ATATÜRK Üııivensirısi rorgiyer rerÜırrsi coĞneryegöıü^^ü ı.uLuSAt coĞRAFyA SEMpozyuMu

28-30 Moyıs 2012

giı»iniıER KİTABI

ERzuRuM_2012

T,emel Coğrafi Kavramların Günlük HayattaKullanrmr (Yönler Örneği)The use of basic geographial terms in daily lıfe (Directions)

Yrd. Doç.Dr.Hakan ÖNALBaiıkesir üriu.^itJ, ıİ";;iii"" Ümit ÖzEn

Eğitim Fakülte.,. İİooÖ,,. Öolİİ, Ballkesir Üniversitesi. Sosyal Bilimler

Ensıiıüsü. ilkcıgreıim a"İUiliıı Oul,-

Niyazi KAYAMEB. Temel Eğitim Genel

Müd.Projeter Grup Başkanhğı

Özet

_T*:l"::; ii*li1:]i!*;iiffir";]flj1";l§ft|,xll,.J.,,:,,,e oıan ıiıeratür ıarkı-:-:-Jktedir Bu Çalışmada, iıı,og,.,i,-ui,ıni"ı,ua",?a;;;;;i;,';,,i'.,,İi,},lİ"il;:l -,*tl:-:etimde okuYan öğenciı"in" ""i'Şafi.becerilerde i ;ı^" yir"tıtgisini ginlükhavatta

" ._...!fİ':l:§,llT 5l,Jrffi;:'şlşİ,#;İ, Niteı bir;;i,,;;';',,h ömek oıay m.ıod,n,n]:.,_ js:i::j?;li:::, jy;:^;::w"İif;,;,jflİ,id:şliJi-:;::ff ;uiffi lrs*:,#

- -, -::n konumu ıariiedilirken-ö;;;;l;;; ;;:;;'' gloı terımleri ıercih enikleri *o.rıruİ,u.' ,İr,.,

. - - mada oze I l ikle iıt,,g.., i, i

-

K;;;ffi ,ff .fl;*tff :' f.::İİi:[filıİ}TH,'J#f--:::;i mekAnların kutlanıl-m"y;;;;;;;], Jij.,.oiı"r r.rrır" o-..ioJncilerin gerçelde yerini*a:ŞffiH'.1J,ffi:'; v"P'ı",,i"tlr,"'"ih r or*-rr'"'*r" ç]iil'u*nouti en etkiıi sebepAnahtar Kelimeler: Coğafya öğretimi, kawam öğretimi, yönler

Absract__ The literature on the perception of the bas.- --;u]ties and mispercep,,:l:.Y,,, o.r.r,,*

"l ,'i;,,:.:öi|il:j#T;,*}i:iş.']İil,:^ilx:, .,.as dımed to determine abiliıies of ı'he;;;?İ;;..Oir.aion'İnol"*j#]l"İr,ro.nls ranging ıtom

:'"İi!'|fl İ; §';:H:."liŞ:İ:l_,,,, ;,*dİ in daiı1 ıiı. nii-n. ..,uh oı rhis quaıtaıive- J scographical skills which *. ,n.l,.,l,,r;;;;:H;,[:;,:[:l :};::ll:lHşif;rr,,,;;,İ""i,-, down and sıraighr in'1.;t ors.n.r"uiir"İİJ,,Jİ -,rn..,s..io.."ii*.r'r",.* ıhaı they avoided: ıing ıhe distance when theY were desciibingi.Jıo.u,ion

"n*. iırı"s',iij'o....lu.a. The studı,:üitrÜ il.,!',il:'#i:;lJJ;n:İ;*1İ|:i'i'İg,

,uou. ,. ,ı,.lpo,jil,T"',iof finding u ay srudies:]aces of which the stuJeits oon,t know the real ,"."ir.Jrİ,

the virtual locations r.". iJt"r"l *llr"Key words; geography *.Jirg, .'rrÖ' İJJjr'r*, directions

l. GirişEdinilen bjlsilerin hayata uygulanması sanatının kazaıdırılması olarak tanım_lananc§itim içerisinde. öğrencilerin U;lgl"rİ"'l.rİlanabjlme O"]Jİ..İ'.Urrlr., uygulamavasokabilmelerine bağlıiır,.,Çocuğu ,iirj,e,;.ü.ar], tun,i,,*r';;;rrh, derslerinde eldeedilen bilgilerin de-ne ,ııçıia"?er;rffiİ;.il, gösıergesi. u, uiTgı.rın günlıik havafta

885

kullanılma sıklıklarıdır (Tomal; 2009). Bu nedenledir ki öğrenciler, coğrafya derslerinde'jğ.""oitı".i

çeşitli olayiarın, ilişkilerin ve özelliklerin bağlantısını yeterince kuramıyorsa;

verilen coğrafya öğetiminin de tartışılması gerekir. yapılan akademik çalışmalardan ve

günliik hayattaki .rvg.,ıu*uiu.Jan yola çıtalak bu hususta taılışılması gereken konulardan

birinin de harita "k"_;; y;;*ıu-u olduğu rahatlıkla söylenebilir. Karabağ,a (1998)

oöre coğrafi çalışmalann birincisi olan harita çalışmalarr, coğrafya dersinin temel becerileri

;;;ilil; ii" ".

u, beceriye sahip olmak günlük hayatı kolayla$ırır...Herhangi u" .tli"ılği ,iır"tıl oıar*aı< ueııi tir yeterlik düzeyinde yapabilmek,

(Pavkoç.199l,ı:l oıurut iarrilunun becerikavramı her bilim için ayn bir anlam taşlr ve

