ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Τίτλος << Η Επαγγελματική Αποκατάσταση των Ενήλικων με Νοητική Υστέρηση >>

Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Κ. Καλμαντή

Φοιτήτριες: Νικολοπούλου Βασιλική ( Α.Μ. 14009 ) Παπαγεωργοπούλου Χριστίνα ( Α.Μ 14022 ) Ονταμπασίδου Πελαγία ( Α.Μ 14002)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος Σελίδα 3

Περίληψη Σελίδα 4

Ορισμός Αποκατάστασης Σελίδα 5

Διαγνωστικά Κριτήρια & Ορισμός Νοητικής Υστέρησης Σελίδα 5

Αίτια Νοητικής Υστέρησης Σελίδα 6

Ταξινόμηση Νοητικής Υστέρησης Σελίδα 7

Χαρακτηριστικά ατόμων με Νοητική Υστέρηση Σελίδες 7 & 8

Γνωστικές Δυσκολίες ατόμων με Νοητική Υστέρηση Σελίδα 9

Μέθοδοι Εκπαίδευσης ατόμων με Νοητική Υστέρηση Σελίδα 10

Επαγγελματική Εκπαίδευση ατόμων με Νοητική Υστέρηση Σελίδα 11

Περιγραφή Δραστηριότητας ατόμου με Ελαφριά Νοητική Υστέρηση Σελίδες 12 – 14

Βιβλιογραφία Σελίδα 15

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εργασία αυτή ασχολείται με την επαγγελματική αποκατάσταση των ενήλικων ατόμων με νοητική υστέρηση. Αρχικά. περιγράφονται τα διαγνωστικά κριτήρια και δίνεται ο ορισμός της νοητικής υστέρησης. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά τους ανάλογα με το επίπεδο της νοητικής υστέρησης. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι γνωστικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά. Ταυτόχρονα, δίνονται πληροφορίες για τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο χώρο της εκπαίδευσης. Επιπρόσθετα, παρουσιάζεται η επαγγελματική εκπαίδευση τους και η δραστηριότητα που επιλέξαμε για να βοηθήσουμε τους ενήλικες με νοητική υστέρηση, χρησιμοποιώντας ένα περιστατικό που σκεφτήκαμε εμείς.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σε αυτή την εργασία ασχολούμαστε με τη νοητική υστέρηση σε ενήλικες. Αρχικά, παρουσιάζεται ο ορισμός της επαγγελματικής αποκατάστασης, ενώ στη συνέχεια περιγράφονται τα διαγνωστικά κριτήρια και δίνεται ο ορισμός της νοητικής υστέρησης. Επιπλέον, δίνονται πληροφορίες για τα αίτια της νοητικής υστέρησης και την ταξινόμηση της ανάλογα με το δείκτη νοημοσύνης των ατόμων. Κατόπιν, παρουσίαζονται τα χαρακτηριστικά των ατόμων ανάλογα με το επίπεδο νοητικής υστέρησης ( ελαφριά, μέτρια, σοβαρή και βαριά ) καθώς και οι γνωστικές τους δυσκολίες στους τομείς της προσοχής, ταχύτητας επεξεργασίας πληροφοριών, οργάνωσης πληροφοριών και μνήμης. Ταυτόχρονα, δίνονται πληροφορίες για τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο χώρο της εκπαίδευσης ( ανάλυση έργου, μέθοδος της ακολουθίας, μέθοδος της βαθμιαίας απόσβεσης του οπτικού ερεθίσματος και μέθοδος της επαυξημένης υπόδειξης).Τέλος δίνονται πληροφορίες για την επαγγελματική τους εκπαίδευση καθώς και για το περιστατικό που επιλέξαμε σε συνδυασμό με τη δραστηριότητα.Ο Πέτρος είναι ένας ενήλικας 19 ετών με ελαφριά νοητική υστέρηση και με δείκτη νοημοσύνης 65 μετά από τεστ νοημοσύνης που έκανε. Εδώ κι ένα χρόνο με παρακίνηση της οικογένειας του, επισκέπτεται ένα κέντρο επαγγελματικής εκπαίδευσης (ΚΕΚ), δύο φορές την εβδομάδα για να ανακαλύψει τις επαγγελματικές του δεξιότητες. Έπειτα, από την συμπλήρωση τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού που του δόθηκε από τον ειδικό επαγγελματικό σύμβουλο του κέντρου, αποδείχτηκε ότι ο Πέτρος έχει καλύτερες επιδόσεις στα μαθηματικά και ότι θέλει να απασχοληθεί στο ταμείο κάποιου από τα καταστήματα της οικογένειάς του. Σε πρώτη φάση θα είναι βοηθός ταμεία και στη συνέχεια θα εργαστεί ως ταμίας, υπό την επίβλεψη του αδερφού του. Μετά από τα αποτελέσματα του τεστ, η εργοθεραπεύτρια του κέντρου σκέφτηκε μία δραστηριότητα για να ενισχύσει τις μαθηματικές ικανότητες του Πέτρου. Σε πρώτο στάδιο, του έμαθε να αναγνωρίζει, να διακρίνει και να χρησιμοποιεί τα κέρματα και έπειτα σε δεύτερο στάδιο τα χαρτονομίσματα.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Αποκατάσταση είναι μία δυναμική διαδικασία μέσα από την συντονισμένη εφαρμογή ιατρικών, κοινωνικών, εκπαιδευτικών μέτρων που έχει στόχο να υποβοηθήσει το άτομο να φτάσει το μέγιστο δυνατό επίπεδο λειτουργικότητας και να ενταχθεί στην κοινωνία .( Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1981 )

