emerging sources citation index - journalagent

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİYILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY FACULTY OF ARCHITECTURE E-JOURNAL

CİLT (VOLUME) 16 - SAYI (NUMBER) 1 - YIL (YEAR) 2021

Web of Science, Emerging Sources Citation Index, Avery Index (AIAP), TÜBİTAK ULAKBİM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, Gale/Cengage Learning, Akademia Sosyal Bilimler Indeksi (ASOS indeks), DRJI ve Ulrichs dizinlerinde yer almaktadır.

Indexed in Web of Science, Emerging Sources Citation Index, Avery Index to Architectural Periodicals (AIAP), TUBITAK ULAKBIM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, Gale/Cengage Learning, ASOS Index, DRJI, and Ulrichs.

E-ISSN 1309 - 6915

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMPLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTION

M

E

GARON

KARE

INDEXED IN

Web of ScienceEMERGING SOURCES

CITATION INDEX

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

GENEL YAYIN YÖNETMENİ (MANAGING DIRECTOR)

Gülay Zorer Gedik Yıldız Technical University Faculty of Architecture

EDİTÖRLER (EDITORS)

Ayşen Ciravoğlu, Sırma TurgutYıldız Technical University Faculty of Architecture

YARDIMCI EDİTÖRLER (CO-EDITORS)

Gökçe Tuna Taygun (Yıldız Technical University Faculty of Architecture) • Esin Özlem Aktuğlu Aktan (Yıldız Technical University Faculty of Architecture)

YAYIN KURULU (ASSOCIATE EDITORS)

Nilgün Erkan (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey) • Senay Oğuztimur (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)F. Pınar Arabacıoğlu (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey) • Kunter Manisa (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)İrem Gençer (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey) • Şensin Aydın Yağmur (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Polat Darçın (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey) • Tuğçe Şimşekalp Ercan (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Ayfer Yazgan (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey) • Mehmet Uğuryol (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Işıl Çokuğraş Bağdatlıoğlu (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Ali Madanipour (Newcastle University, UK)Ana Rita Pereira Roders (Eindhoven University of Technology,

Holland)Anna Geppert (Paris University, Sorbonne, France)

Ashraf Salama (Katar University, Qatar)Asuman Türkün (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Ayda Eraydın (Middle East Technical University, Ankara, Turkey)Ayfer Aytuğ (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Ayşe Nur Ökten (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Birgül Çolakoğlu (İstanbul Technical University, İstanbul, Turkey)

Can Binan (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Cengiz Can (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Çiğdem Polatoğlu (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Fatma Ünsal (Mimar Sinan Fine Arts University, İstanbul, Turkey)

Görün Arun (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Gül Koçlar Oral (İstanbul Technical University, İstanbul, Turkey)Gülay Zorer Gedik (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

Henri Achten (Czech Technical University, Czech Republic)

İclal Dinçer (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)İlhan Tekeli (Middle East Technical University, Ankara, Turkey)John Lovering (Cardiff University, UK)Jorge M. Gonçalves (Tecnico Lisboa, Spain)Müjgan Şerefhanoğlu Sözen (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Neslihan Dostoğlu (Culture University, İstanbul, Turkey)Nevra Ertürk (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Nur Urfalıoğlu (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Nuran Kara Pilehvarian (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Simin Davoudi (Newcastle University, UK)Tülin Görgülü (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Tuna Taşan Kok (University of Amsterdam, Holland)Willem Salet (Amsterdam University, Amsterdam, Holland)Zehra Canan Girgin (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Zekiye Yenen (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)Zeynep Ahunbay (İstanbul Technical University, İstanbul, Turkey)Zeynep Enlil (Yıldız Technical University, İstanbul, Turkey)

BİLİMSEL DANIŞMA KURULU (EDITORIAL BOARD)

E-ISSN 1309 - 6915

CİLT (VOLUME) 16 - SAYI (NUMBER) 1 - YIL (YEAR) 2021

YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesiadına Sahibi (Owner) GülayZorerGedik Genel Yayın Yönetmeni (Managing Director) GülayZorerGedik Editörler (Editors) AyşenCiravoğlu,SırmaTurgut Editör yardımcıları (Co-Editors) GökçeTunaTaygun EsinÖzlemAktuğluAktan

Yazışma adresi (Correnspondence address) YıldızTeknikÜniversitesi,MimarlıkFakültesi, MerkezYerleşim,Beşiktaş,34349İstanbul,Turkey

Tel +90(0)2123832585 Faks (Fax) +90(0)2123832650 e-posta (e-mail) [email protected] Web www.megaronjournal.com

Yayına hazırlama (Publisher):KAREYayıncılık|KarepublishingTel:+90(0)2165506111-Faks(Fax):+90(0)2165506112-e-posta(e-mail):[email protected]

Yayınlanma tarihi (Publication date): Mart(March)2021

Yayın türü (Type of publication):Süreliyayın(Periodical)

Sayfa tasarım (Design): AliCangül

İngilizce editörü (Linguistic editor): SusanAtwood

Megaron amblem tasarım (Emblem): M.TolgaAkbulut

Yılda dört sayı yayımlanır. (Published four times a year).

Web of Science, Emerging Sources Citation Index (ESCI), Avery Index (AIAP), TÜBİTAK ULAKBİM, EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, Gale/Cengage Learning, Akademia Sosyal Bilimler Indeksi (ASOS indeks), DRJI ve Ulrichs dizinlerinde yer almaktadır. Indexed in Web of Science, Emerging Sources Citation Index (ESCI), Avery Index to Architectural Periodicals (AIAP), TUBITAK ULAKBIM,

EBSCO Host Art & Architecture Complete, DOAJ, Gale/Cengage Learning, ASOS Index, DRJI, and Ulrich’s.

©2021YıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesi- © 2021 Yıldız Technical University, Faculty of ArchitectureTürkçeveİngilizcetammetinlereInternetulaşımıücretsizdir.(www.megaronjournal.com)

Free full-text articles in Turkish and English are available at www.megaronjournal.com.

PLANLAMA, MİMARLIK, TASARIM VE YAPIMYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ E-DERGİSİ

PLANNING, ARCHITECTURE, DESIGN AND CONSTRUCTIONTHE E-JOURNAL OF YTU FACULTY OF ARCHITECTURE

KARE

İçindekiler / ContentsMegaron 2021;16(1)

MAKALELER (ARTICLES)MİMARLIK (ARCHITECTURE)

Forming Memory Through Architectural DrawingsMimari Çizimler ile Bellek OluşturmaBezircioğlu Senvenli G, Pulat Gökmen G ........................................................................................................................................................1

Examining Ali Kayımzade House and Sevilay Paşazade House as examples of Traditional Houses in Lefke Ali Kayımzade Evi ve Sevilay Paşazade Evi’ni Lefke’deki Geleneksel Ev Örnekleri Olarak İrdelemekOktay M...................................................................................................................................................................................................................10

Transmitting Values From Past To Future: A Strategic Program Inquiry For Ankara VictorySquare (Zafer Meydanı)Değerlerin Geçmişten Geleceğe Aktarımı: Ankara Zafer Meydanı için Stratejik Program AraştırmasıDinç Kalaycı P, Aybek Özdemir D ....................................................................................................................................................................27

A Reevaluation of the Architectural Historiography of the “Tulip Period”Mimarlık Tarih Yazımında “Lale DevriÖzlü N ......................................................................................................................................................................................................................39

Sürdürülebilir Mimari Yaklaşım ile Tasarlanmış Okul Öncesi Eğitim Yapılarında ErgonomiKavramının Bahriye Üçok Ekolojik Anaokulu Örneği Üzerinden İncelenmesiA Study on Examining the Concept of Ergonomics in Preschool Educational Buildings Designed withSustainable Architectural Approach Through the Sample of Bahriye Üçok Ecological KindergartKızılkan G, Canbay Türkyılmaz Ç .....................................................................................................................................................................53

Güzel Sanatlar Akademisi 1925 Mezunu Bir Mimar: Hüseyin Hüsnü TümerThe Academy of Fine Arts Graduate (1925) Architect: Huseyin Husnu TumerDeğirmenci A, Kara Pilehvarian N ..................................................................................................................................................................68

Salonların Mimari Tasarımının Erken Düşme Süresi ve Çınlama Süresi Akustik Parametrelerine EtkisiEffects of Architectural Design on Acoustic Parameters EDT and T30 in HallsÇelebi Şeker NN ....................................................................................................................................................................................................81

PLANLAMA (PLANNING)Children’s Understanding and Aspirations on Built Environment: A Case Study on KhulnaCity of BangladeshÇocukların Yapılı Çevre Üzerine Anlayış ve Beklentileri: Bangladeş’in Khulna Şehrinde Bir ÇalışmaRahman MAU, Tasnim T, Ahsan MM ............................................................................................................................................................92

High Speed Rail Passenger Satisfaction According to Socio-Demographic Variables in TurkeyTürkiye’de Sosyodemografik Değişkenlere Göre Yüksek Hızlı Tren Yolcu MemnuniyetiÖzkazanç S............................................................................................................................................................................................................101

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Sürecinin Haklar Bağlamında İncelenmesiEvaluation of the Conservation Process in Historic Areas of Istanbul in the Context of RightsEryazıcıoğlu E ......................................................................................................................................................................................................116

Türkiye’de 65 Yaş Üstü Nüfusun Yaşlı Yığılması Konusunda Farklılık Gösteren İllere Göre YaşamKalitesinin İncelenmesiA Quality of Life Investigation of the Population Over 65 Years Old Concerning Turkish Provinceswith Different Agglomeration Levels of Elderly PopulationKöse N, Erkan NÇ ...............................................................................................................................................................................................129

TASARIM (DESIGN)Plansız Gelişen Meydanlarda Mekânsal Bütünleşme ve Morfolojik Bileşenlerin Çözümlenmesi:Muğla Saburhane Meydanı ÖrneğiDecoding the Spatial Integration and Morphological Components in Unplanned Squaresthe Case of Muğla Saburhane SquareÖzdoğan H ............................................................................................................................................................................................................143

Spatial Analysis of the Effects of Single- and Double-Bed Layouts on Patients’ CommunicationPatterns and Psychological States in Dialysis CentersDiyaliz Merkezlerinde Tek ve Çift Sıra Yatak Yerleşim Düzenlerinin Hastaların İletişim ve PsikolojikDurumları Üzerine Etkilerinin Mekânsal AnaliziYalçın M, Özdamar BB ......................................................................................................................................................................................157

CİLT VOL. 16 - SAYI NO. 1

1CİLT VOL. 16 - SAYI NO. 1

Department of Architecture, İstanbul Technical University Faculty of Architecture, İstanbul, Turkey

Article arrival date: August 15, 2020 - Accepted for publication: January 10, 2011

Correspondence: Gaye BEZİRCİOĞLU SENVENLİ. e-mail: [email protected]

© 2021 Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi - © 2021 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture

ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):1-9

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.59913

Forming Memory Through Architectural DrawingsMimari Çizimler ile Bellek Oluşturma

Gaye BEZİRCİOĞLU SENVENLİ, Gülçin PULAT GÖKMEN

Çizim bilgiyi anlama, ifade etme, deneyimleme ve depolamanın birlikte ortaya konduğu bilişsel bir aktivitedir. Bu makale, çizimin bireyin de-neyimlediği veya inşa ettiği ortam ile ilgili bilgileri işlerken, bu bilginin harici ve somutlaştırılmış bir belleği ortaya koyduğunu savunmaktadır. Çizim yolu ile oluşturulan bellek; bilgiyi tutma, yeniden etkinleştirme, yeniden yapılandırma gibi zihinsel belleğin işlem yetilerine sahip, ma-teryale aktarılmış bir bellek olarak tanımlanmaktadır. Çizimin ortaya koyduğu bilişsel süreç çizim eylemi ve çizilen materyali kapsamaktadır. Araştırmada etkileşimli bu süreç bilişin zihin ile sınırlı kalmadığını, çevre ile kurduğu ilişkide oluştuğunu savunan “dağıtılmış biliş” yaklaşımı üzerinden ele alınmaktadır. Bu yaklaşım ile çizilen temsiller ve zihinsel temsiller arasındaki ilişkiye odaklanılmakta, çizimde tanıma ve anlama süreçleri araştırılmaktadır. Araştırma, çizim yolu ile bellek oluşumunu sunulan teorik yaklaşım doğrultusunda deneyimlemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda yapılan olgu çalışması aracılığı ile çizim sürecinde aktif olarak ortaya konan belleğin nasıl oluştuğunu sorgulamaktadır. Olgu çalışmasında, tanımlanan bir dizi çizim aktivitesi sonucu çizimlerde oluşan bellek izleri gözlemlenmiş, mekânsal deneyimin materyal üzerinde nasıl temsil edildiği analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda mekân algısının nasıl oluştuğu ve bunun materyale nasıl aktarıldığı sunulan teorik yaklaşım doğrultusunda değerlendirilmiştir. Anahtar sözcükler: Dağıtılmış biliş; çizim; çizilmiş hafıza; hafıza oluşturmak; deneyimin izleri.

ÖZ

Drawing refers to a cognitive activity in which understanding, expressing, experiencing and storing information is performed simultane-ously. This article argues that drawing reveals an external and embodied memory while processing information about the environment in which the individual is experienced or constructed. Memory formed by drawing is defined as a memory transferred to the material that has the processing abilities of mental memory such as retention, reactivation and reconstruction of the information. The cognitive pro-cess revealed by the drawing includes both the action and the material drawn. In the research, this reflective process is covered through the “distributed cognition” approach which argues that cognition is not limited to the mind but occurs inside the relationship with its environment. With this approach, the present article focuses on the relationship between the drawn and mental representations while in-vestigating the process of recognition and recollection in drawing. The research aims to experience memory formation through drawing in line with the theoretical approach presented. In this context, it questions how the memory that is actively revealed in the drawing pro-cess is formed by means of a case study. In the case study, memory traces formed in the drawings as a result of a defined series of drawing activities were observed, and how the spatial experience was represented on the material was analysed. As a result of the study, how the perception of the space is formed and how it is transferred to the material is evaluated in line with the presented theoretical approach. Keywords: Distributed cognition; drawing; drawn memory; forming memory; traces of the experience.

ABSTRACT

https://orcid.org/0000-0002-2015-2007

https://orcid.org/0000-0003-1854-7525

IntroductionDrawing, both as a tool and as a method, is used

for different purposes in many areas. Besides therepresentativetoolofthematerials,drawingisforvisualthinkingthatprovidesaplatformforpicturingthementalprocesses.Intheseprocesses,drawingcontainsdatathatcan be used for the following and also creates relationsactively by following each step of the drawing steps. Itwill be appropriate to define the terms “drawing” and“memory”initiallyastheyarecoveredintheresearch.

Drawingisaformofexistence.Itdoesnotentirelycreatethephysicalspacebutcreatesanexperienceofspace.Inotherwords, themere act of drawing is an experientialphenomenon. The thinking and evaluation processextends to the materials and the actions of drawing.It creates perception and a process of thinking that isshapedaccordingly. Sketches,or ‘Pensieri’,whichmeans‘thoughts’ in Italian,expressthemostbasictechnique inwhichideasareputforward.Inthatsense,sketcheshavebecome the focal point of design research.Drawinghasalsobecomeamethodthatallowsthecognitiveprocesstobepresentedandreadinthesestudiesondesignactivities.Thisapproachhasmadetheactofdrawingitselfasubjectthatneedstobeexplored.Literature involvesstudiesonthedrawingthatreferstodifferentcognitivetheories.Eventhoughthecognitiveprocessthroughdrawingismodelledornameddifferentlybasedondifferentapproaches, theconsensusbetweenthemistheloopbetweentheinternalandexternalcognitiveprocesses.Thecognitionextendstomaterial and the actionof drawing.With this approach,notonlythedrawnmaterialbutalsotheactionofdrawingbecomes part of the cognitive process and forms anexternalisedmemory.

Thetermmemoryhasawiderangeofdefinitionsbasedonthecontextinwhichitisused.Withthemostcommondefinition,itisafacultyofmindthatstores,organisesandreuses thedata. The studiesonmemorygoback to thefieldofphilosophy;andovertimeithasbeenstudied inthe branches of perception psychology and neurologicalsciences.Followingthesestudies,therehavebeendifferentmodels to explain the process of coding the perceiveddata, stagesofdatastorage,and therecallprocessbothfrom the biological process of the neural system andthe cognitive formation aspects. Even though differenttheories have been built up over time, the basicmodelof data storage has three stages based on the durationandprogress.Thefirstencounterwithinformation,whichis called the sensory processor, is sensed in the formofchemicalandphysicalstimuliandprocessedintheneuronsystem. The stimuli are encoded and retrieved by theworking memory. The stored data covers place in thelong-term memory with various categorical models. For

the content of this research, the termmemory reflectsthe retention, reactivation, and reconstruction of theexperienceofdrawing.

Thearticleathandexploresthecognitiveprocessduringtheactofdrawingbyexaminingthedrawnimages.Itaimstovisualisethisrelationthroughthetracesofexperienceon the material that also represents the distributedprocessofcognition.

Association of the Drawing to Existing Cognitive TheoriesWith the studies conducted in cognitive science in

the last 20 years, changes in perception have carriedthedrawing tofieldsof cognitivestudies.Contemporaryinterdisciplinarymethodologies, includingpractice-basedapproaches inmany disciplines, have begun to researchthe position of drawing, and in doing so, raising newquestions about the role of visualisation and creativethinking in scientific research. Cognitive studiesworkingontheprocessofcognitionexaminedrawingasaresourcethatcangeneratenewideasbythinking.

This approach enables us to study cognitive theoriesaboutdrawingthroughpractice.Withasimilarapproach,the12345Drawgroup, includingBrew,Fava,Kantrowitz,Sheehan, and Fält, focused on studies to explore thisrelationship. The studies they combined under thename of ‘Thinking Through Drawing’ aimed to combinecognitive theories with drawing practice. Brew, Fava &Kantrowitz (2012) describe drawing as ‘visible traces ofcognitiveprocesses’. Inthisview,drawingillustrateshowexperiences are perceived, understood and processednot onlywithin our brains but alsowith our hands andbodies.Drawingallowsthemindtobemanipulatedwiththoughts outside its limits. The group consider drawingas an alternative learningmethod. The act ofmaking adrawingactivatesmultiplecapacities.Therefore,drawingisaunifyingaction.Linesandsignscanbeusedfornewideasandrepresentationsthatcanbereviewed,expandedandviewedlater(Tversky2002;Kantrowitzetal.,2017).

Different cognitive theories support studies of the‘ThinkingThroughDrawing’ondrawingpractices.Oneofthem, the grounded cognition theory, rejects traditionalviewsthatdifferfromthemodal(formal)systemsofthebrain for knowledge, perception, action, and internalobservation in the semantic memory system. ‘Nervousbodyinthemind’reconstructstactile,spatial,andvisualexperiencestomakesenseofmoreabstract ideas(Brewet al., 2012).However, this approach is not sufficient tocomprehendthephysicalactivityofdrawingandcognitiveactivitiesinthedrawingprocess.Anothertheorythatthegroupemphasisesisembodiedcognition.Thisviewcanbeunderstoodasa cognitiveprocess thatnotonlybelongs

2 CİLT VOL. 16 - SAYI NO. 1

tothebrainbutisalsorelatedtothehandsandbodyasthevisibletraceoftheshapes.Thisawarenessallowsustoadoptandfollowtheprocessofdrawing inwhichthetraces of action andmovement are completed. Anothercasethegroupare investigating is thepositioningof thebody. Situated cognition argues that knowledge comesfromcontext-dependentactivity(Brewetal.,2012).

Followingthesameconcept,MasakiSuwaandBarbaraTverskystudiedhowcognitiveprocessesinteractthroughdrawing.Theyevaluated thedrawingprocessbymakingaprotocolanalysiswitharchitectsandstudents. In theirstudies, sketches and other external representationsserved as a cognitive tool for expanding memory andthinking.SuwaandTversky(1997)describethesketchesasatwo-stageprocess.First,itisanexternaltooltochecktheconsistencyandappearanceofideas;second,itgeneratesnew ideasandcomments.Theactionofdrawing,or thestate of actually doing it, sets out a situation that givesdirectionitself.Inotherwords,drawinghasthepotentialtoself-generatethroughtheaction.Fromasimilarview,Donald Schön and Glenn Wiggins (1992) define thedrawingprocessinwhichdesignthoughtsareputforwardasareflectiveconversation,whichisexpressedasseeing-moving-seeing.Schönexplainsthedrawingasareflectivepracticeinwhichactionandproductshapeeachother.

Dialogueandcognitiveoperationsinthedesignprocessare examined in more detail in Gabriela Goldschmidt’swork.Goldschmidttreatsdrawingasakindofthinking.Inherstudies,shetriestodefinethepsychologicalactivitieswithinthedesignprocessandunderstandtherelationshipbetween long-term memory, thinking, description,drawing, and interpretation. According to Goldschmidt(1991), the sketch reflects the logical reasoningprocess.Design is examinedas away todevelopanapproach toill-defined problems as sketches. Her protocol studiesfocusontheroleofmodellingandsketchinginthedesignprocess.

Goldschmidt described themanoeuvres in the designprocessasaninteractivevisualisationprocessintermsofmovementandargument.InGoldschmidt’sdefinition,live-action,thatis,thepresentationofvisualrepresentationsand passive action, or thinking, differ from each other.The argument consists of expressions about a particulardesignmovementanditsdesignaspects.Theargumentsdescribethedialecticalprocessbetween formal featuresdefined as ‘seeing as’ and non-formal explanationsdefinedas‘seeingthat’.Thereisacircularfeedbackloopbetween the internal representation in the image andthe external representation on paper. Mental imagesinform theconstructionofadraft;however, thedraft intheprocess contains ‘autonomous’ characteristics, someofwhicharisefromrelationshipsbetweenelementsthat

maybeunintentional(Goldschmidt,1994).Drawingtakesplaceinawaythatthemindcontinuestoactanddirectstheactionthroughaparticularcompromise.Thestandardorientationofthesetwostudiesisthatdrawingisanactiveproductionofvisualthinking.

Evaluation of Drawing via Distributed CognitionThe ‘mind’ includesdesign thinking, designproblems,

learned information, coding that matches information,shapes,andsymbols(specificformsofexpression),while‘drawing’ includes transformationson theperceivedandprobabilitiesbeyondexpectations.Thecognitiveapproachhereconsidersthecognitiveprocessasanextensionofthedesigner’smindindrawing.

When drawing is considered as a way of thinking, itis evaluated through cognitive processes. In cognitiveneuroscience research, VinodGoel treats themind as acomputer,arguingthatthemindneedsatooltorepresentinformation and make calculations. In other words, thecognitive process requires a representative tool. Hedescribes it as ‘the language of thought’. Goel (1995)analysed the symbolic nature of representation with‘SketchesofThought’.ThroughtheperspectiveofGoel,theconceptofsketchingreferstothenon-notationalsymbolsystem. The sketch is an uncertain, fluid, amorphous,and unstable graphic expression. Goel explains thinkingas symbol manipulation; the drawing allows continuousmanipulation of symbols, but somehow it becomes acognitiveactivity.

All of these studies on drawing have investigateddifferent cognitiveapproaches and cognitiveactivities inthedesignprocess.Studiesacknowledgethatthecognitiveprocessisnotonlyinthemindoftheindividualbutalsointherelationshiphe/shehaswiththedesigntoolsused.Thecognitiveprocess,however,doesnotdefineagapthatiswhollyexternalisedorbetweeninternalandexternal.Onthecontrary,thisapproachassimilatesthecoexistenceofinternalandexternalresources.Unliketraditionaltheories,this approach, Distributed Cognition, extends cognitionbeyondtheindividualtoincludeinteractionswithpeople,andtheresourcesandmaterialsaroundthem.Hearguesthatcognition isdispersedamongpeople,artefacts,andtoolsintheenvironment,ratherthanjustbeingtheheadofindividuals(Hollanetal.,2000).

Distributed cognition canbedistinguished fromotherapproachesby its adherence to two relevant theoreticalprinciples: (1) the boundaries of the unit of analysis. Inoppositiontothetraditionalviews,distributedcognitionisnotlimitedtoindividualsbutalsototheelementsinvolvedoutsideoftheindividuals.Ittriestofindasystemthatcandynamicallyconfigureitselftocoordinatesubsystemsthatperformvariousfunctions; (2)theextenttowhich itcan

Forming Memory Through Architectural Drawings


beassumedtobeinvolvedincognitiveprocesses(Hollanet al., 2000). Traditional views seek cognitive events inthe manipulation of symbols within individual actors,whereas distributed cognition seeks a broader class ofcognitive events. In this approach, the physical thinkingenvironment provides additional memory by expandingprocessesrunningonlyininternalmemories.

JamesHollan,EdwinHutchins,andDavidKirsh (2000)arguethatsincethehumanmindcreatesinternalmodelsof the external world, it cannot be seen as passiverepresentativeengines.Thereisacomplicatedrelationshipbetween the internal resources that express memory,attention,andexecutionandtheexternal resourcesthatexpressartefactsandobjectsthatcontinuouslysurroundthebody.Distributedcognitiontakesthehumanbodyandthematerialworld into focus andexplains the cognitiveprocess developed through the interactions betweeninternal andexternal resources.With this approach, thetoolsusedbyindividualsbecomeapartoftheircognition.Similartoablindperson’scanebeingthecentralpartofhis/her perception of theworld, the pen for a designerintegratesintotheindividual’swayofthinking,seeing,andcontrollingaspartofhis/herdistributedcognitivesystem.

Case StudyTheformationofmemorycanbedefinedasaproduct

of a complex cognitive process. The tools we use, ourbodies,andouractionsarethepartsofthisprocess.Inthissense,wecanassumethattheboundariesofthecognitiveprocessgobeyondthebrainandaredistributedbetweentheinnerimagesthatthemindstoresandprocessesalongwiththeouterrepresentationsthataretheoutcomeofouractions and relationswith thematerials. The case studyfocusesonhowaparticularspaceisexperienced,andhowtheexperienceconstitutesthememorywhendrawing.Itinvestigatesthetransferofmentalmemorytoanexternalmemorywithanactivecognitiveprocessbydrawing.

Content and the Key Concepts of the StudyFrench philosopher Henri Bergson (1939) defines

everything around us, including our bodies, as images,anddefinesmemorythroughtherelationshipwiththeseimages.ForBergson,memory transcendsconsciousness,as itcannotbefullyactivated in itspresence.Numerousmemories that we never remember are powerless andineffective. However, although we are not aware ofthem, unconscious memories affect our behaviour andshapeoursubjectiveexperiences.Basedonhismodel,hedividedthememoryintotwotypes.Accordingly,thefirstoneishabitualmemory,whichisgainedthroughphysicaltendencies and motor skills. In perception, we act onhabitualmemorybecauseweareconcernedwithobjectsfor their benefits and actions (Bergson 1939). Second is

thevirtualmemory,whichconsistsoftherecollectionoftheseimagesandisdefinedasreflection.

Similar to Bergson’s model of memory, its formationthrough drawing changes based on how the cognitiveprocessforms.Thespontaneousfirstexperienceandtherecalling of that experience are differently defined. Thisdifferentiationisalsoreflectedinthestagesofthestudy.Inthisway,thestudyconsistsofrepeatingdifferentdrawing,includingtwostages,whicharethetransferoffirst-handexperienceandtherecollectionfrommemory.Thesetwostagesarerepeatedthroughtheexercise.First,drawingisvisualisedasthedirectexperienceofavisualnotetaking.It isaprocess inwhichtheparticipantgainshis/herfirstinputaboutthespace.Thefirstexperiment isconvertedtoanexternalrepresentationbyusingtherepresentationsymbolsystem.Itincludesthespatialorganisationofthebuilding and the arrangements of the unique featuresthatcreatesaperceptualreference;whereasthesecondphaseof thestudy isbasedonrecalling theexperiencesofthedrawingactivitythattakesplaceinthefirstphase.Thetypeofthedrawingtaskremainsthesame;however,theparticipantisaskedtodrawwhathe/sheremembersaboutthespacebylookingorexperiencingitphysically.

Method of the Drawing ActivityThedrawingactivitywasplannedasaseriesofprotocols

for searching the formation of the memory throughdrawing.Intheliterature,thestudiesondrawingfocusedonthecognitiveprocessthatisbasedontheobservationofthedrawingprocess.Thesestudieswereeitherappliedasprotocolstudiesthatsimulateadesignprocessortakenplaceinaninitialdesignprocessinastudioenvironment.Theyweremainlyapplied throughempiricalobservationof the drawing experience. With a similar approach,this study focuses on the act of drawing and thedrawnmaterial about itsmental references.The studyhas twodifferent sources of data collection. The first one is thesimultaneousobservationduring thedrawing activity. Inthisprocess,theresearcherdidnottakeanactiveroleinthedrawingactivitybutbecameapassiveobserveroftheprocess.Thesecondsourceisthematerialitselfprovidingaretrospectivelookattheaction.Thisincludesinterviewswith the participants of the drawing activity. From aphenomenologicalapproach,theevaluationisdonebasedontheexperientialfindingsofthesubject.Thenarrativeof the participant includes the expressions of how theperceptionofspaceisformedandwhatisremembered.

The study was carried out in a specific location witha defined protocol. For this drawing activity, a compactobservationgroupwasdeterminedthatconsistedoffivepeople. The participants were chosen from graduatesthathaveanarchitecturalbackgroundinordertohaveaconventionalknowledgeofanarchitecturalrepresentation.


Inotherwords,theywereexpectedtohavetheabilitytoreadanddrawsections,plans,andelevations.Thedrawingactivityisan“on-site”study.Thesiteselectedwasaplacethattheparticipantshadnotexperiencedbefore,thereby,thegoalofobservinghowmemoryiscreatedbydrawingfrom the first experience can be achieved. The selectedplaceforthisactivitywasanoldlocalvillagehousethatwastransformed into a cafe in the countryside. Thebuildinghasabasicplanorganisationasasinglemass.Inadditiontothecafeusage,theplaceservesasafloristandcontainsmanydifferentandvibrantvisualelementsthatstimulateperception.Unlikethestructuralmass,thespaceisfullofdecorativefeaturesthatshapethespatialorganisation.

In the applicationof thedrawing activity, participantswereaskedtorepresenttheirspatialexperiencesthroughdrawing.Theywerefreetodrawsections,elevations,andthe plans of the place that are themost properway toshowtheoutlineofthemass,theinteriorcirculation,andtheproportionalrelations.Drawingsweremadeinsketchformatinwhichaccuracywasnotacriterion,instead,theywereproducedbasedonobservationandexperienceofthebody.Accordingtothedefinedprotocol,theprocesswaslimitedto15minutesforeachdrawingtoexpresstheinstantreflectionofthememory.

Application of the StudyThrough these drawing studies, there is an identical

differentiation between the two phases in terms of thedrawingmethods andwhat is drawn. The first phase ofthestudyisthetranslationoftheinitialexperience(Figs.1, 3, 5). Even thoughperception is supposedasholistic,itconsistsofthesumofthefragmentedpieces.Thiswasreflected in the drawing as eclectic and indecisive lines.Eachlineonthepaperindicatesthedecisionofwhatspaceis.Eventhoughitwasroughlydefined,thedrawnelementswere established with individual scale relationships.For those relations, some of the objects were taken asreference scales. The drawing took 12 to15 minutes todevelopacompleteexperience.Itwasobservedthatthefocusofthedrawingwastorepresenttheinteriorofthebuildingbynoting the informationabout themassingofthespaceandfeaturesincludedin.

The second phase presents a pattern, like a self-conversation,oftheparticipant(Figs.2,4,6).AsSchön’sdiscussion,thedrawingandthedrawer’sinteractionformacognitiveprocess.Eachmaterialisedformonthepaperbecomesareferenceforthefollowingactionsofdrawing.In this phase, the drawing reveals a distributedmentalprocess to re-experience the space as the only sourceof the information inmind.At thistime, theparticipantused multiple lines to form the drawing. Lines movedfromlightertodarker, indecisivetodecisive.Duringthedrawing phase, while the surrounding relations were



Figure 1. Stage 1 Plan Drawing.

Figure 2. Stage 2 Plan Drawing.

drawn, the place where the participant sits and drawswere illustratedcorrectly,whereastheotherpartswerenotmatchingwiththerealconditionsofthespace.Thisdemonstrates the body and its interaction with space.

Similarly, it is observed that the parts that were notexperiencednorseenwererepresentedlargerthantheywereor leftempty.Later, itwasnoticedthat,whentheviewbeingobservedwasblockedortoodensetoidentify


Figure 3. Stage 1 Plan Drawing. Figure 5. Stage 1 Plan Drawing.

Figure 4. Stage 2 Plan Drawing. Figure 6. Stage 2 Plan Drawing.

each element separately, the observer perceived thatviewasasingleloadedimage.

Compared to the first phase, the second phase wascompleted inashortertime.Thisphaseofdrawingwasvery detailed, including the furniture and decorativeelements.Tocomplete the featuresof thedrawing, theparticipantsharedthestepsbygivingfeedbackasaself-conversation.Byrecallingtheexperience,theparticipantwas able to draw the opening direction of the closetdoor by repeating the movement and stimulating themind.However, thesamedoorwasnotdrawncorrectlyin the first phase of the drawing because it was notdrawn during the note-taking process, but completedlater hypothetically without thinking. In this phase,the informationon the drawingwas based on personalperception. Theentanglementofmind in space createsdifferent realities of experience. For instance, in reality,the entrance stairs were higher than the standarddimensions and create difficulty to climb, whereas theparticipant represents them as standard dimensionsbut horizontally very wide. When the sections werecompared,similartotheplandrawings,itwasobservedthat the horizontal and vertical dimensions of the firstdrawingwerecompatiblewiththespace itself,whereastheseconddrawingshoweddifferencesaccordingtotheparticipant’spersonalexperiences(Figs.7-10).

Theperceptionof thespacehasbeenbasedonform.Inbothofthedrawingstages,theformofthespacewasdefined inthedrawingeclecticallyorasawhole.During

thedrawingprocess, itwasobserved that the initial actwasdefining the formal expressionof the structure andthepositionsof thefurniture.Thisprocesswasfollowedbytheillustrationofthecomplementaryelementsofthespace,which are, in this case, the stacks of pots, plantsofvarioussizes,anddecorativeelements.Althoughthereweredifferences indetailswhileanalysing thedrawings,the form was developed over perceived voids. Thisillustrates thatourperceptionof space isnot formedbythemassbutisconstitutedbythevoidthatisexperiencedthroughthemovementofthebody.

Evaluation of the StudyConsidering the cognitive approaches, memory is

notamediumofpassivedatastorage,buthasstagesofdata processes in terms of retention, reactivation, andreconstructionoftheexperience.Experiencegainedfromthe environment is followed by the variety of memoryprocessing,which ispresentedhere in thecasestudyasdirect retention,anote-takingprocess, and the recalloftheexperience.Basedonthephenomenologicalanalysis,howtheexperience isexpressedonthedrawingsurfacehasbeenevaluated.

Bearing in mind the evolution of the expressedphenomenonon thepaper, theprocessingof thedrawnmemory is being formed by the obtained data. Eventhough the protocol defines different data sources foreach stage of the drawing activity, in both stages thecognitive process was developed by the relationships



Figure 7. Stage 1 Section Drawing.




establishedbothfromthe internalandexternalmemorytraces.Whenthetwocreatedsituationswerecompared,themissinginformationreflectedonthedrawingsurfaceinthefirststagewascompletedbyusingactiveexperienceand architectural knowledgeof the participant (Fig. 12).However,thesourceofthedataisthementalmemory;inotherwords,therecallexperienceinwhichthemindfillsthemissing informationfromthe learneddataorcompletedto a reasonable form by reconstructing the experience(Figs. 11-13). This process is not only a re-enactmentofprevious experience but also includes complementingthe learned information and implementing unconsciousdatatothewhole.Thiscanbeexpressedas,ifthereisnodatastored inthatsituation,themindfillingthemissinginformation through assumptions or trying to build up“logical”solutionstoillustratethecompletingthewholeifthereareanymissingpiecesliketheGestalttheory.

In both stages of the drawing activity, the act ofdrawingconstitutesareflectiveconversationbetweentheinternal representations that is thementalmemory,and

theexternalrepresentationsthat isthedrawingitself,asSchönputsforward.Inthiscontext,drawingexperienceisreactivatedby‘doing’,whichalsomeansthereferenceoftheactivityistherelationshipbetweenthesephenomenaofmindandmaterial.

ConclusionDrawing for the simple purpose of taking notes or

visualizing what we have in mind, often reveals thecognitionoftherelationshipbetweenmindandmaterial.Cognitivestudiesinthefieldofdesignstudiesagreethatthecognitiveprocess isnot limitedtothemind.What isdrawnthroughoutthedrawingbecomestheconstructivecomponentsofthedrawingprocessasaphysicalextensionofmentalactivity.Theformationofperceptionextendstoexperience aswell as how experience is translated. Theformationofperceptioncreatesanexternalmemorywith“draw”or,inotherwords,theactionofdrawingandthedrawn.Withthedrawing,therevealedexternalmemoryisnotonlyproducedbytheexperienceof thedrawer. Itis a product of both the internalised experience, which


Figure 11. Stage 2 Sketch of the Site Map.

Figure 12. Stage 2 Elevation Drawing.


is the recalleddata fromthememory,butalsoofactivecognitionbyengagingthedrawingitself.

ReferencesBergson,H.(1939)MatterandMemory.TranslatedbyN.M.Paul

&W.S.Palmer(2012)NewYork,DoverPublications,INC.Brew,A.,Fava,M.,Kantrowitz,A.(2012)“DrawingConnections:

NewDirections inDrawingandCognitionResearch”,TraceyJournal:DrawingKnowledge,https://Drawing_Connections_new_directions_in_drawing_and_cognition_ research (Lastreviewed:December2019).

Goel,V.(1995)SketchesofThought.Cambridge,MA:MITPress.Goldschmidt, G.L. (1994) “On Visual Design Thinking: The Vis

KindsofArchitecture”,DesignStudies,15(2),158–174.Goldschmidt,G.L.(1991)“TheDialecticsofSketching”,Creativity

ResearchJournal,4(2),123–143.Hollan,J.,Hutchins,E.&Kirsh,D.(2000)“DistributedCognition:

TowardaNewFoundationforHuman-ComputerInteractionResearch”, ACMTransactions onComputer-Human Interac-tion,7(2),174–196.

Kantrowitz,A.,Fava,M.,Brew,A.(2017)“DrawingTogetherRe-searchandPedagogy”,ArtEducation,70(3),50–60.

Schön, D.A. &Wiggins, G. (1992) “Kinds of Seeing and TheirFunctioninDesigning”,DesignStudies,13,135–156.

Suwa,M.&Tversky,B.(1997)“WhatdoArchitectsandStudentsPerceiveintheirDesignSketches?AProtocolAnalysis”,De-signStudies,18(4),385–403.

Tversky,B.(2002)WhatdoSketchesSayaboutThinking?AAAIhttps://www.tc.columbia.edu/faculty/bt2158/faculty-pro-file/files/2002_Tversky_Whatdosketchessayaboutthinking.PDF(Lastreviewed:December2019).



Department of Architecture, European University of Lefke Faculty of Architecture, Mersin, Mersin 10, Turkey, Northern Cyprus

Article arrival date: July 02, 2019 - Accepted for publication: November 23, 2020

Correspondence: Makbule OKTAY. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):10-26

DOI: 10.14744/MEGARON.2020.26779

Examining Ali Kayımzade House and Sevilay Paşazade House as examples of Traditional Houses in Lefke

Ali Kayımzade Evi ve Sevilay Paşazade Evi’ni Lefke’dekiGeleneksel Ev Örnekleri Olarak İrdelemek

Makbule OKTAY

Geleneksel yapılar, yerli halk tarafından yerel malzemelerle, basit aletler ve mevcut teknoloji kullanılarak, belirli bir bölgenin kültürel ve çevresel özellikleri dikkate alınarak inşa edilmiş yapılardır. Bu yapılar geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek arasında bağ oluşturmakta ve gelecek nesillere bilgi aktarmaktadır. Kıbrıs’ın kuzey batısında bulunan Lefke, farklı kültürlere ait yapıların iç içe geçmiş bir şekilde görülebileceği yerleşimlerden biri olup Kıbrıs’ın çok kültürlü izlerini taşıyan birçok yapıyı bünyesinde barındırmaktadır. Bu yapılardan, Osmanlı dönemi sivil mimari örnekleri bölgenin geleneksel kent dokusunun önemli bir parçasıdır. Bu araştırmada, Lefke geleneksel kent dokusunun bir parçası olan Osmanlı sivil mi-mari örneklerinden -geleneksel Lefke evlerinden- iki örneğin arsa-yapı ilişkisinin, plan tipolojisinin, mekân kullanımının, cephe özelliklerinin, yapı malzemelerinin ve yapım tekniklerinin incelenmesi, belgelenmesi ve böylece geleneksel mimari ve kültürel miras çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Anahtar sözcükler: Kültürel miras; Lefke; Osmanlı mimarisi; geleneksel konut; geleneksel kent dokusu.

ÖZ

Traditional buildings that are evaluated as cultural heritage sites are built by locals using available materials, simple tools, and existing technology by considering the cultural and environmental characteristics of a particular region. These structures form a bond between past, present, and future, conveying valuable information to future generations. Lefke, located in the north-west of Cyprus, is one of the settlements where various structures of different cultures that intertwined over time can be seen as the city comprises the multicultural traces of Cyprus . Examples of residential architecture from the Ottoman and British periods that have been built in the Ottoman style are an important part of the traditional urban texture of Lefke. This article aims to examine two traditional houses in Lefke that have Ottoman house characteristics. Therefore, building plot - building relationships, plan typology, spatial use, façade features, building materials, and construction techniques have been inspected and documented. By doing so, it is aimed to contribute to traditional architecture and cultural heritage studies.Keywords: Cultural heritage; Lefke; Ottoman architecture; traditional house; traditional urban texture.

ABSTRACT


https://orcid.org/0000-0002-8949-3440


IntroductionHistoric buildings have architectural values that

reflect the history of the settlements and the cultureand socioeconomic status of societies. Besides theirarchitectural value, they bear aesthetic, historic,documentary, archaeological, economic, social, political,spiritual or symbolic and emotional values (Feilden,1994, p.1.). However, the number of these buildingsare decreasing due to “contemporary urbanizationproblems, lack of maintenance, material deterioration,natural disasters and new developments” (Ahunbay,2011,p.28),politicalevents,wars,governmentalpolicies,ownership problems, economic situation of individualsand/or societies. Despite all these negative factors,the preservation of historic environments and historicstructuresisimportantsincetheyare“historicdocuments”,“socialandeconomicdocuments”,“technicaldocuments”and “aesthetic documents” (Kuban, 2000, p.61), and“symbolsofourculturalidentityandcontinuity–apartofourheritage”(Feilden,1994,p.1).

Historicbuildingsconstitutethearchitecturalidentityofaplace.Thearchitecturalidentityofanyregionisdescribedthrough the architectural style, spatial organisation,constructiontechnique,andthequalityofthedecorationsofthebuildingsinhistoricsettingsandevaluatedashistoricdata(Ahunbay,2011,p.116).Theexamplesoftraditionalresidential architecture are considered as historic datasince their formation and organisation are shaped in awaythatrevealstheculturalenvironmentthattheyweresituated in(Rapoport,1969).Theyarethesmallestunitsofarchitecturereflectingthehistoryandculture;lifestyle,economic structure, traditions, customs, religion, andbeliefsofthesocietiesthattheyevolvedin.

Preservation of traditional houses is compulsorysince notmaking an effort to conserve these traditionalharmonies,whichconstitutethecoreofhumanexistenceon earth, would be an act incompatible with humanheritage(InternationalCouncilonMonumentsandSites).Thelossofatraditionalhouseisalossofanarchitectural,aesthetic, historic, and social document (Kuban, 2000,p.149). Considering all these, it is obliged not only topreservebutstudy,documentand learnfromtraditionalenvironmentsandbuildings.Bydoingso,itwillbepossibletoenjoyandgetbenefit from themat thepresenttimeandalsotransferthemforthebenefitofthefuture.

Inthiscontext,thepresentstudyaimstoexaminetheexamples fromthe traditionalhousesof Lefke thathavethecharacteristicsofanOttomanHouseandarepartofthe traditional urban texture. Lefke is a town located inthenorth-westofCypruswhichwaspartoftheOttomanEmpirebetween1571and1878(Figure1).SimilartotheothertownsofCyprus,thetracesofOttomanlifestyleand

architecturecanbereadthroughthebuiltenvironmentofLefke.

Manystudiesintheliteraturediscusstheterminologiesof‘TurkishHouse’,‘OttomanHouse’,and‘AnatolianHouse’depending on ethnicity, plan types, regional differences,buildingmaterial,andconstructiontechniques(Asatekin,2005; Bektaş, 2007; Eldem, 1954; Güçhan, 2018;Küçükerman,1996;Tuztaşı&Aşkun,2013;Türeli,2014).Itisnotthescopeofthisstudytodiscusstheseterminologies,yetitshouldbeclarifiedthat‘OttomanHouse’isthetermusedlocallyinLefketorefertothetwo-storeyhouseswithprojecting bay, which were built in the Ottoman PeriodandthefollowingBritishPeriod(1878-1960).

Thereare10two-storeyhouseswithprojectingbayinthetowncentreofLefke.FourofthesearelocatedontheFadılNekipzadeStreet,whichwasonceoneof themainarteriesofthetownandisknownbytheexistenceofthesetwo-storey traditional houses with projecting bay. Theselectioncriteriaforthehousesinthispaperaretypesofusers,frequencyofuse,easeofaccessanddocumentation.Theaimwastostudythehouseswhicharepossessedbytheircurrentinhabitantswhoarethedescendantsofthefirst owners. Another selection criterion is frequency ofuse.Thehouseswhichareusedeitherconstantlyorrarelywereselected. InaccessibilitytothetraditionalhousesinLefkeisoneoftheobstaclesthatpreventthemfrombeingstudied,astheyareeitherabandoned,notinregularuseor used by tenants. Thus, houses which are accessiblewereselected.Consequently,AliKayımzadeHouse,whichistheonlytwo-storeytraditionalhousewithaprojectingbaylocatedontheeastofthestreetandSevilayPaşazadeHouse,whichistheoneinconstantusefromtwohouseslocated on thewest of the street,were selected as thecasehousestobesurveyedinthisstudy(Figure2).

Although these houses are the symbols of the townandpartof its identity, thereare limited studies relatedto them. Within the scope of the study, a field studywascarriedoutand thearchitectural characteristicsandspatial use of the selected houses were documented.Interviewswereconductedwiththeownersofthehouses,

Figure 1. Location of Lefke. Source: Makbule Oktay, April 2019.


the houseswere surveyed in detail,measured drawingswere prepared and photographs were taken during thefield study. The building plot and building relationships,theplantypologyandthespatialuse,thefaçadefeaturesand buildingmaterials, and construction techniques aredeeply analysed andpresented.Bydoing so, it is aimedto understand the plan and façade formation of thesehouses, to document the characteristics of traditionalhouses,andalsotocontributetotheculturalheritageandheritageprotectionstudies.

Historical Background and Geographical Characteristics of LefkeCyprus has been the centre of attention of many

civilizations throughout its history due to its strategiclocationandtherefore,hasexperiencedtheadministrationof many rulers. The most recent rulers are Lusignans(1192-1489), Venetians (1489-1571), Ottomans (1571-1878), and British (1878-1960) (Gunnis, 1973; Gürkan,2008; Keshishian, 1993). In 1960 theRepublic of CypruswasfoundedbyGreekCypriotsandTurkishCypriotswhichlastedforthreeyears.Asaresultoftheconflictandwarbetweenthesecommunities, the islandwasdivided intotwoparts,whereTurkishCypriotssettledtothenorthandGreekCypriotstothesouthernpartoftheisland.

Lefke is one of the settlements where the buildings,considered as traces of these different cultures, can beseenasintertwinedandtheyformthesettlementpatternoftheregion.ItissituatedonthenorthernslopesoftheTroodosMountainsandislocatedinavalley3.5kmawayfromthecoast.Twostreamsrunonbothsidesofthetown;GemikonağıstreamfromthewestandLefkestreamfromtheeast.Thetowncoversanareaof8squarekilometresand is divided into 14 regions; Acendu, Alçı Dağı, Aplıç,Armutlular, Aşağı Camii, Çarşı, Esentepe, Eski Karadağ,Harmanlar,Karşıyaka,MemelerDağı,PirPaşaCamii,Tepe,andYeniKaradağ(Ferlison,1986,p.2).

TheoldestremainsinthetownbelongtotheByzantineperiod (Öztek,1989,p.1).During themiddleages, Lefkewas one of the chief baronies of Cyprus (Gunnis, 1973,p.320). It was a district centre during the Lusignan andVenetian periods (Bağışkan, 2018, p.210). When theOttomanstooktheadministrationin1571theislandwasdivided into districts and Lefke became one of the 16districts(Hill,2016;Öztek,1989).

Cypruswas leased to theBritish in1878andbecameaBritishcolonyin1925untiltheRepublicofCypruswasfounded in 1960. The copper mine in Lefke which wasoperatedduringtheRomanperiod(Gunnis,1973,p.320)wasopenedtobere-operatedbyanAmericancompanycalledtheCyprusMinesCorporation(CMC)in1915duringBritish rule (Öztek, 1989, p.1). The company suspendeditsactivitiesbetween1939and1945undertheinfluenceofWorldWarIIandcloseddownin1974(Feridun,1976,pp.39–42).

All thesechangeshadan impactonthepopulationofLefke. From the 16th century onwards, the majority ofthepopulation inthetownwasconstitutedbytheTurkswhichisfollowedbyGreeksandArmenians(Beratlı,2002,pp.23–25).AccordingtoOttomandataof1831,90%ofthepopulationwereMuslims(PRIOCyprusCentre,n.d.)andtherewas a small Greek Cypriot community until 1960.Lefke’spopulationincreasedduringtheperiodswhenthe

Figure 2. Fadıl Nekipzade Street and locations of Ali Kayımzade house and Sevilay Paşazade house on the street. Source: Makbule Oktay, May 2019.


minewasactiveanddecreasedwhentheminewasclosedandpeoplewhousedtoworkatCMCstartedtomigrate(Feridun,1976,p.42;PRIOCyprusCentre,n.d.).In1973thepopulationwas4544TurkishCypriots,whileitdecreaseddrasticallyto1882in1978(PRIOCyprusCentre,n.d.).

After1974,Lefkebecameadead-endinthenorth.Itlostitsroleasaregionalcentre(Öztek,1989,p.2).Accordingtothe2011census,thepopulationwas3009.TheborderinLefkewasopenedon12November2018andcrossingpointcalledAplıçGateendedthe‘dead-end’statusofthetownbyenablingtheaccessbetweennorthandsouth.

In1990,theEuropeanUniversityofLefkewasfoundedandthiscausedanincreaseinthepopulation.Theuniversitybuildings in Lefke, which were built in 2009 and 2015,impactedboththetextureanddemographyofthetown.

On January 28, 2014, the traditional town centre ofLefke was declared as an urban protected area (TRNCOfficial Gazette 2014). The area which is dominated bybuildings that have historic, cultural, architectural, and/orartisticvalue isclassifiedasafirstdegreewhileareaswith natural (landscape) and environmental value areidentified as second degree protected area (Figure 3)(TRNCOfficialGazette2014).Withthisdecision,thetotal

numberof listedstructureswhichwas41 in1999(TRNCOfficialGazette1999)increasedto104.However,becauseofthelackofsupervision,havingthesupervisiononlyfortheprojectswhichapplyforapproval,thedeclarationasaprotectedareahasnotbeensufficientfortheconservationofheritagebuildings.

On7November2015,asaresultoftheinitiativesoftheMunicipalityofLefke,thetown,togetherwith13villagesinsidethemunicipalborder,becameoneoftheCittaslowcities.Thedeclarationasaprotectedareaandachievementof gaining the Cittaslow status is important, but aninadequatestep intermsofprotectionandconservation.Theabsenceofadevelopmentplanintheregionandthelatedeclarationasaprotectedarearesultedinanadversedevelopment,whichalterstheexistingtextureandidentity.‘Lefke District Development Plan’ was finally initiated bytheTownPlanningDepartmentin2017andisstillineffect.

Traditional Urban Texture of Lefke The traditional urban texture of Lefke is formed by

organic narrow streets, cul-de-sacs, houses that definethestreets,thewaterchannelsrunningalongthestreets,andgardens(Figure4).Thesingleandtwo-storeymasonrymud-brick houses with gable and hipped roofs that

Figure 3. Lefke urban protected area. Source: after TRNC Official Ga-zette. (2014, February 14), (34), 127, 278–281.

Figure 4. Map of Lefke. Source: Map of Lefke from Municipality of Lefke.



were built by traditional construction techniques, withcourtyards and/or backyards and some with projectingbayareintertwinedwiththecitrusgroves.

Theurbantextureofthetowndiffersinfourzones(seeFigure4).Thetwozonesappearasgridorganisation.OneofthemistheCMChousesinYeniKaradağ(Kırşan,1998,p.491),whichwerebuilt byCMC for the administrators,engineers, and workers (Figure 5) and the other is thehousingblockinEskiKaradağ.Theformerhastheclearestdifferentiationincomparisontotheotherthreezones.Theothertworegionsarethemigranthouses,whichwerebuilttoaccommodatetheinternallydisplacedTurkishCypriots,wheretherowhousesformlinearpatterns.

Bandabuliya (covered market), mosques -Orta Camii,Pir Paşa Camii (or Yukarı Camii), Aşağı Camii- tombs,municipalitybuilding,BritishPeriodCoronationMemorial,public buildings fromBritishColonial Periodbuilt by cutyellowstone;court,postofficeanddistrictofficebuildingandpolicestation,AcenduChurch,AcenduFountainfromtheVenetianperiod,historichotels,commercialbuildingslike small shops, coffee houses, education buildings,Ottoman and Venetian aqueducts, oil mill, CMC housesandbuildings,migrant houses, orange groves, date, andwalnuttreesarethemainelementsthathavemonumental,architectural, socio-cultural values and constitute thetraditional urban texture, the cultural mosaic of Lefketogetherwiththetraditionalhouses(Figure6).

There were four khans (inns) in the traditional towncentre. However, none of them have survived. Besides,Pir PaşaMadrasa and the sıbyan (primary) school werethe other buildings of the Ottoman period in the town(Bağışkan,2018,pp.211–218).

Thehistoric towncentreof Lefkehasan identity thatreflectspredominantlythearchitecturalcharacterofbothOttoman and British periods. Although Lefkewas underOttomanadministrationfor307yearsandwasoneoftheadministrative centres during this period, it has variousdifferentiations from the traditional centres of OttomantownsinAnatolia.Forinstance,buildingssuchasbedesten(covered bazaar), külliye (religious complex), arasta(shops), and aşhane (soup kitchen) are the elements oftraditionaltowncentresofAnatolia(Günay,1999;Bektaş,2007; Kuban, 2017) and some can be also found in the

Figure 5. Grid organization of CMC houses in Yeni Karadağ. Source: reproduced from General Surface Map of Cyprus Mines Corporation Mavrovouni Village, 1952, Xero: O.S.A., Drawing Number: A-3111-3, 30.12.1952.

Figure 6. Examples of elements of traditional urban fabric of Lefke. (a) District office, court and post office. (b). Police Station and Coronation Memorial. (c) British Period Coronation Memorial. (d) Vasıf Palace (old hotel). (e) Direk hotel. (f) Aqueducts. Source: Makbule Oktay, March & April 2019.


traditionalcentreofNicosia,buttheydonotexist inthetraditionaltowncentreofLefke.Thismightberelatedtothesizeandpopulationofthetown.

The buildings which have no relation to the existingtexturewereinjectedtothetownduetothetimeelapsed.The four-storey Social Housing Apartments built by thegovernment in 1991, the three ormulti-storey buildingsbuilt at the heart of the single-storey commercial areastandoutasforeignstructuresthatcannotintegratewiththetraditionaltexture(Figure7).

Traditional Houses of Lefke Ingeneral,traditionalhousesinLefkearesingleortwo-

storeymud-brickhouseswithtiledgableorhippedroofs.Someofthetwo-storeyhouseshaveprojectingbays,somehaveexterior sofa/sündürme (hall)as semi-openspaces,some have an interior sofa/sündürme, and some havebalconies.

The architectural and urban pattern of Lefke mostlyreflectstheOttomancharacter.However,themulti-culturalenvironment, climate, and socioeconomic conditionshavebeeneffectiveon thehouses, consequently, houseformations experienced slight transformations andbecameasynthesisyetpreservedtheirOttomanidentity(Kırşan,1998;Oktay,2000a). Lackofdata related to thehousesandthesettlementfabricbeforethe19thcenturyprecludeacademicalinsighttobehad(Kırşan,1998).

Thehousesaremainlyattachedeventhoughtherearedetachedhouses.Housesaresituatedalongthestreetanddefinethestreetborder.Thesehouseshavebackgardensand some also have side gardens. Different than theexamplesof two-storeyOttomanhouseswithprojectingbay, the front garden appears as another element oftraditionalLefkehouses(Kırşan,1998;Oktay,2000a,Oktay,2000b).Servicespacesaresituatedinthebackgardenandaccesstothesespaceswasfromthegarden.

House forms adapted according to the topography.Houses that are one-storey on the street side and two-

storeyon thegarden side canbe seen in regionswherethe topography is inclined (Kırşan, 1998, p.500). Thesetypes of houses are common in Karşıyaka and Aplıçneighbourhoods.

Someofthehouseswhichwerebuiltafter1571reflectthecharacteristicsofOttomanArchitecture.Asitisstated,the‘TurkishHouse’cametotheislandaftertheOttomanconquestofCyprusin1571andbecameatypicalhouseofthemaintowns(Eldem,1954,p.11).ThesehousesarethesymbolsoftheOttomanadministrationontheisland.

Thesofaandroomsonbothsidesofthesofa,thatcanbeeithercloseoropentothegardenattheback,constitutethemainhouseunit.Thesofa isdirectlyaccessiblefromthe street and the garden is accessible from the sofa.Accesstotheupperfloorisfromthestaircasewhichcanbe situated either in the sofa or outside. Some of thehouses have semi-open spaces – riwaq– on the gardenside.(Kırşan,1998;Oktay&Tomak,2019)

Housesthatbelongtowealthyfamiliesaretwo-storeywithprojectingbayandsituatedinbiggardenswhilethehouses that belong to modest families are one-storey.Therewere fewwealthy families in Lefke, their housesare similar to each other since they used each other’splantypologyasamodelandcontributetothespreadingof the typology. In the1930s, ‘fake columns’ started toappear on the façades indicating that the houseswerebuilt by Greek Cypriot builders (Kırşan, 1998, pp.502–503).Therearealsotwo-storeyhouseswithabalconyonthe first floor, above the entrance doors. These housesbelongtoaperiodthattheprojectingbaywasreplacedbyabalconyduringtheBritishPeriod(Pulhan&Numan,2005).

Unlike traditional Ottoman houses in Anatolia, theexamplesofthree-storeytraditionalhousesdonotexistinLefke.Therefore,theusageofthegroundfloorasservicefloor,middleflooraswinterfloorandtheupperfloorassummer floor that can be seen in the Ottoman HouseexamplesinAnatoliadonotexistinLefke.Similartowhat

Figure 7. Examples to the buildings which have no relation to the existing texture of traditional pattern of Lefke town centre. (a) Four-storey social housing apartments. (b-d). Multi-story buildings at the town centre. Source: Makbule Oktay, March 2019.



Yükselen (1999) states, it is observed that the groundfloorsofthehousesinLefkealsofunctionasmainfloors,notasservicefloors.

Traditional houses in Lefke and Anatolia differregardingprivacyconcernstoo.Inthelatter,thegroundfloorsof thehousesareeitherbuiltwith solidwallsorsmall openings and are positioned above the eye levelsothatpeoplewhopass throughthestreetcannotseeinside (Günay, 1999). Neither of these approaches canbeseenintheexamplesofLefke.Onthecontrary,thereareopeningsongroundfloorsinthesameproportionasthe openings on the first floor and these openings arenotpositionedabovetheeyelevel.However,othercasesalso exist where window sizes were enlarged and/orextendedtotheeyelevelovertime(Yıldız,1998;Oktay& Tomak, 2019). Therefore, it can also be argued thatthe importance given to the privacy may have alteredthroughoutthetime.

With these aspects, examples of Ottoman houses inLefkearesimilartotheexamplesinNicosia.However,two-storeytraditionalOttomanHouseswithprojectingbayinNicosia and the same type in Lefke slightly differ in fewaspects. The traditional houses of Nicosia have definedbordersatthebackyardswhiletraditionalhousesinLefke

extendtoandconnectwiththeorangegrovesatthebackyards. Besides, some examples of two-storey traditionalhousesinNicosiawerebuiltontheremainsofLusignanorVenetianbuildings (Yıldız,1998;Pulhan&Numan,2006)and constitute hybrid identities. However, as a result oftheinterviewswiththecurrenthomeownerswhoarethedescendantsandtherelativesoftheactualhomeowners,itisfoundthatallofthetwo-storeytraditionalhouseswithaprojectingbayinLefkewerebuiltbytheirownersfromthescratch(Figure8).

Today, it is seen that some of the traditional housesarestillinpropercondition,yetsomearedamaged,somepartially damaged and some even demolished. ManyreasonsmightpreventtherestorationandconservationofthetraditionalhousesinLefkeandmultipleownershipisoneofthem(Oktay&Tomak,2019).

Ali Kayımzade HouseAliKayımzadeHouseinFadılNekipzadeStreetislocated

insidethe1stdegreeprotectedarea.Thehousewasbuiltin1940andwaslistedin1999.Itwasrecentlyrenovatedandthereisnostructuraldamageonthebuilding(Figure9).Thishouseisnotinconstantuse.It isusedonlyonacertaindayoftheweekandsometimesattheweekends.

Figure 8. Two-storey traditional Ottoman houses with projecting bay in Lefke. Source: Makbule Oktay, March & April 2019.


Building Plot – Building Relationship Thehouseispositionedparalleltothestreetanddefines

thestreet. It is locatedatthecorneroftheplotandthegardencoversthesideandback.Thehouseisattachedto

anothertwo-storeyhouseonthesouthfaçadewhilethenorth façade is facing thesidegarden (Figure10).Therearetwoentrancestothehousefromthestreet.Thefirstentranceisdirectlyfromthestreettothegroundfloorsofaandthesecondentrance is fromthesideto thegarden.Comparedtothemainentrancedoor,thegardendoorislower,narrower,andsimpler.

Plan Typology and Spatial Use The house is an example of a two-storey inner sofa

type which is one of the four main types that Eldem(1954) has identified (Figure 11). On the ground floor,thereisoneroomonbothsidesofthesofa-oraslocallycalled ‘sündürme’. In this type of houses, sofa on theground floor acts as a functional transition area thatprepares people from public space to enter into theprivate territory. AU-typewooden staircase located inthesofaleadsuptotheupperfloorsofa.Accesstothecourtyard is from the room on the north of the sofa.Previously,alltheroomsonthegroundfloorwereusedaslivingspaces.Formerly,thesofawasusedasasittingandtransitionspace,roomonthenorthofthesofawasused as a daily sitting room and a room on the southofthesofawasusedasaguestsittingroom.Currently,whilethetworoomsstillfunctioninthesameway,theroomonthesouthofthesofaservesasstorage(Figure12).

The kitchen, the bathroom, and the toilet were theauxiliary rooms – service spaces – made of adobe andwere attached to themain building. These spaceswereonlyaccessiblefromthegarden.Withthechangesmade,directpassagetothekitchenfromthesofawasprovided.The adobe bathroom and toilet were demolished andreplacedbyatoiletandbathroom,anddirectaccesswasprovidedfromthekitchen.

Onthefirstfloor,thereisasofaandtworooms.Duringthechildhoodofthehomeowner,theroominthenorthwas themaster bedroom, the room in the southwas achildren’sbedroomandthesofawasusedasasittingareaandtransitionspace.However,asthenumberofchildrenincreased,thesofawasthenusedasabedroom.Now,itisagainusedasasofa(Figure13).

UnliketraditionalhousesinAnatolia,theroomsinthishousedonotincludeareaslike‘sekialtı’(shoecupboard)and elements like ‘yüklük’(wardrobe). Besides, ‘ocak’(fireplace)which is a common element of rooms in thetraditionalhouses inAnatolia isonlyseen in thekitchenof this house. According to Kuşçu and Kuşçu (1996),the absence of this type of spaces was the impact ofWesternisation on a traditional Turkish house in thenineteenthcentury.Similarly,Yıldız(1998)claimsthatthetraditionalOttomanhousesinCyprusstartedtotransforminthe18thcentury.

Figure 9. Ali Kayımzade house. Source: Makbule Oktay, March & April 2019.

Figure 10. Building plot – building relationship, site plan. Source: Makbule Oktay, December 2018.



Façade Features Themostprominentfaçadefeatureinthishouseisthe

projectingbay(Figure14).Projectingbayhasnarrowand

longwindowswithwooden shutters. It is the extensionof theupper sofa to thestreet.Thisextension functionsbothsociallyandclimatically.Onthefrontfaçadesfacing

Figure 11. (a) Ground floor plan. (b) First floor plan. Source: Makbule Oktay, December 2018.

Figure 12. (a, b) Ground floor sofa views. (c) Ground floor room view. (d) Kitchen view. Source: Makbule Oktay, November 2018.

Figure 13. (a, b) First floor sofa views. (c, d) First floor room views. Source: Makbule Oktay, November 2018.


the narrow streets, this mass overlooks the street,enablesexteriorairtocirculateinsidethehousethroughtheopeningson twooppositesurfacesandon the frontsurface. Besides, these openings allow homeowners towatchthelifeonthestreet.Thisstructureextends70cmtothestreetandissupportedbywoodenbuttresses.

Thefrontfaçadeorganisationofthehouseissymmetric.Theentrancedoorofthehouseissituatedinthemiddleofthefaçadeandtheprojectingbayisabovetheentrancedoor.Ontherightandleftsideofboththeentrancedoorandtheprojectingbay,therearefourrectangularwindows.Ground floor and upper floorwindow sizes are 108 cm× 169 cm, and 108 cm × 192 cm, respectively.Windowsystems are casement and vertical slider - guillotine. Allwindowshavewoodenshutters.

Thesizeofthemainentrancedooris171cm×290cm.Thereisaglasssectionontopofthewoodendoortoenablethedaylight to reach the sofa.Adecorative iron insert ispositionedinfrontoftheglasssection.Thedimensionofthegardendooris125cm×171cm.Theroomdoorsarewoodendoorswithdoublewings.Therearefixedglasstopsectionsontheupperpartofthedoors.Thedoorhandlesof the rooms aremadeofwoodwhile the entrance andgardendoorknockersaremadeofiron(Figure15).

There is a 210 cm highwall that runs parallel to thestreet and separates the courtyard from the street. Thehigh garden wall, which is related to street-courtyarddivision and associated with privacy, is similar to theexamples inAnatolia.Whilethespacebehindthewall ishiddenandcannotbeseenwhilepassingby,thetreesandflowersthatriseabovethewallandoverflowtothestreetgivecluesaboutthelifeinside.

Figure 14. (a) North façade and west – entrance façade of the house. (b) Projecting bay. (c) West – entrance façade of the house. Source: Makbule Oktay, December 2018 & March 2019.

Figure 15. (a) Main entrance door. (b) Main entrance door detail. (c) Garden entrance door. (d) Garden entrance door detail. (e) Example of interior door. (f) Example of interior door detail. Source: Makbule Oktay, November 2018.



Building Materials and Construction Technique Mud-brick,timber,bamboomat,and localmarbleare

themainbuildingmaterials of theAli Kayımzadehouse.Thehouseisamasonrystructuremadeofmud-brick.Thethicknessoftheadobewallsis50cm.Wallsareoriginallyplasteredbygypsumbutnowarepaintedwhite.Thefloorsofthehousearecoveredwithmarble.Theceilingofsomerooms consists of rounded, some rooms of rectangularwooden rafters. Rafters are situated on load-bearingmasonrywallswithapproximately25-35cm intervals. Ingeneral,thedimensionoftheroomshasbeendeterminedby the dimension of the rafters. The upper floor ceilinghas a bamboo mat on wooden rafters and marble onthe bamboomat. The roof is a gable roof claddedwithMarseilletiles(Figure16).

Sevilay Paşazade HouseSevilayPaşazadehouseislocatedontheFadılNekipzade

Streetandislocatedinsidethe1stdegreeprotectedarea.Thehousewasbuilt in1927andwas listed in1999. It isin continuoususeandno structuraldamage isobserved(Figure17).

Building Plot – Building Relationship Like the aforementioned Ali Kayımzade house, this

house is located parallel to the street and defines thestreet. On the backside of the house, there is a two-acrecitrusgarden.Thehouse is locatedatthecorneroftheplot, attached to aneighbouringhouse in thenorthdirection and detached from the south direction wherethereisapassagetothebackyard(Figure18).

Plan Typology and Spatial Use Thehouse,whichwasbuiltasatwo-storeyhousewas

thendividedintotwohouses,aslowerandupperhouses.The lower floor is rented usually to students while theupper floor is inhabited by the homeowners. There aretwo separateentrances to thehouse. Thefirst entranceis directly from the street to the groundfloor sofa. Thisentrance acts as the entrance of the lower house. Thesecond entrance is from the garden door at the side ofthehouse.Fromthisdoor,thereisaccesstothestaircasewhichhasbeenbuiltatthetimewhenthehouseisdividedintotwoindividualhouses.Thestaircaseleadstotheupperfloorentrancedoor.

Figure 16. Building materials. (a) Ceiling materials. (b) Floor material. Source: Makbule Oktay, November 2018.

Figure 17. Sevilay Paşazade house. (a) South and east façades. (b) East façade. Source: Makbule Oktay, March 2019.


Thehouseisatraditionaltwo-storeyinnersofatypewithaprojectingbay(Figure19).Onthegroundfloor,thereisasofainthemiddle,tworoomsonthesouthofthesofa,oneroomonthenorthandaspiralstaircasewhichleadstotheupperfloor.Beforethechanges,therewasaccesstothebackgardenfromthesofa.Whenthebuildingwasdivided,akitchen,abathroom,andatoiletwereaddedtothegroundfloor,whichareaccessiblefromthesofa.Therewere five single-storey service spaces made of adobe

locatedinthegarden.Thesewere‘alttanyanmahamam’–bathwithfloorheating,‘soğukluk’-coolingroom,kitchenwith an oven in it, storage and laundry. Four of theseroomsweredemolishedbythehomeownerswhileoneofthemisstillusedasastorage.

Intheformeruseofthehouse,onthegroundfloor,theroomonthenorthofthesofawasusedasaguestsittingroomandtheroomonthesouthwasfunctioningasadailysittingroom.Thedaily sittingroomwasprojectedabouttwometrestoenabletheconstructionofahearth.Then,when the house in the neighbouring plot was about tobebuilt,thesizeoftheroomwasreducedandtheroombecame aligned with the upper floor. In the followingyears,theguestsittingroomanddailysittingroomwereconvertedintobedrooms.

Before the changes, there were a sofa and threerooms on the upper floor. During the childhood of thehomeowner,theroomonthenorthwasaguestbedroom,the room facing the garden was a children’s bedroom,thelargeroomfacingthestreetwasthemasterbedroomand the sofawas a sitting area.When the buildingwasconvertedintotwodifferenthouses,anouterstaircasetoprovideaccess to theupperfloor,a terrace,akitchen,abathroom,andatoiletwereadded.Theentranceof theupperfloorisprovidedbyconvertingtheexistingwindowof the sofa into a door. The sofa sustained its function.Thefirstroomonthesouthofthesofaisthelivingroom,the second room is the bedroom, and the roomon thenorth of the sofa is a bedroom (Figure 20). The spaceconfigurationsand interviewswiththehomeownersandlocalsandexistingliterature(Kırşan,1998;Yükselen,1999;

Figure 18. Building plot – building relationship, site plan. Source: Makbule Oktay, March 2019.

Figure 19. (a) Ground floor plan. (b) First floor plan. Source: Makbule Oktay, March 2019.



Oktay, 2000a; Oktay, 2000b; Oktay and Tomak, 2019)revealed that the rooms in the traditional Lefke houseswerenotmultifunctional.

IncontrasttotheexamplesinAnatolia,similartotheAliKayımzadehouse,thereisno‘sekialtı’.Therewasanarrowcloset between the master bedroom and the children’sbedroomwhichcouldhavebeenasmall‘yüklük’.However,itwastransformedintoadoorbythecurrentusers.Nowit

isashelfonthebedroomsideandatelevisionunitbythelivingroomside.

Façade Features Themostnoticeablefaçadefeatureofthishouseisthe

projectingbayaswell(Figure21).Itisprojectedabout115cmandissupportedbywoodenbuttresses.Thesymmetryisdominantonthefrontfaçade.Theentrancedoor is in

Figure 20. (a) First floor sofa view. (b) First floor room view. (c) Staircase. Source: Makbule Oktay, November 2018.

Figure 21. (a) South façade and east – entrance façade of the house. (b) Projecting bay. (c) East – entrance façade of the house. Source: Makbule Oktay, March 2019.


themiddleofthegroundfloor.Aprojectingbayislocatedabovetheentrancedoor.Therearefourwindowsontheprojectingbay,twoofwhichwereonthefrontfaçadeandoneoneachsidefaçades.Therearefourwindowsonthefront façade; on each side of the entrance door on thegroundfloorandtwooneachsideof theprojectingbayontheupperfloor.Thewindowsarerectangular.Thesizeof the front windows of the projecting bay are 100 cm× 82 cm. The upper floor and the ground floorwindowdimensionsare106cm×166cmand114cm×145cm,respectively.Window systemsare casement and verticalslider-guillotine.Allwindowsinallfaçadeshavewoodenshuttersexceptfortheadditionalspaces.

Theentrancedooris145cm×332cm.Thereisaglasssectionontopofthedoor.Adateiswrittenonadecorativeironwindowinsertwhichispositionedinfrontoftheglasssection. The door is a combination of glass and wood.There isayellowcut-stoneframe,resemblingcolumns–‘fakecolumns’,aroundtheentrancedoor.Theroomdoorsaredouble-wingwoodendoors.Therearefixedglasspartsontheupperpartofthedoors.Thedoorhandlesaremadeofwoodwhile the entrancedoor knock ismadeof iron(Figure22).

Building Materials and Construction Technique Sevilay Paşazade house is a masonry mud-brick

structure. Mud-brick, timber, bamboo mat, and localmarbleare themainbuildingmaterials.Asexplainedbythe homeowner, the earth where the house is situatednowisusedtoproduceanadobefortheconstructionofthehouse.Thethicknessoftheadobewallsis50cm.Thewallsusedtobeplasteredwithgypsumarenowpaintedwhite. The upper floor of the main building is coveredwithtraditionalmarbleandthelowerflooriscoveredwithmarble.Thefloorofthesofaonthefirstfloorwasreplacedwithwoodenparquet.Thebuildingmaterialoftheservicespacesandadditionsarebrickandfloorsaretiled.

Theceilingonthefirstfloorconsistsofabamboomatlaid on rectangular wooden rafters (Figure 23). Raftersare situated on load-bearingmasonry walls. Rafters arelocated on two different directions on the upper floorsofa.Mainlytheyaresituatedonthemasonrywallswhilesomeof themplaced on awoodenbeam. The intervalsbetweenraftersareroughly25–35cm.Thegroundfloorceilingwaschangedtofibreboard.Theroofisagableroofandcoveredwithtraditionalterracottatiles.

Tosumup,AliKayımzadehouseandSevilayPaşazadehouse are two examples of traditional Ottoman housesthat were built in the British Period. Although plantypologiesofthetwohousesaresimilar,theydifferentiatebychangesinplanorganisationsandspatialusage.Intheformer,whichisinuseatcertaintimes,thechangeislesscomparedtothesecondhousewhich is inconstantuse.Byconsideringthesetwoexamples,itcanbearguedthatcontinuoususemightnecessitatemorechange.Also,thereasonforthechangecanberelatedtothedecreaseinthenumberofusers,aswellas foreconomic reasons.Thus,these cannot be generalized unless more examples areinvestigated.

Byconsidering these twoexamplesand theones thathave been covered in previous studies (Kırşan, 1998;Yükselen, 1999; Oktay, 2000a; Oktay, 2000b; Oktay andTomak,2019),spatialorganisationsandformerfunctionsof the spaces suggest that the rooms in the traditionalLefkehouseswhichwerebuiltintheBritishPeriodwerenotmultifunctionalspacesunliketheonesinAnatolia.Inbothhouses, the service spacesweredemolished and rebuiltusingup-to-datebuildingmaterials.Materialchangesandadditions which have been made according to today’sneeds caused differentiation in the three-dimensionalcompositionand identityof theSevilayPaşazadehouse.Sincebothhousesareinuse,theyareingoodstructuralcondition(Table1).

Figure 22. (a) Main entrance door. (b) Example of interior door. Source: Makbule Oktay, November 2018.

Figure 23. Building materials. (a) Ceiling materials. (b) Floor material. Source: Makbule Oktay, November 2018.



In general, these types of houses exhibit similaritieswiththerestofthetraditionalhousesinLefkeregardingbuilding plot-building relations, spatial organisation,buildingmaterial,andconstructiontechniques.Themain

difference between these houses and the rest is theprojectingbayandtheexistenceofthefrontgardenwhichis found in someof the traditional houses.None of thetwo-storeyhouseswithprojectingbayhaveafrontgarden.

Table 1. Analysis of Ali Kayımzade house and Sevilay Paşazade house. Source: Makbule Oktay, April 2019



Onlyoneofthemhasarecessedentranceterrace.Besides,noneofthesehousesaresettledoninclinedtopography.

ConclusionThetraditionalhouseswhichreflectthetracesoftheperiod

inwhichtheywerebuiltarethemostimportantphysical,tangiblevaluesthat transmit thetracesofsocioeconomicstructure, culture, and history of the societies to futuregenerations. Therefore, these values should be studied,preserved and maintained. The declaration of protectedsiteandachievingtheCittaslowstatuswereimportantyetinsufficientstepstowardsthepreservationofarchitecturalheritage values in Lefke. The existing problems can belistedaslackofinterestandawareness,lackofinvestment,economicdeficiency,andlackofusers(includingtourists).These are all linked together and any progress in one ofthemwouldtriggertherest.Preservation,conservationandrehabilitationofthehistoricfabriccanbeachievedwithaholisticapproachthatincludes;theregularinspectionandpunishment with fines for the wrong implementationswhich do not consider the existing rules and regulationsintheprotectedarea,educationofthesocietytoincreaseawarenessonculturalheritagevalues,programmestotrainthetraditionalbuildingmastersandcraftsmen,encouragingandfinanciallysupportingpeopletoconservenotonlythetraditionalhousesbutallthetraditionalbuildingsandenablethemtobeusedforpublicfacilitieswhereitispossible.Thelatterwillalsocontributetopreventingthedecaycausedbytheabandonmentofthebuildings.Offeringnewfunctionsto the traditional buildings will also bring attraction andlife to the historic town. Priority should be given to theutilizationof theexisting traditionalbuildings rather thaninjectingforeign images intothetraditionalpattern.Localauthorities, non-governmental organisations, specialistsfrom related professions, and society should work incollaboration to determine the necessary planning andconservationapproaches.Oneoftheinitialstepsshouldbethedetaileddocumentationofthetraditionalbuildingstobeabletoaccuratelyconductthistypeofcomprehensiveplanning.

Havingarichhistoricalandculturalheritage,Lefkehastheopportunitytousethesevaluesfortourismpurposesthatcouldhelptheeconomicdevelopmentoftheregion.Development can be achieved by preserving existingheritagevalues.Lefkehasnotyetreachedthelevelwhereit couldbe in tourism. It is crucial to raiseawarenessofthe importanceandthenecessityof therestorationandpreservation of buildings in historic environments forculturalsustainability.

Traditional houses of Lefke are examples of OttomanArchitecture built in the British Period and represent aparticularperiod.Theyarethesymbolsofthetownandpart

ofitsidentitythatdeserveattention.Thisstudycontributesto the literatureof traditionalOttomanArchitectureandtraditional houses of Cyprus in general and traditionalhousesofLefkeinparticular,mainlybydocumentingthearchitecturalcharacteristicsandspatialusethroughfieldstudy. It isbelievedthattheinformationprovidedinthisstudywill shed lighton theunderstandingof specificallytwo-storeytraditionalhouseswithprojectingbayofLefke.This study can also contribute to future studies whichmight aim to investigate the typology of these houses,whichisbelievedtobevital.

ReferencesAhunbay,Z.(2011).Tarihiçevrekorumaverestorasyon(6.Baskı).

YemYayın.Asatekin,G.(2005).Understandingtraditionalresidentialarchi-

tecture inAnatolia. The JournalofArchitecture,10(4), 389–414.

Bağışkan, T. (2018). Kıbrıs’ın geçmişine yolculuk. Kıbrıs TürkYazarlarBirliğiYayını.

Bektaş,C.(2007).Turkishhouse.BileşimPublisher.Beratlı,N.(2002),Lefkesevgilim:Anılar.IşıkKitabevi.Eldem,S.H.(1954).Turkishhouseplantypes.İstanbulTechnical

University.Feilden,B.M.(1994).Conservationofhistoricbuildings.Butter-

worthArchitecture.Feridun,F.K.(1976).Lefkekasabasınınsosyo-ekonomikyapısıve

göçler[Basılmamışbilimuzmanlığıtezi].HacettepeÜniversi-tesi,NüfusEtütleriEnstitüsü.

Ferlison,İ.(1986).AdımadımLefkeveyöresi[BasılmamışMezu-niyetTezi].TürkÖğretmenKoleji,Kıbrıs.

Gunnis,R.(1973).HistoricCyprus(3rded.)K.Rüstem&Bro.Güçhan,N.Ş.(2018).Historyandcharacteristicsofconstruction

techniquesused in the traditionaltimberOttomanhouses.InternationalJournalofArchitecturalHeritage,12(1),1–20.

Gürkan,H.M. (2008). Kıbrıs’ın sisli geçmişi: Toplu eserler – 6.GaleriKültürYayınları.

Günay, R. (1999). Türk ev geleneği ve Safranbolu evleri. YapıEndüstriMerkeziYayınları.

Hill, G. (2016). Kıbrıs tarihi: Osmanlı ve İngiliz idaresi dönemi1571-1948.TürkiyeİşBankasıKültürYayınları.

Keshishian, K. K. (1993). Romantic Cyprus: Everybody’s guide(17thed.).Printco.

Kırşan, Ç. (1998). Lefke’nin kent dokusu ve evleri üzerine birçözümleme.KıbrısAraştırmalarıMerkeziYayınları,Gazimağu-sa,DoğuAkdenizÜniversitesi,IV,487–506.

Kuban,D.(2000).Tarihiçevrekorumanınmimarlıkboyutu:Kur-amveuygulama.Yapı-endüstriMerkeziYayınları.

Kuban,D.(2017).Türkahşapkonutmimarisi:17.–19.yüzyıllar(2.Basım).TürkiyeİşBankasıKültürYayınları.

Kuşçu,H.&Kuşçu,O. (1998). TheMansionofHasanKurtoğluinAmasya.S. Ireland&W.Bechhoefer(Eds.),TheOttomanhouse,papersoftheAmasyasymposium24–27September1996(pp.95–102).London,BritishInstituteatAnkara.http://www.jstor.org/stable/10.18866/j.ctt1pc5grs.23

KüçükermanÖ.(1996).Turkishhouse:Insearchofspatialidenti-ty(5thed.).PromatBasımYayın.


[MapofLefke][map].(Unknown).MunicipalityofLefkeArchive.Oktay,G.(2000a,Nisan).Lefkeyöresindeeskieserlerebirbakış.

LefkeGazetesi,3,15.Oktay,G.(2000b,Mart).Lefkeyöresindeeskieserlerebirbakış.

LefkeGazetesi,2,26.Oktay,M.&Tomak,Ö.G.(2019).Gelenekselmimariyebakış:Ge-

lenekselLefkeevlerinebirörnek.O.Gemikonaklı,M.Oktay&T.Oktay(Eds.),1.LefkeKentSempozyumu,Sempozyumbildi-riler kitabı-1 (ss.298-313). TipografART Basım Yayın, LefkeBelediyesiYayınları-1.

O.S.A. (Cartographer). (1952). Mavrovouni Village [map].1:1,000.DrawingNumber:A-3111-3, 30.12.1952. Xero, Cy-prus:CyprusMinesCorporationGeneralSurvey.

Öztek,E.(1989).Lefkekentmerkezidüzenlemeprojesi.KKTCŞe-hirPlanlamaDairesi.

PRIO Cyprus Centre. (n.d.). International displacement in Cy-prus:Mappingtheconsequencesofcivilandmilitarystrife.RetrievedApril 15, 2019, fromhttp://www.prio-cyprus-dis-placement.net

Pulhan,H.&Numan,İ.(2005).Thetransitionalspaceinthetra-ditionalurbansettlementofCyprus.JournalofArchitecturalandPlanningResearch,22(2),160–178.

Pulhan,H.&Numan, İ. (2006).The traditionalurbanhouse inCyprus as material expression of cultural transformation.

JournalofDesignHistory,19(2),105–119.Rapoport,A.(1969).Houseformandculture.Prentice-Hall.TRNCOfficialGazette.(1999,July3)(81),693–695.TRNCOfficialGazette.(2014,February14),(34),127,278–281.Tuztaşı,U.&Aşkun,İ.Y.(2013).Functionalexplanationsregard-

ingthecommonqualitiesofthe“OttomanHouse”andthe“AnatolianHouse”within thecontextof the idealizationofthe“TurkishHouse”.Bilig,66,273–296.

Türeli,İ.(2014).Heritagisationofthe“Ottoman/TurkishHouse”in the 1970s: Istanbul-based actors, associations and theirnetworks. European Journal of Turkish Studies, 19. http://journals.openedition.org/ejts/5008

InternationalCouncilonMonumentsandSites.(2020,October28).

https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/vernacular_e.pdf

Yıldız,N.(1998).OttomanHousesinCyprus.S.Ireland&W.Bech-hoefer(Eds.),TheOttomanhouse,papersoftheAmasyasym-posium24–27September1996(pp.79–88).London,BritishInstituteatAnkara.http://www.jstor.org/stable/10.18866/j.ctt1pc5grs

Yükselen,Ç.K.(1999).Lefke’ningelenekseldokusununsüreklil-iğini sağlayan etkenler ve CMC gerçeği. Halkbilimi Has-Der,47,48–57.



1Department of Architecture, Gazi University Faculty of Architecture, Ankara, Turkey2Department of Architecture, Bingöl University Faculty of Engineering and Architecture, Bingöl, Turkey

Article arrival date: March 11, 2019 - Accepted for publication: December 26, 2020

Correspondence: Pınar DİNÇ KALAYCI. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):27-38

DOI: 10.14744/MEGARON.2020.77674

Transmitting Values From Past To Future: A StrategicProgram Inquiry For Ankara Victory Square (Zafer Meydanı)

Değerlerin Geçmişten Geleceğe Aktarımı:Ankara Zafer Meydanı için Stratejik Program Araştırması

Pınar DİNÇ KALAYCI,1 Dilek AYBEK ÖZDEMİR2

Ayrıcalıklı kentsel mekanlar için uygun gelecek senaryolarının belirlenmesi, bu mekanları özgün yapan geçmiş zaman değerlerinin çözümlen-mesi ile yakından ilişkilidir. Geçmiş kullanımlar ile şimdiki program arasındaki farklılıklar, toplumların sosyokültürel değişimlerinin izlenebilme-sinin yanı sıra fiziksel çevreler için gelecek senaryolarını da olanaklı kılmaktadır. Bu çalışma, 1920’li yıllardan bu yana Ankara kent merkezinde önemli bir rolü olan Zafer Meydanı’na odaklanmıştır. Mimari programlama, kentsel çevreler de dahil olmak üzere, mekânsal değerlerin gelişti-rilmesi disiplinidir, dolayısıyla çalışma üç adımlı bir programlama modeli sunar: meydanın geçmiş kullanımlarına odaklanır (tarih çalışması), mekânın şimdiki durumunu irdeler (yerinde analiz) ve olası bir programın referans olarak kullanacağı değerleri belirler (stratejik programlama). Çalışma, meydan için bir vizyon önermesi sunar ve kamusallık, kültür, yeşil, esneklik, rahatlık, ekoloji, referanslar ve bütünleşme değerlerini kent-sel mekânın geçmişini geleceğine bağlayacak temel değerler olarak önerir. Bir sonraki aşama olan işlevsel programlama için de öneriler sunar. Bu çalışmada sunulan üç adımlı programlama modeli (tarih araştırması, yerinde analizler ve programlama), tüm araştırmayı değerlere yön-lendirir, bu da öneri modelin özgünlüğünü oluşturur. Zafer Meydanı’nın şimdiye kadar sınırlı sayıda tarih çalışmasının konusu olması nedeniyle bu çalışma, söz konusu kentsel değerin tarihteki özgün değerlerini teşhis etmeye ve bu değerlerin gelecek senaryolarına ve gelecek tasarımlara aktarılmasına adanmıştır.Anahtar sözcükler: Ankara Zafer Meydanı; mimari programlama; tarih; kentsel miras; kentsel mekan.

ÖZ

Visioning the future of a significant urban space should be done via a thorough inquiry process, a process of decoding the values and meanings that make that urban space unique. Differences between the present/ongoing program and the specific past uses in these spaces display the socio-cultural changes of societies as they also facilitate the sound base for future scenarios. The present study focuses on The Victory Square (Zafer Meydanı), a meaningful urban space located in the city center of Ankara since 1925. Architectural programming is considered as a potential for promoting the values of spaces including urban areas. Accordingly, the present study proposes a 3-step programming model; focusing firstly on the past uses of the square (history), secondly the current conditions of the space (on-site analyses), and finally the value list to which a possible program should be referring (the strategic program). The study proposes a vision statement and considers public use, culture, greenery, flexibility, comfort, ecology, references, and integration as the main values that transmit past uses to future projections for the specific urban space. Recommendations for functional programming, which is one step further, have also been addressed. The 3-step model (historic inquiry, on-site analyses and strategic programming) presented in the study gathers the inquiry process around values, therefore the proposed model consists the originality of the study. Besides, Victory Square has been subject to limited number of research in the field of history up to now, therefore this study was devoted to diagnosing and transmitting the values that this unique space had in history to visionary scenarios and designs.Keywords: Ankara Zafer Meydanı (Ankara Victory Square); architectural programming; history; urban heritage; urban space.

ABSTRACT

https://orcid.org/0000-0002-1932-9477

https://orcid.org/0000-0002-5474-5011

IntroductionSpecific urban spaces, like squares, parks, buildings

anddistrictswhichhavehistorical importanceconstituteaccumulated memory of cities, citizens, national andinternational culture. Preserving such places for futuregenerationsisacriticalissuesincetheyareconsideredastheliving witnesses of traditions (ICOMOS,1964).Erasing,altering,destroyingeffectsoftimeandsocietiesmayharmthe original meaning of places as they may open suchareas vulnerable to inappropriate purposes. Therefore,profiling the past uses of places become important inplanning / programming, in visioning an appropriatefuture. Sustaining these places without devaluing theirqualitiesanddrawinghabitable futures for themrequirespecial efforts going further than mere restoration,preservation and renewal studies. Contribution from all sciences and techniques is expected for safeguarding such places(ICOMOS,1964,Article2).

Architecturalprogramming,orbriefingasitiscalledinsome literature,hasbeenconsideredasan integralpartof building delivery cycle since 1950s. Post-OccupancyEvaluation, Building Performance Research andEvidence-Based Design approaches have been allies ofprogrammingstudies;allfocusonbettermentofhuman-built environment relationships (Hill, Preiser & Watson,2012;Preiser&Vischer,2005;Hamilton&Watkins,2009).Architectural criticismhas been addressed to be relatedwithperformanceevaluationsofbuildingsaswell(Preiseretal,2015).Themaingoalofarchitectural programming is statedas;definingexpectationsbothqualitativelyandquantitatively.Amongthefivepossiblemodels,theurban,strategic and functional programs are directly relatedwith the formation of main decisions about physicalenvironments whereas fit-out program is related withthe layout of interiors and the operational program isabout maintenance and management issues (Blyth &Worthington2010.a).

Considering the fact that the facility programming approachesatearlytimes(60s)turnedtheirinterestfromfunctional issues tovaluesandmissionsoforganizationsduring 1980s and became architectural programming (Preiser, 1985; Hershberger, 1985; Duerk, 1993; Dinç,2002), present study proposes the program inquiry andits processes as one of the techniques thatmight servesafeguarding historic urban environments. A strategicprogram inquiry for the Victory Square (Ankara-Turkey),oneoftheurbansquaresthatplayedimportantroleinthe20thcenturyofAnkara,willbepresented.Thestudyaimstoexemplifyhowsuchprogrammingstudiescanfocusonoriginal meanings of places, meaning transformations/deteriorationsandprovideguidancetoplacestogainbacktheir genuine roles. The study presents a hypothetical

strategicprogramproposal foravaluablenational-urbanheritage. Investments and actions should be made viacomparingsuchprogramproposalspreparedbydifferentteams to find the most appropriate responses for suchplaces. Thus, the proposal of this research should beconsideredjustasoneandthefirst.

The motive behind focusing on the Victory Squarewasthecurrentconditionofthespace;briefly,itslackofpopularity, lack of human/pedestrian density, its actingas an enlarged pavement connecting surrounding roadsandfinally itsconcretetexturedisplayingcontrasttothepicturesinarchivesandtotheparkattheoppositesideoftheboulevard.Thesebasicobservationswereconsideredashindrances in frontofameaningfuldevelopmentandproper functioningof theurbanspacethat takeplace inthemostcrowdedandbusyboulevardofthecitycenter.Considering the fact that, similar spaces in city centersthatneed regaining theirmeaningsalso require specific,thorough and sound decisions. This study presents aspecificapproachinthisframe.

MethodologyProgramming in general: Program document has

been considered as the bridge between user/client anddesigners (Voordt&Wegen,2005), asprogramming is acreative process (Blyth &Worthington, 2010.b).Writinga program is possible also for the cases the end-user isnot known, the client has not defined any expectationsyet, insteadexpectingtheprogrammingteamtosuggestpossibilities. For such cases,when the program is not abusiness contract between the client, programmers anddesign teams, programming is considered as a tool forproblemseeking(Pena,Parshall&Kelly,1987),aprocessthatmightbecomeflexible,focusmoreonspecificproblemareas,thereforeconsiderpastandpresentsituationsandvisionapossiblefuturefortheissueathand.

The Urban Square that needs re-programming: Architecturalprogrammingproposalofthisstudyfocuseson an urban heritage figure that requires redefinitionandavisionary future.VictorySquare inKızılay (Ankara,Turkey) has been a place of urban value since 1920s,representingthenewlyfoundRepublic’sideals.TheSquarewasproposedasaunityoftwosymmetricalparkstakingplaceateachsideofaboulevardandamonumenttakingplace in themiddle, all taking place at the heart of thenewcapitalcity.Square’smeaningwaschangedintimeastheboulevardwasextended,greeneryon theboulevardwas diminished, the integrity of parkswas decomposedand finally, one of the parks was almost fully occupiedby buildings. Since the Squarewas designed inModerntimes, it does not represent the main characteristic ofconventional squares of old times; the cohesive spatial


andfunctional integritywiththesurrounding/enclosingbuildings(Sitte,C.1945).Therefore,itispossibletoclaimthat the Square was born vulnerable to deterioration.CamilloSitte’scomplaintsaboutthecurrentstatusoftheconventional Medieval and Renaissance squares (Sitte,C., 1945, p.10-11, p.24), their use as vehicle stations,their functional independence from the buildings thatdominate/enclose them, their cohesive enclosure being nullified, their inactive presence and finally the movedoriginalstatues/sculpturesfromtheseareastomuseumsandtootherpublicplaces,allindicatethatlossofmeaningandlifeisnotonlyaproblemofModernurbansquaresbutallsquaresareopentonegativetransformation.

What can be done to protect such valuable placesthathaveheritagevalue,howcantheybepreservedforfuture generationswithout poorly reviving thepast, butby adding values and by revitalizing the public use ofoldtimes?Theprogrammingapproach in this studywasdesignedaccordingtotheseconcerns.

Strategic Brief as a Tool for Developing the Urban Values: Strategic Brief is defined as the “the foundationstone” of the Functional Brief (the next step) since itdefinestheinitialstatementofneeds,projectscope,siteconstraints,designobjectivesandessentialrequirementsfor thebuilding, all for giving awell-definedproblem todesignteam(s)(Bradley,2010).Thereforeitisadocumentthat transmits clients’ and users’ needs to design team,sets out the aims, intentions, expectations, parametersand ends/results through which the Functional Brief(designers’response)andthefinalprojectcanbeevaluatedagainst(Blyth&Worthington,2010.a).Although(i)visionstatement, (ii) objectives, (iii) needs, (iv) expectations,(v) growth and change, (vi) priorities and measures forsuccessandthe(vii)decisionframeworkitemshavebeenproposedassamplemainstepsofstrategicprogramming(Bradley,2010), strategicbriefer,on theotherhand,hasbeen letfreetochooseappropriateprocessandtools inorder to form the best knowledge base for setting outa new approach (Katsikakis, 2010). Examining records,surveying existing facilities and interviewing staff havebeenmentionedasthemaintechniquesthatcanbeusedinStrategicBriefing(Blyth&Worthington,2010.b).

