ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ

O ιός HIV, η τεχνητή γονιμοποίηση και οι δυνατότητες απόκτησης

παιδιών Μια βιοηθική προσέγγιση

Κατερίνα Χλιάρα (Θ12184)

[1]

Περιεχόμενα

Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή 2 Ο κίνδυνος HIV 3 Μπορεί κάποιος που έχει διαγνωστεί με HIV να κάνει παιδιά;

4

Η πιθανότητα μετάδοσης HIV στο βρέφος 4 Προϋποθέσεις για εγκυμοσύνη με μικρότερο ρίσκο 6

Έλεγχος HIV κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης 6 Αποφυγή μετάδοσης του ιού μετά τη γέννα 7 Είναι εφικτό ένα ζευγάρι-φορέας να κάνει παιδιά; 8

Τεχνητή γονιμοποίηση 9 Επιπρόσθετοι έλεγχοι για τον άντρα 9 Επιπρόσθετοι έλεγχοι για τη γυναίκα 10 Βασικές προϋποθέσεις τεχνητής γονιμοποίησης 10

Επιχειρήματα κατά της τεχνητής γονιμοποίησης για τους φορείς HIV

11

Σκέψεις σχετικά με την ασφάλεια και τη δημόσια υγεία

11

Η υγεία του παιδιού 12 Επιχειρήματα υπέρ της αξιοποίησης της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για φορείς HIV

13

Αποφυγή βλάβης 13 Αδικαιολόγητη διάκριση η άρνηση στην πρόσβαση υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

13

Συμπεράσματα 15 Πηγές 16

[2]

Εισαγωγή

Μια συνοπτική βιοηθική ματιά στον ιό του HIV και στο εάν οι φορείς του

δικαιούνται να έχουν πρόσβαση στις τεχνολογίες τεχνητής γονιμοποίησης για να

αποκτήσουν παιδιά είναι το θέμα του άρθρου που διαβάζετε.

Γνωρίζοντας ότι η ιατρική δεν έχει εξελιχθεί τόσο ώστε να εξαλείψει τον ιό, μέσα

στις επόμενες σελίδες συνειδητοποιούμε την πρόοδο που έχει γίνει ώστε η ζωή των

οροθετικών να διευκολύνεται και να καθίσταται όσο πιο φυσιολογική γίνεται. Με

αυτό το δεδομένο, οι ηθικοί φραγμοί που τίθενται από την κοινωνία και τη θρησκεία,

θα πρέπει να ξεπερνώνται, καθώς νομικά και ιατρικά, φορείς του ιού έχουν κάθε

δικαίωμα πρόσβασης στα μέσα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Έχουν κάθε

δικαίωμα να αποκτήσουν οικογένεια και παιδιά.

[3]

Ο κίνδυνος του HIV

Υπάρχει ένα είδος διαστρέβλωσης του τρόπου με τον ο οποίο η λέξη «ρίσκο»

συνδέεται με τον ιό HIV. Εξυπηρετεί ιδιαίτερα στην ταυτοποίηση «κακών» και

«θυμάτων», καθώς και στη ρίψη ευθυνών. Πλέον οι ομοφυλόφιλοι και οι

ναρκομανείς είναι οι «κακοί» και στιγματίζονται επειδή «επιτρέπουν στο σώμα τους

να μολυνθεί». Τα θύματα συνήθως είναι οι γυναίκες και τα παιδιά. Ωστόσο, αυτή

είναι η αντίληψη της κοινωνίας ∙ η ιατρική έχει άλλες απόψεις.1

Ο ιός HIV μπορεί να μεταδοθεί μέσω συγκεκριμένων σωματικών υγρών: αίμα,

σπέρμα, προσπερματικά υγρά, υγρά του ορθού, του κόλπου και μητρικό γάλα.

Κάθε φορά που κάποιο άτομο έρχεται σε επαφή με αυτά τα σωματικά υγρά,

εισέρχεται σε κίνδυνο μόλυνσης από HIV. Αυτές οι συμπεριφορές προκύπτουν μετά

από κολπική ή πρωκτική συνουσία χωρίς προφύλαξη ή χωρίς τη λήψη φαρμάκων που

απομακρύνουν ή θεραπεύουν τον ιό του HIV ή μετά από κοινή χρήση του

εξοπλισμού λήψης ναρκωτικών ουσιών (ενέσεων) με κάποιο φορέα HIV.

Γι’ αυτό το λόγο συνίσταται ο τακτικός ιατρικός έλεγχος στις ηλικίες 13 έως 64 ετών,

ανεξάρτητα από τον αντιλαμβανόμενο κίνδυνο. Επιπλέον, σεξουαλικώς ενεργά

ομόφυλα ή αμφιφιλόφυλα ζευγάρια μπορεί να επωφεληθούν από πιο συχνούς

ελέγχους (κάθε 3 με 6 μήνες).

Ήδη από την εμφάνιση της επιδημίας, σχεδόν 78 εκατομμύρια άτομα έχουν μολυνθεί

από τον ιό HIV και σχεδόν 39 εκατομμύρια άτομα έχουν αποβιώσει εξαιτίας του.

