ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤ. ΣΟΦΙΚΙΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ Δ.Ε.

Ω Μ έ Ι Κ Α Ε Μ Β Λ ή Μ Α Τ

ΡΩΜΑΝΙΑ, Ο ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

2016

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή σελ. 1

Πρόλογος σελ. 2

Μέρος Πρώτο . Ρωμανία σελ. 3

Μέρος Δεύτερο . Αυτοκρατορικοί Δρούγγοι και Τάγματα σελ. 10

Μέρος Τρίτο . Ευρύτερη Ρωμιοσύνη σελ. 21

Μέρος Τέταρτο . Αρχοντικοί Οίκοι σελ. 28

Επίλογος σελ. 80

Χρονολογικός πίνακας Αυτοκρατόρων σελ. 81

Ευρετήριο οφφικίων σελ. 83

Βιβλιογραφία σελ. 89

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η σημασία των εμβλημάτων πηγάζει από τους συμβολισμούς τους καθώς, αποστολή τους

είναι να εμπνεύσουν (εμβάλλω = εμπνέω) . Για παράδειγμα στον Δικέφαλο Αετό, εκτός από ένα πτηνό (ορατή απεικόνιση), δεσπόζει ενώπιόν μας το αυτοκρατορικό μεγαλείο (αλληγορική απεικόνιση) . Στη συνέχεια, το σύμβολο προκαλεί συναισθήματα και συνειρμούς που σχετίζονται με παράγοντες όπως : η καταγωγή, η θρησκεία ή η ιδεολογία του ατόμου που το αντικρύζει . Αυτό συμβαίνει διότι κάθε σύμβολο συμβάλει στην αναπαράσταση μίας συγκεκριμένης ιδέας . Συνεπώς, καθένα αποτελεί το πρωτογενές μέσον αναγνωρίσεως και κατ’ επέκτασιν επικοινωνίας όσων στοιχίζονται πίσω από την ιδέα αυτή, δηλαδή μεταξύ ομοθρήσκων, ομοαίμων ή ομοϊδεατών . Έτσι, ένα σύμβολο μπορεί να συμβάλει στη συσπείρωση λαών, θρησκειών και ιδεών και να εμβάλει τα μέλη τους σε κοινούς αγώνες.

(εικόνα στο εξώφυλλο :

Αυτοκρατορικοί Δρούγγοι και αρχοντικοί Οίκοι των θεμάτων της Δύσεως)

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα εργασία δεν αποτελεί πόνημα της εραλδικής επιστήμης . Αξιοποιώντας πάντως

τις διαθέσιμες πηγές, συμβάλει στη μελέτη των ρωμέικων εμβλημάτων, δηλαδή των συμβόλων

της Ρωμανίας : της προοδευτικώς εξελληνιζόμενης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας . Τα ρωμέικα

εμβλήματα αποτυπώνουν ευδιάκριτα τη μετεξέλιξη αυτή .

Κατά τους πρώτους αιώνες, διατηρήθηκαν τα κάθετα λάβαρα των λεγεώνων,

κεκοσμημένα πλέον με ποικιλίες θρησκευτικών συμβόλων όπως το Χριστόγραμμα ή μορφές

Αγίων . Τους μέσους αιώνες, κυριαρχούν τα φλάμμουλα (=μικρές φλόγες) και τα ογκωδέστερα

βάνδα, δηλαδή σημαίες με λωριδωτές απολήξεις και θρησκευτικό πάντα περιεχόμενο (σταυροί,

μορφές Αγίων κ.λπ.)

Τα αρχοντικά γένη της Ρωμανίας άρχισαν να κάνουν χρήση οικοσήμων κατά τους

ύστερους αιώνες της Αυτοκρατορίας . Η διαδικασία αυτή φαίνεται ότι ξεκίνησε την εποχή

του Αυτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού ο οποίος εισήγαγε στο Παλάτιον δυτικά ήθη

όπως οι κονταρομαχίες, επεκτάθηκε την περίοδο της Φραγκοκρατίας στο πλαίσιο

του ανταγωνισμού των Ρωμιών αρχόντων με τους κατακτητές και εδραιώθηκε μετά το 1453,

όταν απόγονοι των αρχόντων της Ρωμανίας κατέφυγαν σε βενετοκρατούμενα εδάφη

και εντάχθηκαν στο δυτικό φεουδαλικό σύστημα . Η καθυστέρηση στη χρήση οικοσήμων

από τους αρχοντικούς Οίκους της Ρωμανίας (σε σύγκριση με εκείνους της Δύσεως), οφείλεται

στον συγκεντρωτικό χαρακτήρα της Αυτοκρατορίας που δεν επέτρεπε την εξάπλωση

της φεουδαρχίας .