The approach:Consideringliterature,thisstudyproposesthefollowingthree-stepsfordefiningameaningfulStrategicBriefthatstemfromtheurbanheritagevalueofthechosenurbanfigure:(i)Decodingpastuses,(ii)diagnosingpresentproblems and (iii) defining a vision statement and thevaluesetthatcanguidefurtherstudy.Thefirsttwostepsaredevotedtodecodingstudies;readingsonSquare’sfirstformationandlatertransformationsappearedandrunningon-site analysesfordiscoveringSquare’scurrentsituation,diagnosingthestructureoftheactualprogramthatrunsthe

siteandtheenclosingbuildings.Theunderlyinghypothesisfor these two inquiries is the following:Victory Square’s current condition is far from its past, thus the square lost most of its origins.Thefinalpartofthemodelpresentsavision statement aimingatcarryingthemostvaluablepartsof past values to the future as it also proposes two setsofvalues,onesetobtained fromthe inquiryonpastandpresentandtheothersetprojectedtofutureoftheSquare.Theunderlyingassumptionofthisprocessisthefollowing:TheSquare can regain its value and meaning via effective programming that considers past uses, current complexity and future possibilities in urban and architectural design fields. The proposed program tries to unveil any hiddenpotentialsoftheplacethatstemfromitspastusesandre-activatethemtoacertainextent.Therefore,conventionalprogramming steps had to be enriched with historyreadings. Details of themodel operation can be seen inFigure1.

Victory Square, Past TimeUrban development of Ankara, the capital city of

Turkey,canbeobservedvia theurbananddevelopmentplans proposed in different years and the unplanned/ uncontrollable developments caused by increasedpopulation.Therefore,thereadingfortheVictorySquarewillbedoneviaconsideringthesetwodynamics.

First proposal; a place for gathering and commemoration of national victory: Proposing twointerconnectedvisionsforthenewandtheoldcity,1925LörcherPlansetthelayoutandformofthenewBoulevardandthesquaresandparksonit.OntheBoulevard(called

Transmitting Values From Past To Future: A Strategic Program Inquiry For Ankara Victory Square (Zafer Meydani)


STEP 1. DECODING PASTUSES AND MEANINGS

Readings on urbanand development

plans

Collecting /interpreting visualmaterial obtained

from archives

Picturing origins /diagnosing past

meanings

Understanding theurban context,

working with map

The vision statement

Defining values

The values thatcome from the

past and shouldbe sustained

The values thatshould be added,the values of the

21st century

Recommendations forfunctional brief

Reading history textsOn-site enquiry,

discovering currentdynamics

On-site enquiry,taking photographs

archiving the presentsituation

Diagnosing dramaticdifferences between

past and present

STEP 2. DIAGNOSINGPRESENT USES AND

PROBLEMS

STEP 3. STRATEGICPROGRAM PROPOSAL

Figure 1. Strategic programming model of the study.

Nation Street in those days), The Victory Square wasproposedasanurbanspaceforculture,agatheringplace(Ünal,2015),astheothersquares,i.eSıhhiye,Ulus,Kızılay,Lozan,CebeciandTandoğan(Cengizkan,2002.a;Ercoşkun,2013;Sarıkulak,2013),weredevotedtodifferentrolesincity life.VictorySquare took itsname fromthememoryof30thAugust1922, the“VictoryDay”, thus theSquarewasthepointforrefreshingthecollectivememoryofthenewlyfoundnation(Cengizkan,2002.aandc).TheSquarewasdesigned so that two feet of anarch de triumph, amonumentaldoorstructureannouncingthe victoryofthenewnation,wouldbeplacedon.ThesymmetriclayoutoftheSquarehasbeeninterpretedas“anegativedoor”,asthe positive door (the crowning monument) which hadbeen designed by Arif Hikmet Koyunoğlu was not built(Cengizkan, 2002.a). Though Lörcher plan was rejecteddue to several reasons, its public space principles weresomehowfollowed(Ercoşkun,2013).

Expansion in meaning; the Square becomes a node on the newly established social-natural promenade: 1932 Jansen Plan did not propose a central square butrather followedthemaincompositional ideasofLörcherplan(Cengizkan,2002.c),thereforekeptthesequenceofsmall green squares andmonuments on the Boulevard.50meters width Boulevardwas themain axis to whichalladministrative,socialandtradefacilitieswouldattach.ThoughthebuildingsoneachsideoftheBoulevardweredefined as 2-3 floor facilities with gardens in Lörcherplan, this principle did not work for long. Green refugein themiddle, greenpavements on sides, coffeehousesandpatisseriesalong theBoulevardconstitutedasocial-naturalpromenade,aleisureaxis(Önder,2013).ThemovietheatreBüyükSinema(theGrandCinema)with1550seatswasoneofthemost importantfiguresontheBoulevard(Önder, 2013). Victory Squarewas developed as a unityoftwosymmetricalpocketparksateast-westsidesoftheBoulevardandtheVictoryMonumentdesignedbyItalianartist Pietro Canonicawas placed in themiddle, on theaxisofthe11meterswiderefuge(Ünal,2015;Türkyılmaz,2015;Cengizkan,2002.b;Kılınç,2002;Şenyapılı,1985).TheMonumentdatingbackto1927,depictsaMustafaKemalAtatürkappearinginhumanscale,facingnewParliamentbuildinginhismilitaryuniform.BoththeSquareandtheMonumentwerealsotakingplaceinthemiddleoftheaxisstartingwiththeoldcity(castle-Ulus)andendingwiththenewParliamentBuilding,thespinefromwherenewsociallife and ideals of new republic could openly be viewed(Batuman,2002;İlkay,2009),thereforeithadsymbolicandrepresentativevaluesaswell.Remembrances/biographiesand archive photographs related to the Square indicatethat sproutingpoolsand radiantpaths connecting thesepools to nearby streets had been taking place in eachhalf of the symmetric parks. Astimepassed, this layout

wastransformedtomoresocialuses;theeasthalf,calledVictory Square today, was characterized by a tea houseand its garden. Being full of poplar trees, this gardenwascreatingadistinctnodeontheBoulevard,especiallyin summer evenings. The west half, called the VictoryParktoday,wasborderedbyanexhibitionpavilion(laterturnedtoasingle-storybazaar,housingoneofthemostfamousrestaurantsoftheday,TheHale)andathree-storyadministrative building (Şur’a-yı Devlet) (Memluk, 2009;Cengizkan,2002.bandc).Pavilionwasdemolishedin1932asC.Holzmeister’sMilitaryHousewasbuilt.SeeFigure2(TürkiyeRehberi,2020,Googlemaps,2020),3and4.

The Boulevard as business district, time of construction on & under the Square and fast transformations:Withthe1955Uybadin-YücelPlan, thenewcity centerKızılay


Figure 2. Macroform maps: Ankara in Turkey, Çankaya in Ankara, The Victory Square in relation with other important urban figures in central Çankaya.

was opened to trade and high population. Permissionwas given for one extra floor for the buildings on theBoulevardanduseofpublicspaceslikesquaresandparksbecame less favored (Ünal,2015).As theBoulevardwasalsoenlargedtowardstwosidesinearly1970s,thegreenpromenadestartedtoloseitsquality.Kızılaybecamethenewcenterforleisure(Önder,2013)asitstartedtoregainitsurbanroledefinedin30sand40s;severalrestaurants,patisseries, clubs and a theater, theMeydan Stage nexttotheGrandCinema,startedtoformthenewsocial life(Önder,2013).EnlargementoftheBoulevarddividedtheSquare into two more definite parts, the Park kept itspresence as the Square was opened to transformationthrough constructions. In 1952, a two-story out-doorcafé, by Emin Onat, was built on the east edge of theSquare. The same building was transformed to TurkishAirlines terminal building later. Soon, a shopping centerwasbuiltundertheSquareandtheterminalbuildingwastransformedtoabazaar,withoutpreservingarchitecturalfeatures (Cengizkan, 2002.b and c). All were caused bythe redefinition that theplanbrought to theBoulevard,it became the Central BusinessDistrict (Sarıkulak, 2013)whereasconstructinganundergroundgaragetotheParkwasanothertransformationalattemptthatwasprevented

(Sarıkulak, 2013; Mülkiyeliler Birliği Vakfı, 1988). Thethree-story administrative building bordering the Parkwas demolished through the end of 1960s (Cengizkan,2002.b) as a multi-story Council of State building, bythe competitionwinners Doğan Tekeli & Sami Sisa, wasconstructedin1970s(seeFigure3andFigure4).

The Boulevard becoming the metropolitan center and the Square being declined: 1982 Plan introducedalternative development areas connected with theBoulevardas1990DevelopmentPlan intensifiedKızılay’srole due to its position between Ulus and Çankaya, themetropolitan center for trade. 2-4 floor buildings hadalready left their places to 8-9 floor apartment blocks.SpinalroleoftheBoulevardwasstrengthenedduetothepublic transport and the underground as both causedan increase in population, human-vehicle flows andsubsequentchaos.RoleofKızılayandBoulevardthathadbeen given by Lörcher and Jansen Planswas intensifiedthoughmeaningwaschangeddramatically.

2015and2023AnkaraPlanswere consideredneutraleither redefining a role for the city center or proposinga meaningful transformation for the Boulevard and theSquare (Ünal,2015).CounselofStateBuildingbordering



Figure 3. Victory Square Timeline (1920-2020).

theParkwasdemolished in 2016; a higher constructionhasbeenerectedin2019.

The nearby urban context, the Boulevard (which isstill the main axis of the city center containing retail,caterings, offices, shops, passages, hotels, educationalfacilities, banks, public transport stops, administrativebuildings etc.), Kızılay and Sıhhiye Squares (centers fortransportation, retail and public spaces), Kızılay Mall(thebuildingthat introduced intensiveretailand in-doorpublicplacetothearea),Güvenpark(themajorgreenandopen-space transportationhubborderingKızılay Square)andAbdi İpekçi Park (themajor green and public spaceborderingSıhhiyeSquare)allproposeaheavypedestrianandtrafficloadinthearea,thereforecreateopportunityforVictorySquare tobeavividpartof thecontext (SeeFigure 5). Unfortunately, the situation is the opposite.Therefore,thecurrentsituationneedsadetailedanalysis.

Victory Square, Existing SituationDegeneration; reasons and outcomes: 1925 Lörcher

NewCityPlanand1932JansenPlanhadproposedVictorySquare in formof twosymmetricalparks takingplaceateast-westsidesoftheBoulevard,asavisualunity,fullwithgreenspacesbutphysicallydividedintotwopartsbytheroad in themiddle. By giving Square’s width interval tothe refuge in themiddle, amonumentwasplaced rightinthemiddleofthisunity;citizensandbandsweregivenplaceforgatheringateach30thofAugustinfrontofthemonument, omitting traffic and turning the whole areatoasquarehousingcelebrationsandmemorialactivities.In those days, traffic and human flowswereminimal as


Figure 4. Victory Square Timeline in Sections 1920-2020.

Figure 5. Victory Square, Victory Park and the nearby urban context on the Atatürk Boulevard.

buildingsontheBoulevardwerelow.Basically,threeissuesconcerningproportionsanddistanceshadbeendefiningthe unique scale and atmosphere of the Boulevard andtheSquare;(i)proportionsofCanonica’smonumenttothesurrounding urban void and to the low buildingmassesaround it, (ii) proportions and distances of intensivegreenstothebuildingmassesand(iii)distancesbetweenthebuildingmassestakingplaceineast-westsidesoftheBoulevard(SeeFigure4).

ThemeaninganduseoftheSquarehasbeenchangedinacentury’stimedramaticallyduethefollowingreasons;(i)theBoulevardwasenlargedduetotheincreasedtraffic,(ii)greenoneachsidewalksandontherefugewascutduetotheenlargementoftheBoulevard,(iii)thegreenintheSquarewascutforopeningthislandtofurtherconstruction,(iv)therefugewasnarrowedandalsoextendeduptothemonument, so the urban void and the gathering spacearoundthemonumentwaslost,(v)thepopulationusingthisareawasincreasedduetotheconstructionofhigherand larger blocks around, (vi) the metro stations andtheir underground shopping constructed in Sıhhiye andKızılaySquaresintensifiedhumanflow,(vii)theBoulevardbecameahub-liketransiturbanspaceforthecitizenswhopassfromcentralKızılayformovingfromoneendtotheotherofthecity.

VictoryParkandtheVictorySquaregraduallylefttheircentral, busy position as all these transformations werehappening.Nowadays,theSquareisapavedemptyspaceonwhichentrancestotheundergroundshoppingoccupiesplace,astheearliermodernistarchitecture,EminOnat’sout-door café, turned to a characterless 2-storybuildingsellingcloths.TheParkisstillgreenthoughanimportantportion of it has been occupied by jerry-built kiosk,sittingunits andby the constructionofanexit from theunderground. Therefore, loss of green andquality as anurbanpark,occupationofbuildingmassandconcretizationofgroundare,unfortunately,ontheagendafortheParkaswell.

Heavy traffic on the Boulevard and presence of theunderground limits any possibility of Victory Square-VictoryPark integritytoday.Such impossibilityraisestheidea of protecting each side independently, preservingtheParkasgreenaspossibleandreorganizingtheSquareaccordinglysothattheunityandgreenoftheolddayscanberevitalizedtoacertainextent.

The actual program running Square’s enclosure:VictorySquare is enveloped by (i) five buildings taking place insurrounding parcels, (ii) one building (Giyim Dünyası)adjacent to the Square, (iii) the underground shoppingand (iv) the Boulevard. Proposing a better program forthe Square was thought to be possible via a carefulreconsiderationofexistingprograms;buildingsenveloping

theSquarewerevisitedandtheircurrentprogramsweredecoded. On-site inquiry indicated two buildings beingdevoted to official-administrative uses whereas otherbuildings had commercial programs. This principle waskeptduringprogrammingprocesssincetheBoulevardstillactsasaspineintheurbanstructurehousingacomplexmixtureofcommercialandadministrativebuildings.

On-siteobservationsindicatethattheSquarehasbeenoccupied and pulled to pieces by two entrances thatconnect the Squarewith the underneath Shopping. OneentrancefacestheBoulevardpavementastheothertakesplace in amore subordinate position. Thewhole Squareislikeanenlargedpavement,lettingpasserby’sflowfromandtotheBoulevard.Thetwo-stepscascadeinfrontoftheclothesshop,viewingtheSquare,isaremnantofpreviousEminOnatarchitecture,alreadylostitsoriginality.Thoughsomeofthegroundfloorsofthesurroundingbuildingsaredevoted to commerce, the Square is far from attractingpeople.Theconcretepavementofthefloorisconsideredto have a negative effect in creating this emptiness astheSquaredoesnotofferanyactivity, implyingstanding/staying. No traces from the old-times greenery wereobserved,theonlygreeneryappearsonthepavement infront.LowerlevelsoftheGeneralManagementOfficeforSugarFactories,oneofthesignificantModernarchitecturefiguresintheareadesignedbyP.BonatzandA.M.Çizerin1954 (Bancı, 2006),hasbeen shadedby themassof theclothesshop,astheotherbuildingssurroundingtheSquaredoesnotofferhighqualityandcontemporaryarchitecturalcompositions.TheonlyarchitecturalvaluethataddsscaleandcharactertothePark-SquareunityistheHolzmeister’sOfficers’ House as the newly erected administrativebuildingontheParksidedominatesthebuiltenvironment.A comparisonbetween archivephotographs andpresentsituation reveals the added floors to both Holzmeister’sand Bonatz& Çizer’s buildings, therefore rise in buildingheightsisvalidevenfortheheritagebuildings.Canonica’smonumentstandsaloneinthemiddleofthetrafficandthehigh-raisedbuildings,lostitscontext(seeFigure6aand6b).

The traffic: The current maps of traffic load (AnkaraYoğunlukHaritası,2020) indicate that thespeed in frontof theSquare isachangingoneaccording to rushhours(SeeFigure7). Thebus stops in frontof theSquareandthe pedestrian crosswalks in Sıhhiye and in front of theSquare were observed to have slowing effects whereasthe nearby U-Turn for vehicles in Sıhhiye Square, theheavyand fast traffic loads inCelalBayarBoulevardandthe Mithatpaşa Boulevard (both traffic and pedestrianroadsparalleltoAtatürkBoulevard)werethoughttohavespeedingeffect.Placesofcrosswalks,trafficlanesandflowdirections,pedestrianbridges,busstopsandnearbymetrostationsareindicatedinFigure7.Ascanbeobservedfrom



themaps, theSquare isonthewayofvehicleflows.Onthe contrary, several public transport stops take placenearby,thereforetheSquarehasthepotentialofhostingpedestrians, becoming ameeting or short time pausingspaceforthepeoplewhousetheBoulevard.

The climate:JanuaryandDecemberarereportedtobethecoldest(average:-10°C)andhavingminimumsunshine(average:100hrs/month)asJulyandAugustarereportedtobethewarmest(average:+28°C)andhavingmaximumsunshine (average: 400 hrs/month) in a year in Ankara.Precipitation (rain/snow) is reported to bemaximum inMay (average:60mm)and rainydays reach theiruppermostlevelinwinter,springandautumn(average15days/month).Similarly,humidityisreportedtobearound80%averageduringJanuary,FebruaryandDecember(Weatherand Climate, 2020). Apart from these average values,extreme conditions such as +40°C in summer, -20°C inwinter, heavy rain/snow in spring and autumn, snowstandingonthepavementforamonthinwinterwerealsoobserved. The Square is vulnerable to all these climaticchallengesasitprovidescitizensneitherwithshelternorwithagoodqualitypavement.


Figure 6. (a) Victory Square and the current uses in enclosing buildings. (b) Victory Square, present situation.

Figure 7. Traffic maps. Green line indicating 45km/hour and yellow line indicating 20 km/hour, red line indicating The Victory Square and the Park.

(a)

(b)

Strategic Program Proposal

The Vision StatementThe term “vision statement” indicates the essence of

theproject,itsetsoutthehigh-levelaspirationsasitisanobjective-basedsummaryoftheprojectanditsintentions(Bradley, 2010; Horn, 2010). Considering the dramaticdifferencesbetweenpastandcurrentusesoftheSquare,thevisionstatementforthisurbanheritagewasformedasthefollowing: The vision of any probable programming/design of the

Victory Square should be revitalization of its meaning via replacing its passive - inactive current status with a dynamic - contemporary urban square. This operation should include the surrounding/enveloping buildings as well as the Square’s actual physical conditions. Current on-under-enclosing programs indicate

weaknesses in defining the area as a square. PresentSquareismorerelatedwithcommercialandadministrativeuses around, therefore is like an enlarged transitpedestrianroadleadingtofacilitiesandconnectingroads.This transitory role requires a redefinition since presentinquiry indicated that the valueof the Squarehadbeentheoppositeinpast.Futureofthisvaluable/uniqueurbanfigurecanbemoremeaningful if it isassociatedwith itspastmeaningsandusesandifitisbasedoncontemporaryurban considerations. Redefinitions for the enclosing

buildings isalsonecessary intermsoftheirpotential fordefiningamoremeaningfulurbanenvironment.

The Value Set; Values For Continuity and Values For 21st CenturyFollowingthevisionstatement,considering thehighly

complex current situation and its distance from originalintentions,thevaluesetsdisplayedinFigure8aand8bwereproposed.Historycannotbetheonlyresourceforvaluinganurbanfigurethat is locatedright inthemiddleofthecitycenter.Valuesof21stcenturyshouldalsobeaddressedfor betterment of physical environments. Therefore, thefirst value set displays the values for continuity and thesecond indicates thevalues for21st century, all togetheraddresspast,present,andfuturealike.

ThisStrategicBriefisproposedasabasementforfurtherFunctionalbriefsandfortestinganydesignproposalthatdoes not stem from a thorough consideration of siteand itsmeaning.Asmentionedbefore, Strategic Brief isa conceptualization of intentions and principles. Beforeproposinganydesignorfunctionalprogram,suchStrategicBriefs shouldbeprepared,compared toeachother,andassessed according to various criteria such as citizens’values,administrativevalues,history,economicconcernsandarchitecturalpreservationissues.Onlyafterdecidingfor the best Strategic Brief, detailed briefs and designsshould be prepared. Considering the literature on theVictorySquare,theproposedbriefistheonlystrategicbrief



Figure 8. (a) Strategic Brief Part 1: The vision statement and the value set for continuity and healthy revitalization of the Victory Square. (b) Strategic Brief Part 2: The vision statement and the value set for carrying the Victory Square to 21st century.

(a) (b)

preparedforthesite,thusthepresentproposalshouldbeassessedasaninitialstudythatmaytriggerfurtherinquiryandbetterfittingbriefproposals.

Recomendations For Functional BriefBeing part of iterative design process, Functional

Brief is thedata-basedprocess inwhichallperformancerequirementsaredefinedindetail,eachspaceisexpressedin terms of purpose, occupation and use (Horn, 2010).Considering this framework, this Strategic Brief inquiryproposes the following recommendations for possiblefutureFunctionalBriefstudies:

• The Square should be defined as a recreationarea based on green areas, encourage resting andperforming,andshouldbeabletobeusedbycitizensfor 24 hours freely. This necessity stems from theSquare’spastmeaningforthecityandcitizens.Ithadbeendesignedasagatheringplace,actedassoforalongtimedespitetherapidtransformations.Square’spastmeaningshouldbethebaseforitsfuture.

• Participation of ground floors of the enclosingbuildings to the Square should be considered.Enclosure gives definition and life to the Square.Therefore,avividsquarecanbepossibleviathecloserelationshipsbetweentheenclosingfacilitiesandtheSquare.

• The Square should be redefined as a node, freefrombuildings, lettingcitizens’ freestaying, resting,meeting, participation, performance, illustration,demonstration, and exhibition etc. The Square hadbeenanode, therefore shouldcontinuebeingone.Thatishowitcankeepanddevelopitsmeaning.

• Visualandfunctionalconnections/contactsbetweenthe Square and the opposite Park should beestablished,so thearearegains its integrity.Ascanbenoticedinearlymaps,theunity/integrityofEast-West sides had defined the Square. Unfortunately,the presence of the Boulevard in the middle ofsidesanditsenlargementandintensificationintimedeparted two sides of the composition more. Thisseems irreversible at themoment unless themaincomposition of the Boulevard is not changed. Fora better and simpler operation of regaining unity,establishing functional and visual contacts can beconsidered.AddinggreenerytotheSquaremayhavepositiveeffectinregainingvisualintegrity.

• Canonica’sMonumentshouldfindabetterpositionand/orenvironmental composition, so it can regainthe noticeability it deserves. It was Camillo Sitte’scomplaint that moving statues / sculptures hadalteringeffectonthemeaningofplaces.Therefore,theMonument should be kept, but also should be

takingplace inamorenoticeablecomposition.AnyfuturedesignoftheSquareshouldalsoaddresstheMonument.

• The single-story underground shopping thatcontains anart gallery, cafesandbookstores shouldbe demolished and replaced with a larger complexcontaining multi-purpose halls, art galleries,restaurantsandthematicshopsincludingbookstores.Because themeaning of the place is highly relatedwithgathering,andtheundergrounduseswereonceintroducedtothespace,sameprinciplescanbeunited,kept and even further enhanced. An undergroundcomplexthathasstrongconnectionswiththegreengroundlevelcanbeconsidered.EnclosingfacilitiescanalsoparticipatetothisoperationandundergroundoftheSquarecanbeunitedwith theundergroundsofenclosingbuildings.Amorecomplexandtotalmasscan be achieved via combining the Square and itsenclosure so that theSquare canbedefinedbetter.Figure9indicatespossibleusesforenclosingbuildingsandthespaceunderground.

• The2-storyshoppingbuildingandthecascadingstairsin front of it should be reconsidered for functionalchanges. Experts should decide for sustaining/revaluing theEminOnat traceson the land. In caseof impossibility of sustaining traces, the existingbuilding should be demolished and replacedwith amore transparent building (i) containing art-relatedandculturaluses,(ii)combiningthelifeintheSquaretotheactivitiesthatwilltakeplaceundertheSquareand(iii)makingtheBonatz&Çizerdesign,theGeneralManagementforSugarFactories,morevisible.


Figure 9. Victory Square and the proposed uses in enclosing buildings.

• The enveloping buildings that have commercialand administrative uses should be demolishedand redesigned in the way proposed in thestrategic program so that they can participate inthe recreational life in the Square with certaincharacteristicssuchasopenandsemi-openterracesviewing Square and green facades establishing averticalgreenbackgroundtotheSquare.

• Thecommercialusesinenvelopingbuildingscanbeminimizedsothatbuildingscanhostartistic-culturalactivities and their related spaces in a better way,whichwouldcreateapotentialforattractingpeopletotheSquare.Therefore,useslikeartgalleries,mini-concerthalls,pocketcinemas,dancestudios,musicand recording studios,mini-theatres, spaces for artcourses,thematicmuseums,libraries,thematiccafesandpatisseriesshouldbeencouraged.

Proposed uses for each building under, on andsurrounding the Square are given in Figure 9. Aboverecommendationshavebeenbasedonthehistoricaldataand current use observations obtained for the StrategicBrief inquiry; they can be used either for developing amoredetailedFunctionalBrieforforassessinganydesignproposalthathasnotbeenbasedonresearch.

ConclusionThestudyisbasedonthemeaningandqualitiesofan

urban heritage. Literature reviews and current situationinquiriesdisplayedthedramatic/negativechangesintime,revealedthecontrastbetweencurrentuses,meaningandurban aestheticswith the past. Basedon the diagnosedcontrast, a vision statement and the values supportingthis statement were identified for future operations, asrecommendations were clarified for future functionalprograms.

AreaslikeVictorySquarethatacteduniquerolesinurbanhistoryarerareincitycenters;thereforespecialemphasisshouldbegiventotheirplanning,programminganddesign.Thebiggestissuerelatedwithsuchareasistheunplannedconstructions run by authorities without discussing theurbanmemory,legacy,values,qualitiesandpotentialsofthesite.AmakeshiftconclusionofNecessitybecomestheonlyreferenceforsuchoperations. Instead,theprogramalternativesthatisrespectfultourbanmemoryshouldbepreparedbydifferent teamsand theseprograms shouldbe assessed in terms of contemporary urban discoursessuchasculture,use,traditions,citizenship,participation,urbanization,demandsof thepopulation,urbanecologyandsustainability.Alldevelopmentapproachesshouldbeassessedintermsof21st-centuryvisions.Obviously,urbandesign cannot be considered independent from urbanmemory.Placesthathavesignificantmemoryneedspecial

concern in terms of blocking, limiting and regulating allpossibleunplannedinterferences.Therefore,urbandesignhascriticalroleandvalue.

Proposing a Strategic Brief for further actions, thepresent study was conducted as a first attempt. Theinactivelife intheVictorySquarepresentsabigcontrastwiththeover-active,highlydensedaily lifecontinuing infront and around it, therefore requires responsible andeffectivetouches.Transformingthisurbanvaluetoamorepositive status is considered to give impetus for furtherchanges in andaround theBoulevard, turn the Square’sstatusfromexcludedtoincluded.BetterintegrationoftheSquarewithsurroundingvaluableenvironmentandmoreparticipationofcitizenstotheSquareshouldbeobtainedviaeffectiveprogrammingandcreativedesignrespectingSquare’sgenuinevalues.

TheVictorySquarewasassessed in termsofhistoricalheritage and was declared as “site” (protected area) in2004 by the Regional Board for Protection of Culturaland Natural Entities of Ankara (Ankara Kültür ve TabiatVarlıklarını Koruma Bölge Kurulu) as the authorizedinstitution (Municipality of Culture and Tourism, 2012).The reasonof thisassessmentwasstatedas its presence in 1932 Jansen Plan, its protection in 1955 Uybadin & Yücel Plan and its survival without change, a statementneglecting the changes and meaning losses diagnosedin thisstudy (MunicipalityofCultureandTourism,2012).Raisingconsciousnessontherealityofsuchuniqueplaces,heritagesofnationalityandhumanitycanbepossibleviathethoroughconsiderationsvisioningplaces inhistory-futureintegrity.Programmingwasconsideredasanappropriatetool forsuchanapproachbecauseof itsflexiblecontent.This study should be understood as an attempt unitingprogramminginquiryandhistoryintermsofexperimentingthepotentialsofarchitecturalprogrammingincontributingsafeguardingurbanheritage.

ReferencesAnkaraYoğunlukHaritası(2020)https://ankara.yogunlukharita-

si.com/(Acess:21.07.2020).Bancı,S.(2006)“ŞekerŞirketiveAnkaraŞekerFabrikasıYerleşke-

si”,Dosya03,TMMOBMimarlarOdasıAnkaraŞubesi,Anka-ra,p.36-41.

Batuman,B.(2002)“Mekân,KimlikveSosyalÇatışma:Cumhuri-yet’inKamusalMekânıolarakKızılayMeydanı”,Ed.:Sargın,G.A.(Editor)Ankara’nınKamusalYüzleri,BaşkentÜzerineMe-kân-PolitikTezler,İletişimYayınları,İstanbul,p.40-76.

BlythA.,WorthingtonJ.(2010.a)“ArticulatingtheBriefingPro-cess”,Managing the Brief for Better Design, Routledge, p.13-25.

BlythA.,WorthingtonJ.(2010.b)“IdentifyingNeeds”,ManagingtheBriefforBetterDesign,Routledge,p.25-41.

Bradley,S.(2010)“StrategicBrief”,Ed.:BlythA.andWorthingtonJ.(Editors),ManagingtheBriefforBetterDesignRoutledge,



p.213-223.Cengizkan, A. (2002.a) 1924-25 Lörcher Planı: Ankara’nın İlk

Planı,ArkadaşYayınları,Ankara.Cengizkan, A. (2002.b) Modernin Saati, Ankara: Mimarlar

Derneği.Cengizkan, A. (2002.c.) “Ankara 1924-25, Lörcher Planı: Bir

BaşkentiTasarlamakveSonrası”,ArredamentoDekorasyon,10,p.116-132.

Dinç, P. (2002) “Problem Araştırmasından Mimari DeğerlereGeçişte Bina Programlama” (Building Programming: FromProblem Seeking to Architectural Values), Gazi ÜniversitesiMühendislik-MimarlıkFakültesiDergisi,17(3),GÜMMF,An-kara,p.101-119.

Duerk,D.(1993)ArchitecturalProgramming,VanNostrandRein-holdCompany,NewYork,USA.

Ercoşkun,Ö.Y.(2013)“SuccessesandFailiuresinUrbanDevelop-mentofAnkara”,ICONARPInternationalJournalofArchitec-tureandUrbanPlanning,1(2);p.12-31.

Googlemaps (2020) https://www.google.com.tr/maps/@39.9033766,32.7627648,11z(Access:21.07.2020).

Hamilton, D.K.,Watkins, D.H. (2009) “What is Evidence-BasedDesign”, Ed.: Hamilton, D.K., Watkins, D.H. (Editors), Evi-dence-BasedDesignforMultipleBuildingTypes,JohnWiley&Sons,p.9-18.

Hershberger, R. (1985) “Values: A Theoretical Foundation forArchitecturalProgramming”,Ed.Preiser,W.F.E.(Editor),Pro-gramming the Built Environment, Van Nostrand ReinholdCompany,NewYork,USA,p.7-13.

Hill, S.M.,Preiser,W.F.E.&Watson,C. (2012) “Introduction toBuilding Performance Evaluation:Milestones in Evolution”,Ed.:Hill,S.M.,Preiser,W.F.E.&Watson,C.(Editors),Enhanc-ingBuildingPerformance,Wiley-Blackwell,p.3-18.

Horn,G.(2010)“FunctionalBrief”,Ed.:BlythA.andWorthingtonJ.(Editors)ManagingtheBriefforBetterDesign,Routledge,p.223-229.

ICOMOS(1964)InternationalCharterforConservationandRes-torationofMonumentsandSites(TheVeniceCharter1964),https://www.icomos.org/charters/venice_e.pdf, (Access:03.01.2019).

İlkayY.(2009)PoliticsofPublicSpace,PoliticalStruggleonandatKızılaySquarewithRespect toPerceived,ConceivedandLivedPublicSpaceBeforeandAfter1980,PhdSeminar,TUDelft.

Katsikakis, D. (2010) “Strategic Briefing for a Global Organisa-tion”,Ed.:BlythA.andWorthingtonJ.(Editors)ManagingtheBriefforBetterDesign,Routledge,p.187-197.

Kılınç,K.(2002)“ZaferAnıtı,ZaferMeydanıveAnkara’daKamus-allığınKısaSürmüşZaferiÜzerine”,ArredamentoDekorasyon,11,p.55-58.

Memlük,Y.(2009)CumhuriyetDevrimi’ninyolu:AtatürkBulvarı,Ankara:KoleksiyoncularDerneği.

MunicipalityofCultureandTourism(2012)ZaferMeydanıveZaf-erParkı,http://www.envanter.gov.tr/sit/index/detay/38102,(Access:06.03.2019).

Mülkiyeliler Birliği Vakfı, 1988, Zaferpark Dosyası, MülkiyelilerBirliğiVakfıYayınları6,Ankara.

Önder, D. (2013) Changing Geography of Urban Leisure: TheCaseofAnkara,unpublishedPhDThesis,UrbanandRegionalPlanning,METU,Ankara.

PenaW.,Parshall,S.&Kelly,K.(1987)ProblemSeeking:anArchi-tecturalProgrammingPrimer,AIAPress,Washington.

Preiser,W.F.E.(1985)“Introduction”,Ed.:Preiser,W.F.E.(Editor)ProgrammingtheBuiltEnvironment,VanNostrandReinholdCompany,NewYork,USA,p.1-7.

Preiser,W.F.E.,Aaron,T.D.,Salama,A.M.&Hardy,A.(2015)“In-troduction”, Ed.: Preiser, W.F.E., Aaron, T.D., Salama, A.M.&Hardy, A. (Editors) Architecture Beyond Criticism, ExpertJudgmentandPerformanceEvaluation,Routledge,p.3-21.

Preiser,W.F.E,Vischer,J.(2005)“TheEvolutionofBuildingPer-formanceEvaluation:An Introduction”,Ed.:PreiserW.F.E&VischerJ.(Editors),AssessingBuildingPerformance,Elsevier,p.3-13.

Sarıkulak,S.(2013)“ChangingIdentityofPublicPlaces:Güven-parkinAnkara”,UnpublishedMaster’sThesis,METU.

Sitte,C.(1945)TheArtofBuildingCities,CityBuildingAccordingto Its Artistic Fundementals, Reinhold Publishing Corpora-tion,NewYork.

Şenyapılı,T.(1985)AnkaraKentindeGecekonduGelişimi(1923-1960),BatıkentKonutÜretimYapıKooperatifleriBirliği,An-kara.

TürkiyeRehberi(2020)http://www.turkiyerehberi.gen.tr/sehirl-er/book/export/html/34,(Access:21.07.2020).

TürkyılmazM.(2015)“Ankara’daHavuzbaşları:1923-1950”,An-karaAraştırmalarıDergisi,p.105-136.

Ünal,S.G.(2015)“KentselKamusalMekânlarınDönüşümü:An-karaAtatürkBulvarı”,IV.TürkiyeLisansüstüÇalışmalarıKon-gresi,BildirilerKitabıI,p.284-305.

Voordt, T.J.M., Wegen, H.B.R (2005) “Programme of Require-ments”,ArchitectureinUse,Elsevier,p.71-107.

Weather and Climate, 2020 https://weather-and-climate.com/average-monthly-Rainfall-Temperature-Sunshine, Ankara,Turkey(Acess:21.07.2020).



Barakat Postdoctoral Fellow, Oriental Institute, University of Oxford, UK – Altınbaş University Faculty of Engineering and Natural Sciences, Istanbul, Turkey

Article arrival date: April 15, 2020 - Accepted for publication: December 10, 2020

Correspondence: Nilay ÖZLÜ. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):39-52

DOI: 10.14744/MEGARON.2020.37791

A Reevaluation of the Architectural Historiographyof the “Tulip Period”1

Mimarlık Tarih Yazımında “Lale Devri”

Nilay ÖZLÜ

Sosyal, politik, ekonomik ve kültürel dönüşümlere paralel olarak mimari, sanat ve edebiyat gibi alanlarda pek çok gelişmenin yaşandığı XVIII. yüzyılın başları, Osmanlı tarihinin kırılma noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. Üçüncü Ahmet’in saltanat ve Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlık dönemine denk gelen bu dönem daha sonra tarihçiler tarafından “Lale Devri” olarak tanımlanmış, farklı ve çelişkili şekillerde yorumlanmıştır. Özellikle ortaya çıkan yeni mimari formlar ve bu eserlerin ilham kaynakları pek çok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Bu makale, historiyografik bir bakış açısıyla “Lale Devri” olarak adlandırılan tarihsel aralığın, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerindeki yansımalarını, değişen ve çelişen anlamlarını irdelemeyi amaçlamaktadır. Bu dönemde, özellikle İstanbul, küçük ölçekli ancak gösterişli pek çok yapı ile donatılacak, yeni bir mimari dile sahip bu eserler kent mekanını olduğu kadar sosyal hayatı da dönüştürecektir. Dönemin Divan edebiyatında yeni, özgün ve orijinal olana duyulan merakın ve yapılı çevreye dair ilginin izlerini takip etmek mümkündür. Ancak, İkinci Meşru-tiyet ile birlikte “Lale Devri” terimi icat edilecek ve bu dönem, Batılılaşma ve Klasik Osmanlı mimari ve sanat geleneklerinden kopuş ile ilişkilen-dirilecektir. Erken Cumhuriyet döneminde radikalleşerek, “Lale Devri” mimari ve sanatta yozlaşma ve gerileme ile özdeşleştirilecektir. Mimarlık tarih yazımında öne çıkan bu tip söylemleri irdeleyen bu makale, bu dönemi, erken modernitenin belirsiz, hibrit ve tekin olmayan doğası ile karşılaşma zemini olarak ele almaktadır.Anahtar sözcükler: On sekizinci yüzyıl; mimarlık tarihyazımı; erken modernite; erken Cumhuriyet; yenilik; Lale Devri; görünürlük.

ÖZ

Early-18th century is accepted as a significant turning point in the Ottoman history, due to the intellectual and cultural transformations and social developments taking place in political, economic, artistic, and architectural fields of life. This era, corresponding to the reign of Ahmet III and grand vizierate of Ibrahim Pasha, was later defined as the “Tulip Period” and attained contradicting meanings. Especially the novel architectural forms of the period and their source of inspiration became a point of discussion. Offering a historiographical perspec-tive, this article articulates the changing meanings and contradicting connotations attributed to the so-called Tulip Period, during the late-Ottoman and early-Republican periods. Court poetry of the early-18th century provides us clues for understanding the contemporar-ies’ perception of their environment, which took the city and its architectural elements as a subject, praising their novel forms, innovative designs, unseen beauties, and unique ornamentations. Young Turk era marks a turning point in the perception and instrumentalization of the past and it introduced a critical perspective towards the “Tulip Period”, which was defined as the beginning of Westernization and divergence from the Classical Ottoman art and architecture. This narrative adopted by the early-Republican architects associated the era with corruption and decline. Scrutinizing texts written by Ottoman and Republican architects, the article takes this transformative era of encounter, ambiguity and hybridity as an immanent experience of Early Modernity.Keywords: 18th century; architectural historiography; early modernity, early Republican; novelty; Tulip Period; visibility.

ABSTRACT

https://orcid.org/0000-0002-1366-5103

Introduction The scalpel staggered in the chest of Turkish Art by

Marquis (De Bonnac) during the Tulip Period hasrelapsed. The sultan, together with the Marquis, (…)undertookanartisticcompetitionwiththePersianShahandintroducedanewart.TheartoftheTulipPeriod.

ThemasterpieceofthisperiodwastheSultanAhmed’sfountain at Hagia Sophia. Until yesterday, this edificewas accepted as a masterpiece; it is everything but afountain.Thesmalldomeson itsroofwere inspiredbymosques.Tulipandhyacinthmotifs,piercing itsstones,were inspired fromPersian illustratedmanuscripts.Yet,themainarchitecturalelement,thekeystoneofthereararch,wasdisregarded.Everyperiodreflectsthecharacteritdeservesthroughitsedifices(Ziya,1934,pp.51–54).2 According to official Turkish historiography,

“Westernization” in the Ottoman empire started duringthereignofAhmedIII (1703–1730),followingthepostofYirmisekizMehmetÇelebi, thefirstOttomanambassadorto France. Mehmet Çelebi was impressed with Frencharchitectureandgardendesign,andheisbelievedtohavebrought plans and drawings of French palaceswith him,which resulted in the introduction of foreign elementstoTurkishartandarchitecture,destroying its “pure”and“noble”character.DuringthereignofAhmedIII,theyearsfrom1718to1730—beginningwiththeTreatyofPassarowitzandendingwithPatronaHalilrebellionandcorrespondingtothegrandvizierateofDamatİbrahimPaşa—areknownasthe“TulipPeriod”(Refik,h.1331[1915]).3

Turkish Scholars have long claimed an associationbetween the Tulip Periodwith bothWesternization and

thestartofanOttomandecline,butrecentscholarlyworkson the 18th century, questioning suchhackneyed claims,positiontheTulipEraasapartoftheEarlyModernhistoryandasaperiodoftransition,novelty,andexperimentation(Artan,1989;Abou-El-Haj,1991;Hamadeh,2002;Tanyeli,2006b; Sajdi, 2007, Hamadeh, 2007; Erimtan, 2008;Hamadeh,2008;Faroqhi,2016;Rüstem,2019).Underthelightofrecentandrevisioniststudies, the18thcentury isaccepted as one of themost remarkable epochs of theOttoman Empire, thanks in part to the incredible shiftin the quantity and quality of cultural and architecturalproductions (İrepoğlu, 1999; Uğurlu, 2012, pp. 11–22).Theculturalandartisticimpactsofthisperiodcontinuedduring the reigns of Mahmud I (1730–1754) and SelimIII(1789–1807)andpavedthewayforextensivereformsand the modernization movements of the 19th century.Therefore, in linewiththeglobalhistoricalnarrative,the18thcenturyisacceptedasaperiodof“EarlyModernity”in the Ottoman context (Hamadeh, 2004, pp. 32–51;Salzmann,2000,pp.83–106).

FocusingonthechangesandtransformationsthattookplaceintheurbanlandscapeoftheOttomancapitalduringthe early 18th century, this research scrutinizes conceptsof visibility and novelty and the changing perceptions ofthemintheEarlyModernOttomanworld,whichledtothetransformationofarchitectural,literary,artistic,andurbanpractices.Additionally,thisarticleisanattempttoreassessthearchitecturalhistoriographyoftheso-calledTulipPeriod,and it offers a critical reading of changing architecturaldiscourses fromtheOttomanperioduntil theRepublicanera.Aftergivingasummaryofthehistoricaldevelopmentsof the period and introducing the major architecturalinnovationsoftheearly18thcentury,thisarticlewillpresenthow people of the time perceived those novelties. Forexample,thepoetryofthetimeprovidesushintsaboutthechangingmeaningofthebuiltlandscapeduringthisperiodandexemplifiestheglorificationofnoveltyandinnovationduringtheEarlyModernperiod.

Thelaterpartofthepaperwillscrutinizethechangingarchitectural discourses from the late Ottoman era tothe Republican period. This historiographical surveycommenceswithsnapshotsfromthe19thcentury,discussingtheperceptionandpresentationofthearchitectureoftheearly 18th century as glorified masterpieces of Ottomanarchitectural patrimony. This narrative sharply contrastswith the emerging discourses of the early 20th century,duringwhichthenationalistideologiesoftheYoungTurksdominatedthepoliticalandculturalscenes.ThearchitectsoftheTurkishRepublicinheritedthisnationalistdiscourse,rejecting the plural and hybrid architectural languageof the TulipAge, in their search for a pure and genuineessenceof“Turkisharchitecture.”


1 I thank theBarakatTrust forsupportingmypostdoctoral researchat theUniversityofOxford,duringwhichIdevelopedthisarticle.Iamalsograte-ful to İrvin Cemil Schick for helpingmewith the English translations ofNedim’spoetry.Iamthankfultoanonymousreviewersfortheirinsightfulcommentsontheearlierversionsofthismanuscript.

2 “Lâle devrinde Marki (De Bonnac) ın, Türk sanatının sinesine soktuğu neşter hâlâ ilerlemekte devam ediyor.

Siyaset komisyoncusu Marki ile, İran şahına sanat rekabeti yapan padişah ortaya yeni bir sanat koydular. Lâle devri sanatı.

Memleket her sahada Arap ve Acem kültürünün esaretini kabul etmişti. Şairlerden yazdığı eserde en az Türkçe kelime bulunan en büyük sanatkârdı.

En süflî kölelikten, en yüksek sadrazamlığa kadar her vazifeyi Türkten gayri unsurların yapabileceği kanaati memlekete girmişti.

Memleketin her sahasında olduğu gibi sanat sahasında da padişah emredi-yor, padişah düşünüyor, hiçbir karaktere sahip olmıyan bu yabancı sanat-kârlar da kozmopolit bir sanatı Türk memleketinde yerleştiriyorlardı.

Bu sanat devrinin şaheseri, Ayasofyadaki Sultan Ahmet çeşmesidir. Daha düne gelinciye kadar büyük bir sanat eseri sanılan bu eser; bir çeşmeden başka her şeydi. Çatısının üzerindeki kubbeciklerle camilerden bir parça almıştı. Taşlarını delik deşik eden lâle, sümbül çiçek resimlerile Acem bas-ması kitapların müzehhep kabından bir parça almıştı. Fakat arka taraftaki kemerin kilit taşı - asıl inşaat elemanı - bile ihmal edilmişti.

Her devir lâyık olduğu karakteri eserlerile gösterir.”3 Theterm“TulipPeriod”isananachronisticdefinition,anditbecameasso-ciatedwiththeeraofDamatİbrahimPaşa—GrandVizierandson-in-lawofAhmedIII—afteritsinventionbyYahyaKemal[Beyatlı].Later,AhmetRefik’s[Altınay]bookLaleDevri,publishedintheearly20thcentury,popularizedboththetermandtheera.

Historical BackgroundThetransformationsofthe18thcenturycanberelated

to several internal and external developments of theprecedingcentury,whichwasadifficultandcomplicatedperiodfortheempire.Duringthe17thcentury, followingseveral embarrassing military defeats and economicturndownstheoncemightyEmpireexperienced,Ottomanelitesstartedtoquestionthecorruptionofthestateandthemilitary system (Kafadar,1997,pp.30–75).Theabsoluteauthorityofthesultanandcentralizedpowerofthestatefloundered with the increasing economic troubles andpoliticalinstabilities,which,inturn,generateddiscontentamongstthepublic,causingseveraljanissaryuprisingsandrebellions(Quataert,2005,pp.42–44).Bytheendofthe17thcentury,OttomansultanshadbeenresidinginEdirnefor several decades so that they could stay away fromthechaoticproblemsinthecapital.The17thcenturywasapainfultimefortheOttomanEmpireinmanyrespects,and“theneedforchangegraduallyarose,spurringsocio-politicaltransformations”(McGowan,2004,pp.637–758).

In 1703, the janissaries revoltedonce again,marchedto Edirne, unseated Mustafa II, and enthroned AhmedIII (1703–1730).The janissaries thendemanded that thenew sultan return to Istanbul andmake himself and hissovereignty“visible”tohissubjects(Shaw,1997,pp.234–240).Thisperiod,startingwiththereignofAhmedIII, isacceptedasanimportantturningpointinOttomanhistory.According to ShirineHamadeh (2008, p. 36), during the18thcentury,thetransformationoftheOttomaneconomicsystem,theincreasingmobilityofsocialandprofessionalgroups, and the improved circulation of goods createdsocialandfinancialdevelopments,whichinturnincreasedrelativewealthandchangedpersonalconsumptionlevels.Inadditiontothechangingeconomicpoliciesofthestate,the role of global market forces and a period of peacealso stimulated the Ottoman economy (Quataert, 2005,p. 46). The decentralization of power from the court toayans4 transformed the Ottoman taxing and revenuesystemaswell(McGowan,2004,p.637–758).Thesultan’sdiminishingcontrolovertheremote landsoftheempireforced him to search for new tools and techniques tosustainhisauthorityand legitimacy (Quataert,2005,pp.43–44).Distributingwealthtoalargercircleofelitesandmakingthiswealthvisiblebythepromotionofconspicuousconsumptionwerepolitical strategies to keep theurbanpublicundercontrol.Thispolicyprovedtobeeffective;ittransformedtheculturalpractices,recreationalhabits,andconsumptionpatternsoftheurbaneliteswithinthefirstquarterofthe18thcentury.Thesharpdistinctionbetweenthecourtandtheurbanmiddleclasswasdisappearingand

becomingmoreindefinableinthisperiodoftransformation(Hamadeh,2008,pp.6–8).

The Emergence of a New Visual RegimeThebeginningofthe18thcenturywasmarkedwiththe

inaugurationof a newvisual vocabulary in theOttomancapital.Thepreviouslyrestrictedvisibilityoftherulerandhisdomainsbecamevisually,symbolically,andphysicallymore accessible for his subjects. This new visuallyavailable regimecontradicted theclassicalOttoman ideaofasecludedandsemi-sacredsultan;instead,itpromotedthepowerandsovereigntyoftherulerthroughhispublicvisibility (Necipoglu, 1986, pp. 303–42; Necipoğlu,1991,pp. 15–21). Architecture, fashion, poetry, public spaces,spectacles, and movement became tools for promotingthevisibilityoftherulingelitetoconfirmtheirexistenceandtheirauthorityintheOttomancapital(Faroqhi,2014,pp.27–28;Stephanov,2018).

With Ahmed III’s return to the capital, large-scalerenovation and rejuvenation projects were initiated inIstanbulasvisible signsofhisauthorityandsovereignty.The physical landscape of the city was transformed,monuments were restored, public waterways wererecovered, more than 200 fountains were built, a firedepartment was established, public spaces and gardenswereplanned,andmanynewpalaceswereconstructed.In addition to the renovation of the existing structures,numerouswaterfrontpalacesandmansionswereerectedontheshoresoftheBosphorusandtheGoldenHornbytheroyaleliteinashortperiodoftime(Hamadeh,2008;Erdenen,2003).Differentfromthelarge-scalemonumentsof the 15th and 16th centuries, a number of smallermonuments and secondaryelements, suchas fountains,doors, and gardens, were designed with remarkableelaborationandelegance(Cerasi,1999).

Followingthegrandvizierateof İbrahimPaşa in1718,changes in every field of life became more apparent,especially for the Ottoman ruling class and for theemergingelites.Theculturalandintellectuallifeofthecityalsoprogressedwiththeestablishmentofthefirstprintingpress,thefoundationofpubliclibrariesandthetranslationof severalArabic, Persian, and Latinworksof linguistics,history, and geography. Several independent librarieswereerectedbytheroyalfamilyandtheOttomanelites,which established a new architectural typology (Sezer,2016,pp.19–20).AsapartoftherenovationprogramofAhmed III,a free-standing librarywaserected inside theEnderuncourtoftheTopkapıPalacein1719.Previoustothislibrary,in1704,asmallreadingroomwasdesignedintheHaremsectionoftheTopkapıPalaceforAhmedIII.Thissmall chamber, known as the Fruit Room (Yemiş Odası),reflected the changing decorative and artistic taste of

A Reevaluation of the Architectural Historiography of the “Tulip Period”


4 Ayan: Regional authoritative families holding the economic and politicalcontrolofthefertilelands.

theera,withrealisticfiguralrepresentationsofflowersinvasesandfruitbowlsonlacqueredwoodpanels(Sakaoğlu,2002). Thesenaturalisticfiguresbecame the leitmotifoftheTulipPeriodandwereusedinfountains,illustrations,paintings,andmurals.

The decoration program of the two freestandingfountains, one in front of the Imperial Gate (Bab-ı Hümayun)oftheTopkapıPalaceandanotherinÜsküdar,built by Ahmed III in 1728–29 (h.1141), also reflectedthenewaestheticunderstandingof thetime (Hamadeh,2002,pp. 139–163). The fountainofAhmed III, criticallypositionedbetweenHagia Sophiaand the ImperialGateof the Topkapı Palace, has a unique place in Ottomanarchitectural history, not only due to its unusual scale,novelform,andcharacteristicdecorationbutalsoduetoitsprominentlocationandarchitecturalfeatures(Peker,2002,pp.139–163)(Figure1).ItsconstructionwascelebratedbyNedim,therenownedpoetoftheTulipPeriod, inTarih-i Çeşme-i Çar-Erkan der-Pişgah-ı Bab-ı Hümayun (Thehistoryof the fountain with four corners next to the ImperialGate),whichpraisesAhmedIIIforerectingthisuniqueandpreviouslyunseenfountain.5Thisnoveltypology,definingapublicspacearoundthefountainthatenhancedsocial,physical, and visual interactions among the citizens ofIstanbul,wasemulatedbytheOttomanelitesandbythesucceedingsultansaswell.

Such cultural, intellectual, and social transformationsand developments characterized the Tulip Period,which was defined as a “period of relaxation andexperimentation” (Murphey, 1999, p. 116). A festiveway of living, conspicuous consumption habits, public

recreational practices, and intellectual meetings anddiscussionsbecamemoreandmorefrequentinthedailylivesoftheIstanbulintelligentsia.Howeversmall,thiselitecrowdenjoyedtheeconomicresourcesoftheempireandprovedtobeveryeffectiveinreshapingtheculturalcodesofsociety.Withthechangingvisualregime,thetraditionalseclusionofthesultanwasreplacedwithacelebrationofhisexistenceviapublicspectaclesandurbanprojects.

The Surname (the book of festivities) depicts theincreasedvisibilityandpompofthecourtduringthereignofAhmedIII(Atıl,1999;Vehbietal.,2000;Tulum,2008).6 This impressive work depicted, in detail, the fifteen-day-long circumcision ceremonies of the four princes;itwasenrichedwith137miniature folioscreatedbytherenownedillustratorLevni.TheSurnamecanbeinterpretedas a tool for making the sovereignty and supremacy ofSultanAhmedIIIandhisgrandvizierİbrahimPaşavisible;furthermore, novelty, innovation, and originality are allvaluedwithinitstext.Forinstance,thepresentsofferedbyİbrahimPaşaandtheotherOttomanelitesweredepictedindetail,andmostofthepresentswerepraisedfortheirnoveltyanduniqueness,neverbeforehavebeenoffered,orevenseenattheOttomancourt(Tulum,2008).7

The sartorial codes of Ottoman elites also started totransform during this era, especially as fashion becameaneffectivemediumforvisibility(Simmel,1957,pp.541–558).Overthecourseofthe18thcentury,Ottomansstartedto present their wealth and status with carry-on items,such as jewelry, guns, or clothing items (Tanyeli, 2006a,pp. 333–349). In her letters, LadyMaryMontagu (1820,p. 19) depicted her visit to Hafize Sultan and portrayedthe sumptuous jewelry on Hafize Sultan’s clothing withthesewords:“[H]erwholedressmustbeworthahundredthousandpoundssterling.ThisIamsureof,noEuropeanqueen has half the quantity; and the empress’s jewels,thoughveryfine,wouldlookverymeannearhers.”8


Figure 1. Bab-ı Hümayun (Imperial Gate) to Topkapı Sarayı, with the Fountain of Sultan Ahmet III, c. 1810 (Unknown artist, Watercolor, Vic-toria and Albert Museum, SD.1261).

5 Nedim,Tarih-i Çeşme-i Çar-Erkan der-Pişgah-ı Bab-ı Hümayun. Alemin hakanı Sultan Ahmed-i ali-himem Kim sada-yı şevket ü şaniyle pürdür şeş cihat Görmemiştir dide-i tac u serir-i saltanat Böyle sultan-ı melek-hu husrev-i kudsi sıfat.

6 Surname is a commonnamegiven to textsdepictingmajor celebrationsandfestivals,suchasroyalweddings,accessions,andcircumcisions.Com-posedofverseandprose,thisuniquestylereflectstheculturalhabitsandtraditionsofitsera.

7 ThepresentsofİbrahimPaşa,inparticular,weredescribedthoroughly;theembroideryonthejewelrydrawerpresentedtoSultanAhmedIIIwasde-finedasneverseenbefore (nadide)andwassublimedwith thesewords(Tulum2008,p.488):

Nomasterhadeverdrawnsuchillustrations;(Çekmemiş böyle bir nakş üstad whatabeautifuldraweritis,yourhighnessNe güzel çekmece hümayun-bad) For instance, thedagger adornedwith diamonds and rubies,whichwaspresented toPrinceSüleyman,waspraisedasbeyondcomparison (mislinadide)andthebookpresentedtothethirdprincewasdefinedasoneofitskindandmatchless (bi-mümasil ü müdani).Someotherpresentswereappraisedasunique(yegane),createdasnew(nev-zuhur),neverseenbe-fore(bi-nazir),andwithoutasimilar,oneofitskind(bir misli dahı na-peyda) (Tulum,2008,492–497).

8 LadyMaryMontaguwasthewifeoftheBritishambassadorwhoservedinIstanbulduringthereignofAhmedIII.HerlettersfromIstanbulareimport-anthistoricaldocuments,portraying theTulipPeriod froma femaleper-spective.ShevisitedthedethronedSultanMustafa’swifeHafizeSultaninherhouseandwroteaboutthisvisitindetail(MontaguandKoçu,1939).

Changing Architectural VocabularyArchitecture, as one of themost effective symbols of

power and prestige, was especially utilized to promotethe imperial family and its power, and the city wasreconstructedwith gardens, fountains, palaces, libraries,andpublicspacesthroughouttheearly18thcentury.Thesepublicscenesbecameplaces“toseeandtobeseen”fortheIstanbulitesandfacilitatedtheinteractionbetweenroyalsand commoners. The emergence and spread of publicspacesalsochangedthelivingandsocializinghabitsoftheOttomans,andthewaystheyperceivedandexperiencedthecity.Coffeeshops,fountains(meydan çeşmesi),publicsquares, and recreational areas changed the social andphysicalstructureoftheOttomancapital(Sajdi,2007,pp.33–35;Hamadeh,2008,pp.48–49).

Numerouswaterfrontpalaces,kiosks,andmansionswereerectedbytheroyalfamilyandOttomandignitaries.Thesetimberstructuresalong theshoresof theBosphorusandGoldenHorntransformedtheurbanfabricofthecitywiththeirpublicvisibilityandnewaestheticcodes(Artan,1989,pp.35–36).9 In1718, theTersanePalacewas remodeled,and it played a significant role during the circumcisionfestivalsof1720(Atıl,1999;Tulum,2008)(Figure2).

The desire for novelty also transformed the imperialpalaceofTopkapı,renderingitvisibletoallIstanbulites,asseveraltimberwaterfrontmansionswerebuiltbeyonditsseawalls(Artan,2006,p.99).Erectedatthemostvisiblepartoftheroyalprecinct,thenewwaterfrontkiosksoftheTopkapusuSummerPalace (TopkapusuSahilsarayı) at theSeragliopointcontrastedwiththesecludedandintrovertedcharacter of the Topkapı Palace that is hidden beneathhighwallsandevergreencypresstrees(Tozoğlu,2020,pp.165–192).ThesenewadditionstotheTopkapıPalacealsodifferfromthetraditionalroyalkiosksintermsofstyleandmaterial. According to Yavuz Sezer, rococo architecturalstyle—a leitmotif of European artistic influence—wasfirstutilized in theMahbubiyePalaceduring the reignofMahmud I, in the Topkapusu Waterfront Palace (Sezer,2016,p.162).Thus,theuseofWesterndecorativeelementscommencedintheOttomanpalaceandwaslateremulatedbytheelites,becominganarchitecturalstylethatwouldbedefinedasOttomanBaroque(Artan,1989,p.58;Rüstem,2019,pp.4–9,99–100).10

ApartfromthepalacesandkiosksalongtheBosphorus,theimperialpalaceandgardensofSa‘dâbâdatKağıthane,built for Ahmed III by İbrahim Paşa,were embodimentsof the changing mentality and artistic taste of the era.Although the Kağıthane commons had been a publicrecreationalareaforsometime,theroyal interest intheareastartedbytheearly18thcentury.AccordingtoSedatHakkıEldem,Sa‘dâbâdPalacewascomposedofaharem,a selamlık (male section), a mosque, a garden pavilion,a fountain, and a large pool, which was connected toKağıthanestreambyaone-kilometerlongcanal,knownastheSilverCanal (Cedvel-i Sim) (Eldem,1977).This canal,whichwaslandscapedwithmarblesandelaboratedwithartificialcascadesandjetfountains,wasthedistinguishingfeature of Sa‘dâbâd (Figures 3-4). Ottoman elites wereencouraged to build pavilions around the Kağıthanestream, forminga royal satellite, yet the area continuedto be frequented by the inhabitants of Istanbul forrecreationalpurposes(Rüstem,2019,p.26).

TheimperialpalaceofSa‘dâbâdwasdefinedas“tarzları na-dide”(builtinahithertounseenstyle)andashavinga“tarhları matbü u pesendidide” (beautifulandadmirablelayout); it is one of the main identifiers of the TulipPeriod,reflectingthesensualpleasuresandarchitecturalrefinement of its time (Hamadeh, 2004, pp. 32–51;Hamadeh, 2008, pp. 218–19). As a tool for making thesovereigntyandthegrandeurofthesultanvisible,unlikethetraditionalpalacessurroundedbyhighwalls,thisroyalpalace,andgardenweredesignedtobevisiblebythepublic.The display of this imperial edifice, with its elaboratedarchitecture, landscaped gardens, pools, fountains, andcanals, was a political strategy of the Ottoman court toincreaseitspublicvisibilityandesteem.Itwasnotonlythearchitecturalcomponentsthatwerevisible;thechanging



9 AccordingtoArtan(1989,pp.35–36)between1720and1723numerousroyalpavilionsandmansions,suchasHüsrevabad,Şevkabad,Neşatabad,Kasr-ıCihan,Hürremabad,andHayrabad,wereconstructedbytheGoldenHorn. InadditiontosummerpalacessuchasEmenabad,Neşetabad,andŞerefabad,whichwerebuiltalongshoresoftheBosphorus.

10AnotheradditiontotheFourthCourtoftheTopkapıPalace,theSofaKioskwasatimberpavilion,reflectingthenovelarchitecturalstyleofthe18thcenturywithitslightness,largewindows,andBaroqueandRococodecora-tiveelements.AnothernoveltyisthesultanicpavilionknownastheKioskofOsmanIII,whichwasactuallybuiltbyMahmudI.Thekiosk,raisedoveranimpressivesubstructuretoformamarbleterrace,wasanunusuallysa-lientadditiontotheImperialHarem.

Figure 2. Ahmed III watching the performances at the Golden Horn in the Aynalıkavak Palace during the circumcision festival of 1720 by Levni in Surname-i Vehbi, TSMK 93a - 92b (Tulum, 2008).

recreationalhabits,luxuriousconsumption,eatinghabits,and changing relations of men and women were alsodisplayed (Hamadeh, 2007, pp. 277–312). These public

spaces, especially gardens and commons locatedon theshoresoftheBosphorusandGoldenHorn,wereplacestosocialize,tosee,andtobeseen, inresonancewiththeirEuropeancounterparts(Girouard,1985,p.181)(Figure5).

Affirmation of Novelty and InnovationIncontrastwith thepreviousperiods,beginningwith

the18thcentury,newvaluessuchasvisibilityandnoveltybegantobeappreciatedbytheOttomanrulingelite.Thisepistemological shift toward uniqueness and originalitycanbest beobserved through the literaryworks of theperiod.TheTulipPeriodwasatimeofhighproductivityinliteratureandpoetry,whichwereparticularlypromotedby the sultan and by his grand vizier İbrahim Paşa.Intellectual meetings, known as helva sohbetleri, wereheldbytheroyalsofIstanbulattheprosperousmansionslocatedontheshoresoftheBosphorus.Theliteratureoftheeracarriesvitalimportance:itnotonlyholdsartisticvalue but also can be used as a tool for understandingpeople’s perceptions of their era. Poetry and prose ofthe time reflect interpretations of the changing urbanlandscapeofIstanbulandperceptionsofemergingnovelaesthetics.

Eighteenth-century poetry takes Istanbul and itschanging urban fabric as amajor theme, offering praiseandappreciation.AlthoughtheclassicalOttomanperiodsof the late 15th and 16th centuries were particularlyproductive in termsofDivan literature, thereexistsonlyasmallnumberofoeuvresrelatedto Istanbul. It isevenmoreexceptionaltocomeacrosspiecesdepictingspecificbuildings or monuments. Asaf Halet Çelebi’s (2002)anthology “Istanbul in Divan Poetry” (Divan Şiirinde İstanbul) providesusanunderstandingofhowthecityitselfbecameacentral theme inOttomanpoetry.ThenaturalandurbanlandscapesofIstanbulwereseldommentionedincourtpoetrypriortothe18thcentury,sincearchitectureorbuiltenvironmentwerenotconsidered tobesourcesofartistic inspirationuntil then.However,by theturnofthecentury,thereappearcountlessexamplesreferringtothebuiltenvironmentanddepictingarchitectureindetail.All of a sudden, man-made elements were consideredalmostasimportantandasdelightfulasnatureitself,andthe beauty of the buildings, gardens, or fountains wasdescribedasholyandheavenly.

For instance, a short passage from the renownedQasidahbyNedim,Der Vasf-ı Sa‘dâbâd-ı Nev-Bünyad(Onthe Qualities of the Newly-Built Sa‘dâbâd) is dedicatedto the Sa‘dâbâd Palace (Macit, 1997, p. 76). The poemdescribesandpraisesthequalitiesofthenewbuildingsinSa‘dâbâd:theNewPalace(Kasr-ı Cedid),thebridgewithaceiling,thePavilionofParadise(Kasr-ı Cinan),thefountainoflight (Çeşme-i Nur),andtheSilverCanal(Cedvel-i Sim).


Figure 3. Restitution plan of Sa‘dâbâd circa 1720-21 (Sedad Hakkı El-dem, 1977).

Figure 4. Artificial cascades on the canal, photographed during the 19th century (Photograph: Sébah et Joaillier).Figure 4. Artificial cascades on the canal, photographed during the 19th century (Photograph: Sébah et Joaillier).

Figure 5. Ottoman men and women enjoying the Kağıthane Com-mons during the 19th century (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kita-plığı, II. Abdülhamid Albümü, 90763).

Nedim’spoetrycontinuesinthesamefashion,celebratingthekiosksandthepavilionsatSa‘dâbâdandevenadmiringitscolumnswithglory.Itisnotdifficulttonoticethatthewords and phrases of appreciation were concentratedaroundthethemesofnovelty,uniqueness,andvisibility.The new buildings of Sa‘dâbâd, the innovation of thebeautifulpiecesofwork,thedistinctivenessofthepavilion,andthematchlessnessofthefountainwereaddressedbyNedim:11

Listonebyonethenamesofthebeautifulworksbuiltthere,thusexcitingfriends.

Takingpeninhanduponthatnoblecommand, thisishowIhavedescribedthatgloriousnewwork. Howwellsituatedisthatcoveredbridge, eyeingthebeautifulboyswhohavecometostareatit. ThePavilionofParadisehasnoequalintheworld; Idonotevenknowifthereisanythingcomparabletoit. If it is theFountainof Light, it interprets theQur’anic

VerseofLight; whatifitfoundfameandgloryintheSilverCanal?

Courtpoetryoftheeraprovidesusanunderstandingofhownoveltyanduniquenessbecameprominentvaluesintheworldlyperceptionoflife.Nedim’spoetry,inparticular,not only praised novelty but was itself innovative, asit introduced new orders to the strict canons of Divanliterature(Macit,2000).InadditiontoNedim’spoems,theworksofseveralotherpoets,suchasSabit,Sami,Fenni,and Süleyman Nahifi, reflect the Ottomans’ changingperceptionsofnoveltyandoriginalitybypraisingthemasdesirableandesteemedfeatures.

ShirineHamadeharguesthatthe“emphasisonnoveltywas a reflection of the rapidly changing landscape ofIstanbul” and that this indicated a “significant turningpoint in the Ottoman’s interpretation of their builtenvironment”(Hamadeh,2008,pp.236–237).Itwasnotjustthatonlyarchitecturaloraestheticnoveltywasbeingpraised;anykindofuniquenessorinnovationwasheldinhighesteem.Noveltybecameanintrinsicvalueofthetimeandalsohighlightedothervalues.Forexample,thenoveltyof depicting thebuilt environment in literaryworkswasalsoareflectionofsensualdelightsandworldlypleasures.

The poetry of the era also emphasized the visibility ofarchitecture and the built environment. In SüleymanNahifi’sQasidah,thewordicadwasusedseveraltimestoidentifytheearthlybeautiesofSa‘dâbâd,togetherwithitscontemplation(temaşa)anddepiction(resm):12

Lookatitfromeverydirectionanddrawtheappropriatelesson;

seethisnewly-builtroyaldwellingwhoseshadowislikethephoenix’s

Itsplanisheart-refreshingandthestyleofitsfoundationiswithoutequal;

seetheaidingfavorofthechosenheartandtheartofcreation

Question of Authenticity versus ImitationAsexplained in theprevious section, theOttomansof

theearly18thcenturywereawareoftheoriginalityofthearchitectural edifices adorning their capital and praisedtheirnovelty.Apparently,thecontemporariesoftheTulipPeriod did not question the origins of these innovationsthat were changing their built environment. Yet, thereis an ongoing debate by modern historians about theunusualarchitecturalfeaturesofSa‘dâbâdanditssourcesof inspiration.Althoughthesourcesof theperioddonotprovide any clues about the design process of the royalcomplex,historiansofthelaterperiodarguedthatSa‘dâbâdwas inspired from French imperial palaces. According tothis discourse, the first Ottoman ambassador to France,Yirmisekiz Mehmed Çelebi—very much impressed withFrench palaces and gardens—brought several books thatincludedtheplansanddepictionsofthesegardens,whichbecame the model for Sa‘dâbâd (Rado, 2006). In fact,the chronicles of the period include detailed depictionsof the royalgardens, fountains, canals, jet fountains,andlandscapingelementsasseenbythediplomaticenvoyandhis entourage during their visit to France. For instance,statechroniclerRaşidillustratesthegardensofthePalaceofVersailles,providingmeticulousdetails,especiallyaboutthelayoutandorganizationofwaterfeatures(RaşidEfendiandÖzcan,2013,pp.1261–1263).

According to Turkish architectural historiography,followingthevisitofYirmisekizMehmetÇelebitoFrancein1720,Westernelementswere introduced toOttomanarchitectureandtherupturefromthetraditionalcanonsofOttomanartandarchitecturecommenced(Erimtan,2007,pp.47–49).13Therefore,theTulipPeriodwasbelievedto



11 QasidahbyNedîm:Der Vasf-ı Sa‘dâbâd-ı Nev-Bünyâd(OntheQualitiesoftheNewly-BuiltSa‘dâbâd)

Anda îcâd olan âsâr-ı cemîlin yek yek Nâmını yâd kılub şevka getir yârânı Ben de ol emr-i şerîf üzre alub deste kalem Böyle vasf eyledim ol nev-eser-i zî-şânı Ne münâsib yere durmuş o tavanlı köprü Cümle gözden geçirür seyre gelen hûbânı …. Yok bu dünyâda hele Kasr-ı Cinânın misli Bilmezem var mı cihân içre dahı akrânı Çeşme-i Nûr ise Nûr âyetin eyler tefsîr Cedvel-i sîm ile bulsa n’ola zîb ü şânı.

12SüleymanNahifî,Qasidah(Çelebi,2002,p.125). Su-be-su eyle temâşâ dîde-i ‘ibret ile Bu hümâ-sâye hümâyûngâh-ı nev-îcâdı gör Vaz’-ı resmi dil-küşâ vü tarz-ı tarhı bî-bedel Himmet-i sadr-ı güzîn ü san’at-ı îcâdı gör.13ThelateOttomanandearlyTurkishdiscoursesontheTulipAgearescruti-nizedindetailbyErimtan,(2007).

markthe inaugurationofWesternizationintheOttomanEmpire,withtheinfiltrationofEuropeancultural,artistic,andarchitecturalelementsintotheOttomanworld(Andıçand Andıç, 2006; Hamadeh, 2008, p. 226). Contrary tosuch claims, the Ottoman sources, while glorifying theinnovative and novel forms of 18th-century architecture,did notmention their alienation from tradition or theirforeign origins (Hamadeh, 2004, pp. 32–51) (Figure 6).Raşid, in his account depicting the inauguration of theSa‘dâbâdbuildingsatKağıthane,praisesthecomplexas“apieceofparadise”builtat“alandofrecreationforall—richandpoor,”withoutproviding any clues about its foreigncharacteristicsororigins:14

FinalizationofthebuildingsofSa‘dâbâdandtheimperialvisittothislocation.

Regardingtherenovationandrenewalofthearea,whichisalandofrecreationforall—richandpoor—withitsfreshair,therehasneverbeensuchabeautifulplace,a piece of paradise, in the one-of-a-kind Kağıthane,withinwhichtheareaofthelargeriverwascleanedandreorganized,thesurroundingbuildingswererefurbishedandrenovated,andevenmore,thebeautyofthisworkbecamean inspiration for theengineers (Raşid EfendiandÖzcan,2013,p.1311).

Throughoutthe19thcentury,thepluralisticandplayfularchitectural languageof the18th century continued tobecelebratedasanintegralpartofOttomanarchitecturalpatrimony. For example, the Fountain of Ahmed III,which was accepted as the leitmotif of the aestheticprogram of the Tulip Period, was cherished as one ofthe finest and most authentic examples of Ottomanart and architecture. Similar fountainswere erected atvariousprestigious spotsof thecapital,and theartisticvocabulary of the period became widespread (Şahin,2009,pp.193–195).

The fountain remained as a monumental stage forostentatiousstateceremoniesandprocessionsthroughoutthe 18th and 19th centuries, and 19th-century sourcesreflect thesignificanceattributedto thismonument.Forinstance, according to an archival document from1855,duringtherestorationoftheFountainofAhmedIII,itwasrequestedthattheoriginal formanddecorativefeaturesof theedificebepreserved (BOAA.MKT.NZD.151.90,6L1271/22.06.1855).15Evenbefore theemergenceof theconsciousnessforthepreservationofoldmonuments,thisdecree reflects the significance given to the Fountain ofAhmedIII.Beinganobjectof interest for foreignvisitorsandOttomansalike,thefountainwasdepictednumeroustimesinvariousmediums,suchasinengravings,paintings,andphotographs.

Startingwiththemid-19thcentury,world’sfairsbecamesignificant and competitive venues for representing thecultural heritage and architectural traditions of eachparticipating nation (Çelik, 1992). Ottoman participationinworld’s fairswas importantforpositioningtheempireas a world power and for displaying its rich culturalheritage. It is no coincidence that the Ottomans built aone-to-one scaled model of the Fountain of Ahmed IIIfortheWorld’sFairinViennain1873(Çelik,1992,p.63;Ersoy, 2015, p. 57). Located at one of the most visiblespots of the fairground, the fountain was positioned asan ultimate representation ofOttoman architecture andimperialidentity(Figure7).Inadditiontoerectingreplicasofcertainarchitecturaltypologies,suchastheBosphorusHouse,acoffeehouse,theImperialTreasury,andaTurkishbath, the Ottoman government decided to distinguishitself with three academic volumes representing thecultural,historic,andarchitecturalrichnessoftheempire(Ersoy, 2009, pp. 117–127). One of these volumes,Usul-i Mi’mari-i Osmani / L’Architecture ottomane / Die Ottomanısche Baukunst (DeLaunayandMontani,1873),offers an academic and conceptual examination of theOttomanarchitecturaltradition.Thishigh-qualityvolume,


Figure 6. The kiosks by the Kağıthane river with Ottoman baroque architectural features, photograph from the late 19th century (Photo-graph: Sébah et Joaillier).

14 “Hitâm-ı binâ-yı Sa‘dâbâd ve teşrîf-i hümâyûn be-mahall-i mezbûr Vakt-i ta‘mîr ü iltifâta gelince Kağıdhane nâmıyla nüzhet-gâh-ı hâss u âm

olan mesîre-i dil-nişîn-i hâtır-güşâ bir kişverde nazîri olmayan mevkı‘-i behcet-efzâ ve mevâzi‘-i nüzhet- peymâdan olup, bu âna gelince böyle bir câ-yı behişt-âsâ ve me’vâ-yı letâfet-nümânın mahrûm-ı iltifât u i‘tibâr olması lâyık u sezâ-vâr olmadığı muharrik-i himmet-i Âsaf-ı âlî-mikdâr ol-mağın, mevkı‘-i merkūmda cârî olan nehr-i kebîrin mecrâsı tanzîf ü tathîr ve mevâzi‘-i lâzımesi binâ vü ta‘mîr olunmak üzre tetmîm ve mühendisân-ı kâr-şinâsa sūret-i tarh u resmi ta‘lîm ü tefhîm buyuruldu.”

15 “Bab-ı Hümayun haricinde vaki sebil ve çeşme harablaşması ve bir müddet daha tamir olunmadığı halde külliyen harab olacağı bedihi bulunmuş old-uğundan heyet-i haliyesi bozulmayacak ve resmine halel gelmeyecek suret-de zikr olunan sebil ve çeşmenin tamiri...”

printed in three languages—Ottoman Turkish, French,and German—included measured drawings and anarchitectonicanalysisofOttomanarchitecturalgrammar,mostlydepictingmonumentsfromtheearlyOttomaneraandtheclassicalOttomanperiod.Usul-i Mi’mari-i Osmani alsoincludeddetaileddrawingsoftheFountainofAhmedIII, with a special emphasis on its decorative program(Ersoy,2015,pp.18–22)(Figure8).Thebookdefinedthefountainas “a splendidmonumentofOttomanart” andadded that severalother fountains followed the“artisticand architectural genre of this magnificent edifice” (les magnifiques édifices de ce genre) duringthesameperiod(DeLaunayandMontani,1873,pp.59–62).16AccordingtotheauthorsofUsul-i Mi‘mari-i Osmani,Ottomanart,whichwasfullofvitalityduringthe18thcentury,fadedduetotheintroductionofEuropeanstylesduringthe19thcentury:17

Wecanseethat,justoverahundredyearsago,Ottomanartwas still in Constantinople in all its greatest vigor.Thestateofweakening,inwhichitseemstohavefallenatpresent,accordingtous, isduetotheobsessionoftherichOttomansforthethingsa la Franca(DeLaunayandMontani,1873,p.59).Later, for the 1889 World’s Fair in Paris, Alexandre

Vallaury designed the Tobacco Pavilion for theOttomansection,whichtooktheFountainofAhmedIIIasamodel.Yetagain,theTurkishPavilionbuiltfortheWorld’sColumbianExposition in Chicago in 1893 took its inspiration fromthe renowned fountain. A 1/20 silver model of AhmedIII’s Fountainwas also displayed in theOttoman section(ErgüneyandKaraPilehvarian,2015,pp.224–240).Duringthelate19thcentury,theOttomansnotonlyappreciatedtheearly18th-centuryedificesbutalsoglorified themasrepresentationsoftheirimperialarchitecturalheritage.

Historiography of the Tulip EraThe perception of the 18th century started to change

by the early 20th century, especially following the YoungTurk revolution of 1908. Influenced by the nationalistandmilitaristic ideologiesof theCommitteeofUnionofProgress,theculturalcontextoftheperiodtransformed.Instrumentalizing history for their political agenda,the Young Turk intellectuals reinvented the early 18th century (Cephanecigil, 2009, pp. 61–66). Following theintroduction of the description “Tulip Period” by YahyaKemal[Beyatlı],popularhistorianofthetimeAhmetRefik[Altınay],wrote a historic novelwith the sametitle andpopularized the term.According to his novel, Lale Devri (1915),theperiodfrom1718to1730,beginningwiththe



16 “Ce splendide monument de l’art ottoman est du, comme on le sait, au Sultan Ahmed III, qui l’a créé et dessinée lui-même et l’a orné de vers de sa composition, sculptés en lettres d’or sur les plaques de marbre dont les quatre faces de la fontaine sont enrichies.”

17 “On voit que, il y a à peine plus de cent ans, l’art ottoman était encore à Constantinople mème, dans toute sa plus grande vigueur. L’état d’affaib-lissement dans lequel il semble être tombé actuellement n’est, suivant nous, qu’apparent, et ne tient absolument à d’autre cause qu’à l’engoue-ment des riches Ottomans pour les choses dites à la Franka.”

Figure 7. A real-size replica of Ahmed III’s Fountain in the Vienna World’s Fair of 1873 (“Brunnen von Sultan Ahmed II.”, Wienner Wel-tausstellung 1873, Wiener Photographen-Association, 12427065).

Figure 8. Architectural drawings of Ahmed III’s Fountain in Usul-i Mi‘mari-i Osmani, Plate III (Marie de Launay and Pietro Montani, Usul-i Mi‘mari-i Osmani / L’Architecture Ottoman, Istanbul, 1873).

Treaty of Passarowitz and endingwith the PatronaHalilrebellion, is defined as the “Tulip Period” in Ottomanhistory (Refik,h.1331 [1915]).Altınaydepicts this eraasaperiodofpeace,luxury,conspicuousconsumption,andprosperityundertheruleofanextravagantsultan,AhmedIII,andhisenlightenedgrandvizier,İbrahimPaşa: WhileSultanAhmedIIIspenthiseveningswithpleasure

and debauchery, and his days practicing archery atTersane Gardens, Karaağaç Kiosk, Sa‘dâbâd, or OkMeydanı; his grand vizier İbrahim Paşa was occupiedwith state affairs, trying to discipline and control theostentatiouspleasuresofthepalace(AhmetRefikandGürlek,1997,p.69).The Young Turk intellectuals depicted the era as

ambiguous:modernizationanddeteriorationanddeclineand progress were superimposed. Various portrayals ofAhmedIIIandİbrahimPaşarangedfromnoblestatesmenwith modernizing endeavors to degenerated hedonistsimitating theWest. TheTulipEra, asa romanticizedandexoticized representation of a pompous past, becamesopopular thatanOttomansilentmovienamedBinnaz,produced in 1919 by Ahmet Fehim, was set up in theera. The 45-minute-longmovie depicted a love triangle,representing the sensual pleasures, flamboyant lifestyle,and artistic delights of the Tulip Period (Tongo, 2011;Çeliktemel-Thomen,2013,pp.57–59).ThedepictionoftheTulipPeriodasaneraofexperimentationandalienationfromthecanonsoftheClassicalagewasalsoadoptedbyartandarchitecturalhistorians.

ApioneeringarthistorianofthelateOttomanandearlyRepublicanerasandprofessorof architecturalhistoryattheSchoolofFineArts,CelalEsad[Arseven]wasthefirstto introduce the conceptof “TurkishArt” (Kuban, 1962,pp.18–20).Inhisseminalstudypublishedin1928,Arsevendefined theartandarchitectureof theTulipPeriodasadistinct era in Ottoman history, which lasted from 1703to1730.AccordingtoCelalEsad, thedesignofSa‘dâbâdwas inspired from French gardens, based on YirmisekizMehmetÇelebi’saccountsofParis.Arseven(1939,p.175)also emphasized the distinction between the classicalOttomanarchitectureandthedecorativelanguageoftheFountainofAhmedIII,withoutdiscreditingthelatter.

The designation of the so-called Tulip Age as one ofambiguitybylateOttomanhistoriansgavewaytoamorerigorouscritiqueoftheerabyearlyRepublicanintellectuals,who glorified modern architecture (Yeni Mimari) andrejectedtheOttomanarchitectureafterthe“glorious”16thcentury, portraying the following centuries as a time ofostentation,indulgence,andcorruptionunderflamboyantrulerswhohadluxuriousandlavishlives(Bozdoğan,2007,pp.199–221).Reflectingthedominantnationalistideologyof the time, Early Republican architects condemned the

Tulip Era as a period of corruption and divergence fromthecanonsofclassicalOttomanartandarchitecture,dueto the immersion of Western elements. In this respect,architectural journals of the early 20th century playeda significant role in shaping the architectural discourse(Cephanecigil,2009,pp.61–66;Altan,2009,pp.121–130).Thedominantnarrativewasvoicedbythefirstarchitecturalmagazineof thetime,Mimar. The journal,which startedbeing published in 1931, was renamed Arkitekt in 1935andremainedasthemajorarchitecturalpublicationoftheRepublic up until 1980. Themagazine voiced the officialnarrativeofthenewlyfoundTurkishstateanditssearchfora“new,genuineandmodern”architecturalvocabularyfortheTurkishnation(Altan,2009,pp.121–130).TheeditorialwrittenforthetenthanniversaryoftheTurkishRepublicinOctober1933inMimarmagazineencapsulatesthecommonarchitecturalideologyoftheEarlyRepublicanera:18

However,intheTulipera,thisgreatart[Turkishart]wasturnedupsidedownbytheinfluenceoftheWesternartintroducedtothecountrywiththeprojectsbroughtbytheFrenchenvoyinSadabad.DuringtheeraofSelimIII,Mahmut IandAziz,bastardarts suchasBaroqueandEmpiredominatedtheartisticmilieuofthecountry.TheneedforWesternizationasserteditselfineveryfieldinthecountry([AbidinandZiya],1933,pp.263–264).ThisEarlyRepublicandiscoursereflectedthedesirefor

discoveringthe“authenticandpure”originsofTurkishart(Bozdoğan 2001; Bozdoğan, 2007, pp. 199–221). Whileglorifying the Classical Ottoman period as the “GoldenAge,”thisnationalistnarrativedisownedthe18thand19th centuriesasaperiodofdeclineandcorruption(Özlü,2017,pp.1442–1444).ModernistarchitectsoftheEarlyRepublicrejected Early Modern modes of experimentation andtransformationandlabeledthemasforeigntoTurkishartandarchitecture,asexpressedbyBehçetÜnsalin1935:19 Following the reignofAhmed III,ourarchitecturegot

lost,decadencestarted.Volutesandscrollsintroducedto our architecture by Bellini, distracted the pleasureofoureyes.Thissenseofforeignnesserasedthelocalartist; together with the local artist, genuine art hadalsofaded(pp.182–187).Maintaining a hostile approach towards the so-

called Tulip Age, Republican architectural historianscontinued criticizing it as an era of decline, corruption,and imitation. According to them, the pure and rational


18 “Fakat bu büyük sanat [Türk Sanatı], lale devrinde Fransa elçisinin getirdiği projelerle Sadabatta memlekete sokulan garp san’atı tesirlerile kökünden sarsıldı. Selim Salis, Mahmut evvel, Aziz devrinde Barok, Ampir, gibi piç san-atlar memleketin sanat sahalarına hakim oldular. Memleketin her sahasın-da garplileşmek ihtiyacı kendini göstermişti.”

19 “Üçüncü Ahmetten sonra, mimarlığımız kaybolmuş, (dekadence) başlamış. Bellininin mimarlığımıza soktuğu; enginar yaprakları ve kumaş kıvrımları, zevk gözlerimizi bozmuş. Bu yabancı duygusu yerli artisti ortadan kaldırmış, yerli artistle yerli ar da göçmüş.”

Turkisharchitectureofthe15thand16thcenturieslostitsessencedueto“Westoxication.”Forinstance,anarticlebyMimarNecmettinEmrepublishedin1941condemnsthearchitectureofthe18thcenturywithsuchwords:20

TheBaroquestyle,whichinfiltratedinIstanbulduringthereignofAhmedIII,continueduntiltheeraofMahmudII.Thisnewstyle,notonlydismissedtheTurkishstyleandTurkisharchitects,buttheTurkishartisansaswell(pp.234–235).The dominant discourse for rejecting the immediate

OttomanpastandglorifyingtheClassicaleracontinuedupuntil the 1960s. The next generation of historians, whilerecognizing the sociopolitical developments and culturalachievementsoftheera,alsovoicedtheircriticismstowardthe ruling elite of the Tulip Period. Münir Aktepe, in hisbookscrutinizing thecausesof thePatronaHaliluprising,whichbroughtanendtotheTulipPeriod,accusedAhmedIII and his grand vizier, İbrahim Paşa, of debauchery andextravagance, emphasizing the vast amounts spent fortheirnovelarchitecturalprogram.Constructionofpleasuregardensandluxuriouspalaces—insteadofpublicbuildingsor mosques—created economic troubles and resulted indiscontentamongthepopulation(Aktepe,1958,pp.41–45).

On the other hand, the second generation ofarchitecturalhistoriansoftheRepublicconceptualizedthe18thcenturyasaremarkableandstimulatingperiod,whilerepeatingthecritiquesabouttheostentatiouslifestyleoftherulingeliteandinfiltrationofWesternformsinOttomanarchitectural vocabulary. For instance, recognizing theinnovative aesthetic and decorative program of the era,prominent architectural historian Oktay Aslanapa (1986,p.373)defines theFountainofAhmed IIIasa“richandbrilliant work of art”. Yet, Aslanapa also emphasizedTulip Era’s divergence from the Classical architecturalvocabulary,underliningthesuperiorityofthe16thcenturyOttomanartandarchitectureincomparisontothatofthe18thcentury. Inasimilarmanner,renownedarthistorianSemaviEyice(2014,p.136)definedSa‘dâbâdasaproductofitstime,afineexampleofanewgardentraditionthatdisseminated fromAsia to Europe. Eyice recognized thehybrid andnovel formsand conceptsof theperiod thattook their inspiration from both East and West. Beliefsin the ambiguousnatureof theOttomanpast remainedin place until the dominant nationalist discourses weregraduallychallengedbyanewgenerationofarchitecturalhistorians,whoacknowledged theunique character anddiversearchitecturallanguageoftheera(Figure9).

Recent studies on Ottoman history make a criticalevaluationof theWesternization theoriesandoffernew

perspectives for the 18th-century developments, arguingthatthetenureofİbrahimPaşawasaperiodofprudencerather than debauchery (Erimtan, 2007, pp. 41–62;Karahasanoğlu, 2014, pp. 57–105).Many scholars arguethat thereexistmultiple inspirationsbehind the culturalandintellectualtransformationsoftheera.WhileShirineHamadeh (2004, pp. 32–51) emphasizes the Persian-Safavid influence on Ottoman art and architecture, dueto the long-lasting competition and interactionbetweenOttomanandPersiancultures,ÜnverRüstem(2019,p.31)reemphasizes the European influence on the emergingnewarchitecturallanguage.AccordingtoRhoadsMurphey(1999, pp. 116–139), the transformations of the periodcannotbe related solely toWestern influencebut couldbeexplainedby thechanges in the internaldynamicsofthe empire. Acknowledging the Western and PersianinspirationsduringthereignsofAhmedIIIandMahmudI,SonerŞahin(2009,p.192)suggestsanevidentByzantineandMughal influenceon thearchitecturalvocabularyofthe period. Deniz Çalış (2007, pp. 238–266) relates thedevelopments of the era to a new interpretation of theconceptofnovelty.Çalış (2007) argues that the conceptof novelty had more established connotations in the



20 “Üçüncü Ahmet zamamnında İstanbula sızan Barok, İkinci Mahmuda kadar devam etti. Bu yeni cereyan Türk sitilile beraber Türk mimarlarını, Türk işçis-ini de nisyan köşesine attı.”

Figure 9. Drawing of the Fountain of Ahmed III by Ali Saim Ülgen (SALT Research, Ali Saim Ülgen Archive, TASUDOC0965).

Ottomanworldandstatesthat“itwasaqualityattributedtoallpracticesdevelopedoutsidethedomainoforthodoxtraditionsandexercisedinthedomainofSufitraditionandpractices”(p.250).Therefore,anewunderstandingofthephysicalandsymbolicworldhademergedbytheearly18th century,andneithertheconstructionsofthe“Orient”and“Occident” nor the deep distinction between them hadyetbeenestablished.

Conclusion: Early Modern Expressions of Life and Space The early 18th century, as presented above, had

been subject to various interpretations and differentcontextualizations in Ottoman and Turkish architecturalhistoriography.Theshort-livedperiodknownastheTulipEramarkedaturningpointinOttomanartisticandarchitecturalidioms.Contemporariesoftheperiodglorifiedsuchnovelformsandtransformationsthattookplaceintheurbanandcultural landscapeofthecapital,andinasimilarmanner,the19thcenturyOttomanelitescherishedtheedificesofthepreviouscenturyascelebratedexemplarsofOttomanartandarchitecture.Replicasofthe18thcenturyedificesweredisplayed at world’s fairs, representing Ottoman culturalidentityand imperialheritage.Theperceptionofthe18th centurystartedtoalterbytheearly20thcentury,especiallyfollowing the Young Turk revolution. Popular historians,such as YahyaKemal andAhmetRefik, defined the reignofAhmedIIIastheTulipPeriodascloselyassociatedwithluxury,leisure,beauty,andjoy,emphasizingitsdivergencefrom the military and political accomplishments of theclassicalera.ThisdiscoursewasadoptedbyRepublicaneraintellectuals,whovoicedacriticalperspective,associatingtheperiodwithOttomandeclineandaestheticcorruptionundertheinfluenceofWesternforms.

Yet,recentstudiesshowthattheearly18thcenturyneedsto be evaluated from a global perspective, transcendingthe boundaries of nationalist discourses. In this respect,Rifa’at ‘Ali Abou-El-Haj’s groundbreaking work, Formation of the Modern State (1991), positions the 17th and 18th centuryOttoman state as a product of the EarlyModernEuropeanworld,openingwaysfornewconceptualizationsfor architectural history. Rejecting the idea thatOttomanstate and society were essentially unique, Abou-El-Haj(1991,p.6)suggeststhat“Ottomanhistoryiscomparableandcommensurablewithotherhistories”.Consideringthatcannonsofthepreviouserashadtransformedthroughoutthe world during the Early Modernity, it is important topositionandreconsidertheOttomanempirewithinawiderandmoreglobalframework.ItwasnotonlytheOttomansthatwereundertheinfluenceoftheirEasternandWesternrivals, but Europeans also embraced and appropriatedforeign and exotic cultures. For instance, Turquerie developedintoawidespreadartisticandculturalmovement

in Europe, where Ottoman objects and fashion becameprestige itemsduring the18th century (Tongo and Schick,2019). During their search for the exotic and different,Europeansappropriatednotonlyorientalobjects,buttookinspirationfromAsianandEgyptianculturesaswell.

Similar to their European counterparts, in the EarlyModern context, EasternandWesternpractices, regionalandimperialtraditions,andlocalandforeignidentitieswereequallyattractivefortheOttomans,whostartedadoptingnewculturalcodesandconsumptionhabits.TurgutSaner(2006)arguesthatnewformsusedinarchitectureduringthe 18th century did not aim an identification with theEuropeanculture,onthereverse“newstyleswereacceptedbecauseoftheirformalexoticismandbeauty”(p.162).TheOttomans’ interest in all thingsdifferent, exotic,ornovelwas reinforced by their affection for precious gifts andluxurious itemssuchasChineseandJapaneseporcelains,Dutchtulips,Englishfabric,Persianarchitecture,andFrenchgardens (Salzmann, 2000, p. 83–106; Faroqhi, 2016, pp.15–20).Inarapidlyglobalizingworld,whereinternationaland even intercontinental trade flourished and travellingbecameeasier,ideas,artforms,andconsumergoodsfrommyriad geographies becamewidely accessible. The strictcanonsoftheOttomanwayoflivingandthinkingstartedtotransform, and interest toward different cultures—eitherEastern orWestern—flourished in this period of changeandexperimentation.AssuggestedbyTülayArtan (2006,p.87),theboundariesbetweenthelocalandtheimperial,monumental and residential, and center and peripherywere blurred during the 18th century, when it became“more difficult to sustain a single corporate identity, arelativelyhomogeneousOttoman-ness.”

The Early Modern world witnessed fundamentalchanges in society, religion, and everyday life, whilemaintainingstrongcontinuitieswiththepreviousperiods.Inthecontextofthe18thcentury,worldlymodesofthinkingandthemundanepleasuresofdailylifewereconfidentlyemphasized in the literatureof thetime.Amongseveralsimilarexamples,a song fromNedim(inMacit,1997,p.264)evidentlydepictsthechangingmentalityoftheage.InsteadofgoingtotheFridayprayer,heproposesgoingtoSa‘dâbâdwithhisloverinsecret:21

GetpermissionfromthemotherfortheFridayprayer;refrainfromthecomplaintsforonedayReachingthepiersfromhiddenways;letusgotoSa‘dâbâdmyslenderbelovedNedim’s poetry not only portrays the changing values

of the time but also positions Sa‘dâbâd as a space of


21 İzn alub Cum’a nemazına diyu maderden Bir gün uğrullayalım çarh-i sitem-perverden Dolaşub iskeleye doğru nihan yollardan Gidelim serv-i revanım yürü Sa‘dâbâde.

liberation,awayfromthecontrollinggazeoftheauthority.The discourse of the time reflects a mental shift, achange inmodes of living and thinking, and a departurefrom tradition. But these sets of transformations andhybridities should not be confined under terms such asWesternization, modernization, or decline; rather, theyshouldbeinterpretedaspartoftheOttomanencounter(s)with“EarlyModernity.”Thechangingconsumptionhabits,social practices, and artistic tastes of theOttoman elitesslowlymodifiedtheirperceptions,leavingthestrictcanonsandtraditionsofthe15thand16thcenturiesbehind.Duringthe early 18th century, an affirmation of change and thedesire to display this transformation vividly, by a groupofOttomanelites,shouldberegardedasatransitionintomodernity.Inthisrespect,thereadingofOttomanhistoryshouldbeliberatedfromnationalistinterpretations,aswellasnormativedefinitionsanddichotomies,suchasEastern/Western, traditional/modern, Oriental/Occidental, orauthentic/imitation.AssuggestedbyGülruNecipoğluandSibelBozdoğan(2007),anewandinclusiveunderstandingofarchitecturalhistory,exemptbothfromthelimitationsofthenationalistdiscoursesandall-encompassingnarrativesofIslamicarchitecture,needstobedeveloped.Areadingofearly18thcenturyOttomanarchitectureshouldrefrainfromimposing historical stereotypes and national boundaries,but situate the period within a global sociopolitical andculturalcontext,addressingtheinterrelatedpositionoftheOttomanEmpireintheshufflingworldorder.

