe

disa intervista gjysëm të struktururara me përfaqësues të njësive të qeverisjes vendore që

përfaqësonin këta banorë.

3.6 Analiza e të Dhënave

Bazuar në objektivat që kemi përcaktuar që në fillim të studimit por edhe në llojin e të dhënave

që kemi në dispozicion, janë përcaktuar paraprakisht mënyrat kryesore të përpunimit dhe

analizimit të të dhënave. Pas plotësimit të pyetësorëve, të dhënat janë kontrolluar dhe janë

hedhur në një databazë. Për përpunimin e tyre janë përdorur SPSS 20.0 dhe Megastat. Analiza e

tyre përfshin:

Analizën përshkruese

Analizën Komponentëve Kryesorë (PCA)

Analizën e regresionit të shumëfishtë linear

Kryerja e Testetve Paraprake

Përpara se të ndërrmerret çdo lloj analize e të dhënave, përfshirë Analizën Faktoriale ashtu edhe

Analizën e Komponentëve Kryesorë duhet të kryhen disa testime paraprake për tu siguruar për

qëndrueshmërinë e këtij seti të dhënash. Mëposhtë paraqiten në mënyrë të detajuar testet

paraprake që janë kryer.

a. Studimi i Vlerave Ekstreme

Vlerat ektreme janë ato vlera të cilat rregjistrohen për një ose disa variabla dhe që janë dukshëm

të ndryshme nga vrojtimet e tjera. Sipas Tabachnich (2007), këto vlera duhet të evidentohen

nëse ekzistojnë sepse në rastet kur janë të shumta shtrembërojnë analizën dhe si rrjedhojë edhe

rezultatet e studimit.

73

Disa nga arsyet pse ekzistojnë vlerat eksteme janë:

gabime në hedhjen e të dhënave

mungesë specifikimi i vlerave të munguara në sintaksën e kompjuterit dhe

konsiderimin e kodeve të vendosura për vlerat e munguara si të dhëna reale

gabime në përzgjedhjen e subjekteve që marrin pjesë në zgjedhje dhe përfshirja e

atyre që nuk janë përfaqësues të popullatës për të cilën jemi të interesuar.

zgjedhja e subjekteve përfaqësuese të popullatës por vet popullata ka vlera

ekstreme krahasuar me shpërndarjen normale

Për evidentimin e vlerave ekstreme ka disa mënyra por një nga më të përdorurat është testi

Mahalanobis.

b. Multikolineariteti

Multikolineariteti ndodh atëherë kur variablat e pavarura janë shumë të korreluar me njëri-tjetrin

sipas Tabachnick (2007). Ekzistenca e multikolinearitetit e bën të pamundur gjetjen e

vlerësuesve të saktë të koeficientëve të regresionit. Për të evidentuar ekzistencën ose jo të

multikolinearitetit llogariten disa tregues dhe më tej analizohen.

Fillimisht shikohet vlerat e Tolerance në Statistikat e Kolinearitetit. Sipas Menard (1995), një

vlerë tolerance më e ulët se 0.2, tregon për probleme me multikolinearitetin. Më tej, për të qënë

më të saktë shohim vlerat e Condition Index. Sipas Tabachnick and Fidell (2007), vlerat e

Condition Index nuk duhet të jenë më të larta se 30.

c. Normaliteti

Nëse Analiza e Komponentëve Kryesorë përdoret në mënyrë përshkruese, supozimet rreth

shpërndarjes nuk janë thelbësore, thotë Tabachnick (2007), edhe pse shpërndarja normale e të

dhënave përforcon rezultatet e gjetura.

Kur numri i komponentëve përcaktohet duke përdorur inferencën statistikore, është e supozuar

ekzistenca e normalitetit multivariate. “Normaliteti i variablave të vetëm vlerësohet nëpërmjet

lakueshmërisë” citon Tabachnick & Fidell, (2007), – prandaj, shpërndarja e variablave që kemi

marrë në studim duhet të studiohet për zhvendosje (anshmëri).

Analiza Përshkruese e të Dhënave

Statistika përshkruese është termi që përdoret për analizën e të dhënave që ndihmon në

përshkrimin, shfaqjen ose përmbledhjen e të dhënave në një mënyrë kuptimplotë. Statistikat

përshkruese megjithatë, nuk na lejon të nxjerrim konkluzione përtej të dhënave që kemi analizuar

ose të gjykojmë në lidhje me ndonjë nga hipotezat që mund të kemi ndërtuar. Ato janë thjesht një

mënyrë për të përshkruar të dhënat. Në përgjithësi, ka dy lloje të përgjithshme të statistikës

përshkruese:

74

Matësit e tendencës qendrore: përfshihen mënyrat për të përshkruar pozicionin qendror të një

shpërndarjeje të frekuencave për një grup të të dhënave. Ne mund të përshkruajnë këtë pozicion

qendror duke përdorur një numër statistikash si, moda dhe mesatarja.

Treguesit e shpërndarjes: janë mënyra për të përmbledhur një grup të dhënash duke përshkruar

se si është shpërndarë rezultati. Për të përshkruar këtë shpërndarje, janë në dispozicion disa

statistika, duke përfshirë kuartilet, devijimi absolut, varianca dhe devijimi standard.

Kur ne përdorim statistikat përshkruese është e dobishme që të dhënat e mbledhuar të

përmblidhen në grupe duke përdorur një kombinim të përshkrimit tabelar, grafikë (p.sh., grafikët

dhe skema) dhe komenteve statistikore (p.sh., një diskutim i rezultateve).

Analiza përshkruese e të dhënave është ndarë në tre pjesë kryesore, sipas objektivave që duam të

arrijmë me anë të këtij studimi, pikërisht; çfarë mendojnë të anketuarit për impaktin e

decentralizimit të menaxhimit të burimeve natyrore në rritjen e të ardhurave familjare, në

pjesmarrjen e komunitetit në vendimmarrje në lidhje me këto burime, dhe në mënyrat e

përdorimit të këtyre burimeve dhe garantimi i zhvillimit të qëndrueshëm të tyre. Në analizën

përshkruese, do të jepen nëpërmjet paraqitjes tabelare dhe grafike, të dhënat e mbledhura nga të

anketuarit për secilën prej këtyre çeshtejeve, po jo vetëm nëpërmjet një pyetjeje por nëpërmjet

disa prej tyre. Për përmbushjen e secilit objektiv do të analizohen një sërë pyetjesh që vlerësohen

si matës të mirë të tij.

Analiza Shumëfaktoriale e të Dhënave

Analiza multivariate e të dhënave është kryer për të kuptuar më mirë lidhjet e shumëfishta që

ekzistojnë ndërmjet variablave të marrë në studim. Ndër mënyrat më të përdorshme të kësaj

analize janë Analiza Faktoriale dhe Analiza e Komponentëve Kryesorë. Qëllimi i të dyja këtyre

metodave është të studiojë një sërë variablash dhe të zbulojë nëngrupe të këtyre variablave të

cilat janë relativisht të pavarur nga njëra-tjetra.

Në studimin tonë do të përdorim Analizën e Komponentëve Kryesorë për të grupuar variablat e

marrë në studim dhe për të përftuar komponentë.

Hapat e interpretimit të analizës së komponentëve kryesorë janë:

(1) përzgjedhja dhe matja e variablave,

(2) përgatitja e matricës së korrelacioneve,

(3) vlerësimi i përshtatshmërisë së përdorimit të kësaj analize,

(4) vlerësimi i përshtatshmërisë së nxjerrjes dhe përcaktimi i numrit të komponentëve,

(5) nxjerrja e komponentëve dhe ndryshimi i emërtimit për të lehtësuar interpretimin e tyre, dhe

(6) interpretimi i rezultateve.

75

a. Përshtatshmëria e përdorimit të analizës faktoriale dhe të analizës së

komponentëve kryesorë:

Sikurse u përmend edhe mësipër, qëllimi i analizës faktoriale dhe asaj të komponentëve

kryesorë, është të derivohen faktorë që janë kombinime lineare të variablave të veçantë. Kushti

fillestar i derivimit të këtyre faktorëve është që variablat të jenë të korreluar me njëri-tjetrin, dhe

për të zbuluar këtë analizohet matrica e korrelacioneve “Correlation Matrix”.

Për të studiuar korrelacionet e pjesshme shikohet vlera e treguesit të përshtatshmërisë së

zgjedhjes, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO).

Një korrelacion i pjesshmën është një vlerë që mat fortësinë e lidhjes ndërmjet një variabli të

varur dhe një variabli të pavarur shpjegues, kur ndikimi i variablave të tjerë të pavarura mbahet i

pandryshuar, sikurse thekson edhe Hair (2006).

Për vlera shumë të ulëta të KMO, nuk rekomandohet përdorimi i analizës faktoriale dhe asaj të

komponentëve kryesorë. Në vijim studiohet edhe “Bartlett’s Test of Sphericity”.

b. Përshtatshmëria dhe numri i komponentëve të derivuar:

Për të përcaktuar numrin e komponentëve të nxjerrë nga analiza e komponentëve kryesorë

shikohen vlerat e “Communalities”, që përfaqësojnë përpjesën e variancës së çdo variabli të

shpjeguar nga komponentët e përbashkët. Kjo vlerë varion nga 0 në 1, ku vlera 0 nënkupton se

nuk shpjegohet varianca e variablit nga faktori i përbashkët ndërsa vlera 1 nënkupton që e gjithë

varianca e variablit shpjegohet nga faktori i përbashkët.

c. Nxjerrja dhe rrotullimi i faktorëve për të rritur interpretueshmërinë e

tyre

Proçedura e ekstraktimit shoqërohet kryesisht nga rrotullimi i matricës së komponentëve që

përmirëson interpretimin dhe funksionin shkencor të zgjidhjes së gjetur. Sipas Nourusis (2003),

qëllimi i rrotullimit është të arrihet në një strukturë të thjeshtë në të cilën çdo faktorë të ketë

peshën më të madhe në vlerë absolute për vetëm disa variabla, duke e bërë më të thjeshtë

identifikimin e tyre.

d. Qëndrueshmëria e Brendshme e Faktorëve

Koeficienti Cronbach‟s Alpha është një matës i mirë i qëndrueshmërisë së brendshme të një

konstrukti të caktuar. Vlerat e këtij treguesi shkojnë nga 0 në 1, dhe sa më të larta të jenë (më

shumë se 0.70), aq më i mirë është konstrukti, dmth që variablat e përfshirë në të përdoren për të

vlerësuar të njëjtën gjë

76

Analiza Regresive e të Dhënave

Sikurse është përmendur që në fillim të punimit, qëllimi i studimit është të vlerësohet impakti i

decentralizimit të burimeve natyrore duke u nisur nga vlerësimi i aspekteve që preken nga ky

proçes. Në modelin konceptual, variablat e marra në studim, të cilat janë cilësuar si të

rëndësishme për të vlerësuar impaktin e decentralizimit, u grupuan bazuar në tre aspekte

kryesore, përkatësisht, aspekti ekonomik, social dhe garantimi i zhvillimit të qëndrueshëm të

këtyre burimeve. Për të matur ndikimin e këtyre variablave në vlerësimin e impaktit të

decentralizimit duhet të bëhej analiza regresive, ku variabli “vlerësimi i impaktit” të ishte

variabli i varur dhe gjithë të tjerët variabla shpjegues. Duke qënë se janë shumë variabla dhe

ekziston problemi i multikolinearitetit nëse përfshihen në ekuacionin e regresit në formën

fillestare, si variabla shpjegues në vend të tyre, u përdorën komponentët e përftuar nga analiza e

komponentëve kryesorë. Zhvillimi i analizës së komponentëve kryesorë në vetvete kishte për

qëllim pikërisht grupimin e këtyre variablave në komponentë që janë kombinime lineare të tyre.

Në këtë mënyrë vlerësohet ndikim i tyre në impaktin e decentralizimit por duke eliminuar

problemin e multikolinearitetit duke qënë se komponentët janë variabla të pakorreluar.

77

KAPITULLI IV

ANALIZA E TË DHËNAVE

78

KAPITULLI IV

4. ANALIZA E TË DHËNAVE

4.1 Analiza e të Dhënave Dytësore

4.1.1 Rëndësia e Dektorit të Pyjeve dhe Kullotave në Shqipëri

Territori i përgjithshëm i Republikës së Shqipërisë, klasifikohet në 60% të sipërfaqes së tij si

pyje dhe kullota, duke krijuar kështu Fondin Kombëtar të Pyjeve dhe Kullotave. Sipas Inventarit

Kombëtar të Pyjeve, sipërfaqja pyjore në vitin 2013 ishte 1,498,570 ha. Sikurse përmendet edhe

në “Planin Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit , 2012-2015”, pyjet

dhe kullotat përgjithësisht shtrihen në terrene kodrinore e malore, shpesh herë të pa mbritshëm

për t‟ju shërbyer, pa infrastrukturën e nevojshme për ti përdorur dhe larg për të shijuar

intensivisht vlerat rekreative dhe çlodhëse. Shqipëria mund të konsiderohet e pasur me sipërfaqe

pyjore, madje dhe me potencial të lartë prodhues, por me mundësi të ulët të prodhimit aktual.

Sikurse në pjesën më të madhe të vendeve në zhvillimin, edhe në vendin tonë burimet natyrore

dhe më konkretisht pyjet dhe kullotat, kanë një rëndësi të madhe për garantimin e jetesës së

komunitetit rural dhe jo vetëm. Ndikimi i tyre është domethënës për çdo ekonomi, por në situata

sikurse vendi ynë, ky ndikim merr më shumë peshë për një sërë arsye siç janë: niveli i lartë i

varfërisë, numri i lartë i popullsisë që jeton në zonat rurale, lidhjes ndërmjet pylltarisë dhe

bujqësisë dhe ndikimit të sektorit të bujqësisë në Produktin e Brendshëm Bruto (PBB).

Niveli i Varfërisë

Asnjë sektor tjetër nuk ka në Shqipëri një impakt kaq të rëndësishëm mbi popullsinë rurale të

prekur nga varfëria se sa sektori i pyjeve dhe kullotave, duke marrë parasysh që banorët e zonave

rurale janë ata që përballen kryesisht me varfërinë ekstreme. Për këta banorë, shfrytëzimi i këtyre

burimeve është shpesh mundësia e vetme për të siguruar jetesën, në pamundësi për të krijuar të

ardhura të tjera. Mungesa e kapitaleve të tjera bën që këto komunitete të jenë tërësisht të varura

nga produktet e siguruara nga pylltaria. Në bazë të Anketës së Matjes së Nivelit të Jetesës, të

kryer nga Instat, janë paraqitur mëposhtë të dhënat për nivelin e varfërisë ekstreme në rajonin

malor, si më i prekuri nga ky fenomen.

Tabela 4.1. Treguesit e Varfërisë sipas Viteve (2002 – 2012)

Matësit e varfërisë

Rajoni Malor

2002 2005 2008 2012

I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër

Përqindja 44.5 10.8 25.2 3.1 25.9 3.7 15.1 1.2

Hendeku 11.1 2 5 0.4 5.5 0.5 2.4 0.1

Ashpërsia 4.1 0.5 1.5 0.1 1.7 0.1 0.6 0

Burimi: Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës, AMNJ 2002, 2005, 2008, 2012, Instat

79

Sikurse mund të shihet nga të dhënat e mësipërme, edhe pse ka një reduktim të dukshëm të

nivelit të varfërisë në zonat malore nga 44.5 % që ishte në 2002 në 15.1% në 2012, dhe asaj

ektreme nga 10.8% në 1.2%, vlerat ngelen sërisht të larta dhe problematike.

Duhet theksuar se roli i pylltarisë në zbutjen e varfërisë nuk njihet plotësisht në nivel kombëtar.

Megjithëse, disa statistika të IKP (2004) tregojnë se të ardhurat vjetore nga pylltaria shkojnë në

0.83-1.5 Milionë Euro/vit, të ardhurat nga materiali drusor janë 50-75% të tyre dhe të ardhurat

nga bimët mjekësore dhe produktet e tjera jo-drusore janë 12-30%.

Numri i popullsisë që jeton në zonat rurale

Një arsye tjetër që forcon rëndësinë e këtij sektori në vendin tonë është numri i popullsisë që

jeton në zonat rurale. Shqipëria është një vend që tradicionalisht është karakterizuar nga nivele të

larta të popullsisë që jetojnë në zonat rurale, krahasuar me vende të tjera të Europës. Kjo prirje e

derivuar nga e kaluara historike ka vazhduar edhe gjatë viteve të para të tranzicionit, kur ende më

shumë se gjysma e popullsisë vazhdonte të jetonte në zonat rurale. Për herë të parë, në

rregjistrimin e popullsisë dhe banesave të bërë nga Instituti i Statistikave në vitin 2011, vendi ynë

numëronte më shumë popullsi urbane se rurale, përkatësisht mbi 47 % e popullsisë së vendit

jetonte në zonat rurale dhe 53% në zonat urbane. (INSTAT, 2012).

Tabela 4.2. Shpërndarja e Popullsisë sipas Vendbanimit

2001 2011

Popullsia Urbane 1,294,196 42% 1,498,508 53%

Popullsia Rurale 1,775,079 58% 1,301,630 47%

Total 3,069,275 100% 2,800,138 100%

Burimi: Census 2001, Census 2011, Instat

Sipas Bankës Botërore, ka një disproporcion ndërmjet shpërndarjes së popullsisë dhe

shpërndarjes së burimeve natyrore, i cili ka një ndikim të madh në përdorimin e këtyre burimeve.

Lidhja e pylltarisë me bujqësinë

Bujqësia dhe pylltaria janë dy komponentët më të rëndësishëm në përdorimin e territorit në zonat

rurale dhe kanë qenë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën përgjatë historisë.

Në Shqipëri, sikurse përmendet nga Lako (2008), banorët e zonave rurale menaxhojnë

njëkohësisht tokën bujqësore dhe pyjet, sipas disa sistemeve tipike agro-pyjore. Brenda këtyre

sistemeve agro-pyjore, kulturat bujqësore, drurët dhe bagëtitë menaxhohen në të njëjtën copë

toke. Si rrjedhojë, zhvillimi i pyjeve dhe kullotave sjell ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e

bujqësisë në tërësi.

Ndikimi i pyjeve në Ekonomi

Bujqësia dhe pyjet kanë qenë degë të rëndësishme të ekonomisë kombëtare. Në vitin 1992 ky

sektor kontribuonte me 42.5% të prodhimit të brendshëm Bruto (PPB). Zhvillimet e kohëve të

fundit e kanë ndryshuar strukturën e PPB, ku bujqësia siguron vetëm 16.5% të PPB (2013).

