İSLAMİYET İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI (GEÇİŞ EDEBİYATI (GEÇİŞ
DÖNEMİ EDEBİYATI ) DÖNEMİ EDEBİYATI ) (10.-19.yy)(10.-19.yy)
►Türkler onuncu yüzyıldan itibaren Türkler onuncu yüzyıldan itibaren kitleler halinde İslamiyet'i kabul etmeye kitleler halinde İslamiyet'i kabul etmeye başlamışlardır. İslam kültürünün başlamışlardır. İslam kültürünün etkisiyle yavaşa yavaş yeni bir edebiyat etkisiyle yavaşa yavaş yeni bir edebiyat ortaya çıkmıştır. Kendine özgü nitelikleri ortaya çıkmıştır. Kendine özgü nitelikleri ve kurallarıyla “Divan Edebiyatı” adını ve kurallarıyla “Divan Edebiyatı” adını verdiğimiz dönemin oluşumu 13.. verdiğimiz dönemin oluşumu 13.. yüzyıla kadar gelir. Daha sonra bu yüzyıla kadar gelir. Daha sonra bu edebiyat anlayışı 19.yüzyıla kadar etkin edebiyat anlayışı 19.yüzyıla kadar etkin bir şekilde varlığını sürdürür.bir şekilde varlığını sürdürür.
► Diğer yandan, İslamiyet'ten önceki “Sözlü Diğer yandan, İslamiyet'ten önceki “Sözlü Edebiyat Dönemi”, İslam kültürünün etkisiyle Edebiyat Dönemi”, İslam kültürünün etkisiyle içeriğinde küçük değişimlere uğrayarak içeriğinde küçük değişimlere uğrayarak “Halk Edebiyatı” adıyla gelişimini sürdürür. “Halk Edebiyatı” adıyla gelişimini sürdürür. Yani, bir anlamda “Halk Edebiyatı” dediğimiz Yani, bir anlamda “Halk Edebiyatı” dediğimiz edebiyat, İslamiyet'ten önceki edebiyatımızın edebiyat, İslamiyet'ten önceki edebiyatımızın İslam uygarlığı altındaki yeni biçimlenişidir. İslam uygarlığı altındaki yeni biçimlenişidir. Oysa “Divan Edebiyatı” tamamen dinin Oysa “Divan Edebiyatı” tamamen dinin etkisiyle şekillenmiş bir edebiyattır.etkisiyle şekillenmiş bir edebiyattır.
►Türklerin Müslüman olduğunu kabul Türklerin Müslüman olduğunu kabul ettiğimiz 10.yüzyılla, Divan ettiğimiz 10.yüzyılla, Divan edebiyatının başlangıcı olarak kabul edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 13. yüzyıl arasında İslamiyet'in edilen 13. yüzyıl arasında İslamiyet'in etkisi altında verilmiş olan, bir etkisi altında verilmiş olan, bir anlamda geçiş dönemi ürünlerimiz anlamda geçiş dönemi ürünlerimiz sayılan eserler yer almaktadır.sayılan eserler yer almaktadır.
İLK İSLAMİ ÜRÜNLERİLK İSLAMİ ÜRÜNLER
►KUTADGU BİLİG: Eserin adı KUTADGU BİLİG: Eserin adı “mutluluk “mutluluk veren bilgi”veren bilgi” anlamına gelir. Yazarı, anlamına gelir. Yazarı, Yusuf Has Hacip’Yusuf Has Hacip’tir. tir.
►Karahanlılar zamanında (XI. yüzyıl-Karahanlılar zamanında (XI. yüzyıl-1070) yazılmış, ideal bir devlet 1070) yazılmış, ideal bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Esrin dilinde üzerinde durulmuştur. Esrin dilinde henüz Arapça ve Farsça etkisi yoktur. henüz Arapça ve Farsça etkisi yoktur. Birimi beyit, ölçüsü aruz, kalıbı fe u Birimi beyit, ölçüsü aruz, kalıbı fe u lün/fe u lün /fe ul’dür. Bilinen üç lün/fe u lün /fe ul’dür. Bilinen üç nüshası, bugün nüshası, bugün Fergana, Viyana Fergana, Viyana ve ve Mısır’Mısır’da bulunmaktadırda bulunmaktadır..