İ.r*lO. be[irli kawamları esas alarak gelişir,

Milli Eğitim ,;k;;G, iıı.tıgi.ti* ]...Kademede verilmekle olan Sosyal Bilgiier

Dersi kapsamrnda "oğrencilJrde, <ığienme süreci içerisinde kazanılması, geliştirilmesi ve

yaşama aktarı]ması tu*ıurur1 kaliliyetler" olarak tanlmlanan çeşitli becerilere yer

verilmektedir. e.ogru;Ju; bilgi teknolojilerini kullanma, mekanı algılama, zaman ve

kronolojiyi algılama ili_;" dğrt beceri bulunmaktadrr. Bu programda beceri kazanımina

yönelikçalışmalaragenişbirşekildeye^rverildiğidegörülmektedir.MilliEğitimİ,"o""İre,"- iixji-vırlJ"Lu,,rıu'org, cogiafya öğretim programında da beceri kazanımına

yönelik çalışmalar d.t;; ll; ik fi.."Ğ ulir_şt,r. Bu çalışmalar, kazanımlann etkinlik

ömekleriyle birlikte ç.i1* ""ri düzeylerıne ve çeşitli konulara akivitelerle uygulanmıştır,

Karabağ,a (z0o1:ü_61ij gt.. .,coğlafi.becerilei lrarita ve saha çalışmaları ile ılgı1:

etkinlikleri içerir. Bu ÜgTamdu baş"lıca beceriler; plan, harita, kiire, atlas, koordiııaı,,:

sembol kullanımı, vtı" iuvi"i gibi konulardlr. Giderek yaygınlaşan ve öneıni an:r_

bilgisayarkullanıml-o"."e,"fi"becerileriçerisindedeğerlendirilebilir,'(CoğrafiBl.;-Sistemleri (CBS) gibi).

Coğrafibecerilerikullanabilmekiçindecoğrafikavramlarınzihnimizdenetbişekilde aflamıunor.,ı,,a, gerekmektedir. Tiirk Dil Kurumu tarafindan nesnelerin ins;:

belmindeki soüut ve g.r.1 irrurrmları olarak tanrmlanan koyramlar bir başka tanıına gör;

;;r;i ge.çekiigin inian beynindeki yansıma biçimidir (Hançerlioğlu, 1982). Tanıını l,;

olursa olsun, sonuçta kavramlar biiginin yapı taşlarıdır ve insanlann öğrendlkler,ı"

sınıflandrrmaıu.rru u"-o.gu.,ize etmeleiini sagıar. Ayıc1 kiYiP,ll, bireyin düşürunes:i_

Gl"r"" zihinsel uir affive çok_kapsamlı uiıgiıerl kullanılabilir birimler haline getirr ;_

iii#*ra",2001, 51ar. önemii ola.r-kavramları verirken ösencilerin gelişim aşamalarıı"

jiU.at etmel. gerektiği de açıkça oıtadadır,

2. KuramMarsden (lg76) edinilmesi gereken coğrafi kaıı'amlarl "'oT.ü", "solut"' "tekııik"

ve ,.gtınltik ırayata konuşulan" oiruk.iir.." döfi farklı kategorilere ayırmıştır, Bun;

g..ç&i"ii.i.ı<en oe tığr.r"iı".i, gelişim diizeylerine dikkat edilmesi gerektiglni ie

söylemektedir.Piaget' e (|992) göre öğrenme yaş gelişimine göre aşama aşama gerçekleşir, Bu

aşamalardan iıı.l, çocuı. oJrryaya"geldiğind.n1 yuşrn, kadar devam eden siireci kapsar, Bı_

dönemde öğrenme Jur,u çoç g.ı....ı. ve do-kunarak gerçekleştirilir, Düşünce ve di1

ediniminin uuşıu,,uriyıu ui.ıitJ bu dönem sona erer. ikinci aŞama, 2-7 YaŞ dönemi

İç.;;. gerİekleşir.'İşl"- tın".ri adı verilen bu dönemde çocuk mantıksal düşiinmeyi

g..i"tı.ştii._"r. Üçtin"iı aşama 7_12 yaş dönemi olup, bu Süreçte çocuk yalnızca Somut

düşiinebilir, aoıuy,rr|ıu so_"t ı.o""ıurı algılayabilir. S9n aşama 12 yaş Ve soı_ıraki

dönemleri kapsayıp, ilgrenici solut düşünme kapasitesine ulaşrr,

Milli Eğitim Ba.<:

yayınlanan ilkö$etin -kavramının öğrencilere _l

varabilmek için ne }ap]-:1Metro C.C.E.Dictionar" .

birlikte kişinin algılam: _

azimuthal projeksi1 onl::aşağı-güney fiki ile brl .

farklılaşmaya başlamışıı:Mekanı analiz c::-_

kayıağı olarak kullana:.Örneğin: "nerede. haıı_:. _

sorulara cevap aranm :-. ;,,

Harita ve kürc ^-birlikte Mc Clure'esıralanmakadır:

Sen:ı _ ,

{L]r_j:

j'- -\-_--- --]İr)a -: -

Yukarıdalı :ı.;:İçın bİr sİstenıatİk ı:::oıla öğretİm sürecn.;r,a da onlardan be.<l-:.' :,,..-

lIkogreri|i: İ _,

\---a:

batı ).

L::_.

İlkögretinı lkinci K.: _:.. n;-- _a -D,;- _-

_ n,_ --/ D-: __j

ıe Ekvaıır_"".:a {j "-

Orn Öğretinı &ise, ":-.