Zvogëlimi i kontributit të bujqësisë në PPB nuk do të thotë që është zvogëluar edhe prodhimi

bujqësor, përkundrazi, ku prodhim është rritur me 5% çdo vit, sikurse raporton Instat (2013).

80

Prodhimet pyjore nuk pasqyrohen si zë më vete, por është më se e ditur që bujqësia dhe pyjet

garantojnë jetesën e gati gjysmën e popullatës, kryesisht në ferma të vogla familjare.

Vetëm këto të dhëna, pa analiza të tjera të detajuara, nuk reflektojnë rolin që luan pylltaria në të

vërtetë në ekonomi. Është e nevojshme të merren parasysh jo vetëm produktet nga sektori pyjor

por edhe përfitimet e tjera prej tyre dhe shërbimet mjedisore si një premisë për menaxhimin e

qëndrueshëm të tyre në të ardhmen.

Në zonat malore pyjet shërbejnë si burim për drutë e zjarrit, por edhe në zonat urbane drutë

përdoren për ngrohje e gatim. Në disa zona, pylltaria është e vetmja mundësi punësimi duke u

kthyer në një faktor kryesor në zbutjen e varfërisë dhe migracionit.

Krahas përfitimeve të mundshme nga pyjet dhe kullotat, duhet të merret në analizë edhe

investimet e kryera nga qeveria për këto burime. Në tabelën e mëposhtme janë paraqitur

shpenzimet qeveritare për vitet 2005-2010 për pyllëzime, përmirësime pyjesh, sistemime malore,

përmirësime kullota dhe vepra për sigurimin e ujëmbledhësave, sipas MMPAU (2013).

Vlera më e madhe e investimeve është realizuar deri në vitet 2006-2007 dhe pas vitit 2008 vihet

re një rënie e dukshme e shpenzimeve për rritjen dhe mirëmbajtjen e këtyre burimeve. Kjo është

e justifikuar edhe me vendimin e qeverisë në vitin 2008 për transferimin e pronësisë së pyjeve

dhe kullotave komunale te njësitë e qeverisjes vendore. Si rrjedhojë, pas vitit 2008 janë reduktuar

edhe sipërfaqet për të cilat qeveria qëndore kujdeset dhe mirëmban.

Tabela 4.3 Punimet dhe Investimet e realizuara në vitet 2005-2010

Vitet

Pyllëzime Përmirësim pyjesh Sistemime malore Përmirësim

kullota

Vepra në kullota për sig.e ujit të

pijshëm Total

000/lekë

ha 000/lekë ha 000/lekë m3 000/lekë ha 000/lekë nr. 000/lekë

2005 247.9 35,316 1,657.1 48,959 3,550.7 22,211 351.1 6,328 53 27,034 139,848

2006 199 36,677 661.1 24,612 10,514.5 68,372 139.1 3,826 16 8,819 142,306

2007 198.6 40,594 1,322 46,059 8,598 59,390 28.5 889 6 4,199 151,131

2008 330.2 65,837 508.5 19,200 3,088.7 21,625 0 0 22 9,657 116,319

2009 293.4 51,995 249.7 7,924 2,455.8 14,959 0 0 18 8,623 83,501

2010 126 26,600 0 0 0 0 0 0 0 0 26,600

TOTALI: 1,395.1 257,019 4,398.4 146,754 28,207.7 186,557 518.7 11,043 115 5,8332 659,705

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, IKP, 2013

4.1.2 Kushtet Ekologjike të Pyjeve dhe Kullotave

Pyjet dhe kullotat janë të shpërndara pothuajse në të gjithë vendin, veçanërisht në zonat malore

dhe kodrinore. Relievi i Shqipërisë është kryesisht kodrinor-malor, i vendosur kryesisht mbi

formacione magmatike dhe sedimentare; me shpate të pjerrët, pjesërisht të paqëndrueshëm, me

një lartësi mesatare prej 708 m mbi nivelin e detit, e cila është më se dy herë me e lartë se

mesatarja e Evropës.

81

Shqipëria është një vend i pasur me pyje. Në vitin 2013, sipas IKP, Fondi Pyjor i Shqipërisë,

përbëhej nga një sipërfaqe prej 1,041,390 ha pyje1, shkurre, tokë me bimësi pyjore/kullosore

2.

Tabela 4.4. Ndarja e Sipërfaqes Pyjore të Shqipërisë për vitet 2003, 2008 dhe 2013.

2003 2008 2013

Sipërfaqja pyjore e Shqipërisë ndahet në: në ha në% në ha në% në ha në%

1- Pyje (të ndara në) 941,697 100 1,024,300 100 1,041,361 100

a)Trungishte 294,957 31.33 431,900 42.16 452,228 43.42

b)Cungishte 405,016 43 339,500 33.14 336,800 32.34

c)Shkurre 241,724 25.67 252,900 24.70 252,333 24.24

2-Tokë me bimësi pyjore 557,260 3,200 29,400

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, IKP, 2003, 2008, 2013.

Autorë të ndryshëm si Muharremaj (2008), pranojnë ekzistencën e pronësisë private dhe

komunale mbi pyje që shumë vite më parë në vendin tonë por për shkak të mungesës së të

dhënave, analiza e detajuar për periudhat e hershme nuk mund të bëhet. Gjithsesi, në Kapitullin

2, te rishikimi i literaturës për legjislacionin mbi këto burime, është vënë në dukje ekzistenca e

formave të ndryshme të pronësise ne periudha të ndryshme. Në tabelën e mëposhte janë paraqitur

të dhënat për disa vite, duke filluar që në vitin 1945 deri në vitin 2012. Sikurse është evidente,

në vitin 1945 pothuajse e gjithë sipërfaqja e pyjeve në Shqipëri ishte në pronësi shtetërore, rreth

93%, ndërsa pyje komunale ishin vetëm 1.5% dhe pjesa tjetër, 5.5% ishte në pronësi private. Kjo

situatë është e krijuar nën ndikimin e vendosjes së sistemit të atëhershëm qeverisës, ku pjesa më

e madhe e pasurive kombëtare u vendosën nën kontrollin shtetëror. Në vitin 2006, 10 vjet pas

fillimit të proçesit të transferimit të këtyre burimeve në pronësi të Nj.Q. V, 32% e pyjeve ishin në

pronësi komunale dhe 66% në pronësi shtetërore. Pas shtrirjes së proçesit në të gjithë territorin e

vendit, në vitin 2008, kjo % është rritur në 47% e sipërfaqes totale, si rezultat edhe i nxitjes nga

ana e të gjithë agjentëve të përfshirë, për përfundimin e këtij proçesi.

Tabela 4.5. Kushtet e Pronësisë së Pyjeve në Shqipëri (1945 – 2012)

1945 2006 2008 2010 2012

Emërtimi Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha %

Pyje shtetërore 1,050,000 93 688,910 66 529,200 51 525,810 50 527,930 50

Pyje komunale 16,000 1.5 335,850 32 482,600 46 489,530 47 486,630 47

Pyje private 63,000 5.5 18,550 2 28,400 3 27,420 3 26,830 3

Gjithsej 1,129,000 100 1,043,310 100 1,040,200 100 1,042,760 100 1,041,390 100

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

1 Pylli përkufizohet si një sipërfaqe më e madhe se 0.1 ha e mbuluar jo më pak se 30% me drurë

[Ligji nr. 9385 “Për pyjet dhe Shërbimin Pyjor] 2 Toka me bimësi pyjore përkufizohet si një sipërfaqe e mbuluar në 5-30% me vegjetacion pyjor,

e paregjistruar në kadastra të tjera. [Ligji nr. 9385 “Për pyjet dhe Shërbimin Pyjor]

82

4.1.3 Ecuria e Procesit të Decentralizimit të Menaxhimit të Burimeve Natyrore

Transferimi i pyjeve në përdorim të Njësive të Qeverisjes Vendore-NQV ështe një nga reformat

më të rëndësishme në sektorin e pyjeve në vendin tonë. Filozofia pas proçesit të transferimit të

pyjeve shtetërorë komunave është pikërisht njohja e nevojave të popullatave lokale për produkte

pyjore dhe shërbime, dhe e të drejtës së tyre për ti përdorur ato.

Proçesi i transferimit filloi në vitin 1996 dhe u shtri në të gjithë territorin e Republikës së

Shqipëri në vitin 2008, kur me VKM. u përcaktun sipërfaqet e transferuara për çdo Nj.Q.V që

përmbushte kriteret e vendosura. Parimet kryesore që u zbatuan për menaxhimin e qëndrueshëm

të pyjeve komunalë, sipas Lako (2008) janë:

Rritje e përqendrimit tek njerëzit, jo tek drurët;

Menaxhimi pyjeve të bëhet nga banorët vendas jo nga njerëz jashtë komunitetit;

Pjesëmarrje aktive e anëtarëve të komunitetit gjatë proçesit të përgatitjes dhe

zbatimit të planit të menaxhimit.

Transferim i kompetencave dhe përgjegjësive te komuniteti;

Trajnim dhe ngritje kapacitetesh të komunitetit mbi menaxhimin e qëndrueshëm

të pyjeve, etj.

Pa dyshim që kalimi i pyjeve dhe kullotave në përdorim komunal ka bazë ligjore dhe është

plotësisht i ligjshëm, sipas Muharremaj (2008) për faktin se:

- Bazohet në akte ligjore, si në ligjin për pyjet, ligjin për kullotat e livadhet dhe në Rregulloren

e Ministrisë së Bujqësisë Nr. 308 datë 26.01.1996 “Për kalimin e pyjeve dhe kullotave

komunale për përdorim dhe administrim”. Më vonë, kalimi u sanksionua dhe u zhvillua edhe

në ligjin për qeverisjen vendore të vitit 2000, në ligjin për pronat publike dhe në ligjin për

transferimin e pronave të vitit 2001;

- Në bazë të akteve të mësipërme, kalimi i sipërfaqeve pyjore e kullosore nga shërbimi pyjor

tek komunat e bashkitë është miratuar nga Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave,

si autoriteti përgjegjës për pronat pyjore e kullosore shtetërore;

- Midis çdo komune ose bashkie dhe drejtorisë së shërbimit pyjor të rrethit përkatës është

nënshkruar kontratë e rregullt me të drejtat dhe detyrimet e ndërsjellta, me fuqi të plotë

ligjore, e mbështetur dhe në një sërë dokumetesh të tjerë, si:

plani i mbarështrimit të pyjeve e kullotave të komunës, i miratuar nga këshilli i komunës

dhe DSHP;

hartat me kufijtë midis komunave e fshatrave kufitare, të nënshkruara nga komisionet e

përbashkëta të caktuara për këtë qëllim, përfshirë dhe kufijtë e ngastrave në përdorim të

përbashkët të fshatit apo të familjeve, të caktuar nga komisioni i fshatit dhe të miratuar në

këshillin e komunës;

Proçesi i kalimit ka të bëjë me rritjen e mirëqenies shoqërore, e cila është konsakruar dhe në

Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë. Treguesit kryesorë të arritjeve në menaxhimin e pyjeve

komunalë në Shqipëri gjatë periudhës 1996- 2013 janë paraqitur në Tabelën 4.6:

83

Tabela 4.6. Ecuria e Procesit të Transferimit të Pyjeve dhe Kullotave (1996 – 2013)

Qarku Nr. Komunave

ku ka përfundura transferimi

Lloji i sipërfaqeve të transferuara (ha)

Pyll Kullota Sip.me bimësi

pyjore, ujore, djerrë Totali

Berat 23 24,224.48 9,505.63 4,494.62 38,224.73

Dibër 30 50,400.74 16,174.89 5,633.91 72,209.54

Durrës 13 9,112.04 819.81 1,408.93 11,340.78

Elbasan 40 65,908.59 13,129.34 22,681.41 101,719.3

Fier 29 11,315.55 2,026.75 2,115.33 15,457.63

Gjirokastër 31 32,562.75 59,565.80 2,133.53 94,262.08

Korçë 31 51,091.03 18,574.85 3,698.49 73,364.37

Kukës 25 55,720.69 22,460.95 12,502.59 90,684.23

Lezhë 19 56,695.45 2,098.02 7,808.23 66,601.71

Shkodër 32 91,200.33 13,253.92 22,038.86 126,493.10

Tiranë 20 16,943.42 621.87 3,610.57 21,175.86

Vlorë 24 22,877.40 35,513.43 1,873.8 60,264.63

Totali 317 488,052.47 193,745.3 90,000.27 771,798

Burimi: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, 2013

Sikurse paraqitet edhe në tabelën e mësipërme, në fund të vitit 2013, proçesi transferimit të

këtyre burimeve natyrore në pronësi të Nj.Q.V ka përfunduar në 317 komuna në të gjithë vendin,

duke u përllogaritur rreth 1,000,000 banorë të këtyre zonave të prekur dhe rreth 488,000 Ha

pyje, 193,000 Ha kullotë dhë 90,000 Ha sipërfaqe tjetër tokë shtetërore transferuar në përdorim

të Nj.Q.V. Edhe njëherë, këto të dhëna justifikojnë rëndësinë e këtij proçesi në tërësi dhe nevojën

e vlerësimit të impakteve që ka sjellë për komunitetet e këtyre zonave të prekura.

4.2 Analiza Përshkruese e të Dhënave

Në këtë pjesë do paraqesim shkurtimisht analizën përshkruese të një sërë indikatorësh që janë

vlerësuar si të rëndësishëm për tu studiuar për të përmbushur objektivat e studimit. Impakti i

porcesit të decentralizimit synohet të vlerësohet duke analizuar 3 aspekte kryesore sikurse kemi

përmendur, aspektin ekonomik, social dhe garantimin e zhvillimit të qëndrueshëm. Sikurse është

paraqitur në modelin konceptual, (Figura 3.1), secili nga këto aspekte vlerësohet nëpërmjet disa

indikatorëve, të dhënat për të cilët janë paraqitur mëposhtë dhe janë analizuar në mënyrë

përshkruese.

Sikurse është shpjeguar edhe në kapitullin 3, synimi i studimit ishte të realizoheshin 265

intervista të strukturuara në 8 qarqe të vendit por në përfundim të kontrollit dhe hedhjes së të

dhënave vetëm 242 pyetësorë u klasifikuan si të vlefshëm për tu marrë në analizë. Krahas shumë

faktorëve përcaktues, dy më të rëndësishmit që kanë përcaktuar këtë shpërndarje janë; madhësia

84

e sipërfaqeve me pyje dhe kullota që çdo qark ka, si edhe madhësia e sipërfaqeve të transferuara

te organet e pushtetit vendor, pas implementimit të politikave decentralizuese në këtë fushë.

Figura 4.1 Ndikimi i Burimeve Natyrore në të Ardhurat Familjare (në %)

Rëndësia e studimit lidhet fillimisht me rëndësinë që kanë këto burime në sigurimin e të

ardhurave për banorët e zonave ku janë shtrirë ato. Është pikërisht motivi ekonomik ai që shtyn

komunitetin të kërkojë të shfrytëzojë burimet në dispozicion dhe po për këtë arsye kërkon të

bëhet pjesë e vendimmarrjes për të garantuar zhvillimin e qëndrueshëm të tyre. Nëse komuniteti

rural kryesisht, nuk do të ishte i varur nga burimet natyrore, decentralizimi i menaxhimit të tyre

do të ishte një çështje e parëndësishme dhe që nuk do sillte efekte për jetesën e tyre. Është

ndikimi i madh i këtyre burimeve në jetesën e komuniteteve rurale çka e bën këtë çështje të

ndjeshme dhe thelbësore për tu studiuar.

Sikurse është paraqitur në Figurën 4.1, bujqësia mbetet një burim të ardhurash për 94% të të

anketuarve, 25.2% e të cilëve e vlerësojna atë si burimin kryesor të të ardhurave të tyre familjare.

Kjo shifër është e kuptueshme duke pasur parasysh shtrirjen e studimit në zonat rurale ku pjesa

më e madhe e banorëve sigurojnë jetesën nëpërmjet bujqësisë. 21.5% e të pyeturve vlerësojnë se

pyjet janë burim të ardhurash për ta edhe pse në masë më të vogël se bujqësia nga të cilët 20%

deklarojnë se sigurojnë pak të ardhura nga pyjet. Vetëm 14% e të pyeturve deklarojnë se

sigurojnë të ardhura nga kullotat ndërsa më shumë se 25 % sigurojnë të ardhura nga bimët

medicinale. % e ulët e të ardhurave të siguruara nga kullotat lidhet me ndikimin indirekt që ato

kanë në krijimin e të ardhurave nëpërmjet blektorisë por që nuk është analizuar si zë më vete në

këtë rast. Ajo që vihet në dukje është rëndësia e këtyre burimeve për garantimin e të ardhurave të

këtyre banorëve dhe si rrjedhojë edhe rëndësia e menaxhimit të tyre.

85

Figura 4.2 Vlerësimi i Mundësisë për të krijuar të ardhura pas Kalimit të Pyjeve dhe

Kullotave në Pronësi të Nj.Q.V

Një nga objektivat e studimit është vlerësimi i mundësisë për të krijuar të ardhura pas

ndërmarrjes së transferimit të pyjeve dhe kullotave në pronësi të komunës, për të evidentuar

efektin e këtij proçesi. Sikurse është përmendur, një nga ndikimet më të rëndësishme të

decentralizimit të menaxhimit të burimeve natyrore është mundësia për të krijuar të ardhura nga

përdorimi i këtyre burimeve. Kjo mbështetet edhe nga përgjigjet e marra nga komuniteti ku më

shumë se 86% e tyre e vlerësojnë këtë kalim si një mundësi e mirë për të rritur të ardhurat e

krijuara nga këto burime. Vetëm 13.2% e tyre e vlerësojnë dobët mundësinë për të rritur të

ardhurat pas transferimit të tyre.

Figura 4.3 Pagesa e Taksave dhe Investimet e kryera për Përmirësimin e Pyjeve Komunale

86

Rëndësia e transferimit të këtyre burimeve në pronësi të njësive të qeverisjes vendore synon

administrimin më efiçent të tyre. Kjo tentohet të realizohet nëpërmjet krijimit të një sistemi për

mbledhjen e taksave nga përdorimi i këtyre burimeve dhe investimin e këtyre të ardhurave të

gjeneruara për mirëmbajtjen e këtyre burimeve. Realisht, më pak se 40% e të anketuarve

deklarojnë se paguajnë taksa për përdorimin e pyjeve dhe kullotave komunale ndërsa pothuajse

64 % e tyre pranojnë se janë kryer investime për përmirësimin e pyjeve dhe kullotave komunale.

% e ulët e pagesës së taksave lidhet me nivelin e e ulët të të ardhurave të banorëve në këto zona.

