ortografia di papiamentu na skol sekundario

18
67 ORTOGRAFIA DI PAPIAMENTU NA SKOL SEKUNDARIO DAYANARA NOOR, RADULPHUS COLLEGE, UNIVERSIDAT DI KÒRSOU RONALD SEVERING, FUNDASHON PA PLANIFIKASHON DI IDIOMA, UNIVERSIDAT DI KÒRSOU 1 Introdukshon Idioma papiamentu a drenta skol sekundario na aña 1998 1 komo materia obligatorio. Outoridat lokal a presentá meta básiko pa enseñansa di lenga. A skirbi programa ku liña didáktiko kaminda ta distinguí e abilidatnan lingwístiko ku studiante mester dominá, manera abilidat di skucha, papia, lesa i skirbi. Banda di e abilidatnan prinsipal akí tambe tin di pone atenshon na e áreanan adishonal manera reflekshon riba idioma i literatura. Ku e kuadro di lei i e liñanan didáktiko komo base, i punto di salida, a diseñá i desaroyá material adekuá pa por duna e alumnonan lès di papiamentu 2 . Pa e área di skirbimentu ta promové pa studiante por presentá un teksto skirbí ku ta sosialmente aseptabel pa skol i komunidat. Aki ta eksigí un presentashon ortográfiko i uzo di puntuashon adekuá. Por pone ku dominio di ortografia ta mas un asuntu sosial ku un eksigensia lingwístiko. Pues, ortografia ta na fabor di komunikashon por eskrito. Den un proseso di komunikashon ordinariamente tin tres komponente prinsipal: e emisor, e mensahe i e reseptor. Den un proseso di komunikashon pa partikularmente teksto skibí (figura 1), kodifikashon ortográfiko i dekodifikashon ortográfiko ta dos komponente adishonal relevante. E emisor ta emití Figura 1 Skema di komunikashon pa idioma skirbí 1 Na 1986 a kuminsá ku papiamentu komo materia den skol básiko. Un desenio despues, na 1998, ora a introdusí e sistema di formashon básiko, den tur tipo di enseñansa sekundario, for di vsbo te havo/vwo, papiamentu a bira materia obligatorio. 2 Fundashon pa Planifikashon di Idioma a desaroyá i produsí método pa siña papiamentu pa idioma materno den enseñansa básiko i sekundario: Mosaiko, Papiamentu den Enseñansa Sekundario (Severing, Suares, Jessurun i.o., 2000; Severing, Jessurun, Brute i.o., 2005, 2007, 2009) EMISOR ESKRITOR Kodifikashon ortográfiko MENSAHE TEKSTO Dekodifikashon ortográfiko RESEPTOR LESADÓ

Upload: uoc-cw

Post on 09-Dec-2023

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

67

ORTOGRAFIA DI PAPIAMENTU NA SKOL SEKUNDARIO

DAYANARA NOOR, RADULPHUS COLLEGE, UNIVERSIDAT DI KÒRSOU

RONALD SEVERING, FUNDASHON PA PLANIFIKASHON DI IDIOMA, UNIVERSIDAT DI

KÒRSOU

1 Introdukshon

Idioma papiamentu a drenta skol sekundario na aña 19981 komo materia obligatorio.

Outoridat lokal a presentá meta básiko pa enseñansa di lenga. A skirbi programa ku

liña didáktiko kaminda ta distinguí e abilidatnan lingwístiko ku studiante mester

dominá, manera abilidat di skucha, papia, lesa i skirbi. Banda di e abilidatnan

prinsipal akí tambe tin di pone atenshon na e áreanan adishonal manera reflekshon

riba idioma i literatura. Ku e kuadro di lei i e liñanan didáktiko komo base, i punto di

salida, a diseñá i desaroyá material adekuá pa por duna e alumnonan lès di

papiamentu2. Pa e área di skirbimentu ta promové pa studiante por presentá un teksto

skirbí ku ta sosialmente aseptabel pa skol i komunidat. Aki ta eksigí un presentashon

ortográfiko i uzo di puntuashon adekuá. Por pone ku dominio di ortografia ta mas un

asuntu sosial ku un eksigensia lingwístiko. Pues, ortografia ta na fabor di

komunikashon por eskrito. Den un proseso di komunikashon ordinariamente tin tres

komponente prinsipal: e emisor, e mensahe i e reseptor. Den un proseso di

komunikashon pa partikularmente teksto skibí (figura 1), kodifikashon ortográfiko i

dekodifikashon ortográfiko ta dos komponente adishonal relevante. E emisor ta emití

Figura 1 Skema di komunikashon pa idioma skirbí

1 Na 1986 a kuminsá ku papiamentu komo materia den skol básiko. Un desenio despues, na 1998, ora a

introdusí e sistema di formashon básiko, den tur tipo di enseñansa sekundario, for di vsbo te havo/vwo,

papiamentu a bira materia obligatorio. 2 Fundashon pa Planifikashon di Idioma a desaroyá i produsí método pa siña papiamentu pa idioma materno den

enseñansa básiko i sekundario: Mosaiko, Papiamentu den Enseñansa Sekundario (Severing, Suares, Jessurun

i.o., 2000; Severing, Jessurun, Brute i.o., 2005, 2007, 2009)

EMISOR

ESKRITOR

Kodifikashon

ortográfiko

MENSAHE

TEKSTO

Dekodifikashon

ortográfiko

RESEPTOR

LESADÓ

68

un mensahe i e reseptor ta risibí e mensahe. Den kaso di idioma skirbí, e mensahe ta

un teksto skirbí. Pa por skirbi i lesa e teksto ta nesesario pa e emisor, òf mihó bisá e

eskritor den e kaso akí, kodifiká e teksto den e ortografia preskribí i pa e reseptor òf

lesadó dekodifiká e teksto pa despues por komprondé i interpretá e mensahe. Ora

komuniká por eskrito, eror ortográfiko por kousa disturbio den e proseso di

komunikashon. E trayekto komunikativo akí mester transkurí sin disturbio; pues, loke

e emisor skirbi mester ta sin eror pa asina e reseptor por kapta e mensahe korekto di e

emisor. Esaki ta konta sin duda pa ortografia. Imperfekshon ortográfiko den un teksto

por kousa ruido den e trayekto komunikativo i perturbá komprenshon di e mensahe.