>

olarak ı

n:- -j

\-|j:- :,,

H;n-.Har--.

uzaklık arası:.jH:ı-;

etmek için ::-,:

886

.:]; _..:. .Lrg,af_Ya derslerinde:: _:.-,, ;terince kuramıyorsa;_-,:-::ıİk çalışmaİardan ve

:_:. _]-^. :s- gereken konulardan,..:-_.: __: Karabağ'a (1998)

,]- . j ]-:.inin temel becerileri

:_ ,|- :-.z.}İnde yapabİlmek": ,: :, :-,l] bir anlam taşlr ve

ı:| .; .,lan Sosyal Bilgiler.:-:, ]]'.]iı. gelİştİrİlmesİ ıe:::., -:altli becerilere .ver::: : , ",-_:ılama, Zaman ve,i, -:J - :-,. beceri kazanııına;,:_ :ı.ediı Milli Eğitiııl:_:--,--:: ;J becerİ kazanımına::.-.j ]-. ı:zanıınlarrn etkİnlİk-: :: .--. :.eİer]e uygulanmıştır.. .. ,, ;alı_sn-ıaları ile ilgili, -]. ı.-..ii. atlas. koordİnatlar..-::.,.,.an ve önemi afian: ._: :__:L,ilir"(Coğrafi Bilgı

|: , ;] ]-. zilınimizde net bir. .:---..J:]l neSnelerin inSar. :,- baska ıanıma gör:

.::: . . -.-_i. 1982). Taniıni ııe. .- ..:-^,arın öğrendıklerıııİ.---, ..:. .11;,.in dtişünmesin.

:: : :.ııı]er haline getirirle:-:-.* .:]:1 _ıelişiın aşamalarina

: ': -,.__: "So},ut''^ "tekıik": ,:: : _;:a aılrmıştır. Buııu

-..:: ; :. :::esi gerektiğıni de

: :::illa gerçekleşir, Bı-ı,

; je;: siireci kapsar. B,;-.- :, LJ].lşlmce \e Qil

, r]:']. " -' 1'aş dönenıİ_]. ]:::ntlksal dÜşÜruler l

.. -,:;uk \alnlzca Somlll:ı: _İ 1,a,. \e soffakİ

Milli.Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurumu Başkanlığı'nca 2004 yılmdayayınlanan ilköğretim 4. ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi programına göre ..yön''

kavramının öğrencilere 4. Sınıf "Yaşadığımız Yer" ünitesinde öğretilmektedir. Bir yerevarabilmek iÇin ne yapacağımızı ve nasıl yapacağımızı bildiren talimatlar olarak tanımlanan(Metro C.C.E.Dictioııary;1995:278) yön kavramı, genel olarak solut bir düşünce olmaklabirlikle kişinin algılama özellikleri ve önsezileri ile de doğrudan ilişkilidir. Diinyanın polarazimuthal projeksiyonlarrnrn modern atlaslarda da kullanılmasından sonra 1ukarı-kuzey,aşağı-güney f,ıkri ile birlikte insanların kafasında yer edinmeye başlamıştır. Bununla birlikteinsanların kafasındaki yakınlık-uzaklık kavramları kadar mekönların konumları dafarklılaşmaya başlamıştır.

MekAnı analiz etmek ve cografi konumumuzu belirlemek üzere harita ve küreyi bilgikapağı olarak kullanabilmek için, yerle ilgili soruların cevapları üzerinde durmak gerekir.Öıneğin; "nerede, hangi yönde, ne kadar uzakta, ne büyüklükİe, aralarındaki ilişki ne?" gibisorulara cevap aranmalıdır.

Harita ve küre kullanım becerileri pek çok kalmakta aynı şekılde ele alınmış olmaklabirlikte Mc Clure'e (1992:101) göre harita ve kiire kullanım becerileri şöyleSffalanmaktadr:

Yukarıdaki maddelerden de görüldüğü üzere mek6nı okuma becerisinin gelişmesiiçin bir sistematik vardlr. Bu sistematik ddhilinde ilköğretim birinci ve ikinci kademeler ileorta öğretim sürecinde öğrencilere verilen coğrafi kavramlar ışığında elde etmeleri gerekenya da onlardan beklenen kazanımlar ise kademelere göre şöyle sınıflandırılabilir:

İlköğretim Birinci Kademe (Tenıel SınıJtardaki) Yeterlilikler

batı).

İlköğretim jkinci Kademe Yeterlilikler

ve Ekvatoru yerleştirir.

o1ara§.

Orta Öğretim (Lise) Yeterlilikleri

uzaklık arasındaki ilişkiyi bilir.

etmek için ana yönleri kullanır.

bulur (Çok basit

küre üzerindeki

kesin bilgi elde

887

a. AmaçBu çalışmanın amacı temel coSafi becerilerden olan yön kavramının öğenciler

tarafindan kullanım şekillerini belirleyerek, sftlftla kullanılan kavramları tespit etmek vebu kavramların kullanılma sıklıklarının nedenlerini belirlemeye çalışmaktr. Bu amaçlardoğıultusrında aşağıdaki soruların cevapları aranmlştlr:

terimleri kullanmaktadır?

kavramları öğrenciler tarafindan kullanılmal«a mıdır?

nedenler neler olabilir?

3. Materyal ve Yöntema. Araştırmanın ModeliAraştıımada, nitel araştuTna yöntemlerinden ömek olay çalışmasl

kullanılmıştır. Öınek olay çalışmasl araştffmacının "neden?" ve "nas11?" sorularınaodaklanarak "hedeflenen durumu" derinlemesine ve aynntılı olarak irdelemeistediğinde kullanılmaktadır. Araştırmada, durum çalışması desenlerinden birisiolan "iç içe geçmiş tek durum" deseni kullanılmıştr. İç içe geçmiş tek durum de-seninde, tek bir durum içinde çoğu kez birden faz|a aIt tabaka veya birimolabilmektedir (Şimşek ve Yıldırım, 2005). Yapılan araştırmada ele alınan durum,daha önceden bildikleri mekAnların konumunun tasviri üzerine olan görüşleridir.Araştıımada bu durum içinde yer alan a|t ana|iz birimlerinin iç içe geçmişyapısmm, derinlemesine incelenmesinin araştırma durumunu ayrıntılı olarakaçıklayacağı düşünülmektedir.