References[Abidin, S. & Ziya, A. (Eds.)] (1933). Cumhuriyetin On Senelik

San’atHayatı.Mimar,9-10,263–264.Abou-El-Haj,R.A.(1991).FormationofTheModernState:The

Ottoman Empire, Sixteenth to Eighteenth Centuries. StateUniversityofNewYorkPress.

Aktepe,M.(1958).Patronaİsyanı1730.İ.Ü.EdebiyatFakültesi.Altan,E.(2009).CumhuriyetDönemiMimarlığı:Tanımlar,Sınır-

lar, Olanaklar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13),121–130.

[Altınay]A.R.(1331[1915])LaleDevri:1130–1143.Kitabhane-iAskeri.

AltınayA.R.,Gürlek,D.(1997).LaleDevri.TimaşYayınları.Andıç, F. & Andıç, S. (2006). Batıya Açılan Pencere Lale Devri.

ErenYayıncılık.Arseven,C.E.(1928).TürkSan’atı.TürkOcaklarıMerkezHeyeti.Arseven,C. E. (1939). L’art Turc:Depuis sonorigine jusq’anos

jours.DevletBasımevi.Artan,T.(2006).QuestionsofOttomanIdentityandArchitectural

History.InD.Arnold,E.A.Ergut,&O.B.Turan(Eds.),Rethink-ingArchitecturalHistoriography(pp.85–109).Routledge.

Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi: Orhan GazidenBaşlıyarakSonunaKadarPadişahlaraGöreGelişmesi.İnkilapYayınevi.

Atıl, E. (1999). Levni and the Surname: The story of an eigh-teenth-centuryOttomanfestival.Koçbank.

Artan,T.(1989).ArchitectureasaTheatreofLife:ProfileoftheEighteenthCenturyBosphorus[Unpublisheddoctoraldisser-tation].MassachusettsInstituteofTechnology.

Bozdoğan,S.(2001).ModernismandNationBuilding:TurkishAr-chitecturalCultureintheEarlyRepublic.UniversityofWash-ingtonPress.

Bozdoğan, S. (2007). Reading Ottoman Architecture ThroughModernistLenses:NationalistHistoriographyandThe“NewArchitectureInTheEarlyRepublic.Muqarnas,24,199–221.

Cephanecigil,G. (2009).YüzyılDönümüSüreliYayınlarındaMi-mariGeçmiş.InA.Cengizkan(Ed.),MimarKemalettinveçağı:Mimarlık,toplumsalyaşam,politika(pp.61–66).TMMOBMi-marlarOdası.

Çelik,Z.(1992).DisplayingtheOrient :ArchitectureofIslamatNineteenth-Century World’s Fairs. University of CaliforniaPress.

Çerasi,M. (1999).TarihselcilikveOsmanlıMimarisindeYaratıcıYenilikçilik/1720-1820.InN.Akın,A.Batur,&S.Batur(Eds.),OsmanlıMimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü BirMiras” (pp.34–42).YEMYayınları.

Çalış,B.D. (2007).GardensatKağıthaneCommonsDuringtheTulipPeriod(1718-1730).InM.Conan(Ed.),MiddleEastGar-denTraditions:UnityandDiversity(pp.238–266).Dumbar-tonOaksPublicationsHarvardUniversityPress.

Çelebi,A.H.(2002).DivanŞiirindeİstanbul,HeceYayınları.Çeliktemel-Thomen,Ö.(2013).Binnaz.InE.Atakav(Ed.),Direc-

toryofWorldCinema:Turkey(pp.57–59).Intellect.DeLaunay,M.&Montani,P. (1873).Usul-iMi‘mari-iOsmani/

L’Architectureottoman.Eldem,S.H.(1977).Sa‘dâbâd,KültürBakanlığıYayınları.Emre,N. (1941).MimarVedad’ın SanatHayatı. Arkitekt, 9-10,

234–235.Erdenen, O. (2003). Lale Devri ve Yansımaları, Türk Dünyası

AraştımalarıVakfı.Erimtan,C.(2007).ThePerceptionofSaadabad:The‘TulipAge’

andOttoman–SafavidRivalry. InD.Sajdi (Ed.),OttomanTu-lips,OttomanCoffee :LeisureandLifestyleintheEighteenthCentury(pp.41–62).I.B.Tauris.

Erimtan,C.(2008).OttomansLookingWest?:TheOriginsoftheTulipAgeanditsDevelopmentinModernTurkey,TaurisAc-ademicStudies.

Ergüney,Y.D.&KaraPilehvarian,N.(2015).OttomanRepresenta-tioninNineteenthCenturyUniversalExpositions.Megaron,10(2),224–240.

Ersoy,A.(2009).XIX.YüzyıldaOsmanlıMimarlıkTarihiveKuram-salSöyleminİnşası.InA.Cengizkan(Ed.),MimarKemalettinveçağı:Mimarlık, toplumsalyaşam,politika (pp.117–126).TMMOBMimarlarOdası.

Ersoy,A. (2015).Architectureand the LateOttomanHistoricalImaginary:ReconfiguringtheArchitecturalPastinaModern-izingEmpire.Routledge.

Eyice,S.(2014).DündenBugüneKağıthane.InM.Armağan(Ed.),MasaldanGerçeğeLaleDevri(pp.125–144).TimaşYayınları.

Faroqhi,S. (2014).TravelandArtisans in theOttomanEmpire:Employmentandmobilityintheearlymodernera.I.B.Tauris.

Faroqhi,S.(2016).ACulturalHistoryofTheOttomans:TheImpe-rialEliteandItsArtefacts.I.B.Tauris.

Girouard,M.(1985)CitiesandPeople:asocialandarchitecturalhistory.YaleUniversityPress.



Hamadeh,S.(2002).SplashandSpectacle:TheObsessionwithFountains in Eighteenth-Century IstanbulMuqarnas, 19(1),123–48.

Hamadeh, S. (2004). Ottoman Expressions of EarlyModernityandthe“Inevitable”QuestionofWesternization.TheJournaloftheSocietyoftheArchitecturalHistorians,63(1),32–51.

Hamadeh,S.(2007).PublicSpacesandtheGardenCultureofIs-tanbul.InV.H.Aksan&D.Goffman(Eds.),TheEarlyModernOttomansRemappingtheEmpire (pp.277–312).UniversityPress.

Hamadeh, S. (2008). TheCity’s Pleasures Istanbul in the Eigh-teenthCentury.UniversityofWashingtonPress.

İrepoğlu, G. (1999). Levni: Painting, poetry, color. Society ofFriendsofTopkapıPalaceMuseum.

İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kitaplığı, II. Abdülhamid Al-bümü,90673.

Kafadar, C. (1997). TheQuestionofOttomanDecline.HarvardMiddleEastandIslamicReview,4(1-2),30–75.

Karahasanoğlu,S.(2014).İstanbul’unLaleDevrimi?TarihveTar-ihYazımı.InM.Armağan(Ed.),MasaldanGerçeğeLaleDevri(pp.57–106).TimaşYayınları.

Kuban,D.(1962).CelalEsadArsevenveTürkSanatıKavramı,Mi-marlık,72,18–20.

Macit,M.(1997).NedimDivanı.Akçağ.Macit,M.(2000).NedimHayatı,EserleriveSanatı.Akçağ.McGowan,B. (2004).TheAgeof theAyans1699-1812. In.H.

İnalcık,D.Quataert(Eds.),AnEconomicandSocialHistoryofOttomanEmpire,vol.2(pp.637–758).CambridgeUniversityPress.

Montagu, M. W. (1820). The Letters of Lady M.W. MontaguduringtheEmbassytoConstantinople,1716-18.JohnSharpe.

Montagu,M.W.&Koçu,R.E.(1939).1717-1718deLâleDevriBaşlarındaTürkiye.ÇığırKitabevi.

Murphey, R. (1999).Westernisation in the eighteenth-centuryOttomanempire:howfar,howfast?ByzantineandModernGreekStudies,23,116–139.

Necipoğlu,G.(1986).FramingtheGazeinOttoman,Safavid,andMughalPalaces.ArsOrientalis,23,303–42.

Necipoğlu,G.(1991).Architecture,Ceremonial,andPower:TheTopkapıPalaceintheFifteenthandSixteenthCenturies.Ar-chitecturalHistoryFoundation;MITPress.

Necipoğlu,G.&Bozdoğan,S.(2007).EntangledDiscourses:Scru-tinizingOrientalistandNationalistLegaciesintheArchitectur-alHistoriographyofthe“LandsofRum”.Muqarnas,24,1–6.

Özlü,N.(2017).Architecture:Turkish.EncyclopediaofRomanticNationalism inEurope.AmsterdamUniversityPress, 1442–1444.

Peker, A. U. (2002). Western Influences on the Ottoman Em-pireandOccidentalismintheArchitectureofIstanbul.Eigh-teenth-CenturyLife,26(3),139–63.

Rado, Ş. (2006). Paris’te BirOsmanlı Sefiri YirmisekizMehmetÇelebi’ninFransaSeyahatnamesi.İşBankasıKültürYayınları.

RaşidEfendi,Özcan,A.(2013).Târîh-iRâşid:(1115-1134).Klasik.Rüstem,Ü.(2019).OttomanBaroque:Thearchitecturalrefash-

ioning of eighteenth-century Istanbul. Princeton UniversityPress.

Sajdi, D. (2007).Ottoman Tulips,OttomanCoffee: Leisure andLifestyleintheEighteenthCentury.I.B.Tauris.

Salzmann,A.(2000).TheAgeofTulipsConfluenceandConflictin

EarlyModernConsumerCulture(1550-1730).InD.Quataert(Ed.),ConsumptionStudiesandtheHistoryoftheOttomanEmpire1550-1922(pp.83–106).SUNYPress.

Sakaoğlu, N. (2002). Tarihi, mekanları, kitabeleri ve anıları ileSaray-ıHumayun:TopkapıSarayı.DenizbankA.Ş.

Saner,T.(2006).ExoticYetLocal:ABriefEssayontheReceptionofEuropeanStylesintheOttomanArchitectureofthe18thCentury.InA.Hagedorn(Ed.),ThePhenomenonof“Foreign”inOrientalArt(pp.157–165).Reichert.

Sébah,P.&Joaillier,P.CascadedesEauxdeucesd’Europe,67.Sezer,Y.(2016).TheArchitectureofBibliophilia:Eighteenth-Cen-

turyOttomanLibraries [Unpublisheddoctoraldissertation].MassachusettsInstituteofTechnology.

Simmel,G.(1957).Fashion.TheAmericanJournalofSociology,(62:6),541–558.

Stephanov,D. (2018).RulerVisibilityandPopularBelonging intheOttomanEmpire,1808-1908.EdinburghUniversityPress.

Şahin,S.(2009).DeğişimSürecindeOsmanlıMimarlığıIII.Ahmetve I. Mahmut Dönemi (1703–1754) [Unpublished doctoraldissertation].İstanbulTeknikÜniversitesi.

Tanyeli,U. (2006a).OsmanlıMetropollerindeEvlerinKonforveLüksNormları. InS.Faroqhi,C.K.Neumann(Eds.),SoframızNurHanemizMamur,OsmanlıMaddiKültüründeYemekveBarınak(pp.333–349).İstanbul,KitapYayınevi.

Tanyeli, U. (2006b). 18. Yüzyılda İstanbul: BaşkalaşımınEşiğindeki Kent. Voyvoda Caddesi Toplantıları 2005-2006, Salt Archive. https://archives.saltresearch.org/han-dle/123456789/143173(Reachedat26.04.2020)

Tongo,G.(2011).InSearchofaNewPast:RepresentationoftheTulipPeriodinaLateOttomanFilmBinnaz(1919).26thMid-dleEastHistoryandTheory(MEHAT)Conference,UniversityofChicago.

Tongo,G.& Schick, İ.C. (2019). Turquerie. PeraMuseumBlog.https://blog.peramuzesi.org.tr/en/sergiler/turquerie(Reachedat21.09.2020)

Tozoğlu,A.E.(2020).TheNewVisualCultureinEighteenth-Cen-turyIstanbul:BuildingupNewShoreKiosksandGardensonthe Outskirts of the Royal Palace.Middle Eastern Studies,56(2),165–192.

Tulum,M.(2008).VehbiSurnameSultanAhmet’inDüğünKitabı.KabalcıYayınevi.

Uğurlu, H. (2012). III. Selim’in İstanbul’u: Siyasi ve AskeriDönüşümlerIşığındaİmarFaaliyetleri[Unpublisheddoctoraldissertation].İstanbulTeknikÜniversitesi.

Unknown artist. (c. 1810). Bab-ı Hümayun (Imperial Gate) toTopkapıSarayı,withtheFountainofSultanAhmetIII.VictoriaandAlbertMuseum,SD.1261.

Ülgen,A.S.DrawingoftheFountainofAhmedIII.SALTResearch,AliSaimÜlgenArchive,TASUDOC0965.

Ünsal,B.(1935).ArveMemleketMimarlığınınKronolojisiÜzer-ineDüşünceler.Arkitekt,6,182–187.

Quataert,D.(2005).TheOttomanEmpire1700-1922.CambridgeUniversityPress.

Vehbi, E. A., Tulum, M., Kuban, D., & Yerasimos, S. (2000).Sûrnâme:AnillustratedaccountofSultanAhmedIII’sfestivalof1720.Ertuğ&Kocabıyık.

Wiener Photographen-Association. (1873) Brunnen von SultanAhmedII,WiennerWeltausstellung,12427065.

ZiyaA.,(1934).SanattaNasyonalizm.Arkitekt,2,51–54.



Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul

Başvuru tarihi: 14 Ocak 2020 - Kabul tarihi: 22 Ocak 2021

İletişim: Gözde KIZILKAN. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):53-67

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.03743

Sürdürülebilir Mimari Yaklaşım ile Tasarlanmış Okul Öncesi Eğitim Yapılarında Ergonomi Kavramının Bahriye Üçok

Ekolojik Anaokulu Örneği Üzerinden İncelenmesiA Study on Examining the Concept of Ergonomics in Preschool Educational

Buildings Designed with Sustainable Architectural ApproachThrough the Sample of Bahriye Üçok Ecological Kindergart

Gözde KIZILKAN, Çiğdem CANBAY TÜRKYILMAZ

Education plays a vital role in the modern world. Educational facilities should provide an efficient environment that shapes the lifestyle and understanding of the society with the help of an interdisciplinary collaboration. According to the psychological research, preschoolers who visit kindergarten, which was built with ecolog-ical architectural approaches, have the potential to raise awareness on environmental issues. Therefore, educational buildings designed for early age children as the place where learning takes place, can become environments that develop creativity, reveal talents, contribute to physiological growth, and create a sense of respon-sibility in order to raise young individuals to become more sensitive to society and the surrounding environment. In the present study, a detached pre-school educa-tional building, which was designed upon sustainable criteria for 3–6-year aged children, and received LEED Platinum certificate in 2017, was selected as the field of study. The spatial organization of the structure was examined thoroughly within the scope of ergonomics. Ergonomics can also offer an interdisciplinary scientific approach to the need for change in human behavior, propose to reduce the environmental problems through the correct balance of use between the workplace, the working instruments, and the human factor. The design decisions of the sample building have been compared with the inquiries made after a comprehensive literature review. Thus, it was aimed that the findings and evaluations could be used in improving the ergonomics of the detached preschool educational building design, project decisions and implementations. The methodological approach of the study begins with the literature review to develop the conceptual framework be-tween ergonomics and sustainability. After the establishment of the study’s conceptual terms, a sampling area was selected in order to test the results of the research on the spatial organization of a detached preschool educational building in the context of school ergonomics. After studying the design guideline of the Ministry of National Education (MoNE) and internationally studied and accepted parameters, important rooms and functions of a school structure were determined and categorized under assets such as sizes and capacity, temperature levels, luminance, and loudness. The comparison chart of 6 different functional spaces was made. These are administrative offices, classrooms, refectory, circulation areas, wet cores, and open-air spaces. The outcomes of the literature research were compared with the data obtained from the field of study through scientific output, and in-depth interview with the administrative staff. The findings were determined as the result of the examinations and comparisons made between the MoNE design guideline and the sampling area. The anthropometric measurements in the furniture and fittings of the building are planned and designed to support and improve the physiological conditions of both children and adult used areas. Spaces serving various functions in the building were constructed with appropriate and suitable architectural materials in accordance with the design guideline. The different functioned rooms have been designed to meet the natural – artificial lighting level, ventilation conditions, noise level, room temperature according to the criteria specified in the guidelines. Psychological levels resulting from the use of spaces within the building have shown that the detached building structure is designed with flexible design principles to support the comfort conditions, increase the level of satisfaction, and let people do their works without feeling tired. Organizations are programmed to be efficient for students and employees and revised and/or developed if necessary. To observe the usage safety and health conditions inside and outside the building, it has been determined that the required maximum physical security and health measures have been taken without causing a feeling of discomfort to the social and physical environment and are checked through periodic inspections. In this research, it has been studied on the importance of developing technologies for the hu-man-environment intersections with ecological approach and the necessity to comply with the health and safety issues to ensure their continuity in accomplishing satisfaction, comfort and security in spaces of detached preschool buildings with the help of the applied science of ergonomics. As a result of the conceptual outline and sample area selection, the designing and implementation of the spatial organization in terms of ergonomic criteria bring about the physiological, psychological, and environmental comfort levels to the ideal range, increase productivity and quality, provide the opportunity to work in safe and healthy conditions by reducing accidents and risks, and help users to be satisfied with the workplace while reducing negative factors such as stress. The ergonomic factors in spatial organization of a preschool educational building have been listed and will serve as an example for educational buildings that are planned to be projected.

Keywords: Ergonomics; green ergonomics; preschool educational buildings; spatial organization.

EXTENDEDABSTRACT

https://orcid.org/0000-0002-9042-4696

https://orcid.org/0000-0002-8697-1259

GirişModernanlamdabeşerîsermayeüzerineyapılanilkça-

lışmalardanüfusveverimlilikkonularınadeğinilerekbilimve teknolojik ilerlemenin, eğitimin öneminin kavranmasıilemümkünolabileceğivurgulanmaktadır(Güneş,2009,s.133).Eğitimyapıları,disiplinlerarasıbir işbirliği iletoplu-munyaşambiçimiveanlayışınayönverenbirortamsun-malı;ekolojik,teknolojik,sosyal,ahlakiveestetikdeğerleribütünleştirerekprogramlanmalıdır(MilliEğitimBakanlığı,2015,s.19).Tefrişler,yapımateryalleri,donatıalanlarıse-çim ve yerleşimleri konforlu, kaliteli ve verimli öğrenmekoşullarını sağlamak için özenle planlanmalıdır (Clayton,2001,s.13).

Okulöncesidönemdekiçocuklar,yaşadıklarıfizikselçev-releriniseçemezyadaoluşturamazlar;busebepleçevre-davranış ilişkilerindeedilgin,yetişkinlereveonlarınalmışolduğukararlarabağımlıdurumdadırlar(Karaküçük,2008,s.308).Çocuklarınniteliklieğitimalması,toplumafaydalıbireylerolarakyetişmeleri içineğitimgörmekteolduklarıyapılardaörnektasarımyaklaşımları ileçocuklarınkişilikgelişimlerinekatkıdabulunanönemlifaktörlerdendir.Do-layısıyla,eğitimyapılarıtoplumunyaşambiçimiveanlayı-şınayönverenyerlerdendir.

Ekolojikmimari tasarımyaklaşımları ile ele alınmışbiranaokulu yapısının kullanıcısı olan çocukların, çevreselkonularda farkındalık yaratmapotansiyelibulunmaktadır.Bubağlamda;anaokuluöğrencileriileyapılanbirçalışma-da, çevre ve sürdürülebilirlik, yerel dokunun korunmasıve başkalarının çevresel davranışları üzerinde etki sahibiolabilmekonularında,çocuklaraönemliorandakatkısınınolabileceğikanıtlanmıştır(Stuhmcke,2012,s.169).Dola-yısıyla öğrenmenin gerçekleştiğimekân olarak erken yaşdönemi çocuklar için tasarlanan eğitimyapısı; yaratıcılığıgeliştiren, yetenekleri açığa çıkaran, fizyolojik büyümeyekatkıda bulunan, topluma ve çevreye duyarlı bireyler ol-

makiçinsorumlulukbilincikazandıranortamlarınoluşma-sınısağlayabilmektedir.

Mekânı algılarla kavrama çocuğun bedensel ve zihin-sel gelişimi sırasında oluşan doğal bir süreçtir (VasilyevaveLourenco,2012,s.349).Okulöncesieğitiminçocuğunbilişsel, davranışsal ve duygusal gelişimi üzerine yapılankapsamlıçalışmalardagörülmektedirki;“sosyaletkileşim”,“organizasyonverutinler”ile“mekânvetefrişlere”aitpsi-kometrik ve antropometrik karakteristiklerin yadsınamazkatkıları bulunmaktadır (Sylva, 2010, s. 73). Etkili öğren-meyidestekleyen, iyiorganizeedilmiş,memnuniyethissiuyandıran,güvenliveişlevineuyguneğitimyapılarınıner-gonomiktasarımlarıbusebeplebaşatrollerüstlenmekte-dir.

Bu çalışmada, anaokulu çağındaki çocuklar için sürdü-rülebilir ölçütler esas alınarak tasarlanmış ve 2017 yılın-da LEED Platinum sertifikası almış bir okul öncesi eğitimyapısıörneklemalanıolarakseçilmişveyapınınmekânsalorganizasyonuergonomikbakışaçısı ilederinlemesine ir-delenmiştir. Yapının tasarım kararları, kapsamlı literatürtaramasısonrasıortayakonanincelemelerilekıyaslanmış-tır.Böylelikleortayakonanbulguvedeğerlendirmelerden,okulöncesieğitimyapılarınınergonomisinin iyileştirilme-sindeyararlanılmasıamaçlanmıştır.

Yöntem Sürdürülebilirlikveekolojikmimariyaklaşımkonuların-

daliteratürtaramalarındapekçokçalışmayarastlanılmak-tadır.İçindeyaşamaktaolduğumuzkoşullarınşiddetliveyı-kıcıbirşekildedeğişiminetanıklıketmekteolduğumuzbugünlerde,sürdürülebiliryaklaşımınındiğerdisiplinlerarasıdestekleyiciçalışmaalanlarıilebirleştirilerekdüzenlenme-si,sorunlarınhızlıveetkilişekildeçözümekavuşturulmasıkonusundaönemteşkiletmektedir.Bunoktadaergonomibilimivesürdürülebilirlikkavramınınbirliktedeğerlendiril-mesimekândagerçekleştirilenişinverimli,rahat,güvenli,


Bu çalışma, ergonomi ve sürdürülebilirlik olguları arasındaki kavramsal çerçevenin geliştirilmesine yönelik araştırmaların taranarak, sür-dürülebilir yaklaşımın insanoğlunun davranışlarına sorumluluk sahibi bir bilinç ile çocukluk yaşlardan itibaren kazandırılması gerektiğini irdelerken, okul öncesi eğitim yapılarının ergonomik ölçütler bağlamında mekânsal organizasyonunun incelenmesini merkeze almıştır. Er-gonomi, geleceği tehdit eden pek çok sorunun dengelenmesi için insan davranışlarına entegre olması önerilen kültürel değişim ihtiyacına disiplinlerarası düzeyde bilimsel bir yaklaşım sunmaktadır. Literatür araştırması sonrası, sürdürülebilirlik yaklaşımı gözetilerek tasarlanmış müstakil bir anaokulu yapısı örneklem alanı olarak seçilmiş; mekânsal organizasyonu ergonomik ölçütler bağlamında incelenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı asgari tasarım ölçütleri; binada yapılan gözlem, görüşme ve bilimsel tespitlerle kavramsal araştırma sürecinde belirlenen mekânsal konfor düzeyi ölçütleri üzerinden karşılaştırma yöntemi ile kıyaslanmış ve bir anaokulu yapısının uygun bulunan ergonomik ölçütleri saptanmıştır. Çalışmanın kavramsal kurgusu ve örneklem alanı incelemeleri sonucunda; mekânsal organizasyonun ergonomik ölçütler bakımından tasarımının; fizyolojik, psikolojik, çevresel konfor düzeylerini ideal seviyeye taşıyacağı, verimlilik ve kaliteyi yüksel-teceği, kaza ve riskleri azaltarak güvenli koşullarda çalışma ve öğrenme imkânı sağlayacağı, yorgunluk ve stres gibi olumsuz faktörleri hafifletirken kullanıcıların çalışma ortamından memnuniyet duymalarına yardımcı olarak ekosistemin korunması amacının da ön planda tutulabileceği tespit edilmiştir.Anahtar sözcükler: Ergonomi; mekânsal organizasyon; okul öncesi eğitim yapıları; yeşil ergonomi.

ÖZ

sağlıklı,ekolojik,işlevineuygunvehoşnutkalınacakşekildetamamlanmasıiçingerekliortamısunabilecektir.

Çalışmanın metodolojik yaklaşımı, ergonomi ile sürdü-rülebilirlik terimleriarasındakikavramsalçerçeveningeliş-tirilmesineyönelik literatürtaramaları ilebaşlamıştır.Okulöncesi eğitim yapılarının ergonomik ölçütler bağlamındamekânsalorganizasyonununincelenmesinimerkezealanbuçalışmada,ergonomivesürdürülebilirlikyaklaşımınınirde-lenmesindensonrabirörneklemalanıseçilmiştir.MilliEği-timBakanlığı(MEB)’nınAsgariTasarımKılavuzu’ndayapılankapsamlıincelemelerveörneklemalanındayapılangözlem,görüşmevebilimsel tespitlerleeldeedilenverilerin karşı-laştırmayöntemiüzerindenanalizedilmesi sonrasıdeğer-lendirmevesonuçlarortayakonmuştur.Bununlaberaber;bireğitimyapısınıngöreceenönemlimahaliolanderslikler,aynıverilerleergonomiölçütleribazındaderinlemesinebirincelemeye tabi tutulmuş;uygunve sorunluyönleribelir-lenerekilerisiiçinipuçlarıolabilecekçıkarımlaryapılmıştır.

Ergonomi ve Eğitim Yapılarındaki Önemi Ergonomi,insan-iş-çevreuyumununyüksekperformans

veidealkoşullarısağlayanilkeveprensiplerininaraştırılmasıileortayaçıkmışuygulamalıiş/çalışmabilimiolaraktanım-lanmaktadır(Murrell,1965,s.8).ErgonomikelimesiYunan-caergos-iş venomos-doğayasası kelimelerininbirleşmesiileoluşmuştur(PheasantveHaslegrave,2005,s.4).Buradasözüedilen“iş”,bağlamolarakelealınmaktavetanımicabıaktivite/etkinlikşeklinde ifadeedilebilmektedir.Ergonomi;işaraçlarınıbiçimlendirmeyi,kullanıcırahatlığıveverimliliğieksenindeürünveortamlarıntasarımprensiplerinigeliştir-meyiveperformanslarınımaksimumdüzeyeçıkartmayıhe-defleyenbilimdalıdır(Bullinger,1994,s.4).

Okulergonomisikavramı,öğrencileringününbüyükbirzamanını geçirdikleri eğitimyapısı içindeöğrenmeetkin-liğininenüstseviyedegerçekleşmesiiçingereklikoşullarıtasarlamak ve öğrenme ortamının verimli ve güvenli birşekildedüzenlenmesinearacıolmakamaçlarınıtaşımakta-dır(Özbilgin,1986,s.29).Öğrencinin,öğrenmeortamıileetkileşimi ise karakteristik özellikler, sağlık durumu, zekâdurumu,sosyalilişkiler,ilgivealışkanlıklargibiiçfaktörle-rinyanısıra;eğitimyapısı,tefrişler,araç-gereçler,donatılargibidışfaktörleridekapsamaktadır.

Okul yapılarında ergonomik faktörlerin incelenmesiüzerineyapılanaraştırmalariçindeoturuşbiçimiveçocuksağlığıiledavranışfaktörleriarasındamakul,ancakönem-li bağlantılar gözlemlenmektedir (Smith, 2007, s. 1543).Bunagöre;okulmobilyalarınınöğrencilerinantropometrikölçümleribazalınarakfizikselpostürbozukluklarınıönle-yecekşekildetasarlanması,çocuklarınverilengörevlendir-melerikatılımcıbirdavranışsergileyerekdahaverimlibirşekildetamamlamalarınaolanaksağlamaktadır(KnightveNoyes,1999,s.748).Öğrenmemekânlarınınergonomikve

konforlukoşullarsağlayantasarımları,öğrencilerinbeden-sel, davranışsal ve bilişsel gelişimlerini hızlandırarak, gü-venlikoşullardaeğitimalmalarınaimkântanıyanenönemlifizikselvepsikososyalfaktörlerdendir.

Sürdürülebilirlik ve Ergonomi İlişkisiSürdürülebilirkalkınmanınönemison30yıliçindepoli-

tika,endüstrivebilimalanlarındagelişerekilerlemektedir.Busüreçte;sorunlarıntespiti,bilgisetleriveortayaçıkansonuçlar çeşitlenerek, değişime uğramıştır. Moray’in be-lirttiğiüzere;nüfusbaskısı,havakirliliği,susıkıntısı,kent-leşme,gıda,enerji,sağlıkveilaçsektörü,atıklar,şiddetveterör ile göçgibi faktörler geleceğimizi tehdit eden ciddisorunlardır vebu sorunların çözümü için insandavranış-larının değişimi esas alınmalıdır (Moray, 1995, s. 1691).Ergonomi,busorunlarındengelenmesiiçinönerileninsandavranışlarındakideğişimihtiyacınadisiplinlerarasıdüzey-debilimselbiryaklaşımsunabilir.

Gelişenteknolojikyeniliklervegirişimlernüfusartışın-daönemli rollerüstlenmektedir.Malthus’unnüfus teori-sininöngörüleritemelindedünyanıntaşımakapasitesiveçevreselproblemlerinçözümüneyönelikformülasyonlarınincelenmekteolduğubiraraştırmada,ekolojikdinamiklerinsan faaliyetlerindenetkilenenkarmaşıkvenormatifbirkavramolarakele alınmaktadır (Seidl veTisdell, 1999, s.398).DolayısıylaDrurydeinsanamaçvedeğerlerindenet-kilenenekolojiksorunların,sürdürülebilirliküzerindekiet-kilerininergonomikbakışaçısı ileçözümekavuşturulmasıkonusundaaraştırmalarınderinleştirilmesiniönermektedir(Drury,2008,s.18).

Yaşanabilir bir çevre için binaların yapım aşamasından,kullanımveyıkımaşamasınakadargeçirdiğievrelerdekulla-nıcınınrahatlığıvegereksinimlerikarşılanırken,ekosisteminkorunmasıamacıdaönplandatutulmalıdır.Yeşilergonomi;yakın zamanda sürdürülebilir kalkınma süreçleri ile ortayaçıkanbir kavramolarak tüketimin azaltılması ve çevre ko-runmasındainsanfaktörününönemiileilişkilidir(Thatcherveark.,2013,s.322).Yeşilergonomi,insansistemlerivedo-ğanınkarşılıklıetkileşiminiodağaalır.Butanımagöre;yeşilbinalarhemekolojiksistemlerinhemdebubinalarıkullan-maktaolanlarınrefahınıgözetirken;çevreyeduyarlıyapılarolarakprojelendirilmelidir(ThatcherveMilner,2014,s.382).

Yeşilbinalardaişlevineuygun,doğalyadageridönüştü-rülebilirmalzemeseçimleriileenerjiverimliliğiniarttırmaveiçmekândakihavakirleticiemisyonlarıazaltmastrateji-lerineodaklanılmaklaberaber,ergonomikkoşullarınöne-midegözardıedilmemelidir(Hedgeveark.,2010,s.693).Yeşil binalarda kullanım sonrası değerlendirme özelindeyapılanbiraraştırmada,enerjitasarrufusağlayanvesürdü-rülebilirmimariyaklaşımileinşaedilenLEEDPlatinumser-tifikalıbirbinada;havasıcaklığı,temizhavadolaşımı,havakalitesivegürültükonularındayaşanandeğişkensorunlar

Okul Öncesi Eğitim Yapılarında Mekansal Organizasyonun Ergonomik Bağlamda İncelenmesi


dolayısıylabinakullanıcılarınınsağlıkveperformanslarınınnegatifetkilenmekteolduğusaptanmıştır(HedgeveDor-sey, 2013, s. 504). Dolayısıyla, ergonomik ölçütler; yeşilbina tasarım, kullanım ve bakımında göz önünde bulun-durulmasıgerekenönemlibaşlıklararasındagörülmeliveyeşil bina derecelendirme sistemleri içine dahil edilmesikonusu önemle araştırılıp tartışılmalıdır. “United StatesGreenBuildingCouncil(USGBC)”TasarımdaYenilikbaşlığıaltındaLEED2009YeniYapılarveBüyükÇaplıRenovasyon-larderecelendirmesistemiiçindedeğinilmeyenbirstratejikullanılarakönemliveölçülebilirçevreselperformanseldeetmeye1ile5arasındapuantanımlamaktadır(LEED,2016,s.95).Ergonomiölçütleribubağlamdayeşilbinasistemle-rinefarklıveyenilikçibirtasarımyaklaşımısunabilir.

Ergonomik Ölçütlere Uygun Mekânsal Organizasyonun Anaokulu Yapılarına Uyarlanması Günümüz ve gelecek nesiller için yaşanabilir bir çevre

sağlama bilinci küçük yaşlardan itibaren verilecek olaneğitimler iledahaetkilibir şekildeaktarılabilir.Erkenyaşçocukeğitimi,diğereğitimsüreçleri içerisindeönemlibirkonumasahiptir.Temelalışkanlıklarvebilişselyeteneklerhızlıbirşekilde0-6yaşarasındabiçimlenmektedir (ŞahinveDostoğlu,2012,s.301).Okulöncesieğitimgeneldeüç

yaşakadaraileiçindeveevortamındabaşlarken,3-6yaşarasındaiseçocuklarınduygusalvedavranışsalgelişimka-zanmaları içinanaokullarıyadayuvalardakiprogramlarınöneminivurgulayanpekçokçalışmabulunmaktadır(Pay-tonveark.,2000,s.183;Melhuish,2011,s.300).

Çocuklar;duygusalgelişiminhenüztamamlanmamışol-duğuerkenyaşlardaveailedenuzakgeçirilenvakitleriçin-de,bulunduklarıortamanekadarkolayuyumsağlayabilir-lersekendilerinioderecegüvendehissedebilirler(Stockallveark.,2012,s.10).Dolayısıylaokulöncesiçağlardakiço-cukların kendi antropometrik ve psikometrik ölçütlerineuygunortamlardagüvenliverahatbirşekildeeğitimalma-ları,onlarınmeraklıdoğalarınıdestekleyerekbilgininnite-likli eğitimkoşullarındaöğrenilmesine imkân tanıyacaktır(ChungveWong,2007,s.333).

Mekânsalorganizasyonunergonomikbakımdantasarımıdaha önce Ercan’ın yapmış olduğu çalışmalarda belirttiğiüzereanatomi,antropometri,fizyoloji,psikoloji,mühendis-likbilimlerivetasarımgibiçeşitliuzmanlıkalanlarıileişbirli-ğiiçindedir(Ercan,1988,s.408).Mekânınişlevivekullanıcıprofiliileilişkiliolarak;tefrişler,donatılar,mekânlarınboyutve sınırlarının ergonomik açıdan Tablo 1’de irdelenmek-teolanölçütleri,anaokuluyapılarıözelindekiuyarlamalarıdoğrultusundadüzenlenmesiönemteşkiletmektedir.


Tablo 1. Mekânsal organizasyonun ergonomi ölçütleri bakımından açıklanması ve anaokulu yapılarına uyarlanması

Ölçütler Açıklamalar Anaokulu yapıları özelinde

Antropometrik Ölçütler Kullanıcı ve mekân arasındaki fiziksel Çocuklar ve çalışan personelin yaş ve fiziksel şartlarına uygun çalışma biçim ve ölçülerin uyumu ile ilişkilidir. masası, sandalye, dolaplar, araç-gereçler, yataklar, vitrifiyeler vb. donatı ve tefrişlerin seçim ve kullanımı gibi koşulları içermektedir.

Fizyolojik Ölçütler Mekândaki doğal-yapay aydınlatma, Mekân ihtiyaçlarının işlevine göre yapılan tasarımsal seçimlerin renk kullanımı, gürültü düzeyi, fiziksel sonuçlarıdır. Sınıflardaki gürültü seviyesini düşürmek için havalandırma, sıcaklık gibi görsel, duvar/tavanda akustik paneller, yaralanma riskini azaltmak için halı/ işitsel ve ısıl ölçütler ile ilişkilidir. vinil döşeme malzemesi, ıslak hacimlerde kaymayı önleyen seramik döşeme malzemesi, doğal aydınlatma için pencere konumlandırmaları ve gölgelik kullanımları vb. koşulları içermektedir.

Psikolojik Ölçütler Mekândaki atmosferin, kullanıcıdaki Öğretmen ve öğrencilerin rahatlık, konfor, yorgunluk hissi vb. güdüleyici unsurlar ve psikososyal duygularının, mekân ile etkileşimi üzerinden incelenmesidir. gereksinimleri etkilemesi ile ilişkilidir. Psikolojik ölçütler; düzenli aralıklarla yapılan görüşmeler, anketler, çeşitli geri bildirim teknikleri ile takip edilmelidir.

Düzenleme ve Çalışma süreleri ve insanın biyolojik Çocuklar için; yemek, uyku, oyun, öğrenme gibi işlevlerin kolaycaOrganizasyonel Ölçütler rutinlerinin uyumu ile ilişkilidir. yapılabileceği zaman dilimleri içinde düzenlenmesidir. Personel için; çalışma, dinlenme ve fazla mesai gibi zamanlarda iş kolaylaştırıcı önlemler alınması gibi koşulları içermektedir.

Tanıtma ve Enformasyonel Yapılacak işin; uygun koşullar, Materyal seçimleri, bilgilendirme işaretleri, yazılar, tefrişler ve bilgiÖlçütler tanımlamalar, bilgilendirmeler ve aktaran tüm yüzey ve dokuların okunaklı ve iyi tanımlanmış olması yönlendirmeler ile açıklanmış gibi koşulları içermektedir. olmasıyla ilişkilidir.

Güvenlik Ölçütleri Çalışma ortamı ve kullanıcılarının Normlar ve standartlar çerçevesinde, her türlü kaza, risk ve sağlık ve güvenlikleri ile ilişkilidir. olumsuzluktan korunacak şekilde tasarlanma koşullarını içermektedir.

Okul Öncesi Eğitim Yapılarında Asgari Tasarım StandartlarıOkulöncesieğitimyapılarıçocuklarınfiziksel,davranış-

salveduygusalgelişimlerinidestekleyecek,uyguntefrişvedonatı gereksinimlerini karşılayacak, performanslarını enverimli şekilde yönlendirecek öğrenme, eğlenme ve din-lenmemekânlarıilekurgulanmalıvetasarlanmalıdır.Okulöncesi eğitim yapıları bu bağlamda; hijyenik koşullarınsağlandığı,yeterincehavadarveaydınlıkortamlardavakitgeçirmeyeolanaktanıyan,kullanıcılarüzerindehoşnutlukhissiuyandırankalitelimekânsalkoşullarasahipolmalıdır.

Okulöncesieğitimyapılarındakimekânsalorganizasyo-nuntasarımölçütleribakımındandeğerlendirilmesinikonualanbuçalışmada,MEB’inyayınlamışolduğuEğitimYapı-larıAsgariTasarımStandartlarıKılavuzu(2015)derinleme-sineirdelenmiştir.İdealkoşullar,alançalışmasındaseçileneğitimyapısındakiöğretmenveöğrencilerinyoğunolarakkullanmaktaolduğualtıanaişlevüzerindenincelenmiştir.

1. İdari mekânlarİhtiyaçprogramındabelirtilenboyutvesayıdatasarlan-

malıdır.Öğrencilerinrahatlıklaizlenebileceği,okulgirişineyakın,kolaylıklagörülebilenbirnoktadakonumlandırılma-lıdır. Çalışmamasaları, dolaplar, toplantımasası, oturmavedinlenmegruplarıplanlanmalıdır.Aydınlıkdüzeyienaz150luxolmalıdır.İdarialanlardatolereedilebilenenyük-sekgürültüdüzeyi39dBolarakdüzenlenmelidir(UntuçveAkdağ,2017,s.13).

2. DersliklerEğitmengözetiminde,çocuklarınfizikivebilişselaktivi-

teleryaptığıfaaliyetveoyunodalarıdırvebumekânlardaçocuklarınhareketgelişiminidestekleyentefrişvedonatı-lar bulunmalıdır. Derslikler en az 20, en fazla 25 öğrencikullanımı içindüzenlenmelivefarklı işlevlibölümlerfark-lı malzeme, tefriş vb. ile ayrıştırılmalıdır. Bunun yanındabağımsız anaokulu binalarında dinlenme ve uyku odasıbulunmalıdır. Döşeme kaplamaları kolay temizlenebilir,kaymaz,sürtünmevedarbeyedayanıklı,hijyenikveinsansağlığınazararlıolmayanmalzemelerdenseçilmelidir.Sesdüzeyiyüksekolanmahallerdetavanlardasesyalıtımıiçinakustikönlemlerdüşünülmelidir.Duvarlarındakolaytemiz-lenebilensubazlıboyakullanımıtercihedilmelidir.Pence-redoğramalarıdayanıklıolmalı,ısıyalıtımlıçiftcamtercihedilmelidir. Eğitim yapısı içindeki tüm mahallerde doğalışıkkullanımıönplandatutulmalıdır.Dersliklerdeaydınlıkdüzeyienaz100luxolmalıdır.Dersliklerdetolereedilebi-lenenyüksekgürültüdüzeyi44dBolarakdüzenlenmelidir(UntuçveAkdağ,2017,s.13).

3. YemekhaneÖğrencilerin günlük beslenme ihtiyaçlarını karşılamak

üzereoluşturulanortakmekânlardandır.Mutfak,bulaşık-hane,depo, teknikmahaller ve ıslakhacimleri bulunma-

lıdır.Öğrencilerin yaş vefizyolojik boyutlarınauygun tef-rişleriledonatılmalıdır.Döşemelerküçükebatlı,sıkderzli,kaymaz, kolay temizlenebilenmalzeme ile kaplanmalıdır.Aydınlık düzeyi en az 100 lux olmalıdır. Yemekhanelerdetolereedilebilenenyüksekgürültüdüzeyi44dBolarakdü-zenlenmelidir(UntuçveAkdağ,2017,s.13).

4. Dolaşım AlanlarıKolayerişilebilirolmalıdır.Hızlıbirşekildegiriş-çıkışya-

pılmasınaolanaksağlayacakşekildetasarlanmalıdır.Kolayfarkedilebilirdanışmavevelibeklemeholübulunmalıdır.Vestiyerli girişholü tasarlanmalıdır.Merdivenler güvenlikönlemleri düşünülerek korunaklı şekildeoluşturulmalıdır.Kaymaz,sertvesabitbasamakkaplamamalzemesitercihedilmelidir.Anaokulu yapılarındaki korkuluklara, çocukla-rınerişebilecekleri yükseklikteekküpeştekonumlandırıl-malıdır.MEBeğitimyapılarıtasarımkılavuzundaanaokuluküpeşteyüksekliği içinherhangibirölçübelirtilmemiştir;ancakbasamakyüzeyindenitibaren50-60cmyükseğeko-nulabilir(Templer,1994,s.122).Katlararasıerişimiçinko-layulaşılabilirkonumda,kapıgenişliğienaz90cmolanbiradet asansör bulundurulmalıdır. Aydınlık düzeyi, koridorgibidolaşımalanlarındaenaz150 luxolmalıdır.Dolaşımalanlarındatolereedilebilenenyüksekgürültüdüzeyi49dBolarakdüzenlenmelidir(UntuçveAkdağ,2017,s.13).

5. Islak HacimlerIslakhacimler,tesisatkolaylığıaçısındanaynıdüşeyaks-

larüzerindeplanlanmalıdır.Tümtuvaletlerkaymaz,küçükboyutlu ve dar derzli malzeme ile kaplanmalıdır. Üç-altıyaşanaokuluöğrencileriiçinlavaboyüksekliği60cm,aynaaksılavaboüzerinden55cmolmalıdır.Anaokullarındaklo-zetyükseklikleri30cmolmalıdır.Eğitimyapılarında, idaripersonel/eğitmenler tuvaleti ile öğrenci tuvaletleri yakınkonumlandırılmalıdır.Bireysel lavaboyerinehiltontipiyadatekneşeklindelavabolarkullanılmalıdır.Çocuklarınkul-landığı tuvaletlerdebölücüsistemleryardımı ileklozetlerbirbirlerinden ayrılmalı ve hiçbir şekilde kilit bulundurul-mamalıdır. Personel için soyunma odası, duş ve tuvaletmahalleritasarlanmalıdır.

6. Açık Alan Düzenlemeleri ve Kentsel DonatılarArazi;yapılıvedoğalçevreelemanları iletasarlanırken

esnek,erişilebilirveuyarlanabilirolmalıveenverimlişe-kilde kullanılmalıdır. Açık alan düzenlemelerinde uygunpeyzaj unsurları ve donatılar seçilmelidir. Gezinti yolları,oturma bankları, çöp kutuları ve aydınlatma elemanla-rı kullanılmalıdır. Öğrenciler için uygulamalı ekme-biçmealanlarıoluşturulmalıdır.Anaokullarıbinalarındakumha-vuzu ve oyun parkı tasarlanmalıdır. Zeminlerde darbeyedayanıklı,kesintisiz,düzgünvekaymaz,mümkünolduğun-ca doğalmalzemeler tercih edilmelidir. Okul çevresi içintolereedilebilenortalamagürültüdüzeyi45dBolarakdü-zenlenmelidir(Özbıçakçıveark.,2012,s.240).




Çalışma/Örneklem Alanıİstanbul’dakimüstakilbinaşeklindekullanılanokulönce-

sieğitimyapılarınınbüyükbirçoğunluğununilkinşaamacıkonutolan,tekyadaikikatlıbinalardakiişlevdönüşümüileanaokulunaçevrilmekteolduğugözlemlenmektedir.Budönüşümünhemiçmekânhemdedışmekândonanımvekullanımıaçısındanyapısal, işlevselvebiçimsel sorunlarazeminhazırlamasıkaçınılmazhalegelmektedir.

Çalışma alanının Bahriye Üçok Ekolojik Çocuk Yuvasıörneklemalanıolaraktercihedilmesininenönemlisebe-bi;eğitimyapısınınbirkamukuruluşuolarakherhangibirfonksiyon değişikliğine maruz kalmadan sürdürülebilirlikveçevreyeduyarlılıkgözetilerekprojeninenbaşındaniti-barenanaokuluolaraktasarlananmüstakilbirbinadahiz-met vermesidir. Dolayısıyla ergonomik açılardan bina vedonatıişlevlerinindeğerlendirilmesiileetkilivegeçerliliğikabul gören, emsal niteliğinde sonuçlar elde edilmesininsağlanmasıamaçlanmaktadır.

Çalışma alanı, sürdürülebilirmimari tasarım ve ekolo-jikçevreuygulamalarıkonusundaTürkiye’ninilkanaokuluolmaözelliğiiletanınan,2016yılındanberifaaliyetgöste-ren,3-6yaşarasıçocuklaraeğitimverenveresmiadı ileKadıköyBelediyesiBahriyeÜçokEkolojikÇocukYuvasıola-rakbelirlenmiştir.Zeminvebodrumkatşeklindemüstakil

birbinaolarakprojelendirileneğitimyapısı,1208m2kapalıve1633m2açıkalandanoluşmaktaveİstanbulili,Kadıköyilçesi, Sahrayıceditmahallesindebulunmaktadır (Şekil1).Projenintasarımınıyapanmimarlıkofisiyetkilileri,örnek-lemalanıileilgiliverdikleribirröportajdabinanıntasarımısırasındabirçocuğunanaokuluyapısındakendinirahathis-setmesiolgusununönplanaalındığınıveölçeğinbusebep-tenötürüönemkazandığınıbelirtmişlerdir(URL-1,2019).Yeşilçatı,pasifenerji,yağmursuyugerikazanım,arsavebinayönlenme,permakültüralanlarıvb.uygulamaları ileekolojikhassasiyetingözetildiği, kullanıcıları ve çevresinekarşıduyarlıbirbinatasarımıortayaçıkartılmakistenmiştir.

Binanın kuzeyinden sağlanan ana bahçeye giriş, trafikaksına paralel olduğu için hem ses hem de görüntü yo-ğunluğuiçerdiğinden,binagirişibatıyönünebakmaktadır(Şekil2).Rüzgarlık,aynızamandagaloşgiymealanıolarakkullanılmakta; çocukların sokakta giydikleri ayakkabılarıdeğiştirmekiçinçokgözlüraflıdolaplarveoturmakiçinöğ-rencisandalyeleribulunmaktadır.Vestiyervebilgilendirmepanoluköşeyide içerenbölüm,binanınkuzeyyönündekicepheboyuncauzanmaktadır.Binanıngirişkatında,içav-luya yönlenen koridorlardan mimari projede oyun alanıolaraktanımlananortakholegeçilmektedir.Derslikler, ıs-lakhacimler, idari personel odaları vebodrumkata inen

Şekil 1. Anaokulu vaziyet planı ve fotoğraflar (Dilekçi Mimarlık’tan izin alınarak URL-2 (2019) uzantısında bulunan fotoğraflarla Yazar Gözde Kızılkan tarafından oluşturulmuştur).



düşeydolaşımalanlarınaortakholdenulaşılmaktadır(Şe-kil 2). Teknikmahaller, personel giyinme veduş alanları,mutfak, yemekhane, yatakhane, öğrenci ıslak hacimleri,ikiadetderslikvekışbahçesitoprakaltındakalanbodrumkattakonumlandırılmaktadır(Şekil3).

Binanınçatısında,tamamıgüneyebakacakşekildefoto-voltaikgüneşpillerive iklimlendirmekontrolünedekatkısağlayanyeşilçatıuygulamasıbulunmaktadır(Şekil4).Açıkalanlariseoyunparkları,kumhavuzu,yürüyüşyolları,dışmekânaydınlatmaelemanları,ekolojiktarımbölgeleriveçevreninbitkiörtüsüneuyumlupeyzajögeleriiledonatıl-mıştır.Dolayısıylaçalışmaalanı;tefrişvedonatılar,sürdü-rülebilirlikölçütleribağlamındamimarimalzemeseçimleriveyönlendirmeleriileaydınlıkdüzeyi,gürültüdüzeyi,içvedışmekânkalitesiilemekânsalkonforölçütlerinisağlama-yayöneliktasarımyaklaşımlarınınönplanaalındığıbirbü-tünlükiçermektedir.BinanınA-Akesitiüzerinde,binaiçineyönelikbazıönemlimekânlarınyerleşimvetasarımkarar-larıgörselleştirilerekincelenmiştir(Şekil5).

Ergonomi Ölçütleri Bakımından Mekânsal Organizasyonun DeğerlendirilmesiBuçalışmada,örneklemalanıolarakseçilenokulöncesi

eğitimyapısınınprojelendirmeveyenidendüzenlenmeuy-gulamalarıdetaylıolarakincelenmiştir.MEB’inasgaritasa-rımstandartlarıderinlemesineirdelenerektespitedilmiş;asgaritasarımstandartlarıvemevcutuygulamamekânsalkonfor değerlendirmelerinin ergonomik ölçütleri üzerin-denkıyaslanmıştır.

Ergonomi ölçütlerinin konfor düzeyini belirlemeye yö-nelikhazırlananifadeleriçingerekenkullanıcıdeğerlendir-megeribildirimleriçalışmaalanına2019yılınınnisanayıiçindeyapılanüçperiyodikziyaretleokulmüdiresitarafın-danizahlıvesathiolarakyanıtlanmış;ağırlıklıolarakçalış-maalanıiçindeyapılangözlemvebilimseltespitleraracılığıileyanıtlarıkarşılaştırmaküzerebilgitoplanmıştır.

Alançalışmasınınmetodolojikyaklaşımındaanketyön-temine başvurulamamasının iki farklı sebebi bulunmak-tadır.Ölçümdeğerlendirmeleri için ISOgibi standartların

Şekil 2. Anaokulu zemin kat planı (URL-3 (2019) uzantısından referans alınmış ve uygulama projesine göre Yazar Gözde Kızılkan tarafından ye-niden düzenlenerek oluşturulmuştur.


Şekil 3. Anaokulu bodrum kat planı (URL-3 (2019) uzantısından referans alınmış ve uygulama projesine göre Yazar Gözde Kızılkan tarafından yeniden düzenlenerek oluşturulmuştur.

Şekil 4. Anaokulu batı yönü görünüş çizimi/binaya ait fotoğraflar (Dilekçi Mimarlık’tan izin alınarak kullanılan görsellerle Yazar Gözde Kızılkan tarafından oluşturulmuştur. Sol alt köşedeki inşaat hali görseli URL-4 (2019) uzan-tısından referans alınarak Yazar Gözde Kızılkan tarafından oluşturulmuştur).

pratikuygulamalarında,gereksinimlerecevapverecekye-terlimiktardaiçeriğingeçerli,güvenilirvekullanılırolmasıgerekmektedir.Bunlarıbelirlemekiçinöznelyargılarada-yalı yöntemlerdemevcuttur;örneğinöznel yargılarla ısılçevreetkilerinindeğerlendirildiğimaddede,katılımcılarınsadece sağlıklı yetişkinlerden seçilmesi gerektiği belirtil-mekte;farklıihtiyaçlarındanötürüçocuklar,yaşlılarveen-gelliler/özürlülerindeğerlendirmeyekatılımıuygunbulun-mamaktadır(Fabbri,2013,s.202).Dolayısıyla3-6yaşarasıçocuklarıneğitimgörmekteolduğubiranaokuluyapısınınmekânsal organizasyon ve ergonomik etken değerlendir-meleriiçin,çocuklarileanketyapılmasıgüvenilirlikkaygısıdolayısıylatercihedilememiştir.Busebeple;anaokulundaeğitimverenaltıöğretmenilealgısalyarardüzeyinibelirle-meyeyönelikkapalıuçlusorulariçerenbiranketçalışmasıyapılmasıtalepedilmiş;ancakbutalepanaokulumüdüri-yetitarafındanreddedilmiştir.

Milli Eğitim Bakanlığı asgari tasarım kılavuzunda okulöncesi eğitim yapılarında olması gereken koşullar ve ör-

neklemalanıolarakseçilenokulöncesiyapısınınmekânsalorganizasyonuna ait ergonomikölçütler Tablo 2’de karşı-lıklı olarak kıyaslanmaktadır. Buna göre; mimari tasarımkararlarıyedili likert-tipiölçeküzerindendeğerlendirilmişvebulgular,ortalamalaralınarakhesaplanmıştır (Joshiveark.,2012,s.402).Yedililikert-tipiölçekiçinkullanılanse-viyelerşuşekildedir:7.TamamenUygun,6.Uygun,5.BirazUygun,4.Nötr,3.BirazUygunsuz,2.Uygunsuz,1.Kesinlik-leUygunsuz.

Yapılankarşılaştırmasonucundaörneklemalanıolarakseçilen bağımsız anaokulu yapısının, ergonomi ölçütleribağlamında mekânsal organizasyonu incelenmiştir. Yapı,98tampuanüzerinden89puanalmıştır.Bunagöreörnek-lemalanında;fizyolojikdüzey42tampuanüzerinden38puanalarak“uygun”;psikolojikdüzey21tampuanüzerin-den18puanalarak“uygun”;yönlendirmeveorganizasyon21 tampuanüzerinden18puanalarak “uygun” vefizikigüvenlik21tampuanüzerinden21tampuanalarak“ta-mamenuygun”bulunmuştur.Çalışmaalanındayapılanin-



Şekil 5. Anaokulu kesit A-A (Dilekçi Mimarlık’tan izin alınarak kullanılan görseller (2016) ve Yazar Gözde Kızılkan arşivinden alınan fotoğraflarla (2019) Yazar Gözde Kızılkan tarafından oluşturulmuştur.


Tablo 2. Ergonomi ölçütleri bakımından mekânsal organizasyon düzeyi karşılaştırma tablosu

Fizyolojik Düzey

TOPLAM

MEB Eğitim Yapıları Asgari Tasarım Kılavuzu

Örneklem Alanı (Bahriye Üçok Ekolojik Çocuk Yuvası)Ölçü Ölçü

Okuldaki mekânlarda kullanılan tefriş ve donatılar, kullanıcıların ihtiyaçlarına en uygun şekilde, antropometrik ölçüler baz alına-rak tasarlanmalıdır.

Okuldaki mekânlarda kullanılan mimari materyallerin seçim ve kullanımları (zemin, duvar, ta-van) mahalin fonksiyonuna en uy-gun ve doğru şekilde yapılmalıdır.

Okuldaki mekânlarda gürültü se-viyesinin rahatsız edici boyutlar-da olmaması için gerekli mimari önlemler alınmalıdır.

Okuldaki mekânlardaki oda içi sı-caklıklar, mahalin fonksiyonuna uygun şekilde düzenlenmelidir.

Okuldaki mekânların hem doğal hem de yapay havalandırma koşulları yeterli oranlarda sağlan-malıdır.

Okuldaki mekânlarda doğal ve yapay aydınlatma düzeyi gerekli ideal şartlar doğrultusunda iyi bir şekilde kurgulanmalıdır.

Anaokulu yapısındaki mobilya ve donatılar, çocukların (3-6 yaş) ve personel için yetişkinlerin antropometrik ölçüleri baz alınarak tasarlanmıştır. Çalışma ve yemek masaları, sandalye-ler, yataklar, vitrifiyeler, dolaplar, vestiyer ve dış mekân oyun alanlarında kullanılan ürünlerin ölçüleri talep edilen ideal ko-şullardadır.

Mekânların fonksiyonlarına göre farklılık göstermekte olan malzeme seçimleri, MEB ve ekolojik standartları karşılayacak şekilde seçilmiş ve özenli bir şekilde uygulanmış ve olabildi-ğince korunaklı şekilde kullanılmaktadır. Kullanım konusun-da zaman içinde, hoşnut karşılanmayan, uygun bulunmayan uygulamalar talep edilen alternatiflerle, onay süreci sonrası değiştirilmektedir.

Okuldaki mekânların tavan ve kısmen duvarlarında kullanılan akustik paneller, kontrplak ahşap mobilyalar, genel mahaller linolyum zemin malzemesi, ısıcamlı ya da huş ağacından bö-lücüler sayesinde gürültü seviyesi rahatsız edici boyutlarda değildir. Yapılan ölçümlerde asgari beklentilerin az da olsa aşıldığı görülmektedir (derslikler 48 dB, yemekhane 62 dB, dolaşım alanları 51 dB).

Mimari projede yapılan uygun coğrafi yönlendirme dolayısıy-la bina içindeki sıcaklıklar bodrum kat 20-21°C, zemin kat 21-22°C olarak ölçülmüştür. Zemin kattaki yeşil çatı uygulaması ve bodrum kattaki kış bahçesi tampon bölgesi de ısı kayıpları-nı aza indiren özelliklerdendir.

Arazi verileri dikkate alınarak kurgulanmış mimari projelen-dirme detayları dolayısıyla, optimum boyutlarda ve stratejik noktalardaki açıklıklar sayesinde doğal havalandırma sağlan-makta; ayrıca dış cephe erişimi kısıtlı olan yemekhane, ıslak hacim, yatakhane vb. mahallerde de iç mekân havalandırma sistemi kullanılmaktadır.

Okuldaki mekânlar, yapılan ölçümler sonucunda asgari ölçüt-lerde belirtilen değerleri karşılamaktadır (derslikler 310 lux, dolaşım alanları 290 lux, yemekhane 205 lux, çocuk kullanı-mındaki ıslak hacimler 700 lux, personel kullanımındaki ıslak hacimler 150 lux). Projede alınan mimari kararlar sonucunda tavanlardan ve cepheden yeterli ve kontrollü miktarda ışık alı-mı ile hem doğal hem de tasarruf yapmaya olanak sağlayacak şekilde yapay aydınlatma elemanları kullanılmaktadır. Açık alanlarda ise aydınlatma elemanları minimum düzeyde tutul-muş ve ekolojik gerekçelerle bina dışında cephe aydınlatması kullanılmamıştır.

7

7

7

7

7

42

7

6

6

6

6

6

38

6



Tablo 2. Ergonomi ölçütleri bakımından mekânsal organizasyon düzeyi karşılaştırma tablosu (devamı)

Psikolojik Düzey

Yönlendirme + Organizasyon

TOPLAM

TOPLAM



Örneklem Alanı (Bahriye Üçok Ekolojik Çocuk Yuvası)

Örneklem Alanı (Bahriye Üçok Ekolojik Çocuk Yuvası)

Ölçü

Ölçü

Ölçü

Ölçü

Okuldaki mekânların fonksiyon-larına bağlı olarak kullanıcılar konforlu bir şekilde çalışmalarını yürütmektedir.

Okuldaki mekânlarda bulunan yönlendirme işaretleri ve yazıla-rı okunaklı ve açıklayıcı olmalıdır.

Okuldaki mekânların mahal içi tasarımları ve buralarda yapılacak olan etkinliklerin organizasyonu en verimli olacak şekilde kurgu-lanmalıdır.

Okuldaki mekânlarda kullanılan malzeme ve renk seçimleri ta-nımlı, kolay anlaşılır ve mahal için-deki kullanıma uygun olacak şekil-de seçilmelidir.

Okuldaki mekânların fonksiyon-larına bağlı olarak uygun şartlar sağlanmakta ve kullanıcılar işleri-ni hoşnut bir şekilde yerine getir-mektedir.

Okuldaki mekânların fonksiyonla-rına bağlı olarak kullanıcılar yor-gunluk hissetmeden görevlerini yerine getirmektedir.

İdari personel ile yapılan görüşmelerde, okul içinde hem ça-lışan hem de eğitim alan öğrencilerin konfor koşullarının her daim yüksek kalması için düzenli denetim, kontrol ve reno-vasyon işlemlerinden geçildiği belirtilmektedir. Bu işlemler ile kullanıcıların konfor koşullarının ideal seviyeye çıkarılması amaçlanmaktadır.

Okul içindeki tüm mahaller yönlendirme tabelaları aracılığı ile hem yazı hem de renkli ikonlar kullanılarak belirtilmiş ve tanımlanmıştır.

Okulun projelendirilmesinde anaokulu yapıları için gerekli olan asgari şartlar esnek tasarım prensipleri de kullanılarak yerine getirilmiştir. Derslikler, yemekhane, dolaşım alanları, idari odalar, ıslak hacimler, yatakhane, dış mekân oyun alanı gibi mahallerde kullanım sonrası birtakım gerekliliklerin oluş-masından ötürü ufak değişiklikler yapmak durumunda kalın-mıştır. Fiziksel bu değişikliklerin, organizasyonu en verimli şe-kilde kurgulamak amacı güdüldüğü idari personel ile yapılan görüşmelerde açıkça dile getirilmiştir.

Anaokulu yapısı olarak tasarlanan binada olabildiğince pastel renkli tonlar tercih edilmiştir. Açık renkli huş ağacından ahşap mobilyalar, kırık beyaz renkli alüminyum doğramalar, beyaz renkli akustik paneller ve duvar boyası, hardal sarısı/yeşil ton-larında toksik içerik barındırmayan linolyum kaplama döşeme malzemesi, merdivenler üzerinde ahşap kaplama ve ıslak hacim-lerde kaymaz mat seramik karolar tercih edilmiştir. Dış mekân donatılarında ise ağırlıklı gökkuşağı renkleri ve bina dış cephe kaplamasında da beyaz renkli kompozit malzeme kullanılmıştır.

İdari personel ile yapılan görüşmelerde belirli etkinlik ve orga-nizasyonlar çerçevesinde hem uzman eğitmenler hem de öğ-rencilerin kendilerini en rahat ve mutlu hissedecekleri çalışma koşullarının sağlanmasına özen gösterildiği, düzenli yüz yüze görüşmelerle olası hoşnutsuzlukların giderilmeye çalışıldığı belirtilmektedir.

İdari personel ile yapılan görüşmelerde, öğrencilerin eğitimi ve personelin çalışma koşullarındaki organizasyonel etkinlik-ler ile yapıda uygulanan mimari tasarım kararları sonucunda, özellikle binadan kaynaklı bir yorgunluk hissi şikâyeti ile kar-şılaşılmadığı belirtilmektedir. Okul ziyaretine izin verilen me-sai saatleri içinde yapılan gözlemlerde ise hem öğrenci hem de personelin çalışma koşullarına adapte oldukları, iç ve dış mekân tasarım kararlarının kullanıcılar açısından ideal ortamı sağlamayı amaçladığı gözlenmektedir.

7

7

7

7

7

7

21

21

6

7

6

6

6

6

18

19

celemelersonucundayapınınergonomiölçütleribakımın-dan mekânsal organizasyonunun “uygun” olduğu tespitedilmiştir.

BulgularMilliEğitimBakanlığıasgari tasarımkılavuzuveörnek-

lemalanındayapılanincelemevekıyaslamalarsonucundaaşağıdakibulgulartespitedilmiştir:

1.Binanın mobilya ve donatılarındaki antropometrikölçülerhemçocuklarhemdeyetişkinkullanımındakialanlariçinuygunfizyolojikkoşullardaplanlanmışvetasarlanmıştır.

2.Bina içindeki çeşitli fonksiyonlara hizmet etmekteolanmahaller,kılavuziçindebelirtilenuygunluktami-marimateryallerileinşaedilmiştir.

3. Bina içindeki çeşitli fonksiyonlara hizmet etmekteolanmahaller,doğal-yapayaydınlatmadüzeyi,gürül-tü seviyesi,oda içi sıcaklıkları,doğal-yapayhavalan-dırma koşulları ile kılavuz içinde belirtilen ölçütlerisağlayacakşekildeprojelendirilmiştir.

4.Bina içindekimahallerinkullanımındankaynaklıpsi-kolojik düzeyler; konfor koşullarını destekleyecek,hoşnutluk seviyesini arttıracak ve de yorgunluk his-setmedenişleriniyapacakşekildeesnektasarımilke-leri ile kurgulanmıştır. Organizasyonlar hemöğrencihemdeçalışanlariçinverimliolacakşekildeprogram-

lanmaktavegerekligörüldüğütakdirderevizeedilipgeliştirilmektedir.

5.Bina içindekiyönlendirme işaretleriveyazıları,oku-naklıveaçıklayıcıdır.Kullanılanmalzemeverenkse-çimleritanımlıvekolayanlaşılırdır.

6.Kullanım güvenliği ve sağlık koşullarının gözetilmesiiçinbinaiçvedışında,etrafarahatsızlıkhissiuyandır-madangerekligörülenmaksimumfizikselgüvenlikvesağlıkönlemlerininalınmışolduğuveperiyodikdene-timlerlekontroledildiğitespitedilmiştir.

Derslikler Özelinde Ergonomi ÖlçütleriBakımından Mekânsal OrganizasyonunDeğerlendirilmesiOkulöncesieğitimyapısınınendikkatedeğeröğrenme

mahallerindenolanderslikler,binanınherzamanaktifola-rakkullanılanmekânlarındanolduğundandahadetaylıola-rakincelenerekelealınmalıdır.Çalışmaalanıolarakseçilenbinanınkullanıcılarıhemçocuklarhemdeyetişkinleroldu-ğuiçinkullanıcısayısıgözönünealınarakyeterlimiktardatefrişvedonatısağlanmıştır.Malzemeseçimlerindekiçe-şitlilik,işlevsellik,uyumveverimlilikergonomifaktörlerinietkileyen önemli kararlardandır. Mahal içinde kullanılanmimaridonatıvemalzemeseçimleriilebaştaaydınlatma,gürültüvesıcaklıkdüzeyleriolmaküzeremekânsalkonforaçısındanpekçokölçütetkilenmektedir.


Tablo 2. Ergonomi ölçütleri bakımından mekânsal organizasyon düzeyi karşılaştırma tablosu (devamı)

Fiziki Güvenlik

TOPLAM


Örneklem Alanı (Bahriye Üçok Ekolojik Çocuk Yuvası)Ölçü Ölçü

Okuldaki mekânlarda kullanım güvenliğini sağlamaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalış-malar düzenli olarak kontrol edil-meli ve oluşan ihtiyaçlar güvenlik ve sağlık koşulları gözetilerek kar-şılanmalıdır.

Okul içindeki ve dışındaki fiziksel güvenlik önlemleri konusunda hassas davranılmalıdır. Okula; izinler ve bilgilendirme haricinde yabancı kişiler girmemelidir. Yapı-yı kullananları rahatsız etmeden, güvenlik önlemleri prosedürleri önemle takip edilmeli ve uygulan-malıdır.

Okuldaki mahallerde kullanılan materyaller düzenli aralıklarla hijyenik olarak temizlenmektedir. Giriş bölümündeki vestiyer alanından itibaren sokak ayakkabıları ile bina içine girmek yasaklanmıştır. Öğrenci ve personel için okul içi ayakkabıları ilgili vestiyer bölmelerinde muhafaza edilmektedir. Bununla beraber örneğin yemekhane alanı, fen laboratuvarı, içinde çocukların antropometrik ölçüleri baz alınarak oluşturulmuş el yıkama bölümleri bulunmaktadır.

Okulun hem dış hem de iç mekânlarında güvenlik amacı ile çeşitli önlemler alınmıştır. Binanın genel güvenliğinden so-rumlu personel ile birlikte, malzeme seçimleri ve uygulama-ları ile güvenlik ve sağlık konularında özenli ve dikkatli bir tutum sergilendiği gözlemlenmektedir.

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı.

7

7

14

7

7

14

Okuldakimekânlardabulunanmobilyalar veekipman-lar,kullanıcılarınfizyolojikveanatomikihtiyaçlarınıenuy-gunşekildekarşılayantefrişvedonatılarileantropometrikölçülerbazalınaraktasarlanmıştır.Sağlamlıkvesürdürüle-bilirlikbakımındantercihedilmekteolanhuşağacıkontr-plakmalzemedenimaledilenmobilyalar(kapaklıdolaplar,raflıdolaplar,çekmecelidolaplar,öğrenci/öğretmenmasave sandalyeleri) hem tasarım hem de işlevsel ihtiyaçlarıkarşılamaktadır(Şekil6).

İlk tasarımlarına göre değişikliğe uğrayan önemli birkonu, metal ayaklı öğrenci masalarının malzeme ağırlı-ğından dolayı ahşap ayaklı kullanıma dönüştürülmesidir.Bununyanında; ekolojik gerekçelerleahşapolarak tercihedilen çekmeceli dolapların ön yüzleri, idari personel ileyapılangörüşmelerdekullanımkolaylığısağlamasıiçinşef-fafbirmalzemeiledeğiştirilmekistendiğibelirtilmiştir.

Zemindetoksikmaddeiçermeyensarıtonlarındalinol-yummalzemekullanılmıştır.BumalzemeMEBölçütlerindetalep edilen koşulları sağlayan birmateryaldir. Yüksekliğideğişkenlikgösteren,farklıkırılımveaçılarlabazınoktalar-da5metreninüzerindekitavanlardaakustikpanellerkul-lanılarak gürültü seviyesinin düşürülmesi amaçlanmıştır.Derslik tavanlarında kuzeye yönlendirilmiş çatı penceresivedışmahaleaçılanyüzeylerindedoğalhavalandırmavedoğal aydınlatma için kapı/pencere açıklıklarımevcuttur.Zeminilebitişikveaynızamandaacilkaçışkapısıolarakda

kullanılan bu cepheelemanlarının batı ve güney yönünebakanlarının dışlarında, renkli ve hareketli güneş kırıcılarileiçerialınacakolanışıkseviyesielyardımıyladaayarla-nabilmektedir.

12Nisan2019tarihinde(dışmekânhavasıcaklığı16°C)yapılanölçümlerde2noluderslikiçiaydınlıkdüzeyi-yapayaydınlatmaelemanlarıkullanılmadan-270lux,gürültüdü-zeyi48dBvesıcaklık21°Colarakölçülmüştür.Mahal,işle-vineuygunolarakseçilenmobilya,donatıveyönlendirmeişaretleri ile tanımlıveokunaklıdır. İçavluyabakanşeffafcamlıbölücüalanhemmahal içinigözlemlemeyihemdebucamekânaltındayaklaşık110cm’debitenkapaklıdolapbölümüsayesindeçocuklarınkonsantrasyonunundağılma-sınıönleyerekmahremiyetisağlamaktadır.

Fizyolojikdüzeyveçalışmaalanıiçindekiorganizasyonel,enformasyonel vegüvenlikdüzenlemelerinin ideal koşul-lardaolduğununsaptanmasısonrasında,psikolojikdüzeyitespitetmekiçinidaripersonelilegörüşülmüştür.Hemöğ-rencilerinhemdeeğitmenleringenelhoşnutlukseviyesi-ninyüksekolduğuvegüncelsorgulamasistemleriiletakipedildiğiifadeedilmiştir.Mekânsalorganizasyonunergono-miölçütlerinegöreincelenmesinde,dersliklerinhemMEBasgaritasarımstandartlarıhemdeölçütlerdedilegetirilenfizyolojik,psikolojik,yönlendirmeveorganizasyonilefizikigüvenlikihtiyaçlarınınuygunkoşullarıkarşılamaktaolduğuanlaşılmaktadır.



Şekil 6. Anaokulu/derslik fotoğrafları ve donatı incelemesi (Dilekçi Mimarlık’tan izin alınarak kullanılan fotoğraflarla (2016) Yazar Gözde Kızılkan tarafından oluşturulmuştur).

SonuçBu incelemede; ekolojik yaklaşımlı insan-çevre ara ke-

sitlerinden teknolojiler geliştiren ve bunların hoşnutlukiçinde sürekliliğinin sağlanabilmesi için sağlıkvegüvenlikkoşullarınauyulmasızorunluluğuyla,ergonomiuygulamalıbilimiiledeyakınilişkidebinatasarımlarıortayakonulma-sınınönemiüzerineçalışılmıştır.Kavramsalkurguveörnek-lemalanıincelemelerisonucunda;mekânsalorganizasyo-nun ergonomik ölçütler bakımından tasarımı fizyolojik,psikolojik,çevreselkonfordüzeylerini ideal seviyeye taşı-dığı;verimlilikvekaliteyiyükselttiği,kazaveriskleriazalta-rakgüvenlikoşullardaçalışmaimkânısağladığı,yorgunlukve stresgibiolumsuz faktörlerihafifletirkenkullanıcılarınçalışma ortamından memnuniyet duymalarına yardımcıolduğutespitedilmiştir.

Çevreselekolojiksorunlarınenazaindirilebilmesinisağ-lamak için günümüzmodern yapılarında sürdürülebilirlikölçütlerineuygunbinalar tasarlamakbir seçimolmaktanöte;sorumlulukbilinciileyapısektörüneentegreedilmesigerekenzorunlubiryaklaşımolmalıdır.Bubağlamda;ço-cuklarıntoplumakatılımhazırlıklarıiçinokulöncesieğitimialdıklarıbinalarıniçiveçevresinde,sürdürülebilirlikölçüt-lerikapsamındatasarlananuygulamalar;çocuklarafarkın-dalık aşılamakta, onların gelişimine katkıda bulunurkenyaşanabilir bir çevre bilinci kazandırılmasında da önemliroller üstlenmektedir. Sürdürülebilir mimari yaklaşımınolasıgerekliliğikadar,ergonomibilimindeneldeedilenve-rilerinyapılarüzerindenhayatımızaentegrasyonudadahasağlıklı, güvenli, içinde olmaktan hoşnutluk duyacağımız,verimliliğimiziveyaşamkalitemiziarttıracakçevreleroluş-turulmasındakisürecinönemlibirparçasıolmalıdır.

Karşılaştırma tablosundada irdelendiği üzere, ergono-miölçütleribelirlenirkendisiplinlerarasıbirçalışmaortayakonmaktadır. Buna göre; fizyolojik, psikolojik, mekânsal,yönetimsel, organizasyonel ve güvenlik düzeylerinin uy-gunlukkoşullarıtespitedilirken,tasarımyaklaşımınınyanısırakullanıcıdeneyimidolayısıylainsanfaktörününönemideelealınmalıdır.

Düzenlidenetimler,algısalyarardüzeyianketlerivekul-lanıcıgeribildirimleriileeldeedilenveriler,esnektasarımprensipleriileinşaedilmişbiryapıdamekânsalorganizas-yonihtiyaçlarınıidealdüzeyleretaşıyacakşekildeyenidendüzenlenebilmektedir. Örneklem alanında da bu şekildemüdahaleler ile birtakım değişiklikler yapılmış ve esnektasarımilkelerisonucundakalitevekonfordüzeyi,güven-livesağlıklıçalışmaortamıgibiölçütleriçerenergonomikkoşullariyileştirilmeyeçalışılmıştır.

Çalışmanın içeriği; gerekli izinler alındıktan sonra idariyetkililer ile derinlemesine görüşmeler ve/veya çocuklarilepsikologdesteklisorgulamaçalışmalarıyürütülerekileriseviye çıkarımlar yapılabilmesi için gelecek araştırmalaraörnek teşkil eden yöntemlerin tercih edilmesinin yolunu

açmaktadır.Bu çalışma ileokulöncesi eğitimyapılarındaergonomik ölçütlerin belirlenmesine yönelik fizyolojik,psikolojik,yönlendirmeveorganizasyon ilefizikigüvenlikdüzeylerindetespitleryapılmış;tasarımprensipleriortayakonmuşveilerideprojelendirilmesiplanlananeğitimyapı-larıiçinörnekteşkiletmesisağlanacaksaptamalaraulaşıl-mıştır.

KaynaklarBullinger,H.J.(1994).Ergonomie:Produkt-undArbeitsplatzges-

taltung.Springer-Verlag,Wiesbaden.Chung,J.W.,veWong,T.K.(2007).Anthropometricevaluation

forprimaryschoolfurnituredesign.Ergonomics,50(3),323-334.

Clayton,M.K.(2001).Classroomspacesthatwork.Strategiesforteachersseries.NortheastFoundationforChildren,71Mon-tagueCityRoad,Greenfield,MA01301.

Drury,C.G.(2008).Thefutureofergonomics/thefutureofwork:45yearsafterBartlett(1962).Ergonomics,51(1),14-20.

Ercan,M.N. (1988). Çalışma yerlerinin ve yaşamortamlarınınergonomikşekillendirmelerindegenelprensipler.İTÜ,MPM,1,403-411.

Fabbri,K. (2013). Thermal comfortevaluation inkindergarten:PMVandPPDmeasurementthroughdataloggerandquesti-onnaire.BuildingandEnvironment,68,202-214.

Güneş,H.H.(2009).İktisattarihiaçısındannüfusteorilerivepo-litikaları.ElektronikSosyalBilimlerDergisi,8(28),126-138.

Hedge,A., veDorsey, J. A. (2013).Greenbuildingsneedgoodergonomics.Ergonomics,56(3),492-506.

Hedge,A.,Rollings,K.,veRobinson,J.(2010).Greenergonomics:advocatingforthehumanelementinbuildings.ProceedingsoftheHumanFactorsandErgonomicsSocietyAnnualMee-ting,54(9),693-697.

Joshi,A.,Kale,S.,Chandel,S.,&Pal,D.K. (2015).Likert scale:Exploredandexplained.CurrentJournalofAppliedScienceandTechnology,396-403.

Karaküçük,S.A.(2008).Okulöncesieğitimkurumlarındafiziksel/mekansalkoşullarınincelenmesi:Sivasiliörneği.SosyalBilim-lerDergisi/JournalofSocialSciences,32(2),307-320.

Knight,G.,veNoyes,J.A.N.(1999).Children’sbehaviourandthedesignofschoolfurniture.Ergonomics,42(5),747-760.

LEED.(2016).LEED2009fornewconstructionandmajorrenova-tions.UpdatedJuly2016.https://www.usgbc.org/resources/leed-new-construction-v2009-current-version [Erişim Tarihi:10.05.2019,10:25].

Melhuish, E.C. (2011).Preschoolmatters. Science,333(6040),299-300.

Milli EğitimBakanlığı. (2015).Millî EğitimBakanlığı, EğitimYa-pılarıAsgariTasarımKılavuzu,2015versiyonu.https://iedb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2015_08/17032245_2015asgaritasarmklavuzu.pdf(ErişimTarihi:27.03.2019,20:45).

Moray,N. (1995). Ergonomics and the global problemsof thetwenty-firstcentury.Ergonomics,38(8),1691-1707.

Murrell,K.F.H.(1965).Ergonomics:Maninhisworkingenviron-ment.ChapmanandHall,London.

Özbıçakçı,F.Ş.,Çapık,C.,Gördes,N.,Ersin,F.,veKıssal,A.(2012).Birokul toplumundagürültüdüzeyi tanılamasıveduyarlılıkeğitimi.EğitimveBilim,37(165),238-245.


Özbilgin,L.(1986).Okulaergonomikyaklaşım(okulergonomisi).EğitimveBilim,10(60),28-32.

Payton,J.W.,Wardlaw,D.M.,Graczyk,P.A.,Bloodworth,M.R.,Tompsett,C.J.,veWeissberg,R.P.(2000).Socialandemoti-onallearning:Aframeworkforpromotingmentalhealthandreducingriskbehaviorinchildrenandyouth.JournalofScho-olHealth,70(5),179-185.

Pheasant,S.,veHaslegraveC.M.(2005).Bodyspace:anthropo-metry,ergonomicsandthedesignofwork:anthropometry,ergonomicsandthedesignofwork.3rdEd,CRCPress,BocaRaton.

Seidl,I.,veTisdell,C.A.(1999).Carryingcapacityreconsidered:fromMalthus’ population theory to cultural carrying capa-city.EcologicalEconomics,31(3),395-408.

Smith,T.J.(2007).Theergonomicsoflearning:educationalde-sign and learning performance. Ergonomics, 50(10), 1530-1546.

Stockall,N. S.,Dennis, L., veMiller,M. (2012).Right from thestart: Universal design for preschool. Teaching ExceptionalChildren,45(1),10-17.

Stuhmcke,S.M.(2012).Childrenaschangeagentsforsustaina-bility:Anactionresearchcasestudyinakindergarten(Docto-raldissertation,QueenslandUniversityofTechnology).

Sylva,K.(2010).Qualityinearlychildhoodsettings.EarlyChild-hoodMatters,70-91.

Şahin,B.E.,veDostoğlu,N.T.(2012).Theimportanceofpresc-

hoolers’experienceinkindergartendesign.METUJFA,1(29),301-320.

Templer, J. (1994). The staircase: studies of hazards, falls, andsaferdesign.2ndEd,MITPress.

ThatcherA.,Garcia-AcostaG.,veLange-MoralesK.(2013).De-signingprinciplesforgreenergonomics.ContemporaryErgo-nomicsandHumanFactors,1stEd,CRCPress,319-326.

Thatcher, A., ve Milner, K. (2014). Changes in productivity,psychologicalwellbeingandphysicalwellbeingfromworkingina‘green’building.Work,49(3),381-393.

Untuç,B.,veAkdağ,N.Y.(2017).Yapılardagürültüdenetimi:Birörnekkapsamındadeğerlendirmeler.Artium,5(2),11-21.

Vasilyeva,M.,veLourenco,S.F.(2012).Developmentofspatialcognition.WileyInterdisciplinaryReviews:CognitiveScience,3(3),349-362.

URL-1.(2019).http://www.mimarizm.com/mimari-projeler/egi-tim/bahriye-ucok-ekolojik-anaokulu_127971 [Erişim Tarihi:17.05.2019;18:19].

URL-2. (2019). http://www.dilekci.com/portfolio-item/bahriye-ucok-kindergarten/[ErişimTarihi:18.03.2019,22:29].

URL-3. (2019). http://galeri3.arkitera.com/var/albums/arkiv-2/proje/dilekci-mimarlik/bahriye-ucok-anaokulu/ [Erişim Tari-hi:03.03.2019,20:09].

URL-4. (2019). https://www.youtube.com/watch?v=nqAYO0oHUOE[ErişimTarihi:10.05.2019,11:32].



Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Mimarlık Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul

Başvuru tarihi: 09 Aralık 2020 - Kabul tarihi: 06 Ocak 2021

İletişim: Ali DEĞİRMENCİ. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):68-80

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.44365

Güzel Sanatlar Akademisi 1925 Mezunu Bir Mimar:Hüseyin Hüsnü Tümer

The Academy of Fine Arts Graduate (1925) Architect: Huseyin Husnu Tumer

Ali DEĞİRMENCİ, Nuran KARA PİLEHVARİAN

The present study aims to investigate educational processes, architectural projects, professional activities and design methodology of the revered Architect Huseyin Husnu Tumer. Tumer was born in Istanbul in 1900 and graduated from Sanayi-i Nefise-i Şahane Mektebi (Academy of Fine Arts) in 1925. In this research, Huseyin Husnu Tumer’s professional career is analyzed in five phases. The first phase begins with his education and covers the time period between his graduation and returning from Jerusalem in 1927. In the academy, Tumer completed his education as a student of another well-known and respected architect, Giulio Mongeri. After his graduation, as a young architect, Tumer was commissioned in a team headed by Mimar Kemalettin, which included architect Mehmet Nihat Nigizberk, Engineer Ruştu, Cemal and Mimar Kemalettin’s son, architect Sinan Mimaroğlu, with the task of restoration of Al-Aqsa Mosque in Jerusalem. The second phase includes the short time period after the Jerusalem years and a general outlook of Republican architecture. After returning to Turkey around 1927, he continued to work as a project architect for a while and participated in several architectural competitions. During this period, he worked as a project manager in Bursa Spa Hotel Project which designed by his mentor, Giulio Mongeri and he designed some parts of the Project all by himself. Also, he achieved the first place awards in two project competitions, these being Bursa Municipality Tuz Pazarı Market Hall Building competition and Ankara Sanayi and Maadin Bank project competitions. The third phase includes production of several apartment buildings and his professional activities at the beginning of 1930’s. In this period, Tumer completed apartments such as Istanbul Ayazpasa Engineer İbrahim Galip B. Apartment, Istanbul Munip B. House and Istanbul Nisantası Husnu B. Apartment, and Istanbul Taksim Talimhane Istiklal Apartment with Torkum Cubukcıyan. Also in 1933, he designed a gas station in Eminonu for an American Oil Company Socony Vacuum. Following this period, in 1934, Tumer, participated in few architectural competitions. He achieved the first prize in Ankara Child Protection Agency Apartment (Cocuk Esirgeme Kurumu Himaye-i Etfal Apartmanı) project competition, the second prize in Yalova Thermal Hotel project competition, the third prize in Ministry of Customs and Exclusivity (Gumruk ve Inhisarlar Vekaleti) building project competition and the fourth prize in Ankara Sumerbank Office Building project competition. As a result of the competition, Ankara Child Protection Agency Apartment was built in 1935 in Ankara Yenişehir. The fourth phase includes his works for public institutions in Ankara. In 1937, he was appointed as an architect of Ankara Province Municipality (Ankara Vilayeti Belediyesi). After 5 years, in 1942, Tumer was appointed to the Ministry of Public Works, office of Construction and Planning Works (Nafia Nezareti Yapı ve Imar Isleri Reisligi) in Ankara. In 1942, he also achieved the first prize in Ankara Haymana Thermal Hotel project competition together with architect Torkum Cubukcıyan. In 1946, he was appointed to the office of the ministerial counsellor in Ministry of Public Works. In 1946 and 1947 he acted as a jury member in project competitions such as Ankara Technical University Pyhsic and Chemistry Faculty building and Istanbul University Law and Economy Faculty building, on behalf of Ministry of Public Works. The fifth and last phase includes Tumer’s professional activities in Istanbul. Around 1948, Tumer’s time working for the , Ministry of Public Works was over and he was appointed as a project manager in Istanbul University project and moved from Ankara to Istanbul. In 1953, he was appointed as the Istanbul Municipality deputy mayor and worked until 1955. In 1955, he was sent to Jerusalem to review the tiles adorning the Omer’s Mosque. After retirement, Tumer died in 1968. Although his work with effective architects, such as Giulio Mongeri, and Architect Kemaleddin, Husnu Tumer can be regarded as an active but not a well-known name in the current literature of Turkish architecture. It can be said that his education with Giulio Mongeri shaped his modernist/cubist architectural identity. Therefore, the earliest apartment buildings he designed at the beginnings of 1930’s are examples of early phase modern thoughts, bearing the design criteria of cubist architecture. In order to define Tumer’s professional activities, correspondences in the Republic Archive, photos in Salt Research Architecture and Design Archive and articles published in Mimar/Arkitekt magazine were examined within the scope of the research. As a result of this study, Huseyin Husnu Tumer’s completed projects, employments, competitions in which he won prizes, jury participations and articles about his projects were determined and professional activities of an insufficianly known and effective architect and his contributions to architecture of the Republic of Turkey were revealed.

Keywords: Bursa Thermal Hotel; Engineer İbrahim Galip B. Apartment; Huseyin Husnu Tumer, The Academy of Fine Arts; Turkish Republican Architecture.

EXTENDEDABSTRACT


https://orcid.org/0000-0003-4792-1774

https://orcid.org/0000-0002-0021-2076


GirişGeç Osmanlı döneminde doğmuş ve Türkiye

Cumhuriyeti’ninkuruluşdönemindemimarolarakçalışmışbir isimolanHüseyinHüsnüTümer,hayatıvemesleki fa-aliyetleri ileOsmanlı’danCumhuriyetegeçişveCumhuri-yetsonrasıTürkiyemimarlıkortamınıkavramakadınayenibakış açıları sunmaktadır. Bumakalede, onunmimarlığabakışı,projeleri, inşaatınıgerçekleştirdiğiyapılarvekamukuruluşlarında yaptığı görevler anlatılarak yeterince bi-linmeyendöneminmimarlıkortamıhakkındayeniverileroluşturmakhedeflenmiştir.

Eğitimi ve Mezuniyet Sonrası Kudüs’e GidişiHüseyin Hüsnü Tümer 1900 yılında İstanbul’da doğ-

muştur.Babası,SümbülEfendiDergâhışeyhlerindenMeh-met Nakşi Efendi annesi Atiye Hanım’dır (Cumhuriyet,29.11.1968).1940yılında,TürkYüksekMimarlarBirliğita-rafındanyayınlanan“TürkYüksekMimarlarBirliği,AzalarıveYüksekMimarlıkMesleğiileAlakadarMevzuat”başlık-lıkitapta,birliküyesimimarların listeleri ileMimarSinanGüzelSanatlarÜniversitesiMimarlıkFakültesiSekreterliğimezunkayıtlarınagöre,HüseyinHüsnüTümer11925yılın-da,Sanayi-iNefise-iŞahaneMektebi(GüzelSanatlarAka-demisi), Mimarlık Şubesinden 00319 diploma numarasıilemezunolmuştur(Şekil1)(TürkYüksekMimarlarBirliğiAzalarıveYüksekMimarlıkMesleğiileAlakadarMevzuat,1940)(Özgüven,2002).

HüseyinHüsnüTümer’inöğrencilikdöneminde,Sanayi-iNefiseMektebiMimarlıkŞubesindebulunanikiatölyeden

biriVedatTek,diğeriGiulioMongeritarafındanyürütülü-yordu (Tekeli, 2012). Tümermimarlık eğitimini, 1909 yı-lındamimari şubede hoca olarak göreve başlayanGiulioMongeri’nin atölyesinde (Çinici, 2015a) tamamlamıştır.BehçetÜnsal,GiulioMongeri atölyesindeki eğitimi şöyleanlatıyor:“Giulio Mongeri atölyesi Avrupa-Latin mimarisi-ni, Vedat Bey (Tek) atölyesi ise Milli Mimari’yi” izliyordu.(…)“Teknik yeni de olsa stil tarihsel biçimde sunulacaktı. Bunlar dış görünüşlerdi ve binaya giydirilen bir kılıftı. Peki plan ne olacaktı? Planda Türklüğün ne olduğu belirtilme-mişti. Esasen planın anaçlığı bahis konusu değildi. Mongeri planları değil de evvela fasadları görelim kuzum derdi. Zira mimari fasad sanatçılığı olarak yorumlanıyordu, ona önce-lik tanınmıştı. Fasadlar daha doğrusu esas fasad ümit verici ise plan yoklaması yapılırdı”(Mimarlık,1973,02,s.19-62).

Ünsal,atölyelerdeöğrencilertarafındanhazırlananplan-larındeğerlendirilmekriterlerini,“Plan kritiğinde ise daha ziyade espasların ve kayıp sahalara nafi sahaların birbiri ile orantısına, esas girişin biçimlenmesine ve esas merdivenin

1 “TürkYüksekMimarlarBirliğiAzalarıveYüksekMimarlıkMesleğiileAlaka-darMevzuat”başlıklıkitapta“HüsnüTümer”,MimarSinanGüzelSanatlarÜniversitesiMimarlıkFakültesiSekreterliğimezunkayıtlarındaise“HüseyinHüsnü”olarakkayıtlıdır.Herikikaynaktadadiplomanumarasıolarak319verilmiştir(TürkYüksekMimarlarBirliğiAzalarıveYüksekMimarlıkMesleğiileAlakadarMevzuat,1940)(Özgüven,2002).

Bu çalışmada, 1925 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi’nden mezun olan, Mimar Hüseyin Hüsnü Tümer’in hayatı ve mesleki faaliyetleri ince-lenmiştir. Mimar Hüseyin Hüsnü Tümer gerek eğitim aldığı Giulio Mongeri gerekse birlikte çalıştığı Mimar Kemaleddin Bey gibi etkin isim-ler ile birlikte yaptığı çalışmalar nedeniyle, dönem mimarlığının aktif ancak yeterince tanınmayan bir ismi olarak kabul edilebilir. Tümer’in mesleki faaliyetlerini tespit edebilmek amacıyla, Cumhuriyet Arşivinde bulunan yazışmalar, Salt Araştırma Arşivinde yer alan fotoğraflar ve Mimar/Arkitekt dergisinde yayınlanan makaleler araştırma kapsamında incelenmiştir. Mezuniyetinin ardından, Mimar Kemaleddin Bey’in başında yer aldığı bir ekip ile Kudüs’te Mescid-i Aksa’nın onarımı için görevlendirilen Hüsnü Tümer, Türkiye’ye dönüş yaptıktan sonra bir süre, serbest mimar olarak çalışmalarına devam etmiştir. Çok sayıda mimari proje yarışmasına katılan Tümer, Bursa Belediyesi Çarşı Hal Binası Proje Müsabakası, Ankara Sanayi ve Maadin Bankası Proje Müsabakası, Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu/Himaye-i Etfal Apartmanı Proje Müsabakası’nda birincilik ödüllerini kazanmıştır. Aynı dönem, Giulio Mongeri tarafından hazırlanan Bursa Kaplıca Oteli’nin uygulama sorumlusu olmuş ve projenin bazı kısımları kendisi tarafından hazırlanmıştır. Aynı süreçte Tümer, İstanbul Ayaz Paşa Mühendis İbrahim Galip B. Apartmanı, İstanbul Münip B. Evi, Mimar Torkum Çubukçuyan ile birlikte İstanbul Nişantaşı Hüsnü B. Apartmanı ve İstanbul Taksim Talimhane İstiklal Apartmanı’nı inşa etmiştir. Araştırma neticesinde, Hüseyin Hüsnü Tümer’in meslek hayatı boyunca tamamladığı projeler, bulunduğu görevler, ödül kazandığı yarışmalar, jüri üyelikleri ve makaleleri tespit edilmiş ve Türkiye Cumhuriyeti mimarlığına katkıda bulunmuş etkin bir mimarın yeterince bilinmediği düşünülen mesleki faaliyetleri ortaya konmuştur.Anahtar sözcükler: Bursa Kaplıca Oteli; Hüseyin Hüsnü Tümer; Mühendis İbrahim Galip B. Apartmanı; Sanayi-i Nefise Mektebi; Türkiye Cumhuriyeti Mimarlığı.

ÖZ

Şekil 1. Hüseyin Hüsnü Tümer Kudüs’te çalışırken (Salt Araştırma, Mimarlık ve Tasarım Arşivi, TMH0019).

Güzel Sanatlar Akademisi 1925 Mezunu Bir Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer

durumuna bakılırdı. Vaziyet planı ise pek aranmazdı. Vedat Bey, siz iyi bir proje yapmaya bakın iyi bir proje nereye olsa uyar demişti” şeklinde aktarıyor (Mimarlık, 1973, 02, s.19-62).Atölyelerdehazırlananöğrenciprojeleriincelendi-ğinde,ağırlıklıolarakcephelerdesimetrikdüzenlemelerintercih edildiği, geleneksel Osmanlı mimarisinden alınmakubbe,kemervesütunbaşlıklarıgibiögelerinprojelerdesıklıklakendineyerbulduğugörülmektedir(Baydar,2012).

Mimarişubesindeverileneğitimde,GiulioMongeri’ninplanlardan önce cephelere öncelik vermesi ve plandakideğerlendirme esaslarına bakılırsa, tasarımda işlevsellikhenüz aranan bir kriter değildir. Her iki atölyedeki eğit-menler de klasik ve/veya Milli Mimari’yi benimsediğinegöreHüseyinHüsnüTümerdeeğitiminibu formasyondatamamlamıştır.AncakTümer’in ilerleyendönemdekipro-jelerindeMilliMimari’yi hiç tercih etmediği görülecektir.BehçetÜnsal’ın,GiulioMongerihakkındaki,“O da devrin milli hareketlerine katılmıştır. Modern mimariyi kabul eden eski kuşaktan bir o vardı. Bursa’daki Çelik Palas binası için, modern yapayım dedim olmadı kuzum diyordu. Ben yapa-mıyorsam size de yaptırmam, deyip hocalıktan ayrılmıştı” (Mimarlık, 1973, 02, s. 19-62) ifadesinden anlaşıldığınagöre, Tümer’in Milli Mimari’den uzaklaşmasında hocasıGiulioMongeri’ninyönlendirmesinindeetkisiolmuşola-bilir. Çünkü beraber çalışacakları bir projede dahi GiulioMongeri’nin istediği tasarımı gerçekleştirememiş olması,mesleğineyenibaşlamışbirmimarıetkilemişolmalıdır.