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ & ΟΡΙΣΜΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΗΣ

Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη νοητική υστέρηση που χρησιμοποιεί το Εγχειρίδιο Αμερικάνικης Ένωσης Ψυχιάτρων είναι ( μετάφραση στα νέα ελληνικά από τουςΚώστας Γκοτζαμάνης & Κατερίνα Τζωρτζακάκη, 2011 )

-Η νοητική ικανότητα είναι σημαντικά κάτω από το μέσο όρο : ένα δείκτη νοημοσύνης περίπου στο εβδομήντα ή πιο κάτω σε ατομικό τέστ νοημοσύνης.

-Συντρέχουσες δυσλειτουργίες ή αναπηρίες στην παρούσα προσαρμοστική ικανότητα σε τουλάχιστον δύο από τις ακόλουθες περιοχές: επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, κοινωνικές – διαπροσωπικές δεξιότητες, χρήση κοινοτικών πόρων, αυτοκαθοδήγηση, ακαδημαϊκές δεξιότητες, εργασία, ψυχαγωγία, υγεία και ασφάλεια.

-Η ηλικία έναρξης είναι πριν τα δεκαοκτώ έτη.

Ένας ορισμός που είναι ευρύτερα αποδεκτός για τη νοητική υστέρηση δίνεται από τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Νοητικής Υστέρησης το 1983 και σύμφωνα με αυτόν:

Η νοητική υστέρηση είναι μία σημαντικά κάτω από το μέσο όρο γενετική νοητική λειτουργία, που συνοδεύεται από ανεπάρκειες στην προσαρμοστική συμπεριφορά στις ακόλουθες περιοχές: επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, κοινωνικές – διαπροσωπικές δεξιότητες, χρήση κοινοτικών πόρων, αυτοκαθοδήγηση, ακαδημαϊκές δεξιότητες, εργασία, ψυχαγωγία, υγεία και ασφάλεια και εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής περιόδου.

Επομένως η νοητική υστέρηση δεν είναι χαρακτηριστικό του ατόμου, αλλά αφορά την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του και τις απαιτήσεις που υπάρχουν σε αυτό. Σε περιπτώσεις ελαφριάς μορφής, μπορεί να αποτελέσει μία προσωρινή κατάσταση, ενώ σε πιο βαριές περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσει μόνιμη κατάσταση στη ζωή του ατόμου. Πρέπει να αντιμετωπίζεται έχοντας ως προτεραιότητα το σεβασμό της ζωής του ατόμου και την συμμετοχή σε μία ζωή με νόημα ( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

ΑΙΤΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΗΣ

Προγεννητικά αίτια

1.Κληρονομικοί παράγοντες,2.Χρωμοσωμικές ανωμαλίες (σύνδρομο Down, σύνδρομο Klinefelter, σύνδρομο Turner),3.Ασθένειες της εγκύου (λοιμώξεις,ερυθρά,ιλαρά),4.Ανωμαλίες μεταβολισμού,5.Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου,6.Ανοξία,7.Τραυματισμοί της εγκύου,8.Κακή διατροφή,9.Δηλητηριάσεις από μόλυβδο.

Περιγεννητικά αίτια

1.Ανοξία,2.Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου, 3.Πρόωρη γέννηση.

Μεταγεννητικά αίτια

1.Μολυσματικές ασθένειες,2.Ατυχήματα,3.Υψηλός πυρετός,4.Μεταβολικές ανωμαλίες,5.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες(ιδρυματοποίηση, στερημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον,συναισθηματική αποστέρηση).

( Wenar C. & Kerig P., 2008 )

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΗΣ

Η πιο διαδεδομένη ταξινόμηση της νοητικής υστέρησης χρησιμοποιεί ως κριτήριο το δείκτη νοημοσύνης. Αν και ο δείκτης νοημοσύνης δεν είναι ένα απόλυτα ορθό κριτήριο, χρησιμοποιείται ευρέως ως σύστημα ταξινόμησης. Έτσι προκύπτουν τα παρακάτω στοιχεία:

α.ελαφριά νοητική υστέρηση Δ.Ν 50/55 ως 70

β. μέτρια νοητική υστέρηση Δ.Ν 35/40 ως 50/55

γ.σοβαρή νοητική υστέρηση Δ.Ν 20/25 ως 35/40

δ. βαριά νοητική υστέρηση Δ.Ν κάτω από 20/25.