Sinembargo, ta bon pa relativá peso di ortografia. Ora dediká atenshon na ortografia,

prinsipalmente ta dedikando atenshon na kuido di idioma.

Konteksto di e investigashon. For di 1992 alumno ku yega na skol sekundario ya a

praktiká seis aña ortografia di papiamentu na Kòrsou3. Komo ku papiamentu ta un

materia obligatorio for di 1998, enseñansa di ortografia a kontinuá den enseñansa

sekundario. Tin di opservá ku e método di uso general pa materia papiamentu,

Mosaiko, no ta ofresé un kurso pa ortografia. E método Mosaiko ta diseñá riba un

base funshonal-komunikativo, p’esei e ta evitá ku ortografia ta haña atenshon eksaherá

na lugá di komunikashon. Naturalmente, e método mes ta apliká ortografia segun e

reglanan ofisial, i e ta promové bon uso di ortografia papiamentu. Tin skol ku ta hasi

uso di material adishonal ku ta kontené regla i ehersisio pa praktiká ortografia di

papiamentu. Riba dominio di ortografia papiamentu na skolnan, i spesífikamente na

skol havo/vwo aki na Kòrsou no tin informashon disponibel.

Ophetivo. Den e investigashon akí tin komo ophetivo pa haña un bista di dominio di

ortografia di idioma papiamentu den skol sekundario. Mester haña sa den ki grado i

kon dominio di ortografia ta serka e alumnonan den enseñansa sekundario,

spesífikamente na havo/vwo. E resultadonan por duna indikashon pa determiná kua ta

e reglanan ku e alumnonan di havo/vwo ta dominá i ku kua regla ta difikultoso pa

siña. E resultadonan tin tantu relevansia práktiko pa enseñansa ortográfiko komo

relevansia pa eventual reforma di e reglanan di ortografia. E relato akí ta konsistí di

sinku parti. Promé, tin un parti introduktorio (1) siguí pa e diseño di e investigashon

(2). Despues, ta presentá resultado di e investigashon a base di análisis di e datonan

atkerí (3) i finalmente ta saka konklushon (4).

3 Na 1986 a introdusí Papiamentu komo materia pa mei ora pa dia na skol básiko. Pero idioma di instrukshon

tabata hulandes. E alumnonan tabata siña lesa i skirbi na hulandes. Den e di tres aña eskolar (8/9 aña di edat)

nan tabata siña lesa i skirbi na papiamentu. For di 2004 papiamentu a bira un idioma di instrukshon optativo.

For di e momentu ei, alumno tabata siña lesa i skirbi na papiamentu den grupo tres (anteriormente klas 1, 6 aña

di edat).

69

2 Diseño di e investigashon

Promé ta fiha e preguntanan di investigashon i ta trata e diseño global di e

investigashon (2.1). Despues ta deskribí e grupo di alumno ku ta enbolbí den e

muestreo (2.2). Seguidamente ta deskribí e instrumentario i prosedimentu ku a usa i e

prosedimentu ku a sigui pa atkerí e datonan (2.3). Na final ta diskutí e manera ku a

analisá e datonan (2.4).

2.1 Pregunta di investigashon

Den e investigashon akí ta buska kontesta riba e siguiente pregunta prinsipal:

Kon e dominio di ortografia di papiamentu ta na havo/vwo na Kòrsou?

Pa por yega na kontesta riba e pregunta prinsipal, lo investigá i buska kontesta riba e

siguiente sup-preguntanan:

1. Kon e prestashon general riba ortografia ta?

2. Kon e dominio di algun tópiko ortográfiko ta?

3. Kon ortografia papiamentu ta desaroyá den kurso di e añanan na havo/vwo?

4. Kua di e karakterístikanan di trasfondo di e alumnonan ta influensiá dominio di

ortografia na havo/vwo?

Pa por haña un bista mas detayá i matisá, a skohe pa evaluá sinku aspekto di

ortografia di papiamentu; (1) ortografia general, (2) uso di diferente lèter en partikular,

(3) asentuashon, (4) divishon na sílaba i (5) kontrakshon. Na pregunta 2 lo elaborá

riba e tópikonan ortográfiko partikular akí. Pa por haña kontesta riba e preguntanan

formulá, a selekshoná un grupo di alumno di havo/vwo.

2.2 Grupo di alumno den e muestreo

E muestreo ta konsistí di alumno di un skol sekundario na Kòrsou ku ta representativo

(Radulphus College) pa populashon di alumno den havo/vwo na Kòrsou. E

studiantenan di skol sekundario na nivel di havo/vwo ta hóben entre 12 pa 20 aña. Tur

e hóbennan akí ta haña lès di papiamentu obligatoriamente. A selekshoná un grupo di

alumno ku ta representá alumno di klas 1 te ku 5. A traha ku un kantidat di 325

alumno di klas 1 (50), klas 2 (50), klas 3 havo (50), klas 4 havo (50), i klas havo 5

(50). Di vwo tabatin vwo 3 (25), vwo 4 (25) i vwo 5 (25). Intenshon prinsipal ta, pa

mediante un muestreo di 325 informante ku ta representativo pa e populashon di

havo/vwo na Kòrsou, generalisá e informashon optené pa tur e alumnonan.