Επιχειρώντας μία - κατά προσέγγιση - ταξινόμηση των 91 οικοσήμων που παρατίθενται

στο τελευταίο μέρος της μελέτης, από καλλιτεχνικής απόψεως : είναι ορατή η διάκριση ανάμεσα

στα αρχαϊκά και τα νεώτερα . Τα 3/5 αυτών έχουν σαφή αρχαϊκά μοτίβα (γεωμετρικά σχήματα

και βασικά σύμβολα όπως σταυροί, άστρα κ.λπ.) . Όπως είναι αναμενόμενο, σε ένα ακόμη

σημαντικό ποσοστό (περί το 1/4), δεσπόζει ο Δικέφαλος ή ο Μονοκέφαλος Αετός .

Ως προς την καλλιτεχνική απόδοση, τα περισσότερα είναι αναπαραστάσεις σχεδιασμένες από

δυτικούς γραφίστες και κατά συνέπεια είναι επηρεασμένα από δυτικά εραλδικά μοτίβα .

Από γεωγραφικής απόψεως : η σχετική πλειοψηφία των οικοσήμων (περί τα 3/5),

προέρχεται από αρχοντικά γένη της Κωνσταντινουπόλεως και της Χερσονήσου του Αίμου

ενώ τα υπόλοιπα από τη Μικρά Ασία . Ως προς την γεωγραφική κατανομή των Οίκων σε θέματα,

αυτή γίνεται με βάση τη διοικητική διαίρεση της Ρωμανίας όπως ίσχυε περί το 1050 .

Από εθνολογικής απόψεως : τα 4/5 προέρχονται από ελληνορθόδοξα αρχοντικά

γένη και το 1/5 από εξελληνισμένα (κυρίως αρμενικά) .

Τα ανωτέρω οικόσημα είναι κατά 95% επιβεβαιωμένα καθώς βασίζονται σε αρχαιολογικά

ευρήματα (π.χ. ανάγλυφα ή τοιχογραφίες), περιγραφές, σχέδια καταλόγων Libro d’ Oro και

εραλδικές μελέτες του εξωτερικού . Ένα μικρό ποσοστό είναι μη επιβεβαιωμένο καθώς η ύπαρξή

τους στηρίζεται αποκλειστικά σε περιγραφές και παρουσιάζεται με κάθε επιφύλαξη .

Στο τέλος της μελέτης, παρατίθεται πίνακας των Αυτοκρατόρων για τον χρονολογικό

προσδιορισμό των σημαντικοτέρων εκπροσώπων των αρχοντικών Οίκων, καθώς και ευρετήριο

των οφφικίων που εκείνοι κατείχαν .

3

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΡΩΜΑΝΙΑ

«Τό κράτος τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ πανταχόθεν καί μέχρι περάτων τῆς Γῆς

έξετάθη . Πανταχοῦ τῶν χωρῶν τούτων τό ὄνομα Τοῦ Θεοῦ ύμνεῖται καί δοξάζεται ,

πανταχοῦ μετά δόξης καί μεγαλωσύνης τό Κράτος Μοῦ δεσπόζει»

( Αυτοκράτωρ Ιωάννης ο Τσιμισκής, προς τον ηγεμόνα της Αρμενίας Ασώτιο, 975)

Α’ «ΧΡΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ»

(312 – τέλη 4ου αι)

Πρόκειται για το σύμπλεγμα Χ και Ρ (Χριστός), που υιοθέτησε ο Μέγας Κωνσταντίνος

για να σηματοδοτήσει τη μεταστροφή του στον Χριστιανισμό . Γνωστό ως Λάβαρον (Labarum),

κόσμησε τις ασπίδες των στρατιωτών του παραμονές της κρίσιμης μάχης στη Μουλβία γέφυρα

(28/10/312) . Το Χριστόγραμμα διατηρήθηκε ως αυτοκρατορική Σημαία καθ’ όλη τη διάρκεια

της Δυναστείας του Κωνσταντίνου και - κατά τους επόμενους αιώνες - ως έμβλημα μονάδων

του Πλωίμου (ναυτικού) . Τα συνηθέστερα χρώματα του εμβλήματος ήταν το πορφυρό και το λευκό.

