1

MARSZAŁEK

I HETMAN

KORONNY

JAN SOBIESKI

MA

RS

ZA

ŁE

K

I H

ET

MA

N

KO

RO

NN

Y

JAN

SO

BIE

SK

I

Red

akcj

a na

ukow

a:D

ariu

sz M

ilew

ski

Pom

ysło

daw

ca p

rogr

amu

Silv

a R

erum

: Pa

weł

Jask

anis

Kur

ator

pro

gram

u i r

edak

tor

seri

i:

Elż

biet

a G

rygi

el

Rad

a pr

ogra

mu

Silv

a R

erum

:pr

of. d

r ha

b. Je

rzy

Axe

r, dr

Gra

żyna

Cze

twer

tyńs

ka, W

ojci

ech

Kal

wat

, pro

f. dr

hab

. Jan

Kie

niew

icz,

dr

Jaro

sław

Kra

wcz

yk, p

rof.

dr h

ab. K

rzys

ztof

Mik

ulsk

i, W

alde

mar

Rat

aj

Patr

onat

:

Mag

azyn

His

tory

czny

„M

ówią

wie

ki”

Pols

kie

Tow

arzy

stw

o H

isto

rycz

ne

Red

akcj

a na

ukow

a:

dr D

ariu

sz M

ilew

ski

Rec

enze

nci:

pr

of. d

r ha

b. Ja

n D

zięg

iele

wsk

i, dr

hab

. Tom

asz

Cie

siel

ski

Red

akcj

a i k

orek

ta:

Jadw

iga

Mar

cine

k

Tłu

mac

zeni

a st

resz

czeń

: A

nton

i Gór

ny

Opr

acow

anie

gra

ficzn

e i s

kład

: W

ojci

ech

Stan

iew

ski /

ST

UD

IO 2

X2

© M

uzeu

m P

ałac

u K

róla

Jana

III

w W

ilano

wie

, War

szaw

a 20

14w

ww

.wila

now

-pal

ac.p

l

ISB

N: 9

78-8

3-63

580-

36-0

Dru

k i o

praw

a:B

iało

stoc

kie

Zak

łady

Gra

ficzn

e SA

ul

. 100

0-le

cia

Pańs

twa

Pols

kieg

o 2,

15-

111

Bia

łyst

ok

SPIS

TR

EŚC

I

Wst

ęp

Polit

yka

i spr

awy

wew

nętr

zne

Krz

yszt

of W

iśni

ewsk

i 19

Jan

Sob

iesk

i ja

ko m

arsz

ałek

wie

lki

koro

nn

y

Prze

mys

ław

Gaw

ron

37

Urz

ąd h

etm

ana

koro

nn

ego

w p

ubl

icys

tyce

pol

ityc

znej

dwóc

h ro

kosz

ów –

Zeb

rzyd

owsk

iego

i L

ubo

mir

skie

go

Mir

osła

w N

agie

lski

55

Jan

Sob

iesk

i w

 dob

ie r

okos

zu J

erze

go S

ebas

tian

a L

ubo

mir

skie

go

Lesz

ek A

ndrz

ej W

ierz

bick

i 85

Dzi

ałal

noś

ć pa

rlam

enta

rna

Jan

a So

bies

kieg

o

w lat

ach

16

66

–1

67

4

Jaro

sław

Sto

licki

10

1P

osta

wy

poli

tycz

ne

woj

ewód

ztw

ukr

ain

nyc

h

w b

ezkr

ólew

iu p

o ab

dyka

cji

Jan

a K

azim

ierz

a

Mac

iej A

dam

Pie

ńkow

ski

125

Sejm

iki

maz

owie

ckie

wob

ec u

rzęd

ów o

raz

dzia

łaln

ości

poli

tycz

no-

woj

skow

ej h

etm

ana

i m

arsz

ałka

kor

onn

ego

Jan

a So

bies

kieg

o w

 lat

ach

16

65

–1

67

4

Kon

rad

Bob

iaty

ński

15

3Ja

n S

obie

ski

i je

go lit

ewsc

y so

jusz

nic

y w

 okr

esie

„pr

zedk

róle

wsk

im”

7

Dyp

lom

acja

i w

ojny

Nat

alia

Kró

likow

ska

17

3P

owod

y ze

rwan

ia d

ługi

ego

alia

nsu

mię

dzy

Rze

czpo

spol

itą

a ch

anat

em k

rym

skim

Piot

r K

roll

18

7St

osun

ki p

olsk

o-ko

zack

ie w

 prz

eddz

ień

naj

azdu

ture

ckie

go (

16

70

–1

67

2)

Dar

iusz

Mile

wsk

i 21

9H

ospo

daro

wie

, żo

łnie

rze

i dy

plom

aci

– z

wią

zki

moł

daw

sko-

pols

kie

u p

rogu

woj

ny

z T

urc

ją (

16

71

–1

67

2)

Mar

ek W

agne

r

235

Pis

ma

woj

skow

e he

tman

a w

ielk

iego

kor

onn

ego

Jan

a So

bies

kieg

o z 

lat

16

70

–1

67

1.

Zar

ys p

robl

emat

yki

Zbi

gnie

w H

unde

rt

249

„Kop

ijn

ików

, cz

yli

husa

rzy

chor

ągw

ie,

owo

czoł

o w

ojsk

a,

owa

nie

odpa

rta

w w

ojn

ie p

otęg

a, p

owin

ny

być

pom

noż

one”

– h

etm

an J

an S

obie

ski

a hu

sari

a ko

ron

na

w lat

ach

16

67

–1

67

3

Zbi

gnie

w C

hmie

l 27

5U

dzia

ł L

anck

oroń

skic

h w

 woj

nac

h pr

owad

zon

ych

prze

z R

zecz

posp

olit

ą w

 okr

esie

het

mań

stw

a Ja

na

Sobi

eski

ego

Ann

a K

alin

owsk

a, M

arty

na M

irec

ka

297

Boh

ater

czy

mal

kon

ten

t? O

dbió

r Ja

na

Sobi

eski

ego

w W

ielk

iej

Bry

tan

ii w

 św

ietl

e „L

ondo

n G

azet

te” 

, 1

66

5–

16

74

Fryd

eryk

Roz

en

319

„A o

dtąd

na

poto

mn

e cz

asy

już

Cho

cim

skie

Pol

a w

ięce

y

nie

ch s

łyn

ą n

ad M

arso

we

Rzy

msk

ie”.

Czt

ery

opis

y bi

twy

pod

Cho

cim

iem

w d

ruka

ch z

 lat

16

73

–1

67

4

Ws

te

pW

STĘ

P

DA

RIU

SZ

MIL

EW

SK

I

24

9„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

Hu

sa

ri

a

„KO

PIJ

NIK

ÓW

, CZ

YL

I H

USA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE,

OW

O C

ZO

ŁO

WO

JSK

A, O

WA

NIE

OD

PAR

TA

W

 WO

JNIE

PO

TĘ

GA

, PO

WIN

NY

BY

Ć

PO

MN

OŻ

ON

E”

– H

ET

MA

N J

AN

SO

BIE

SKI

A H

USA

RIA

KO

RO

NN

A W

 LAT

AC

H 1

667–

1673

ZB

IGN

IEW

HU

ND

ER

T

25

12

50

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I

„KO

PIJ

NIK

ÓW

, CZ

YL

I H

USA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE,

OW

O C

ZO

ŁO

WO

JSK

A, O

WA

NIE

OD

PAR

TA

W

 WO

JNIE

PO

TĘ

GA

, PO

WIN

NY

BY

Ć

PO

MN

OŻ

ON

E”

– H

ET

MA

N J

AN

SO

BIE

SKI

A H

USA

RIA

KO

RO

NN

A W

 LAT

AC

H 1

667–

1673

ZB

IGN

IEW

HU

ND

ER

T

Wyd

ział

Nau

k H

isto

rycz

nych

i Sp

ołec

znyc

h

Uni

wer

syte

tu K

ardy

nała

Ste

fana

Wys

zyńs

kieg

o w

 War

szaw

ie

Zda

niem

Wes

pazj

ana

Koc

how

skie

go, z

acyt

owan

e w

 tytu

le n

inie

jsze

go

arty

kułu

sło

wa

mia

ły z

najd

ować

się

w p

rzed

staw

iony

m n

a se

jmie

zim

o-w

ym 1

672

r. w

otum

het

man

a w

ielk

iego

kor

onne

go J

ana

Sobi

eski

ego

w s

praw

ie p

rzyg

otow

ań d

o w

ojny

z W

ysok

ą Po

rtą65

6 . W

 moi

m o

dczu

ciu

dość

tra

fnie

wyr

ażaj

ą on

e ów

czes

ne z

apot

rzeb

owan

ie r

ozbu

dow

y sk

ładu

je

dnos

tkow

ego

husa

rii

kom

putu

kor

onne

go,

a ta

kże

osob

isty

sto

sune

k do

tej f

orm

acji

Jana

Sob

iesk

iego

. W z

wią

zku

z ty

m s

tały

się

has

łem

prz

e-w

odni

m n

inie

jszy

ch r

ozw

ażań

, w

 któ

rych

zam

ierz

am p

rzed

staw

ić p

ro-

blem

atyk

ę hu

sars

ką i 

jej p

owią

zani

e z 

osob

ą he

tman

a po

lneg

o, n

astę

pnie

w

ielk

iego

, w d

ość

spec

yfic

znym

okr

esie

od

1 si

erpn

ia 1

667

do 3

0 kw

ietn

ia

1673

, kie

dy fu

nkcj

onow

ał e

tat p

okoj

owy.

Form

acja

hus

arsk

a od

cza

sów

pow

stan

ia C

hmie

lnic

kieg

o st

anow

i-ła

nie

wie

lki

proc

ento

wo

kom

pone

nt a

rmii

koro

nnej

. Po

klę

sce

woj

sk

kwar

cian

ych

pod

Bat

ohem

w c

zerw

cu 1

652

r., w

 ram

ach

now

ego

kom

-pu

tu z

nala

zło

się

zale

dwie

pię

ć ch

orąg

wi h

usar

skic

h. W

 166

0 r.

było

ich

już

osie

m, a

 po

okre

sie

konf

eder

acji

woj

skow

ych

1661

–166

3 –

sied

em.

U p

rogu

166

7 r.

tych

jed

nost

ek b

yło

tylk

o sz

eść,

by

trzy

lat

a pó

źnie

j w

 kom

puci

e ko

ronn

ym z

nala

zło

się

aż j

eden

aści

e ro

t hu

sars

kich

. W

i-dz

imy

zate

m, ż

e ok

res

1667

–167

3 pr

zyni

ósł

isto

tny

rozr

ost

skła

du j

ed-

nost

kow

ego

koro

nnej

jazd

y ko

pijn

icze

j, kt

óry

po ra

z pi

erw

szy

od 1

652

r. pr

zekr

oczy

ł sta

n dz

iesi

ęciu

cho

rągw

i657 .

W z

wią

zku

z ty

m w

arto

poc

hylić

si

ę na

d ty

m z

agad

nien

iem

i ro

zwin

ąć d

otyc

hcza

sow

e us

tale

nia

z za

kres

u sz

erok

o ro

zum

iane

j hus

arsk

iej p

robl

emat

yki l

at 1

667–

1673

, prz

edst

awio

-ne

j nie

daw

no n

a m

argi

nesi

e ro

zważ

ań o

 udz

iale

skrz

ydla

tej j

azdy

kor

onne

j w

 woj

nie

z Tu

rcją

167

2–16

7665

8 .

656

W. K

ocho

wsk

i, R

oczn

iki

Pol

ski…

, s. 2

48.

657

Zob

. Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 419

i n.

658

Ibi

dem

, s. 8

3–99

.

25

32

52

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

„Rew

era”

Pot

ocki

, co

ozna

czał

o, ż

e So

bies

ki s

tał s

ię n

ajw

yższ

ym u

rzęd

ni-

kiem

woj

skow

ym w

 Kor

onie

i ja

ko h

etm

an p

olny

naj

pew

niej

szym

kan

-dy

date

m d

o ob

jęci

a bu

ław

y w

ielk

iej.

Przy

stęp

ując

na

lwow

skie

j ko

mis

ji sk

arbo

wej

do

redu

kcji

sił

koro

n-ny

ch,

bran

o po

d uw

agę

zaró

wno

zby

t du

że o

bcią

żeni

e fis

kaln

e do

tych

-cz

asow

ą w

ielk

ości

ą ar

mii,

jak

i zag

roże

nie

ture

cko-

tata

rski

e, st

ąd „

jako

by

z na

jmni

ejsz

ym c

ięża

rem

i z 

jako

naj

wię

kszy

m b

ezpi

ecze

ństw

em R

zpte

j w

ojsk

o pr

zeci

wko

tera

źnie

jszy

m n

iebe

zpie

czeń

stw

om i 

obro

nie

Ojc

zyzn

y sp

orzą

dzon

e by

ć m

ogło

”665 .

Chc

ąc z

acho

wać

jak

naj

wię

kszą

spr

awno

ść

bojo

wą

arm

ii, p

rzep

row

adzo

no p

rzed

e w

szys

tkim

red

ukcj

ę st

anów

eta

-to

wyc

h w

ciąż

ist

niej

ącyc

h ch

orąg

wi

i re

gim

entó

w,

bez

koni

eczn

ości

li-

kwid

owan

ia w

ięks

zej l

iczb

y ca

łych

odd

ział

ów (z

wija

no g

łów

nie

te, k

tóre

by

ły w

 stan

ie ro

zkła

du)66

6 . K

iero

wan

o si

ę lo

giką

, że

w r

azie

kon

iecz

nośc

i po

wię

ksze

nia

arm

ii ła

twie

j bę

dzie

sup

lem

ento

wać

ist

niej

ące

już

chor

ą-gw

ie, n

iż z

acią

gać

now

e. K

once

pcja

ta

była

słu

szna

, nie

mni

ej p

ojaw

iały

si

ę w

obec

nie

j gło

sy k

ryty

czne

, jak

por

uczn

ika

husa

rski

ego

Wła

dysł

awa

Wilc

zkow

skie

go, k

tóry

czu

ł się

pok

rzyw

dzon

y, ż

e do

wod

zona

prz

ez n

ie-

go c

horą

giew

Ale

ksan

dra

Mic

hała

Lub

omir

skie

go p

o re

dukc

ji po

win

na

liczy

ć ty

lko

100

koni

667 .

Hus

arię

w z

mni

ejsz

onym

kom

puci

e w

ojsk

a ch

cian

o m

ieć,

jak

gło

sił

skry

pt a

d A

rchi

vum

z o

stat

nieg

o se

jmu,

w w

ielk

ości

150

0 ko

ni. J

edna

kże

tej „

star

opol

skie

j mili

cjej

nas

zej,

któr

ą pr

zodk

owie

nas

i św

iatu

i po

gano

m

stra

szni

byl

i”, j

ak in

form

ował

y za

pisy

kom

isji

lwow

skie

j, „w

 tak

ści

słym

cz

asie

i i

nkur

sjach

gęs

tych

pog

ańsk

ich,

got

owyc

h si

ł i 

żołn

ierz

ów t

rzeb

a by

to w

 pol

u m

ieć

Rzp

tej,

tedy

że

nad

dzie

wię

ćset

k[o

ni] U

sarz

a w

ysta

wić

ad

p[r

ae]s

ens

mie

ć w

ięce

j ni

e m

ogąc

, te

n de

fekt

cho

rągw

iam

i ko

zack

i-m

i […

] sz

eści

uset

Usa

rjej

kor

espo

nduj

ącej

supp

lere

prz

yszł

o”66

8 . K

omis

ja

lwow

ska

z So

bies

kim

na

czel

e ki

erow

ała

się,

jak

wid

ać,

prag

mat

yzm

em,

dekl

aruj

ąc z

acią

g hu

sari

i w re

alne

j wów

czas

do

wys

taw

ieni

a si

le. U

chw

alo-

ne 9

00 k

oni m

iało

obe

jmow

ać si

edem

cho

rągw

i, w

 tym

pię

ć sł

użąc

ych

już

wcz

eśni

ej w

 tryb

ie h

usar

skim

: dw

ie ro

ty k

róla

Jana

Kaz

imie

rza

– pi

erw

szą

665

Info

rmac

je o

 woj

sku

przy

kom

puci

e z 1

VII

I 166

7, A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 131

, s. 3

30.

666

Z

ob.

J. W

imm

er,

Woj

sko

pols

kie…

, s.

15

2–15

4;

M.

Nag

iels

ki,

Stan

owis

ko

arm

ii

koro

nn

ej…

, s. 2

18; Z

. Hun

dert

, Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 86.

667

W.

Wilc

zkow

ski

do A

.M.

Lubo

mir

skie

go,

Lwów

29

VII

I 16

67,

[w:]

Pis

ma

do w

ieku

i sp

raw

…, t

. 1, c

z. 1

, s. 2

72; Z

. Hun

dert

, Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 86.

668

Inf

orm

acje

o w

ojsk

u pr

zy k

ompu

cie

z 1

VII

I 16

67, A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 13

1,

s. 3

30.

Przy

kład

owo,

w d

iari

uszu

kon

wok

acji

z 16

68 r

. op

erow

ano

wie

lkoś

cią

etat

ową

husa

rii

w p

osta

ci 1

500

koni

(D

iari

usz

sej

mu k

onw

okac

yjn

ego…

, s. 6

5).

Po z

awar

ciu

roze

jmu

andr

uszo

wsk

iego

w s

tycz

niu

1667

r.,

sejm

ob-

radu

jący

7 m

arca

–19

maj

a po

djął

uch

wał

ę o 

redu

kcji

woj

ska

i w

pro-

wad

zeni

u no

weg

o sy

stem

u je

go o

płac

ania

w r

amac

h tz

w.

repa

rtyc

ji659 .

Przy

goto

wan

ie s

ił ko

ronn

ych

do p

rzej

ścia

na

etat

pok

ojow

y st

ało

się

prze

de w

szys

tkim

zad

anie

m J

ana

Sobi

eski

ego,

jed

yneg

o w

ówcz

as h

et-

man

a ko

ronn

ego.

Do

nied

awna

nie

cie

szył

się

on

najle

pszą

opi

nią

ze

wzg

lędu

na

przy

jęci

e ur

zędó

w h

etm

ana

poln

ego

i m

arsz

ałka

wie

lkie

go,

nies

łusz

nie

zdan

iem

wie

lu,

odeb

rany

ch w

cześ

niej

Jer

zem

u Se

bast

iano

-w

i Lub

omir

skie

mu.

Obw

inia

no g

o ró

wni

eż z

a kl

ęskę

woj

sk k

róle

wsk

ich

w ro

zpra

wie

pod

Mąt

wam

i w li

pcu

1666

660 .