Παγκόσμια, 35 εκατομμύρια άνθρωποι (33,2 – 37,2 εκατομμύρια) ζούσαν με τον ιό

μέχρι το τέλος του 2013. Εκτιμάται ότι το 0,8% των ενηλίκων ηλικίας 15-49 ετών

παγκοσμίως ζουν με HIV, παρόλο που το εμπόδιο της επιδημίας συνεχίζει να

ποικίλλει αισθητά ανάμεσα σε χώρες και περιοχές. Η Υποσαχάρεια Αφρική

παραμένει η πιο επηρεασμένη χώρα, με μόλις 1 από τους 20 ενήλικες να είναι φορείς

του HIV και να αποτελούν το 71% των φορέων παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ, 1 στα 6

άτομα δε γνωρίζουν ότι έχουν προσβληθεί από τον ιό.2

1 Brown J, Chapman S, Lupton D. (1996) Infinitesimal risk as public health crisis: news media coverage

of a doctor patient HIV contact tracing investigation. Soc Sci. 2 Global Health Observatory (GHO) data: HIV/AIDS.

[4]

Μπορεί κάποιος που έχει διαγνωστεί με HIV να κάνει

παιδιά;

Η απάντηση είναι θετική για κάθε άτομο που έχει διαγνωστεί με HIV. Αλλά εφόσον

υπάρχει πιθανότητα να μεταδοθεί ο ιός στο/-η σύντροφο που δεν έχει μολυνθεί κατά

τη διάρκεια της σύλληψης ή στο βρέφος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του

τοκετού, είναι σημαντικό να υπάρχει γνώση των πολλαπλών τρόπων μείωσης αυτών

των ρίσκων.

Σίγουρα πριν τη σύλληψη, είναι καλό να υπάρχει επικοινωνία και πλήρης ενημέρωση

μεταξύ των γονέων και του γιατρού. Με αυτόν τον τρόπο, οι επικείμενοι γονείς

δημιουργούν ένα πλάνο για μια υγιή εγκυμοσύνη και έναν υγιή τοκετό. Για

παράδειγμα, ερωτήματα που αφορούν στον τρόπο της σύλληψης και αποφυγής

μετάδοσης του ιού, στα προβλήματα που μπορεί να προκληθούν κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης και στη θεραπεία του HIV κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μπορούν

να βοηθήσουν αρκετά στη σύνθεση ενός αποτελεσματικού σχεδιαγράμματος.

Η πιθανότητα μετάδοσης HIV στο βρέφος

Η ερώτηση που κάνουν όλες οι γυναίκες είναι: «Θα περάσω τον ιό HIV στο παιδί

μου;»

Σύμφωνα με την Deborah Cohan, διοικητή του Bay Area Perinatal AIDS Center (BA-

PAC) στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Σαν Φρανσίσκο, με τη σωστή θεραπεία

κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού, η απάντηση σε αυτή την

ερώτηση είναι σχεδόν πάντα «όχι». Αν μία οροθετική γυναίκα λαμβάνει τα φάρμακά

της επιμελώς και διατηρεί χαμηλό ιικό φορτίο, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του τρίτου

τριμήνου και περίπου την ώρα του τοκετού, τα τελευταία δεδομένα δείχνουν ότι ο

κίνδυνος μετάδοσης του ιού στο βρέφος είναι μικρότερος από 1%.

Σε περίπτωση που η γυναίκα είναι φορέας του ιού, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να

μειώσει το ρίσκο της μετάδοσης του HIV στο βρέφος, μετά από τη λήψη

αντιρετροϊκών φαρμάκων (η επονομαζόμενη θεραπεία antiretroviral ή ART), κατά τη

διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Στόχος της συγκεκριμένης θεραπείας

είναι η μείωση της ποσότητας HIV στο σώμα σε ένα απαρατήρητο επίπεδο

[5]

(undetectable viral load). Οι πιθανότητες ενός βρέφους να γεννηθεί με HIV είναι

λιγότερες από 2%, όταν η ποσότητα του ιιού φορτίου στη μητέρα έχει φτάσει σε

απαρατήρητο επίπεδο. Τα νεογέννητα βρέφη που γεννιούνται από μητέρες

προσβεβλημένες από τον ιό, λαμβάνουν επίσης φάρμακα που τα προστατεύουν από

τον HIV.

Επιπλέον, γυναίκες με υψηλό ή άγνωστο ιικό φορτίο, κατά την περίοδο που

προσεγγίζει ο τοκετός, επιλέγουν προγραμματισμένη καισαρική τομή αντί για

φυσιολογικό τοκετό στις 28 εβδομάδες κυοφορίας. Με αυτόν τον ενδεδειγμένο τρόπο

μειώνεται το ρίσκο της μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο παιδί.

Μάλιστα, επειδή ο ιός μπορεί να επεκταθεί στο μητρικό γάλα, σε μερικές χώρες,

όπως τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο θηλασμός απαγορεύεται.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όταν μία εγκυμονούσα φέρει τον ιό HIV και δεν

λαμβάνει την κατάλληλη θεραπεία, ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού στο βρέφος

κυμαίνεται μεταξύ 15% με 20%.

Τα τελευταία χρόνια το ρίσκο έχει μειωθεί σε λιγότερο από 1%, ως αποτέλεσμα της

εισαγωγής νέας αποτελεσματικής ιατρικής αγωγής για το AIDS και της συνδυαστικής

χρήσης της θεραπείας ART με αυστηρά πρωτόκολλα εγκυμοσύνης και τοκετού.

Ωστόσο, αυτά τα φάρμακα είναι πιθανώς τερατογενή, μπορούν δηλαδή να

προκαλέσουν δυσμορφία στο νεογέννητο, και χρειάζεται να χορηγούνται υπό έλεγχο.