2.3 Instrumentario i prosedimentu

Pa por yega na informashon tokante dominio di ortografia di e alumnonan di klas 1 te

ku 5 havo/vwo su a konstruí un prueba di ortografia. Pa por a kolekshoná informashon

tokante e alumno su karakterístikanan di trasfondo, a traha un lista di pregunta.

70

Prueba ortográfiko di elekshon múltiple

E prueba di ortografia ta konsistí di 163 palabra. Kada palabra tin kuater opshon ku

por skohe for di dje. E alumno mester skohe e manera korekto di skirbi e palabranan

yenando un krus den e hòki korekto. Tin tres palabra pa kada regla di ortografia ku a

selektá. Pa traha e prueba, a hasi uso di e publikashon ofisial Ortografia i lista di

palabra Papiamentu: buki di oro 4 (Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2009). E

prueba di ortografia ta kontené e siguiente kategorianan: (1) ortografia en general, (2)

uso di diferente lèter en partikular, (3) asentuashon, (4) divishon na sílaba, i (5)

kontrakshon. Komo ku e diferente difikultatnan ortográfiko ta inkorporá sistemátika-

mente den e prueba ortográfiko, por konsider’é representativo pa dominio di

ortografia. Un skor di 60% i mas por konsiderá sufisiente aki.

Lista di pregunta pa informashon di trasfondo

E lista di pregunta pa informashon di trasfondo akí ta konsistí di 21 punto. E

preguntanan ta relashoná ku e alumno su karakterístika di trasfondo. Tin pregunta

relashoná ku (1) e alumno mes, (2) su mayornan i tambe su amigunan, esta su

ambiente serkano ku e ta komuniká kuné. A usa tres dia pa e studiantenan traha riba e

prueba ortográfiko di selekshon múltiple i e lista di pregunta pa informashon di

trasfondo. Kada klas a haña 45 minüt pa yena e prueba. Pa garantisá uniformidat,

igualdat i ophetividat a laga e studiantenan traha bou di supervishon di un dosente.

2.4 Análisis di dato

Pa kontestá e promé pregunta (1 Kon e prestashon general riba ortografia?) ta lo

kalkulá skor di kada alumno, promedio di kada klas i promedio total di e grupo di

informante. Pa kontestá pregunta 2 (Kon e dominio di algun tópiko ortográfiko ta?), lo

kalkulá skor promedio i porsentahe riba kada unu di e kategoria- òf tópikonan. Na

pregunta 3 (Kon ortografia papiamentu ta desaroyá den kurso di e añanan na

havo/vwo?), lo hasi uso di resultado di kálkulo di pregunta 1, i lo kompará e

promedionan segun e klas ta subi di 1 te 5 havo/vwo, pa midi progreso. Pa haña

kontesta riba pregunta 4, finalmente lo kalkulá korelashon entre prestashon riba

ortografia i karakterístika di e informantenan. Pa importá, prosesá, hasi kalkulashon i

analisá e datonan atkerí, lo hasi uso di e programa Statistical Package for the Social

Sciences (SPSS).

4 E asina yamá Buki di oro ta kontené e ortografia ofisial di papiamentu di 1976 revisá na 2009, ku ta kontené

algun adaptashon. Den e prueba a tene kuenta ku e kambionan resien.

71

3 Resultado di e investigashon

Den e párafonan siguiente lo presentá resultado di e análisis di dato relashoná ku e

kuater sup-preguntanan: pregunta 1 (3.1), pregunta 2 (3.2), pregunta 3 (3.3) i pregunta

4 (3.4).

3.1 Dominio general di ortografia

Tabèl 3.1 ta presentá resultado di prestashon general riba ortografia di papiamentu di

klas 1 te klas 5 di havo i vwo. En total e prueba tabata konsistí di 163 palabra, i e

alumno por a haña un punto pa kada palabra korekto.

Tabèl 3.1 Prestashon general di ortografia di papiamentu di tur klas di havo/vwo

Klas Skor promedio Porsentahe Mínimo Máksimo Stdv.

Klas 1 havo/vwo 111.4 68.3% 61 133 14.8

Klas 2 havo/vwo 101.0 62.0% 56 138 20.8

Klas 3 havo 104.1 63.9% 71 131 12.7

Klas 3 vwo 112.7 69.1% 93 133 11.3

Klas 4 havo 110.0 67.5% 80 134 11.9

Klas 4 vwo 111.6 68.5% 75 133 17.6

Klas 5 havo 113.6 69.7% 81 134 16.3

Klas 5 vwo 123.4 75.7% 104 136 8.3

Promedio 111.0 68.1% 77.5 134* 4.0

* Skor máksimo: 163

Por tuma nota ku klas 2 tin e promedio di skor mas abou i klas 5 vwo tin e promedio

di skor mas haltu. Tambe por mira ku klas 2 tin e skor máksimo di mas haltu i tambe e

skor mínimo di mas abou. E klas akí tin e desviashon stándar mas altu. E

porsentahenan ta indiká ku e prestashon generalmente ta rasonabel (> 60%).

3.2 Dominio di diferente elemento ortográfiko

Pa kontestá pregunta 2 (Kon e dominio di algun elemento ortográfiko ta?), a kalkulá

skor promedio i porsentahe riba kada unu di e elementonan. Asina por haña un bista

mas detayá i matisá di diferente aspekto di ortografia di papiamentu.