Prze

z pi

erw

szy

rok

pełn

ieni

a ur

zędu

het

mań

skie

go S

obie

ski m

iał n

adzw

ycza

j sła

bą p

ozyc

ję w

 woj

sku,

m

.in. n

ie p

osia

dał w

łasn

ej c

horą

gwi h

usar

skie

j, kt

óra

obok

rot

y pi

echo

-ty

węg

iers

kiej

pow

inna

sta

now

ić c

zęść

woj

sk p

rzyn

ależ

nych

buł

awie

661 .

Mim

o że

dw

ór z

amie

rzał

prz

ekaz

ać S

obie

skie

mu

rotę

hus

arsk

ą po

Lub

o-m

irsk

im je

szcz

e w

 166

3 r.,

to n

ie u

dało

się

to d

o ko

ńca

trw

ania

rok

oszu

(1

665–

1666

). D

opie

ro p

o ug

odzi

e łę

goni

ckie

j z 

31 l

ipca

166

6 m

ożna

m

ówić

o p

rzej

ęciu

tej

rot

y pr

zez

Sobi

eski

ego66

2 , ch

oć f

orm

alni

e –

jak

wyn

ika

z lis

tu Ja

na K

azim

ierz

a –

stał

o si

ę to

już

po śm

ierc

i Lub

omir

skie

go

(31

styc

znia

166

7)66

3 . Z

resz

tą z

gon

roko

szan

ina

nale

ży u

znać

za

mom

ent

prze

łom

owy

w k

arie

rze

Sobi

eski

ego,

gdy

ż w

iele

wpł

ywow

ych

środ

owis

k w

ojsk

owyc

h zw

iąza

nych

z L

ubom

irsk

im,

mus

ząc

odna

leźć

się

w n

owej

sy

tuac

ji, p

oczę

ła w

iąza

ć si

ę w

łaśn

ie z

 nim

. Prz

y ty

m S

obie

ski u

mie

jętn

ie

potr

afił

tych

ludz

i poz

yski

wać

664 .

Nie

mal

w ty

m sa

mym

cza

sie

(27

lute

go

1667

) zm

arł

hetm

an w

ielk

i ko

ronn

y i 

woj

ewod

a kr

akow

ski

Stan

isła

w

659

Zob

. wię

cej:

M. M

atw

ijów

, Ost

atn

ie s

ejm

y…, s

. 39–

96.

660

Zob

. M. N

agie

lski

, Dzi

ałan

ia z

broj

ne

w d

rugi

m r

oku r

okos

zu…

, [w

:] id

em, D

ruga

woj

na

dom

owa

w P

olsc

e…, s

. 299

–300

.

661

O t

ym,

że h

etm

an p

owin

ien

utrz

ymyw

ać r

otę

husa

rską

jak

o sw

oją

gwar

dię,

moż

emy

dow

iedz

ieć

się

m.in

. na

po

dsta

wie

in

terp

reta

cji

niek

tóry

ch

zapi

sów

, np

. w

 ro

zlic

zeni

ach

pody

mne

go z

iem

woj

ewód

ztw

a ru

skie

go z

 166

9 r.

prze

wid

ywan

o w

ydać

8 ty

s. z

ł na

„buł

awę”

ks.

D

ymitr

owi W

iśni

owie

ckie

mu,

„po

d ty

tułe

m c

horą

gwi u

sars

kiej

Xci

a Jm

ści”

(AG

AD

, ASK

, dz.

I,

nr 1

52, k

. 30)

; zob

. też

: Kon

styt

ucje

sejm

u 16

70 r.

, VL,

t. 5

, Pet

ersb

urg

1860

, s. 3

2; Z

. Hun

dert

, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 92,

prz

yp. 3

9.

662

Zob

. E. J

anas

, Pol

anow

ski

Ale

ksan

der,

PSB

, 198

2, t.

27,

s. 2

78; A

. Har

atym

, Jan

Sob

iesk

i

jako

het

man

pol

ny

koro

nn

y…, s

. 204

, prz

yp. 3

1.

663

Jan

Kaz

imie

rz d

o J.

Sob

iesk

iego

, W

arsz

awa,

2 I

V 1

667,

LN

B,

Oss

., f.

5, o

p. 2

, nr

47

(dru

k: P

ism

a do

wie

ku i

 spr

aw…

, t. 1

, cz.

1, s

. 263

).

664

Zob

. np.

T. K

orzo

n, D

ola

i n

iedo

la…

, t. 1

, s. 5

17; A

. Har

atym

, Jan

Sob

iesk

i ja

ko h

etm

an

poln

y ko

ron

ny…

, s.

233

; M

. N

agie

lski

, St

anow

isko

arm

ii k

oron

nej

…,

[w:]

ide

m,

Dru

ga w

ojn

a

dom

owa

w P

olsc

e…, s

. 218

; M. M

atw

ijów

, Ost

atn

ie s

ejm

y…, s

. 20.

25

52

54

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

Nie

wąt

pliw

ie, j

edny

m z

 pow

odów

zw

róce

nia

wię

ksze

j uw

agi n

a pr

o-bl

em r

ozbu

dow

y hu

sari

i na

pocz

ątku

om

awia

nego

okr

esu

było

zag

roże

-ni

e ta

tars

kie

oraz

tur

ecki

e. D

owod

zi t

ego

choć

by fa

kt, ż

e Ja

n K

azim

ierz

w

 sw

ojej

lega

cji n

a se

jmik

i prz

ed s

ejm

em r

oku

1667

wsk

azyw

ał h

usar

ię

jako

naj

leps

zą f

orm

ację

prz

eciw

ko T

urko

m67

4 . U

waż

am t

en p

owód

za

jak

najb

ardz

iej

słus

zny,

ale

pod

ejrz

ewam

też

inn

e pr

zycz

yny

wię

ksze

go

zain

tere

sow

ania

hus

arią

w ta

mty

m c

zasi

e. P

anow

anie

Jana

Kaz

imie

rza

to

bez

wąt

pien

ia c

zasy

faw

oryz

owan

ia z

acią

gu c

udzo

ziem

skie

go. Z

wią

zane

to

było

wca

le n

ie z

 wię

kszą

prz

ydat

nośc

ią b

ojow

ą fo

rmac

ji te

go a

utor

amen

tu,

lecz

z r

ekru

tow

anie

m d

o ni

ej w

 zna

kom

itej w

ięks

zośc

i lud

zi s

poza

sta

nu

szla

chec

kieg

o i s

poza

Rze

czyp

ospo

litej

, czy

li lu

dzi,

z kt

óryc

h ła

twie

j moż

-na

był

o st

wor

zyć

pow

olną

kró

low

i siłę

, wzm

acni

ając

ą je

go p

ozyc

ję i 

uła-

twia

jącą

prz

epro

wad

zeni

e je

go z

amie

rzeń

pol

itycz

nych

, spr

owad

zają

cych

si

ę do

zna

czne

go w

zmoc

nien

ia w

ładz

y kr

ólew

skie

j. W

ynik

a to

wyr

aźni

e z 

fakt

u, j

ak s

zlac

hta

odno

siła

się

do

taki

ch j

edno

stek

. W

 sch

yłko

wym

ok

resi

e pa

now

ania

Jan

a K

azim

ierz

a st

anow

czo

sprz

eciw

iała

się

utr

zym

y-w

aniu

nie

szla

chec

kiej

kad

ry d

owód

czej

w re

gim

enta

ch p

iesz

ych67

5 , żą

dała

zl

ikw

idow

ania

cho

rągw

i w

ołos

kich

i t

atar

skic

h –

nier

az w

ykor

zyst

ywa-

nych

prz

eciw

ko a

dwer

sarz

om d

wor

u ja

ko j

edno

stki

apa

ratu

rep

resj

i676 ,

a ta

kże

rozw

iąza

nia

oddz

iałó

w ra

jtari

i677 .

Sobi

eski

ukł

adaj

ąc n

owy

kom

put

woj

sk,

chci

ał z

acho

wać

czę

ść c

horą

gwi

lekk

ich

do u

sług

wła

snyc

h or

az

dwor

u, d

late

go „

ukry

ł je”

na

etac

ie p

od n

azw

ą ro

t koz

acki

ch, t

ak ja

k ra

j-ta

rię

pod

nazw

ą ar

kabu

zeri

i678

– fo

rmac

ji za

ciąg

anej

nie

gdyś

w K

oron

ie

i fo

rmow

anej

z p

oczt

ów t

owar

zysk

ich67

9 . W

arto

też

zw

róci

ć uw

agę,

że

674

M. M

atw

ijów

, Ost

atn

ie s

ejm

y…, s

. 18.

675

Zob

. np

. La

udum

sej

mik

u liw

skie

go,

Liw

, 7

II 1

669,

B.

PAN

Kra

ków

, rk

ps 8

322,

k.

134

–134

v.

676

Prz

ykła

dow

o, w

 166

5 r.

to w

łaśn

ie c

horą

gwie

lekk

ie p

od ro

tmis

trze

m ta

tars

kim

Tad

eusz

em

Bou

bono

mbe

kiem

Per

sem

zaj

mow

ały

i nis

zczy

ły d

obra

J.S

. Lub

omir

skie

go, e

gzek

wuj

ąc w

yrok

są

du s

ejm

oweg

o z 

1664

r.; M

. Nag

iels

ki, D

ział

ania

zbr

oje

roko

szu J

erze

go L

ubo

mir

skie

go w

 rok

u

1665, [

w:]

idem

, Dru

ga w

ojn

a do

mow

a w

 Pol

sce…

, s. 2

19.

677

Szl

acht

a ni

e kr

yła

swoj

ej n

iech

ęć w

obec

raj

tari

i i c

horą

gwi l

ekki

ch, m

.in. s

zlac

hta

halic

ka

w in

stru

kcji

sejm

ikow

ej z

 3 II

I 166

7 do

mag

ała

się

zwin

ięci

a ro

t tat

arsk

ich,

woł

oski

ch o

raz

rajta

rii

(Ins

truk

cja

ziem

i hal

icki

ej, H

alic

z, 3

III

166

7, [

w:]

AG

Z, t

. 24,

s. 2

42).

Ide

ntyc

zne

stan

owis

ko

zaję

ła 2

lat

a pó

źnie

j sz

lach

ta r

uska

na

sejm

iku

wis

zeńs

kim

(In

stru

kcja

sej

mik

u w

oj.

rusk

iego

, W

iszn

ia, 2

0 V

III

1669

, ibi

dem

, t. 2

1, s

. 519

).

678

Wię

cej

zob.

: M

. N

agie

lski

, O

rgan

izac

ja r

ajta

rii

i ar

kabu

zeri

i ko

ron

nej

w X

VII

wie

ku,

[w:]

Org

aniz

acja

arm

ii w

 now

ożyt

nej

Euro

pie.

Str

ukt

ura

– U

rzęd

y – P

raw

o – F

inan

se,

red.

K

. Łop

atec

ki, Z

abrz

e 20

11, s

. 199

–203

.

679

Zob

. Kom

puty

z 1

VII

I 166

7, A

GA

D, Z

biór

Bra

nick

ich

z Su

chej

, nr 4

2/56

, k. 3

89–3

90v;

A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 131

, s. 3

31–3

40; B

. Cza

rt.,

rkps

162

, s. 4

93–4

97; p

or. J

. Wim

mer

,

pod

star

ostą

kan

iow

skim

Ste

fane

m S

tani

sław

em C

zarn

ieck

im, d

rugą

pod

ka

szte

lane

m są

deck

im A

leks

andr

em L

udw

ikie

m N

ieza

bito

wsk

im, o

bie

po

160

koni

; do

tego

roty

: Jan

a So

bies

kieg

o –

koni

160

, cho

rąże

go k

oron

nego

A

ndrz

eja

Poto

ckie

go –

kon

i 120

, A.M

. Lub

omir

skie

go –

kon

i 100

. Dw

ie

chor

ągw

ie, k

tóre

wes

zły

na e

tat

wra

z z 

wpr

owad

zeni

em w

 życ

ie n

oweg

o ko

mpu

tu, l

iczy

ły p

o 10

0 ko

ni i 

chod

ziły

pod

imio

nam

i Szc

zęsn

ego

Kaz

i-m

ierz

a Po

tock

iego

, pod

stol

ego

koro

nneg

o, o

raz

Mik

ołaj

a H

iero

nim

a Si

e-ni

awsk

iego

, str

ażni

ka k

oron

nego

669 .

Pier

wsz

a z n

ich

zost

ała

prze

form

owan

a z 

roty

koz

acki

ej i 

w k

ompu

cie

form

alni

e za

jęła

mie

jsce

prze

wid

zian

e w

cze-

śnie

j dla

hus

arzy

het

man

a Po

tock

iego

. Cho

rągi

ew S

ieni

awsk

iego

nat

omia

st,

sfor

mow

ana

w c

zęśc

i z to

war

zyst

wa

pozo

staj

ącej

poz

a sł

użbą

, nie

zwin

ięte

j do

tąd

chor

ągw

i „R

ewer

y”67

0 , w

 kom

puci

e za

jęła

mie

jsce

rozw

iąza

nej k

ilka

mie

sięc

y w

cześ

niej

rot

y zm

arłe

go je

szcz

e w

 166

5 r.

woj

ewod

y sa

ndom

ier-

skie

go J

ana

Zam

oysk

iego

671 .

Służ

ba t

ych

sied

miu

cho

rągw

i, o 

poda

nych

po

wyż

ej s

tana

ch e

tato

wyc

h, r

ozpo

czyn

ała

się

1 si

erpn

ia 1

667,

cho

ć lis

ty

przy

pow

iedn

ie ją

regu

lują

ce k

ance

lari

a ko

ronn

a w

ydaw

ała

jesz

cze

w r

oku

nast

ępny

m,

np.

23 c

zerw

ca 1

668,

gdy

tak

ie p

ism

o na

zac

iąg

160-

kon-

nej r

oty

król

ewsk

iej s

kier

owan

o do

Ste

fana

S. C

zarn

ieck

iego

672 .

Zgo

dnie

z 

zapi

sam

i ko

mis

ji lw

owsk

iej

ocze

kiw

ano,

„ab

y [t

e] u

sars

kie

kom

pani

e z 

ryns

ztun

kiem

nal

eżyt

ym, n

a ko

niac

h do

tej s

łużb

y do

bryc

h, w

 zbr

ojac

h i s

zysz

akac

h z k

opia

mi i

 strz

elbą

por

ządn

ą i c

zela

dnik

a te

j słu

żbie

wia

dom

ą,

tę sł

użbę

Rzp

tej o

dpra

wia

li”67

3 . W

ymog

i te,

jak

wid

zim

y, n

ie o

dbie

gały

od

stan

dard

ów p

owsz

echn

ie k

ojar

zony

ch z

 hus

arią

.

669

Zob

. K

ompu

ty z

 1 V

III

1667

, A

GA

D,

Zbi

ór B

rani

ckic

h z 

Such

ej,

nr 4

2/56

, k.

389

; A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 13

1, s

. 331

–332

; B. C

zart

., rk

ps 1

62, s

. 493

–494

; Z. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 86.

670

Por

. rej

estr

y po

piso

we

chor

ągw

i Sie

niaw

skie

go z

 I k

war

tału

166

8, A

GA

D, A

SK, d

z. I

II,

nr 5

, k.

114

6v–1

147,

z r

ejes

tram

i ro

ty S

. „R

ewer

y” P

otoc

kieg

o z 

II k

war

tału

166

7, A

GA

D,

ASW

, dz.

85,

nr

96, k

. 112

–112

v. T

e sa

me

wni

oski

, lec

z op

arte

na

reje

strz

e ro

ty S

ieni

awsk

iego

z 

IV k

war

tału

167

3, a

 nie

z I

 kw

arta

łu 1

668:

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 92,

prz

yp. 3

7.

671

Z.

Hun

dert

, H

usa

ria

koro

nn

a…,

s. 9

0–92

; po

r. J.

Wim

mer

, M

ater

iały

do

zaga

dnie

nia

licz

ebn

ości

i o

rgan

izac

ji w

ojsk

a ko

ron

neg

o w

 lat

ach

1660–16

67,

s. 2

24.

Jeże

li ch

odzi

o r

otę

Zam

oysk

iego

, to

nale

ży ją

tra

ktow

ać p

o śm

ierc

i ro

tmis

trza

jako

kom

puto

wy

oddz

iał

ordy

nacj

i za

moj

skie

j. Ta

k m

ożna

rów

nież

zin

terp

reto

wać

zap

is n

aucz

ycie

la a

kade

mii

zam

ojsk

iej B

azyl

ego

Rud

omic

za,

któr

y in

form

ował

o z

win

ięci

u te

j je

dnos

tki

w p

oczą

tkac

h 16

67 r

. (B

. R

udom

icz,

E

fem

eros

czy

li D

iari

usz

…, c

z. 2

, Lub

lin 2

002,

s. 1

29).

672

Lis

t pr

zypo

wie

dni

ur.

Cza

rnie

ckie

mu n

a ch

orąg

iew

usa

rską

kon

i 160,

War

szaw

a, 2

3 V

I 16

68, A

GA

D, M

K, n

r 206

, k. 5

27v–

528v

. O d

acie

wys

taw

ieni

a te

go li

stu

info

rmuj

e na

s rów

nież

re

gest

r do

kum

entó

w w

ydan

ych

prze

z ka

ncel

arię

kor

onną

(A

GA

D, M

K S

ig.,

nr 1

0, s

. 197

).

673

Inf

orm

acje

o w

ojsk

u pr

zy k

ompu

tach

z 1

VII

I 16

67, A

GA

D, Z

biór

Bra

nick

ich

z Su

chej

, nr

42/

56, k

. 388

v; A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 13

1, s

. 336

.

25

72

56

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

wię

c pr

óbą

ocie

plen

ia w

izer

unku

dw

oru,

co

nie

było

bez

znac

zeni

a po

dcza

s pl

anow

aneg

o ko

lejn

y ju

ż ra

z w

prow

adze

nia

na tr

on P

olsk

i Fra

ncuz

a.Z

godn

a z 

ocze

kiw

ania

mi o

pini

i pub

liczn

ej sp

raw

a ro

zbud

owy

husa

rii

była

rów

nież

ści

śle

pow

iąza

na z

 um

acni

anie

m p

ozyc

ji dw

oru

w s

truk

tu-

rach

arm

ii ko

ronn

ej. M

imo

post

ępuj

ącej

dek

ompo

zycj

i str

onni

ctw

a Ja

na

Kaz

imie

rza

u kr

esu

jego

pan

owan

ia, n

ależ

y za

uważ

yć, ż

e w

szys

tkie

rot

y hu

sars

kie,

któ

re w

eszł

y na

eta

t ko

ronn

y w

 sie

rpni

u 16

67 r.

, nal

eżał

y do

lu

dzi

repr

ezen

tują

cych

par

tię

dwor

ską

– w

łącz

nie

z po

rucz

nika

mi

jed-

nost

ek k

róle

wsk

ich

i do

raźn

ie p

ozys

kany

m p

rzez

reg

alis

tów

Szc

zęsn

ym

Poto

ckim

684 .