Hüseyin Hüsnü Tümer, mezuniyetinin ardından EvkafUmumMüdürlüğüFenHeyeti’ndegörevebaşlamıştır.Bugörevi sırasında, Mimar Kemaleddin Bey’in başında bu-lunduğu,Mescid-iAksa’nınrestorasyonu2için1922yılındaKudüs’egönderilen,aralarında,MehmetNihatBey(Nigiz-berk),3CemalBeyveKemaleddinBey’inoğluSinanBey’in(Mimaroğlu)4 de bulunduğu ekipte yer almıştır (Arkitekt,1941-42,09-10,s.237)(Cengizkan,2009).

İnşaatın sorumlusuMimar Nihat Nigizberk’in anıların-dan,ekibinKudüs’egidişişuşekildeaktarılmıştır:“Kemal Bey’i Kudüs’ten çağırmışlardı. Avdetinde Mescid-i Aksa ve Sahratu’llahi Müşerrefe’nin tamiratı için Kudüs’te bir kont-rato yaptığını ve beni yetmiş, Cemal’i altmış ve Hüsnü’yü otuz lira maaş ile götüreceğini söyledi.” (…) “Kemal Bey biz-den iki gün sonra İstanbul’dan hareket ettiği halde bizden dört gün evvel Kudüs’e vasıl olmuş idi.” (…) “Ferdası günü sabahleyin trene binip öğleden sonra saat ikide Kudüs’e va-sıl olduk. İstasyon’da Kemal ve Rüştü beyler bizi karşıladılar ve Mariyona Oteli’ne götürdüler. O otelde bir hafta kadar kaldıktan sonra, Kemal Bey ile ben Babü’s-sahra’da İshak Şehabi Efendi’nin hanesinin üst katını seneliği yüz yirmi li-raya ve Cemal Bey ile Hüsnü Bey de yine o civarda Bedri Efendi’nin hanesini seneliği yüz elli liraya kiralayarak taşın-dık”(Cengizkan,2009).

SaltAraştırma,MimarlıkveTasarımArşivindebulunanKudüs’te çekilmiş, Mimar Hüseyin Hüsnü Tümer, MimarNihatNigizberk,CemalBeyveMimarKemaleddinBey’inyeraldığıfotoğraf1925yılınaaittir(Şekil2)(SaltAraştırma,MimarlıkveTasarımArşivi,TMH0005).

2 Oluşturulanekip,yapınınrölövelerinialmış,üçadetkapsamlırestorasyonprojesihazırlamıştır.Komisyonasunulanrestorasyonprojelerinden“yapıyıvekubbeyiolduğugibikoruyan”önerikabuledilerekonayverilmiştir.Buöneri, temel güçlendirme, sütunların onarımı, kiriş ve pandantiflerin ko-runmasıgibi çeşitlimüdahaleleri içeriyordu (Yavuz,1996).YıldırımYavuz,rölöveye dikkat çekerek, bununMescid-i Aksa’nın tarih içinde çıkartılmışilkplanıolduğunuvebuonarımınçizimlerlebelgelenendikkatvebilinçlegerçekleştirilenbironarımolduğundanbahsetmektedir(Yavuz,2009).

3 Mehmet Nihat Nigizberk, 1878 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir.Sanayi-i NefiseMektebi’ndenmezun olmasının ardından, Evkaf NezaretiFenHeyeti’ndeçalışmayabaşlamış,İstanbul’dainşaedilen,VakıfHanlarıileBebekveBostancıCamilerinininşaatlarındagörevalmıştır.ArdındanSuriyeEvkafbaşmimarlığınatayinedilmiş,Kudüs’teMescid-iAksa’nınonarımındaMimarKemaleddinBeyilebirlikteçalışmıştır.Türkiye’yedönmesininardın-danVakıflarGenelMüdürlüğüileİnşaatveTamiratMüdürlüğübünyesindeçoksayıdarestorasyonçalışmasındagörevalanNigizberk1945yılındavefatetmiştir(Yücel,1978).

4 Sinan Mimaroğlu, 1904 yılında İstanbul’da doğmuş, 1928 yılında GüzelSanatlar Akademisi Mimarlık Şubesinden mezun olmuştur (Türk YüksekMimarlarBirliğiAzalarıveYüksekMimarlıkMesleğiileAlakadarMevzuat,1940)(Arkitekt,1951,05-08,s.146).Henüzöğrenciiken,babasıMimarKe-maleddinBeyilebirlikteMescid-iAksa’nınonarımıiçinKudüs’tebulunmuş-tur.Mezuniyetinin ardından, EvkafNezareti FenHeyeti veNafiaVekaletiYapıİşleriFenHeyetikadrosundagörevyapmıştır.Mimaroğlu,1951yılındavefatetmiştir(Arkitekt,1951,05-08,s.146).

Şekil 2. Soldan sağa (ayakta): Cemal Bey, Hüseyin Hüsnü Tümer, Mehmet Nihat Nigizberk ve (önde) Mimar Kemaleddin Bey, 1925 yılın-da Kudüs’te (Salt Araştırma, Mimarlık ve Tasarım Arşivi, TMH0005).


KemaleddinBey,1925yılıağustosayındaTürkiye’yedö-nüşyapmışveberaberçalıştığıekiparasındanMimarNihatNigizberk,MimarHüseyinHüsnüTümervemühendisRüş-tüBey’e5restorasyonunsorumluluğunubırakmıştır(Yavuz,2009).KemaleddinBey,1926yılındaonarımçalışmalarınıdenetlemeküzereKudüs’etekrargittiğinegöre(Çobanoğ-luveErtuğrul,2002)restorasyonundevamettiğiveHüse-yinHüsnüTümer’inhalenKudüs’teolduğukabuledilebilir.

AliCengizkan,NihatNigizberk’in1927yılıaralıkayındaserbestçalışmak içinEvkafMüdürlüğü’nden istifaettiğiniifadeeder(Cengizkan,2009).BudoğrultudaHüseyinHüs-nüTümer’inrestorasyonuntamamlandığı1927yılıiçerisin-deKudüs’tenTürkiye’yedönüşyaptığıanlaşılmaktadır.

Kudüs Sonrası DönemTürkiye’yedönüşününardından,EvkafUmumiMüdür-

lüğü Fen Heyeti’ndeki görevinden ayrılmıştır (Arkitekt,1941-42,09-10,s.237).HüseyinHüsnüTümer’in,MimarKemaleddin gibi güçlü birmimarın yanında, Kudüs’e gö-türülmesi gençmimar için oldukça önemli ve saygın birdeneyimolmuşolmalıdır.AncakTümer’in,KudüsdönüşüEvkafNezareti’nden ayrılması ile başardıklarına bakılıncaanlaşılıyorki,Tümer’inmeslekiyetenekleri,sadeceresto-rasyonalanıylasınırlıtutulamayacakkadarçeşitlidir.ÇünküTümeriçinbuayrılış,projeyarışmalarındaderecelereldeettiğive ilkyapılarını inşaettiğioldukçaverimlibirdöne-minbaşlangıcınaişaretetmektedir.Buverimlidönemaynızamanda Türkiye Cumhuriyeti mimarlığının üslup tercih-lerinde birtakım değişikliklerin yaşandığı zaman aralığınatekabüleder.Tekeli’yegöre,1928yılıbudeğişiminbaşlan-gıcınaişaretetmektedir(Tekeli,2007).Çünkübutarihtenitibaren Cumhuriyet Mimarlığı, Kemaleddin Bey’in 1927yılındakivefatıveaynıtarihteVedatBey’inAnkara’danta-şınmasıileenbüyükikideğerinikaybedenMilliMimariÜs-lubundan uzaklaşmış veAvrupa’da yaygınlaşan, Cumhur-başkanıMustafaKemalAtatürktarafındandadesteklenenUluslararasıÜslubun ilkörneklerini üretmeyebaşlamıştır(Tekeli, 2007;Tekeli, 2015).Batur’agöre ise,Cumhuriyetsonrası Türkiye mimarlığında, çağın gerisinde kalan millimimariüslubundanuzaklaşarakdönemmetinlerindeKü-bistmimariolarakdaifadeedilenUluslararasıÜslubunuy-gulamayageçilmesi,çağdaşlaşmayıamaçlayanyenirejimintemelistekleriarasındaydı(Batur,2007).

Bu nedenle, takip eden dönemolan 1930-1940 yıllarıarasındaki10yıl,CumhuriyetMimarlığımızın,UluslararasıÜslubun ilkeleri üzerine temellendirilerek geliştirildiği birdönemolarakkabuledilir(Batur,2012).Budoğrultuda,be-tonarmestrüktürlü,düzçatılı,genişcamlarıveçevresiyleilişkikuran,süslemelerindenarınmış,yuvarlatılmışcephe

köşelerigibibiçimselformlarınöneçıkartıldığıyapılarinşaedilemeyebaşlanacaktır(Sözen,1984;Tekeli,2007).

Kübist mimariye geçiş şeklindeki tercih değişikliğininsebeplerinden ilki Cumhuriyetçi kadroların yeni üslubuçağdaşlıkla eşdeğer kılmalarıdır. Geçmişten kopuşu sim-geleyen bu yeni tercih günlük yaşamı da etkilemiş, çağ-daşmimari,çağdaşkonutveçağdaşyaşamkavramlarınınbürokrasi veburjuvazi tarafındangüçlüdestekbulmasınısağlamıştır.Öteyandan,kübistmimari,ülkemizdesadeceüslupdüzeyindebirdeğişiklik isteğiveyayenibirmimariüslup yaratma kaygısıyla benimsenmiş değildir. Döneminçözümbekleyenenönemlisorunuolanacilkonutihtiyacı-nıngiderilmesinoktasında,işlevvekonforuönplanaçıkar-tanvegetirdiğitipprojeçözümlerilehızlıinşaedilenkonutüretimine imkân vermesi kübist mimarinin güçlü destekbulmasınınbirdiğernedenidir(Batur,1998).HüseyinHüs-nüTümer’indeilkörneklerinivereceğimimarlıkürünleri,mimarlığımızdayeni mimari/kübist mimari/inkılap mima-risinin6kullanılmayabaşlandığı1930-1940yıllarıarasındaki10yıllıkdönemleörtüşmektedir.

1930yılı,Tümeriçin,Mimar/Arkitektdergisindeçeşitliya-rışmalardaeldeettiğiderecelerveilkmimarlıkfaaliyetleriileilgilimakalevehaberlerinyeraldığıbirdöneminbaşlangıcı-dır.Mimar/Arkitektdergisindeyayınlanan,“OtelveKaplıcaBinası-Bursa”başlıklımakaleyegöre,1930yılında,Bursakap-lıcalarıTürkAnonimŞirketitarafından,Bursa’dainşaedilecekikiotelvebirkaplıcabinasıiçin,MimarGiulioMongeri’yebirproje7hazırlatılmıştır(Mimar,1932,01,s.7-16).

Farklıkotlaraoturanyapılardanoluşankompleks,mer-kezdeyer alanbahçeninetrafınayerleştirilen Lplanlı birotelvekuzeydoğuyönündekikaplıcabinasındanoluşmak-tadır (Şekil3).Mongeri, iki yapıda iki farklımimariüsluptercihetmişebenziyor.Kaplıcabinası,genişbirkubbe ileörtülen,girişeksenindesimetrikplanlıgelenekselOsman-lımimarlığındanalınmataçkapıgibiunsurlarındekoratifyorumlarınınyeraldığıbircephedüzeninesahipiken,otelbinası, dönemin üslupsal anlayışlarına uygun yer yer ArtDeco izleri taşıyanalınlıklar ileortayaçıkarılandikeyliğin,uzunbalkonlarileoluşturulanyatayvurguiledengelenme-yeçalışıldığıbircephedüzeninesahiptir.

İnşaatını, Mehmet Galip ve Fesçizade İbrahim Galiptarafındankurulanİnşaatİdare-iFenniyesiŞirketi’ninüst-

5 Mühendis RüştüBey, Kudüsmüftüsünün akrabası veMimarKemaleddinBey’inöğrencisidir.Mescid-iAksa’nınrestorasyonunuMüslümanbirmima-ra devretmek isteyenmüftünün Kemaleddin Bey’i tercih etmesindeMü-hendisRüştüBey’inetkisiolmuştur(Yavuz,1981).

6 İnkılapmimarlığıkavramı,ilkkez1933yılında,Mimardergisindeyayınladık-ları“Mimarlıktaİnkılap”başlıklımakaledeMimarBehçetveMimarBedret-tintarafındankullanılmıştır(BehçetveBedrettin,1933).

7 Arkitektdergisinde,MimarTorkumÇubukçuyan’ınvefat ilanındayeralankısabiyografiyegöre,MimarÇubukçuyan,“muallimMimarMongeriileça-lışmış, yıllarcaMongeri atölyesinin şefliğini yapmış, (…)BursaÇelik Palasotelininprojelerindebüyükemeği geçmiştir”.Budoğrultuda,BursaÇelikPalasotelininmimariprojelerininGiulioMongeri’nindenetimindeTorkumÇubukçuyanveHüsnüTümergibimimarlarındakatkısıilehazırlandığıan-laşılmaktadır(Arkitekt,1971,03,s.142).BehçetÜnsal’ınaktardığınagöre,aynıdurumMongeri’ninAnkaraZiraatBankasıprojesindedesözkonusuolacak,HüseyinHüsnüTümer,SırrıBilenveNazimiYaver(Yenal)ilebirlikteçizimlerekatkıdabulunacaktır(Ünsal,1973).



lendiğiprojenin inşasında,“tatbik ve nezaret” (uygulamave kontrol) sorumlusu olarakMimar Hüseyin Hüsnü Tü-mergörevlendirilmiştir (Tekeli,2012) (Şekil4).Uygulamasorumlusuolmasınınyanında,HüseyinHüsnüTümer,8va-ziyetplanıbahçedüzenlemeprojesi,ortahavuzveçeşitliiçmekânlaraaitdetayprojelerinidehazırlamıştır(Şekil5)(Mimar,1932,01,s.7-16).

1933yılında,Arkitektdergisindekendisitarafındanyazı-lan,“KaplıcaOteliBahçeProjesi”başlıklımakalede,bahçedüzenlemeprojesinindetaylarıverilmiştir.Bunagörepro-je,eğimlibirarazideyeralanyapılarayayaulaşımıiçinaçı-lanmerdivenliyol,araçlariçinayrılmışzemindüzenlemesi,açık-kapalıgazinobinaları,açıkdanspisti,süshavuzlarıve

peyzajdüzenlemelerindenoluşmaktadır(Mimar,1933,09-10,s.292-293).

Mongeri’nin projenin vaziyet planını Hüseyin HüsnüTümer’ehazırlatması, uygulamanınbaşındakimimarola-rak sahada bulunuyor olması, vaziyet planının uygulan-masında Hüseyin Hüsnü Tümer’i daha etkin bir konumagetireceğiiçingerçekleşmişolabilir.Öteyandan,GüzelSa-natlarAkademisi’ndekiatölyesindehâkimolanfasadların(cephe)öneçıkarılarak,vaziyetplanınıngeriplandabırakıl-masıanlayışıdavaziyetplanınınhazırlanmasınınTümer’edevredilmesebebiolarakgösterilebilir.

Öteyandan,yüklenicifirmaolanİnşaatİdare-iFenniyesibünyesindeçalışmayabaşlamasıveGiulioMongeri’ninha-zırladığıbirprojenin,uygulamasorumlusuolarak,projeninbazı kısımlarının kendisine hazırlatılması, Hüseyin HüsnüTümer’in,MimarKemaleddinBeyileolanişilişkisindeol-duğugibihocasıGiulioMongeritarafındandadesteklenenbirmimarolduğunugöstermektedir.Döneminönemli ikimimarının,sorumluolduklarıprojelerdebugençmimaraolangüvenleri,Tümer’inçokyönlüveetkinmimariyete-nekleriniortayakoymasıbakımındanayrıcaönemtaşır.

Arkitektdergisi,1932yılı2. sayısındayayınlanan, “HalProjesi”başlıklımakaleyegöre,BursaBelediyesitarafından1930yılındadüzenlenen,“Bursa Tuz Pazarında inşa edile-cek Çarşı Hali Projesi”mimariprojemüsabakasında,birin-ciliködülünü,dörtprojearasından,MimarHüseyinHüsnüTümerkazanmıştır(Şekil6).Makalenindevamındaaslında,“müsabaka 2 sene önce tamamlanmasına rağmen”,proje-ninuygulamasınabaşlanılmadığı ifadeedilmektedir9 (Mi-mar,1932,02,s.41-42).

Şekil 3. Bursa’da inşa edilecek otel ve kaplıca binası projesi, otel kat planı; Mimar: Giulio Mongeri (Mimar, 1932, 01, s. 7-16).

Şekil 4. Mimar Hüseyin Hüsnü Tümer’in şantiye sorumlusu olduğu Bursa’da inşa edilecek otel ve kaplıca binası inşaatı (Mimar, 1932, 01, s. 7-16).

8 Çinici,1950yılındayapıkompleksineekolarakinşaedilenyenibirotelyapı-sınınHüseyinHüsnüTümertarafındantasarlandığınıifadeetmektedir(Çini-ci,2015b).Eskiresimlerindenyeniotelyapısınınbahçeningirişaksınagöredoğuyönüneinşaedildiğianlaşılmaktadır.Dikdörtgenprizmatikkütlesiilebeşkatlıolarakinşaedilenyapı,genişsaçaklarlaörtülen,balkonlarınbölü-cülerlebirbirindenayrıldığısadebircephetasarımınasahiptir(Bursa-ÇelikPalas-1950’ler,ModaMüzayede,2020).

9 1950 yılında,Arkitektdergisinde yayınlananhaberegöre, yarışmanın ya-pıldığıaynıyerde,MimarHalitFemirveMimarFeridunAkozantarafındanhalveçarşıbinalarınıninşaedildiğibelirtilmiştir(Arkitekt,1950,07-10,s.147-152).Bubilgiyegöre,HüseyinHüsnüTümer’inbuprojesi yarışmadabirinciliğikazanmasınarağmenuygulanmamıştır.

Şekil 5. Projesi Giulio Mongeri’ye ait, Mimar Hüseyin Hüsnü Tümer’in şantiye sorumlusu olduğu Bursa’da inşa edilecek otel ve kaplıca binası için, Hüseyin Hüsnü Tümer tarafından hazırlanan vaziyet planı (Mimar, 1932, 01, s. 7-16).


Tümer,1931yılında,TürkiyeSanayiveMaadinBankasıAnkaraşubevemağazabinasıiçindüzenlenen,jüriüyeleriarasındaGiulioMongeri’nindeyeraldığı,mimariprojeya-rışmasında19projearasındanbirinciliködülükazanmıştır.Mimar/Arkitektdergisindeyayınlananprojededikdörtgenformluyapının,bodrumkatıdepoveteknikbirimler,zeminkatısatışamaçlıbirmağazailemüdürvemuhasebeodala-rıiçinayrılmıştır(Şekil7-9)(Mimar,1931,09,s.296-299).Birinci katta, doğu-batı doğrultusunda merdiven holüneuzananbir koridorunkuzeyvegüneyyönündeodalarveodalarınbitimindekareformlubirholçevresineveznevegişebirimleriyerleştirilmiştir.İkincikattabenzertipolojide,merdivenholünebağlantılıbirkoridorunkuzeyvegüneyyönlerineodalarınyerleştirildiğibirplandüzeniileoluştu-rulmuştur.Cepheise,düşeyelemanlarlakatlarınbirleştiri-lerekyapınınherikiucununkulelerleyükseltildiğisimetrikbir düzende kurgulanmıştır. Tümer, yükseltilmiş kule ilecepheyetaşıdığıkatlararasısirkülasyonvurgusunu,belir-ginsimetriyibozmakistemediğiiçinolsagerekcepheninikiucunadauygulamıştır.

Buprojede Tümer’in,millimimarinindüşünce kalıpla-rındanuzaklaşanbirtasarımanlayışıgeliştirdiğigörülmek-tedir. Prizmatik kütlede, cephe boyunca uzanan kısa sa-çakveüstündekiışıklıkpencereleri,mağazakatıilebankakatlarını birbirinden ayırır.Mağaza katında kat yüksekliğiboyuncadevamedenpencereler,sergilemefonksiyonunuöneçıkarırken,bankakatlarındapenceredüzenivederzlerilesağlanangüçlüdüşeyçizgisellikkamuyapısıimajınıkuv-vetlendirmektedir.Kubbe,genişsaçaklar,klasikOsmanlıveSelçukluögeleriiledüzenlenmişMilliMimaricepheanlayı-şındancesaretleayrılancephedüzenidöneminarzuedilenyeniTürkiyeCumhuriyetimimarisiarayışınacevaparayanbirdenemeolarakgörülebilir.

İstanbul’da Konut Projeleri Üretim DönemiMimardergisindeçıkanyeniyapıtanıtımyazılarıtaran-

dığında Hüseyin Hüsnü Tümer’in İstanbul’da tasarladığıbelirtilenkonut-apartmanyapılarıtespitedilebilmektedir.Butespitleregöre,AyaspaşaGalipB.Apartmanı,Tümer’inİstanbul’datasarladığıapartmanyapılarınınilkidir.1931yı-

lında,Mimardergisinde“Mimar Abidin” (AbidinMortaş)tarafındanyayınlananbirtanıtımyazısınagöre,projesiİn-şaatİdare-iFenniyesiçalışanı“Mimar Hüseyin’e”(HüseyinHüsnüTümer)aitolan,İnşaatİdare-iFenniyesifirmasısa-hiplerindenGalipBeyadına,İstanbulAyazPaşa(Ayaspaşa)MühendisİbrahimGalipB.Apartmanıinşaedilmiştir(Şekil10).Mimardergisindeprojeyi tanıtanAbidinMortaş im-zalıyazıyagöre,“yapı sahibi ve mimarın bu apartmanda, İstanbul’da inşa edilen diğer zevksiz konutlardan oldukça farklı bir sonuç elde ettikleri” vurgulanmış, yazının deva-mında iseyapının inşatekniğiveyenimalzemetercihleridetaylı şekilde aktarılmıştır (Mimar, 1931, 11-12, s. 355-364).

Şekil 6. Bursa Tuz Pazarında inşa edilecek Çarşı Hali Projesi; Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1932, 02, s. 41-42). Şekil 7. Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Ankara şube ve mağaza

binası, zemin ve bodrum kat planları; Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1931, 09, s. 296-299).

Şekil 9. Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Ankara şube ve mağaza binası, kesit ve giriş cephesi; Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1931, 09, s. 296-299).

Şekil 8. Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Ankara şube ve mağaza binası, birinci ve ikinci kat planları; Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mi-mar, 1931, 09, s. 296-299).



Görkemlikütlesivekatlarıngenişyataybantlarlaayrıldı-ğısade-moderncephedüzeniileHüseyinHüsnüTümerbuyapıda,10Türkiyemimarlığınındönemseltercihiolan“YeniMimari”arayışının,apartmanmimarlığıbağlamındaözgünörneklerindenbiriniortayakoymuştur.GalipB.Apartmanı,Tümer’inbirbiriardınakonuttasarımveuygulamaalanındaüretimleryaptığıbirdöneminbaşlangıcıolarakkabuledile-bilir.1932yılındaİstanbulNişantaşıGüzelbahçeSokak’taikikatlıMünipB.Evi(Mimar,1932,07-08,s.225-226),MimarTorkumÇubukçuyanilebirlikteprojelendiripuyguladıkları,İstanbulNişantaşıHüsnüB.Apartmanı (Mimar, 1932, 06,s.163-167)veTaksimTalimhaneİstiklalApartmanıtamam-lanmıştır(Mimar,1932,11-12,s.308-310).Mimardergisin-de,HüseyinHüsnüTümer’inkendisitarafındanhazırlananmakalede, Nişantaşı Güzelbahçe Sokak Münip B. Evi’ninyenikurulanbirmahallede,üçkatlıolarakplanlandığıancakşimdiliksadeceikikatınıninşaedildiğiifadeedilmiştir(Şekil11)(Mimar,1932,07-08,s.225-226).

Yineaynısokakta, inşaedilenHüsnüB.Apartmanıyu-varlatılmışköşebalkonuveçıkmayapansalonuilekarak-teristikbirözellikgöstermektedir(Şekil12)(Mimar,1932,06,s.163-167).TalimhaneİstiklalApartmanı ise,1930’luyıllarda apartmanlaşmanın arttığı bir bölgede inşa edil-

Şekil 11. Nişantaşı Güzelbahçe Sokak Münip B. Evi dış görünüşü; Mi-mar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1932, 07-08, s. 225-226).

Şekil 12. Nişantaşı Hüsnü B. Apartmanı; Mimar: Torkum Çubukçuyan, Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1932, 06, s. 163-167).

Şekil 10. İstanbul Ayaz Paşa (Ayaspaşa) Mühendis İbrahim Galip B. Apartmanı, dış görünüş (solda), cephe çizi-mi (sağda); Mimar: Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1931, 11-12, s. 355-364).

10Yapınınyanparseline1935yılındaSeyfiArkantasarımı,bitişiknizamyeniekbiryapı(ÜçlerApartmanı)inşaedilmiştir.


miştir(Şekil13).Girişkatınınmağaza,üstkatlarınisegenişdairelerolarakdüzenlendiğiyapınınplanıbulunduğuköşeparselinbiçiminegöretasarlanmıştır.

Kaplıcaotelindensonrauygulananprojeleri11esnasındaTümer’inhalenİnşaatİdare-iFenniyesibünyesindeçalıştı-ğınadairyeterlibilgimevcutdeğildir.ÖzellikleMimarTor-kumÇubukçuyanileortaklaşayaptıklarıapartmanlarıser-bestmimar-müteahhitolarakinşaetmişolabilirler.Ancaksermayeyeerişiminzorluğuvebuyapıları2-3yıllıkdarbirzamanaralığındatamamlamakkapsamlıbirorganizasyongerektireceğiiçinbuihtimalinzayıfolduğukabuledilebilir.

AyazPaşa(Ayaspaşa)MühendisİbrahimGalipB.Apart-manıileNişantaşıGüzelbahçeSokakMünipB.Evi’ndebirbi-rinebenzertasarımilkeleriizlediğigörülüyor.HernekadarMünipB.Evidüşünülenkatsayısındandahaazkatlıolarakinşaedilmişolsadaherikiyapıdapenceredüzenivebalkon-larlasağlananyataylıkbenzerlikgösterir.Öteyandan,Nişan-taşıHüsnüB.ApartmanıileTalimhaneİstiklalApartmanıdaaynıtasarımözelliklerinesahiptir.BelkiburadabuikiyapıyıortaklaşatasarladığıMimarTorkumÇubukçuyan’ın12katkısıdevreyegirmişolabilir.Herikiyapıyaşamamekânınındışarıçıkmayaparakbelirginleştirilmesivekatlararasıgörselde-vamlılığın sağlanması bakımındanbirbirinebenzer.HüsnüB.Apartmanıözelindeiseköşeliveovalformlarınkarşıtlık-laryaratılarakuygulandığıgörülmektedir.Yaşamalanınınvemerdivensahanlığınınçıkmayapanbelirginçokgenformu,balkonunkıvrımlıbitişiileyumuşatılmışböyleliklecepheninbütünündekeskinkarşıtlıklardengelenmiştir.Konutapart-manyapılarınınbütünüdeğerlendirildiğindeTümer’in,pro-jelerindeyenimimarininbiçimselkodlarınıbaşarılıbiçimdekullanarakdöneminkonutihtiyacınarasyonelveişlevselya-pılarinşaederekcevapverdiğianlaşılmaktadır.

1933yılında,İstanbulEminönü’nde13tasarladığıbenzinsatışyeriveumumihelaprojesiuygulanmıştır.Yapılarıgü-

nümüzeulaşmayanbuprojelerden,umumihela İstanbulBelediyesi tarafından,benzinsatışnoktası iseSoconyVa-kuum (Socony Vacuum)14 şirketi tarafından yaptırılmıştır(Mimar, 1934, 02, s. 38-40). Projenin inşa edildiği noktakentinticaretmerkeziolduğuiçin,benzintalebinekarşılıkverilmesi bakımından proje önemli bir ihtiyacı karşılamışgörünmektedir.

1934yılı,HüseyinHüsnüTümer’inçeşitliprojeyarışma-larındaderecelereldeettiğibiryıldır.AnkaraYenişehir’deinşaedilecek“Himaye-i Etfal Apartmanı Proje Müsabaka-sında”birinciliködülü (Mimar,1934,03,s.71-76),SedatHakkı’nın(Eldem)birinciliködülüeldeettiği,Yalova’dainşaedilecekbirkaplıcaoteli(YalovaTermalOteli) içindüzen-lenenprojeyarışmasındaikinciliködülü(Mimar,1934,04,s.105-116),MaliyeVekaletitarafındandüzenlenen,“Güm-rükler ve İnhisarlar Vekaleti Binası Proje Müsabakasında” üçüncülüködülü15 (Mimar,1934,07, s.195-202),AnkaraCumhuriyetalanındainşaedilecekSümerbankBinası içindüzenlenenprojeyarışmasındadördüncülüködülü16(Arki-tekt,1935,03,s.68-84)veSamsunMerkezBankasıbinasıprojeyarışmasındabirincilikveSinanMimaroğluileikinci-liködülükazanmıştır17(Arkitekt,1939,07-08,s.164-168).

Himaye-iEtfalApartmanıprojemüsabakasıneticesindeinşaedilenyapıticaribirimlereayrılanzeminkatveüçko-

Şekil 13. Talimhane İstiklal Apartmanı; Mimarlar: Torkum Çubukçu-yan, Hüseyin Hüsnü Tümer (Mimar, 1932, 11-12, s. 308-310).

11HüseyinHüsnüTümer,1930-1935yıllarıarasıdönemde;• BursaKaplıcaOteliveBahçeDüzenlemesi(1930)(OtelProje:GiulioMon-geri,UygulamaSorumlusu:HüseyinHüsnüTümer,BahçeDüzenlemePro-jeveUygulama:HüseyinHüsnüTümer)(uygulandı)

• İstanbulAyazPaşaMühendisİbrahimGalipB.Apartmanı(1931)(uygu-landı)

• BursaTuzPazarıÇarşıHali(1932)• İstanbulMünipB.Evi(1932)(uygulandı) •İstanbulNişantaşıHüsnüB.Apartmanı(MimarTorkumÇubukçuyanile)(1932)(uygulandı)

• İstanbulTaksimTalimhane İstiklalApartmanı (MimarTorkumÇubukçu-yanile)(1932)(uygulandı)

• EminönüBenzinSatışYeriveUmumiHela(1933)(uygulandı)• AnkaraYenişehirHimaye-iEtfalApartmanı (KiraEvi) (1935) (uygulandı)olmaküzeretoplamdadokuzadetyapınıntasarımveuygulamalarınıta-mamlamıştır.

12Mimar Torkum Çubukçuyan (1887-1971), 1912 yılında Güzel SanatlarAkademisi’ndenmezunolmuştur.GiulioMongeri’ninatölyeşefiolarakça-lışmış,KaraköyPalasveBursaÇelikPalasotelininmimariprojelerinekatkı-dabulunmuştur.BirdönemserbestmimarolarakdaçalışanÇubukçuyan,çoksayıdaapartmaninşaetmiş,Parkotelprojesinitamamlamıştır.İlerleyendönemde,BayındırlıkBakanlığındaçalışmayabaşlamışBüyükMilletMeclisiinşaatındagörevyapmıştır(Arkitekt,1971,03,s.142).

13Arkitektdergisindeprojenintanıtıcıyazısında“Eminönü’ndeGümrükAnt-repolarıyanındakimeydanlıkta”inşaedildiğibelirtilmiştir(Mimar,1934,02,s.38-40).

14AmerikaBirleşikDevletlerimerkezlipetrolşirketi.15Mimar dergisinde yarışmaya katılan projeler arasında Hüseyin HüsnüTümer’inprojesineyerverilmemiştir(Mimar,1934,07,s.195-202).

16HüseyinHüsnüTümer,Arkitektdergisindeyayınlanandördüncülüködülükazananprojesinde(Arkitekt,1935,03,s.68-84)1930’luyıllarboyuncainşaettiğiapartman-konutuygulamalarınıntasarımözelliklerinebenzerbirçö-zümgeliştirmiştir.

17Arkitektdergisinde,1939yılındaçıkanbiryazıyagöre,SamsunMerkezBan-kasıbinasıprojeyarışmasınınbirincisi“Y.MimarHüsnüTamer”,ikincisi“S.Mimaroğlu veH. Tamer” olarak verilmiştir. “Tamer” soyadı yazım yanlışıolarak yapılmış olabilir. Ancak, projeler incelendiğinde paftalar üzerindeHüseyinHüsnüTümer’eaitimzabulunmadığıgibiSamsunMerkezBankasıbinasıbirinciseçilenprojedenfarklıtasarımözelliklerigöstermektedir(Ar-kitekt,1939,07-08,s.164-168).



nut katındanoluşmaktadır (Şekil 14).Dikdörtgenkütleyebirincive ikincikatlardaeklenenL formluekyapıplandaanayapıileuyumludur.YapınıntasarımilkeleribakımındanTümer’inİstanbul’dainşaettiğiapartmanyapılarındançokfarklılaşmadığıgörülmektedir.

İkincilik ödülü kazandığı, Yalova Termal Oteli, yarışmaprojesinde (Mimar, 1934, 04, s. 105-116), Sedat HakkıEldem’inUluslararasıÜslubuntümtasarım ilkeleriniyan-

sıtansadetasarımınakarşınTümer’inprojesiyenimima-rinin, kolonadlı girişler ve Art Deco cephe elemanlarıylabirleşimindenoluşmuştur(Şekil15).Buözelliğiileaslındaher ilkedenbirazbünyesindebarındırır.Katplanları ince-lendiğinde;Eldem’in içmekântasarımı işlevselliği ileöneçıkarken,Tümer’inçözümübuyaklaşımdanuzaklaşır(Şekil16)(Mimar,1934,04,s.105-116).

Ankara’da Kamu Kurumlarında Çalışma DönemiÖnemlimüsabakalarda eldeettiği başarılar veuygula-

malarındayeraldığıprojelerincelendiğinde,1930’luyılla-rın ilkyarısı,mesleki faaliyetleraçısındanHüseyinHüsnüTümeriçinoldukçaverimligeçmiştir.Üretkenolarakgeçenbu dönemin ardından kariyerinde birtakım değişiklikleryaşanmaya başlamıştır. Öncelikle İstanbul’dan ayrılarakAnkara’ya taşınan Tümer, 25.08.1942 tarihli belgedenanlaşıldığına göre, 01.06.1937 tarihinde, Ankara VilayetiBelediyesi, ihtisas mevkiinde, 300 lira ücretle çalışmayabaşlamıştır(Şekil17)(BCA,30-18-1-2/99-77-19).Bugörevidevamederken, 1938 yılında vefat edenCumhurbaşkanıMustafaKemalAtatürk için tahnitedilmişnaaşınıngeçicisüreilekonulacağıbirtabutilelahittasarlamıştır(Cumhu-riyet,05.11.1953).

Kamu kurumunda başladığı görevini sürdürürken, çokyönlü ve etkin karakteri tekrar kendini göstermiş vemi-marlığınörgütlenmeçabalarınakatkıvermekamacıylaku-rulan,üyesibulunduğuTürkYüksekMimarlarBirliği’nin18 14.Dönem(1940-1941)yönetimkurulubaşkanıolarakse-çilmiştir.Yönetimkurulunda,AbidinMortaşumumikâtip,BedriUçar,HüseyinKaraveSinanMimaroğluüyeolarakbelirlenmiştir [Türk Yüksek Mimarlar Birliği 14. Dönem(1940-1941),Mimarlar Derneği 1927, b.t.]. 1940 yılında,Maarif Vekaleti tarafından eğitmenlerin çalışacakları köyilk mektep binaları için düzenlenen proje yarışmasında,YüksekMimarlarBirliğiadınajüriüyesiolarakyeralmıştır(Arkitekt,1940,09-10, s.240) (Yaramış,2000).MimarlarBirliği’ninbirsonrakidönemiiçin(15.Dönem,1941-1942)Ankara’da yapılan umumi kongre neticesinde, HüseyinHüsnüTümer’inbaşkanlıkgörevinedevametmesinekararverilmiştir(Arkitekt,1940,09-10,s.240)[TürkYüksekMi-marlar Birliği 15.Dönem (1941-1942),MimarlarDerneği1927, b.t.].On altıncı dönemde (1942-1944) iseHüseyinHüsnüTümer,başkanlığıBedriTümay’adevretmişveidareheyetiazasıolarakbirdönemdahagörevedevametmiştir[TürkYüksekMimarlarBirliği16.Dönem(1942-1944),Mi-marlarDerneği1927,b.t.].

Şekil 14. Hüseyin Hüsnü Tümer’in Birincilik Ödülü kazandığı Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu Himaye-i Etfal Apartmanı Mimari Proje Müsa-bakası Sonucu İnşa Edilen Apartman (1935) (Arkitekt, 1936, 03, s. 73-75).

Şekil 15. Yalova’da inşa edilecek bir kaplıca oteli proje müsabakası paftaları Sedat Hakkı Eldem (solda), Hüseyin Hüsnü Tümer (sağda) (Mimar, 1934, 04, s. 105-116).

Şekil 16. Yalova’da inşa edilecek bir kaplıca oteli proje müsabakası plan paftaları Sedat Hakkı Eldem (solda), Hüseyin Hüsnü Tümer (sağ-da) (Mimar, 1934, 04, s. 105-116).

18TürkYüksekMimarlarBirliği,1927yılındaMimarBedri(Bedrettin)Tümayönderliğinde Türk mimarları arasında mesleki dayanışmayı temin etmekadına, Ankara’da Türk Mimarlar Cemiyeti adıyla kurulmuştur (Baydar,2012).İlerleyenyıllardasırasıyla,TürkYüksekMimarlarBirliği,TürkMimar-larDerneğiveMimarlarDerneğiisimlerinialandernekgünümüzdeAnkaramerkezliMimarlarDerneği1927adıaltındafaaliyetlerinedevametmekte-dir(TürkYüksekMimarlarBirliği’ndenMimarlarDerneği1927’ye,MimarlarDerneği1927,b.t.).


Hüseyin Hüsnü Tümer, Ankara Vilayeti Belediyesi’nde-ki görevine, 1942 yılına kadar devam etmiş, 25.08.1942tarihinde, 400 lira ücretli,NafiaVekaleti Yapı ve İmar İş-leriReisliğiMerkezŞehircilikFenHeyetiMimarlığınatayinedilmiştir (Şekil 17) (BCA, 30-18-1-2/99-77-19). Bu göre-vine devam ederken, 1945 yılında, düzenlenen, AnkaraHaymana’dainşaedilecekOtelTermalveHalkHamamıileHususi Binaların avanprojelerinin19 hazırlanması için dü-zenlenenyarışmadaYüksekMimarTorkumÇubukçu(yan)ile birlikte birincilik ödülü kazanmıştır20 (Mimarlık, 1945,4-5,s.27).

10.06.1946 tarihinde alınan bir karara göre, HüseyinHüsnüTümer,halengörevyaptığıBayındırlıkBakanlığındabakanlıkmüşavirliğinetayinedilmiştir(Şekil18)(BCA,30-

18-1-2/111,41,12).AynıyılTümer,AnkaraTeknikÜniver-sitesiFizikveKimyaFakülteleribinasıprojemüsabakasıile(Arkitekt,1946,03-04,s.93),1947yılında,İstanbulÜniver-sitesi tarafından düzenlenen İstanbul Üniversitesi HukukveEkonomiFakülteleriekbinasıiçindüzenlenenprojemü-sabakasındaBayındırlıkBakanlığıadına jüriüyesi21olarakgörevalmıştır(Arkitekt,1947,09-10,s.243).

Şekil 16. 25.08.1942 tarihli, “Yapı ve İmar İşleri Reisliği Merkez Şehir-cilik Fen Heyeti’’nde uzmanlık mevkii olan 400 lira ücretli yüksek mü-hendis veya yüksek mimarlığa Hüseyin Hüsnü Tümer’in tayini” (BCA, 30-18-1-2/99-77-19).

Şekil 15. Hüseyin Hüsnü Tümer’in Bayındırlık Bakanlığı müşavirliğine tayini (BCA, 30-18-1-2/111-41-12).

19YarışmajürisindebulunanYüksekMimarHüseyinKara,“NafiaVekaletiYapıİşleriReisliğiProjeBürosuŞefi”olarak,GustavOelsnerise“NafiaVekaletiYapı İşleriReisliğiŞehircilikMütehassısı”olarakHüseyinHüsnüTümer ilebirlikteNafiaVekaletiYapıveİmarİşleriReisliğindegörevyapmaktadır(Ya-ramış,2000,s.23).

20HüseyinHüsnüTümer,1945yılındakazandığısonprojeyarışmasıilebirlik-te,1930-1945yıllarıarasında;• BursaBelediyesiÇarşıHalBinasıProjeMüsabakasıBirincilikÖdülü(1930)• Ankara Sanayi ve Maadin Bankası Proje Müsabakası Birincilik Ödülü(1931)

• AnkaraÇocukEsirgemeKurumuHimaye-iEtfalApartmanıProjeMüsaba-kasıBirincilikÖdülü(1934)

• GümrükveİnhisarlarVekaletiBinasıProjeMüsabakasıÜçüncülükÖdülü(1934)

• SümerbankProjeMüsabakasıMansiyonÖdülü(1934)• YalovaTermalOteliProjeMüsabakasıİkincilikÖdülü(1934)• SamsunMerkezBankasıBirincilikveİkincilikÖdülü(1939)• AnkaraHaymanaOtel,TermalveHalkHamamıProjeMüsabakasıBirin-cilikÖdülü(MimarTorkumÇubukçuyanilebirlikte)(1945)olmaküzeretoplamdasekizprojeyarışmasındanödülkazanmıştır.



İstanbul’a Dönüş ve Kariyerinin Son YıllarıArkitektdergisindeçıkanbirhaberegöre,HüseyinHüs-

nüTümer,1948yılında,BayındırlıkBakanlığıYapıveİmarİşleriReisMuaviniolarakgörevyapmaktadır.Haberinde-vamında,Tümer’in,bugörevindenayrılarak,İstanbulÜni-versitesiİnşaatıkontrolşefliğine22tayinedildiğiifadeedil-mektedir (Arkitekt, 1948, 05-06, s. 141). Bu tayin TümeriçinAnkara’danİstanbul’adönüşanlamınadagelir.Nitekimilerleyenyıllardaİstanbul’dakiçalışmalarınadevamederekKontrol Şefliği görevinin ardından, 07.05.1953 tarihin-de, İstanbulBelediyesiReisMuavinliği’ne tayinedilmiştir(BCA,30-18-1-2/132-34-18).

İstanbulBelediyesiReisMuaviniolarakdöneminbasını-nayansıyan,“Şehirdeki imar ve inşaatın daha muntazam bir şekle sokulması, halkın işini kısa bir zamanda ve kolay-lıkla yaptırabilmesi için yeni tedbirler alınmaktadır. Bu me-sele üzerinde Belediye Başkan muavini Yüksek Mühendis Hüsnü Tümer tarafından ehemmiyetle duruluyor. İlk olarak yapı ve yollar talimatnamesi ele alınmıştır. Talimatname maddelerinin daha vazıh bir şekle sokulmasına çalışılmak-tadır” (Cumhuriyet, 16.07.1953) haberinden Tümer’inbaşkan yardımcısı olarak kentin imarı ile ilgili çalışmalaryürüttüğüanlaşılmaktadır.05.11.1953tarihlihaberegöre,AnkaraVilayetiBelediyemimarıolarakçalışırken,Cumhur-başkanıMustafaKemalAtatürkiçintasarladığılahit,naaşıntaşınması amacıyla açılmıştır. Düzenlenen törene katılanTümer’inhazırladığı lahitte“hiçbir arıza görülmediği” be-lirtilmiştir. Haberin devamında, “Hüsnü Tümer’den ancak 3 yıl için muvakkat bir kabir tesisi istendiği halde aradan 15 sene geçmesine rağmen tabut, hemen hemen konulduğu gibi bulunmuştu”ifadeleritabutunvelahitingüncelduru-munutarifler(Cumhuriyet,05.11.1953).

HüseyinHüsnüTümer,BelediyeBaşkanYardımcısıola-rak iki yıl görev yapmasının ardından, 05.07.1955 tarihliCumhuriyet gazetesi haberine göre, bu görevinden ayrı-larak Belediye FenMüşavirliği’ne geçmiştir (Cumhuriyet,05.07.1955).27.12.1955tarihlibirbelgeyegöreise,HüsnüTümer,“Cami Ömer’deki (Kubbet-üs Sahra) Türk çinilerinin tamiri için mahallinde tetkik yapmak üzere”Kudüs’egön-derilmiştir. 19.11.1955 ile 22.11.1955 tarihleri arasında“Cami Ömer’de” (Kubbet-üs Sahra) incelemelerdebulun-muşveeldeettiğiçininumuneleriAnkara’yagöndermiştir(Şekil19)(BCA,30-1-0-0/61-379-18).MimarHüseyinHüs-nü Tümer, 28.11.1968 tarihinde vefat etmiştir (Arkitekt,1968,04,s.166).

SonuçKariyerinin başlangıç aşamalarında, akademiden ho-

calarıMimarKemaleddinveGiulioMongerigibi isimlerleaynı projelerde görev yapması, Hüseyin Hüsnü Tümer’inmimarlığın tüm uygulama alanlarında çalışma şansı bul-duğunu göstermektedir. Bu dönemde edindiği çevre vekurduğu ilişkiler tüm meslek yaşamı boyunca gelişerekdevametmiştir.ÖzelliklehocalarıMimarKemaleddinBeyveGiulioMongeri ile birlikte yaptığı çalışmalar Tümer’inmimariüslubununoluşumundaönemlietkenlerolmuştur.Osmanlı vatandaşı olarak doğmuş, Türkiye CumhuriyetimimarlarındanbiriolarakyaşamınadevametmişTümer’inmimariüslubunuetkileyenbirbaşkaönemlietken,Türki-yeCumhuriyeti’ninkuruluşuvebuyenidevletinkendisineyenibirmimarikimlikveaidiyetarayışıdır.

Hüseyin Hüsnü Tümer’in yarışmalarda ödüle layık gö-rülen projeleri ve uygulamasını gerçekleştirdiği yapılar,“YeniMimari”, “İnkılapMimarisi”, “MilliMimari” gibi ta-

Şekil 16. Hüseyin Hüsnü Tümer’in Kudüs’e gönderilmesi (BCA, 30-1-0-0/61-379-18).

21HüseyinHüsnüTümer,1940ile1947yıllarıarasında;•MaarifVekaletiköyilkmektepbinaları(1940)• Ankara TeknikÜniversitesi Fizik veKimya Fakülteleri ProjeMüsabakası(1946)

• AnkaraYenişehir’deYapılacakCamiProjesiMüsabakası(1947)• İstanbulÜniversitesiHukukveEkonomiFakültesiEkYapılarıProjeMüsa-bakası(1947)olmaküzere

ToplamdadörtprojeyarışmasındaTürkYüksekMimarlarBirliğiveBayın-dırlıkBakanlığıadınajüriüyesiolarakgörevyapmıştır.

22HüseyinHüsnüTümer’inbugörevineaitdetaylıbilgiyeulaşılamamıştır.



nımlamaların karmaşası arasında aranılan yeniyi 1950’liyıllardansonra“UluslararasıÜslup” ilenetleştirendevletbakışının1930-1940yıllarıarasıörnekleridir.Kudüs’teta-mamlananMescid-iAksa’nınrestorasyonusonrası,hocasıMongeri tarafından tasarlanan,büyükhacimlibirotelveprojelerinikendisininhazırladığıçoksayıdaapartmanıta-mamlayanTümer,tümbuuygulamadeneyimlerininyanın-da,projeyarışmalarındaeldeettiğiderecelerlemimarlığınpratikalanındandauzaklaşmayan çok yönlü veetkinbirmimarprofiliçizer.

Uygulananyapılarıincelendiğinde,hernekadarMimarKemaleddinBeyilebirlikteEvkafNezaretibünyesindegö-revyapmışolsadaMilliMimariÜslubundan,aynıdönembirlikteçalıştığıMehmetNihatNigizberkkadaretkilenme-diği görülmektedir. Tümer’in yaş itibarı ile daha genç ol-masıveMimarKemaleddinBeyileNihatBeykadaruzunsürebirlikteçalışmamışolmasıdabudurumunsebepleriarasındagösterilebilir.

MilliMimariÜslubundanfarklıolarak,HüsnüTümer’inmimarlığını, 1930’lu yıllardan itibaren Türkiye mimarlı-ğında görülen Uluslararası Üslubun (International Style)ilkeleriüzerinetemellendirdiğianlaşılmaktadır.Ülkemizdetanınanismiyle“YeniMimari/KübikMimari”uygulamalarıarasındakabuledebileceğimiz,MühendisİbrahimGalipB.Apartmanı,MünipB.EviveHüsnüB.Apartmanıgibikonutyapıları,betonarmestrüktür,düzçatı,genişcamvesadecephegibiortaktasarımözelliklerinesahiptir.

Hüseyin Hüsnü Tümer, mimarlık faaliyetlerine 1930’luyıllarınsonunadoğrukamukurumlarıbünyesindedevametmeyekararvermiştir.1937yılındaİstanbul’danAnkara’yataşınarak girdiği Ankara Belediyesi Müşavir Mimarlığın-da 1942 yılında kadar görevini sürdürmüştür. İstanbul’dasürdürdüğübaşarılısayılabilecekbirkariyerinnedenfarklıbir doğrultuda ilerlediğine dair elimizde detaylı veri yok-tur. Ancak tarih itibari ile düşünüldüğünde, İkinci DünyaSavaşı’nınzorluşartlarınınTürkiyemimarlıkortamını,mal-zemetedarikivepahalılıknoktasındaolumsuzetkilemeyebaşladığı 1940’lı yılları, serbestmimarlıktan ziyadekamukurumugibigüvenlibirortamdaçalışarakgeçirmeisteği-ninbudönemTürkiyemimarlarıarasındagörülenbirdu-rumolduğusöylenebilir.Ankara’dageçirdiğibudönemde,HüseyinHüsnüTümer,üyesiolduğuTürkYüksekMimarlarBirliği’ninyönetimindeaktifrolalmıştır.İlerleyenyıllarda,NafiaNezareti ve İstanbulÜniversitesi inşaatında çalışanTümer, 1953 yılında İstanbul Belediyesi Reis Yardımcılığıgibiönemlibirgörevegetirilmiştir.

Sonuçolarak,meslekikariyeriboyuncadevletkademe-lerindealdığıgörevlerveözelsektördetamamladığıproje-lerdoğrultusundadöneminoldukçarağbetgörenbirmi-marı olduğu anlaşılanHüseyinHüsnü Tümer’in döneminöndegelenmimar-eğitimciisimleritarafındanyetiştirilmişvemesleğininilkyıllarındaonlarilebirlikteçalışmafırsatı

bulmuş,bufırsatıiyideğerlendirerekgörevyaptığıherku-rumdadönemintalepettiğimimariürünleritalebeuygunbirbiçimdeüretmiş,aktifveçokyönlübirmimarlıkkariyerisürdürmüşolduğusöylenebilir.

KaynaklarAnonim, (1940).TürkYüksekMimarlarBirliğiAzalarıveYüksek

MimarlıkMesleğiileAlakadarMevzuat.CumhuriyetMatba-ası.

Arkitekt,(1936).“ÇocukEsirgemeKurumuKiraEvi”,03,s.73-75.Arkitekt,(1941-1942).“Haberler”,09-10,s.237.Arkitekt,(1935).“SümerBankProjeMüsabakası”,03,s.68-84.Arkitekt,(1936).“ÇocukEsirgemeKurumuKiraEvi”,03,s.73-75.Arkitekt,(1939).“SamsunMerkezBankasıBinasıProjeMüsaba-

kası”,07-08,s.164-168.Arkitekt,(1940).“Haberler”,09-10,s.240.Arkitekt,(1946).“Haberler”,03-04,s.93.Arkitekt,(1947).“Haberler”,09-10,s.243.Arkitekt,(1948).“Haberler”,05-06,s.141.Arkitekt,(1950).“BursaHalveÇarşıBinaları”,07-10,s.147-152.Arkitekt,(1951).“SinanKemalettinMimaroğlu(1904-1951)”,05-

08,s.146.Arkitekt,(1968).“Kayıplarımız”,04,s.166Arkitekt,(1971).“Ölüm”,03,s.142.Batur,A. (1998).“1925-1950DönemindeTürkiyeMimarlığı”.Y.

Sey (Ed),75YıldaDeğişenKentveMimarlık, İstanbul,TarihVakfıYayınları,s.209-234.

Batur,A.(2007).“ModernOlmak:BirCumhuriyetMimarlığıAra-yışı”.R.Holod,A.Evin,veS.Özkan(Ed),ModernTürkMimar-lığı1900-1980,Ankara,TMMOBMimarlarOdasıYayınları,s.70-96.

Batur, A. (2012). “Cumhuriyet Mimarlığında Modernist AçılımveBirÖncü:SeyfiArkan”.A.Cengizkan,A.D.İnan,veN.M.Cengizkan (Ed),Modernist Açılımda Bir Öncü: Seyfi Arkan:Mimarlık,Değişim,Özerklik,İstanbul,MimarlarOdasıYayın-ları,s.27-32.

Baydar,G.(2012).Osmanlı-TürkMimarlarındaMeslekleşme,An-kara,MimarlarOdasıYayınları,s.45-64.

Behçet veBedrettin (1933). “Mimarlıkta İnkılap”,Mimar, 08, s145-147.

Cengizkan,A.(2009).“MehmetNihatNigisberk’inKatkıları:Ev-kafİdaresiveMimarKemalettin”,MimarKemalettinveÇağı:Mimarlık/Toplumsal Yaşam/Politika, Sempozyum Bildirileri,Ankara,TMMOBMimarlarOdasıveT.C.VakıflarGenelMü-dürlüğü,s.177-208.

Çinici,D.(2015a).“GiulioMongeri,anarchitectefficient inthebuilding of capital city Ankara and His biography”, AnkaraAraştırmalarıDergisi,3(1),s.13-41.

Çinici,D. (2015b). “TürkiyeCumhuriyetiMimarlığınınModern-leşme Sürecinde Mimar Giulio Mongeri: Bursa Çelik PalasOteliveKaplıcası,YüksekLisansTezi,HacettepeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,SanatTarihiAnabilimDalı,Ankara,s.73.

Çobanoğlu,A.V.,veErtuğrul,Ö.(2002).“KemaleddinBey”,Tür-kiyeDiyanetVakfıİslamAnsiklopedisi,Ankara,25,s.230-231.

Mimar,(1932).“OtelveKaplıcaBinası”,01,s.7-16.Mimar,(1933).“KaplıcaOteliBahçeProjesi-Bursa”,09-10,s.292-

293.


Mimar,(1932).“HalProjesi”,02,s.41-42.Mimar, (1931). “Sanayi veMaadinBankası ProjeMüsabakası”,

09,s.296-299.Mimar,(1931).“MühendisİbrahimGalipB.Apartmanı-Ayaspa-

şa”,11-12,s.355-364Mimar,(1932).“MünipB.Evi”,07-08,s.225-226.Mimar,(1932).“HüsnüB.Apartmanı”,06,s.163-167.Mimar,(1932).“İstiklalApartmanı”,11-12,s.308-310.Mimar,(1934).“UmumîHelâveBenzinSatışYeri”,02,s.38-40.Mimar,(1934).“HimayeiEtfalApartmanıProjeMüsabakası”,03,

s.71-76.Mimar,(1934).“Yalova’daBirOtelProjeMüsabakası”,04,s.105-

116.Mimar, (1934). “Gümrükler ve İnhisarlar Vekaleti Binası Proje

Müsabakası”,07,s.195-202.Mimarlık,(1945).“HaymanaOtelTermalveHalkHamamıProje

Müsabakası”,04-05,s.27.Mimarlık,(1973).“Mimarlığımız1923-1950”,02/112,s.19-62.Özgüven,Y.(2002).“Türkiye’deKadınMimarKariyerininBaşlan-

gıcı(1934-1960)”,YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversite-si,FenBilimleriEnstitüsü,MimarlıkTarihiveKuramıProgra-mı,İstanbul,2,s.33.

Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı (1923-1983),İstanbul,TürkiyeİşBankasıKültürYayınları,s.99-108.

Tekeli, İ. (2007).“Türkiye’deMimarlığınToplumsalBağlamı”.R.Holod,A.Evin,veS.Özkan(Ed),ModernTürkMimarlığı1900-1980,Ankara,TMMOBMimarlarOdasıYayınları,s.15-36.

Tekeli,İ.(2012).“SeyfiArkan’ınYaşamıveMimarlığınınToplum-sal Bağlamı”. A. Cengizkan, A. D. İnan, veN.M. Cengizkan(Ed),ModernistAçılımdaBirÖncü:SeyfiArkan:Mimarlık,De-ğişim,Özerklik,İstanbul,MimarlarOdasıYayınları,s.15-26.

Tekeli, İ. (2015). “Zeki (Selah) Sayar’ın Yaşamı veMimarlığınınToplumsalBağlamı”.A.Cengizkan,A.D.İnan,veN.M.Cengiz-kan(Ed),ZekiSayarveArkitekt:Tasarlamak,Örgütlemek,Bel-gelemek,Ankara,TMMOBMimarlarOdasıYayınları,s.19-35.

Ünsal,B. (1973). “70. Yaşını İdrakEdenMimarlar:1”,Arkitekt,03,s.135-138.

Yaramış,A.B.(2000).“1930-2000YıllarıArasındaTürkiye’deGer-çekleştirilenMimariTasarımYarışmalarınınBelgelenmesiveGenelBirDeğerlendirme”,YüksekLisansTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,İstanbul,s.16-17.

Yavuz,Y.(1981).“MimarKemalettinBey(1870-1927)”,ODTÜMi-marlıkFakültesiDergisi,7(1),s.53-76.

Yavuz,Y.(1996).“TheRestorationProjectoftheMasjidal-AqsabyMimarKemalettin(1922-26)”,Muqarnas,VolumeXIII:AnAnnualontheVisualCultureoftheIslamicWorld.G.Neci-poğlu(Ed),Leiden,s.149-164.

Yavuz,Y.(2009).İmparatorluktanCumhuriyeteMimarKemalet-tin,1870-1927,Ankara,TMMOBMimarlarOdası Yayınları,s.32-37.

Yücel,E.(1978).“MimarKemalettinveMimarVedatBeylerinÜs-lubunuSürdürenRestoratörMimarlar”,BirinciMilliTürkolojiKongresi Bildirileri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürkiyatEnstitüsü,İstanbul,s.467-481.

Arşiv KaynaklarıCumhurbaşkanlığıCumhuriyetArşivi(BCA),FonKodu:30-18-1-2,

YerNo:99-77-19.CumhurbaşkanlığıCumhuriyetArşivi(BCA),FonKodu:30-18-1-2,



YerNo:61-379-18.SaltAraştırma,MimarlıkveTasarımArşivi,TMH0019.SaltAraştırma,MimarlıkveTasarımArşivi,TMH0005.

Gazete KaynaklarıCumhuriyet,(1953).“ŞehirİmarPlanıİnceleniyor”,16.07.1953.Cumhuriyet, (1953). “Atatürk’ün Kabri Dün Sabah Açıldı”,

05.11.1953.Cumhuriyet,(1955).“HüsnüTümerBelediyeFenMüşaviriOldu”,

05.07.1955.Cumhuriyet,(1968).“Vefat”,29.11.1968.

İnternet KaynaklarıMimarlarDerneği,1927(b.t.)“TürkYüksekMimarlarBirliği14.

Dönem(1940-1941)”.ErişimTarihi:01.12.2020,http://www.md1927.org.tr/dernek/14-donem-1940-1941

MimarlarDerneği1927 (b.t.) “TürkYüksekMimarlarBirliği15.Dönem(1941-1942)”.ErişimTarihi:01.12.2020,http://www.md1927.org.tr/dernek/turk-yuksek-mimarlar-birligi-15-donem-1941-1942

MimarlarDerneği1927 (b.t.) “TürkYüksekMimarlarBirliği16.Dönem(1942-1944)”.ErişimTarihi:01.12.2020,http://www.md1927.org.tr/dernek/turk-yuksek-mimarlar-birligi-16-donem-1942-1944

MimarlarDerneği1927(b.t.)“TürkYüksekMimarlarBirliği’ndenMimarlarDerneği1927’ye”.ErişimTarihi:26.12.2020,http://www.md1927.org.tr/tarihce

Moda Müzayede (2020) “Bursa-Çelik Palas-1950’ler”, ErişimTarihi: 29.12.2020, https://www.modamuzayede.com/urun/1915541/fotokart-bursa-celik-palas-1950-ler.



Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü, İstanbul

Başvuru tarihi: 24 Ekim 2020 - Kabul tarihi: 05 Şubat 2021

İletişim: Nuriye Nida ÇELEBİ ŞEKER. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):81-91

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.12979

Salonların Mimari Tasarımının Erken Düşme Süresi veÇınlama Süresi Akustik Parametrelerine Etkisi

Effects of Architectural Design on Acoustic Parameters EDT and T30 in Halls

Nuriye Nida ÇELEBİ ŞEKER

Speech halls can have many plan schemes and the mentioned plan differences cause further differences in the halls in terms of acoustics. Within the scope of this study, halls with rectangular, fan and diamond plan schemes have been handled and these halls have been compared acous-tically. An answer was tried to be found to the question of “What is the effect of architectural design on acoustic performance?” It was aimed to examine the speech intelligibility in four different medium sized halls of three different types, being rectangular (1x1), rectangular (1x1.5), fan, and diamond, with a capacity of approximately 700 people. It was also aimed to reveal how the architectural design of the halls affect the EDT and T30 values among the acoustic parameters. The halls were designed according to the literature and were drawn in Autodesk Autocad 2012 program, necessary ray analyzes were made and modeled in three dimensions with the help of Google Sketch Up 8 program. In these modeled halls, some acoustic calculations and evaluations were made with the acoustic simulation program called Odeon 10.0 Combined. By comparing the results of these four halls with each other, it has been examined which of the halls are more acoustically efficient in which situations or which one causes what kind of acoustic defects. The halls designed according to the literature are similar to each other in volume, average height, capacity, per capita volume and areas; the halls with four different plan schemes were designed in three different types: rectangular 1x1 (hall 1a), rectangular 1x1,5 (hall 1b), fan (hall 2), and diamond (hall 3). Some material acceptances, acoustic calculations and evaluations were made in the simulation program named Odeon 10.0 Combined. As a result of these evaluations, these three different types of halls with four different plan schemes were examined and compared in terms of speech intelligibility inside the halls. From this point of view, it was concluded that which hall geometry had optimum values for which parameter and which one caused what kind of problems. For the EDT and T30 parameters, evaluations have been made for both the general of the halls and for certain receivers at a frequency of 1000 Hz. The effect of geometry on parameters; in the halls, the values of the parameters in the receivers at 1000 Hz, the average values of the parameters at 1000 Hz were interpreted with the help of receiver area grid analysis and beam-reflection graphics. As a result, which of the different plan schemes in the speech halls; among the parameters affecting speech intelligibility, it was tried to determine how the EDT and T30 affect them and which plan type is more efficient in terms of acoustics. Considering the average EDT-T30 values of the halls at 1000 Hz, T30 values are the highest in the overall receivers due to the short reflection path of Hall 1b. The lowest T30 values belong to hall 2, because the fan room is weak in terms of energy in terms of form. This situation reveals the more optimal EDT-T30 relationship for the fan hall, ie, the T30> EDT difference is less because the T30 is lower. Due to the side wall contribution of Hall 3, the T30 values of the buyers are approximately higher with hall 1a and compared to hall 2. In this context, the width, length, aspect ratio of the volume, the parallel surfaces in the volume, contribution of side walls, the angle of the side walls and the shape of the ceiling panels; It has been found that it affects ear-ly reflections, lateral reflections, delayed reflections, total sound energy and hence the EDT and T30 values. Particularly in halls with a rectangular plan, the width and length of the sitting area of the hall should not be equal to each other and / or the length of the sitting area should not exceed 25 meters, the use of parallel surfaces should be avoided or the parallelism of these surfaces should be disrupted by scattering. In addition, it should not be forgotten that concave surfaces cause focusing, the use of concave surfaces should be avoided, or they should be covered with a scattering or absorbing material. It should not be forgotten that the side wall reflections of the halls with fan plan schemes are weak especially for the receiv-ers on the middle axis and they are mostly fed from the ceiling, and should be supported by ceiling reflections. Increased energy due to the energy contribution of the broken side walls in the diamond plan halls taken into consideration; it should be tried to be kept under control by measures to be taken with materials or other building elements. Because the excess energy in the hall means long delayed reflections and echo. Original halls were designed and the effect of architectural design on the acoustic parameters EDT and T30 was revealed with the help of the simulation program.Keywords: Acoustic parameters; early decay time; reverberation time; room acoustic; speech rooms.

EXTENDEDABSTRACT

https://orcid.org/0000-0003-3965-5744

GirişKonuşmanın gerçekleştiği, konuşma amaçlı salonlar;

restoranlar, küçük ve büyük derslikler, amfiler, toplantısalonları, ofisler, çok amaçlı salonlar, konferans salonlarıvetiyatrosalonlarışeklindesıralanabilir.Konuşmaamaçlısalonlardanbirtanesiolantiyatrolardayapılabilecekorga-nizasyonlarınçeşitliliğiçokgeniştir,aynımekânvebinadafarklı birçok aktiviteolabilir. Bu aktiviteler; dramalar, bü-yükölçeklidramalar,opera,bale,müzikal,pandomimlervekonserlerşeklindesıralanabilir.Birtiyatronunkapasitesinisadeceoturmaalanıbelirlemez,sahneninboyutu,aktivi-tenin çeşidi ve salonun bulunduğu yerdeki sosyal ortamdasalonunkapasitesinietkiler.Binbeşyüzvedahafazlakişikapasitelisalonlarçokbüyük,900-1500kişikapasite-li salonlarbüyük, 500-900kişi kapasiteli salonlarorta ve500’dendahaazkişikapasitelisalonlarküçüksalonlarola-rakadlandırılabilir(Ham,1972).

Oyunboyuncaoyuncununfazladanbirçabasarfetme-denoyununuoynayabilmesivedinleyicinindefazladanbirçaba sarf etmeden oyunu izleyebilmesi/dinleyebilmesi,oyununanlaşılmasıvekonsantrasyonunsağlanmasıaçısın-danönemlidir.Koltuklarneuyutacakkadaryumuşaknederahatsızedecekkadarsertolmalıvestandartlardabelirti-lenölçülerdeolmalıdır.Seyircisahneninoyunalanınınherköşesinirahatlıklagörebilmeli,salonunaydınlatmadüzeyiyeterliolmalıdır.Oyundakikonuşmalarveseslerekoyap-madan,gecikmedenveistenilensüredeseyirciyeulaşma-lıdır.Buradabirincilamaç;kişilerinfiziksel,görselveişitselkonforlarınınsağlanmasıdır.Tiyatro,konferanssalonugibiözelliklekonuşmanınağırlıklıolduğusalonlardaişitselkon-forusağlayanbirgereksinimolankonuşmaanlaşılabilirliğiakustikaçıdanönemlivegereklidir(Ham,1972).EnyaygınolarakkullanılansalontipleriŞekil1’degösterilmiştir.

Salonlarda konser ve konuşma aktiviteleri birbirindenfarklıdır.Buçalışmakapsamında,konuşmaamaçlıbirsalontasarlanırken geometrik olarak dikkat edilecek noktalara

değinilmekte, anlaşılabilirliği etkileyen akustik paramet-relerdenerkendüşmesüresi [earlydecaytime (EDT)] veçınlama süresi [reverberation time (T30)] göz önüne alı-narakişitselkonforusağlamakadınaformunetkisiortayakonulmaktadır. Bu anlamda çalışma, konuşma amaçlı birsalontasarlanırkengeometrikolarakbaşvurulacakbirkay-nakolması,salonformunagörekullanılacakmalzemelerin(yutuculuk katsayısı bazında), tavan/duvar panellerininform/konumönerisisunmasıveplanformundankaynaklıdoğabilecekkusurlaragörealınacaktedbirleribarındırmasıaçısındanönemtaşımaktadır.Literatürdekabulgörengeo-metrikparametreler1dikkatealınaraktasarlanansalonlar-danenyaygınkullanılanformolandikdörtgen(1x1),dik-dörtgen(1x1.5),fanveelmasolmaküzere,yaklaşık700kişi kapasiteli, ortaölçekli üç farklıtipolmaküzere,dörtfarklı salonda akustik açıdan konuşma anlaşılabilirliğininincelenmesiveakustikparametrelerden2EDTveT30kar-


1 Kapalı bir hacimde konuşma anlaşılabilirliği geometrik ve akustik şartla-rınsağlanmasıileakustikkusurlardankaçınılmasınabağlıdır.Zemineğimi,plandakivekesittekigörüşçizgileri,balkonlarınkullanımı,oturmadüzeni,koltuklarıntasarımı,yansıtıcılar,tavanpanelleriveserbestasılanreflektör-ler,çıkışlarvegüvenlikönlemleri,sahnenintasarımı,hacmin;şekli,boyutu,ortalamayüksekliği,malzemeseçimleri,hacimakustiğinietkileyen temelgeometrik faktörlerdir (Çelebi Şeker,2014).Çalışmakapsamında salonlarbukriterleregöretasarlanmıştır.

2 Konuşma anlaşılabilirliğini etkileyen akustik parametreler; sinyal gürültüoranı,konuşmailetimindeksi,telaffuzindeksi,T30,EDT,netlik,belirginlik,merkezzaman,sesyüksekliği,arkaplangürültüsü,ilkulaşımgecikmesivemekânsalalgılamaolaraksıralanabilir(ÇelebiŞeker,2014).Buçalışmakap-samındaEDTveT30elealınmıştır.

Konuşmanın çaba sarf edilmeden anlaşılabilmesi, konfor içinde o konuşmayı veya oyunu dinlemeye ve izlemeye yardımcı olduğundan, konuşma amaçlı salonlarda konuşma anlaşılabilirliğinin sağlanması, temel akustik gereksinimlerden biridir. Konuşma amaçlı salonlara örnek olarak; tiyatrolar, konferans salonları, derslikler ve toplantı salonları verilebilir. Bu salonlar birçok plan şemasına sahip olabilecek ha-cimlerdir. Bahsedilen plan farklılıkları akustik açıdan da salonlarda değişikliklere sebep olmaktadır. Bu çalışma kapsamında, üç farklı plan şemalı dört farklı salon ele alınmış ve bu salonlar akustik açıdan değerlendirilmiştir. İki farklı plan şemalı dikdörtgen, bir fan ve bir elmas salonlardan oluşan çalışmada konuşma için öncelikli olan akustik parametrelerden ikisi olan; erken düşme süresi ve çınlama süresi değer-leri salonlarda belirlenen kritik yerlerdeki alıcılar için karşılaştırılmış ve hangi plan geometrisinin konuşmayı etkileyen parametrelerden erken düşme süresi ve çınlama süresini ne şekilde etkilediği irdelenmiştir. Sonuç olarak, salonlar tasarlanırken, mimari tasarımın akustik performansı ve konforu etkilediği göz önünde bulundurulmalı, akustik açıdan konuşma anlaşılabilirliğinin sağlanması için geometrik şart-lar da optimize edilmeye çalışılmalıdır. Hacimlerdeki geometrik farklılıklar akustik parametrelerde de farklılıklara yol açmaktadır. Hacmin genişliği, uzunluğu, en/boy oranı, hacimde paralel yüzeylerin bulunması, yan duvar katkısı, yan duvarların açısı ve tavan panellerinin şekli; erken yansımaları, yanal yansımaları, gecikmiş yansımaları, toplam ses enerjisini ve dolayısıyla da erken düşme süresi ve çınlama süresi gibi konuşma için önemli olan akustik parametrelerin değerlerini etkilemektedir.Anahtar sözcükler: Akustik parametreler; çınlama süresi; erken düşme süresi; konuşma amaçlı salonlar; hacim akustiği.

ÖZ

Dikdörtgen

Fan Atnalı

Elmas

Şekil 1. Salonlar için temel plan formları (Ham, 1972).

şılaştırılması amaçlanmakta, hangi formun, akustik para-metrelerdenEDTveT30’u,nedenvenasıletkilediği,salon-larıngeometriktasarımınınakustikaçıdannegibiolumluyadaolumsuzetkileriolduğuortayakonulmaktadır.

Literatürdeson15yıldayapılmışvenitelikbakımındandenkolanbazıaraştırmalarincelendiğindegörülmektedirki;benzerliklerolsadaherçalışmakendiiçindefarklılıkgös-termekteveözgünnoktalarıbulunmaktadır.Örneğin;Şa-hin(2007),konuşmaamaçlı,farklısalontiplerinde,model-lemevesimülasyondanfaydalanarak,kaynakkonumunundeğişimininkonuşmaanlaşılabilirliğiüzerindekietkisiüze-rindedurmuştur.Teke(2012)ise,arenatipiplanşemasın-dafarklıformlardaveyüksekliklerdetavan/duvarpanelleridenemeleri ile simülasyon aracılığıyla hesaplamalar yap-mışveformunetkisinimüzikamaçlıtasarlananarenatipisalonda ortaya koymuştur. Benzer şekilde Ökten (2010),konser salonlarındamimari formunakustikparametrelerüzerindekietkisine,modellemevesimülasyondanfaydala-narakdeğinirken,Konuk(2010)müzikaktivitesiyapılanvevarolanbirkaçfarklıhacimdeyerindeakustikparametrele-rinölçümlerinivedeğerlendirmeleriniyapmıştır.

Bu çalışmadan biraz daha farklı olarak, Kalaycı (2016)konserveoditoryumolmaküzerevarolanikihacminakus-tik ve mekânsal incelemelerini karşılaştırmalı olarak de-ğerlendirmiş,içmekântasarımınınhacimakustiğineetkisiüzerindedurmuştur.

SavcıÖzgüven(2015)veYerli(2015)ayrıayrıyaptıklarıçalışmalarda,okulbinalarındakidersliklerdeanlaşılabilirliktestleri ve akustik ölçümler yapmışlardır. Savcı Özgüven(2015),adımadımiyileştirmeleryaparakT30değerlerieldeedip, kullanıcılarla anketler yaparak her adımda yapılaniyileştirmelerin konuşma anlaşılabilirliğine etkisini ortayakoyarken,Yerli (2015)dersliklerdeakustikparametrelerinölçümlerini yapmış, kullanılandonatı ve yüzeymalzeme-lerinin, dersliklerdeki akustik konfor koşullarına etkileriniincelemiş ve iyileştirmeönerilerindebulunmuştur.Meral(2019)demevcutbirsporsalonundaakustikölçümleryap-mış,değerlendirmesonuçlarınagöreakustikkoşullarıniyi-leştirilmesinedairönerilerdebulunmuştur.

Balcı (2007) ise,özellikle cammalzemenin sert vedü-şükenerjisönümlemekatsayısınıgözönündebulundura-rakgeometrivemalzemeninakustikperformansaetkisinimevcutolanbiryapı/hacimüzerindeçalışmış, iyileştirmeönerisinde bulunmuş, tasarım yapılırken akustik perfor-mansın göz önünde bulundurulmasının önemine değin-miştir.

Sıralananaraştırmalarınbuçalışma ileortaknoktaları-nınyanısırafarklılıklarıdamevcuttur.Literatürdeyapılanaraştırmalardakonuşmaamaçlısalonlar,konsersalonları,derslikler,sporsalonlarıvb.hacimlerdeformunetkisi,ta-van/duvarpanellerininboyut,form,konumvehacimlerdeyüzeybitişmalzemelerinin/donatılarınakustikperforman-

sa etkileri, optimumakustik parametre değerlerinin sağ-lanmasıiçinhacimlerdeiyileştirilmeyapılmasıgibikonula-rınelealındığıgözlemlenmiştir.Buçalışmanınözgünlüğü;üzerinde hesaplamalar yapılan salonların, literatürde ka-bulgörmüşgeometrikparametreleregöre,yazar tarafın-dantasarlanmışolmasıvealıcı,kaynak,malzeme,tavan/duvar/sahnepanellerigibiögelerinbütünsalonlardaaynıolmasınaözengösterilerek,sadeceplanşemasıdeğiştirilip(dikdörtgen,fan,elmas),formunEDTveT30parametreleriüzerindekietkisininortayakonulmuşolmasıdır.

Salon Geometrileri ve Simülasyon KabulleriLiteratürde bahsi geçenbütün geometrik kurallar (gö-

rüş çizgileri, zemin eğimi, oturma alanı, tavan ve duvarpanelleri,sahnevb.)3veakustikkriterlergözönündebu-lundurularaktasarlanmışsalonlarınplanvekesitleriŞekil2’de,üçboyutlumodellerideŞekil3’tegösterilmiştir.Busalonlardandikdörtgen1x1literatürdebelirtilenen/boyoranı4 ihlaledilerek,dikdörtgen1x1.5 salonlarınmaksi-mumuzunluğukuralı5ihlaledilerek,literatürdeolmasıge-rekendenbirazfarklıtasarlanmış,genişlikveuzunluğunet-kisiortayakonmuş,fanveelmasformlarınındaavantajvedezavantajlarıilekonuşmaanlaşılabilirliğininasıletkilediğiüzerindeçalışılmıştır.

Salonlar literatüre göreorta ölçekli olarak tasarlanmışvebusalonlarıngeometriközellikleri,kişisayıları,salonha-cimleri,kişibaşım3,kişibaşım2,yapıelemanlarıyüzeybitişmalzemesigibiözellikleribirbirineyakınhattaaynı tutul-muştur.Salondikdörtgen1x1;salon1a,salondikdörtgen1x1.5;salon1b,salonfan;salon2,salonelmas;salon3olarakisimlendirilmiştir(Tablo1).

Zemineğimiiçingerekliolangörüşçizgisikontrolleri6ya-pılmış,saloneğimibunagöretasarlanmıştır.Ayrıcatavanpanelleri içingerekliolanışınanalizkontrollerisağlanmışvetavanpanellerininalıcılarayansımagöndermesinedik-katedilmiştir.7Şekil4,buışınanalizlerinivegörüşçizgileri-nigöstermektedir.

Tasarlanan bu salonlar Autodesk Autocad 2012 prog-ramında çizilmiş, gerekli ışın analizleri yapılmış veGoog-le SketchUp8programları yardımı ile üçboyutluolarakmodellenmiştir.ModellenenbusalonlarOdeon10.0Com-bined adlı akustik simülasyon programına aktarılmıştır.Hesap yöntemleri belirlenmeden önce, modeller prog-ramtarafındankontroledilmiş(3DGeometryDebugger),üst üste binen yüzey olmadığı ve ışınların model dışına

Salonların Mimari Tasarımının Erken Düşme Süresi ve Çınlama Süresi Akustik Parametrelerine Etkisi


3 Geometrik parametreler için ba-kınız (Long, 2006; Strong, 2010;Ham,1972;Rossing,2007;Mehta,1999).

4 Dikdörtgen salonlarda uzunluk ge-nişliktendahafazlaolmalıdır(Meh-ta,1999).

5 Enuzakmesafedekialıcıilekaynakarasımesafe25metreyigeçmeme-

lidir(Mehta,1999).6 Zemin eğimi ve görüş çizgileri içinbakınız (Ham, 1972; Long, 2006;Rossing,2007;Strong,2010;ÇelebiŞeker,2014).

7 Işın analiz kontrolleri ve tavan pa-nelleri için bakınız (Rindel, 1999;Mehta, 1999; Rossing, 2007; Kut-ruff,1999;ÇelebiŞeker,2014).

kaçmadığıtespitedilmiştir.Modellerinuygunluğukontroledildikten sonra ODEON Akustik Simülasyon Programınaaktarılan modeller için Şekil 5’teki hesap parametreleri8 belirlenmiştir.Bunlar;

• Birışınınmaksimumyansımasüresi(impulserespon-selength),


Salonlar literatüre göre orta ölçekli olarak tasarlanmış ve bu salonların geometrik

özellikleri, kişi sayıları, salon hacimleri, kişi başı m3, kişi başı m2, yapı elemanları

yüzey bitiş malzemesi gibi özellikleri birbirine yakın hatta aynı tutulmuştur. Salon

dikdörtgen 1 x 1; salon 1a, salon dikdörtgen 1 x 1.5; salon 1b, salon fan; salon 2,

salon elmas; salon 3 olarak isimlendirilmiştir (Tablo 1).

Tablo 1. Salonların geometrik özellikleri. SAHNE SALON

Salon 1a dikdörtgen

1 x 1

Yükseklik (m)

Alan (m2)

Sahne hacmi

(m3)

Salon hacmi

(m3) Kişi

Salon kişi başı (m3)

Salon + sahne kişi başı

(m3)

Alan (m2)

Kişi başı (m2)

Ortalama yükseklik

(m)

Ortalama en (m)

Ortalama boy (m)

3.8 165 627 2806 690 4.07 4.98 475 0.69 5.8 21.1 22.4 SAHNE SALON

Salon 1b dikdörtgen

1 x 1.5

Yükseklik (m)

Alan (m2)

Sahne hacmi

(m3)

Salon hacmi

(m3) Kişi



(m3)

Alan (m2)

Kişi başı (m2)

Ortalama yükseklik

(m)

Ortalama en (m)

Ortalama boy (m)

3.8 165 627 2807 690 4.07 4.98 486 0.70 5.8 17.33 28 SAHNE SALON

Salon 2 fan

Yükseklik (m)

Alan (m2)

Sahne hacmi

(m3)

Salon hacmi

(m3) Kişi



(m3)

Alan (m2)

Kişi başı (m2)

Ortalama yükseklik

(m)

Ortalama en (m)

Ortalama boy (m)

3.4 177 601.8 2779 696 3.99 4.86 467 0.67 5.8 24.3 19.2 SAHNE SALON

Salon 3 elmas

Yükseklik (m)

Alan (m2)

Sahne hacmi

(m3)

Salon hacmi

(m3) Kişi



(m3)

Alan (m2)

Kişi başı (m2)

Ortalama yükseklik

(m)

Ortalama en (m)

Ortalama boy (m)

3.4 177 601.8 2616 684 3.83 4.70 448 0.65 5.8 22.4 20

Zemin eğimi için gerekli olan görüş çizgisi kontrolleri1 yapılmış, salon eğimi buna

göre tasarlanmıştır. Ayrıca tavan panelleri için gerekli olan ışın analiz kontrolleri

sağlanmış ve tavan panellerinin alıcılara yansıma göndermesine dikkat edilmiştir2.

Şekil 4, bu ışın analizlerini ve görüş çizgilerini göstermektedir.

1 Zemin eğimi ve görüş çizgileri için bakınız (Ham, 1972; Long, 2006; Rossing, 2007; Strong, 2010; Çelebi Şeker, 2014). 2 Işın analiz kontrolleri ve tavan panelleri için bakınız (Rindel, 1999; Mehta, 1999; Rossing, 2007; Kutruff, 1999; Çelebi Şeker, 2014).

Şekil 2. Tasarlanan salonların plan ve kesitleri.

salon 1a: dikdörtgen 1x1 salon 1b: dikdörtgen 1x1.5 salon 2: fan

Şekil 3. Tasarlanan salonların üç boyutlu modelleri.

salon 1a: dikdörtgen 1x1 salon 1b: dikdörtgen 1x1.5

salon 2: fan salon 3: elmas

salon 3: elmas

Tablo 1. Salonların geometrik özellikleri

8 ODEONhakkındadetaylıbilgiiçinbakınız(Christensen,2009).

• Birışınınmaksimumyansımasayısı(maximumreflec-tionorder),

• Işınsayısı(numberofrays),• Sanalkaynaklarınyansımaderecesi(transitionorder),• Arkaplangürültüdüzeyi,ortamsıcaklığıvenemdir.Hesaplamayapılacakmodelleriçin;birışınınmaksimum

yansımasüresi3000ms,birışınınmaksimumyansımasa-yısı2000,erkenışınsayısıhersaloniçinprogramınönerdi-ğideğer,sanalkaynaklarınyansımaderecesi2,arkaplangürültüseviyesiNC25,9sıcaklık20C°,nemoranı%50ola-rakbelirlenmiştir.

Salonlardakaynak1ilesalonunagöre15,16,17tanealıcı gözönündebulundurularakhesaplamayapılmıştır.Kaynaksahneninortaaksına,sahneucuna150cmme-safeolacakşekilde,yerden80cmyükseklikteolansahnezemininden; 150 cm yüksekliğe yerleştirilmiştir. Alıcılarsalonun her bölgesine homojen olarak konumlandırıl-mıştır(Şekil6).SalonungeneliiçinTablo2’deOdeon’unarayüzündegösterilenJob110hesaplanmış,yüksekses-li konuşma için kaynak 1’in ses gücü düzeyi 70 dB ola-rakayarlanmış,salonlarınalıcılarabağlıdeğerlerineJob1’den ulaşılmıştır. Ayrıca parametreler için salonlardakidinleyicialanınıngridanalizleridehesaplanmıştır(Tablo2,Job1).Alıcılaragelenışınlarıgörebilmekveyansıma-enerjidiyagramlarınaulaşabilmek için; salonlardakibü-tünalıcılartektekkaynak1ilehesaplanmıştır(Tablo2,Job2-18).

Salonun yapı elemanlarının bitiş yüzey malzemeleri;T30gözönündebulundurularakTablo3’tebelirtildiğigibikabuledilmiştir.Bumalzemelerinkullanılmasınakararve-rilenekadarbazıhesaplamadenemeleriyapılmışveT30açısındanenverimlimalzemelerinbunlarolduğunakararverilmiştir.Özellikle iç bükey olduğu için arka duvara veparalelolanyanduvarlarınsağtaraftakinesaçıcılıkveril-miştir.11



9 NCdeğerikonferanssalonlarıiçinNC25kabuledilmiştir(Beranek,2006).

10Job:Odeonprogramıkapsamındayapılacakhesaplamaişlerineverilenisim.11Akustikkusurolantitreşimli ekolar (flutterecho),paralelduvarlar, içbü-keyveyaters‘’V’’şekilliyüzeylerarasındaoluşanısrarlıyansımasesleridir(Long,2006;Rossing,2007).

Şekil 4. Salonların görüş çizgileri ile belirlenmiş zemin eğimi ve ta-van panellerine ait ışın analizleri.

Şekil 5. Odeon hesaplama parametreleri kabulleri.

Tablo 2. Odeon’un arayüzünde bulunan alıcı, kaynak ve hesaplama işi listesi

Job Kaynaklar Grid Multi Alıcılar (hesaplama işi)

1 Kaynak 1 - 70 dB x x Alıcı 1-17 2 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 1 3 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 2 4 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 3 5 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 4 6 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 5 7 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 6 8 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 7 9 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 8 10 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 9 11 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 10 12 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 11 13 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 12 14 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 13 15 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 14 16 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 15 17 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 16 18 Kaynak 1 - 70 dB - - Alıcı 17

salon 1a (dikdörtgen 1x1)

salon 1b (dikdörtgen 1x1.5)

salon 2 (fan)

salon 3 (elmas)


Bulgular ve DeğerlendirmelerSalonözellikleriveOdeonkabullerindenyolaçıkılarak,

literatürde konuşma için önemli olan birçok akustik pa-rametredenikisiolanEDTveT30salonlarınhepsindeelealınmış,karşılaştırılmışvegeometrininakustikperforman-sa etkileri üzerindedurulmuştur. Bu çalışma kapsamındaherhangi bir iyileştirme çalışması yapılmamıştır, bahsedi-lenparametrelerindeğerlerioptimumayakınolanakadarmalzemevegeometridenemeleriyapılmış,optimumde-ğerlergeometrivemalzemelerlesağlanmıştır.Salonlardakideğerlendirmeler;buparametreleriçinsağlananoptimum

değerlerbazalınarakbirbirleriylekarşılaştırılarakyapılmış-tır.

EDT-T30 (Erken Düşme Süresi-Çınlama Süresi)Çınlamaardışıkyansımalaryoluilesesenerjisininsürdü-

rülmesidir.Ardışıkyansımalarınherbirindesesenerjisininbirkısmıyutulur,busesbasınçdüzeyiişitilmezliğeulaşanakadar sürer. Bu süreç T30’dur ve bunda hacim, yüzeyler,insanlarvedöşemeninyutuculuğuetkilidir(Yılmaz,2007).

SalonunhacmineveyutuculuğunabağlıolanT30,kay-naktançıkanseste30dB’likbirdüşüşolanakadargeçen

Tablo 3. Tasarlanan salonların Odeon malzeme kabulleri.

Malzemelerin yutuculuk katsayıları Malzemelerin

yutuculuk katsayılarını frekanslara göre ifade

eden görsel

Saçıcılık Malzeme

adı

63 Hz

125 Hz

250 Hz

500 Hz

1000 Hz

2000 Hz

4000 Hz

8000 Hz

Salon zemin

0.08 0.8 0.24 0.57 0.69 0.71 0.73 0.73

0.05 Arkası yoğun köpüklü halı

Yan duvar 0.28 0.28 0.22 0.17 0.09 0.1 0.11 0.11

Sol tarafı 0.05

Sağ tarafı 0.6

50 mm ayak üzerine 8 mm ahşap panel

Arka duvar 0.83 0.83 0.72 0.8 0.9 0.87 0.71 0.7

0.6

500 mm hava boşluklu 25 mm cam yünlü %28 perforeli 5 mm

panel

Salon tavan

0.25 0.25 0.15 0.1 0.08 0.06 0.05 0.05

0.05

Arkada büyük bir hava

boşluğu olan 12 mm’lik ahşap

panel

Oturma alanı 0.72 0.72 0.79 0.83 0.84 0.83 0.79 0.79

0.7 Seyircisiz ağır

döşemeli koltuk

Sahne zemin 0.2 0.2 0.15 0.1 0.08 0.07 0.05 0.05

0.05 Ahşap sahne

döşemesi

Sahne duvar

0.01 0.01 0.05 0.05 0.04 0.04 0.04 0.04

0.05 7 cm

kalınlığında masif ahşap

1. BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER

Tablo 3. Tasarlanan salonların Odeon malzeme kabulleri



süreyiifadeederken,EDTkaynaktançıkanseste10dB’likbirdüşüşolanakadargeçensüreyiifadeeder.Müzikamaç-lısalonlardaEDTdeğerininT30değerinden%10dahafazlaolmasıistenirken,konuşmaamaçlısalonlardabirbirineya-kındeğerleresahipolabilir. LiteratürdekikaynaklaragöresalonunoptimumT30değeri0.5-1saniyearalığındakabuledilmiş, değerlendirmeler bunun üzerinden yapılmıştır(Mehta,1999;Balcı,2007;ÇelebiŞeker,2014).

Salonlarda1000Hz’deki12EDTveT30değerlerinebakıl-dığındaEDTdeğerininT30’un%10’undanfazlayadaeşit

olması beklenirken alıcıların çoğunda T30 > EDT olmak-tadır. Yanibudurumalıcıların ilk yansımaları alamadığınıgösterir.Konuşmaamaçlısalonlardatavandangelenyan-sımalar EDT değerlerini etkilemektedir. Tavan gecikmesürelerine bakıldığında tavan panelleri ile ilgili herhangibirsorunolmadığıortayakonulmuştur.Busorununsalongeometrilerindenkaynaklandığıdüşünülmüş,geometrideençokkritikolanvekritikEDT-T30değerlerinesahipolanalıcılarseçilmiştir.Salon1a’dakialıcı4vesalon1b’dekialı-cı 7, EDT veT30 içinoptimumdeğerleri sağlarken,diğeralıcılarbirbirineyakınolanamaT30>EDTdeğerlerinigös-termektedir.Salon1b’dekialıcı13iseT30>EDTdeğerindearadaenfazla farkolanalıcıdır.Ayrıcaalıcı1, tamolarak

Şekil 6. Salonların alıcılara göre erken düşme süresi (EDT) ve çınlama süresi (T30) değerleri.

12Hesaplamalar63Hzile8000Hzarasındakifrekanslarınhepsinde(63-125-250-500-1000-2000-4000-8000)hesaplanmışolup,ortafrekansolarakka-buledilen1000Hzüzerindendeğerlendirmeleryapılmıştır.

dörtsalondadaaynıyerdebulunmasınarağmenfarklıde-ğerlerortayakoymaktadır.Bunedenle salon1a’daki alıcı4, salon1b’deki alıcı 7 vedört salondadaalıcı 1 vealıcı13irdelenmiştir.Alıcı-kaynaketkileşiminebakıldığındadi-ğerüçsalondakialıcı4,salon1b’dekialıcı3’ekarşılıkgel-mektedir.Salon1b’dekialıcı7,diğersalonlardaalıcı12’yekarşılıkgelmektedir.Alıcı13vealıcı1salonlarınhepsindeaynı isimlegeçmektedir veaynı yerdedir.Anlaşılmayı ko-laylaştırmakadınaaynıkonumlardakialıcılaraynırenklerleifadeedilmiştir.

AlıcılarınsalondakikonumlarınaveEDT-T30değerlerinebakıldığında salon 1a ve salon 2’deki alıcı 4’ün optimumEDT-T30değerlerinesahipolması,erkenyansımaları;yaniyanduvarlardanvetavandangelenilkyansımalarıiyialdı-ğınıgöstermektedir.Salon1b’dekialıcı3,salon1avesalon2’dekialıcı4ileaynıkonumdabulunmaktadır,onlarkadarolmasadadiğeralıcılaragöreEDT-T30ilişkisindeoptimumdeğerlersağlamaktadır.Salon3’tekialıcı4isediğersalon-laraoranlaoptimumdandahauzakEDT-T30ilişkisiortayakoymaktadır.Bahsi geçenalıcı içinen fazlaT30değerinesahipolansalon;salon1b’dir.

Şekil 7’de gösterilen salonların bahsi geçen alıcı içinenerji diyagramlarına bakıldığında; salon 1b’nin en fazlayansımavedolayısıylaenyüksekenerjiyesahipsalonol-

duğuortayaçıkmaktadır.Budadiğersalonlardangenişli-ğinindahaazolmasınabağlanabilir.Özelliklesalon1a ilekarşılaştırıldığındagenişliğinetkisiortayaçıkmaktadır.Sa-lon2 iseendüşükenerjiyedolayısıylaendüşükT30de-ğerine sahiptir. Fan salonun formundan kaynaklanan budurumu,bualıcıbirkezdahaispatlamaktadır.Salon3isesalon2’denbirazdahafazlaenerjiyesahiptir,budaelmassalonunformundankaynaklanankırılanyanduvarlarsebe-biyleolmaktadır.

Salon 1b’deki alıcı 7 ile salon 1a ve salon 2’deki alı-cı12optimumayakındeğerlervermektedir.Ancak salon1b’dekialıcı7,salon1avesalon2’dekialıcı12’dendahaiyiEDT-T30ilişkisinesahiptir,çünküdiğersalonlardahagenişolduğu için ışınlar,salon1b’dekindendahauzunyansımayolunasahiptir.Salon1avesalon2,salon3’eoranladahaiyiEDT-T30ilişkisinesahiptir.Salon3’ünyanduvarlardakikırılmasebebiyletoplamenerjisisalon2’dendahayüksek,dolayısıylaT30değeridahayüksekvealıcı4içinışınyan-sımayoludahafazlaolduğundanEDTdeğeridahadüşük-tür.BunedenlebualıcıdaT30>EDTfarkıenfazlasalon3içindir.Ayrıcasalon1avesalon1baynıT30değerinesahipolmasınakarşın,bualıcıiçindahauzunyansımayolunasa-hipolduğundansalon1a’nınEDTdeğeridahadüşüktür.Budayinegenişliğinetkisiniortayakoymaktadır.


Salon 1a (dikdörtgen 1x1) alıcı 4 enerji diyagramı

Salon 2 (fan) alıcı 4 enerji diyagramı

Salon 1b (dikdörtgen 1x1.5) alıcı 3 enerji diyagramı

Salon 3 (elmas) alıcı 4 enerji diyagramı

Şekil 7. Salonların aynı konumdaki alıcılar için enerji diyagramları.

Salonlardaki alıcı 13,bütün salonlardaerkenyansıma-larıalamasadayaniT30>EDTolsadasalon1b’ninboyuçokdahauzunolduğundandahafazlafarkasahipdeğerlerortayaçıkmaktadır.Salonuzunluğunun25metreyigeçme-mesigerektiğiliteratürdesözedilenbirgerçektir(Mehta,1999).Salon1b,28metreuzunluktaolduğundan;alıcı13içinsalon1a,salon2vesalon3’egöredahafazlafarkıolanT30>EDTdeğerigörülmektedir.Alıcı1’ebaktığımızdaisesalon1bvesalon3;salon1avesalon2’yegöredaha iyideğerlervermektedir.EndüşükT30değerisalon2yanifansalondadır.Zatenfansalonunformundandolayı,salonunortaaksındakialıcılarayanduvarlardançokfazlayansımagelmeyeceğiiçinortaakstakialıcılarınenerjisidahaazdır.Ayrıcasalon1a’nındahagenişolmasıyansıyanışınyolunuuzatmaktadır,budayanduvarlardangelenilkyansımala-rıalmayıengeller.Bununsonucuolarakalıcı1 için;salon1a’daki T30 > EDT farkı, salon 1b ve salon 3’tekine göredahafazladır.Yanialıcı1,salon1b’deyanduvarlaradahayakınolduğundanyanduvarlardangelenerkenyansımalarıdahaiyialır,salon3’tedekırılanyanduvarlarınenerjikat-kısındandolayıT30değeridahayüksektirveilkyansımalarıdahaiyialır.Böylecesalon1bvesalon3,alıcı1içinsalon1avesalon2’yegöredahaiyiEDT-T30değerivermektedir.