( Wenar C. & Kerig P., 2008 )

XΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Ελαφριά νοητική υστέρηση

Αποτελεί την πολυπληθέστερη ομάδα ( 85 % ). Για την εμφάνιση της, ευθύνονται κατά κύριο λόγο κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες καθώς και άλλοι παράγοντες όπως είναι το στερημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον και η συναισθηματική αποστέρηση. Σπάνια διαγνώσκεται στην προσχολική ηλικία, αν και φαίνεται ότι τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν κάποιες δυσκολίες. Η είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο σηματοδοτεί την αναγνώρισή τους. Δεν παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στο ύψος και στο βάρος σε σχέση με τα υπόποιπα παιδιά, αλλά εξαιτίας νευρολογικών προβλημάτων, η φυσική και κινητική τους κατάσταση είναι λίγο πιο χαμηλή ( Παρασκευόπουλος, 1980 ). Μπορεί να παρουσιάσουν βλάβες στην ακοή, στην όραση, ή και στον συντονισμό των κινήσεων. Ωστόσο, αυτές οι περιπτώσεις δεν είναι πολύ συχνές. Κατανοούν τα περισσότερα μαθήματα του δημοτικού σχολείου. Προσαρμόζονται στην κοινωνία με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να είναι ανεξάρτητοι όσο αυτό είναι εφικτό. Αποκτούν επαγγελματικές δεξιότητες, αλλά μπορεί να χρειάζονται βοήθεια και επίβλεψη ( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

Μέτρια νοητική υστέρηση

Οφείλεται κυρίως σε βιολογικά αίτια, καθώς και σε ατυχήματα, μικροτραυματισμούς ή μολυσματικές ασθένειες κατά την ενδομήτρια, περιγεννητική, βρεφική ή νηπιακή ηλικία. Έχουν εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά ( βάρος, ύψος, κατασκευή σώματος, χαρακτηριστικά προσώπου ) και η διάγνωση μπορεί να γίνει από τη βρεφική ή την πρώτη παιδική ηλικία. Αποτελεί το 10% του συνολικού πληθυσμού των ατόμων με νοητική υστέρηση. Η κινητική τους ικανότητα είναι φτωχή, ενώ εμφανίζουν προβλήματα στην αδρή και στη λεπτή κινητικότητα, λόγω βλαβών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Παρουσιάσουν πιο σοβαρά προβλήματα στην ακοή, στην όραση, στο λόγο και στην ομιλία ( προβλήματα σε επίπεδο άρθρωσης – γραμματικής – συντακτικής δομής, φτωχό λεξιλόγιο, δυσκολία στην κατανόηση εννοιών, περιορισμένη ακουστική διάκριση ). Καταφέρνουν όμως να αποκτήσουν τις βασικές σχολικές δεξιότητες ( ανάγνωση και γραφή απλών φράσεων και μικρών κειμένων,ο υπολογισμός αριθμητικών πράξεων ). Σε κοινωνικό επίπεδο, μπορούν να αποκτήσουν κάποιο βαθμό κοινωνικής υπευθυνότητας και δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης, να τρώνε, να ντύνονται, να προστατεύονται από συνηθισμένους κινδύνους στο σπίτι και στο σχολείο, να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του σπιτιού και του σχολείου, να σέβονται την περιουσία των άλλων και να συνεργάζονται μαζί τους. Επαγγελματικά μπορούν να προσφέρουν δουλειά κάτω από επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια ή στην ανοικτή αγορά εργασίας ( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

Σοβαρή νοητική υστέρηση

Οφείλεται αποκλειστικά σε βιολογικά αίτια, δεν αποκλείονται όμως ατυχήματα, μικροτραυματισμοί και μολυσματικές ασθένειες κατά την ενδομήτρια, περιγεννητική, ή βρεφική ηλικία. Αποτελεί το 3-4% του συνολικού πληθυσμού των ατόμων με νοητική υστέρηση. Έχουν εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά και συνήθως συνοδεύεται από σοβαρά προβλήματα όπως είναι η εγκεφαλική παράλυση και οι συναισθηματικές διαταραχές. Η φυσική και κινητική τους κατάσταση παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Ο λόγος τους είναι στοιχειώδης, ενώ εμφανίζουν προβλήματα άρθρωσης. Μπορούν να ωφεληθούν μέχρι ενός σημείου από τη διδασκαλία προακαδημαϊκών δεξιοτήτων όπως είναι η οικειότητα με το αλφάβητο και η απλή αρίθμηση. Τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα στοχεύουν στην κοινωνική προσαρμογή τους σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον. Πολλές φορές χρειάζονται ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

