Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

2

Σελίδα 2 από 35

ΕΘΝΙΚΟΚΑΙΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΑΘΗΝΩΝ

ΝΟΜΙΚΗΣΧΟΛΗ

Εργασία στο μάθημα του ΔικαίουΠεριβάλλοντος

2015-2016Ζ΄ Εξάμηνο ΑκαδημαϊκόΈτος

ΘΕΜΑ Ηαρχή laquo ο ρυπαίνων raquoπληρώνει

υπό τοφως της κοινοτικής 200435Οδηγίας ΕΚ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙΚΑΘΗΓΗΤΕΣ

Ευγενία Δακορώνια Θεόδωρος Λύτρας

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ

- ΑναστοπούλουΈλλη Κυριακή

1340201200020ΑΜ

e-mail ellianast7gmailcom

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

3

ldquoΔεν υπάρχει planet Brdquo

Το κύριο σύνθημα των διαδηλωτών στη Διάσκεψη 30 του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή Νοεμβρίου

11 2015 με Δεκεμβρίου Παρίσι

Σελίδα 3 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

4

ΠεριεχόμεναI Εισαγωγή4

II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης5

1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης6

2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo7

III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo9

1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας12

2 Ορισμοί14

21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo14

22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης15

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής16

4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης18

41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης18

i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης18

ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών20

42 Τα είδη αποκατάστασης21

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης22

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων23

6 Έννομη προστασία25

61 Έννομο συμφέρον25

62 Ένδικα βοηθήματα26

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων27

V Βιβλιογραφία30

VI Άρθρα30

VII Ξένη Βιβλιογραφία31

VIII Υποθέσεις31

IX Διάφορα32

X Συμβάσεις33

XI Ιστότοποι33

Σελίδα 4 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

5

I ΕισαγωγήΑναμφίβολα η ανθρώπινη ιστορία και εξέλιξη είναι άρρηκτα συνυφασμένη

με το φυσικό περιβάλλον το οποίο αποτελεί το φυσικό τόπο γέννησης του ανθρώπου

και ανάπτυξης της οικονομικής κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητάς του Η

δραστική και επαναλαμβανόμενη παρέμβαση του ανθρώπου οδήγησε στην ταχύτατη

υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος γεγονός που έθεσε σοβαρούς

κινδύνους για τη λειτουργία του οικοσυστήματος των έμβιων και άβιων οργανισμών

και εν τέλει για την υγεία και τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου Κατέστη λοιπόν σαφές

ότι η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου το οποίο θα επέτρεπε τη λήψη μέτρων για

την προστασία του περιβάλλοντος συνιστούσε επιτακτική ανάγκη και μάλιστα ήδη

σε μια εποχή που το περιβάλλον αποτελούσε terra incognita για το νομική επιστήμη

καθώς δεν είχε ακόμα αποκτήσει νομική διάσταση ως αγαθό άξιο έννομης

προστασίας Η νομική εξέλιξη που ακολούθησε σε επίπεδο νομοθεσίας θεωρίας και

νομολογίας δημιούργησε τα θεμέλια του δικαίου του περιβάλλοντος και την

ανάδειξη γενικών αρχών που διέπουν την προστασία αυτού Μια εξέχουσα αρχή με

ευρύ πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο έρευνας και σχολιασμού της παρούσης

εργασίας αποτελεί η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (the polluter pays pollueur

payeur)

Σε επίπεδο εθνικού δικαίου η προστασία του περιβάλλοντος κατοχυρώνεται

συνταγματικώς στα άρθρα 24 117 Σ και στον εκτελεστικό νόμο 16501986 Αξίζει να

σημειωθεί ότι νομικός ορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού laquoπεριβάλλονraquo

είναι αρκετά δυσχερής δεδομένης της αμφισβήτησης περί του προσανατολισμού

αυτού του ορισμού Πιο συγκεκριμένα τίθεται το ερώτημα αν το laquoπεριβάλλονraquo θα

οριοθετηθεί ως αυτοτελές αγαθό ή ανθρωποκεντρικά σε συνάρτηση δηλαδή με τον

άνθρωπο και την απόλαυση έτερων αγαθών (ζωή υγεία ιδιοκτησία ποιότητα ζωής)1

Αναμφίβολα το περιβάλλον ως ρυθμιστικό αντικείμενο του δικαίου σχετίζεται με

τον άνθρωπο τον αποδέκτη των κανόνων δικαίου2 Ως προστατευόμενο αγαθό του

ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου το περιβάλλον ταυτίζεται με laquoτο ζωτικό χώρο όπου

ζει και αναπτύσσει τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος και ορίζεται ως το σύνολο των

φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε

1 Σχετικός προβληματισμός στην Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου

έννομου αγαθού υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994 σ 251 επ2 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2011 σ2

Σελίδα 5 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

6

αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία την ποιότητα της ζωής την

υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίεςraquo3

II Στρατηγική της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςΟι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών Κρατών και οι αλόγιστες

παραγωγικές (οικονομικές) δραστηριότητες που δεν τηρούσαν ούτε και τους

στοιχειώδεις περιβαλλοντικούς όρους οδήγησαν στην εκτεταμένη και ανορθολογική

χρήση των φυσικών πόρων σε βάρος του οικολογικού αποθέματος της κοινωνίας και

της οικονομίας με ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο συνέπειες Οι

προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης του νερού και του εδάφους η

αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας αλλά και η καταπολέμηση της

κλιματικής αλλαγής επιβάρυναν τα κράτη και καθιστούσαν επαχθές το οικονομικό

βάρος που επωμιζόταν η κοινωνία εξ αιτίας του σοβαρού κόστους της υποβάθμισης

του περιβάλλοντος και των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης Ταυτόχρονα η

ελλιπής εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας καθώς επίσης και οι

αργοί ρυθμοί συμμόρφωσης εξακολουθούσαν να τροφοδοτούν την περιβαλλοντική

κρίση

Η σταδιακή ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως μοχλού

κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης αφύπνισε συνειδήσεις και ο προβληματισμός

που αναπτύχθηκε στην Κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωρισθεί η ανάγκη της

έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης ως βασικής προϋπόθεσης για τον περιορισμό

των περιβαλλοντικών επιπτώσεων άρα και του οικονομικού κόστους4

Ύστερα από διαβουλεύσεις αρκετών ετών σε επίπεδο Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της

εφαρμογής των βασικών πυλώνων που διέπουν την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική

πολιτική Ειδικότερα η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του

περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης

της επανόρθωσης και στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo5 3 Ορισμός σύμφωνα με την ΜΠρΣύρου 4382001 ΠερΔικ 32001σ 401 παρόμοια και το

ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010 ΠερΔικ 32010 σ 5554 http www cisd gr 5 Βλ Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος

στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1998 σ93 βλ επίσης

Σελίδα 6 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

3

ldquoΔεν υπάρχει planet Brdquo

Το κύριο σύνθημα των διαδηλωτών στη Διάσκεψη 30 του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή Νοεμβρίου

11 2015 με Δεκεμβρίου Παρίσι

Σελίδα 3 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

4

ΠεριεχόμεναI Εισαγωγή4

II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης5

1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης6

2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo7

III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo9

1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας12

2 Ορισμοί14

21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo14

22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης15

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής16

4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης18

41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης18

i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης18

ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών20

42 Τα είδη αποκατάστασης21

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης22

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων23

6 Έννομη προστασία25

61 Έννομο συμφέρον25

62 Ένδικα βοηθήματα26

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων27

V Βιβλιογραφία30

VI Άρθρα30

VII Ξένη Βιβλιογραφία31

VIII Υποθέσεις31

IX Διάφορα32

X Συμβάσεις33

XI Ιστότοποι33

Σελίδα 4 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

5

I ΕισαγωγήΑναμφίβολα η ανθρώπινη ιστορία και εξέλιξη είναι άρρηκτα συνυφασμένη

με το φυσικό περιβάλλον το οποίο αποτελεί το φυσικό τόπο γέννησης του ανθρώπου

και ανάπτυξης της οικονομικής κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητάς του Η

δραστική και επαναλαμβανόμενη παρέμβαση του ανθρώπου οδήγησε στην ταχύτατη

υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος γεγονός που έθεσε σοβαρούς

κινδύνους για τη λειτουργία του οικοσυστήματος των έμβιων και άβιων οργανισμών

και εν τέλει για την υγεία και τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου Κατέστη λοιπόν σαφές

ότι η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου το οποίο θα επέτρεπε τη λήψη μέτρων για

την προστασία του περιβάλλοντος συνιστούσε επιτακτική ανάγκη και μάλιστα ήδη

σε μια εποχή που το περιβάλλον αποτελούσε terra incognita για το νομική επιστήμη

καθώς δεν είχε ακόμα αποκτήσει νομική διάσταση ως αγαθό άξιο έννομης

προστασίας Η νομική εξέλιξη που ακολούθησε σε επίπεδο νομοθεσίας θεωρίας και

νομολογίας δημιούργησε τα θεμέλια του δικαίου του περιβάλλοντος και την

ανάδειξη γενικών αρχών που διέπουν την προστασία αυτού Μια εξέχουσα αρχή με

ευρύ πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο έρευνας και σχολιασμού της παρούσης

εργασίας αποτελεί η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (the polluter pays pollueur

payeur)

Σε επίπεδο εθνικού δικαίου η προστασία του περιβάλλοντος κατοχυρώνεται

συνταγματικώς στα άρθρα 24 117 Σ και στον εκτελεστικό νόμο 16501986 Αξίζει να

σημειωθεί ότι νομικός ορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού laquoπεριβάλλονraquo

είναι αρκετά δυσχερής δεδομένης της αμφισβήτησης περί του προσανατολισμού

αυτού του ορισμού Πιο συγκεκριμένα τίθεται το ερώτημα αν το laquoπεριβάλλονraquo θα

οριοθετηθεί ως αυτοτελές αγαθό ή ανθρωποκεντρικά σε συνάρτηση δηλαδή με τον

άνθρωπο και την απόλαυση έτερων αγαθών (ζωή υγεία ιδιοκτησία ποιότητα ζωής)1

Αναμφίβολα το περιβάλλον ως ρυθμιστικό αντικείμενο του δικαίου σχετίζεται με

τον άνθρωπο τον αποδέκτη των κανόνων δικαίου2 Ως προστατευόμενο αγαθό του

ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου το περιβάλλον ταυτίζεται με laquoτο ζωτικό χώρο όπου

ζει και αναπτύσσει τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος και ορίζεται ως το σύνολο των

φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε

1 Σχετικός προβληματισμός στην Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου

έννομου αγαθού υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994 σ 251 επ2 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2011 σ2

Σελίδα 5 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

6

αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία την ποιότητα της ζωής την

υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίεςraquo3

II Στρατηγική της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςΟι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών Κρατών και οι αλόγιστες

παραγωγικές (οικονομικές) δραστηριότητες που δεν τηρούσαν ούτε και τους

στοιχειώδεις περιβαλλοντικούς όρους οδήγησαν στην εκτεταμένη και ανορθολογική

χρήση των φυσικών πόρων σε βάρος του οικολογικού αποθέματος της κοινωνίας και

της οικονομίας με ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο συνέπειες Οι

προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης του νερού και του εδάφους η

αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας αλλά και η καταπολέμηση της

κλιματικής αλλαγής επιβάρυναν τα κράτη και καθιστούσαν επαχθές το οικονομικό

βάρος που επωμιζόταν η κοινωνία εξ αιτίας του σοβαρού κόστους της υποβάθμισης

του περιβάλλοντος και των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης Ταυτόχρονα η

ελλιπής εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας καθώς επίσης και οι

αργοί ρυθμοί συμμόρφωσης εξακολουθούσαν να τροφοδοτούν την περιβαλλοντική

κρίση

Η σταδιακή ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως μοχλού

κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης αφύπνισε συνειδήσεις και ο προβληματισμός

που αναπτύχθηκε στην Κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωρισθεί η ανάγκη της

έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης ως βασικής προϋπόθεσης για τον περιορισμό

των περιβαλλοντικών επιπτώσεων άρα και του οικονομικού κόστους4

Ύστερα από διαβουλεύσεις αρκετών ετών σε επίπεδο Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της

εφαρμογής των βασικών πυλώνων που διέπουν την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική

πολιτική Ειδικότερα η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του

περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης

της επανόρθωσης και στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo5 3 Ορισμός σύμφωνα με την ΜΠρΣύρου 4382001 ΠερΔικ 32001σ 401 παρόμοια και το

ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010 ΠερΔικ 32010 σ 5554 http www cisd gr 5 Βλ Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος

στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1998 σ93 βλ επίσης

Σελίδα 6 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

4

ΠεριεχόμεναI Εισαγωγή4

II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης5

1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης6

2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo7

III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo9

1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας12

2 Ορισμοί14

21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo14

22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης15

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής16

4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης18

41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης18

i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης18

ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών20

42 Τα είδη αποκατάστασης21

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης22

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων23

6 Έννομη προστασία25

61 Έννομο συμφέρον25

62 Ένδικα βοηθήματα26

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων27

V Βιβλιογραφία30

VI Άρθρα30

VII Ξένη Βιβλιογραφία31

VIII Υποθέσεις31

IX Διάφορα32

X Συμβάσεις33

XI Ιστότοποι33

Σελίδα 4 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

5

I ΕισαγωγήΑναμφίβολα η ανθρώπινη ιστορία και εξέλιξη είναι άρρηκτα συνυφασμένη

με το φυσικό περιβάλλον το οποίο αποτελεί το φυσικό τόπο γέννησης του ανθρώπου

και ανάπτυξης της οικονομικής κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητάς του Η

δραστική και επαναλαμβανόμενη παρέμβαση του ανθρώπου οδήγησε στην ταχύτατη

υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος γεγονός που έθεσε σοβαρούς

κινδύνους για τη λειτουργία του οικοσυστήματος των έμβιων και άβιων οργανισμών

και εν τέλει για την υγεία και τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου Κατέστη λοιπόν σαφές

ότι η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου το οποίο θα επέτρεπε τη λήψη μέτρων για

την προστασία του περιβάλλοντος συνιστούσε επιτακτική ανάγκη και μάλιστα ήδη

σε μια εποχή που το περιβάλλον αποτελούσε terra incognita για το νομική επιστήμη

καθώς δεν είχε ακόμα αποκτήσει νομική διάσταση ως αγαθό άξιο έννομης

προστασίας Η νομική εξέλιξη που ακολούθησε σε επίπεδο νομοθεσίας θεωρίας και

νομολογίας δημιούργησε τα θεμέλια του δικαίου του περιβάλλοντος και την

ανάδειξη γενικών αρχών που διέπουν την προστασία αυτού Μια εξέχουσα αρχή με

ευρύ πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο έρευνας και σχολιασμού της παρούσης

εργασίας αποτελεί η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (the polluter pays pollueur

payeur)

Σε επίπεδο εθνικού δικαίου η προστασία του περιβάλλοντος κατοχυρώνεται

συνταγματικώς στα άρθρα 24 117 Σ και στον εκτελεστικό νόμο 16501986 Αξίζει να

σημειωθεί ότι νομικός ορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού laquoπεριβάλλονraquo

είναι αρκετά δυσχερής δεδομένης της αμφισβήτησης περί του προσανατολισμού

αυτού του ορισμού Πιο συγκεκριμένα τίθεται το ερώτημα αν το laquoπεριβάλλονraquo θα

οριοθετηθεί ως αυτοτελές αγαθό ή ανθρωποκεντρικά σε συνάρτηση δηλαδή με τον

άνθρωπο και την απόλαυση έτερων αγαθών (ζωή υγεία ιδιοκτησία ποιότητα ζωής)1

Αναμφίβολα το περιβάλλον ως ρυθμιστικό αντικείμενο του δικαίου σχετίζεται με

τον άνθρωπο τον αποδέκτη των κανόνων δικαίου2 Ως προστατευόμενο αγαθό του

ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου το περιβάλλον ταυτίζεται με laquoτο ζωτικό χώρο όπου

ζει και αναπτύσσει τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος και ορίζεται ως το σύνολο των

φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε

1 Σχετικός προβληματισμός στην Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου

έννομου αγαθού υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994 σ 251 επ2 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2011 σ2

Σελίδα 5 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

6

αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία την ποιότητα της ζωής την

υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίεςraquo3

II Στρατηγική της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςΟι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών Κρατών και οι αλόγιστες

παραγωγικές (οικονομικές) δραστηριότητες που δεν τηρούσαν ούτε και τους

στοιχειώδεις περιβαλλοντικούς όρους οδήγησαν στην εκτεταμένη και ανορθολογική

χρήση των φυσικών πόρων σε βάρος του οικολογικού αποθέματος της κοινωνίας και

της οικονομίας με ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο συνέπειες Οι

προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης του νερού και του εδάφους η

αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας αλλά και η καταπολέμηση της

κλιματικής αλλαγής επιβάρυναν τα κράτη και καθιστούσαν επαχθές το οικονομικό

βάρος που επωμιζόταν η κοινωνία εξ αιτίας του σοβαρού κόστους της υποβάθμισης

του περιβάλλοντος και των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης Ταυτόχρονα η

ελλιπής εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας καθώς επίσης και οι

αργοί ρυθμοί συμμόρφωσης εξακολουθούσαν να τροφοδοτούν την περιβαλλοντική

κρίση

Η σταδιακή ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως μοχλού

κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης αφύπνισε συνειδήσεις και ο προβληματισμός

που αναπτύχθηκε στην Κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωρισθεί η ανάγκη της

έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης ως βασικής προϋπόθεσης για τον περιορισμό

των περιβαλλοντικών επιπτώσεων άρα και του οικονομικού κόστους4

Ύστερα από διαβουλεύσεις αρκετών ετών σε επίπεδο Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της

εφαρμογής των βασικών πυλώνων που διέπουν την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική

πολιτική Ειδικότερα η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του

περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης

της επανόρθωσης και στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo5 3 Ορισμός σύμφωνα με την ΜΠρΣύρου 4382001 ΠερΔικ 32001σ 401 παρόμοια και το

ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010 ΠερΔικ 32010 σ 5554 http www cisd gr 5 Βλ Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος

στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1998 σ93 βλ επίσης

Σελίδα 6 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

5

I ΕισαγωγήΑναμφίβολα η ανθρώπινη ιστορία και εξέλιξη είναι άρρηκτα συνυφασμένη

με το φυσικό περιβάλλον το οποίο αποτελεί το φυσικό τόπο γέννησης του ανθρώπου

και ανάπτυξης της οικονομικής κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητάς του Η

δραστική και επαναλαμβανόμενη παρέμβαση του ανθρώπου οδήγησε στην ταχύτατη

υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος γεγονός που έθεσε σοβαρούς

κινδύνους για τη λειτουργία του οικοσυστήματος των έμβιων και άβιων οργανισμών

και εν τέλει για την υγεία και τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου Κατέστη λοιπόν σαφές

ότι η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου το οποίο θα επέτρεπε τη λήψη μέτρων για

την προστασία του περιβάλλοντος συνιστούσε επιτακτική ανάγκη και μάλιστα ήδη

σε μια εποχή που το περιβάλλον αποτελούσε terra incognita για το νομική επιστήμη

καθώς δεν είχε ακόμα αποκτήσει νομική διάσταση ως αγαθό άξιο έννομης

προστασίας Η νομική εξέλιξη που ακολούθησε σε επίπεδο νομοθεσίας θεωρίας και

νομολογίας δημιούργησε τα θεμέλια του δικαίου του περιβάλλοντος και την

ανάδειξη γενικών αρχών που διέπουν την προστασία αυτού Μια εξέχουσα αρχή με

ευρύ πεδίο εφαρμογής και αντικείμενο έρευνας και σχολιασμού της παρούσης

εργασίας αποτελεί η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (the polluter pays pollueur

payeur)

Σε επίπεδο εθνικού δικαίου η προστασία του περιβάλλοντος κατοχυρώνεται

συνταγματικώς στα άρθρα 24 117 Σ και στον εκτελεστικό νόμο 16501986 Αξίζει να

σημειωθεί ότι νομικός ορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού laquoπεριβάλλονraquo

είναι αρκετά δυσχερής δεδομένης της αμφισβήτησης περί του προσανατολισμού

αυτού του ορισμού Πιο συγκεκριμένα τίθεται το ερώτημα αν το laquoπεριβάλλονraquo θα

οριοθετηθεί ως αυτοτελές αγαθό ή ανθρωποκεντρικά σε συνάρτηση δηλαδή με τον

άνθρωπο και την απόλαυση έτερων αγαθών (ζωή υγεία ιδιοκτησία ποιότητα ζωής)1

Αναμφίβολα το περιβάλλον ως ρυθμιστικό αντικείμενο του δικαίου σχετίζεται με

τον άνθρωπο τον αποδέκτη των κανόνων δικαίου2 Ως προστατευόμενο αγαθό του

ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου το περιβάλλον ταυτίζεται με laquoτο ζωτικό χώρο όπου

ζει και αναπτύσσει τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος και ορίζεται ως το σύνολο των

φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε

1 Σχετικός προβληματισμός στην Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου

έννομου αγαθού υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994 σ 251 επ2 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2011 σ2

Σελίδα 5 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

6

αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία την ποιότητα της ζωής την

υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίεςraquo3

II Στρατηγική της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςΟι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών Κρατών και οι αλόγιστες

παραγωγικές (οικονομικές) δραστηριότητες που δεν τηρούσαν ούτε και τους

στοιχειώδεις περιβαλλοντικούς όρους οδήγησαν στην εκτεταμένη και ανορθολογική

χρήση των φυσικών πόρων σε βάρος του οικολογικού αποθέματος της κοινωνίας και

της οικονομίας με ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο συνέπειες Οι

προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης του νερού και του εδάφους η

αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας αλλά και η καταπολέμηση της

κλιματικής αλλαγής επιβάρυναν τα κράτη και καθιστούσαν επαχθές το οικονομικό

βάρος που επωμιζόταν η κοινωνία εξ αιτίας του σοβαρού κόστους της υποβάθμισης

του περιβάλλοντος και των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης Ταυτόχρονα η

ελλιπής εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας καθώς επίσης και οι

αργοί ρυθμοί συμμόρφωσης εξακολουθούσαν να τροφοδοτούν την περιβαλλοντική

κρίση

Η σταδιακή ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως μοχλού

κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης αφύπνισε συνειδήσεις και ο προβληματισμός

που αναπτύχθηκε στην Κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωρισθεί η ανάγκη της

έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης ως βασικής προϋπόθεσης για τον περιορισμό

των περιβαλλοντικών επιπτώσεων άρα και του οικονομικού κόστους4

Ύστερα από διαβουλεύσεις αρκετών ετών σε επίπεδο Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της

εφαρμογής των βασικών πυλώνων που διέπουν την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική

πολιτική Ειδικότερα η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του

περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης

της επανόρθωσης και στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo5 3 Ορισμός σύμφωνα με την ΜΠρΣύρου 4382001 ΠερΔικ 32001σ 401 παρόμοια και το

ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010 ΠερΔικ 32010 σ 5554 http www cisd gr 5 Βλ Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος

στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1998 σ93 βλ επίσης

Σελίδα 6 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

6

αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία την ποιότητα της ζωής την

υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίεςraquo3

II Στρατηγική της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςΟι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών Κρατών και οι αλόγιστες

παραγωγικές (οικονομικές) δραστηριότητες που δεν τηρούσαν ούτε και τους

στοιχειώδεις περιβαλλοντικούς όρους οδήγησαν στην εκτεταμένη και ανορθολογική

χρήση των φυσικών πόρων σε βάρος του οικολογικού αποθέματος της κοινωνίας και

της οικονομίας με ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο συνέπειες Οι

προσπάθειες για τον περιορισμό της ρύπανσης του νερού και του εδάφους η

αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας αλλά και η καταπολέμηση της

κλιματικής αλλαγής επιβάρυναν τα κράτη και καθιστούσαν επαχθές το οικονομικό

βάρος που επωμιζόταν η κοινωνία εξ αιτίας του σοβαρού κόστους της υποβάθμισης

του περιβάλλοντος και των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης Ταυτόχρονα η

ελλιπής εφαρμογή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας καθώς επίσης και οι

αργοί ρυθμοί συμμόρφωσης εξακολουθούσαν να τροφοδοτούν την περιβαλλοντική

κρίση

Η σταδιακή ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως μοχλού

κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης αφύπνισε συνειδήσεις και ο προβληματισμός

που αναπτύχθηκε στην Κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωρισθεί η ανάγκη της

έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης ως βασικής προϋπόθεσης για τον περιορισμό

των περιβαλλοντικών επιπτώσεων άρα και του οικονομικού κόστους4

Ύστερα από διαβουλεύσεις αρκετών ετών σε επίπεδο Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της

εφαρμογής των βασικών πυλώνων που διέπουν την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική

πολιτική Ειδικότερα η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του

περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης

της επανόρθωσης και στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo5 3 Ορισμός σύμφωνα με την ΜΠρΣύρου 4382001 ΠερΔικ 32001σ 401 παρόμοια και το

ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010 ΠερΔικ 32010 σ 5554 http www cisd gr 5 Βλ Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος

στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1998 σ93 βλ επίσης

Σελίδα 6 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

7

1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της

επανόρθωσηςΟ ευπαθής χαρακτήρας των περιβαλλοντικών αγαθών και η ανυπέρβλητη

δυσκολία ή και παντελής αδυναμία αποκατάστασης της περιβαλλοντικής μόλυνσης

και καταστροφής αναμφίβολα επιβάλλουν την προληπτική δράση ως την πλέον

ενδεδειγμένη προσέγγιση για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Στο

πλαίσιο αυτό οι αρχές της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης

συγκροτούν τα θεμέλια της προληπτικής δράσης και διαφύλαξης των

περιβαλλοντικών αγαθών6 Η πρώτη αρχή αποτελεί τη νομική βάση για τη λήψη

θετικών μέτρων με στόχο την αντιμετώπιση περιπτώσεων που με επιστημονική

βεβαιότητα συνιστούν κίνδυνο για το περιβάλλον Η δεύτερη επιτρέπει τη λήψη

αρνητικών μέτρων συνήθως απαγορεύσεως δραστηριοτήτων για την επικινδυνότητα

των οποίων δεν υφίσταται βεβαιότητα ούτε επαρκής επιστημονική αξιολόγηση παρά

μόνον ενδείξεις για τα επικίνδυνα αποτελέσματά τους στην υγεία του ανθρώπου στην

χλωρίδα και πανίδα του φυσικού περιβάλλοντος7 Στο ελληνικό δίκαιο η προληπτική

δράση συνάγεται από το άρθρο 24 παρ 1 Σ laquoΤο Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει

ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτραraquo Οι ως άνω αρχές εφαρμόζονται πλέον

και από τον εθνικό δικαστή8 ο οποίος δεσμεύεται από αυτές σύμφωνα με τη

νομολογία του ΔΕΚ9 Η τρίτη αρχή υπαγορεύει την αντιμετώπιση της οικολογικής

ζημίας κατά προτεραιότητα στην πηγή της ρύπανσης10

2 laquo raquoΗαρχή ο ρυπαίνωνπληρώνειΣύμφωνα με την αρχή αυτή laquoο ρυπαίνων βαρύνεται με τα έξοδα για την

υλοποίηση των μέτρων που αποφασίζουν οι δημόσιες αρχές για να διασφαλισθεί η

διατήρηση του περιβάλλοντος σε αποδεκτή κατάσταση καθώς και στην εφαρμογή

των αρχών της προφύλαξης της προληπτικής δράσης και της αντιμετώπισης της

httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202lang=grampall=1amps=1ampe=10 6 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ25-307 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM200018 ΣτΕ 34451998 ΣτΕ Ολ 61320029 ΔΕΚ Υποθ C ndash 1571996 και C ndash 1801996 Ηνωμένο Βασίλειο κατά Επιτροπής 10 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ31

Σελίδα 7 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

8

ρύπανσης στην πηγήraquo Το κόστος δηλαδή των μέτρων αυτών μετακυλίεται στο φορέα

της ρυπαίνουσας επιχείρησης και πρέπει να αντανακλά το κόστος των αγαθών και

υπηρεσιών που είναι ρυπογόνες κατά την παραγωγή και κατανάλωσή τους11 Ο

περιορισμός επικίνδυνων δραστηριοτήτων και η παροχή κινήτρων για αναζήτηση

laquoκαθαρών τεχνολογιώνraquo συνιστούν το δικαιοπολιτικό λόγο της εφαρμογής της12

Το περιεχόμενο της ως άνω αρχής διατυπώθηκε για πρώτη φορά σε διεθνές

επίπεδο στην Υπόθεση Trail Smelter13 από το διαιτητικό δικαστήριο που ανέλαβε να

επιλύσει τη διαφορά μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά η οποία είχε ανακύψει λόγω της

περιβαλλοντικής καταστροφής και της διασυνοριακής ρύπανσης που προκλήθηκε

από τις δραστηριότητες καναδικού εργοστασίου εξόρυξης και τήξης μεταλλευμάτων

Την ίδια αρχή επικαλέστηκε και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) στη

Γνωμοδότηση του 1996 για τη νομιμότητα χρήσης πυρηνικών όπλων14 Είχε προηγηθεί

η έκθεση του ΟΟΣΑ15 (1972) η Διακήρυξη της Στοκχόλμης (1972)16 και η

Διακήρυξη του Ρίο (1992)17 που επιβεβαίωσαν την εν λόγω αρχή η οποία

ενσωματώνεται παράλληλα και σε μεγάλο αριθμό διεθνών συμβάσεων18 Ωστόσο δεν

αποτελεί κανόνα διεθνούς εθιμικού δικαίου19 αλλά λειτουργεί ως μέσο για την

11 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο πλαίσιο της

αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002 σ 29-4312 Στο πλαίσιο αυτό με τον Κανονισμό 662010 έχει υιοθετηθεί ως μέσο πρόληψης των μολύνσεων και

το laquoοικολογικό σήμαraquo (EU Ecolabel) το οποίο κατευθύνει τους καταναλωτές προς laquoκαθαράraquo

προϊόντα [βλ το τμήμα 111] και παρακινεί τους βιομηχάνους να τα παράγουν συμβάλλοντας έτσι

στην αποδοτική χρήση των πόρων και σε ένα υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος Το

σύστημα λειτουργεί σε προαιρετική βάση και μπορεί να εφαρμοστεί σε προϊόντα που ανήκουν σε

κατηγορίες προϊόντων για τις οποίες έχουν καθοριστεί από την Επιτροπή οικολογικά κριτήρια

σύμφωνα με τον κανονισμό( httpeuropediamoussiseu)13 Trail Smelter case (USA v Canada) Arbitral Tribunal Award (1938) (1941) από σ 1907 στην

193114 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ 1996 παρ2915 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD Organization for Economic Co-

operation and Development) βλεπίσης και Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9216 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in Stockholm17 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio Declaration 1992)18 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992) Convention for the Protection of the

Mediterranean Sea against Pollution (1976)19 Έχει πάντως χαρακτήρα περιφερειακού διεθνούς εθίμου

httpeceuropaeuenvironmentlegallawpdfprinciples

Σελίδα 8 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

9

άσκηση πολιτικής πίεσης και την υιοθέτηση φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής από τα

κράτη

Σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo αποτελεί θεμελιώδη

αρχή της ευρωπαϊκής πολιτικής για το περιβάλλον και ενσωματώνεται στο άρθρο 191

ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 174 ΣΕΚ)

191Άρθρο( 174 )πρώην άρθρο της ΣΕΚ

1 Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος συμβάλλει στην επιδίωξη των ακόλουθων στόχων

mdash τη διατήρηση προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος

mdash την προστασία της υγείας του ανθρώπου

mdash τη συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων

mdash την προώθηση σε διεθνές επίπεδο μέτρων για την αντιμετώπιση των περιφερειακών ή παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων και

ιδίως την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος

2 Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας και λαμβάνει υπόψη την ποικιλομορφία

των καταστάσεων στις διάφορες περιοχές της Ένωσης Στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης της επανόρθωσης

των καταστροφών του περιβάλλοντος κατά προτεραιότητα στην πηγή laquo raquo καθώς και στην αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει

Στο πλαίσιο αυτό τα μέτρα εναρμόνισης που ανταποκρίνονται σε ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος περιλαμβάνουν όπου

ενδείκνυται ρήτρα διασφάλισης που εξουσιοδοτεί τα κράτη μέλη να λαμβάνουν για μη οικονομικούς περιβαλλοντικούς λόγους προσωρινά

μέτρα υποκείμενα σε διαδικασία ελέγχου της Ένωσης

3 Κατά την εκπόνηση της πολιτικής της στον τομέα του περιβάλλοντος η Ένωση λαμβάνει υπόψη

mdash τα διαθέσιμα επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα

mdash τις συνθήκες του περιβάλλοντος στις διάφορες περιοχές της Ένωσης

Σελίδα 9 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

10

mdash τα πλεονεκτήματα και τις επιβαρύνσεις που μπορούν να προκύψουν από τη δράση ή την απουσία δράσης

mdash την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ένωσης στο σύνολό της και την ισόρροπη ανάπτυξη των περιοχών της

4 Στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους η Ένωση και τα κράτη μέλη συνεργάζονται με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους

διεθνείς οργανισμούς Ο τρόπος της συνεργασίας της Ένωσης μπορεί να αποτελεί αντικείμενο συμφωνιών μεταξύ της Ένωσης και των

ενδιαφερομένων τρίτων μερών

Το προηγούμενο εδάφιο δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών μελών να διαπραγματεύονται στα πλαίσια διεθνών οργανισμών και να

συνάπτουν διεθνείς συμφωνίες

III 200435 laquoΟδηγία ΕΚ και εφαρμογή της αρχής ο

raquoρυπαίνωνπληρώνειΣτο πλαίσιο αυτό και με γνώμονα τη δημιουργία ενός νέου καθεστώτος

ευθύνης και ασφάλισης που βασίζεται στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo η

Επιτροπή της ΕΕ υιοθέτησε τη Λευκή Βίβλο20 για την Περιβαλλοντική Ευθύνη21 με

σκοπό να ερευνήσει πώς θα μπορούσε η εν λόγω αρχή να συμβάλλει στον

πρωταρχικό στόχο της αποφυγής της περιβαλλοντικής ζημίας δηλ στην προληπτική

προσέγγιση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και των συνολικών επιπτώσεών τους

στο περιβάλλον Βασικοί άξονες της Λευκής Βίβλου είναι αφενός η εφαρμογή της

αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo22 αφετέρου η κάλυψη της περιβαλλοντικής ζημίας

20 White Paper on Environmental Liability 9 Φεβρουαρίου 2000 Βλ σχετικά Ι Καράκωστα Α

Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την ευθύνη λόγω ζημιών από τη

ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ42000 σ 537 επ βλ επίσης httpwww

europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm21 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία 200435ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική

ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια

και Δίκαiο 2005 σ 44-4922 Ι Καράκωστα ΠερΔικ 12002 σ 29 Βλ επίσης Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ

32008 σ 370 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004 σ 206

Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του περιβάλλοντος Σημαντική

Σελίδα 10 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

10

mdash τα πλεονεκτήματα και τις επιβαρύνσεις που μπορούν να προκύψουν από τη δράση ή την απουσία δράσης

mdash την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ένωσης στο σύνολό της και την ισόρροπη ανάπτυξη των περιοχών της

4 Στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους η Ένωση και τα κράτη μέλη συνεργάζονται με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους

διεθνείς οργανισμούς Ο τρόπος της συνεργασίας της Ένωσης μπορεί να αποτελεί αντικείμενο συμφωνιών μεταξύ της Ένωσης και των

ενδιαφερομένων τρίτων μερών

Το προηγούμενο εδάφιο δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών μελών να διαπραγματεύονται στα πλαίσια διεθνών οργανισμών και να

συνάπτουν διεθνείς συμφωνίες

III 200435 laquoΟδηγία ΕΚ και εφαρμογή της αρχής ο

raquoρυπαίνωνπληρώνειΣτο πλαίσιο αυτό και με γνώμονα τη δημιουργία ενός νέου καθεστώτος

ευθύνης και ασφάλισης που βασίζεται στην αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo η

Επιτροπή της ΕΕ υιοθέτησε τη Λευκή Βίβλο20 για την Περιβαλλοντική Ευθύνη21 με

σκοπό να ερευνήσει πώς θα μπορούσε η εν λόγω αρχή να συμβάλλει στον

πρωταρχικό στόχο της αποφυγής της περιβαλλοντικής ζημίας δηλ στην προληπτική

προσέγγιση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και των συνολικών επιπτώσεών τους

στο περιβάλλον Βασικοί άξονες της Λευκής Βίβλου είναι αφενός η εφαρμογή της

αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo22 αφετέρου η κάλυψη της περιβαλλοντικής ζημίας

20 White Paper on Environmental Liability 9 Φεβρουαρίου 2000 Βλ σχετικά Ι Καράκωστα Α

Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την ευθύνη λόγω ζημιών από τη

ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ42000 σ 537 επ βλ επίσης httpwww

europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm21 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία 200435ΕΚ του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική

ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια

και Δίκαiο 2005 σ 44-4922 Ι Καράκωστα ΠερΔικ 12002 σ 29 Βλ επίσης Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ

32008 σ 370 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004 σ 206

Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του περιβάλλοντος Σημαντική

Σελίδα 10 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

11

(και όχι μόνο της ζημίας σε πρόσωπα και αγαθά) και εκ τρίτου η θέσπιση

αντικειμενικής ευθύνης για ορισμένες δραστηριότητες23

Τα βήματα αυτά σημειώθηκαν σε μια περίοδο που η ΕΕ είχε υιοθετήσει

σαφή στρατηγική προς την Αειφόρο Ανάπτυξη24 στοχεύοντας σε μια πιο

ολοκληρωμένη προσέγγιση στη χάραξη πολιτικής και επαναπροσδιορισμού των

επιπτώσεων της αδυναμίας ανάσχεσης των σημερινών μη βιώσιμων προτύπων

ανάπτυξης και του κόστους που προκαλούν στο περιβάλλον την οικονομία και την

κοινωνία25

Το πρώτο βήμα συντελέστηκε με την υποβολή Πρότασης Οδηγίας για την

Περιβαλλοντική Ευθύνη26 Η Ελλάδα έθεσε στις προτεραιότητες της Προεδρίας της

και πέτυχε συμφωνία στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος το 2003 για την έγκριση της

οδηγίας η οποία στη συνέχεια εγκρίθηκε και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το

και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005 σ9223 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005 σ 44-4924 Δηλαδή η ανάπτυξη η οποία εξυπηρετεί τις ανάγκες του παρόντος δίχως να υποθηκεύει τις

αντίστοιχες ανάγκες των μελλοντικών γενεών εξασφαλίζοντας την οικολογική ισορροπία εις το

διηνεκές Άρθρα 1-3 97 του Σχεδίου του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Βλ επίσης Γ Σιούτη Εγχειρίδιο

Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση Σάκκουλας Αθήνα- Θεσσαλονίκης σ 111 επ 2003 25 Κατrsquo αυτόν τον τρόπο η ΕΕ συμπλήρωσε την στρατηγική της Λισσαβόνας ώστε να καταστεί η ΕΕ

laquoη πλέον ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία με βάση τη γνώση ανά την υφήλιο ικανή για αειφόρο

οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερη κοινωνική

συνοχήraquo26 COM 200017 final 20020021 (COD)

Σελίδα 11 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

12

οποίο τελικώς μαζί με το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσαν27 την Οδηγία 200435ΕΚ28

Με την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δίνεται για πρώτη φορά σαφής

υπόσταση στον αντικειμενικό οικοκεντρικό χαρακτήρα της περιβαλλοντικής

ευθύνης επιδιώκοντας την πλήρη εσωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους

(internalisation of externalities)29

Όπως ρητά ορίζεται στο άρθρο 1της Οδηγίας laquoσκοπός της παρούσας οδηγίας

είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής laquoο

ρυπαίνων πληρώνειraquo με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής

ζημίαςraquo Ως εκ τούτου ο φορέας εκμετάλλευσης η δραστηριότητα του οποίου

προκάλεσε την περιβαλλοντική ζημία ή τον άμεσο κίνδυνο ανάλογης ζημίας είναι

οικονομικά υπεύθυνος όχι μόνο για την ζημία αλλά και για το κόστος των μέτρων

πρόληψης και αποκατάστασης ρύθμιση που αποκαθιστά την ισορροπία μεταξύ

αιτίου και αιτιατού και απονέμει δικαιοσύνη στα ζητήματα περιβάλλοντος και

ταυτόχρονα στα δικαιώματα αποζημίωσης για παραδοσιακές ζημίες30 Στην έκδοση

27 Η Συνθήκη της Λισαβόνας καθιέρωσε τη συνήθη νομοθετική διαδικασία η οποία συνίσταται στην

έκδοση νομικών πράξεων - κανονισμών οδηγιών ή αποφάσεων - από κοινού από το Ευρωπαϊκό

Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μετά από πρόταση της Επιτροπής Στην πράξη η συνήθης νομοθετική

διαδικασία είναι μια εξέλιξη της laquoκοινοτικής μεθόδουraquo λήψης των αποφάσεων η οποία είναι ένας

πρωτότυπος συνδυασμός τεχνοκρατικών προτάσεων που προέρχονται από την Επιτροπή και έχουν

τύχει τεχνικής επεξεργασίας με την ενεργό συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από όλα τα κράτη μέλη και

νομοθετικών πράξεων που λαμβάνονται με συναπόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το οποίο

εκπροσωπεί τους πολίτες της Ένωσης και του Συμβουλίου το οποίο εκπροσωπεί τις κυβερνήσεις των

κρατών μελών αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία (άρθρο 294 ΣΛΕΕ πρώην άρθρο 251 ΣΕΚ)

πράξεων ελεγχόμενων από υπερεθνική δικαστική αρχή το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

(άρθρο 263 ΣΛΕΕ) Η θέσπιση νομοθετικών πράξεων και επομένως η χρήση της συνήθους

νομοθετικής διαδικασίας αποκλείεται ρητά για όλα τα θέματα που αφορούν τη κοινή εξωτερική