b. Çalışma GrubuAraştırma, Balıkesir İ Merkezi'nde 2011-2012 eğitim-öğetim yıh bahar

yarıyılında farklı okullarda öğrenim göımekte olan ilkögretim birinci kademe(n:l00), ikinci kademe (n:l00) ve ortaöğetim (n:100) öğrencilerinden oluşan300 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya kaillması istenilenöğrencilerin bulunduğu okullann seçiminde, şehir merkezine göre konumlarıdikkate alınarak farkh yönlerde yer alan okullar tercih edilmiştir. Önce seçilenokulların yöneticileri ile görüşülmüş, çalışmanın konusu ve amacl kendilerineaçıklanmıştır. Daha soffa dersleri yürüten öğetmenlerle görüşülmüştür.Görüşmede, çalışmanın amao,, konusu ve görüşme tekniği hakkında bilgilerverilerek, öğrencilere çalışmanın amacı dışında içeriği ve kapsamı hakkındaaçıklama yapmamaları istenilmiştir. Katılımcı öğencilerin cinsiyetleri öncedenplanlandığı izere o/o50 (n:150) kadın, %50 (n:150) erkek olmak üzere iki eşitgrupta toplanmıştır. Grubun dağılımında eşitliği koruyabilmek için araştırmacılarbizzal veri toplama işleminin her saflrasındahazır bulunmuşlardır.

888

c. Veri ToplamaAraştırmada ı e.--..

form ile toplanmıstu. }

a|anyazın taraması r:;edilen verilerin çözüııJkullanılmıştır.

d. Geçerlikre(Araştırmada eeı,

gerçekleştirilmiştir.} Araştırmanın

hazırlanırken ilgili alanilgili kavramsal bır ce:veriler üzerinde sınıt]:temalar, ilgili kavraınl:ıAraştırma öncesi ok*öğretmenlerin sınıfl an:.

} Araştırmanıı ;

sii|ı:eci ve bu süreçte ı "

bağlamda, araştıımanı:,süreci. verilerin !]ıirtanımlanmıştır. Araşıır:araştırmacı, süreçte r aıılen ham veriler, fornı.:şekilde araştırmacı ıar]

e. Verilerin Çö;Anket teknigi ı.,

baş,u.urulmuştur. İçen^,(2008) göre verilerın ı.

çıkarılabilir.VeriIerin bet-:

gerçekleştirilmi ştir.} Toplanan hL._

sınıflandırılmıştır} Toplanan \ e]-

belirlenen ı"emalar. cc:..} Oluşturulan tc

frekans değerleri çıkaı.Belirlenen bu ana teı-_;

tiekans değerleri çıkaıiı

_- 1tin kavramının öğrencİler__":, kar-ramları tespİt etmek ve:._,: çalışmaktır. Bu amaçlar

,_ _.:.s algılayabilmekte midir?;_;"_ıi bilgileri yeterli midir?::_ _:zla hangİ kavraın ya da

:. ; ... batı. kuzey ve giine1

-::_ .::.:ıleri tercih etmelerindeki

.: _irnek olay çalışmaslr:::. " r,e ''nasıl?" sorularına; ],.,:ınt111 olarak İrdeleme,_.s::.sı desenlerİnden bİrİsı_; ,;; geçmiş tek durum de-.:_. :lt tabaka veya biriın:.j:ı:nlada ele alınan durum.,:, 'u3ling olan görüşleridir.:_:.:..*rinin iç içe geçmiş:-.jılunu ayrınhlı olarak

i :-_:ım-ö_uretİm yılı bahar__ı:;retıın birinci kademe

!:_:::_;\ a katılması istenilen:-,.:_üaZine gÖre konumları

; ı ;jılnııştir. Önce seçilen].i:; \. amacl kendilerine:;=]:ıi.rle görüşülmüştür.: :;.riğı hakkında bilgiler:::.. ,, e kapsamı hakkrndaı;_];:_:- cİnsivetlerİ önceden;:i:;ı .,,lmak üzere iki eşii

." rl,_:ı:ı için araştırmacılar[j: _. -.:Clr.

c. Veri Toplama AracrAraŞtırmada veriler açık uçlu olarak hazırlanan ve iki farklı sorudan oluşan

form ile toplanmıştır. Forma, uzman görüşleri doğrultusunda ve konu ile ilgilialanyazın taramasr yapılarak son şekli verilmiştir. Araştırma kapsamında eldeedilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizi tiirlerinden tümevarımcı analizkullanılmıştır.

d. Geçerlik ve GüvenirlikAraştumada geçerlik ve güvenirliğin sağlanmasında aşağıdaki işlemler

gerçekleştirilmiştir.} Araştırmanın iç geçerliğini (inandırıcılığını) aıtırmak için form

hazırlanırken ilgili a|anyazın incelemesi ve uzman görüşleri sonucunda konu ileilgili kavramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu kavramsal çerçeve ile toplananveriler üzerinde sınıflandırmalar yapılmıştır. Ayrıca yapılan içerik analizindetemalar, ilgili kavramları kapsayacak kadar geniş olarak belirlenmeye çalışılmıştır.Araştıma öncesi oku1 yönetiminden izin alınmış ve sadece gönüllü olanöğretmenlerin sınıflarından veri toplanmıştır.