Banorët e zonave rurale, kryesisht në qarqet Kukës dhe Dibër, trajtohen me ndihmë ekonomike

dhe është e pamundur të përballojnë pagesën e taksave. Investimet e kryera aktualisht janë

mbështetur në pjesën më të madhe të rasteve me donacione nga organizata të huaja dhe shumë

pak me të ardhura të njësive të qeverisjes vendore.

Figura 4.4 Vlerësimi për Investimet e kryera në kuadër të zbatimit të Planit të Menaxhimit

Edhe pse garantimi i të ardhurave për zbatimin e tyre nuk realizohet nga tarifat e paguara nfa

komuniteti, vlerësimi për investimet e kryera është i mirë dhe shumë i mirë për pothuajse

gjysmën e të intervistuarve ndërsa pjesa tjetër i vlerëson ato dobët dhe shumë dobët (46.3%).

Krahas efektit ekonomik që vlerësohet me rritjen e të ardhurave dhe zbutjen e varfërisë në zonat

rurale, një efekt tjetër i rëndësishëm i decentralizimit është rritja e pjesmarrjes së komunitetit në

vendimmarrje dhe forcimi i demokracisë në këtë mënyrë.

87

Tabela 4.7 Përfshirja në Vendimmarrje

Frekuenca Përqindje

Përqindje e vlefshme

Përqindje Kumulative

Jo 152 62.8 62.8 62.8

Po 90 37.2 37.2 100.0

Total 242 100.0 100.0

Sikurse shihet në Tabelën 4.7, 37% e të anketuarve pranojnë të kenë marrë pjesë në vendimmarje

duke shprehur mendimet e tyre për mënyrën e përdorimit të pyjeve ndërsa 63% e tyre deklarojnë

që nuk kanë qënë pjesë e këtij proçesi.

Duhet të pranojmë se pjesmarrja në aktivitete të kryera për hartimin e planeve të menaxhimit të

këtyre burimeve ishte shumë më e madhe por nuk mund të konsiderohet pjesmarrje në qeverisje

për aq kohë sa nuk janë dhënë mendime nga ana e banorëve edhe pse ishin të pranishëm ose edhe

kur janë dhënë ato nuk janë marrë në konsideratë. Pjesëmarrja e komunitetit në vendimmarrje

konsiderohet si një nga përfitimet më të mëdha të decentralizimit por në të njëjtën kohë është

edhe një parakusht për të garantuar proçesin e kalimit të pyjeve dhe kullotave në pronësi të

pushtetit vendor.

Figura 4.5 Përfshirja e në Vendimmarrje sipas Gjinisë

88

Tabela 4.8 Përfshirja në Vendimmarrje e të Varfërve

Përfshirja në Vendimmarrje Total

Jo Po

Trajtohen me Asistencë Sociale

Nr. 30 22 52

% 57.70% 42.30% 100.00%

Pjesëmarrja e komunitetit në vendimmarrje është e rëndësishme sidomos për grupet e vlerësuara

si të marxhinalizuara ( si femrat dhe të varfërit), të cilët në këtë mënyrë arrijnë të kontrinuojnë në

vendimet që merren për çështje që ju përkasin. Femrat, kryesisht në zonat rurale janë të

përjashtuara nga funksionet vendimmarrëse por në të njëjtën kohë janë ato që përballojnë pjesë të

konsiderueshme të krijimit të të ardhurave familjare. Kjo reflektohet edhe në rezultatet e kërkimit

ku në 242 pjemarrës vetëm 15 prej tyre janë femra, nga të cilat vetëm 2 (më pak se 1% e total të

të anketuarve) deklarojnë se kanë dhënë mendime për mënyrën e përdorimit të këtyre burimeve.

Edhe nëse ato mund të jenë pjesë e aktiviteteve që kryhen për përdorimin apo mbrojtjen e këtyre

burimeve, vendimmarrja nuk është proçes ku femrat lejohen të marrin pjesë.

I njëjti fenomen, por në terma më të butë paraqitet edhe pjesëmarrja e të varfërve në

vendimmarrje. Nëse krahasohen të dhënat për të varfërit që janë pyetur, 42.3% e tyre deklarojnë

se janë pjesë e proçeseve vendimmarrëse por në terma absolutë, vata janë vetëm 22 banorë nga

242 ( pra më pak se 10% e totalit të personave të intervistuar).

Figura 4.6 Njohja e Aktiviteteve dhe Institucioneve Përfaqësuese në Menaxhimin e P&KK

Përveç pjesmarrjes së drejtpërdrejnë në vendimmarrje, ajo mund të realizohet edhe nëpërmjet

institucioneve përfaqësuese të komunitetit në këtë proçes. Për këtë arsye janë ngritur struktura të

posaçme krahas instituciove të administratës publike, që janë Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve

dhe Kullotave Komunale dhe Komisionet e Pyjeve, funksionet e të cilave janë shpjeguar në

89

kapitullin 3. Njohja e tyre dhe e aktiviteteve që kryhen prej tyre është element i rëndësishëm që

garanton pjesmarrjen e komunitetin në këto organizma duke i bërë sa më përfaqësuese ato. Në

pamje të parë të dhënat tregojnë se më shumë se 50% e të anketuarve janë në dijeni të hartimit të

planeve të menaxhimit, 65% njohin komisionet e pyjeve dhe 93% ShPPKK. Nëse shifrat për

njohjen e komisionit të pyjeve janë të pranueshme duke qënë ae është një organizëm mbi bazë

fshati, çka e bën më të thjeshtë njohjen e tij nga komuniteti, rezultatet për ShPPKK duken më të

diskutueshme. Për këtë është marrë në analizë një pyetje e hapur ku u është kërkuar banorëve të

përmendin se cili është roli i kësaj shoqate sipas tyre. Nga grupimi i përgjigeve të rregjistruara, u

identifikuan 10 si më kryesoret dhe u vlerësua frekuenca e secilës prej tyre, sikurse është

paraqitur në Tabelën 4.9 mëposhtë.

Tabela 4.9 Njohja e rolit të ShPPKK

Nr. % Përgjigje e saktë (në %)

Mbrojtja dhe menaxhimi i pyjeve 54 45.4 Jo

Informimi dhe Sensibilizimi i komunitetit 13 10.9 Jo

Zbatimi i Planeve të Menaxhimit 13 10.9 Po - 10.9

Koordinimi i institucioneve të përfshira në proçes 8 6.7 Jo

Tërheqja e investimeve për pyjet dhe kullotat 7 5.9 Po - 5.9

Realizimi I investimeve dhe asistence teknike 3 2.5 Po - 2.5

Mbështetja e stafit të komunës në menaxhimin e P&K 2 1.7 Po - 1.7

Duhet të jetë më aktive 9 7.6 Jo

Duhet të ketë anëtarë në të gjitha fshatrat 1 0.8 Jo

Nuk e di 9 7.6 Jo

Total 119 100 21

Ajo që evidentohet është fakti se pjesa më e madhe e të anketuarve nuk e njohin rolin e ShPPKK,

sepse vetëm 4 nga 10 përgjigjet e dhëna bëjnë pjesë në funksionet e parashikuara për tu kryer

nga ajo, dhe frekuenca e tyre sëbashku është 21%. Pra, si përfundim mund të themi që banorët e

dinë që ekziston ShPPKK por realisht vetëm 21% e tyre e njohin rolin e vërtet të saj.

90

Figura 4.7 Vlerësimi i Marrëdhënies Nj.Q.V – Komunitet

Bashkëpunimi ndërmjet aktorëve të përfshirë në menaxhimin e burimeve natyrore është një tjetër

element i rëndësishëm që ndikon impaktin e decentralizimit në përgjithësi. Pas kalimit të këtyre

burimeve në pronësi të njësive të qeverisjes vendore, është krijuar një situatë e re ku Nj.Q.V janë

pronar dhe banorët janë përdorues të tyre. Në këtë situatë janë pikërisht këta dy aktorë që luajnë

rolin kryesor në menaxhimin e burimeve natyre ndaj është e rëndësishme që ata të kenë një

marrëdhënie të mirë midis tyre.

Bazuar në vlerësimin që komuniteti i bën, kjo marrëdhënie vlerësohet si e mirë dhë shumë e mirë

për më shumë se 65% të tyre, e dobët dhe shumë e dobët për 17.4% ndërsa pjesa tjetër nuk di të

jap një vlerësim të saktë për çështjen.

Figura 4.8 Mbrojtja dhe Menaxhimi i Mirë i Burimeve Natyrore

91

Objektivi i tretë kryesor i decentralizimit të burimeve natyrore, krahas reduktimit të varfërisë dhe

forcimit të demokracisë, është menaxhimi i qëndrueshëm i tyre. Menaxhimi i qëndrueshëm i

burimeve natyrore nënkupton përdorimin e tyre për përfitime ekonomike por jo vetëm, dhe në të

njëjtën kohë garantimin e ekzistencës së këtyre burimeve dhe trashëgimin e tyre te brezat e

mëvonshëm. Bazuar në të dhëna dytësore zyrtare, ky objektiv në vendin tonë nuk plotësohet që

prej shumë kohësh, përderisa shrytëzimi i këtyre burimeve është më i madh se shtimi i tyre. Por,

për qëllimin e studimit tonë, ne duam të evidentojmë nëse banorët janë të gatshëm ti mbrojnë dhe

ti mirëmenaxhojnë këto burime. Më shumë se 78% e tyre deklarojnë së janë aktiv në mbrojtjen e

pyjeve dhe mbi 90% pranojnë se janë të gatshëm të ndryshojnë mënyrat e shfrytëzimit të pyjeve,

duke pranuar se ato janë të dëmshme.

Figura 4.9 Forma e Përdorimit të Pyjeve sipas Vlerësimit të Komunitetit

Përdorimi i pyjeve dhe kullotave komunale në vendin tonë, sipas një tradite të hershme,

realizohej në bazë fshati ose familjeje. Tradicionalisht, ka qënë fshati organizmi në qendër të

këtij menaxhimi dhe më tej familja. Edhe nga përgjiget e të anketuarve rezulton se forma më e

mirë e përdorimit të pyjeve është ajo mbi bazë familje, për gjysmën e tyre. Ata deklarojnë se

pyjet duhet të ndahen mbi bazë familje. Më shumë se 31% pranojnë se përdorimi më i mirë

garantohet nëse pyjet menaxhohen mbi bazë fshati dhe pjesa tjetër sygjorojnë përdorimin mbi

bazë fisi apo lagje.

92

4.3 Analiza Shumëfaktoriale e të Dhënave

4.3.1 Testet Paraprake për Përshtatshmërinë e të Dhënave

4.3.1.1 Studimi i Vlerave Ekstreme

Vlerat ektreme janë ato vlera të cilat rregjistrohen për një ose disa variabla dhe që janë dukshëm

të ndryshme nga vrojtimet e tjera. Këto vlera duhet të evidentohen nëse ekzistojnë sepse në

rastet kur janë të shumta shtrembërojnë analizën dhe si rrjedhojë edhe rezultatet e studimit,

sikurse sygjerohet edhe nga Tabachnick & Fidell, (2007).

Për evidentimin e vlerave ekstreme ka disa mënyra por një nga më të përdorurat është testi

Mahalanobis. Kjo metodë e vlerësuar si metodë shumëdimensionale, mat distancën e secilit

vëzhgim nga mesatarja e të gjitha vëzhgimeve, duke siguruar një vlerë të vetme për çdo

vëzhgim, pavarësisht numrit të variablave që merren në konsideratë. Pasi llogaritet vlera e

Mahalanobis për çdo vëzhgim, duhet të krahasohën këto vlera me vlerën kritike të X² dhe të

evidentohen rastet kur distanca e Mahalanobis është më e madhe se vlera kritike e X². Për këtë

studim, me ɑ = .001 dhe 38 shkallë lirie, vlera kritike e X² = 63.69.

Duke krahasuar vlerat e Mahalonibis për çdo vëzhgim me vlerën kritike të X² = 63.69 shohim se

vetëm në 5 raste kjo vlerë është më e madhe, pra këto 5 raste vlerësohen si vlera ekstereme

(tabela në Aneks). Sipas Tabachnick & Fidell, (2007), vlerat ekstereme mund të fshihen nga

databasa nëse vlerësohen se janë të konsiderueshme dhe ndikojnë rezultatin, ose mund të mbahen

nëse subjektet janë përfaqësues të popullatës, por duke i transformuar ato në mënyrë që zgjedhja

të ketë shpërndarje sa më normale. Në rastin tonë, vlerat ekstreme janë shumë pak, vetëm 5, çka

nuk ndikon në rezultatet e studimit.

4.3.1.2 Multikolineariteti

Multikolineariteti ndodh atëherë kur variblat e pavarura janë shumë të korreluar me njëri-tjetrin

sipas Tabachnick & Fidell, (2007). Ekzistenca e multikolinearitetit e bën të pamundur gjetjen e

vlerësuesve të saktë të koefiçientëve të regresionit. Për të evidentuar ekzistencën ose jo të

multikolinearitetit llogariten disa tregues dhe më tej analizohen. Në Tabelën e mëposhtëme jepen

vlerat e Statistikave të Kolinearitetit:

Tabela 4.10 Statistikat e Kolinearitetit

Model Collinearity Statistics

Tolerance VIF

VAR_2 .447 2.238

VAR_3 .319 3.136

VAR_4 .443 2.259

VAR_5 .668 1.497

93

Fillimisht shikojme vlerat e Tolerance në Tabelën e Collinearity Statistics. Sipas Menard (1995),

një vlerë tolerance më e ulët se 0.2, tregon për probleme me multikolinearitetin. Në rastin tonë,

vetëm në 4 raste,vlera e tolerancës është më e ulët se 0.2. Më tej, për të qënë më të saktë shohim

vlerat e Condition Index. Sipas Tabachnick and Fidell (2007), vlerat e Condition Index nuk duhet

të jenë më të larta se 30. Për të dhënat e këtij studimi, në 7 raste këto vlera e tejkalojnë nivelin

VAR_7 .709 1.411

VAR_8 .312 3.207

VAR_9 .032 31.702

VAR_10 .035 28.404

VAR_20_a .258 3.873

VAR_20_b .271 3.693

VAR_20_c .201 4.984

VAR_20_d .202 4.940

VAR_20_e .332 3.012

VAR_21_a .180 5.565

VAR_21_b .183 5.454

VAR_13 .657 1.521

VAR_15 .661 1.512

VAR_16 .663 1.508

VAR_17 .597 1.674

VAR_18 .521 1.918

VAR_19 .479 2.089

VAR_23_1 .455 2.197

VAR_23_3 .568 1.761

VAR_23_4 .617 1.622

VAR_1_1 .654 1.528

VAR_1_2 .410 2.440

VAR_23_2 .581 1.721

VAR_23_5 .702 1.425

VAR_23_6 .440 2.272

VAR_23_7 .597 1.674

VAR_23_8 .329 3.044

VAR_23_9 .678 1.474

VAR_23_10 .612 1.635

VAR_24 .454 2.201

VAR_25_a .428 2.335

VAR_25_b .418 2.391

VAR_25_c .268 3.735

VAR_26 .466 2.145

94

30. Për shkak të vlerave të larta të Condition Index, është e nevojshme të ekzaminohen vlerat e

“Variance Proportions” (përqindjes së variancës) . Sipas Tabachnick and Fidell (2007), nuk

duhet të evidentohën 2 raste brenda të njëjtit konstrukt, ku vlera e “Variance Proportions” të jetë

më e lartë se 0.50. Në vijim duhet të merret vendimi nëse ka multikolinearitet apo jo. Duke qënë

se nuk u evidentuan 2 raste me “Variance Proportion” më të madhe se 0.50, mund të themi që

nuk ka multikolinearitet. Edhe nga kombinimi i treguesve të tjerë si Toleranca apo Condition

Index i njëtji rezultat përftohet. Përgjithësisht, nëse vlerat e Condition Index janë të larta ka

evidenca të pranisë së multikolinearitetit por në rastin tonë këto evidenca nuk shfaqen.

4.3.1.3 Normaliteti

Nëse Analiza e Komponentëve Kryesorë përdoret në mënyrë përshkruese, supozimet rreth

shpërndarjes nuk janë thelbësore, edhe pse shpërndarja normale e të dhënave përforcon rezultatet

e gjetura sygjerojnë Tabachnick & Fidell, (2007).

Kur numri i komponentëve përcaktohet duke përdorur inferencën statistikore, është e supozuar

ekzistenca e normalitetit multivariate. Normaliteti i variablave të vetëm vlerësohet nëpërmjet

lakueshmërisë prandaj, shpërndarja e variablave që kemi marrë në studim duhet të studiohet për

zhvendosje (anshmëri). Bashkë me statistikat përshkruese, te frekuencat llogariten edhe vlerat e

zhvendosjes dhe gabimit standart për secilën nga 39 variablat e marra në studim.

Zhvendosja: Sipas përkufizimit të bërë nga Norusis (1994), “Një shpërndarje që nuk është

simetrike por ka më shumë vlera të përqëndruara në nëjrin krah të shpërndarjes sesa në tjetrin

quhet e zhvendosur (anuar)”.

Vlera 0 = normal

Vlera pozitive = anuar pozitivisht (përqëndruar në krahun e djathtë)

Vlera Negative = anuar negativisht (përqëndruar në krahun e majtë)

Për të studiuar normalitetin duhet të analizojmë nëse vlerat e gabimit standart shmangen në

manyrë të konsiderueshme nga vlerat normale. Për këtë bëjmë raportin e vlerave të zhvendosjes

(Skeëness statistic) me gabimin standart përkatës. Nëse vlera e këtij raporti është më e madhe se

z = +3.29 ( për p < .001, test i dyanshëm), atëherë shpërndarja mund të mos jetë normale

sygjeron Tabachnick & Fidell, (2007).

Mungesa e normaliteti përpën një problem serioz për zgjedhjet e vogla në numër (deri në 50

subjekte), ndërsa me rritjen e numrit të subjekteve të përfshira në studim, ky shqetësim

zvogelohët, sidomos nëse zgjedhja është më e madhe se 200 elementë thotë Hair (2009), sikurse

është ky rast.

95

4.3.1.4 Lineariteti

Normaliteti multivariat implikon linearitet, ndaj “lineariteti ndërmjet çdo çifti variablash

vlerësohet nëpërmjet analizës së grafikëve që paraqesin lidhjen midis tyre. Me 39 variabla që

kemi marrë në studim, ekzaminimi i grafikut të çdo çifti variablash nuk është shumë praktike.