Σε περίπτωση που ο άντρας είναι θετικός στον ιό HIV, του χορηγείται ένα

συγκεκριμένο φάρμακο σε χάπι, το λεγόμενο PrEP (Pre – Exposure Prophylaxis,

«Προφύλαξη πριν την έκθεση»). Λαμβάνοντάς το καθημερινά, ο σύντροφος μπορεί

να εμποδίσει τη μετάδοση του ιού κατά τη διάρκεια της σύλληψης και της

εγκυμοσύνης. Επίσης, η θεραπεία ART, μειώνει την πιθανότητα της μετάδοσης του

ιού μεταξύ των συντρόφων.

Αν δεν υπάρχει παράγοντας στειρότητας, η τεχνητή γονιμοποίηση ενδείκνυται είτε σε

φρέσκο ή διαχωρισμένο σπέρμα, όταν και ο άντρας είναι φορέας HIV.

Υπάρχουν τρεις τρόποι κατά τους οποίους η μητέρα μπορεί να μεταδώσει τον ιό HIV

στο βρέφος:

[6]

1. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

2. Κατά τη διάρκεια της κολπικής γέννας

3. Μέσω του θηλασμού

Ευτυχώς, η φαρμακευτική αγωγή και η θεραπεία, όπως αναφέραμε παραπάνω,

μπορούν να βελτιώσουν την υγεία του προσβεβλημένου από τον ιό ατόμου και να

μειώσουν την πιθανότητα να περάσει ο ιός στο βρέφος πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά

τη γέννησή του. Όσο νωρίτερα ξεκινήσει η θεραπεία κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η αποφυγή της μετάδοσης του HIV

στο βρέφος. Ωστόσο, υπάρχουν σίγουρα οφέλη στην εκκίνηση της θεραπείας κατά τη

διάρκεια του τοκετού ή λίγο μετά τη γέννηση του βρέφους.

Προϋποθέσεις για εγκυμοσύνη με μικρότερο ρίσκο

Η κατάσταση της μόλυνσης του αρσενικού συντρόφου πρέπει να είναι σταθερή, με

τέτοιο τρόπο ώστε καμία άλλη ασθένεια να μην έχει διαγνωστεί πρόσφατα και να έχει

καλή υγεία.

Και οι δύο σύντροφοι πρέπει να υποστούν μια σειρά από επιπρόσθετους ελέγχους

πριν τη γονιμοποίηση, ώστε να προσδιορίσουν τη γενική ευημερία και να

ταυτοποιήσουν κάθε πιθανά άγνωστα προβλήματα στειρότητας.

Σε αυτή την περίπτωση ίσως είναι αναγκαίο να εφαρμόζουν άλλες τεχνικές

υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως την εξωσωματική γονιμοποίηση.

Έλεγχος HIV κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Ενδείκνυται ο έλεγχος για μόλυνση από τον ιό HIV πριν την εγκυμοσύνη ή στα

αρχικά της στάδια, ακόμα κι αν έχει ήδη πραγματοποιηθεί.

Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη διάρκεια του δεύτερου τριμήνου της εγκυμοσύνης,

ειδικά αν οι μέλλουσες μητέρες συνεχίζουν συγκεκριμένες συνήθειες που τις θέτουν

σε κίνδυνο μόλυνσης από HIV.

Είναι φυσικό πολλές γυναίκες να προχωρούν στον τοκετό πριν κάνουν τον

απαραίτητο έλεγχο για τον ιό. Σε αυτήν την περίπτωση, ενδείκνυται να κάνει

[7]

επιτόπου έλεγχο HIV στην αίθουσα τοκετού. Με αυτόν τον τρόπο, αν τα

αποτελέσματα βγουν θετικά, οι γιατροί μπορούν να συνεργαστούν με τη μητέρα για

να εμποδίσουν τη μετάδοση του ιού στο βρέφος.

Για να μειωθεί ο κίνδυνος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η υγεία της μέλλουσας

μητέρας πρέπει να είναι σε σταθερή κατάσταση, ώστε να μην προχωρήσει σε αλλαγές

στη φαρμακευτική αγωγή, κάτι που δεν συνίσταται, όπως και να αποφύγει

οποιαδήποτε αναπτυσσόμενη μόλυνση.

Αποφυγή μετάδοσης του ιού μετά τη γέννα

Στην περίπτωση που το βρέφος προέρχεται από έναν ή δύο γονείς φορείς του HIV,

χρειάζεται να ακολουθήσει ειδική φαρμακευτική αγωγή με ζιδοβουδίνη (zidovudine)

για έξι εβδομάδες μετά τη γέννηση. Αυτό το φάρμακο στοχεύει στην προστασία του

βρέφους από μόλυνση από κάθε μορφή HIV.

«Η μελέτη AG 076 έδειξε ότι η χορήγηση ζιδοβουδίνης σε HIV οροθετικές γυναίκες

κατά την κύηση, τον τοκετό και στο νεογνό για έξι εβδομάδες είχε ως αποτέλεσμα τη

μείωση του κινδύνου μετάδοσης στο 8% από 25%. Η αισιοδοξία αποδείχθηκε

απόλυτα δικαιωμένη, αφού στις χώρες που είναι εφικτή η χορήγηση

χημειοπροφύλαξης, σημειώθηκε ραγδαία μείωση των νεογνών που μολύνονται με τον

HIV. Η προσθήκη αργότερα αντιρετροϊκών φαρμάκων ως θεραπεία στη μητέρα έχει

μειώσει περισσότερο το ποσοστό κινδύνου μετάδοσης (1-2%)».3

Το βρέφος, επίσης, πρέπει να εξετάζεται συχνά κατά τη διάρκεια των πρώτων έξι

μηνών, για να γίνει σωστή διάγνωση αν είναι θετικό σε HIV. Αν ο έλεγχος δείχνει ότι

το βρέφος είναι φορέας του ιού, τότε ξεκινά τη θεραπεία ART και σταματά τη

ζιδοβουδίνη.