πολιτική και πολιτική ασφάλειας (άρθρο 31 ΣΕΕ)28 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της

21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Οδηγία 200435 τελευταία τροποποίηση από οδηγία 201330

Βλ Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και αποκατάσταση της

περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και

στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα 3-6 Φεβρουαρίου 200529 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010 ΔΕΚ

συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010 σ383 επ στην 39730 EE l 143 3042004 σ 56-75 και Α Σηφάκη ΠερΔικ 22004 σ 206 207

Σελίδα 12 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

13

της Οδηγίας σύμφωνα με το προοίμιό της οδήγησε το γεγονός ότι πολυάριθμες

τοποθεσίες έχουν υποστεί περιβαλλοντική ρύπανση η οποία συνεπάγεται σοβαρούς

κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου καθώς και ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες

παρατηρείται θεαματική επιτάχυνση της απώλειας της βιοποικιλότητας31 Στο

σκεπτικό υιοθέτησης της Οδηγίας σημειώνεται επίσης ότι αυτή laquoδεν εφαρμόζεται σε

περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας και δεν επηρεάζει ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτούraquo32 Στοχεύει δηλαδή στην αποκατάσταση του ίδιου του

περιβαλλοντικού αγαθού

Η Οδηγία χορηγεί ευρέα πεδία διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη και ως

εκ τούτου πιθανόν να προκύψουν μεγάλες διαφορές στα καθεστώτα ευθύνης ανά

κράτος μέλος33 Ειδικότερα εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να προσδιορίσει ποιος

πληρώνει ndashδεδομένου ότι ο ορισμός του laquoφορέαraquo είναι ιδιαίτερα ευρύςndash πότε

πληρώνει και τι πληρώνει34

Η Ελλάδα μετέφερε καθυστερημένα στην εθνική νομοθεσία την Οδηγία με

το πδ 148 της 29ης Σεπτεμβρίου 2009 για την laquoΠεριβαλλοντική ευθύνη για την

πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον-εναρμόνιση με την οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

όπως ισχύειraquo35

1 Πεδίο εφαρμογής τηςΟδηγίαςΤο νέο καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης εφαρμόζεται ratione materiae για

τη ζημιά στο νερό το έδαφος και στη βιοποικιλότητα που προκαλείται από την

άσκηση οιασδήποτε από τις επαγγελματικές δραστηριότητες που απαριθμούνται στο

Παράρτημα III36 και σε οιαδήποτε επικείμενη απειλή τέτοιας ζημίας συνεπεία των ως

31 Σκεπτικό Νο 132 Οδηγία 20043533 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG- Umwelthaftungrichtlinie

EurUP 22009 σ 52 επ34 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ 4535 ΦΕΚ 190Α200936 Το Παράρτημα ΙΙΙ απαριθμεί 12 κατηγορίες δραστηριοτήτων στις οποίες περιλαμβάνονται η

λειτουργία εγκαταστάσεων που προϋποθέτουν άδεια σύμφωνα με την Οδηγία 9661ΕΚ του

Σελίδα 13 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

14

άνω δραστηριοτήτων (άρθρο 3 παρ1 στοιχ α΄)37 Στο πλαίσιο αυτό θεσπίζεται

καθεστώς γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης ευθύνη δηλ ανεξαρτήτως

υπαιτιότητας38 Αναφορικά με τους φυσικούς οικοτόπους και τα είδη που

προστατεύονται βάσει της εθνικής νομοθεσίας και με τις περιπτώσεις συντρέχοντος

πταίσματος τα κράτη μέλη απολαμβάνουν διακριτικής ευχέρειας39 Το πεδίο

εφαρμογής της Οδηγίας επεκτείνεται και σε αντίστοιχες ζημίες συνεπεία

επαγγελματικών δραστηριοτήτων πλην εκείνων οι οποίες απαριθμούνται στο

Παράρτημα III οσάκις ο φορέας εκμετάλλευσης ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας

(άρθρο 3 παρ1 στοιχ β΄) Στις περιπτώσεις αυτές προκρίνεται καθεστώς

υποκειμενικής ευθύνης καθιστώντας αναγκαία την ύπαρξη πταίσματος40 Το βάρος

απόδειξης υπάρξεως αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της ζημίας και του πράγματι

ρυπαίνοντος ή της ύπαρξης δόλου ή αμέλειας ή της πρόκλησης ζημίας από τρίτο

πρόσωπο φέρει ο φορέας της εκμετάλλευσης41

Στο καθrsquo ύλην πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας42 περιλαμβάνονται επίσης και

ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή συμβάντα τα οποία είχαν επιτραπεί με

άδεια της αρμόδιας αρχής καθώς και ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή

δραστηριότητες οι οποίες δεν θεωρήθηκαν επιζήμιες βάσει των διαθέσιμων

επιστημονικών και τεχνικών δεδομένων κατά το χρόνο πραγματοποίησης των

αντιστοίχων εκπομπών ή της εκτέλεσης των σχετικών δραστηριοτήτων Σε αυτές τις

περιπτώσεις κατrsquo εξαίρεση τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν το κόστος των

Συμβουλίου διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων όλες οι απορρίψεις σε εσωτερικά επιφανειακά και σε

υπόγεια ύδατα για τις οποίες απαιτείται προηγούμενη άδεια η παραγωγή χρήση αποθήκευση

κατεργασία ταφή απελευθέρωση στο περιβάλλον και μεταφορά εντός της περιμέτρου της

επιχείρησης επικινδύνων ουσιών επικινδύνων παρασκευασμάτων φυτοπροστατευτικών και

βιοκτόνων προϊόντων οποιαδήποτε σκόπιμη ελευθέρωση στο περιβάλλον μεταφορά και διάθεση στην

αγορά γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών κά37 Αξιοσημείωτο είναι το ότι δεν καλύπτεται η ζημία του αέρος γεγονός το οποίο προφανώς

οφείλεται στη δυσκολία να εντοπιστεί ο ρυπαίνων αφού στον αέρα η ρύπανση είναι διάχυτη38 Κ Παναγούλιας σ39639 Βλ σχετικά με την οδηγία Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-

Εφαρμογή πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007 σ 522 επ40 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 32005 σ 44 επ41 Κ Παναγούλιας σ38642 Βλ γενικά Ε Α ΜαριάΓ Καρατζά ΠερΔικ 42007

Σελίδα 14 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

15

δράσεων αποκατάστασης να μην επιβαρύνει το φορέα εκμετάλλευσης υπό την

προϋπόθεση ότι ο τελευταίος θα αποδείξει ότι το συμβάν οι εκπομπές ή οι

δραστηριότητες που ευθύνονται για τις ζημίες δεν καλύπτονταν από οιαδήποτε των

αναφερόμενων περιστάσεων καθώς και ότι δεν βαρύνεται με πταίσμα

Τέλος περιπτώσεις ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα εμπίπτουν ratione

materiae στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εφόσον είναι δυνατόν να αποδειχθεί η

αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων

φορέων εκμετάλλευσης όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ 5

Σημειώνεται ότι η Οδηγία δεν προβλέπει πρόσθετους κανόνες όσον αφορά τη

σύγκρουση δικαίων κατά τον καθορισμό των εξουσιών των αρμοδίων αρχών

Εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας των

δικαστηρίων όπως προβλέπονται μεταξύ άλλων στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ

44200143 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων

σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις44 Επιπροσθέτως η αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που εξειδικεύεται με την παρούσα Οδηγία αφορά τη δράση της ΕΕ και

δεν παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιώτες να την επικαλεστούν προκειμένου να

αποκλείσουν την εφαρμογή κάποιας εθνικής ρύθμισης σχετικής με την

περιβαλλοντική πολιτική ενός κράτους-μέλους45

Αναφορικά με το ratione temporis πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας αυτή

εφαρμόζεται laquoσε ζημίες προκληθείσες από εκπομπή γεγονός ή ατύχημα που έλαβε

χώρα μετά την 30η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες αυτές οφείλονται είτε σε

δραστηριότητες αναπτυχθείσες μετά την ημερομηνία αυτή είτε σε δραστηριότητες οι

οποίες αναπτύχθηκαν μεν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν προ αυτήςraquo46

43 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 200044 ΕΕ L 12 1612001 σ 145 ΔΕΚ C-3782008 σκέψη 4646 Supra σκέψη 41

Σελίδα 15 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

12

οποίο τελικώς μαζί με το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσαν27 την Οδηγία 200435ΕΚ28

Με την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δίνεται για πρώτη φορά σαφής

υπόσταση στον αντικειμενικό οικοκεντρικό χαρακτήρα της περιβαλλοντικής

ευθύνης επιδιώκοντας την πλήρη εσωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους

(internalisation of externalities)29

Όπως ρητά ορίζεται στο άρθρο 1της Οδηγίας laquoσκοπός της παρούσας οδηγίας

είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής laquoο

ρυπαίνων πληρώνειraquo με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής

ζημίαςraquo Ως εκ τούτου ο φορέας εκμετάλλευσης η δραστηριότητα του οποίου

προκάλεσε την περιβαλλοντική ζημία ή τον άμεσο κίνδυνο ανάλογης ζημίας είναι

οικονομικά υπεύθυνος όχι μόνο για την ζημία αλλά και για το κόστος των μέτρων

πρόληψης και αποκατάστασης ρύθμιση που αποκαθιστά την ισορροπία μεταξύ

αιτίου και αιτιατού και απονέμει δικαιοσύνη στα ζητήματα περιβάλλοντος και

ταυτόχρονα στα δικαιώματα αποζημίωσης για παραδοσιακές ζημίες30 Στην έκδοση

27 Η Συνθήκη της Λισαβόνας καθιέρωσε τη συνήθη νομοθετική διαδικασία η οποία συνίσταται στην

έκδοση νομικών πράξεων - κανονισμών οδηγιών ή αποφάσεων - από κοινού από το Ευρωπαϊκό

Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μετά από πρόταση της Επιτροπής Στην πράξη η συνήθης νομοθετική

διαδικασία είναι μια εξέλιξη της laquoκοινοτικής μεθόδουraquo λήψης των αποφάσεων η οποία είναι ένας

πρωτότυπος συνδυασμός τεχνοκρατικών προτάσεων που προέρχονται από την Επιτροπή και έχουν

τύχει τεχνικής επεξεργασίας με την ενεργό συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από όλα τα κράτη μέλη και

νομοθετικών πράξεων που λαμβάνονται με συναπόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το οποίο

εκπροσωπεί τους πολίτες της Ένωσης και του Συμβουλίου το οποίο εκπροσωπεί τις κυβερνήσεις των

κρατών μελών αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία (άρθρο 294 ΣΛΕΕ πρώην άρθρο 251 ΣΕΚ)

πράξεων ελεγχόμενων από υπερεθνική δικαστική αρχή το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

(άρθρο 263 ΣΛΕΕ) Η θέσπιση νομοθετικών πράξεων και επομένως η χρήση της συνήθους

νομοθετικής διαδικασίας αποκλείεται ρητά για όλα τα θέματα που αφορούν τη κοινή εξωτερική

πολιτική και πολιτική ασφάλειας (άρθρο 31 ΣΕΕ)28 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της

21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Οδηγία 200435 τελευταία τροποποίηση από οδηγία 201330

Βλ Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και αποκατάσταση της

περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και

στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα 3-6 Φεβρουαρίου 200529 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010 ΔΕΚ

συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010 σ383 επ στην 39730 EE l 143 3042004 σ 56-75 και Α Σηφάκη ΠερΔικ 22004 σ 206 207

Σελίδα 12 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

13

της Οδηγίας σύμφωνα με το προοίμιό της οδήγησε το γεγονός ότι πολυάριθμες

τοποθεσίες έχουν υποστεί περιβαλλοντική ρύπανση η οποία συνεπάγεται σοβαρούς

κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου καθώς και ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες

παρατηρείται θεαματική επιτάχυνση της απώλειας της βιοποικιλότητας31 Στο

σκεπτικό υιοθέτησης της Οδηγίας σημειώνεται επίσης ότι αυτή laquoδεν εφαρμόζεται σε

περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας και δεν επηρεάζει ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτούraquo32 Στοχεύει δηλαδή στην αποκατάσταση του ίδιου του

περιβαλλοντικού αγαθού

Η Οδηγία χορηγεί ευρέα πεδία διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη και ως

εκ τούτου πιθανόν να προκύψουν μεγάλες διαφορές στα καθεστώτα ευθύνης ανά

κράτος μέλος33 Ειδικότερα εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να προσδιορίσει ποιος

πληρώνει ndashδεδομένου ότι ο ορισμός του laquoφορέαraquo είναι ιδιαίτερα ευρύςndash πότε

πληρώνει και τι πληρώνει34

Η Ελλάδα μετέφερε καθυστερημένα στην εθνική νομοθεσία την Οδηγία με

το πδ 148 της 29ης Σεπτεμβρίου 2009 για την laquoΠεριβαλλοντική ευθύνη για την

πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον-εναρμόνιση με την οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

όπως ισχύειraquo35

1 Πεδίο εφαρμογής τηςΟδηγίαςΤο νέο καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης εφαρμόζεται ratione materiae για

τη ζημιά στο νερό το έδαφος και στη βιοποικιλότητα που προκαλείται από την

άσκηση οιασδήποτε από τις επαγγελματικές δραστηριότητες που απαριθμούνται στο

Παράρτημα III36 και σε οιαδήποτε επικείμενη απειλή τέτοιας ζημίας συνεπεία των ως

31 Σκεπτικό Νο 132 Οδηγία 20043533 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG- Umwelthaftungrichtlinie

EurUP 22009 σ 52 επ34 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ 4535 ΦΕΚ 190Α200936 Το Παράρτημα ΙΙΙ απαριθμεί 12 κατηγορίες δραστηριοτήτων στις οποίες περιλαμβάνονται η

λειτουργία εγκαταστάσεων που προϋποθέτουν άδεια σύμφωνα με την Οδηγία 9661ΕΚ του

Σελίδα 13 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

14

άνω δραστηριοτήτων (άρθρο 3 παρ1 στοιχ α΄)37 Στο πλαίσιο αυτό θεσπίζεται

καθεστώς γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης ευθύνη δηλ ανεξαρτήτως

υπαιτιότητας38 Αναφορικά με τους φυσικούς οικοτόπους και τα είδη που

προστατεύονται βάσει της εθνικής νομοθεσίας και με τις περιπτώσεις συντρέχοντος

πταίσματος τα κράτη μέλη απολαμβάνουν διακριτικής ευχέρειας39 Το πεδίο

εφαρμογής της Οδηγίας επεκτείνεται και σε αντίστοιχες ζημίες συνεπεία

επαγγελματικών δραστηριοτήτων πλην εκείνων οι οποίες απαριθμούνται στο

Παράρτημα III οσάκις ο φορέας εκμετάλλευσης ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας

(άρθρο 3 παρ1 στοιχ β΄) Στις περιπτώσεις αυτές προκρίνεται καθεστώς

υποκειμενικής ευθύνης καθιστώντας αναγκαία την ύπαρξη πταίσματος40 Το βάρος

απόδειξης υπάρξεως αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της ζημίας και του πράγματι

ρυπαίνοντος ή της ύπαρξης δόλου ή αμέλειας ή της πρόκλησης ζημίας από τρίτο

πρόσωπο φέρει ο φορέας της εκμετάλλευσης41

Στο καθrsquo ύλην πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας42 περιλαμβάνονται επίσης και

ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή συμβάντα τα οποία είχαν επιτραπεί με

άδεια της αρμόδιας αρχής καθώς και ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή

δραστηριότητες οι οποίες δεν θεωρήθηκαν επιζήμιες βάσει των διαθέσιμων

επιστημονικών και τεχνικών δεδομένων κατά το χρόνο πραγματοποίησης των

αντιστοίχων εκπομπών ή της εκτέλεσης των σχετικών δραστηριοτήτων Σε αυτές τις

περιπτώσεις κατrsquo εξαίρεση τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν το κόστος των

Συμβουλίου διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων όλες οι απορρίψεις σε εσωτερικά επιφανειακά και σε

υπόγεια ύδατα για τις οποίες απαιτείται προηγούμενη άδεια η παραγωγή χρήση αποθήκευση

κατεργασία ταφή απελευθέρωση στο περιβάλλον και μεταφορά εντός της περιμέτρου της

επιχείρησης επικινδύνων ουσιών επικινδύνων παρασκευασμάτων φυτοπροστατευτικών και

βιοκτόνων προϊόντων οποιαδήποτε σκόπιμη ελευθέρωση στο περιβάλλον μεταφορά και διάθεση στην

αγορά γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών κά37 Αξιοσημείωτο είναι το ότι δεν καλύπτεται η ζημία του αέρος γεγονός το οποίο προφανώς

οφείλεται στη δυσκολία να εντοπιστεί ο ρυπαίνων αφού στον αέρα η ρύπανση είναι διάχυτη38 Κ Παναγούλιας σ39639 Βλ σχετικά με την οδηγία Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-

Εφαρμογή πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007 σ 522 επ40 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 32005 σ 44 επ41 Κ Παναγούλιας σ38642 Βλ γενικά Ε Α ΜαριάΓ Καρατζά ΠερΔικ 42007

Σελίδα 14 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

15

δράσεων αποκατάστασης να μην επιβαρύνει το φορέα εκμετάλλευσης υπό την

προϋπόθεση ότι ο τελευταίος θα αποδείξει ότι το συμβάν οι εκπομπές ή οι

δραστηριότητες που ευθύνονται για τις ζημίες δεν καλύπτονταν από οιαδήποτε των

αναφερόμενων περιστάσεων καθώς και ότι δεν βαρύνεται με πταίσμα

Τέλος περιπτώσεις ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα εμπίπτουν ratione

materiae στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εφόσον είναι δυνατόν να αποδειχθεί η

αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων

φορέων εκμετάλλευσης όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ 5

Σημειώνεται ότι η Οδηγία δεν προβλέπει πρόσθετους κανόνες όσον αφορά τη

σύγκρουση δικαίων κατά τον καθορισμό των εξουσιών των αρμοδίων αρχών

Εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας των

δικαστηρίων όπως προβλέπονται μεταξύ άλλων στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ

44200143 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων

σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις44 Επιπροσθέτως η αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που εξειδικεύεται με την παρούσα Οδηγία αφορά τη δράση της ΕΕ και

δεν παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιώτες να την επικαλεστούν προκειμένου να

αποκλείσουν την εφαρμογή κάποιας εθνικής ρύθμισης σχετικής με την

περιβαλλοντική πολιτική ενός κράτους-μέλους45

Αναφορικά με το ratione temporis πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας αυτή

εφαρμόζεται laquoσε ζημίες προκληθείσες από εκπομπή γεγονός ή ατύχημα που έλαβε

χώρα μετά την 30η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες αυτές οφείλονται είτε σε

δραστηριότητες αναπτυχθείσες μετά την ημερομηνία αυτή είτε σε δραστηριότητες οι

οποίες αναπτύχθηκαν μεν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν προ αυτήςraquo46

43 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 200044 ΕΕ L 12 1612001 σ 145 ΔΕΚ C-3782008 σκέψη 4646 Supra σκέψη 41

Σελίδα 15 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

13

της Οδηγίας σύμφωνα με το προοίμιό της οδήγησε το γεγονός ότι πολυάριθμες

τοποθεσίες έχουν υποστεί περιβαλλοντική ρύπανση η οποία συνεπάγεται σοβαρούς

κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου καθώς και ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες

παρατηρείται θεαματική επιτάχυνση της απώλειας της βιοποικιλότητας31 Στο

σκεπτικό υιοθέτησης της Οδηγίας σημειώνεται επίσης ότι αυτή laquoδεν εφαρμόζεται σε

περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας και δεν επηρεάζει ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτούraquo32 Στοχεύει δηλαδή στην αποκατάσταση του ίδιου του

περιβαλλοντικού αγαθού

Η Οδηγία χορηγεί ευρέα πεδία διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη και ως

εκ τούτου πιθανόν να προκύψουν μεγάλες διαφορές στα καθεστώτα ευθύνης ανά

κράτος μέλος33 Ειδικότερα εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να προσδιορίσει ποιος

πληρώνει ndashδεδομένου ότι ο ορισμός του laquoφορέαraquo είναι ιδιαίτερα ευρύςndash πότε

πληρώνει και τι πληρώνει34

Η Ελλάδα μετέφερε καθυστερημένα στην εθνική νομοθεσία την Οδηγία με

το πδ 148 της 29ης Σεπτεμβρίου 2009 για την laquoΠεριβαλλοντική ευθύνη για την

πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον-εναρμόνιση με την οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

όπως ισχύειraquo35

1 Πεδίο εφαρμογής τηςΟδηγίαςΤο νέο καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης εφαρμόζεται ratione materiae για

τη ζημιά στο νερό το έδαφος και στη βιοποικιλότητα που προκαλείται από την

άσκηση οιασδήποτε από τις επαγγελματικές δραστηριότητες που απαριθμούνται στο

Παράρτημα III36 και σε οιαδήποτε επικείμενη απειλή τέτοιας ζημίας συνεπεία των ως

31 Σκεπτικό Νο 132 Οδηγία 20043533 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG- Umwelthaftungrichtlinie