Tabèl 3.2 ta duna promedio separá di skor korekto pa 15 diferente elemento

ortográfiko. E 15 elementonan ò otro bisá difikultat ortográfiko ta basá riba e 5

kategorianan ortográfiko ku a distinguí anteriiormente: (1) ortografia general, (2) uso

di diferente lèter en partikular, (3) asentuashon, (4) divishon na sílaba i (5)

kontrakshon. E skor partikular pa kada difikultat operashonalisá den un di e

preguntanan di e prueba por konsultá den Apèndeks 1.

72

Tabèl 3.2 Promedio di skor korekto pa diferente elemento ortográfiko

Elemento ortográfiko Porsentahe

1 Vokal modifiká 70.4%

2 Konsonante modifiká 90.6%

3 Dígrafo 84.0%

4 Palabra fiá intakto 26.4%

5 No ta usa konsonante ‘j’ ni ‘c’ 79.7%

6 Dos vokal banda di otro 17.4%

7 Diptongo en general 83.2%

8 Diptongo partikular 61.3%

9 Triptongo 57.3%

10 Interkalá ‘g’ pa hasi zonido sonoro 77.7%

11 Konsonante dòbel 32.7%

12 Palabra ku tin aksènt skèrpi 51.7%

13 Palabra ku no tin aksènt skèrpi 60.8%

14 Divishon na sílaba 66.0%

15 Kontrakshon 58.5%

Promedio 61.2%

Den tabèl 3.2 por tuma nota ku kategoria di vokal modifiká, konsonante modifiká,

dígrafo, uso di konsonante ‘j’ ni ‘c’, diptongo en general, diptongo partikular,

interkalá ‘g’ pa hasi zonido sonoro i divishon na sílaba ta e kategorianan ku ta skor

riba e promedio. Tambe por tuma nota ku palabra fiá intakto, dos vokal banda di otro,

triptongo, konsonante dòbel, palabra ku tin aksènt skèrpi, palabra ku no tin aksènt

skèrpi i kontrakshon ta e kategorianan ku ta bou di e promedio.

3.3 Desaroyo di ortografia na havo/vwo

Pa haña un bista di desaroyo di dominio ortográfiko den kurso di e añanan den

enseñansa sekundario, a kompará e promedio di e 5 klasnan konsekutivo ku otro.

Gráfiko 1 ta duna resultado di promedio di skor korekto di e alumnonan.

Gráfiko 3.1 Progreso ortográfiko di papiamentu na havo i vwo

56.00%

58.00%

60.00%

62.00%

64.00%

66.00%

68.00%

70.00%

72.00%

74.00%

klas 1 klas 2 klas 3 klas 4 klas 5

po

rse

nta

he

73

Den gráfiko 3.1 por tuma nota di e promedio di klas 1 te ku klas 5 havo/vwo. Den klas

1 e alumnonan su promedio ta 68.3%, despues, den klas dos e promedio ta baha bira

62.0%, den klas 3 e ta subi poko i bira 66.5%, den klas 4 e ta sigui subi i bira 68.0% i

den klas 5 el a bira 72.7%, kua ta e promedio di mas haltu.

Den gráfiko 3.2 ta presentá resultado di dominio ortográfiko di e alumnonan di tur e

klasnan ku liña separá. Havo tin su liña i vwo tin su liña, i tur dos ta huntu den e

gráfiko.

Gráfiko 3.2 Desaroyo separá di ortografia papiamentu na havo i vwo

Den e gráfiko akiriba por haña un bista di e promedionan di klas 1 te ku klas 5 havo.

Por mira ku klas unu su promedio ta bastante haltu 68.3%, despues e promedio ta baha

den klas dos na 62.0%, pero despues ta mira ku e tin un kresementu. Den klas 3 el a

bira 63.9%, den klas 4 el a subi un tiki mas i bira 67.5%, i den klas 5 el a sigui subi i

bira 69.7%. Pues, for di klas 2 bai ariba por mira un kresementu. Den e mesun gráfiko

akí por haña un bista di e promedio di klas 1 te ku 5 vwo. Den klas 1 tin un promedio

di 68.3%, despues e promedio ta baha den klas 2. Den klas 3 e ta subi bai 69.1%, i den

klas kuater e ta baha atrobe i yega 68.5%, pa despues den klas 5 e promedio subi

bastante i yega 75.7%. Den e klasnan di vwo no ta mira un kresementu konstante

sigun e klas ta subi.

Den tur dos gráfiko por nota ku klas 2 ta presta ménos ku klas 1. Den e último klas di

skol básiko, ta tene e prueba final. Ultimo aña e alumnonan por a pasa e prueba, sigun

nan deseo, na hulandes òf na papiamentu. Esaki a pone ku hopi skol básiko a prepará e

alumnonan intensivamente pa e prueba. E intensifikashon akí tin un efekto alargá te

den e promé klas di enseñansa sekundario. Esaki por splika e diferensia den

prestashon ortográfiko.

havo , 69.70%

vwo , 75.70%

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

klas 1 klas 2 klas 3 klas 4 klas 5

Po

rse

nta

he

74

3.4 Influensia riba desaroyo ortográfiko

Pa haña kontesta riba pregunta 4, esta kua di e karakterístikanan di trasfondo di e

alumnonan ta influensiá dominio di ortografia na havo/vwo, a kalkulá korelashon

entre prestashon riba ortografia i karakterístika di e informantenan.