Salonun genelinde EDT ve T30 değerlerinde genişliğinve uzunluğun etkisi görülmektedir. Salon 1b’de arkadakialıcılaruzunluğabağlıolarak,salon1avesalon2’dedeortaaksta yer alan alıcılar yanduvarlara uzakolduğundan vefansalonunformundandolayıgenişliğebağlıolarakT30>EDTolmaktadırvefarkıdiğeralıcılaragöredahafazladır.

Salonların 1000 Hz’deki ortalama EDT-T30 değerlerinigösterenŞekil8’ebakıldığındasalon1b’ninyansımayolu-nunkısaolmasındandolayıalıcılarıngenelindeT30değer-lerienyükseksalondur.EndüşükT30değerlerisalon2’yeaittir,çünküfansalonformitibariyleenerjibakımındanza-yıftır.BudurumisedahaoptimumEDT-T30ilişkisiniortayakoymaktadıryani,T30dahadüşükolduğuiçinT30>EDTfarkı dahaazdır. Salon3’ün yanduvar katkısındandolayıalıcıların genelindeT30değerleri salon1a ile yaklaşık ve

salon2’yegöredahayüksektir.EnyüksekT30>EDTfarkıbusalondadır.

Şekil9salonların1000Hz’dekiEDTdeğeriiçin,Şekil10salonların 1000Hz’deki T30 değeri için dinleyici alanınıngridanalizinigöstermektedir.BuanalizlerebakıldığındadaEDT-T30 parametrelerinin salonlardaki 1000 Hz’deki de-ğerlerihakkındabahsedilenyorumlarbirkezdahadoğru-lanmaktadır.

Sonuçlar ve ÖnerilerAlıcılarınenerjidiyagramlarınavehesaplamalarabakıl-

dığında,salonungenelindesalon1b’ninenfazlayansımavedolayısıylaenyüksekenerjiyesahipsalonolduğuorta-



1.1

1

0.9

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

SALON 1a(DİKDÖRTGEN 1x1)

SALON 1b(DİKDÖRTGEN 1x1.5)

SALON 2(FAN)

SALON 3(ELMAS)

0.2

0.10

EDT(s)T30(s)

Şekil 8. Salonların 1000 Hz’deki ortalama erken düşme süresi-çınla-ma süresi (EDT-T30) değerleri.

Şekil 9. Salonların 1000 Hz’deki erken düşme süresi (EDT) değeri için dinleyici alanının grid analizi.

Şekil 10. Salonların 1000 Hz’deki çınlama süresi (T30) değeri için din-leyici alanının grid analizi.

ya çıkmaktadır. Yansıyan ışın yolunun artması değerlerindahadüşükolmasınasebepolduğundandiğersalonlardangenişliğinindahaaz,boyunundahauzunolmasınabağla-nabilir. Özellikle salon 1a ile karşılaştırıldığında genişliğinetkisi ortaya çıkmaktadır. Arkadaki alıcılara bakıldığındaisesalon1b’ninboyunundiğersalonlardanuzunolmasıve25metreyiaşmasıT30>EDTfarkınıarttırmaktadır.Salon2iseendüşükenerjiyedolayısıylaendüşükT30değerinesahiptir. Fan salonun formundankaynaklananbudurum,bir kezdahaburadaortayakonmuştur. Salon3 ise salon2’denbirazdahafazlaenerjiyesahiptir,budaelmassalo-nunformundankaynaklanankırılanyanduvarlarsayesin-deolmaktadır.

Salon 1b’de; arkadaki alıcılar için, uzunluk etkisindendolayıT30>EDT, salon1a’da;ortaakstayeralanalıcılariçin,yanduvarlaraolanuzaklığınfazlaolmasındanyanige-nişliktendolayıT30>EDT,salon2’de;ortaakstayeralanalıcılar için, fanşeklininverimsizyanduvaryansımaların-dandolayıT30>EDTvesalon3’te;alıcılarıngenelinde,el-massalonunkırılanyanduvarlarınınenerjikatkısınınuzungecikmişyansımalarasebepolmasındandolayıT30>EDTolmaktadır.

Salonların 1000 Hz’deki ortalama EDT-T30 değerlerinigösterenŞekil8’ebakıldığındasalon1b’ninyansımayolu-nunkısaolmasındandolayıalıcılarıngenelindeT30değer-lerienyükseksalondur.EndüşükT30değerlerisalon2’yeaittir,çünküfansalonformitibariyleenerjibakımındanza-yıftır.BudurumisefansaloniçindahaoptimumEDT-T30ilişkisiniortayakoymaktadıryani,T30dahadüşükolduğuiçinT30>EDTfarkıdahaazdır.Salon3’ünyanduvarkatkı-sındandolayıalıcılarıngenelindeT30değerlerisalon1aileyaklaşıkvesalon2’yegöredahayüksektir.EnyüksekT30>EDTfarkıelmassalondadır.Ayrıcadinleyicialanınıngrid

analizine(Şekil9,Şekil10)bakıldığında,alıcılarvesalonungenelihakkındabahsedilenyorumlardesteklenmektedir.

Salonların 1000 Hz’deki alıcılara bağlı parametre de-ğerleri, parametrelerin 1000 Hz’deki ortalama değerleri,alıcılarınyansımaışıngrafikleridoğrultusundaeldeedilensonuçlarTablo4’tegösterilmiştir. Literatürde istenende-ğerlereenyakınolansalona1,dahauzakolansalonlaradasırasıyla2,3ve4numaralarıverilmiştir.

Salonlartasarlanırken,mimaritasarımınakustikperfor-mansı ve konforu etkilediği göz önünde bulundurulmalı,akustikaçıdankonuşmaanlaşılabilirliğininsağlanmasıiçingeometrikşartlardaoptimizeedilmeyeçalışılmalıdır.Ha-cimlerdekigeometrikfarklılıklarakustikparametrelerdedefarklılıklarayolaçmaktadır.Hacmingenişliği,uzunluğu,en/boyoranı,hacimdeparalelyüzeylerinbulunması,yandu-varkatkısı,yanduvarlarınaçısıvetavanpanellerininşekli;erkenyansımaları,yanalyansımaları,gecikmişyansımaları,toplamsesenerjisinivedolayısıyladaerkendüşmesüresi(EDT),çınlamasüresi (T30),belirginlik (D50),erkenyanalenerjioranı(LF80),sesinyüksekliği(G),sesinaçıklığı-net-liği (C80),merkezzaman(Ts) ,konuşmanın iletimindeksi(STI)gibikonuşmaiçinönemliolanakustikparametrelerindeğerlerinietkilemektedir.

Buçalışmanınsonucuolarak;üçfarklıtiptekidörtfarklıplanşemalısalonlardaEDTveT30parametrelerininnasılfarklılıkgösterdiğideğerlendirilmiştir.Özellikledikdörtgenplanşemalı salonlardakaynakpozisyonunagöresalonunoturma alanının eni ve boyu birbirine eşit olmamalı ve/veyaoturmaalanınınboyu25metreyigeçmemelidir.Pa-ralelolanyüzeylerkullanmaktankaçınılmalıyadasaçıcılıkile bu yüzeylerin paralelliği bozulmalıdır. Ayrıca iç bükeyyüzeylerin odaklanmaya sebep olduğu unutulmamalı, içbükeyyüzeylerkullanmaktankaçınılmalıyadasaçıcıveya


Tablo 4. Parametreler için hesaplamalar ve değerlendirmeler sonucu salonlarda ortaya çıkan sıralamalar

Salon 1a Salon 1b Salon 2 Salon 3 (dikdörtgen 1 x 1) (dikdörtgen 1 x 1.5) (fan) (elmas)

EDT 2 1 3 4 Genişliği diğer salonlardan Formdan dolayı alıcılar zayıf daha az olduğundan dolayı enerjiye sahip olduğu için istenene yakın değerler istenenden uzak değerler

T30 2 1 4 3 Genişliği diğer salonlardan Formdan dolayı alıcılar zayıf daha az olduğundan dolayı enerjiye sahip olduğu için istenene yakın değerler istenenden uzak değerler

EDT-T30 ilişkisi 2 3 1 4 Genişliği diğer salonlardan Formdan dolayı alıcılar Kırılan yan duvarların daha az olduğu için zayıf enerjiye sahip olduğu enerji katkısı olduğu için istenenden uzak değerler için T30 değeri de düşük T30 değeri yüksek

EDT: Erken düşme süresi; T30: Çınlama süresi.

yutucubirmalzemeilekaplanmalıdır(Long,2006;Rossing,2007). Fanplan şemalı salonların yanduvar yansımaları-nınözellikleortaakstakialıcılariçinzayıfolduğu,dahaçoktavandan beslendiği unutulmamalı, tavan yansımaları iledesteklenmeye çalışılmalı veya yan duvarlar buna görehesaplanmalıdır(Rossing,2007).Elmasplanşemalısalon-larda ise kırılan yan duvarların enerji katkısından dolayıartanenerji;malzemelerleyadadiğeryapıelemanlarıilealınacaktedbirlerlekontrolaltındatutulmayaçalışılmalıdır.Çünküsalonlardakifazlaenerji,geciken,devamedenyan-sımalardemektirvebudasalonlardauzungecikmişyansı-malara,ekoyasebepolabilir.

KaynaklarBalcı, H. (2007). Antalya Cam Piramiti’nin Hacim Akustiğinin

Bilgisayar Simülasyon YöntemiyleDeğerlendirilmesi [YüksekLisansTezi, İstanbulTeknikÜniversitesi].FenBilimleriEnsti-tüsü.

Christensen,C. L. (2009).OdeonRoomAcosticsProgramUserManual.TechnicalUniversityofDenmark,.

ÇelebiŞeker,N.N.(2014).SalonlarınMimariTasarımınınAkustikPerformansaEtkileri:Dikdörtgen,FanVeElmasSalonÖrnek-leri[YüksekLisansTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi].FenBi-limleriEnstitüsü.

Ham,R.(1972).TheatrePlanning.ArchitecturalPress.Kalaycı,T.(2016).İçMekanTasarımınınHacimAkustiğineEtkisi

[Yüksek Lisans Tezi, HacettepeÜniversitesi]. Güzel SanatlarEnstitüsü.

Konuk,G.(2010).HacimAkustiğiParametrelerininTürkMakamMüziğiİcraEdilenKapalıMekânlarAçısındanİncelenmesiveDeğerlendirilmesi[YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversite-si].FenBilimleriEnstitüsü.

Kutruff,H.(1999).RoomAcoustics.ElsevierAppliedSciences.Long, M. (2006). Architectural Acoustics. Elsevier Academic

Press.Mehta,M.,Johnson,J.veRocafort,J.(1999).ArchitecturalAco-

usticsPrinciplesandDesign.PrenticeHall.Meral, S. (2019). Spor Salonlarının Çok Amaçlı Kullanımında

AkustikParametreler [YüksekLisansTezi,GaziÜniversitesi].FenBilimleriEnstitüsü.

Ökten,G.(2010).MimariFormveYüzeySaçıcılığınınAkustikPa-rametrelerÜzerindekiEtkisi[YüksekLisansTezi,İstanbulTek-nikÜniversitesi].FenBilimleriEnstitüsü.

Rindel,J.H.(1999).AcousticDesignofReflectors.DepartmentofAcousticTechnologyTechnicalUniversityofDenmark,.

Rossing,T.D.(2007).HandbookofAcoustics.SpringerScience+BusinessMedia.

SavcıÖzgüven,Z.(2015).İlköğretimBinalarındaKonuşmaAnla-şılabilirliğiveSesKalitesiniİncelemekÜzerineBirAlanAraş-tırması[YüksekLisansTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi].FenBilimleriEnstitüsü.

Strong,J.(2010).TheatreBuildings.RoutledgeTaylor&FrancisGroup.

Şahin,Ö. (2007).KonuşmaAmaçlıHacimlerdeKaynakKonumuDeğişimininHacimAkustiği ParametreleriÜzerindeki Etkisi-ninİncelenmesi[YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversite-si].FenBilimleriEnstitüsü.

Teke,D.(2012).ArenaTipSalonlardaMimariTasarımÖğelerininBilgisayarSimülasyonÇalışmasıileAkustikAçıdanİrdelenme-si[YüksekLisansTezi,İstanbulTeknikÜniversitesi].FenBilim-leriEnstitüsü.

Ver, L. I. veBeranek, L. L. (2006).Noise andVibrationControlEngineering.JohnWiley&Sons,Inc.

Yerli,C. (2015).FarklıAnlayışlarlaTasarlanmışEğitimAlanların-daki Sınıfların Hacim Akustiği Yönünden Değerlendirilmesi;DoğaKolejiÇukurambarveİMKBAlparslanOrtaokuluÖrneği[YüksekLisansTezi,AtılımÜniversitesi].SosyalBilimlerEns-titüsü.

Yılmaz,S.(2007).ÇevreveYapıAkustiği.BirsenYayınevi.



1Urban and Rural Planning Discipline, Khulna University, Khulna, Bangladesh2Urban Development Program, BRAC Mymensingh, Mymensingh, Bangladesh

3Department of Real Estate Development and Management, Ankara University, Ankara, Turkey

Article arrival date: June 21, 2020 - Accepted for publication: February 03, 2021

Correspondence: Md Moynul AHSAN. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):92-100

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.55632

Children’s Understanding and Aspirations on BuiltEnvironment: A Case Study on Khulna City of Bangladesh

Çocukların Yapılı Çevre Üzerine Anlayış ve Beklentileri:Bangladeş’in Khulna Şehrinde Bir Çalışma

Md Ashiq Ur RAHMAN,1 Talha TASNIM,2 Md Moynul AHSAN3

Bu çalışmada, kentsel yapılı çevre üzerine planlama ve tasarım kararlarının çocukların anlayış ve beklenti bakış açılarından ana hatlarıyla orta-ya konulmaktadır. Bangladeş’in Khulna şehrinde bulunan tanınmış üç okulun beşinci ve sekizinci sınıflarında okuyan 271 çocuk üzerinde zihin haritaları, yer gösterimi ve açıklamalı çizimler gibi araçlar kullanılarak yapılan anketin sonuçlarına göre çocukların anlayış ve beklentileri analiz edilmiştir. Bangladeş’in büyümekte olan şehirlerinden birisi olan Khulna şehri hızlı bir şehirleşme süreci içindedir. Bu nedenle artan şehir nüfusu-nu ve gelecek nesilleri destekleyecek, çocuk dostu ve yaşanabilir bir çevre inşa etmek baskısı ile karşı karşıyadır. Çocukların yapılı çevre anlayışını tanımlayan ve beklentilerini vurgulayan bu çalışmada, gelecekteki planlar ve tasarımlar için çözüm önerileri de sunulmaktadır. Khulna Geliştir-me (Imar) Kurumu tarafından hazırlanan çocuk dostu inşa edilmiş çevre sorunlarını ele alan sistematik bir incelemede, planlama kararlarının çoğunun plan belgesinde mevcut olduğu ortaya konulmuştur. Ancak, imar ve geliştirme kontrol mekanizmalar ile mevcut planlama hükümlerin sürdürülmesi, ilgili makamların iyi niyetinden yoksundur. Sonuç olarak bu çalışma, çocukların planlama sürecine katılımlarının ve kavramsal algı düzeylerinin sürdürülebilir bir çocuk dostu yapılı çevre elde edilmesi için çok önemli olduğunu yansıtmaktadır.. Anahtar sözcükler: Yapılı çevre; çocukların beklentileri; Khulna şehri; planlama kararları; okul çocuğu.

ÖZ

This paper outlines the necessity of planning and design provisions on urban built environment from children’s understanding and aspirations’ perspective. Their understanding and aspirations are analyzed through survey and a result presentation was prepared using research tools like mind maps, place representation and annotated drawings of dream neighborhood by 271 children of class 5 and class 8 from three renowned schools of Khulna, Bangladesh. Khulna, as a divisional city, is under rapid urbanization process, therefore, facing mounting pressure to build a child-friendly and livable environment which will support its growing urban population and future generations. Thereby, identifying children’s understanding of built environment and highlighting their aspirations, this paper also provides solution measures for future planning and design within its scope. Thereafter, with a systematic review of Khulna Development Authority prepared structure plan, referring to the aspired child friendly built environment issues, it has been found that most of the planning provisions are available inside the plan document. However, zoning and development control mechanisms as well as maintenance of existing provisions lack the goodwill of respective authorities. Finally, this study reflects that children’s participation in the planning process and the level of their cognitive perception is crucial to achieve a sustainable and child friendly built environment.Keywords: Built environment; children aspiration; Khulna city; planning provision; school children.

ABSTRACT


https://orcid.org/0000-0002-0130-858X

https://orcid.org/0000-0002-0115-3581

https://orcid.org/0000-0003-0822-3850


IntroductionChildren are always constructing their vision with

the surrounding environments, more specifically fromnatureand thebuiltenvironment.Thesurroundingbuiltenvironment and its complexities fascinate them, likea home or classroom or enclosed space (Rojas, 2013).Again, they gain their aspiration according to theirunderstandingsandthinking.TheOxfordEnglishDictionarydefines aspiration as ‘hope or ambition of achievingsomething’.Thishopeorambitionisalsocorrelatedwiththesurroundingphysicalandnaturalenvironmentandhasimpact in their lifeand livelihoodstoo.For instance, thequality and design of the physical environmentwhere achild lives has the potential to cause or prevent illness,disabilityorinjury(CumminsandJackson,2001).Toensureoptimalhealthanddevelopmentofcitychildren,achild-friendlybuiltenvironmentisaprerequisite(Frank,2006).Asusers,childrenhavevaluableexperiencesbyextractingwhichimportantcontributioncanbedrawntotheprocessof designing built environment. But the integration ofchildren inplanningpracticesoftenhas little room frompreparation to the implementation process. They aremostlythemarginalizedportion(Nordstrom,2010).Inthiscontext, ensuring critical participation of children in theprocessofdesigningbuiltenvironmentwillensurevaluingtheirinsights(Nordstrom,2010)aswellasextractingnewandfreshideasthathavebeenignoredovertime.

Bangladesh is one of the fastest growing as well asleast developed countries in the world (Ahsan, 2017).TheurbanpopulationsizeinBangladeshis53millionandaround40%of themare children. It is projected that inthenext30years,112millionpeople(morethandoubleof the present number) will be living in cities (UNICEFBangladesh, 2020). Therefore, it is important toprepareplannedneighbourhoodunits forthepresentandfuturechildrenwho is living orwill be living in cities. But it isgetting increasingly difficult to avail such sustainabilitybecause of poor plan implementation process visiblethroughout the country. The children-related factors aregetting very minor attention in the planning process.However,it’swelcomingthatInternationalNGOslikeSavethe Children, BRAC, UNICEF and Bangladesh Institute ofPlanners are taking some actions like organizing roundtable discussions, providing policy suggestions to therelevant authorities. But the main challenge remains inplan implementation, more especially child friendly orchild responsiveplan implementation (Save theChildrenandBIP,2016).

Khulna, an urbanized divisional city of Bangladesh, isexperiencingurbangrowthanddevelopmentthroughoutits city centre and surrounding areas (Ahmed,MahmudandIslam,2014).Thechildfriendlyspacesandprovisions

inside the city are getting less interest. But there is awiderscopeofworkforresearcherswithsimilarinterests,especially in Khulna. With increasing population, thedemandforchildfriendlybuiltenvironmentinpolicy,planandimplementationwillbecomehardertocatchupifnotmanagedrightnow.

Therefore, the present article explores the existingknowledge and aspiration of the children regarding thebuiltenvironmentofKhulnacity,Bangladesh.Schoolgoingchildrenwereconsideredasfirst choice todo this studywith,becauseschoolisthesuitableplacewherecollectiveactivityoractioniseasytoundertake,andeasytoextractlessons fromchildrenabout issuesofplanningandbuiltenvironment through different cognitive pedagogy(GolbeckandLiben,1988)andat the sametimegettingacquaintedwiththeirthoughtswithconvenience. Inthiscontext,firstlytheknowledgelevelofchildrenaboutbuiltenvironmenthasbeenpresented. Then their perceptionabout built environment has been analysed and at theend, a content analysis has been performed to identifythereflectionofchildren’spreferenceintheexistingplanof Khulna city, Bangladesh. Previously no researchworkhas been done considering their contribution, let alonechildren’s participation in plan making process on builtenvironmentforKhulnacity,Bangladesh.Butforthetimebeing, a comparison between the children’s aspirationsandplanningprovisionsofexistingcityplanscanbe thefirst step towards achieving wider implementation ofvaluesofthechildren.

Built Environment and Children: A Conceptual OverviewUrbanisationhascreatedasevereimpactonchildren’s

health andmind especially in cities. Childrenof poor ormiddleincomefamiliespasstheirchildhoodwithoutbasicservicesorsupports.Inthecaseofwealthiercommunities,childrenliveinawaywherethereislittleroomforplayingoutsideandsocializing.Thatworldisrigidlyorganizedbyadults. But for both types of children threats of traffic,violenceandpollutionaredestined(Riggio,2002).

Inthecities,childrenaretheeasiestpreyforanykindof health hazard, such as obesity due to lower physicalactivity or neighbourhood design which hinder suchactivity,andasthmaduetoenvironmentalandinfectioustriggers like allergens from moulds, dust mites, pets,cockroaches, tobacco smoke, volatile organic compoundand combustion by-products, irritant air pollutant andsoydust. Besides, pedestrian injuriesbecauseof limitedefforts on reducing traffic speed and volume, routingtrafficawayfromneighbourhoodsandbuildingwalkwaysandsidewalksarecommon.Faultyconstructionboth forhome and schools increases the likelihood of falls, fire

Children’s Understanding and Aspirations on Built Environment: A Case Study on Khulna City of Bangladesh

burns,inadequateventilationandmoistureaccumulation(Cummins and Jackson, 2001). Cummins and Jacksonsuggest that a healthy community is not just one withexcellentmedicalcare;itisonewithanenvironmentthatencourages physical activity, social contact and provideshealthyairandlandscapes(CumminsandJackson,2001).

According to Golbeck and Liben (1988) children likeand aspire an organized placemore than a haphazardlyplannedplace.Childrenlikeaplannedneighbourhood,notaconcretejungle(Broberg,MarkettaandNora,2013).Incaseofmentalcondition,urbanchildrenarefacingvariouscomplexity. They spend large amount of time in theirneighbourhoodjustafterschoolandhome.Whenchildrenare exposed to stimulating and positive environmentsfromtheirearly life,thenfundamentalskillsonlearning,communicating, problem solving and decision makingare developed. A walkable neighbourhood with well-connectedstreetsaswellassafecrossingpoints,footpaths,destinationsandlowtrafficvolumewithregulatedspeedlimitsensuresmorephysicallyactivechildren(Evansetal.,2010).Evenbicycleusageandgreenspaceshaveprofoundimpacton their growingenvironmentorneighbourhood(deVriesetal,2010:2309–2311).Buthigherdensitylevelmay affect children’s development outcomes negatively.Behavioural problems, social withdrawal and pooracademicperformancearesomeoftheimpacts.Besides,neighbourhoodsafetyconcernsofteninfluencefamilyrulesandrestrictionsandtherebyaffectchildren’sopportunitytoplayoutsideandexperienceearlylocalinteraction.Highdensityhousingisalsolesspopularbecauseofperceivedcrime,schools’quality,trafficandnoiseproblemaswellasneighbourhoodaesthetics(Villanuevaetal.,2015).

Childrenyounger than10yearsold lackcognitiveandperceptualabilitiestonegotiatecomplextrafficsituations(Kotsanasetal.,2014).But it improvesaschildrengrowup, potential to explore grows with their motilities. Forchildren’shealthycognitivedevelopment,confidenceandcompetence in building skills are vital. Playing outdoorsensures more contact with nature and thereby affectschildren’sexperiencesandemotionregulation(Islametal.,2014).Italsoinfluenceschildren’scognitivefunctioninglikeattentionalcapacityandself-discipline.That’swhynaturalplayenvironmentsarebetterthanphysicalmanmadeplayareas.Alltheseevidenceunderpinthatbuiltenvironmentis themutable point of intervention which affects childdevelopment(ŞensoyandSarı,2019).

The international community is also portrayingsignificant attention to ensure child friendly builtenvironment.Article31fromtheConventionontheRightsoftheChild(CRC)emphasizesthestate’sresponsibilityforensuring an enabling environment for specific age andculture.TheCRCgivesrecognitiontochildren’splayright

and leisureactivities too,which impliessufficient leisuretimeandsafe/friendlyspaceprovisioninsidecommunities(Ahmed and Sohail, 2008). The Habitat Agenda alsoreflects that focused attention is given to children andyouth participation in city, towns and neighbourhoodswhenplanningsecureandsustainablehumansettlements(AhmedandSohail,2008).Nevertheless,intherecentpastmanyeffortshavebeenintroducedthroughouttheworldinvolvingchildrentodeveloptheirphysicalenvironments.Twoof the far-reaching and impactful initiatives are theUNESCO’SGrowing up in Cities (GUIC) project and childfriendly city initiative (CFCI) by UNICEF. Therefore, thispaperisanattempttoshowcasethepolicymakers,urbanpractitionersandacademicsabouttheaspirationsofthechildren to ensure child friendly built environment in adevelopingcountrycontextlikeBangladeshingeneralandKhulnacityinparticular.

Method of the StudyCognitiveandperceptualabilitiestonegotiatecomplex

situations start to develop when the children is abouttenyearsold. (Kotsanasetal.,2014). InBangladesh,theagegroupofclass5andclass8normallyrangesfrom10-11and13-14 respectively, so thesegroupswerechosento participate in the study to understand children’s andadolescent’s knowledge variation. Class 5 and class 8school going children are normally more than 10 yearsof age in Bangladesh. Their cognitive and perceptualability,maturityallaregrowingquickly inahealthybuiltenvironment where they live, enjoy, grow and develop.Furthermore,childrenofthisagegroupstarttogainbasicsocial valuation and personal characteristics (Moultonet al., 2015). In this context, this studyhas selected thecasesfromclass5andclass8schoolgoingchildrenfromthreehighschoolsofKhulnacity,Bangladesh,namely(i)KhulnaZillaSchool;(ii)GovernmentCoronationGirlsHighSchool; and (iii) Lions School based on their reputation,year of establishment and gender dimensions. KhulnaZillaSchoolistheoldestoneanditisaboy’sonlyschool,whereas Government Coronation Girls High School is agirlsonlyschoolandLionsSchoolprovidesco-education.Alltheseschoolsarelocatedindifferentpartsofthecityandattractsstudentsfromalloverthecity.Atotalof271studentsparticipatedinthisstudy,ofwhom46and54wereformGovernmentCoronationGirlsHighSchool’sclassfiveand 8 respectively; 53 and 43were from Lions School’sclassfiveandclasseightstudents;37and38were formKhulnaZillaSchool’sclassfiveandclasseightstudents.Itwas interesting toexplore thevarietyof responses fromchildreninbothclassesaswellasbetweenboysandgirlsbecausegenderhelpstodifferentiatetheiraspirations.

In this study,a survey teamhascollecteddata in twodifferent stages: (i) children’s perception on urban built


environment issues such as e.g. housing, traffic andtransport,drainage,solidwaste,openspaceandrecreationthroughitemrating;and(ii)aspirationsofchildrenthroughannotateddrawing.Forcollectingchildren’sperceptiononbuiltenvironmentissues,studentsoftheselectedschoolsof Khulna city were asked to write down five distinctproblems of Khulna city and their solutions to theseproblems.Thesurveyteammadeitcleartothemtowritedowneachitemonaprioritybasisfrom1-5,thatcanbereferredas‘ItemRating’.Thisapproachwasadoptedfromthe tool named ‘Place Representation’ (Goldbeck andLiben, 1988) andwasdonewith thehelpofmultimediapresentation.

Inthesecondstage,childrenwereaskedtodrawtheirdreamneighbourhood.Thistimetheyweretodrawplaceswheretheyliveinawaythatreflectstheiraspirations.Thesurvey teamhelped the students to annotate the signs/shapes/picturestheydrewastheiraspirations.Lastly,dataanalyseshavebeendonebythematicanalysis.Thematicanalysis is one of the most common approaches toqualitativeresearch(Bryman,2005).Heretheresearcherundertakesasearchforthemesintranscriptsorfieldnotes.Sincethemesorcategoriescanberecordedcontinuouslytheydonothavetobeseenasrigid.Toidentifythethemeorcodes,apatternmatchingtoolwasusedinthisresearch.A pattern match involves a correspondence betweena theoretical and conceptual expectation pattern andan observed or measured pattern (Trochim, 1985). Forthis research, this toolwas used to generate codes andthemes from the perceptions/answers children gave asresponse to the data collection stage for understandingtheirperceptiononbuiltenvironmentissues.Inthisstudy,thecollectedthemesandcodesfromtheperceptionshavebeen analysed throughmindmaps (a graphic techniquethatprovidesauniversalkeytounlockthepotentialofthebrain)whichareproducedtoshowprioritisedissuesandproblemsandneededsolutions.

In addition to thematic analysis, content analysiswasusedasamethod toanalyse textdata.Contentanalysiswasusedasitfocusesonthecharacteristicsoflanguageascommunicationwithattentiontothecontentorcontextualmeaningof the text (McTavish&Pirro, 1990;Hsieh andShannon,2005).Thegoalofcontentanalysisis“toprovideknowledgeandunderstandingofthephenomenonunderstudy” (Downe-Wamboldt, 1992). Therefore, reviewingdifferent planning documents, content analysis was thepreferredmethodinthisstudy.

Results and DiscussionChildren’s Perception on Built EnvironmentThissectionillustratesmindmapsshowingprioritized

issues collected form children on problems of Khulna

city and their solutions. Here the issues were groupedunderthemes.Thiswasdonebypatternmatching.Withthe help of the search optionofMicrosoftWord, sametypes of issueswere identified and also the number ofstudentspointeditasproblemswerefound.Thisexercisewas performed for each school and class. Then all thethematic issues and number of vote for them werestored in aMicrosoft Excel document. After that thosewerearrangedindescendingorder.Inthisway,fivemostprioritizedissuesweresortedout.Afterhavingallthesixclasses’viewsregardingproblemsofKhulna,MindMapswerecreatedusingAdobeIllustratorsoftware.Inthenextsectionallthemindmapsareshownalongwithanalyticaldiscussion.

Fromthismindmap it canbeclearly seen that trafficjamanddrainageproblemweretheprimeissueschildrenwantedtopointout.Allthreeoftheschoolsshowedthesame results. Pink and Sky Blue colour is used to showtheir similarity. Except those issues,wastemanagementwas also a priority. Purple colour is used to show thedissimilarpriorityissuesamongschools.Thecirclesshownherearedrawnaccording topriority, givingaweightagevaluefrom.1to.5where.1representstheleastpriorityand .5 portrays the highest priority problem.Nextmindmap shows priority problems identified by class eightstudentsofeachschool.

Similar toFigure1, inFigure2 thestudentsofclass8alsoidentifiedtrafficjamandwastemanagementproblemasthemostdominantissues.Besidesthese,roadaccidentsand drainage problems were pointed out by both age

Figure 1. Built environment problems of Khulna city identified by the school going children of Class 5.



groupsofthestudents.Fromthisevidenceithasbecomeclearthatforstudentsofbothclasses,KhulnaCity’smainproblemsarequitesame.The followingfigure illustratessolutionsfortheproblemsgivenbytheclassfivestudentsofallthreeschools.

Figure 3 explains various solutions for differentproblems.Thevividnatureof thesolutionfromchildren

of class 5 from different school makes this map morecolourful. This situation reflects children’s urge to solveproblems through differentmeans. But in the followingmentalmap (Figure 4) students of class eight identified‘Tree Plantation’ and ‘Dustbin for Garbage’ as themost prioritized solutions among other. Besides, publicawarenessandpre-planneddrainagesystemsolutionsaresimilarbetweentwoschools.Bythisstudentofclasseighthaveprovedtobemoreorganizedhavingbettercognitivecapabilitybetweenthem.

The aforementioned findings on the perception ofchildrenonbuiltenvironmentillustratedthroughdifferentmind maps (Figures 1–4) resembles with the existingliteraturethathasbeendiscussedintheconceptualpartof this paper. Most of the students have identified fewcommonbuiltenvironmentproblems inKhulnacity thatincludes traffic problems, urban pollution, drainage andwaste management, lack of playground, etc. In existingliterature,GolbeckandLiben(1988)alsoexploredsimilarproblemsandlabelledtheseproblemsascausalfactorsforhaphazardbuiltenvironmentwhichtheymentionedasthemostthreateningconditionsforcognitivedevelopmentofchildren.Evansetal.(2010)alsomentionedtheseproblemsandaskedforbettertrafficmanagementandgreenspacetoensurechildfriendlybuiltenvironment.Theperceptionregarding the possible solutions for built environmentproblemsidentifiedbytheschoolgoingchildreninKhulnacity,Bangladeshalsoprioritisesbettertrafficmanagement,moreplaygroundsandgreenspaces.Therefore,thispaperclaimsthatchildrenhavetheirownperceptiononurban

Figure 4. Solutions for built environment problems identified by the school going children of Class 8.

Figure 2. Built environment problems of Khulna city identified by the school going children of Class 8.

Figure 3. Solutions for built environment problems identified by the school going children of Class 5.


builtenvironmentwhichisverystructuredandresemblesthepresentstateofknowledge.Inthiscontext,thispaperassumes that, their aspiration could be really functionalforensuringchildfriendlyurbandevelopment.Thus,thefollowing section looks on the children’s aspirations onchildfriendlybuiltenvironment.

Children’s Aspirations on Child Friendly BuiltEnvironmentIn this section, children’s aspirations which were

collected fromannotateddrawings (Figure5)havebeenanalysed. StudentswereprovidedwithanA4 sizewhitepaperandtheywereaskedtodrawtheirneighbourhoodin a way they like to see it. Each of the students wereallowed 45minutes to draw the picture. All of the 271studentswereable todrawthepictureandmostof thepictureshaddifferentbuiltenvironment itemsthatwereillustratedthroughdrawingandsometimestudentsusedwritten explanation. In most of the pictures studentslabelleddifferentbuiltenvironmentitemswiththepopularname. Itwas found that the studentshad a good rangeof aspirations, ranging from zebra crossings to disabled-friendly transportation, to solidwastemanagement toabettersewagesystem.Asdiscussedearlier, thesurveyedstudents showed their knowledge and cognitive skills inidentifyingdifferenturbanproblems,findingsofannotateddrawingsalsojustifiesthatclaim.

It has been analysed that among 271 annotateddrawings children aspired for 53 different items in theirdreamneighbourhood (Table 1). The number of aspireditemsineachdrawingrangedbetween2to17.Theaverage

number of aspired item is 3.89, but the most frequentnumber is 4. Among the aspired items analysed fromannotateddrawings,theexpectationforurbangreeneries(explainedas treesby thestudents) toppedthe list,132students aspired for this built environment item.As thestudentslistedouttrafficissuesinidentifyingtheproblems(Figure 1 and 2), they eventually aspired for plannedroadfacilities(aspirationfrom128students).Outof271students,110studentsaspiredforplannedhousingwhileimaginingtheirneighbourhoodintheannotateddrawingexercise. This finding can be justified with the existingliterature as Villanueva et al. (2015) mentioned thatqualityofhousingaffectschilddevelopment.Therefore,itcanbeconcludedthatthesurveyedstudentsaspiredforthose built environment itemswhich have been alreadyidentified in different literature as the pre-requisites tochild-friendlybuiltenvironments.

In addition to the aforementioned findings, thispaper looked at the intensity of aspiration for differentbuilt environment items by developing a word cloudby analysing the annotated drawings. From the entireannotated issues identified in Table 1, three differentcategories were made and given weightage accordingtothenumberoftimeseachparticular issuewasraised.Fromissueshavingresponseswith132–10weightageis3; from9 -5weightage is2and from4–1weightage is1.Aftergivingtheweightagevalues,followingwordcloud(Figure6)wasgenerated.

Fromthefigureabove,tree,dustbin,playingfield,andrecreationalfacilityareexamplesforthehigherweightage

Figure 5. Example of annotated drawing showing children’s aspiration for child friendly built environment.



words; forestation, lake, river, pond, and drainage arethe examples ofmiddleweightage andfire service, zoo,electricityetc.areexamplesoflowerweightage.Therefore,itcanbeconcludedthatchildrenhasenoughcognitiveskillto identify theproblemsof a city and their aspiration isreallymeaningfultoplanacitybyensuringchild-friendlybuiltenvironment.Therefore,itisessentialtounderstandhow far theexistingplanningpractice inKhulna city areapproaching the aspirations identified by the surveyed271studentsfromthreedifferentschoolsinKhulnacityofBangladesh.Todoso,thefollowingsectionreflectsontheexistingplanofKhulnacitythatwaspreparedbyKhulnaDevelopmentAuthorityin2001.

Planning Provisions for Child Friendly Built EnvironmentFrom the collected aspirations this paper extracts

planning provisions from the structure plan of Khulnathrough content-analysis. Planning provisions are shownhereasthepolicyrecommendationfoundintherespectivechapters. In the chapter six of structure plan of KhulnaDevelopment Authority (2001-2020) one of the mostaspiredissues‘PlannedHousing’isaspiredalongwithhighstoriedbuildings.Policyrecommendationsfoundfromthischapterareasfollows:

• The development authorities will play the role offacilitatorsofhousingdevelopmentapartfromtheirexistingrole;

• Providingassistance to thegovernmentagencies inthedevelopmentofhousingschemes;

• Providing assistance toundertakehousing schemesundertheprivatesector.

The aforementioned policy documents comply withthe aspiration of the children regarding better housingprovisiontoensurechild friendlybuiltenvironment.ThechaptersevenofthestructureplanofKhulnaDevelopmentAuthorityactuallycoverstheaspirationslikeplannedroad,regulated traffic, trafficsignals, speedbreakers, vehicles,lamppost,flyover,safemovementforwomen,rickshawandparkinglotfacilities.Theplanningprovisionsthathavebeen narrated in this chapter includes: (i) Incrementalroadnetworkdevelopment; (ii) Introducing efficient citybus service; (iii) Bus terminal/station; (iv)Truck terminal;

Table 1. Children’s aspirations extracted from annotated drawings

Issues Responses Issues Responses Issues Responses

Tree 132 Mosque 11 Industry 3Planned Road 128 Pond 9 Fire service 3Planned Housing 110 Public Toilet 8 College 3Playing Field 100 Tall Building 8 Zoo 2Park 93 Vegetation 7 University 2Dustbin 89 Lake 7 Sports Item 2School 48 Forestation 7 Stadium 1Recreation 42 Vehicles 5 Speed Breaker 1Car 34 Pollution Free Environment 5 Safe Movement for women 1Garden 27 Market 5 Rickshaw 1Traffic Signal 24 Crop field 5 Playground for Girls 1River 19 Shopping Mall 4 Parking lot 1Planned Urbanization 17 Safe Drinking Water 4 Parental Support 1Shop 14 Pool 4 Library 1Drainage 13 Police Station 4 Kinder Garten 1Controlled Population 12 Lamp Post 4 Girls School 1Zebra Crossing 11 Flyover 4 Charity 1Neat and Clean City 11 Electricity 4

Figure 6. Word cloud showing children’s aspiration for child friendly built environment.



(v) Road network standard; (vi) Neighbourhood levelroad hierarchy; (vii) Widening of existing roads; (viii)Commutertrainservice;(ix)Waterwaydevelopment;and(x) Pedestrian stands and walkways. These provisions,especially policies related to pedestrian walkways aremorechild friendly.Expertssuggestedthatchildrenwhowalktoschoolaremoreactivethanthosewhodonot(Kerret al., 2006).Also childrenwho livenearbusy roadwaystend to have increased exposure to various levels oftrafficpollutionandnegativeimpactsontheirrespiratoryhealth (Gill,2008).Theyhavealsosuggested toproduceroutemaps showing safer routes to school. Thesemapsoftenpointoutsidewalks,crosswalks,crossingguardsandresidentialstreetswith lesstrafficasalloftheseaspectsmaketheroutesafer.

Chapter twelve of the structure plan of KhulnaDevelopment Authority acknowledges the aspirations ofchildren regarding theprovisionof kindergarten, school,girls’ school, collage, university and library. The policyrecommendation of this chapter includes the followingissues:

• Sufficient number of quality nursery and primaryschoolsshouldbeavailableatneighbourhoodlevel;

• Sufficient space should be ensured as play field inevery school during planning and according officialrecognitiontoschools;and

• Education infrastructure for primary, secondary,tertiary levels and vocational training should beemphasizedinthemasterplan.

However,thewholeplanfailstoaddresstheaspirationforlibrariesinneighbourhoodlevel.Inadditiontothattheproposedsitesofthefutureschoolsdonotcomplywiththebasiccriterionofchildfriendlybuiltenvironment.Schoolsshouldbeplacedas such thatneighbourhood roadswillallow very less traffic through them. Besides, studentswhocometoschoolbybikeorwalkareexposedtotrafficpollution. So roads should be constructed keeping thatinmind.Aseparaterouteforbikingtoschoolwillreducebothmoney spent on transportation and pollution; andincreasephysicalactivity(Gill,2008).

Regarding the aspirations of the children about theamenitiesforopenspaceandrecreation,chapterthirteenof the structure plan covers these issues. The policyrecommendations include: (i) Creation of water frontgreeneries; (ii) Creation of urban forest; (iii) Creationof highway forest; (iv) Creation of botanical gardens;(v) Development of public Parks; and (vi) Developmentof playgrounds /stadiums. However, the plan doesnot acknowledge the provision for neighbourhoodpark, recreational facility and specified place for girls(Rahman, 2016). While going through literature, it wasfoundthatexpertshave theopinionof : inan innercity

neighbourhood,childrenwith‘greenerviews’fromhomeare better able to concentrate, inhibit initial impulsesanddelaygratification(Wells,2000).Again,urbannatureprovides significant socio-economic, environmental, andpsychologicalbenefitstohumansocietieswhichenricheshuman life with meanings and emotions. For instance,parks,gardensarealsoprovidingeconomicbenefittothesociety(Chiesura,2004).Chaptersixteenofthestructureplan of Khulna Development Authority deals with theaspirations of the children regarding environmentalmanagement that include pollution free environment,safe drinkingwater, neat and clean city, river, pond andlake and drainage, dustbin, and public toilets. However,thereisnopolicyguidelinetoperformanyenvironmentalawareness programme in the schools (Horelli, 2007).Moreover,children’saspirationsidentifiedinthisresearchwereaddressedsporadicallyinthecitydevelopmentplanofKhulnacity,Bangladeshbut there isnoevidence thatwhile preparing the plan, therewas a clear intentionofthecitydevelopmentauthoritytoprepareaplanthatwillexplicitlycaterforchildfriendlybuiltenvironment.

Recommendations and ConclusionInthisstudy,amethodofchildcenteredpedagogyand

extractionofchildren’sknowledgeabouttheirsurroundingbuiltenvironmentwasintroduced.Intheend,ananalysiswas done to find out present planning provisionsaccordingtochildren’saspirations.Inthecontextofacityinadevelopingcountry likeBangladesh, the importanceofchildren’sknowledge,attitudeandaspirationsregardingurban built environment are highly significant, as theycan be used tomake the built environment safer,morebeautiful, healthier, more confortable and convenient,andgenerallymorechild friendly.Cities, therefore,needtodeploynecessaryplanningprovisionsormechanisms,strategies,andpolicyactionsintheirplanninganddesignissues in order to provide a safe, healthy, comfortable,andconvenientbuiltenvironment (Ahsan,2020).KhulnaDevelopmentAuthority has taken anumberof planningprovisionsand it isalso foundthatmostof theplanningprovisions are there according to children’s aspirationbut in reality there is a little reflection of those planswhen it comes to the implementation stage. Differentliterature provided an emphasize on education relatedenvironmental management and awareness programsin schools. A life skills based approach can determinedesired learningoutcomes ineachschool.These lessonsshould reflect the rights of children in the context oftheir community, including risk andprotective factors inthe environment. School children in Khulna city are notgetting such opportunities. Therefore, incorporating theaspirationsofchildrenwillprovidehealthyplanning.Thepresent study claims that students understand different


planning andbuilt environment issues, they successfullysortedoutthemajorproblemsofKhulnacitywithsomeof theirpossible solutionsaswellas theyare the futuregenerations,thereforetheiraspirationstoliveinahealthy,walkable and pollution free environment is appreciable.Therefore,incorporatingchildrenintheplanningprocesswillbemorefruitful.

ReferencesAhmed,A.andSohail,M., (2008).“Child’sPlayandRecreation

in Dhaka City, Bangladesh”, Proceedings of the InstitutionofCivilEngineers-MunicipalEngineer,2008,ThomasTelfordLtd,pp.263-270.

Ahmed,I.Mahmud,A.andIslam,S.,(2014).“AStudyonHistor-icalTransformationoftheUrbanIntegrationCoreofKhulnaCity, Bangladesh”, International Journal of Innovation andAppliedStudies8(4),pp.1410-1417

AhsanMM.,(2020).“Strategicdecisionsonurbanbuiltenviron-menttopandemicsinTurkey:LessonsfromCOVID-19”.Jour-nal of UrbanManagement, 9(3), pp.281-285. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jum.2020.07.001.

Ahsan,M.M., (2017). “Roleandpolicychallengesof localgov-ernmentsonenvironmentallyinduceddisplacementandmi-grationinBangladesh”MahmutGülerandMenafTuran(Ed.).TheFutureMunicipalitiesandtheNewApproachesVol.1,pp.496-507. Istanbul:MarmaraBelediyelerBirliğiKültürYayın-ları.

Broberg,A.,Marketta,K.,andNoraF.,(2013).“Child-FriendlyUr-banStructures:BullerbyRevisited”,JournalofEnvironmentalPsychology,35,pp.110–120.

Bryman,A.,(2015).Socialresearchmethods,OxfordUniversityPress.

Chiesura,A.,(2004).“Theroleofurbanparksforthesustainablecity”,LandscapeandUrbanPlanning,68,pp.129-138.

Cummins, S. K., and Jackson,R. J., (2001). “TheBuilt Environ-mentandChildren’sHealth”,PediatricClinicsofNorthAmer-ica,48,pp.1241-1252.

deVriesS.I.,Hopman-RockM.,BakkerI,HirasingR.A.,vanMech-elenW., (2010). “Built environmental correlatesofwalkingandcyclingindutchurbanchildren:resultsfromtheSPACEstudy”.IntJEnvironResPublicHealth.2010;7(5),pp.2309–24.

Downe-Wamboldt,B.,(1992).“Contentanalysis:method,appli-cations, and issues”. Health care forWomen International,13(3),pp.313-321.

Evans G.W et al., (2010). “Crowding and cognitive develop-ment:Themediatingroleofmaternalresponsivenessamong36-month-oldchildren”,EnvironmentandBehavior,42,pp.135-148.

Frank,K.I.,(2006).“Thepotentialofyouthparticipationinplan-ning”,JournalofPlanningLiterature,20,pp.351-371.

Gill, T., (2008). “Space-oriented children’s policy: creatingchild-friendlycommunitiestoimprovechildren’swell-being,ChildrenandSociety,22,pp.136–142.

Golbeck,S.L.,andLiben,L.S.,(1988).“Acognitive-developmentalapproachtochildren’s representationsof theenvironment,Children’sEnvironmentsQuarterly,5(3),pp.46-53.

Horelli,L.,(2007).“Constructingatheoreticalframeworkforen-vironmentalchild-friendliness”.Children,YouthandEnviron-ments,17(4),pp.267-292.

Hsieh, H.F. and Shannon, S.E., (2005). “Three approaches toqualitative content analysis”. Qualitative health research,15(9),pp.1277-1288.

IslamM.Z.,MooreR.,andCoscoN.,(2014).“Child-friendly,ac-tive,healthyneighborhoodsphysicalcharacteristicsandchil-dren’stimeoutdoors”EnvironmentandBehavior,48(5),pp.711-736.

Kerr,Jetal.,(2006).“Activecommutingtoschool:associationswithenvironmentandparentalconcerns”Medicineandsci-enceinsportsandexercise,38(4),pp.787-794.

Kotsanas,C.,Smith,K.andMacnaughton,G.,(2014).CreatingaChildren’sPlanwithChildren,UniversityofMelbourne.

McTavish,D.G.andPirro,E.B.,(1990).“Contextualcontentanal-ysis”.Qualityandquantity,24(3),pp.245-265.

MoultonV.,FlouriE.,JoshiH.,andSullivanA.,(2015).“Theroleofaspirationsinyoungchildren’semotionalandbehaviouralproblems”, British Educational Research Journal, 41(6), pp.925-946,https://doi.org/10.1002/berj.3188

Nordstrom,M.,(2010).“Children’sviewsonchild-friendlyenvi-ronmentsindifferentgeographical,culturalandsocialneigh-bourhoods”,UrbanStudies,47(3),pp.514–528.

Rahman,M.A.U., (2016). “Urban sustainability through strate-gicplanning:AcaseofmetropolitanplanninginKhulnacity,Bangladesh”,JournalofUrbanManagement,5(1),pp.16–22.

Riggio,E.,(2002).“Childfriendlycities:goodgovernanceinthebest interests of the child” Environment andUrbanization,14,pp.45-58.

Rojas, J., (2013). “ChildrenAreNatural-BornUrbanPlanners!,”Journal of Applied Research on Children: Informing PolicyforChildrenatRisk,4(2),Article22.Retrievedfromhttps://digitalcommons.library.tmc.edu/childrenatrisk/vol4/iss2/22(Accessed18June2020)

SavetheChildrenandBIP.,(2016).“Child-SensitiveUrbanPlan-ning”, Retrieved from: https://bangladesh.savethechildren.net/sites/bangladesh.savethechildren.net/files/library/Roundtable%20Discussion%20on%20Child-sensitive%20urban%20planning.pdf(Accessed20June2020).

Şensoy,SAandSarı,R.M.,(2019).“Re-DesignofSchoolyardforEffectiveDevelopmentofChildFromaUniversalDesignPer-spective”,MEGARON,15(1),pp.443-445.

Trochim,W.M.,(1985).“Patternmatching,validity,andconcep-tualizationinprogramevaluation”.EvaluationReview,9,575-604.

UNICEF Bangladesh., (2020). “Children in Cities”, Retrievedfrom: https://www.unicef.org/bangladesh/en/children-cit-ies%C2%A0(Accessed20June2020).

Villanueva, K. et al., (2015). “Can the Neighborhood Built En-vironment Make a Difference in Children’s Development?BuildingtheResearchAgendatoCreateEvidenceforPlace-BasedChildren’sPolicy”,Academicpediatrics,16(1),pp.10-19.

Wells,N.M., (2000). “Athomewithnature:effectsof “green-ness”onchildren’scognitivefunctioning”EnvironmentandBehavior,32,pp.775–795.



Department of City and Regional Planning, Necmettin Erbakan University Faculty of Engineering and Architecture, Konya, Turkey

Article arrival date: May 19, 2020 - Accepted for publication: December 11, 2020

Correspondence: Seher ÖZKAZANÇ. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):101-115

DOI: 10.14744/MEGARON.2020.64426

High Speed Rail Passenger Satisfaction Accordingto Socio-Demographic Variables in Turkey

Türkiye’de Sosyodemografik Değişkenlere GöreYüksek Hızlı Tren Yolcu Memnuniyeti

Seher ÖZKAZANÇ

Bu çalışmada, yüksek hızlı tren memnuniyeti farklı sosyodemografik yapıdaki yolcuların bakış açısıyla değerlendirilmektedir. Çalışmanın örnek-lemini Ankara-Konya yüksek hızlı tren güzergahında seyahat eden, 18 yaşından büyük, ekonomi sınıfını kullanan 427 kişi oluşturmaktadır. Ça-lışmada literatürden elde edilen bilgiler doğrultusunda yolcuların memnuniyetine etki edeceği öngörülen altı ana başlıkta 23 alt kriter seti anket formu şeklinde kullanıcılara sunulmuş, anketlerde likert tipi ölçek kullanılmıştır. Belirlenen kriterlerin önem derecesine göre ağırlıklandırılması amacıyla analitik hiyerarşi süreci yönteminden yararlanılarak uzman görüşüne başvurulmuştur. Analitik hiyerarşi süreci analiz sonuçları ince-lendiğinde ana kriterlerde yolculuk ve tren konforu; alt kriterlerde ise sefer sıklığı, bilet ücreti ve sefer saatlerinin yolcu memnuniyetine daha fazla etki ettiği saptanmıştır. Cinsiyet değişkeni ele alındığında kadın katılımcıların erkek katılımcılardan tren konforu ile güvenlik ve risk memnuniye-tinde farklılaştıkları görülmüştür. Yüksek hızlı tren genel memnuniyet düzeyinin, yaş ve eğitim düzeyi arttıkça azaldığı saptanmıştır. Erken yaşlı-yaşlı grubu (55 yaş ve üzeri) özellikle tren konforuna ilişkin olumsuz görüş bildirmiştir. İstasyon konforu memnuniyet puanının gelirle ters orantılı, ücret ve bilet hizmetleri toplam memnuniyet puanının gelirle doğru orantılı olduğu tespit edilmiştir. Yolculuk amaçlarına göre genel memnu-niyet puanlarına bakıldığında arkadaş ziyareti ve sosyokültürel etkinliklere katılım amacıyla yolculuk yapan katılımcıların yüksek hızlı trenden daha memnun olduğu; bakım hizmeti amacıyla yolculuk yapan katılımcıların ise en düşük memnuniyet puanına sahip olduğu saptanmıştır. Anahtar sözcükler: Analitik hiyerarşi süreci; müşteri memnuniyeti; yüksek hızlı tren; yolcu memnuniyeti; hizmet kalitesi.

ÖZ

This study evaluates the high speed rail (HSR) satisfaction from the perspective of passengers of different socio-demographic structures. The population of the study consisted of 427 individuals who are older than 18 years old and the main scope of the study was on Ankara-Konya HSR route, which constitutes 28% of the total HSR trips, at the economy class. In the present study, in line with the data obtained from the literature, 23 sub-criteria sets under 6 main headings that are expected to affect passenger satisfaction are provided to the users in a questionnaire form. To weight the determined criteria according to the degree of importance, the analytic hierarchy process (AHP) method was used and expert opinion was referred. When AHP analysis results were examined, trip and train comfort were determined to have more impact on passenger satisfaction in the main criteria, while fare, ticket services, and train service times had more impact in the sub-criteria. Considering the gender variable, it is found that female participants differ from male participants in terms of trip comfort and security and risk satisfaction. HSR overall satisfaction level was identified to decrease as the level of age and education increases. The early-aged and aged group (55 and over age) delivered a negative opinion for train comfort in particular. Station comfort satisfaction score was found to be inversely proportionated to income, while fare and ticket services total satifaction score was direclty proportionated to income. Considering the general satisfaction scores according to the trip purposes; it was determined that participants traveling with the aim of visiting their friends and participating in socio-cultural activities were found to be more satisfied with HSR, while the participants traveling for care services, on the other hand, were found to have the lowest satisfaction score.Keywords: Analytic hierarchy process; customer satisfaction; high speed rail; passenger satisfaction; service quality.

ABSTRACT

https://orcid.org/0000-0001-7618-2494

IntroductionHighspeedrails,consideredoneofthemostsignificant

technologicaldevelopments inpassenger transportation,were developed in the second half of the 20th century.In a historical perspective, railways were reaching 100km/huntil1850’s,130km/hin1854and200km/hinthebeginning of the 20th century. After some noteworthyspeed records in Europe (see Germany, Italy, UK andFrance), in1964,Japanesenationalrailwayslaunchedanentirelynewhigh-speedline,andthisdatewasconsideredto be the milestone of HSR. The following countriesfollowed suit, offering HSR trip in Europe, respectively:Italy and Germany in 1988, Spain in 1992, Belgium in1997,Englandin2003andtheNetherlandsin2009.Thisdevelopmentwasfollowedbyothercountriesandregions,ChinawasincludedintheHSRsystemin2003,SouthKoreain2004,andTaiwanin2007(UIC,2019).

High speed railway has become one of the maintransportation means for long-distance passengertransportation in the world (Liu et al., 2012). Hence,HSR differs from other transportation systems withits features such as security, strong carrying capacity,low energy consumption, speed, time advantage andbeing environmentally friendly (Cao&Chen, 2011). It ispredicted, therefore,by2030-2035, that theestablishedHSRnetworkwillbemorethan80,000kilometersacrosstheworld(UIC,2019).

Railway transportation in Turkey, in parallel with thedevelopments intheworld,gainedaccelerationwiththeintroductionofHSRin2009.TurkishStateRailways(TCDD)tries to spread theHSR services out across the country.In this context, the following lines were implementedrespectively: Ankara-Eskisehir in 2009, Ankara-Konya in2011 and Ankara-Istanbul and Konya-Istanbul lines in2014.ThelinesbetweenAnkara-Izmir,Ankara-Sivas,Bursa-

BilecikandKonya-KaramanareotherplannedHSRlinestobeimplemented(Figure1).Everyyear,thereisanincreasein the number of passengers usingHSR, for example, in2018, the total numberof passengers increasedby13%comparedtothepreviousyear(TCDD,2018).

As in theworld, HSR attracts a significant number ofpassengers in Turkey, especially in the transportationmarketfor long-distancetrip.Tomaintainthistrend,thequalityofpassengerservicesisoneofthemainconcernsof railway operators (Nathanail, 2008); in addition toprovidingpassengersatisfactionandloyalty,servicequalityensureskeepingtheoperatorinacompetitivepositioninthefieldofpassengertransportation(Kotler,1997).Inthecompetitivemarketconditions,organizationsincreasinglyfeel the importance of establishing good relationshipswiththeircustomers,andtherefore,makeeffortstomeetcustomer expectations (Wang, et al., 2007). Measuringperceptions of the services provided and determiningthe expectations and demands regarding these serviceshelp improve the quality of passenger transportationcompanies (Alpu, 2015). Increasing the share of publictransportation in transportation systems takes its placein urban policies for a sustainable environment. Servicequality and therefore customer satisfaction are twoimportantfactorsfororientationtopublictransportation.Customer satisfaction and perceived service quality arerelatedtoeachotherandpassengerswhoperceivequalitypublictransportcontinuetousethisservice(Chen,2008;Jen&Hu,2003;Kilibardaetal.,2016;Lai&Chen,2011).

While the main requirement of passengers in thepast was to get from one place to another, today, thetrip frequency increasing with the improvement of theeconomy and living standards has brought with it anincreasing demand for comfort. Thus, the quality andsatisfaction have become more and more important increating corporate image and competitiveness (Chin et


Figure 1. Turkey high-speed rail network (TCDD, 2018; Ray Haber, 2020).

al.,2019).Thisincreasedinterestincustomersatisfaction,on the other hand, made it compulsory for transportcompanies to define and measure the parameters thatcausethesatisfactionordissatisfactionoftheirpassengers(Agarwal,2008).

While current studies recognize the importance ofimproving the quality of service and its componentpassenger satisfaction to some extent, there are stillsomegapsinreachinganHSRservicewithhighpassengersatisfaction(Chinetal.,2019).Thefirstofthesegapsistheabsenceofsufficientresearchonhowtoimprovepassengersatisfaction(frompassengerperspective).Thesecondpointisthedeterminationofsatisfactionlevelsregardlessofthesocio-demographicstructureoftheusergroup;whereas,manyvariablessuchasage,gender,education,profession,etc. affect satisfaction differently. The present study,therefore, focuses on examining the satisfaction levelsof TCDD high-speed rail passengers by considering theirsocio-demographiccharacteristics,improvingtheHSRsinthelightofthisinformationandincreasingthenumberofHSRpassengersandtheirsatisfactionwiththesetrips.Inthisregard,weightcalculationwasmadethroughanalytichierarchy process (AHP) method for both main criteriaand sub criteria and later, questionnaire technique wasimplied to collect data in this study. The questionnairescomprise of 6 basic and 23 sub-criteria, besides, thesecriteriaareweightedusingtheAHPmethod,whereexpertopinionisobtained.Thus,theneedsandexpectationsofthepassengers are classifiedaccording topriorities, andtheoverallaccuracyandreliabilityoftheobtainedresultswereincreased.

Literature ReviewCustomer satisfaction depends on the quality of the

product(orservice)provided(Anderson&Sullivan,1993),therefore, service quality and satisfaction are highlyrelated (Liu et al., 2005; Olsen, 2002). However, due tothereasonssuchasmulti-dimensionalstructureofservicequality,andthepresenceoffewscalesspecifictoservicequalityparticularlyinthetransportindustry(measurementproblems) (Wu & Lin, 2011), determining customer(passenger) satisfaction instead of service quality givesmoretangibleresults.Asamatteroffact,variousstudiesmeasuring customer satisfaction, service quality anddegreeof commitment toHSR revealed that satisfactiondirectly affects trip behaviors, while service quality andcorporateimageplayanindirectrole(Cao&Chen,2011;Chou&Kim, 2009; Kuo&Tang, 2011;Nathanail, 2008).This study, therefore, examines customer satisfactionratherthanservicequality.

Hu et al. (2009) describe customer satisfaction as acognitiveoraffectiveresponsethatcorrespondstoasingle

orlong-termserviceprovider;whileEroğlu(2005),ontheotherhand,definesthisasthedifferencearisingfromtheexpectations of the customer and the consumption orusage. Customer satisfaction is discussed with differentcriteriaforeachservicearea;aliteraturereviewonpublictransportandHSRwascarriedoutwithinthestudy.

JoewonoandKubota(2007)havedefinedthecriteriaforavailability,accessibility,reliability,information,customerservice,comfort,safety,priceandenvironmental impactof Indonesian paratransit systems; while Silcock (1981)has characterized criteria for accessibility, reliability,comfort, convenience and security measures in publictransport. Cheng (2011) has evaluated website servicequalityinpublictransportation;whileParasuramanetal.(1988)addressedfivecriteria:reliability,responsiveness,tangibility, assurance, and empathic. Pullen (1993)considered the accessibility, reliability, comfort,convenienceandsafetycriteria in localpublictransport;de Oña et al. (2018) on the other hand, discussedcustomerservice,tangibleserviceequipment,availabilityoftheservice,individualspace,accessibility,information,security, environmental pollution (noise, vibration)criteria.As isseen,criteriasuchas frequency,reliability,comfort, security, information, personnel behavior,cleaning, ticketing and price are among the most usedcriteriainpublictransportationstudies(Lao&Liu,2009).Amongthesecriteriadeterminedinpublictransportation,on the other hand, Dell’Olio et al. (2011) state thathygiene,comfortandtimeofwaiting;whileRedmanetal.(2013)servicesecurityandfrequency;andMouwenandRietveld(2013),ontheotherhand,statethatthefactorssuchasservicefrequency,tripspeed,andprecisionhavemoreimpactonpassengersatisfaction.

Intermsofrailwaytransportation,RothbauerandSieg(2011) lists thequalityandsatisfactioncriteriaas safety,hygiene,passengercomfort,servicefrequency,andspeed;whileHarveyetal.(2014)statesthemasreliability,safety,convenience, comfort, flexibility, cost, trip time, andamenities. InhisstudyonTurkishStateRailways,Zeybek(2018) examined transit time, availability of wagons,accessibility,lossanddamage,securetransport,reliability,flexibility, distance, technical equipment, price-qualityratio; while Aydin et al. (2015) investigated the criteriaof train comfort, ticketing, information systems, safety,accessibility, station comfort,welcoming, fare, andtime.Chou et al.(2011); Xiaoqiang et al. (2017) suggested apassenger satisfaction index and evaluated the overallsatisfaction,properpricetoleranceandtheeffectsoftheticket service system. The common criteria for railwaypassenger satisfaction can be summarized as reliability,safety and security, convenience, and comfort (Allen &DiCesare,1976;Miller,1995;Pullen,1993).

High Speed Rail Passenger Satisfaction According to Socio-Demographic Variables in Turkey


Studiesaddressingrailwaypassengersatisfactionmorespecifically can be listed as suitability of train stationsfor the elderly (Zhao et al., 2018), thermal comfort ofstations(Y.Liu&Yang,2018)andcustomersatisfactioninthecabin(Chinetal.,2019).Thesub-criteriausedinHSRpassengersatisfactionarequitediverse,thesearestableinternet connections, sufficient sockets and noiselesstrip environment (Tang et al., 2018); well-transmittedinformation, proper luggage storage, sensory comfort,civilizedridingenvironment,well-preparedfacilities(Chinet al., 2019); train performance (delays per passengertrain), overcrowding, safety or accident risk (Pollitt &Smith,2002);comfortableseat,cleanlinessofsittingarea(Drea&Hanna,2000;Hanna&Drea,1998).

Vanniarajan and Stephen (2008) evaluated passengersatisfactionusingthedatacollectedfromthepassengersof the Southern Railways and identified the factors ofreliability, assurance and empathy for passengers. Inhis study on Indian Railways, Agarwal (2008) analyzed47 different qualities such as ticket, platform, tripand employee behavior, and stated that employeebehavior among these various factors considered hasgreatly affected customer satisfaction. Alpu (2015) hasdetermined 4 factors: physical conditions, food services,information and personnel behavior. But she found thatthemostimportantcontributiontocustomersatisfactionwasprovidedbytheattitudeandbehaviorofthestaff.InherstudyonHelenicrailways,Nathanail(2008)examined6 criteria such as cleanliness, itinerary accuracy, systemsafety, passenger comfort, servicing, and passengerinformation and determined that itinerary accuracy andsystemsafetycriteriaweremoreeffectiveinsatisfaction.Nandan(2010)took16variablestomeasureservicequalityin Indian railways and stated that safety and security,basicfacilities,informationsystem,behavioralfactorsandrefreshmentsfactorswereeffectiveinorderofpriorities.Zhen et al. (2018) reported that the highest correlationregardingpassengersatisfactionwasstaffattitude,easeofbookingandaccessibility.

Ascanbeseen,passengersatisfactiondiffers ineverysociety and even in every sample group (customersatisfactioncriteriasarepresented inTableA.1).For thisreason, companies need to understand the differentneedsofcustomersinusingdistributionchannelsinordertoprovidesuitableandqualityservicetothepassengers(Cheng&Huang,2014).

Inthiscontext,theobjectivesofthepresentstudycanbelistedasfollows:

• To determine the factors and importance levelsaffectingthesatisfactionofHSRpassengers,

• ToanalyzethegeneralsatisfactionperceptionsofthepassengersonHSR,

• Tocomparethesatisfactionlevelsofthepassengerswith different trip purposes and different socio-demographicstructures.

Empirical Study and Results Ankara-Konya HSR HSRtripsbetweenAnkara,thecapitalcityofTurkey,and

Konya,whichisthe1stintermsofthesurfaceareaofthecountry and the 7th largest city in terms of population,constitutethescopeofthisstudy.Today,theAnkara-Konyaline,which constitutes28%of the totalHSR trips, has atransportationshareof66%afteritsopening.Asof2018,atotalof2,242,870passengersweretransportedontheAnkara-Konyarouteand6,606trainrunswereperformed.Duringtheseruns,anaverageof4,800peopleonweekdaysand5,500peopleonweekendsaretransported.Onthe1hour45minutes-line,thereare20dailytripsinsummer,and14 trips in thewinter season.On theAnkara-Konyaroute, trains stop at EryamanandPolatlı stations. TherearenostationsontheKonya-Ankararouteyet.

On the Ankara-Konya line, Siemens Velaro brandedtrains are used, consisting of 8 carriages, 1 of whichis a cafeteria. These trains have portable catering, airconditioning,andmusicsystems,specialseatingareasforthedisabledandvacuumtoilets.Thetraincapacityis483people, including 424 economy class, 57 business classand2disabled(wheelchair-bound)passengers.

Methodology and Data CollectionTomeasureHSRpassengersatisfaction,aquestionnaire

wasappliedduringthetripsatdifferenttimesofthedayto427people(confidenceintervalis95%)agedover18yearsold between the dates of 14-20 May 2018 (educationcontinues on these dates) with the approval of TCDD.234 (54.8%) people on the Ankara-Konya line and 193(45.2%)peopleon theKonya-Ankara line completed thequestionnaire, while 128 questionnaires were excludedsince they were not completed and 194 questionnaireswereexcludedsincetheywereleftblank.

The questionnaires were prepared including threemainsections:thesocio-demographicinformationoftheparticipants, their trip information and their evaluationofHSRsatisfaction.Themajorityoftheparticipantswereyoung, highly-educated and non-employed individuals(Table1).Thosewhowerenotworkingwerecomprisingof:70.4%students,6.7%sick/disabled,5.6%housewives,and10.6%retired.

When the trip information of the participants isexamined, it is seen that the trips are made for thefollowing purposes: visiting relatives (29.3%), businessandbusinessfollow-up(28.1%),education(17.2%),friendvisit (11.5%), participation in social and cultural events(8.1%), health services (3.7%), child, elderly and patient


care(2.0%).Besides,31.8%oftherespondentsuseHSRatleastonceaweek(Table2).

Inlightoftheinformationobtainedfromtheliterature,23 sub-criteria under 6 main headings (Table 3) were

determinedtoaffectthesatisfactionofthepassengers.Inthissectionofthesurvey,a5-pointLikert-typeassessmentscalewasused(1:“stronglydisagree”,5:“stronglyagree”).Basedontheassumptionthatthesecriteriawillnothavethesameimportanceforpassengersandwillhavedifferenteffects on satisfaction, the analytic hierarchy processmethodwasusedand criteriaweightsweredeterminedbasedonexpertopinion.

Analytic Hierarchy Process Analytichierarchyprocess(AHP),whichwasdeveloped

by Thomas L. Saaty in the1970s, is amethod frequentlyusedindecision-makingmechanisms(Saaty,2008).AHPissimple in logical explanation, but basedonmathematicalhypotheses and assumptions in its own process andprovidesmulti-criteriadecision-makingopportunityamongthealternatives(Leeetal.,2009).Unlikeothermulti-criteriadecision-makingmethods,AHPcomparesthecriteriainpairsandmeasureswhetherthecomparisonsareconsistent.

ThefirstfivestepstoachievecriteriaweightsthroughAHPare: identificationof theproblem,determining anddefiningthemainandsub-criteriaofdecision,determiningthe alternatives, creating the hierarchical structure, anddetermining the importance scale (Table 4) (Uludağ &Doğan,2016).

Inthesixthstep,pairwisecomparisonmatrixiscreated.The created comparison matrix is normalized. For thisoperation, column totals are taken and each value isdividedbyitsowncolumntotal.Thenextstepistocreatethe weight matrix and calculate the Consistency Ratio(CR).CRisobtainedbytheratioofConsistencyIndex(CI)toRandom Index (RI) (Table5). InAHPapplications, thefactthatCRislessthan0,10indicatesthattheapplicationisconsistent(Saaty,1980).

Empirical ResultsInthestudy,firstly,weightcalculationwasmadethrough

AHPmethodforbothmaincriteriaandsubcriteria(Table6-13).



Table 2. HSR trip purposes and trip frequency

Trip Purposes (%)

Frequency Health Friend Social and Education Child and Visiting Business and (%) Services visit cultural patient of business activity care relatives follow-up

Trip Frequency Several times a year 19.4 20.0 29.0 38.6 10.8 0.0 17.7 18.4 Once a month 26.3 45.0 27.4 20.5 20.4 45.5 34.2 19.1 2-3 times a month 23.1 15.0 25.8 27.3 30.1 18.2 25.9 15.1 1-2 times a week 5.4 0.0 6.5 4.5 8.6 0.0 5.7 3.9 3-4 times a week 20.4 20.0 11.3 9.1 30.1 36.4 16.5 24.3 5 and above a week 5.4 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 19.1

Table 1. Demographic profile of questionnaire respondents of HSR passengers

Variable Variable level Frequency Valid Percent

Age 18-24 years 149 35.6 25-34 years 129 30.8 35-44 years 77 18.4 45-54 years 35 8.4 55-64 years 25 5.9 65 and over 4 0.9Gender Female 177 41.5 Male 250 58.5Marital status Married 185 43.6 Single 231 55.5 Divorced / widowed 8 1.9Education Primary school 14 3.3 Secondary school 20 4.7 High school 82 19.3 University 221 52.2 Graduate 87 20.5Occupation Unemployed 163 39.4 Private sector workers 145 35.0 Public sector workers 77 18.6 Self-employment 29 7.0Income (1 YTL= 0,17 $) 0-500 YTL 67 17.2 501-1500 YTL 34 12.6 1501-2000 YTL 42 8.7 2001-3000 YTL 49 15.9 3001-4000 YTL 62 10.8 4001 and over 135 34.8

When themain criteriamatrix is examined, it is seenthattheconsistencyishigh(CR=0.0297)andweightsarerankedasT>TC>F>S>SC>PB(Table6).

The consistency of the security and risk sub-criteriamatrix is high and the weight order is S1> S3> S2> S4(Table7).BeinglocatedofTurkeyinageographywithhighdisasterriskandtheterroristattackonAnkaratrainstationin2015increasedtheweightoftheS1andS3criteria.

Theconsistencyofthefareandticketservicessub-criteriamatrixisveryhigh(Table8).Ticketpricesappeartobehighlyeffectiveinsatisfaction(weightrankingF1>F2>F3).

The consistency of the station comfort sub-criteriamatrix is high. When the results were evaluated, thecomplianceofthestationstotheclimaticconditionswasfoundtobemoreeffectiveinsatisfactionasaresultoftheexpertopinion(Table9;weightrankingSC3>SC2>SC1).ToavoidconfusionsincetherearetwostationsontheAnkararouteandthemainstationislocatedwithintheshoppingcenter;onlyKonyastationwasincludedintheevaluation.Ankara and Konya are the cities where severe climate(cold-dry)conditionsareoftenexperienced.


Table 3. Satisfaction criteria

Main Criteria Code Sub Criteria

Security and risk (S) S1 Security measures for emergencies and disasters S2 Security measures for theft, harassment, etc. S3 Security measures in the station and its vicinity S4 Insurance against accident riskFare and ticket services (F) F1 Fare F2 Special discounts (TCDD charges a low fee for groups such as disabled, teacher, retired, student, 65 years old, etc.) F3 Accessibility for ticket services and informationStation comfort (SC) SC1 Comfort of passenger lounge SC2 Platform compatibility SC3 Compatibility of stations to climatic conditionsTrip comfort (T) T1 Passenger density T2 Trip frequency T3 Trip hours T4 Sex discrimination in seats (TCDD does not allow female and male passengers to sit side by side out of their own will for security reasons)Personnel behavior (PB) PB1 Attitude of service personnel PB2 Attitude of ticket controllers PB3 Attitude of booking office personnel PB4 Returning to complaintsTrain comfort (TC) TC1 Cleaning (seat, floor, window, wc, etc.) TC2 Width of seating areas TC3 Ventilation and heating system TC4 Sound-noise level TC5 Suitability for disadvantaged people (disabled, elderly, child, etc.)

Table 4. Cross-criteria significance scale (Saaty, 1990)

Significance Level (aij) Description

1 i and j are equally important3 i criterion slightly more important than j criterion5 i criterion obviously more important than j criterion7 i criterion highly more important j criterion9 i criterion extremely more important j criterion2,4,6,8 Intermediate values

Table 5. Index values of average random consistency (Saaty, 2008)

Degree 1 2 3 4 5 6 7 8 9

RI 0.00 0.00 0.58 0.90 1.12 1.24 1.32 1.41 1.45

Theconsistencyofthetripcomfortsub-criteriamatrixishigh(Table10).Amongthesecriteria,thetripfrequency

hasthehighestweight.Inreservationsorbookings,seatsareselectedaccordingtogenderandit isnotallowedto



Table 6. Pairwise comparison matrix and weights of the main criteria

S F SC T PB TC Weights

Security and risk (S) 1 1/3 2 1/5 3 1/2 0.089Fare and ticket services (F) 3 1 5 1/3 7 2 0.233Station comfort (SC) 1/2 1/5 1 1/7 2 1/3 0.054Trip comfort (T) 5 3 7 1 9 4 0.452Personnel behavior (PB) 1/3 1/7 1/2 1/9 1 1/4 0.034Train comfort (TC) 2 1/2 3 1/4 4 1 0.138

λmax=6.1844 CR=0.0297<0.10

Table 7. Pairwise comparison matrix and weights of security and risk sub-criteria

S1 S2 S3 S4 Weights

Security measures for emergencies and disasters (S1) 1 4 2 7 0.508Security measures for theft, harassment, etc. (S2) 1/4 1 1/2 4 0.160Security measures in the station and its vicinity (S3) 1/2 2 1 5 0.276Insurance against accident risk (S4) 1/7 1/4 1/5 1 0.056

λmax=4.0911 CR=0.0337<0.10

Table 8. Pairwise comparison matrix and weights of fare and ticket services sub-criteria

F1 F2 F3 Weights

Fare (F1) 1 4 6 0.701Special discounts (F2) 1/4 1 2 0.193Accessibility for ticket services and information (F3) 1/6 1/2 1 0.106

λmax=3.0148 CR=0.0128<0.10

Table 9. Pairwise comparison matrix and weights of station comfort sub-criteria

SC1 SC2 SC3 Weights

Comfort of passenger lounge (SC1) 1 1/3 1/6 0.096Platform compatibility (SC2) 3 1 1/3 0.251Compatibility of stations to climatic conditions (SC3) 6 3 1 0.653

λmax=3.0272 CR=0.0234<0.10

Table 10. Pairwise comparison matrix and weights of trip comfort sub criteria

T1 T2 T3 T4 Weights

Passenger density (T1) 1 1/9 1/6 1/4 0.047Trip frequency (T2) 9 1 2 4 0.510Trip hours (T3) 6 1/2 1 3 0.305Sex discrimination in seats (T4) 4 1/4 1/3 1 0.138

λmax=4.0906 CR=0.0336<0.10

bookaseatnexttotheoppositesex(seeT4).Thissituationwas found to be of third-degree significance among thecriteria(weightrankingT2>T3>T4>T1).

Theconsistencyofthepersonnelbehaviorsub-criteriamatrixishigh.Itisseenthatthebehaviorsoftheserviceand booking personnel were scored aremoreweighted(Table11;weightrankingPB1>PB3>PB4>PB2).

Theconsistencyofthetraincomfortsub-criteriamatrixisquitehigh(Table12).Itispossibletosaythatthemostimportant criterion in train comfort is the width of theseatingareas(weightrankingTC2>TC1>TC4>TC3=TC5).To accurately measure the satisfaction with the seatingareasontrains,onlyeconomyclassusersweresurveyed,

thebusiness-classwithalargerandmorecomfortableseatisnotincludedinthestudy.

WhentheAHPresultsareexamined; thecriteriawiththehighesttotalweightscores,tripfrequency(T2),ticketprice(F1)andtriptimes(T3)seemtohavemoreimpactonpassengersatisfaction(Table13).

At this stage of the study, according to the variablesof gender, age, education, income and trip purposes,the mean scores of the participants regarding HSRsatisfactionwereanalyzedbymultiplyingthetotalweightsof the criteria (Table A.2-3). When the gender variableisexamined (TableA.2), femaleparticipants (x=3.2116)seem to have a very close satisfaction score with male


Table 11. Pairwise comparison matrix and weights of personnel behavior sub-criteria

PB1 PB2 PB3 PB4 Weights

Attitude of service personnel (PB1) 1 5 2 3 0.467Attitude of ticket controllers (PB2) 1/5 1 1/4 1/2 0.079Attitude of booking office personnel (PB3) 1/2 4 1 3 0.315Returning to complaints (PB4) 1/3 2 1/3 1 0.139

λmax=4.0748 CR=0.0276<0.10

Table 12. Pairwise comparison matrix and weights of train comfort sub-criteria

TC1 TC2 TC3 TC4 TC5 Weights

Cleanliness (TC1) 1 1/3 3 2 3 0.221Width of seating areas (TC2) 3 1 6 3 6 0.486Ventilation and heating system (TC3) 1/3 1/6 1 1/2 1 0.075Sound-noise level (TC4) 1/2 1/3 2 1 2 0.143Suitability for disadvantaged people (TC5) 1/3 1/6 1 1/2 1 0.075

λmax=5.0571 CR=0.0127<0.10

Table 13. Results of AHP analysis

Main criteria MW SCC SW TW Main criteria MW SCC SW TW

Security and risk (S) 0.089 S1 0.508 0.04521 Trip comfort (T) 0.452 T1 0.047 0.02124 0.089 S2 0.160 0.01424 0.452 T2 0.510 0.23052 0.089 S3 0.276 0.02456 0.452 T3 0.305 0.13786 0.089 S4 0.056 0.00498 0.452 T4 0.138 0.06238Fare and ticket services (F) 0.233 F1 0.701 0.16333 Station comfort (SC) 0.054 SC1 0.096 0.00518 0.233 F2 0.193 0.04497 0.054 SC2 0.251 0.01355 0.233 F3 0.106 0.02470 0.054 SC3 0.653 0.03526Train comfort (TC) 0.138 TC1 0.221 0.03050 Personnel behavior (PB) 0.034 PB1 0.467 0.01588 0.138 TC2 0.486 0.06707 0.034 PB2 0.079 0.00269 0.138 TC3 0.075 0.01035 0.034 PB3 0.315 0.01071 0.138 TC4 0.143 0.01973 0.034 PB4 0.139 0.00473 0.138 TC5 0.075 0.01035

MW: Main criteria weights; SCC: Sub criteria codes; SW: Sub criteria weights; TW: total weights.

participants (x = 3.2016), however, it is observed thatthey differ in trip comfort and security and risk criteria.Femaleparticipantswere less satisfiedwith the securitymeasures (S3) taken in the station and its vicinity andtheftandharassmentmeasures(S2)insidethetrain.Maleparticipants,ontheotherhand,findthetripfrequencies(T2)tobeinsufficient.Thisresultmaybeassociatedwiththefactthatmalepassengersusetrainsmorefrequently(FemalepassengersuseHSRanaverageof48daysayear,whilemalepassengersuse67days).

Whileexaminingsatisfactionlevelsbyagevariable,thedatawererearrangedaccordingtothe3-agegroup.Sincetheageatfirstemploymentismostly(32.1%)25yearsinTurkey(TUIK,2019),the18-24agegroupconstitutestheyouthgroupthat isconsideredtobenot includedintheworkinglife,whilethe25-54agegroupformsthesecondgroup of youth-middle age, and 55 and over groupwasthe third group of early aged-aged group. HSR generalsatisfaction level decreases with increasing age (TableA.2). Participants aged 55 and over find HSR safer. Thesameagegroupscoredlowerontraincomfort(especiallytoventilationandheatingsystems)thanotherparticipants(18-24years x =0.5395;25-54years x =0.5373;55andoverx=0.4961).Anotherproblemforthe55andoveragegroupisthefactthatstationsarenotsuitableforclimateconditions(SC3).Whilethe25-54agegroupdoesnotfindthetripfrequency(T2)sufficient,theyarealsonotsatisfiedwith the sex discrimination in the seats (T4). Comparedtootherparticipants,participantsinthe18-24agegroupstatedthataccessibilitytoticketservicesaresatisfactory.This resultmaybeassociatedwith thenewgeneration’srelativeeaseinuseoftechnology(buyingticketsusingthewebsiteorasmartphone,etc.).

Intermsofeaseofcomparisoninthetrainingvariable,theclassificationwasdoneasfollows:literate,primaryandsecondaryschoolgraduatesinthefirstgroup;highschoolandcollegegraduatesinthesecondgroup;bachelorandpostgraduategraduatesinthethirdgroup.Whengeneralsatisfaction scores are examined (Table A.2); it is foundthatastheeducationlevelincreases,satisfactionwithHSRdecreases (elementary andbelow x=3.4054; high schoolandequivalentx=3.2118;bachelorandabovex=3.1092).Similarly,thetotalsatisfactionscoresofsecurityandrisk,stationcomfortandtripcomfortareinverselyproportionalto the levelofeducation.Participantswithbachelorandhigher education find the securitymeasures (S3) in thestationanditsvicinityinsufficient.

Whenanalyzingincomedata,evaluationsweremadeinthreecategories:subminimumrate,minimumwage(1,603YTL),andaboveminimumwage.Totalsatisfactionscoresoffareandticketservicesseemtobedirectlyproportionaltoincome,whilestationcomforttotalsatisfactionscores

are inverselyproportional to income (TableA.3). It is anexpected result that satisfaction with ticket prices (F1)willdecreaseinthelowincomegroup.Theconformityofthe stations to climatic conditions (SC3) is scored lowerby individualswithminimumwageor higher income. Inaddition, these two incomegroupshave lowsatisfactionwithtripcomfort.

HSRtravelpurposesaredividedintosevencategories:participationinsocio-culturalevents,visitingofrelatives,friend visits, business and business follow-up, healthservices, education services, and elderly, patient, childcare services. Looking at the overall satisfaction scores,participantstravelingwiththepurposeofvisitingfriends(x=3.4316) and participating in socio-cultural activities(x=3.3728) are more satisfied with HSR. Participantstravelingforelderly,patientorchildcareserviceshavethelowestoverall satisfactionscore (x=3.0336).Tripcomfortscores were lower in business and business follow-uppurposetrips,whilesecurityandriskandtrainandstationcomfort scores were lower in the trips for health carepurposes, and fare and ticket services total scoreswerelowerincare-purposedtrips.Participantswhostatedthattheytraveledforaccesstohealthservicesdonotfindthestation platform (SC2), the suitability of the stations forclimaticconditions(SC3)andthewidthoftheseats(TC2)insidethetrainsufficient.Ticketprices(F1)inthetripsforeducationandcareservicesandgenderdiscriminationinseats(T4)inthetripsforbusinessandbusinessfollow-upandeducationpurposesareothercriticizedissues.

Limitations of the Study and Future ResearchThemost important limitationof the study is the the

data set comprising of only HSR passengers betweenAnkara-Konya route. It was not possible to apply thequestionnaires simultaneously on other HSR routes;therefore, it isnotpossible togeneralize thesatisfactionlevel forallHSRservices.However, it isthoughtthatthestudy will contribute to the further studies in terms ofdeterminingthemethodandsatisfactioncriteria.

Thesecond limitation is the fact thatsatisfactionwithsecurity and risk cannotbemeasuredwith the absoluteperceptions. Security and risk are related to socialmemory as well as one’s own experiences. As amatterof fact, no accident, terrorist attack or similar incidentoccurred in TCDD’s Ankara-Konya trips until the date ofthequestionnaire.Duetothissocialmemory,passengers’confidence in HSR is already (in a prejudiced way)high. However, approximately seven months after thequestionnaireswereconducted(onDecember13,2018),the train on the Ankara-Konya route crashed in Ankara,9 people died and 47 were injured. Officials explainedthat the accident was caused by signaling problems, all



tripservicesdeparting fromAnkaracontinuedfora longtimeinadelayedmanner.Thequestionofhowthisfact,whichwill directly affect the safety and risk satisfactionof the passengers and indirectly the satisfaction of tripcomfort,wouldaffectfurtherstudiesisuncertain.Similaruncertainty is true of satisfactionwith the ticket prices,asamatterof fact,asofOctober7,2019,TCDDstartedtoofferticketpriceswitha20%increase.Inthiscontext,comparingthesafetylevel,ticketpricesandtripsatisfactionmeasurementswithinthisstudyinadditionalstudieswillbeusefulformonitoringthechangesovertime.

Conclusion and Further DiscussionsHighspeedrailwaysareconsideredasoneofthemost

important technological developments in passengertransportationtoday.Inrecentyears,supplyanddemandforHSRtransportationhas increased in intercity trips. Inthiscontext,thisstudyprovidesadifferentapproachtotheassessmentofHSRpassengersatisfaction.Thestudyaimstomeasure satisfaction, thusbothmainand sub-criteriaareweightedusingAHPmethodandthen,satisfactionofdifferentsocio-demographicpassengergroupsismeasuredbyconsideringtheseweightedscores.BasedontheAHPresults, the trip comfort and train comfort criteria hadhigh,while fareandticket servicesandsecurityand riskcriteriahadmedium,andstationcomfortandpersonnelbehaviorcriteriahadlowerweightedscores.Inthisregard,theresultsrevealthattripandtraincomfortisimportantfactorsforincreasingHSRpassengersatisfactionandthisresultwasfoundtobesimilartothestudiesofChinetal.(2019), deOña et al.(2018), Harvey et al. (2014).Whilesecurityandriskaffects thesatisfactionatmedium level(Aydin et al., 2015; Nandan, 2010; Harvey et al., 2014;Nathanail,2008;Vanniarajan&Stephen,2008),theleastimpactisrelatedtothepersonnelbehavior.However,itispossibletoclaimthattheloweffectofpersonnelbehavioron satisfaction is contradictorywith some studies in theliterature (Agarwal, 2008; Alpu, 2015; Chin et al., 2019;Ghosh&Ojha,2017;Zhenetal.,2018).

AccordingtoAHPresults,amongthe6maincriteria,thesubcriteriaofticketprices,theconformityofstationstotheclimateconditions,tripfrequency,securitymeasuresfor emergencies and disasters, width of seats, behaviorofservicepersonnelarethesub-criteriawiththehighestscore (see Table 13, sub criteria weights). When it isevaluatedwith themain criterionweights, on theotherhand, it is found that the frequency of voyages, ticketprices and trip times sub-criteria have more impact onsatisfaction.Inthecontextofthesecriteria(intotalscores),youngpassengers(18-24yearsold)withprimaryandlowereducation traveling for the purpose of visiting relativesand friends seem to be more satisfied with HSR, whileas the levelof education, incomeandage increase, it is

seenthatexpectationsfromHSRincrease,andsatisfactiondecreases.

Hence, to increase passenger satisfaction by providingahigherqualityHSRservice inthefuture,TCDDneedstoanalyze the different socio-demographic variables wellanddevelopnewstrategiesforsomegroups.Forexample,satisfaction with ticket prices, which is an importantcriterion,isverylowforthelowincomegroup.AfterTCDDraisestheticketprices,thegapbetweenthetrainandbusticket prices has closed. Passengers prefer HSR becausetheysavetheirtime,however,if,inthefuture,thenewpriceraiseswouldcarrythefaresoverthebusticketprices,thismaycause low-incomepassengers toprefer thebus.ThiscouldnegativelyaffecttheHSRoperationsinthelong-term.

Inadditiontopricingpolicies,ageisasignificantfactorinpassengersatisfaction.Forinstance,sincethegroupof55andoveragegrouparemoreaffectedfromheatandcold, those in this group state that the stations are notsuitable for climatic conditions. Similarly, these peoplescoredtheventilationandheatingsystemsinthetrainwithlowerscores.Anotherproblemstatedbythisagegroupistheinabilitytoaccessbookingservicesaseasilyasyoungpeoplesincetheyarenotabletousetechnologylikethem.In this context, TCDD should review HSR services withan age-sensitive approach and take different measures(increasing the closed areas at the stations, controllingthe carrier air conditioners, preparation of brochuresdescribingonlineticketpurchase,etc.).

Another significant result of the study is that, femaleand highly-educated passengers think that safetymeasures before and during the trip are not sufficient.This result may be associated with the fact that Turkeyis a countrywithhigh riskofdisasterand terrorismanddefects in the protective legal system. For this reason,firstly, enforcements and inspections regarding securitybreach shouldbe increased. Individuals traveling for thepurposeofcareservicesorhealthservicessuchaselderly,sick, children have lower HSR satisfaction than otherpassengers. The station platform, the conformity of thestations for theclimaticconditionsand thewidthof theseatsinthetrainarenotdeemedtobesufficientbythesepeople.Thedesignofthestationsandplatformsshouldberevised for thesevulnerablegroups.However, increasingthe areas reserved for disabled people in the train andallocation of larger and more comfortable seats forpassengerswhoaresickoraccompanyanypersoninneedofcarewouldhaveapositiveimpactonHSRsatisfaction.

Allinall,asbeingthemostefficientandhighlypreferredpublictransportmodeintermsofintercitytransportationHSRpromisesalotforthefuture.Ontheotherhand,HSRoperators need to pay attention to user satisfaction inorder to bothprovidebetter services and increase their


monetary gains. In this context, this study provides anoverviewforthecaseofusersatisfactionbyfocusingonthe Ankara-Konya route while similar studies should beconductedatotherlocationstoderivemoregeneralresultsandenhancepassengersatisfactionduringHSRtrips.

ReferencesAgarwal, R. (2008). Public transportation and customer satis-

faction:thecaseofIndianrailways.GlobalBusinessReview,9(2),257-272.

Allen,W.G.,DiCesare,F.(1976).Transitserviceevaluation:pre-liminaryidentificationofvariablescharacterizinglevelofser-vice.TransportationResearchRecord,606,41-47.

Alpu,O.(2015).Amethodologyforevaluatingsatisfactionwithhigh-speed trainservices:acasestudy inTurkey.TransportPolicy,44,151-157.

Anderson, E.W., Sullivan,M.W. (1993). The antecedents andconsequencesofcustomersatisfactionforfirms.MarketingScience,12(2),125-143.

Aydin,N.,Celik,E.,Gumus,A.T.(2015).Ahierarchicalcustomersatisfactionframeworkforevaluatingrail transitsystemsofIstanbul.TransportationResearchPartA:PolicyandPractice,77,61-81.

Cao,C.,Chen,J.(2011).Anempiricalanalysisoftherelationshipamongtheservicequality,customersatisfactionandloyaltyof high speed railwaybasedon structural equationmodel.CanadianSocialScience,7(4),67-73.

Chen,C.F.(2008).Investigatingstructuralrelationshipsbetweenservicequality,perceivedvalue,satisfaction,andbehavioralintentions forairpassengers:evidence fromTaiwan.Trans-portation Research Part A: Policy and Practice, 42(4), 709-717.

Cheng,Y.H.(2011).Evaluatingwebsiteservicequalityinpublictransport:evidencefromTaiwanhighspeedrail.Transporta-tionResearchPartC:EmergingTechnologies,19(6),957-974.

Cheng,Y.H.,Huang,T.Y.(2014).Highspeedrailpassengerseg-mentationandticketingchannelpreference.TransportationResearchPartA:PolicyandPractice,66(1),127-143.

Chin,K.S.,Yang,Q.,Chan,C.Y.P.,Tsui,K.L.,Li,Y.L.(2019).Iden-tifyingpassengers’needsincabininteriorsofhigh-speedrailsin china using quality function deployment for improvingpassengersatisfaction.TransportationResearchPartA:Pol-icyandPractice,119(June2018),326-342.

Chou,J.S.,Kim,C.(2009).AstructuralequationanalysisoftheQSL relationshipwith passenger riding experience on highspeed rail: an empirical studyof TaiwanandKorea. ExpertSystemswithApplications,36(3Part2),6945-6955.

Chou, J. S., Kim,C., Kuo, Y. C.,Ou,N. C. (2011).Deploying ef-fectiveservicestrategyintheoperationsstageofhigh-speedrail.TransportationResearchPartE:LogisticsandTransporta-tionReview,47(4),507-519.

DeOña,J.,DeOña,R.,Eboli,L.,Forciniti,C.,Mazzulla,G.(2018).anordered regressionmodel topredict transitpassengers’behavioural intentions. Case Studies on Transport Policy,6(4),449-455.

Dell’Olio,L.,Ibeas,A.,Cecin,P.(2011).Thequalityofservicede-siredbypublictransportusers.TransportPolicy,18(1),217-227.

Drea,J.T.,Hanna,J.B.(2000).Nichemarketinginintrastatepas-sengerrailtransportation.TransportationJournal,39(3),33-43.

Eroğlu, E. (2005). Müşteri memnunıyetı ölçüm modelı. İ.Ü.İşletmeFakültesiİşletmeDergisi,34(1),7-25.

Ghosh,P.,Ojha,M.K., (2017).Determiningpassengersatisfac-tionoutofplatform-basedamenities:astudyofKanpurcen-tralrailwaystation.TransportPolicy,60(June),108-118.

Hanna,J.B.,Drea,J.T.(1998).Understandingandpredictingpas-sengerrailtravel:anempiricalstudy.TransportationJournal,38(1),38-46.

Harvey,J.,Thorpe,N.,Caygill,M.,Namdeo,A.(2014).Publicatti-tudestoandperceptionsofhighspeedrailintheUK.Trans-portPolicy,36,70-78.

Hu,H.H.,Kandampully,J.,Juwaheer,D.D.(2009).Relationshipsandimpactsofservicequality,perceivedvalue,customersat-isfaction, and image: an empirical study. Service IndustriesJournal,29(2),111-125.

Jen,W.,Hu,K.C.(2003).Applicationofperceivedvaluemodeltoidentify factors affecting passengers’ repurchase intentionsoncitybus:acaseoftheTaipeimetropolitanarea.Transpor-tation,30(3),307-327.

Joewono,T.B.,Kubota,H. (2007).User satisfactionwithpara-transitincompetitionwithmotorizationinIndonesia:antici-pationoffutureimplications.Transportation,34(3),337-354.

Kilibarda,M.,Nikolicic,S.,Andrejic,M.(2016).Measurementoflogistics service quality in freight forwarding companies: acasestudyoftheSerbianmarket.TheInternationalJournalofLogisticsManagement,27(3),770-794.

Kotler,P.(1997).Marketingmanagement-analysis,planning,im-plementationandcontrol.PrenticeHall.

Kuo,C.-W.,Tang,M.-L.(2011).Surveyandempiricalevaluationofnonhomogeneousarrivalprocessmodelswith taxidata.JournalofAdvancedTransportation,47(June2010),512-525.

Lai,W.T.,Chen,C.F.(2011).Behavioralintentionsofpublictransitpassengers-therolesofservicequality,perceivedvalue,satis-factionandinvolvement.TransportPolicy,18(2),318-325.

Lao,Y.,Liu,L.(2009).Performanceevaluationofbuslineswithdataenvelopmentanalysisandgeographic informationsys-tems. Computers, Environment and Urban Systems, 33(4),247-255.