Βαριά νοητική υστέρηση

Αποτελεί το 1-2% του συνολικού πληθυσμού των ατόμων με νοητική υστέρηση. Οι περισσότεροι έχουν διαγνωσμένο νευρολογικό πρόβλημα, που είναι υπεύθυνο για τη νοητική υστέρηση. Η κινητική ανάπτυξη, η προσωπική φροντίδα και οι επικοινωνιακές δεξιότητές τους μπορούν να βελτιωθούν, εάν τους δοθεί η απαραίτητη εκπαίδευση. Τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα στοχεύουν στην κοινωνική προσαρμογή τους σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, όπως συμβαίνει και στη σοβαρή νοητική υστέρηση ( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Τα άτομα με νοητική υστέρηση εμφανίζουν γνωστικές δυσκολίες στους παρακάτω τομείς:

Προσοχή:Τα άτομα με νοητική υστέρηση παρουσιάζουν ελλείψεις στην προσοχή των κατάλληλων διαστάσεων (χρώμα, σχήμα, μέγεθος, βάρος) ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή ερεθίσματος . Δυσκολεύονται να προσέξουν τις σωστές διαστάσεις των αντικειμένων, που θα τους προβαίνουν τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να τα διακρίνουν μεταξύ τους. Όσο πιο χαμηλά βρίσκονται η νοητική ηλικία και ο δείκτης νοημοσύνης, τόσο πιο πολύ δυσκολεύεται κάποιος να αποκτήσει συμπεριφορά διάκρισης ( Westling, 1986 ).

Ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών:Τα άτομα με νοητική υστέρηση χρειάζονται περισσότερο χρόνο για την αποκωδικοποίηση γνωστών πραγμάτων. Επιπλέον, ο χρόνος αντίδρασης αυξάνεται πιο πολύ, όσο αυξάνονται τα ερεθίσματα που χρειάζονται κωδικοποίηση ( Westling, 1986 ).

Οργάνωση των πληροφοριών και χρήση της λογικής:Τα άτομα με νοητική υστέρηση δυσκολεύονται να οργανώσουν τις πληροφορίες που εισέρχονται στον εγκέφαλό τους. Βέβαια, μπορούν να μάθουν στρατηγικές οργάνωσης των πληροφοριών, αλλά και πάλι συναντούν δυσκολίες στη μεταβίβαση των στρατηγικών που μαθαίνουν, σε νέες καταστάσεις κάνοντας δύσκολη τη γενίκευση στην επίλυση των προβλημάτων. Επιπλέον, δεν είναι σε θέση να επιλύσουν τα προβλήματα τους χρησριμοποιώντας τη λογική ( Westling, 1986 ).

Μνήμη:Τα άτομα με νοητική υστέρηση παρουσιάζουν ελλείψεις στη βραχυπρόθεσμη μνήμη και στη μετάβαση από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Δεν τα καταφέρνουν πολύ καλά στη χρήση στρατηγικών διαμεσολάβησης ή επεξεργασίας για να ενισχύσουν την αποθήκευση και την ανάκτηση πληροφοριών από τον εγκέφαλο. Παράλληλα, δυσκολεύονται να επιλέξουν την σωστή στρατηγική. Ταυτόχρονα, αποτυγχάνουν στις δεξιότητες μνήμης και δυσκολεύονται να θυμηθούν πράγματα εύκολα ( Westling, 1986 ).

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Ανάλυση έργου: κατάτμηση της εργασίας σε μικρότερα στάδια που θα οδηγήσουν στον τελικό στόχο. Κάθε μικρό βήμα, που οδηγεί στον επιθυμητό στόχο συμπεριφοράς, πρέπει να κατακτηθεί από το παιδί, πριν προχωρήσει στο επόμενο στάδιο.

Μέθοδος της ακολουθίας: καταγραφή της ακολουθίας των συμπεριφορών, μέχρι να τελειώσει η εργασία. Η μέθοδος αυτή είναι χρήσιμη στην αργή καταγραφή της χρονικής ακολουθίας των δεξιοτήτων και των δραστηριοτήτων.

Μέθοδος της βαθμιαίας απόσβεσης του οπτικού ερεθίσματος: συστηματική μείωση της έντασης των οπτικών ερεθισμάτων.

Μέθοδος της επαυξημένης υπόδειξης:Η επαυξημένη υπόδειξη θεωρείται αποτελεσματική μέθοδος στην κατανόηση της διάκρισης μεταξύ δύο στοιχείων, που αποτελεί σημαντικό συστατικό της μάθησης. Η εκπαίδευση ξεκινάει από το στοιχείο που διαφέρει, για παράδειγμα το γκρι χαρτονόμισμα, με σταδιακή μείωση των κόκκινων χαρτονομισμάτων μέχρις ότου μείνουν ένα γκρι και ένα κόκκινο χαρτονόμισμα.

( Πολυχρονοπούλου, 1995 ).