Den e siguiente tabèl por mira e korelashon entre e variabelnan di trasfondo i skor riba

prueba di ortografia

Tabèl 3.3 Korelashon entre e variabelnan di trasfondo i skor riba prueba di ortografia

Faktor Ortografia

Klas .25**

Importansia di papiamentu .14*

Grado di difikultat di ortografia di papiamentu -.38**

Skirbi korektamente .004

Alumno ta papia papiamentu ku mayor .14**

Alumno ta skirbi na papiamentu pa mayor .23**

Importansia di papiamentu pa mayor .03

Grado di difikultat di ortografia di papiamentu (mayor) .04

Mayor ta skirbi na papiamentu pa alumno .10

Mayor ta yuda alumno .02

Alumno ta papia papiamentu ku amigu .10

Alumno ta skirbi na papiamentu pa amigu .06

Alumno ta lesa buki na papiamentu .21**

Sifra pa papiamentu riba rapòrt .30**

*=p=.05; **=p<.01

Den e tabèl akiriba por mira ku e koefisientenan korelativo mas fuerte ta entre sifra di

papiamentu riba rapòrt i skor di prueba di ortografia. Na di dos lugá tin un relashon

entre klas ku e alumno ta aden i skor di prueba di ortografia. Papia i skirbi na

papiamentu tambe tin un relashon ku skor di ortografia.

4 Konklushon

Primeramente lo presentá konklushon di prestashon general, despues ta sigui

konklushon di desaroyo di ortografia na havo/vwo, kaba ta presentá konklushon di

dominio di kada difikultat ortográfiko. Tambe ta presentá konklushon di karakterístika

di trasfondo i por último ta presentá konklushon di faktor ku ta influensiá dominio di

ortografia. Generalmente dominio di ortografia papiamentu den havo/vwo ta

sufisiente. Ta importante pa remarká ku prestashon ortográfiko ta relashoná ku

prestashon general pa idioma (Severing, 1997: 224).

75

4.1 Prestashon general

Den klas 1 e skor ku mas alumno, un total di 6, a haña ta 122/123, ku ta 75.2%. E skor

di mas abou ta 61 (37.4%), i esun mas haltu ta 133 (81.6%). E porsentahe promedio di

e prestashon general riba dominio di ortografia di papiamentu ta 68.1%. Konsiderando

ku a pone adelantá ku 60% bai ariba por interpretá komo un resultado sufisiente, por

bisa ku esaki ta indiká ku prestashon general di ortografia ta riba sufisiente. Pues en

general, e dominio ta sufisiente. E klas ku a skor bou di e promedio ta klas 2, havo 3 i

havo 4, i e sobránan a skor riba e promedio. Ta interesante pa opservá ku e alumnonan

ku tin den klas 1 ta e promé kohorte di enseñansa di fundeshi. Un posibel splikashon

por ta ku e alumnonan akí mester a haña papiamentu di un forma strukturá na skol

básiko. Tambe ta konosí ku nan a pasa eksamen tantu na hulandes komo na

papiamentu. Ke men, en todo kaso, nan ta presta mihó riba ortografia di papiamentu

kompará ku e alumnonan ku tin den klas 2 bai ariba. Ta mira esaki tambe na e echo ku

nan promedio ta un 68.3%, ku ta mas haltu ku klas 2, 3 i 4 havo i klas 2 i 4 vwo.

4.2 Desaroyo general di ortografia

Despues di a analisá e prueba di ortografia, a yega na e konklushon ku tur klas su

promedio ta riba 60 porshento, pues no tin niun klas ku un promedio insufisiente. Den

e klasnan di havo por mira un kresementu segun ku e klas ta bira mas haltu. Den klas

1 e promedio ta 68.3%, den klas dos el a baha poko bira 62.0%, pero for di klas dos el

a sigui subi. Klas tres tin un promedio di 63.9%, klas kuater 67.5% i klas 5 tin un

promedio di 69.7 porshento. Den e klasnan di vwo tin un otro situashon. E promedio

ta keda subi i baha, pues no ta mira un kresementu fiho ni tampoko un bahada fiho. E

promedio di e dos promé klasnan huntu ta 65.2%, i e promedio di klas 3 vwo te klas 5

vwo ta 71.1%. Aki ta mira un desaroyo un tiki mas fuerte. Ke men ku e alumnonan ku

ta sintá den klas 3 vwo bai ariba a traha e prueba di ortografia un tiki mas mihó ku e

alumnonan den klas 3 havo pa 5 havo. Pero ta un echo ku e alumnonan di vwo tambe

tabatin eror den e prueba; pues, pa e alumnonan di e klasnan vwo tambe ta konta ku

mester bai pone poko mas atenshon ku ta poniendo na e momentunan akí na

ortografia. Por konkluí ku tin un desaroyo den kurso di e añanan na skol havo/vwo.

Por mira klaramente ku sigun e klas ta subi, e promedio pa e prueba di ortografia

tambe ta subi.

4.3 Dominio di difikultat ortográfiko

Dominio fuerte. Pa kuminsá, e alumnonan ta dominá tur kategoria di palabra ku ta

pertenesé na e parti di ortografia en general. Pues, nan ta dominá palabra ku vokal

modifiká (ò, ù, è) i tambe nan ta dominá palabra ku konsonante modifiká (ñ). Palabra

ku e dígrafonan dj, zj, ch tambe e alumnonan ta dominá. Den e parti akí e kategoria di

palabra ku mas alumno ta dominá ta esun di konsonante modifiká siguí pa dígrafo ‘ch’

i despues dígrafo ‘dj’.

76

Banda di e parti akí tin tambe e parti di uso di diferente lèter en partikular. Aki e

alumnonan a demostrá ku nan ta dominá mayoria di palabra ku tin diptongo, i tambe

nan sa ku no ta prinsipiá ningun palabra ni ningun sílaba ku un diptongo kresiente.