W t

ej g

rupi

e ro

złam

nas

tąpi

ł dop

iero

po

wyb

orze

now

ego

mon

arch

y –

wśr

ód a

dher

entó

w d

wor

u po

166

9 r.

znal

eźli

się

jedy

nie

Szcz

ęsny

Pot

ocki

ora

z St

efan

S.

Cza

rnie

cki.

Naj

lepi

ej f

akt

ten

odzw

ier-

cied

lają

wyd

arze

nia

konf

eder

acji

szcz

ebrz

eszy

ński

ej z

 lis

topa

da 1

672

r. –

zwią

zku,

któ

rego

z s

iedm

iu c

horą

gwi

husa

rski

ch p

rzew

idzi

anyc

h et

a-te

m z

 166

7 r.

nie

popa

rły

rota

kró

lew

ska

pod

Cza

rnie

ckim

ora

z ro

ta

Poto

ckie

go68

5 . Z

resz

tą, j

ak z

a ch

wilę

zob

aczy

my,

Sob

iesk

i prz

ystę

pują

c do

fo

rmow

ania

now

ych

chor

ągw

i hus

arsk

ich,

prz

y do

borz

e ic

h ro

tmis

trzó

w

wyr

aźni

e ki

erow

ał si

ę sy

mpa

tiam

i pol

itycz

nym

i. G

dy w

 166

8 r.

chor

ągie

w

taką

wys

taw

ił ks

iążę

Dym

itr

Wiś

niow

ieck

i, So

bies

ki w

cale

nie

cie

szył

si

ę z 

pow

ięks

zeni

a do

ść w

ażne

j dla

nie

go f

orm

acji

o je

dnos

tkę

swoj

ego

zago

rzał

ego

wów

czas

wro

ga.

Poja

wie

nie

się

w sk

ładz

ie a

rmii

koro

nnej

kol

ejne

j, ós

mej

już

chor

ągw

i hu

sars

kiej

zw

iąza

ne b

yło

z na

dani

em b

uław

y po

lnej

woj

ewod

zie

bełs

kie-

mu

Dym

itro

wi

Wiś

niow

ieck

iem

u. J

edno

stka

now

ego

hetm

ana

opar

ta

była

na

roci

e zm

arłe

go h

etm

ana

„Rew

ery”

Pot

ocki

ego

– ka

dra

dow

ódcz

a or

az p

raw

ie p

ołow

a ka

dry

tow

arzy

skie

j Wiś

niow

ieck

iego

rekr

utow

ały

się

wła

śnie

z n

iej68

6 . C

o w

ażne

, ksi

ążę

supl

emen

tują

c sw

ój re

gim

ent d

rago

nii

do w

ielk

ości

eta

tow

ej p

rzys

ługu

jące

j urz

ędow

i het

mań

skie

mu

(z 2

00 d

o 40

0 po

rcji)

, rów

nież

skor

zyst

ał z

 ludz

i słu

żący

ch w

cześ

niej

pod

imie

niem

684

Zob

. M

. N

agie

lski

, „P

arti

a dw

orsk

a” w

 sch

yłko

wym

okr

esie

pan

owan

ia J

ana

Kaz

imie

rza

Waz

y (1

664–1668),

[w

:] i

dem

, D

ruga

woj

na

dom

owa

w P

olsc

e…,

s. 1

29–1

41;

K.

Piw

arsk

i, C

zarn

ieck

i St

efan

Sta

nis

ław

, PS

B,

1938

, t.

4, s

. 21

1–21

2; A

. Pr

zybo

ś, L

ubo

mir

ski

Ale

ksan

der

Mic

hał,

ibid

em, t

. 17,

197

2, s

. 96;

idem

, Pot

ocki

An

drze

j, ib

idem

, t. 2

7, 1

983,

s. 7

74–7

75; i

dem

, P

otoc

ki F

elik

s, ib

idem

, s. 8

08; W

. Maj

ewsk

i, A

. Prz

yboś

, Nie

zabi

tow

ski A

leks

ande

r L

udw

ik, i

bide

m,

t. 23

, 197

8, s

. 96;

W. M

ajew

ski,

Sien

iaw

ski

Mik

ołaj

Hie

ron

im, i

bide

m, t

. 37,

199

6, s

. 137

–139

.

685

Zob

. Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 343

.

686

Ib

idem

, s.

89

–92.

W

nios

ki

te

sfor

muł

owan

o na

po

dsta

wie

po

rów

nań

reje

stró

w

popi

sow

ych

roty

hus

arsk

iej „

Rew

ery”

z I

I kw

arta

łu 1

667

(AG

AD

, ASW

, dz.

85,

nr

96, k

. 112

– –1

12v)

i ch

orąg

wi k

s. D

ymitr

a za

okr

es I 

kwar

tał 1

668–

I kw

arta

ł 166

9 (i

bide

m, n

r 100

, k. 5

–9v)

.

i reg

imen

ty g

war

dii k

ompu

tow

ej –

dra

gońs

ki p

od H

enry

kiem

von

Alte

n B

ocku

mem

czy

pie

szy

pod

Ern

este

m D

enho

ffem

– w

eszł

y na

now

y et

at

w s

ierp

niu

1667

r. ju

ż ni

e po

d im

ieni

em Ja

na K

azim

ierz

a, le

cz w

łasn

ych

dow

ódcó

w, c

o te

ż m

usia

ło b

yć m

otyw

owan

e w

yraź

ną n

iech

ęcią

szl

acht

y do

utr

zym

ywan

ia w

 kom

puci

e gw

ardi

i kró

lew

skie

j680 .

Nie

chęć

czy

moż

e ob

awa

prze

d je

dnos

tkam

i zac

iągu

cud

zozi

emsk

iego

, a ta

kże

chor

ągw

iam

i w

ołos

kim

i i ta

tars

kim

i (fo

rmal

nie

auto

ram

ent n

arod

owy)

, doś

ć lic

znie

za

Jana

Kaz

imie

rza

repr

ezen

tow

anym

i, ob

jaw

iła si

ę pr

zede

wsz

ystk

im ty

m, ż

e M

icha

ł Kor

ybut

, bod

aj ja

ko p

ierw

szy

z w

ładc

ów, m

usia

ł w p

acta

con

ven

ta

zobo

wią

zać

się:

„C

udzo

ziem

ską

man

ierą

ludz

i nik

omu

etia

m e

x Se

nat

us

con

sult

o za

ciąg

nąć

sin

e co

nse

nsu

Rei

publ

icae

nie

poz

wol

emy,

a o

sobl

iwie

ra

jtary

i, kt

óre

wie

lkie

szko

dy in

ferr

e zw

ykły

, z m

ałym

skut

kiem

woj

enny

m,

woj

ska

zaś

Obo

jga

Nar

odów

wed

ług

zwyc

zaju

daw

nego

jako

to u

sarz

ów

z ko

piam

i, pe

tyho

rców

z d

rzew

cam

i, ha

rkab

uzer

ów, k

ozac

kie

chor

ągw

ie

naro

dów

tych

że, p

iech

oty

węg

iers

kiej

, czę

ść ta

kże

piec

hot c

udzo

ziem

ską

man

ierą

ćw

iczo

nych

pod

ług

ordy

nacy

i se

jmow

ej o

d R

zecz

ypos

polit

ej

trzy

mać

będ

ziem

y”68

1 .Ja

n II

I w

 167

4 r.

taki

ch d

ekla

racj

i już

nie

skł

adał

. Ucz

ynił

to d

opie

ro

jego

nas

tępc

a, p

ocho

dząc

y z 

abso

luty

styc

zneg

o el

ekto

ratu

Sak

soni

i Fry

de-

ryk

Aug

ust W

ettin

, w ro

ku 1

69768

2 . W

ymie

nion

e po

wyż

ej fa

kty

dow

odzą

, że

pol

itycz

ne p

oczy

nani

a Ja

na K

azim

ierz

a pr

zy u

życi

u je

dnos

tek

obce

go

zaci

ągu

skut

eczn

ie zr

aziły

szla

chtę

do

auto

ram

entu

cud

zozi

emsk

iego

. Par

tia

dwor

ska

zape

wne

był

a te

go św

iado

ma

i m.in

. dla

tego

po

roko

szu

Lubo

mir

-sk

iego

pro

pago

wan

o id

eę r

ozbu

dow

y hu

sari

i, fo

rmac

ji na

jbliż

szej

ser

com

sz

lach

ecki

ej sp

ołec

znoś

ci68

3 (em

ocje

te w

yraż

ają

choć

by c

ytow

ane

wyż

ej sł

o-w

a z 

akt k

omis

ji lw

owsk

iej z

 166

7 r.)

. Dzi

ałan

ia p

odję

te w

 tej m

ater

ii by

ły

Woj

sko

pols

kie…

, s.

151

–152

, pr

zyp.

77.

Prz

eciw

ko c

horą

gwio

m w

ołos

kim

poz

osta

wio

nym

w

 kom

puci

e po

d na

zwą

koza

ckic

h pr

otes

tow

ała

m.in

. szl

acht

a kr

akow

ska

w in

stru

kcji

sejm

ikow

ej

z 14

XII

166

7 (I

nstr

ukcj

a se

jmik

u w

oj. k

rako

wsk

iego

, Pro

szow

ice,

ASW

K, t

. 3, s

. 189

).

680

Por

. M. N

agie

lski

, Lic

zebn

ość

i or

gan

izac

ja g

war

dii

przy

bocz

nej

i k

ompu

tow

ej z

a os

tatn

iego

Waz

y (1

648–1668),

War

szaw

a 19

89, s

. 105

–112

, 118

–122

.

681

Akt

a se

jmu

wal

nego

ele

kcji

now

ego

król

a 16

69 r.

, VL,

t. 5

, s. 1

5.

682

Zob

. Pac

ta c

onve

nta

Jana

III

ora

z A

ugus

ta I

I, i

bide

m, t

. 5, s

. 139

–145

, t. 6

, s. 1

8. J

an I

II

zobo

wią

zyw

ał si

ę je

dyni

e ni

e ut

rzym

ywać

duż

ej li

czby

woj

sk p

ryw

atny

ch i 

nie

spro

wad

zać

tako

wyc

h z 

zagr

anic

y.

683

O t

ym,

jak

blis

kie

szla

chci

e by

ły s

praw

y hu

sars

kie,

św

iadc

zą c

hoćb

y je

j pr

opoz

ycje

sk

łada

ne n

a se

jmik

ach.

Prz

ykła

dow

o sz

lach

ta c

zers

ka, c

hcąc

prz

yczy

nić

rot

husa

rski

ch, w

nosi

ła

w g

rudn

iu 1

667

r., a

by „

ichm

ości

e pp

. se

nato

row

ie i

 urz

ędni

cy k

oron

ni,

któr

zy t

rzym

ają

regi

men

ty,

aby

od n

ich

chor

ągw

ie u

sars

kie

przy

jmow

ali

albo

też

za

niem

i ch

orąg

wia

mi

swem

i be

z re

gim

entó

w k

onte

ntow

ali

się”

(La

udum

zie

mi

czer

skie

j, C

zers

k, 1

4 X

II 1

667,

B.

PAN

K

rakó

w, r

kps

8319

, k. 3

24).

25

92

58

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

żeby

móc

w ic

h m

iejsc

e za

ciąg

ać r

oty

husa

rski

e, k

tóry

ch –

jak

twie

rdzi

ł –

było

dot

ychc

zas z

byt m

ało69

3 .Sp

raw

a ro

ty h

usar

skie

j ksi

ęcia

Dym

itra

pozo

staw

ała

zate

m d

alej

nie

-ro

zstr

zygn

ięta

. Wpr

awdz

ie n

a ko

nwok

acji

oraz

na

sejm

ie e

lekc

yjny

m o

b-m

yślo

no je

j śro

dki n

a za

płat

ę za

I kw

arta

ł 166

8–I k

war

tał 1

669,

jedn

akże

se

jmik

i nie

zre

aliz

ował

y w

ydan

ych

ze sk

arbu

asy

gnac

ji i j

eszc

ze w

 167

0 r.

husa

rze

księ

cia

nie

otrz

ymal

i prz

yzna

nego

im ż

ołdu

, w r

amac

h tz

w. a

se-

kura

cji i

ch sł

użby

694 .

Prze

łom

nas

tąpi

ł na

sejm

ie je

sien

nym

167

0 r.,

gdz

ie

zwol

enni

kom

kró

la M

icha

ła u

dało

się

prz

efor

sow

ać k

ilka

proj

ektó

w n

ie-

będą

cych

po

myś

li ów

czes

nego

lide

ra o

pozy

cji,

Jana

Sob

iesk

iego

– m

.in.

uchw

alon

o ko

nsty

tucj

ę o 

zwin

ięci

u ra

jtari

i po

d na

zwą

arka

buze

rii,

by

w je

j mie

jsce

wpi

sać

do r

epar

tycj

i woj

ewód

ztw

a kr

akow

skie

go h

usar

ską

rotę

het

man

a po

lneg

o695 .

Sejm

ten

podj

ął ró

wni

eż u

chw

ałę

o sk

iero

wan

iu

spra

wy

zapł

aty

husa

rii k

sięc

ia D

ymitr

a za

okr

es sł

użby

od

1668

r. d

o tr

y-bu

nału

ska

rbow

ego

w R

adom

iu, k

tóry

w m

arcu

167

1 r.

fakt

yczn

ie z

ajął

si

ę ur

egul

owan

iem

dłu

gu69

6 . C

horą

giew

hus

arsk

a W

iśni

owie

ckie

go b

yła,

jak

wid

ać, j

edny

m z

 głó

w-

nych

prz

edm

iotó

w k

onfli

ktu

obu

hetm

anów

kor

onny

ch, a

 jego

apo

geum

pr

zypa

dło

na r

ok 1

67069

7 . N

ależ

y pr

zy t

ym d

odać

, że

het

man

wie

lki

wyk

orzy

stuj

ąc p

rero

gaty

wy

urzę

du,

noto

rycz

nie

w l

atac

h 16

68–1

670

odsą

dzał

hus

arię

mło

dsze

go k

oleg

i od

wyp

łaty

hib

erny

698 ,

by w

 ten

spo

-só

b za

szko

dzić

ryw

alow

i. W

yraź

na z

mia

na p

osta

wy

Sobi

eski

ego

nast

ąpiła

w

 167

2 r.,

gdy

rela

cje

hetm

anów

był

y ju

ż zd

ecyd

owan

ie le

psze

, a je

dnos

tki

księ

cia

Dym

itra

za j

ego

nam

ową

przy

stąp

iły d

o ko

nfed

erac

ji sz

czeb

rze-

szyń

skie

j. D

zięk

i tej

pos

taw

ie c

horą

giew

hus

arsk

a he

tman

a po

lneg

o od

-ni

osła

kor

zyśc

i – p

o ak

cesi

e do

zw

iązk

u na

tych

mia

st o

trzy

mał

a as

ygna

cję

od S

obie

skie

go n

a w

ybra

nie

hibe

rny

w Z

ator

ze w

 wys

okoś

ci 1

5 45

0 zł

699 .

693

Dia

rius

z ge

nera

łu m

ałop

olsk

iego

, Now

y K

orcz

yn, 1

8 II

166

9, A

SWK

, t. 3

, s. 2

72.

694

Wię

cej z

ob.:

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 133

, 137

.

695

Dia

riusz

sej

mu z

wyc

zajn

ego

1670 r

oku, w

yd. K

. Prz

yboś

, M. F

eren

c, K

rakó

w 2

005,

s. 7

9;

Kon

styt

ucje

sej

mu

1670

r., V

L, t.

5, s

. 40.

696

Asy

gnac

ja J

ana

And

rzej

a M

orsz

tyna

wys

taw

iona

cho

rągw

iom

D.

Wiś

niow

ieck

iego

na

tryb

unal

e ra

dom

skim

, R

adom

, 20

III

167

1, A

GA

D,

ASK

, dz

. V

I, n

r 14

, f.

377;

Rac

hunk

i sk

arbo

we

roty

ks.

Dym

itra

za o

kres

I k

war

tał 1

668–

I kw

arta

ł 166

9, A

GA

D, A

SW, d

z. 8

6, n

r 57,

s.

116

, nr

58, s

. 284

; Kon

styt

ucje

sej

mu

1670

r., V

L, t.

5, s

. 32.

697

Ost

atni

o na

ten

tem

at: Z

. Hun

dert

, Jan

Sob

iesk

i pr

zeci

w D

ymit

row

i W

iśn

iow

ieck

iem

u…

, s.

126

–138

.

698

Zob

. J. H

orw

at, D

ział

aln

ość p

olit

yczn

a i w

ojsk

owa

księ

cia

Jerz

ego

Dym

itra

Wiś

nio

wie

ckie

go…

, pa

ssim

.

699

Uni

wer

sał J

. Sob

iesk

iego

, Szc

zebr

zesz

yn, 4

XII

167

2, B

. PA

N K

rakó

w, r

kps

550,

k. 6

0–

–60v

; Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 152

, 344

.

„Rew

ery”

687 .

Wid

zim

y za

tem

, że

sta

rają

c si

ę o 

buła

wę,

Wiś

niow

ieck

i us

iłow

ał w

zmoc

nić

swoj

ą po

zycj

ę w

 arm

ii ko

ronn

ej p

oprz

ez p

ozys

kani

e lu

-dz

i z o

ddzi

ałów

het

mań

skic

h, „o

siero

cony

ch”

prze

z Pot

ocki

ego.

Być

moż

e ta

za

leżn

ość

była

jedn

ym z 

pow

odów

, że

w k

ompu

cie

z 166

7 r.

ułoż

onym

prz

ez

Sobi

eski

ego,

nie

dar

zący

m p

rzec

ież

sym

patią

księ

cia

Dym

itra68

8 , ni

e zn

ala-

zły

się d

awne

cho

rągw

ie i 

regi

men

ty „

Rew

ery”

, w ty

m h

usar

ska.

W c

hwili

uz

yska

nia

buła

wy

poln

ej p

rzez

księ

cia,

Jan

Kaz

imie

rz w

ysta

wił

now

emu

het-

man

owi l

ist p

rzyp

owie

dni n

a pr

zyna

leżn

ą je

go u

rzęd

owi c

horą

giew

hus

arsk

ą w

 sile

160

kon

i, z p

łacą

od

I kw

arta

łu 1

668

r. do

woj

ewód

ztw

a kr

akow

skie

go.

W re

part

ycji

mia

ła o

na za

jąć

mie

jsce

regi

men

tu a

rkab

uzer

ii M

arcj

ana

Ścib

o-ra

Che

łmsk

iego

, któ

rem

u kr

ól n

akaz

ał si

ę zw

inąć

689 .