3 Παπαγρηγορίου-Θεοδωρίδου Μ.-Α. (2014). «Ιατρική ευθύνη & βιοηθική». Κανελλοπούλου-Μπότη Μ., Παναγοπούλου-

Κουτνατζή .Εκδόσεις Broken Hill. ISBN: 978-9963-716-49-4

[8]

Είναι εφικτό ένα ζευγάρι-φορέας να κάνει παιδιά;

Χάρη στην πρόοδο της επιστήμης και τη διαθέσιμη ιατρική για τον HIV, οι φορείς

του ιού μπορούν να έχουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής και αυτό εξηγεί γιατί πολλά

ζευγάρια σκέφτονται την πιθανότητα να αποκτήσουν οικογένεια.

Σε ένα ζευγάρι που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, και στο οποίο ο άντρας διαθέτει

αντισώματα HIV, υπάρχει η ευκαιρία της τεχνητής γονιμοποίησης. Αυτό μειώνει τις

πιθανότητες της γυναίκας να προσβληθεί από τον ιό.

Η τεχνική αυτή για να πραγματοποιηθεί απαιτεί το διαχωρισμό των κινητήριων

σπερματοζωαρίων από την υπόλοιπη εκσπερμάτιση, καθώς ο πιθανός ιός HIV ίσως

εμπεριέχεται στο σπερματικό υγρό. Τα τελευταία χρόνια, αυτή η τεχνική εφαρμόζεται

με επιτυχία χρησιμοποιώντας διαχωρισμένο σπέρμα για τις περιπτώσεις HIV.

Για να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας και να μειωθεί ο

αριθμός των προσπαθειών γονιμοποίησης, ο κύκλος της γυναίκας ελέγχεται

φαρμακευτικά. Οι πιθανότητες εγκυμοσύνης μετά από δύο ή τρεις προσπάθειες

κυμαίνονται μεταξύ των 50-60%.

[9]

Τεχνητή γονιμοποίηση

Η τεχνητή γονιμοποίηση αναφέρεται στον τρόπο που γονιμοποιούνται τα ωάρια και

πρακτικά σημαίνει φυσική γονιμοποίηση αλλά σε συνθήκες εργαστηρίου.

Κατά τη θεραπεία οι ωοθήκες διεγείρονται με φαρμακευτική αγωγή με σκοπό να

παράγουν πολλά ωάρια. Τα ωάρια συλλέγονται με λεπτή βελόνη υπό την

καθοδήγηση υπερήχων και κάτω από ελαφρά νάρκωση. Το σπέρμα και τα ωάρια

αναμιγνύονται και αφήνονται όλη τη νύχτα στο εργαστήριο υπό ελεγχόμενες

συνθήκες για να προαχθεί η γονιμοποίηση. Την επόμενη μέρα τα ωάρια εξετάζονται

για να φανεί πόσα έχουν γονιμοποιηθεί και έπειτα αφήνονται να αναπτυχθούν στο

εργαστήριο. Λίγες μέρες αργότερα τα πιο κατάλληλα γονιμοποιημένα ωάρια

(έμβρυα) επιλέγονται για μεταφορά. Τα έμβρυα μεταφέρονται πίσω στη μήτρα δύο ή

τρεις ημέρες μετά τη συλλογή τους.

Τα ποσοστά επιτυχίας της τεχνητής γονιμοποίησης ποικίλλουν και εξαρτώνται από

πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία της γυναίκας ή η αιτία στειρότητας. Οι

πιθανότητες επιτυχίας μειώνονται με την αύξηση της ηλικίας. Μετά το 38ο έτος της

ηλικίας, μια γυναίκα έχει μειωμένο ποσοστό επιτυχίας.4

Πριν την εκκίνηση της τεχνικής, μια σειρά από αναλυτικά αποτελέσματα και

επιπρόσθετους ελέγχους είναι απαραίτητη και για τους δύο συντρόφους. Συνοπτικά:

Επιπρόσθετοι έλεγχοι για τον άντρα

Σπερματογράφημα: Αφορά στην προοπτική γονιμότητας του σπέρματος του

άντρα μετά από το διαχωρισμό των σπερματοζωαρίων από τον ιό. Πρέπει να

αποδειχτεί ότι αυτός ο διαχωρισμός ήταν αποτελεσματικός, ώστε το δείγμα να

μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς το κίνδυνο μόλυνσης.

Αιματολογικές εξετάσεις: Η λήψη τους διευκολύνει τον έλεγχο της μόλυνσης,

όπως και της πιθανής σχετικής παθολογίας.

Τεστ Παπανικολάου για την ουρήθρα: Με αυτό παρατηρείται η πιθανή

ύπαρξη σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων.

4 Τεχνητή γονιμοποίηση (IVF).Κέντρο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής & Γυναικολογίας Life Clinic.

[10]

Ψυχιατρικός έλεγχος: Η αναφορά από τον ψυχίατρο είναι αναγκαία, αν ο

άντρας περνάει από μία θεραπεία που περιλαμβάνει ηρεμιστικά ή ψυχιατρικά

φάρμακα.

Επιπρόσθετοι έλεγχοι για τη γυναίκα

Γυναικολογικές εξετάσεις: μια ανανεωμένη κυτταρολογία.