Lee,A.H.I.,Chen,H.H.,Kang,H.Y.(2009).Multi-criteriadeci-sionmakingonstrategicselectionofwindfarms.RenewableEnergy,34(1),120-126.

Liu, Jia, Zhao, P. (2005). Constructingquality-satisfaction-loyal-tychainsystem:anempiricalstudyofinsuranceindustryinChina.InternationalConferenceonServicesSystemsandSer-vicesManagement,ProceedingsofICSSSM’05,2,1237-1241.

Liu,Jian,Zhang,N.(2012).Empiricalresearchofintercityhigh-speed rail passengers’ travel behavior basedon fuzzy clus-teringmodel.JournalofTransportationSystemsEngineeringandInformationTechnology,12(6),100-105.

Liu,Y.,Yang,M.(2018).Analysisofpassengersatisfactionforbusline based on analytic hierarchy process. DEStech Transac-tionsonSocialScience,EducationandHumanScience,140-144.

Miller,M.(1995).ImprovingCustomerserviceandsatisfactionatLondonunderground.ManagingServiceQuality:AnInterna-tionalJournal,5(1),26-29.



Mouwen, A., Rietveld, P. (2013). Does competitive tenderingimprovecustomersatisfactionwithpublictransport?Acasestudy for theNetherlands. TransportationResearchPartA:PolicyandPractice,51,29-45.

Nandan,S.(2010).determinantsofcustomersatisfactiononser-vicequality:astudyofrailwayplatformsinIndia.JournalofPublicTransportation,13(1),97-113.

Nathanail,E.(2008).Measuringthequalityofserviceforpassen-gersontheHellenicrailways.TransportationResearchPartA:PolicyandPractice,42(1),48-66.

Olsen,S.O.(2002)ComparativeEvaluationandtheRelationshipBetweenQuality,Satisfaction,andRepurchaseLoyalty,Jour-naloftheAcademyofMarketingScience,30(3),240-249.

Parasuraman,A.,Zeithaml,V.A.,Berry,L.L.(1988).Amultipleitem scale formeasuring consumer perceptions of servicequality.JournalofRetailing,64(1),12-14.

Pollitt,M.G.,Smith,A.S.J.(2002).Therestructuringandprivati-sationbad?FiscalStudies,23(4),463-502.

Pullen,W.T. (1993).Definitionandmeasurementofqualityofserviceforlocalpublictransportmanagement:foreignsum-maries.TransportReviews,13(3),247-264.

Redman,L.,Friman,M.,Gärling,T.,Hartig,T.(2013).Qualityat-tributesofpublictransportthatattractcarusers:aresearchreview.TransportPolicy,25,119-127.

Rothbauer, J., Sieg,G. (2011).Quality standards forpassengertrains:politicalmajoritiesandenvironmentalcosts.Transpor-tation Research Part D: Transport and Environment, 16(2),178-182.

Saaty,T.L.(1980).Theanalytichierarchyprocess,McGraw-Hill.Saaty, T. L. (1990).How tomake a decision: the analytic hier-

archy process. European Journal of Operational Research,48(1),9-26.

Saaty,T.L. (2008).Decisionmakingwiththeanalytichierarchyprocess.InternationalJournalofServicesSciences,1(1),83-98.

Silcock,D.T. (1981).Measuresofoperationalperformance forurbanbusservices.TrafficEngineeringControl,22(12),645-648.

Tang,J.,Zhen,F.,Cao,J.,Mokhtarian,P.L.(2018).Howdopas-sengers use travel time? a case study of Shanghai-Nanjinghighspeedrail.Transportation,45(2),451-477.

Uludağ,A.S.,Doğan,H.(2016).Çokkriterlikararvermeyöntem-lerinin karşılaştırılmasına odaklı bir hizmet kalitesi uygula-ması.ÇankırıKaratekinÜniversitesi İktisadive İdariBilimlerFakültesiDergisi,6(2),17-48.

Vanniarajan,T.,Stephen,A.(2008).Railqualandpassengerssat-isfaction:anempiricalstudyinsouthernrailways.AsiaPacificBusinessReview,4(1),64-75.

Wang,Y.,Chen,R.,Zhao,P.(2007).Thedeterminantsofcustom-ersatisfactionafterservicefailureandrecovery.ICSSSM’07:2007 InternationalConferenceonServiceSystemsandSer-viceManagement,1-5.

Wu, J. H. C., Lin, Y. C., Hsu, F. S. (2011). An empirical analysisof synthesizing theeffectsof servicequality,perceivedval-ue,corporateimageandcustomersatisfactiononbehavioralintentions in the transport industry:acaseofTaiwanhigh-speedrail.InnovativeMarketing,7(3),83-100.

Xiaoqiang,Z.,Lang,M.,Jin,Z.(2017).Dynamicpricingforpas-senger groups of high-speed rail transportation. Journal ofRailTransportPlanningandManagement,6(4),346-356.

Zeybek, H. (2018). Customer segmentation strategy for railfreightmarket:thecaseofTurkishstaterailways.ResearchinTransportationBusinessandManagement,28(June),45-53.

Zhao,W., Xu, L., Dong, Z. S., Qi, B., Qin, L. (2018). Improvingtransferfeasibilityforoldertravelersinsidehigh-speedtrainstation. Transportation Research Part A: Policy and Prac-tice,113(July2016),302-317.

Zhen,F.,Cao,J.,Tang,J.(2018).ExploringcorrelatesofpassengersatisfactionandserviceimprovementprioritiesoftheShang-hai-Nanjing high speed rail. Journal of Transport and LandUse,11(1),559-573.

RayHaber(November15,2020)https://rayhaber.com/2019/08/tcdd-demiryolu-guzergahlari-ve-yht-hatlari-harita-si-2019-guncel/

TCDD.(May15,2018).ActivityReport.http://www.tcddtasima-cilik.gov.tr/uploads/images/3/Strateji/Faaliyet_Raporlari/faaliyet_raporu_2018.pdf

TUIK. (December 10, 2019).Household Statistics. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8507tb_id=6

UIC. (July 11, 2019). High-Speed Rail History. https://uic.org/passenger/highspeed/High-Speed-History#t19th-20th-CEN-TURY-From-birth-of-railways-to-HSR6



Table A.1. Some customer satisfaction criteria using in the literature

Criteria Researchers

Public transport Website service quality Cheng (2011) Customer service, tangible service equipment, availability of the service, individual de Oña et al., (2018) space, accessibility, information, security, environmental pollution (noise, vibration) Cleanliness, comfort, time of waiting Dell’Olio et al., (2011) Availability, accessibility, reliability, information, customer service, comfort, safety, Joewono & Kubota (2007) price and environmental impact Reliability, comfort, security, information, personnel behavior, cleanliness, Lao & Liu (2009) ticketing and price Service frequency, trip speed, precision Mouwen & Rietveld (2013) Reliability, responsiveness, tangibility, assurance, empathic Parasuraman et al., (1988) Accessibility, reliability, comfort, convenience and safety Pullen (1993) Service security, frequency Redman et al., (2013) Accessibility, reliability, comfort, convenience and security Silcock (1981) Railway Service quality, fare Allen & DiCesare (1976) Physical conditions, food services, information ve personnel behavior Alpu (2015) Train comfort, ticketing, information systems, safety, accessibility, station comfort, Aydin et al., (2015) welcoming, fare, time Well-transmitted information, proper luggage storage, sensory comfort, civilized Chin et al., (2019) riding environment, well-prepared facilities Security, station, shuttle service, information and communication technologies, Chou et al., (2011) information availability, attitude of the official, cleanliness, personal space in the train, air-condition, comfort, the design of the waiting area, route, frequency, arrival times, ticket service system, frequency of complaints, price tolerance Comfortable seat, cleanliness of sitting area Drea & Hanna (2000) Safety and security, basic facilities, information system, behavioral factors ve Nandan (2010) refreshments Reliability, safety, convenience, comfort, flexibility, cost, travel time, amenities Harvey et al., (2014) Reliability, safety and security, convenience, comfort Miller (1995) Cleanliness, itinerary accuracy, system safety, passenger comfort, servicing, and Nathanail (2008) passenger information Train performance, overcrowding, safety or accident risk Pollitt & Smith (2002) Passengers’ waiting time, lost mileage, characteristics of each travel mode Pullen (1993) Safety, cleanliness, passenger comfort, service frequency, speed Rothbauer & Sieg (2011) Stable internet connections, sufficient sockets and noiseless trip environment Tang et al., (2018) Reliability, assurance, empathy for passengers Vanniarajan & Stephen (2008) Transit time, availability of wagons, accessibility, loss and damage, secure Zeybek (2018) transport, reliability, flexibility, distance, technical equipment, price-quality ratio Staff attitude, ease of booking, accessibility Zhen et al., (2018)


Table A.2. Satisfaction score averages by variables of gender, age and educational background

Gender Age Education

Main Criteria Code Weight Female Male 18-24 age 25-54 age 55 and over Primary & High s. & Bachelor below equivalent and over

Security and S1 0.04521 0.1537 0.1533 0.1542 0.1505 0.1619 0.1727 0.1524 0.1474risk (S) S2 0.01424 0.0386 0.0488 0.0440 0.0443 0.0477 0.0493 0.0441 0.0434 S3 0.02456 0.0567 0.0813 0.0651 0.0717 0.0793 0.0725 0.0742 0.0690 S4 0.00498 0.0179 0.0200 0.0184 0.0196 0.0181 0.0190 0.0192 0.0192 Total 0.2669 0.3034 0.2817 0.2862 0.3070 0.3134 0.2899 0.2791Fare and ticket F1 0.16333 0.4606 0.4639 0.4410 0.4786 0.4328 0.4688 0.4590 0.4704services (F) F2 0.04497 0.1664 0.1664 0.1713 0.1623 0.1745 0.1704 0.1664 0.1628 F3 0.02470 0.0882 0.0892 0.0931 0.0860 0.0855 0.0879 0.0897 0.0860 Total 0.7152 0.7194 0.7054 0.7269 0.6928 0.7271 0.7150 0.7191Station comfort SC1 0.00518 0.0152 0.0135 0.0149 0.0137 0.0146 0.0157 0.0141 0.0133(SC) SC2 0.01355 0.0416 0.0371 0.0398 0.0385 0.0386 0.0432 0.0385 0.0355 SC3 0.03526 0.0927 0.0987 0.1005 0.0973 0.0931 0.1097 0.0948 0.0903 Total 0.1496 0.1494 0.1552 0.1495 0.1463 0.1686 0.1474 0.1391Trip comfort (T) T1 0.02124 0.0797 0.0794 0.0767 0.0811 0.0816 0.0837 0.0777 0.0850 T2 0.23052 0.7192 0.6916 0.7423 0.6731 0.7284 0.7999 0.7031 0.6501 T3 0.13786 0.4425 0.4191 0.4384 0.4232 0.4301 0.4715 0.4274 0.4108 T4 0.06238 0.1797 0.1772 0.1940 0.1753 0.2021 0.1597 0.1903 0.1709 Total 1.4211 1.3673 1.4513 1.3528 1.4422 1.5148 1.3984 1.3168Personnel PB1 0.01588 0.0624 0.0594 0.0594 0.0615 0.0602 0.0626 0.0603 0.0616behavior (PB) PB2 0.00269 0.0105 0.0098 0.0099 0.0102 0.0105 0.0105 0.0101 0.0102 PB3 0.01071 0.0412 0.0391 0.0394 0.0402 0.0401 0.0406 0.0399 0.0403 PB4 0.00473 0.0144 0.0144 0.0146 0.0140 0.0162 0.0156 0.0143 0.0142 Total 0.1286 0.1227 0.1233 0.1258 0.1269 0.1293 0.1246 0.1262Train comfort TC1 0.0305 0.1171 0.1229 0.1226 0.1199 0.1125 0.1202 0.1226 0.1193(TC) TC2 0.06707 0.2723 0.2703 0.2743 0.2703 0.2602 0.2763 0.2696 0.2703 TC3 0.01035 0.0377 0.0387 0.0397 0.0393 0.0203 0.0392 0.0384 0.0369 TC4 0.01973 0.0649 0.0681 0.0637 0.0689 0.0653 0.0742 0.0673 0.0649 TC5 0.01035 0.0383 0.0394 0.0391 0.0389 0.0378 0.0423 0.0385 0.0375 Total 0.5303 0.5394 0.5395 0.5373 0.4961 0.5522 0.5364 0.5289Overall satisfaction score * ortalama 3.2116 3.2016 3.3943 3.3726 3.3383 3.4054 3.2118 3.1092

*The overall satisfaction score was evaluated over 5 points.



Table A.3. Satisfaction score averages according to income and travel purpose variables

Income Trip purpose

Main Criteria Code Weight Sub- Minimium Over Visiting Business Health Friend Participation Education Care minimum wage minimum of and services visit in social and services rate wage relative follow-up cultural events

Security and risk(S) S1 0.0452 0.1542 0.1569 0.1501 0.1542 0.1564 0.1388 0.1524 0.1442 0.1496 0.1695 S2 0.0142 0.0436 0.0457 0.0451 0.0453 0.0466 0.0409 0.0440 0.0443 0.0417 0.0392 S3 0.0246 0.0648 0.0732 0.0734 0.0928 0.0756 0.0656 0.0771 0.0673 0.0661 0.0553 S4 0.0050 0.0191 0.0199 0.0192 0.0192 0.0203 0.0173 0.0204 0.0194 0.0181 0.0174 Total 0.2817 0.2956 0.2879 0.3115 0.2989 0.2625 0.2938 0.2752 0.2755 0.2814Fare and ticket services (F) F1 0.1633 0.3724 0.4508 0.5063 0.4639 0.4606 0.5227 0.4949 0.4900 0.4198 0.3267 F2 0.0450 0.1704 0.1614 0.1646 0.1641 0.1614 0.1619 0.1749 0.1601 0.1632 0.1574 F3 0.0247 0.0936 0.0897 0.0840 0.0931 0.0845 0.0823 0.0973 0.0897 0.0921 0.0926 Total 0.6364 0.7019 0.7549 0.7211 0.7065 0.7668 0.7671 0.7397 0.6751 0.5767Station comfort(SC) SC1 0.0052 0.0147 0.0140 0.0135 0.0145 0.0130 0.0114 0.0154 0.0133 0.0150 0.0142 SC2 0.0136 0.0390 0.0398 0.0371 0.0400 0.0352 0.0316 0.0419 0.0377 0.0394 0.0305 SC3 0.0353 0.1312 0.0991 0.0910 0.0959 0.0980 0.0776 0.1008 0.0927 0.0903 0.1058 Total 0.1849 0.1529 0.1416 0.1504 0.1462 0.1205 0.1581 0.1437 0.1447 0.1505Trip comfort(T) T1 0.0212 0.0784 0.0777 0.0811 0.0803 0.0807 0.0822 0.0741 0.0780 0.0756 0.0743 T2 0.2305 0.7123 0.6708 0.6962 0.7584 0.6593 0.7377 0.7838 0.7861 0.6708 0.7492 T3 0.1379 0.4439 0.4260 0.4177 0.4549 0.3984 0.4687 0.4880 0.4701 0.4219 0.3447 T4 0.0624 0.1990 0.1722 0.1815 0.1934 0.1753 0.1871 0.2177 0.2077 0.1753 0.2339 Total 1.4336 1.3467 1.3765 1.4870 1.3137 1.4757 1.5636 1.5419 1.3436 1.4021Personnel behavior(PB) PB1 0.0159 0.0607 0.0603 0.0611 0.0627 0.0611 0.0592 0.0594 0.0586 0.0597 0.0516 PB2 0.0027 0.0102 0.0100 0.0101 0.0106 0.0104 0.0104 0.0099 0.0100 0.0096 0.0108 PB3 0.0107 0.0399 0.0401 0.0395 0.0403 0.0399 0.0407 0.0395 0.0405 0.0395 0.0423 PB4 0.0047 0.0146 0.0154 0.0139 0.0150 0.0149 0.0136 0.0139 0.0147 0.0139 0.0177 Total 0.1253 0.1258 0.1246 0.1286 0.1263 0.1239 0.1227 0.1237 0.1227 0.1224Train comfort (TC) TC1 0.0305 0.1205 0.1193 0.1232 0.1238 0.1205 0.1159 0.1211 0.1232 0.1171 0.1220 TC2 0.0671 0.2757 0.2656 0.2643 0.2790 0.2602 0.2461 0.2622 0.2757 0.2777 0.2649 TC3 0.0104 0.0395 0.0368 0.0379 0.0384 0.0377 0.0359 0.0393 0.0391 0.0389 0.0259 TC4 0.0197 0.0639 0.0657 0.0683 0.0651 0.0691 0.0631 0.0677 0.0738 0.0623 0.0592 TC5 0.0104 0.0386 0.0369 0.0392 0.0395 0.0377 0.0373 0.0358 0.0368 0.0369 0.0285 Total 0.5382 0.5243 0.5328 0.5459 0.5251 0.4984 0.5261 0.5486 0.5330 0.5005Overall satisfaction score * 3.2001 3.1473 3.2184 3.3445 3.1168 3.2479 3.4316 3.3728 3.0946 3.0336

*The overall satisfaction score was evaluated over 5 points.


Amasya Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Bölge Planlama Anabilim Dalı, Amasya

Başvuru tarihi: 19 Ekim 2020 - Kabul tarihi: 25 Ocak 2021

İletişim: Erdem ERYAZICIOĞLU. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):116-128

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.82642

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma SürecininHaklar Bağlamında İncelenmesi

Evaluation of the Conservation Process in Historic Areasof Istanbul in the Context of Rights

Erdem ERYAZICIOĞLU

As a result of the increasing importance, human rights have started to be included in different fields of study such as sociology, economics and planning. During the development process of the cultural heritage concept, the issue of rights has started to be correlated with cultural heritage. This event has brought about an alteration in the theory and practice of cultural heritage. It has begun to be seen that sharing the common heritage of mankind is a human right and the idea that the conservation process should contribute to the realization of human rights. The tendency to ensure the conservation of cultural heritage and the realization of human rights simultaneously has also imposed alterations in the existing cultural heritage mentality. It has been formulated that a conservation process which protects and develops rights is the way of providing qualified and adequate conservation of cultural heritage. Hence, it can be said that a conservation system not based on rights is the main reason for insufficient conservation of cultural heritage. The subject of this research is to reveal the relationship between insufficiencies and negativities regarding cultural heritage and the state of human rights in the conservation process of Historic Areas of Istanbul. The aim is to demonstrate that the insufficiencies about the conservation are caused by the structure that restricts the heritage rights of stakeholders from exercising their rights. The present study is a case study research which is one of the qualitative methods. It is based on the examination of the relationship between the conservation process and rights, using indicators derived from the theoretical research. In this qualitative methodolo-gy, in-depth interviews were held with stakeholders. Seven main stakeholder groups have been identified in the conservation process in Historic Areas of Istanbul. The stakeholder groups are local people, central government, local government, international conservation organizations, professional organizations and associations, academicians and investors. Within the research scope, in-depth interviews were held with equal numbers of representatives from each of these stakeholder groups and their opinions were received. The data collected in these interviews were used in analyzing the conservation process in Historical Areas of Istanbul in the context of rights. The research explains the relationship between the dimensions of cultural heritage and the rights and analyses the conservation process in Historic Areas of Istanbul in the context of this relationship. The scope of the research has been formed on this axis. The research consists of two main parts. In the first part, the relationship between cultural heritage and human rights is explained, and the criteria that a rights-based conservation system should have, are determined. The second part of the research includes a field study. The criteria determined in the first part were used in the second part as indicators to ana-lyze the conservation process in Historic Areas of Istanbul. In the first part of the study, the criteria that a rights-based conservation system should have in physical, economic, social, cultural, political and legal dimensions of cultural heritage were determined as 30 indicators in total. When the conservation process in Historical Areas of Istanbul examined in the context of these indicators, it has been revealed that the existing conser-vation system is not compatible with the characteristics of a system in which rights are regarded, protected and developed. It has been observed that the conservation process in Historic Areas of Istanbul is discordant with a rights-based approach in all the dimensions of cultural heritage. Also, the problems and deficiencies often faced in the conservation process were identified. Additionally, it has been determined that the lack of a conservation and management system based on rights have simply constituted the primary reason for these deficiencies. As a result of the research, it has been revealed that the conservation process is insufficient in terms of realizing the rights of stakeholders, and these insufficiencie reduces the success of programmed conservation. Finally, it should be expressed that this negative result is related to stakeholder preferences.Keywords: Conservation; cultural heritage; Historic Areas of Istanbul; rights.

EXTENDEDABSTRACT



GirişKültürelmiras ve koruma anlayışı XX. yüzyıl ortaların-

dan itibarenkapsambakımındangiderek çeşitlenmiş,buçeşitlenmeilebirliktefarklıboyutlarkazanmasınısağlayanbirsüreçyaşamıştır.Bukapsamgenişlemesiveçeşitlenme,mirasın değer, özgünlük, işlev, kapsam, geçerlilik ölçeği,ekonomive toplum ile ilişki yönlerindenkültürelmirasınanlamınıveyapısınıköklübirşekildedeğiştirmiştir.Toplumiçinkültürelmirasanlayışınıngelişmesi,yerelinönemininartması,kentselvetoplumsalkimlikkonularınınönplanaçıkmasıbusürecinöndegelensonuçlarıdır.

Kültürelmirasanlayışınındeğişenyapısı içindetoplumvebireyinönplanaçıkmasıkültürelmirasüzerindehaksa-hipliğikonusunugündemegetirmiştir.Kültürelmirasüze-rindepaydaşlarolarakkimlerinhaksahibiolduğuvehangihaklara sahipoldukları tartışmakonularıhalinegelmiştir.İnsanhaklarıkonusudabununlabağlantılıolarakkültürelmiras ve koruma süreçleri ile ilişkilendirilmiştir. Kültürelmiras çalışmalarında insan haklarının yer bulmasının vehaklarıgözetenkorumauygulamasınınaynızamandakül-türelmirasınkorunmasındabaşarıdüzeyiniarttıracağıilerisürülmüştür.

Bu çalışmanın konusu, İstanbul’un Tarihi Alanları’ndauygulanankorumasürecindekültürelmirasileilgiliortayaçıkanyetersizlikveolumsuzluklarileinsanhaklarınınduru-muarasındakiilişkiyiortayakoymaktır.

Çalışma,insanhaklarınınhayatageçmesinivegelişme-sinisağlayanbirkorumayapısınınyüksekniteliklibirkoru-mauygulamasıyaratacağıönkabulünedayanmaktadır.Bukabuldenyolaçıkarakcevabıaranansoru,“Kültürelmirasüzerinde hak sahibi paydaşların talep ve beklentilerininadilbirşekildehayatageçmesinisağlayanvetümpaydaş-ların haklarını geliştirmeyi koruma sürecinin ayrılmaz birparçasıkabuledenbiryaklaşımınkültürelmirasıkorumadabaşarılısonuçvereceği”şeklindebelirlenmiştir.

Yukarıdaki temelaraştırmasorusu, “beklenti”şeklindesubjektif bir değişkeni içerdiği için objektif bir araştırmayapılmasına izinvermemektedir. İnsanhakları konusubunoktadaortayaçıkansorunuçözmeküzerekullanılmakta-dırvepaydaşlarınsubjektifniteliktekibeklentileriniobjek-tifdeğişkenleredönüştürecekaraçgöreviüstlenmektedir.Bunuda“korumasürecindepaydaşlarınhaklarınınhayatageçmesivegeliştirilmesini”paydaşbeklentilerinkarşılan-ması olarak tanımlayarak yapmaktadır. Hakların hayatageçmevegeliştirilmedurumununanaliziisekültürelmirasve insanhakları literatüründençıkartılangösterge setleriaracılığıileyapılmaktadır.

Çalışma kapsam olarak, İstanbul’un Tarihi Alanları’nda1985 yılı sonrası var olan koruma sisteminin haklar bağ-lamında değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Araştırma,kültürelmirasındeğişen anlamının sunulması vehak ko-nusunun bu değişen anlam içinde kendine nasıl yer bul-duğununaçıklanmasıilebaşlamaktadır.Haklarilekültürelmirasarasındaki ilişkinindetaylandırılmasıvekorumasü-recininhaklarbağlamındadeğerlendirilmesini sağlayacakgöstergelerintespitininardındançalışmaİstanbul’unTarihiAlanları’nda gerçekleştirilen alan çalışmasındaneldeedi-lenverileryardımıylakorumasürecininçözümlenmesivedeğerlendirilmesiilesonaermektedir.

Çalışmayöntemolaraknitelaraştırmayöntemitürlerin-den“durumçalışmasıaraştırması”niteliğindedir.Çalışma-da,örnekalandakültürelmirasvekorumasürecineçeşitlihaklarüzerindentarafolanpaydaşgruplarındaneşitsayı-dagörüşmeciileyarıyapılandırılmışgörüşmelergerçekleş-tirilmiştir. Bu görüşmeler, kuramsal araştırma sonucu or-tayakonangöstergelerüzerindendeğerlendirmeyapmayısağlayacakşekildeyapılandırılmıştır.Görüşmecilerdenaçıkuçlusorularyoluiletoplananverilerbirbirleriylevekültü-relmirasınfarklıboyutlarındakigöstergelerlekarşılaştırıla-rakdeğerlendirmeyapılmışvesonucaulaşılmıştır.

Kültürel miras anlayışının gelişim süreci içinde insan hakları konusu miras ile ilişkilendirilmeye başlamış, bu durum kültürel mirasın teori ve uygulamasında değişimleri beraberinde getirmiştir. Kültürel mirastan tüm insanlığın yararlanmasının bir insan hakkı olmasının yanı sıra koruma sürecinin insan haklarının hayata geçmesine katkı sağlaması gerektiği fikri benimsenmiş ve konu koruma hedeflerinin içine dahil edilmiştir. Hakları koruyan ve geliştiren bir koruma uygulamasının kültürel mirasın nitelikli ve yeterli şekilde korunabilmesini sağlayan yol olduğu düşüncesi oluşmuştur. Bu çalışmanın konusu, İstanbul’un Tarihi Alanları’nda uygulanan koruma sürecinde kültürel miras ile ilgili ortaya çıkan yetersizlik ve olumsuzluklar ile insan haklarının durumu arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Buradaki amaç, kültürel mirasın korunmasındaki yetersizliklerin kültürel miras üzerinde hak sahibi olan paydaşların, haklarını kullanmalarını sınırlayan yapı nedeniyle orta-ya çıktığını kanıtlamaktır. Çalışma kültürel mirasın sahip olduğu boyutlar ile haklar ilişkisini açıklamakta, bu ilişkiden hareketle İstanbul’un Tarihi Alanları’ndaki koruma sürecini incelemektedir. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması araştırması özelliğinde-dir ve teorik araştırmadan çıkarılan göstergeler yardımıyla koruma süreci ile haklar ilişkisinin incelenmesine dayanmaktadır. Araştırma sonucunda, İstanbul’un Tarihi Alanları’nda koruma sürecinin paydaşların sahip oldukları hakların hayata geçmesi açısından yetersiz ve sınırlayıcı olduğu görülmüştür. Var olan sınırlılığının kültürel mirasın korunmasındaki başarıyı azalttığı, bunun ise paydaş tercihlerinden kaynaklandığı sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar sözcükler: Haklar; İstanbul’un Tarihi Alanları; koruma; kültürel miras.

ÖZ

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Sürecinin Haklar Bağlamında İncelenmesi

Çalışma sonucunda İstanbul’un Tarihi Alanları’nda uy-gulanan koruma sürecinde özellikle ekonomik ve politikdeğişkenlerinkültürelmirasınsahipolduğutümboyutlarüzerindeetkiliolduğubelirlenmiştir.Buetkininisehaklarıkoruyanvegeliştirenbiruygulamanınsahipolmasıgere-kenkriterleriyatamamenortadankaldırdığıyadayetersizhalegeldiğigörülmüştür.Busonucunisetercihedilenbirdurumolduğuortaya çıkmıştır. Tespit edilen tablo nede-niyle,İstanbul’unTarihiAlanları’ndakorumasürecininkül-türelmirasüzerindehaksahibiolanpaydaşlarınhaklarınıönplanaalanbiryapıdaolmadığı,bunun isekorumauy-gulamasınınbaşarısız olmasının temel sebebiolduğugö-rülmektedir.

Kültürel Miras ve İnsan Hakları Temelli Koruma AnlayışıKültürel Mirasın Değişen AnlamıKültürelmiras,insanoğlununyarattığıkültürüngeçmiş-

tekiürünleriolanvegünümüzdesomut-somutolmayanyadataşınır-taşınmazşeklindekendiiçindeayrışankorunma-sıgereklideğerleritanımlamakiçinkullanılanbirkavram-dır. UNESCO kültürel mirası, “her bir kültüre, dolayısıylainsanlığın tamamına,geçmiştendevredilen sanatsal veyasemboliktümmaddiişaretlerintoplamı”olaraktanımlan-maktadır(UNESCO,1989).

Miraskelimesigünümüzdekiiçeriğiitibariilebirdençokanlamda kültürle ilişkilendirilerek kullanılır. Bu anlamlar-danilkikorunmakistenennesneleribelirtmekiçinbetimle-yiciolarak,birdiğeribunesneleriyönetmeveyararlanmasürecive felsefesianlamında,sonolarak isemirasalınandünyayıanladığımız,fizikselveentelektüelolarakbağlam-sallaştırdığımız ve dönüştürdüğümüz süreçler anlamındakullanılır(Fairclough,2009).

Kültürelmiras geçmişten gelen birmesaj ve geleceğegidenbiryololması itibari ilekapsamıgiderekçeşitlenenveönemiartanbirkonudur.2005yılındakabuledilenFaroSözleşmesi’nde “insanların, sürekli değişen değerlerinin,inançlarının, bilgi ve geleneklerinin bir yansıması ve ifa-desiolarak,mülkiyettenbağımsızbir şekildekendileri ileözdeşleştirdiklerigeçmiştenkalmışolanbirgrupkaynaktırvezamaniçerisinde insanlarveyerlerarasındakietkileşi-minsonucuolarakoluşmuşortamıntümyönlerini içerir”şeklindetanımlanankültürelmiras,günümüzdenesneye-rineinsanmerkezli,mirasıekonomininiçinealan,politikaoluşturulmasındauzmangruplaryerinekonuileilgilitümtaraflarısürecedahiledenbiranlayışıyansıtmaktadır(CE,2005;Fairclough,2009;DinçerveEnlil,2011).

Kültürel miras sahip olduğu farklı boyutlar ve bu bo-yutlardakiözelliklerindendolayıbireyvetoplumileyoğunilişki içindedir.Builişkidekültürelmiras ile ilgilihaklarvekimlerin hak sahibi olduğu sorusunun cevaplanması ön-celiklihalegelmektedir.Soruyaverilencevapulusüstüve

özellikleulusaldüzeylerdekorumaanlayışıveuygulaması-nıbelirleyentemelunsurdur.

KarimaBennoune’nin2016yılındabelirttiğigibikültü-relmiras, ifade özgürlüğü, düşünce ve vicdan özgürlüğüvemiras ile ilgili olarak turizm yoluyla geçimini sağlayanbirçokinsanınekonomikhaklarıdahilolmaküzerediğerin-sanhaklarıiçintemelbirkaynakniteliğindedir(Bennoune,2016).Ancakmirasınhakboyutu yalnızcabunlarla sınırlıdeğildir.JanetBlake,hangiinsanhaklarınınkorunmasınınaynı zamanda farklı toplulukların, grupların ve bireylerin“kendilerinin olan”mirasa ilişkin haklarının da korunma-sınahizmetedebileceğikonusundanetbiranlayışasahipolunmasının önemli olduğunu söylemiştir. Bunun nedeniolarakmirasadairhakların korunması için kültürelmirashukukundan çok insan haklarına güvenilmesinin zorunluhalegelebileceğinibelirtmiştir(Blake,2011).

Yirminciyüzyıldainsanhaklarıileilgilievrenseldüzeydekabuledilmişinsanhaklarıbelgelerikültürelhaklarbaşlığı-nıiçermektedir.AncakİnsanHaklarıEvrenselBeyannamesiya da Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Beyannamesigibiinsanhakları ileilgilitemelnormatifbelgelerinhiçbi-riözelolarakkültürelmirashakkınaatıftabulunmamıştır.Bunun sebebi “kültür” kavramının belirsizliğinin sonucuolarakortayaçıkmıştır(Logan,2014;Donders,2010).An-cakgeçensüreiçindekültürelmiraskültürelhaklarbaştaolmaküzereinsanhaklarıileilişkilendirilmeyebaşlamıştır.Bunoktadaortayaçıkananlayışkültürelmirasınkorunma-sınınkültürelhaklarınkorunmasınınbirparçasıolduğudur.

Kültürelmirasınkorunmasındainsanhaklarınınkonuyadahilolmasınınbirsebebidekültürelmirasınhiçbirinsanhakkının zararına olacak şekilde korunamayacağı anlayı-şıdır.Builkbakıştakültürelmirasınaleyhinegibigörünsedeaslındamirasındahaniteliklişekildekorunmasınısağ-lamaktadır.Buanlayıştakültürelmirasasaygıbelliilkeleredayanmaktadır.Bunlar,kültürelmirasıninsanigelişmeiçinsunduğu tüm kaynakları değerlendirmek, sürdürülebilirkullanımısağlamayayönelikşekildekorumak,mirasınko-runmasıiçinalınankararlarınstatikolmamasıvemümkünolduğukadarçokinsaniçinbukaynağınsahipolduğupo-tansiyeliortayaçıkaracakşekildegeliştirilmesidir (Meyer-Bisch,2009).

Kültürelmirasın insanhaklarıbağlamındaelealınmasımirasıntamveetkinkorunmasındakiyetersizliklerveso-runlarakarşıbirçözümarayışıolarakortayaçıkmıştır.Kül-türelmirasınkorunmasındainsanhaklarıtemelineoturanbir yaklaşımgenişekonomik,politikve sosyalbağlamlarıiçerenbiruygulamasetigerektirmektedir(Logan,2011).

Kültürelmirasınkorunmasıvesürekliliğininsağlanmasıile ilgili sorunlar aynı zamanda çeşitli haklar bağlamındamirasüzerindehaksahibigruplarıolumsuzetkilemektedir.

Koruma sürecinde, mirasın tüm boyutlarında haklarınkorunmasınıntemelamaçolduğubiryapınınkurulmasıeş


zamanlıolarakkültürelmirasındahaetkinkorunmasınıvehakların hayata geçmesine uygun ortamı hazırlayacaktır.Böylebirkorumaanlayışınıniseyüksekniteliklibirkorumauygulamasıortayaçıkartmasıbeklenensonuçtur.Öyleysebunoktadakültürelmirasınkorunmasındahaklarınduru-munudeğerlendirmemizisağlayacakvekültürelmiras ileinsanhaklarıarasındakiilişkiyisomutlaştıracakkalitatifbirgöstergesetioluşturulmasızorunluhalegelmektedir.

Koruma Sürecinde Hakların Analiziİnsanhaklarınıkorumayıvegeliştirmeyihedefleyenbir

kültürelmirasanlayışındahaklarınneölçüdehayatageçti-ğivegeliştirildiğininbelirlenebilmesiiçinortayakonulacakkriterlerkültürelmirasınsahipolduğuboyutlareksenindeoluşturulmalıdır.Bunugerektirentemelsebepkültürelmi-rasınherbirboyuttafarklıkonularileilişkilivefarklısorun-larlakarşıkarşıyaolmasıdır.

Kültürelmiras anlayışı, somutmirasın korunmasındanyaratımına, mirasın öz değerinden toplumların mirasaatfettikleri değerlere, farklı insan topluluklarını istikraraulaştırmak için kullanılabilme etkisine kadar çok boyutlubir yapıyaulaşmıştır (Holtorf, 2012).Bunoktadakorumayaklaşımıdadeğerleredayalıhalegelmişvebirincilamacıyerin anlamı ve önemini korumak olmuştur. Burada kas-tedilen “değer” isemiras alanı ilemeşru bağlantısı olanpaydaşlarınalanaatfettiğiolumluözelliklerveniteliklerdir(Poulios, 2010). Bu ve benzeri nedenlerle toplumun kül-türelmirasileilişkisiönplanaçıktığındankültürelmirasınkorunmasındadahaksahibipaydaşlarınsürecianlamalarıvekatkıdabulunmalarıgeçmişegöreçokdahaönemlihalegelmiştir. Kültürelmirasın her bir boyutunda paydaşlarınhaklarınıkoruyanvegeliştirenbiryaklaşımındahabaşarılıolmasıbeklenensonuçtur.Kültürelmirasüzerindehaksa-hibiolanpaydaşlarınhaklarınınanalizidekültürelmirasıntümboyutlarıbağlamındayapılmalıdır.

Fiziksel BoyutKültürel miras sahip olduğu fizik mekâna etki etme

özelliğivekendisiniçevreleyenfizikmekânınkültürelmi-rası etkilemeözelliği ilefiziksel boyutuolanbir konudur.Bu boyut aynı zamanda kültürel mirasın ilk algılanan vetarih içinde de ilk gündeme gelen özelliği ve korumanınyöneldiğiilkboyutolmuştur.Kültürelmiras,yapılıçevreyide içeren günlük fiziksel çevreye katkıda bulunmakta buözelliğiiledahilolduğuçevreninçevrekalitesinivekentselyaşamkalitesinietkilemektedir (Greffe,2009).Köhneme-ninengellenmesivegünlükkentselişleyişiçindekullanılanyaniyaşayanbirkorumaalanınınyaratılmasıdaçevreveyaşamkalitesiileilişkiiçindedir.Ayrıcakültürelmirasfizikmekândaki varlığı ile insan eliyle üretilmiş kimlik ögeleriiçindeenönemlirolüüstlenmektevebuözelliğiilekimlikveyerduygusuinşasınakatkısağlamaktadır(Lynch,2011).Bunedenlekendidışındaki yapılı çevre ileuyumunu içe-recekşekildeçevrevekentselyaşamkalitelerinietkileme

özelliğine,ayrıcakimlikinşaetmevekentselpeyzajışekil-lendirme,yerduygusuyaratmavegüçlendirmeözellikleri-nesahiptir;buözelliklerimirasınfizikselboyutunuoluştu-rur (Greffe,2009; Fairclough,2009;Rossi, 2006). Fizikselboyutundiğeryönümirasıniçindebulunduğufizikselçev-redengeleceketkilerdir.Buradaisekentselnüfusveyapı-laşmabaskısınınengellenmesi,kentselulaşımkararlarınınniteliğigibietkenlergündemegelmektedir.

Yukarıdabelirtilenkonulardaniteliklibirkorumauygu-lamasının sağlanması aynı zamandahakların hayata geç-mesineuygunortamhazırlanmasınıifadeetmektedir.Do-layısıylakorunanalanlardaçevrekalitesininyükseltilmesi,korumakararlarınınkentselhizmetlereerişimiengelleme-mesi,özgünçevreyitaklitetmeyenyeniyapılaşmavetasa-rımrehberlerininvarlığı, korumakararlarınınköhnemeyeneden olmaması, kentsel nüfus ve yapılaşma baskısınınengellenmesi iletarihialanlardakentsel işlevdeğişimininengellenmesibirkorumasistemininfizikselboyuttahaklarıkorumayayöneliksahipolmasıgerekenözelliklerdir.

Ekonomik BoyutKültürel mirasın değerinin ve öneminin miras nesne-

sinin kendinden toplum ile olan ilişkisine doğru kayması“kültürelmirasın toplumahizmetetmesi gerektiği” anla-yışınındoğmasınanedenolmuştur(Fojut,2009).Budeği-şim,kültürelmirasıntoplumsalgelişmeiçinkullanılacakbirkaynakvetoplumunonayüklediğianlamlarsebebiylede-ğerkazananbirolguolaraktanımlanmasıiledesteklenmişvekültürelmiraskonusundaekonomik,toplumsalvesiya-salparametreleröncekidönemleregöredahaetkili halegelmiştir.Neoliberalekonomipolitikalarınınhâkimolduğupost-Fordistkapitalisttoplumdakültürelmirasyatırımko-nusuolarakgörülmeyeveaynıandabirdenfazlakezsatıla-bilenbiremtiaveçağdaştüketimiçinmetalaştırılmışham-maddelerolaraktanımlanmayabaşlamıştır(Kalman,2014;Ashworth,1991).Günümüzdekültürelmirasınekonomikanlamdabirkaynakolduğuikiyollakanıtlanmaktadır.Bun-ların ilki toplumların sürdürülebilir kalkınmasına katkıdabulunacağıaraçlarıntanımlanması,diğeriisemirasıkendibaşınabirsektörolarakelealmakveistihdamsayısı,firmasayısı,ticarethacmigibifarklıparametreleryoluileürettiğiekonomikdeğeriortayakoymaktır(Greffe,2009).Ekonomiboyutundahaklarıetkileyenönemlikonulardanbiriyerelhalk ile alanın “yabancı tüketicileri” arasındaki uyumsuz-lukturvebukonudahaklarıesasalanbirsistemyerelhal-kın haklarına öncelik vermektedir. Uyumsuzluk örtük birşekildeortayaçıkmaktadır; sebebi isehemyerelhemdeyabancıtüketicilertarafındanbirdençokdefayorumlananvepazarlananürünleri içermesivebununüzerindenbek-lentiveçıkarçatışmasıoluşmasıdır(Graham,2002).

Kültürelmirasınekonomikboyutundakorumasistemi-ninhaklartemelliolmasıiçinsağlamasıgerekenkriterlerinortaya konması ekonomik göstergeleri oluşturmaktadır.



Kültürel miras alanlarında özgünlük ve bütünlüğe zararvermeyecek kullanım oranlarının sağlanması, ticarileşmevemetalaşmanın engellenmesi, koruma sisteminin refahseviyesinekatkısağlaması,istihdamyaratabilmesi,yenile-mesüreçlerininözgünlükvebütünlüğünortadankalkması,yerinden edilme vemülksüzleştirmeye neden olmaması,turizmamaçlıkullanımınyerelkimliğiaşındırmasınaengelolacakmekanizmalarınvarlığıözelliklerimirasınözgünlükvebütünlüğüilekorumasürecindepaydaşlarınhaklarınınkorunmasınıeşzamanlıolarakhayatageçirecektir.

Toplumsal BoyutMirasınkorunmasınınkendibaşınabiramaçdeğil,birey-

lerinrefahınıvetoplumundahagenişbeklentileriniileriyetaşımaamacınasahipolmasınınifadeedilmesikültürelmi-ras ve koruma anlayışındaki değişimin enönemli göster-gesidir(Therond,2009).Mirasgünümüzdebir“toplumsalsüreç”ve“toplumsaleylem”olaraktanımlanmaktadır.Butanımlamanındayanağıise“anlamıveönemibiröncekiku-şak tarafındanbelirlenmişkültürelmirasın,herbirkuşaktarafındandevralınması,yenidenkeşfedilmesiveyenidenüretilmesi;dolayısıylaherbirkuşağınmirasakendindenbirşeykatarakyenidenyorumlamasıvedeğiştirmesi”şeklindeözetlenmiştir(Byrne,2008).Kültürelmirasgiderektoplu-munyararlanacağı,ekonomikvetoplumsalgelişmeyekatkısağlayacakbiraraçhalinegelmektedir(Fairclough,2011).İnsanlarıncinsiyet,toplumsalstatü,gelirvediğernitelikle-rinedeniylekültürelmirasaerişim,ondanyararlanmavehakkındakararvermekonularındaayrımcılığauğramama-larımirasın toplumsal gelişme için kullanılmasının temelkoşuludur.Buaynızamanda,mirasınkorunmasındabelir-li söylemveuygulamalarınayrıcalıklıolmamasıanlamınagelmektevehaklarıgözetenbirkorumasüreci içintemelkoşuluoluşturmaktadır(Baird,2014).

Anlatılanözelliklerindendolayı toplumsalboyuttahak-larodaklıbirkorumasisteminin,farklıtoplumsalgruplarınkatkısınaaçıklık,toplumsaldeğişimeduyarlılık,toplumsalgelişmeyekatkısağlama,tarihbilincinivemirasduyarlılığı-nıarttırma,bireyvefarklıtoplumsalgruplararasıişbirliği-nekatkısağlamagibiözelliklerisağlamasıgerekmektedir.

Kültürel BoyutBirleşmişMilletler,21Mart2011tarihliraporundakül-

türelmirasın, bireylerin ve toplulukların, açık veya örtükşekilde gelecek nesillere aktarmak istedikleri kültürel ta-nımlama ve gelişim süreçlerini sağlayan kaynaklarolarakanlaşılmasını ifade etmiştir (UN, 2011). Bireyler ve top-lumsal gruplar açısındanmiras, kültürel boyutta kültürelyaşama dahil olmanın yanı sıra kültürel kimliği yaşama,devamettirmeve ifadeetmearacıdır.Aynızamandakül-türel ortam ile bütünleşmeyi, bireylerin kültürel yöndengelişmelerini,belirlibirkültürelmirasadayalıolarakgeli-şen kültürel toplulukların oluşturulmasını sağlamaktadır(Meyer-Bisch,2009).Bunlaraynı zamandakorumauygu-

lamasınınkültürelboyuttasağlamasıgerekenkoşullarıdaoluşturmaktadır.Bunedenle,kültürelboyuttahaklarıesasalanbirkorumauygulamasının,farklıkültürelkaynaklarınkatkısına açık olma ve halkı kültürel yaşama dahil etme,kültürel kimliklerin devamına katkı sağlama ve kültürelçeşitlilikkonularındaolumlukatkıyapacaknitelikteolmasıgerekmektedir.

Politik BoyutKültürelmirassahipolduğu iki temelözelliknedeniyle

politikboyutasahiptir.Bunlardanbiritoplumsalgerçekliğimeşrulaştırmaaracıolması,diğeri isetoplumsalmülkiyetkonusuolmasıdır.Günümüzdekültürelmirasalanlarıpoli-tikbirkaynakolaraktanımlanmayabaşlamıştır.Bugörüşegöre,‘”miraslaştırma”yoluileherhangibirgrubunüyeleriarasındadayanışmayıböylecebelirlibirsosyopolitikdüze-nin ve ideolojik çerçevenin meşrulaştırılması ve sağlam-laştırılmasıamaçlanmaktadır(PoriaeveAshworth,2009).Kültürelmirasaynı zamandakültürve iktidarınalanlarınıtanımlamayayardımcıolmaktadırvesosyopolitikbir işle-vesahiptir(Grahamveark.,2005;AuweraveSchramme,2011).

“ResmiMirasSöylemi”yoluilemirasınbelirlibirşekildeanlaşılmasınaveayrımcılıkyapmayaeğilimlibiryapıorta-yaçıkartılmaktadır.Buyapıaynızamandakültürelmirasınalternatif tanımlamalar ve anlamları devre dışı bırakan,“bazı” nesne ve değerleri diğerlerinin aleyhine seçen vekültürelmirasınmülkiyetiniseçilitopluluklarhakimiyetinesokanbirözellikgöstermektedir(Smith,2006;MydlandveGrahn,2012).Bunedenledepolitikanlamdabiraraçvepaylaşımkonusuözelliğigöstermektedir.

Politikboyutiçerdiğikonularvebukonularındiğeralan-larışekillendirmeözelliğiilekültürelmirassistemivekoru-masürecindebirincilbelirleyiciboyutniteliğindedir.Diğerboyutlardakitümözelliklerinhayatageçebilmesiiçinkültü-relmirassistemivekorumasürecininpolitikayrımlaradü-şükvurgudüzeyivefarklıpolitikgörüşleresaygı,paydaşlararasıgüçdengesizliklerindenkaynaklanansorunlarıçözmekapasitesininyeterliliği,dışlanmaveayrımcılığıengelleyensöylem,mirasınfarklıpolitikkimliklertarafındankullanımvekatkısınaaçıklıközelliklerinesahipolmasıgerekmekte-dir.Bukriterlerekaynaklıkeden isekültürelmirasın tüminsanların bireysel katkılarının çeşitliliğine dayanması vetüminsanlarınkatkılarıileoluşanbubütündeherbireyinkendimirashakkındanyararlanmahakkıbulunmasıdır(Jo-kilehto,2012).

Yasal-Yönetsel BoyutKültürelmiras,ulusüstüveulusaldüzeylerdesözleşme,

deklarasyon,kanun,tüzükveyönetmeliklerekonuolmak-tadır. Kültürelmiras açısındanuluslararası düzeydebelir-lenmişilkevestratejilerinyereldeuygulanabilmesibaşlıcakonulardanbiridir.Bunaolanaksağlayacakşekildekiyerelyasalveyönetselyapılarınetkinlikvebaşarıdüzeylerinin


daha yüksek olduğu görülmektedir. Kültürel mirası geç-mişten kalan korunması gerekli bir değer olarak dar an-lamdaelealanbiryasalveyönetselyapıdevletodaklıvesavunmacıkorumapolitikalarıgeliştirirken, toplumunge-lişmesineyönelikdeğerolarakgörenanlayış korumapo-litikalarındatoplumodaklıvedeğişimiyönlendiriciözellikgöstermektedir.

Birkorumasistemininyasalveyönetselanlamdaşeffaf-lık, yüksek düzeyde katılımı sağlama, farklı düzeylerdekiilkeler arası uyumu sağlama, yatay örgütlenmeye açıklık,değişimiyönlendirmekapasitesiözelliklerinesahipolmasıkoruma sisteminin başta eşitlik ilkesi ve katılımhakkı ol-maküzere,kültürelmirashakkınınvehaberalmahakları-nınhayatageçmesisonucunuvermektedir.

İnsan haklarının kültürel mirasın farklı boyutlarındakendinenasıl yer bulduğununözetlendiği bubölümaynızamanda kültürel miras üzerinde hak sahibi paydaşlarınkültürelmirastanvekorumasürecinden subjektifnitelik-tekibeklentilerininbilimselbiraraştırmadaölçülebilir,ob-jektif bilimsel bir temele dayandırılmasını sağlamaktadır.Çalışmanın ikincibölümübuobjektif temeldenhareketleİstanbul’un Tarihi Alanları’nda koruma sürecinin haklarbağlamındaincelenmesiaşamasınıoluşturmaktadır.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Sürecinin Haklar Bağlamında İncelenmesi-Nitel Araştırma Bulguları1985 yılında Dünya Miras Listesine alınmış olan

“İstanbul’un Tarihi Alanları”, İstanbul Tarihi Yarımada’da

bulunantoplam765.5hektarlıkdörtayrıalanıkapsamak-tadır (UNESCO, 2017). Tarihi Yarımada’nın koruma süre-cinde İstanbul’unTarihiAlanları’nındünyamiras listesinealınmasıkorumasüreciaçısındanönemlibirdönümnok-tasıniteliğindedir.ButarihtenitibarenTarihiYarımada’nınplanlamavekorumasüreci,UNESCODünyaMirasKomitesitarafındanizlenmeyebaşlamıştır.Bunedenleyapılanaraş-tırmada1985yılısonrasısürecianalizetmeyivedeğerlen-dirmeyihedefalmaktadır.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda koruma süreci incele-mesi,nitelaraştırmaniteliğindedirvekorumasürecininpaydaşlarıileyarıyapılandırılmışgörüşmeleraracılığıilegerçekleştirilmiştir.Bugörüşmelerde çalışmanınkuram-salbölümündesağlanmasıgerekenkriterlerolaraktespitedilen ilkeler koruma sürecinin niteliğinin inceleneceğigöstergeler olarak kullanılmıştır. Görüşmeler merkeziyönetim, yerel yönetim, yerel halk temsilcileri, uzman/akademisyengrubu, yatırımcı kurumlar,uluslararası ko-rumakurumlarınınTürkiyetemsilcileri,meslekkuruluşla-rıolmaküzereyedipaydaşgrubuilegerçekleştirilmiştir.Herbirpaydaşgrubundaneşitsayıdakatılımcıileyapılanbu görüşmelerde İstanbul’un Tarihi Alanları’nda koru-masürecininhaklarıkoruyanbirnitelikteolupolmadığı bugöstergelerbağlamındatestedilerekkültürelmirasınaltı farklı boyutunda sonuca ulaşılmıştır. Bu aşamanın ardından mevcut kültürel miras ve koruma sisteminin yapısı ve araştırma alanı özeline dönük genel sonuca ulaşılmışvebusonuçüzerindendeğerlendirmeyapılmış-tır(Şekil1).

Şekil 1: Kuramsal Çerçeve ve Araştırma Süreci

Kaynak: Şekil ‘İstanbul’un Tarihi Alanlarında Koruma Sürecinin Haklar Bağlamında İncelenmesi’ isimli çalışma kapsamında hazırlanmıştır.

KURAMSAL ARAŞTIRMA ALAN ÇALIŞMASI SENTEZ

KÜLTÜREL MİRAS-HAKLAR İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

ANALİZDE KULLANILACAK GÖSTERGELERİN OLUŞTURULMASI

PAYDAŞLARIN TESPİTİ

PAYDAŞLARLA GÖRÜŞMELER YAPILMASI

VERİLER KULLANILARAK KORUMA SÜRECİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Şekil 1. Kurumsal çerçeve ve araştırma süreci (Şekil “İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Süreci-nin Haklar Bağlamında İncelenmesi” isimli çalışma kapsamında hazırlanmıştır.



İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel Mirasın Fiziksel Boyutunda Haklar Konusuna Yönelik BulgularBubölümdekültürelmirasınfizikselboyutuileilgilibi-

rincibölümdetespitedilenkriterler/göstergelerüzerindenkültürelmirasınvepaydaşhaklarınındurumuüzerineince-lemeyapılacaktır.Fizikselboyuttadeğerlendirmeiçinkul-lanılan kriterler, tarihi dokulardafiziksel çevre kalitesi vekentselhizmetkalitesininyükseltilmesi,özgüntarihiçevre-yitaklitetmeyenyeniyapılaşma,tasarımilkelerivetasarımrehberlerininvarlığı,“köhnemeninengellenmesi,nüfusveyapılaşmabaskısınınengellenmesi,tarihikonutalanların-daişlevdeğişimininengellenmesi”şeklindedir.

Yapılan görüşmelerde, “tarihi dokularda fiziksel çevrekalitesivekentselhizmetkalitesininyükseltilmesi”ileilgilipaydaşlararasındabirgörüşbirliğibulunmamaktadır.An-cakyerelhalktangörüşülenkişilerkorumasürecininkent-selçevrekalitesiüzerindeolumsuzetkiettiğinibelirtmektevediğersorularlabirliktebununnedeniniaçıklamaktadır.Tüm katılımcılardan elde edilen ortak görüş İstanbul’unTarihiAlanları’ndayaşanankorumasürecininfizikselçevrekalitesineolumlukatkısağlamadığıyönündeolmuştur.Bunoktada koruma uygulamasının kentsel çevre kalitesi ileilişkisindekieksikliğedikkatçekilmektevebununyansıma-larının SüleymaniyeMahallesi gibi örneklerde görüldüğübelirtilmektedir. Yasal ve kurumsal yapıdaki yetersizliklergerekçeolaraksunulmaktadır.

“Kentselhizmetlerinkalitesi” ilekorumasüreciarasın-dakiilişkiirdelendiğinde,paydaşyorumlarındakorumauy-gulamasınınkentselhizmetkalitesiüzerindeolumsuzetki-siolmadığıancaközelolarakkentselhizmetkalitesigibibirhedefiolmadığındanarttırmadadabaşarısızolduğubelir-tilmektedir.AyrıcaTarihiYarımada’da lokalolarakkentselçevrekalitesindevehizmetkalitesindeartışyaşanıyorisebunun koruma uygulamasından kaynaklanmadığı ortayaçıkmıştır.

“Özgüntarihiçevreyitaklitetmeyenyeniyapılaşma”ileilgili yenileme uygulamalarının özgün çevreyi taklit edenyapılaşma yarattığı görüşü hakimdir. Yeni yapılaşma açı-sından “uyum” konusunun uygulayıcılar tarafından çokdaranlamdayorumlandığı veyapılaşmanın tarihi çevreyitaklit edennitelikte olduğubelirtilmiştir. Ayrıca restoras-yonuygulamalarınınözelliklesivilmimaridokudayapılarınözgünlüğünü ortadan kaldırdığı vurgulanmıştır. Gerekçeolarakekonomikbeklentiler,yönetmeliklerdekibelirsizlik-lervekurumlarıntutumlarıgösterilmektedir.

“Tasarımilkelerivetasarımrehberlerininvarlığı”bakımın-dankorumasürecininbaşarısızolduğugörülmektedir.Tamtersinekorumakararlarıveuygulamasındakieksiklernedeniile“tarihigörünümlüyeniyapılaşma”üretildiği,bunedenleözgünlükvebütünlüğezararverildiğikanısıhakimdir.

“Köhnemenin engellenmesi” göstergesi açısından ikisidışındatümkatılımcılarköhnemeninengellenemediğinibe-

lirtmişlerdir.Yerelhalktemsilcileri,uzmangruptanveyerelyönetimdengörüşülenkişilerbununnedeninikatı,gecikenveuygulanamazniteliktekikorumakararlarınabağlamakta-dır.Tarihialanlardaköhnemeyaşanmasının,yapıniteliğivekonut konforunundüşüşününyerelhalkaçısındandoğru-danbarınmahakkı,çevrehakkı,gelişmehakkıgibihaklarınihlaline neden olduğu görülmektedir. Köhneyen yapılarınyokolmayadahatalırestorasyonileözgünlüklerinikaybet-mesonucunuyaşadığıbelirtilmiş;köhnemeninisekurum-salyapıdakiyavaşlıktanvealınankorumakararlarınınuygu-lamaşeklindenkaynaklandığıişaretedilmiştir.

Nüfus,yapılaşma,ulaşımgibikültürelmirasalanlarınınparçasıolduğumetropolitenkentdinamikleri ileuyumunsağlanmasıyönündenbakıldığındaulaşımkararlarınınTa-rihiYarımadaüzerindebüyükriskoluşturduğugörülmek-tedir. Ancak bu gösterge yalnızca koruma uygulaması iledeğilmetropolitenalanbütünününplanlaması iledeilgi-lidir.Bugöstergebağlamındayapılan tümgörüşmelerveincelemelersonucunda,TarihiYarımada’nınkorunmasınınİstanbul’un gelişmedinamikleri ile uyumunun sağlanma-sındaTarihiYarımada’nınaleyhinebir“zararverenuyum”olduğu sonucuortaya çıkmaktadır. Kentsel rantbaştaol-mak üzere ekonomik beklentilerin şekillendirdiği kentseldinamiklerin alan üzerindeki etkisinin koruma sistemi yadauygulamasıileengellenemediğivebununyapısalbirso-runolduğuortakgörüşolaraktespitedilmiştir.

“Tarihikonutalanlarındaişlevdeğişimininengellenme-si”ileilgiliişlevdeğişimininvarolduğuvesorunolarakta-nımlandığıgörülmüştür.Ayrıcahayatageçenyenilemeuy-gulamalarınınbugöstergeninaleyhineolaraktarihikonutalanlarındakalıcıişlevdeğişikliklerinenedenolduğuyerelhalkveuzmangrubutarafındandilegetirilmiştir.

Farklıpaydaşlarınfizikselboyutileilgilibelirttiğigörüş-leriözetlenirse,sonuçlarfizikselboyutgöstergelerininsağ-lanamadığı üzerinde odaklanmaktadır. Bu noktada yerelhalk,meslekkuruluşları veuzmanlararasındaönemlibirbenzerlikolduğugörülmektedir.Bupaydaşgruplarınınko-rumasürecinebakışaçılarıvealanlabağlarıfarklıolsadasürecinfizikselboyuttakiyetersizliğindenbenzerderecedeşikâyetçilerdir.Ayrıcabudurumunsebebiolarakdoğrudanyadadolaylışekildeulusalkorumamevzuatındakiyetersiz-likgösterilmiştir.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel MirasınEkonomik Boyutunda Haklar Konusuna Yönelik Bulgular“Kültürelmirasınmetalaşmasınınengellenmesi,özgün-

lükvebütünlüğe zararvermeyenkullanımoranı”ekono-mikboyutta sorgulanan ilk göstergedir.Görüşmeyapılankişiler kullanım oranını daha çok, turizm bağlamında veanıteserleregelecekziyaretçisayısıkonusubağlamındaelealmışlardır.Tarihiyapılarınaşırıkullanımı,turizmkaynaklıolumsuzetkilerilearaçveyayatrafiğikonularınınkullanımoranıaçısındankültürelmirasazararverecekdüzeydeol-


duğufarklıpaydaşlartarafındanbelirtilmiştir.Bunoktadapaydaşların yorumları, turizm sektörününmiras aleyhineolacak şekilde ön plana alınması, koruma planlaması vekültürel miras yönetimindeki eksikliklerden kaynaklananbirsorunolduğunoktasındadır.

“Koruma sürecinin yerel halkın refah seviyesine katkısağlaması”ve“istihdamyaratma”göstergesiileilgilisoru-lardapaydaşgruplarındangelencevaplarbirbirlerinegörefarklılık göstermektedir. Ancak koruma uygulamasındanekonomikcanlılıkverefahseviyesineolumlukatkıyapmaveistihdamyaratmakonusundabirbeklentiolduğugörül-mektedir.Kültürturizminedeniylekatkıolduğukonusundagörüşbirliğivarken,turizmvediğerkültüreletkinlikleryoluile kültürel miras üzerinden sağlanan bireysel ekonomikgelişmenin topluma dönmesi ve yaygınlaştırılmasını sağ-layacak bir sistemin olmadığı vurgulanmaktadır. Kültürelmirasınvarlığıekonomikgelişmeyekatkıyapmaktaancakbukatkıtoplumgenelineyaygınlaştırılamamaktadır.Bununsebebiolarak,düzenleyicimekanizmalarınyetersizliği,alanyönetimianlayışınageçilememişolmasıveyasaldüzenle-melerindurağan yapısı belirtilmiştir.Bunun yanı sıra ala-nıntarihiniteliğininhemgayrimenkuldeğerleriniarttırdığıhemdeartışbeklentisiyarattığıgörülmektedir.Korumaveyenilemesüreci ileoluşacakrantyükselmesiningenelbirbeklentiyedönüştüğü,bubeklentinin satılmayabaşladığıtespit edilmiştir. Bu durumözellikle paydaş gruplarındanyerelhalktakültürelmirasdeğerlerivekorumayaolumlubakışınbaşlıcaetkenlerindenbiridir.

“Yenileme uygulamalarının özgünlük ve bütünlüğe za-rar vermemesi” sorgulananbir başka göstergedir. Bu ko-nudaikitemelgörüşortayaçıkmıştır.Birincigörüşuzmanveakademisyenlerindile getirdiği, yenilemeuygulamala-rınınmekânınhafızasını silenbir nitelikte olduğu ve yerifarklıbirkimliğebüründürmeamaçlıolduğutespitidir.Buşekildekiyenilemeuygulamalarınındaözgünlükvebütün-lüğübozmak sureti ile insanlığın ortakmirasından yarar-lanmahakkınıihlalettiğiaçıktır.Buradakisorunmevcududüzeltmekyerineonutamamendeğiştirmeyedayananbiranlayışınhâkimolması vebununpolitikbir terciholarakuygulanmasıdır.İkincigörüşiseyenilemeuygulamalarınınuygulandıkları alanda yerel halka beklenen katkıyı sağla-madığıdır.Yerelhalktarafındanifadeedilendurumyenile-meuygulamalarıyoluilezenginlikyaratılsabilebununpay-laşımınınyatırımcıkurumlarilesınırlıkaldığışeklindedir.

“Yerindenedilmevemülksüzleşmegibisüreçlerekarşıyerelhalkıkoruyandüzenlemelerinvarlığı”yönündenge-çerliolankültürelmirassistemininyetersizolduğu,bununsebepleriolarakdayerelhalkveuzmangruptankatılımcı-larTarihiYarımada’dakinüfusununsüreklideğişim içindeolması, yenileme projelerine ve soylulaşma süreçlerinekarşıdüzenlememekanizmalarınıneksikliği,katılımmeka-nizmalarınıneksikliğigibinedenlergösterilmiştir.

Ekonomik boyuttaki “turizm faaliyetlerinin yerel kimli-ğezararvermeyeceknitelikteolması”konusu ile ilgiliso-rulan sorulara karşılık elde edilen veriler tarafların farklıgörüşlerdeolduğunugöstermektedir.AncakhemkorumaplanlarınıniçeriğihemdeTarihiYarımada’dakikorumauy-gulamasıileilgiligörüşmelersonucueldeedilenbilgilerbuaçıdankorumasistemiveuygulamasınınpaydaşlartarafın-danbaşarısızolarakyorumlandığınıgöstermektedir.

İstanbul’unTarihiAlanları’ndakikorumasüreciekono-mikboyutgöstergeleriüzerindendeğerlendirildiğinde,ilkolarakmirasın kullanımoranının yüksek olduğu, bu ne-denleözgünlükvebütünlüğezararverildiğivetümpay-daşlarınbununbilincindeolduğuortayaçıkmıştır.Korumasisteminin bu yüksek tüketimi dengeleme kapasitesininmevzuat nedeniyle sınırlı olduğu, var olan kapasiteninisekültürelmirasyönetimindekiplanlamayetersizliğigibieksikliklernedeniyletamolarakkullanılmadığıgörülmek-tedir. Kültürel mirasın yerel ekonomiye ve yerel halkınrefah seviyesine katkısı açısından alandaki varlığı nede-niyle katkı sağladığı ancak koruma uygulamasının bunubaşaramadığıgörüşühâkimdir.Ayrıcayerelhalkın tarihidokununkorunmasını istediğiaynızamandakorumauy-gulamasındanekonomik getiri beklentisindeolduğu gö-rülmüştür. Tüm bu tablo sonucunda ekonomik boyuttakorumasürecindekarşılaşılansorunlarınmülkiyethakkı,barınma hakkı, insanlığın ortak mirasından yararlanmahakkıgibihaklarüzerindedoğrudanolumsuzetkisioldu-ğusöylenebilir.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel MirasınToplumsal Boyutunda Haklar Konusuna Yönelik BulgularPaydaşlarınhaklarınıkoruyanbirkorumasürecinintop-

lumsal boyutta sahip olması gereken ilk özellik “mirasıntüm toplumsal grupların erişimi ve katkısına açık olma”kriteridir.Yapılangörüşmelerde,korumasürecininbu türbirkatkıyabüyükorandakapalıolduğuifadeedilmiştir.Bu-nunsebebiolarakikiönemlinedenortayaçıkmıştır.Birincineden,mevzuatınböylebirkatkıyıöngörenyapıdaolma-ması, ikincisi yönetiminanlayışolarakbukatkıyaaçıkol-mamasıdır.ToplumsalgruplarınerişimvekatkısınaaçıklıkanlamındaTarihiYarımada’nınkendiiçindefarklılıkolduğu,eskiEminönübölgesindeciddibiresnaförgütlenmesininbulunduğuvebuörgütlenmeleryoluilekatkısağlanabildi-ğiortayaçıkmıştır.AncakTarihiYarımada’nındiğerbölüm-leriiçinaynıdurumsözkonusudeğildir.

“Toplumsal değişim ve taleplere duyarlılık” açısındankorumasürecikatılımmekanizmalarınınsınırlıolması,aynızamandakorumasistemininesnekolmayanyapıdaolmasısebebiyletoplumsaltaleplereduyarlılıkvetoplumsaldeği-şimlereaçıkolmadüzeyidüşükolaraktanımlanmıştır.Bukonudatümpaydaşlararasındagörüşbirliğiolduğuveuy-gulamadagörülenbueksikliklerin açık şekildebelirtildiğitespitedilmiştir.



“Toplumsalgelişmeyekatkı”göstergesiaçısındanincele-diğimizdekültürelmirasınvarlığı iletoplumsalgelişmeye,tarihi çevre ve kültürünönemi konusundabilinçlenmeyekatkısağladığıancakkültürelmirassistemininbukonudaetkisizolduğugörülmektedir.Korumauygulamasınıntop-lumsalgelişmeyekatkısının,paydaşgruplarındanbiriolanuzman grubu üyelerinin belirttiği şekli ile ancak kültürelmiras ve planlama konularının profesyonelleri açısındanvarolduğugörülmektedir.Bukatkıdakorumauygulaması-nıngeliştirilmesineyönelikakademikveprofesyonelçalış-malarşeklindeortayaçıkmaktadır.

“Korumauygulamasınıntoplumdatarihbilincininvekül-türelmirasaolanduyarlılığıngelişmesinekatkısağlama”ileilgiliyerelhalk,meslekikuruluşlarveuzmanlarolumsuzce-vap verirken,diğerpaydaşlar korumauygulamasının yerelhalkın tarihi bilincinin gelişmesine katkı sağladığını belirt-miştir.Kültürelmirasaolanduyarlılığıngelişmesiyönündenözellikleyerelhalkarasındaturizmveekonomikgelirilebağ-lantılıolarakgörecelibirduyarlılıkgeliştiğigörülmektedir.

“Bireylervegruplararasıişbirliğineuygunortamoluşma-sınakatkısağlama”kriterinebakıldığında,korumasürecininkültürelmirasınyeterikadaretkinkullanılmasınısağlayama-dığı görülmektedir. Büyükorandadevletodaklı bir sistemiçindeyönetimlerinbutürbiranlayışakapalıolmasıbudu-rumuaçıklamaktadır.Bunedenlefarklıgruplararasıişbir-liklerinisağlayacakortamoluşturulması,bellibaşlıyenilemeuygulamaları dışında söz konusu olmamaktadır. Alternatifsivilmekanizmalarınzayıflığıdapaydaşlararasıişbirlikleri-ninhayatageçmesineengelolmaktadır. Yönetimbirimleridışındakipaydaşlarıntamamıbusorunudilegetirmiştir.

Farklıpaydaşlarıntoplumsalboyutileilgilibelirttiğigö-rüşlerözetlenirse,farklıtoplumsalgruplarınerişimvekat-kısına açıklık ile toplumsal değişime duyarlılık açısındankoruma süreci büyük oranda başarısız olarak tanımlan-maktadır.Toplumsalgelişmeyekatkı,tarihselhassasiyetingelişmesinekatkıgibi kriterlerindeğerlendirilmesiaçısın-danpaydaşlararasındafarklıfikirlerolduğugörülmektedir.Fiziksel boyutta olduğu gibi toplumsal boyutta da yerelhalk,meslekkuruluşlarıveuzmangrubunungörüşleriben-zerlikgöstermektedir.Sonuçtatoplumsalboyuttaolumsuzetkilenenenönemlihaklareşitlikilkesiveayrımcılığauğra-mamahakkı,katılımhakkıvegelişmehakkıdır.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel Mirasın Kültürel Boyutunda Haklar Konusuna Yönelik Bulgularİstanbul’un Tarihi Alanları’nda koruma uygulaması ve

koruma kararlarının “farklı kültürel kaynakların katkısınaaçıkolma”ve“halkıkültürelyaşamadahiletme”konusuileilgiliolarakbiridışındatümkatılımcılarolumsuzcevapvermiştir.Türkiye’dekiyönetimvekorumaanlayışıilebun-larınürünüolandevletodaklımevzuatınortayakoyduğubir sonuç olarak toplumsal gelişmeye katkı sağlanmadığıortakgörüşolarakortayaçıkmıştır.Konu ile ilgili kültürel

mirasalanlarınınvekullanıcılarınınkültürelyaşamadahilolmabakımındanbirpotansiyeloluşturduğuancakkültü-rel miras sisteminin farklı kültürel kaynak ve yorumlarınkatkısınaaçıkolmadığıbelirtilmiştir.

“Kültürelkimliklerindevamlılığınakatkısağlama”kriteribağlamında koruma sürecinin kültürel devamlılığı sağla-maya katkısı bulunmadığı tespiti yapılmaktadır. Korumauygulamasının tamamen fiziksel korumaya odaklanmışolduğu, kültürelmiras ile ilgili toplumsalölçümlerindahifizikselözelliklerüzerindenyapıldığıifadeedilmiştir.Özel-likleuzmangruptankatılımcılarfizikseldokunundevamlı-lığısağlansabilekültüreldevamlığınsağlanamadığıkonu-sunuvurgulamışlardır.AyrıcaTarihiYarımada’dakikorumauygulamasında “kültürelmiras çeşitliliğine saygı” ile ilgiliolarakkültürelsimgelervefarklıdönemlereaitkültürelmi-rasögeleriarasındaayrımyapıldığıgörüşübelirtilmiştir.Bukonudamerkeziveyerelyönetimbirimlerindengelenkatı-lımcılar,yerelhalktemsilcileriveyatırımcıkurumtemsilci-leriolumlucevapverirkensiviltoplumkuruluşları,meslekikuruluşlar,üniversiteveuzmanlardanbusoruyaolumsuzcevapgelmiştir.

Paydaşlarınkültürelboyutileilgiligörüşleriözetlenirse,ulusalkorumasistemininyapısı,yönetimanlayışıveuygu-layıcıtutumlarınedeniylekültürelgöstergelerisağlamaba-kımındanolumsuz tablo sergilemektedir. Kültürel göster-geler açısından ortaya çıkan başarısızlığın katılıma kapalıkorumaveyönetimyapısıilekurumlartarafındanyapılanayrımcılıkşeklindeikinedenibulunmaktadır.Buikinede-nindepolitikbirterciholarakortayaçıktığıgörülmektedir.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel Mirasın Politik Boyutunda Haklar Konusuna Yönelik BulgularPolitikboyuttahakodaklı kültürelmiras anlayışının te-

melözelliğiolan“politikayrımlaradüşükvurgudüzeyi vefarklıpolitikgörüşleresaygı” ile ilgiliolarakmerkeziyöne-timdenkatılımcılardışındatümpaydaşlaryapınınolumsuzözellikgösterdiğinibelirtmiştir.Korumauygulamasınınfarklıpolitikgörüşleresaygıvekatılımbakımındanbüyükölçüdeyetersizolduğu,kararalmamekanizmalarınınveuygulayıcıtutumlarınınbuyetersizliğiarttırdığıbelirtilmiştir.

Koruma sisteminin, “paydaşlar arası güç dengesizlikle-rindenkaynaklanansorunlarıçözmeyeteneğivefarklıpay-daşlararasıyarardengesinisağlama”göstergesiaçısındanpaydaşların algısına göre görüşler farklılaşmaktadır.Mer-kezi yönetim, yerel yönetim ve yerel halktan katılımcılarkorumauygulamasındayarardengesininsağlandığıyönün-deolumlugörüşbelirtmişken,diğertümpaydaşlarolum-suzgörüşbelirtmişlerdir.Görüşmelerdeakademisyen/uz-mangrubugibisistemeyapısalolarakhâkimvebunagöredeğerlendirmeyapankişileringörüşleriiseolumsuzyöndeolmuştur.Diğergöstergelerilebirliktedüşünülereksistemdeğerlendirildiğindebununtutarlıolduğuaçıkolarakorta-yaçıkmaktadır.


“Dışlanmaveayrımcılığıengelleyenkültürelmirassöy-lemi”bakımından,merkeziveyerelyönetimpaydaşgrup-larından katılımcılar kültürel miras söyleminin dışlanmaveayrımcılığanedenolmadığıyönündegörüşbildirirken,diğerpaydaşlarayrımcılığınengellenemediğinibelirtmiştir.Ayrımcılığın iki yönübulunduğu, birinin resmimiras söy-lemi dışındaki fikirlerin reddedilmesi iken, diğerinin özelsektöründiğeraktörlerinaleyhineolacakşekildeönplanaçıkartılmasışeklindeolduğutespitedilmiştir.

“Kapsayıcılık”yada“kültürelmirasınfarklıpolitikkim-liklerinkatkısınaaçıkolma”kriteriileilgilisorulansorularaverilencevaplarveyapılanyorumlardakorumasürecininolumsuzözellikgösterdiğigörülmektedir.Özelliklekatılımmekanizmaları ile ilişkilendirilerek verilen cevaplarda bi-reylerintercihlerindençokkorumasistemininyapısalola-rakkapsayıcıolmadığıbelirtilmiştir.

Politikboyutileilgilideğerlendirmelerdeyönetimbirim-lerindekipaydaşlarındiğergruplardannetbir şekildeay-rıştığıgörülmektedir.Buikigrubunpolitikaktörvekorumasürecinde yetki sahibi oldukları göz önüne alınırsa, süre-cindeğerlendirmesindediğerpaydaşlardanayrışmalarınınsebebianlaşılabilir.Korumasürecindefarklıpolitikvekül-türelkimliklerarasındaayrımyapıldığı vebununkorumauygulamasınışekillendirerekbazıkültürelmirasdeğerleri-nindiğerlerialeyhinetercihedilmesisonucunuyarattığıdatespitedilenbirdiğersonuçtur.

İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Kültürel Mirasın Yasal-Yönetsel Boyutunda Haklar KonusunaYönelik Bulgularİstanbul’unTarihiAlanları’ndavarolankorumasistemi

yasal-yönetsel boyut kriterleri üzerinden incelendiğindebuboyutunpaydaşlarınençokfikirbirliğinevardıklarıbo-yutolduğugörülmektedir.

Farklı düzeyler arası uyumu sağlama kapasitesi konu-sundaaraştırmayakatılanpaydaşlarınkorumauygulama-sı ile ilgili olumsuz yöndefikir belirttiği görülmüştür.Ge-rekçeler olarak, kuramsal gelişmelere açık olunmaması,yatırımcılık ve programlamada eksiklikler, Avrupa Birliğipolitikalarındanuzaklaşmanedeniyleortayaçıkankorumasorunlarısayılaneksiklerarasındadır.Buüçkonuyalnızcaçalışmaalanıileilgiliolarakdeğilulusaldüzeydebirsorunolarakbelirtilmiştir.AyrıcaDünyaMirasAlanıolmanınge-rektirdiğişartlarıngerçekanlamdadeğil,sadeceyapılmasıgerekenbirformaliteolarakyerinegetirildiğiyönündebilgialınmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler ile çalışmaalanındakikorumasistemibirliktedeğerlendirildiğindeko-rumauygulamasınınuluslararasıölçektekiilkevekurallarıtanımaklabirliktebunlarıuygulamadayetersizolduğuor-tayaçıkmaktadır.Buyetersizliğinsebepleri,mevzuatınkatıyapısıveuygulayıcılarınevrenseldüzeydegeliştirilenyeniyaklaşım, ilkeve stratejilereaçıkolmamasıolarak tanım-lanmıştır.

Koruma süreci “yatay örgütlenmeye açıklık” göstergesiüzerindendeğerlendirildiğindeözellikleTürkiye’dekiyöne-timmantığıvesisteminintamamenmerkeziolması,baskınvehâkimmerkezibirpolitikanınmevcudiyetiyatayörgüt-lenmeninmümkünolmadığınıgöstermektedir.Bununyanısırayasaldüzenlemelerinyalnızcakorumakonusundadeğil,planlamavekentyönetimikonularındadayatayörgütlen-meyeuygunolmadığıgenelgörüşolarakifadeedilmiştir.

“Toplumsalkatılımıaçıklık”korumauygulamasınınenso-runlunoktalarındanbiriolarakortayaçıkmaktadır.Konuileilgili,merkeziyönetimdenbirkatılımcıdışındakitümpaydaşgruplarındanolumsuzcevapgelmiştir.Sebeplerolarak,sis-teminyapısalolarakkatılımakapalıolması,yazılıkurallarageçmemişancakfiilidurumahâkimyönetimmantığı,tümyetkininmerkezi yönetimde toplanması, katılımmekaniz-masıolarakoluşturulandanışmakurulununyıldabirdefatoplantıyapmasıvetoplantılarınverimligeçmemesibelirti-lensorunlardır.Bunedenlekatılımkonusundamevcutsınır-lıpotansiyelindekullanılamadığıgörülmektedir.

“Şeffaflık”kriteribakımındankorumasürecininvesü-reciyürütenkurumlarınbuözelliğesahipolmadığıkonu-sundagörüşbirliğivardır.Sebeplerolarakkatılımayönelikaraçların zayıf olması, kurumların bilgi paylaşımına açıkolmaması, koruma kurulu toplantılarının alan başkanlığıveodatemsilcileridışındakatılımaaçıkolmaması,mevcutkatılım mekanizmalarının kullanılmaması gibi nedenlersayılmıştır.Paydaşlardanşeffaflıktalebiningeldiğialanlariseplanlama,uygulamavebütçekonularıolarakbelirlen-miştir.

Korumasüreci “değişimiyönlendirebilme”bağlamındadeğerlendirildiğinde koruma sistemi ve sürecinin bu ko-nudayetersizolduğuüzerindegörüşbirliğiolduğu tespitedilmiştir. Korumamevzuatındaki statik koruma anlayışı,kurumlar veplanlar arası uyumveeşgüdüm sorunu, ko-rumaplanı ilealanyönetimplanınınörtüştürülememesi,kurumlararasıişdağılımıkonusununnetleşmemesi,süreçtasarımıyapılamamasıvealanyönetimininmevziişlerlesı-nırlıkalmasınedenlerolaraksayılmıştır.

Farklıpaydaşlarınyasal-yönetselboyutileilgilibelirttiğigörüşlerinortakvefarklıyönleriözetlenirse,birçokgöster-geaçısındantümpaydaşlarİstanbul’unTarihiAlanları’nda-ki koruma sistemi ve uygulamasının yetersiz olduğunubelirtmişlerdir. Ancakmerkezi ve yerel yönetim birimleri“yatayörgütlenmeyeaçıklık”ve“katılımdüzeyi”konularıbaştaolmaküzereyasalyönetselboyutileilgilikriterlerinhayatageçtiğibirkorumasürecininuygulanmasınınmev-cut koruma ve planlama yapısı içindemümkün olmadığıyönündegörüşbildirmişlerdir.

Kültürelmirasıntümboyutlarındabelirlenmişgösterge-lerüzerindenİstanbul’unTarihiAlanları’ndakorumasüre-cinde paydaşların sahip oldukları hakların hayata geçmeyeterliliğiileilgilisonuçlarŞekil2’deözetlenmiştir.Yapılan



Şekil 2. Koruma süreci ile ilgili paydaş görüşleri ve gerekçeleri (Şekil “İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Sürecinin Hak-lar Bağlamında İncelenmesi” isimli çalışma kapsamında hazırlanmıştır.

28

Kaynak: Şekil “İstanbul’un Tarihi Alanları’nda Koruma Sürecinin Haklar Bağlamında İncelenmesi” isimli çalışma kapsamında hazırlanmıştır.

Şekil 2: Koruma süreci ile ilgili paydaş görüşleri ve gerekçeleri

HAKİM GÖ RÜŞFARKLI GÖ RÜŞ

BELİRTEN PAYDAŞ GRUPLARI

HAKİM GÖ RÜŞÜN O LUŞMASINA NEDEN O LAN TEMEL GEREKÇE

GEREKÇELERİN KAYNAĞI O LAN KO NUNUN DAHİL

O LDUĞU BO YUT

ÇEVRE KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM YASAL ve KURUMSAL YAPIDAKİ YETERSİZLİKLER POLİT İK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT

KENTSEL HİZMET KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM YASAL ve KURUMSAL YAPIDAKİ YETERSİZLİKLER POLİT İK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT

Ö ZGÜN ÇEVREYİ TAKLİT ETMEYEN YENİ YAPILAŞMA OLUMSUZ X EKONOMİK BEKLENT İLER, YÖNETMELİKLERDEKİ YETERSİZLİKLER

EKONOMİK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT

TASARIM İLKELERİNİN YETERLİLİĞİ OLUMSUZ X YASAL ve KURUMSAL YAPIDAKİ YETERSİZLİKLER YASAL-YÖNETSEL BOYUT

KÖ HNEMENİN Ö NLENMESİ OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM, YATIRIMCI KURUMLAR

KÖHNEMEYE SEBEP OLAN KORUMA KARARLARI, KURUMSAL YAPIDAKİ YAVAŞLIK

YASAL-YÖNETSEL BOYUT

NÜFUS VE YAPILAŞMA BASKISININ Ö NLENMESİ OLUMSUZ X

KENTSEL RANT BEKLENT İSİ, KORUMA SİSTEMİNİN ÇEVREDEN SOYUTLANAN

KORUMA UYGULAMASI ÖNGÖRMESİ, METROPOLİTEN ALAN PLANLAMASINDAN

KAYNAKLANAN SORUNLAR

EKONOMİK BOYUT, POLİT İK BOYUT,


TARİHİ ALANLARDA İŞLEV DEĞİŞİMLERİNİN Ö NLENMESİ

OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM KENTSEL RANT BEKLENT İSİ, TURİZM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN BASKI



Ö ZGÜNLÜK VE BÜTÜNLÜĞE ZARAR VERMEYECEK KULLANIM O RANININ SAĞLANMASI OLUMSUZ

MERKEZİ YÖNET İM, YEREL YÖNET İM

TURİZME YÖNELİK TAŞIMA KAPASİTESİNİ AŞAN MEKAN ve YAPI KULLANIMI,

TURİZM SEKTÖRÜNÜN ÖN PLANA ALINMASI, PLANLAMADAKİ YETERSİZLİK



REFAH SEVİYESİNİN YÜKSELMESİNE KATKI SAĞLAMA VE İSTİHDAM YARATMA OLUMLU

AKADEMİSYEN/UZMAN, YEREL HALK

TURİZMDEN KAYNAKLANAN EKONOMİK GELİRİN TOPLUMA YAYGINLAŞTIRILAMAMASI,

YASAL-YÖNETSEL YAPIDAKİ YETERSİZLİKLER



YENİLEME UYGULAMALARIN DA Ö ZGÜNLÜK VE BÜTÜNLÜĞE ZARAR VERİLMEMESİ OLUMSUZ

MERKEZİ YÖNET İM, YEREL YÖNET İM,

YEREL HALK

YENİLEME UYGULAMALARININ MEKANIN HAFIZASINI SİLMESİ,

YENİ BİR KİMLİK YARATILMASI, YAPI DÜZEYİNDE ÖZGÜNLÜĞÜN GERi PLANA

ALINMASI

FİZİKSEL BOYUT, EKONOMİK BOYUT,

POLİT İK BOYUT

YERİNDEN EDİLME VE MÜLKSÜZLEŞME SÜREÇLERİNİ ENGELLEYİCİ MEKANİZMALARIN YETERLİLİĞİ OLUMSUZ X

YENİLEME UYGULAMALARININ İÇERİĞİ VE YÖNTEMİ,

KENTSEL RANT BEKLENT İSİ



YEREL KİMLİĞİN TURİZM İŞLEVİ NEDENİYLE ZARAR GÖ RMESİNİN Ö NLENMESİ

OLUMSUZMERKEZİ YÖNET İM,

YEREL YÖNET İM, YEREL HALK

TURİZM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN BASKI, KORUMA PLANLAMASINDAKİ YETERSİZLİKLER

EKONOMİK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT

FARKLI TO PLUMSAL GRUPLARIN KULLANIM VE KATKISINA AÇIKLIK

OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İMMEVZUATIN VE KURUMSAL YAPILANMANIN PAYDAŞLARIN KATKISINA KAPALI OLMASI,

YÖNET İM ANLAYIŞININ KATKIYA KAPALI OLMASI

POLİT İK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT

TO PLUMSAL DEĞİŞİME ve TO PLUMSAL TALEPLERE DUYARLI O LMA

OLUMSUZ XMEVZUATIN VE KURUMSAL YAPININ TOPLUMSAL

DEĞİŞİMLERİN ETKİLERİNE KAPALI OLMASI, KATILIM MEKANİZMALARININ SINIRLILIĞI


TO PLUMSAL GELİŞMEYE KATKI SAĞLAYABİLME YOK AKADEMİSYEN/UZMANGELİŞMENİN KORUMA VE PLANLAMA İLE İLGİLİ İDARİ VE AKADEMİK KURUMLARLA SINIRLI

KALMASI


KÜLTÜREL MİRASA O LAN DUYARLILIĞINI ARTTIRMA

OLUMLU MESLEKİ KURULUŞLAR, AKADEMİSYEN/UZMAN

TURİZM SEKTÖRÜNDEN ELDE EDİLEN GELİR NEDENİYLE YÖNET İM VE YEREL HALKTA

KÜLTÜREL MİRASA KARŞI DUYARLIĞIN GELİŞMESİ

EKONOMİK BOYUT, TOPLUMSAL BOYUT

TO PLUMSAL GRUPLAR ARASI İŞBİRLİĞİNE UYGUN O RTAM O LUŞMASINA KATKI SAĞLAMA OLUMSUZ

MERKEZİ YÖNET İM, YEREL YÖNET İM

KÜLTÜREL MİRASIN TOPLUMSAL AÇIDAN ETKİN KULLANILAMAMASI,

DEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI, SİVİL MEKANİZMALARIN ZAYIFLIĞI

POLİT İK BOYUT, YASAL-YÖNETSEL BOYUT,

TOPLUMSAL BOYUT

FARKLI KÜLTÜREL KAYNAKLARIN KATKISINA AÇIK O LMA

OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM DEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI, YÖNET İM ANLAYIŞI


YEREL HALKI KÜLTÜREL YAŞAMA DAHİL ETME OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM DEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI, YÖNET İM ANLAYIŞI


KÜLTÜREL KİMLİKLERİN DEVAMLILIĞINA KATKI SAĞLAMA YOK X

FİZİKSEL KORUMA ODAKLI ANLAYIŞ, KÜLTÜREL DEVAMLILIK KONUSUNUN

ÖNEMSENMEMESİ


TOPLUMSAL BOYUT

KÜLTÜREL MİRAS ÇEŞİTLİLİĞE KATKI SAĞLAMA YOK X KÜLTÜREL SİMGELER ARASINDA AYRIMCILIK, TARİHSEL DÖNEMLER ARASI AYRIMCILIK

POLİT İK BOYUT, TOPLUMSAL BOYUT

PO LİTİK AYRIMLARA DÜŞÜK VURGU DÜZEYİ VE FARKLI PO LİTİK GÖ RÜŞLERE SAYGI OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İM,

KATILIMA KAPALI YÖNET İM ANLAYIŞI, FARKLI GÖRÜŞLERİN GERİ PLANA İT İLMESİ,

KURUMLARIN TUTUMLARI


PAYDAŞLAR ARASI GÜÇ DENGESİZLİKLERİNDEN KAYNAKLANAN SO RUNLARI ÇÖ ZME OLUMSUZ


YEREL HALK

POLİT İK TERCİHLER, EKONOMİK BEKLENT İLER,

YASAL-YÖNETSEL YAPIDAKİ YETERSİZLİKLER



DIŞLANMA VE AYRIMCILIĞIN Ö NLENMESİ OLUMSUZMERKEZİ YÖNET İM,

YEREL YÖNET İM, RESMİ MİRAS SÖYLEMİNİN HAKİM OLMASI,

EKONOMİK BEKLENT İLER


YASAL-YÖNETSEL BOYUTMİRASIN FARKLI PO LİTİK KİMLİKLER TARAFINDAN KULLANIM VE KATKISINA AÇIKLIK OLUMSUZ


DEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI, YÖNET İM ANLAYIŞI


FARKLI DÜZEYLER ARASI UYUMU SAĞLAMA OLUMSUZMERKEZİ YÖNET İM,

YEREL YÖNET İM,

KURAMSAL GELİŞME VE YENİ BİLGİYE AÇIK OLMAMA,

PLANLAMADAKİ YETERSİZLİKLER, AVRUPA BİRLİĞİ POLİT İKALARINDAN

UZAKLAŞILMASI


YATAY Ö RGÜTLENMEYE AÇIKLIK OLUMSUZ X

DEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI, YÖNET İM ANLAYIŞI,

YASAL YAPININ YATAY ÖRGÜTLENME ÖNGÖRMEMESİ


ŞEFFAFLIK OLUMSUZ X

KURUMLARIN BİLGİ PAYLAŞIMINA AÇIK OLMAMASI,

YÖNET İM ANLAYIŞI, ŞEFFAFLIK KONUSUNDA YETERLİ YASAL

DÜZENLEMENİN OLMAMASI


DEĞİŞİMİ YÖ NLENDİREBİLME OLUMSUZ X

STAT İK KORUMA ANLAYIŞI, KURUMLAR ARASI EŞGÜDÜM SORUNU,

SÜREÇ TASARIMI YAPILAMAMASI, ALAN YÖNET İMİNİN ÖNGÖRÜLEN YETERLİLİKTE

ÇALIŞMAMASI


TO PLUMSAL KATILIMA AÇIKLIK OLUMSUZ MERKEZİ YÖNET İMDEVLET ODAKLI KORUMA YAPISI,

YÖNET İM ANLAYIŞI, AŞIRI MERKEZİLEŞME


PAYDAŞ GÖ RÜŞLERİ

FİZİKSEL BO YUT

EKO NO MİK BO YUT

TO PLUMSAL BO YUT

PAYDAŞ GÖ RÜŞLERİ ve İÇERİKLERİ

KÜLTÜREL BO YUT

PO LİTİK BO YUT

YASAL-YÖ NETSEL

BO YUT

KÜLTÜREL MİRASIN

BO YUTLARI

KO RUMA SÜRECİNİN HAKLAR BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRMESİNDE KULLANILAN

KRİTERLER/GÖ STERGELER



alançalışmasısonucundamevcutkorumasistemininhak-larınkorunduğuvegeliştiğibirsistemözelliğigöstermediğiortayaçıkmıştır.Karşıkarşıyaolunansorunlarveyetersiz-likler ile koruma yapısı ve sürecinin değerlendirmesi birsonrakibölümdekategorikolarakaçıklanacaktır.

Değerlendirme ve SonuçKültürelmirasınkorunmasıveyönetiminde,insanhakla-

rınınkorunmasıvegeliştirilmesinikültürelmirasınözgün-lükvebütünlüğününkorunmasıölçüsündetemel ilkeka-buledenbirkorumayaklaşımınınözellikleriveİstanbul’unTarihiAlanları’ndakikorumasürecininbunaneölçüdeuy-gunolduğunukonualanbuçalışmailekorumasistemininyapısıveuygulanankorumasüreciileilgilisonuçlarortayakonmuştur.

Önceliklekorumasürecindekarşılaşılansorunlarınkay-naklarınagöresınıflandırılabileceğigörülmektedir.Bunlarevrenselölçekteoluşturulmuşkültürelmirasmevzuatınınyereldeuygulanamamasıileilgilisorunlar,ulusaldüzeydenkaynaklananvekendi içindemevzuattan,yönetimanlayı-şındanveyönetimsistemindenkaynaklananlarolmaküze-reüçgrubaayrılansorunlar;metropolitenalanbütünününplanlamasıileoluşansorunlar,paydaştutumlarınınortayaçıkardığı sorunlar ve koruma uygulamasının kapsamı veyöntemindenkaynaklanansorunlardır.

İstanbul’unTarihiAlanları’ndakorumasüreciniolumsuzetkileyensorunlarıkültürelmirasınboyutlarıvehaklarek-senindedeğerlendirdiğimizde şu sonuçlarortayaçıkmak-tadır.

Fizikselboyutta,korumasürecininçevrevehizmetka-litesinin yükseltilmesi, köhnemenin engellenmesi, yeniyapılaşmadaözgünçevreyitaklitetmemevetasarımilke-lerioluşturmagibideğişkenleraçısındanyetersizolduğu;ayrıcaiçindebulunduğukentseldinamiklerinolumsuzet-kileriniazaltmagücünesahipolmadığıgörülmektedir.Bunedenlebaştayerelhalkolmaküzerebuolumsuzluklardanetkilenenpaydaşlarınbarınmahakkı,çevrehakkı,insanlı-ğınortakmirasındanyararlanmahakkıgibihaklarıolum-suzetkilenmektedir.Yapılanaraştırmadafizikselboyuttakiolumsuzlukların sebepleri yasal vekurumsal yapıdaki ye-tersizlikler olarak belirlenmiştir. Bu noktada değinilmesigerekenkonuyasal-yönetselyapınınpolitikboyuttarafın-danbelirlendiğibunedenlefizikselbağlamdakisorunkay-nağınınbuikiboyutolduğudur.

Ekonomik boyutta, kültürel mirasın kullanım oranları,yerelkimliğin turizminetkilerinekarşı korunması, yenile-me uygulamalarının niteliği gibi kriterler açısından siste-minyetersizolduğuancakrefahseviyesinekatkısağlamaveistihdamyaratmaaçısındanolumluözellikgösterdiğigö-rülmektedir.Bunedenleçalışmahakkınınhayatageçmesiaçısından istihdamyaratmayolu ilegeliştiriciözellikgös-terirken, özgünlük ve bütünlüğün korunması konusunda

sorunolduğu,yenilemeuygulamalarınedeniylemülkiyetve barınma haklarının olumsuz etkilendiği, ayrıca turizmbaskısınınyerelkimliğinolumsuzetkilendiğiortayaçıkmış-tır.Yapılangörüşmelerdebuetkilerinkaynaklarınınçeşitlipaydaşların ekonomikbeklentileri, turizmve koruma ko-nusundaki politik tercihler ve yasal-yönetsel yapıdaki ye-tersizliklerolduğugörülmüştür.

Toplumsalboyutta,toplumsalgruplarınkültürelmiras-tanyararlanabilmevekatkı sağlayabilme,gruplararası işbirliğiortamıoluşturma,toplumsalgelişmeyekatkısağla-mavetarihideğerlerekarşıduyarlılığıgibigöstergeleraçı-sındankorumauygulamasınınyetersizolduğugörülmüştür.Özelliklefarklıtoplumsalgruplarınkatkısınaveetkileşimeaçıkolmamadurumununyasal-yönetselsistemnedeniyleortayaçıktığı,sivilmekanizmalarınzayıflığınınbudurumugüçlendirdiği,ancakbunungerisindeböylebiryapıyıtercihedenhâkimpolitikanınolduğubelirlenmiştir.Bunedenlebu boyuttaki sorun kaynakları politik, yasal-yönetsel vetoplumsaldeğişkenlerdir.