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Η επαγγελματική εκπαίδευση ατόμων με νοητική υστέρηση αποτελεί βασικό δικαίωμα τους και είναι πολύ σημαντική για αυτά τα άτομα. Μέσα από την εργασία τους, αποκτούν αυτοσεβασμό και αυτοεκτίμηση, ενώ μπορούν να έχουν πρόσβαση σε καταναλωτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά αγαθά. Αποτελεί μέσο αυτονομίας και έχει θεραπευτική αξία, καθώς αξιοποιεί τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους. Η επαγγελματική εκπαίδευση ατόμων με νοητική υστέρηση πρέπει να αποτελεί βασικό κομμάτι του αναλυτικού προγράμματος όλης της εκπαίδευσής τους. Οι ειδικοί τομείς της επαγγελματικής εκπαίδευσης είναι:

- η αυτονομία, δηλαδή δεξιότητες για να φροντίζει τον εαυτό του χωρίς τη βοήθεια της οικογένειάς του ( προσωπική υγιείνη, ντύσιμο, χτένισμα, διατροφή, χρησιμοποίηση των μέσων μεταφοράς ),

-οι κοινωνικές δεξιότητες, για να συμμετέχει το άτομο σε ομαδικές δραστηριότητες ( συνεργασία, κοινωνική προσαρμογή ),

-τεχνικές επαγγεματικές δεξιότητες ( βασικές συνήθειες εργασίας, εκμάθηση επαγγελαμτικών δεξιοτήτων ),

-πρακτικές σχολικές γνώσεις ( ανάγνωση και γραφή απλών φράσεων και μικρών κειμένων,ο υπολογισμός αριθμητικών πράξεων ),

-προγραμματισμός ελεύθερου χρόνου.

Το πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης ατόμων με νοητική υστέρηση περιλαμβάνει έξι στάδια:

1.Εκτίμηση της ζήτησης των επαγγελμάτων στην αγορά εργασίας.2.Αρχική αξιολόγηση των ανεπαρκειών και των ικανοτήτων του ατόμου.3.Επαγγελματικός προσανατολισμός ( στάδιο προεπαγγελματικής εκπαίδευσης, όπου συνταιριάζονται οι ικανότητες του ατόμου με το επάγγελμα που του αρέσει )4.Εκπαίδευση σε ένα επάγγελμα, όπου υπάρχει μαθητεία μέσα στη σχολή, πρακτικές σχολικές γνώσεις για τη στήριξη της επαγγελματικής εκπαίδευσης, έμφαση σε κοινωνικές δεξιότητες και σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, ευαισθητοποίηση των εργοδοτών και της κοινότητας, μαθητεία στον ανοιχτό χώρο εργασίας.5.Επαγγελματική τοποθέτηση μετά τη λήξη των σπουδών.6.Συμβουλευτική και υποστήριξη μετά την επαγγελματική τοποθέτηση.

( Πολυχρονοπούλου, 1996 ).

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕ ΕΛΑΦΡΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Κλινική εικόνα

Ο Πέτρος είναι ένας ενήλικας 19 ετών με ελαφριά νοητική υστέρηση και με δείκτη νοημοσύνης 65 μετά από τεστ νοημοσύνης που έκανε. Ο Πέτρος προέρχεται από ευκατάστατη οικογένεια με την οποία έχει πολύ καλές σχέσεις. Ζει με την οικογένεια του. Η οικογένεια του έχει μια γνωστή αλυσίδα καταστημάτων με ρούχα στην οποία θέλει να εργαστεί. Εδώ κι ένα χρόνο με παρακίνηση της οικογένειας του, επισκέπτεται ένα κέντρο επαγγελματικής εκπαίδευσης (ΚΕΚ), δύο φορές την εβδομάδα για να ανακαλύψει τις επαγγελματικές του δεξιότητες. Έπειτα, από την συμπλήρωση τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού που του δόθηκε από τον ειδικό επαγγελματικό σύμβουλο του κέντρου, αποδείχτηκε ότι ο Πέτρος έχει καλύτερες επιδόσεις στα μαθηματικά και ότι θέλει να απασχοληθεί στο ταμείο κάποιου από τα καταστήματα της οικογένειάς του. Σε πρώτη φάση θα είναι βοηθός ταμεία και στη συνέχεια θα εργαστεί ως ταμίας, υπό την επίβλεψη του αδερφού του. Μετά από τα αποτελέσματα του τεστ, η εργοθεραπεύτρια του κέντρου σκέφτηκε μία δραστηριότητα για να ενισχύσει τις μαθηματικές ικανότητες του Πέτρου. Σε πρώτο στάδιο, του έμαθε να αναγνωρίζει, να διακρίνει και να χρησιμοποιεί τα κέρματα και έπειτα σε δεύτερο στάδιο τα χαρτονομίσματα.

Όνομα δραστηριότητας

Διδασκαλία των χαρτονομισμάτων με τη μέθοδο της επαυξημένης υπόδειξης.