EurUP 22009 σ 52 επ34 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ 4535 ΦΕΚ 190Α200936 Το Παράρτημα ΙΙΙ απαριθμεί 12 κατηγορίες δραστηριοτήτων στις οποίες περιλαμβάνονται η

λειτουργία εγκαταστάσεων που προϋποθέτουν άδεια σύμφωνα με την Οδηγία 9661ΕΚ του

Σελίδα 13 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

14

άνω δραστηριοτήτων (άρθρο 3 παρ1 στοιχ α΄)37 Στο πλαίσιο αυτό θεσπίζεται

καθεστώς γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης ευθύνη δηλ ανεξαρτήτως

υπαιτιότητας38 Αναφορικά με τους φυσικούς οικοτόπους και τα είδη που

προστατεύονται βάσει της εθνικής νομοθεσίας και με τις περιπτώσεις συντρέχοντος

πταίσματος τα κράτη μέλη απολαμβάνουν διακριτικής ευχέρειας39 Το πεδίο

εφαρμογής της Οδηγίας επεκτείνεται και σε αντίστοιχες ζημίες συνεπεία

επαγγελματικών δραστηριοτήτων πλην εκείνων οι οποίες απαριθμούνται στο

Παράρτημα III οσάκις ο φορέας εκμετάλλευσης ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας

(άρθρο 3 παρ1 στοιχ β΄) Στις περιπτώσεις αυτές προκρίνεται καθεστώς

υποκειμενικής ευθύνης καθιστώντας αναγκαία την ύπαρξη πταίσματος40 Το βάρος

απόδειξης υπάρξεως αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της ζημίας και του πράγματι

ρυπαίνοντος ή της ύπαρξης δόλου ή αμέλειας ή της πρόκλησης ζημίας από τρίτο

πρόσωπο φέρει ο φορέας της εκμετάλλευσης41

Στο καθrsquo ύλην πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας42 περιλαμβάνονται επίσης και

ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή συμβάντα τα οποία είχαν επιτραπεί με

άδεια της αρμόδιας αρχής καθώς και ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή

δραστηριότητες οι οποίες δεν θεωρήθηκαν επιζήμιες βάσει των διαθέσιμων

επιστημονικών και τεχνικών δεδομένων κατά το χρόνο πραγματοποίησης των

αντιστοίχων εκπομπών ή της εκτέλεσης των σχετικών δραστηριοτήτων Σε αυτές τις

περιπτώσεις κατrsquo εξαίρεση τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν το κόστος των

Συμβουλίου διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων όλες οι απορρίψεις σε εσωτερικά επιφανειακά και σε

υπόγεια ύδατα για τις οποίες απαιτείται προηγούμενη άδεια η παραγωγή χρήση αποθήκευση

κατεργασία ταφή απελευθέρωση στο περιβάλλον και μεταφορά εντός της περιμέτρου της

επιχείρησης επικινδύνων ουσιών επικινδύνων παρασκευασμάτων φυτοπροστατευτικών και

βιοκτόνων προϊόντων οποιαδήποτε σκόπιμη ελευθέρωση στο περιβάλλον μεταφορά και διάθεση στην

αγορά γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών κά37 Αξιοσημείωτο είναι το ότι δεν καλύπτεται η ζημία του αέρος γεγονός το οποίο προφανώς

οφείλεται στη δυσκολία να εντοπιστεί ο ρυπαίνων αφού στον αέρα η ρύπανση είναι διάχυτη38 Κ Παναγούλιας σ39639 Βλ σχετικά με την οδηγία Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-

Εφαρμογή πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007 σ 522 επ40 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 32005 σ 44 επ41 Κ Παναγούλιας σ38642 Βλ γενικά Ε Α ΜαριάΓ Καρατζά ΠερΔικ 42007

Σελίδα 14 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

15

δράσεων αποκατάστασης να μην επιβαρύνει το φορέα εκμετάλλευσης υπό την

προϋπόθεση ότι ο τελευταίος θα αποδείξει ότι το συμβάν οι εκπομπές ή οι

δραστηριότητες που ευθύνονται για τις ζημίες δεν καλύπτονταν από οιαδήποτε των

αναφερόμενων περιστάσεων καθώς και ότι δεν βαρύνεται με πταίσμα

Τέλος περιπτώσεις ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα εμπίπτουν ratione

materiae στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εφόσον είναι δυνατόν να αποδειχθεί η

αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων

φορέων εκμετάλλευσης όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ 5

Σημειώνεται ότι η Οδηγία δεν προβλέπει πρόσθετους κανόνες όσον αφορά τη

σύγκρουση δικαίων κατά τον καθορισμό των εξουσιών των αρμοδίων αρχών

Εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας των

δικαστηρίων όπως προβλέπονται μεταξύ άλλων στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ

44200143 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων

σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις44 Επιπροσθέτως η αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που εξειδικεύεται με την παρούσα Οδηγία αφορά τη δράση της ΕΕ και

δεν παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιώτες να την επικαλεστούν προκειμένου να

αποκλείσουν την εφαρμογή κάποιας εθνικής ρύθμισης σχετικής με την

περιβαλλοντική πολιτική ενός κράτους-μέλους45

Αναφορικά με το ratione temporis πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας αυτή

εφαρμόζεται laquoσε ζημίες προκληθείσες από εκπομπή γεγονός ή ατύχημα που έλαβε

χώρα μετά την 30η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες αυτές οφείλονται είτε σε

δραστηριότητες αναπτυχθείσες μετά την ημερομηνία αυτή είτε σε δραστηριότητες οι

οποίες αναπτύχθηκαν μεν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν προ αυτήςraquo46

43 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 200044 ΕΕ L 12 1612001 σ 145 ΔΕΚ C-3782008 σκέψη 4646 Supra σκέψη 41

Σελίδα 15 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

14

άνω δραστηριοτήτων (άρθρο 3 παρ1 στοιχ α΄)37 Στο πλαίσιο αυτό θεσπίζεται

καθεστώς γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης ευθύνη δηλ ανεξαρτήτως

υπαιτιότητας38 Αναφορικά με τους φυσικούς οικοτόπους και τα είδη που

προστατεύονται βάσει της εθνικής νομοθεσίας και με τις περιπτώσεις συντρέχοντος

πταίσματος τα κράτη μέλη απολαμβάνουν διακριτικής ευχέρειας39 Το πεδίο

εφαρμογής της Οδηγίας επεκτείνεται και σε αντίστοιχες ζημίες συνεπεία

επαγγελματικών δραστηριοτήτων πλην εκείνων οι οποίες απαριθμούνται στο

Παράρτημα III οσάκις ο φορέας εκμετάλλευσης ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας

(άρθρο 3 παρ1 στοιχ β΄) Στις περιπτώσεις αυτές προκρίνεται καθεστώς

υποκειμενικής ευθύνης καθιστώντας αναγκαία την ύπαρξη πταίσματος40 Το βάρος

απόδειξης υπάρξεως αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της ζημίας και του πράγματι

ρυπαίνοντος ή της ύπαρξης δόλου ή αμέλειας ή της πρόκλησης ζημίας από τρίτο

πρόσωπο φέρει ο φορέας της εκμετάλλευσης41

Στο καθrsquo ύλην πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας42 περιλαμβάνονται επίσης και

ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή συμβάντα τα οποία είχαν επιτραπεί με

άδεια της αρμόδιας αρχής καθώς και ζημίες που προκαλούνται από εκπομπές ή

δραστηριότητες οι οποίες δεν θεωρήθηκαν επιζήμιες βάσει των διαθέσιμων

επιστημονικών και τεχνικών δεδομένων κατά το χρόνο πραγματοποίησης των

αντιστοίχων εκπομπών ή της εκτέλεσης των σχετικών δραστηριοτήτων Σε αυτές τις

περιπτώσεις κατrsquo εξαίρεση τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν το κόστος των

Συμβουλίου διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων όλες οι απορρίψεις σε εσωτερικά επιφανειακά και σε

υπόγεια ύδατα για τις οποίες απαιτείται προηγούμενη άδεια η παραγωγή χρήση αποθήκευση

κατεργασία ταφή απελευθέρωση στο περιβάλλον και μεταφορά εντός της περιμέτρου της

επιχείρησης επικινδύνων ουσιών επικινδύνων παρασκευασμάτων φυτοπροστατευτικών και

βιοκτόνων προϊόντων οποιαδήποτε σκόπιμη ελευθέρωση στο περιβάλλον μεταφορά και διάθεση στην

αγορά γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών κά37 Αξιοσημείωτο είναι το ότι δεν καλύπτεται η ζημία του αέρος γεγονός το οποίο προφανώς

οφείλεται στη δυσκολία να εντοπιστεί ο ρυπαίνων αφού στον αέρα η ρύπανση είναι διάχυτη38 Κ Παναγούλιας σ39639 Βλ σχετικά με την οδηγία Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-

Εφαρμογή πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007 σ 522 επ40 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 32005 σ 44 επ41 Κ Παναγούλιας σ38642 Βλ γενικά Ε Α ΜαριάΓ Καρατζά ΠερΔικ 42007

Σελίδα 14 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

15

δράσεων αποκατάστασης να μην επιβαρύνει το φορέα εκμετάλλευσης υπό την

προϋπόθεση ότι ο τελευταίος θα αποδείξει ότι το συμβάν οι εκπομπές ή οι

δραστηριότητες που ευθύνονται για τις ζημίες δεν καλύπτονταν από οιαδήποτε των

αναφερόμενων περιστάσεων καθώς και ότι δεν βαρύνεται με πταίσμα

Τέλος περιπτώσεις ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα εμπίπτουν ratione

materiae στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εφόσον είναι δυνατόν να αποδειχθεί η

αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων

φορέων εκμετάλλευσης όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ 5

Σημειώνεται ότι η Οδηγία δεν προβλέπει πρόσθετους κανόνες όσον αφορά τη

σύγκρουση δικαίων κατά τον καθορισμό των εξουσιών των αρμοδίων αρχών

Εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας των

δικαστηρίων όπως προβλέπονται μεταξύ άλλων στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ

44200143 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων

σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις44 Επιπροσθέτως η αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που εξειδικεύεται με την παρούσα Οδηγία αφορά τη δράση της ΕΕ και

δεν παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιώτες να την επικαλεστούν προκειμένου να

αποκλείσουν την εφαρμογή κάποιας εθνικής ρύθμισης σχετικής με την

περιβαλλοντική πολιτική ενός κράτους-μέλους45

Αναφορικά με το ratione temporis πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας αυτή

εφαρμόζεται laquoσε ζημίες προκληθείσες από εκπομπή γεγονός ή ατύχημα που έλαβε

χώρα μετά την 30η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες αυτές οφείλονται είτε σε

δραστηριότητες αναπτυχθείσες μετά την ημερομηνία αυτή είτε σε δραστηριότητες οι

οποίες αναπτύχθηκαν μεν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν προ αυτήςraquo46

43 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 200044 ΕΕ L 12 1612001 σ 145 ΔΕΚ C-3782008 σκέψη 4646 Supra σκέψη 41

Σελίδα 15 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

15

δράσεων αποκατάστασης να μην επιβαρύνει το φορέα εκμετάλλευσης υπό την

προϋπόθεση ότι ο τελευταίος θα αποδείξει ότι το συμβάν οι εκπομπές ή οι

δραστηριότητες που ευθύνονται για τις ζημίες δεν καλύπτονταν από οιαδήποτε των

αναφερόμενων περιστάσεων καθώς και ότι δεν βαρύνεται με πταίσμα

Τέλος περιπτώσεις ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα εμπίπτουν ratione

materiae στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εφόσον είναι δυνατόν να αποδειχθεί η

αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων

φορέων εκμετάλλευσης όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ 5

Σημειώνεται ότι η Οδηγία δεν προβλέπει πρόσθετους κανόνες όσον αφορά τη

σύγκρουση δικαίων κατά τον καθορισμό των εξουσιών των αρμοδίων αρχών

Εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας των

δικαστηρίων όπως προβλέπονται μεταξύ άλλων στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ

44200143 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων

σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις44 Επιπροσθέτως η αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που εξειδικεύεται με την παρούσα Οδηγία αφορά τη δράση της ΕΕ και

δεν παρέχει τη δυνατότητα στους ιδιώτες να την επικαλεστούν προκειμένου να

αποκλείσουν την εφαρμογή κάποιας εθνικής ρύθμισης σχετικής με την

περιβαλλοντική πολιτική ενός κράτους-μέλους45

Αναφορικά με το ratione temporis πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας αυτή

εφαρμόζεται laquoσε ζημίες προκληθείσες από εκπομπή γεγονός ή ατύχημα που έλαβε

χώρα μετά την 30η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες αυτές οφείλονται είτε σε

δραστηριότητες αναπτυχθείσες μετά την ημερομηνία αυτή είτε σε δραστηριότητες οι

οποίες αναπτύχθηκαν μεν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν προ αυτήςraquo46

43 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 200044 ΕΕ L 12 1612001 σ 145 ΔΕΚ C-3782008 σκέψη 4646 Supra σκέψη 41

Σελίδα 15 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

16

2 Ορισμοί

21 laquo raquoΗέννοια της περιβαλλοντικής ζημίαςΣτο άρθρο 2 παρ 1 της Οδηγίας παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των εννοιών

που διέπουν τις ρυθμίσεις για την ευθύνη για την περιβαλλοντική ζημία Κατrsquo αρχάς

laquoζημίαraquo είναι η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη

υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή

έμμεσα47 ενώ laquoπεριβαλλοντικήraquo48 ζημία είναι οποιαδήποτε ζημία που έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην κατάσταση και διατήρηση των υδάτων του εδάφους των

προστατευόμενων ειδών ή φυσικών οικοτόπων49 Τέλος laquoεπικείμενη απειλή

ζημίαςraquo νοείται η μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο

μέλλον50

Δέον να επισημανθεί ότι η εισαγωγή υποκειμενικής ευθύνης αλλοιώνει το

χαρακτήρα της ρύθμισης ως μηχανισμός ευθύνης δημοσίου δικαίου και θέτει

προσκόμματα στην αποτελεσματική προστασία του περιβαλλοντικού αγαθού εξ

αιτίας των ζητημάτων απόδειξης που εγείρονται Από την άλλη πλευρά όμως

αμβλύνει τα άκαμπτο και αυστηρό καθεστώς ευθύνης που εισάγεται για τον φορέα

εκμετάλλευσης και ενδέχεται να οδηγήσει σε υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του

τελευταίου και ανάσχεση των οικονομικών του δραστηριοτήτων

47 άρθρο 2 παρ 1 Οδηγία 200435ΕΚ48 άρθρο 2 παρ 2 Οδηγία 200435ΕΚ49 Ε Δακορώνια Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαιο 2005 σ 44-49 στο άρθρο 2sect3 της Οδηγίας

αναφέρεται ότι laquoπροστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποιraquo νοούνται τα είδη και οι οικότοποι των

ειδών που αναφέρονται στο άρθρο 4sect2 της Οδηγίας 79409ΕΟΚ ή απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι

αυτής ή απαριθμούνται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ και οι φυσικοί οικότοποι

που απαριθμούνται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 9243ΕΟΚ καθώς και οι τόποι αναπαραγωγής ή

ανάπαυσης των ειδών που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙV της Οδηγίας 9243ΕΟΚ Ως

laquoπροστατευόμενο είδος και φυσικός οικότοποςraquo νοείται επίσης και κάθε οικότοπος ή είδος που δεν

απαριθμείται στα προαναφερθέντα Παραρτήματα όταν ένα κράτος μέλος αποφασίζει και καθορίζει

αυτόν τον οικότοπο ή το είδος για σκοπούς ισοδύναμους με εκείνους που προβλέπονται στις δύο αυτές

Οδηγίες 50 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο 2011 σ45

Σελίδα 16 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

17

22 Ηέννοια τουφορέα εκμετάλλευσηςΑρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός του φορέα εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το

άρθρο 2 παρ 6 για τους σκοπούς της Οδηγίας ως laquoφορέας εκμετάλλευσηςraquo νοείται

laquoοιοδήποτε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου το

οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότηταraquo η οποία αποτελεί

και την αιτία πρόκλησης περιβαλλοντικής ρύπανσης laquoή όταν αυτό προβλέπεται από

την εθνική νομοθεσία στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική

αρμοδιότηταraquo ως laquoεπαγγελματική δραστηριότηταraquo δε νοείται κατά το ίδιο άρθρο 2

παρ 7 laquoοποιαδήποτε δραστηριότητα που ασκείται στο πλαίσιο οικονομικής

δραστηριότητας ή επιχείρησης ανεξαρτήτως εάν αυτή είναι ιδιωτική ή δημόσια

κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήραraquo

3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογήςΗ Οδηγία εισάγει αρκετές εξαιρέσεις περιπτώσεων οι οποίες εκφεύγουν του

ρυθμιστικού της πεδίου Ειδικότερα κατά το άρθρο 4 δεν εφαρμόζεται για

περιβαλλοντική ζημία που οφείλεται σε ένοπλη σύγκρουση εχθροπραξίες εμφύλιο

πόλεμο ή εξέγερση ή σε δραστηριότητες κύριος σκοπός των οποίων είναι η

εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή η προστασία από

φυσικές καταστροφές Η σημαντική μείωση του πεδίου εφαρμογής δικαιολογείται

από το ίδιο το αντικείμενο της Οδηγίας δηλαδή το καθεστώς αστικής ευθύνης το

οποίο στις περισσότερες έννομες τάξεις είναι αυστηρά οριοθετημένο51

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη έχουν επικουρικό

χαρακτήρα έναντι των διεθνών Συμβάσεων που απαριθμούνται στο Παράρτημα IV52

51 Βλ Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο εφαρμογής και

συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005 σελ 400 Δεν περιλαμβάνεται η βλάβη σε

ιδιωτικά αγαθά υπό την επιφύλαξη όμως των εθνικών νομοθεσιών Επομένως το δικαίωμα

αποζημίωσης κατά τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου ασκείται εκ παραλλήλου με τις διατάξεις της

Οδηγίας Η ιδιωτικού δικαίου ευθύνη διαχωρίζεται με τη σκέψη ότι οι σχετικές ζημίες καλύπτονται

ήδη από τη νομοθεσία των κρατών μελών52 συμπεριλαμβανομένων τυχόν μελλοντικών τροποποιήσεων των Συμβάσεων αυτών η οποία ισχύει

στο οικείο κράτος μέλος Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Διεθνής Σύμβαση της 27ης Νοεμβρίου 1992περί

αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από πετρέλαιο β) Διεθνής Σύμβαση της 27ης

Νοεμβρίου 1992 για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών από τη ρύπανση

πετρελαίου γ) Διεθνής Σύμβαση της 23ης Μαρτίου 2001περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες

Σελίδα 17 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

18

και Παράρτημα V53 Επιπροσθέτως δεν εφαρμόζεται για πυρηνικούς κινδύνους ή την

περιβαλλοντική ζημία ή την επικείμενη απειλή της λόγω δραστηριοτήτων που

καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής

Ενέργειας54

Περιπτώσεις προσωπικής βλάβης ζημίας ιδιωτικής περιουσίας ή οιασδήποτε

οικονομικής απώλειας καθώς επίσης και ενδεχόμενα δικαιώματα όσον αφορά ζημίες

του είδους αυτού δεν αποτελούν στοιχεία του καθrsquo ύλην πεδίου εφαρμογής καθότι

εμπίπτουν στο αστικό δίκαιο55

στη ρύπανση από καύσιμα δεξαμενής πλοίων δ) Διεθνής Σύμβαση της 3ης Μαΐου 1996περί ευθύνης

και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και

τοξικών ουσιών ε) Σύμβαση της 10ης Οκτωβρίου 1989 περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που

προκαλούνται κατά τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη

εσωτερικής ναυσιπλοΐας 53 Αναλυτικά οι Συμβάσεις α) Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας της 29ης Ιουλίου 1960 και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών της 31ης

Ιανουαρίου 1963 β) Σύμβαση της Βιέννης της 21ης Μαΐου 1963σχετικά με την αστική ευθύνη για

πυρηνικές καταστροφές γ) Σύμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1997σχετικά με τις συμπληρωματικές

αποζημιώσεις για πυρηνικές καταστροφές δ) Κοινό Πρωτόκολλο της 21ης Σεπτεμβρίου 1988σχετικά

με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της Σύμβασης των Παρισίων ε) Σύμβαση των

Βρυξελλών της 17ης Δεκεμβρίου 1971 για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών

πυρηνικών υλών54 Συνθήκη EURATOM Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) ιδρύθηκε με

τη συνθήκη της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 Στόχος του υπερεθνικού αυτού οργανισμού είναι ο

συντονισμός των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών μελών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής

ενέργειας παροχή γνώσεων υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια μέριμνα για

την επάρκεια και ασφάλεια του εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια Μετά τη σύμβαση των Βρυξελών

το 1967 τα όργανά της συγχωνεύτηκαν με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ και της ΕΚΑΧ ώστε να

σχηματιστούν οι λεγόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες Η ΕΥΡΑΤΟΜ αποτελεί μαζί με την Ευρωπαϊκή

Οικονομική Κοινότητα τον πρώτο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης είναι νομικές οντότητες ανεξάρτητες από τα θεσμικά της όργανα οι οποίες έχουν συσταθεί