Αιματολογικές εξετάσεις: Οι εξετάσεις γίνονται για τη σωστή αξιολόγηση

πριν τη γονιμοποίηση και είναι πολύ σημαντικές εάν το αποτέλεσμα της

διαδικασίας είναι επιτυχές και η εγκυμοσύνη πράγματι προκύψει.

Ορμονική ανάλυση

Τεστ Παπανικολάου: Όπως και στην περίπτωση του αρσενικού συντρόφου, η

εξέταση γίνεται ώστε να αποβληθούν από τον οργανισμό τυχόν σεξουαλικώς

μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως τα χλαμύδια και ο γονόκοκκος.

Υστεροσαλπιγγογράφημα: Η διαπερατότητα της μήτρας και των φαλλοπιανών

σαλπίγγων εξετάζονται μέσω ακτινογραφίας. Δεν είναι πάντα απαραίτητο.

Καθορισμός του ιού μέσω υπολογιστή: Αυτή η εξέταση είναι αναγκαία πριν

τη γονιμοποίηση. Αν η εγκυμοσύνη πραγματοποιηθεί, ο προγραμματισμός

των αντισωμάτων HIV πρέπει να σχεδιάζεται κάθε τρεις μήνες μέχρι τον

τοκετό, ώστε να ελεγχθεί η αποφυγή του ιού.

Οι βασικές προϋποθέσεις τεχνητής γονιμοποίησης

Η κατάσταση της μόλυνσης από τον ιό πρέπει να είναι σταθερή στον αρσενικό

σύντροφο, ώστε να μην έχει διαγνωστεί άλλη ασθένεια πρόσφατα και να είναι σε

καλή υγεία.

Όσον αφορά στη γυναίκα, βασική προϋπόθεση είναι να μην είναι φορέας HIV. Αν

είναι, θα πρέπει να περάσει κι εκείνη από τις εξετάσεις στις οποίες εξετάζεται ο

άντρας και να σκεφτεί τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως την

εξωσωματική γονιμοποίηση.5

5 Clinica Eugin.

[11]

Επιχειρήματα κατά της τεχνητής γονιμοποίησης για

τους φορείς HIV

Σκέψεις σχετικά με την ασφάλεια και τη δημόσια υγεία

Τα επιχειρήματα κατά της αξιοποίησης της τεχνητής γονιμοποίησης σε ένα ασύμβατο

ζευγάρι-φορέα HIV (μόνο ο άντρας οροθετικός) βασίζονται σε θέματα ασφάλειας

και δημόσιας υγείας. Ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού στη σύντροφο και στο παιδί που

δεν έχει μολυνθεί είναι μεγάλο πρόβλημα. Αυτό ωθεί πολλούς να πιστεύουν ότι οι

φορείς HIV δε θα πρέπει να κάνουν παιδιά, λόγω της έκτασης του ρίσκου, παρά το

μικρό βαθμό μετάδοσης. Πιστεύουν ότι είναι ηθικό λάθος να συλλαμβάνεται ένα

παιδί υπό αυτές τις συνθήκες.

Δεδομένων αυτών των ενστάσεων, είναι φανερό ότι θα υπάρχουν ενστάσεις ακόμα

και στην πρόσβαση των υποβοηθούμενων αναπαραγωγικών τεχνολογιών σε κάποιον

οροθετικό, λόγω επιπρόσθετων κινδύνων δημόσιας υγείας. Υπάρχει κίνδυνος

μόλυνσης άλλων εμβρύων και μετάδοσης του ιού στο προσωπικό της κλινικής και

του εργαστηρίου και σε άλλα ζευγάρια που χρησιμοποιούν αυτές τις υπηρεσίες.6

Εξάλλου, το πρόσφατο θέμα της τεχνητής γονιμοποίησης που προέκυψε όταν ένα

ζευγάρι λευκών γέννησαν δίδυμα μαύρου χρώματος μετά από τη γονιμοποίηση των

ωαρίων της λευκής γυναίκας με το σπέρμα ενός μαύρου άντρα, δείχνει πως λάθη

συμβαίνουν και στα εργαστήρια τεχνητής γονιμοποίησης.7

Οι μακροχρόνια δυνητικές επιδράσεις της ζιδοβουδίνης και άλλων αντιρετροϊκών

φαρμάκων προκαλούν περισσότερα προβλήματα ασφάλειας. Η αποτελεσματικότητα

της ζιδοβουδίνης να μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο

έμβρυο και να περιορίζει το ιικό φορτίο στους ενήλικες8, δεν είναι αρκετή για να

προσπεράσει τα θέματα ασφάλειας. Η ζιδοβουδίνη είναι ένα νουκλεοσιδικό φάρμακο

που αναστέλλει την αντιγραφή του HIV και κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας,

το ίδιο ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του ξενιστή. Αντικρουόμενες αναφορές

6 Drapkin Lyerly A., Anderson J. (2001). Human immunodeficiency virus and assisted reproduction: reconsidering evidence,

reframing ethics. Fertility and Sterility.