Ademas, nan ta dominá palabra kaminda no ta skirbi konsonante ‘w’ entre vokal ‘u’ i

un otro vokal, i e alumnonan sa ku pa haña e zonido sonoro dilanti di ‘e’, ‘è’ òf ‘i’ ta

interkalá un ‘u’ si tin un ‘g’ nan dilanti.

Dominio swak. Di otro banda, tin e kategorianan ku e alumnonan ta dominá ménos

bon. Den e kaso akí, nan ta palabra ku a adoptá intakto di otro idioma i ku ta konsiderá

palabra strañero, palabra ku ta skirbi ku dos vokal banda di otro i palabra ku e

diptongo ‘au’. Tambe e alumnonan no ta dominá palabra kaminda ta suprimí aksènt pa

redusí na un mínimo e signonan ortográfiko. Ademas, e alumnonan ta dominá palabra

kaminda ta skirbi e diptongonan ‘ui’ i ‘ue’ komo ‘wi’ i ‘we’ tras di e velar sonoro ‘g’.

Otro tipo di palabra ku e alumnonan no ta dominá ta palabra kaminda no ta skirbi

konsonante ‘y’ entre vokal ‘i’ i un otro vokal, palabra ku ta konsistí di triptongo i

palabra ku tin konsonante dòbel. Den e parti akí, e kategoria di palabra ku mayoria di

alumno ta dominá ta palabra ku diptongo ‘òi’ siguí pa palabra ku diptongo ‘ue’ i

despues palabra ku no ta usa konsonante ‘c’.

Asentuashon. Den e parti di asentuashon a sali na kla ku e alumnonan ta dominá

palabra ku ta pone aksènt skèrpi riba e sílaba tóniko di tur palabra skèrpi ku ta terminá

ku un vokal. Tambe nan ta dominá tur palabra esdrúhulo i palabra kaminda aksènt

grave tin preferensia riba aksènt skèrpi. Ademas, nan ta dominá palabra skèrpi ku ta

terminá ku un diptongo dekresiente òf un triptongo ku no ta haña aksènt skèrpi. Di

otro banda, nan no ta dominá palabra ku mester pone aksènt skèrpi riba e sílaba tóniko

di palabra grave ku ta terminá ku un konsonante ni tampoko palabra sobresdrúhulo.

Divishon den sílaba. Tambe e alumnonan no ta dominá palabra ku ta terminá ku e

sufihonan ‘-mente’ òf ‘-nan’, ku ta konservá nan forma original. Nan no sa tampoko

ku palabra skèrpi ku ta terminá ku un konsonante no ta haña aksènt skèrpi. Meskos ta

konta pa palabra ku ta kaba ku shua i palabra grave ku ta kaba ku vokal. Ora ta trata di

divishon na sílaba e alumnonan sa ku no ta separá diptongo for di otro. Di otro banda,

nan no ta dominá divishon di palabra ku tin triptongo ni hiato.

Kontrakshon. Pa loke ta trata kontrakshon di palabra, e alumnonan ta dominá e

palabranan kaminda un lèter ta kai afó ora kontraé e palabra, dos lèter ku no ta sigui

otro ta kai afó i tambe nan sa pa usa apostròf sin spasi èkstra entre e apostròf i e lèter

su dilanti i esun despues di e apostròf. Di otro banda, e alumnonan no ta dominá

palabra kaminda mester usa apostròf ku spasi èkstra entre e palabra dilanti di e

apostròf i e apostròf. Ta opvio ku no tin ningun difikultat partikular den e diferente

kategorianan ortográfiko ku ta duna motibu pa proponé kambio den e reglanan

ortográfiko manera determiná den e Buki di oro.

77

4.4 Faktor ku ta influensiá dominio di ortografia

Pa por sa kua faktor ta influensiá logro ortográfiko, a relatá e diferente karakterístika-

nan di e alumno ku skor di e prueba di ortografia (Severing, 1997: 225). Ta hasi

distinshon entre karakterístika di trasfondo, karakterístika eskolar i opinion di alumno

relashoná ku idioma papiamentu. Despues di a analisá e resultadonan, a yega na e

konklushon ku e klas ku e alumno ta aden ta hunga un ròl relevante den skor pa e

prueba. Pa loke ta trata importansia di papiamentu, a bin dilanti ku esaki tambe tin un

relashon ku e skor pa e prueba. Mayoria di alumno ta haña ortografia di papiamentu

sea masha difísil òf difísil, i esaki tin un relashon negativo ku skor pa e prueba. Tambe

a resultá ku tin un relashon entre papia papiamentu ku mayor i skor pa e prueba. Aki

por bisa, pues, ku probablemente e mucha ku ta papia papiamentu ku mayor ta skor

bon pa e prueba. Tambe a sali na kla ku tin relashon entre alumno ku ta skirbi na

papiamentu pa mayor i skor pa e prueba. Otro karakterístika ku tambe tin un relashon

ku skor pa e prueba, ta e karakterístika di alumno ku ta lesa buki na papiamentu. Pa

finalisá, a konkluí ku e sifra ku e alumno haña riba su rapòrt tambe tin un relashon ku

skor di e prueba. Pues, ta di importansia pa alumno realisá ku idioma papiamentu ta

importante, ya ku e aktitut akí tin un relashon positivo ku desaroyo di ortografia.

REFERENSIA

Arsenec, Nicole (2009). A contrastive approach to the study of orthography in

Jamaican Martinican Creoles. In Nicholas Faraclas, Ronald Severing, Christa

Weijer & Liesbeth Echteld (Eds.), Re-centering the ‘Islands in Between’: Re-

thinking the languages, literatures and cultures of the Eastern Caribbean and

the African diaspora (pp. 33-46). Curaçao: FPI/UNA.