για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων βάσει του δικαίου της Ένωσης Υπάρχουν περισσότεροι

από 40 οργανισμοί ταξινομημένοι σε 5 ομάδες α) Αποκεντρωμένοι οργανισμοί β) Οργανισμοί για

την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας γ) Εκτελεστικοί οργανισμοί δ) Οργανισμοί της

EURATOM ε) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας55 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και η μοίρα της

Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης ΠερΔικ 22007 σ 223 επ

Σελίδα 18 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

19

Ο φορέας της εκμετάλλευσης δύναται να περιορίσει την ευθύνη του σύμφωνα

με τις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας με τις οποίες εφαρμόζεται η Σύμβαση του

1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC) ή η Σύμβαση

του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην εσωτερική

ναυσιπλοΐα (CLNI)56

4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνηςΗ Οδηγία προβλέπει τις εξής προϋποθέσεις για τη γέννηση ευθύνης του φορέα

της εκμετάλλευσης προς αποζημίωση57

Α Πράξη ή παράλειψη του φορέα εκμετάλλευσης

Πρόκειται για γεγονός μέσα στη σφαίρα επιρροής του φορέα της εκμετάλλευσης

δηλαδή μέσα στο πλαίσιο της εκμετάλλευσης το οποίο οδηγεί στην πρόκληση ζημίας

ή απειλή αυτής και σε πολλές περιπτώσεις συνιστάται στη μη λήψη των

απαραίτητων μέτρων ασφαλείας

Β Ζημία

Προϋποτίθεται ζημία (άρθρο 3 παρ 1) η οποία αποφεύγεται να αποτιμηθεί

χρηματικά και από νομικής απόψεως ταυτίζεται με το κόστος των απαιτούμενων

μέτρων για την πρόληψη ή την αποκατάστασή της58 Όπως έχει αναφερθεί και

παραπάνω οι μορφές ζημίας είναι τρεις ζημία εδάφους βιοποικιλότητας και υδάτων

Γ Αιτιώδης σύνδεσμος

Μεταξύ των παραπάνω προϋποθέσεων πρέπει να υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος

(άρθρ 4 παρ 5 και άρθρ 11 παρ 2)59 Η προϋπόθεση του αιτιώδους συνδέσμου

αποτυπώνεται κυρίως στην απαίτηση η ζημία να είναι συγκεκριμένη και ποσοτικά

προσδιορισμένη

56 συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε μελλοντικής τροποποίησης της Σύμβασης57 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής οικονομικών

μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ στην ελληνική έννομη τάξη

ΠερΔικ 2005 σελ 392 σημ 158 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005 σ38759 Πρβλ και αιτιολογική σκέψη 13 της Οδηγίας

Σελίδα 19 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

20

41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης

i Οι υποχρεώσεις του φορέα

εκμετάλλευσηςΗ Οδηγία προβλέπει ιδιόμορφη sui generis ευθύνη η οποία συγκεντρώνει

στοιχεία τόσο αστικού όσο και διοικητικού δικαίου60 Παρότι ορισμένες διατάξεις της

είναι αστικοδικαϊκής προέλευσης η ευθύνη αυτή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως

αστική61 θέση η οποία ενισχύεται και από το γεγονός ότι η ίδια η Οδηγία δίνει τη

δυνατότητα στα τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν και αυτοτελή αστική ευθύνη (άρθρ 3

παρ 3) Αστική είναι η ευθύνη που εγείρεται σε περίπτωση προσβολής ιδιωτικών

εννόμων αγαθών (υγεία ζωή περιουσία ιδιοκτησία) και αντιδιαστέλλεται με την

περιβαλλοντική ευθύνη που συνιστάται στην υποχρέωση αποκατάστασης ζημίας που

έχει υποστεί το περιβάλλον καθrsquo εαυτό62

Υποκείμενο της ευθύνης συνιστά κατά βάση ο φορέας της εκμετάλλευσης που

προξένησε την περιβαλλοντική ζημία το πρόσωπο δηλαδή που ελέγχει την

επαγγελματική δραστηριότητα δεδομένου ότι έχει τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις

και τον έλεγχο της σχετικής δραστηριότητας63

Ο ακριβής προσδιορισμός των υποχρεώσεων που ιδρύονται για τους φορείς

εκμετάλλευσης πραγματοποιείται με γνώμονα τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης της

πρόληψης και της αναλογικότητας64 Πρωταρχικές υποχρεώσεις αποτελούν η λήψη

60 Βλ Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την περιβαλλοντική

ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

σελ 38461 Βλ Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European Environmental Law

Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov 2002 σελ 295 Σ Αριστείδου Βέτσικα

Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η Οδηγία 200435ΕΚ για την

περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2008 σ11062 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ59-63 στην 59 Η Σύμβαση του Λουγκάνο θεσπίζει καθεστώς τόσο

περιβαλλοντικής όσο και αστικής ευθύνης63 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo ΠερΔικ 12002 σ29-3064 Σημεία 2 και 3 του Προοιμίου Βλ επίσης και ΔΕΚ C- 2931997 Υπόθ Standley 2941999 σκέψη

52 laquoη αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει αποτελεί έκφραση της αρχής της αναλογικότηταςraquo

Σελίδα 20 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

21

προληπτικών μέτρων και μέτρων αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή καταβολής

του σχετικού κόστους Πολύ σημαντικά είναι και τα ειδικά μέτρα για την in natura

αποκατάσταση ζημιών σε προστατευόμενα είδη και βιοτόπους65 Κατά το άρθρο 5

της Οδηγίας στις περιπτώσεις επικείμενης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας ο φορέας

εκμετάλλευσης υποχρεούται να λάβει αμελλητί τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα και

όταν η επικείμενη απειλή δεν εξαλείφεται παρά τα προληπτικά μέτρα να ενημερώνει

την αρμόδια αρχή για την κατάσταση το ταχύτερο δυνατόν

Με την επέλευση της περιβαλλοντικής ζημίας66 ο φορέας εκμετάλλευσης

ενημερώνει την αρμόδια αρχή αμελλητί σχετικά με την κατάσταση και λαμβάνει όλα

τα εφικτά μέτρα για τον άμεσο έλεγχο και τον περιορισμό των συγκεκριμένων ρύπων

προκειμένου να περιορισθεί ή να προληφθεί η περιβαλλοντική ζημία και τα αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης Η αρμόδια αρχή ενεργεί η ίδια κατασταλτικά εάν ο φορέας

εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις υποχρεώσεις του ή δεν είναι δυνατόν να

προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις δαπάνες

Κατά τη θέσπιση των μέτρων αποκατάστασης τα οποία πρέπει να υποβληθούν στην

αρμόδια αρχή προς έγκριση67 η τελευταία διαθέτει διακριτική ευχέρεια ως προς

ορισμένα ζητήματα όπως μεταξύ άλλων να καθορίσει ποιά περίπτωση

περιβαλλοντικής ζημίας πρέπει να αποκατασταθεί κατά προτεραιότητα εάν

συντρέχουν πλείονες τέτοιες περιπτώσεις με κριτήριο τη φύση την έκταση και τη

σοβαρότητα των διαφόρων περιστατικών Η εξουσιοδότηση τρίτων προς εκτέλεση

των μέτρων αποκατάστασης είναι δυνατή68

Υπό το φως των διατάξεων του άρθρου 8 παρ 3 η ευθύνη του φορέα

αίρεται αν αυτός αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από τρίτο και

επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων ασφαλείας ή οφείλεται σε

συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή δημόσιας αρχής6965 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η Οδηγία

200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2008 σ11066 Οδηγία άρθρο 667 Οδηγία άρθρο 768 Οδηγία άρθρο 9 παρ 469 Μ Χονδρού-Καραβασίλη HELECO rsquo05 ΤΕΕ Βλ επίσης Bugge HC The principles of polluter

pays in economics and law in Eide E and van der Bergh R (eds) Law and Economics of the

Environment Oslo Juridisk Forlag 1996 Επίσης βλ γενικά Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του

Περιβάλλοντος Γ΄έκδοση εκδ ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

Σελίδα 21 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

22

ii Οι υποχρεώσεις τωναρμοδίωναρχώνΗ αρμόδια αρχή στο πλαίσιο της πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημίας

δύναται να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης την παροχή πληροφοριών για

τυχόν επικείμενη απειλή περιβαλλοντικής ζημίας να απαιτήσει να λάβει αυτός τα

αναγκαία προληπτικά μέτρα να δώσει εντολές στον φορέα εκμετάλλευσης ή να λάβει

η ίδια τα αναγκαία προληπτικά μέτρα ή επιπροσθέτως να εξουσιοδοτεί τρίτους ή να

απαιτεί από τρίτους να εκτελέσουν τα εν λόγω προληπτικά μέτρα70 Η αρμόδια αρχή

ενεργεί η ίδια προληπτικά όταν ο φορέας εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις

υποχρεώσεις του ή αν αυτός δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται

δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις σχετικές δαπάνες Σύμφωνα με το άρθρο 11 της

οδηγίας τα κράτη μέλη ορίζουν την ή τις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την

εκπλήρωση των καθηκόντων που αυτή προβλέπει

Στην ελληνική έννομη τάξη ως αρμόδια αρχή ορίζεται από το άρθρο 6 του

πδ 1482009 το ΥΠΕΧΩΔΕ σήμερα το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθώς και οι

Περιφέρειες Συνιστάται επίσης αυτοτελές συντονιστικό γραφείο υπαγόμενο

απευθείας στον Υπουργό για την πρόληψη και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών

ζημιών αποκαλούμενο Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών

Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ)71

Η αρμόδια αρχή μπορεί να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης

συμπληρωματικές πληροφορίες να απαιτήσει να λάβει όλα τα εφικτά ή αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης να δώσει εντολές σχετικά με τα μέτρα αυτά ή τέλος να λάβει

η ίδια τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης

70 Όπως ορίζει το άρθρο 8 παρ 3 περ β του πδ 1482009 το οποίο εισάγει νέα πρόσθετη ρύθμιση σε

σύγκριση με την Οδηγία71 Άρθρο 6 παρ 2 πδ 1482009

Σελίδα 22 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

23

1

2

3

4

41

42 Τα είδηαποκατάστασηςΗ Οδηγία στο Παράρτημα ΙΙ προβλέπει τρία είδη αποκατάστασης την

πρωτογενή τη συμπληρωματική και την αντισταθμιστική

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ ως πρωτογενής αποκατάσταση νοείται κάθε

μέτρο αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των φυσικών πόρων

που υπέστησαν ζημία στην αρχική τους κατάσταση Εφόσον όμως η πρωτογενής

αποκατάσταση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επαναφορά του περιβάλλοντος στην

αρχική του κατάσταση αναλαμβάνονται μέτρα στο πλαίσιο της συμπληρωματικής

αποκατάστασης Τέλος αναλαμβάνεται αντισταθμιστική αποκατάσταση για την

αντιστάθμιση των προσωρινών απωλειών το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από

την ημερομηνία της ζημίας μέχρι την επίτευξη πλήρους αποτελέσματος της

πρωτογενούς αποκατάστασης

Η έννοια της ολικής αποκατάστασης φαίνεται ελκυστική αλλά παρουσιάζει

δυσκολίες ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της δεδομένου ότι η διάγνωση της

αρχικής κατάστασης είναι αρκετά δυσχερής Το άρθρο 2 παρ 14 της Οδηγίας ορίζει

ως laquoαρχική κατάστασηraquo την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της

ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η

περιβαλλοντική ζημία υπολογιζόμενη με βάση τις καλύτερες διαθέσιμες

πληροφορίες

Σελίδα 23 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

20

41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης

i Οι υποχρεώσεις του φορέα

εκμετάλλευσηςΗ Οδηγία προβλέπει ιδιόμορφη sui generis ευθύνη η οποία συγκεντρώνει

στοιχεία τόσο αστικού όσο και διοικητικού δικαίου60 Παρότι ορισμένες διατάξεις της

είναι αστικοδικαϊκής προέλευσης η ευθύνη αυτή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως

αστική61 θέση η οποία ενισχύεται και από το γεγονός ότι η ίδια η Οδηγία δίνει τη

δυνατότητα στα τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν και αυτοτελή αστική ευθύνη (άρθρ 3

παρ 3) Αστική είναι η ευθύνη που εγείρεται σε περίπτωση προσβολής ιδιωτικών

εννόμων αγαθών (υγεία ζωή περιουσία ιδιοκτησία) και αντιδιαστέλλεται με την

περιβαλλοντική ευθύνη που συνιστάται στην υποχρέωση αποκατάστασης ζημίας που

έχει υποστεί το περιβάλλον καθrsquo εαυτό62

Υποκείμενο της ευθύνης συνιστά κατά βάση ο φορέας της εκμετάλλευσης που

προξένησε την περιβαλλοντική ζημία το πρόσωπο δηλαδή που ελέγχει την

επαγγελματική δραστηριότητα δεδομένου ότι έχει τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις

και τον έλεγχο της σχετικής δραστηριότητας63

Ο ακριβής προσδιορισμός των υποχρεώσεων που ιδρύονται για τους φορείς

εκμετάλλευσης πραγματοποιείται με γνώμονα τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης της

πρόληψης και της αναλογικότητας64 Πρωταρχικές υποχρεώσεις αποτελούν η λήψη

60 Βλ Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την περιβαλλοντική

ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

σελ 38461 Βλ Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European Environmental Law

Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov 2002 σελ 295 Σ Αριστείδου Βέτσικα

Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η Οδηγία 200435ΕΚ για την

περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2008 σ11062 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ59-63 στην 59 Η Σύμβαση του Λουγκάνο θεσπίζει καθεστώς τόσο

περιβαλλοντικής όσο και αστικής ευθύνης63 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo ΠερΔικ 12002 σ29-3064 Σημεία 2 και 3 του Προοιμίου Βλ επίσης και ΔΕΚ C- 2931997 Υπόθ Standley 2941999 σκέψη

52 laquoη αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει αποτελεί έκφραση της αρχής της αναλογικότηταςraquo

Σελίδα 20 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

21

προληπτικών μέτρων και μέτρων αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή καταβολής

του σχετικού κόστους Πολύ σημαντικά είναι και τα ειδικά μέτρα για την in natura

αποκατάσταση ζημιών σε προστατευόμενα είδη και βιοτόπους65 Κατά το άρθρο 5

της Οδηγίας στις περιπτώσεις επικείμενης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας ο φορέας

εκμετάλλευσης υποχρεούται να λάβει αμελλητί τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα και

όταν η επικείμενη απειλή δεν εξαλείφεται παρά τα προληπτικά μέτρα να ενημερώνει

την αρμόδια αρχή για την κατάσταση το ταχύτερο δυνατόν

Με την επέλευση της περιβαλλοντικής ζημίας66 ο φορέας εκμετάλλευσης

ενημερώνει την αρμόδια αρχή αμελλητί σχετικά με την κατάσταση και λαμβάνει όλα

τα εφικτά μέτρα για τον άμεσο έλεγχο και τον περιορισμό των συγκεκριμένων ρύπων

προκειμένου να περιορισθεί ή να προληφθεί η περιβαλλοντική ζημία και τα αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης Η αρμόδια αρχή ενεργεί η ίδια κατασταλτικά εάν ο φορέας

εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις υποχρεώσεις του ή δεν είναι δυνατόν να

προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις δαπάνες

Κατά τη θέσπιση των μέτρων αποκατάστασης τα οποία πρέπει να υποβληθούν στην

αρμόδια αρχή προς έγκριση67 η τελευταία διαθέτει διακριτική ευχέρεια ως προς

ορισμένα ζητήματα όπως μεταξύ άλλων να καθορίσει ποιά περίπτωση

περιβαλλοντικής ζημίας πρέπει να αποκατασταθεί κατά προτεραιότητα εάν

συντρέχουν πλείονες τέτοιες περιπτώσεις με κριτήριο τη φύση την έκταση και τη

σοβαρότητα των διαφόρων περιστατικών Η εξουσιοδότηση τρίτων προς εκτέλεση

των μέτρων αποκατάστασης είναι δυνατή68

Υπό το φως των διατάξεων του άρθρου 8 παρ 3 η ευθύνη του φορέα

αίρεται αν αυτός αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από τρίτο και

επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων ασφαλείας ή οφείλεται σε

συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή δημόσιας αρχής6965 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η Οδηγία

200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2008 σ11066 Οδηγία άρθρο 667 Οδηγία άρθρο 768 Οδηγία άρθρο 9 παρ 469 Μ Χονδρού-Καραβασίλη HELECO rsquo05 ΤΕΕ Βλ επίσης Bugge HC The principles of polluter

pays in economics and law in Eide E and van der Bergh R (eds) Law and Economics of the

Environment Oslo Juridisk Forlag 1996 Επίσης βλ γενικά Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του

Περιβάλλοντος Γ΄έκδοση εκδ ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

Σελίδα 21 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

22

ii Οι υποχρεώσεις τωναρμοδίωναρχώνΗ αρμόδια αρχή στο πλαίσιο της πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημίας

δύναται να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης την παροχή πληροφοριών για

τυχόν επικείμενη απειλή περιβαλλοντικής ζημίας να απαιτήσει να λάβει αυτός τα

αναγκαία προληπτικά μέτρα να δώσει εντολές στον φορέα εκμετάλλευσης ή να λάβει

η ίδια τα αναγκαία προληπτικά μέτρα ή επιπροσθέτως να εξουσιοδοτεί τρίτους ή να

απαιτεί από τρίτους να εκτελέσουν τα εν λόγω προληπτικά μέτρα70 Η αρμόδια αρχή

ενεργεί η ίδια προληπτικά όταν ο φορέας εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις

υποχρεώσεις του ή αν αυτός δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται

δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις σχετικές δαπάνες Σύμφωνα με το άρθρο 11 της

οδηγίας τα κράτη μέλη ορίζουν την ή τις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την

εκπλήρωση των καθηκόντων που αυτή προβλέπει

Στην ελληνική έννομη τάξη ως αρμόδια αρχή ορίζεται από το άρθρο 6 του

πδ 1482009 το ΥΠΕΧΩΔΕ σήμερα το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθώς και οι

Περιφέρειες Συνιστάται επίσης αυτοτελές συντονιστικό γραφείο υπαγόμενο

απευθείας στον Υπουργό για την πρόληψη και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών

ζημιών αποκαλούμενο Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών

Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ)71

Η αρμόδια αρχή μπορεί να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης

συμπληρωματικές πληροφορίες να απαιτήσει να λάβει όλα τα εφικτά ή αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης να δώσει εντολές σχετικά με τα μέτρα αυτά ή τέλος να λάβει

η ίδια τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης

70 Όπως ορίζει το άρθρο 8 παρ 3 περ β του πδ 1482009 το οποίο εισάγει νέα πρόσθετη ρύθμιση σε

σύγκριση με την Οδηγία71 Άρθρο 6 παρ 2 πδ 1482009

Σελίδα 22 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

23

1

2

3

4

41

42 Τα είδηαποκατάστασηςΗ Οδηγία στο Παράρτημα ΙΙ προβλέπει τρία είδη αποκατάστασης την

πρωτογενή τη συμπληρωματική και την αντισταθμιστική

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ ως πρωτογενής αποκατάσταση νοείται κάθε

μέτρο αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των φυσικών πόρων

που υπέστησαν ζημία στην αρχική τους κατάσταση Εφόσον όμως η πρωτογενής

αποκατάσταση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επαναφορά του περιβάλλοντος στην

αρχική του κατάσταση αναλαμβάνονται μέτρα στο πλαίσιο της συμπληρωματικής

αποκατάστασης Τέλος αναλαμβάνεται αντισταθμιστική αποκατάσταση για την

αντιστάθμιση των προσωρινών απωλειών το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από

την ημερομηνία της ζημίας μέχρι την επίτευξη πλήρους αποτελέσματος της

πρωτογενούς αποκατάστασης

Η έννοια της ολικής αποκατάστασης φαίνεται ελκυστική αλλά παρουσιάζει

δυσκολίες ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της δεδομένου ότι η διάγνωση της

αρχικής κατάστασης είναι αρκετά δυσχερής Το άρθρο 2 παρ 14 της Οδηγίας ορίζει

ως laquoαρχική κατάστασηraquo την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της

ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η

περιβαλλοντική ζημία υπολογιζόμενη με βάση τις καλύτερες διαθέσιμες

πληροφορίες

Σελίδα 23 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

21

προληπτικών μέτρων και μέτρων αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή καταβολής

του σχετικού κόστους Πολύ σημαντικά είναι και τα ειδικά μέτρα για την in natura

αποκατάσταση ζημιών σε προστατευόμενα είδη και βιοτόπους65 Κατά το άρθρο 5

της Οδηγίας στις περιπτώσεις επικείμενης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας ο φορέας

εκμετάλλευσης υποχρεούται να λάβει αμελλητί τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα και