7 The Guardian

8 Palella FJ, Delaney KM, Moorman AC, et al. (1998) - Sperling RS, Shapiro DE, Coombs RW, et al. (1996)

[12]

αναφέρονται στις επιδράσεις της θεραπείας στην ποιότητα του σπέρματος, στην

κινητικότητά του και στον αριθμό σπερματοζωαρίων.9

Άλλη μία ανησυχία αφορά στο εάν το φάρμακο, που έχει ενσωματωθεί στο γενετικό

υλικό κάποιου, θα παρουσιάσει επιπλοκές στον απόγονο. Κάποιοι πιστεύουν ότι

αλλαγή του γενετικού υλικού αυτού του είδους θα αυξήσει τα εκ γενετής ελαττώματα

και την πιθανότητα καρκίνου. Υπάρχουν, επίσης, ανησυχίες ότι η αλλαγή στα

κύτταρα γενετικού υλικού μπορούν να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές.10

Γι’

αυτό το λόγο ενδείκνυται περαιτέρω έρευνα και οι ασθενείς θα πρέπει να

ενημερώνονται για την αβεβαιότητα της αντιρετροϊκής θεραπείας.

Ως κοινωνία, ανεχόμαστε τον κίνδυνο στον οποίο υποβάλλονται τα βρέφη. Πολλές

γυναίκες πρέπει να λαμβάνουν φάρμακα κατά τη διάρκεια της κύησης, αλλά η

κοινωνική κατακραυγή σιωπά για το γεγονός ότι περισσότερα από το 90% των νέων

φαρμάκων στην αγορά δεν ελέγχονται για να επιβεβαιωθεί ότι δε δημιουργούν

ελαττώματα στις εγκυμονούσες. Οι έγκυες γυναίκες εξαιρούνται από τις μελέτες

φαρμάκων λόγω του κινδύνου του εμβρύου. Παρ’ όλ’ αυτά, τα νέα φάρμακα δίνονται

στις εγκυμονούσες, χωρίς να έχουν ελεγχθεί για την ασφάλεια και την αποτε-

λεσματικότητά τους σε αυτές. Αυτό θέτει σε κίνδυνο της γυναίκες, αφού, όσες έχουν

επιληψία, για παράδειγμα, χρειάζεται να συνεχίσουν τη φαρμακευτική τους αγωγή,

ακόμα και όσο είναι έγκυες.

Η υγεία του παιδιού

Η υγεία του παιδιού είναι η βάση ενός επιπλέον επιχειρήματος κατά της αξιοποίησης

των τεχνικών μέσων αναπαραγωγής για τους φορείς HIV. Ακόμα και αν το παιδί έχει

την πιθανότητα να αποφύγει τη μόλυνση, η υγεία του πρέπει να είναι επιβεβαιωμένη.

Ο μειωμένος μέσος όρος ζωής του γονέα-φορέα λειτουργεί ως μειονέκτημα για το

παιδί. «Όταν ληφθούν υπόψη η ιατρική και η κοινωνική πραγματικότητα» το παιδί

ενός γονέα-φορέα δε θα έχει τόσο υψηλές πιθανότητες μιας καλής ζωής.11

Κάποιος

θα μπορούσε να πει ότι υπάρχουν ηθικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο ο γονέας

απέκτησε τον ιό. Είναι ίσως χειρότερο το παιδί να ανήκει σ’ ένα γονέα-φορέα λόγω

9 Politch JA, Mayer KH, Abbott AF, et al. (1994)

10 Marchione M (2002). Milwaukee Journal Sentinel. - Wilde J.Τ. (2008). World Federation of Hemophilia.

11 Steinbock B, McClamrock R. When is birth unfair to the child? Hastings Centre

[13]

ναρκωτικών από το να ανήκει σε κάποιον αιμοφιλικό, που μολύνθηκε από άμεση

επαφή με το αίμα.

Δεν πρέπει να αγνοούμε τα επιχειρήματα για την υγεία του παιδιού για να

υποστηρίξουμε ότι τα ασύμβατα ζευγάρια πρέπει να έχουν πρόσβαση σε τεχνολογίες

υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Επιχειρήματα υπέρ της αξιοποίησης της

υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για φορείς HIV

Αποφυγή βλάβης

Το επιχείρημα με την περισσότερο βαρύνουσα σημασία για την πρόσβαση στην

τεχνητή γονιμοποίηση από ασύμβατα ζευγάρια είναι να αποφευχθεί η βλάβη. Η

τεχνητή γονιμοποίηση μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού στο/-η σύντροφο και

στο παιδί. Η μη εφαρμογή της θεραπείας δε σημαίνει αυτόματα ότι το ζευγάρι-φορέας

θα εγκαταλείψει την ιδέα να αποκτήσει παιδί. Η μετάδοση του ιού θα μπορούσε να

γίνει και μόνο από το σεξ χωρίς προστασία. Επιπλέον, αν ένα ιατρικό κέντρο

απορρίψει τη θεραπεία και την αναπαραγωγή, το ζευγάρι μπορεί να αναζητήσει

κάποιο άλλο χωρίς να αναφέρει την ασθένειά του. Αυτό με τη σειρά του θέτει σε

κίνδυνο το προσωπικό και άλλους ασθενείς που δεν έχουν τη δυνατότητα να

αποφασίσουν αν θα ήταν ένα ρίσκο που ήταν έτοιμοι να δεχτούν.