Jedn

akże

ten

nie

zam

ie-

rzał

się

rozw

iązy

wać

i dz

ięki

jego

pro

tekt

orom

, z S

obie

skim

na

czel

e, u

dało

się

go

zatr

zym

ać n

a słu

żbie

i w

 repa

rtyc

ji w

ojew

ództ

wa

krak

owsk

iego

690 ; t

ym

sam

ym r

ota

husa

rska

Wiśn

iow

ieck

iego

str

aciła

sw

ój p

rzyd

ział

i zo

stał

a po

-zb

awio

na śr

odkó

w ty

tułe

m ż

ołdu

. Nie

baw

em n

a sy

tuac

ję tę

zar

eago

wal

i na

sejm

iku

woj

ewód

ztw

a kr

akow

skie

go lu

dzie

księ

cia

Dym

itra

– na

kon

wok

a-cj

i w 1

668

r. po

słow

ie te

j pro

win

cji m

ieli

prze

fors

ować

pro

jekt

obm

yśle

nia

loka

cji w

 repa

rtyc

ji or

az sp

osob

u fin

anso

wan

ia o

ddzi

ału

hetm

ana

poln

ego69

1 . Je

dnak

że p

odcz

as k

onw

okac

ji pr

zeci

w h

usar

ii W

iśnio

wie

ckie

go s

tano

wcz

o za

prot

esto

wał

czł

owie

k z 

otoc

zeni

a So

bies

kieg

o, s

traż

nik

koro

nny

Stef

an

Bid

zińs

ki. A

rgum

ento

wał

, że

z ch

orąg

wią

księ

cia

Dym

itra

w k

ompu

cie

bę-

dzie

za

dużo

hus

arii,

a z

a m

ało

panc

erny

ch, c

o m

iało

się

jego

zda

niem

nie

zg

adza

ć z 

uchw

ałą

o re

dukc

ji z 

roku

166

7692 .

Dzi

ałan

ia te

był

y ew

iden

tnie

sk

iero

wan

e pr

zeci

w W

iśnio

wie

ckie

mu,

a n

ie p

rzec

iw r

ozbu

dow

ie h

usar

ii,

ten

sam

Bid

zińs

ki b

owie

m k

ilka

mie

sięcy

póź

niej

, na

gene

rale

mał

opol

skim

w

 Now

ym K

orcz

ynie

, inf

orm

ował

, że

zwija

się

niek

tóre

cho

rągw

ie k

ozac

kie,

687

Zob

. J. W

imm

er, W

ojsk

o po

lski

e…, s

. 163

, prz

yp. 3

1. P

onad

to zo

b.: R

achu

nki s

uple

men

tu

drag

onii

ks. D

ymitr

a za

wsz

ystk

ie k

war

tały

lat 1

668–

1670

, AG

AD

, ASW

, dz.

86,

nr

57, s

. 175

; nr

58,

s. 2

90; R

achu

nki t

ej je

dnos

tki z

a I 

kwar

tał 1

671–

1 kw

arta

ł 167

3, ib

idem

, nr

57, s

. 178

.

688

Zob

. np.

J. S

obie

ski d

o M

arii

Kaz

imie

ry S

obie

skie

j, Po

dhaj

ce, 1

5 i 2

2 IX

166

7, Z

bois

ka,

15 V

I 16

68, [

w:]

Lis

ty J

ana

Sobi

eski

ego…

, s. 1

21, 1

27, 1

87.

689

Zob

. R

achu

nki

skar

bow

e ro

ty k

s. D

ymitr

a za

okr

es I

 kw

arta

ł 16

68–I

 kw

arta

ł 16

69,

AG

AD

, ASW

, dz.

86,

nr

57, s

. 116

, nr

58, s

. 284

; D. W

iśni

owie

cki d

o J.

Sob

iesk

iego

, z o

bozu

w

ojsk

a, 3

X 1

668,

[w

:] P

ism

a do

wie

ku i

 spr

aw…

, t. 1

, cz.

1, s

. 416

–417

.

690

J. S

obie

ski d

o M

.K. S

obie

skie

j, Pi

lasz

kow

ice,

30

IV 1

668,

[w

:] L

isty

Jan

a So

bies

kieg

o…,

s. 1

74; I

nstr

ukcj

a dl

a po

słów

na

sejm

od

woj

. kra

kow

skie

go, P

rosz

owic

e, 2

3 V

II 1

668,

ASW

K,

t. 3,

s. 2

23; M

. Nag

iels

ki, O

rgan

izac

ja r

ajta

rii…

, s. 2

00, 2

02.

691

Ins

truk

cja

dla

posł

ów o

d se

jmik

u kr

akow

skie

go,

Pros

zow

ice,

15

X 1

668,

[w

:] A

SWK

, t.

3, s

. 239

–240

.

692

J. H

orw

at, D

ział

alno

ść p

olit

yczn

a i w

ojsk

owa

księ

cia

Jerz

ego

Dym

itra

Wiś

niow

ieck

iego

…, s

. 159

.

26

12

60

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

gdyż

wyz

nacz

anie

now

ych

rotm

istr

zów

za

pom

ocą

wyd

awan

ia l

istó

w

przy

pow

iedn

ich

leża

ło w

 dys

pozy

cji

mon

arch

y –

chyb

a że

mia

ł on

wy-

star

czaj

ąco

dużo

zau

fani

a do

het

man

a i d

awał

mu

tzw

. lis

ty z

 „ok

ienk

iem

”,

w k

tóre

het

man

sam

móg

ł w

pisy

wać

naz

wis

ka w

ybra

nych

prz

ez s

iebi

e sz

efów

odd

ział

ów70

5 . K

ról j

edna

k ni

e uf

ał h

etm

anow

i wie

lkie

mu,

a c

horą

-gi

ew h

usar

ską

Poto

ckie

go m

ógł p

rzek

azać

czł

owie

kow

i ze

swoj

ego

otoc

ze-

nia,

tak

jak

zrob

ił z 

dzie

rżaw

iony

mi p

rzez

Pot

ocki

ego

trze

ma

star

ostw

ami

oraz

urz

ędem

pis

arza

pol

nego

, któ

re o

ddał

zw

olen

niko

m d

wor

u706 .

Mim

o to

cho

rągi

ew h

usar

ska

zmar

łego

dyg

nita

rza

traf

iła d

o ks

ięci

a A

leks

andr

a,

z ob

ozu

polit

yczn

ego

Sobi

eski

ego

(ter

min

u je

j pr

zeka

zani

a ni

e zn

amy)

. Ja

k do

teg

o do

szło

? O

tóż

król

, za

uch

wał

ą w

ojew

ództ

wa

sier

adzk

iego

op

łaca

jące

go r

egim

ent

drag

onii

Jaku

ba P

otoc

kieg

o, o

ddał

go

kuzy

now

i i j

edno

cześ

nie

wła

snem

u po

plec

znik

owi S

tani

sław

owi K

onie

cpol

skie

mu.

Po

łow

a re

gim

entu

zbo

jkot

ował

a je

dnak

tę d

ecyz

ję i 

wyp

owie

dzia

ła p

osłu

-sz

eńst

wo

now

emu

szef

owi70

7 . Pr

awdo

podo

bnie

mon

arch

a, c

hcąc

uni

knąć

po

dobn

ych

pert

urba

cji z

 cho

rągw

ią h

usar

ską

Poto

ckie

go, w

olał

ją o

ddać

po

d ko

men

dę p

rzec

iwni

ka p

olity

czne

go, j

akim

był

sios

trze

niec

het

man

a w

ielk

iego

708 .

Spra

wa

ta je

dnak

wym

aga

kole

jnyc

h ba

dań.

W 1

670

r. sk

ład

husa

rski

zos

tał r

ozbu

dow

any

o ko

lejn

e dw

ie 1

00-k

on-

ne c

horą

gwie

, sf

orm

owan

e pr

zez

prze

zbro

jeni

e ro

t ko

zack

ich

(tzw

. po

-hu

sarz

enie

się

jaz

dy k

ozac

kiej

/pan

cern

ej).

Obi

e je

szcz

e w

 pop

rzed

nim

tr

ybie

służ

by u

wzg

lędn

iał k

ompu

t pok

ojow

y z 

sier

pnia

166

7 r.,

obi

e by

ły

opła

cane

prz

ez w

ojew

ództ

wa

pozn

ańsk

ie i 

kalis

kie

i wre

szci

e ob

ie c

hodz

iły

pod

imio

nam

i w

spół

prac

owni

ków

pol

itycz

nych

Sob

iesk

iego

– w

ojew

o-dy

rus

kieg

o St

anis

ław

a Ja

na J

abło

now

skie

go o

raz

kraj

czeg

o ko

ronn

ego

Wac

ław

a Le

szcz

yńsk

iego

709 .

Po d

ołąc

zeni

u ty

ch j

edno

stek

do

kom

putu

705

M

echa

nizm

y w

ydaw

ania

lis

tów

pr

zypo

wie

dnic

h,

będą

cych

el

emen

tem

kr

ólew

skie

j po

lityk

i ka

drow

ej,

w o

dnie

sien

iu d

o dr

ugie

j po

łow

y X

VII

w.

pozo

staj

ą pr

oble

mat

yką

nie

opra

cow

aną,

w p

rzec

iwie

ństw

ie d

o cz

asów

Zyg

mun

ta I

II o

mów

iony

ch p

od t

ych

kąte

m p

rzez

P.

Gaw

rona

(Pro

ces t

wor

zen

ia k

adry

o+

cers

kiej

arm

ii k

oron

nej

w c

zasa

ch Z

ygm

un

ta I

II W

azy

(1587–

–1632),

[w

:] O

rgan

izac

ja a

rmii

…, s

. 243

–276

).

706

J. S

obie

ski d

o M

.K. S

obie

skie

j, 8

V 1

671,

[w

:] L

isty

Jan

a So

bies

kieg

o…, s

. 226

–227

.

707

Zob

. La

uda

sejm

ikow

e si

erad

zkie

, Sz

adek

, 12

VI

1671

, i 

obóz

pod

Bug

ajem

, 19

VII

I 16

71, B

. PA

N K

rakó

w, r

kps

8343

, s. 1

15–1

16, 1

28.

708

To,

że

ks. O

stro

gski

nal

eżał

„do

naj

wię

kszy

ch z

apal

eńcó

w p

artii

fran

cusk

iej”

, not

ował

np.

U

. Wer

dum

; zob

. Ulr

yk W

erdu

m, D

zien

nik

pod

róży

1670–1672…

, s. 2

6–27

.

709

Zob

. K

ompu

ty z

 1 V

III

1667

, A

GA

D,

Zbi

ór B

rani

ckic

h z 

Such

ej,

nr 4

2/56

, k.

389

; A

N K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 13

1, s

. 331

–332

; B. C

zart

., rk

ps 1

62, s

. 493

–494

; Z. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…,

s. 8

9. O

 tym

, że

S.J

. Ja

błon

owsk

i i 

W.

Lesz

czyń

ski

byli

zwią

zani

w t

ym

czas

ie z

 Sob

iesk

im i

 z p

artią

fra

ncus

ką z

ob.:

Ulr

yk W

erdu

m,

Dzi

enn

ik p

odró

ży 1

670–1672…

, s.

26;

Ph.

Dup

ont,

Pam

iętn

iki

hist

oryi

życ

ia i

 czy

nów

Jan

a II

I…,

s. 6

0; z

ob.

też:

M.

Wag

ner,

Fakt

ten

moż

na p

otra

ktow

ać ja

ko fo

rmę

akce

ptac

ji pr

zez

hetm

ana

wie

lkie

-go

służ

by c

horą

gwi h

usar

skie

j Wiś

niow

ieck

iego

w k

ompu

cie

koro

nnym

. W

cześ

niej

sze

zwal

czan

ie r

ywal

a pr

zez

uder

zani

e w

 jego

odd

ział

hus

arsk

i, zł

ożon

y w

 zna

czne

j czę

ści z

 war

tośc

iow

ego

mat

eria

łu lu

dzki

ego

służ

ąceg

o ni

egdy

ś po

d „R

ewer

ą” P

otoc

kim

, kła

dzie

cie

ń na

oso

bie

hetm

ana

i mar

-sz

ałka

wie

lkie

go.

Zup

ełni

e in

acze

j Sob

iesk

i odn

osił

się

już

do st

ukon

nej c

horą

gwi h

usar

-sk

iej w

ysta

wio

nej w

 166

9 r.

prze

z je

go w

spół

prac

owni

ka i 

blis

kieg

o pr

zyja

-ci

ela70

0 , pi

sarz

a po

lneg

o ko

ronn

ego

Jaku

ba P

otoc

kieg

o. Je

dnos

tka

ta z

ajęł

a m

iejs

ce w

 kom

puci

e zw

inię

tej c

horą

gwi k

ozac

kiej

Grz

egor

za P

ilaw

skie

go

(vel

Pila

wie

ckie

go),

po c

zym

zost

ała

włą

czon

a do

repa

rtyc

ji zi

emi h

alic

kiej

m

ocą

jej u

chw

ały

z 11

–12

wrz

eśni

a701 .

Poja

wie

nie

się

na e

taci

e ko

ronn

ym

tej h

usar

skie

j cho

rągw

i był

o ef

ekte

m p

rakt

yki z

wija

nia

rot k

ozac

kich

, któ

-ra

– ja

k w

yjaś

niał

Bid

zińs

ki n

a ge

nera

le m

ałop

olsk

im w

 luty

m 1

669

r. –

mia

ła u

moż

liwić

pow

ięks

zeni

e sk

ładu

hus

arsk

iego

w r

amac

h is

tnie

jące

go

kom

putu

. War

to w

 tym

mie

jscu

wsp

omni

eć ró

wni

eż, ż

e w

ybór

cho

rągw

i Pi

law

skie

go ja

ko te

j, kt

óra

ma

być

rozw

iąza

na w

 cel

u w

pisa

nia

w je

j mie

j-sc

e hu

sari

i pis

arza

pol

nego

, nie

był

zape

wne

prz

ypad

kow

y, c

hoćb

y dl

ateg

o,

że je

szcz

e w

 166

7 r.

wch

odzi

ła o

na w

 skł

ad p

ułku

Jak

uba

Poto

ckie

go70

2 . E

fekt

y, w

 pos

taci

wys

taw

ieni

a ch

orąg

wi

husa

rski

ej p

rzez

naj

bliż

sze

oto-

czen

ie h

etm

ana

wie

lkie

go, d

ość

szyb

ko z

apre

zent

owan

o op

inii

publ

iczn

ej,

rota

pis

arza

pol

nego

tow

arzy

szył

a bo

wie

m n

owem

u kr

ólow

i M

icha

łow

i po

dcza

s w

jazd

u na

jego

kor

onac

ję d

o K

rako

wa

27 w

rześ

nia

1669

(za

tem

dw

a ty

godn

ie p

o pr

zyję

ciu

jej d

o re

part

ycji

ziem

i hal

icki

ej)70

3 .Po

śm

ierc

i Jak

uba

Poto

ckie

go 2

7 kw

ietn

ia 1

671,

jego

cho

rągi

ew h

u-sa

rska

dos

tała

się

zapa

lczy

wem

u zw

olen

niko

wi o

pcji

fran

cusk

iej i

 prz

eciw

-ni

kow

i kró

la M

icha

ła –

sios

trze

ńcow

i Sob

iesk

iego

, ksi

ęciu

Ale

ksan

drow

i Ja

nusz

owi

Zas

ław

skie

mu-

Ost

rogs

kiem

u704 .

Jest

to

sytu

acja

wyj

ątko

wa,

700

Zob

. J. S

obie

ski d

o M

.K. S

obie

skie

j, 8

V 1

671,

[w:]

Lis

ty J

ana

Sobi

eski

ego…

, s. 2

26–2

27;

W. M

ajew

ski,

Pot

ocki

Jak

ub,

PSB

, t. 2

8, 1

984,

s. 2

1–23

.

701

Lau

dum

sej

mik

owe

ziem

i ha

licki

ej,

Hal

icz,

11

i 12

IX

166

9, A

GZ

, t.

24,

s. 2

99;

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 96–

97.

702

Zob

. Rac

hunk

i sej

mow

e z 

lat

1668

i 16

72, A

GA

D, A

SK, d

z. I

I, n

r 61

, k. 8

4, 8

7v–8

8;

nr 6

2, k

. 43.

703

J.

Szor

nel,

Zap

iski

z l

at 1

669–1673,

wyd

. L.

A.

Wie

rzbi

cki,

Lubl

in–R

adzy

ń Po

dlas

ki

2008

, s.

1.

R.

Siko

ra n

a po

dsta

wie

nie

mie

ckoj

ęzyc

znej

gaz

etki

ulo

tnej

pod

aje,

że

podc

zas

wja

zdu

na k

oron

ację

rota

J. P

otoc

kieg

o w

yróż

niał

a si

ę ni

ebie

sko-

biał

ymi p

ropo

rcam

i na

kopi

ach

oraz

wie

lkim

i sk

rzyd

łam

i na

ple

cach

jej

poc

ztow

ych

(R.

Siko

ra,

Husa

ria

pod

Wie

dnie

m 1

683,

War

szaw

a 20

12, s

. 24–

25).

704

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 96–

97.

26

32

62

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

husa

rski

e i 

jedn

a ro

ta k

ozac

ka p

oprz

edni

ego

wła

dcy

przy

jęły

im

ię

Mic

hała

Kor

ybut

a, a

 dow

ódcy

tyc

h od

dzia

łów

poz

osta

li be

z zm

ian71

2 . Ja

k ju

ż w

spom

inan

o, S

tefa

n S.