όταν η επικείμενη απειλή δεν εξαλείφεται παρά τα προληπτικά μέτρα να ενημερώνει

την αρμόδια αρχή για την κατάσταση το ταχύτερο δυνατόν

Με την επέλευση της περιβαλλοντικής ζημίας66 ο φορέας εκμετάλλευσης

ενημερώνει την αρμόδια αρχή αμελλητί σχετικά με την κατάσταση και λαμβάνει όλα

τα εφικτά μέτρα για τον άμεσο έλεγχο και τον περιορισμό των συγκεκριμένων ρύπων

προκειμένου να περιορισθεί ή να προληφθεί η περιβαλλοντική ζημία και τα αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης Η αρμόδια αρχή ενεργεί η ίδια κατασταλτικά εάν ο φορέας

εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις υποχρεώσεις του ή δεν είναι δυνατόν να

προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις δαπάνες

Κατά τη θέσπιση των μέτρων αποκατάστασης τα οποία πρέπει να υποβληθούν στην

αρμόδια αρχή προς έγκριση67 η τελευταία διαθέτει διακριτική ευχέρεια ως προς

ορισμένα ζητήματα όπως μεταξύ άλλων να καθορίσει ποιά περίπτωση

περιβαλλοντικής ζημίας πρέπει να αποκατασταθεί κατά προτεραιότητα εάν

συντρέχουν πλείονες τέτοιες περιπτώσεις με κριτήριο τη φύση την έκταση και τη

σοβαρότητα των διαφόρων περιστατικών Η εξουσιοδότηση τρίτων προς εκτέλεση

των μέτρων αποκατάστασης είναι δυνατή68

Υπό το φως των διατάξεων του άρθρου 8 παρ 3 η ευθύνη του φορέα

αίρεται αν αυτός αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από τρίτο και

επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων ασφαλείας ή οφείλεται σε

συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή δημόσιας αρχής6965 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η Οδηγία

200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2008 σ11066 Οδηγία άρθρο 667 Οδηγία άρθρο 768 Οδηγία άρθρο 9 παρ 469 Μ Χονδρού-Καραβασίλη HELECO rsquo05 ΤΕΕ Βλ επίσης Bugge HC The principles of polluter

pays in economics and law in Eide E and van der Bergh R (eds) Law and Economics of the

Environment Oslo Juridisk Forlag 1996 Επίσης βλ γενικά Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του

Περιβάλλοντος Γ΄έκδοση εκδ ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

Σελίδα 21 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

22

ii Οι υποχρεώσεις τωναρμοδίωναρχώνΗ αρμόδια αρχή στο πλαίσιο της πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημίας

δύναται να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης την παροχή πληροφοριών για

τυχόν επικείμενη απειλή περιβαλλοντικής ζημίας να απαιτήσει να λάβει αυτός τα

αναγκαία προληπτικά μέτρα να δώσει εντολές στον φορέα εκμετάλλευσης ή να λάβει

η ίδια τα αναγκαία προληπτικά μέτρα ή επιπροσθέτως να εξουσιοδοτεί τρίτους ή να

απαιτεί από τρίτους να εκτελέσουν τα εν λόγω προληπτικά μέτρα70 Η αρμόδια αρχή

ενεργεί η ίδια προληπτικά όταν ο φορέας εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις

υποχρεώσεις του ή αν αυτός δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται

δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις σχετικές δαπάνες Σύμφωνα με το άρθρο 11 της

οδηγίας τα κράτη μέλη ορίζουν την ή τις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την

εκπλήρωση των καθηκόντων που αυτή προβλέπει

Στην ελληνική έννομη τάξη ως αρμόδια αρχή ορίζεται από το άρθρο 6 του

πδ 1482009 το ΥΠΕΧΩΔΕ σήμερα το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθώς και οι

Περιφέρειες Συνιστάται επίσης αυτοτελές συντονιστικό γραφείο υπαγόμενο

απευθείας στον Υπουργό για την πρόληψη και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών

ζημιών αποκαλούμενο Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών

Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ)71

Η αρμόδια αρχή μπορεί να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης

συμπληρωματικές πληροφορίες να απαιτήσει να λάβει όλα τα εφικτά ή αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης να δώσει εντολές σχετικά με τα μέτρα αυτά ή τέλος να λάβει

η ίδια τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης

70 Όπως ορίζει το άρθρο 8 παρ 3 περ β του πδ 1482009 το οποίο εισάγει νέα πρόσθετη ρύθμιση σε

σύγκριση με την Οδηγία71 Άρθρο 6 παρ 2 πδ 1482009

Σελίδα 22 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

23

1

2

3

4

41

42 Τα είδηαποκατάστασηςΗ Οδηγία στο Παράρτημα ΙΙ προβλέπει τρία είδη αποκατάστασης την

πρωτογενή τη συμπληρωματική και την αντισταθμιστική

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ ως πρωτογενής αποκατάσταση νοείται κάθε

μέτρο αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των φυσικών πόρων

που υπέστησαν ζημία στην αρχική τους κατάσταση Εφόσον όμως η πρωτογενής

αποκατάσταση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επαναφορά του περιβάλλοντος στην

αρχική του κατάσταση αναλαμβάνονται μέτρα στο πλαίσιο της συμπληρωματικής

αποκατάστασης Τέλος αναλαμβάνεται αντισταθμιστική αποκατάσταση για την

αντιστάθμιση των προσωρινών απωλειών το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από

την ημερομηνία της ζημίας μέχρι την επίτευξη πλήρους αποτελέσματος της

πρωτογενούς αποκατάστασης

Η έννοια της ολικής αποκατάστασης φαίνεται ελκυστική αλλά παρουσιάζει

δυσκολίες ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της δεδομένου ότι η διάγνωση της

αρχικής κατάστασης είναι αρκετά δυσχερής Το άρθρο 2 παρ 14 της Οδηγίας ορίζει

ως laquoαρχική κατάστασηraquo την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της

ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η

περιβαλλοντική ζημία υπολογιζόμενη με βάση τις καλύτερες διαθέσιμες

πληροφορίες

Σελίδα 23 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

22

ii Οι υποχρεώσεις τωναρμοδίωναρχώνΗ αρμόδια αρχή στο πλαίσιο της πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημίας

δύναται να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης την παροχή πληροφοριών για

τυχόν επικείμενη απειλή περιβαλλοντικής ζημίας να απαιτήσει να λάβει αυτός τα

αναγκαία προληπτικά μέτρα να δώσει εντολές στον φορέα εκμετάλλευσης ή να λάβει

η ίδια τα αναγκαία προληπτικά μέτρα ή επιπροσθέτως να εξουσιοδοτεί τρίτους ή να

απαιτεί από τρίτους να εκτελέσουν τα εν λόγω προληπτικά μέτρα70 Η αρμόδια αρχή

ενεργεί η ίδια προληπτικά όταν ο φορέας εκμετάλλευσης δεν συμμορφώνεται προς τις

υποχρεώσεις του ή αν αυτός δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί ή δεν υποχρεούται

δυνάμει της οδηγίας να αναλάβει τις σχετικές δαπάνες Σύμφωνα με το άρθρο 11 της

οδηγίας τα κράτη μέλη ορίζουν την ή τις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την

εκπλήρωση των καθηκόντων που αυτή προβλέπει

Στην ελληνική έννομη τάξη ως αρμόδια αρχή ορίζεται από το άρθρο 6 του

πδ 1482009 το ΥΠΕΧΩΔΕ σήμερα το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθώς και οι

Περιφέρειες Συνιστάται επίσης αυτοτελές συντονιστικό γραφείο υπαγόμενο

απευθείας στον Υπουργό για την πρόληψη και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών

ζημιών αποκαλούμενο Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών

Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ)71

Η αρμόδια αρχή μπορεί να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης

συμπληρωματικές πληροφορίες να απαιτήσει να λάβει όλα τα εφικτά ή αναγκαία

μέτρα αποκατάστασης να δώσει εντολές σχετικά με τα μέτρα αυτά ή τέλος να λάβει

η ίδια τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης

70 Όπως ορίζει το άρθρο 8 παρ 3 περ β του πδ 1482009 το οποίο εισάγει νέα πρόσθετη ρύθμιση σε

σύγκριση με την Οδηγία71 Άρθρο 6 παρ 2 πδ 1482009

Σελίδα 22 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

23

1

2

3

4

41

42 Τα είδηαποκατάστασηςΗ Οδηγία στο Παράρτημα ΙΙ προβλέπει τρία είδη αποκατάστασης την

πρωτογενή τη συμπληρωματική και την αντισταθμιστική

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ ως πρωτογενής αποκατάσταση νοείται κάθε

μέτρο αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των φυσικών πόρων

που υπέστησαν ζημία στην αρχική τους κατάσταση Εφόσον όμως η πρωτογενής

αποκατάσταση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επαναφορά του περιβάλλοντος στην

αρχική του κατάσταση αναλαμβάνονται μέτρα στο πλαίσιο της συμπληρωματικής

αποκατάστασης Τέλος αναλαμβάνεται αντισταθμιστική αποκατάσταση για την

αντιστάθμιση των προσωρινών απωλειών το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από

την ημερομηνία της ζημίας μέχρι την επίτευξη πλήρους αποτελέσματος της

πρωτογενούς αποκατάστασης

Η έννοια της ολικής αποκατάστασης φαίνεται ελκυστική αλλά παρουσιάζει

δυσκολίες ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της δεδομένου ότι η διάγνωση της

αρχικής κατάστασης είναι αρκετά δυσχερής Το άρθρο 2 παρ 14 της Οδηγίας ορίζει

ως laquoαρχική κατάστασηraquo την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της

ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η

περιβαλλοντική ζημία υπολογιζόμενη με βάση τις καλύτερες διαθέσιμες

πληροφορίες

Σελίδα 23 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

23

1

2

3

4

41

42 Τα είδηαποκατάστασηςΗ Οδηγία στο Παράρτημα ΙΙ προβλέπει τρία είδη αποκατάστασης την

πρωτογενή τη συμπληρωματική και την αντισταθμιστική

Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ ως πρωτογενής αποκατάσταση νοείται κάθε

μέτρο αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των φυσικών πόρων

που υπέστησαν ζημία στην αρχική τους κατάσταση Εφόσον όμως η πρωτογενής

αποκατάσταση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επαναφορά του περιβάλλοντος στην

αρχική του κατάσταση αναλαμβάνονται μέτρα στο πλαίσιο της συμπληρωματικής

αποκατάστασης Τέλος αναλαμβάνεται αντισταθμιστική αποκατάσταση για την

αντιστάθμιση των προσωρινών απωλειών το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από

την ημερομηνία της ζημίας μέχρι την επίτευξη πλήρους αποτελέσματος της

πρωτογενούς αποκατάστασης

Η έννοια της ολικής αποκατάστασης φαίνεται ελκυστική αλλά παρουσιάζει

δυσκολίες ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της δεδομένου ότι η διάγνωση της

αρχικής κατάστασης είναι αρκετά δυσχερής Το άρθρο 2 παρ 14 της Οδηγίας ορίζει

ως laquoαρχική κατάστασηraquo την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της

ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η

περιβαλλοντική ζημία υπολογιζόμενη με βάση τις καλύτερες διαθέσιμες

πληροφορίες

Σελίδα 23 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

24

43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης Ο φορέας εκμετάλλευσης επιβαρύνεται με το κόστος των δράσεων πρόληψης και

αποκατάστασης72 ενώ η αρμόδια αρχή μπορεί να ανακτήσει από τον φορέα

εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων μέσω ασφαλιστικής κάλυψης της ιδιοκτησίας ή άλλων

κατάλληλων εγγυήσεων το κόστος με το οποίο επιβαρύνθηκε για την ανάληψη

δράσεων πρόληψης ή αποκατάστασης73

Ο φορέας εκμετάλλευσης δεν υποχρεούται να επωμισθεί το κόστος των δράσεων

πρόληψης ή αποκατάστασης εάν μπορεί να αποδείξει ότι η περιβαλλοντική ζημία

προκλήθηκε από τρίτο και επήλθε παρά την ύπαρξη των ενδεδειγμένων μέτρων

ασφαλείας ή οφείλεται σε συμμόρφωση προς υποχρεωτική διαταγή ή εντολή

δημόσιας αρχής

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να επιτρέψουν στον φορέα εκμετάλλευσης να μην

επωμισθεί το κόστος των δράσεων αποκατάστασης εφόσον αποδείξει ότι δεν

ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας και ότι η περιβαλλοντική ζημία προκλήθηκε από

α) εκπομπή ή συμβάν που επιτρέπονται ρητά από εξουσιοδότηση η οποία

παραχωρήθηκε από τις εφαρμοστέες εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις

που εφαρμόζονται τα νομοθετικά μέτρα τα οποία θεσπίζει η Κοινότητα και που

αναφέρονται στο Παράρτημα III

β) εκπομπή ή δραστηριότητα ή οιονδήποτε τρόπο χρήσης προϊόντος στο πλαίσιο

δραστηριότητας εφόσον ο φορέας εκμετάλλευσης αποδεικνύει ότι δεν είχε

πιθανολογηθεί ότι θα προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημία σύμφωνα με τις

επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ήταν διαθέσιμες κατά το χρόνο που έλαβε

χώρα η εκπομπή ή η δραστηριότητα

72 Οδηγία άρθρο 873 Σύμφωνα με το άρθρο 7 του πδ 1482009 οι φορείς εκμετάλλευσης οφείλουν να καλύπτουν τις

σχετικές δαπάνες οιοδήποτε και αν είναι το ύψος τους

Σελίδα 24 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

25

5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών

εγγυήσεωνΤο μέγεθος των ζημιών που μπορεί να συνεπάγεται η περιβαλλοντική

ρύπανση ενδέχεται πολλές φορές να ξεπερνά την οικονομική δυνατότητα

αποκατάστασης των φορέων εκμετάλλευσης που τις προκάλεσαν Κατά συνέπεια η

επιβολή περιβαλλοντικής ασφάλισης σε έργα και δραστηριότητες με πιθανές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις λειτουργεί ως οικονομικό εργαλείο και επικουρεί την

εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής η οποία στοχεύει στην

θέσπιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των laquoπράσινων

εγκλημάτωνraquo74 Τα ασφαλιστικά προϊόντα αποτελούν το μέσο χάρη στο οποίο η

περιβαλλοντική προστασία μπορεί να παγιωθεί ως μια από της τρεις συνιστώσες της

αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης (περιβαλλοντική οικονομική κοινωνική)75

Η ασφάλιση της ευθύνης βρίσκεται σε συνάρτηση με την αρχή laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo και κατατείνει στην γρήγορη αποπληρωμή των ζημιωθέντων και στην

ελάχιστη διατάραξη έτερων οικονομικών δραστηριοτήτων που τυχόν θα προκαλούσε

η laquoεκτροπήraquo κεφαλαίων από την ανάπτυξη στην αποκατάσταση των ζημιών76

Με την ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης οι φορείς εκμετάλλευσης

απομακρύνονται από τις τάσεις ανορθόδοξων πρακτικών παράκαμψης της ευθύνης

καθώς ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθενται είναι πλέον περιορισμένος Η μετακύλιση

της υποχρέωσης αποζημίωσης στον ασφαλιστή δεν αποδυναμώνει τον προληπτικό

χαρακτήρα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης γεγονός που επιτυγχάνεται

με την ίδια την ασφαλιστική σύμβαση η οποία περιλαμβάνει ως απαραίτητο όρο της

τον προληπτικό σκοπό77 Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται με α) με την επιλογή των

ασφαλιστικών κινδύνων β) με τη διαμόρφωση ασφαλιστικών κινδύνων γ) με την

επιβολή ασφαλιστικών βαρών που στοχεύουν στην αποφυγή της επελεύσεως της

ασφαλιστικής περιπτώσεως78

74 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times 72200775 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

2112007 Βλ επίσης Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση www nomosphysis org gr articles 76 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο και προοπτικές

εφαρμογής ΠερΔικ 12008 σ6177 Γ Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος σ22378 Ι Καράκωστας Η Κοινοτική Αρχή laquoΟ ρυπαίνων πληρώνειraquo σ33

Σελίδα 25 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

26

Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 14 της Οδηγίας τα κράτη μέλη λαμβάνουν

μέτρα για να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη μέσων και αγορών χρηματοοικονομικής

ασφάλειας συμπεριλαμβανομένων χρηματοπιστωτικών μηχανισμών σε περίπτωση

αφερεγγυότητας με στόχο να καταστεί δυνατή η χρήση χρηματοοικονομικών

εγγυήσεων από τους φορείς εκμετάλλευσης προκειμένου να καλύψουν τις ευθύνες

τους που πηγάζουν από δραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της

παρούσας Οδηγίας79 Η Οδηγία δεν επιβάλλει υποχρεωτική ασφάλιση των κινδύνων80

ούτε θέτει το ανώτατα όρια ευθύνης ωστόσο περιέχει έμμεση ρύθμιση στο άρθρο 14

παρ 2 κατά την οποία η Επιτροπή υποβάλλει μέχρι την 30ή Απριλίου 2010 έκθεση

σχετικά με την αποτελεσματικότητά της και στην οποία μεταξύ άλλων εξετάζεται ένα

μέγιστο ποσό για την χρηματοοικονομική εγγύηση81

Αξίζει να σημειωθεί ότι η σημασία της ασφαλιστικής κάλυψης της

περιβαλλοντικής ευθύνης είναι τόσο σπουδαία που μπορεί να δικαιολογήσει ακόμα

και περιορισμό του ανταγωνισμού στο μέτρο που κρίνεται απαραίτητο όπως έχει

δεχτεί στη νομολογία του το ΔΕΚ (νυν ΔΕΕ)82

Στην Ελλάδα οι εταιρίες ασφαλιστικού και τραπεζικού κινδύνου δεν έχουν

αναπτύξει ιδιαίτερα τις δραστηριότητες τους σε θέματα αειφορίας και εταιρικής

κοινωνικής ευθύνης83 Σε νομοθετικό επίπεδο η ασφάλιση των περιβαλλοντικών

ζημιών προβλέπεται από το άρθρο 23 του ν24961997 Το καθεστώς της ασφάλισης

της περιβαλλοντικής ευθύνης έχει ως εξής

1 Αν δεν συμφωνήθηκε κάτι άλλο η ασφάλιση περιβαλλοντικής ζημίας

περιλαμβάνει τα έξοδα αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος στα οποία

συμπεριλαμβάνονται και τα έξοδα αποκομιδής απορριμμάτων και ερειπίων που

προέκυψαν από την επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου

79 Γ Σμπώκος σ6280 Σε αντίθεση με την Συνθήκη του Λουγκάνο που προβλέπει ότι τα κράτη οφείλουν να εξασφαλίσουν

υποχρεωτική ασφάλιση για οιαδήποτε εγκατάσταση που ενέχεται με επικίνδυνες για το περιβάλλον

δραστηριότητες81 Γ Σμπώκος σ6282 Υπόθεση Almelo C-3931992 (2741994) Υπόθεση Diego Kali amp Figli 183199783 Γ Σμπώκος σ63

Σελίδα 26 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

27

2 Το ασφάλισμα καταβάλλεται μόνο έναντι των πράγματι καταβληθέντων

εξόδων και μόνο εφόσον η ζημία προέκυψε από αιφνίδιο και μη αναμενόμενο

συμβάν

6 Έννομηπροστασία

61 Έννομο συμφέρονΤο άρθρο 12 της Οδηγίας παρέχει δικαίωμα καταγγελίας που απευθύνεται

στην εθνική Αρχή περί υφιστάμενης ή επαπειλούμενης περιβαλλοντικής ζημίας Το

δικαίωμα αυτό παρέχεται σε κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο επηρεάζεται ή

ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζημία ή έχει laquoεπαρκές συμφέρονraquo από

τη λήψη περιβαλλοντικής απόφασης ή τέλος υποστηρίζει ότι επέρχεται laquoπροσβολή

δικαιώματοςraquo84 Στην αρμόδια αρχή μπορούν να υποβληθούν οιεσδήποτε

παρατηρήσεις σχετικά με περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημίας που έχουν υποπέσει

στην αντίληψη του φπ ή νπ και να ζητηθεί αυτή να αναλάβει δράση Η Οδηγία

ορίζει ότι το έννομο συμφέρον των μη κυβερνητικών οργανώσεων που προάγουν την

προστασία του περιβάλλοντος και πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το εθνικό

δίκαιο θεωρείται επαρκές Σημαντική είναι λοιπόν και εν προκειμένω η έννοια της

οικολογικής γειτνίασης δηλαδή η τοπική σχέση του ζημιωθέντος με το βλαπτόμενο

περιβαλλοντικό αγαθό85 Εφόσον η αίτηση που θα υποβληθεί για ανάληψη δράσης

αποδεικνύει εύλογα ότι υπάρχει περιβαλλοντική ζημία η αρμόδια αρχή εξετάζει το

αίτημα και δίνει την ευκαιρία στον ενδιαφερόμενο φορέα εκμετάλλευσης να

γνωστοποιήσει τις απόψεις του Επίσης η αρμόδια αρχή το ταχύτερο δυνατόν οφείλει

να ενημερώσει τα πρόσωπα που της υπέβαλαν παρατηρήσεις σχετικά με την απόφασή

της να δεχθεί ή να απορρίψει το αίτημα και να αιτιολογήσει δεόντως την απόφασή

της αυτή

Στην ελληνική έννομη τάξη αρκεί το έννομο συμφέρον όπως προβλέπεται

από τη νομολογία του ΣτΕ αλλά και των πολιτικών δικαστηρίων και στην

κατεύθυνση αυτή κινήθηκε και το άρθρ 13 πδ 1482009 που κάνει λόγο για έννομο 84 όταν αυτό απαιτείται ως προϋπόθεση από το διοικητικό δικονομικό δίκαιο ενός κράτους μέλους πχ