.

4

Β’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ»

(τέλη 4ου - αρχές 7ου αι)

Αντιθέτως με ότι συνήθως νομίζεται, το Φλάμμουλον ή Βάνδον ή Σημείον, δηλαδή η Σημαία

της Ρωμανίας, αρχικά δεν περιλάμβανε τον Δικέφαλο Αετό . Κατά τα πρώτα χρόνια του

θριάμβου της Χριστιανοσύνης, υιοθετείται ο «Σταυρός της Αναστάσεως» σε δύο εκδοχές :

πορφυρός Σταυρός σε λευκό πεδίο (η δημοφιλέστερη) ή λευκός σε ερυθρό (σπανιότερη) .

Τα ερυθρόλευκα χρώματα συμβολίζουν την αγνότητα και το Αίμα του Χριστού .

Γ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ»

(τέλη 4ου - αρχές 7ου αι)

Πρόκειται για τις δύο παραλλαγές του Σταυρού της Αναστάσεως, με την προσθήκη σταυρίσκων

στα τεταρτημόρια . Η δημοφιλέστερη εκδοχή (πορφυρός Σταυρός και σταυρίσκοι σε λευκό πεδίο),

ονομάστηκε και «Σταυρός του Αγίου Γεωργίου» . Αυτή θα είναι η εκδοχή της εθνικής σημαίας

της Γεωργίας .

5

Δ’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(αρχές 7ου – μέσα 11ου αι)

Πρόκειται για την προγενέστερη πολεμική Σημαία της Ρωμανίας η οποία μετετράπη σε πολιτική

από τη βασιλεία του Ηρακλείου μέχρι εκείνη του Ισαακίου Κομνηνού . Τα χρώματα του Εμβλήματος

γίνονται ερυθρόχρυσα για να τιμηθεί το Εξαρχάτο της Αφρικής που υποστήριξε

την άνοδο του Ηρακλείου στον Θρόνο .

E’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(αρχές 7ου – μέσα 11ου αι)

Στην πολεμική εκδοχή αυτής της περιόδου, οι σταυρίσκοι αντικαθίστανται με «πυρέκβολα»

(πυρόλιθους) που συμβολίζουν τις φλόγες του Υγρού Πυρός . Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν

η χρήση του Υγρού Πυρός θα εκλείψει, τα ξεχασμένα πυρέκβολα θα αρχίσουν να προσομοιάζουν

με συμμετρικώς κατανεμημένα Βήτα .

6

ς’ «ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»

(μέσα 11ου - μέσα 13ου αι)

Πρόκειται για πανάρχαιο σύμβολο καθώς απαντάται από το 1800 π. Χ. σε εμπορικές συναλλαγές

των Χετταίων και ήταν εμπνευσμένο από ένα μυθικό ον της Παφλαγονίας, τον Χάγκα .

Οι τοπικοί μύθοι, αφηγούνταν για έναν γιγάντιο αετό με δύο κεφαλές που σήκωνε έναν ολόκληρο

ταύρο με τα νύχια του και ήταν η προσωποποίηση της ισχύος . Η χρήση του διατηρήθηκε στην

Παφλαγονία από τους Οίκους Μαμικονιάν και Κομνηνών . Ως αυτοκρατορικό Έμβλημα

καθιερώθηκε από τον Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059) . Το Ξίφος και η Σφαίρα στα νύχια

του Αετού, αντιπροσώπευαν την Ισχύ και την Εξουσία του Αυτοκράτορος και οι δύο κεφαλές του,

την Ανατολή και την Δύση . Ο Aετός που έφερε τα χρώματα του Αυτοκρατορικού Οίκου,

ήταν χρυσός σε πορφυρό υπόβαθρο . Ο μέλας Αετός σε χρυσό υπόβαθρο σαν «σκιά»

του χρυσού Αετού, χρησιμοποιήθηκε ως κρατικό Έμβλημα δείχνοντας την κατώτερη θέση

των υπηκόων έναντι του Αυτοκράτορος .