} Araştırmanın dış güvenirliğini (aktarılabilirliğini) artırmak için araştırmasüreci ve bu süreçte yapılanlar alrıntılı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Bubağlamda, araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama atacı, veri toplamasüreci, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması ayrıntılı bir biçimdetanımlanmıştır. Araştırmanın dış güvenirliğini (teyit edilebilirliğini) artırmak içinaraŞtırmacr, süreçte yapılanları ayrıntılı bir biçimde tanımlamıştır. Alrıca elde edi-len ham veriler, formlar ve sınıflandırmalar başkaları tarafindan incelenebilecekşeki lde araştırmacı tarafindan saklanmaktadır.

e. Verilerin Çözümlenmesi ve YorumlanmasrAnket tekniği ile toplanan verilerin analizinde, içerlk analizi

başvurulmuştur. içerik analizi yoluyla veriler tanımlanmıştır yıldırım ve(2008) göre verilerin içinde saklı olabilecek gerçekler içerik analizi

tekniğineŞimşek'eile ortaya

çıkarılabilir.verilerin betimsel analizleri aşağıdaki işlemler doğrultusunda

gerçekleştirilmiştir.} Toplanan bütiin forma|ar, izerinde anlamsal bir değişiklik yapılmadan

sınıflandırılmıştır} Toplanan verilere dayalı olarak tematik bir çerçeve oluşturulmuş,

belirlenen temalar, çeşitli sınıflara ayrılmıştır.} Oluştuıulan tematik çerçeve doğıultusunda, veriler okunarak, temaların

frekans değerleri çıkarılmıştır. Bu temalar ana başlıklar altında gruplandırılmıştr.Belirlenen bu ana temalar altında alt temalar oluşturularak her bir kavram içinfrekan s değerleri çıkarılmıştır.

889

f.Bulgular ve YorumlarBu bölümde öncelikle farkh okullarda öğenim gören katılımcıların, birinci soruya

yönelik verdikleri cevaplarda yön belirtmede kullandıklan terimlerin kullanım sıkhklarıbelirlenmiştir. Ardından da öğrencilerin kavşak noktası olarak belirledikleri bir nevimihenk taşları belirlenerek bunların arasmdaki farklılıkların nedenleri üzerindedurulmuştur.

Öğrencilerin; okulunuzun konumunu, şehir nıerkezini dikkate alarak tarif edebilirmisiniz? Sorusuna verdikleri cevaplardaki yön terimlerinin kullanım sıklıkları tablo l deverilmiştir.Tablo 1, Öğencilerin; "okalunuzun konumunu, şehir merkezini r]ikkate alarak tarif edebilirmisiniz? " Sorusrrna verdikleri cevaplardaki yön terimlerinin kullanım sıklıkları

Tablo l dikkatle incelendiğinde ilk göze çarpan sağ ve sol terimlerinin kullanılmasıklığıdır. Bu terimleri sırasıyla aşağı ve yukarı terimlerinin takip ettiği gödlmektedir.Konum belirlemede ana yönler olarak bildiğimiz doğu, batı, kuzey ve gtiney terimlerininkullanımına ise genelde başvurulmaınrş, sadece kuzey terimi diğerlerine göre kısmen tercihedilmiŞtir. Bu durumu şehrin kuzey tarafindan seçilen okulun, şehir merkezine görekonumu diğerlerine göre daha uzak olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Formların incelenmesi sırasrnda ditr<kati çeken noktalardan biri de öğrencilerinkonunı belirtmek kavramını tam olarak anlamlandıraınadıkları hususudur. Yaklaşık % 20lik bir grup (57 kişi) tarif etmek yerine adres bilgilerini girmişlerdir.

"Ege Bölgesi'nd.e, Balıkesir, Dinkçiler mahallesi, yunu.s Emre ilköğretim okulu","Adnan Menderes Mah. Sırı,ı Özbay Cad. 10]00 Balıkesir", "Yılt]ız Mah. Aksov Cad.Merkez, Bo l ıkesiı"',..

Az sayıda öğenci de tarif ederken toplu taşlma ile olan yol bilgisini vermiştir.Şehiı, nıerkezinden B], 83 ya da 85 otobüslerine binersen doğruca 23 Arisan İÖo'na

gelirsin"...Bunun yanl sra şehir merkezine göre okulun konumunu tarif ederken ana yönleri

kullanan öğrencilerin saylsl sadece 29 kişi (yaklaşık %10) ile sınırlıdır."Şehir merkezinin güneyinde Atatürk Devlet Hastanesi civıırında", "Ziraat

Bankası'ndan giineye doğru yüriiyoruz, Göğüs hastalıkları Hastanesinin karşısındaki morrenkli bina" "Çarşının kuzeyinde, Adnan Menderes Caıııi'sinin batısında", "Şehirnıerkezinin batısındadır. Adnan Menderesin Ortasında, Pazar yerinin altında", ...

Yapılan tarifler içerisinde öğrencilerin büyiik çoğıınluğu (yaklaşık %80) mesafehakkında bilgi vermemişlerdir. Burırrn yan1 sıra mesafe belirten öğrencilerin bazılan daabartılı denecek kadar yanlış mesafeler kullanmışlardır.

"Dinkçiler ni_:;-

(gerçek mesafe 200 ;:,

Devlet hastanes iııti c,:

300 m. olmalıydı)...Buna karşıiı ı

de yok değildir (2-r k::"Çarşı nıerke::,Öğrenciler t"ı

pazar yeri gibi mekar..."...pazar 1et,:

... trafoyu geçiııce s o, -i,

Bazı ögrenc_-,göre şekillendirerek :ı

"...Kelenıencıbir cami yar. Ordaı; ,.

do ğru giderkel,ı o| a ti,i

Öğencilenn.konumunu tarif etie,,

terimlerinin kuilanıln:

Talılo 2. Ögrencileı:_:tarif eder nıisı,:.:

Tab1o 2'1e :",alteınatif terimlere _: _:

Öğenciler yaşadık-":seçtikleri terimlerdc:, .