Γερμανία85 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ130

Σελίδα 27 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

28

συμφέρον χωρίς να επαναλάβει την απαίτηση του επαρκούς εννόμου συμφέροντος

Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 13 παρ 1 laquoκάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο

α) επηρεάζεται ή ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζηmicroία ή β) έχει έννομο

συμφέρον από τη λήψη απόφασης σχετικά microε περιβαλλοντική ζηmicroία δικαιούται να

υποβάλει εγγράφως στον αρμόδιο Τομέα της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών

Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) τις πληροφορίες που διαθέτει σχετικά microε την

περιβαλλοντική ζηmicroία που έχει υποπέσει στην αντίληψή του όπως επίσης και να

καλέσει την αρμόδια αρχή να αναλάβει δράσηraquo

Η ΕΥΕΠ κατά την παρ 4 του άρθρου 13 του πδ 1482009 μπορεί εξ αρχής

να απορρίπτει την αίτηση αν η αίτηση είναι εμφανώς παράλογη ακατάλληλη ή

προδήλως αβάσιμη αν διατυπώνεται κατά τρόπο καταχρηστικό καθώς και όταν δεν

συνοδεύεται από τις πληροφορίες και τα απαραίτητα στοιχεία

62 Ένδικα βοηθήματαΤα ίδια πρόσωπα που σύμφωνα με το άρθρο 12 νομιμοποιούνται να ζητήσουν

από την αρμόδια αρχή την ανάληψη δράσης έχουν με βάση το άρθρο 13 της

Οδηγίας πρόσβαση σε δικαστήριο ή άλλο ανεξάρτητο και αμερόληπτο κρατικό

όργανο αρμόδιο για τον έλεγχο τόσο ως προς την διαδικασία όσο και ως προς την

ουσία της νομιμότητας των αποφάσεων πράξεων ή παραλείψεων της αρμόδιας

αρχής Η ρύθμιση αυτή εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη τυχόν διατάξεων εθνικού

δικαίου που ρυθμίζουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και ειδικότερα εκείνων οι

οποίες απαιτούν την εξάντληση των διαδικασιών διοικητικής προσφυγής προτού

ασκηθεί προσφυγή ενώπιον δικαστηρίου όπως συμβαίνει με την ελληνική ρύθμιση

πχ περί ενδικοφανούς προσφυγής

Κατά το άρθρο 18 παρ 1 του πδ 1482009 οποιαδήποτε πράξη της αρμόδιας

αρχής σχετική με μέτρα πρόληψης ή αποκατάστασης πρέπει να αιτιολογείται

επαρκώς Η εν λόγω απόφαση ή πράξη κοινοποιείται άμεσα στον φορέα

εκμετάλλευσης ο οποίος ενημερώνεται συγχρόνως και για τα ένδικα μέσα που του

παρέχει το ισχύον δίκαιο κατά της πράξης καθώς επίσης και για τις σχετικές

προθεσμίες στις οποίες υπόκεινται τα μέσα αυτά Η άσκηση ενδίκου μέσου δεν

συνεπάγεται αναστολή της εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης χωρίς να

Σελίδα 28 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

29

αποκλείεται η δυνατότητα άσκησης αιτήσεως αναστολής εκτέλεσης κατά της πράξης

αυτής

Επιπροσθέτως το άρθρο 16 του πδ 1482009 προβλέπει τακτικούς και

έκτακτους ελέγχους εκ μέρους των αρμόδιων Τομέων της Ειδικής Υπηρεσίας

Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) Στους φορείς εκμετάλλευσης που

παραβαίνουν τις διατάξεις του πδ επιβάλλονται κατά το άρθρο 17 οι διοικητικές

κυρώσεις του άρθρου 30 του ν 16501986

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεωνΣυμπερασματικά μπορούν να σημειωθούν τα εξής

Η Οδηγία 200435EK αποτελεί εξειδίκευση της αρχής laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που κατοχυρώνεται στο άρθρ 191 ΣΛΕΕ Στόχος της είναι η

αποκατάσταση και πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών γεγονός που καθιστά

κρίσιμες για την ερμηνεία και την εφαρμογή της Οδηγίας την αρχή της πρόληψης και

της προφύλαξης Το καθεστώς που εισάγει προβλέπει ευθύνη των φορέων

εκμετάλλευσης και υποχρέωσή τους για την λήψη προληπτικών και

αποκαταστατικών μέτρων86 Κατά κύριο λόγο θεσπίζεται καθεστώς αποκλειστικά

περιβαλλοντικής ευθύνης η οποία είναι ευθύνη αντικειμενική και κατrsquo εξαίρεση

υποκειμενική για ζημία στη βιοποικιλότητα γεγονός όμως που δεν διασφαλίζει την

αποτελεσματικότητα της Οδηγίας

H οικονομική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πόρων αποτελεί βασικό

εργαλείο της σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς δημιουργεί τα κατάλληλα

κίνητρα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές προκειμένου να υιοθετήσουν

συμπεριφορές περισσότερο συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος87

Ωστόσο σε επίπεδο οικονομικής ανάλυσης της προστασίας του περιβάλλοντος η

αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (υπό το φως της Οδηγίας) οδηγεί στην άνιση κατανομή

του κινδύνου της περιβαλλοντικής ζημίας και επιβαρύνει υπέρμετρα τον φορέα της

86 Πρβλ Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά

την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο

Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr 87 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις πρόσφατες

κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

Σελίδα 29 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

30

εκμετάλλευσης τη στιγμή που και οι καταναλωτές αποτελούν ουσιώδη πηγή

κινδύνου88

Η τελική διαμόρφωση του κειμένου της Οδηγίας κατόπιν πιέσεων που

ασκήθηκαν από διάφορες πλευρές (πχ βιομηχανία ασφαλιστικός κλάδος) αφήνει

σημαντικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για κρίσιμα ζητήματα

ενώ προβλέπονται δύο σημαντικοί απαλλακτικοί λόγοι στο άρθρ 8 παρ 4 δηλαδή

η άσκηση της δραστηριότητας σύμφωνα τις εφαρμοστέες διατάξεις και η μη

πιθανολόγηση της ζημίας με βάση τις υπάρχουσες επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις89 Συνεπώς παραμένει αμφίβολο εάν επετεύχθη η συμβολή στην αρχή της

αειφόρου ανάπτυξης που εξαγγέλλεται στο προοίμιο της Οδηγίας δεδομένου ότι

πολλά κράτη μέλη είτε οδηγήθηκαν στη μείωση του πεδίου εφαρμογής της είτε

θέσπισαν εξαιρέσεις από το καθήκον ανάληψης του κόστους

Το πδ 1482009 κινείται στο επίπεδο προστασίας που παρέχει η ίδια η

Οδηγία με επιμέρους αυστηρότερες ρυθμίσεις όπως αναλύθηκε παραπάνω οι οποίες

στο σύνολό τους μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές Ενδεχομένως η προτίμηση του

νόμου ως κανονιστικού εργαλείου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό

μας δίκαιο θα υπερτερούσε έναντι του πδ καθώς θα έδινε την δυνατότητα για τη

διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης σε ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο η

περιβαλλοντική ευθύνη

Παρά ταύτα πρέπει να επισημανθεί ότι η παρούσα Οδηγία προσδίδει νέα

δυναμική και επιτρέπει την ανάδειξη αρχών και αξίων στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι

όπου η περιβαλλοντική αξία αποκτά άλλη έννοια καθώς και κοινωνική και

οικονομική διάσταση Το περιβαλλοντικό αγαθό ισοδυναμεί πλέον με οικονομικά

μετρήσιμα μεγέθη με αποτελέσματα να επηρεαστούν σημαντικά οι τρέχουσες

πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος

88 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9489 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ137

Σελίδα 30 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

27

2 Το ασφάλισμα καταβάλλεται μόνο έναντι των πράγματι καταβληθέντων

εξόδων και μόνο εφόσον η ζημία προέκυψε από αιφνίδιο και μη αναμενόμενο

συμβάν

6 Έννομηπροστασία

61 Έννομο συμφέρονΤο άρθρο 12 της Οδηγίας παρέχει δικαίωμα καταγγελίας που απευθύνεται

στην εθνική Αρχή περί υφιστάμενης ή επαπειλούμενης περιβαλλοντικής ζημίας Το

δικαίωμα αυτό παρέχεται σε κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο επηρεάζεται ή

ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζημία ή έχει laquoεπαρκές συμφέρονraquo από

τη λήψη περιβαλλοντικής απόφασης ή τέλος υποστηρίζει ότι επέρχεται laquoπροσβολή

δικαιώματοςraquo84 Στην αρμόδια αρχή μπορούν να υποβληθούν οιεσδήποτε

παρατηρήσεις σχετικά με περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημίας που έχουν υποπέσει

στην αντίληψη του φπ ή νπ και να ζητηθεί αυτή να αναλάβει δράση Η Οδηγία

ορίζει ότι το έννομο συμφέρον των μη κυβερνητικών οργανώσεων που προάγουν την

προστασία του περιβάλλοντος και πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το εθνικό

δίκαιο θεωρείται επαρκές Σημαντική είναι λοιπόν και εν προκειμένω η έννοια της

οικολογικής γειτνίασης δηλαδή η τοπική σχέση του ζημιωθέντος με το βλαπτόμενο

περιβαλλοντικό αγαθό85 Εφόσον η αίτηση που θα υποβληθεί για ανάληψη δράσης

αποδεικνύει εύλογα ότι υπάρχει περιβαλλοντική ζημία η αρμόδια αρχή εξετάζει το

αίτημα και δίνει την ευκαιρία στον ενδιαφερόμενο φορέα εκμετάλλευσης να

γνωστοποιήσει τις απόψεις του Επίσης η αρμόδια αρχή το ταχύτερο δυνατόν οφείλει

να ενημερώσει τα πρόσωπα που της υπέβαλαν παρατηρήσεις σχετικά με την απόφασή

της να δεχθεί ή να απορρίψει το αίτημα και να αιτιολογήσει δεόντως την απόφασή

της αυτή

Στην ελληνική έννομη τάξη αρκεί το έννομο συμφέρον όπως προβλέπεται

από τη νομολογία του ΣτΕ αλλά και των πολιτικών δικαστηρίων και στην

κατεύθυνση αυτή κινήθηκε και το άρθρ 13 πδ 1482009 που κάνει λόγο για έννομο 84 όταν αυτό απαιτείται ως προϋπόθεση από το διοικητικό δικονομικό δίκαιο ενός κράτους μέλους πχ

Γερμανία85 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ130

Σελίδα 27 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

28

συμφέρον χωρίς να επαναλάβει την απαίτηση του επαρκούς εννόμου συμφέροντος

Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 13 παρ 1 laquoκάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο

α) επηρεάζεται ή ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζηmicroία ή β) έχει έννομο

συμφέρον από τη λήψη απόφασης σχετικά microε περιβαλλοντική ζηmicroία δικαιούται να

υποβάλει εγγράφως στον αρμόδιο Τομέα της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών

Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) τις πληροφορίες που διαθέτει σχετικά microε την

περιβαλλοντική ζηmicroία που έχει υποπέσει στην αντίληψή του όπως επίσης και να

καλέσει την αρμόδια αρχή να αναλάβει δράσηraquo

Η ΕΥΕΠ κατά την παρ 4 του άρθρου 13 του πδ 1482009 μπορεί εξ αρχής

να απορρίπτει την αίτηση αν η αίτηση είναι εμφανώς παράλογη ακατάλληλη ή

προδήλως αβάσιμη αν διατυπώνεται κατά τρόπο καταχρηστικό καθώς και όταν δεν

συνοδεύεται από τις πληροφορίες και τα απαραίτητα στοιχεία

62 Ένδικα βοηθήματαΤα ίδια πρόσωπα που σύμφωνα με το άρθρο 12 νομιμοποιούνται να ζητήσουν

από την αρμόδια αρχή την ανάληψη δράσης έχουν με βάση το άρθρο 13 της

Οδηγίας πρόσβαση σε δικαστήριο ή άλλο ανεξάρτητο και αμερόληπτο κρατικό

όργανο αρμόδιο για τον έλεγχο τόσο ως προς την διαδικασία όσο και ως προς την

ουσία της νομιμότητας των αποφάσεων πράξεων ή παραλείψεων της αρμόδιας

αρχής Η ρύθμιση αυτή εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη τυχόν διατάξεων εθνικού

δικαίου που ρυθμίζουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και ειδικότερα εκείνων οι

οποίες απαιτούν την εξάντληση των διαδικασιών διοικητικής προσφυγής προτού

ασκηθεί προσφυγή ενώπιον δικαστηρίου όπως συμβαίνει με την ελληνική ρύθμιση

πχ περί ενδικοφανούς προσφυγής

Κατά το άρθρο 18 παρ 1 του πδ 1482009 οποιαδήποτε πράξη της αρμόδιας

αρχής σχετική με μέτρα πρόληψης ή αποκατάστασης πρέπει να αιτιολογείται

επαρκώς Η εν λόγω απόφαση ή πράξη κοινοποιείται άμεσα στον φορέα

εκμετάλλευσης ο οποίος ενημερώνεται συγχρόνως και για τα ένδικα μέσα που του

παρέχει το ισχύον δίκαιο κατά της πράξης καθώς επίσης και για τις σχετικές

προθεσμίες στις οποίες υπόκεινται τα μέσα αυτά Η άσκηση ενδίκου μέσου δεν

συνεπάγεται αναστολή της εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης χωρίς να

Σελίδα 28 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

29

αποκλείεται η δυνατότητα άσκησης αιτήσεως αναστολής εκτέλεσης κατά της πράξης

αυτής

Επιπροσθέτως το άρθρο 16 του πδ 1482009 προβλέπει τακτικούς και

έκτακτους ελέγχους εκ μέρους των αρμόδιων Τομέων της Ειδικής Υπηρεσίας

Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) Στους φορείς εκμετάλλευσης που

παραβαίνουν τις διατάξεις του πδ επιβάλλονται κατά το άρθρο 17 οι διοικητικές

κυρώσεις του άρθρου 30 του ν 16501986

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεωνΣυμπερασματικά μπορούν να σημειωθούν τα εξής

Η Οδηγία 200435EK αποτελεί εξειδίκευση της αρχής laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που κατοχυρώνεται στο άρθρ 191 ΣΛΕΕ Στόχος της είναι η

αποκατάσταση και πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών γεγονός που καθιστά

κρίσιμες για την ερμηνεία και την εφαρμογή της Οδηγίας την αρχή της πρόληψης και

της προφύλαξης Το καθεστώς που εισάγει προβλέπει ευθύνη των φορέων

εκμετάλλευσης και υποχρέωσή τους για την λήψη προληπτικών και

αποκαταστατικών μέτρων86 Κατά κύριο λόγο θεσπίζεται καθεστώς αποκλειστικά

περιβαλλοντικής ευθύνης η οποία είναι ευθύνη αντικειμενική και κατrsquo εξαίρεση

υποκειμενική για ζημία στη βιοποικιλότητα γεγονός όμως που δεν διασφαλίζει την

αποτελεσματικότητα της Οδηγίας

H οικονομική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πόρων αποτελεί βασικό

εργαλείο της σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς δημιουργεί τα κατάλληλα

κίνητρα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές προκειμένου να υιοθετήσουν

συμπεριφορές περισσότερο συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος87

Ωστόσο σε επίπεδο οικονομικής ανάλυσης της προστασίας του περιβάλλοντος η

αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (υπό το φως της Οδηγίας) οδηγεί στην άνιση κατανομή

του κινδύνου της περιβαλλοντικής ζημίας και επιβαρύνει υπέρμετρα τον φορέα της

86 Πρβλ Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά

την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο

Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr 87 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις πρόσφατες

κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

Σελίδα 29 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

30

εκμετάλλευσης τη στιγμή που και οι καταναλωτές αποτελούν ουσιώδη πηγή

κινδύνου88

Η τελική διαμόρφωση του κειμένου της Οδηγίας κατόπιν πιέσεων που

ασκήθηκαν από διάφορες πλευρές (πχ βιομηχανία ασφαλιστικός κλάδος) αφήνει

σημαντικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για κρίσιμα ζητήματα

ενώ προβλέπονται δύο σημαντικοί απαλλακτικοί λόγοι στο άρθρ 8 παρ 4 δηλαδή

η άσκηση της δραστηριότητας σύμφωνα τις εφαρμοστέες διατάξεις και η μη

πιθανολόγηση της ζημίας με βάση τις υπάρχουσες επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις89 Συνεπώς παραμένει αμφίβολο εάν επετεύχθη η συμβολή στην αρχή της

αειφόρου ανάπτυξης που εξαγγέλλεται στο προοίμιο της Οδηγίας δεδομένου ότι

πολλά κράτη μέλη είτε οδηγήθηκαν στη μείωση του πεδίου εφαρμογής της είτε

θέσπισαν εξαιρέσεις από το καθήκον ανάληψης του κόστους

Το πδ 1482009 κινείται στο επίπεδο προστασίας που παρέχει η ίδια η

Οδηγία με επιμέρους αυστηρότερες ρυθμίσεις όπως αναλύθηκε παραπάνω οι οποίες

στο σύνολό τους μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές Ενδεχομένως η προτίμηση του

νόμου ως κανονιστικού εργαλείου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό

μας δίκαιο θα υπερτερούσε έναντι του πδ καθώς θα έδινε την δυνατότητα για τη

διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης σε ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο η

περιβαλλοντική ευθύνη

Παρά ταύτα πρέπει να επισημανθεί ότι η παρούσα Οδηγία προσδίδει νέα

δυναμική και επιτρέπει την ανάδειξη αρχών και αξίων στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι

όπου η περιβαλλοντική αξία αποκτά άλλη έννοια καθώς και κοινωνική και

οικονομική διάσταση Το περιβαλλοντικό αγαθό ισοδυναμεί πλέον με οικονομικά

μετρήσιμα μεγέθη με αποτελέσματα να επηρεαστούν σημαντικά οι τρέχουσες

πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος

88 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9489 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ137

Σελίδα 30 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

28

συμφέρον χωρίς να επαναλάβει την απαίτηση του επαρκούς εννόμου συμφέροντος

Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 13 παρ 1 laquoκάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο

α) επηρεάζεται ή ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζηmicroία ή β) έχει έννομο

συμφέρον από τη λήψη απόφασης σχετικά microε περιβαλλοντική ζηmicroία δικαιούται να

υποβάλει εγγράφως στον αρμόδιο Τομέα της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών

Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) τις πληροφορίες που διαθέτει σχετικά microε την

περιβαλλοντική ζηmicroία που έχει υποπέσει στην αντίληψή του όπως επίσης και να

καλέσει την αρμόδια αρχή να αναλάβει δράσηraquo

Η ΕΥΕΠ κατά την παρ 4 του άρθρου 13 του πδ 1482009 μπορεί εξ αρχής

να απορρίπτει την αίτηση αν η αίτηση είναι εμφανώς παράλογη ακατάλληλη ή

προδήλως αβάσιμη αν διατυπώνεται κατά τρόπο καταχρηστικό καθώς και όταν δεν

συνοδεύεται από τις πληροφορίες και τα απαραίτητα στοιχεία

62 Ένδικα βοηθήματαΤα ίδια πρόσωπα που σύμφωνα με το άρθρο 12 νομιμοποιούνται να ζητήσουν

από την αρμόδια αρχή την ανάληψη δράσης έχουν με βάση το άρθρο 13 της

Οδηγίας πρόσβαση σε δικαστήριο ή άλλο ανεξάρτητο και αμερόληπτο κρατικό

όργανο αρμόδιο για τον έλεγχο τόσο ως προς την διαδικασία όσο και ως προς την

ουσία της νομιμότητας των αποφάσεων πράξεων ή παραλείψεων της αρμόδιας

αρχής Η ρύθμιση αυτή εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη τυχόν διατάξεων εθνικού

δικαίου που ρυθμίζουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και ειδικότερα εκείνων οι

οποίες απαιτούν την εξάντληση των διαδικασιών διοικητικής προσφυγής προτού

ασκηθεί προσφυγή ενώπιον δικαστηρίου όπως συμβαίνει με την ελληνική ρύθμιση

πχ περί ενδικοφανούς προσφυγής

Κατά το άρθρο 18 παρ 1 του πδ 1482009 οποιαδήποτε πράξη της αρμόδιας

αρχής σχετική με μέτρα πρόληψης ή αποκατάστασης πρέπει να αιτιολογείται

επαρκώς Η εν λόγω απόφαση ή πράξη κοινοποιείται άμεσα στον φορέα

εκμετάλλευσης ο οποίος ενημερώνεται συγχρόνως και για τα ένδικα μέσα που του

παρέχει το ισχύον δίκαιο κατά της πράξης καθώς επίσης και για τις σχετικές

προθεσμίες στις οποίες υπόκεινται τα μέσα αυτά Η άσκηση ενδίκου μέσου δεν

συνεπάγεται αναστολή της εκτέλεσης της προσβαλλόμενης πράξης χωρίς να

Σελίδα 28 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

29

αποκλείεται η δυνατότητα άσκησης αιτήσεως αναστολής εκτέλεσης κατά της πράξης

αυτής

Επιπροσθέτως το άρθρο 16 του πδ 1482009 προβλέπει τακτικούς και

έκτακτους ελέγχους εκ μέρους των αρμόδιων Τομέων της Ειδικής Υπηρεσίας

Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) Στους φορείς εκμετάλλευσης που