Ζ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΑΕΤΟΣ»

(μέσα 11ου - μέσα 13ου αι)

Στην πολεμική του εκδοχή, ο μέλας Αετός δεσπόζει σε ερυθρό υπόβαθρο που συμβολίζει το Αίμα

των στρατιωτών . Παραλλαγή της πολεμικής Σημαίας της Ρωμανίας υιοθέτησε η Αλβανία .

7

H’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΑΕΤΟΣ»

(μέσα 11ου - μέσα 13ου αι)

Στο αυτοκρατορικό Λάβαρο, ο Αετός είναι χρυσός ως αναφορά στον Βασιλέα και σε πορφυρό

φόντο, για να τονίζει την νόμιμη διαδοχή του στον Θρόνο . Ο χρυσοπόρφυρος Αετός συνόδευε

τα μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου . Κατ’ άλλη εκδοχή, δήλωνε αποκλειστικά την παρουσία

του Αυτοκράτορος ενώ για τα υπόλοιπα μέλη (Πρίγκηπες κ.λπ.), ο Αετός ήταν αργυρός .

Παραλλαγή αυτού του εμβλήματος βλέπουμε στην σημαία του Μαυροβουνίου .

Θ’ «ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΗΤΑ»

(μέσα 13ου – 1453)

Σημαία της Αυτοκρατορίας επί Δυναστείας Παλαιολόγων . Πρόκειται για παραλλαγή

της μεσοβυζαντινής πολεμικής Σημαίας του Αγίου Γεωργίου με τα πυρέκβολα (σύμβολα του Υγρού

Πυρός) . Όταν λόγω κόστους η χρήση του πυρός θα εκλείψει μετά το 1187, τα ξεχασμένα

πυρέκβολα θα αρχίσουν να προσομοιάζουν με συμμετρικώς κατανεμημένα «βήτα»

ως αρκτικόλεξο των φράσεων : «Βασιλεύς Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντων» ή στην

πιο ταπεινή εκδοχή : «Βασιλεύ Βασιλέων Βασιλεί Βοήθει». Παραλλαγή του εμβλήματος

με τα Τέσσερα Βήτα υπάρχει στην σημαία της Σερβίας .

8

Ι’ «ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΡΩΜΑΙΩΝ»

(μέσα 13ου αι – 1453)

Πολεμική Σημαία των Παλαιολόγων . Το λάβαρο συνδυάζει ανά ζεύγη και εκατέρωθεν :

τα «Τέσσερα Βήτα» και τον «Σταυρό της Αναστάσεως», ο δε σχεδιασμός του έχει δυτικές

επιδράσεις .

ΙΑ’ «ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»

(μέσα 13ου αι – 1453)

Πρόκειται για το έμβλημα των «Τεσσάρων Βήτα», σε κυανόλευκα χρώματα . Η επιλογή

των χρωμάτων του πάλαι ποτέ «Δρούγγου των Ελλαδικών», δεν ήταν τυχαία αφού η ακτίνα

δράσης του Αυτοκρατορικού Στόλου επί Παλαιολόγων, είχε πλέον περιοριστεί στο Αιγαίο

Πέλαγος και την Προποντίδα .

9

ΙΒ’ «ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΘΥΡΕΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»

(μέσα 14ου αι – 1453)

Μία υπέροχη απόπειρα αποτυπώσεως του εμβλήματος των Τεσσάρων Βήτα με αναγεννησιακά

στοιχεία, πιθανότατα κατά τις τελευταίες δεκαετίες της Δυναστείας των Παλαιολόγων .

10

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΔΡΟΥΓΓΟΙ ΚΑΙ ΤΑΓΜΑΤΑ

Α’ «ΔΙΒΕΛΛΙΟΝ»

Αποτελούσε το προσωπικό φλάμμουλο του Αυτοκράτορος κατά τη διάρκεια των εκστρατειών

και πιθανότατα ετυμολογείται ως «διπλή σημαία» = δύο + vellum (βήλλον) . Το μετέφερε

συγκεκριμένος αξιωματικός : ο Σκουτέριος, μαζί με το βασιλικό σκουτάριον (ασπίδα) .