4.3.2 Analiza Faktoriale e të Dhënave

Qëllimi i analizës faktoriale të të dhënave është të studiojë një sërë variablash dhe të zbulojë

nëngrupe të këtyre variablave të cilat janë relativisht të pavarur nga njëra-tjetra. Analiza e

Komponentëve kryesor (PCA) përdor variancën totale (variancën e përbashkët + variancën unike

+ variancën e gabimit) për të derivuar komponentë, evidenton Hair, et al., (2006). PCA është një

përbledhje empirike e të të dhënave. PCA përmbledh variablat që janë të korreluara me njëra-

tjetrën për të prodhuar komponentë.

Analiza Faktoriale (AF) fokusohet vetëm në variancën e përbashkët (kovariancë) që secili nga

variablat e vrojtuar ndan me variablat e tjera të vëzhguara. AF përjashton variancën vetjake dhe

atë të gabimit sepse ngatërrohet më tej të kuptuarit e proçeseve themelore të fshehura.

4.3.2.1 Përshtatshmëria e përdorimit të Analizës Faktoriale dhe të Analizës së

Komponentëve Kryesorë

Sikurse u përmend edhe mësipër, qëllimi i analizës faktoriale është të derivohen faktorë që janë

kombinime lineare të variablave të veçantë. Kushti fillestar i derivimit të këtyre faktorëve është

që variablat të jenë të korreluar me njëri-tjetrin, dhe për të zbuluar këtë analizohet matrica e

korrelacioneve “Correlation Matrix”. Në këtë matricë duhet të ketë disa variabla të korreluara

me njëra-tjetrën, por fortësia e lidhjes varet edhe nga numri i zgjedhjes n ( sa më e madhe

zgjedhja aq më i ulët korrelacioni). Nëse vlera e korrelacionit është më e ulët se 0.30, atëherë

analiza faktoriale nuk sygjerohet të ndërmerret. Në rastin tonë mund të identifikohen shumë raste

me korrelacion më të madhe se 0.30, sikurse është paraqitur në matricën e korrelacioneve në

Aneks.

Sipas Tabachnick & Fidell, (2007), “ Edhe pse korrelacioni bivariate mund të jetë i lartë, kjo

nuk përbën garanci që matrica e korrelacioneve të përmbajë faktorë. Është e mundur që

korrelacioni të ekzistojë vetëm ndërmjet dy variblave dhe kjo nuk nënkupton domosdoshmërisht

ekzistencën e proçeseve të fshehura që ndikojnë disa varibla njëkohësisht. Për këtë arsye duhet të

analizohet matrica e korrelacioneve të pjesshme, ku merren parasysh edhe efektet e variablave të

tjerë.”

Për të studiuar korrelacionet e pjesshme shikohet vlera e treguesit të përshtatshmërisë së

zgjedhjes, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO).

Një korrelacion i pjesshmën është një vlerë që mat fortësinë e lidhjes ndërmjet një variabli të

varur dhe një variabli të pavarur shpjegues, kur ndikimi i variablave të tjerë të pavarura mbahet i

pandryshuar, sipas Hair, et al., (2006).

96

Për të vlerësuar dhe përshkruar përshtatshmërinë e zgjedhjes përdoret kriteri i mëposhtëm i

përcaktuar nga Kaiser, (1974):

0.90 = I shkëlqyer

0.80 = Shumë i mirë

0.70 = I mirë

0.60 = I dobët

0.50 = Shumë i dobët

Më pak se 0.50 = i Papranueshëm

Për vlera shumë të ulëta të KMO, nuk rekomandohet përdorimi i analizës faktoriale. Në rastin

tonë, sikurse mund të shihen në Tabelën 4.11, vlera e KMO është 0.772 dhe sipas mënyrës së

vlerësimit të paraqitur mësipër, mund të konsiderohet si një tregues i mirë dhe shumë i mirë. Kjo

nënkupton që, me variablat e marra në studim ne kemi mundësi të kryejmë analizën e

komponentëve kryesorë dhe si rezultat i saj të mund të përftojmë komponentë nga kombinimi i

këtyre variablave.

Tabela 4.11 Vlerat e KMO dhe Testit Bartlett

KMO and Bartlett's Test

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. .772

Bartlett's Test of Sphericity

Approx. Chi-Square 2247.655

Df 136

Sig. .000

Në vijim studiohet edhe “Bartlett‟s Test of Sphericity”. Bartlett‟s (1954) Test of Sphericity është

një test që përdoret për të testuar hipotezën se “ korrelacionet në një matricë korrelacionesh janë

zero”.

Si rrjedhojë ndërtojmë hipotezën fillestare dhe alternative:

Ho: Të gjitha korrelacionet e paraqitura në një matricë korrelacionesh janë zero”

Ha:Të paktën 1 nga korrelacionet e paraqitura në një matricë korrelacionesh është ≠ nga zero”.

Sipas Tabachnick and Fidell (2007), “testi është i rëndësishëm edhe për korrelacione të ulëta,

nëse madhësia e zgjedhjes është e konsiderueshme. Gjithsesi, ne duam që Bartlett‟s Test of

Sphericity të jetë i rëndësishëm që të hedhim poshtë hipotezën fillestare të ndërtuar. Në rastin

tonë: Approx. Chi-Square Significance Bartlett’s Test of Sphericity është e barabartë me 0.000,

pra më e vogël se p=0.05 çka do të thotë që hipoteza fillestare hidhet poshtë. Kjo garanton që jo

të gjitha korrelacionet e paraqitura në një matricë korrelacionesh janë zero dhe analiza faktoriale

ose e komponentëve kryesorë mund të ndërmerret.

4.3.2.2 Përshtatshmëria dhe numri i komponentëve të përftuar

Sikurse është e kuptueshme, tentativat për të arritur në një rezultat sa më të mirë të analizës

faktoriale kanë qënë të shumta derisa u vendos për zgjidhjen përfundimtare. Prova të shumta janë

bërë duke ndryshuar numrin e faktorëve, variablat e përfshirë, si edhe teknikat e rrotullimit.

97

Rezultatet e paraqitura mëposhtë janë ato të vlerësuara si më të mirat e mundshme pas gjithë

përpjekjeve të bëra.

Për të përcaktuar numrin e faktorëve të nxjerrë nga analiza e komponentëve kryesorë shikojmë

Tabelën 4.12 të “Communalities”, që përfaqësojnë përpjesën e variancës së çdo variabli të

shpjeguar nga faktorët e përbashkët. Kjo vlerë varion nga 0 në 1, ku vlera 0 nënkupton se nuk

shpjegohet varianca e variablit nga faktori i përbashkët ndërsa vlera 1 nënkupton që e gjithë

varianca e variablit shpjegohet nga faktori i përbashkët. Variablat që kanë vlera të ulëta të

Communalities, ( më pak se 0.20) do të thotë se nuk mund të shpjegohen nga faktorë prandaj

duhet të eleminohen nga analiza.

Në tabelën e Communalities, në kolonën Extraction të paraqitur mëposhtë mund të shohim se

asnjë nga variablat e përfshirë nuk kanë vlerë shumë të ulët të communalities (më pak se 0.20),

që tregon se variablat e përfshirë në të nuk lidhen mjaftueshëm më njëri-tjetrin. Vlera më e ulët

konsiderohët vlera e variablit VAR_18 që është 0.374 dhe është më e madhe se 0.20. Si

rrjedhojë, asnjë nga variablat e paraqitur në tabelë nuk do të eleminohet.

Tabela 4.12 Vlerat e “Communalities”

Më tej studiohet Tabela 4.13 e emërtuar Varianca Totale e Shpjeguar. Përcaktimi fillestar i

numrit të faktorët të nxjerrë mund të bëhet bazuar te madhësia e vlerave “Eigenvalues”.

Eigenvalue paraqet shumën e variancës së shpjeguar nga një komponent. Duke qenë se vlera e

variancës që çdo variabël kontribuon në një komponent të nxjerrë nga analiza e komponentëve

Communalities

Initial Extraction

VAR_2 1.000 .681

VAR_3 1.000 .853

VAR_4 1.000 .561

VAR_8 1.000 .785

VAR_9 1.000 .945

VAR_10 1.000 .939

VAR_13 1.000 .428

VAR_15 1.000 .543

VAR_17 1.000 .474

VAR_18 1.000 .374

VAR_20_a 1.000 .679

VAR_20_b 1.000 .661

VAR_20_c 1.000 .793

VAR_20_d 1.000 .796

VAR_20_e 1.000 .698

VAR_23_3 1.000 .683

VAR_23_4 1.000 .577

Extraction Method: Principal Component Analysis.

98

kryesorë është 1, një faktor me Eigenvalue më të vogël se 1 nuk është i rëndësishëm të merret në

konsideratë si variabël shpjegues.

Në Tabelën 4.13 “Total Variance Explained” shikojmë vlerat e “Initial Eigenvalues”. Nga

analiza e të dhënve evidentojmë 5 komponentët e parë për të cilën vlera e Eigenvalue është më e

madhe se 1 dhe i konsiderojmë si faktorë të rëndësishëm pas analizës së komponentëve kryesorë,

bazuar në shpjegimin e bërë nga Tabachnick & Fidell (2007)

Tabela 4.13 Varianca Totale e Shpjeguar

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Rotation Sums of Squared Loadings

Total % of Variance

Cumulative %

Total % of Variance

Cumulative %

Total % of Variance

Cumulative %

1 5.025 29.562 29.562 5.025 29.562 29.562 3.598 21.165 21.165

2 2.113 12.427 41.989 2.113 12.427 41.989 2.684 15.790 36.955

3 1.821 10.709 52.698 1.821 10.709 52.698 2.007 11.804 48.760

4 1.396 8.215 60.912 1.396 8.215 60.912 1.816 10.681 59.441

5 1.113 6.545 67.457 1.113 6.545 67.457 1.363 8.016 67.457

6 .946 5.566 73.023

7 .784 4.611 77.634

8 .709 4.168 81.802

9 .697 4.103 85.905

10 .618 3.634 89.538

11 .506 2.976 92.515

12 .329 1.934 94.448

13 .277 1.631 96.079

14 .255 1.501 97.580

15 .232 1.364 98.944

16 .156 .916 99.860

17 .024 .140 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

99

Në kolonën Rotation Sums of Squared Loadings, mund të shohim se pesë komponentët e

zgjedhur kane të dhënat e mëposhte;

Tabela 4.14 Varianca Totale e Shpjeguar nga secili prej Komponentëve

Total % e Variancës së Shpjeguar % Kumulative e Variancës

Komponenti 1 5.025 29.562 29.562

Komponenti 2 2.113 12.427 41.989

Komponenti 3 1.821 10.709 52.698

Komponenti 4 1.396 8.215 60.912

Komponenti 5 1.113 6.545 67.457

Ajo që është e rëndësishme të interpretohet në këtë pjesë është % e variancës së shpjeguar nga

këta komponentë. Kështu, Komponenti 1 shpjegon 29.562% të variancës, Komponenti 2

shpjegon 12.427% e kështu me rradhë deri te Komponenti 5 që shpjegon 6.545% të variancës

totale, për një shumë prej 67.457% të llogaritur për të 5-të komponentët sëbashku. Në këtë

mënyrë, kaluam nga 17 variabla të konsideruar të rëndësishëm, në 5 komponentë të krijuar si

kombinime lineare të këtyre variablave dhe që shpjegojnë 67.457% të totalit të variancës së tyre.

Një kriter tjetër që mund të merret në konsideratë është “Scree test” i Eigenvalues i paraqitur

grafikisht. Komponentët e nxjerrë paraqiten në rend zbritës në boshtin e abshisave ndërsa vlerat e

Eigenvalues paraqiten në boshtin e ordinatave. Normalisht, Scree Plot ka pjerrësi negative –

Eigenvalue është më e lartë për komponenntin e parë, zvogëlohet për komponentët në vijim

derisa arrin vlera të vogla për komponentin e fundit. Bazuar në të dhënat e studimit tonë, është

përgatitur Scee Plot sikurse është paraqitur në Figurën 4.10.

Sipas Hair et al. (2006), duke filluar me komponentin e parë, pjerrësia e cdo segmenti pëson

rënie, fillimisht në masë të madhe dhe më tej më rënia ngadalësohet derisa vija bëhet pothuajse

horizontale. Pika në të cilën kurba fillon të mos ndryshojë shumë pjerrësinë konsiderohet si pika

që tregon maksimumin e numrit të komponentëve të nxjerrë nga analiza e komponetëve

kryesorë.

Gjithsesi, duhet pranuar se kjo mënyrë nuk është e saktë plotësisht sepse nënkupton të

përcaktosh pikën ku vlerat eigenvalue kanë thyerjen më të madhe, dhe kjo kryhet bazuar në

gjykimin e kërkuesit.

Në rastin tonë mund të dallojmë që fillimisht pjerrësia e segmentit kur kalohet nga komponenti 1

te komponenti 2 është shumë lartë dhe vjen duke u reduktuar në masë të konsiderueshme deri te

komponenti i 5-të. Pas komponentit të 5-të, pjerrësia e kësaj kurbe vazhdon të ulet por me ritme

më të vogla duke e paraqitur si pothuajse horizontale. Kjo tregon se komponentët më të

rëndësishëm për tu marr në analizë janë 5 të parët.

100

Figura 4.10 Scree Plot – i Komponentëve të Përftuar

Pasi është përcaktuar numri i komponentëve nëpërmjet kësaj metode, është e rëndësishme të

analizohet edhe matrica e rrotulluar për të përcaktuar numrin e variablave të përfshirë në çdo

komponent.

4.3.2.3 Nxjerrja dhe Rrotullimi i Komponentëve për të rritur Interpretueshmërinë e tyre

Qëllimi i proçedurave të përdorura që shpjegohen mëposhtë është të evidentohet zgjedhja finale

e kopmonentëve që përfaqësojnë më mirë matricën e korrelacioneve dhe teorinë e lidhur me

problemin e kërkimit.

Procedura e ekstraktimit shoqërohet kryesisht nga rrotullimi i matricës së komponentëve që

përmirëson interpretimin dhe funksionin shkencor të zgjidhjes së gjetur. Qëllimi i rrotullimit

është të arrihet në një strukturë të thjeshtë në të cilën çdo komponentë të ketë peshën më të

madhe në vlerë absolute për vetëm disa variabla, duke e bërë më të thjeshtë identifikimin e tyre,

sikurse shpjegohet nga Norusis, (2003).

Nëse kryhet në mënyrë efektive, rrotullimi zmadhon edhe më tepër vlerat e korrelacionit midis

variablave dhe komponentëve nëse ato janë të larta dhe i redukton ato nëse janë të ulëta.

Procedurat e përodrura për rrotullimin e matricës së komponentëve janë:

Orthogonal Factor Rotation – përdoret kur cdo faktor është i pavarur nga faktorët e

tjerë

Oblique Factor Rotation – përdoret kur faktorët e përftuar janë të korreluar njëri me

tjetrin dhe identifikon edhe masën në të cilën këta faktorë janë të korreluar.

101

Procedura më e përdorur nga orthogonal rotation është varimax, të cilën e kemi përdorur

edhe për analizën e të dhënave tona.

Tabachnick & Fidell, (2007) shpjegojnë se, një rrotullim varimax, minimizon kompleksitetin e

faktorëve duke maksimizuar variancën brenda secilit prej tyre. Teknikat e përdorshme janë të

shumta por në këtë rast është përdorur “Principal Componente Analysis” dhe Varimax with

Kaiser normalization rotation. Rezultatet janë paraqitur në dy Tabelat e mëposhtëme të

Component Matrix dhe Rotated Component Matrix

Tabela 4.15 Matrica e Komponentëve të Përftuar

Component Matrixa

Component

1 2 3 4 5

VAR_20_a .801

VAR_20_c .801

VAR_8 .755 .364

VAR_20_d .744 -.366

VAR_20_b .737

VAR_20_e .733

VAR_9 .714 .587

VAR_10 .702 .593

VAR_3 .819 .385

VAR_2 .750

VAR_4 .603 .353

VAR_15 .374 .549

VAR_17 .309 -.324 .486

VAR_13 .304 .441

VAR_18 .310 .402

VAR_23_3 .663

VAR_23_4 .363 .555 Extraction Method: Principal Component Analysis.

a. 5 components extracted.

Tabela 4.16 Matrica e Rrotulluar e Komponentëve të Përftuar

Rotated Component Matrixa

Component

1 2 3 4 5

VAR_20_d .883

VAR_20_c .861

VAR_20_e .802

102

VAR_20_b .783

VAR_20_a .731

VAR_10 .935

VAR_9 .935

VAR_8 .798

VAR_3 .922

VAR_2 .798

VAR_4 .704

VAR_15 .703

VAR_17 .658

VAR_13 .622

VAR_18 .586

VAR_23_3 .813

VAR_23_4 .720 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax ëith Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 5 iterations.

Si përfundim analizohet Tabela 4.16 “Rotated Component Matrix”. Komponentët interpretohen

nëpërmjet vlerës së “factor loadings” ose ( peshës së faktorit). Factor loadings jane

korrelacionet ndërmjet variablave dhe komponentëve në të cilën përfshihen ato. Ngritja në katror

e këtyre vlerave tregon se çpjesë e variancës në një variabël fillestra është e shpjeguar nga një

komponent. Sipas Tabachnick and Fidell (2007), kjo vlerë nuk duhet të jetë më e ulët se 0.45.

Komponetët në këtë rast paraqiten si kolona ndërsa variablat e përfshirë si rrjeshta (Tabela 4.15).

Tabachnick and Fidell gjithashtu rekomandojnë një peshë minimale të komponentit jo më të

vogël se .32.

Sa më e lartë të jetë vlera e “Factor loadings”, aq më shumë një variabël është matës i mirë i

komponentit. Comrey and Lee (1992) sygjerojnë se vlerat e loadings më të larta se:

0.71 - konsiderohen “ të shkëlqyera”,

0.63 - konsiderohen “shumë mirë”,

0.55 - konsiderohen “mirë”

0.45- konsiderohen “mjaftueshëm”, dhe

0.32 - konsiderohen “dobët”

Nga Tabela 4.16 “Rotated Component Matrix shohim se asnjë vlerë nuk është më e vogël se

0.32, sikurse e sygjeruar nga Tabachnick and Fidell, madje vlera më e ulët është 0.586 që

konsiderohet si “e mirë” në klasifikimin e bërë nga ata. Në tabelë janë paraqitur për secilin prej

komponentëve, variablat e përfshirë. Kështu, në secilin nga Komponentët kemi:

Komponenti 1:

A shpenzohen fonde për:

a) përmirësimin e pyjeve komunale

103

b) zgjerimin e sipërfaqes pyjore

c) mirëmbajtjen e kullotave ekzistuese

d) zgjerimin e sipërfaqes kullosore

e) rikonstruksionin e veprave ujëpirëse

Komponenti 2:

A keni dijeni se është hartuar një plan menaxhimi për pyjet dhe kullotat komunale?