Η επαυξημένη υπόδειξη θεωρείται αποτελεσματική μέθοδος στην κατανόηση της διάκρισης μεταξύ δύο στοιχείων, που αποτελεί σημαντικό συστατικό της μάθησης.Για παράδειγμα, ο εργοθεραπευτής, για να βοηθήσει τον Πέτρο να διακρίνει το κόκκινο από το γκρι χαρτονόμισμα, μπορεί να παρουσιάσει πολλά κόκκινα χαρτονομίσματα και ένα γκρι χαρτονόμισμα. Η εκπαίδευση ξεκινάει από το στοιχείο που διαφέρει, στην περίπτωσή μας το γκρι χαρτονόμισμα, με σταδιακή μείωση των κόκκινων χαρτονομισμάτων μέχρις ότου μείνουν ένα γκρι και ένα κόκκινο χαρτονόμισμα.

Εξατομικευμένη αξιολόγηση και διδασκαλίαΣτόχος: Να διδαχθεί ο ενήλικας με ελαφριά νοητική υστέρηση τα χαρτονομίσματα των 5, 10, 20, 50 και 100 ευρώ και να μπορεί να τα διακρίνει (έχει διδαχθεί ήδη τη διαχείριση των κερμάτων).

Περιβάλλον και Υλικά

Ρύθμιση: Στο χώρο του εργαστηρίου, σε ένα τραπέζι.

Υλικά: χάρτινα ορθογώνια παραλληλεπίπεδα χαρτονομίσματα που θα είναι ζωγραφισμένα με γκρι (5 ευρώ), κόκκινο (10 ευρώ), μπλε (20 ευρώ), πορτοκαλί (50 ευρώ) και πράσινο (100 ευρώ) αντίστοιχα και θα αναγράφουν τον αριθμό που θα υποδηλώνει την αξία του χαρτονομίσματος.Προφυλάξεις: Να αναγνωρίσει ο Πέτρος ότι τα χαρτονομίσματα που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας δεν είναι αληθινά. Ωστόσο, πρέπει να τα μεταχειρίζεται με προσοχή, δηλαδή να μην τα σκίζει, να μην τα καταστρέφει.

Διδακτικό περιεχόμενο

Αρχικά ο Πέτρος πρέπει να αναγνωρίζει το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ. Βάζουμε πάνω στο τραπέζι ένα χάρτινο χαρτονόμισμα των 5 ευρώ (γκρι) και πολλά χαρτονομίσματα των 10 ευρώ (κόκκινα). Η εκπαίδευση ξεκινάει από το χαρτονόμισμα που διαφέρει, στην περίπτωσή μας τα 5 ευρώ, με σταδιακή μείωση των χαρτονομισμάτων των 10 ευρώ, μέχρις ότου μείνει ένα χαρτονόμισμα των 5 ευρώ και ένα των 10 ευρώ. Αντίστοιχα, πράττουμε και για τα υπόλοιπα χρήματα. Προχωρούμε σε εκμάθηση νέου χαρτονομίσματος, μόνο εφόσον έχουμε κατανοήσει ότι ο Πέτρος να γνωρίζει με ακρίβεια τα προηγούμενα.

Διδακτική Διαδικασία

1. Δείχνουμε στον Πέτρο το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ και του λέμε ότι: «Τα 5 ευρώ είναι το γκρι».2. Στη συνέχεια τοποθετούμε πάνω στο τραπέζι το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ και μερικά χαρτονομίσματα των 10 ευρώ.3. Τον ρωτάμε: «Δείξε μου ποια είναι τα 5 ευρώ». Ο Πέτρος αφού αναγνωρίσει ότι το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ είναι το μοναδικό μας το δείχνει ή το σηκώνει.4. Εάν πράξει λάθος, του ξαναδείχνουμε ποια είναι τα 5 ευρώ και του λέμε πάλι: «Τα 5 ευρώ είναι το γκρι».5. Εάν πράξει σωστά τον επιβραβεύουμε λεκτικά (Μπράβο Πέτρο πολύ σωστά, το βρήκες) .Έπειτα, αφαιρούμε ένα από τα χαρτονομίσματα των 10 ευρώ και τον ξαναρωτάμε να μας δείξει το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ. Εάν το επιλέξει σωστά, τον επιβραβεύουμε και επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία, έως ότου μείνει ένα χαρτονόμισμα των 10 ευρώ και αυτό των 5 ευρώ.6. Στο τελευταίο στάδιο ζητείται από τον Πέτρο ξανά να διαλέξει το χαρτονόμισμα των 5 ευρώ ανάμεσα στα δύο (10 και 5).Με τον ίδιο τρόπο γίνεται και η εκμάθηση των υπόλοιπων χαρτονομισμάτων στις επόμενες συναντήσεις.