Cza

rnie

cki p

rzys

tał d

o st

ronn

ictw

a no

we-

go m

onar

chy,

nat

omia

st N

ieza

bito

wsk

i, dr

ugi

z kr

ólew

skic

h po

rucz

ni-

ków

hus

arsk

ich,

nie

. Mon

arch

a m

ając

na

uwad

ze, ż

e ni

egdy

ś do

wod

ził

on r

otą

husa

rską

jeg

o oj

ca,

Jere

mie

go W

iśni

owie

ckie

go,

zam

ierz

ał g

o po

zysk

ać, n

adał

mu

wię

c ur

ząd

kasz

tela

na b

ełsk

iego

. Nie

zabi

tow

ski p

o-zo

stał

jedn

ak w

 obo

zie

polit

yczn

ym S

obie

skie

go, c

o w

ywoł

ało

para

doks

–

poru

czni

k kr

óla

repr

ezen

tow

ał o

pozy

cję71

3 .Sp

raw

a po

zbaw

ieni

a kr

óla

chor

ągw

i je

go i

mie

nia

stał

a si

ę ko

lejn

ą ko

ścią

nie

zgod

y w

 spo

rze

mal

kont

entó

w z

 reg

alis

tam

i. W

 167

0 r.

w o

fi-cj

alne

j in

stru

kcji

Sobi

eski

ego

do p

odka

ncle

rzeg

o ko

ronn

ego

And

rzej

a O

lszo

wsk

iego

poj

awił

się

post

ulat

, ab

y ch

orąg

wie

Mic

hała

odr

zuci

ły

nazw

ę kr

ólew

skic

h. J

ego

uzas

adni

enie

m m

iało

być

to,

że

rota

dow

odzo

-na

prz

ez s

enat

ora

Nie

zabi

tow

skie

go n

ie c

hcia

ła b

yć d

rugą

w h

iera

rchi

i i 

chod

zić

za r

otą

kom

endy

niż

szeg

o st

atus

em C

zarn

ieck

iego

i d

late

go

zdar

zało

się

jej

prz

ebyw

ać z

a ob

ozem

woj

ska,

byl

e ty

lko

nie

stać

prz

y pu

łku

król

ewsk

im. S

obie

ski c

hcia

ł w te

n sp

osób

prz

ekaz

ać, ż

e ch

orąg

wie

ch

odzą

ce p

od i

mie

niem

wła

dcy

obni

żały

w w

ojsk

u po

ziom

dys

cypl

i-ny

. W

 odp

owie

dzi

podk

ancl

erzy

zw

róci

ł je

dnak

uw

agę,

że

chor

ągie

w

pod

Cza

rnie

ckim

kul

tyw

ował

a tr

adyc

ję ro

ty k

róle

wsk

iej W

łady

sław

a IV

, po

win

na w

ięc

zost

ać n

a et

acie

i b

yć r

ówni

eż p

ierw

sza

w h

iera

rchi

i714 .

Opo

zycj

a ni

e da

ła je

dnak

za

wyg

raną

, dom

agaj

ąc si

ę zr

ealiz

owan

ia p

acta

con

ven

ta, z

alic

zają

c sp

raw

ę gw

ardi

i kom

puto

wej

z c

horą

gwia

mi h

usar

ski-

mi w

 poc

zet

egzo

rbit

ancj

i715 .

Dop

iero

por

ozum

ieni

e za

war

te 1

1 m

arca

16

73 p

rzyn

iosł

o ro

zwią

zani

e te

j sp

orne

j kw

esti

i –

daw

ni m

alko

nten

ci

przy

stal

i na

poz

osta

wie

nie

pod

imie

niem

kró

la d

wóc

h je

go c

horą

gwi:

husa

rski

ej p

od C

zarn

ieck

im o

raz

panc

erne

j pod

Mic

hałe

m K

ozub

skim

,

712

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 94.

713

Z

ob.

M.

Jem

ioło

wsk

i, Pam

iętn

ik

dzie

je

Pol

ski

zaw

iera

jący

(1

648–1679),

w

yd.

J. D

zięg

iele

wsk

i, W

arsz

awa

2000

, s. 3

91–3

92; Z

. Hun

dert

, Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 232

. Pis

mo

z na

dani

em N

ieza

bito

wsk

iem

u ka

szte

lani

i be

łski

ej w

ysto

sow

ano

na s

ejm

ie k

oron

acyj

nym

kr

óla

Mic

hała

1 X

166

9 (A

GA

D, M

K S

ig.,

nr 1

1, s

. 1);

zob

. też

: B. R

udom

icz,

Efe

mer

os c

zyli

Dia

riusz

…, s

. 262

–263

.

714

Ins

truk

cja

J. S

obie

skie

go d

ana

A.

Ols

zow

skie

mu,

obó

z po

d Fi

rlej

ówką

, 2

VII

167

0 i o

dpow

iedź

na

nią,

War

szaw

a, 2

1 V

II 1

670,

AG

AD

, LL,

nr

25, k

. 142

–142

v, 1

47–1

47v

(dru

k:

Pis

ma

do w

ieku

i s

praw

…,

t. 1,

cz.

1,

s. 5

30–5

31,

541–

542)

; po

r. M

. N

agie

lski

, L

icze

bnoś

ć

i or

gan

izac

ja…

, s. 1

00.

715

Zob

. Egz

orbi

tanc

je z 

1672

r., B

. Oss

ol.,

rkps

305

/II,

s. 28

6, B

. PA

N K

rakó

w, rk

ps 1

070,

k. 5

14.

husa

rii k

oron

nej j

ego

wie

lkoś

ć et

atow

a w

ynio

sła

1360

kon

i i n

a ta

kim

po

ziom

ie u

trzy

mał

a si

ę do

koń

ca k

wie

tnia

167

3 r.

Jedn

ak w

 rozb

udow

a-ny

m d

o po

trze

b w

ojen

nych

kom

puci

e z 

1 m

aja

1673

, dzi

eląc

ym a

rmię

na

sta

ry i 

now

y za

ciąg

, w t

ym p

ierw

szym

uw

zglę

dnio

no n

ie 1

360

koni

w

 11

chor

ągw

iach

hus

arsk

ich,

lecz

120

0 w

 10.

Wyn

ikał

o to

z f

aktu

, że

drug

a ro

ta M

icha

ła K

oryb

uta

pod

kasz

tela

nem

beł

skim

Ale

ksan

drem

L.

Nie

zabi

tow

skim

zos

tała

zal

iczo

na d

o no

weg

o za

ciąg

u z 

racj

i utr

aty

sta-

tusu

jedn

ostk

i kró

lew

skie

j i z

redu

kow

ania

jej o

 10

etat

ów w

 stos

unku

do

ćwie

rci p

oprz

edni

ej, p

odcz

as g

dy in

ne je

dnos

tki h

usar

skie

był

y w

ówcz

as

rozb

udow

ywan

e (c

horą

gwie

kró

lew

ska

i het

mań

skie

ze

160

do 2

00 k

oni,

pozo

stał

e ro

ty s

tare

go z

acią

gu d

o 15

0 ko

ni)71

0 .U

trat

a st

atus

u ro

ty k

róle

wsk

iej p

rzez

cho

rągi

ew p

oruc

znik

a N

ieza

bi-

tow

skie

go b

yła

kons

ekw

encj

ą po

lityk

i So

bies

kieg

o or

az je

go o

tocz

enia

, zm

ierz

ając

ej p

o ro

ku 1

669

do p

ozba

wie

nia

wła

dcy

kom

puto

wyc

h od

-dz

iałó

w j

azdy

aut

oram

entu

pol

skie

go i

 prz

ekaz

ania

ich

pod

kom

endę

do

tych

czas

owyc

h po

rucz

nikó

w.

Cel

em t

ych

dzia

łań

było

zm

inim

ali-

zow

anie

wpł

ywów

Mic

hała

Kor

ybut

a w

 arm

ii ko

ronn

ej.

Wsz

ystk

o za

-cz

ęło

się

w m

omen

cie,

gdy

– p

o do

świa

dcze

niac

h z 

pano

wan

ia J

ana

Kaz

imie

rza

– no

wy

wła

dca

mus

iał

w p

acta

con

ven

ta z

obow

iąza

ć si

ę do

ni

eutr

zym

ywan

ia w

 kom

puta

ch k

oron

nym

ora

z lit

ewsk

im g

war

dii p

od

post

acią

puł

ków

, cho

rągw

i ora

z re

gim

entó

w71

1 . M

imo

to d

wie

cho

rągw

ie

Stan

isła

w

Jabł

onow

ski…

, t.

1, s

. 85

–118

. Ja

k w

ynik

a z 

inst

rukc

ji da

nej

posł

om n

a se

jm

zim

owy

1672

r.,

a da

tow

anej

na

1 X

I 16

71 (

AG

AD

, LL,

nr

25, k

. 334

, dru

k: P

ism

a do

wie

ku

i sp

raw

…, t

. 1, c

z. 1

, s. 7

25),

cho

rągw

i hus

arsk

iej J

abło

now

skie

go o

d 7

kwar

tałó

w n

ie p

łaco

no

nale

żneg

o żo

łdu

husa

rski

ego,

tyl

ko k

ozac

ki,

co o

znac

za,

że w

 try

bie

husa

rski

m m

usia

ła s

łuży

ć od

I k

war

tału

167

0 (e

wen

tual

nie

od I

I kw

arta

łu, j

eśli

pisz

ąc o

 tych

7 ć

wie

rcia

ch, w

licza

no te

ż tę

za

czyn

ając

ą si

ę w

 dni

u po

wst

ania

inst

rukc

ji, c

zyli

1 X

I 16

71).

W b

iogr

amie

por

uczn

ika

tej r

oty

Zbi

gnie

wa

Blis

kow

skie

go p

ojaw

ia s

ię je

dnak

inna

info

rmac

ja, ż

e ch

orąg

iew

woj

ewod

y ru

skie

go

„poh

usar

zono

” w

 II

kwar

tale

167

1 (B

lisk

owsk

i Z

bign

iew

, [w

:] M

. Wag

ner,

Słow

nik

bio

gra+

czn

y

o+ce

rów

pol

skic

h…, t

. 1, s

. 21)

.

710

Wię

cej

zob.

Z.

Hun

dert

, H

usa

ria

koro

nn

a…,

s. 8

7, 9

2–96

, 98

–105

. B

rak

drug

iej

chor

ągw

i kr

ólew

skie

j w s

tary

m z

acią

gu 1

673

r. po

wod

ował

, że

wie

lu b

adac

zy –

pod

ając

licz

bę

rot

husa

rski

ch z

 okr

esu

wcz

eśni

ejsz

ego

(np.

z k

ampa

nii

1671

r.)

– w

 ogó

le j

ą po

mija

ło (

np.

J. W

imm

er,

Woj

sko

pols

kie…

, s.

163

; M

. Ja

wor

ski,

Kam

pan

ia u

krai

nn

a…,

s. 1

29).

Jed

nakż

e w

ydat

ki k

war

cian

e z 

lat

1669

–167

3 (A

GA

D,

ASK

, dz

. I,

nr

153,

k.

15–2

0, d

ruga

pag

inac

ja,

k. 2

1–26

) cz

y ra

chun

ki s

ejm

u ko

rona

cyjn

ego

1676

(ib

idem

, dz

. II

, nr

63,

s.

207–

208)

, ni

e m

ówią

c już

o źr

ódła

ch p

ośre

dnic

h, d

owod

zą, ż

e w k

ompu

cie k

oron

nym

służ

yła o

na n

iepr

zerw

anie

do

koń

ca k

wie

tnia

167

3 r.

O t

ym z

aś,

że b

yła

to t

a sa

ma

chor

ągie

w,

co r

epre

zent

ując

a no

wy

zaci

ąg 1

673

husa

ria

Nie

zabi

tow

skie

go, d

owod

zi p

orów

nani

e re

jest

rów

pop

isow

ych

– ch

orąg

wi

król

ewsk

iej

z II

–III

kw

arta

łu 1

667

(AG

AD

, A

SW,

dz.

85,

nr 9

5, k

. 30

v–31

; A

GA

D,

ASK

, dz

. III

, nr 5

, k. 1

129–

1129

v) i 

chor

ągw

i kas

ztel

ana

bełs

kieg

o z 

III k

war

tału

167

3 (A

GA

D, A

SW,

dz. 8

5, n

r 10

3, k

. 103

–103

v).

711

Zob

. Akt

a se

jmu

wal

nego

ele

kcji

now

ego

król

a 16

69 r.

, VL,

t. 5

, s. 1

5.

26

52

64

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

ludz

i w d

ziel

e ry

cers

kim

wia

dom

ych

i dob

rze

dośw

iadc

zony

ch. S

iła je

st

przy

czyn

, dla

czeg

o są

pot

rzeb

niej

si, i

le n

a tę

woj

nę –

Usa

rze;

ale

i ta

nie

m

niej

sza,

że

się

lada

kto

, i n

a sł

abym

kon

iu, i

 ze

złym

ryn

sztu

nkie

m, n

a us

arsk

ą ni

e po

rwie

słu

żbę”

719 .

Het

mań

skie

sło

wa,

sta

now

iące

kol

ejny

dow

ód n

a to

, ja

k w

ażną

dla

So

bies

kieg

o fo

rmac

ją b

yła

husa

ria,

nie

zna

lazł

y na

sej

mik

ach

odze

wu.

Z

nają

c bo

wie

m w

ynik

i bad

ań D

ariu

sza

Kup

isza

, wie

my,

że

wśr

ód z

acią

-gó

w p

owia

tow

ych

zorg

aniz

owan

ych

w la

tach

167

1–16

72 ta

kie

woj

ewód

z-tw

a, ja

k kr

akow

skie

, rus

kie

z zi

emią

hal

icką

, beł

skie

z z

iem

ią c

hełm

ską,

sa

ndom

iers

kie,

lube

lski

e or

az w

ołyń

skie

, na

pew

no n

ie w

ysta

wiły

rot h

u-sa

rski

ch72

0 . N

ie z

acią

gnęł

y ic

h te

ż w

ojew

ództ

wa

pozn

ańsk

ie i 

kalis

kie72

1 , ch

oć t

e je

szcz

e w

 lut

ym 1

667

r., w

 oba

wie

prz

ed z

agro

żeni

em t

urec

ko-

-tat

arsk

im,

zdob

yły

się

na u

chw

alen

ie z

acią

gu s

ześc

iu s

tuko

nnyc

h ch

o-rą

gwi,

wśr

ód k

tóry

ch z

nala

zły

się

dwie

jedn

ostk

i hus

arsk

ie –

kas

ztel

ana

pozn

ańsk

iego

Krz

yszt

ofa

Grz

ymuł

tow

skie

go o

raz

chor

ążeg

o ka

liski

ego

And

rzej

a Pr

zyje

msk

iego

722 .

Bra

k re

aliz

acji

zaci

ągu

pow

iato

wej

hus

arii

w la

tach

167

1–16

72 z

 jedn

ej st

rony

wyn

ikał

z n

apię

ć po

lityc

znyc

h w

 kra

-ju

, z d

rugi

ej z

 duż

ych

kosz

tów

, jak

ich

wym

agał

o w

ysta

wie

nie

tej f

orm

acji

(dla

regi

onów

obc

iążo

nych

repa

rtyc

ją m

ogło

być

to g

łów

ną p

rzes

zkod

ą)72

3 .I 

tu d

ocho

dzim

y do

tem

atu

opła

cani

a ko

mpu

tow

ych

chor

ągw

i hu

sars

kich

w la

tach

166

7–16

73. W

 okr

esie

tym

cho

rągi

ew A

leks

andr

a M

. L

ubom

irsk

iego

dot

owan

a by

ła p

rzez

woj

ewód

ztw

o kr

akow

skie

, Sz

częs

nego

Pot

ocki

ego

prze

z w

ojew

ództ

wo

sand

omie

rski

e, J

akub

a

719

Wot

um

So

bies

kieg

o n

a se

jmie

ro

ku

1672,

przy

słan

e w

 m

arcu

n

a pi

śmie

a 

dato

wan

e

we

Lw

owie

na

dzie

ń 1

9 l

ute

go,

[w:]

Pis

ma

do w

ieku

i s

praw

…,

t. 1,

cz.

2,

s. 8

61.

Zda

niem

W

. K

ocho

wsk

iego

, So

bies

ki m

iał

wów

czas

też

naw

oływ

ać d

o su

plem

enta

cji

istn

ieją

cej

już

husa

rii p

oprz

ez p

owię

ksza

nie

pocz

tów

z je

dnok

onny

ch n

a dw

ukon

ne, z

 dw

u- n

a tr

zyko

nne

itd.

(W. K

ocho

wsk

i, R

oczn

iki

Pol

ski…

, s. 2

48);

por

. Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 106

, 255

.

720

D.

Kup

isz,

Woj

ska

pow

iato

we…

, s.

389

–298

; id

em,

Woj

sko

pow

iato

we

woj

ewód

ztw

a

woł

yńsk

iego

w X

VII

wie

ku,

„Нау

ко

ви

й в

існ

ик

Во

ли

нсь

ко

го н

аціо

нал

ьно

го у

нів

ерси

тету

імен

і Л

есі

Ук

раї

нк

и”

2009

, t. 2

2, s

. 186

.

721

Zob

. np

. L

ist

przy

pow

iedn

i ch

orąg

wio

m s

upl

emen

tow

ym,

wie

lkop

olsk

im,

Lwów

, 20

X

1671

, AG

AD

, LL,

nr

25, k

. 303

–303

v; R

eges

tr li

stów

prz

ypow

iedn

ich

jaki

e ka

ncel

aria

kor

onna

w

ydał

a 6

XII

167

2 na

zac

iąg

wie

lkop

olsk

ich

rot

pow

iato

wyc

h, A

GA

D, M

K S

ig.,

nr 1

2, k

. 29.

Po

ana

lizie

róż

nych

mat

eria

łów

(gł

ówni

e la

udów

sej

mik

owyc

h z 

Tek

Paw

ińsk

iego

, dot

yczą

cych

m

.in. w

ojew

ództ

w i 

ziem

Maz

owsz

a, w

ojew

ództ

w si

erad

zkie

go c

zy łę

czyc

kieg

o, B

. PA

N K

rakó

w,

rkps

831

8–83

52)

nic

nie

wsk

azuj

e na

to,

by

inne

woj

ewód

ztw

a ko

ronn

e w

ysta

wiły

w l

atac

h 16

71–1

672

roty

hus

arsk

ie.

722

Lau

dum

sej

mik

u w

oj.

wie

lkop

olsk

ich,

Śro

da,

7 II

166

7, B

. C

zart

., rk

ps 1

774,

s.

362.

Po

r. J.

Wim

mer

, W

ojsk

o po

lski

e…,

s. 1

53,

przy

p. 8

3; M

. M

atw

ijów

, O

stat

nie

sej

my…

, s.

24;

Z

. Hun

dert

, Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 106

. Zac

iąg

ten

nie

zost

ał o

stat

eczn

ie z

real

izow

any.