.. iı.lllnll: ] jı1': .

batısıncla da Ege D:,:,ve Manisa'nııı kıi:.-. -,

Ç anakkale' niıı d o,!:,, :

Manisa ve İznıiı, o,-;.:

Gene1 geıe:_:

olan al7a 1,önleı:890

Sınıf Sağ Sol Aşağı Yukarı Doğu Batı Kuzey Günev4 64 56 l8 I2 8 2 J

5 62 53 24 22 2 3 2 2

6 46 45 I2 tl 2

7 44 42 o 13 2 1

8 16 43 t1 12 l l t l

9 18 44 4 6 l 2

l0 42 42 6 4

11 39 28 6 2

12 36 )ö 7 J

ToPLAM 437 391 97 85 8 14 l0 7

r-_fİll. birinci soruya::_ ı..-ianım sıklıkları:e_:,.cülerİ bİr nevi

:.;:ıleri üzerinde

, :__;".;'-. rarif edebilir: ._.;_ııları tablo 1 de

'-. tcı,if edebilir

;:ınin kullanılma

=_ görülmektedir.

: ,;;ı, terimlerinin.:e kısmen tercih:ıerkezine göre

:_ :: de öğrencilerin.::-: \-aklaşık % 20

:.cgretinı okulıı".'.[,ılı, Aksov Cad,

__-'1.::_- ı ermiştir. ..

.": __; -^_] \'isan IOO'na

::: -ıerken ana yÖnleri

=, _. _-. _;,ıııda", "Ziraat;--,- ,- j-17i,575ındaki nıor:.a :-ı:isrııcla", "Şehiı,

,- -;--:-,,-ia", ...

;. :i.-:şık 9/o80) mesafe: _:::.;ılerin bazil,arı da

"Dinkçiler mahallesi muhtarlığından aşağıya doğru 3 km git karşına çıkacaktır"(gerçek mesafe 200 m.) "şehir merkezinden güneye doğru l km yürüsün oradan AtatürkDevlet hastanesinden 2 ]on daha gelirsen okalumıızu görürsün" (gerçek mesafeler lkm,300 m. olmahydı)...

Buna karşın az da olsa mesafe olarak gerçeğe yakln uzaklıklar kullanan öğrencilerde yok değildir (23 kişi, yaklaşık %l0).

"Çarşı merkezinden güneye doğru l hn uzaklıkta, Cezaevinden 200 m. sonra" ...

Öğrenciler tarifler silaslnda; hastane, diğer okullar, cezaevi, stad},tım, trafo vepazar yeri gibi mekdnları mihenk taşları olarak kullanmayı tercih etmişlerdir.

"...pazar yerinin altında, ...cezaevinden 200 m sonrcı, ...hastanenin sol çaprazında,... tr afoyu geçinc e s o l da, ... s t adyumdan yukarı do ğru ...

Bazı öğrenciler tarif sffasmda kullanılan köşe noktalarını kendi zihin harilal,arınagöre şekillendirerek anlatmışlardır.

"...Kelemençe Marketin önünden sağa dönüp ileriye giderken sola dönün. Oradabir cami var. Ordan yukarı gidip, dümdüz gidelim, sonra yukarı çıkın. Askeriyeden aşağıdoğru giderken orada göreceğiniz okul."

Öğrencilerin, komşusu olduğunıuz illeri dikkate alarak Balıkesir'in haritadakikonumunu tarif eder misiniz? Şeklindeki soruya vermiş oldukları cevaplardaki yönterimlerinin kullanılma sıklığına ait veriler tablo 2 de verilmiştir.

Tablo 2. Ögrencilerin; komşusu olduğumuz illeri dikkate alarak Balıkesir'in haritadaki konumunutarif eder mi s iniz? sorusuna verdikleri terimlerinin kullanım

Sınf Sağ Sol Aşağı Yukarr Doğu Batı Kuzev Güney

4,7

5 6 6 24 23 23 25

5 9 6 7 7 22 25 25 24

6 9,7

t1 9 19 l8 21 20

7 8 9 9 l3 21 l9 22 21

8 6,7

7 7 z4 23 24 f/

9 ll 9 8 9 14 16 |5 21

l0 11 8 7 9 1,7 1,7 l9 17

11 9,7 ,7

8 2l 20 22 21

|2 6 4 4 5 z4 24 25 24

ToPLAM 76 62 66 73 186 185 l96 |97

sıklıkları

Tablo 2'ye bakıldığında diklıati çeken ilk detay, ana yönlerin kullanımının diğerılteıııatif terimlere göre oldukça baskın bir şekilde kullanılma sıkhklarıdır (yaklaşık %80).Ögrenciler yaşadıkları şehrin haritadaki konumunu tarif ederken, okullarını tarif ederkenseçtikleri terimlerden daha farkh bir terminoloji kullanmışlardır.

"jlimiz Türkiye'nin Marmara Bölgesinde, Marmara Denizinin güneyindedir,.aıısında da Ege Denizi bulunur." "Marınara Bölgesinde, Çanakkale'nin doğusunda, İzmir,.: Manisa'nın kazeyinde, bursa ve Kiitahya'nın batısında yer alır." "Bursa'nın batısındo,Ccıııakkale'nin doğusrında yer alır." Batısında Çanakkale, doğusunda Bursa, güneyinde',{anisa ve jzmir olup, Ege ve Marmcıra denizlerine sınırı yardır, " ...

Genel geçerliliği olan ve harita okumada en önemli unsur olan yön kavramlarlndan:.an ana yönlerin kullanılmasının yanında, göreceli olan ve harita ile birlikte

891

kullanıldığında geçerliliği olamayan alternatif yön terimleri de öğrenciler tarafındankullanılmıştır. Bunun yanı slra hem ana yönlerin hem de alternatif yön terimlerinin iç içekullanıldığı da sıklıkla görülmüştür.

"Türkiye'ni batısında, Btırsa, Kütahya, Manisa ve Çanakkale'nin taııı ortalarında.""Marmara Denizi'nin güneyinde, Çanakkale nin sağında Manisa'nın solunda. "Batıda,Manisa'nın iistünde, Çanakkale'nin altındadır." "Çancıkkale ve Bursa'nın ortasında,Manisa'nın üstünde yer alır." "Marınara Bölgesinde, İzıııir'in sağ üst çaprazında yeralır. " . ..

g. Sonuçİlktlgretim ve ortaögretim kademelerinden öğrencilerin katılımcı olarak yer aldığı bu

çalışmanın sonucunda tartışmaya değer bulduğumuz önemli noktalar aşağıda maddelerhalinde verilmiştir.