παραβαίνουν τις διατάξεις του πδ επιβάλλονται κατά το άρθρο 17 οι διοικητικές

κυρώσεις του άρθρου 30 του ν 16501986

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεωνΣυμπερασματικά μπορούν να σημειωθούν τα εξής

Η Οδηγία 200435EK αποτελεί εξειδίκευση της αρχής laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που κατοχυρώνεται στο άρθρ 191 ΣΛΕΕ Στόχος της είναι η

αποκατάσταση και πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών γεγονός που καθιστά

κρίσιμες για την ερμηνεία και την εφαρμογή της Οδηγίας την αρχή της πρόληψης και

της προφύλαξης Το καθεστώς που εισάγει προβλέπει ευθύνη των φορέων

εκμετάλλευσης και υποχρέωσή τους για την λήψη προληπτικών και

αποκαταστατικών μέτρων86 Κατά κύριο λόγο θεσπίζεται καθεστώς αποκλειστικά

περιβαλλοντικής ευθύνης η οποία είναι ευθύνη αντικειμενική και κατrsquo εξαίρεση

υποκειμενική για ζημία στη βιοποικιλότητα γεγονός όμως που δεν διασφαλίζει την

αποτελεσματικότητα της Οδηγίας

H οικονομική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πόρων αποτελεί βασικό

εργαλείο της σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς δημιουργεί τα κατάλληλα

κίνητρα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές προκειμένου να υιοθετήσουν

συμπεριφορές περισσότερο συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος87

Ωστόσο σε επίπεδο οικονομικής ανάλυσης της προστασίας του περιβάλλοντος η

αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (υπό το φως της Οδηγίας) οδηγεί στην άνιση κατανομή

του κινδύνου της περιβαλλοντικής ζημίας και επιβαρύνει υπέρμετρα τον φορέα της

86 Πρβλ Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά

την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο

Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr 87 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις πρόσφατες

κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

Σελίδα 29 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

30

εκμετάλλευσης τη στιγμή που και οι καταναλωτές αποτελούν ουσιώδη πηγή

κινδύνου88

Η τελική διαμόρφωση του κειμένου της Οδηγίας κατόπιν πιέσεων που

ασκήθηκαν από διάφορες πλευρές (πχ βιομηχανία ασφαλιστικός κλάδος) αφήνει

σημαντικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για κρίσιμα ζητήματα

ενώ προβλέπονται δύο σημαντικοί απαλλακτικοί λόγοι στο άρθρ 8 παρ 4 δηλαδή

η άσκηση της δραστηριότητας σύμφωνα τις εφαρμοστέες διατάξεις και η μη

πιθανολόγηση της ζημίας με βάση τις υπάρχουσες επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις89 Συνεπώς παραμένει αμφίβολο εάν επετεύχθη η συμβολή στην αρχή της

αειφόρου ανάπτυξης που εξαγγέλλεται στο προοίμιο της Οδηγίας δεδομένου ότι

πολλά κράτη μέλη είτε οδηγήθηκαν στη μείωση του πεδίου εφαρμογής της είτε

θέσπισαν εξαιρέσεις από το καθήκον ανάληψης του κόστους

Το πδ 1482009 κινείται στο επίπεδο προστασίας που παρέχει η ίδια η

Οδηγία με επιμέρους αυστηρότερες ρυθμίσεις όπως αναλύθηκε παραπάνω οι οποίες

στο σύνολό τους μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές Ενδεχομένως η προτίμηση του

νόμου ως κανονιστικού εργαλείου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό

μας δίκαιο θα υπερτερούσε έναντι του πδ καθώς θα έδινε την δυνατότητα για τη

διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης σε ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο η

περιβαλλοντική ευθύνη

Παρά ταύτα πρέπει να επισημανθεί ότι η παρούσα Οδηγία προσδίδει νέα

δυναμική και επιτρέπει την ανάδειξη αρχών και αξίων στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι

όπου η περιβαλλοντική αξία αποκτά άλλη έννοια καθώς και κοινωνική και

οικονομική διάσταση Το περιβαλλοντικό αγαθό ισοδυναμεί πλέον με οικονομικά

μετρήσιμα μεγέθη με αποτελέσματα να επηρεαστούν σημαντικά οι τρέχουσες

πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος

88 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9489 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ137

Σελίδα 30 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

29

αποκλείεται η δυνατότητα άσκησης αιτήσεως αναστολής εκτέλεσης κατά της πράξης

αυτής

Επιπροσθέτως το άρθρο 16 του πδ 1482009 προβλέπει τακτικούς και

έκτακτους ελέγχους εκ μέρους των αρμόδιων Τομέων της Ειδικής Υπηρεσίας

Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) Στους φορείς εκμετάλλευσης που

παραβαίνουν τις διατάξεις του πδ επιβάλλονται κατά το άρθρο 17 οι διοικητικές

κυρώσεις του άρθρου 30 του ν 16501986

IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεωνΣυμπερασματικά μπορούν να σημειωθούν τα εξής

Η Οδηγία 200435EK αποτελεί εξειδίκευση της αρχής laquoο ρυπαίνων

πληρώνειraquo που κατοχυρώνεται στο άρθρ 191 ΣΛΕΕ Στόχος της είναι η

αποκατάσταση και πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών γεγονός που καθιστά

κρίσιμες για την ερμηνεία και την εφαρμογή της Οδηγίας την αρχή της πρόληψης και

της προφύλαξης Το καθεστώς που εισάγει προβλέπει ευθύνη των φορέων

εκμετάλλευσης και υποχρέωσή τους για την λήψη προληπτικών και

αποκαταστατικών μέτρων86 Κατά κύριο λόγο θεσπίζεται καθεστώς αποκλειστικά

περιβαλλοντικής ευθύνης η οποία είναι ευθύνη αντικειμενική και κατrsquo εξαίρεση

υποκειμενική για ζημία στη βιοποικιλότητα γεγονός όμως που δεν διασφαλίζει την

αποτελεσματικότητα της Οδηγίας

H οικονομική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πόρων αποτελεί βασικό

εργαλείο της σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς δημιουργεί τα κατάλληλα

κίνητρα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές προκειμένου να υιοθετήσουν

συμπεριφορές περισσότερο συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος87

Ωστόσο σε επίπεδο οικονομικής ανάλυσης της προστασίας του περιβάλλοντος η

αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (υπό το φως της Οδηγίας) οδηγεί στην άνιση κατανομή

του κινδύνου της περιβαλλοντικής ζημίας και επιβαρύνει υπέρμετρα τον φορέα της

86 Πρβλ Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά

την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο

Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr 87 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις πρόσφατες

κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

Σελίδα 29 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

30

εκμετάλλευσης τη στιγμή που και οι καταναλωτές αποτελούν ουσιώδη πηγή

κινδύνου88

Η τελική διαμόρφωση του κειμένου της Οδηγίας κατόπιν πιέσεων που

ασκήθηκαν από διάφορες πλευρές (πχ βιομηχανία ασφαλιστικός κλάδος) αφήνει

σημαντικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για κρίσιμα ζητήματα

ενώ προβλέπονται δύο σημαντικοί απαλλακτικοί λόγοι στο άρθρ 8 παρ 4 δηλαδή

η άσκηση της δραστηριότητας σύμφωνα τις εφαρμοστέες διατάξεις και η μη

πιθανολόγηση της ζημίας με βάση τις υπάρχουσες επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις89 Συνεπώς παραμένει αμφίβολο εάν επετεύχθη η συμβολή στην αρχή της

αειφόρου ανάπτυξης που εξαγγέλλεται στο προοίμιο της Οδηγίας δεδομένου ότι

πολλά κράτη μέλη είτε οδηγήθηκαν στη μείωση του πεδίου εφαρμογής της είτε

θέσπισαν εξαιρέσεις από το καθήκον ανάληψης του κόστους

Το πδ 1482009 κινείται στο επίπεδο προστασίας που παρέχει η ίδια η

Οδηγία με επιμέρους αυστηρότερες ρυθμίσεις όπως αναλύθηκε παραπάνω οι οποίες

στο σύνολό τους μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές Ενδεχομένως η προτίμηση του

νόμου ως κανονιστικού εργαλείου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό

μας δίκαιο θα υπερτερούσε έναντι του πδ καθώς θα έδινε την δυνατότητα για τη

διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης σε ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο η

περιβαλλοντική ευθύνη

Παρά ταύτα πρέπει να επισημανθεί ότι η παρούσα Οδηγία προσδίδει νέα

δυναμική και επιτρέπει την ανάδειξη αρχών και αξίων στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι

όπου η περιβαλλοντική αξία αποκτά άλλη έννοια καθώς και κοινωνική και

οικονομική διάσταση Το περιβαλλοντικό αγαθό ισοδυναμεί πλέον με οικονομικά

μετρήσιμα μεγέθη με αποτελέσματα να επηρεαστούν σημαντικά οι τρέχουσες

πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος

88 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9489 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ137

Σελίδα 30 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

30

εκμετάλλευσης τη στιγμή που και οι καταναλωτές αποτελούν ουσιώδη πηγή

κινδύνου88

Η τελική διαμόρφωση του κειμένου της Οδηγίας κατόπιν πιέσεων που

ασκήθηκαν από διάφορες πλευρές (πχ βιομηχανία ασφαλιστικός κλάδος) αφήνει

σημαντικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για κρίσιμα ζητήματα

ενώ προβλέπονται δύο σημαντικοί απαλλακτικοί λόγοι στο άρθρ 8 παρ 4 δηλαδή

η άσκηση της δραστηριότητας σύμφωνα τις εφαρμοστέες διατάξεις και η μη

πιθανολόγηση της ζημίας με βάση τις υπάρχουσες επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις89 Συνεπώς παραμένει αμφίβολο εάν επετεύχθη η συμβολή στην αρχή της

αειφόρου ανάπτυξης που εξαγγέλλεται στο προοίμιο της Οδηγίας δεδομένου ότι

πολλά κράτη μέλη είτε οδηγήθηκαν στη μείωση του πεδίου εφαρμογής της είτε

θέσπισαν εξαιρέσεις από το καθήκον ανάληψης του κόστους

Το πδ 1482009 κινείται στο επίπεδο προστασίας που παρέχει η ίδια η

Οδηγία με επιμέρους αυστηρότερες ρυθμίσεις όπως αναλύθηκε παραπάνω οι οποίες

στο σύνολό τους μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές Ενδεχομένως η προτίμηση του

νόμου ως κανονιστικού εργαλείου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό

μας δίκαιο θα υπερτερούσε έναντι του πδ καθώς θα έδινε την δυνατότητα για τη

διεξαγωγή πολιτικής συζήτησης σε ένα ζήτημα τόσο σημαντικό όσο η

περιβαλλοντική ευθύνη

Παρά ταύτα πρέπει να επισημανθεί ότι η παρούσα Οδηγία προσδίδει νέα

δυναμική και επιτρέπει την ανάδειξη αρχών και αξίων στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι

όπου η περιβαλλοντική αξία αποκτά άλλη έννοια καθώς και κοινωνική και

οικονομική διάσταση Το περιβαλλοντικό αγαθό ισοδυναμεί πλέον με οικονομικά

μετρήσιμα μεγέθη με αποτελέσματα να επηρεαστούν σημαντικά οι τρέχουσες

πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος

88 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος σ9489 Σ Αριστείδου Βέτσικα σ137

Σελίδα 30 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

31

V Βιβλιογραφία1 Ι Καράκωστας Περιβάλλον και Δίκαιο Γrsquo umlΕκδοση ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2011

2 Γ Δελλής Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος ndashΟι διαστάσεις της προστασίας του

περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη εκδ Α Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή

1998

3 Σιούτη Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος Βrsquo Έκδοση εκδ Σάκκουλας Αθήνα-

Θεσσαλονίκης 2003

4 Σ Αριστείδου Βέτσικα Η προστασία του περιβάλλοντος κατά το ιδιωτικό δίκαιο και η

Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2008 σ110

Σελίδα 31 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

32

5 Ε Κουτούπα-Ρεγκάκου Δίκαιο του Περιβάλλοντος Γ΄ Έκδοση εκδ Σάκκουλας

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2008

VI Άρθρα1 Γ Παναγοπούλου- Μπέκα Ο προσδιορισμός του προστατευόμενου έννομου αγαθού

υπό την ονομασία laquoπεριβάλλονraquo Αρμ 1994

2 Ι Καράκωστα Η Κοινοτική Αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo (άρθρο 174 ΣυνθΕΚ) στο

πλαίσιο της αστικής ευθύνης ΠερΔικ 12002

3 Ι Καράκωστα Α Καλοβρό Η Λευκή Βίβλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την

ευθύνη λόγω ζημιών από τη ρύπανση του περιβάλλοντος ΠερΔικ 42000

4 Ε Δακορώνια Η αστική ευθύνη στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος Η νέα Οδηγία

200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου

2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την

αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας Περιοδικό Ενέργεια και Δίκαiο 2005

5 Ι Καράκωστα Α Καραμπατζό laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo μια σημαντική προσπάθεια

ενίσχυσης της νομικής προστασίας του περιβάλλοντος ΠερΔικ 32008

6 Α Σηφάκη laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo για περιβαλλοντική ζημία ΠερΔικ 22004

7 Χ Παπατσώρη ndash Δρούτσα Οι αρχές της ΣυνΘΕΚ για την προστασία του

περιβάλλοντος Σημαντική και διαχωρισμός ΠερΔικ 12005

8 Κ Παναγούλιας Περιβαλλοντική Ευθύνη ΔΕΚ Υποθ C-3782008 απόφ της 932010

ΔΕΚ συνεκδ Υποθ C-3792008 και C-3802008 απόφ της 932010 ΠερΔικ 22010

9 Μ Χονδρού-Καραβασίλη Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και

αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων

πληρώνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα HELECO rsquo05 ΤΕΕ Αθήνα

2005

10 Ε-Α ΜαριάΓ Καρατζά Περιβαλλοντικά μοντέλα και διάχυτη ρύπανση-Εφαρμογή

πεδίου σε σχέση με την Οδηγία 200435ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ΠερΔικ

42007

11 Ν Τσοκανά Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Περιβαλλοντική Ευθύνη και

η μοίρα της Συνθήκης του Λουγκάνο του 1993 του Συμβουλίου της Ευρώπης

ΠερΔικ 22007

12 Κρεμλή Η Οδηγία 200435ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την

περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση

περιβαλλοντικής ζημίας ΠερΔικ 32005

13 Χατζηγιαννάκη Οι έννοιες της περιβαλλοντικής ευθύνης και ζημίας ndash Πεδίο

εφαρμογής και συνέπειες για τους φορείς εκμετάλλευσης ΠερΔικ 2005

Σελίδα 32 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

33

14 Κοντογιάννη Σκούρτου Παπανδρέου Προϋποθέσεις και περιορισμοί εφαρμογής

οικονομικών μεθόδων για την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 200435ΕΚ

στην ελληνική έννομη τάξη ΠερΔικ 2005

15 Γ Σιούτη Περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία Εφημερίδα Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία 2112007

16 Γ Σμπώκος Οδηγία 352004ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη ασφάλιση ndash Πεδίο

και προοπτικές εφαρμογής ΠερΔικ 12008

VII ΞένηΒιβλιογραφία1 Kr De Smet Ist Harmonisierung immer wirkungsvoll-Der Erlass der EG-

Umwelthaftungrichtlinie EurUP 22009

2 Bergkamp The Proposed Environmental Liability Directive European

Environmental Law Review Nov 2002 294 (Part I) ndash Dec 2002 327 (Part II) Nov

2002

3 Bugge HC The principles of polluter pays in economics and law in Eide E and

van der Bergh R (eds) Law and Economics of the Environment Oslo Juridisk

Forlag 1996

4 Andrew Bounds Brussels in push for ldquogreen crime lawsrdquo Εφημερίδα Financial Times

722007

VIII Υποθέσεις1 Trail Smelter case (USA v Canada) 1938

2 Advisory Opinion on the Legality of the Threat and Use of Nuclear Weapons ICJ

1996 παρ29

3 ΜΠρΣύρου 4382001

4 ΜΠρΗρακλείου 3308-14112010

5 ΣτΕ 34451998

6 ΣτΕ Ολ 6132002

7 ΔΕΚ C ndash 1571996

8 ΔΕΚ C ndash 1801996

9 ΔΕΚ C ndash 3782008

10 ΔΕΚ Cndash 2931997

11 ΔΕΚ C ndash 3931992

Σελίδα 33 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

34

IX Διάφορα1 Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής για την αρχή της προφύλαξης COM20001

3 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment in

Stockholm

4 Principle 16 of the UN Declaration on Environment and Development (Rio

Declaration 1992)

5 Λευκή Βίβλος (White Paper on Environmental Liability)

6 COM 200017 final 20020021 (COD) Πρόταση Οδηγίας

7 ΟΔΗΓΙΑ 200435ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη

όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας

8 Κανονισμός 662010

9 ΦΕΚ 190Α2009

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 442001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000

11 Καραγεώργου στο Νόμος και Φύση wwwnomosphysisorggrarticles

12 Τζιμαπίτη Πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας σύμφωνα με τις

πρόσφατες κοινοτικές ρυθμίσεις διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νόμος+Φύση

wwwnomosphysisorggr

13 Μερτικοπούλου Η Οδηγία 200435ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον

αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας διαθέσιμο στο

δικτυακό τόπο Νόμος amp Φύση wwwnomosphysisorggr

14 ν24961997

X Συμβάσεις1 Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)

2 Helsinki Convention on the Protection of the Baltic Sea (1992)

3 Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (1976)

4 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως από

πετρελαίο (1992)

5 Διεθνής Σύμβαση για τη σύσταση Διεθνούς Ταμείου για την αποκατάσταση ζημιών

από τη ρύπανση πετρελαίου (1992)

6 Διεθνής Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για ζημίες οφειλόμενες στη ρύπανση από

καύσιμα δεξαμενής πλοίων (2001)

7 Διεθνής Σύμβαση περί ευθύνης και αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκαλούνται

από τη δια θαλάσσης μεταφορά επικίνδυνων και τοξικών ουσιών (1996)

Σελίδα 34 από 35

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι

Δίκαιο του ΠεριβάλλοντοςΗ αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo

35

8 Σύμβαση περί αστικής ευθύνης για τις ζημίες που προκαλούνται κατά τη μεταφορά

επικίνδυνων εμπορευμάτων οδικώς σιδηροδρομικώς και με σκάφη εσωτερικής

ναυσιπλοΐας (1989)

9 Σύμβαση των Παρισίων σχετικά με την ευθύνη τρίτων στον τομέα της πυρηνικής

ενέργειας (1960) και Συμπληρωματική Σύμβαση των Βρυξελλών (1963)

10 Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με την αστική ευθύνη για πυρηνικές καταστροφές

(1963)

11 Σύμβαση σχετικά με τις συμπληρωματικές αποζημιώσεις για πυρηνικές

καταστροφές (1997)

12 Κοινό Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Βιέννης και της

Σύμβασης των Παρισίων (1988)

13 Σύμβαση των Βρυξελλών για την αστική ευθύνη στον τομέα των θαλάσσιων

μεταφορών πυρηνικών υλών ( 1971)

14 Σύμβαση του 1976 για τον περιορισμό της ευθύνης για ναυτικές απαιτήσεις (LLMC)

15 Σύμβαση του Στρασβούργου του 1988 για τον περιορισμό της ευθύνης στην

εσωτερική ναυσιπλοΐα (CLNI)

XI Ιστότοποι1 httpwwwcisdgr

2 httpeuropediamoussiseubooksBook_25160202

lang=grampall=1amps=1ampe=10

3 httpwww europaeuintcommenvironmentliabilityindexhtm

4 wwwnomosphysisorggrarticles

Σελίδα 35 από 35

• I Εισαγωγή
• II Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• 1 Η αρχή της προφύλαξης της πρόληψης και της επανόρθωσης
• 2 Η αρχή laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• III Οδηγία 200435ΕΚ και εφαρμογή της αρχής laquoο ρυπαίνων πληρώνειraquo
• 1 Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας
• 2 Ορισμοί
• 21 Η έννοια της laquoπεριβαλλοντικής ζημίαςraquo
• 22 Η έννοια του φορέα εκμετάλλευσης
• 3 Εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής
• 4 Περιεχόμενο της περιβαλλοντικής ευθύνης
• 41 Προληπτική δράση και μέτρα αποκατάστασης
• i Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης
• ii Οι υποχρεώσεις των αρμοδίων αρχών
• 42 Τα είδη αποκατάστασης
• 43 Το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης
• 5 Σύστημα ασφάλισης και χρηματοοικονομικών εγγυήσεων
• 6 Έννομη προστασία
• 61 Έννομο συμφέρον
• 62 Ένδικα βοηθήματα
• IV Γενική αποτίμηση των ρυθμίσεων
• V Βιβλιογραφία
• VI Άρθρα
• VII Ξένη Βιβλιογραφία
• VIII Υποθέσεις
• IX Διάφορα
• X Συμβάσεις
• XI Ιστότοποι