B’ «ΔΡΑΚΟΝΤΕΙΟΝ»

Πιθανότατα αποτελούσε φλάμμουλο του αυτοκρατορικού Τάγματος των Εξκουβιτόρων, καθώς

οι διοικητές των υπομονάδων τους ονομάζονταν Δρακονάριοι, όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι

σημαιοφόροι .

11

Γ’ «ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ»

Οφείλει την ονομασία του στην Υπέρμαχο Στρατηγό, την προστάτιδα της Βασιλεύουσας .

Δεν έχει επιβεβαιωθεί ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα είχε ως φλάμμουλο την «Αρχιστράτηγο»,

πιο πολλές πιθανότητες όμως συγκεντρώνει εκείνο της Βίγλας που είχε ιδρυθεί με αρχική

αποστολή την φρούρηση των Τειχών .

Δ’ «ΟΚΤΑΠΟΔΙΟΝ»

Απεικονίζει διάφορους Ιεράρχες και ονομάζεται έτσι λόγω των οκτώ λωρίδων του . Δεν υπάρχει

βεβαιότητα σε ποιο από τα αυτοκρατορικά Τάγματα αντιστοιχούσε . Η ονομασία του πάντως

παραπέμπει σε αριθμό κι αυτό ίσως αποτελεί ένδειξη ότι χρησίμευε ως φλάμμουλο του τάγματος

των Νουμέρων .

12

Ε’ «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»

Απεικονίζεται ο Άγιος έφιππος . Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα εμβλήματα της Ρωμανίας .

Δεν υπάρχει βεβαιότητα σε ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα αντιστοιχούσε αλλά οι περισσότεροι

ερευνητές υποθέτουν ότι πρόκειται για καβαλλαρικό τάγμα, το παλαιότερο των οποίων ήταν

εκείνο των Ικανάτων .

ς’ «ΣΤΗΛΗ»

Απεικονίζεται η στήλη του Αυγουσταίου με άγαλμα του Αυτοκράτορος Ιουστινιανού εφίππου,

εστεμμένου με «Τούφα» (Στέμμα από φτερά παγωνιού), με Σταυροφόρο Σφαίρα στο ένα χέρι και

το άλλο χέρι υψωμένο. Δεν υπάρχουν στοιχεία τίνος αυτοκρατορικού Τάγματος υπήρξε φλάμμουλο.

Η μόνη ένδειξη ότι υπήρξε έμβλημα του καβαλλαρικού Τάγματος των Αθανάτων, είναι

ότι τα υπόλοιπα Τάγματα συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες ταύτισης με άλλα φλάμμουλα .

13

Ζ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΒΟΥΚΕΛΛΑΡΙΩΝ»

Ιδρύθηκε στην Αδριανούπολη το 514 από τον ένδοξο Κόμη Βελισσάριο . Οι Βουκελλάριοι

απετέλεσαν την προσωπική του σωματοφυλακή και ήσαν ομοτράπεζοί του καθώς συνέτρωγαν

τον ίδιο άρτο, τη «Βουκέλλα» . Σωματοφυλακές απολύτως αφοσιωμένων Βουκελλαρίων,

σχημάτισαν αργότερα πολλοί ευγενείς Οίκοι της Ρωμανίας . Το 750, μετατράπηκαν σε θεματικό

στρατό στην βορειοδυτική Μικρά Ασία . Το έμβλημά τους αρχικά ήταν λευκό (το χρώμα

του Βελισσαρίου) με πέντε ερυθρές λωρίδες ενώ αργότερα προστέθηκε Σταυρός επίσης ερυθρού

χρώματος . Τα ιδεώδη των Βουκελλαρίων ενέπνευσαν τα δυτικά Ιπποτικά Τάγματα .

Η’ «ΒΑΝΔΟΝ»

Η προέλευση της λέξεως είναι από το γοτθικό bandwo = λάβαρο . Αυτά ήταν μεγαλύτερα από

τα φλάμμουλα . Στη Ρωμανία, ένα βάνδον αποτελούνταν από 256 άνδρες με δική του περιοχή

ευθύνης και δικό το λάβαρο . Eίχαν περισσότερες λωριδωτές απολήξεις (συνήθως πέντε)

και ποικιλία χρωμάτων και συμβόλων (σταυρούς ή θρησκευτικά πρόσωπα) . Το συγκεκριμένο

βάνδον απαντάται συχνά σε μικρογραφίες της εποχής .