} Öğrencilerin büyük çoğunluğu okullarının konumunu tarif ederken gerçek yönleryerine daha öznel olan sağ, sol, aşağı ve 1ukarı gibi alteınatif yön beiirtme terimlerinikullanmaktadırlar. Bu hususta ilgili literatürde de benzer bulgulara rastlanmakla birlikte,gerek giinlük hayatla gerekse okulda ve arkadaş çevresinde benzer tariflerin kullanılmasınınbu hususta önemli payı vardır. Ayrıca sayısı fazla olmamak üzere (akılda kalıcı olmasıaçısından) mihenk taşları olarak belirlenen mekAnları esas alarak yapılan kısa mesafekonum tariflerinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.

} Yine de belirli bir mekanı baz alarak yapılan tariflerde ınesafe 1 km den faz|a isekabaça ana yönü (doğu, batı, kuzey, güney) verdikten sonra diğer tanlml yapmak dahauygun olacaktır.

} Özellikle mesafe konusrında öğrencilerin büyük bir yanılgı içerisinde olduklarıelde edilen verilerden de açıkça görülmektedir.

} Öğrencilerdeı,ı az da olsa bir bölümü tarifleri yaparken kendi ilgi ve ihtiyaçlarıdoğultusunda belirlediği mekdnlar üzerinden gitmeldedir, Bu durum tarifi alanlar içinyanlış bşr yönlendirmeye yol açabilecektir.

} Çalışmanın veri toplama süreci içerisinde özeliikle ilköğretim I. Kademedeyönler konusu işlenirken kullanılan materyaller ve öğretmenler tarafından öğrencilereverilen çahşma yaprakları da tarafımızca incelenmiştir. İlginç bir bulgu olarak daverilebilecek olan bu inceleme esnasında öğrencilere yön kavramı verilirken genellikleinternet üzerinden temin edilen hazr harita ve krokilerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Budruumda öğrenciler kendi yakın çevrelerini değil de kendilerine göre sanal mekAnlarüzerinde çalışma yaptıklarından, yaşadıkları mekAn içerisinde yön tayini konusundasıkıntılar yaşamaktadırlar. Ban çalışma yapraklarında okul merkeze alınarak etrafindakiyaşam alarunın bir krokisi verilmiştir. Bu kroki içerisinde kütüphane, park, kilise ya dacami, polis merkezi ve pastane resmedilmiştir. Gerçekle uzaktan yakından ilgisi olmayanbu tip sanal mekdnlar çocukların algılaması üzerinde de etkili olabilmektedir.

} Spesifik bir mekAnın tarifine göre daha genel bir yerin konumu hakknda bilgiistenildiğinde ise öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun gerçek yön terimlerini rahathklakullanabildikleri görülmüştiir. Öznel ifade kullanım oranlnln yaklaşık o/o2}'|erc kadardüştüğü ikinci sorudaki durum incelendiğinde öğrencilerin tamamlnln programın gereğiolarak öğrenmiş oldukları yaşadığım yer iinitesi içerisindeki uygulamaların çeşitliolmaması ve sadece şehrin konumunu gösteren bir çalışma içermesinden kayıaklandığıdüşünülmektedir.

} İkinci soruya verilen cevaplar incelendiğinde; ilköğretim birinçi kademedördiinçü sınıf öğrencilerinin ana yön terimlerini en sık kullanan kesim olduğu

892

görülmektedir. Bunda ; ..

olduğu kanaatine varılı:.. -ı

h. ÖnerilerMekdn co$af-ı:: -

kadar önem arz eı.mek:;:krokisini çizeriz ve zan]j:

şahıslara zihin haritanıızYapılan bu çalışmadan . :sonra. cogıafi beceri]er,-zayıf oldukJarı kanaaı i.-..

Özellikle jlk dc:-hayattan olduğu kadaı .;etkinlik olsun diye .ar.-.tam olarak erildiğindeı e:

Sadece ilköğrc:,: _

konum tespiti konu1,:.,.verilmelidir.

Literatiir çalışnı:.bahsi geçen ?h? uIı:_].:Fakülteleri. Eğitiın F,,.-Dalları ve Sos1 al B.

=gözden kaçırdığıınız .. :

Fakültelerinin Sını l' Ö;.Formdl eğitiıı *.

fakültelerdeki cogıra;.,o1acaktır kanaatindeı iz

Cograf1 a dc:..:,..:kolaylaşıırmasıdır, Ec *

yolu da onu sorguIaı:ı:,. :

Kaynaklar

Hançer|İoğlu. OO. i lı;' --Karabağ. S. ( ]9q8 ı C _.-_ -

Dergisi. C:l8. S:], i. : ,

Karabağ. S. ü200l, .l =,

İnceleme Kılar uzı- : _

Marsden, B.. 1q"6. Gç.. -:.:MCCED. (l995ı\1ç: _ .

McClure, R. W. 11 oo_

Cognıtıve Fıe]d T,,. -Oklahoma.

Piageı. J.. ]92q. The ( _

Senemoğlu.N.(]00], \-: _-

Şimşek H. ve Yıldır.,, . ,.