Kültürelboyutta,toplumsalboyutabenzerşekildefarklıkültürelkaynaklarınvekültürelkimliklerinsürecemüdahilolmaları,kimliklerinidevamettirmekiçinmirasıkullanabil-meleri,kültürelyaşamadahilolabilmelerineyönelikolarakİstanbul’unTarihiAlanları’ndakikorumauygulamasınınye-tersizolduğugörülmektedir.Resmimirassöylemiveyasal-yönetsel yapı özelliklerinin buna izin vermemesi yanındahemyönetimhemdebazıpaydaşlaraçısındankültürelmi-rasnesneleriarasındatarihseldönemlerinegöreayrımcılıkyapıldığıdatespitedilmiştir.Bunedenlekültürelboyuttakisorunkaynaklarıöncelikliolarakpolitikboyutolmaküzeretoplumsalveyasal-yönetselyapıözellikleridir.

Politikboyutta,İstanbul’unTarihiAlanları’ndakikorumasistemiveuygulamasınındiğertümboyutlarıdaşekillendi-recekşekildebelliözellikleresahipolduğudikkatiçekmek-tedir.Politikboyuttahaklarıesasalanbirkorumaanlayışı-nın sahipolması gerekenözellikler olanpolitik ayrımlaradüşük vurgu düzeyi, dışlanma ve ayrımcılığın önlenmesi,mirasın farklıaktörlertarafındankullanımvegeliştirilme-sineaçıklık,paydaşlararasıgüçdengesizlikleriniazaltma,paydaşlar arası adaletin sağlanması özellikleri açısındanyetersizolduğugörülmektedir.Buözelliklerdiğertümbo-yutlarıdaşekillendirmektedir.

Yasal-yönetsel boyuttaki sonuçlara bakıldığında önce-likle yasal ve yönetsel yapı özelliklerinin politik aktörler,yani kültürelmirasınpolitikboyutunuoluşturan konularışekillendirenpaydaşgruplarıtarafındanbelirlendiğini ifa-de etmek gerekmektedir. Kültürel miras mevzuatı genelidariyapınınparçasıolmasınedeniylekültürelmirasileil-giliyasal-yönetselyapısınırlılıklarasahiptir.Budurumalançalışmasındayapılangörüşmelerdedeifadeedilmişvein-celenen tüm konular içinde yasal-yönetsel boyut araştır-mayakatılanpaydaşlarınüzerindeenyüksekorandafikir


birliğindeolduğukonuolarakortayaçıkmıştır.Göstergeleraçısındanolumsuzbirtablosergileyenyasal-yönetselyapıbüyükorandaiçindebulunulanekonomikvepolitiksistemözelliklerinegöreşekillenmiştir.

Tüm boyutlardaki yetersizlikler bir bütün olarak de-ğerlendirildiğinde kültürelmirasın ve hakların eş zaman-lı olarak korunması konusundaolumsuzbir tabloolduğugörülmektedir.Buolumsuzlukkorumasürecindehaklarınkorunmasıgibibiramaçvebunaeğiliminolmamasınede-niyle ortaya çıkmaktadır. Kültürel mirasın korunmasındabaşarı açısından bakıldığında, çalışmanın kuramsal bölü-münde açıklanan haklar-kültürel miras ilişkisi nedeniyle,hakları koruyamayan bir sistem ve uygulamanın kültürelmirasıkorumaktadayetersizkaldığıgörülmektedir.Buso-nucun iseözelliklepolitik veekonomikboyutuoluşturankonulardaki olumsuz durumun tüm boyutları şekillendir-mesinedeniyleortayaçıktığıbarizdir.

Sonuç olarak, İstanbul’un Tarihi Alanları’nda yapılançalışmaile,alanındünyamirasıilanedildiği1985yılıson-rasındauygulanankorumasürecininekonomik,politikvebuikiboyutunşekillendirdiğiyasal-yönetselyapınedeniy-lehaklarınhayatageçmesivekültürelmirasınkorunmasıaçısındanyetersizbirkorumasüreciyaşadığıvebununbirterciholduğusonucunaulaşılmıştır.

KaynaklarAshworth,G.(1991).Heritageplanning:Themanagementofur-

banchange,Groningen:Geopers.Auwera,S.V.veSchramme,A.(2011).Civilsocietyactioninthe

fieldofculturalheritage.Heritage&Society,4(1),59-82.Baird,M.F.(2014).Heritage,humanrightsandsocialjustice.He-

ritage&Society,7(2),139-155.Bennoune,K. (2016).Culturalheritage isahumanrights issue

[https://en.unesco.org/news/karima-bennoune-cultural-heritage-human-rights-issue(ErişimTarihi:14.08.2020)].

Blake,J.(2011).Takingahumanrightsapproachtoculturalheri-tageprotection.Heritage&Society,4(2),199-238.

Byrne,D.(2008).Heritageassocialaction.Derleyen:FaircloughG.,HarrisonR.,JamesonJnrJ.H.,veSchofieldJ.TheHeritageReader,Routledge.149-174

CE.(2005).CouncilofEuropeframeworkconventionontheva-lueofculturalheritageforsociety,Faro.

Dinçer,İ.veEnlil,Z.(2011).Kültürmirasınındeğişenkapsamıvekültürelmirasıntoplumiçindeğeri-FaroSözleşmesi’ninalgı-lanmasıTürkiyeiçinbirönaraştırma,KültürPolitikalarıveYö-netimi,Yıllık2011,İstanbulBilgiÜniversitesiYayınları.

Donders,Y.(2010).Doculturaldiversityandhumanrightsmakeagoodmatch?,InternationalSocialScienceJournal,15-35.

Fairclough,G.(2009).Newheritagefrontiers,Derleyen:CE.He-ritageandBeyond,CouncilofEuropePublishing,Paris.29-42

Fairclough,G. (2011).Mirasıngelecek içindeğeri,kültürpoliti-kaları ve yönetimi yıllığı. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları,

İstanbul.35-44Fojut,N.(2009).Thephilosophical,politicalandpragmaticroots

oftheconvention,Derleyen:CE.HeritageandBeyond,Coun-cilofEuropePublishing,2009,Paris.13-22.

Graham,B. (2002).Heritageasknowledge:capitalorculture?,UrbanStudies,39,1003-1012.

Graham,B.,Ashworth,G.J.veTunbridge,J.E.(2005).Theusesandabusesofheritage,Ed.Corsane,G.Heritage,MuseumsandGalleries : An Introductory Reader, Taylor and Francis,28-40.

Greffe,X.(2009).Heritageconservationasadivingforceforde-velopment, Derleyen: CE. Heritage and Beyond, Council ofEuropePublishing,Paris.101-112.

Holtorf,C.(2012).Theheritageofheritage.Heritage&Society,5(2),153-173.

Jokilehto,J.(2012).Thematicstudy/shortreport:humanrightsandculturalheritage.Observationontherecognitionofhu-manrights inthe internationaldoctrine, InternationalJour-nalofHeritageStudies,18(3),226-230.

Kalman,H.(2014).Heritageplanning.PrinciplesandProcess,Ro-utledge,NewYork.

Logan,W.(2011).Culturaldiversity,culturalheritageandhumanrights:towardsheritagemanagementashumanrights-basedcultural practice. International Journal of Heritage Studies,1-14.

Logan,W.(2014).Heritagerights-avoidanceandreinforcement.Heritage&Society,7(2),156-169.

Lynch,K.(2011).Kentİmgesi,TürkiyeİşBankasıKültürYayınları,İstanbul.

Meyer-Bisch,P.(2009).Onthe‘righttoheritage’–Theinnovati-veapproachofArticles1and2oftheFaroConvention,Derle-yen:CE.HeritageandBeyond,CouncilofEuropePublishing,Paris.59-66.

Mydland,L.veGrahn,W.(2012). Identifyingheritagevaluesinlocalcommunities.InternationalJournalofHeritageStudies,18,564-587.

Poria,Y.veAshworth,G.(2009).Heritagetourism-currentreso-urceforconflict.AnnalsofTourismResearch,36(3),522–525.

Poulios, I. (2010).Movingbeyonda values-basedapproach toheritage conservation. Conservation and Management ofArcheologicalSites,2(2),170–185.

Rossi,A.(2006).ŞehrinMimarisi,KanatYayınevi,İstanbul.Smith, L. (2006). The uses of heritage, Routledge, Taylor and

FrancisGroup,NewYork.Therond,D. (2009).Benefitsand Innovationsof thecouncilof

europeframeworkconventiononthevalueofculturalheri-tageforsociety,Derleyen:CE.HeritageandBeyond,CouncilofEuropePublishing,2009,Paris.9-12.

UN.(2011).Reportoftheindependentexpertinthefieldofcul-turalrights,FaridaShaheed,HumanRightsCouncil,17thSes-sion,AgendaItem3,(A/HRC/17/38).

UNESCO.(1989).ThirdMedium-TermPlan(1990–1995),25C/4,UNESCO,Paris,France.

UNESCO. (2017).HistoricAreasof Istanbul,Erişim:http://whc.unesco.org/en/list/356.



1İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üstyapı Projeler Müdürlüğü, İstanbul2Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul

Başvuru tarihi: 21 Şubat 2020 - Kabul tarihi: 25 Kasım 2020

İletişim: Neşe KÖSE. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):129-142

DOI: 10.14744/MEGARON.2020.54715

Türkiye’de 65 Yaş Üstü Nüfusun Yaşlı Yığılması Konusunda Farklılık Gösteren İllere Göre Yaşam Kalitesinin İncelenmesi

A Quality of Life Investigation of the Population Over 65 Years Old ConcerningTurkish Provinces with Different Agglomeration Levels of Elderly Population

Neşe KÖSE,1 Nilgün Çolpan ERKAN2

Technological developments, improvement of health services, advances in geriatric science and an overall increase in quality of life (QOL) have caused a decrease in human mortality and an increase in the ratio of elderly population within the average population. Depending on geography, this proportional rise often differs in the world’s developed and developing countries. Different agglomerations have been seen in the elderly population of Turkey in urban and rural settlements. The purpose of the analysis is to assess if there is a connection between the rural and urban agglomeration of Turkey’s elderly popula-tion and the provincial data on the QOL. The goal is also to decide which cities are crowded with the elderly, whose ratio rises every year; to see which of the QOL indicators in these cities stand out and which are lacking. The present study’s sub-objectives are to draw attention to the elderly’s QOL and to highlight the fact that older people are part of social life, structure and culture. In the review, the methods of literature research and field analysis were used jointly. Using the location coefficient technique, the agglomeration maps of the elderly population were made for urban and rural areas. In this report, as the rural settlements of the provinces that were in Metropolitan Municipalities in 2012 were converted into neighborhoods under Law No. 6360 on rural and urban settlements, instead of current statistics, the elderly population data for 2012 were used. In this sense, the 2013 data was regarded as the basis of the TURK-STAT QOL survey instead of the current QOL data. The agglomeration maps developed by the provinces with the highest and lowest accumulation of elderly in urban and rural areas were taken into consideration. QOL data has been analyzed and interpreted in depth in the selected provinces. The indicators that are not age-related (e.g. YGS (university admissions exam) average score) and may vary in the form of rural-urban settlement difference (e.g. airport access rate) were not included in the analysis. The new indicators were therefore analyzed under 10 headings: housing, income and wealth, health, education, en-vironment, safety, civic participation, access to infrastructure services, social life and the level of happiness over the age of 65. In addition, age dependency ratio was also taken into account in the comments. Finally, a comparison table with parameters acceptable for the QOL of the elderly was developed for the chosen cities. In the present study, the old age limit was taken into account as 65 years and above, and how the concept of old age changed in the historical process was also observed. Demographic changes, elderly population rates, crude death rate and population estimates in Turkey have been examined with related statistics in mind. Scientific studies which have explored the factors in the world assessing the QOL in old age were reviewed. In this way, it has been ensured that the concept of QOL is viewed through the scope of old age requirements. The claim that “the accumulation of the elderly population in Turkey at the provincial level and the provincial QOL data is directly proportional” is endorsed as a result of the report. In cities where the concentration of elderly people is lower, it has been found that women, in particular, are less satisfied with health, education, housing, income and wealth satisfaction. It was found that even in settlements where the elderly density is poor, the elderly participate in the work life actively. It was concluded here that, in any conditions, elderly people should be assisted by a “strong pension system” at the national level or at least a “social assistance system” at the local level. It has been discovered that the variations in QOL here relate to local and national service opportunities. The old-age practices should therefore be planned in an “administrative context”. Although micro level (neighborhood, district, province level) management is important in the old age projects, this study shows that old age should be evaluated in a holistic manner and approaches to macro level (national scale) insights are also needed. According to the results of this report, the TURK-STAT QOL survey was found to be inadequate because the service distance between urban and rural areas cannot be taken into account. In this context, a rigorous study should be undertaken in compliance with both the needs of the elderly and the pillars of the society. The coexistence of old age and QOL is an important concept that has not been studied much in Turkey. This study is expected to provide data for future studies on ageing.

Keywords: Ageing; life satisfaction; rural ageing; urban ageing; quality of life.

EXTENDEDABSTRACT

Bu çalışma Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir Planlama Doktora Programı'nda hazırlanan “65 Yaş Üstü Nüfusun Türkiye'deKentsel ve Kırsal Alanlardaki Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi” konulu doktora tezinden üretilmiştir.

https://orcid.org/0000-0003-3086-3408

https://orcid.org/0000-0002-4252-4764

GirişGünümüzdeteknolojivegeriatribilimindekiilerlemeler,

yaşam kalitesindeki artış, koruyucu hekimliğin yaygınlaş-masıgibigelişmelerinsanölümlerininazalmasınaveyaşlınüfusunun,nüfusortalamasıiçerisindeoransalartışınayolaçmıştır.Bubağlamdaulusalveküreselçaptayaşlılariçindikkatealınmasıgerekenkonularöncelikkazanmış;kent-lerinfizikselyapısınınvedemografiktahminlerinhızlade-ğiştiğigünümüztoplumlarındainsanlarınyaşambiçimleri-ningelecekteneyeevrileceğiönemlibir tartışmakonusuhalinegelmiştir.Buçalışmada,Türkiye’deyaşlılarınyaşamkalitesi incelenmektedir.Bubağlamdayığılmadurumunagöreyaşlıyığılmasınınçokolduğuveazolduğuillerkarşı-laştırılmıştır.

AmaçÇalışmanınamacı,ülkemizdekiyaşlınüfusunyaşamkali-

tesininilbazında,kırsalvekentselyerleşmelerdekiyığılma-sıileilişkisinisaptamaktır.Çalışmanınaltamaçlarıiseyaşlıbireylerin yaşamkalitesinedikkat çekerek,onların sosyalyaşamınve toplumunbirerparçasıolduğugerçeğini vur-gulamak,yaşlıihtiyaçlarınauygunyerelyönetimhizmetle-rinisaptamakveyerleşmeleringelişmestratejilerininyaşlınüfusgözetilerekverimlişekildekurgulanmasınısağlamak-tır. Bu çalışmadaöncelikle ülke genelinde yaşlılık konusugerçekleştirilmiş akademik çalışmalar araştırılmıştır. Yük-seköğretimKurumu(YÖK)TezMerkeziverilerinegöre1ül-kemizde“yaşlı”başlığındakiaraştırmalarabakıldığındata-mamlanmış1310 lisansüstüçalışmanınaraştırmakonusuileilgilibilimdallarıiçerisindenbirişehircilik,21’imimarlık(içmimarlıkvepeyzajmimarlığıdahil),90’ısosyalbilimler,kalanıtıpvediğerkonulardır(YÖK,2019).Yaşlılıkveyaşamkalitesibirlikteliğininülkemizdeki lisansüstüaraştırmalarafazlakonuolamadığıgörülmüştür.BununlabirlikteYaman

veAcar’ın(2015)yaptığıaraştırmayagöre,1950-2013yılla-rıarasındayaşlılıkkonusuileilgiliakademiveakademidışıkonulardaçalışmanınenazyapıldığıyıllar1950-1969yıllarıarasıolurken,ençokhızkazandığıyıllar1990yılısonrasıol-duğutespitedilmiştir.Bunagöreyaşlılıkkonusundaençokçalışmayapılankonularyaşlıvehuzurevi,yaşlıveAlzhei-mer/demans,yaşlıvepsiko-sosyal-ruhsalhastalıklar,yaşlısağlığı ve dünyada-Türkiye’de yaşlılık çalışmaları olurken;enazçalışmayapılankonularyaşlıveemeklilik,yaşlıvecin-sellik,yaşlıvediniinanç,yaşlılıktakadın-erkekolmak,yaşlıihmaliveistismarı,yaşlıveölümkorkusu,yaşlıveyalnızlıkkorkusu, yaşlılıkdönemineait sosyalpolitikalarolmuştur(Yaman veAcar, 2015). Bubağlamda çalışma, yaşlılıktakiyaşamkalitesini irdeleyerek“yaşlılıkvesosyalpolitikalar”konusundakieksiğigidermeyidehedeflemektedir.

KapsamAraştırmadayaşlılıkkavramı65yaşveüzeriolarakele

alınmış, yaşlılık tanımları ışığında; ülkemizdeki demogra-fikdeğişimleristatistiklerleincelenmiştir.DahasonraTür-kiye’dekiyaşlınüfusunhem ilhemkırsalhemdekentseldüzeydeki dağılımı izlenmiştir. Yaşam kalitesi kavramı veparametreleriülkemizde65yaşüstünüfusunyaşamkali-tesinietkileyenfaktörlerüzerindenincelenmiştir.Busüreç,yaşamkalitesikavramınayaşlılıkdönemimerceğiilebakıl-masınısağlamıştır.

YöntemBuçalışmadaöncelikleTürkiye’dekiyaşlınüfusunilba-

zında,kentvekırolarakyerleşmetipinegöredağılımve-rilerieldeedilmiştir.Dahasonraillerdekiyaşlınüfusdağı-lımınıgörebilmekamacıyla lokasyonkatsayısıyöntemi iletüm illerin kentsel ve kırsal yerleşmelerindeki yığılmalarsaptanmıştır.Buradaneldeedilensonuçlaragöreyaşlılarınilgenelindehemkentselhemdekırsalalandaençokyığıl-dığı iki il ileenazyığıldığı iki il, incelenmeküzeretoplamdört il seçilmiştir.Seçilenbu illerdeyaşayanyaşlılarınya-


1 Buaraştırma,01.09.2019tarihindeYÖKTezMerkeziinternetsitesiüzerin-denyapılmıştır.

Teknolojik gelişmeler, sağlık hizmetleri ve geriatri bilimindeki ilerlemeler ile yaşam kalitesindeki artış, insan ölümlerinin azalmasına ve yaş-lı nüfusun, nüfus ortalaması içerisinde oransal artışına sebep olmuştur. Çalışmanın amacı; ülkemizdeki yaşlı nüfusun il düzeyinde kırsal ve kentsel yığılması ile illerin yaşam kalitesi verileri arasında bir ilişki olup olmadığını saptamaktır. Bu çalışma, Türkiye’de yaşlılığın mekânsal dağılımının il düzeyi verileri ile karşılaştırmalı analizine dayanmaktadır. Çalışmanın amacı doğrultusunda mekânsal yığılma analizleri yaşlı nüfusun kentsel ve kırsal alandaki dağılımı lokasyon katsayısı yöntemi ile gerçekleştirilmiştir ve haritalandırma yöntemiyle görselleştiril-miştir. Buradan elde edilen sonuçlara göre yaşlıların kentte ve kırda en çok ve en az yığıldığı iller saptanmış, seçilen illerin Türkiye İstatistik Kurumu’ndan elde edilen yaşam kalitesi verileri detaylı olarak incelenmiş ve yorumlanmıştır. Bu çalışmaya göre “ülkemizdeki yaşlı nüfusun il düzeyinde (kırsal ve kentsel) yığılması ile illerin yaşam kalitesi verileri arasında doğrusal bir ilişki” olduğu saptanmıştır. Buna göre yaşlı yığılmasının yüksek olduğu yerleşmelerde yaşlıların yaşam kalitesi yüksek; yaşlı yığılmasının düşük olduğu yerleşmelerde yaşam kalitesi düşüktür. Ülkemizde kırsal yaşlanma oranlarının artması sebebiyle kır ve kent arasındaki olanak farklarının azaltılması, yaşam kalitesi ve yaşam memnuniyetinin artmasını sağlayacaktır. Yaşlılıkla ilgili yapılan araştırmalarda mikro düzey (mahalle, ilçe, il düzeyi) önemli olsa da bu çalışma yaşlılığın bütüncül olarak değerlendirilmesi gerektiğini ve makro düzeyde (ulusal ölçek) yaklaşımlara ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır.Anahtar sözcükler: Kentsel yaşlanma; kırsal yaşlanma; yaşam kalitesi; yaşam memnuniyeti; yaşlılık.

ÖZ

şamkalitesininbelirlenmesindeTürkiye İstatistikKurumu(TÜİK) İllerdeYaşamEndeksiaraştırmasındaneldeedilenayrıntılıveriler ile illerarasındaki farklılıklarve/veyaben-zerlikler ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada nitelaraştırma yöntemi olan doküman ve veri analizi birliktekullanılmış olup; ülke ölçeğindeki dağılımın kolay ifadeedilmesinisağlamakamacıylaharitalamayöntemiilebilgi-lergörselleştirilmişveyorumlanmıştır.

Kabuller ve Çalışmanın KısıtlarıBuaraştırma,Türkiye’dekiyaşlılarınyığılmasınıveyaşam

kalitesiniincelediğiiçinistatistikiverilerTÜİK’teneldeedil-miştir.

Doğuştanbeklenenyaşamsüresiyaşamkalitesiiledoğ-ruorantılıolduğu(McDonnell,2018)içinyaşlıölümhızınınyaşamkalitesininsağlık,sosyoekonomikdurum,çevreka-litesigibigöstergeleriilebubağlamdatersorantılıbirilişkigösterdiğivarsayılmış,yaşlılardaildüzeyindekikabaölümhızınabakılmıştır.

Alan araştırmasının evrenini Türkiye’deki iller oluştur-maktadır.Buçalışmadakırsalvekentselyerleşimlerleilgiliolarak6360sayılıkanunla2012yılındakır-kenttanımıde-ğiştiğinden,ensağlıklıveriolan2012yılınaaitverilerkul-lanılmıştır.2

Yaşlılık kavramının anlatıldığı bölümde yaşlılık sınırının65 yaş olduğu kabul edilmektedir.3 Yaşam kalitesi kavra-mınınaçıklandığıkuramsalbölümdeiseyaşamkalitesininkentlerinfizikselözelliklerine,zamana,cinsiyetevesubjek-tifdeğerlendirmelere(kültürel,etnikkimlik)4göredeğişe-bileceğibilinmeklebirlikteTÜİK’tensağlananyaşamkali-tesi verileri olduğu gibi kabul edilmiştir. Alan çalışmasınıiçerenbölümdede tümkavramsal yaklaşımlarınmekânayansımasınınkaçınılmazolduğuvebusebepleeldeedilenmekânsal yığılmalarınharitalama çalışması ile ölçülebile-ceğikabuledilmektedir.

Yaşlılık Kavramı ve Yaşam KalitesiNeolitik dönemdeki yaşam koşullarının güçlüğü nede-

niyle, ilk insan olarak kabul edilen Homo sapiensler ilegünümüzsanayileşmişülkelerindeki insanlarınyaşamsü-

relerikıyaslandığında,günümüzdeortalamaömüruzunlu-ğununzamaniçindeoldukçayükseldiğigörülmektedir(Ha-rari,2012).Hattabudeğişiminendramatikşekildeyakıngeçmişteyaşandığısöylenebilir.

İki yüzyıllıkhalk sağlığı çalışmalarınınyaşambeklenti-sini ikiyekatladığıdaortayaatılansavlararasındadır.Sondönemde yaşam koşullarının düzelmesi ile dünyada do-ğuştan beklenen yaşam süresinin artması toplam nüfusiçindeyaşlıoranlarınınartmasınasebepolanfaktörlerdenbiridir.Yapılanbiraraştırmayagöreyaşambeklentisiileenyüksekpozitifkorelasyoniçerenolgulartemizlik(senitati-on),kişibaşınagayrisafiyurtiçihasılavekişibaşınasağlıkharcamasıolurken;engüçlünegatifkorelasyonlarisekırsalalanlardakinüfusunyüzdesiveergendoğurganlığıolmuş-tur(McDonnell,2018).Budurumçalışmanınöneminibirkez daha vurgulamakta, kırsal ve kentsel yerleşimlerdekiyaşlıların yaşam kalitelerinin ayrıntılı incelenmesi ihtiyacıdoğmaktadır.

Yaşlılık, genel bir ifade ile insan varlığının biyolojik birevresidir,insanbedeninindeğişimlerineparalelolaraktop-lumsalilişkilerbütünündenetkilenenvebuilişkilerietkile-yenbirniteliktaşımaktadır.Yaşlılık,tıpkıdiğerevrelergibibedenin,biyolojikgereksinimlerininve toplumsal ilişkilerdüzeyindekiyaşambiçimineilişkingereksinimlerinindeğiş-tiğibirevreolarakdatanımlanabilir(Şenolveark.,2006).

Yaşlılıkkavramıçeşitlidisiplinlerlebağlantılıolduğuiçinbiyolojik,hücreselyaşlanma,ekonomik,fizyolojik,krono-lojik,sosyolojik,bireysel,toplumsal,demografik,psikolojikveaktifyaşlanmagibiçokfarklıtanımlarıdabulunmakta-dır.

Dünyadayakıngeçmişekadar65yaşveüstünüyaşlılıksınırıolarakkabuledenDünyaSağlıkÖrgütüsonzamanlar-dayapılanyeniaraştırmalaragöreortalamasağlıkkalite-siveyaşambeklentisininartmasısebebiileyaşlimitleriniaşağıdakigibiyenidentanımlamıştır.Bunagöre;0-17yaşarasıergen,18-65yaşarasıgenç,66-79yaşarasıortayaş,80-99yaşarasıyaşlı,100yaşveüzeriiseuzunömürlüyaşlıolarakdeğiştirilmiştir(Bilir,2018).

Ülkemizdeise“65yaşveüzeri”nüfus“yaşlınüfus”ola-raktanımlanmaktaveekonomikanlamda“bağımlınüfus”(saglik.gov.tr,2016)olarakkabuledilmektedir.TÜİK’indekabul ettiği yaşlı bağımlılık sınırı 65 yaş olmakla birlikte(TÜİK,2019),kişininbağımlılığageçişiortalama75yaşci-varındaolmaktadır(Uncu,2003).BuçalışmadaTÜİKverile-riüzerindenbiraraştırmayapıldığıiçinyaşlılıksınırıTÜİK’inbelirlediğişekilde65yaşveüzeriolarakdeğerlendirilmiştir.

Özetleyaşlılık,insanlıktarihiboyuncatoplumsalvealgı-salbirçokkonudadeğişimleremaruzkalmışveetkilenmiş-tir.Buyüzdenkişilerinvetoplumlarınyaşlılığayüklediklerianlam ve değer birbirinden farklılık göstermektedir. Budurum,yaşlılığınkesinbirtanımınınyapılmasınıgüçleştir-mektebubağlamdayaşlılık,görecelikabuledilmektedir.



2 Bununnedenikırsalvekentselyerleşimtanımının2012yılısonrası6Ara-lık2012 tarihinde6360 sayılı “OnÜç İldeBüyükşehirBelediyesi veYirmiAltı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde KararnamelerdeDeğişiklikYapılmasınaDairKanun”agöre (mevzuat.gov.tr,2019)değişmişolmasıdır.Bu sebepleBüyükkentBelediyesiolan illerin kırsal yerleşmele-rimahalleye dönüştürüldüğünden günümüz il düzeyinde kır-kent nüfususağlıklı sonuç vermeyecektir.Onedenle kırsal yerleşme konusundadahagerçekçiolduğukabuledilenenyakıntariholan2012verilerikullanılmıştır.Benzerşekildeyaşamkalitesigüncelverileriyerine,TÜİKaraştırmalarında2012yılınayakınyılınverileribazalınmıştır.

3 Ülkemizde“65yaşveüzeri”nüfus“yaşlınüfus”olaraktanımlanmaktaveekonomikanlamda“bağımlınüfus”(saglik.gov.tr,2016)olarakkabuledil-mektedir.

4 YaşamkalitesininkültürelveetnikkimliğegöredeğişebileceğiAmerikaBir-leşikDevletleri’ndeyapılanbiraraştırmadaortayaçıkarılmıştır.Bunagöreaynı bölgedeyaşayan İspanyol kökenli veAfrika kökenliAmerikalılarınfi-ziksel,genelsağlıkveduygusal iyiolmahalineverdiklericevaplarfarklılıkgöstermektedir(Baernholdtveark.,2012).

Ülkemizde Cumhuriyet sonrası yaşanan demografikdeğişimlere bakılırsa; savaştan çıkmış bir toplum olarak1930’luyıllardaTürkiye’ninenbüyükproblemlerindenbi-rininnüfusmeselesiolduğu;1930’dan1960’lıyıllarakadarnüfusarttırıcıpolitikalarınsürdüğübilinmektedir.Ancakbupolitikalarlahızlıartannüfusukaldıracakgüçolmadığındaniktisadi, sosyal,tıbbi vehukuki problemlerortaya çıkma-ya başlamıştır. 1961 Anayasası ile “Kalkınma Plânları”nınhazırlanmasıhükmebağlanmış,DevletPlânlamaTeşkilatıkurulmuş,1965yılında“NüfusPlânlamasıKanunu”kabuledilmiştir.Bubağlamdaartannüfuslaberaberyaşamko-şullarınındadeğişmesiileülkemizdekiyaşlılıkveyaşlıba-ğımlılıkoranındagözlenendeğişimŞekil1’debelirtilmiştir.Bunagöre1935ve2000yıllarıarasındayaşlılıkveyaşlıba-ğımlılıkoranınınenfazlaivmeliartışgösterdiğiyıllar1990-2010yıllarıarasıdır.1930sonrasınüfusarttırıcıpolitikalarladoğanneslin1990-2000yıllarında65yaşüstünüfusuoluş-turmasıŞekil1’dekigrafiğinivmeliartışınıaçıklamaktadır.1990sonrasındayaşlılıkveyaşlıbağımlılıkoranıarasındakifarkınaçılmayabaşlamasıiseülkemizdekiyaşlılarıngiderekbağımlıhalegelmeyebaşladığınıgöstermektedir.

Gelecekverilerinebakıldığındaisenüfuskestirimlerinegöre, Türkiye’de yaşlı nüfusoranının2040 yılında%16.3,2060yılında%22.6ve2080yılında%25.6olacağı;bununlaberaberyaşlıbağımlılıkoranının,2040yılında%25.3,2060yılında%37.5ve2080yılında%43.6olacağıöngörülmekte-

dir.Nüfuspiramidinintabanıdaralanbiryapıyadönüşeceğivekadınyaşlıoranınınerkekyaşlıoranındanfazlaolacağıtahminedilmektedir(Şekil2).

2012 yılında yaşlı oranı en yüksek il olan Sinop’un(%16.3)yaşlıoranı2018ortalamasınınaltındadır(Şekil3).Altıyıllıksüreçtekibuivmeliartışülkemizinhızlayaşlandı-ğınınbirdiğergöstergesidir.

Kabaölümhızı5verileriincelendiğindeiseülkenindoğu-suvebatısıarasındakikeskinfarkgözeçarpmaktadır(Şekil4).Bunagöreülkenindoğusundadoğurganlıkoranlarınınfazlaolmasınınkabaölümhızınınazalmasınayolaçtığısöy-lenebilir.

Kabaölümhızıverileriayrıcayaşlıyığılmaharitası(Bkz.Şekil7)iledebenzerlikgöstermektedir.Bunagöreyaşlıla-rınyığıldığıillerdekabaölümhızınındayüksekolmasıbek-lenenbirsonuçtur.

Yaşam KalitesiYaşamkalitesiengenelifadeile“Yaşadığıkültürvede-

ğersistemibağlamındaamaçları,beklentileri,standartlarıveendişeleriileilgiliolarakbireyinyaşamdakikonumunualgılamasıdır.Birkişininfizikselsağlığı,psikolojikdurumu,bağımsızlıkdüzeyi,sosyalilişkileri,kişiselinançlarıveçev-resiileolanilişkisigibikarmaşıkbileşimleringenişbirkon-septidir”olaraktanımlanmaktadır(WHO,2019).

ElDinvearkadaşları(2013)yaşamkalitesini“birinsanınsahipolduğuengellerdenbağımsızolarakhayatınzorluk-


YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE YAŞLILIK VE YAŞLIBAĞIMLILIK ORANI (1935-2010)

14.00

Nüf

usa

göre

ora

n (%

)

1935

Sayım yılları

65 yaş ve üzeri nüfus oranı

Yaşlı bağımlılık oranı

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

2010

12.00

10.00

8.00

6.00

4.00

2.00

0.00

Şekil 1. Yıllara göre Türkiye’de yaşlı oranı ve yaşlı bağımlılık oranı (1935-2010).

Nüfus piramidi, 2018-2040 Nüfus piramidi, 2018-2080(Yaş)

Erkek-2018 Erkek-2018

Kadın-2018Kadın-2080

(%)(%)1.001.001.001.00 0.500.500.500.50 0.00 0.00

Erkek-2080Erkek-2040

Kadın-2040Kadın-2018

(Yaş)

Şekil 2. Türkiye 2018-2080 yılları nüfus projeksiyonu (TÜİK, 2018).

Şekil 3. Türkiye 2018 65+ yaş nüfusun en yüksek (lacivert) ve en dü-şük (mavi) oranlarda olduğu iller.

Şekil 4. Kaba ölüm hızı (TÜİK, 2019).

5 Bellibiryıliçindeher1000nüfusbaşınadüşenölümsayısıdır(TÜİK,2019).

larınarağmenhayattanzevkalmasınısağlayaniçenerjininölçüsüdür”şeklindetanımlayarakyaşamkalitesininöznelalgıyagöredeğişebileceğinisavunmaktadır.Marans(2007)ise“objektifvesubjektifdeğişkenlerin,toplumrefahıüze-rindekibütünleşiketkisidir”diyerekyaşamkalitesini top-lumsalbirkavramolaraktanımlamaktadır.

Yaşamkalitesibileşenleri tarihsel süreçte ilkortaya çı-kışından bu yana oldukça farklımaddeleri içine almış yadadışarıdabırakmıştır veeleştirilerlebugünekadargeli-şerek ilerlemiştir.Yaşamkalitesi kavramınınerken tanım-lamalarındaözgürlük,eşitlikgibikavramlarortayaatılırkendaha sonraları açıkça toplumkalitesi, refahın dağılımı vetoplumunsosyalilişkileriileilgilikavramlarçoğalmıştır.Bubağlamda yaşam kalitesinin başlarda kişisel bir algı gibiçevreden bağımsız öznel iyi olma hali ile bağdaştırıldığıgörülmektedir (Pykh vePykh, 2008).Daha sonra insanınçevresindenbağımsızolarakdüşünülemeyeceğigerçeğiilebireylerinyaşamkalitesialgısınıntoplumuniyiolmasevi-yesiileilişkilitanımlandığısöylenebilir(Marans,2007).

Yaşamkalitesi yaşamkoşulları içindeeldeedilebilecekkişiseldoyumundüzeyinietkileyenhastalıklaravegünlükfiziksel, ruhsal ve toplumsaletkilerineverilenkişisel tep-kilerigösterenbirkavramdır.İçindekültür,değeryargıları,kişininkonumu,amaçlarıbulunmaktadır(Güler,2006).

İsveç’te yapılan bir araştırmaya göre (Borglin ve ark.,2005)yaşlılıktayaşamkalitesi,“hayatatutunma,bedenvezihindenmemnunolma,hayatınıyönetenkoşullar(yeterlimaddikazancavebarınmayasahipolma),erişilebilirsosyalyaşam”gibidörtönemli faktörtarafındanbelirlenmekte-dir.Buradanyaşlılarınyaşamkalitesialgısınıngünümüzünenyaygınyaşamkalitesideğerlendirmearaçlarındandahakarmaşıkolduğunuvesaltsağlıkendekslerininötesindeol-masıgerektiğiortayaçıkmaktadır.

İngiltere’deyapılanaraştırmalardanbirindeyaşlılarya-şamkalitelerininaile (eşveçocuklar),aktiviteolanakları,sosyalbağlantılar,sağlıkvemaddikoşullarçevresindeşe-killendiğini; azaltılmış sosyal temasın, sağlık sorunlarının,çaresizliğin/hareketsizliğin, eve bağlı olmanın,maddi ye-tersizliğinvekişiselmutsuzluğunyaşamkalitesiniazaltanfaktörler olduğunu söylemişlerdir (Farquhar, 1995). Aynıülkedeyakınzamanlıyapılanbirdiğeraraştırmadaiseyaş-lılarıngüçlübirdışlanmaduygusuyaşadığı,büyükçoğunlu-ğununyalnızlıkveyoksullukçektiği,özellikleetnikazınlıkla-ramensupyaşlılarındahafazladezavantajasahipolduklarıgösterilmiştir (Scharf ve ark., 2002). Yine İngiltere’de ya-pılan başka bir araştırmada yaşlılar için yaşam kalitesisosyal ilişkiler,konutveyakınçevresininfizikseldurumu,psikolojiksağlık,tekbaşınayapılandiğerfaaliyetler,genelsağlık,sosyalilişkiler,maliyeterlilikvebağımsızlıkfaktörle-ritarafındanbelirlenmektedir(GabrielveBowling,2004).Buradanözerklikvebağımsızlığındayaşlılıktakiyaşamka-litesinde büyük öneminin olduğu görülmektedir. Paul ve

arkadaşları(2012)’nagöredeinsanlaryaşlandıkça,yaşamkaliteleribüyükorandaözerklikvebağımsızlıkyetenekleritarafındanbelirlenmektedir.

Yaşam kalitesinin araştırılmasındaki asıl amaç kişilerinkendifiziksel,psikolojikvesosyal işlevlerindenneölçüdememnunolduklarının ve yaşamlarınınbu yönleri ile ilgiliözelliklerinin varlığı veyayokluğununhangiölçüdeonlarırahatsızettiğininbelirlenmesidir(Zorba,2008akt.;Akyüzve ark., 2017). Bu bağlamda olgulardan memnun olmadurumubuaraştırmadavurgulandığıüzereyaşamkalitesigöstergesiolarakkabuledilmektedir.

Butanımlardanhareketleyaşamkalitesininmutluluklaolan ilişkisi ortaya çıkmaktadır. Yaşam kalitesi yaşamdandoyumuvemutluluğuetkileyenbirkavramolmaklabera-ber;aynışekildemutlulukdayaşamkalitesidüzeyinietki-lemektedir.6

Ülkemizde de yaşam kalitesi çalışmaları TÜİK “YaşamMemnuniyetiAraştırması”adıaltındayapılmaktadır.7

Buçalışmadaamaçbölümündebelirtildiğiüzerekır-kenttanımının2012yılındadeğişmesineistinadenillerdüzeyin-de2013yılındaki yaşamendeksi verileri, Şekil 5’tebelir-tilenveTÜİKtarafındanoluşturulangöstergeveboyutlarçerçevesincekullanılmıştır.8Butablodakiverilerintoplamıil düzeyindeyaşamkalitesinindeğerini vermektedir. Tab-lodaki verilerde bazı göstergeler 65 yaş ve üzerine (YGSpuanortalaması vs.) yadakırsal yerleşmelere (havaala-nınaerişimoranıvb.)uymadığıiçinvefarklıkurumlardaneldeedildiğiiçindikkatealınmamış,bukıstaslargözetilerekfarklıboyutlaroluşturulmuştur(Bkz.Şekil15).Şekil5’tekiveriler yaşlılık ve kır-kent farklılığı gözetilerek Şekil 15’inoluşturulmasındakullanılmıştır.

Yaşlılıkta yaşamkalitesinin geliştirilmesinde ise “yerin-de yaşlanmamodeli” önerilmektedir (Cao ve ark., 2014;Hoganveark.,2016).Buaraştırmalardadayaşlılarınbu-lunduklarıfizikselvetoplumsalçevredenkopmadanalışkınoldukları yaşam tarzında yaşlanmalarının onların yaşamkalitesinietkilediğisöylenmektedir.

Türkiye’de Yaşlılıkta Yaşam Kalitesi Çalışmaları Yaşlılıktayaşamkalitesiçalışmalarısonyıllardayaşlınü-

fus oranlarının artması ile önemkazanmış bir konuolupülkemizde ve dünyada hakkında çeşitli çalışmalar yapıl-maktadır.



6 TürkiyeİstatistikKurumuİllerdeYaşamEndeksiverileriiçindeki“mutluluk”düzeyibubağlamdayaşamkalitesiölçütlerindenbiriolarakdeğerlendiril-miştir(Şekil1).

7 Buçalışmalarınilki2003yılındaHanehalkıBütçeAnketi’ndeekbirmodülolarakuygulanmış,2004yılındanitibarendüzenliolarakgerçekleştirilmiştir.Buaraştırmalar2013yılındailkdefaildüzeyindeyapılmayabaşlanarakTÜİK“İllerdeYaşamEndeksi”adınıalmışolup;veriyayınlarıüçyıllıkperiyotlarhalindedevametmektedir(TÜİK,2019).

8 2003 yılından günümüze kadar ülke genelinde her yıl yapılan araştırmaYaşamMemnuniyetiAraştırması2013yılından itibarenüçyıllıkperiyottaildüzeyindeyapılanaraştırmaİllerdeYaşamEndeksi (yada İllerdeYaşamMemnuniyeti)olarakelealınmaktadır.


Şekil 5. TÜİK illerde yaşam endeksi boyut ve göstergeleri (TÜİK, 2019).



Türkiye’deyapılanbiryaşamkalitesiçalışmasındayaşlıyetişkinlerindiğergruplaragöredahadezavantajlıolduğugörülmüştür.Bunagöreyaşlıyetişkinlerinbüyükbölümünüetkileyenyoksunlukdüzeyi;sağlık,maddiyaşamkoşullarıvesosyalilişkileridikkatçekerboyuttaetkilemektedir.Da-hası,mevcutsosyalpolitikalaryaşlıkadınlarınrefahdüzeyi,kültürelsermayesivebağımlılığıkonusunugörmezdengel-mekte,budayaşlıkadınlarınyabancılaşması,mutsuzluğuvemarjinaldurumlaramaruzkalmasıilesonuçlanmaktadır(ArunveÇevik,2013).

Aynı çalışmaya göre geleneksel değerlere sahip yaşlıyetişkinlerarasındayaygınolarakbulunan“şükür inancı”özellikleeşiolmayanyalnızkadınlarındahaazmaddigelirevedahadüşükeğitimseviyesinesahipolsalardayaşamka-litesiniolumluolarakdeğerlendirmesinesebepolmaktadır(ArunveÇevik,2013);budayaşamkalitesininkültürboyu-tunuvurgulamaktadır.

Ülkemizde yapılan başka bir araştırmada da yaşlılar-da yaşamkalitesinin cinsiyet, yaş, eğitimdüzeyi,medenidurum,çocuksahibiolma,sosyalgüvenlikdurumu,sağlıkdurumu, gelir ve kimlerle yaşadıkları gibi değişkenlerdenetkilendiğiortayaçıkmaktadır(BilgiliveArpacı,2014).Budayaşamkalitesiçalışmalarındadahaayrıntılıçalışmaya-pılmasıgerektiğinigöstermektedir.

Türkiye’de Yaşlı Nüfusun İllere Göre DağılımıDünyadakırsalvekentselalanlardakinüfusdeğişimleri

bölgelerin gelişmişlik seviyesine göre farklılık göstermek-tedir.Bunagöregelişmişülkelerdekentleşmevekentler-dekiyaşlıoranlarıartışgösterirken,gelişmekteolanveazgelişmişülkelerdekırsalyaşlanmaoranıdahafazladır(UN,2017;Heide-Ottosen,2014).BubağlamdaTürkiyeBirleş-mişMilletlerraporlarınagöregelişmekteolanülkesınıfın-dadırvekırsalyaşlanmaoranlarıdahayüksektir(UN,2019;Öztürk,2015).

BuaraştırmadaTürkiye’dekiyaşlılarınhangiillerinkent-selvekırsalalanlarındayığılmagösterdiğiaraştırılarakbuillerinyaşamkalitesiverileri ilebağlantısıkurulmayaçalı-şılmıştır.Bubağlamdakırsalvekentselalankavramınınül-kemizdekikarşılığınınaçıklanmasınaihtiyaçduyulmuştur.

Ülkemizdekırsalalankavramıtanımlanırken,ekonomi-detarımağırlığıvedüşüknüfusyoğunluğukırsalıbelirle-yen iki temel unsur olarak kullanılmıştır. Köy Kanununagöreayrıcanüfusu2000’denazolanyerleşimlerköy,nü-fusu 2000 ile 20.000 arasında olan yerleşimleri kasabave nüfusu 20.000’den fazla olan yerleşimler şehir olaraktanımlamıştır(442SayılıKöyKanunu,1924).Butanımilenüfus ölçütü açısından köyler ve kasabalar kırsal alanlarıoluşturmaktadır.2012yılındayapılandeğişiklikartıkgünü-müzTürkiye’sindekent-kır sınırınınbelirgin şekildeçizile-mezolduğunugöstermektedir.Sadecenüfusodaklıdeğil,disiplinlerarası farklı bir yaklaşımla yeni ve ölçülebilir birkent-kırtanımınınortayaçıkmasıgerekmektedir.

TÜİK verilerine göre Türkiye’de belde/köy nüfusundaazalmavekentnüfusundayineivmelibirartış,yaşlınüfusoranında da genel bir artış gözlemlenmektedir. Ülkemiz-dekentselnüfusunkırsalagöredahafazlaartışgösterdiğigörülsedebuverilerinaksine, kırsalalandaki yaşlınüfusoranınınkentselalandakiyaşlılaragöredahafazlaolduğugörülmektedir.Şekil6’dayıllaragöre65+yaşnüfusunkentvekırsalyerleşmeleredağılımıgörülmektedir.

Öztürk (2015) de KalkınmaAtölyesi için hazırladığı ra-pordaülkemizdekikırsalyaşlanmanınkentselyaşlanmadandahadikkatçekerboyutlardaolduğuvurgulanmıştır.Bura-poragöre“2008yılındaTürkiyenüfusunun%70’ikentlerdeyaşamasınarağmenyaşlınüfusunbüyükoranıkırsaldaya-şamaktadır.Kırsalkesimde65+yaşnüfusoranı%10.3iken,kentlerde yaşayanların oranı ise%5.6’dır” denilmektedir.Raporagöreköynüfusundaki65+yaşoranınınyıllariçindearttığınavurguyapılmaktadır.Yaşlınüfusunkırsaldaoran-salolarakartışgöstermesininnedeni,gençnüfusunkırdankentegöçüveyaşlılarınyaşadıklarıortamdanayrılmakiste-memesiolarakgösterilebilir.Tümverilerdikkatealındığın-daönümüzdekiyıllardaülkemizdekırsalyaşlanmaveyaşlıbağımlılıkoranınınartacağıvebununyaşambiçimlerimizideetkileyeceğiaçıktır.

Türkiye’deki kentsel ve kırsal yerleşmelerdeki yaşlınüfusun nasıl bir dağılım gösterdiğinin anlaşılabilmesi

6.000.000 14.00

12.00

10.00

8.00

6.00

4.00

2.00

0.00

5.000.000

4.000.000

3.000.000

2.000.000

1.000.000

2006 2006

İL MERKEZİ 65+ YAŞ ERKEK İL MERKEZİ 65+ ERKEK ORANI (%) İL MERKEZİ 65+ KADIN ORANI (%)

Yıllara göre kent merkezi ve kırsal alandaki65+ yaş nüfus

Yıllara göre kent merkezi ve kırsal alandaki65+ yaş nüfus oranı

İL MERKEZİ 65+ YAŞ KADIN

KIRSAL 65+ YAŞ ERKEK KIRSAL 65+ ERKEK ORANI (%) KIRSAL 65+ KADIN ORANI (%)KIRSAL 65+ YAŞ KADIN

2008 20082010 20102012 20122014 20142016 20162018 20182020 2020

Şekil 6. Yıllara göre kent merkezi ve kırsal alandaki 65+ nüfus ve oranı9 (TÜİK, 2019).

9 Grafikte2012yılı sonrası oranlardaki şiddetli değişiminnedeni, o tarihtedeğişenkır/kenttanımıileilişkilidir.

için TÜİK’ten elde edilen veriler ile lokasyon katsayılarıhesaplanmıştır.Çıkansonucagöre ilgenelindeyaşlıların

ençokyığılmagösterdiğiillerSinop(2.17)veKastamonu(2.06)olaraksaptanmıştır(Şekil7).Eldeedilendeğerler


Şekil 7. Türkiye illere göre 65+ yaş nüfus yığılma haritası.

Şekil 8. Türkiye 65+ yaş kentsel nüfus yığılma haritası.

Şekil 9. Türkiye 65+ yaş kırsal nüfus yığılma haritası.

TÜRKİYE 65+ NÜFUS YIĞILMA HARİTASI - 2012

TÜRKİYE 65+ YAŞ KENTSEL NÜFUS YIĞILMA HARİTASI - 2012

TÜRKİYE 65+ YAŞ KIRSAL NÜFUS YIĞILMA HARİTASI - 2012

TÜRKİYE KIRSAL NÜFUS YIĞILMA HARİTASI-2012

TÜRKİYE KENTSEL YIĞILMA HARİTASI-2012

Lokasyon Katsayısı



K

<1.00

<1.00

<1.00

1.00-2.00

1.00-2.00

1.00-2.00

2.00<

2.00<

ileoluşturulanharitaincelendiğindeülkeningüneydoğusu-nunenazyaşlınüfusoranınasahipolduğugörülmektedir.

Kentselnüfusun2012yılı genel yığılmagösterdiği illerİstanbul(1.28),Ankara(1.26)veKocaeli(1.20)gibikentlerolurken;65yaşüzerinüfusunyığıldığıkentselyerleşmeleriseSinop(1.63),Yalova(1.54)veKastamonu(1.54)olaraksaptanmıştır(Şekil8).Bubağlamdakentselnüfusyığılma-ları ileyaşlınüfusunyığıldığıkentselyerleşmelerinörtüş-mediğiortayaçıkmaktadır.

KırsalnüfusyığılmakatsayısıiseülkegenelindeArdahan(2.85), Bartın (2.81), Muş (2.75) ve Kars (2.50) illerindedahafazlagörülmekte;65yaşüzerinüfusunyığıldığıkırsalyerleşmeleriniseÇankırı(2.05)veSinop(2.02)illerindeol-duğugörülmektedir(Şekil9).BuradadaTürkiyekırsalnü-fusyığılmalarıileyaşlılarınkırsalyığılmasınınörtüşmediğiortayaçıkmıştır.

Yaşlıların yaşam kalitesinin değerlendirilebilmesi içinyaşlılarınkenttevekırdaençokveenazyığıldığı ikişer ilsaptanmıştır(Şekil10).Hemkırsalhemdekentselyerleş-melerdeençokyaşlınüfusunyığıldığıSinopveKastamonuileyaşlınüfusyığılmasınınenazolduğuŞırnakveHakkârikarşılaştırılmaküzereseçilmiştir.

Türkiye’de 65 Yaş Üstü Nüfusun Yaşam KalitesiÇalışmada yaşam kalitesi ve yaşlılık ilişkisinin kurula-

bilmesi amacıyla öncelikle TÜİK’in İllerde Yaşam Endeksiverilerinegöremutlulukdüzeylerinebakılmıştır.Buradanyolaçıkarakyaşamkalitesinietkileyendiğerbirfaktörolanmedeni durummercek altına alınmıştır.Aktif yaşlanmayıolanaklıkılançalışmahayatınakatılıpkatılmadığı iseyaşlıistihdamıoranları ilesaptanmayaçalışılmıştır.Devamındaise TÜİK İllerde Yaşam Endeksi verilerinden yola çıkarakyaşlınüfusudoğrudanilgilendirenölçütlerelealınarakyaş-lılarıntoplamyaşamkalitesiendeksihesaplanmıştır.

Yaşam kalitesininmutluluk ile ilişkisinden yola çıkarakTÜİK2013yılı İllerdeYaşamEndeksiverilerinegöremut-lulukdüzeylerinebakılmıştır.Bunagöre65+yaşnüfusunmutlu10 olduğu iller sırası ile Sinop, Kastamonu, Çankı-

rı, Amasya ve Artvin’dir (Şekil 11).11 Yaşlı yığılmasının enyüksekolduğubuüç il aynı zamandayaşlılarınenmutluolduğuüçilolarakgörülmektedir.Sinopili isehemgenelnüfusunhemde65yaşüzerinüfusunmutlulukverilerininkesiştiğitekildir.Budurumgüncelhaberleredeçeşitlikezkonuolmuştur(BBC,2020).

Yaşlılarınmutlulukdüzeyiharitasıincelendiğinde,kırsalyaşlıyığılmasıharitasıileoldukçabenzerlikgösterdiğisap-tanmıştır(Şekil9,Şekil11).Buradanyaşlılarınkırsalyerleş-melerdedahamutluolduğuçıkarılabilir.Ancakbuyargıyıdahagüçlüortayakoyabilmekadınaekaraştırmalaragerekvardır.

Aşağıdaki tablolar yukarıda yaşlı yığılmasına göre ke-sişendörtiliçinTÜİK2013yılıİlDüzeyindeYaşamMem-nuniyeti Araştırması’na12 katılan yaşlıların genel bilgileriilehazırlanmıştır.Buçalışmadayaşlıyığılmasınınenyük-sekolduğukentlerSinopveKastamonu,endüşükoldu-ğu kentler Şırnak veHakkâri olarak saptanmıştır. Yaşamkalitesi verilerine destek olması açısından medeni du-rum,eğitimdurumuveçalışmadurumudamercekaltınaalınmıştır.Yaşamkalitesibölümündedebelirtildiğiüzereİngiltere’de yapılan bir araştırmada yaşlılar yaşam kali-telerinin aile (eş ve çocuklar), aktiviteolanakları, sosyalbağlantılar,sağlıkvemaddikoşullarçevresindeşekillen-diğinisöyledikleriiçin(Farquhar,1995)buverilerdedik-katealınmıştır.

Araştırmaya konu olan kentlerde kadınlarda eşi vefatetmişyaşlıoranıyığılmanındüşükolduğukentlerdedahafazladır(Şekil12).Bunakarşılıkyığılmanınyüksekolduğukentlerde ise eşi vefat etmiş kadınlarınoranının fazla ol-duğu görülmektedir. Bu durumönümüzdeki yıllarda yaş-lıların yoğun olduğu illerde yaşlılığın bir kadın problemiolacağını göstermektedir. Yaşlı kadınlardaki yalnızlığın dı-şında, yaşlı bağımlılık oranının artmasındaki faktörlerdenbirideözellikleyığılmanındüşükolduğukentlerdekidüşükeğitimdüzeyidir.Ancakyaşlıoranınınyüksekliğineparalel



Şekil 10. Altmış beş yaş üstü nüfusun il genelinde, kırsal ve kentsel yerleşmelerde en yo-ğun ve en seyrek bulunduğu iller.

10BuradakimutlulukkavramıTÜİK İllerdeYaşamEndeksiAraştırmasındavedolayısıilebuçalışmadayaşamkalitesinibelirleyenölçütlerdenbiriolarakdeğerlendirilmiştir.

11Araştırmadakırsalvekentselyaşlanmaharitaları2012yılınagöreoluşturul-duğuveillerdüzeyindeyaşamendeksiverilerineilk2013yılındabaşlandığıiçin2013yılıverileridikkatealınmıştır.

12BuçalışmadaTÜİK“YaşamMemnuniyeti”başlıklıaraştırmadaseçilenkonula-rındeğerlertoplamı,“yaşamkalitesi”ölçütüolarakalınmıştır(Bkz.Şekil16).

yaşlıbağımlılığı yığılmanınyüksekolduğukentlerdedahayüksektir(Bkz.Şekil16).Eğitimdurumunabakıldığındaise

yığılmanınyüksekolduğukentlerdeeğitimdüzeyibelirginşekildedahayüksektir(Şekil13).


Şekil 11. Türkiye 65+ yaş mutluluk düzeyi yığılma haritası (TÜİK, 2013).

Şekil 13. Okuma-yazma oranı.

120.0

100.0

80.0

60.0

40.0

20.0

0.0

ORA

N (%

)

EĞİTİM DURUMU

OKU

L Bİ

TİRM

EDİ

OKU

L Bİ

TİRM

EDİ

İLKO

KUL

İLKO

KUL

ORT

AOKU

L

ORT

AOKU

L

LİSE

LİSE

YÜKS

EKO

KUL

VE Ü

ZERİ

YÜKS

EKO

KUL

VE Ü

ZERİ

72.9

36.425.1

54.9

0.0 2.8 1.1 2.1 0.8 3.8

99.287.3

0.811.0

0.0 0.0 0.00.00.61.1

YAŞLI YIĞILMASI YÜKSEK OLAN KENTLER

KADIN ERKEK

YAŞLI YIĞILMASI DÜŞÜK OLAN KENTLER

Şekil 12. Medeni durum.

90.0

ORA

N (%

)

MEDENİ DURUM

80.070.060.050.040.030.020.010.0

0.0HİÇ

EVLENMEDİ

1.7 0.7

52.5

78.7

1.1 1.7

44.7

18.9

0.8 0.0 0.0 4.4

45.7 45.353.5 50.3


KADIN ERKEK


HİÇEVLENMEDİ

EVLİ EVLİBOŞANDI BOŞANDIEŞİ ÖLDÜ EŞİ ÖLDÜ

TÜRKİYE 65+ YAŞ MUTLULUK DÜZEYİ YIĞILMA HARİTASI - 2013

K

TÜRKİYE MUTLULUK DÜZEYİ YIĞILMA HARİTASI - 2013


<1.00

1.00-2.00

2.00<

Çalışma durumunda yığılmanın yüksek olduğu kent-lerde, iş olanaklarının daha düşük olduğu yığılmanın düşük olduğu kentlere kıyasla yaşlıların daha çok is-tihdam edildiği saptanmıştır (Şekil 14). Toplamda er-keklerin, kadın yaşlılara kıyasla, özellikle düşük yığılma

oranınasahipkentlerdedahafazlaistihdamedildiğigö-rülmektedir.

Şekil16’dakitabloŞekil1’deyeralanTÜİKİllerdeYaşamEndeksiboyutvegöstergelerindenyaşlılarileilgilikonulargözetilerekhazırlanmıştır (Şekil15).“ÇalışmaHayatı”bo-



Şekil 14. Son bir hafta içinde çalışma durumu.

16.0

6.0

SİNOP

KADIN

ERKEK

KASTAMONU ŞIRNAK HAKKARİ

14.2

9.9

14.5

0.0

5.47.4

1.6

14.012.010.0

8.06.04.02.00.0

ORA

N (%

)ÇALIŞMA DURUMU



Şekil 15. Araştırmada kullanılan gösterge ve boyutlar (TÜİK, 2013).

1. Konut

2. Gelir ve Servet

3. Sağlık

4. Eğitim

5. Çevre

6. Güvenlik

7. Sivil Katılım

8. Altyapı Hizmetlerine Erişim

9. Sosyal Yaşam

10. Yaşam Memnuniyeti

Konut memnuniyeti

Aylık hanehalkı gelir memnuniyeti

Sağlığından memnuniyet

Kamunun sağlık hizmetlerinden memnuniyet

Alınan eğitimden memnuniyet

Kamunun eğitim hizmetinden memnuniyet

Kamunun temizlik hizmetinden memnuniyet

Kamunun asayiş hizmetinden memnuniyet

Sendika/dernek faaliyetlerine katılım oranı

Evde yalnızken ve yaşanılan çevrede gece yalnız yürürken kendini güvende hissetme

Kamunun toplu taşıma, su, kanalizasyon, yol, ışıklandırma hizmetinden memnuniyet

Sosyal hayatından ve sosyal ilişkilerden (akraba, arkadaş, komşu) memnuniyet

Mutluluk düzeyi

yututümyaşlılarçalışmadığıiçintabloyadahiledilmemiş-tir.13

Bunagörekonut, gelir ve servet, sağlık, eğitim, çevre,güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim, sosyalyaşammemnuniyeti ve genelmutluluk düzeyleri, birincigrup kentlerde ikinci grup kentlere göre daha yüksektir.Ancakyaşlıbağımlılıkoranıdabirincigrupkentlerdeikincigrupkentleregöredahayükseksaptanmıştır(Şekil16).14

Yaşamkalitesiileilgiligenelortalamayabakıldığındaiseyaşlılarınenmemnunolduklarıkonularsırasıilesosyalya-şam,güvenlikvesağlıkolurken,enazmemnunolduklarıkonularaçıkarafarklasivilkatılımdır(Şekil16).

AraştırmayakonukentlerdeyaşamkalitesiverileriiçindekonutmemnuniyetikonusundaendüşükŞırnak’takikadın-lar,gelirveservetmemnuniyetikonusundayineŞırnak’takikadınilesağlıkmemnuniyetikonusundaŞırnak’takikadınveerkeklergörecedüşükçıkmıştır(Şekil16).Eğitimmem-nuniyeti Hakkâri’deki kadınlarda, çevre memnuniyeti iseHakkâri’dekierkeklerdedüşüktür.Çevrememnuniyetiyaş-lılargenelindeoldukçadüşüktürveenyüksekçevremem-nuniyetdüzeyiSinop’takierkekyaşlılardagözlemlenmiştir.Güvenlikkonusudayaşlılargenelindeyüksekmemnuniyetdüzeyine sahip başka bir ölçüttür. Buna göre en yüksekmemnuniyet Sinop’taki kadın yaşlılardan gelmiştir. Sivilkatılımın Kastamonu ve Hakkâri’deki kadınlarda birlikte


Şekil 16. Yaşlıların kırsal ve kentsel alanda en yüksek ve en düşük yığıldığı illerdeki yaşam kalitesi (TÜİK, 2013).15

13Sonuçlarıneldeedilmesindeyaşamkalitesinin ilgiliboyutlarınaveseçeneksayısınagöre(dörtveyabeşlilikertcevapları)enazortaseviyeveüstüolumlucevaporanıhesaplanmıştır.

14ÇalışmaboyuncabirincigrupkentleryaşlıyığılmasınınyüksekolduğuSinopveKastamonu,ikincigrupkentleriseyaşlıyığılmasınındüşükolduğuŞırnakveHakkâriolarakdeğerlendirilecektir.

15Tablodakitoplamyaşamkalitesideğerikonut,gelirveservet,sağlık,eğitim,çevre, güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim ve sosyal yaşammemnuniyetiilemutlulukoranlarınıntoplamınınortalamasıalınarakhesap-lanmıştır.Yaşortalaması,kişisayısıvebağımlılıkoranıtoplamyaşamkalitesideğerindehesabakatılmamıştır.

düşük çıkması yaşlı yoğunluğunun buna etki etmediğini,sivil katılım konusunda başka sebeplerin etkili olabilece-ğini göstermektedir. Bunun nedenlerinin toplumsal yapı,kadınlarıneğitimdüzeyivecinsiyetçiayrışmalarbağlamın-da araştırılması gerekmektedir. Sosyal yaşam memnuni-yeti de yaşlı yoğunluğundan bağımsız olarak tüm illerdeyüksekçıkmıştır.EnazmutluolduğunusöyleyengrupiseHakkâri’dekikadınyaşlılardır.

YaşlıbağımlılıkoranıdayaşamkalitesitoplamdeğerinietkilemesedeTürkiye’dekiyaşlılarındurumunuincelemekadınatabloyadahiledilmiştir.Bunagörebirincigrupkent-lerdeikincigrupkentlereoranlayaşlıbağımlılıkoranıyük-sektir.

Sonuç ve DeğerlendirmeTürkiye’deki yaşlıların yığılma alanlarına göre yaşam

kalitesininbelirlenmesiamacı ileyapılanbuaraştırmanıngenelsonuçlarınabakacakolursak;“ülkemizdekiyaşlınü-fusunildüzeyindeyığılmasıileillerinyaşamkalitesiverileriarasında doğru orantılı bir ilişki” olduğu savı desteklen-mektedir.Bubeklenensonucagöreyaşlıyığılmasınınyük-sekolduğuyerleşmelerdeyaşlılarınyaşamkalitesiyüksek;yaşlıyığılmasınındüşükolduğukentlerdeyaşamkalitesidegörece daha düşüktür. Ancak ayrıntılara inildiğinde farklıdetaylarortayaçıkmaktadır.

Bunagöreikincigrupkentlerinbirincigruptakileregöresağlık konusundandahaazmemnunoldukları görülmüş-tür. Bu durumülkemizde yaşlıların yaşam kalitesinin art-tırılabilmesi içinöncelikle yaşlı bakımhizmetlerinin kırdavekentteayrıpolitikalarlageliştirilmesi,bukonudailgilibi-rimlerinyerelyönetimlerdekurgulanması,yaşlıbakımındaeğitimli işgücününve istihdamolanaklarınınarttırılması,yaşlısağlığıileilgiliçalışmalarınilerleyebilmesiiçingeron-toloji ve fizik tedavi alanlarının geliştirilmesi ve yine bukonudaeğitimliişgücününarttırılmasıgerekmektedir.Buhizmetveeğitimlerinülkedeeşitstandartlardailerleyebil-mesi içindeSağlıkBakanlığınınbuyöndeadımlaratmasıgerekmektedir.

Araştırmada ayrıca yaşlı yoğunluğunun düşük olduğuyerleşmelerde bile yaşlıların aktif olarak çalıştığı gözlem-lenmiştir.Buradayaşlılarınhernekoşuldaolursaolsunulu-salölçekte“güçlübiremekliliksistemi”yadayerelölçekte“sosyalyardımsistemi”iledesteklenmesigerektiğiortayaçıkmaktadır.Yaşlılarıçalışmayaitenkoşullarınnelerolduğuiyi araştırılmalıdır. Bunlar ekonomik sebeplerden zorunluçalışmayadevametmekolabileceğigibi işlevsizlikdüşün-cesinden ve algısından kurtulmak için kendine mutlulukveren işlerle uğraşmak da sayılabilir (Özer ve Karabulut,2003). Çalışmada ayrıca yaşlılarda eğitim düzeyi yüksel-dikçeboşanmavehiçevlenmemeoranlarınınarttığıgörül-müştür.Budayaşlılarınyalnızlığınıveileriyaşlılıkdönemin-debirincigrupkentlerdegörüldüğüüzereyaşbağımlılığını

etkileyenönemlibirkonudur.Ayrıcaeğitimseviyesiarttık-çasağlıkvegelirmemnuniyetigibikonularadahaeleştirelbakıldığıdagözlemlenmiştir.

Yaşam kalitesi konularındaki eksiklikler bağlamında sı-rasıyla sivil katılım,çevre,eğitim,gelirve servetdurumuilealtyapıhizmetlerineerişimkonusundayaşlılardahaazmemnuniyet duyduklarını dile getirmişlerdir (Şekil 16).Bunagöreyaşlılarınbulunduklarıtoplumsalçevredekisos-yalbağlarınıgüçlendirmekadınasivilkatılımolanaklarınıngeliştirilmesi;fizikselçevrekalitesininarttırılmasıamacıiledahaplanlı kamusaldışmekânlaryaratılması; altyapı ka-litesininarttırılmasıvehizmetalanınıngenişletilmesi;ya-şamboyueğitimsistemininhayatageçirilmesi,heryaştaeğitimdeki eksikliklerin giderilmesi; gelir ve servet duru-mundaiyileşmesağlanabilmesiiçinistihdamolanaklarınınarttırılması,emekliliksisteminindüzenlenmesigerekmek-tedir.

Araştırma sonuçlarına göre yaşlıların gelir durumları-nıniyileştirilmesi,sağlıkhizmetlerineerişiminarttırılması,yerelyönetimlerinçevre ile ilgiliçalışmalarınınarttırılma-sısivilkatılımateşvikedilmesiveyaşlılarınyalnızve izolehissetmemesi için sosyalyöndendesteklenmesigerektiğiortadadır.

Ulusaldüzeydekalkınmaplanlarındabölgelerarasıden-gesizliğin giderilmesi yerel düzeyde strateji planlarındayaşlılıkla ilgili konuların ele alınması, gelişmiş ülkelerdenyaşlılık projeleri ile ilgili dersler çıkarılması büyük önemtaşımaktadır.Bufaktörlerinortayaçıkarılmasıvedaha iyianlaşılması toplum genelindeki yaşlılık kaygısının gideril-mesineyardımcıolabilir.

Tüm veriler dikkate alındığında yaşlılık ile ilgili yapılanaraştırmalardamikrodüzey(mahalle,ilçe,ildüzeyi)önem-liolsadayaşlılığıbütüncülolarakmakrodüzeyde (ulusalölçek) değerlendirecek yaklaşımlara ihtiyaç vardır. Ayrıcayaşamkalitesiölçütleriningenelolarakelealınmasıkentselvekırsalniteliktekialanlararasındakihizmetfarkınıgözet-mediği için yetersiz kalmaktadır. Hem yaşlı gereksinimle-rine hemde yerleşim yeri karakterine uygun ayrıntılı biraraştırmanın yapılması bu alandaki eksiklerin giderilmesiyönünde önemli bir adım olacaktır. Bu bağlamda yaşlılıkstratejilerininyerelyönetimplanlarınadahiledilmesi,büt-çedenyaşlılığahizmetedecekyatırımlarabütçeayrılmasın-daönceliksağlanmasıyerindeolacaktır.

Ülkemizdedekırsalalandaki yaşlılarınyaşamkaliteleriiyileştirilirse,kırvekentarasındakiolanakfarklılıklarıazal-tılırsa “yerinde yaşlanma modeli” uygulanabilir ve dahasağlıklıveköklübirtoplumsalyapıoluşturulabilir.

KaynaklarAkyüz,H.,Yaşartürk,F.,Aydınİ.,Zorba,E.veTürkmenM.(2017).

Üniversiteöğrencilerininyaşamkalitesivemutlulukdüzeyleriarasındakiilişkininincelenmesi.InternationalJournalofCul-



turalandSocialStudies(IntJCSS),3,253-62.Arun,Ö.veÇakıroğlu-Çevik,A.(2013).Qualityoflifeinanageing

society,AcomparativeanalysisofagecohortsinTurkey,Ze-itschriftfürGerontologie+Geriatrie,46(8),734-9.

Baernholdt,M.,Yan,G.,Hinton,I.,Rose,K.,Mattos,M.(2012).QualityofLifeinruralandurbanadults65yearsandolder:findingsfromTheNationalHealthandNutritionExaminationSurvey.JRuralHealth,28(4),339-47.

BBC,(2020),SinopNedenTürkiye’ninEnMutluŞehri?JoshuaAl-len,https://www.bbc.com/turkce/vert-tra-40977095(Erişimtarihi:21.08.2020)

Bilgili,N.veArpacı,F.(2014).QualityoflifeofolderadultsinTur-key.ArchivesofGerontologyandGeriatrics,59(2),415-21.

Bilir, N., (2018), Yaşlılık Tanımı, Yaşlılık Kavramı, Epidemiyolo-jik Özellikler, Yaşlılık ve Solunum Hastalıkları, ed. A.Ertürk,A.Bahadır, F. Koşar, TÜSAD, Türkiye Solunum AraştırmalarıDerneği.

Borglin,G.,Edberg,A.K.,Hallberg,I.R.(2005).Theexperienceofqualityoflifeamongolderpeople.JournalofAgingStudies,19,201-20.

Cao,M.J.,Guo,X.L.,Yu,H.,Chen,L.Y.veMcDonald,T.A.(2014).ChineseCommunity-DwellingElders’Needs:PromotingAge-ingInPlace.

ElDin,H.S.,Shalaby,A.,Farouh,H.E.veElariane,S.A.(2013).Principlesofurbanqualityoflifeforaneighborhood,housingandbuildingNationalResearchCenterHBRCJournal.HBRCJournal,9,86-92.

Farquhar,M.(1995).Elderlypeople’sdefinitionsofqualityoflife.SocialScience&Medicine,41(10),1439-46.

Gabriel,Z.veBowling,A.(2004).Qualityoflifefromtheperspec-tivesofolderpeople,Ageing&Society,24,675-91.

Güler,D.(2006).Mastalji,YaşamKalitesiveDepresyon,Uzman-lıkTezi,SağlıkBakanlığı,ŞişliEtfalveAraştırmaHastanesiAileHekimliği,İstanbul.

Harari,Y.N.(2012).HayvanlardanTanrılara:Sapiens,İnsanTürü-nünKısaBirTarihi,E.Genç(çeviren),KolektifKitap,7.Baskı,İstanbul.

Heide-Ottosen,S.(2014).TheAgeingofRuralPopulations:Evi-denceonOlderFarmersinLowandMiddle-IncomeCountri-es,PublishedbyHelpAgeInternational,Londra.

Hogan,M. J., Leyden, K.M., Conway, R.,Goldberg, A.,Walsh,D.veMcKenna-Plumley,P.E. (2016).Happinessandhealthacross the lifespan infivemajorcities: the impactofplaceand government performance. Social Science &Medicine,162,168-76.

Köy Kanunu (1924), Kanun Numarası: 442, Kabul Tarihi:18/3/1924,YayımlandığıResmiGazete:Tarih:7/4/1924,Sayı:68,YayımlandığıDüstur:Tertip:3,Cilt:5,Sayfa:336,

Marans,R.W.(2007).Qualityofurbanlifestudies:anoverviewandimplicationsforenvironment-behaviourresearch.Proce-dia-SocialandBehavioralSciences,35(2012),9-22.

McDonnell,C. (2018).MachineLearningToPredictLifeExpec-tancy,TowardsTowardsDataScience.

mevzuat.gov.tr(2019).OnDörtİldeBüyükşehirBelediyesiveYir-

miYediİlçeKurulmasıİleBazıKanunveKanunHükmündeKa-rarnamelerdeDeğişiklikYapılmasınaDairKanun,KanunNu-marası:6360,KabulTarihi:12/11/2012,YayımlandığıResmiGazete:Tarih:6/12/2012,Sayı:28489,YayımlandığıDüstur:Tertip:5,Cilt:53.

Özer,M.veKarabulut,Ö.Ö. (2003).Yaşlılardayaşamdoyumu.TurkishJournalofGeriatrics,6(2),72-4.

Öztürk,H.,(2015),YaşlanmaveKırsalYaşlılık,MevcutDurumRa-poru,KalkınmaAtölyesi,Ankara.

PaulC.,Ribeiro,O.veTeixeira,L.(2012).Activeageing:anempi-ricalapproachtotheWHOmodel,current.GerontologyandGeriatricsResearch,1,382972,DOI:10.1155/2012/382972,HindawiPublishingCorporation.

Pykh,I.G.MvePykh,Y.A.(2008).Quality-of-lifeindicatorsatdif-ferent scales: theoreticalbackground. Ecological Indicators,8(6),854-62.

saglik.gov.tr (2016). Sağlık İstatistikleri Yıllığı-2016, T.C. SağlıkBakanlığı, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/13183,sy2016turkcepdf.pdf?0(Erişimtarihi:10.04.2020)

Scharf,T.,Phillipson,C.,Smith,A.E.,Kingston,P.(2002).Growingolderinsociallydeprivedareas:socialexclusioninlaterlife.1stEdition,HelptheAged,UK,4-6.

Şenol,P.,Altınörs,A.,Yörür,N.(2006).“KentYaşamındaYaşlıla-raSunulanYaşlıBakımEvleriveHuzurevlerininYetersizliğiveYeni Arayışlar, Kent ve Sağlık Sempozyumu 07/09”, Haziran2006,Bursa.

TÜİK,(2013).İllerdeYaşamMemnuniyetiEndeksi,Ankara.TÜİK,(2018).KonularınaGöreİstatistikler/NüfusveDemografi/

Nüfus Projeksiyonları, 2018-2080, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30567[Erişimtarihi:18.01.2019]

TÜİK, (2019). Türkiye İstatistik Enstitüsü, İstatistik Göstergeler,http://www.tuik.gov.tr/Start.do[Erişimtarihi:27.10.2019]

UN,(2017),WorldPopulationAgeing2017-Highlights,Depart-mentofEconomicandSocialAffairs,ST/ESA/SER.A/397,ISBN978-92-1-151551-0. http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2017_High-lights.pdf[Erişimtarihi:27.10.2019]

UN,(2019).WorldEconomicSituationandProspects2019,On-line ISSN:2411-8370,UnitedNationspublication,SalesNo:E.19.II.C.1, https://www.un.org/development/desa/dpad/wp-content/uploads/sites/45/WESP2019_BOOK-ANNEX-en.pdf[Erişimtarihi:27.10.2019]

Uncu,Y.(2003).Yaşlıhastayabirincibasamaktayaklaşım.TurkishJournalofGeriatrics,6(1),31-7.

YÖK,(2019).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/[ErişimTa-rihi:14.10.2019]

WHO, (2019).WHOQOL:Measuringqualityof life, introducingtheWHOQOLinstruments,https://www.who.int/healthinfo/survey/whoqol-qualityoflife/en/[ErişimTarihi:14.10.2019]

Yaman,Ö.M.veAcar,M. (2015).TürkiyeSosyalHizmetBiriki-mindeYaşlılık,BibliyografikBirDeğerlendirme (1950-2013),AçılımKitap,İstanbul.

Zorba,E.(2008).YaşamKalitesiveFizikselAktivite,10.Uluslara-rasıSporBilimleriKongresi,Bolu.



Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Rize

Başvuru tarihi: 04 Ocak 2020 - Kabul tarihi: 07 Şubat 2021

İletişim: Havva ÖZDOĞAN. e-posta: [email protected]


MAKALE

MEGARON 2021;16(1):143-156

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.57984

Plansız Gelişen Meydanlarda Mekânsal Bütünleşmeve Morfolojik Bileşenlerin Çözümlenmesi:

Muğla Saburhane Meydanı ÖrneğiDecoding the Spatial Integration and Morphological Components

in Unplanned Squares: the Case of Muğla Saburhane Square

Havva ÖZDOĞAN

The urban spaces, in which public life occurs, may take place in the cities with different shapes and sizes, ranging from the small activity areas to the big urban squares. Different factors such as introverted or extroverted social life, organic or geometric urban fabric of cities depending on planned or unplanned development may be effective in the formation of the aforementioned urban spaces. Within this context, the question of how the urban spaces in the unplanned cities complete each other in the urban open space network system and which role do they have in the spatial integrity come to the forefront, different from the planned urban spaces. In the present study, it was aimed to conduct the application study for the analysis of the urban integration and morphological components of the issue of squares, which are urban spaces, over the case of Muğla Saburhane Square, which is an unplanned square. The study, in which the analysis methods of the space syntax and morphological components were used together, was con-ducted in three phases completing each other. In the macro scale phase, the space syntax, serial perception and isovist analysis methods, are used and the open space network system of the city and the level of integration of the square with the city are revealed. In the meso scale phase, analyses are made for the dynamic-static spatial structure, positive-negative space setup, and the material-color-fabric properties in the ground plane of the two-dimensional framework properties of the square. In the micro scale phase, the subjects on the centricity structure of the third dimension of the square, orientation properties, the spatial closeness properties due to horizontal and vertical planes and the spatial components of the square are examined. The square may be defined as an applied study in which analyses suitable for the theoretical content including the macro scale structure of the city and the meso and micro scale detail structuring issues which lead to the formation of the squares were conducted on the case of a square. The study was limited with the Saburhane Square, an historical settlement of Muğla, which has dominant organic urban fabric, is connected to city and the other open spaces of the city, has intense use characteristics and can always reflect the traditional architectural characteristics and square identity. Based on the macro scale analyses, it was observed that organic urban fabric was dominant in historical settlement region that is the Saburhane Square and its surroundings, Karamuğla Street, in which the square was located, had an axis role associating the city parts with organic and geometric fabric with each other, Cumhuriyet Square had gathering space characteristics known across the city and Saburhane Square had gathering space characteristics across the neighborhood. Based on the analyses performed with the space syntax method, it was observed that Saburhane Square came into forefront in integrating with the city and it was an important focus in spatial connection and integration. In the isovist analyses based on the square, it was understood that the region is characterized by the corner bakery, monumental green component, mosque, and minaret; and building units on main road axis can be perceived effectively in the arrivals to the square from different directions. It was observed that the empty spaces were 1.76 times greater than the full spaces in the organic urban fabric region surrounding the square, the building surfaces and the vertical garden walls were effective in identifying the borders of the square, the existence of the intense and effective green components brought the square a soft space characteristic, the amorphous form in the ground plane of the square reflected negative characteristics due to convex characteristics, it had a dynamic space characteristic in terms of the width-length ratio, the monuments and green components were the components enriching the spatial structure of the square, the square had different centers as secular, otherworldly, geometric and functional, and the fact that the units surrounding the square were opened directly to the square affected the spatial liveliness positively. The present study is considered to be important in revealing the necessity of preparing such guides in the renewal studies for unplanned squares or in the new plannings. The fact that space syntax, isovist, and morphological analyses were used together in the study is considered to contribute to the related studies as it enables integrated analysis and evaluation in different stages ranging from grand urban scale to spot detail scale.Keywords: Function and form in urban squares; morphological analysis; Saburhane Square; spatial integration; squares.

EXTENDEDABSTRACT

https://orcid.org/0000-0003-1063-7446

GirişKentselmekânlarınkenttekikonumları, ikinci veüçün-

cü boyutları kentlilerin yaşamlarında yer almalarında, iş-levsel ve algısal değer kazanmalarında etkilidir. Sokak vemeydanlarıentemelkentselmekânlarolarakgörenKrier;bu mekânların geometrik karakterlerini iç mekânlardakikoridorveodalarabenzeterek,duvaroranları,sirkülasyonvefonksiyonolarakfarklılaştıklarınıbelirtir(Krier,1991b,s.16-17).Toplumsalyaşamkamusalmekânlardagerçekleşir.Binalararasındakitoplumsalyaşam;iklime,fizikselçevre-yevedışmekânaktivitelerinebağlıdır(Gehl,1987,s.13).Kentselmekânınbiçimsel yapısı kentselmekânı vekulla-nıcılarındavranışlarınıbelirlerken,biçimselözellikleritasa-rımrehberlerinedönüştürülebilir.Bubağlamdatarihi so-kakvemeydanlardakikomplekssistemlerkimlikveuyumaçısındanyolgöstericiolarakkabuledilir (Krier,1991a,s.290).

Kentsel tasarımda; kentsel mekân estetiğini ele alangörsel-sanatsal yaklaşımlar, mekân kullanımı, algı ve yerkavramlarınıelealansosyalkullanımyaklaşımları,fizikselçevre,etkinlikilişkilerini,kamusalalankavramınıelealanyeroluşturmayaklaşımlarıgibifarklıdüşünceyaklaşımla-rı bulunur (Carmonaveark., 2003, s. 6-7). Bubağlamdaçalışmakentselbütünleşmevemorfolojikbileşenlerinçö-zümlenmesikonularınıelealmaktadır.Araştırmada;plan-sızmeydançözümlerininkentselaçıkalanağsistemlerin-dekiyerleri,kentlebütünleşmedurumları,tarihselsüreçtebiçimselveişlevselsüreklilikleri,gelenekselmeydanyapı-larınıngünümüzdededevamedipetmediğivemorfolojikbileşenözelliklerielealınmaktadır.Bukapsamda;kentselmekânlardabütünleşme vemorfolojik bileşenlerin anali-zineyönelikkavramsalçalışmalarınplansızmeydanörneğiüzerinde uygulanması hedeflenmektedir. Anadolu’da ge-

leneksel yerleşmeözelliğini günümüzekadardevametti-rebilenMuğlailiMenteşeilçesindekiSaburhaneMeydanı,kentselsistemdeönemlibirodakolaraköneçıkması,genelmeydan karakterine uygunluğu ve özgünmimari kimliği-ni koruyabilmesi sebebi ile çalışma alanı olarak ele alın-maktadır.Mekânsalbütünleşmevemorfolojikbileşenlerideğerlendirmede kullanılan çalışma başlıkları;makro/üstölçekli yapı-kentsel bütünleşmedemekânsal sistem, serialgılamaveeşgörüşanalizleri,mezo/ortaölçekli yapı-ikiboyutluçerçeveözelliklerindedinamik-statikmekânözel-liği, pozitif-negatif mekân kurgusu, zemindeki malzeme-renk-doku özellikleri,mikro/yakın ölçekli yapı-üç boyutluçerçeve özelliklerinde merkezilik, yönlenme, kapalılık vekentselmekânögeleriolarak sıralanmaktadır. Yapılança-lışmalarda Saburhane Meydanı’nın kentle bütünleşmeaçısındanplanlı kentmeydanıözelliği gösterenCumhuri-yet Meydanı’ndan daha entegre olduğu görülmektedir.Mimarimekânkimliğiaçısındankendineaitözelliklerininbulunduğu,bubiçimselvefonksiyonelözelliklerinmeyda-nıdiğermeydanlardanayırarakonaetkilibirmimarikimlikkazandırdığı,buözelliklerinitarihselsüreçtedevamettirdi-ğigörülmektedir.

Kent Meydanlarının İşlevsel ve Biçimsel Özellikleri Meydanlarda İşlevsel ÖzelliklerKentsel mekânlar içinde meydanlar farklı yönlerdeki

yollarınkesişimnoktalarındakiönemliçekimmerkezlerin-dendir.KökleriAvrupakentlerineaitolanmeydanlar,kentmerkezinde,yüksekyoğunlukluyapılarlaçevriliyadaon-larlailişkiliolan,insanlarıçekecekmekânsalögeleribarın-dıran,yerdöşemesiyadapeyzajlakaplı,dikdörtgeneyakınbiçimli,bellibirkısmıyadatamamıbinalarlakaplı,hembi-nalarlakuşatılanhemdebubinalarısergileyen,dolaşmak,


Kamusal yaşam alanlarından olan meydanlar ve sokaklar biçimsel özellikleri ile kullanıcılarını çeker ve toplumsal yaşama katar. Kent bütü-nünde sokakların ve meydanların kentin açık alan ağ sistemindeki yeri, kentle bütünleşebilmeleri, kente entegre olabilmeleri önemlidir. Planlı kent uygulamalarında, bütüncül planlama kararlarına bağlı olarak biçimlenen sokak ve meydanların kentle bütünleşmeleri beklenir. Plansız meydanlar planlama kararlarına bağlı olmadan bulundukları bölgenin fiziksel ve toplumsal yaşam özelliklerine göre biçimlenir. Ça-lışmada, plansız meydanların kentle bütünleşmesi ve morfolojik bileşenlerine ait özelliklerin çözümlenmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda makro, mezo ve mikro ölçekli analizler yapılmaktadır. Üst ölçekli yapı-kentsel bütünleşme kapsamında mekânsal sistem, seri algılamalar, eş görüş analizleri, orta ölçekli yapı-iki boyutlu çerçeve özellikleri kapsamında dinamik-statik mekân, pozitif-negatif mekân, malzeme-renk-doku özellikleri, yakın ölçekli yapı-üç boyutlu çerçeve özellikleri kapsamında merkezilik, yönlenme, kapalılık ve kentsel mekân ögeleri ele alınmaktadır. Çalışma alanı olarak ele alınan Saburhane Meydanı Muğla’nın tarihi yerleşim bölgesinde mekânsal ve tarihsel sürekliliğe sahip, kent merkezi ile bağlantısına bağlı olarak yoğun kullanımlı, geleneksel mimari karakterini koruyan, meydan olma özelliğini her dönem yansıtan bir meydandır. Yapılan analizlerde; meydanın ve çevresinin organik doku karakterini yansıttığı, çekirdek meydan özelliği gösterdiği, amorf biçimli, çok merkezli meydanın bütününde negatif mekân özelliği gösterdiği, mekânsal bağlantı ve bütünleşmede önemli bir odak olduğu, yeşil ögelerinin, cami ve minarenin mekânsal algıda öne çıktığı, cami, kahvehane ve ticaret birimlerinin doğrudan meydana açılma-sının meydanın kullanım yoğunluğunu kuvvetlendirdiği görülmektedir. Sonuçta; Saburhane Meydanı kendine ait özellikleri ile diğerlerin-den farklılaşan, bu sayede kimliğini koruyabilen plansız bir meydan olduğu, bu özelliklerinin biçimsel ve fonksiyonel sürekliliğini sağlamada etkili olduğu, yapılan çalışmanın yenileme-iyileştirme çalışmaları için yönlendirici olabileceği düşünülmektedir.Anahtar sözcükler: Kent meydanlarında fonksiyon ve biçim; mekânsal bütünleşme; meydanlar; morfolojik analiz; Saburhane Meydanı.

ÖZ

oturmak,yemekyemekveetrafıizlemekgibifonksiyonlarasahipkentselmekânlarolaraktanımlanır (Lynch,1985,s.442-443; Büyükcivelek, 2012, s. 342;Moughtin, 2003, s.87;MarcusveFrancis,1998,s.14).Farklıbakışaçıları ileelealınanmeydanlarişlevvebiçimolaraksınıflandırılırken,ortakfuaye,kentselbahçe,geçişfuayesi,sokakmeydanvebüyükmeydanlar gibi farklı biçimlerde kentlerde yer alır(Moughtin, 2003, s. 87;Marcus ve Francis, 1998, s. 20).Kentlerin odağını oluşturan meydanların, farklı kullanıcı-ların farklı ihtiyaçlarına cevapvermesibeklenir.Meydan-ların;kullanıcılarınınboşzamanveoyun ihtiyaçlarınıkar-şılama,yönetimingücünüveorganizasyonutemsiletme,kamuhizmetlerinivedeğişiminikarşılama,kentinkimliğinivebirliğinitemsiletmegörevleribulunur(JacobveHells-tröm,2010,s.659).Meydanlarsosyalveekonomikdeği-şimlerinyaşandığıkültürlerinkaynaştığıalanlardır(http://www.pps.org/articles/grplacefeat/).Meydanlar,aktivitele-rine(kullanımçeşitliliklerine),imajlarına(okunabilirlikleri-ne,kamusalbelleközelliklerine)vebiçimlerine(büyüklük,kentsel bloklar arası geçirgenlik, kentsel doku gibi özel-likler) bağlı özellikleri ile kentlilerin yaşamlarında yer alır(Montgomery,2007,s.114).

Mekânsal BütünleşmeKentselmekânlarınyakınveuzakçevrelerindekikentsel

mekânlarilekurduklarıilişkilerkentselağsistemiaçısındanönemlidir. Statik ve dinamik yapıdaki kent sistemlerindemekânlar;yakınçevreleri ilekurduklarıkomşulukbağlan-tılarıylalokal,kentsistemiilekurduklarıuzakçevrebağlan-tılarıylaglobalözelliklerdedir(Hillierveark.,1987,s.217ve s. 229). Kentselmekânların açık alan ağ sistemindekiyeriniortayakoymadamekândizimiyöntemindenfaydala-nılır.Mekândizimi;kentselmekânlardakihareketvegörüşalanlarınıkesiştirerekkullanıcılarınbuluşabileceklerialan-larıbelirler,kentleribilimselolarakmodeller,kullanıcılarınmekânsal deneyimlerle zihinlerinde oluşan soyut özellik-lerinsomutbirşekildeyansıtılmasınıveanalizedilmesinisağlar(Kubat,2012,s.335;HillierveHanson,1997,s.1).Mekânsaldizimde;enkısayol,enazdönüşveenazaçıde-ğişimmesafelerinebağlıolarakkentselmekândakihareketyadaulaşımpotansiyeli ilediğeralanlarageçmeihtimal-lerinebağlıolarakdeğerlendirmeleryapılır(HillierveSto-nor,2010,s.1).Mekânsalentegrasyonabağlımekânsis-temlerinde;biçimsel ve fonksiyonelbirlik vebütünleşmeoluşur(Dinçer,2005,s.26).Butekniklekentselvemimarimekânlar;bütünleşik yadaayrışıkolarak tanımlanır (Ku-bat,2012,s.335).Kentselbütünleşmeningöstergeleriola-rak;meydanlarınkentmekânsistemiiçindekiyerleri,kenthareket sistemindeki yerleri, diğer kentsel mekânlar ilebağlantılarıveerişilebilirliközellikleriöneçıkar(Hadelich,2012,s.6).Kentselmekânlarınkentinaçıkalansisteminde-kiyeri,diğeraçıkmekânlarileilişkisiişlevselkullanımınıvemekânsalentegrasyonunuetkiler.Mekânsalentegrasyona

ait göstergeler,mekânsal sistem,hareketlilik, bağlantı veerişim,mekânsalcanlılığaaitgöstergeler, içeodaklanma,diyalog, karakter ve güvenlik, mekânsal kaliteye ait gös-tergeler, merkezilik, yönlülük ve kapalılık olarak sıralanır(Hadelich, 2012, s. 7-9).Mekânsal erişiminin sağlanmasımekânsal bütünleşme açısından önemlidir. Bir bölgedekikentsel mekânların bir grup halinde olması, meydandandiğerkentselmekânlaravemeydanlara250m’likerişilebi-lirlikmesafesisağlanmasıönemlidir(Hadelich,2012,s.7).

Görsel algıda;malzemenin renk,doku,biçim, karaktergibiözelliklerininyanındaulaşımeksenlerinebağlıyönlen-melerdeetkiliolur.Kentselçevredekibinaların,sokaklarınvemekânlarınkarmaşıklığınagörseltutarlılıkveorganizas-yonsağlamasanatıolanşehirmanzarası,serialgılamalarlayerleveiçerikleilgiliözellikleribelirler,insanzihnininkont-rastşeylerarasındaki farklılığa,bulunduğuortamdakiko-numunatepkivermesinden(dışarıdayım,içerideyim,tamortasındayım)vebulunduğukonumagöretepkisininfark-lılaşmasından(darbir tünelveaçıkbirmeydandabulun-maarasındakitepkifarkı)yararlanır(Cullen,1971,s.9-10).Mekânsaldizimyöntemindekullanılaneşgörüşanalizleriileserialgılamaçalışmalarındakigenelvekısmigörünüş-ler ortaya konulur. Mekânsal bağlantı; mekânın çevresiile görsel bağlantıyı, mekânsal hareket ya da deneyimlesağlamasıdır. Kentsel deneyimle; burada ve orada olmadurumugerçekleşir,zamanlaalgılananveyürünenmesa-febirbirindenfarklılaşır,buyüzdenkentselçevrehareketeden kişinin bakış açısına göre tasarlanmalıdır (Cullen,1971,s.11).Mekân;zamaniçindehareketyoluiledene-yimlenirken yaklaşım ve giriş, yürüme yolu düzenlemesiveerişim,mekânlarınardışıklığı, ışık,manzara,dokunma,duymavekokubudeneyimlenmedeetkilidir(Ching,2014,s. 228-229).Görselduyumzenginliğinde renkvedokudazıtlık,tekrar,izlememesafesi,izlemesüresigibibileşenlerbelirleyicidir.Yoleksenininbiçimine,hareketinhızınabağlıolarakmeydan farklıperspektiflerlesüreklideğişendina-mikbiryapıdaalgılanır,meydanhakkındaipuçlarıedinilir.

Kentsel BiçimKentlerin biçimlenmesinde farklı faktörler etkili olur.

Kentseltasarımveşehirciliğintemeliolarakgörülenkent-sel biçim, sosyokültürel sürecin sonunda oluşur (Kropf,2005,s.17-18).Toplumsalyaşamıniçeyadadışadönükol-masıkentselmekânlarınbiçimlenmesindebelirleyiciolur.Kent biçim çalışmalarında kentinmekânsal yapısı ve ka-rakterianlaşılmayaçalışılır(Paioveark.,2016,s.1).Kent-selmekânlar; yatay-zemin düzlemi, düşey-duvar düzlemive tavandüzlemininbirlikteoluşturduğubirbütünlüktür.Kentbiçiminitanımlayanelemanlaryapılıalanlardakiyeşil,topoğrafyagibipeyzajögeleri,sirkülasyonvetoplantıalan-larıgibiaçıkalanlar,dışmekânındikeybileşenlerininanaögesiolarakbinalardır(Valente-Pereira,1982,s.8).Başkabirbakışaçısındankentselbiçim;binalar,binagruplarıve

Plansız Gelişen Meydanlarda Mekânsal Bütünleşme ve Morfolojik Bileşenlerin Çözümlenmesi


aralarındakiboşluklardanoluşur,yoğunluk,binatipi,arazikullanımı,ulaşımveyerleşimdokusukonularındaelealınır(Dempseyveark.,2009,s.22).Binalar,bahçeler,sokaklar,parklarveanıtlarmorfolojikanalizinanaögeleriniveana-liz başlıklarını oluştururken, kentselmorfoloji; bina/arsa,cadde/blok,kentgibifarklıölçeklerdeelealınırlar,hızlıbirdönüşüm yaşadıkları için tarihsel süreçte anlaşılabilirler(Moudon, 1997, s. 1-7). Kentsel biçimin parçadan bütü-nedoğrugidenhiyerarşikbiryapıyasahipolduğugörülür(Kropf, 2005, s. 17). Bu durum kentsel biçimi anlamadafarklıölçeklerdeanalizyapılmasınınöneminiortayaçıkarır.