14

Θ’ «ΦΛΑΜΜΟΥΛΟΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΔΟΥΚΟΣ»

Ο Μέγας Δούξ ήταν ο γενικός διοικητής του Πλωίμου της Ρωμανίας (Ναυτικού) , από το 1080 . Tο έμβλημά του ήταν παρόμοιο με τα φλάμμουλα των Αυτοκρατορικών Ταγμάτων και ιδιαιτέρως με την «Στήλη», όπως περιγράφεται από τον Ψευδό - Κωδινό :

«…καὶ οἱ μὲν εἰς τὰ ἕτερα (πλοία) εὑρισκόμενοι ἄρχοντες ὡς κεφαλαὶ, ἱστῶσι τὸ σύνηθες

βασιλικὸν Φλάμμουλον, ἤτοι τὸν Σταυρὸν μετὰ πυρεκβόλων . Οὗτος δὲ ὁ Μέγας Δοῦξ,

τὴν τοῦ Βασιλέως Στήλην ἵστησιν ἔφιππον.»

15

Ι’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ»

Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις ερυθρόχρυσες παντιέρες, κάλυπτε την Ιβηρική Θάλασσα

και τους κόλπους της Μικρής και της Μεγάλης Σύρτεως . Δηλαδή, τα παράλια του Εξαρχάτου της

Αφρικής και των εξαρτώμενων δουκάτων στη Μαυριτανία, τη νότιο Ισπανία και τις Βαλεαρίδες

νήσους (η παρουσία του εκεί τερματίζεται με την πτώση της Μινόρκας στους Άραβες το 903) .

Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες χρυσών Σταυρών σε ερυθρό

πεδίο, παντιέρες με ερυθρόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο . Τα χρώματα του στόλου

της Αφρικής υιοθέτησε η Ρωμανία στην επίσημη Σημαία της από την εποχή του

Αυτοκράτορος Ηρακλείου (η διεκδίκησή του στον Θρόνο είχε υποστηριχθεί από το Εξαρχάτο

της Αφρικής) . Η επίδραση των ερυθρόχρυσων χρωμάτων είναι ολοφάνερη στις σημαίες

της Καταλωνίας και των Βαλεαρίδων νήσων .

16

ΙΑ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ»

Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις ερυθρόλευκες παντιέρες κάλυπτε την Τυρρηνική και

την Αδριατική Θάλασσα καθώς και το Ιόνιο Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια του πάλαι ποτέ

Εξαρχάτου της Ιταλίας και των θεμάτων : Σικελίας, Καλαβρίας, Λευκανίας, Λογγοβαρδίας,

Δαλματίας, Δυρραχίου, Νικοπόλεως και Κεφαλληνίας . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου,

περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε ερυθρό πεδίο στην απόχρωση του «σκαρλάτου»

(χρώμα του αίματος), παντιέρες με ερυθρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο . Η σημαία

με τον ερυθρόλευκο σταυρό υιοθετήθηκε από το κράτος της Πίζας .

17

ΙΒ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΑΔΙΚΩΝ»

Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις κυανόλευκες παντιέρες κάλυπτε το Αιγαίο, το Κρητικό και το

Λιβυκό Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Ελλάδος, Πελοποννήσου, Κρήτης, Αιγαίου,

Θεσσαλονίκης και Στρυμόνος . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες

λευκών Σταυρών σε κυανό πεδίο, παντιέρες με κυανόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο.

Τα χρώματα του στόλου των Ελλαδικών επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών Οίκων

του ελλαδικού χώρου και τη Σημαία της νεώτερης Ελλάδος .

18

ΙΓ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΚΙΒΥΡΡΑΙΩΤΩΝ»

Η ονομασία του προέρχεται από τη ναυτική βάση των Κιβύρρων της Λυκίας. Η ακτίνα δράσης

του στόλου με τις λευκόχρυσες παντιέρες κάλυπτε τη Θάλασσα της Κιλικίας, το Παμφύλιο

και το Λύκιο Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Κιβυρραιωτών, Σελευκείας, Κιλικίας,

Κύπρου και Αντιοχείας . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών

Σταυρών σε χρυσό πεδίο, παντιέρες με λευκόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο.