Αδικαιολόγητη διάκριση η άρνηση στην πρόσβαση υποβοηθούμενης

αναπαραγωγής

Μπορεί να ειπωθεί ότι η άρνηση σε ζευγάρια-φορείς του HIV να έχουν πρόσβαση σε

τεχνολογίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής λειτουργεί ως αδικαιολόγητη διάκριση,

καθώς τα ζευγάρια που μπορούν να κάνουν παιδιά χωρίς βοήθεια αναπαραγωγής δεν

ελέγχονται με τέτοιο τρόπο. Είναι αδικαιολόγητη, επομένως, η άρνηση λόγω της

ασθένειας του HIV. Συνειρμικά, αυτό σημαίνει ότι οι γονείς-φορείς δεν είναι

κατάλληλοι ως γονείς και ότι το ίδιο το σχέδιό τους να κάνουν παιδιά αποδεικνύει

την ακαταλληλότητά τους. Τα ζευγάρια που συλλαμβάνουν φυσιολογικά δε

χρειάζεται να δικαιολογήσουν την επιθυμία τους να αποκτήσουν παιδιά. Αντιθέτως,

είναι σύνηθες για τα ζευγάρια να δικαιολογούν γιατί δε θέλουν παιδιά.

[14]

Επιπλέον, είναι δύσκολο να δοθεί εξήγηση για ποιους λόγους επιθυμεί ένα ζευγάρι να

κάνει παιδιά. Το «είδος των λόγων που οι γονείς συνήθως παρουσιάζουν (ή όχι)» για

την επιθυμία τους να κάνουν παιδιά φαίνεται «θλιβερά ανεπαρκές».12

Μερικοί από

τους λόγους δημιουργίας παιδιών είναι: να σώσουν έναν κλονισμένο γάμο, επειδή

τους αρέσουν τα παιδιά, να δώσουν αδερφάκια στο πρώτο παιδί τους, ακόμα και από

πίεση του πρώτου παιδιού, να μην έχουν ένα «μοναχοπαίδι», να αντικαταστήσουν ένα

παιδί που απεβίωσε και να ολοκληρώσουν την οικογένειά τους έχοντας παιδί κάθε

φύλου.13

Συνήθως οι άνθρωποι κάνουν παιδιά χωρίς κανένα λόγο.

Δεν υπάρχει τρόπος πρόβλεψης της ποιότητας ή του ταλέντου που διαθέτει κάθε

άνθρωπος ως (εν δυνάμει) γονέας. Ούτε υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο κριτήριο για

το πώς πρέπει να είναι ένας καλός γονέας. Φαίνεται παράλογο να συμπεράνουμε ότι

κάποιος δε θα πρέπει να γίνει γονέας επειδή του απαγορεύεται να τεκνοποιήσει.14

Παρόλο που οι τεχνικές προσφέρονται σε άλλα άτομα με ανίατες ασθένειες, όπως

καρδιακής ανεπάρκειας ή λευχαιμίας, το ερώτημα που εγείρεται αφορά στους φορείς

HIV: γιατί να μην έχουν και εκείνοι πρόσβαση; Ασθένειες, όπως η κυστική ίνωση και

η Tay Sachs, προκαλούνται εύκολα στους απογόνους, αλλά οι γονείς προτιμούν να

κάνουν παιδιά απ’ το να μη γίνουν ποτέ γονείς.15

Δεν υπάρχει αιτιολόγηση για την άρνηση προς τους γονείς-φορείς HIV να έχουν

πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

12 Harris J. (1987). The value of life. London: Routledge

13 Pohlman E. (1969). The psychology of birth planning. Cambridge: Schenkman Publishing Company Inc,

14 Harris J. Rights and reproductive choice.(1998) 15 ASRM (American Society for Reproductive Medicine) Ethics Committee. (2002).

[15]

Συμπεράσματα

Σύμφωνα με μια ψηφιακή έρευνα του 2007 από την amfAR, το Ίδρυμα για την

Έρευνα του AIDS, μόνο 14% Αμερικανοί ηλικίας 18-44 ετών, πιστεύουν ότι οι

οροθετικές γυναίκες θα μπορούσαν να κάνουν παιδιά, παρά την αντιρετροϊκή

θεραπεία που εμποδίζει τη μετάδοση του ιού από τη μητέρα στο παιδί.

«Στην οροθετική έγκυο γυναίκα γίνεται πλήρης ενημέρωση του κινδύνου μετάδοσης

και είναι εκείνη υπεύθυνη για την τελική επιλογή της, την οποία οφείλει να σεβαστεί

και ο σύμβουλος γιατρός. Σήμερα οι προοπτικές είναι πιο ευοίωνες σε σύγκριση με

την αρχική περίοδο που δεν υπήρχε πρόληψη και θεραπεία. Πόσο ηθικό όμως είναι η

μητέρα να αποφασίζει για την υγεία του παιδιού και την ποιότητα ζωής του;»16

Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της πρόληψης μετάδοσης του ιού του HIV

συνέβαλαν καταλυτικά στην ενθάρρυνση για αναζήτηση των HIV αντισωμάτων στις

εγκύους μειώνοντας έτσι τις επιφυλάξεις για το ηθικώς αποδεκτό του ελέγχου.

Τα ζευγάρια φορείς του ιού HIV θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στην τεχνητή κι

εξωσωματική γονιμοποίηση. Δε συνεπάγεται καμία παραβίαση της ηθικής αρχής.

Ίσως να είναι περισσότερο ωφέλιμη παρά επιβλαβής. Σε μια πρώτη ανάγνωση, η

άρνηση της πρόσβασης στις τεχνολογίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής φαίνεται

άδικη και προκατειλημμένη εναντίον των οροθετικών. Το στίγμα που «κουβαλά» ο

ιός στην κοινωνία εγείρει κριτικές, αλλά οι διαφορές του με άλλες ασθένειες είναι

ελάχιστες.