DİVAN Ü LUGAT-İT TÜRKDİVAN Ü LUGAT-İT TÜRK::
►Eserin adı, Eserin adı, “Türk Dili’nin “Türk Dili’nin toplutoplu(genel)(genel) Sözlüğü” Sözlüğü” anlamına anlamına gelir. Adından da anlaşılacağı gibi, eser gelir. Adından da anlaşılacağı gibi, eser bir sözlüktür; Araplara Türkçe’yi bir sözlüktür; Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. öğretmek amacıyla yazılmıştır.
►Bundan dolayı, Türkçe’nin Arapça Bundan dolayı, Türkçe’nin Arapça karşısında savunulduğu bir eser olarak karşısında savunulduğu bir eser olarak değerlendirilir. Eserde Türkçe değerlendirilir. Eserde Türkçe sözcüklerin anlamları Arapça’yla sözcüklerin anlamları Arapça’yla açıklanmakta ve her maddeden sonra açıklanmakta ve her maddeden sonra birtakım Türkçe metinler örnek olarak birtakım Türkçe metinler örnek olarak verilmektedir. verilmektedir.
Kaşgarlı MahmutKaşgarlı Mahmut
►tarafından XI. yüzyılda yazılan eserin tarafından XI. yüzyılda yazılan eserin asıl önemi de, işte bu derleme Türkçe asıl önemi de, işte bu derleme Türkçe metinlerden ileri gelmektedir.metinlerden ileri gelmektedir. Eserine Eserine bir de Türk illerinin haritasını koyan bir de Türk illerinin haritasını koyan Kaşgarlı Mahmut, Türkçe sözcüklerin Kaşgarlı Mahmut, Türkçe sözcüklerin açıklamalarını yaparken dört yüze açıklamalarını yaparken dört yüze yakın dörtlükten oluşan şiirlerle yakın dörtlükten oluşan şiirlerle atasözlerini (sav) örnek olarak verir. atasözlerini (sav) örnek olarak verir.
►Divan-ı Lügat-it Türk, Türk dilinin ana Divan-ı Lügat-it Türk, Türk dilinin ana eseri, Türk edebiyatının ve folklörünün eseri, Türk edebiyatının ve folklörünün bir hazinesi olarak kabul edilmektedir. bir hazinesi olarak kabul edilmektedir.
Edebiyatımızda aruz ölçüsünün Edebiyatımızda aruz ölçüsünün ilk kullanıldığı eser olarak kabul ilk kullanıldığı eser olarak kabul
edilmektedir.edilmektedir.►Eserde adaleti, aklı, saadeti ve devleti Eserde adaleti, aklı, saadeti ve devleti
temsil eden dört kahramanın temsil eden dört kahramanın çevresinde gelişen olaylarla yazar, çevresinde gelişen olaylarla yazar, devlet idaresinin ve sosyal düzenin nasıl devlet idaresinin ve sosyal düzenin nasıl olması gerektiğini anlatır. Hakaniye olması gerektiğini anlatır. Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan eserde 7500 Türkçesiyle yazılmış olan eserde 7500 civarında Türkçe sözcük Arapça olarak civarında Türkçe sözcük Arapça olarak açıklanmıştır. Ayrıca Türk boylarının açıklanmıştır. Ayrıca Türk boylarının dilleri ve Türk illeri hakkında bilgi verir.dilleri ve Türk illeri hakkında bilgi verir.
ATABETÜ’L-HAKAYIKATABETÜ’L-HAKAYIK: :
►12. yüzyılda Edip Ahmet tarafından 12. yüzyılda Edip Ahmet tarafından aruz ölçüsü (Şehname) vezni) ve aruz ölçüsü (Şehname) vezni) ve dörtlüklerle yazılmıştır. Eserin adı dörtlüklerle yazılmıştır. Eserin adı ““Hakikatler BasamağıHakikatler Basamağı” ” anlamındadır.. anlamındadır..
►Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan eserde, bilginin fayydası, cehaletin eserde, bilginin fayydası, cehaletin zararları, cömertlik, cimrilik, iyi ve kötü zararları, cömertlik, cimrilik, iyi ve kötü huylar anlatılarak halka yararlı olmak huylar anlatılarak halka yararlı olmak amacı güdülmüştür. Dini-ahlaki bir amacı güdülmüştür. Dini-ahlaki bir eserdir. Edip Ahmet’in bu eseri eserdir. Edip Ahmet’in bu eseri yazarken Kutadgu Bilig’den etkilendiği yazarken Kutadgu Bilig’den etkilendiği bilinmektedirbilinmektedir
DİVAN-I HİKMETDİVAN-I HİKMET: :
►12. yüzylda Ahmet Yesevi tarafından 12. yüzylda Ahmet Yesevi tarafından dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılmış dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılmış dini, tasavvufi ve öğretici bir eserdir. dini, tasavvufi ve öğretici bir eserdir.
►Dörtlüklerin her birine “hikmet” adı Dörtlüklerin her birine “hikmet” adı verilmiş ve bu hikmetler Orta Asya ve verilmiş ve bu hikmetler Orta Asya ve Anadolu’da yayılarak halkı derinden Anadolu’da yayılarak halkı derinden etkilemiştir. Yesevilik tarikatının da etkilemiştir. Yesevilik tarikatının da kurcusu olan Ahmet Yesevi daha sonra kurcusu olan Ahmet Yesevi daha sonra Anadolu’da kurulan pek çok tarikata Anadolu’da kurulan pek çok tarikata kaynak olmuştur. kaynak olmuştur.
►Orta Asya ve Türk boylarının Orta Asya ve Türk boylarının bulunduğu bölgelerde yüzyıllarca bulunduğu bölgelerde yüzyıllarca sevilerek okunan “Bakırgan Kitabı”nın sevilerek okunan “Bakırgan Kitabı”nın yazarı olan Süleyman Ata da, Ahmet yazarı olan Süleyman Ata da, Ahmet Yesevi’nin haleflerinden biridir.Onun Yesevi’nin haleflerinden biridir.Onun eseri de dini, tasavvufi ve öğretici eseri de dini, tasavvufi ve öğretici şiirlerden oluşmaktadır.şiirlerden oluşmaktadır.
DEDE KORKUT HİKAYELERİDEDE KORKUT HİKAYELERİ
►Oğuz Türklerinin Rum, Abaza ve Oğuz Türklerinin Rum, Abaza ve Gürcülerle yaptıkları savaşlara ait Gürcülerle yaptıkları savaşlara ait destani hikayelerdir. Halk arasında destani hikayelerdir. Halk arasında söylene söylene 14.yüzyılda son şeklini söylene söylene 14.yüzyılda son şeklini almış ve 15. ve 16. yüzyılda yazıya almış ve 15. ve 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. geçirilmiştir.
►Hikayelerin yazarı belli değildir. Dede Hikayelerin yazarı belli değildir. Dede Korkut hikayeleri on iki hikaye ile bir Korkut hikayeleri on iki hikaye ile bir önsözden oluşmaktadır. Desten önsözden oluşmaktadır. Desten geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş dönemi ürünleridir. dönemi ürünleridir.
►Hikayelerde olaylar nesir, Hikayelerde olaylar nesir, kahramanların duygu ve düşünceleri kahramanların duygu ve düşünceleri nazımla dile getirilmiştir. Arı bir dil nazımla dile getirilmiştir. Arı bir dil kullanılmış, olağanüstü olaylar yer kullanılmış, olağanüstü olaylar yer verilmiştir verilmiştir
►Türkçenin canlı ve doğal anlatım Türkçenin canlı ve doğal anlatım güzelliğini gösteren hikayelerde ses güzelliğini gösteren hikayelerde ses tekrarları da sıkça yer almaktadır.tekrarları da sıkça yer almaktadır.
►Dede Korkut hikayelerinin tek ve tam Dede Korkut hikayelerinin tek ve tam nüshası Almanya’da Dresden nüshası Almanya’da Dresden Kütüphanesi’ndedir.Kütüphanesi’ndedir.