723

D. K

upis

z, W

ojsk

a po

wia

tow

e…, s

. 291

–292

; Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 107

–108

.

podc

zas g

dy d

wie

poz

osta

łe st

raci

ły sw

ój m

onar

szy

stat

us –

hus

arsk

a po

d N

ieza

bito

wsk

im i 

panc

erna

pod

Jan

em P

rusz

kow

skim

.Ja

k w

idzi

my,

kró

lew

skie

cho

rągw

ie h

usar

skie

od

1669

r. b

yły

kole

jnym

po

hus

arii

D. W

iśni

owie

ckie

go p

rzed

mio

tem

spor

u po

lityc

zneg

o. W

 tym

je

dnak

prz

ypad

ku S

obie

ski n

ie a

tako

wał

ich

bezp

ośre

dnio

, zw

łasz

cza

że

w je

dnej

z n

ich

mia

ł duż

e w

pływ

y, k

tóre

pos

kutk

ował

y ak

cese

m h

usar

zy

pod

Nie

zabi

tow

skim

do

konf

eder

acji

w S

zcze

brze

szyn

ie –

wbr

ew u

tar-

tem

u zw

ycza

jow

i, że

jedn

ostk

i kró

lew

skie

nie

prz

ystę

pują

do

zwią

zków

w

ojsk

owyc

h (t

ak w

 list

opad

zie

1672

r. p

ostą

piła

rota

kró

lew

ska

pod

Cza

r-ni

ecki

m, z

a co

Sob

iesk

i ods

ądzi

ł ją

wte

dy o

d w

ypła

ty h

iber

ny)71

6 .W

 lata

ch 1

667–

1673

moż

liwoś

ci r

ozbu

dow

y sk

ładu

eta

tow

ej h

usar

ii by

ły o

gran

iczo

ne, m

.in. d

late

go, ż

e m

usia

ły o

dbyw

ać s

ię w

 ram

ach

usta

-lo

nego

kom

putu

, któ

rego

gru

ntow

nej r

eorg

aniz

acji

moż

na b

yło

doko

nać

jedy

nie

na s

ejm

ie. W

 cza

sach

pan

owan

ia M

icha

ła K

oryb

uta,

nie

lic

ząc

tego

z 1

673

r., u

dało

się

dok

ończ

yć j

edyn

ie s

ejm

jes

ienn

y ro

ku 1

670.

W

 obl

iczu

zag

roże

nia

ze st

rony

Koz

aków

Pio

tra

Dor

osze

nki i

 ord

y kr

ym-

skie

j, a 

takż

e gr

oźby

inw

azji

sułt

ańsk

iej,

sejm

ten

obm

yślił

spos

ób a

ukcj

i w

ojsk

a, n

ie p

rzep

row

adza

jąc

jedn

ak p

owię

ksze

nia

stan

u si

ł kom

puto

wyc

h.

Przy

czyn

ieni

e no

wyc

h je

dnos

tek

mia

ło s

tać

się

zada

niem

woj

ewód

ztw

, zi

em o

raz

pow

iató

w, k

tóre

zobl

igow

ano

do w

ysta

wie

nia

tylu

żołn

ierz

y, il

u do

tych

czas

utr

zym

ywał

y w

 ram

ach

repa

rtyc

ji. S

łużb

a no

wem

u za

ciąg

owi

mia

ła s

ię r

ozpo

cząć

1 m

aja

1671

i tr

wać

min

imum

dw

a kw

arta

ły. U

zu-

pełn

ieni

e w

ojsk

kom

puto

wyc

h ch

orąg

wia

mi p

owia

tow

ymi t

eore

tycz

nie

zwię

ksza

ło st

an si

ł kor

onny

ch d

o ok

. 24

tysi

ęcy

staw

ek ż

ołdu

717 .

Mim

o że

w

 167

1 r.

w w

ięks

zośc

i tyc

h za

ciąg

ów n

ie z

real

izow

ano71

8 , to

zes

złor

ocz-

na u

chw

ała

wci

ąż d

awał

a po

dsta

wę

praw

ną u

moż

liwia

jącą

sfo

rmow

anie

no

wyc

h ch

orąg

wi,

tak

potr

zebn

ych

do w

zmoc

nien

ia s

ił ko

mpu

tow

ych

w ro

ku 1

672,

gdy

Tur

cja

rozp

oczę

ła d

ział

ania

woj

enne

. Dla

tego

też

Sobi

e-sk

i w w

otum

z ze

rwan

ego

sejm

u zi

mow

ego

1672

r., p

rzes

łany

m n

a pi

śmie

ze

Lw

owa,

naw

oływ

ał: „

Co

do k

awal

erii

rozu

mia

łbym

, aby

woj

ewód

ztw

a i p

owia

ty, u

sars

kie

chci

eli s

taw

iać

chor

ągw

ie, p

rzyd

ając

im z

a ro

tmis

trzó

w

716

Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…,

s.

95,

343.

Sa

m

poru

czni

k ro

ty

król

ewsk

iej

Nie

zabi

tow

ski

zost

ał p

rzez

L.A

. W

ierz

bick

iego

uzn

any

za j

edne

go z

 czo

łow

ych

przy

wód

ców

zw

iązk

u sz

czeb

rzes

zyńs

kieg

o; z

ob.

L.A

. W

ierz

bick

i, K

onfe

dera

ci

szcz

ebrz

eszy

ńsc

y.

Prz

ywód

cy

zwią

zku w

ojsk

a ko

ron

neg

o n

a pr

zeło

mie

1672 i 

1673 r

oku, „

Stud

ia z

 Dzi

ejów

Woj

skow

ości

” 20

12,

t. 1,

s. 1

79.

717

Kon

styt

ucje

sej

mu

1670

r.,

VL,

t.

5, s

. 30

; D

. K

upis

z, W

ojsk

a po

wia

tow

e sa

mor

ządó

w

Mał

opol

ski

i R

usi

Cze

rwon

ej w

 lat

ach

1572–1717

, Lu

blin

200

8, s

. 28

1–28

2; p

or.

J. W

imm

er,

Woj

sko

pols

kie…

, s. 1

61.

718

Zob

. D. K

upis

z, W

ojsk

a po

wia

tow

e…, s

. 288

–290

.

26

72

66

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

jedn

ak p

amię

tać,

że

chor

ągw

iom

hus

arsk

im p

rzyp

isan

ym d

o kw

arty

(in

-ny

m ta

kże)

w o

maw

iany

m o

kres

ie re

gulo

wan

o je

szcz

e dł

ugi s

prze

d 16

67 r.

Pr

zykł

adow

o, n

a po

dsta

wie

asy

gnac

ji z 

1668

r. d

o po

głów

nego

żyd

owsk

ie-

go, m

ając

ego

wpł

ynąć

do

skar

bu w

 roku

nas

tępn

ym, ś

rodk

i z te

go p

odat

ku

zam

ierz

ano

prze

kaza

ć ro

tom

hus

arsk

im k

róla

sta

rego

zac

iągu

(cz

yli p

od

Cza

rnie

ckim

) ora

z he

tman

a i m

arsz

ałka

Sob

iesk

iego

729 .

Sum

ę pr

zezn

aczo

-ną

na

chor

ągie

w h

etm

ańsk

ą w

 luty

m 1

670

r. od

ebra

ł tow

arzy

sz h

usar

ski

Sobi

eski

ego,

pod

stol

i rz

eczy

cki

Kaz

imie

rz M

icha

ł Pu

słow

ski73

0 . Z

 kol

ei

chor

ągie

w k

róle

wsk

a w

yasy

gnow

aną

jej

kwot

ę m

ogła

ode

brać

dop

iero

w

 gru

dniu

167

0 r.,

wte

dy b

owie

m,

jak

info

rmow

ał p

odsk

arbi

kor

onny

Ja

n A

ndrz

ej M

orsz

tyn,

prz

ezna

czon

e dl

a ni

ej śr

odki

wpł

ynęł

y do

skar

bu73

1 .M

imo

pew

nych

nie

dogo

dnoś

ci w

 otr

zym

ywan

iu ż

ołdu

, pię

ć ch

orą-

gwi h

usar

skic

h do

tow

anyc

h z 

kwar

ty –

w p

orów

nani

u z 

inny

mi h

usar

ski-

mi j

edno

stka

mi k

oron

nym

i – b

yło

w d

ość

kom

fort

owej

sytu

acji.

Wie

my

bow

iem

, że

w r

amac

h re

part

ycji

opóź

nien

ia w

 reg

ulow

aniu

św

iadc

zeń

wyg

ląda

ły z

nacz

nie

pow

ażni

ej. P

rzyk

łado

wo,

woj

ewód

ztw

o kr

akow

skie

by

ło w

inne

roc

ie h

usar

skie

j A.M

. Lub

omir

skie

go z

a ok

res

1667

–167

3 je

szcz

e w

 rok

u 16

75,

a zi

emia

hal

icka

cho

rągw

i ks

ięci

a O

stro

gski

ego

jesz

cze

w 1

68073

2 .O

maw

iają

c pr

oble

mat

ykę

rozb

udow

y sk

ładu

hus

arsk

iego

i je

j zw

iązk

u z 

osob

ą So

bies

kieg

o, w

arto

pok

azać

, ja

k lu

dzie

rep

reze

ntuj

ący

husa

rię

mog

li by

ć pr

zez

hetm

ana

wie

lkie

go w

ykor

zyst

ywan

i w r

óżny

ch m

isja

ch.

Duż

ą ro

lę w

 tej

mat

erii

odgr

ywal

i re

prez

enta

nci

husa

rski

ej c

horą

gwi

hetm

ana,

jak

jej p

oruc

znik

, a z

araz

em o

d 16

69 r

. puł

kow

nik

król

ewsk

i i 

chor

ąży

sano

cki

Ale

ksan

der

Pola

now

ski.

Neg

ocjo

wał

on

m.in

. tra

ktat

po

kojo

wy

pod

Podh

ajca

mi w

 166

7 r.,

prz

ewod

nicz

ył d

eput

acjo

m a

rmii

koro

nnej

na

dwóc

h se

jmac

h ro

ku 1

668

oraz

na

sejm

ie e

lekc

yjny

m 1

669.

husa

rski

m:

pier

wsz

ej k

róle

wsk

iej,

Sien

iaw

skie

go i

 A.

Poto

ckie

go.

Nie

uśc

iślił

em j

edna

k, ż

e po

wod

em b

raku

reg

ulac

ji żo

łdu

nie

były

zw

ykłe

opó

źnie

nia,

lec

z kw

estia

nał

ożen

ia n

a te

ch

orąg

wie

tzw

. ar

eszt

u na

zas

ługi

, cz

yli

kary

za

prze

win

ieni

a w

 pos

taci

wst

rzym

ania

wyp

łaty

na

leżn

ości

(W

ydat

ki k

war

cian

e la

t 16

69–1

673,

AG

AD

, A

SK,

dz.

I, n

r 15

3, k

. 15

–20,

dru

ga

pagi

nacj

a, k

. 21–

26).

729

Por

acho

wan

ie p

ogłó

wne

go ż

ydow

skie

go z

 166

9 r.,

AG

AD

, ASK

, dz.

I, n

r 153

, k. 7

9v–8

0.

730

Pok

wito

wan

ie o

dbio

ru p

ieni

ędzy

na

rotę

hus

arsk

a So

bies

kieg

o pr

zez

K.M

. Pus

łow

skie

go,

20 I

I 16

70, i

bide

m, d

z. V

, nr

10, f

. 284

.

731

Obl

ata

ozna

jmie

nia

J.A

. M

orsz

tyna

o w

płyn

ięci

u pi

enię

dzy

do s

karb

u, L

ublin

, 6

XII

16

70, A

P Lu

blin

, Ksi

ęgi G

rodz

kie

Lube

lski

e, R

elac

je –

Man

ifest

acje

– O

blat

y, n

r 99

, k. 1

48a.

732

Lau

dum

sej

mik

owe

woj

. kr

akow

skie

go,

Pros

zow

ice

9 IX

167

5, A

SWK

, t.

4, s

. 22

; La

udum

sej

mik

owe

ziem

i ha

licki

ej, H

alic

z, 2

6 X

I 16

80, A

GZ

, t. 2

4, s

. 424

; por

. Z. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 136

.

Poto

ckie

go,

a po

nim

ksi

ęcia

Ost

rogs

kieg

o pr

zez

ziem

ię h

alic

ką,

S.J.

Jabł

onow

skie

go i W

. Les

zczy

ński

ego

prze

z woj

ewód

ztw

a wie

lkop

olsk

ie,

D.W

iśni

owie

ckie

go w

 lat

ach

1668

–166

9 z 

różn

ych

poda

tków

pań

-st

wow

ych

w r

amac

h tz

w. a

seku

racj

i, a 

od 1

670

r. pr

zez

woj

ewód

ztw

o kr

akow

skie

724 .

W o

stat

nim

prz

ypad

ku m

ogła

jed

nak

nast

ąpić

pew

na

zmia

na,

sejm

ik ł

ucki

bow

iem

w 1

672

r. w

ysta

wił

chor

ągw

i he

tman

a po

lneg

o as

ygna

cje

na z

apła

tę z

a II

i II

I kw

arta

ł rok

u 16

7172

5 , co

dow

o-dz

i, że

po

1670

jedn

ostk

ę tę

prz

enie

sion

o do

rep

arty

cji w

ojew

ództ

wa

woł

yńsk

iego

. Spr

awa

ta w

ymag

a je

dnak

kol

ejny

ch b

adań

.Z

upeł

nie

inac

zej

rzec

z m

iała

się

z p

ięci

oma

chor

ągw

iam

i hu

sars

ki-

mi –

dw

iem

a kr

ólew

skim

i, So

bies

kieg

o, M

ikoł

aja

H. S

ieni

awsk

iego

ora

z A

ndrz

eja

Poto

ckie

go, k

tóre

prz

ez c

ały

omaw

iany

okr

es b

yły

doto

wan

e ze

st

ałeg

o po

datk

u kw

arci

aneg

o. T

rudn

o je

st w

 tym

mie

jscu

jedn

ozna

czni

e w

skaz

ać g

łów

ny p

owód

prz

ypis

ania

tyc

h ch

orąg

wi d

o kw

arty

. Być

moż

e za

bieg

ten

mia

ł na

celu

uła

twie

nie

wye

gzek

wow

ania

pie

nięd

zy. M

imo

że n

a po

dsta

wie

inst

rukc

ji w

ojsk

owej

z li

stop

ada

1667

r. d

eput

aci z

 arm

ii ko

ron-

nej m

ieli

wni

eść

na se

jmie

166

8 r.

skar

gę w

 spra

wie

nie

wyp

łaca

nia

kwar

ty

chor

ągw

iom

hus

arsk

im72

6 , to

nie

daw

no p

rzep

row

adzo

na a

naliz

a kw

itów

z 

lat

1667

–166

8, s

twie

rdza

jący

ch o

dbió

r pi

enię

dzy

ze s

karb

u ra

wsk

iego

na

tyc

h pi

ęć je

dnos

tek,

wyk

azał

a, ż

e w

 ost

atni

ch m

iesi

ącac

h pa

now

ania

Ja

na K

azim

ierz

a ca

ły ż

ołd

nale

żny

kwar

cian

ej h

usar

ii by

ł wyd

awan

y w

 ca-

łośc

i i n

a bi

eżąc

o727 .

Sytu

acja

pod

czas

pan

owan

ia M

icha

ła K

oryb

uta

uleg

ła

jedn

ak z

mia

nie

– żo

łd n

ależ

ny h

usar

skim

roto

m k

war

cian

ym z

a da

ny ro

k za

mie

rzon

o w

ypła

cać

po je

go u

pływ

ie. P

ojaw

iały

się

jesz

cze

inne

, dod

at-

kow

e op

óźni

enia

, na

któr

e w

ojsk

o ni

ejed

nokr

otni

e si

ę sk

arży

ło72

8 . N

ależ

y

724

Kom

puty

z 1

VII

I 16

67,

AG

AD

, Z

biór

Bra

nick

ich

z Su

chej

, nr

42/

56,

k. 3

89;

AN

K

rakó

w,

KG

R S

ądec

kie,

nr

131,

s.

331–

332;

B.

Cza

rt.,

rkps

162

, s.

493

–494

; Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 132

–133

.

725

Zob

. Asy

gnac

ję n

a w

ypła

ceni

e ch

orąg

wi h

usar

skie

j D. W

iśni

owie

ckie

go z

a II

i II

I ćw

ierć

16

71 k

wot

y 16

040

zł,

19 V

II 1

672

i po

świa

dcze

nie

wyd

ania

z t

ej s

umy

tow

arzy

szow

i sp

od

chor

ągw

i he

tman

a, S

tani

sław

owi

Ledó

chow

skie

mu

13 5

66 z

ł, Łu

ck,

29 V

II 1

672,

CD

IAU

K,

f. 25

, ks.

336

, k. 9

19–9

19v.

W ty

m m

iejs

cu p

ragn

ę se

rdec

znie

pod

zięk

ować

dr.

hab.

Jaro

sław

owi

Stol

icki

emu

za u

dost

ępni

enie

mi w

ypis

u z 

tego

źró

dła.

726

Ins

truk

cja

dla

JKM

ci o

d w

ojsk

a da

na, 2

7 X

I 16

67, B

. Cza

rt.,

rkps

438

, s. 1

20–1

21.

727

Zob

. Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…,

s. 1

33–1

35.

Kw

ity p

ośw

iadc

zają

ce o

dbió

r pi

enię

dzy

na t

e pi

ęć c

horą

gwi

znaj

dują

się

: A

GA

D,

ASK

, dz

. V,

nr 1

0, f

. 23

6, 2

38,

239,

240

, 24

1, 2

43, 2

53, 2

55, 2

56, 2

57, 2

58, 2

63, 2

65, 2

66, 2

67, 2

72; z

ob. t

eż: r

achu

nki s

um w

ydan

ych

z kw

arty

za

rok

1668

cho

rągw

iom

: dw

óm k

róle

wsk

im i

 A.

Poto

ckie

go,

ibid

em,

dz.

III,

nr

5,

k. 1

151,

115

6, 1

159.

728

Zob

. Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…,

s. 1

34–1

35.

W t

ej c

zęśc

i cy

tow

anej

ksi

ążki

za

war

łem

info

rmac

ję, ż

e w

 167

2 r.

opóź

nian

o si

ę z 

wyp

łaca

niem

żoł

du z

a ro

k 16

70 c

horą

gwio

m

26

92

68

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

odda

wal

i mu

okre

ślon

e us

ługi

, rob

ili to

takż

e in

ni h

usar

ze. P

rzyk

łado

wo

Piot

r Suc

hodo

lski

, tow

arzy

sz c

horą

gwi k

róle

wsk

iej p

od N

ieza

bito

wsk

im,

repr

ezen

tow

ał h

etm

ana

wie

lkie

go n

a se

jmik

u lu

bels

kim

w li

pcu

1670

738 .

W o

maw

iany

m o

kres

ie d

ostr

zega

my

akty

wno

ść w

 życ

iu p

ublic

znym

ró

wni

eż in

nych

ludz

i zw

iąza

nych

z h

usar

ią. Z

najd

owal

i się

oni

w sk

ładz

ie

niem

al k

ażde

j de

puta

cji

woj

skow

ej w

ysył

anej

na

sejm

y la

t 16

67–1

673.