Kentlerindokularıyapılarveyapılararasıboşluklardanoluşur,temeldegeometrikveorganikdokularolarakikiyeayrılır (Ocakcı, 2012, s. 189). Kent strüktüründe, tasarla-nan,planlanan,yaratılanşehiriletasarımdanuzak,zama-na,araziyapısına,kentlileringünlükyaşamlarınabağlıola-rakortayaçıkan,organik,düzensiz,çarpık,kavislisokaklarlaçevrelenmişaçıkmekânlarasahipkentleryadagelenekselkentmekânlarıbulunur (Kostof,1991,s.43;Carmonaveark.,2003,s.61).Bubağlamdakentlerdefarklıstrüktürelsistemlergörülür.Bunlardanbazıları,yıldızbiçimlikentler,çizgiselkentler,ızgarakentler,barokkentler,dantelbiçimlikentler,kaleiçikentler,ızgarakentler,ışınsalkentler,üçgensistemli kentler ile bu sistemlerin melez uygulamalarınabağlı alt türler, kozmik/kutsal modelli, pratik modelli veorganikmodellikentlerşeklindesıralanır (Lynch,1985,s.374;Sitte,1965,s.91;Kostof,1991,s.15).Kuramsalolarakmeydanlarfarklıbakışaçılarıileelealınır.Meydanlar;göz-lemcininkonumunayanianabinanınkarşısındadurmasınavebakmaktaolduğuyönegörederin/uzuntipvegeniştipolaraksınıflandırılır(Sitte,1965,s.39).Meydanlarbiçimselaçıdan;kapalımeydan,baskınlaştırılmışmeydan,merkezimeydan, meydanlar grubu/birbirine akan meydanlar veşekilsizmeydanlar,üçgenmeydan,trapezoiddörtgenmey-dan, L-şeklindemeydan, dairesel/elipsoitmeydan, yarımdairemeydan,kapalımeydan,yarıaçıkmeydan,açıkmey-dan,dominantmeydan,yapılımeydan,merkezimeydan,uzatılmış meydan, grup meydan, heykelimsi meydan veparçalanmışmeydanolaraksınıflandırılır(Zucker,1959,s.8;Krier,1991b,s.29;Aminde,1989,s.22-24).

Anadolu; sahip olduğu zengin tarihi geçmişine bağ-lı olarak kendineözgü yerleşmebiçimlenişlerine sahiptir.Cerasi;Osmanlıkentlerini farklıkültürlerinbirmozaiğivesenteziolarakgörür(Cerasi,1999,s.12).BuyönüileOrtaAsya’dan taşıdığı ve üzerinde yaşadığı farklı kültürlerdenbeslenmeveetkilenmelersözkonusudur.AnadoluöncesiOrtaAsyayerleşmelerindeorduğ,balık,kıyvebuyangibibölgelermevcuttur(Özcan,2012a,s.11).Anadolu’dapekçokşehirdevletibulunur.ErkenAntikdönemdedüzensizyerleşmelerin yanında düzenli, ızgara planlı yerleşmelergörülür. Anadolu Selçuklu ve erken Osmanlı kentleri ulucami vepazar yerleri etrafında,XVI. yüzyıl kentleri cami,

mescit, han-hamam, imaret gibi birimlere bağlı olarak,Tanzimatdönemikentlerininiseızgaraplanşemasınagörebiçimlendiklerigörülür(Özcan,2012c,s.12;2012b,s.13).GenelbakışaçısıylaAnadolukentleri;organikdokulu,rit-mik silüetli olarak tanımlanır (Aru,1998, s. 11).Budokuiçindekikentmekânlarınınbirbirleriylebütünleşebilmeleriönemlidir.Plansızkentvemeydançözümlerinde;toplum-salyaşamaaitgelenekler,görenekler,kurallar,coğrafiyapıveiklimgibiözelliklerbelirleyiciolur.

Meydanlarda Morfolojik BileşenlerMimari ve kentsel mekân oluşum ve biçimleniş özel-

likleri açısından farklılaşmalarına rağmen değerlendir-me ölçütleri açısından benzer özelliklere sahip olduklarıgörülür. Mekânlar; mekân ve anti-mekân olarak ayrılır.Mekântanımlı,kapalı,durağanbirhacimolarakalgılanır,anti-mekânbiçimsiz, akıcı, tanımlanamayanbir yapı gös-terir vebirbirlerindengörünür-görünmez,düzenli-rastge-le, kesintili-sürekli, özel-evrensel, çoklu-tekli, sınırlı-son-suz gibi başlıklarda farklılaşır (http://petersonlittenberg.com)(Şekil1).Kentselmekânlarınyeterliliğindemekânınkenarları,kapalılıkderecesi,düzlemlerinkarakterigibiüçboyutluçerçeveözellikleri,zeminplanındamalzeme,dokuvekompozisyonunetkisigibiikiboyutluçerçeveözellikleri,heykel,çeşme,ağaçgibikentselmekânobjelerininyerleş-tirilmesietkiliolur (Trancik,1986,s.61).Meydanın;yeri,boyutu,görselkarmaşası,kullanımıveiçindegerçekleşenetkinlikler, sınırları, geçişleri, sirkülasyonu, donatıları, ye-şilögesi,değişendüzlemleresahipolması, sanatögeleri,çeşmeleri,kaldırım-zemindöşemesiileilgilitasarımkarar-larımekânsalyapısınıetkiler(MarcusveFrancis,1998,s.23-54).Bumekânsalyapılarabağlıolarakkimlikkazanırvebenzerlerinden farklılaşır. Eski kentmeydanlarının oluşu-mundakieğriliklerin,düzensizliklerintemelindesukanalı,yolgibigeçmişeaitögelerinbulunduğunubelirtenSitte’yegöre kentsel tasarımda ideal morfolojik-estetik kriterler;kapalı ve korunmuş alan, görüş eksenlerini etkinleştirenserbestmerkez,çevredebulunananıtlar,dar-çarpıksürp-rizlisokaklar,mimariçekiciliğesahipcepheler,içbükeyveestetikkaplamalarvegenişmeydanınkarşısındadar,de-


Şekil 1. Anket sorularından 1-5 arasına tüm katılımcılar tarafından verilen cevapların Likert Ölçeğine göre aritmetik ortalaması.

Mekân [Piazza del Campo, Siena, İtalya

(Trancik, 1986, s. 63)]

Anti-mekân [St. Die, Fransa, Le Corbusier Trancik,

1986, s. 64)]

rinmeydanbulunmasıgibimeydanlararasındakikontrastilişkilerebağlıdır(Sitte,1965,s.48;Levy,2008,s.6;Sitte,1965,s.40).

İki boyutlu çerçeve özelliklerinde; zemin düzlemininmalzeme,dokuveorganizasyonabağlıözelliklerietkilidir(Trancik,1986,s.61).Parçalarıbirbirleriiletutarlıolanbi-çimlerdüzenli/geometrikbiçim,parçalarınınbirbirinegöreuyumsuzvetutarsızilişkikurduğubiçimlerdüzensiz/amorfbiçimolaraktanımlanır(Ching,2014,s.46).Zeminde,renk-malzeme-dokufarklılıklarıyla,yükseltme/çukurlaştırmalar-la,düşeydüzlemde;düşeyelemanlaravedüzlemlerebağlıolarakmekântanımlanır(Ching,2014,s.100-120).Zemindüzlemidüz,eğimli,basamaklı yadabunlarınkarmauy-gulamasışeklindegörülebilir.Meydanınboyutlarıbiçimselyapısında ve algısal etki değerlendirmelerinde belirleyiciolur.Meydanınzemindüzlemindekieniveboyuarasında-kioran1/3’ünüstüneçıktığıdurumlardameydanlardina-mikmekânlarolarakkabuledilir(Carmonaveark.,2003,s.141).Dinamikmekânhareketi,statikmekândurağanlığıtemsileder.Karestatikdikdörtgendinamikbiryapıdadır.Yollar dinamik,meydanlar statikmekânlardır.Meydanla-rınzeminlerindekibiçimselyapı;pozitifvenegatifmekânözelliği kazandırır.Pozitifvenegatifmekânlar şekil-zeminbağlantıları ileayırtedilebilir,dışmekânınnegatifolduğubirplanabakıldığındabinalarzeminolarakalgılanırken,dışmekânınpozitifolduğubirplanabakıldığındabinalarşekil,açıkalanlarzeminolarakalgılanır(Alexanderveark.,1977,s.518).Şekil-zeminaçısındandolulukveboşlukarasındakiilişkiakropolveforumarasındakiilişkiyebenzetilir(RoweveKoetter,1979,s.83).Pozitifmekânlarınsınırlarıbellivetanımlıyken,negatifmekânlarınsınırlarıbelirsizvetanımsızmekânlardır(Şekil2a).Pozitifvenegatifmekânlardakapa-lılıkvedışbükeylikderecesi(meydanınherhangiikiköşesi-nibirleştirençizgininformundışındaveiçindekalmasıdu-rumu)farklıdır(Alexanderveark.,1977,s.519)(Şekil2b).Birbirininzıttıolarakgelenekselvemodernkentlerebakıl-dığında Gestalt diyagramlarının birer alternatif yaklaşımıhalinde,birineredeysetamamenbeyaz,diğerineredeysetamamensiyah,biribüyükölçüdeişlenmemişboşluktado-luluklarınbirikmesi,diğeriisebüyükölçüdeişlenmemişdo-luluktaboşluklarınbirikmesişeklindedir(RoweveKoetter,1979, s. 62). Zemindüzlemindemalzeme,doku ve kom-pozisyonlar,meydanınbiçimi, köşenoktalarındaki kapalı-

lıklar, geçişler ya dameydanaulaşan eksenler önemlidir.Kentselmekânlarbinalarlaçevrelendiklerindesertmekân,yeşilgibidahadoğalögelerleçevrelendiklerindeyumuşakmekânözelliğikazanır(Trancik,1986,s.61).Meydanlarınküçükolması(yaklaşık18metre)kullanıcılarınbirbirleriylegörselveişitselilişkikurmasınıkolaylaştırır,büyüklüğününartması(genişliğin21metreninüstüneçıkması)kullanıcı-larıngörselveişitseliletişiminizorlaştırır,memnuniyetde-recesiniazaltır,çokbüyükolduklarındaterkedilmişlikhissiuyandır(Alexander,1977,s.312-311).

Meydanların üçüncü boyutları zemin düzlemi (düz,eğimli,basamaklı,karma),düşeydüzlem(binaarayüzleri,düşükkotluduvarlar,yeşilvb.)vetavandüzleminin(üstör-tüler,saçak,çıkmalaravb.bağlıkapanmalar)birarayage-lerekoluşturduklarıboşluklarolaraktanımlanabilir.Tabanalanı,duvaryüzeyivecisimdenoluşanüçlübirarayage-lerekpozitif(boşluklu,kapanmış,içbükeyözellikli)vene-gatif(yakınlık,estetik,dışbükeyözellikli)kentselmekânlartanımlar(Sakamoto,1994,s.13-22).Buögelertekbaşları-nadeğilherögeboyutu,oranı,mekândakikonumu,diğerögelerleilişkisiilekentselmekânınyapısınıbelirler(Hade-lich,2012,s.9).Meydanvesokaklar;binalarvegeomet-rikkonturlarkadariyiçözümlenmişcephelerdenetkilenir(Krier,1991a,s.261).Başarılıkentmekânlarınınüçboyutluçerçevedesahipolmasıgerekenözellikler;mekânın/mey-danın kenarlarının tanımlılığı, kapalılık derecesi, düşeydüzlemlerinkarakteri(kenardüzlemlerindekisaydamlıklar,açıklıklar, yüzey süsleri) ve insanölçeği ileuyumluolma-sıdır (Trancik, 1986, s. 61). Kentselmekânlar üç boyutluhacimözellikleriilekullanıcılarındavranışlarınıbelirler.Üçboyutluçerçeveözellikleri;merkeziyet,yönlenme,kapalı-lıkvedüşeydüzlemyapısındanoluşur (Sakamoto,1994).Merkez;mekândakiyerleşiknokta/nesneninortayaçıkma-sıiletanımlanan,baskınmerkezibirmekânetrafındagrup-lanan durağan kompozisyonlardır (Ching, 2014, s. 189).Lynch’in ortaya koyduğu imaj ögelerinden odaklar kentmerkezlerini,işaretögelerimeydanlarınmerkezlerinisim-geler(Lynch,2012,s.80-88).Meydandakibirnokta(anıt,ağaç,suvb.ögeler)yadanoktalartopluluğu(yeşilögelergrubu gibi) meydanın merkezini tanımlayabilir. Kentselmekândayönlenmeyibelirleyenözellikler;mekânınmor-folojik özellikleri (mekânın biçimi, sınırları, açıklık/kapalı-lıkoranları,malzeme, renk,doluluk-boşluközelliklerigibiçevreyeaituyarıcılar),mekândakiişlevlervemekânmor-folojisigibisabitolmayanancakbuikiunsurabağlıolarakşekillenenmekân içindeyerdeğiştirenögelerdir (hareketedenbireyler)(KürkçüoğluveOcakçı,2015,s.366).İkibo-yut olarak algılanan çizgi kullanıldığı yön ve değişimleregörenesnelereyönlendirmevesüreklilikkazandırır(SengirveYücel,2016,s.481).Uzun-darbirmekân,birmekândakikütlelerarasındakiilişkiyadamekândabirelemanıntekra-rıgibimimariçözümlenmelerleyönlenmesağlanır(Hade-lich,2012,s.11).Kapalılık;çoğunluklameydanıçevreleyen



Şekil 2. Pozitif ve negatif mekân kurguları.

a) Pozitif mekân -negatif mekân

(Alexander, 1977, s. 518).

b) Dış bükey –dış bükey olmayan

(Alexander, 1977, s. 519).


yüzeylerevedüşeyduvardüzlemiileyatayzemindüzlemiarasındakioranlarabağlıolarakdeğerlendirilir.Meydanlarkapalılıkaçısından;1:1(dinamikmekân),1:2(idealkapan-ma), 1:3 (kapanmada sınırdeğer) ve1:6 (kapalılığın kay-bolması)olarakdeğerlendirilir(HörmannveTrieb,1977,s.30).Meydanınuzunluğuvegenişliğiarasındakiilişkibelir-sizdir,meydanınplandüzlemindenasılgöründüğüilede-ğilgerçektenasılbirperspektifetkisioluşturduğunabağlıolarakdeğişir,genişlikveuzunlukarasındakioran1/3’tenfazlaolduğundameydanlarçekiciliklerinikaybeder (Sitte,1965, s. 44). Kenar düzlemlerindeki saydamlıklar, açıklık-lar,yüzeysüsleriyle,zemindüzlemininbiçimselyapısı(düz,eğimli,basamaklı, kotlu)meydanınbiçimselkarakterindebelirleyicidir.Anıt,heykel,saatkulesi,yeşilanıtgibikentselmekânögeleri;alteylemalanlarıoluşturur,mekânagörselzenginlikkazandırır.İşaretnoktasıolarakyönbelirleyebilenbuögeler;belirginbirformu,arkazemini ileoluşturduğuzıtlıklarlaöne çıkar (Lynch, 2012, s. 87).Düşük kotludu-var elemanları; sınırları tanımlama, oturma ve dinlenmeyüzeyleriolarakmeydanlardakikamusalyaşamınizlenebi-leceğialanlarolarakkullanılırken,suögesi;damlayan,sıç-rayan,akansesleri,serinleticiözelliğigibiçokfarklıyönle-riylekentselmekânlaraolumlukatkılarıbulunur(LennardveLennard,1995,s.39-41).Yeşilögesi;tek,grupyadadizişeklinde,suögesiçeşme,şadırvanbiçimlerindeserbestyada bina-duvar yüzeylerinde konumlanabilir. İşaret ögele-rinin birbirlerini takip edecek şekilde sıralanmaları kulla-nıcılarındönüşyapma,varılacaknoktayaulaşıldığıhissinikuvvetlendirme gibi duygularını tetikler (Lynch, 2012, s.92).Özellikleyeşilögesimevsimleregöredeğişimi (ağaç-larınilkbahardakitomurcukları,yazaylarındakikoyurenktonları, sonbahar renkleri ve çıplak kalışları) doğal hayatdöngüsünü yansıtırken kamusal mekânlara canlılık verir,kullanıcılarındoğalkokuyuiçlerineçekmelerinevehafıza-larında silinmeyen izlerkalmasına,oturmaelemanları ilebirliktekullanılanyeşilögeleri,fizikselkonforşartlarınısağ-layarakyağmurvegüneştenkorunmaalanlarıvedinlenmemekânlarınaolanakverir(LennardveLennard,1995,s.39-41).

Amaç ve Yöntem Çalışma,plansızmeydanlarınkentinaçıkalanağsistemi

içindekiyerleri, kentlenekadarbütünleştikleri, yayalarınmeydanavarışlarınavemeydanıniçindengeçişlerinebağlıolarakoluşanserialgılamalarınyoğunlaştığıbölgelerinne-relerolduğu,meydanıdüşeyde,zemindeve tavandüzle-minde tanımlayan morfolojik bileşenlerin çözümlenmesikonularını kapsamaktadır. Bu kapsamlar doğrultusundaçalışmanınamacı,plansızmeydanlarınmorfolojikbileşen-lerineaitözellikleriniortayakoymak,buözelliklerinmey-danlarlailgiliyenileme-canlandırmayadayenitasarımça-lışmalarındabilgilendirici veyönlendirici rehberlerolarakkullanabilmektir. Plansız meydanların morfolojik bileşen-lerine ait yönlendirici bilgilerin kentselmekân kimliğininvekalitesininiyileştirilmesindeyararlıolabileceğidüşünül-mektedir.

Çalışmanın kuramsal kısmında meydan, meydanlarınfonksiyon ve biçimleri, kentsel mekân bütünleşmesinisağlayıcıunsurlarvemorfolojikbileşenlereaitgenelözel-liklerinnelerolduğukonularıelealınmıştır.Buçalışmadamekândizimivemorfolojikbileşenlerinanalizyöntemleribirliktekullanılmıştır.Çalışmaüstölçek,ortaölçekveya-kın ölçek olmak üzere birbirini tamamlayan üç aşamadagerçekleştirilmiştir. Üst ölçekli aşamada insanın hareketivealgılamasınıtemelalanmekândizimi,serialgılamaveeşgörüşanalizyöntemlerikullanılmış,kentinaçıkalanağsistemivemeydanınkentlebütünleşmedüzeyiortayakon-muştur.Ortaölçekliaşamadameydanınikiboyutluçerçeveözelliklerineaitanalizler,yakınölçekliaşamadameydanınüçüncüboyutunaaitanalizleryapılmıştır(Şekil3).

Üstölçekliyapı-kentselbütünleşme:Meydanınveyakınçevresininkentseldokukarakteri(boşluk-dolulukyapısınabağlıolarakgeometrikveorganikkentdokukarakteri),mey-danınkentaçıkalanveyolsistemindekiyeri,ilişkiliolduğudiğerkentselmekânlar (sokaklarvemeydanlargibi)ana-liz edilmiştir.Meydanın ilişkili olduğu kentselmekânlarlamekânsal bütünleşme ve mekânsal bağlantı düzeyleriniortayakoymadamekândizimiyöntemindenfaydalanılmış-

Şekil 3. Çalışmadaki inceleme aşamaları.

Kent meydanlarında mekânsal bütünleşme ve morfolojik bileşenlerin çözümlenmesi

Üst ölçekli yapı-kentselbütünleşme

Orta ölçekli yapı-iki boyutlu çerçeve

özellikleri

Yakın ölçekli yapı-üç boyutlu çerçeve

özellikleri

– Dinamik-statik mekân özelliği

- Pozitif-negatif mekân kurgusu

- Zemindeki malzeme-renk-doku özellikleri

- Merkezilik- Yönlenme- Kapalılık

- Kentsel mekân ögeleri

- Mekânsal sistem - Seri algılama



tır.Meydanafarklıyönlerdenulaşanyoleksenleriboyuncaoluşanserigörünüşlerebağlıolarakmekânsalalgılamalarveeşgörüşanalizleriilekısmivegenelalgılananbölgelerbelirlenmiştir.

Ortaölçekliyapı-ikiboyutluçerçeveözellikleri:Meyda-nınikinciboyutundakimorfolojiközelliklerininirdelenmesiamaçlanmıştır.Bubağlamda;meydanınyakınçevresindekiboşluk-doluluk yapısına ve biçimine bağlı olarak pozitif-negatifmekânkurgusu,genelboyutlarınabağlıolarakdi-namik-statikmekân yapısı,meydanı çevreleyen binalarınmeydanla doğrudan ya da dolaylı bağlantılı olmalarınabağlıolarakiçedönükyadadışadönükyapılarıüzerindenkonuelealınmıştır.

Yakın ölçekli yapı-üç boyutlu çerçeve özellikleri: Mey-danınyakınölçekliyapısınınelealındığıbuaşamada;ze-mindüzlemininbiçimi, budüzlemdeki su, yeşil, anıt gibikentselmekânsalögeleri,meydanınbiçim,kullanımvean-lamabağlı olarak birincil ve ikincilmerkezleri, birincil veikincil yönlenmeler ve bölgelenmeler, bina ögelerine vemekânsalbiçimlenmeyebağlıolarakoluşankapalılıközel-likleriirdelenmiştir.

Araştırma Alanı ve BulgularMuğla-Saburhane Meydanı İlk ismiMobella olanMuğla’nın ilk yerleşim alanı ku-

zeydeHisar (Asar) Dağı’ndaki dörtgen planlı kaledir (Bu-luç,2006,s.1;Aktüre,2006,s.74).Muğla;Dor,Lid,Karia,Helenistik,Roma,BizansgibiİslamöncesikültürlerileSel-çuklu (Menteşe) ve Osmanlı kültürlerinden etkilenmiştir(Ekinci,1985,s.11).KentinkuzeyindekiakropolkalıntılarıHelenistikdönemözellikleriniyansıtmaktadır(Buluç,2006,

s.2).OrtaçağdönemindebubölgeBizans,MenteşeBeyliğive son olarakOsmanlı İmparatorluğunun eline geçmiştir(Bakırer,2006,s.10).Türklertarafındanilkkez1261yılındafethedilenKarya,1425yılındatamamıylaOsmanlıhakimi-yetinegirmiştir(Bakırer,2006,s.12-14).KentiXVII.yüzyılınüçüncüçeyreğindeziyaretedenEvliyaÇelebi’yegörekent;birekonomikmerkezdençokyönetimmerkezi,ulemavedervişlerinbololduğubiryerleşmealanıdır(Faroqhi,2006,s. 25). Kent; kale etekleri doğrultusunda güneye doğru,diniveticarimerkezlereşliğinde,mahallelerşeklindege-lişmiştir(Aktüre,2006,s.74;Ekinci,1985,s.20).Kenttekimerkezler;UluCamiiçevresi(1344),KurşunluCamiikülliyeçevresi(XV.yüzyıl),ArastaveSaburhaneçevresi(XIX.yüz-yıl),CumhuriyetMeydanıveçevresi(XX.yüzyıl)olarakdö-nemlerebağlıolarakdeğişmektedir(Aktüre,2006,s.76ves.104;Ekinci,1985,s.20;Tekeli,2006,s.168;Süer,2000,s.29)(Şekil4).

AsareteğiveŞemsianamahalleleriarasındaKaramuğladeresinin iki yakasında XIX. yüzyılda kurulan Saburhane;meydanıvecamisi ileRummahallesiolarakortayaçıkanyerleşiminodaknoktasını oluşturmuştur (Tekeli, 2006, s.168;Aktüre,2006,s.85).Muğlakentdokusu;topoğrafyavedoğayauygun,sıcak, samimi, sosyal ilişkilerigüçlendi-ren, insancılbirçizgide,Osmanlıtoplumununçokluetniközelliklimahalle örneğini Rummahallesi örneğinde yan-sıtmaktadır (Ekinci, 1985, s. 18).Bölgedeki konutlarTürkevlerininaksinesokağaaçılmışpencereleriilesokaklabü-tünleşmiş-dışadönükbiryapıdadır(Ekinci,1985,s.22;Ak-türe,2006,s.94).SaburhaneMeydanı1979’luyıllardadü-zenlenerek,Şaraphanebinası kafeye,ApostolHanı;1927ile1954yıllarıarasında ilkokula,1999yılındakiyangından

Şekil 4. Farklı dönemlerde merkezler.

sonra2014yılındakafeteryayadönüştürülmüştür (Tekeli,2006, s. 262; https://www.arkitera.com/etiket/apostol-hani/). Meydanı kuşatan binaların çoğunun bozulmadangünümüzeulaştığıgörülmektedir(Şekil5).

Üst Ölçekli Yapı-Kentsel Bütünleşme ÖzellikleriSaburhaneMeydanımerkezli1.5km²’likbölgede;tarihi

kervanyolu,İsmetÇatakCaddesiveKaramuğlaCaddesi’ninöne çıktığı görülmüştür. Karamuğla Caddesi eski ve yeniyerleşim bölgelerini birbirine bağlamaktadır. SaburhaneMeydanı’nın kentteki diğer mekânlarla ilişkisi, mekânsalsistemdeki yeri kentsel bütünleşme açısından önemli ol-maktadır.SaburhaneMeydanı’nınkentselaçıkalanağsis-temindeki yerinin belirlenmesi amacıyla 1125m x 1375m’likbirbölgedeanalizleryapılmıştır.SaburhaneMeyda-nıveçevresindekitarihiyerleşimbölgesindeorganikkentdokusununöneçıktığı,CumhuriyetMeydanı’ndaışınsalbiryapınınbulunduğu,ArastaveİsmetÇatakCaddesibölge-si gibi yeni yerleşim bölgelerinde ızgara kent dokusununhâkimolduğugörülmüştür(Şekil6a).BudurumunSabur-haneMeydanıveçevresininplansızolarak,kendiliğindengeliştiğini, Cumhuriyet Meydanı ve İsmet Çatak Caddesibölgelerininplanlamakararları ileoluşturulduklarını gös-termektedir.Bölgede tarihiArasta,CumhuriyetMeydanı,SaburhaneMeydanı ve park alanı gibi kentsel mekânlar

biçimselolaraköneçıkmaktadır.MeydanınkonumlandığıKaramuğlaCaddesi’ninorganikvegeometrikdokuyasahipkent parçalarını birbiriyle ilişkilendiren bir eksen olarakdeğerlendirilmiştir. Genel kentsel açık alan ağ sisteminebakıldığında farklı konum ve büyüklüklerdeki Cumhuri-yetMeydanı’nın kent ölçeğinde, SaburhaneMeydanı’nınmahalleölçeğindetoplanmamekânıözelliğitaşıdığıgörül-mektedir.Konutbölgesimeydancıklarınınhomojendağıl-dıkları,ızgarasisteminhâkimolduğubölgelerdeuyguntop-lanmamekânıoluşumununbulunmadığı gözlemlenmiştir(Şekil6b).CumhuriyetMeydanı’nındairebiçimliyapısınakarşılıkdiğermeydanlarınbellibirgeometrikyapıdanuzakoldukları görülmüştür. Mekânsal dizilim analizinde kent-selbütünleşme;kırmızı,turuncu,sarı,yeşil,mavivekoyumaviyedoğruenbütünleşikolandanbütünleşikolmayanadoğrugidenbirsıralamadakullanılmaktadır.Yapılananaliz-deSaburhaneMeydanı’nı,Arastabölgesi,eskiKervanYoluveİsmetÇatakCaddesikırmızı,turuncuvesarırenklerin,CumhuriyetMeydanıvediğermekânlardamavirenklerinhâkimolduğugörülmüştür(Şekil6c).BudurumSaburhaneMeydanı’nınkentlebütünleşmedeöneçıktığını,mekânsalbağlantı vebütünleşmedeönemli bir odaknoktası oldu-ğunu ifade etmektedir. Saburhane Meydanı’na 250 m x250m’likyürümemesafesindekialanda,konutbirimleri-nin,ticaretbirimlerininvedinibirimlerinbulunduğugörül-


Şekil 5. Saburhane Meydanı (resimler https://earth.google.com/’dan alınmıştır).

Konutlar

Cami ve Apostol Hanı

Solda Şaraphane Binası

Fırın, cami, kahvehaneler

Anıt, yeşil, kahvehane, cami

müştür(Şekil6d).Konutların,camiveticaretbirimlerininmeydana erişim mesafesinde bulunmalarının meydanınmahallemeydanıkimliğinigüçlendirmektedir.Anayolek-senini oluşturan Karamuğla Caddesi, eski Kervan Yolu vefarklıyönlerdenikincilyollarlaSaburhaneMeydanı’nabağ-lanılmaktadır(Şekil6e).SaburhaneMeydanı’naerişilebilirmesafedeki kentselmekânlarlabağlantıanalizinde;Kara-muğlaCaddesiveSaburhaneMeydanı’nınkırmızı,turuncuvesarırenkliolduğugörülmüştür(Şekil6f).

Meydana kuzey-güney, batı, kuzeybatı ve güneybatıyönlerindekiyoleksenlerindenulaşılmaktadır. Farklı yön-lerdenmeydanınlokalveglobalalgılanmasınısağlayan12serigörünüşnoktasıbelirlenmişvebunoktalardanmeyda-nabakışlaoluşangörünüşlerineyerverilmiştir (Şekil7a).Yolabağlıoluşangörünüşlerde,birincilveikincilbölgeler,bubölgelerdebulunanbinaveögeleri,buögelerinrenk,doku,malzemevebiçimselözelliklerihakkındabilgileredi-nilmiştir.

Aynı seri görünüş noktalarını esas alan kısmi eş görüşanalizlerivealanıngeneliniesasalangeneleşgörüşana-lizi ile çalışmadesteklenmiştir (Şekil 7b).Maviden kırmı-zıya doğru değişen renklerle ifade edilen eş görüş anali-zindebakışnoktalarındanençokalgılananbölgelerkırmızırenkle,enazalgılananbölgelermavirenklegösterilmiştir.Mavidenkırmızıyageçiştekiaçıkmavi,yeşil,sarı,turuncurenklerenazalgılananbölgedenençokalgılananbölgeyedoğrugeçişiifadeetmektedir.Ortayaçıkangeneleşgörüş

haritasına bakıldığında ana yol ekseni üzerinde bulunanköşefırınının,anıtyeşilögesinin,caminin,minareninveko-nutbirimlerinintanımladığıbölgeninserialgılamadaöneçıktığı, eski otel binasındaki kahvehanenin orta düzeydealgılandığı,caminingirişivemeydanaaçılansokaklarınenazalgılandıklarıgörülmüştür.

Orta Ölçekli Yapı-İki Boyutlu Çerçeve ÖzellikleriKentseldokuiçindebinalardoluluk,bahçeler,yollarve

meydanlar boşluk olarak kabul edilmektedir.Meydan veyakınçevresindeki240m-285m’likbiralandakentseldokukarakterinioluşturandoluluklarveboşluklarlailgiliyapılançalışmada68400m²’liktoplamalandadolulukların24734m²,boşluklarınise43666m²olduğu,boşluk/dolulukora-nının1.76olduğugörülmüştür(Şekil8a,b).Meydanınbi-rincil sınırını tanımlamada bina yüzeylerinin yoğunluktaolmasınınmeydanınsınırlarınınbelirginliğinikuvvetlendir-diğidüşünülmektedir.Binalarınveyeşilögelerinbiraradabulunmasımeydana yumuşakmekân karakteri kazandır-mıştır.SaburhaneMeydanı’nınzemindüzlemininbiçimselyapısıtemelgeometrikbiçimlerdenuzakolarakdeğerlen-dirilmektedir.Meydanfarklıboyutlardadeformeolmuşikidikdörtgenbiçiminbüyükdikdörtgeninyanalmerkeznok-tasından bitiştirilmeleriyle oluşan amorf/karmabir biçimolarakelealındığında,oluşanbukarmabiçimindışbükey-lik özelliğine bağlı olarak negatif mekân kurgusunu yan-sıttığı görülmüştür (Şekil 8c).Meydanın, caminin serbestkonumlanmasına vemeydanaulaşaneksenleri karşılama



Şekil 6. Saburhane Meydanı üst ölçekli yapı-kentsel bütünleşme.

(a) Kentsel doku

(d) Yakın ilişkili olduğu kentsel doku

(b) Toplanma mekânları

(e) Yürüme mesafesindeki yol sistemi

(c) Kentsel bütünleşme

(f ) Bağlantı ilişkisi

biçiminebağlıolarakçekirdekmeydanözelliğitaşımakta-dır.Yaklaşık49.5m-95.5mboyutlarındakimeydanınuzun-lukvegenişliğiarasındaki1:1.9’lukoranmeydanadinamikmekân özelliği kazandırmaktadır (Şekil 8d). Anıt ve yeşilögeleriilebağlantılızemindekikotfarklarının/yükseltilerinmeydanı sınırlandırdığı, kullanıcıları yönlendirdiği, alt ey-lemalanları oluşturduğu görülmektedir.Meydandaticaribirimler(fırın,market,berber),diniyapı,kahvehanelervekonutlargibitanımlayıcıdüşeydüzlemelemanlarıileanıtyeşilveheykelgibikentselmekânögeleribulunmaktadır.Cami, kahvehaneler veticari birimlerin yakın vemahalleölçeğindekikullanıcıları çektiğivemeydanınkullanımyo-ğunluğunuarttırdığıdüşünülmektedir(Şekil8e).Meydanıkuşatan ticaret birimlerinin, caminin ve kahvehanelerindoğrudan, konutların pencerelerle meydana açılmaları-nın meydanın mekânsal hareketliliğini desteklemektedir.Dünyevimerkez olarak kabul edilen kahvehanelerin güniçindeyoğunolarakkullanılması,uhrevimerkezolarakka-buledilencaminingününbelirlisaatlerinde,bayramlarda,cenazetörenlerindekullanılması,zeminkatlardaticaretbi-rimlerininhâkimolması,berber,fırın,marketgibiticaretbirimlerininvarlığı,meydanınaktifkullanılmasınısağladığıdüşünülmektedir.AnıtçınarağacıveMimarSinanheykeliileilişkilendirilençardakveoturmagruplarıçocuklar,genç-lerveyaşlılargibifarklıkullanıcılariçinoturma,seyretme,dinlenme,buluşma,sohbetetmegibiaktifvepasifkulla-nımalanlarıoluşturmaktadır.Meydanıçevreleyenbinala-

rıniçeyadadışadönükolmalarıfarklıkullanıcılarınfarklıetkinliklerineolanak tanımakta,mekânsal canlılığı etkile-mektedir.Konutlar;avluluyapılarıileiçedönük,zeminkat-lardakipencereboşlukları iledışadönük,ticaretbinaları,otel,kahvehanelervecamidoğrudanmeydanaaçıldıklarıiçindışadönükolarakdeğerlendirilmiştir(Şekil8f).

Yakın Ölçekli Yapı-Üç Boyutlu Çerçeve ÖzellikleriMeydanınzemindüzlemibetonarmedöşeme,kaldırım

ve yeşil elemanlarla, düşey düzlemi bina yüzeyleri, binaçatıları,bacalarvebahçeduvarlarıyla,tavandüzlemibinaçıkmaları,bina saçakları veyeşilögeleriyle tanımlanmak-tadır. Kentselmekânaait ögelerinheykel, tek ağaç, grupağaç, dizi ağaçlar, saçak ve camiminaresi gibi ögeler ol-duklarıgörülmüştür(Şekil9a).Düşeydüzlemdekigelenek-selden uzak yeni bina cephelerinin, zemin düzlemindekibetonveasfaltkullanımınındüşeyveyataydüzlemlerdekimalzeme-renk-doku bütünlüğünü olumsuz yönde etkile-diği anlaşılmıştır. Cami-kahvehane-fırın bölgesimeydanınanaçekirdeğinioluşturmakta,anayolekseniboyuncadışadoğru büyüyenmeydan çoklumerkez özelliği kazanmak-tadır.Meydanınmerkezyapısıfarklıbaşlıklardadeğerlen-dirilmiştir.Meydandakibirincilmerkezlerüçbaşlıkaltındasıralanmıştır. Bunların uhrevi merkez olarak cami vemi-naresi,dünyevimerkezolarakeskiotelbinasınınzeminin-dekikahvehaneler,geometrikmerkezolarakanıtyeşilveheykelinbulunduğualanlarolduğugörülmüştür(Şekil9b).


Şekil 7. (a) Saburhane Meydanı seri görünüşler. (b) Saburhane Meydanı eş görüş analizi.

(a) (b)

Ticaretinbulunduğuişlevselbölgelerikincilmerkezlerola-rakelealınmıştır(Şekil9c).Eşgörüşanalizindeöneçıkanbölgedeki konutlarındoğrudanmeydanaaçılmamaları, onoktadaki ticaret biriminin çok yoğun olmamasına bağlıolarak eş görüş bölgesinin etkili birmerkezözelliği kaza-namadığıanlaşılmıştır.Meydandakimerkeznoktalarındakiçeşitliliğinin ve negatifmekân özelliğininmeydanın sınır-larınınbelirginolmamasınınvekarmabiçimliyapısınınbirsonucu olarak değerlendirilmiştir. Yönlenmeyi sağlayaneksenlerin genişlikleri, kentteki diğer yollarla bağlantılarıdoğrultusunda birincil ve ikincil yönlenmeler olarak be-lirlenmişlerdir. Karamuğla Caddesi’nin büyüklük ve diğerkentsel mekânlarla bağlantısına göre birincil yönlenme-yi sağladığı görülmüştür (Şekil 9d).Caminin, anıt çınarın,heykelin ve kahvehanenin bulunduğu bölgenin işlevsel

odaklanmadaanabölgeyioluşturduğu,bubölgeninherikiyanındakicamiminaresi,camigirişiveşadırvanbölgesiveticaretalanlarınınikincilbölgelerioluşturduklarıgörülmüş-tür(Şekil9e).Anabölgede,caminin,kahvehanenin,yeşilinkullanımlarınabağlıolarakaltbölgevealteylemalanlarıoluşmaktadır.Meydanın genel biçimlenmesine vedüşey-yatay düzlemleri arasındaki orana bağlı olarak kapalılıkdeğerlendirmeleriyapılmıştır.Meydanaulaşaneksenlerinmeydanın köşe noktalarında konumlanmalarının meyda-nınkapalılıközelliğiniolumsuzetkilediğigörülmüştür(Şe-kil9f).Meydandacamiyönündekiyoleksenininikiyebö-lünmesinisağlayanbinadizisi,anıtyeşilveheykelögeleri,yeşilelemanlarmeydanınkapalılıketkisinikuvvetlendirdiğidüşünülmektedir(Şekil9g).Meydanındüşey-yataydüzlemdeğerlendirmesindeboyunaveeninekesitdüzlemleriesas



(a) Kentsel dokuda doluluklar, tanımsızalanlar

(d) Meydanın 49.5 m-95.5 m’lik bo-yutlarına bağlı olarak dinamik mekân oluşumu

(b) Kentsel dokuda boşluklar, tanımlı alanlar

(e) Meydanı çevreleyen binaların girişleri

(c) Meydanın dış bükeylik özelliğine bağlı olarak negatif mekân oluşumu

(f ) Meydanı çevreleyen binalardan meydana açılan dışa dönük binalar ve bahçeye açılan içe dönük olan binalar

Şekil 8. Orta ölçekli yapı-iki boyutlu çerçeve özellikleri.

alınmıştır.Boyunaalınankesittekapalılıkdeğerinin;4m+6.3m/2=10.3(düşeydüzlemyüksekliği)ve10.3m/50m=1/5veeninealınankesittekapalılıkdeğerinin;7.5m+6.5m=14m(düşeydüzlemyüksekliği)ve14m/38m=1/2.7olduğugörülmüştür(Şekil9h,Şekil9ı).Meydanınyolekse-niboyuncagelişmesi,yoleksenlerininuçnoktalarınınaçıkolması,meydanınsınırlarınınnetolmamasınınmeydandakapalılıkdeğerlerininbirbirindenfarklıçıkmasınanedenol-duğudüşünülmektedir.Meydanınstatikmekânözelliğinin

esasçekirdekbölgesindedahaetkiliolduğu,zemininkar-ma biçimli yapısınınmeydanın alt bölgelerinde dinamik-statikmekânözelliklerinietkilediğianlaşılmıştır.

Tartışma ve SonuçlarKentselbiçimkonusununkendiliğindengelişengelenek-

sel bir meydan örneği üzerinde uygulanmasının plansızmeydan biçimlenmelerinin özgün mimari karakterlerininortayakonmasıaçısındanönemliolduğu,çalışmayöntemi-


(a) Zemin düzlemi ve mekânsal ögeleri

(d) Birincil ve ikincil yönlenmeler

(g) Mekânsal biçimlenmeye bağlı kapalılık

(b) Birincil merkezler

(e) Birincil ve ikincil bölgelenmeler

(h) Boyuna kesitte kapalılık oranı

(c) İkincil merkezler

(f ) Bina ögelerine bağlı kapalılık

(ı) Enine kesitte kapalılık oranı

Şekil 9. Saburhane Meydanı yakın ölçekli yapı-üç boyutlu çerçeve özellikleri.

ninkentölçeğinden,noktadetayıölçeğinekadarfarklıaşa-malarda değerlendirme yapmayı olanaklı kıldığı, kentselbiçimlenmeninüstölçekli analizlerindemekânsal sistem,serialgılamaveeşgörüşanalizlerininbirliktekullanılma-sının birbirlerini tamamlamaları ve desteklemeleri adınagerekliolduğudüşünülmektedir.

Değişim ve dönüşümün kaçınılmaz olduğu kentler-dekentseldönüşümveyenilenmeçalışmaları ilehızlı veani değişimler görülebilmekte, bölgeninmimari kimliğinioluşturanögeyadaögelerbuhızlıdönüşümdentekveyabütün olarak etkilenebilmektedir. Bu değişiklikler bazenbölgeninruhunauygunolmayanniteliklertaşıyabilmekte-dir.Heryerdekullanılanbenzerçözümlerbölgeninmimarikarakterineuygunluğugözardıedilerekkullanılabilmekte-dir.Budurumkullanıcılarıntamamenyenilenmiş,geçmiş-le ilişkilendiremedikleri yabancı mekânlarla karşı karşıyakalmalarına neden olabilmektedir. Bu bağlamda kentseldönüşümyadayenilenmeçalışmalarıöncesindebölgeyeözgütasarımayönverenyönlendiricilerinbelirlenmesininönemliolduğudüşünülmektedir.

Kentsel mekânlar ve meydanlar biçimsel, işlevsel vesosyal yönleriyle kentlilerin yaşamlarında yer almaktadır.Buçalışmakentselbiçimkonusunuplansızmeydanörneğiüzerineelealmaktadır.Kentbiçimçalışmalarındaparçadanbütünedoğrugidenhiyerarşik yapıyauygunolarakkent-selmekânbileşenlerininçözümlenmesihedeflenmektedir.Üstölçektekentinstrüktürelyapısıgeometrikveorganikyadaplanlıveplansızgelişenlerolaraksınıflandırılmakta-dır.Kentindokusuyanisokakvemeydanlarkentinaçıkalanağsisteminitanımlamaktadır.Busistemioluşturanparça-larınbirbirleriylebütünleşikolmalarıaralarındakibağlan-tılarınkuvvetliolduğunu,kentselbütüniçindebirbirlerinitamamladıklarınıgöstermektedir.

Plansızgelişenvebuyapısınısürdürebilenkentmeydan-larınınözelliklerinintasarımverilerihalinedönüştürülebi-leceğidüşünülmektedir.Bulunduğukentleveçevresinde-ki kentselmekânlarlabütünleşebilen kentmeydanlarınınkentselaçıkalanağsistemindeönemlibiryeresahipolduk-ları görülmektedir.Geleneksel, plansızmeydanlarınmor-folojik özellikleri, etrafındaki bina gibi belirleyicilerin ye-nilenme hızına bağlı olarak değişim gösterebilmektedir.Geleneksel yerleşim özelliklerini koruyabilen bölgelerdeyerelmimari kimliğini yansıtanmeydanörnekleri ile kar-şılaşılmaktadır.Bumeydanlarınetraflarındakideğişimlererağmen varlıklarını, günümüz ihtiyaçlarına uygun olarakgeleneksel meydan kullanımlarını sürdürebilmeleri buyöndeki yeni tasarımlara fikir verebilecek olmaları nede-niylebirfırsatolarakgörülmektedir.Kentselvemekânsalkimlik,mekânsalkalite, kamusal ve toplumsalbellekgibifarklı bakış açılarından kentsel mekânların ve kentmey-danlarınınbiçimselveişlevselsürdürülebilirliğinisağlayanözelliklerönemliolmaktadır.Bukapsamdakentmeydanla-

rınıntarihselsüreçtekidevamlılıkvesürekliliközelliklerininnelerolduğununbelirlenmesikonusuöneçıkmaktadır.

Meydanlarınvarlığınısürdürebilmelerinde,canlıveha-reketlikalabilmelerinde,kentlileringünlükyaşamları için-deyeralabilmelerine,kentselaçıkalanağsistemindekidi-ğeraçıkalanlarlabağlantılıvebütünleşmişolabilmelerinebağlıolduğudüşünülmektedir.Yenilemeçalışmalarındayadayenimeydantasarımlarındabuağsistemdekikopukluk-ları giderici mekânsal düzenlemelerin (yeni bağlantılarınaçılması ya damevcut bağlantıların tekrar düzenlenmesigibi)yapılmasınıngerekliliğiortayaçıkmaktadır.

Meydanlarınkendilerineaitmimarimekânkarakterleri-ninkorunmasıvedevamettirilmesimekânsalkimliğinolu-şumuvedevamlılığıaçısındanönemliolduğudüşünülmek-tedir.Binalarınmimarikarakterininyanındakentselmekânögelerinin korunmasının da bu anlamda önemli olduğudüşünülmektedir.

ÇalışmaalanıolarakelealınanSaburhaneMeydanı’nınkendine ait özellikleri olan, bu özellikleri ile diğerlerin-de farklılaşan, bu sayede kimliğini koruyabilen bir mey-dan olduğu görülmektedir. Plansız gelişen SaburhaneMeydanı’nınkentselaçıkalanağsistemiiçindeplanlıkentmeydanlarındandahafazlakentlebütünleşmişolmasınınönemliolduğudüşünülmektedir.Meydanıniyikorunanöz-günmimarikarakterininsondönemdeyapılanbazıuygu-lamalarlazedelendiğigörülmektedir.Budurumunbölgeyeözgüyönlendiricirehberlikçalışmalarıileönlenmesininge-rekliolduğudüşünülmektedir.

KaynaklarAktüre,S. (2006).19.YüzyıldaMuğla,Derleyen: İ. Tekeli, Tarih

İçindeMuğla,MuğlaBelediyesiYayınları-1,34-113.Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstain, M., Jacobson, M.,

Fiksdahl-King,I.,Angel,S.(1977).APatternLanguage:Towns-Buildings-Construction,CenterforEnvironmentalStructu-re,Berkeley,CaliforniaOxfordUniversityPress,London.

Aminde, H. J. (1989). Function und GestaltstädtischerPlätzeheute,InPublicDesign,Franfurt.

Aru,K.A.(1998).TürkKenti,YEMYayınları,İstanbul.Bakırer, Ö. (2006). OrtaçağdaMuğla, Derleyen: İ. Tekeli, Tarih

İçindeMuğla,MuğlaBelediyesiYayınları-1,10-5.Buluç,S.(2006).İlkçağdaMuğla,Derleyen:İ.Tekeli,Tarihİçinde

Muğla,MuğlaBelediyesiYayınları-1,1-9.Büyükcivelek,A.B.(2012).Meydan-KentMeydanı,Editör:M.

Ersoy,KentselPlanlamaAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınla-rı,342-5.

Carmona,M.,Heath,T.,Oc,T.,Tiesdell,S.(2003).PublicPlacesUrbanSpaces,TheDimensionsofUrbanDesign,Architectu-ralPress.

Cerasi,M.M.,(1999).OsmanlıKentiOsmanlıİmparatorluğu’nda18.ve19.YüzyıllardaKentUygarlığıveMimarisi,YKY,İstan-bul.

Ching,F.D.K.(2014).MimarlıkBiçim,MekânveDüzen,YEMYa-yınları.

Cullen,G.(1971).TheConciseTownscape,ArchitecturalPress.



Dempsey,N.,Brown,C.,Raman,S.,Porta,S., Jenks,M.,Jones,C.veBramley,G.(2009).ElementsofUrbanForm,Dimensi-onsoftheSustainableCities,Springer,London,21-51.DOI:10.1007 / 978-1-4020-8647-2_2, https://www.researchga-te.net/publication/226686462_Elements_of_Urban_Form,[ErişimTarihi:17.09.2020]

Dinçer,Ö.(2005).Mekânsalhemyüzeybirleşimveentegrasyonkavramlarıvemimarimekânorganizasyonsüreci,EgeMimar-lık,2,24-7.

Ekinci,O.(1985).“Yaşayan”Muğla,NumuneMücellithanesi,İs-tanbul.

Faroqhi, S. (2006). Menteşeoğullarından Osmanlılara Muğla,Derleyen: İ.Tekeli,TarihİçindeMuğla,MuğlaBelediyesiYa-yınları-1,16-29.

Gehl,J.(1987)LifeBetweenBuildingsUsingsPublicSpace,VanNostrand Reinhold Company, New York, https://streetlifes-tudies.files.wordpress.com/2016/10/gehl-jan-life-between-buildings.pdf,[ErişimTarihi10.02.2018]

Hadelich,V. (2012).QualityByDesign: TheVenustasofUrbanSquares Objectifying Cause and Effect in The Design andSuccessofUrbanSquares,CNU20,ConferenceProceedings,WestPalmBeach,ABD,https://www.cnu.org/sites/default/files/quality_by_design_the_venustas_of_urban_squares_-_valentin_hadelich_screen.pdf[ErişimTarihi:15.03.2018]

HillierB.,Hanson,J.(1997).TheReasoningArt:Or,TheNeedForAnAnalyticalTheoryofArchitecture,SpaceSyntaxFirstInter-nationalSymposium,London,1-6.

Hillier,B.,Hanson,J.,Peponis,J.(1987).Thesyntacticanalysisofsettlements,Architecture&Behaviour,3(3),217-31.

Hillier,B.,Stonor,T.(2010).Spacesyntax-strategicurbandesign,CityPlaninigReview,CityPlanningInstituteofJapan,https://www.cpij.or.jp/eng/file/hillier.pdf,[ErişimTarihi:08.08.2019]

Hörmann,E.,Trieb,M.(1977).GrundlagenDesStadtgestalterisc-henEntwerfens.Stuttgart:UniversitätStuttgart.

Jacob,M.,Hellström,T.(2010).Public-spaceplanninginfournor-diccities:symbolicvaluesintension.Geoforum,41,657-65.

Kostof,S.(1991).TheCityShaped,BulfinchPress,NewYork.Krier,R.(1991a).ArchitecturalComposition,AcademyEditions,

Londra.Krier,R.(1991b).UrbanSpace,AcademyEditions,Londra.Kropf,K.(2005).Thehandlingcharacteristicsofurbanform.Ur-

banDesign,93,17-8.Kubat,A.S.(2012).MekanDizimi,Editör:M.Ersoy,KentselPlan-

lamaAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınları,335-7.Kürkçüoğlu, E., Ocakçı, M. (2015). Kentsel dokuda mekânsal

yönelme üzerine bir algı-davranış çalışması: Kadıköy çar-şı bölgesi, Megaron, 10(3), 365-88. DOI: 10.5505/MEGA-RON.2015.02486.

Lennard,S.H.C.,Lennard,H.L.(1995).LivableCitiesObserved,GondolierPress,California.

Levy,B. (2008).TheEuropeanTownSquareAsAn IdealPlace,OrCamilloSitteRevisited,Environment,Land,SocietyArchi-tects,1(2),24-37.

Lynch,K.(1985).GoodCityForm,TheMITPress.Lynch,K.(2012).Kentİmgesi,Çeviren:İ.Başaran,TürkiyeİşBan-

kasıKültürYayınları,İstanbul.Marcus, C. C., Francis, C. (1998). Design Guidelines for Urban

OpenSpace,JohnWiley&Sons,Inc.,Canada.Montgomery, J. (2007). Making a Ccity: urbanity, vitality

and urban design, Journal of Urban Design, 3 (1), 93-116. DOI: 10.1080/13574809808724418 , https://doi.org/10.1080/13574809808724418

Moudon, A. (1997). Urban morphology as an emeging in-terdisciplinary field, Urban Morphology, 1, 3-10. http://www.urbanform.org/pdf/moudon1997.pdf, [Erişim Tarihi:20.09.2020]

Moughtin,C.(2003).UrbanDesign:StreetandSquare,ThirdEdi-tion,ArchitecturalPress.

Ocakcı,M.(2012).KentDokusu,Editör:M.Ersoy,KentselPlanla-maAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınları,189.

Özcan, K. (2012a).AnadoluÖncesi TürkKenti yadaOrtaAsyaTürkKenti,Editör:M.Ersoy,KentselPlanlamaAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınları,10-1.

Özcan, K. (2012b). Anadolu Selçuklu Kenti, Editör: M. Ersoy,KentselPlanlamaAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınları,13-4.

Özcan,K.(2012c).Anadolu-OsmanlıKenti,Editör:M.Ersoy,Kent-selPlanlamaAnsiklopedikSözlük,NinovaYayınları,11-3.

Paio, A., Cutini, V., Pezzica, C., Lopes, J. V., Bevilacqua,M. G.(2016).UrbanSquaresMorphologies,ContributesofaMul-tidimensional Analysis, Conference: Nexus XI -ArchitectureandMathematics,SanSebastian,113-7.https://repositorio.iscte-iul.pt/bitstream/10071/16192/1/15_Paio_etal_1.pdf[ErişimTarihi:22.09.2020]

RoweC.,Koetter,F.(1979).CollageCity,TheMITPress.Sakamoto,H.(1994).“GrundlagenDesEntwurfsVonStadtPlat-

zen, Ein Systematisches Formenreportoire der Platzgestal-tung”,Dr.Ing.,VonderFakultatfürArchitekturundStadtpla-nungderUniversitatStuttgart,StadttebaulichesInstitutderUniversitatStuttgart.

Sengir,S.,Yücel,A.(2016).Temeltasarımdaçizgiüzerine,ODÜSosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi, 6 (15). http://dergi-park.gov.tr/download/article-file/273734, [Erişim Tarihi17.05.2018]

Sitte, C. (1965). City Planning According to Artistic Principles,PhaidonPress.

Süer, D. (2000).Muğla’da farklı iki yüzlü ikimeydan, Saburha-neMeydanıveCumhuriyetMeydanı,EgeMimarlık,2,28-9.http://egemimarlik.org/34/11.pdf[ErişimTarihi:22.04.2018]

Tekeli,İ.(2006).1923-1950DönemindeMuğla’daOlanGelişme-ler,Derleyen:İ.Tekeli,TarihİçindeMuğla,MuğlaBelediyesiYayınları-1,114-87.

Trancik,R.(1986).FindingLostSpace,TheoriesofUrbanDesign,Van Nostrand Reinhold Company, New York, https://elib-raryarchitecture.files.wordpress.com/2015/03/finding-lost-space.pdf[ErişimTarihi:22.02.2018]

Valente-Pereira,L.(1982).UrbanFormDefinitioninUrbanPlan-ning(E-Kitap),SINOPSE,ISBN:9788582451502,https://play.google.com/books/reader?id=k7h8AwAAQBAJ&hl=tr&pg=GBS.PT1,[ErişimTarihi:15.09.2020]

Zucker,P.(1959).TownAndSquare:FromTheAgoraToTheVilla-geGreen,NewYork:ColumbiaUniversityPress.

http://petersonlittenberg.com[ErişimTarihi:12.08.2019]http://www.pps.org/articles/grplacefeat/ [Erişim Tarihi:

9.2.2019]https://earth.google.com/[ErişimTarihi:15.07.2019]https://www.arkitera.com/etiket/apostol-hani/ [Erişim Tarihi:

25.10.2019]



1Department of Interior Architecture and Environmental Design, Tobb University of Economics and TechnologyFaculty of Architecture and Design, Ankara, Turkey

2Department of Interior Architecture and Environmental Design, Başkent University Faculty of Fine Arts, Design and Architecture, Ankara, Turkey

Article arrival date: November 09, 2019 - Accepted for publication: January 24, 2021

Correspondence: Meryem YALÇIN. e-mail: [email protected]


ARTICLE

MEGARON 2021;16(1):157-167

DOI: 10.14744/MEGARON.2021.50465

Spatial Analysis of the Effects of Single- and Double-BedLayouts on Patients’ Communication Patterns and

Psychological States in Dialysis CentersDiyaliz Merkezlerinde Tek ve Çift Sıra Yatak Yerleşim Düzenlerinin Hastaların

İletişim ve Psikolojik Durumları Üzerine Etkilerinin Mekânsal Analizi

Meryem YALÇIN,1 Betül Bilge ÖZDAMAR2

Bu çalışmada; diyaliz tedavi merkezlerinde tek yatak ve çift sıra yatak düzeni planlamasına göre yapılan iç mekân yerleşim planlarının, hasta ile-tişimi ve algısı üzerindeki etkisinin incelenmesi ve iç mekâna yönelik ilişki değerlerinin saptanması amaçlanmıştır. Diyaliz merkezlerinin mekân tasarımına yönelik işlevsel yaklaşımı ve mekânın kullanıcısı olan hastaların psikolojik durumu üzerindeki etkileri, algısal değerler üzerinden ele alınarak incelenmiştir. Diyaliz merkezlerinde uygulanan yatak düzeni planlamaları; hastaların diğer hastalar ve sağlık personeliyle olan iletişimi ile mekânsal algısını etkileme durum ve düzeyi açısından araştırılmıştır. Araştırma, Ankara’da iç mekân planlamasında hem tek hem de çift sıra yatak düzeni bulunan üç diyaliz merkezinde gerçekleştirilmiştir. Bu merkezlerden hizmet alan hastalar rastgele seçilmiş ve 119 hasta üzerinde anket çalışması yapılmıştır. Değerlendirmede; tek yataklı düzende tedavi gören hastaların, çift yataklı düzende tedavi gören hastalara göre iç mekân atmosfer algısı açısından daha olumlu, ancak sağlık personeli ve diğer hastalar ile etkileşimleri açısından daha olumsuz bir algıya sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda; diyaliz merkezleri iç mekân planlamasında yer alan yatak düzenlerinin, hastaların iletişimi ile diğer hastalar ve sağlık personeliyle olan etkileşimleri açısından, kullanıcıların mekân algısı üzerinde önemli etkilerinin olduğu ortaya konmuştur.Anahtar sözcükler: Diyaliz mekân tasarımı; hasta iletişim gereksinimleri; tek-çift sıra yatak yerleşimi.

ÖZ

The present study was aimed to examine the effect of the interior layouts in dialysis treatment centers (single-bed and double-bed lay-outs) on patients’ communication and well-being. Spatial design of dialysis centers should be examined with respect to their functionality and effects on patients’ psychological state. The interior bed layout in dialysis centers may influence patients’ communication with other patients and healthcare staff as well as their spatial perception. This study was carried out in three dialysis centers in Ankara, Turkey, that had both single-bed and double-bed layouts in similar interior spatial conditions. Patients were randomly selected from these centers and 119 patients completed the questionnaire. The patients who received treatment in the single-bed layout had a more positive attitude towards the interior atmosphere; however, their interactions with healthcare staff and other patients were less than those who received treatment in the double-bed layout. Bed-row layout in dialysis centers has considerable effects on patients’ communication, interaction with other patients and staff, and spatial perception. The present study thereby, provides insights into the criteria that need to be con-sidered while designing treatment areas.Keywords: Dialysis spatial design; patient communication requirements; single-double bed layout.

ABSTRACT

https://orcid.org/0000-0003-1836-4243

https://orcid.org/0000-0002-3897-1596

IntroductionUlrich’s theory of supportive design states that care

environmentsassistpatientsincopingwithpotentialstressandinpromotinghealing(Ulrich,1997,1999).Supportivedesign theory assumes that these environments offercalming,stress-relieving,andhealth-enhancingpropertiesfor patients (Ulrich, 1997, 1999; Devlin, 2015). Severalother major theories also support these conclusions.Antonovskys’s (1991, 1997) “salutogenesis” focuses onfactors that support human health and well-being. Thistheory stresses that a sense of coherence stimulatesemotion and experience, both of which directly relateto patients’ psychosocial statuses that are influencedbycomprehensibility, manageability, and meaningfulness.Dilani (2000, 2001) translates components of thesetheoriesintoenvironmentaldesignfactorsthatinfluencepatients’psychosocialstatesandabilitytocopewithstress.Moreover, studies of therapeutic architecture examinebuilt environmentswithin a people-centered framework(Chrysikou, 2014). Shepley (2005, 2006) presents anevidence-basedapproach thatexamines the interactionsbetweenspatialelementsandpeople’sphysiologicalandpsychological states and accounts for these interactionsin design. Thus, many case studies and current articlessuggest that environmental design impacts patients’recoveryandwellness (Schreuderetal.,2016;Alfonsietal., 2014; Andrade et al., 2013; Connellan et al., 2013;Bartley,etal.,2010).

Healing environments designed to promote physicalwell-being through science and technology reflectthe incontrovertible relationship between these twodisciplines and can also foster psychological wellbeingin addition to physical recovery (Fottler, 2000; Milburn,2001; Glanz, Rimer, & Viswanath, 2008; Andrade et al.,2013;Connellanetal.,2013).Therefore,physical,mental,and psychological demands should be considered whendesigning hospital and recovery spaces to cultivate apositive and stimulating atmosphere (Yıldırım & Yalcin,2016;Ulrich,2003;Kimmel,2000;Parker&Coiera,2000).Supportivedesignthatconsidersthestronglinkbetweeninterior spatial elements and psychological effects isneeded toachievepositiveeffects suchascontentment,constructiveness, gratification, and relaxation in healingenvironments (Dutta, 2008; Daft, 2001; Bordelon, 2001;Coiera&Tombs,1998).

The relationship between patient care and healingenvironments has already been explored within thecontextofdialysiscenters.These treatmentcentersplayan important role inpatients’ recoveryandwellbeingaspatientsspendlongperiodsoftimesintheseenvironments(Dutta,2008;Daft,2001;Bordelon,2001;Kimmel,2000;Parker & Coiera, 2000). This study aims to examine the

effects of the bed-row layout and spatiality of dialysiscenters on patients’ wellbeing and communication,focusing on patients’ interactions, spatial perception,and psychosocial development during treatment. Thespatialdesignofdialysiscentersanditseffectsonpatientwelfare have not been studied in terms of the bed-rowlayout’s impact on patients’ communication. Regardingthe relationship between patients’ behavioral patterns,expectations,andutilizationofspaceduringtheirroutinevisits, “supportive environments” positively influencepatients’ experiencesand treatment satisfaction (Francis&Glanville,2001;Lawson&Phiri,2000).Patientscopingwithchronickidneydisordersmaybenefitfromsupportivespatialdesignsinthatthebuiltenvironmentmayimprovetheirbehavioralmanagement.

Theseverityofkidneydisordersvariesandaffectspeopleregardlessofage;thus,dialysismaybecomeinevitableforsomeindividuals(Polaschek,2003;Welch&Austin,2001).Dialysis patients generally receive periodical treatmentthree times per week. This frequency necessitates anassessmentoftheeffectsofthespace itselfonpatients’psychological states (Krueger, 2007). According toUlrich(2004), the curative aspects of interior layouts includetheircozy,comfortable,andflexibleatmosphereforbothcaregiversandpatients,regardlessofthetimeofday.Manystudies have stated that healthcare environments mustconsider curative design criteriawhen evaluating spatialquality (Chrysikou, 2014; Shepley, 2006, 2005; Ulrich,2004. However, no studies have specifically addressedhowbed-rowlayoutaffectscommunicationandpatients’perception of “session unity” (a sense of sustainablecommunicationbetweenpatientsandthestaffofcenterstheyfrequentlyvisit)indialysiscenters.

Case studies and current articles have shown thatpatientswho are able to express their demands, impartinformation to their healthcare provider, and exchangeopinionswithotherpatientstendtoexperiencethemostpositive treatment outcomes and therefore experiencemorepositivephysicalandpsychologicaleffects(Chrysikou,2014; Shepley, 2006, 2005). In other words, if patientshavesatisfactoryperceptionsofa space, itwillensureapositive experience for them (Glanz et al., 2008). Thesepsychological benefits may increase the commitmentto the ongoing treatment at dialysis centers. Likewise,spatiallayoutdesignthatencouragecommunicationmaymitigate negative feelings, such as patients’ sense thatthey have lost control of their life, body, or experiences(Ulrich,2003).Correspondingly,theinteriorspatiallayoutof treatment centers should account for this variationin experience to maintain favorable results for patientwellness (Alfonsi,Capolongo,&Buffoli, 2014;Patietal.,2008).Inotherwordsifthebedrowprovidesvisualand/or


verbalcontactsaroundpatients,doctorand/orhealthcarestaff,itwillsupportpatientreliefprocedures.

With the information derived from the literaturementioned above and the case studies it can be clearlystated that providing a spatial designwhich creates theopportunity for healthy communication is important indialysis centers, and an appropriate bed-row layout cangreatly enhance patients’ experiences and treatment.Thus,thispaperisexaminingtheimpactofbed-rowlayoutson patients’ behavioral and physiological states, spatialperceptions, and opportunities for communication withother patients and healthcare staff. Receiving treatmentin two possible dialysis center bed-row layouts—singlebed and double bed—impacts patients’ communicationwithotherpatientsandhealthcarestaffandperceptionsof treatment spaces inadialysis center impactpatients’communicationwithotherpatientsandhealthcarestaff.

Relationships Between Dialysis Patients’ Communication and Dialysis-Facility LayoutSeveral types of relationships exist, characterized

by emotional, informational, instrumental, andevaluative aspects in dialysis centers. Opportunities forcommunication provide patients with social interactionand relaxation (Koivula, Paunonen-Ilmonen, Tarkka, &Laippala, 2002; Parker & Coiera, 2000; Kimmel, 2000).Social and communicational requisites may be met in adialysiscenterthroughtheinteriorspatiallayout(Connellanet al., 2013). Bed-row layout can influence patients’ability to communicate and their spatial perceptions,whichcanreducephysicalandpsychological isolationandlead patients to feel safer and more secure (Chrysikou,2014;Chua,2013;Parker&Coiera,2000;Kimmel,2000).Increasingpatients’ feelingofsafetyreducestheiranxietyand fear during treatment. Single, double, L-shaped, orU-shaped dialysis-unit layouts each have advantages anddisadvantages;however, it is important forpatients tobeinasupportivegroupspace,regardlessoflayout(Krueger,2007;Polaschek,2003;Welch&Austin,2001).So,researchonotherhealthcare facilitieshas revealed the impactsofinteriorlayoutsonpatientpsychologyandsocialization,anddesignerswhichtheirfacilitiesdevelopinteriorarchitecturalplans with consideration of the relationships mentionedabove (Chrysikou, 2014; Chua, 2013). Designers shouldpaysufficientattentiontothedegreeofprivacyofferedtopatients,as it is justas important forpatients toexerciseagency in communication. For example, some patientsmay choose not to communicate with anyone and mayexperienceanylackofcontroloverthedegreeofcontactasastress-boostingfactor(Chua,2013;Krueger,2007).Assuch,bed-rowanddialysis-unit layoutsmust complementeachother;thelayoutmustnotonlybefunctionallyadequate,butalsobeconducivetocommunicationandcomfortalike.

The preliminary unstructured interviews conductedfor this study demonstrate that patients’ frequencyand usage of dialysis spacesmay play a decisive role inpatients’ location within the space, spatial perceptions,and interactions with staff, other patients, and visitors(psychosocialrelations).

Thisstudyspecificallyexaminedhowsingle-anddouble-bed layouts impacted patient-space relations in dialysiscentersintermsoftheeffectsofinteriorspatialallocationon patients’ communicative behavior were assessedbased on these two bed-row layouts. The preliminaryresearch questions were developed from data gatheredina literaturereviewalongwithunstructured interviewsconducted with doctors, health care staff, and patients.Theinformationobtainedfromtheseinterviewsregardingtheeffectsofspatialdesignandbed-rowlayoutindialysiscenters on patient communication is explained in detailbelow.

MethodologyPreliminary Data: Unstructured Interviews Before the main activities of the study, patients,

treatmentunits,anddialysiscenterspaceswereobservedand patients’ and health care staffs were randomlyinterviewed between 2017-2018 in Gazi UniversityHospital, Ankara.Doctors, nurses, and other healthcarestaff were asked about the elements including thefunctional,psycho-social,andatmosphericaspectsoftheinterior space and the requirements of treatment unitsand patients. In addition, they were asked to suggestqualities of a supportive interior space. Based on thecollectedinterviewdata,asurvey(describedbelow)wasconducted.

Thedataacquiredthroughunstructuredinterviewswithdoctors,nurses,andotherhealthcarestaffareasfollows:

Patientsreceivedialysistreatmentthreetimesperweekforfourhourseachday.Theyspendtwelvehoursattachedtothedialysisunits.Thus,twosignificantfactorsregardingspaceusage indialysiscentersarerecognizedas integralcomponentsof“sessionunity”:

• Patientsprefertoreceivetreatmentinagroup,inthesamespaceandtimeperiodeachtime.

• Patientsprefer to receive treatmentwith the samepatients,nurse,andbedastheirprevioussessions.

Consequently, the treatmentperiod servesasa socialactivitythatissimilartoagrouptherapy.

Below are preliminary data from the unstructuredinterviews:

• Individuals prefer some verbal and visualcommunication with other patients in dialysiscenters.

Dialysis Spatial Layout and Patients’ Communication Behaviour


• Verbal and visual communicationare factors in thehealing process that patients undergo for theirchallengingtreatment.

• Interactions among patients fulfill their need forsocialization, thereby positively affecting theirpsychologicalstate.

• Thoughfamiliaritywiththefacilityaddstopatients’feelingsofsecurity,theyalsoprefertobetreatedbythesamestaff,inthesamebed,andwiththesamedialysismachineasintheirprevioussessions.

• Patients define their personal zones by choosingthesamebedandmachine.Thus, it is importanttomaintaincommunicationwiththestaffwhentryingtoaddressthisstatedneed.

Problem StatementDialysis centers are psychologically stressful places.

Thus, theireffectsonpatients’psychologicalstatesmustbethoroughlyexamined.Theneedforcommunicationindialysis centers is significant and couldbe influencedbyinteriorspatialdesign.Theneedsinquestionmaydirectlyrelatetothelocationofthepatientinthetreatmentroomandthebed-rowlayout.

HypothesesThesurveyquestionswereconstructedtoseekanswers

tothefollowinghypotheses:H1: Patients who receive treatment in a single-bed

layout have fewer interactions with other patients than

thosewhoreceivetreatmentinadouble-bedlayout.H2:Thereisacorrelationbetweenthenumberofbed

rows where the treatment is carried out and patients’communicationlevels.

H3:Theinteriorbed-rowlayoutwheretreatmentoccurswithindialysiscenterscontributestopatients’feelingsoffamiliarity.

H4:Patients’ spaceperceptionsdifferbetweensingle-bedanddouble-bedlayouts.

Sampling GroupThisstudyexaminedtheexperiencesofdialysispatients

whoreceivedtreatmentatthreecenterswithbothsingle-and double-bed layouts between 2017 and 2018. Eachtreatment center exhibited equivalent interior spatialconditionstoensurethattheeffectsofthebed-rowlayoutson patient perceptions were measured. Respondentswere randomly selected from patients of three dialysiscenterslocatedindifferentregionsinAnkara,Turkey.Thedialysis centers servedifferent incomegroups; thus, oursample is representative of different income strata. Thequestionnairewascompletedby119respondents.

Research SettingThreeresearchsettingswereselectedforexamination.

The treatment environments with single- and double-bed rows in each dialysis center had equivalent interiorenvironments (atmosphere, lighting, window size,furniture,andmaterial)(Figure1).Thepatientbedsface


Figure 1. C1’ Spatial Layout of single-doble bed treatment rooms.

thewallinasingle-bedlayout,whiletheyfaceeachotherinadouble-bedlayout(Figure2).Detailssuchaslighting,color, materials, and accessories have significant effectsonpatients’perceptionandevaluationofaninteriorspace(Ulrich,1992,1991;Malkin,1992).

Thepatientroomsusedasresearchenvironmentswereselectedforcomparativeanalysisduetotheirsimilarplansand physical characteristics (i.e., daylight, artificial light,andairtemperature)toensureconsistencyinmeasuringthe differential effects of interior design elements





(i.e., room size and bed number) accurately (Table 1).Therefore, patients from each of the three treatmentcentersexperiencesimilarphysicalconditionsandspatialqualities;theonlyappreciabledifferenceisthattheyaretreatedineithersingle-ordouble-bedlayouts.

These centers (C1, C2, and C3) were selected fromaround30dialysiscentersinAnkara,Turkey.Becauseonlythesethreetreatmentcentershadequivalentatmospheric(lighting,furniture,finishingandmaterials)interiorspatialconditions for making comparisons about the patients’communicationrequirements.Astheaimwastocomparethe effects of two different bed-row arrangements on

patients’perception,theinteriorspaceanddesignneededtobeassimilaraspossible;themaindifferenceneededtobethebed-rowlayout.C1,C2andC3werechosenbecauseeach had treatment roomswith single- and double-bedlayouts thatwere quite similar in terms of atmosphere,lighting, window sizes, furniture, and material (Figure1–3).Otherdialysiscentershadeitheronetypebed-rowlayoutsorverydifferentatmosphericproperties,thereforeit was impossible tomake comparison about their bed-rowlayoutaccurately.

The single and double-bed row layouts of treatmentroomsinC1,C2,andC3areshownbelow,respectively.


Table 1. Technical Comparisons of Single-Double bed C1, C2 and C3’ treatment rooms

Similar Conditions Single-Bed Layout Double- Bed Layout

C1 Location South-West (Noon and Afternoon Sun Light) South-West (Noon and Afternoon Sun Light) Lighting General Lighting General Lighting 4x18W Surface Mounted Double Parabolic 4x18W Surface Mounted Double Parabolic Reflective Lighting Fixtures Reflective Lighting Fixtures Snow White Fluorescent Snow White Fluorescent Luminous Flux: 1000 Lumens Luminous Flux: 1000 Lumens Color Temperature: 12000 K Color Temperature: 12000 K

Window Size Through Window Through Window (One Side)

Atmosphere Same Wall, Floor, Ceiling, Furniture Same Wall, Floor, Ceiling, Furniture Color and Material (Color and Material) Color and Material

Bed Units Equivalent Equivalent

C2 Location North (Day Light) North-East (Day Light)

Lighting General Lighting General Lighting 4x18W Surface Mounted Double Parabolic 4x18W Surface Mounted Double Parabolic Reflective Lighting Fixtures Reflective Lighting Fixtures Snow White Fluorescent Snow White Fluorescent Luminous Flux: 1000 Lumens Luminous Flux: 1000 Lumens Color Temperature: 12000 K Color Temperature: 12000 K

Window Size 120*200 120*200

Atmosphere Same Wall, Floor, Ceiling, Same Wall, Floor, Ceiling, (Color and Material) Furniture Color and Material Furniture Color and Material


C3 Location East (Morning Sun Light) East (Morning Sun Light)

Lighting General Lighting General Lighting 4x18W Surface Mounted Double Parabolic 4x18W Surface Mounted Double Parabolic Reflective Lighting Fixtures Reflective Lighting Fixtures Snow White Fluorescent Snow White Fluorescent Luminous Flux: 1000 Lumens Luminous Flux: 1000 Lumens Color Temperature: 12000 K Color Temperature: 12000 K

Window Size 90*280 90*280

Atmosphere Same Wall, Floor, Ceiling, Furniture Same Wall, Floor, Ceiling, Furniture (Color and Material) Color and Material Color and Material


LimitationsThe primary limitation of this study is the research

environment.Threesuitabledialysiscenters(C1,C2,andC3) were found that had equivalent or similar interiorspatial conditions. To compare patients’ communicationlevelswithotherpatients,doctors,andhealthcarestaff,theinterior spatial conditions of the research environmentshad tobeas similaraspossible. Inaddition, centersC1,C2, and C3 each had both single and double bed-rows,while most dialysis centers had only one type of bed-row layout in their treatment rooms. However, patientresponsestoonlytwotypesofthemanypossiblebed-rowarrangements (singleanddouble) couldbe compared inourresearchsettings.

Questionnaire DesignIninterviewswithdoctors,healthcarestaff,andpatients,

it was determined that interaction among patients andstaff and their treatment in common sessions (sessionunity) had positive psychological effects on patients in2017-2018,Ankara.Thisstudyaimedtoassesstheeffectsof the bed-row layout on the patients during the 3–4hours treatment sessions, and the questionnaire aimedtounderstand the relationshipbetween thebed layoutsexperiencedbypatientsandpositivetreatmentoutcomes.

Thus, the questionnaire evaluated five areas: patientdemographics, spatial conditions of the dialysis center,functionality and bed-row layout of dialysis centertreatmentspacesandtheireffectoncommunicationamongpatients and healthcare staff, patients’ communicationbehavior,andpatients’perceptionoftreatmentspaces.

Evaluation of the DataIn this study, the independent variable was the

assessmentof singleanddoublebed-row layout ineachdialysis center. The dependent variables were spatialcharacteristics of the dialysis center (i.e., number ofbeds and dimensions), functional characteristics of thedialysis center (i.e. layout, daylight, and health staffdesk), patients’ communication with other patients andhealthcarestaff(i.e.visualcommunication,familiarity,orplace attachment), and space perception characteristicsof the dialysis center (i.e. spaciousness, comfort level,etc.).Cronbach’salphawasanalyzedtotestthereliability

of themeasurement instrument. To test thehypothesesand analyze the relationships between the dependentand independent variables, an independent t-test andPearson’s chi-square test were performed. Statisticallysignificantdatahavebeenexpressedgraphicallyforeachdependentandindependentvariable.

ResultsBased on the data collected from the three dialysis

centersandtheanalysisofatotalof119questionnaires,thetestdistributionwasnormal.TheCronbach’salphaofthequestionnaire(whichmeasuredspatialcharacteristics,functional characteristics, patients’ communication, andpatients’spaceperceptions)was0.821, indicatingahighlevelofinternalconsistency.

Thefirst part of thequestionnaire includedquestionsabout patient demographics, the results of which areshowninTable2.Thesampleconsistedof51femaleand68malepatients, andmostpatientswereover40yearsold. Among the 119 participants, only one was 18–25yearsold (N=119,SD=0.973).Table1 shows thenumberoftreatmentsreceivedinaweek;mostpatientsreceivedthree per week. Regarding patients’ education levels,33.6%ofthepatientshadgraduatedfrommiddleschool,25.2%fromhighschool,and24%fromuniversity.

The single-bed layout was preferred by 58 patients,whilethedouble-bedlayoutwaspreferredby61patients.Femalepatients tended toprefer thedouble-bed layoutwhilemalepatientstendedtopreferthesingle-bedlayoutwhen they received treatment. The difference value offemale patients’ preference for the double-bed layoutand that ofmale patients for the single-bed layout hadmore higher responses than males when they receivedtreatment(Table3).

The statistical relationships of the bed-row layout(singleordouble)withgendergroups(male,female)and



Table 2. Demographic characteristics

Age Gender Education

18-25 26-35 36-45 46-55 56+ Female Male Primary Secondary High University Gard

F % F % F % F % F % F % F % F % F % F % F % F %

1 0.008 9 7.5 38 31.9 37 31.1 34 28.6 51 42.9 68 57.1 17 14.3 40 33.6 30 25.2 29 24.4 3 2.5

Table 3. Patient’s communication

Bed Layout N. Female Male Mean Std. Dev.

Single 58 20 38 3.36 0.788Double 61 31 30 3.54 0.848

spatial characteristicswere analyzed. Table 3 shows themean,standarddeviation,andt-valueforeachdependentvariableitem.

Table3showsthespatialcharacteristicsofthedialysiscenters. Based on the means and t-values, patientsexhibited more positive perceptions of the spatialattributes of the double-bed layout than the single-bedlayout.Twogroupsofpatientswereanalyzedtomeasuretheeffectofspatialcharacteristicsontheirverbalor/andvisualcommunication.Thecomminationopportunitiesofthetreatmentspacewerestatisticallysignificanthigherinthedouble-bedlayout,indicatingthatpatientsinadouble-bedsettingaremorelikelytocommunicate(Table4).

Furthermore, compared to female patients, malepatientshaveamorepositiveperceptionofmostdiscreteattributes of both the single- and double-bed layouts.The statistical relationships of bed-row layouts (single,double)withgendergroups(male,female)andsubjects’psychosocialinteractionattributeswereanalyzed.Table4showsthemean,standarddeviation,andt-valueforeachdependentvariableitem.

The statistical relationships regarding patients’communication statuses were analyzed. Participantsindicated that they mostly communicated with thehealthcare staff and expressed that they were satisfied

staff’s prompt responses inmost cases. Communicationbetweenpatientsreceivedlowratings(M=1.99,SD=0.83),and socialization with other patients was significantlylowerinthesingle-bedlayoutcomparedtothedouble-bedlayout [t(39)=4.397, p=0.009]. This finding supports thefirstandthirdhypotheses:patientswhoreceivetreatmentina single-bed layout communicate lesswithhealthcarestaff and other patients than patients who receivetreatment in adouble-bed layoutdo. In addition to thisfinding, there is a (positive) linear relationship betweentreatment in the double-bed layout and socializingwithother patients (Pearson’s correlation coefficient = 0.239,p=0.009)(Table4).

Inter-patient socialization is supported by a double-bedlayout.Thestatisticalrelationshipsofthedialysisunitlayout(single,double)withgendergroups(male,female)andsubjects’spatialperceptionattributeswereanalyzed.The mean, standard deviation, and t-value for eachdependentvariableitem.Overall,participantsfoundtheirtreatmentspacecomfortable(M=3.94,SD=0.63)(Table6).

There is a positive linear relationship between thesingle-bedlayoutandcomfortlevel(Pearson’scorrelationcoefficient=0.214, p=0.019). Patients who receivedtreatmentinthesingle-bedlayoutfeltmorecomfortablethanthosetreatedinthedouble-bedlayout.Thisfinding


Table 4. Space characteristics of dialysis centers

Layout Gender

Single Row Double Row Male Female

Dependent variables Mean (SD) Mean (SD) t-Value Mean (SD) Mean (SD) t-Value

Size of the room 3.63 (0.85) 3.44 (0.94)-1.185 3.54 (0.85) 3.52 (0.93)-0.117Height of the room 3.51 (0.75) 3.65 (0.62)-1.089 3.60 (0.63) 3.57 (0.73)-0.266Number of the beds 3.48 (0.68) 3.62 (0.71)-1.097 3.47 (0.64) 3.61 (0.73)-1.140Number of the dialysis m. 3.53 (0.75) 3.54 (0.69)-0.49 3.41 (0.66) 3.63 (0.75)-1.661Socialization 3.37 (0.79) 3.75 (0.4)-2.662* 3.52 (0.83) 3.60 (0.75)-0.503Comfort level 3.81 (0.60) 4.08 (0.64)-2.375* 3.98 (0.61) 3.92 (0.65)-0.456

Table 5. Patients’ psycho-social interaction

Layout Gender



Other patient 1.96 (0.99) 2.01 (0.67)-0.330 2.05 (0.91) 1.90 (0.72)-1.010Health staff 1.86 (1.01) 1.88 (0.98)-0.126 1.73 (0.97) 2.05 (1.00)-1.769Place attachment 3.29 (0.78) 3.44 (0.90)-0.883 3.41 (0.90) 3.31 (0.88)-0.592Visual com. 3.86 (0.63) 3.94 (0.53)-0.459 3.88 (0.50) 3.94 (0.71)-0.743Social interaction 3.36 (0.76) 3.95 (0.61)-4.605 3.69 (0.73) 3.62 (0.77)-0.457

supports H2, which holds that there is a correlationbetween the bed-row layout and the level of requiredcommunication, both of which influence comfort. Thisfinding also indicates the necessity of defining personalzonesindialysiscenters.Incomparingsingle-anddouble-bed layouts in terms of spatial perceptions, which areinformedbyelementssuchascomfort, illumination,andsize, patients who received treatment in the single-bedlayout had amore positive attitude toward the interioratmosphere (Pearson correlation coefficient=0.198,p=0.031).

Themeansandt-valuespresentedinTable5indicatedthat subjects have more positive spatial perceptions ofdouble-bed layouts than single-bed layouts. Moreover,compared to female subjects, male subjects havemorepositiveperceptionsofsingle-bedlayouts.

Furthermore, there is a strong (positive) linearrelationship between the number of beds and thenumber of dialysis machines (Pearson’s correlationcoefficient=0.749,p=0.00).Thisfindingdemonstratesthatin this study, patients are satisfied with the number ofdialysismachines.

Discussion This study analyzed how and to what extent single-

and double-bed layouts in dialysis centers shape thecommunication (visual, verbal, and informational) andbehavioral states of patients. The main part of thequestionnaire included items about the physical andfunctional characteristics of the dialysis centers. Thespaces were assessed according to their dimensions(includingheight),numberofbedsandunits,aesthetics,levels of communication, and comfort by patients whowere treated in singleanddouble-bed layouts. Patientswhoreceivedtreatmentinthesingle-bedlayoutfeltmore

comfortablethanthosetreatedinthedouble-bedlayout.Thisfinding supportsH2 (there is a correlationbetweenthe interior layout where treatment is received andpatients’communicationlevels).Thisfindingalsoindicatesthe necessity of defining personal zones in dialysiscenters.Regardingthecomparisonofsingle-anddouble-bed layouts in terms of interior atmosphere, patientswho received treatment in single-bed rows had morepositive attitudes towards the interior atmosphere. Thisoutcomecould indicate thatalthough single-bed layoutsprovidecomfort,theinteractionopportunitiesaffordedbydouble-bedlayoutsleadtomorepositivepatientattitudestowardstheatmosphere.Thissupportsthestudy’soverallsuggestionthatpatients’expectationsarelargelyshapedbyopportunities for socializationandcommunication. Inotherwords,patients’preferencefortreatmentinsingle-or double-bed layout has to dowith the accessibility ofother people, rather than the treatment rooms’ spatialconditions, as indicated in H1 (Fewer interactions occurbetweenpatientswho receive treatment ina single-bedlayoutwithstaffandotherpatientsthanbetweenpatientswhoreceivetreatmentinadouble-bedlayout).

Dataonpatients’psychosocialstatesdemonstratedthatcommunicationbetweenpatientswaslowlyratedinsingle-bedlayoutsandwassignificantlylowerthanthatofpatientsindouble–bedlayouts.Thesocializationcharacteristicsofdouble-bedtreatmentroomswerestatisticallysignificantlyhigher,indicatingthatpatientsinadouble-bedlayoutaremorelikelytocommunicatewithstaffandotherpatients.ThisfindingsupportsH1viaH2(Thereisapositivelinearrelationshipbetweenadouble-bedlayoutandsocializationwith other patients). Therefore, communication withotherpatientsissupportedbydouble-bedlayouts.Patientresponses regarding inter-patient interaction indicatestheir need for communication, the presence of which



Table 6. Space perception of dialysis centers

Layout Gender



Roomy/cramped 3.41 (0.87) 3.55 (1.02)-0.818 3.52 (1.02) 3.45 (0.90)-0.414Light/dark 3.46 (1.12) 3.73 (1.10)-1.328 3.64 (1.09) 3.57 (1.15)-0.881Calm/restless 3.46 (0.77) 3.44 (0.84)-0.153 3.49 (1.06) 3.58 (0.88)-0.548Comfortable/uncomfortable 3.75 (0.75) 3.78 (0.87)-0.188 2.27 (1.09) 3.70 (0.82)-1.036Safe/unsafe 3.93 (0.76) 4.01 (0.80)-0.590 4.01 (0.76) 3.94 (0.80)-0.537 Crowded/uncrowded 2.93 (0.67) 2.75 (0.76)-1.336 2.78 (0.64) 2.88 (0.78)-0.729Warm/cold 3.39 (0.83) 3.65 (1.03)-1.502 3.56 (1.00) 3.50 (0.90)-0.390Noisy/quiet 2.31 (0.97) 2.49 (1.08)-0.995 2.37 (1.09) 2.42 (0.99)-0.280Tidy/untidy 3.96 (0.97) 3.93 (1.09)-0.164 4.07 (1.03) 3.85 (1.02)-1.181

positively impacts their psychological state. However,the results of this study do not supportH3 (there is nostatistically significant correlation between the bed-rowlayout and patients’ feeling of familiarity). This study’sresultsshowthatpatientsprefertohavevisual,auditory,andverbalcommunicationandinteractionwithhealthcarestaffandotherpatients.Thus,itcanbeconcludedthatasenseofbelongingissupportiveforpatients.Patientsfeelsafewhentheyhaveeasyaccesstostaffanddoctorsandfeelrelaxedwhentheycansharetheirfeelingswithotherpatients.

What was interesting about patients’ perceptualassessments of their treatment spaces was that theygenerally found their treatment spaces to be spacious,well-organized,safe,andcalm.Patientsweresatisfiedbytheinterioratmosphereandlayoutsthattheyexperienced(although they received treatment as a group in thesame area during the same period). Therefore, it canbe concluded that a relationship exists between bed-row layouts, patients’ perceptionsof spatial quality, andpatients’ positive impressions of dialysis centers witha double-bed layout in their treatment rooms. Thus,the results of the study do not support H4 (there is nostatistically significant correlation between interior bed-rowlayoutandpatients’spaceperceptions).

ConclusionsInconclusion,thisstudyaimedtosearchthecorrelation

between the individuals’ spatialperception/preferences/satisfaction levels and the existing spatial characteristicsof the dialysis treatment units. Its findings indicate thatspatial characteristics influence patients’ abilities toverbally and visually communicate and that interactionwith others provides psychological relief. In addition,it can be inferred from the data that bed-row layoutsshould enhance communication opportunities betweenpatients and healthcare staff. Further, dialysis treatmentroomsarenottheonlyspacesinwhichverbalandvisualcommunication should be prioritized; these forms ofcommunication should be accessible in all areas of thefacility,suchasreceptionandrecreationalspaces,wherecommunication is very frequent. Consequently, itwouldbe beneficial to conduct further analyses that considercommunication requirements in additional treatmentrooms and that examine alternative bed-row layouts indialysiscenters.Sincethespatiallayoutofdialysiscentershas a considerable effect on patients’ communicationand interactionwithotherpatientsand staffand spatialperceptions, these multifactorial analyses of treatmentcenter spaces and their psychosocial impacts couldhighlightdesigncriteriaparticularlyrelevanttotreatmentareas.

Recommendations for Future StudiesThefindingsof this and similar studies couldbeused

to develop design solutions (such as different bed-row layouts and locations of dialysis units and beds)to improve patient communication, thereby improvingpatient conditions.Alternativebed-row layouts couldbeproposed that would promote contact among patientsandstaffindialysiscenters.Further,patients’perceptionsof bed-row layouts not analyzed in this study shouldbeassessed,alongwithfunctional,atmospheric,orphysicalinteriorspatialdesignsthatcouldsupportcommunicationand interaction between the patients and doctors, staff,andotherpatientsindialysiscenters.Likewise,alternativeanalyses considering communication requirements inadditionaltreatmentroomsandotherbedrowlayoutsinthesehealingenvironmentsshouldbeconducted.

ReferencesAlfonsi,E.,CapolongoS.,&Buffoli,M. (2014).Evidencebased

designandhealthcare:Anunconventionalapproachtohos-pitaldesign.AnnIg,26(2),137–143.

Andrade,C.,Lima,M.L.,Pereira,C.R.,Fornara,F.,&Bonaiuto,M.(2013).Inpatients’andoutpatients’satisfaction:Theme-diatingroleofperceivedqualityofphysicalandsocialenvi-ronment.HealthandPlace,21,122–132.

Bartley, J.M.,Olmsted,R.N.,&Haas, J. (2010).Currentviewsofhealthcaredesignandconstruction:Practicalimplicationsfor safer, cleanerenvironments.American Journalof Infec-tionControl,38(5),1–12.

Bell,M.(1999).RehabilitatingMiddleEngland:Integratingecol-ogy,aesthetics,andethics.InWilliams,A.(Ed.),TherapeuticLandscapes:Thedynamicbetweenplaceandwellness.(pp.15–27).Lanham:UniversityPressofAmerica,Inc.

Brownbridge,G.,&Fielding,D.M.(1994).Psychosocialadjust-mentandadherencetodialysistreatmentregimes.PediatricNephrology,8,744–749.

Bordelon,T.D.(2001).Supportiverelationshipsamonghemodi-alysisrecipientsataremodeledkidneycentre.SocialWorkinHealthCare,33(2),53–65.

Butler,P.(2001,November16).Princecallsfor‘‘holistic’’hospitaldesign.TheGuardian,

Chrysikou,E.(2014).Architectureforpsychiatricenvironments:Environmentsandtherapeuticspaces.Amsterdam:IOSPress.

Coiera,E.W.,&Tombs,V.(1998).Communicationbehaviorsinahospitalsetting:Anobservationalstudy.BritishMedicalJour-nal,316,673–676.

Connellan, K., Gaardboe,M., Damien Riggs, D., Due, C., Rein-schmidt, A.,&Mustillo, L. (2013). Stressed spaces:Mentalhealthandarchitecture.JournalofHealthEnvironmentsRe-search&Design,6(4),127–168.

Daft,R.(2001).Organizationtheoryanddesign(7thed.).Cincin-nati:SouthWesternPublishingCo.

Devlin,A.S. (2015)Transformingthedoctor’soffice:Principlesfromevidence-baseddesign.NewYork:Routledge.

Devlin,A.S.,&Arneill,A.B. (2003).Healthcareenvironmentsandpatientoutcomes.JournalofEnvironmentandBehavior,


35(5),665–694.Douglas,C.H.,&Douglas,M.R.(2004).Patientfriendlyhospital

environments:Exploringthepatients’perspective.JournalofHealthExpectations,7(1),61–73.

Dutta,R.(2008). Influenceofnursingunit layoutonstaffcom-munication and interaction patterns. (Master’s thesis). Re-trievedfromtheMasterofScienceBulletinoftheNewYorkAcademyofMedicine.80(4),536-555.

Fottler,M.D., Ford,R.C.,Roberts,V., Ford, E.,&Spears, J.D.(2000).Creatingahealingenvironment:The importanceoftheservicesettinginthenewconsumer-orientedhealthcaresystem.JournalofHealthcareManagement,45(2),91–107.

Francis,S.,&Glanville,R.(2001).Buildinga2020vision:Futurehealth care environments. (Medical Architecture ResearchUnit,SouthBankUniversity).London:NuffieldTrust.

Glanz,K.,Rimer,B.K.,&Viswanath,K.(Eds.).(2008).Healthbe-haviorandhealtheducation:Theory,research,andpractice(4thed.).SanFrancisco:Jossey-Bass.

Kimmel,P.L.(2000).Psychosocialfactorsinadultend-stagere-nal disease patients treated with hemodialysis: Correlatesandoutcomes.AmericanJournalofKidneyDiseases,35(1),132–140.

Koivula,M.,Paunonen-Ilmonen,M.,Tarkka,M.T.,Tarkka,M.,&Laippala,P.(2002).Socialsupportanditsrelationtofearandanxietyinpatientsawaitingcoronaryarterybypassgrafting.JournalofClinicalNursing,11(5),622–633.

Krueger,L.(2007).Wisconsinamongexperienceswithhemodi-alysis(Papersubmittedinpartialfulfilmentoftheeducationspecialist degree). University of Wisconsin-Stout, Menom-onie,WI.

Lawson,B.,&PhiriM.(2000).Hospitaldesign,roomforimprove-ment.HealthServiceJournal,110(5688),24–26.

Milburn,A.,(2001).Speechatthebuildingabetterpatientenvi-ronmentNHS/Prince’sFoundationConference,16November.

Pati,D.,Harvey,T.,&Cason,C.(2008). Inpatientunitflexibilitydesigncharacteristicsofasuccessfulflexibleunit.JournalofEnvironmentandBehavior,40(2),205–232.

Parker,J.,&Coiera,E.W.(2000).Improvingclinicalcommunica-tion:Aview frompsychology. JournalofAmericanMedical

InformaticsAssociation,7(5),453–461.Polaschek,N.(2003).Livingondialysis:Concernsofclientsina

renalsetting.JournalofAdvancedNursing,41(1),44–52.Shepley,M. (2005). The healthcare environment. In J. Rollins,

R.Bolig,&C.Mahan(Eds.),Meetingchildren’spsychosocialneedsacrossthehealth-carecontinuum(pp.313–349).Aus-tin:Pro-Ed.

Shepley,M.(2006).Evidencebaseddesignandarchitecture.InWagenaar, C. (Ed.), The architectureof hospitals (pp. 265–267).Rotterdam:NAiPublishers.

Schreuder,E.,Lebesque,L.&Bottenheft,C.(2016).Healingen-vironments:Whatdesign factors reallymatteraccordingtopatients?Anexploratoryanalysis.HealthEnvironmentsRe-search&DesignJournal,10(1),87–105.

Ulrich, R., Zimring, C., Quan, X., Joseph, A., & Choudhary, R.(2004).Theroleofthephysicalenvironmentinthehospitalofthe21stcentury:Aonce in-a-lifetime-opportunity.Con-cord, MA: The RobertWood Johnson Foundation and theCenterforHealthDesign.

Ulrich, R. S. (2003). Creating healing environment with evi-dence-baseddesign.PaperpresentedattheAmericanInsti-tuteofArchitects,AcademyofArchitectureforHealthVirtualSemi-HealingEnvironments,Denver,CO.

Ulrich,R.S.(1999).Effectsofgardensonhealthoutcomes:The-oryandresearch.InC.C.MarcusandM.Barnes(Eds.),Heal-ingGardens:TherapeuticBenefitsandDesignRecommenda-tions(pp.27–86).NewYork:JohnWiley.

Ulrich,R.S.(1991).Effectsofinteriordesignonwellness:Theoryandrecentscientificresearch.JournalofHealthCareInteriorDesign,3(1),97–109.

Ulrich,R.S. (1992).Howdesign impactswellness.TheHealth-careForumJournal,35,20–25.

Welch,J.L.,&Austin,J.K.(2001).Stressors,copinganddepres-sioninhemodialysispatients.JournalofAdvancedNursing,33(2),200–207.

Yıldırım, K.,& Yalcin,M. (2016). An exploratory and compara-tiveevaluationonthespatialperceptionoftwodensitiesofmulti-occupancy hospital rooms, Health Environments Re-search&DesignJournal,9(2),212–227.



emerging sources citation index - journalagent

Documents