Nëse po, keni marr pjesë në takimet e bëra në fshatin tuaj?

Nëse po, keni shprehur mendimet tuaj për formën e përdorimit të pyjeve?

Komponenti 3:

Si e vlerësoni në përgjithësi proçesin e decentralizimit të këtyre burimeve?

Si e vlerësoni mundësinë për të krijuar të ardhura pas kalimit të pyjeve dhe kullotave në

pronësi të komunës?

Si e vlerësoni marrëdhënien e krijuar ndërmjet komunës (si pronar) dhe komunitetit (si

perdorues) për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave?

Komponenti 4:

E dini se në komunën tuaj ekziston dhe funksionon “Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe

Kullotave Komunale” ?

Në fshatin tuaj ka një komision të pyjeve. E njihni përbërjen e këtij komisioni ?

A jeni aktiv në mbrojtjen e pyllit nga dëmtimet prej bashkëfshatarëve tuaj apo prej personave

jashtë fshatit ?

A e pranoni se menaxhimi i burimeve natyrore bëhej në bazë të një tradite jo të mirë, që kjo

mënyrë e demton pyllin?

Komponenti 5:

A siguron familja juaj të ardhura :

a) Nga pyjet në zotërim

b) Nga kullotat në zotërim

4.3.2.3 Emërtimi i Komponentëve

Një nga arsyet kryesore të emërtimit të komponentëve është njohja e tyre nga të tjerët. Emërtimi

duhet të përshkruaj natyrën thelbësore të komponentit dhe të mundësojë kuptimin e tij nga të

tjerët, sipas Rummel, (1970).

Zgjedhja e emërtimit të komponentëve duhet të lidhet me qëllimin bazë të analizës faktoriale.

Në rastin tonë, për emërtimin e komponentëve janë marrë parasysh variablat e përfshirë në

secilin prej tyre në mënyrë që të jetë më e thjeshtë të kuptohet çfarë nënkupton secili, sikurse

është paraqitur në Tabelën 4.17, Emërtimi i Komponentëve

104

Tabela 4.17 Emërtimi i Komponentëve

Komponentët Variablat e Përfshirë Emërtimi i

Komponentit

Komponenti 1

A shpenzohen fonde për:

Shpenzim Fondesh

a) përmirësimin e pyjeve komunale

b) zgjerimin e sipërfaqes pyjore

c) mirëmbajtjen e kullotave ekzistuese

d) zgjerimin e sipërfaqes kullosore

e) rikonstruksionin e veprave ujëpirëse

Komponenti 2

A keni dijeni se është hartuar një plan menaxhimi për pyjet dhe kullotat komunale?

Njohja dhe Përfshirja në

proces

Nëse po, keni marr pjesë në takimet e bëra në fshatin tuaj?

Nëse po, keni shprehur mendimet tuaj për formën e përdorimit të pyjeve?

Komponenti 3

Si e vlerësoni në përgjithësi proçesin e decentralizimit të këtyre burimeve?

Vlerësimi i Procesit, të

Ardhurave dhe Marrëdhënieve

Si e vlerësoni mundësinë për të krijuar të ardhura pas kalimit të pyjeve dhe kullotave në promësi të komunës?

Si e vlerësoni marrëdhënien e krijuar ndërmjet komunës (si pronar) dhe komunitetit (si perdorues) për menaxhimin e pyjeve dhe

kullotave?

Komponenti 4

E dini se në komunën tuaj ekziston dhe funksionon “Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave Komunale” ?

Njohja e Institucioneve dhe Praktikat

Në fshatin tuaj ka nje komision tëe pyjeve. E njihni përbërjen e këtij komisioni ?

A jeni aktiv në mbrojtjen e pyllit nga dëmtimet prej bashkëfshatarëve tuaj apo prej personave jashtë fshatit ?

A e pranoni se menaxhimi i burimeve natyrore bëhej në bazë të një tradite jo të mirë, që kjo mënyrë e demton pyllin?

Komponenti 5

A siguron familja juaj te ardhura : Burimi i të Ardhurave

a) Nga pyjet në zotërim

b) Nga kullotat në zotërim

105

4.3.2.4 Qëndrueshmëria e Brendshme e Komponentëve

Në tabelën e mëposhtme jepet mënyra e vlerësimit që i bëhet qëndrueshmërisë së brendshme të

një konstrukti, duke u bazuar në vlerat e treguesit Cronbach‟s Alpha.

Tabela 4.18 Qëndrueshmëria e Brendshme e Konstrukteve sipas treguesit Cronbach’s

Alpha

Cronbach's alpha Qëndrueshmëria e Brendshme

α ≥ 0.9 E Shkëlqyer

0.9 > α ≥ 0.8 E mirë

0.8 > α ≥ 0.7 E Pranueshme

0.7 > α ≥ 0.6 E Diskutueshme

0.6 > α ≥ 0.5 E Varfër

0.5 > α E Papranueshme

Përpara se komponentët e nxjerrë nga analiza faktoriale të përdoren si variabla shpjegues në

analiza të mëtejshme duhet të vlerësojmë sesa të qëndrueshëm janë secili prej tyre. Për këtë, për

secilin prej tyre shohim numrin e variablave të përfshirë dhe vlerën e Cronbach‟ alpha.

Për komponentin 1 kemi 5 variabla të përfshirë dhe vlera e Cronbach‟a Alpha është 0.899. Kjo

vlerë është më e madhe se 0.70 që është kufiri minimal që ky tregues të jetë i pranueshëm, dhe

duke qënë se 0.9 > α = 0.899 > 0.8, qëndrueshmëria e brendshme e këtij komponenti vlerësohet

si e mirë, pra, variablat e përfshirë në të vlerësojnë të njëjtën gjë.

Tabela 4.19 Qëndrueshmëria e Brendshme e Komponentëve të Përftuar

Komponentët Cronbach's Alpha Nr. Variablave

Komponenti 1 .899 5

Komponenti 2 .938 3

Komponenti 3 .729 3

Komponenti 4 .541 4

Komponenti 5 .756 2

Për komponentin 2 kemi 3 variabla të përfshirë dhe vlera e Cronbach‟a Alpha është 0.938. Kjo

vlerë është shumë e lartë, α = 0.938 > 0.9, prandja qëndrueshmëria e brendshme e këtij

komponenti vlerësohet si e shkëlqyer, pra, variablat e përfshirë në të vlerësojnë të njëjtën gjë.

Për komponentin 3 kemi 3 variabla të përfshirë dhe vlera e Cronbach‟a Alpha është 0.729. Kjo

vlerë është pak më e madhe se 0.70 që është kufiri minimal që ky tregues të jetë i pranueshëm,

dhe duke qënë se 0.8 > α = 0.729 > 0.7, qëndrueshmëria e brendshme e tij vlerësohet si e

pranueshme.

106

Për komponentin 4 kemi 4 variabla të përfshirë dhe vlera e Cronbach‟a Alpha është 0.541. Kjo

vlerë është më e ulët se 0.70 që është kufiri minimal që ky tregues të jetë i pranueshëm, dhe duke

qënë se 0.7 > α = 0.541, qëndrueshmëria e brendshme e këtij komponenti vlerësohet si e varfër.

Edhe pse nuk është një nivel i kënaqshëm, e rëndësishme është që edhe ky komponent mund të

përdoret për analiza të mëtejshme.

Për kompnentin 5 kemi 2 variabla të përfshira dhe vlera e Cronbach‟a Alpha është 0.756. Kjo

vlerë është pak më e madhe se 0.70 që është kufiri minimal që ky tregues të jetë i pranueshëm,

dhe duke qënë se 0.8 > α = 0.756 > 0.7, qëndrueshmëria e brendshme e këtij komponenti

vlerësohet si e pranueshme

Vlerësimi i qëndrueshmërisë së brendshmetë të komponentëve të përftuar nga analiza faktoriale

është një test i rëndësishëm për të përcaktuar nëse ata mund të përdoren më tej si variabla

shpjegues. Qëllimi i analizës faktoriale ishte pikërisht grupimi i variablave që ishin marrë në

studim, në konstrukte që masnin të njëjtën gjë dhe që mund të përdoreshin për të shpjeguar

vlerësimin e impaktit të decentralizimit në fushën e burimeve natyrore.

4.4 Analiza Regresive e të Dhënave

Sikurse është përmendur që në fillim të punimit, qëllimi i studimit është të vlerësohet impakti i

decentralizimit të burimeve natyrore duke u nisur nga vlerësimi i aspekteve që preken nga ky

proçes. Në modelin konceptual, variablat e marra në studim, të cilat janë cilësuar si të

rëndësishme për të vlerësuar impaktin e decentralizimit, u grupuan bazuar në tre aspekte

kryesore, përkatësisht, aspekti ekonomik, social dhe garantimi i zhvillimit të qëndrueshëm të

këtyre burimeve. Për të matur ndikimin e këtyre variablave në vlerësimin e impaktit të

decentralizimit duhet të bëhej analiza regresive, ku variabli “vlerësimi i impaktit” të ishte

variabli i varur dhe gjithë të tjerët variabla shpjegues. Duke qënë se janë shumë variabla dhe

ekziston problemi i multikolinearitetit nëse përfshihen në ekuacionin e regresit në formën

fillestare, si variabla shpjegues në vend të tyre, u përdorën komponentët e përftuar nga analiza e

komponentëve kryesorë. Zhvillimi i analizës së komponentëve kryesorë në vetvete kishte për

qëllim pikërisht grupimin e këtyre variablave në komponentë që janë kombinime lineare të tyre.

Në këtë mënyrë vlerësohet ndikim i tyre në impkatin e decentralizimit por duke eliminuar

problemin e multikolinearitetit, duke qënë se komponentët janë variabla të pakorreluar.

Kështu,

Variabli i Varur është: Vlerësimi i Impaktit të Decentralizimit

Variabla shpjegues janë: Komponenët e përftuar nga Analiza e Komponentëve Kryesorë:

Shpenzim Fondesh

Njohja dhe Përfshirja në proçes

Vlerësimi i Procesit, të Ardhurave dhe Marrëdhënieve

Njohja e Institucioneve dhe Praktikat

Burimi i të Ardhurave

107

Tabela 4.20 Përmbledhja e Modelit të Ndërtuar

Model Summary

Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate

1 .457a .208 .192 1.071

a. Predictors: (Constant), Burimi_TA, Njohja_Inst_Praktika, Vleresimi_Pr_TA_Ma,

Njohja_Perfshirja_PM, Shpenzim_fondesh

Forma konceptuale e modelit do të ishte:

Y = βₒ + β1*x1 + β2*x2 + β3*x3 + β4*x4 + β5*x5 + ε

Ku,

Y – Vlerësimi i impaktit të Decentralizimit

βₒ – konstante (intercepti)

βi – parametrat e vlerësuar për ndikimin e cdo variabli shpjegues të variabli i varur

Sikurse jepet në Tabelën 4.20, koeficienti i përcaktueshmërisë për këtë model është R²=20.8%,

që do të thotë se 20.8% e variancës së variablit të varur “vlerësim i impaktit” shpjegohet nga

varianca e komponentëve të cilësuar si variabla shpjegues të modelit.

Tabela 4.21 Analiza e Variancës – Rëndësia e Modelit

ANOVAa

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1

Regression 71.296 5 14.259 12.433 .000b

Residual 270.654 236 1.147

Total 341.950 241

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktit

b. Predictors: (Constant), Burimi_TA, Njohja_Inst_Praktika, Vleresimi_Pr_TA_Ma,

Njohja_Perfshirja_PM, Shpenzim_fondesh

Fillimisht duhet të testojmë nëse modeli i parashikuar nga këto variabla është apo jo i

rëndësishëm në tërësi. Hipotezat e ngritura janë:

Ho: β1 = β2 = β3 = β4 = β5 = 0

Ha: Të paktën 1 nga βi ≠ 0

Hipoteza fillestare nënkupton që modeli i ndërtuar është statistikisht i parëndësishëm në tërësi,

pra, me të dhënat në dispozion nuk mund të gjykojmë për ndikimin e asnjërit nga variablat

shpjegues të marrë në analizë. Hipoteza alternative përfshin pohimin se të paktën një nga

variablat shpjegues ka ndikim statistikisht të rëndësishëm mbi ecurinë e variablit të varur

“vlerësim i impaktit të decentralizimit”.

108

Ajo që është e rëndësishme të theksohet është fakti që vlera e sig. 0.000 < 0.05, hipoteza

fillestare Ho hidhet poshte, pranohet hipoteza alternative Ha, dhe si rrjedhojë modeli ynë është

statistikisht i rëndësishëm në tërësi.

Tabela 4.22 Rëndësia e Koeficientëve të Modelit

Coefficients

a

Model Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients t Sig.

B Std. Error Beta

1

(Constant) 4.223 .069 61.347 .000

Shpenzim_fondesh -.087 .069 -.073 -1.261 .209

Njohja_Perfshirja_PM .101 .069 .085 1.460 .146

Vleresimi_Pr_TA_Ma .453 .069 .380 6.564 .000

Njohja_Inst_Praktika .143 .069 .120 2.079 .039

Burimi_TA -.229 .069 -.192 -3.322 .001

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktit

Për të vlerësuar ndikimin që ka çdo variabël shpegues në variablin e varur, bazohemi në Tabelën

4.22 , Koeficientët e Modelit. Hipoteza e ngritur në këtë rast janë për rëndësinë vetjake të secilit

nga variablat shpjegues në variablin e varur. Për këtë duhet të ndërtohen 5 çifte hipotezash.

Për variablin e parë shpjegues “Shpenzim fondesh” kemi;

Ho: β1 = 0

Ha: β1 ≠ 0

Duke qënë se për këtë variabël, sig = 0.209 > 0.05, hipoteza Hₒ pranohet, variabli “shpenzim

fondesh” është statistikisht i parëndësishëm për të shpjeguar variablin e varur “ vlerësim i

impaktit”.

Për variablin e dytë shpjegues “Njohja dhe Përfshirja në proçes” kemi;

Ho: β2 = 0

Ha: β2 ≠ 0

Edhe për këtë variabël, vlera e sig. = 0.146 > 0.05 dhe si rrjedhojë pranojmë hipotezën Hₒ dhe e

vlerësojmë variablin si statistikisht të parëndësishëm.

Për variablin e tretë “ Vlerësimi i proçesit, të ardhurave dhe marrëdhënieve” kemi;

Ho: β3 = 0

Ha: β3 ≠ 0

Në këtë rast vlera e sig. = 0.00 < 0.05 dikton që të hedhim poshtë hipotezën fillestare Hₒ dhe të

pranojmë hipotezën alternative sipas së cilës, ky variabël është statistikisht i rëndësishëm për të

shpjeguar variablin e varur.

109

Për variablin e katërt “Njohja e institucioneve dhe praktikat” këmi;

Ho: β4 = 0

Ha: β4 ≠ 0

Vlera e sig. = 0.039 < 0.05 edhe në këtë rast dikton që të hedhim poshtë hipotezën fillestare Hₒ

dhe të pranojmë hipotezën alternative Ha, sipas së cilës, ky variabël është statistikisht i

rëndësishëm për të shpjeguar variablin e varur.

Për variablin e pestë “ Burimi i të ardhurave” kemi;

Ho: β5 = 0

Ha: β5 ≠ 0

Edhe në këtë rast vlera e sig. = 0.001 < 0.05 dikton që të hedhim poshtë hipotezën fillestare Hₒ

dhe të pranojmë hipotezën alternative sipas së cilës, ky variabël është statistikisht i rëndësishëm

për të shpjeguar variablin e varur.

Pra, nga analiza regresive rezulton që 2 nga komponentët e konsideruar si varibla shpjegues të

jenë statistikisht të parëndësishëm ndërsa 3 të tjerë të jenë të rëndësishëm. Gjithashtu, edhe vlera

e interceptit βₒ në model del statistikisht e rëndësishme.

Ekuacioni i Regresionit të Shumëfishtë Linear bazuar në këto të dhëna do ishte:

Vlerësimi_Impaktit = – 0.073*Shpenzim_Fondesh + 0. 084*Njohja_Perfshirja_PM +

0.380*Vleresimi_Pr_TA_Ma + 0.120*Njohja_Inst_Praktika – 0.192*Burimi_TA

Duke qënë se dy variablat e parë dolën statistikisht të parëndësishëm, analiza e tyre nuk ka

kuptim të bëhet. Ata mund edhe të eliminohen nga modeli. “Vlerësimi i procesit, të ardhurave

dhe Marrëdhënieve” konsiderohet si variabël shpjegues shumë i rëndësishëm, që ndikon

pozitivish vlerësimin e impaktit të decentralizimit. Kjo do të thotë që, sa më mirë të kryhet

procesi i decentralizimit në tërësi, sa më shumë të vlerësohen mundësitë për të krijuar të ardhura

dhe sa më të mira të jeni marrëdhëniet Nj.Q.V – komunitet, aq më i efektshëm do të vlerësohet

decentralizimi në tërësi.

Gjithashtu “Njohja e institucioneve përfaqësuese dhe praktikave për mbrojtjen e burimeve

natyrore” ndikojnë pozitivisht impaktin e decentralizimt, edhe pse në masë më të vogel se

variabli i tretë.

“Rëndësia e pyjeve dhe kullotave në të ardhurat e përgjithshme familjare të komunitetit”

ndikojnë vlerësimin që ata i bëjnë impakteve të këtij procesi. Ky variabël është i rëndësishëm por

ndikimi i tij është negativ. Kjo lidhet me pritshmëritë e këtyre individëve nga decentralizimi në

tërësi dhe sistemin e pagesës së tarifave. Duke qënë se këto burime përbëjnë burimet kryesore të

të ardhurave për këto familje, ndjeshmëria e tyre nga i gjithë proçesi është më e madhe. Në fillim

të proçesit të transferimit të pyjeve dhe kullotave te komunat, komuniteti kishte pritshmëri të

larta për rritjen e përfitimeve nga këto burime. Për më tepër, ata kërkonin transferimin e këtyre

burimeve në pronësi të vet banorëve. Por pritshmëritë e tyre nuk u realizuan për arsye të shumta,

të përmendura mësipër, dhe ndaj dhe vlerësimi i impaktit ka këtë lidhje me këtë variabël.

110

KAPITULLI V

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

111

KAPITULLI V

5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Ky kapitull përmbledh studimin e realizuar për vlerësimin e efekteve të procesit të

decentralizimit në fushën e burimeve natyrore duke paraqitur konkluzionet e gjeneruara nga

analiza e literaturës dhe asaj empirike, rekomandimet e bazuara në këto konkluzione për aktorët

e përfshirë në këtë proces, kufizimet e studimit si edhe perspektivat e reja për studime të

mëtejshme në këtë fushë.