Baarda, D.B. (Ben) & Martijn P.M. de Goede (2006, [1995]). Basisboek methoden en

technieken. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief

onderzoek. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Berckmoes, Dirk & Hilde Rombouts (2009). Intern rapport verkennend onderzoek

naar knelpunten taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Linguapolis, Instituut

voor Communicatie, Universiteit Antwerpen.

Bosman, Anna M.T., José L. M. Schraven & Truus van Eekhout (2010). De nieuwe

Cito-spellingtoets. JSW, 94, 10, 6-9.

http://www.annabosman.eu/documents/BosmanEtal2010.pdf

Corda, Alessandra (1999). Internet in het talenonderwijs. Bussum: Coutinho.

Davelaar, Rigna (2002). Zonido di mi kurason: ortografia di papiamentu. Kòrsou:

[s.n.].

De Block, Alfred (1982, [1965]). Algemene Didactiek. Antwerpen: Standaard

Educatieve Uitgeverij.

78

Fundashon pa Planifikashon di Idioma (2009). Ortografia i lista di palabra

Papiamentu: buki di oro. Kòrsou: FPI.

Gabarró Berbegal, Daniel & Contxita Puigarnau García (2010). Buena ortografía sin

esfuerzo con PNL: propuesta metodológica para docentes. Lleida: Boira

Editorial.

Kapinga,Ton J. (2010). Aanvulling handleiding Drempelonderzoek deel 3.

Ridderkerk: 678 Onderwijs Advisering.

Latour, M. D. & P.H.J. Uittenbogaard (1953). De taal Papiamentu en haar oorsprong.

Hilversum: [s.n.].

Reemer, Geoffrey (2004). Kinderen met spellingproblemen, Handreiking voor

observatie, registratie en begeleiding van kinderen met spellingproblemen.

Severing, Ronald (1997). Geletterdheid en onderwijssucces op Curacao: Een

longitudinaal onderzoek naar verwerving van Papiamentu en Nederlands. PhD

dissertation, Tilburg.

Van der Voort, P.J. (1983, [1980]). Basisdidactiek voor het Engels. Groningen:

Wolters-Noordhoff

Van Knippenberg, Marja (2004). Het screeninginstrument schriftelijke toetsen.

http://www.rocmondriaan.nl/lijsten/Download/Kwaliteit%20van%20het%20on

derwijs/Het%20screeningsinstrument%20schriftelijke%20toetsen.htm

Van Putte-de Windt, Igma & Florimon van Putte (2009). Ortografia fonológiko di

papiamentu: kua fono kua lógiko kiko? [s.l.]: Editorial Djuku.

Van Teeffelen, Linda. Hoe overleef ik het spellingonderwijs. Pabo Groenewoud

Nijmegen.

Website

http://basistaal.slo.nl/Spellen/Tips/g/

79

APENDEKS 1 Resultado pa elemento ortográfiko

Elemento ortográfiko Skor

korekto

Porsentahe

válido

Kantidat

ku a yena

Vokal modifiká ‘ò’ 210.0 70.4% 298.3

Vokal modifiká ‘ù’ 204.7 69.0% 296.7

Vokal modifiká ‘è’ 227.7 76.5% 298.0

Konsonante modifiká ‘ñ’ 270.7 90.6% 298.7

dígrafo ‘dj’ 242.3 81.5% 297.3

Dígrafo ‘ch’ 266.7 89.9% 296.7

Dígrafo ‘zj’ 240.7 80.6% 298.7

Palabra fiá intakto Joyeria. jeans 78.7 26.4% 298.3

Palabra ku no ta usa e konsonante ‘j’ 194.0 65.5% 296.6

Palabra ku no ta usa e konsonante ‘c’ 280.0 93.8% 298.3

Palabra ku tin dos vokal banda di otro 154.0 17.4% 295.3

Palabra ku diptongo ‘ai’ 231.7 78.4% 294.7

Palabra ku diptongo ‘au’ 121.0 40.5% 298.7

Palabra ku diptongo ‘ei’ 270.7 91.3% 296.3

Palabra ku diptongo ‘eu’ 249.7 84.5% 295.3

Palabra ku diptongo ‘oi’ 270.0 91.0% 297.0

Palabra ku tin diptongo ‘òi’ 288.5 96.7% 298.5

Palabra ku tin diptongo ‘ou’ 243.7 82.2% 296.3

Palabra ku tin diptongo ‘ui’ 246.3 82.9% 297.0

Diptongo ‘ui’ pronunsiá ‘wi’ 224.3 75.7% 295.0

Palabra ku diptongo ‘iè’ 264.0 88.3% 298.7

Palabra ku diptongo ‘io’ 267.3 90.1% 296.7

Diptongo ‘iu’ pronunsiá komo ‘yu’ 262.3 88.3% 297.0

Palabra ku diptongo ‘iu’ 223.0 75.2% 296.3

Palabra ku diptongo ‘ua’ 242.3 81.3% 298.0

Palabra ku diptongo ‘ue’ 284.3 95.2% 298.7

Palabra ku diptongo ‘uè’ 257.3 86.6% 297.0

Palabra ku diptongo ‘ou’ 248.7 85.5% 290.7

Suprimí aksènt (èi-òu) 129.3 43.8% 295.3

Diptongonan ‘ui’ i ‘ue’ komo ‘wi’ i ‘we’ tras di velar sonoro ‘g’ 53.0 17.8% 297.0