Συμπερασματικά, ζευγάρια-φορείς του HIV που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν,

λαμβάνοντας σοβαρά τις θεραπείες και τη φαρμακευτική αγωγή που τους συνιστούν

οι γιατροί, με τον απαραίτητο ψυχολογικό έλεγχο, δικαιούνται να έχουν πρόσβαση σε

μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης για να αποκτήσουν παιδιά.

16 Βλ. σημείωση 3

[16]

Πηγές

1. ASRM (American Society for Reproductive Medicine) Ethics Committee.

(2002). Human immunodeficiency virus and infertility treatment. Fertility and

Sterility.σελ.218–σ22. Ανακτήθηκε από:

http://www.fertstert.org/article/S0015-0282%2801%2903000-X/fulltext

2. Brown J., Chapman S., Lupton D.(1996). Infinitesimal risk as public health

crisis: news media coverage of a doctor patient HIV contact tracing

investigation. Soc Sci. Ανακτήθηκε από:

https://www.researchgate.net/publication/14247126_Infinitesimal_risk_as_pu

blic_health_crisis_News_media_coverage_of_a_doctor-

patient_HIV_contact_tracing_investigation

3. Can an HIV positive couple have children? (χ.η.) Clinica Eugin. Ανακτήθηκε

από: https://www.eugin.co.uk/faq/serodiscordant-couple/

4. Can I have children if I have HIV? (χ.η.) Family Planning. AIDS.gov.

Ανακτήθηκε από: https://www.aids.gov/hiv-aids-basics/staying-healthy-with-

hiv-aids/friends-and-family/having-children/

5. Drapkin Lyerly A., Anderson J. (2001). Human immunodeficiency virus and

assisted reproduction: reconsidering evidence, reframing ethics. Fertility and

Sterility. Ανακτήθηκε από: http://www.fertstert.org/article/S0015-

0282%2801%2901700-9/fulltext

6. Dyer C. (2002, Αύγουστος 1). Black father identified in IVF mix up. The

Guardian. Ανακτήθηκε από:

http://www.theguardian.com/uk/2002/aug/01/race.world

7. Global Health Observatory (GHO) data (χ.η.) HIV/AIDS. Ανακτήθηκε από:

http://www.who.int/gho/hiv/en/

8. Harris J. (1987). The value of life. London: Routledge.

9. Harris J. Rights and reproductive choice. Harris J, Holm S, eds. The future of

human reproduction: ethics, choice, and regulation.(1998). Oxford: Clarendon

Press. Σελ. 5–37. Ανακτήθηκε από:

https://books.google.gr/books?id=6L5eQ8UAqmIC&pg=PA5&hl=el&source=

gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false

[17]

10. Marchione M.(2002, Μάρτιος 11). Does having a fatal disease rule out

parenthood? Milwaukee Journal Sentinel. Ανακτήθηκε από:

https://news.google.com/newspapers?nid=1683&dat=20020311&id=DDcqA

AAAIBAJ&sjid=ckUEAAAAIBAJ&pg=6765,188590&hl=el

11. Morris S. (2002, Ιούλιος 9). Clinics urged to tighten checks after embryo mix

up. The Guardian. Ανακτήθηκε από:

http://www.guardian.co.uk/medicine/story/0,11381,751983,00.html

12. Palella FJ, Delaney KM, Moorman AC, et al. (1998). Declining morbidity and

mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus

infection. The New England Journal of Medicine. Ανακτήθηκε από:

http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199803263381301#t=articleResu

lts

13. Pohlman E. (1969). The psychology of birth planning. Cambridge: Schenkman

Publishing Company Inc, σελ. 48–81. Ανακτήθηκε από:

https://www.researchgate.net/publication/261819177_The_Psychology_of_Bir

th_Planning_by_Edward_Pohlman

14. Politch JA, Mayer KH, Abbott AF, et al. (1994).The effects of disease

progression and zidovudine therapy on semen quality in human

immunodeficiency virus type 1 seroposititve men. PubMed.US National

Library of Medicine – National Institutes of Health. Ανακτήθηκε από:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8174732?dopt=Abstract

15. Pregnancy & Childbirth (χ.η.) AIDS.gov. Ανακτήθηκε από:

https://www.aids.gov/hiv-aids-basics/prevention/reduce-your-risk/pregnancy-

and-childbirth/

16. Sperling RS, Shapiro DE, Coombs RW, et al. (1996). Maternal viral load,

zidovudine treatment, and the risk of transmission of human immunodeficiency

virus type 1 from mother to infant. The New England Journal of Medicine.

Ανακτήθηκε από:

http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199611283352201

17. Steinbock B, McClamrock R. (1994). When is birth unfair to the child?

Hastings Centre. Ανακτήθηκε από:

http://www.albany.edu/~ron/papers/badbirth.html

[18]

18. Wilde J.Τ. (2008, Απρίλιος).Conception in HIV discordant couples. World

Federation of Hemophilia. Treatment of Hemophilia Monograph Series.

Ανακτήθηκε από: http://www1.wfh.org/publication/files/pdf-1162.pdf

19. Παπαγρηγορίου-Θεοδωρίδου Μ.-Α. (2014). «Ιατρική ευθύνη & βιοηθική».

Κανελλοπούλου-Μπότη Μ., Παναγοπούλου-Κουτνατζή .Εκδόσεις Broken

Hill. ISBN: 978-9963-716-49-4, σελ. 322

20. Τεχνητή γονιμοποίηση (IVF). (χ.η.) Κέντρο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής

& Γυναικολογίας Life Clinic. Ανακτήθηκε από:

http://www.lifeclinic.gr/gk/in_vitro_fertilisation.html

[19]