5.1 Arritja e Objektivave të Studimit

Që një studim të cilësohet si i realizuar duhet të vlerësohet nëse janë përmbushur me sukses

objektivat për të cilët është ndërmarrë. Objektivat e këtij studimi janë përshkruar që në kapitullin

e parë, janë parqitur më poshtë në mënyrë të përmbledhur, dhe për secilin prej tyre është bërë

shpjegimi i mënyrës së realizimit.

Objektivat Shpjegimi

Vlerësimi i impakti të politikave decentralizuese në aspektin ekonomik

Të vlerësohet rëndësia e burimeve natyrore në të ardhurat familjare të komunitetit, mundësia për rritjen e të ardhurave pas decentralizimit, pagesa e tarifave dhe investimet e kryera

Vlerësimi i impaktit të politikave decentralizuese në aspektin social

Të vlerësohet pjesmarrja e komunitetit në vendimmarrje, duke u fokusuar te grupet e marxhinalizuara, si femrat dhe të varfërit, njohja e institucioneve përfaqësuese dhe marrëdhënia midis Nj.Q.V dhe komunitetit pas decentralizimit

Vlerësimi i impaktit të politikave decentralizuese në menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore

Të vlerësohen investimet e kryera për mirëmbajtjen dhe shtimin e këtyre burimeve, gatishmëria e komunitetit për ti mbrojtur ato dhe për të zbatuar praktikat e duhura për garantimin e zhvillimit të qëndrueshëm.

Evidentimi i faktorëve që përmirësojnë impaktin e këtyre politikave

Të evidentohen faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në perceptimin e komunitetit për vlerësimin e impaktit të politikave decentralizuese në mënyrë që të hartohen rekomandimet e nevojshme. Të ndërtohet një model një pasqyron lidhjen ndërmjet faktorëve të ndryshëm dhe impaktit të decentralizimit

Përmbushja e Objektivit të parë

Pavarësisht sektorit apo vendit në të cilin ndërmerren, reformat decentralizuese synojnë, krahas

të tjerave, edhe përmbushjen e një prej objektivave kryesorë të zhvillimit të mijëvjecarit, që është

ai i uljes së varfërisë. Për këtë arsye, objektivi i parë i paraqitur në tabelën e mësipërme është

shumë i rëndësishëm duke qënë se dhe fokusi kryesor i studimit është impakti social-ekonomik i

procesit të decentralizimit. Ky proces në tërësi mund të vlerësohet nga shumë pikëpamje, por

nisur nga konteksti në të cilën është kryer studimi, aspekti ekonomik vlerësohet si më kryesori

për të matur impaktin e tij. Indikatorët e marrë në analizë masin rëndësinë e burimeve natyrore

në sigurimin e të ardhurave familjare, vlerësimin e mundësisë për të krijuar të ardhura pas

112

transferimit të këtyre burimeve të Nj.Q.V, si edhe pagesën e tarifave nga ana e komunitetit dhe

investimet e kryera.

Ky objektiv është realizuar duke përdorur fillimisht analizën përshkruese të të dhënave dhe më

tej edhe analizën shumëfaktoriale. Rëndësia e këtyre burimeve theksohet edhe më shumë duke

patur parasysh faktin se studimi është kryer në komunitetet e zonave rurale, ku jetesa e pjesës

më të madhe të popullsisë varet nga bujqësia, blektoria por edhe nga pyjet, kullotat dhe bimët

medicinale.

Përmbushja e objektivit të dytë

Krahas përfitimit ekonomik, për komunitetin vlerësohet të jetë shumë e rëndësishme edhe

pjesëmarrja në vendimmarrje në lidhje me menaxhimin e burimeve natyrore, si një mundësi e

mirë për të përmirësuar qeverisjen vendore dhe për të përforcuar demokracinë. Fokusi i

politikave decentralizuese janë grupet e marxhinalizuara, kryesisht femrat dhe të varfërit, të cilët

duhet të bëhen pjesë e vendimeve që lidhen me jetesën e tyre. Kjo sepse, në zonat rurale, niveli i

varfërisë dhe i pabarazisë gjinore,është më i lartë dhe problemet janë më të ndjeshme.

Përfshirja sociale ndikohet edhe nga marrëdhënia ndërmjet komunitetit dhe Nj.Q.V që janë

përfaqësues të tyre. Në situatën e re të krijuar pas transferimit të këtyre burimeve, ku Nj.Q.V janë

pronarë dhe komuniteti përdorues, vetëm nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë mes tyre, mund të

garantohet suksesi i menaxhimit të këtyre burimeve.

Për përmbushjen e këtij objektivi është përdorur analiza përshkruese e të dhënave dhe më tej

edhe analiza shumëfaktoriale.

Marrëdhënia e mirë e komunitetit me Nj.Q.V ka sjellë edhe një nivel të kënaqshëm të

pjesmarrjes së tij në vendimmarrje.

Përmbushja e objektivit të tretë

Zhvillimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore nënkupton përdorimin e tyre për gjenerimin e

përfitimeve në periushën aktuale, por pa cenuar mundësinë e brezave pasardhës për të përfituar

prej tyre. Ky është aspekt shumë i rëndësishëm që duhet të merret parasysh në hartimin dhe

implementimin e çdo politike prandaj është caktuar si objektivi i tretë i këtij studimi. Mbrojtja e

burimeve natyrore, përdorimi i tyre në mënyrën e duhur, zgjerimi i sipërfaqeve dhe përmirësimi i

atyre ekzistuese janë metoda eficente për të garantuar qëndrueshmërinë e tyre. Në këtë studim,

këta indikatorë të analizuar në mënyrë përshkruese janë përdorur për të përmbushur këtë

objektiv.

Përmbushja e objektivit të katërt

Krahas vlerësimit të efekteve të zbatimit të politikave decentralizuese, qëllimi i studimit është

edhe të ndërtojë një model për të paraqitur lidhjen ndërmjet faktorëve të ndryshëm që ndikojnë

impaktin e këtij procesi, nisur nga këndvështrimi dhe perceptimi i komunitetit. Fillimisht nga

literatura janë identifikuar faktorët që ndikojnë impaktin e decentralizimit në përgjithësi, dhe

nëpërmjet analizave empirike, në rastin e vendit tonë, është vlerësuar rëndësia e secilit prej

këtyre faktorëve.

Nëpërmjet analizave shumëfaktoriale është bërë një vlerësim i masës së ndikimit që secili nga

faktorët e rëndësishëm ka në impaktin e decentralizimit. Në këtë mënyrë, ky model mund të

përdoret për të bërë rekomandimet përkatëse për të gjithë aktorët pjesëmarrës në këtë proces.

113

5.2 Kontributi i Studimit

Çdo politikë e ndërmarrë duhet të shoqërohet me studime të mëtejshme për të vlerësuar impaktin

që ajo ka pasur dhe masën në të cilën janë përmbushur objektivat e paracaktuar. Reformat

decentralizuese janë thelbësore për arritjen e niveleve të larta të qeverisjes demokratike dhe

vendi ynë është përfëshirë në ndërmarrjen e këtyre reformave, më intensivisht pas viteve 2000.

Krahas rëndësisë së procesit të decentralizimit në përgjithësi, për vendin tonë ka një rëndësi të

madhe edhe vet sektori i pyjeve dhe kullotave për shkak të ndikimit të tyre në jetesën e një pjese

të konsiderueshme të popullsisë. Për këto arsye, ky studim tenton të vlerësojë procesin e

decentralizimit në këtë fushë, duke u fokusuar në aspektet social-ekonomike dhe në zhvillimin e

qëndrueshëm. Kontributi kryesor i studimit qëndron në mënyrën e vlerësimit të këtij procesi, e

cila bazohet në përceptimin e komunitetit në lidhje me përfitimet e gjeneruara. Përgjithësisht,

studimet në këtë fushë bazohen në institucionet e përfshira, ndërsa ky studim është kryer duke u

bazuar në vlerësimin që komuniteti i bën këtij procesi, duke qënë se është një nga përfituesit

kryesorë. Gjithashtu, ky studim tenton të ndërtojë një model konceptual për vlerësimin e impaktit

të proceseve decentralizuese, duke evidentuar faktorët kryesorë që ndikojnë në suksesin e këtyre

proceseve, nisur nga gjykimi i komunitetit. Në këtë mënyrë, ky model orienton politikëbërësit

dhe institucionet për aspektet që duhet t‟u kushtojnë më shumë rëndësi gjatë hartimit dhe

zbatimit të këtyre politikave.

5.3 Konkluzionet e Studimit

Realizimi i objektivave të paracaktuar në fillim të këtij studimi ndihmon në gjenerimin e disa

konkluzioneve të rëndësishme. Më poshtë paraqiten konkluzionet kryesore të studimit duke i

ndarë ato në: konkluzione të bazuara në perceptimin e komunitetit dhe në gjykimin e aktorëve të

tjerë pjesmarrës (Nj.Q.V, ShPPKK, DShP).

Konkluzione të bazuara në perceptimin e komunitetit:

Impakti i politikave decentralizuese në aspektin ekonomik është i konsiderueshëm për

shkak të rëndësisë së burimeve natyrore në gjenerimin e të ardhurave familjare. Është i

rëndësishëm perceptimi i komunitetit se transferimi i këtyre burimeve në pronësi të

Nj.Q.V është një mundësi e mirë për të rritur të ardhurat e tyre.

Mospagimi i tarifave për përdorimin e këtyre burimeve vështirëson krijimin e një sistemi

për mbledhjen e të ardhurave nga Nj.Q.V dhe riinvestimin e tyre në burim, çka do të

përmirësonte më tej gjendjen e tyre. Edhe pse vlerësimi për investimet e bëra është i

kënaqshëm, ato nuk sigurohen nga përdoruesit por nga qeveria qendrore dhe institucionet

e huaja.

Niveli i pjesëmarrjes në vendimmarrje në tërësi vlerësohet i kënaqshëm, duke mbajtur

parasysh edhe faktin që jo të gjithë kanë aftësitë për t‟u bërë pjesë e hartimit të planeve të

menaxhimit të burimeve natyrore. Edhe pse politikat decentralizuese u kushtojnë një

rëndësi të vecantë grupeve të marxhinalizuara, pabarazia gjinore vazhdon të jetë shumë e

theksuar. Numri i femrave pjesëmarrëse në aktivitetet vendimmarrëse është shumë i ulët

114

ndërsa për të varfërit ky tregues është më i mirë por jo në nivelet që synojnë politika të

tilla.

Një tregues tjetër i rëndësishëm për përmirësimin e qeverisjes vendore është marrëdhënia

ndërmjet Nj.Q.V dhe komunitetit, e cila vlerësohet të jetë shumë e mirë. Menaxhimi i

këtyre burimeve rekomandohet të decentralizohet pikërisht sepse Nj.Q.V. janë më pranë

komunitetit, njohin më mirë nevojat e tyre dhe njëkohësisht janë më të përgjegjshme për

përmbushjen e detyrave të caktuara.

Komunitetet janë aktive në mbrojtjen e pyjeve dhe kullotave dhe shprehen të gatshme për

të ndryshuar mënyrat e gabuara të përdorimit të tyre duke vënë në zbatim mënyrat e

rekomanduara nga ekspertët. Gjithashtu janë kryer investime për zgjerimin dhe

përmirësimin e sipërfaqeve ekzistuese, kryesisht nëpërmjet investimeve nga institucionet

qendrore dhe organizatat e huaja, duke qënë se të ardhurat e mbledhura nga përdorimi i

tyre nuk janë të mjaftueshme.

Modeli konceptual i ndërtuar është i rëndësishëm dhe mund të përdoret nga hartuesit e

politikave decentralizuese dhe aktorët e përfshirë në zbatimin e tyre, për t‟u orientuar mbi

faktorët që ndikojnë në suksesin e këtyre politikave.

Faktorët më të rëndësishëm që përmirësojnë impaktin e decentralizimit bazuar në

perceprimin e komunitetit janë vlerësimi për mënyrën e realizimit të procesit, mundësië

për të rritur të ardhuar dhe marrëdhënia Nj.Q.V – komunitet. Kjo do të thotë që, sa më

mirë të kryhet procesi i decentralizimit në tërësi, sa më shumë të vlerësohen mundësitë

për të krijuar të ardhura dhe sa më të mira të jeni marrëdhëniet Nj.Q.V – komunitet, aq

më i efektshëm do të vlerësohet impakti i decentralizimit të menaxhimit të burime

natyrore.

Gjithashtu, njohja e institucioneve përfaqësuese dhe praktikave për mbrojtjen e burimeve

natyrore ndikojnë pozitivisht mbi impaktin e decentralizimt, edhe pse në masë më të

vogël se faktorët e mësipërm.

Rëndësia e pyjeve dhe kullotave në garantimin e të ardhurave të përgjithshme familjare

ndikon në vlerësimin që ata i bëjnë impaktit të këtij procesi. Ky variabël është i

rëndësishëm por ndikimi i tij është negativ. Kjo lidhet me disa arsye, ndër më të

rëndësishmet mund të përmendim pritshmëritë e këtyre individëve nga decentralizimi në

tërësi dhe pagesa e tarifave për përdorimin e këtyre burimeve. Duke qenë se këto burime

përbëjnë burimet kryesore të të ardhurave për këto familje, ndjeshmëria e tyre nga i gjithë

procesi është më e madhe.

Nga analiza shumëfaktoriale e të dhënave nuk u vërtetua rëndësia e faktorëve të tjerë si,

“Shpenzimi i fondeve për mirëmbajtjen dhe zgjerimin e burimeve natyrore” dhe

“Përfshirja e komunitetit në hartimin e planeve të menaxhimit”, në vlerësimin që ata i

bëjnë impaktit të decentralizimit.

115

Duke u bazuar edhe në analizën e mësipërme të rëndësisë së faktorëve shpjegues, arrijmë

edhe një herë në konluzionin se aspekti më i rëndësishëm i decentralizmit është ai

ekonomik, duke mbajtur parasysh edhe faktin që studimi bazohet në perceptimin e

komunitetit. Të dhënat tregojnë se për konsumatorët është më e rëndësishme mundësia

për të krijuar të ardhura nga përdorimi i këtyre burimeve sesa investimet e kryera nga

institucionet e tjera apo përfshirja e tyre në vendimmarrje.

Konlkuzione të bazuara në gjykimin e aktorëve të tjerë pjesëmarrës:

Kuadri ligjor për pyjet komunale nuk është ende i plotë. Ka mungesë të legjislacionit për

menaxhimin e këtyre burimeve pas transferimit të tyre në pronësi të Nj.Q.V.

Njësitë e Qeverisjes Vendore nuk kanë gjithmonë kapacitetet teknike dhe staf të

kualifikuar për menaxhimin e ketyre burimeve. Kjo dukuri është e pranishme kryesisht

për shkak të madhësisë Nj.Q.V dhe shpërnguljes së specialistëve drejt qendrave më të

mëdha të banuara. Nga njëra anë institucionet nuk kanë mundësi financiare për të trajnuar

specialistët dhe njëkohësisht ata tërhiqen drejt mundësive më të mira për punësim.

Vështirësia për të mbledhur të ardhura nga përdorimi i pyjeve dhe kullotave komunale

pengon financimet e mëtejshme për të garantuar menaxhimin e tyre pas procesit të

decentralizimit.

Ekziston ende paqartësia në funksionet që çdo institucion përgjegjës ka në lidhje me

menaxhimin e këtyre burimeve. ShPPK dhe Nj.Q.V nuk kanë përgjegjësi të qarta ligjore

për pyjet komunale. Autoriteti aktual i këtyre institucioneve nuk është në linjë me

modelin e zhvillimit të pyjeve komunale.

5.4 Rekomandime

Bazuar në literaturën e shqyrtuar dhe në konkluzionet e nxjerra nga analiza e të dhënave, janë

hartuar disa rekomandime:

Institucionet qendrore përgjegjëse duhet të plotësojnë kuadrin ligjor për menaxhimin e

këtyre burimeve natyrore pas transferimit të tyre në pronësi të Nj.Q.V, duke përcaktuar

qartë edhe përgjegjësitë që duhet të ketë çdo institucion në këtë proces.

Gjithashtu, krahas hartimit duhet të garantohet edhe zbatimi i përpiktë i akteve ligjore.

Duhet të përmirësohen kapacitetet teknike dhe profesionale të punonjësve të Nj.Q.V për

të asimiluar sa më mirë procesin. Bazuar edhe në vlerësimin e komunitetit, mënyra e

realizimit të procesit në tërësi është faktor i rëndësishëm i suksesit të tij.

Krahas Nj.Q.V, edhe komuniteti duhet të ketë aftësi të mira për menaxhimin e pyjeve

komunale, si një nga aktorët kryesorë në përdorimin e qëndrueshëm të tyre. Për këtë

qëllim, duhet të ndërmerren nisma konkrete për aftësimin e tyre nga ana e institucioneve

përgjegjëse.

116

Pas kalimit të këtyre burimeve në pronësi të Nj.Q.V duhet të sigurohen të drejtat e

përdorimit për komunitetin. Në këtë mënyrë do rritet besimi i përdoruesit tek mundësia

për krijimin e të ardhurave nga këto burime, si një nga përfitimet kryesore të

decentralizimit të menaxhimit të tyre.

Duhet të garantohet vazhdimësia e investimeve nëpërmjet mbledhjes së të ardhurave nga

përdorimi i këtyre burimeve. Marrëdhënia e mirë ndërmjet komunitetit dhe Nj.Q.V duhet

të shfrytëzohet për të ndërgjegjësuar komunitetin rreth rëndësisë së sistemit të krijimit të

të ardhurave dhe rifinancimit në burim, si mënyra më e mirë për menaxhimin e

qëndrueshëm të këtyre burimeve

5.5 Kufizimet e Studimit

Pa nënvlerësuar rëndësinë e këtij punimi, dhe as përpjekjet për të realizuar sa më mirë objektivat

e tij, është e nevojshme të vihen në dukje disa kufizime të rezultateve të paraqitura. Kufizimi i

parë lidhet me modelin konceptual dhe variablat e përfshirë në të. Modeli është ndërtuar duke u

bazuar në shqyrtimin e literatures, madje duke mbajtur parasysh edhe kontekstin e studimit por

kjo mënyrë nuk është shterruese, më shumë variabla mund të merren në analizë për të shpjeguar

impaktin e decentralizimit. Ky punim është fokusuar vetëm në tri aspekte, por ato nuk janë të

vetmet. Së dyti, numri i pjesëmarrësve në studim dhe mënyra e shpërndarjes së zgjedhjes mund

të përmendet si kufizim. Edhe pse është konsideruar i mjaftueshëm për të zbatuar analizat

statistikore dhe për të gjeneruar rezultate të besueshme, zgjedhja mund të kishte qënë edhe më e

madhe, duke përfshirë anëtarë të komunitetit nga më shumë Nj.Q.V të përfshira në procesin e

decentralizimit, por kjo do mbetet sfidë për studime të mëtejshme. Së treti, për shkak të

mungesës së të dhënave për periudhat e kaluara, nuk është bërë një analizë krahasuese midis

vlerësimit të komunitetit para dhe pas transferimit të këtyre burimeve.