Στοιχεία εκτέλεσης δραστηριότητας

Αισθητηριακά

Αισθητηριακή Επεξεργασία:

απτική:ο Πέτρος έχει την ικανότητα να ερμηνεύει, να διακρίνει και να εντοπίζει τα ερεθίσματα που του μεταδίδει η εργοθεραπεύτρια χρησιμοποιώντας τους απτικούς υποδοχείς του δέρματος, περιλαμβάνει αναγνώριση και εντοπισμό των δακτύλων,

ιδιοδεκτική:η ικανότητα του Πέτρου να ερμηνεύει, να διακρίνει και να εντοπίζει τα ερεθίσματα που του μεταδίδει η εργοθεραπεύτρια από τους μύες, τις αρθρώσεις και τους άλλους εσωτερικούς ιστούς, που δίνουν πληροφορίες σχετικά με τη θέση κάθε μέλους του σώματος και τις σχέσεις μεταξύ τους,

αιθουσαία:η ικανότητα του Πέτρου να ερμηνεύει, να διακρίνει και να εντοπίζει τα ερεθίσματα που του μεταδίδει η εργοθεραπεύτρια από τους υποδοχείς του έσω ωτός που αφορά τη θέση της κεφαλής ως προς το σώμα και τον κάθετο άξονα της κίνησης,

οπτική:ο Πέτρος έχει την ικανότητα να ερμηνεύει, να διακρίνει, να εντοπίζει και να επεξεργάζεται τα ερεθίσματα που του μεταδίδει η εργοθεραπεύτρια χρησιμοποιώντας τους οπτικούς υποδοχείς (οφθαλμούς), περιλαμβάνει τη περιφερειακή και κεντρική όραση, την οξύτητα σαν αντίδραση στο φως ή στο σκοτάδι, την επίγνωση χρώματος και σχήματος,

ακουστική:ο Πέτρος έχει την ικανότητα να ερμηνεύει, να διακρίνει, να εντοπίζει και να επεξεργάζεται τους ήχους που του μεταδίδει η εργοθεραπεύτρια χρησιμοποιώντας τους ακουσικούς υποδοχείς.

Αντιληπτική Επεξεργασία:

στερεογνωσία:o Πέτρος έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) χρησιμοποιώντας την αίσθηση της αφής, της ιδιοδεκτικότητας και της γνώσης,

κιναισθησία:η ικανότητα του Πέτρου να αναγνωρίζει τη διαδρομή και την κατεύθυνση των κινήσεων των αρθρώσεων,

σχήμα σώματος:η ικανότητα του Πέτρου να αποκτά εσωτερική γνώση του σώματος και των σχέσεων των μελών μεταξύ τους,

διάκριση δεξιού – αριστερού:η ικανότητα του Πέτρου να διαφοροποιεί τη μία πλευρά του σώματος του από την άλλη,

σταθερότητα σχήματος:ο Πέτρος έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει σχήματα και αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) σε διαφορετικό περιβάλλον, θέση και μέγεθος,

χωρικές σχέσεις: η ικανότητα του Πέτρου να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σε σχέση με τα αντικείμενα ή τα αντικείμενα σε σχέση με τον εαυτό του:

-θέση στο χώρο: η ικανότητα αντίληψης από τον Πέτρο εννοιών όπως επάνω, μπροστά, κάτω, πίσω, ανάμεσα σχετικά με το που βρίσκονται τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) που του δείχνει η εργοθεραπεύτρια,

-τοπογραφικός προσανατολισμός: η ικανότητα του Πέτρου να καθορίζει τον εντοπισμό των αντικειμένων ( τα χαρτονομίσματα ),τη θέση τους και τη διαδρομή τους,

οπτική συνέχεια – οπτική ολοκλήρωση: η ικανότητα του Πέτρου να αναγνωρίζει σχήματα και αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) από μία ατελή παράσταση,

διάκριση μορφής από το φόντο:η ικανότητα του Πέτρου να αναγνωρίζει και να διακρίνει τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) από το φόντο,

αντίληψη βάθους: η ικανότητα του Πέτρου να καθορίζει τη σχετική απόσταση ανάμεσα σε αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) και τις αλλαγές σε επίπεδες επιφάνειες ( τραπέζι όπου γίνεται η δραστηριότητα ).

Νευρομυοσκελετικά

έλεγχος στάσης σώματος: η χρήση των λειτουργιών του προσανατολισμού και της ισορροπίας, για τη διατήρηση της κατάλληλης στάσης σώματος, κατά τη διάρκεια των λειτουργικών κινήσεων που κάνει ο Πέτρος στη δραστηριότητα αυτή,

ευθυγράμμιση στάσης σώματος: η διατήρηση της βιο-μηχανικής απαρτίωσης των μερών του σώμετος ώστε ο Πέτρος να συμμετέχει και να εκτελεί τη δραστηριότητα,

εύρος κίνησης: η κίνηση των μερών του σώματος του Πέτρου στο εύρος της τροχιάς τους με σκοπό να έχει άμεση επαφή με τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ),

δύναμη: η δύναμη που καταβάλλεται από τον Πέτρο για να πιάσει τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ) που του παρουσιάζει η εργοθεραπεύτρια,

μυϊκός τόνος: o βαθμός της τάσης του μυός του Πέτρου ή ο βαθμός αντίστασης του μυός κατά τη διάταση του που του επιτρέπει να έρθει σε άμεση επαφή με τα αντικείμενα ( τα χαρτονομίσματα ).