To

war

zysz

hus

arsk

i rot

y kr

ólew

skie

j, po

dcza

szy

wys

zogr

odzk

i Jan

Łuk

ow-

ski b

ył p

osłe

m n

a pi

erw

szy

sejm

rok

u 16

6873

9 , na

mie

stni

k ch

orąg

wi k

ró-

lew

skie

j sta

rego

zac

iągu

Woj

ciec

h U

rbań

ski p

osłe

m n

a se

jm n

adzw

ycza

jny

1670

740 ,

tow

arzy

sze

księ

cia

Dym

itra

: po

dcza

szy

dobr

zyńs

ki F

ranc

isze

k B

orys

ław

ski

i Ja

n Ła

da n

a se

jm j

esie

nny

1670

741 ,

poru

czni

k hu

sars

ki

Mik

ołaj

a Si

enia

wsk

iego

Nik

odem

Żab

oklic

ki n

a se

jmy

zim

owy

i wio

sen-

ny 1

67274

2 , a 

repr

ezen

tanc

i rot

y W

acła

wa

Lesz

czyń

skie

go: p

oruc

znik

Mi-

chał

Flo

rian

Rze

wus

ki i 

chor

ąży

And

rzej

Kam

ińsk

i na

sejm

pac

yfik

acyj

ny

1673

743 .

Pona

dto

na s

ejm

zim

owy

roku

167

2 os

obną

del

egac

ję w

ysła

ły

chor

ągw

ie k

omen

dy S

tani

sław

a W

yżyc

kieg

o; z

nale

źli s

ię w

 nie

j tow

arzy

-sz

e ro

ty h

usar

skie

j D

. W

iśni

owie

ckie

go:

Nik

odem

Siln

icki

ora

z Ja

kub

Ost

rzyc

ki74

4 . Z

 inn

ych

posł

ug w

arto

wsp

omni

eć,

że z

wią

zany

z S

obie

-sk

im c

ześn

ik p

ozna

ński

Mik

ołaj

Zło

tnic

ki, p

oruc

znik

cho

rągw

i hus

arsk

iej

i sp

raw

…, t

. 1, c

z. 1

, s. 5

48; I

nstr

ukcj

a od

woj

ska

na s

ejm

pac

y@ka

cyjn

y, U

jazd

ów, 3

III

167

3,

AG

AD

, LL,

nr

25, k

. 506

v (d

ruk:

Mat

eria

ły d

o dz

iejó

w w

ojn

y po

lsko

-ture

ckie

j 1672–1676, w

yd.

J. W

oliń

ski,

SMH

W 1

964,

t. 1

0, c

z. 2

, s. 2

40).

738

Lau

dum

sej

mik

u lu

bels

kieg

o, L

ublin

, 20

VII

167

0, B

. Cza

rt.,

rkps

424

, s. 9

6.

739

Ins

truk

cja

dla

JKM

ci o

d w

ojsk

a da

na,

pod

Wys

zogr

ódki

em,

27 X

I 16

67,

ibid

em,

rkps

43

8, s

. 115

–116

.

740

Dia

riusz

sej

mu n

adzw

ycza

jneg

o 1670 r

oku,

wyd

. K

. Pr

zybo

ś, M

. Fe

renc

, K

rakó

w 2

004,

s.

92.

W d

iari

uszu

Urb

ańsk

i wys

tępo

wał

jako

por

uczn

ik r

oty

król

ewsk

iej,

z w

iado

myc

h je

dnak

pr

zycz

yn n

ie m

ógł w

ówcz

as sp

raw

ować

tej g

odno

ści.

Jako

tow

arzy

sz ro

ty k

róle

wsk

iej,

któr

ym b

ył

jesz

cze

w la

tach

166

3–16

67 (

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 248

), p

ełni

ł zap

ewne

fun

kcję

na

mie

stni

ka, d

late

go w

 dia

rius

zu s

ejm

u na

wyr

ost n

azw

ano

go p

oruc

znik

iem

.

741

Ins

truk

cja

dla

depu

tató

w n

a se

jm w

arsz

awsk

i, Tr

embo

wla

, 6

IX 1

670,

[w

:] P

ism

a do

wie

ku i

 spr

aw…

, t. 1

, cz.

1, s

. 548

.

742

Ins

truk

cja

dla

posł

ów w

ojsk

owyc

h na

sej

m,

Bra

cław

, 1

XI

1671

, A

GA

D,

LL,

nr 2

5,

k. 3

28v

(dru

k: P

ism

a do

w

ieku

i 

spra

w…

, t.

1, c

z. 1

, s.

715

); D

iari

usz

drug

iego

sej

mu

war

szaw

skie

go 1

672

r., d

zień

3 V

II 1

672,

[w

:] P

ism

a do

wie

ku…

, t.

1, c

z. 2

, s. 9

43.

743

Ins

truk

cja

od w

ojsk

a na

sej

m p

acy@

kacy

jny,

Uja

zdów

, 3

III

1673

, A

GA

D,

LL,

nr 2

5,

k. 5

06–5

06v

(dru

k: M

ater

iały

do

dzie

jów

woj

ny

pols

ko-t

ure

ckie

j…, s

. 239

–240

).

744

Dru

ga i

nstr

ukcj

a w

ojsk

owa

na s

ejm

zim

owy,

Tys

zow

ce,

29 I

I 16

72,

AG

AD

, LL

, nr

25,

k.

341

v. W

 inst

rukc

ji N

. Siln

icki

wys

tępo

wał

jako

cho

rąży

roty

hus

arsk

iej k

s. D

ymitr

a. N

ie n

eguj

ę,

że d

ane

mu

było

nos

ić sz

tand

ar te

j jed

nost

ki, a

le in

ne fa

kty

wsk

azuj

ą, że

form

alni

e by

ł tow

arzy

szem

ch

orąg

wi h

etm

ana

poln

ego

(Z. H

unde

rt, H

usar

ia k

oron

na…

, s. 2

20, p

rzyp

. 228

, s. 2

45).

Był

takż

e de

puta

tem

do

tryb

unał

u lw

owsk

iego

w r

oku

1667

czy

kom

isji

hibe

rnow

ej w

 167

1733 .

Obo

k ni

ego,

ist

otną

rol

ę od

gryw

ało

takż

e to

wa-

rzys

two

husa

rski

e ch

orąg

wi

hetm

ańsk

iej.

Zaj

muj

ący

pier

wsz

e m

iejs

ce

w r

olla

ch p

opis

owyc

h te

j cho

rągw

i Mic

hał W

ilmon

t, a 

takż

e Pi

otr

Bra

-ni

cki w

 kom

puci

e po

kojo

wym

z 1

sier

pnia

166

7 ot

rzym

ali r

otm

istr

zost

wo

chor

ągw

i tat

arsk

ich,

„uk

ryty

ch”

pod

nazw

ą ko

zack

ich73

4 . Ja

k pa

mię

tam

y,

oddz

iałó

w te

go ty

pu h

etm

an m

ógł u

żyć

w fo

rmie

jedn

oste

k ap

arat

u po

li-cy

jneg

o, ty

m b

ardz

iej p

owin

ny b

yć o

ne d

owod

zone

prz

ez lu

dzi c

iesz

ącyc

h si

ę je

go z

aufa

niem

. Wilm

ont

i Bra

nick

i, ja

ko d

otyc

hcza

sow

i tow

arzy

sze

husa

rscy

Sob

iesk

iego

, spe

łnia

li za

pew

ne te

kry

teri

a735 .

Inny

z to

war

zysz

y hu

sars

kich

Sob

iesk

iego

, St

anis

ław

Jan

Ach

ingi

er,

gdy

Jaku

b Po

tock

i za

-ci

ągną

ł sw

oją

chor

ągie

w h

usar

ską,

zos

tał w

yzna

czon

y na

jej p

oruc

znik

a736 .

Wid

zim

y za

tem

, że

tow

arzy

stw

o hu

sars

kie

Sobi

eski

ego

było

wyk

orzy

sty-

wan

e w

 int

eres

ując

ym n

as c

zasi

e ja

ko o

środ

ek p

rzyg

otow

ując

y pr

zysz

łą

kadr

ę do

wód

czą,

ale

takż

e do

inny

ch p

osłu

g. S

tefa

n Ta

rnaw

ski (

od 1

672

chor

ąży

żyda

czow

ski)

w 1

671

r. zo

stał

des

ygno

wan

y w

 skł

ad k

omis

ji hi

bern

owej

, M

arci

n C

ieńs

ki,

późn

iejs

zy r

otm

istr

z, b

ył p

osłe

m w

ojsk

o-w

ym n

a se

jm j

esie

nny

roku

167

0, a

 Kaz

imie

rz M

. Pu

słow

ski

na s

ejm

pa

cyfik

acyj

ny 1

67373

7 . N

ie ty

lko

jedn

ak to

war

zysz

e hu

sars

cy S

obie

skie

go

733

Z.

Hun

dert

, A

leks

ande

r P

olan

owsk

i –

poru

czni

k hu

sars

ki o

raz

pułk

owni

k Je

go K

róle

wsk

iej

Mił

ości

, „St

udia

z D

ziej

ów W

ojsk

owoś

ci”

2013

, t. 2

, s. 4

1–70

; ide

m, H

usar

ia k

oron

na…

, s. 2

41–2

42.

734

Kom

puty

z 1

VII

I 16

67,

AG

AD

, Z

biór

Bra

nick

ich

z Su

chej

, nr

42/

56,

k. 3

89;

AN

K

rakó

w, K

GR

Sąd

ecki

e, n

r 13

1, s

. 331

–332

; B. C

zart

., rk

ps 1

62, s

. 493

–494

; Lis

t pr

zypo

wie

dni

uro

dz. W

ilm

onto

wi n

a 60 k

oni,

War

szaw

a, 6

IV 1

668,

AG

AD

, MK

, nr 2

06, k

. 455

v–45

6. O

 tym

, że

Bra

nick

i, ro

tmis

trz

tata

rski

, m

iał

na i

mię

Pio

tr,

wie

my

dzię

ki p

orac

how

aniu

pod

ymne

go

woj

ewód

ztw

wie

lkop

olsk

ich

z 16

66 r.

(A

GA

D, A

SK, d

z. I

, nr

152,

k. 6

v).

735

Z

arów

no

Wilm

ont,

jak

i B

rani

cki

zapi

sani

by

li w

 re

jest

rach

ro

ty

husa

rski

ej

J.S.

Lub

omir

skie

go z

 okr

esu

III

kwar

tał

1663

–II

kwar

tał

1667

(A

GA

D,

ASW

, dz

. 85

, nr

99,

k.

85v

–101

), z

 tym

że

Bra

nick

i dop

iero

od

I kw

arta

łu 1

664.

W 1

666

r. w

spom

nian

y z 

imie

nia

i naz

wis

ka b

ył p

osłe

m o

d sk

onfe

dero

wan

ej a

rmii

na se

jmik

mal

bors

ki (M

. Nag

iels

ki, S

tan

owis

ko

arm

ii k

oron

nej

…,

s. 2

15).

Wilm

ont

z ko

lei

był

tow

arzy

szem

hus

arsk

im L

ubom

irsk

iego

już

w

 165

7 r.,

pod

pisu

jąc

imie

niem

i na

zwis

kiem

rej

estr

y po

piso

we

jego

cho

rągw

i z I

–IV

kw

arta

łu

(AG

AD

, A

SW,

dz.

82,

nr 9

, k.

48–

51v)

. W

 pra

cy:

Z.

Hun

dert

, H

usa

ria

koro

nn

a…,

s. 1

66,

po b

łędn

ym o

dczy

tani

u na

głów

ków

cyt

owan

ych

prze

d ch

wilą

rol

l po

piso

wyc

h na

pisa

łem

, że

W

ilmon

t by

ł w

 165

4 r.

tow

arzy

szem

hus

arsk

im S

tani

sław

a La

ncko

rońs

kieg

o; p

or.

Wil

mon

t

Mic

hał,

[w:]

M. W

agne

r, Sł

own

ik b

iogr

a+cz

ny…

, s. 2

91.

736

Sta

nisł

aw J

. Ach

ingi

er ja

ko t

owar

zysz

hus

arsk

i i d

eput

at c

horą

gwi S

obie

skie

go p

odpi

sał

we

Lwow

ie 2

0 V

III

1667

skr

ypt

zezn

ając

y od

biór

pie

nięd

zy n

a tę

jedn

ostk

ę (A

GA

D, A

SK, d

z.

V, n

r 10

, f. 5

7). J

ako

poru

czni

ka r

oty

husa

rski

ej p

isar

za p

olne

go k

oron

nego

wsp

omin

a go

reje

str

doku

men

tów

wys

taw

iony

ch p

rzez

kan

cela

rię

koro

nną

pod

datą

16

IV 1

672

(AG

AD

, MK

Sig

., nr

12,

k. 4

v).

737

Uni

wer

sał

J. S

obie

skie

go,

Lwów

, 24

XI

1671

, B

. PA

N K

rakó

w,

rkps

550

, k.

61–

61v;

In

stru

kcja

dla

dep

utat

ów n

a se

jm w

arsz

awsk

i, Tr

embo

wla

, 6

IX 1

670,

[w

:] P

ism

a do

wie

ku

27

12

70

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

imio

nam

i wsp

ółpr

acow

nikó

w p

olit

yczn

ych

Sobi

eski

ego

(włą

czaj

ąc w

 to

poru

czni

ka N

ieza

bito

wsk

iego

).Is

totn

ej ro

li hu

sari

a m

ogła

dow

ieść

głó

wni

e na

pol

ach

bite

w, a

 w o

ma-

wia

nym

okr

esie

mia

ła k

u te

mu

okaz

ję. J

ej u

dzia

ł w k

ampa

nii p

odha

jec-

kiej

166

7 r.

potw

ierd

za l

ist

Sobi

eski

ego

do ż

ony.

Czy

tam

y w

 nim

, że

po

zam

knię

ciu

się

hetm

ana

w w

arow

nym

obo

zie

spoś

ród

kaw

aler

ii m

iał

do d

yspo

zycj

i tyl

ko „

kilk

a ch

orąg

wi u

sars

kich

, raj

taró

w i 

drag

onów

”750 .

Hus

arze

mie

li za

tem

nie

mał

y ud

ział

w o

siąg

nięc

iu je

dneg

o z 

najw

ięks

zych

su

kces

ów m

ilita

rnyc

h So

bies

kieg

o, z

a ja

ki u

waż

a si

ę ud

aną

obro

nę o

bozu

po

dhaj

ecki

ego

4–17

paź

dzie

rnik

a 16

6775

1 .Po

now

nie

husa

ria

zost

ała

wyp

row

adzo

na w

 pol

e po

dcza

s ka

mpa

nii

ukra

inne

j Sob

iesk

iego

w 1

671

r., m

.in. 2

6 si

erpn

ia w

zięł

a ud

ział

w b

itwie

z 

Koz

akam

i i 

Tata

ram

i po

d B

racł

awie

m.

Sfor

mow

ano

z ni

ej w

ówcz

as

odw

ód ta

ktyc

zny,

któ

rym

dow

odzi

ł puł

kow

nik

Ale

ksan

der P

olan

owsk

i752 .

Ulr

yk W

erdu

m t

ak t

łum

aczy

ł te

n za

bieg

: „H

usar

ze,

jako

cię

żkoz

broj

-ni

, zos

tali

na s

karp

ie, g

dzie

poł

ożon

e je

st w

ysok

ie m

iast

o B

racł

aw, ż

eby

prze

szko

dzić

sto

jące

mu

tam

Hre

hore

mu

Dor

osze

nce

z je

go K

ozak

ami

pójś

ć z 

bron

ią n

a Po

lakó

w”75

3 . Ja

k za

tem

wid

zim

y, c

horą

gwie

hus

arsk

ie

pełn

iły w

 tra

kcie

bit

wy

isto

tne

zada

nia

osło

now

e. W

arto

jes

zcze

wsp

o-m

nieć

o p

osta

wie

jed

nego

z h

usar

zy z

 cho

rągw

i A

.M.

Lubo

mir

skie

go

– w

e w

stęp

nej f

azie

bitw

y br

acła

wsk

iej „

wm

iesz

ał s

ię g

łębo

ko w

e w

rogi

e od

dzia

ły”

i ura

tow

ał w

 ten

spos

ób fr

ancu

skie

go sz

lach

cica

naz

wis

kiem

de

Bea

umon

t (oc

hotn

ika

służ

ąceg

o w

 arm

ii So

bies

kieg

o) p

rzed

dos

tani

em si

ę do

tat

arsk

iej n

iew

oli75

4 . Ju

ż po

bitw

ie h

usar

ia, d

owod

zona

prz

ez p

oruc

z-ni

ka h

etm

ana

wie

lkie

go P

olan

owsk

iego

, wyk

onyw

ała

zada

nie

blok

owan

ia

twie

rdzy

w B

racł

awiu

755 .

Kol

ejny

m i

stot

nym

eta

pem

na

szla

ku b

ojow

ym h

usar

ii by

ł ud

ział

w

 poc

hodz

ie S

obie

skie

go n

a cz

ambu

ły ta

tars

kie

5–14

paź

dzie

rnik

a 16

72.

750

J. S

obie

ski d

o M

.K. S

obie

skie

j, Po

dhaj

ce, 2

1 X

166

7, [w

:] L

isty

Jan

a So

bies

kieg

o…, s

. 126

.

751

Wię

cej

zob.

W.

Maj

ewsk

i, P

odha

jce…

, s.

47–

99.

Zda

niem

J.

Wim

mer

a, w

 obo

zie

podh

ajec

kim

zna

lazł

o si

ę 5

chor

ągw

i hu

sars

kich

: So

bies

kieg

o, S

ieni

awsk

iego

, Lu

bom

irsk

iego

i d

wie

Pot

ocki

ch; J

. Wim

mer

, Woj

sko

pols

kie…

, s. 1

56.

752

J.

Sobi

eski

do

król

a M

icha

ła,

obóz

pod

Bar

em,

31 V

III

1671

, [w

:] P

ism

a do

wie

ku

i sp

raw

…, t

. 1, c

z.1,

s. 6

68; J

. Sob

iesk

i do

żony

, obó

z po

d B

racł

awie

m, 2

8 V

III

1671

, [w

:] L

isty

Jan

a So

bies

kieg

o…, s

. 239

; por

. M. J

awor

ski,

Kam

pan

ia u

krai

nn

a…, s

. 102

.

753

Ulr

yk W

erdu

m, D

zien

nik

pod

róży

1670–1672…

, s. 2

19.

754

Ibi

dem

, s. 2

17.

755

W. K

ocho

wsk

i, R

oczn

iki P

olsk

i…, s

. 235

; zob

. też

: E. J

anas

, Pol

anow

ski A

leks

ande

r, s.

278

; Z

. Hun

dert

, Ale

ksan

der

Pol

anow

ski…

, s. 5

9.

A.

Poto

ckie

go,

w 1

671

r. by

ł ko

mis

arze

m d

o tr

ybun

ału

rado

msk

iego

m

ając

ego

ureg

ulow

ać d

ługi

wob

ec w

ojsk

a z 

lat 1

663–

1667

745 .

W 1

672

r. w

ykon

ywał

dla

het

man

a w

ielk

iego

kilk

a w

ażny

ch m

isji

dypl

omat

ycz-

nych

, pos

łują

c m

.in. d

o ch

ana

krym

skie

go S

elim

a G

erej

a or

az d

o kr

óla

Mic

hała

746 .