5.6 Studime të Mëtejshme

Realizimi i këtij studimi ka qënë një sfidë jo vetëm për rëndësinë e temës së trajtuar por edhe për

mënyrën e realizimit të tij. Ky studim tenton të hap horizonte për studime të mëtejshme në këtë

fushë, duke kapërcyer kufizimet e tij, dhe duke u shtrirë në një hapësirë më të gjerë. Gjithashtu,

me interes është vlerësimi i procesit të decentralizimit në këtë sektor, pas ndryshimeve

territoriale – administrative në vendin tonë. Autorja synon kryerjen e këtij vlerësimi në periudha

të mëvonshme duke marrë parasysh edhe faktorë të tjerë.

117

BIBLIOGRAFIA

Bahl, R and Linn, J. (1994), "Fiscal Decentralization and Intergovemrnmenatal

Transfers in Less Developed Countries", Publish: The Journal of Federalism

Baldacci, A. (2004), “Rrugëtime Shqiptare (1892-1902)”

Bartlett MS. (1954) “A further note on the multiplying factors for

various Χ2 approximations in factor analysis”. Journal of the Royal Statistical

Society. Fq.296–298.

Baviskar, A. (2002). “Between the Micro-politics and Administrative Imperatives:

Decentralization and the Watershed Mission in Madhya Pradesh, India,” Resources

Institute‟s Workshop on Decentralization and the Environment, Itali.

Bazaara, N. (2002). “Actors, Powers, and Environmental Accountability in Uganda’s

Decentralization,” World Resources Institute‟s Workshop on Decentralization and the

Environment, Itali.

Berenson, M. L. and D. M. Levine (1996), “Basic Business Statistics”, 6th ed.,

Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall International Inc

Blair, H. (2000). “Participation and Accountability at the Periphery: Democratic Local

Governance in Six Countries,” World Development Report.

Blair, W. (1996). “Democracy, equity and common property resource management in the

Indian subcontinent”. Development and Change, fq. 501-527.

Blumberg, B., Cooper, D. R., & Schindler, P. S. (2005). “Business research methods”.

London: McGraw-Hill.

Bouriaud, L. (2005). Causes of Illegal Logging in Central and Eastern Europe. Small-

scale Forest Economics. Management and Policy. Fq. 169-292.

Bourque, L. and Clark, V. (1994). “Processing Data: The Survey Example”, Newbury

Park, CA:Sage

Brown, D. (1999). “Principles and Practice of Forest Co- Management: Evidence from

West-Central Africa,” European Union Tropical Forestry Paper 2. London: Oversees

Development Institute.

Carter, M. (1994). “Sequencing capital and land market reforms for broadly based

growth”. Staff Paper Series No. 379. Madison, WI: Department of Agricultural

Economics, University of Wisconsin.

Chalfant, J.A. & Gallant, A. (1998). “Estimating substitution elasticities with the Fourier

Cost Form”. Journal of Econometrics.

Cistulli, V. (2002). Training materials for agricultural planning, Rome. International

Review of Administrative Sciences, fq. 22-42.

Collis, J. and Hussey, R. (2003) “Business Research: A Practical Guide for

Undergraduate and Postgraduate Students”. Basingstoke: Macmillan Business.

Comrey, A. L. & Lee, H. B. (1992). “A first course in factor analysis”. Hillsdale, NJ:

Erlbaum

Conyers, D. (2002). “Whose Elephants Are They? Decentralization of Control over

Wildlife Management through the CAMPFIRE Programme in Binga District,

Zimbabwe,” Environmental Governance Working Paper No. 4. Washington, D.C.: World

Resources Institute.

De Vaus, D. (2002). “Surveys in Social Research (5th

ed.)”. London: Routledge.

118

Dida, M. (2003). “State of Forest Tree Genetic Resources in Albania”. Forest Genetic

Resources Working Papers. W. P. FGR/62E. Rome, FAO

Dillman, Don A. (2007). “Mail and Internet Surveys”. The Tailored Design, Second

Edition.

Dupar, M, and Badenoch, N. (2002). “Environment, Livelihoods, and Local Institutions:

Decentralization in Mainland Southeast Asia.” Washington, D.C.: World Resources

Institute.

Faguer, J. (1997). "Decentralization and Local Governnment Performance", kumtesë e

prezantuar ne Konsultën Teknike mbi Decentralizimin, Organizata e Ushqimit dhe

Tregtisë, Romë, 16-18 Dhjetor 1997.

Fairhead, J, and Leach, M. (1996). “Misreading the African Landscape: Society and

Ecology in a Forest-Savanna Mosaic”. Cambridge: Cambridge University Press.

Fink, L. D. (2003). “Creating significant learning experiences: An integrated approach

to designing college courses”. San Francisco: Jossey-Bass

Fiszbein, A. (1997). "Shfaqja e Kapacitetit Lokal: Mësime nga Kolumbia, Zhvillimi

Botëror.

Foley, C. (1997). “Land rights in Angola: Poverty and plenty”, HPG Working Paper,

London: ODI.

Ford, J. (1999). “Decentralizimi, shenime permbledhëse”

Fox, J., and Aranda, J. (1996). “Decentralization and Rural Development in Mexico:

Community Participation in Oaxaca’s Municipal Funds Program”. San Diego: Center

for U.S.-Mexican Studies, University of California.

Frashëri, S, (1898). “Shqipëria, ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”?

Frisvold, G. & Ingram, K. (1995). “Sources of agricultural productivity growth and

stagnation in sub- Saharan Africa”, Agricultural Economics, fq. 51-61.

Ghauri, P. and Grønhaug, K. (2005) “Research Methods in Business Studies: A

Practical Guide (3rd edn)”. Harlow: Financial Times Prentice Hall.

Goldman, M. (2001). “Partitioned Nature, Privileged Knowledge: Community-Based

Conservation in the Masai Ecosystem, Tanzania,” Environmental Governance in Africa

Working Paper No. 3. Washington, D.C.: World Resources Institute.

Hair, et al (2006). “Multivariate Data Analysis” (6th ed.). Upper Saddle River, NJ:

Pearson Prentice Hall

Harson, R. (1995), “Family farm structure and market orientation in the Republic of

Macedonia”. PhD Thesis, University of Madison-Wisconsin.

Jankowicz, A.D. (2005) Business Research Projects (4th edn). London: Business Press

Thomson Learning.

Kahn, R. L. and C. F. Cannell (1957). “The Psychological Basis of the Interview. The

Dynamics of Interviewing: Theory, Technique, and Cases”. New York, John Wiley &

Sons: fq. 22-64.

Kaimowitz, D, and Jesse C. Ribot. (2002). “Services and Infrastructure Versus Natural

Resource Management: Building a Base for Democratic Decentralization,” World

Resources Institute‟s Workshop on Decentralization and the Environment, Itali.

Kanuni i Lekë Dukagjinit”. Gjonlekaj Publishing Company. New York, 1989

Larson, A, M. (2002). “Decentralization and Natural Resource Management: A

Nicaraguan Case Study,” World Resources Institute‟s Workshop on Decentralization and

the Environment, Itali.

119

Lerin, F. and S. Marku (2010). Mobilités spatiales et développement en Albanie :

enseignement de la transition post-communiste et enjeux d'avenir. IVème conférence

internationale de démographie des Balkans Budva, Monténégro, INED.

Ligji nr. 9385 “Për pyjet dhe Shërbimin Pyjor

Litvack, J., Ahmad, J., Bird, R. (1998). “Rethinking Decentralization in Developing

Countries”, The World Bank Washington, D.C.

Manor, J. (1995) “Demokratic Decentralisation in Africa and Asia”, IDS Bulletin 26:, fq.

81-88.

Massuanganhe, I, J. (2008), “Policies, natural resource governance and local

Development in Mozambique”

MBU, (1998). “Strategjia e gjelbër për zhvillimin e bujqësisë”

McLure, C. (1995) “Comments over Prud'homme”, World Bank Research Observer

(1995) : Washington, D.C.

Mehmeti, A. (2005). “Biomasa e pyjeve dhe sistemet pyjekullosore”. Tiranë

Menard, S. (1995). “Applied Logistic Regression Analysis: Sage University Series

on Quantitative Applications in the Social Sciences”. Thousand Oaks, CA: Sage

Miller, K. (2002). “Advantages & disadvantages of local Government decentralization”.

A presentation to the Caribbean conference on local Government & decentralization,

Georgetown, Guyana

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, IKP, 2013

MMPAU (2007) – “Strategjia ndër sektoriale për mjedisin”

Moore, M. (1997). “Death Without Taxes: Democracy, State Capacity, and Aid

Dependence in the Fourth World,” Towards a Democratic Developmental State. Oxford:

Oxford University Press.

Müller, D. and D. K. Munroe (2008). Changing Rural Landscapes in Albania : Cropland

Abandonment and Forest Clearing in the Postsocialist Transition. Annals of the

Association of American Geographers, fq. 855-876.

Muharremaj, V, Muharremaj, E, Collaku. N, Kola. H (2008). “Studim mbi Kuadrin Ligjor

për Pyjet dhe Kullotat Komunale në Shqipëri”

Muharremaj, V. (2003), “Pyjet dhe kullotat”.

Musgrave, R. (1959. The Theory of Public Finance: A Study in Public Economy

Norusis, M.J. (1994). “SPSS 6.1 Base System User’s Guide Part 2”. SPSS, Inc, Chicago.

Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1978) “Psychometric theory” (3rd ed.). New York,

NY: McGraw-Hill, Inc.

Oates, W (1957), “Researches for the Present: An Empirical Study” American Economic

Review 75:748

Oates, W. (1972). Fiscal Federalism. Harcourt-Brace, New York. Chapter five.

Oyugi, W, O. (2000). “Decentralization for Good Governance and Development,”

Regional Development Dialogue 21(1).

Plani Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit 2012-2015, fq. 835]

Putnram, R. (1993). “Realizimi i Demokracisë, Traditat Civile në Italinë Moderne

Princeton, NJ.: Princeton University Press.

Ravallion, M. (1998). “Care for Poor Areas in a Federal System”, Policy Research

Working Paper 1901, Washington, D.C.

Ribot, J (1998). “Democratic decentralization of natural resources”

120

Ribot, J. (2002). Democratic decentralization of natural resources.

http://pdf.wri.org/ddnr_full_revised.pdf

Ribot, Jesse C. (1999). “Decentralization and Participation in Sahelian Forestry: Legal

Instruments of Central Political- Administrative Control,” Africa.

Ribot, Jesse C. (2002). “African Decentralization: Local Actors, Powers and

Accountability,” United Nations Research Institute on Social Development (UNRISD)

Programme on Democracy, Governance, and Human Rights, Paper No. 8. Geneva:

UNRISD

Robson, C. (2002). “Real World Research (2nd edn)”. Oxford: Blackwell.

Rocher, F., and C. Rouillard. (1998). “Decentralization, Subsidiarity, and Neoliberalism

in Canada: When the Tree Hides the Forest,” Canadian Public Policy-Analyse de

Politiques.

Romeo, L. (1996). “Local Development Funds: Promoting Decentralized Planning and

Financing of Rural Development,” United Nations Capital Development Fund, Policy

Series. New York: United Nations Capital Development Fund.

Rondinelli, D. (1981). “Government decentralization in comparative perspective: Theory

and practice in developing countries”. International Review of Administrative Sciences,

fq. 22-42.

Rregullore Nr. 308 datë 26.01.1996 “Për kalimin e pyjeve dhe kullotave komunale për

përdorim dhe administrim”.

Sandhusen, R,L. (2000). “Consumer Behavior”,. Educational Series. Inc, 2000, vol. 3, fq.

217–243

Saunders, M. N. K. & Lewis, P. (1997). “Great ideas and blind alleys? A review of the

literature on starting research”. Management Learning, fq. 283–299

Schumacher, E.F. (1973). “Small Is Beautiful: Economics as if People Mattered”. New

York: Harper and Row.

Seddon, J (1999), “Decentralizimi, Shënime përmbledhëse”, Instituti i Bankës Botërore

Stein, E. Talvi, E. Grisanti, A. (1998) “Rregjimet Institucionale dhe Performanca

Fiskale. Përvoja e Amerikës Latine”, Working Paper No. 6358, Cambridge, Mass

Stein, E., Talvi, E. and Grisanti, A. (1998) “Institutional regimes and fiscal performance.

The experience of Latin America”, Working Paper No. 6358, Cambridge, Mass.:

Stigler, G. (1957). Perfect Competition, historically contemplated. The Journal of

Political Economy, Volume 65, Issue 1, fq. 1-17

Stiglitz. J. (1993). “Agriculture Development and land Issues: Case study of Hungary.

Land Policy Team”. Journal of Agricultural Economics, fq. 72-92.

Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2007). “Using Multivariate Statistics”, Fifth Edition.

Boston: Pearson Education, Inc

Tendler, J (1993). “ Good Government in the Tropics” Baltimore: The Johns Hopkins

University Press,

UNDP (United Nations Development Programme). 2001, 2003, 2004, 2006. Human

Development Report Indicators:

http://www.undp.org/hdr2003/indicator/cty_f_MOZ.html

Uphoff, N. (1997). "Institutional Capacity and Decentralization for Rural

Development", Punim i paraqitur në Konsultën Teknike mbi Decentralizimin, Organizata

e Ushqimit dhe Bujqësisë, Romë, 16-18 Dhjetor, 1997

121

Veliu, M. (2012) Ndikimi i proceseve decentralizuese në Zhvillimin rajonal dhe Social,

Rasti i Vlorës). http://www.feut.edu.al/images/doktoratura_Matilda_VELIU.pdf

VKM. Nr. 396, date 21.6.2006 Per kriteret e transferimit dhe te perdorimit te pyjeve nga

njesite e qeverisjes vendore

Waldason, D, E., (1991) “Income distribution in Common Labor Market”, American

Economic Review 81(1991):757-74.

Waldason, D. (1997) “Externalities and Bailouts: The strengths and weaknesses of the

budget in Fiscal Intergovernmental Relations” Policy Research Working Paper 1843,

Washington, D.C.

Walonick, D. (1993). “StatPac Gold IV: Survey & Marketing Research Edition”.

Minneapolis, MN: StatPac Inc.

World Bank, (2001) “Expanding the Measure of Wealth”, Environment department.

http://web.worldbank.org/archive/website01007/WEB/0__CO-17.HTM

World Bank, (2001). “Land Policy and administration”, Preliminary: Lesson learned and

new challenges for the bank‟s Development agenda.

Zhang, T. dhe Zou, H (1997) “Fiscal Decentralisation. Public Expenditure and

Economic Growth in China”, Journal of Public Economics 67:2(1997):221-40;

IKP – Plani i Përgjithshëm i zhvillimit të Sektorit të Pyjeve, 2004.

Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës, AMNJ 2002, 2005*, 2008*, 2012*, Instat

122

SHTOJCA A : PYETËSORI I PËRDORUR PËR MBLEDHJEN E TË DHËNAVE

PYETESORI I VROJTIMIT TE KOMUNITETIT PYETËSOR Nr____

I. TË DHËNAT IDENTIFIKUESE DHE DEMOGRAFIKE

1. Qarku ________________________ 2. Rrethi ________________________ 3. Komuna _____________________ 4. Fshati ________________________

Nr. Gjinia 0=Femër, 1=Mashkull

Mosha Arsimi më i lartë që keni përfunduar: 1-Fillor 2-8-vjecar 3-mesem 4-Universitar 5-pasuniversitar

Statusi i Punësimit: 1-I Punësuar 2-I vetpunësuar 3-I papune 4-Pensionist,NE 5-Student/nxenes

Sektori i Punësimit (Nese P5 =1 ose 2 ) 1-Administrate 2-Biznes Privat 3-Bujqësi 4-Blektori 5-Profesione te lira 6-Tjeter (Specifiko)

(1) (2) (3) (4) (5)

1

II. VLERËSIMI I PROCESIT TE DECENTRALIZIMIT

1. Një pjesë e fondit të pyjeve dhe kullotave në vend ka kaluar në pronësi të komunave. A mendoni se ky kalim krijon mundësi për një menaxhim më të qëndrueshëm të këtyre burimeve?

_____________________________________________________________________________________________

2. Shumë

Dobët (1)

Dobët (2)

Nuk e di (3)

E mirë

(4)

Shumë mirë (5)

2. Si e vlerësoni në përgjithësi procesin e decentralizimit të këtyre burimeve?

3. Si e vlerësoni mundësinë për të krijuar të ardhura pas kalimit të pyjeve dhe kullotave në promësi të komunës?

4. Si e vlerësoni marrëdhënien e krijuar ndërmjet komunës (si pronar) dhe komunitetit (si perdorues) për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave?

5. Si i gjykoni investimet e kryera në kuadër të zbatimit të Planit të Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave?

6. Si i vlerësoni impaktet e decentralizimit në përmiresimin e pyjeve dhe kullotave komunale?

123

III. NJOHJA DHE PËRFSHIRJA NË PROCESIN E DECENTRALIZIMIT (0=jo, 1=po)

7. A keni qënë i përfshirë në planifikimin dhe menaxhimin e aktiviteteve gjatë procesit të transferimit të burimevenatyrore? (0)(1)

8. A keni dijeni se është hartuar një plan menaxhimi për pyjet dhe kullotat komunale?

(0)(1) 9. Nëse po, keni marr pjesë ne takimet e bëra në fshatin tuaj?

(0) (1)

10. Nëse po, keni shprehur mendimet tuaj për formën e përdorimit të pyjeve? (0) (1)

11. Për cfarë lloj përdorimi jeni ju ? a. Përdorim familjar; b. Përdorim në bazë fisi; c. Përdorim në bazë lagjeje; d. Përdorim në bazë fshati.

12. Mendoni se popullsia e fshatrave që e menaxhojnë në mënyrë të suksesshme pyllin e fshatit, meritojnë shpërblim për shërbimet e kryera?

(0) (1)

13. E dini se në komunën tuaj ekziston dhe funksionon “Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave Komunale” ? (0) (1)

14. Cfarë roli duhet të luaj “Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave Komunale” në menaxhimin e pyjeve dhe kullotave komunale?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. Në fshatin tuaj ka një komision të pyjeve. E njihni përbërjen e këtij komisioni ?