Ankara.Tomal. N. i200Oı "( ._.-_-

Eğiıim Dergi:i. (ı-:ı _

;; ilğrencİler tarafından::.:,.Jn terimlerinin iç içe

t--; ; ıii77 tam ortalarında.",,,-: i:.|1 solunda. "Bcıtıda,

, ,, Bıırsa'nın ortasında,.: -;l tist çaprazında yer

..___::ıcı olarak yer aldığı bu:__:_;]aI aşağıda maddeler

. :.:__ ederken gerçek yönler:-,',, ;ıı beliıtme terimlerini

"*.:: rastlanmakla birlikte,:; : :.:İ t]erİn kullanıİmasının.-.:e ıakılda kalıcı olması

ı_.:rİi 1apılan kısa mesafe

:-- :.".ale I km den fazla İse

;._:eı tanlml yapmak daha

-, ::.l1gı içerisinde oldukları

ı_::ı i.fldi ilgi ve ihtiyaçları

- :_ruIn tariI-ı alanlar için

_: .ii,öğretim I. Kademede::__3: taraflndan Öğrencilere

;_:: bir bulgu olarak da

ı -:,nı verilirken genellikle

=:_iığı tespit edilmiştir. Bu.::-_ıe gÖre sana1 mekdnlar.-]Ğ3 }ön tayini konusunda-;:_<eze alınarak etrafindaki_:_:hane, park, kilise ya da

-- 1akından ilgisi olmayan':::-mektedir.

.r_ı konumu hakkında bilgi:a } ön terimlerini rahathkla: . aklaşık o/o2}'|ere kadar::_f,ıninln programın gereği

.c:ki uygulamaların çeşitli. ; ;-nesinden kaynaklandığı

_iögretim birinci kademeı, kullanan kesim olduğu

görülmektedir. Bunda etkili olan esas faktörün, konuları yakın zamaııda işlemiş olmalarıolduğu kanaatine varılmıştır.

h. ÖnerilerMekAn coğrafyanın en önemli unsurlarındandır. Dolayısıyla mekflnın tarifi de bir o

kadar önem arz etmektedir. Yaşadığımız ve gezmiş olduğumuz mekönların zl|ınimize birkrokisini Çizeriz ve zamanl geldiğinde bunu tekrar kullanmak isteriz. İkinci ya da üçüncüŞahıslara zihin haritam|z| aç:ıp, belirli mekönların tarifini yapma ihtiyacı da hissedebiliriz.Yapılan bu Çalışmadan elde edilen bulguların yorumlanması ve bir sonuca bağlanmasındansonra, coğrafi becerilerin en önemlilerinden olan yön belirleme konusunda öğrencilerinzayıf oldukları kanaatine varılmıştır.

Özellikle ilk defa yön kavramlarının verildiği birinci kademede ömekler günllikhayattan olduğu kadar öğrencinin yakın çevresinden de olmasına dikkat edilmelidir. Sırfetkinlik olsun diye sanal ortamlardan oluşan etkinliklere yer verirken öncesinde konununtam olarak erildiğinden emin olunması gerekmektedir.

Sadece ilköğretimde değil, ortaöğetim coğrafya derslerinde de sık sık yön tayini vekonum tespiti konularına değinilerek yaşanılan mek6n hakkında öğrencilere bilgilerverilmelidir.

Literatür çalışması sırasında Tiirkiye'de Yiikseköğretimde Coğrafya denildiği zamanbahsi geçen ana unsurlar olarak Fen Edebiyat, Edebiyat ve Dil ve Tarih CoğafyaFakülteleri, Eğitim Fakülteleri btinyesinde yer-alan Cografya Öğretmenliği AnİUilİmDalları ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim dallarına yer verilmektedir. Buradagözden kaçırdığımız ya da tizerinde laykıyla durmadığımız bir nokta da EğitimFakültelerinin sınıf Öğretmenliği, hatta okul Önçesi Aıabilim dallarıdır.

FormAl eğitimde bilginin temellerinin atıldığı bu bölümlere öğretmen yetiştirenfakültelerdeki coğrafya öğretim elemanlarına ayrıca iş düştüğünü de eklemek yerindeolacaktır kanaatindeyiz.

Coğrafya dersinin en büyük amacı edinilen bilgilerin hayata yansıtılarak onukolaylaştırmasıdır. Edinilen bilgilerin beceriye dönüşüp dönüşmediğini görmenin en kolayyolu da onu sorgulamaktır. Sorgulanamayan bilgi beceriye dönüşemez.

Kaynaklar

Hançerlioğlu, OO. (1992) Felsefe Sözlüğü. Remzi Kitabevi, İstanbul.Karabağ, S. (1998) "Coğra§za öğretiminde anahtar soı-ular ve kavramlar", G.Ü Gazi Eğitim Fakültesi

Dergisi, C:18, S:2, Ss:38, Ankara.Karabağ, S. (2001). İlkOğetim Sosyal Bilgiler Konularında Coğafyanın içeriği, Ders Kitabı

İnceleme Kılavuzu. (Ed. L. Küçiikahmet_C. Şahin), Nobel Yayın Dagİtım. Ankara.Marsden, B., I976, Geography 1 1-16, David Fulton Publishers, London.MCCED. (1995) Metro Colins Cobuild Essantial Dictionary, 278.McClure, R. W. (1992). A Conceptual Model for Map Skills Cumculum Development Based Upon A

Cognıtıve Fıeld Theory Phılosophy. Oklahoma State University (Yayımlanmamış Doktora Tezi)Oklahoma.

Paykoç, F. (1991). Tarih Öğretimi. Anadolu Üniversitesi Açıköğetim Yay. Eskişehir.Piaget, J., 1929,The Child's Conception of the World, Routledge and Kegan Paul, London.Senemoğlu,N.(2001). Kuramdan Uygulamaya Getişim ve Ögrenme. Ankara: Gazi Kitabevi.ŞimŞek H. ve Yıldırım, A. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınevi:

Ankara.Tomal, N. (2009) "Coğrafl'a derlerinde edinilen bilgilerin günliik hayatta kullanımları", Kastamonu

Eğitim Dergisi, Ocak 2009, C: 17, No: 1, Ss:229-240.

893