War

to d

odać

, że

por

uczn

ik h

usar

ski

A.M

. Lu

bom

irsk

iego

W

. W

ilczk

owsk

i po

dcza

s be

zkró

lew

ia 1

668/

1669

zos

tał

wyb

rany

do

skła

du s

ądu

kapt

urow

ego

woj

ewód

ztw

a ru

skie

go74

7 .Z

wią

zki

z So

bies

kim

mog

ły p

rzyn

ieść

wym

iern

e pr

ofit

y, n

p. t

owa-

rzys

zom

wyw

odzą

cym

się

z n

iższ

ych

war

stw

spo

łecz

nych

, z 

któr

ych

pięc

iu z

a re

kom

enda

cją

hetm

ana

wie

lkie

go o

trzy

mał

o na

sejm

ie 1

673

r. no

bilit

acje

do

stan

u sz

lach

ecki

ego.

Nal

eżel

i do

nic

h: t

owar

zysz

e ro

ty

husa

rski

ej W

. Les

zczy

ński

ego

Stan

isła

w B

ielic

ki, W

ojci

ech

Kum

erni

cki

i Ja

n Ż

yczy

ński

, z r

oty

król

ewsk

iej p

od N

ieza

bito

wsk

im S

tani

sław

Za-

boro

wsk

i, z 

roty

A.M

. Lub

omir

skie

go B

erna

rd T

rete

r748 .

Ich

nobi

litac

ja

była

obe

cna

w in

stru

kcja

ch s

ejm

ikow

ych

i woj

skow

ych

prze

z ca

ły in

te-

resu

jący

nas

okr

es (

pocz

ąwsz

y od

rok

u 16

66).

Poz

ytyw

ny fi

nał z

nala

zła

w 1

673

r., d

owod

ząc

znac

zeni

a to

war

zyst

wa

husa

rski

ego

– w

śród

nob

i-lit

owan

ych

29 ż

ołni

erzy

kor

onny

ch h

usar

ze s

tano

wili

17%

, z c

zego

w

zaci

ągu

naro

dow

ym 3

8% (

w g

rupi

e 14

żoł

nier

zy)74

9 . Ja

k w

idać

, do

ce-

niaj

ąc tr

udy

i dok

onan

ia h

usar

zy, S

obie

ski d

opom

ógł i

m o

siąg

nąć

awan

s sp

ołec

zny.

War

to w

 tym

mie

jscu

zau

waż

yć,

że w

szys

cy n

obili

tow

ani

w 1

673

r. to

war

zysz

e hu

sars

cy s

łuży

li w

 cho

rągw

iach

cho

dząc

ych

pod

745

A

sygn

acja

na

za

płat

ę ko

mis

arzo

m

woj

skow

ym

M.

Zło

tnic

kiem

u i 

And

rzej

owi

Che

łmsk

iem

u z 

tryb

unał

u ra

dom

skie

go,

tytu

łem

tra

ktam

entu

kom

isar

skie

go,

Rad

om,

22 I

V

1671

, AG

AD

, ASK

, dz.

VI,

nr

14, f

. 550

.

746

Wię

cej z

ob.:

Zło

tnic

ki M

ikoł

aj, [

w:]

M. W

agne

r, Sł

own

ik b

iogr

a+cz

ny…

, s. 3

15–3

17.

747

Lau

dum

sej

mik

owe

woj

. rus

kieg

o, W

iszn

ia, 2

8 X

166

8, A

GZ

, t. 2

1, s

. 482

.

748

Zob

. Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 168

–172

. W te

j pra

cy J

. Życ

zyńs

kieg

o uz

nałe

m

za t

owar

zysz

a ro

ty W

. Le

szcz

yńsk

iego

, je

dnak

że z

apis

anie

go

w i

nstr

ukcj

i w

ojsk

owej

z i

nnym

i za

leca

nym

i do

no

bilit

acji

w 

1673

r.

tow

arzy

szam

i ro

ty

husa

rski

ej

A.M

. Lu

bom

irsk

iego

–

Ber

nard

em,

Szym

onem

i M

acie

jem

Tre

tera

mi,

a ta

kże

Jane

m F

ogse

m –

wsk

azuj

e, ż

e sł

użył

on

wła

śnie

w t

ej j

edno

stce

(In

stru

kcja

od

woj

ska

na s

ejm

pac

y@ka

cyjn

y, U

jazd

ów,

3 II

I 16

73,

AG

AD

, LL

, nr

25,

k.

515v

–516

, dr

uk:

Mat

eria

ły d

o dz

iejó

w w

ojn

y po

lsko

-ture

ckie

j…,

s. 2

50).

W

 reje

strz

e ro

ty A

.M. L

ubom

irsk

iego

z II

kw

arta

łu 1

673

(AG

AD

, ASW

, dz.

82,

nr 1

6, s.

39–

40),

kt

óreg

o w

cześ

niej

nie

zna

łem

, Życ

zyńs

ki o

raz

Fogs

jedn

ak n

ie w

ystę

pow

ali.

W p

racy

Z. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 170

nap

isał

em r

ówni

eż, ż

e w

 167

0 r.

do o

trzy

man

ia s

zlac

hect

wa

zale

cano

je

szcz

e K

azim

ierz

a Ja

nkow

skie

go,

tow

arzy

sza

roty

W.

Lesz

czyń

skie

go,

i że

nob

ilita

cji

tej

nie

uzys

kał.

Fakt

yczn

ie j

edna

k zo

stał

on

uszl

achc

ony

w 1

673

r. (K

onst

ytuc

je s

ejm

u 16

73 r

., V

L,

t. 5,

s. 7

7), n

ie b

ył je

dnak

w ta

mty

m c

zasi

e to

war

zysz

em h

usar

skim

, lec

z ch

orąż

ym ro

ty k

ozac

kiej

. Z

ob. t

eż: M

. Wag

ner,

Nob

ilit

acje

i i

ndy

gen

aty

z re

kom

enda

cji

hetm

ana

Jan

a So

bies

kieg

o w

 lat

ach

1672–1673, „

Stud

ia H

isto

rycz

no-W

ojsk

owe”

200

9, t.

3, s

. 139

–140

.

749

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

nn

a…, s

. 172

.

27

32

72

MA

RS

ZA

ŁE

K I

HE

TM

AN

KO

RO

NN

Y J

AN

SO

BIE

SK

I„

KO

PIJ

NIK

ÓW

, C

ZY

LI

HU

SA

RZ

Y C

HO

RĄ

GW

IE..

."

Ane

ks

Wyk

az c

horą

gwi h

usar

skic

h sł

użąc

ych

w k

ompu

cie

koro

nnym

od

1 s

ierp

nia

1667

do

30 k

wie

tnia

167

3

W tr

zech

naj

wię

kszy

ch b

itw

ach

tej k

ampa

nii –

7 p

aźdz

iern

ika

pod

Nie

-m

irow

em,

9 pa

ździ

erni

ka p

od K

omar

nem

ora

z 14

paź

dzie

rnik

a po

d K

ałus

zem

– h

usar

ię u

staw

iano

w t

ej c

zęśc

i sz

yku

woj

ska,

któ

ra m

iała

w

ykon

ać d

ecyd

ując

e ud

erze

nie.

Hus

arze

w s

kład

zie

5–7

chor

ągw

i, po

-zb

awie

ni z

nacz

nej

częś

ci r

ynsz

tunk

u, w

 tym

prz

ede

wsz

ystk

im k

opii,

w

 trz

ech

wsp

omni

anyc

h bi

twac

h w

ykon

ali s

woj

e za

dani

e be

z za

rzut

ów,

dopr

owad

zają

c do

uci

eczk

i prz

eciw

nika

i od

bici

a ni

emal

cał

ego

jasy

ru.

Wyp

raw

a ko

ntyn

gent

u So

bies

kieg

o z 

1672

r.,

podo

bnie

jak

kam

pani

a po

dhaj

ecka

, jes

t pow

szec

hnie

uw

ażan

a za

jedn

o z 

najw

ięks

zych

osi

ągni

ęć

mili

tarn

ych

Sobi

eski

ego,

w k

tóry

m, j

ak ju

ż w

iem

y, h

usar

ia r

ówni

eż o

d-ci

snęł

a sw

ój ś

lad75

6 .Po

skró

tow

ym p

rzed

staw

ieni

u ud

ział

u hu

sarz

y w

 kam

pani

ach

woj

en-

nych

om

awia

nego

okr

esu

pora

na

pods

umow

anie

rozw

ażań

. Hus

aria

był

a w

ażną

for

mac

ją d

la S

obie

skie

go,

któr

y zd

awał

sob

ie s

praw

ę, ż

e bę

dzie

on

a na

jleps

zą b

roni

ą w

 obl

iczu

zag

roże

nia

ture

ckie

go.

Woj

na t

urec

ka

z la

t 16

72–1

676

i ist

otny

wkł

ad h

usar

zy w

 zw

ycię

stw

a po

d C

hoci

mie

m

(10–

11 li

stop

ada

1673

) i p

od L

wow

em (

24 s

ierp

nia

1675

) po

twie

rdzi

ły,

że s

ię n

ie m

ylił75

7 . R

ozbu

dow

ywan

ie s

kład

u hu

sars

kieg

o, w

 lata

ch 1

667–

–1

673

utru

dnio

ne, o

dbyw

ało

się

przy

wyk

orzy

styw

aniu

ludz

i zw

iąza

nych

po

lityc

znie

z S

obie

skim

. Wys

taw

ieni

e ch

orąg

wi h

usar

skie

j prz

ez k

sięc

ia

Dym

itra,

prz

eciw

nika

pol

itycz

nego

het

man

a w

ielk

iego

, spo

tkał

o si

ę ju

ż z 

ostr

ą re

akcj

ą te

go o

stat

nieg

o. P

odob

na z

resz

tą s

ytua

cja

mia

ła m

iejs

ce,

gdy

chor

ągw

ie h

usar

skie

po

Jani

e K

azim

ierz

u do

stał

y si

ę kr

ólow

i Mic

ha-

łow

i, a 

Sobi

eski

jak

o lid

er m

alko

nten

tów

pod

jął

star

ania

, by

poz

baw

ić

wła

dcę

tych

jedn

oste

k. O

cena

tyc

h po

czyn

ań p

rzys

złeg

o kr

óla

nie

zmie

-ni

a je

dnak

fakt

u, ż

e to

wła

śnie

w d

obie

het

mań

stw

a So

bies

kieg

o na

stał

o od

rodz

enie

hus

arii

koro

nnej

, któ

ra o

d ko

ńca

lat

40. d

o la

t 60

. XV

II w

. zn

ajdo

wał

a si

ę w

 kry

zysi

e.

756

Wię

cej

o ud

zial

e hu

sari

i w

 dzi

ałan

iach

woj

enny

ch 1

672

r. zo

b. Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 323

–347

.

757

Ibi

dem

, s. 3

47–3

93 i 

in.

* Z

ob. P

okw

itow

ania

odb

ioru

żoł

du n

a ro

tę h

usar

ską

A. P

otoc

kieg

o, p

rzez

por

uczn

ika

i de

puta

ta H

. Pąg

owsk

iego

, zam

ek r

awsk

i, 15

VI 1

668,

AG

AD

, ASK

, dz.

V, n

r 10,

f. 2

43, [

bm. i

d.]

, ibi

dem

, f. 2

72. P

oruc

znik

iem

A. P

otoc

kieg

o Pą

gow

ski b

ył ju

ż w

166

5 r.;

zo

b. R

ejes

tr p

opis

owy

roty

hus

arsk

iej A

. Pot

ocki

ego

z II

kw

arta

łu 1

665,

AG

AD

, ASW

, dz.

85,

nr

95, k

. 54.

**

Być

moż

e by

ł ni

m J

an S

tefa

n W

asilk

owsk

i, kt

óry

poru

czni

kow

ał c

horą

gwi k

ozac

kiej

Sz.

Pot

ocki

ego

(„po

husa

rzon

ej”

w 1

667

r.)

w la

tach

166

2–16

67 (

Was

ilko

wsk

i Ja

n S

tefa

n, [

w:]

M. W

agne

r, Sł

own

ik b

iogr

a+cz

ny…

, s. 2

83).

***

Żab

oklic

ki w

166

8 r.

jako

tym

czas

owy

poru

czni

k ks

. D

ymitr

a ró

wno

cześ

nie

podp

isyw

ał r

ejes

try

popi

sow

e ro

ty S

ieni

awsk

iego

z

I–II

kw

arta

łu, t

akże

jako

„po

rucz

nik

nate

ncza

s” (

AG

AD

, ASK

, dz.

III

, nr

5, k

. 114

6v–1

148)

.**

**

Jako

por

uczn

ika

husa

rii

D.

Wiś

niow

ieck

iego

, po

d ro

kiem

167

1 w

spom

ina

go n

p. U

. W

erdu

m;

zob.

Ulr

yk W

erdu

m,

Dzi

en-

nik

pod

róży

1670–1672…

, s.

255

, 25

7, 2

59 i

in.

; po

r. Z

. H

unde

rt,

Husa

ria

koro

nn

a…,

s. 2

18–2

21;

Wyż

ycki

Sta

nis

ław

, [w

:]

M. W

agne

r, Sł

own

ik b

iogr

a+cz

ny…

, s. 3

00–3

02.

****

* Z

ob. Z

. Hun

dert

, Husa

ria

koro

nn

a…, s

. 213

–214

.

Lp.

CH

OR

ĄG

IEW

POR

UC

ZN

IKW

IELK

OŚĆ

E

TAT

OW

AŹ

RÓ

DŁO

DO

TA

CJI

1.K

róla

Jana

Kaz

imie

rza,

od

1669

kró

la

Mic

hała

Kor

ybut

aSt

efan

Sta

nisł

aw C

zarn

ieck

i, st

aros

ta

kani

owsk

i, po

27

IV 1

671

pisa

rz

poln

y ko

ronn

y

160

kwar

ta

2.

Dru

ga k

róla

Jana

Kaz

imie

rza,

od

166

9 r.

król

a M

icha

ła K

oryb

uta

Ale

ksan

der

Ludw

ik N

ieza

bito

wsk

i, ka

szte

lan

sąde

cki,

od 1

X 1

669

bełs

ki16

0kw

arta

3.

Jana

Sob

iesk

iego

, mar

szał

ka w

ielk

iego

ko

ronn

ego

i het

man

a po

lneg

o ko

ron-

nego

, od

5 II

166

8 w

ielk

iego

Ale

ksan

der

Pola

now

ski,

od 1

X 1

669

chor

ąży

sano

cki

160

kwar

ta

4.

Ale

ksan

dra

Mic

hała

Lub

omir

skie

go,

koni

usze

go k

oron

nego

, od

15 I

I 16

68

woj

ewod

y kr

akow

skie

go

Wła

dysł

aw W

ilczk

owsk

i, st

aros

ta

wis

zeńs

ki i 

zwin

ogro

dzki

100

woj

ewód

ztw

o kr

akow

skie

5.A

ndrz

eja

Poto

ckie

go, c

horą

żego

ko

ronn

ego,

od

16 I

X 1

668

woj

ewod

y ki

jow

skie

go

Hie

roni

m P

ągow

ski*

, od

IV k

war

ta-

łu 1

670

Mik

ołaj

Zło

tnic

ki, c

ześn

ik

pozn

ańsk

i

120

kwar

ta

6.

Szcz

ęsne

go K

azim

ierz

a Po

tock

iego

, po

dsto

lego

kor

onne

go, o

d 1

X 1

669

woj

ewod

y si

erad

zkie

go

niez

nany

**10

0w

ojew

ództ

wo

sand

omie

rski

e

7.

Mik

ołaj

a H

iero

nim

a Si

enia

wsk

iego

, st

rażn

ika

koro

nneg

o, o

d 16

IX

166

8 ch

orąż

ego

koro

nneg

o

Nik

odem

Żab

oklic

ki**

*10

0kw

arta

8.O

d I 

kwar

tału

166

8 ks

. Dym

itra

Jerz

ego

Wiś

niow

ieck

iego

, woj

ewod

y be

łski

ego,

het

man

a po

lneg

o ko

ronn

ego

tym

czas

owo

Nik

odem

Żab

oklic

ki,

od I

V k

war

tału

166

8 G

abri

el S

ilnic

-ki

, sto

lnik

pod

olsk

i, od

5 X

II 1

670

kasz

tela

n cz

erni

how

ski;

od o

k. 1

671

fakt

yczn

ym p

oruc

znik

iem

był

Sta

ni-

sław

Wyż

ycki

, cho

rąży

kijo

wsk

i ***

*

160

w la

tach

166

8–16

69 n

a as

eku-

racj

i, od

167

0 r.

w r

epar

tycj

i w

ojew

ództ

wa

krak

owsk

iego

, pó

źnie

j pra

wdo

podo

bnie

w

 rep

arty

cji w

ojew

ództ

wa

woł

yńsk

iego

9.

Od

wrz

eśni

a 16

69 Ja

kuba

Pot

ocki

ego,

pi

sarz

a po

lneg

o ko

ronn

ego,

po

jego

śm

ierc

i (27

IV

167

1) k

s. A

leks

andr

a Ja

nusz

a Z

asła

wsk

iego

-Ost

rogs

kieg

o,

woj

ewod

zica

kra

kow

skie

go

Stan

isła

w Ja

n A

chin

gier

, od

ok.

1671

/167

2 W

ojci

ech

Urb

ańsk

i, st

aros

ta g

rabo

wsk

i ***

**

100

ziem

ia h

alic

ka

10.

Od

I kw

arta

łu 1

670

(być

moż

e te

ż

od I

I) S

tani

sław

a Ja

na Ja

błon

owsk

iego

, w

ojew

ody

rusk

iego

Zbi

gnie

w B

lisko

wsk

i, po

dsto

li lu

bels

ki10

0w

ojew

ództ

wa

pozn

ańsk

ie

i kal

iski

e

11.

Od

I lu

b II

kw

arta

łu 1

670

Wac

ław

a Le

szcz

yńsk

iego

, kra

jcze

go k

oron

nego

, od

29

IV 1

673

woj

ewod

y po

dlas

kieg

o

Mic

hał F

lori

an R

zew

uski

, pis

arz

lwow

ski

100

woj

ewód

ztw

a po

znań

skie

i k

alis

kie

Źró

dło:

do

tych

czas

owe

usta

leni

a or

az

Z. H

unde

rt, H

usa

ria

koro

n-

na

w w

ojn

ie p

olsk

o-tu

reck

iej

1672–1676, O

świę

cim

20

12; d

aty

zmia

n ur

zędó

w

na p

odst

awie

: Urz

ędn

icy

daw

nej

Rze

czyp

ospo

lite

j

XII

–X

VII

I w

ieku

. Sp

isy,

re

d. A

. Gąs

ioro

wsk

i, 19

85–2

002,

t. 1

–11.