(0) (1)

IV. MBROJTJA DHE GARANTIMI I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË P&K KOMUNALE

16. A është i pranishëm fakti i dëmtimit të pyjeve të fshatit tuaj ? (0) (1)

17. A jeni aktiv në mbrojtjen e pyllit nga dëmtimet prej bashkefshatarëve tuaj apo prej personave jashtë fshatit ?

(0) (1) 18. A e pranoni se prerja e gjethit për rezervë ushqyese dimerore behët në bazë të një tradite jo të mirë, që

kjo mënyrë e demton pyllin ? (0) (1)

19. Nese po, a jeni të gatshëm ta ndryshoni këtë mënyrë, me teknikën e rekomanduar nga specialistët? (0) (1)

124

20. A keni dijeni në se shpenzohen fonde për: ( 0=Jo, 1=Po) P40 a) përmirësimin e pyjeve komunale (0)(1) b) zgjerimin e sipërfaqes pyjore (0)(1) c) mirëmbajtjen e kullotave ekzistuese (0)(1) d) zgjerimin e sipërfaqes kullosore (0)(1) e) rikonstruksionin e veprave ujëpirëse (0)(1)

21. Nëse keni dijeni për ndonjë nga këto shpenzime, burim i këtyre fondeve mendoni se janë: ( 0=Jo, 1=Po, 2=Nuk e di)

a) Nga tarifat e mbledhura për përdorimin e pyjeve dhe kullotave (0)(1)(2) b) Nga të ardhurat e tjera të komunës (0)(1)(2)

V. BURIMI I TË ARDHURAVE FAMILJARE

22. Sa janë të ardhurat mesatare vjetore në familjen tuaj? _____________ lekë (të reja)

23. Burimet e të ardhurave familjare

( 1=nuk siguroj të ardhura nga ky burim, 2= siguroj pak, 3=mesatarisht, 4=shumë, 5=burimi kryesor i të ardhurave)

1 Bujqësi dhe Blegtoria (1) (2) (3) (4) (5)

2 Biznes (prodhime artizanale, kioskë) (1) (2) (3) (4) (5)

3 Nga pyjet në zotërim (1) (2) (3) (4) (5)

4 Nga kullotat në zotërim (1) (2) (3) (4) (5)

5 Grumbullimi i bimëve mjekësore (1) (2) (3) (4) (5)

6 Punësim në shtet (1) (2) (3) (4) (5)

7 Emigracioni (1) (2) (3) (4) (5)

8 Pensione (1) (2) (3) (4) (5)

9 Asistencë/ Përkrahje sociale (1) (2) (3) (4) (5)

10 Tjetër, Specifikoni _______________ (1) (2) (3) (4) (5)

24. Keni marrë pjesë në ndonjë punim përmiresues në pyllin e fshatit tuaj?

(0) (1)

25. Sipas vlerësimit tuaj sa përqind e të ardhurave vjetore ka ardhur si rezultat i: a. Punësimit gjatë punimeve përmirësuese në pyje dhe kullota___% b. Nga ndikimi i punimeve përmirësuese pas zbatimit ___% c. Burimeve te tjera ___%

26. A paguajnë banorët e komunës tuaj taksa për përdorimin e pyjeve dhe kullotave?

(0)(1)

125

SHTOJCA B: TË DHËNAT E ANALIZËS PËRSHKRUESE, SHUMËFAKTORIALE

DHE REGRESIVE

Ndikimi i Burimeve Natyrore në të Ardhurat Familjare (në %) Burimi i të

Ardhurave

Nuk siguroj të

ardhura

Siguroj

pak Mesatarisht Shumë

Burimi kryesor i të

ardhurave

Bujqësia 5.8 37.2 20.7 11.2 25.2

Pyjet 78.5 19.8 1.2 0 0.4

Kullotat 86 11.2 2.5 0.4 0

Bimët

Mjekësore 73.6 21.1 4.1 0.4 0.4

Vlerësimi i mundësisë për të krijuar të ardhura pas kalimit të pyjeve dhe kullotave në

pronësi të Nj.Q.V

Frekuenca Përqindje Përqindje e vlefshme Përqindje Kumulative

Shumë dobët 4 1.7 1.7 1.7

Dobët 28 11.6 11.6 13.2

Nuk e di 3 1.2 1.2 14.5

E mirë 135 55.8 55.8 70.2

Shumë mirë 72 29.8 29.8 100.0

Total 242 100.0 100.0

Pagesa e Taksave dhe Investimet e kryera për Përmirësimin e Pyjeve Komunale

Jo Po Total

A paguajnë banorët e komunës tuaj taksa

për përdorimin e pyjeve dhe kullotave? 60.3 39.7 100

A kryhen investime për përmirësimin e

pyjeve komunale? 36.4 63.6 100

Vlerësimi për Investimet e kryera në kuadër të zbatimit të Planit të Menaxhimit

Frekuenca Përqindje Përqindje e vlefshme Përqindje Kumulative

Shumë dobët 8 3.3 3.3 3.3

Dobët 112 46.3 46.3 49.6

Nuk e di 5 2.1 2.1 51.7

E mirë 85 35.1 35.1 86.8

Shumë mirë 32 13.2 13.2 100.0

Total 242 100.0 100.0

126

Përfshirja e në Vendimmarrje sipas Gjinisë

Përfshirja në Vendimmarrje

Total Jo Po

Gjinia

Femër 13 2 15

86.70% 13.30% 100.00%

Mashkull 139 88 227

61.20% 38.80% 100.00%

Total 152 90 242

62.80% 37.20% 100.00%

Njohja e Aktiviteteve dhe Institucioneve Përfaqësuese në Menaxhimin e P&KK

Jo Po Total

A keni dijeni se eshte hartuar nje plan menaxhimi per

pyjet dhe kullotat komunale?

49.2 50.8 100

E dini se në komunën tuaj ekziston dhe funksionon

“Shoqata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave

Komunale?

7 93 100

Ne fshatin tuaj ka nje komision te pyjeve. E njihni

perberjen e ketij komisioni?

34.7 65.3 100

Vlerësimi i Marrëdhënies Nj.Q.V – Komunitet

Frekuenca Përqindje Përqindje e vlefshme Përqindje Kumulative

Shumë dobët 7 2.9 2.9 2.9

Dobët 35 14.5 14.5 17.4

Nuk e di 42 17.4 17.4 34.7

E mirë 69 28.5 28.5 63.2

Shumë mirë 89 36.8 36.8 100.0

Total 242 100.0 100.0

Mbrojtja dhe Menaxhimi i Mirë i Burimeve Natyrore

Jo Po Total

A jeni aktiv në mbrojtjen e pyllit nga

dëmtimet? 21.9 78.1 100

A jeni i gatshëm të ndryshoni mënyrat e

gabuara të shfrytëzimit të burimeve natyrore

për të gjetur mënyrat më të mira të menaxhimit?

9.4 90.6 100

Forma e Përdorimit të Pyjeve sipas Vlerësimit të Komunitetit

Mënyra e Përdorimit Frekuenca Përqindja

Mbi bazë familje 120 49.7

Mbi bazë fisi 24 10.1

Mbi bazë lagje 20 8.4

Mbi bazë fshati 77 31.8

Total 242 100

127

Testet paraprake për përshtatshmërinë e të dhënave

Coefficientsa

Model

Unstandardized Coefficients

Standardized

Coefficients

t Sig.

Collinearity Statistics

B Std. Error Beta Tolerance VIF

1 (Constant) 2.303 2.147 1.073 .286

Procesi_ne_Pergjithesi -.069 .156 -.057 -.444 .658 .447 2.238

Krijimi_i_TA .105 .167 .095 .628 .531 .319 3.136

@7#_Marredhenia_KomunaKomunitet .138 .122 .147 1.138 .258 .443 2.259

Vleresimi_per_Investimet .189 .094 .211 2.012 .047 .668 1.497

@7#_Perfshirja_e_Komunitetit .356 .273 .133 1.302 .196 .709 1.411

@8#_A_keni_dijeni_se_eshte_hartuar_nje_plan_menaxhimi_p

-.651 .333 -.300 -1.952 .054 .312 3.207

@9#_Nese_po_keni_mare_pjese_ne_takimet_e_bëra_në_fshatin_tuaj_m

-.691 1.038 -.322 -.666 .507 .032 31.702

@10#_Nese_po_keni_shprehur_mendimet_tuaj_per_formen_e_perdorimit

1.245 .987 .576 1.261 .211 .035 28.404

@20_a .329 .411 .135 .802 .425 .258 3.873

@20_b -.131 .358 -.060 -.367 .715 .271 3.693

@20_c .471 .409 .220 1.152 .253 .201 4.984

@20_d -.182 .409 -.085 -.446 .657 .202 4.940

@20_e -.271 .323 -.125 -.838 .404 .332 3.012

@21_a .193 .246 .159 .784 .435 .180 5.565

@21_b -.033 .259 -.026 -.129 .898 .183 5.454

@13 .819 .581 .149 1.411 .162 .657 1.521

@15 .102 .265 .040 .383 .703 .661 1.512

@16 .171 .217 .083 .787 .433 .663 1.508

@17 .071 .367 .021 .193 .847 .597 1.674

@18 -.489 .402 -.144 -1.216 .227 .521 1.918

@19 .043 .452 .012 .095 .925 .479 2.089

@23_1 -.009 .104 -.011 -.087 .931 .455 2.197

@23_3 .224 .267 .096 .840 .403 .568 1.761

@23_4 -.149 .212 -.077 -.702 .485 .617 1.622

Gjinia -.861 .496 -.184 -1.737 .086 .654 1.528

Mosha .227 .355 .086 .639 .525 .410 2.440

@23_2 -.067 .121 -.063 -.556 .579 .581 1.721

@23_5 .218 .173 .129 1.260 .211 .702 1.425

@23_6 .043 .105 .053 .406 .685 .440 2.272

128

@23_7 -.010 .125 -.009 -.079 .937 .597 1.674

@23_8 -.045 .149 -.045 -.298 .766 .329 3.044

@23_9 -.142 .155 -.095 -.916 .362 .678 1.474

@23_10 -.036 .123 -.032 -.293 .770 .612 1.635

@24 -.233 .278 -.107 -.838 .404 .454 2.201

@25_a .002 .004 .061 .463 .644 .428 2.335

@25_b .007 .013 .073 .554 .581 .418 2.391

@25_c -.001 .015 -.006 -.039 .969 .268 3.735

@26Pagimi_Taksave .305 .273 .140 1.118 .267 .466 2.145

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktit

Analiza shumëfaktoriale e të dhënave KMO and Bartlett's Test

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. .772

Bartlett's Test of Sphericity

Approx. Chi-Square 2247.655

df 136

Sig. .000

Communalities

Initial Extraction

Procesi_ne_Pergjithesi 1.000 .681 Krijimi_i_TA 1.000 .853 @7#_Marredhenia_KomunaKomunitet 1.000 .561 @8#_A_keni_dijeni_se_eshte_hartuar_nje_plan_menaxhimi_p 1.000 .785 @9#_Nese_po_keni_mare_pjese_ne_takimet_e_bëra_në_fshatin_tuaj_m 1.000 .945 @10#_Nese_po_keni_shprehur_mendimet_tuaj_per_formen_e_perdorimit 1.000 .939 @13 1.000 .428 @15 1.000 .543 @17 1.000 .474 @18 1.000 .374 @20_a 1.000 .679 @20_b 1.000 .661 @20_c 1.000 .793 @20_d 1.000 .796 @20_e 1.000 .698 @23_3 1.000 .683 @23_4 1.000 .577

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Rotation Sums of Squared Loadings

Total % of Variance

Cumulative %

Total % of Variance

Cumulative %

Total % of Variance

Cumulative %

1 5.025 29.562 29.562 5.025 29.562 29.562 3.598 21.165 21.165

2 2.113 12.427 41.989 2.113 12.427 41.989 2.684 15.790 36.955

3 1.821 10.709 52.698 1.821 10.709 52.698 2.007 11.804 48.760

4 1.396 8.215 60.912 1.396 8.215 60.912 1.816 10.681 59.441

5 1.113 6.545 67.457 1.113 6.545 67.457 1.363 8.016 67.457

6 .946 5.566 73.023

7 .784 4.611 77.634

8 .709 4.168 81.802

129

9 .697 4.103 85.905

10 .618 3.634 89.538

11 .506 2.976 92.515

12 .329 1.934 94.448

13 .277 1.631 96.079

14 .255 1.501 97.580

15 .232 1.364 98.944

16 .156 .916 99.860

17 .024 .140 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Component Matrixa

Component

1 2 3 4 5

@20_a .801 @20_c .801 @8#_A_keni_dijeni_se_eshte_hartuar_nje_plan_menaxhimi_p .755 .364 @20_d .744 -.366 @20_b .737 @20_e .733 @9#_Nese_po_keni_mare_pjese_ne_takimet_e_bëra_në_fshatin_tuaj_m .714 .587 @10#_Nese_po_keni_shprehur_mendimet_tuaj_per_formen_e_perdorimit .702 .593 Krijimi_i_TA .819 .385 Procesi_ne_Pergjithesi .750 @7#_Marredhenia_KomunaKomunitet .603 .353 @15 .374 .549 @17 .309 -.324 .486 @13 .304 .441 @18 .310 .402 @23_3 .663 @23_4 .363 .555

Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 5 components extracted.

Rotated Component Matrixa

Component

1 2 3 4 5

@20_d .883

@20_c .861

@20_e .802

@20_b .783

@20_a .731

@10#_Nese_po_keni_shprehur_mendimet_tuaj_per_formen_e_perdorimit .935

@9#_Nese_po_keni_mare_pjese_ne_takimet_e_bëra_në_fshatin_tuaj_m .935

@8#_A_keni_dijeni_se_eshte_hartuar_nje_plan_menaxhimi_p .798

Krijimi_i_TA .922

Procesi_ne_Pergjithesi .798

@7#_Marredhenia_KomunaKomunitet .704

@15 .703

@17 .658

@13 .622

@18 .586

@23_3 .813

@23_4 .720

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 5 iterations.

130

Component Transformation Matrix

Component 1 2 3 4 5

1 .765 .546 .013 .288 .183 2 .086 -.248 .871 .348 -.228 3 -.432 .694 .426 -.325 .212 4 -.447 .089 -.160 .803 .350 5 .147 -.387 .187 -.215 .864

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.

Statistikat e besueshmërisë së komponentëve

Reliability Statistics

Cronbach's Alpha N of Items

.899 5

VARIABLES=@20_a @20_b @20_c @20_d @20_e

Cronbach's Alpha N of Items

.938 3

VARIABLES=@8#_A_keni_dijeni_se_eshte_hartuar_nje_plan_menaxhimi_p

@9#_Nese_po_keni_mare_pjese_ne_takimet_e_bëra_në_fshatin_tuaj_m

@10#_Nese_po_keni_shprehur_mendimet_tuaj_per_formen_e_perdorimit

Cronbach's Alpha N of Items

.729 3

VARIABLES=Procesi_ne_Pergjithesi Krijimi_i_TA @7#_Marredhenia_KomunaKomunitet

Cronbach's Alpha N of Items

.541 4

VARIABLES=@13 @15 @17 @18

Cronbach's Alpha N of Items

.756 2

VARIABLES=@23_3 @23_4

Analiza regresive e të dhënave Variables Entered/Removed

a

Model Variables Entered Variables Removed

Method

1 Burimi_TA, Njohja_Inst_Praktika, Vleresimi_Pr_TA_Ma, Njohja_Perfshirja_PM, Shpenzim_fondesh

b . Enter

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktitb. All requested variables entered.

131

Model Summary

Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate

1 .457a

.208 .192 1.071

a. Predictors: (Constant), Burimi_TA, Njohja_Inst_Praktika, Vleresimi_Pr_TA_Ma, Njohja_Perfshirja_PM,Shpenzim_fondesh

ANOVAa

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1

Regression 71.296 5 14.259 12.433 .000b

Residual 270.654 236 1.147

Total 341.950 241

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktit

b. Predictors: (Constant), Burimi_TA, Njohja_Inst_Praktika, Vleresimi_Pr_TA_Ma, Njohja_Perfshirja_PM,Shpenzim_fondesh

Coefficientsa

Model Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients

t Sig.

B Std. Error Beta

1

(Constant) 4.223 .069 61.347 .000

Shpenzim_fondesh -.087 .069 -.073 -1.261 .209

Njohja_Perfshirja_PM .101 .069 .085 1.460 .146

Vleresimi_Pr_TA_Ma .453 .069 .380 6.564 .000

Njohja_Inst_Praktika .143 .069 .120 2.079 .039

Burimi_TA -.229 .069 -.192 -3.322 .001

a. Dependent Variable: @12#Vleresimi_I_Impaktit

SHTOJCA C: TË DHËNA PËR BILANCIN KADASTRAL TË FONDIT PYJOR

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Emërtimi Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha % Sip.Ha %

Gjithsej 1,043,310 100 1,043,717 100 1,040,200 100 1,042,790 100 1,045,000 100 1,042,550 100 1,041,390 100

Pyje shterore 688,910 66 679,955 65 529,200 51 528,740 50 525,810 50 523,440 50 527,930 50

Pyje komunale 335,850 32 339,242 33 482,600 46 487,230 47 489,530 47 490,490 47 486,630 47

Pyje private 18,550 2 24,520 2 28,400 3 26,820 3 27,420 3 28,620 3 26,830 3

Burimi informacionit: Ministria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave

132

Punimet dhe Investimet e realizuara në vitet 2005-2010, republika

Vitet

Punimet të realizuara ne vitet 2005-2010

Gjithsej 000/lekë

Pyllëzime Përmirësim pyjesh Sistemime malore Përmirësim kullota Vepra në kullota për sig.e ujit të

pijshëm

ha 000/leke ha 000/leke m3 000/leke ha 000/leke nr. 000/leke

2005 247.9 35316 1657.1 48959 3550.7 22211 351.1 6328 53 27034 139848

2006 199 36677 661.1 24612 10514.5 68372 139.1 3826 16 8819 142306

2007 198.6 40594 1322 46059 8598 59390 28.5 889 6 4199 151131

2008 330.2 65837 508.5 19200 3088.7 21625 0 0 22 9657 116319

2009 293.4 51995 249.7 7924 2455.8 14959 0 0 18 8623 83501

2010 126 26600 0 0 0 0 0 0 0 0 26600

TOTALI: 1395.1 257019 4398.4 146754 28207.7 186557 518.7 11043 115 58332 659705

Shenim: Per vitet 2011, 2012 dhe 2013 nuk ka patur investime ne pyje dhe kullota.