Κινητικά

αδρός συντονισμός: χρήση μεγάλων μυϊκών ομάδων για τις ελεγχόμενες σκόπιμες κινήσεις που απαιτούνται ώστε ο Πέτρος να συμμετέχει και να εκτελεί τη δραστηριότητα,

λεπτός κινητικός συντονισμός: χρήση μικρών μυϊκών ομάδων για τις ελεγχόμενες σκόπιμες κινήσεις που απαιτούνται ώστε ο Πέτρος να συμμετέχει και να εκτελεί τη δραστηριότητα,

πλευρίωση: χρήση του επικρατούντος μέρος του σώματος του Πέτρου για την εκτέλεση της δραστηριότητας,

αμφίπλευρος συντονισμός: συντονισμός των δύο πλευρών του σώματος του Πέτρου κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας,

οπτικοκινητικός συντονισμός: συντονισμός των οπτικών πληροφοριών με τις κινήσεις του σώματος του Πέτρου κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας,

δύναμη λαβής ( άνω άκρου ): το επίπεδο της μυϊκής ισχύος κατά την πλήρη σύλληψη της άκρας χείρας του Πέτρου κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας.

Γνωστικά

Ψυχολογικά

Αξίες: προσδιορισμός των ιδεών και των πεποιθήσεων που είναι σημαντικές για τον Πέτρο,

Ενδιαφέροντα: προσδιορισμός πνευματικών και σωματικών δραστηριοτήτων που προσφέρουν χαρά και ευχαρίστηση στον Πέτρο, ενώ διατηρούν την προσοχή του,

Έννοια εαυτού: ανάπτυξη της αξίας του σωματικού και συναισθηματικού εαυτού του Πέτρου.

Κοινωνικά

Εκτέλεση ρόλων: προσδιορισμός, διατήρηση και ισορρόπηση ρόλων που κάποιος αναλαμβάνει ή αποκτά μέσα στην κοινωνία πχ. ταμίας,

Κοινωνική συμπεριφορά: η κατάλληλη αλληλεπίδραση μεταξύ της εργοθεραπεύτριας και του Πέτρου μέσα από τη χρήση των τρόπων συμπεριφοράς, της βλεμματικής επαφής, των χειρονομιών, της ενεργητικής ακρόασης και της έκφρασης ευατού,

Διαπροσωπικές Δεξιότητες: χρήση λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας ανάμεσα στο Πέτρο και την εργοθεραπεύτρια στη διάρκεια της δραστηριότητας,

Έκφραση εαυτού: χρήση τρόπων συμπεριφοράς και δεξιοτήτων του Πέτρου για την εκφράση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αναγκών του.

Αυτοδιαχείρηση

Δεξιότητες αντιμετώπισης ( στρεσογόνων καταστάσεων ): προσδιορισμός και διαχείριση των αντιδράσεων του Πέτρου απέναντι σε στρεσογόνες καταστάσεις που θα αντιμετωπίσει όταν εργαστεί σαν ταμίας,

Αυτοέλεγχος: τροποποίηση της συμπεριφοράς του Πέτρου σύμφωνα με τις ανάγκες, απαιτήσεις και περιορισμούς του περιβάλλοντος, τις προσωπικές φιλοδοξίες του Πέτρου και την ανατροφοδότησή του από τους άλλους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών: DSM - IV - IR =Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM - IV – IR / επιμέλεια: Κώστας Γκοτζαμάνης & Κατερίνα Τζωρτζακάκη, ( 2011 ) .

Κουτσούκη, Δ. ( 1997 ), Ειδική Φυσική Αγωγή. Θεωρία και Πρακτική. Αθήνα. Εκδόσεις:Κουτσούκη, Δ.

Μαλαματίδου – Ρουσσάκου, Ε. ( 1997 ), Ψυχιατρική Εργοθεραπεία. Σημειώσεις για το τμήμα Εργοθεραπείας.

Παρασκευόπουλος, Ι. ( 1980 ), Νοητική Καθυστέρηση. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.

Πολυχρονοπούλου, Σ. ( 1995 ), Παιδιά και Έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες. Εκδόσεις: Πολυχρονοπούλου, Σ.

Πολυχρονοπούλου, Σ. ( 1996 ), Νοητική Υστέρηση. Σημειώσεις για το Μεταπτυχιακό ΠρόγραμμαΣπουδών Ειδικής Αγωγής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Wenar, C. & Kerig P. ( 2008 ), Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις: Δαρδάνος Γ.

Westling, D.L. ( 1986 ), Introduction to Mental Retardation. New Jersey: Prentice Hall, Inc.