No ta prinsipiá ningun palabra ni ningun sílaba ku un diptongo kresiente 246.7 83.8% 294.3

Palabra ku no tin konsonante ‘y’ entre vokal ‘i’ i un otro vokal 219.3 73.7% 297.3

No ta skirbi konsonante ‘w’ entre vokal ‘u’ i un otro vokal 261.7 87.4% 297.3

Palabra ku tin triptongo 171.0 57.3% 299.0

Interkalá ‘u’ pa haña zonido sonoro 232.0 77.7% 298.7

Palabra ku ta skirbi ku konsonante dòbel 97.0 32.7% 296.7

Aksènt skèrpi riba palabra skèrpi ku ta terminá ku un vokal 205.7 69.1% 297.7

Palabra grave ku ta kaba ku konsonante 112.0 37.8% 296.7

Palabra esdrúhulo 198.7 66.4% 299.0

Palabra sobresdrúhulo ku ta haña aksènt skèrpi 83.7 28.0% 299.0

Palabra ku ta kaba ku ‘mente òf ‘nan’ ta konservá forma original 170.8 57.4% 297.3

Aksènt grave tin preferensia riba aksènt skèrpi 201.0 67.7% 296.7

Palabra skèrpi ku ta terminá ku un diptongo dekresiente òf triptongo 209.0 70.8% 295.3

Palabra skèrpi ku ta kaba ku konsonante 153.3 51.8% 296.3

Palabra ku ta kaba ku e zonido shua 165.3 55.5% 298.0

Palabra grave ku ta kaba ku un vokal 160.7 53.8% 298.0

Redukshon di signo ortográfiko 193.0 65.1% 296.5

No ta separá triptongo ora ta dividí palabra den sílaba 152.0 52.9% 288.3

Separá hiato ora ta parti palabra den sílaba 181.3 62.2% 291.7

No ta separá diptongo ora ta dividí palabra den sílaba 240.3 83.0% 289.3

Elishon di un lèter 181.7 61.1% 296.7

Uso di apostròf sin spasi èkstra entre e apostròf i e lèter su dilanti i esun

despues di e apostròf

236.0 79.7% 296.0

Spasi èkstra entre e palabra dilanti di e apostròf i e apostròf 82.0 27.9% 294.7

Elishon di dos lèter ku no ta sigui otro inmediatamente 192.0 65.1% 295.0

80

APENDEKS 2 Lista di pregunta

Karakterístika di trasfondo di studiante

Parti 2: Skohe e opshon korekto i marka un krus den e hòki.

1. Mi ta haña idioma papiamentu

□ masha importante

□ bastante importante

□ mas o ménos importante

□ poko importante

□ niun tiki importante

2. E ortografia (manera di skirbi) papiamentu ta:

□ masha difísil

□ difísil

□ ni difísil ni fásil

□ fásil

□ masha fásil

3. Ora mi ta skirbi na papiamentu mi ta paga tinu pa mi skirbi tur palabra korektamente

□ semper

□ kasi semper

□ mas o ménos

□ kasi nunka

□ nunka

4. Ku mi mayornan mi ta papia

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

5. Si mi mester skirbi un karta/nota/karchi pa mi mayornan mi ta skirbié na

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

6. Mi mayornan ta haña idioma papiamentu

□ masha importante

□ bastante importante

□ mas o ménos importante

□ poko importante

□ niun tiki importante

7. Mi mayornan ta haña ortografia di papiamentu

□ masha difísil

81

□ difísil

□ ni difísil ni fásil

□ fásil

□ masha fásil

8. Si mi mayornan skirbi un karta/nota/karchi pa mi nan ta skirbié na

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

9. Ora mi mayornan ta skirbi na papiamentu nan ta paga tinu pa nan skirbi tur palabra

korektamente

□ semper

□ kasi semper

□ mas o ménos

□ kasi nunka

□ nunka

10. Mi mayornan ta yuda mi na momentu ku mi mester skirbi algu na papiamentu

□ semper

□ kasi semper

□ mas o ménos

□ kasi nunka

□ nunka

11. Ku mi amigunan mi ta papia

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

12. Si mi mester skirbi un karta/nota/karchi pa mi amigunan mi ta skirbié na

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

13. Si mi amigunan skirbi un karta/nota/karchi pa mi nan ta skirbié na

□ papiamentu tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ hulandes tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ ingles tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ spañó tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

□ otro idioma: ........................... tiki |_1_|_

2_|_

3_|_

4_|_

5_| hopi

14. Mi ta gusta lesa

□ mashá

82

□ bastante

□ mas o ménos

□ un poko

□ niun tiki

15. Mi ta gusta lesa buki na papiamentu

□ mashá

□ bastante

□ mas o ménos

□ un poko

□ niun tiki

16. Mi mayornan ta gusta lesa

□ mashá

□ bastante

□ mas o ménos

□ un poko

□ niun tiki

17. Mi mayornan ta gusta lesa buki na papiamentu

□ mashá

□ bastante

□ mas o ménos

□ un poko

□ niun tiki

18. Kantidat di buki na kas

□ 5-10 buki

□ 10-15 buki

□ 15 – 20 buki

□ 25 i mas

19. Kantidat di buki na papiamentu na kas

□ 5-10 buki

□ 10-15 buki

□ 15 – 20 buki

□ 25 i mas

20. Mi tin spèlchèk di papiamentu riba mi kòmpiuter

□ si

□ nò

□ mi no sa

21. E sifra ku mi tin riba mi rapòrt pa papiamentu ta:

E sifra:

83

DIVERGENCE AND CONVERGENCE IN EDUCATION

84