Πιθανότατα επηρέασαν τα χρώματα των αρχοντικών Οίκων της νότιας Μικράς Ασίας .

19

ΙΔ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις μελανόλευκες παντιέρες κάλυπτε τον Εύξεινο Πόντο και

τον (πλωτό) Κάτω Δούναβη . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Βουκελλαρίων, Παφλαγόνων,

Αρμενιακών, Χαλδίας, Χερσώνος και Παριστρίου . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου

περιελάμβαναν ποικιλίες λευκών Σταυρών σε μελανό πεδίο, παντιέρες με μελανόλευκες

λωρίδες ή συνδυασμό και των δύο. Τα χρώματα του στόλου του Πόντου επηρέασαν τα οικόσημα

των αρχοντικών Οίκων της βόρειας Μικράς Ασίας .

20

ΙΕ’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΔΡΟΥΓΓΟΣ»

Η ακτίνα δράσης του στόλου με τις πορφυρές παντιέρες κάλυπτε την Προποντίδα, τα Στενά

και το Θρακικό Πέλαγος . Δηλαδή, τα παράλια των θεμάτων : Κατά Θράκην Μακεδονίας,

Θρακώον, Οπτιμάτων και Οψικίου . Ο Αυτοκρατορικός Δρούγγος («δέκα χελανδίων

βασιλικοπλωίμων» κατά την ρήση του Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογεννήτου), ήταν που κυρίως

χρησιμοποιούσε το Υγρόν Πυρ . Τα διακριτικά του συγκεκριμένου Στόλου περιελάμβαναν ποικιλίες

λευκών Σταυρών σε πορφυρό πεδίο, παντιέρες με πορφυρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό και

των δύο . Τα χρώματα του στόλου της Προποντίδος επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών

Οίκων της Θράκης και -πιθανόν- της δυτικής Μικράς Ασίας .

21

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ

Α’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ (ΕΝ ΝΙΚΑΙΑι)»

(1204-1261)

Σηματοδοτεί τον αγώνα των Ρωμιών για υπεράσπιση του αυτοκρατορικού Τίτλου τον οποίο

σφετερίστηκαν οι ηγέτες της επαχθούς Δ’ «Σταυροφορίας» . Αυτό γίνεται ολοφάνερο και

σε συμβολικό επίπεδο με την επαναφορά του «Σταυρού του Αγίου Γεωργίου» που απετέλεσε

το έμβλημα της δόξας της Ρωμανίας πριν την περίοδο των Κομνηνών (7ος – 11ος αι.)

και την καθιέρωση του Δικεφάλου Αετού . Ως πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του εμβλήματος

των Ρωμιών της Νικαίας, παρατηρούμε ότι οι σταυρίσκοι είναι εγγεγραμμένοι σε κύκλους .

Β’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ»

Περίοδος α’ (1204-1282)

Ιδρύθηκε από τον Αλέξιο και τον Δαβίδ Κομνηνό το 1204 και ενώ η Ρωμανία βρισκόταν σε

διαδικασία διαλύσεως . Οι ιδρυτές της διεκδίκησαν τον Τίτλο του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων»,

επιλέγοντας σε συμβολικό επίπεδο ως κρατικό έμβλημα το πατρογονικό έμβλημα

των Κομνηνών : τον χρυσό Δικέφαλο Αετό σε ερυθρό πεδίο .

22

Περίοδος β’ (1282-1461)

Μετά την ανάκτηση της Βασιλεύουσας από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ο Ιωάννης Μέγας Κομνηνός

παραιτήθηκε από τις αξιώσεις επί του Τίτλου του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων» και

ανακηρύχθηκε «Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας» . Αυτό είχε συνέπεια

την αλλαγή του κρατικού εμβλήματος με την υιοθέτηση του μονοκέφαλου Αετού .

Το νέο σύμβολο προήλθε από νόμισμα της αρχαίας Σινώπης (διεκδικούμενη πόλη μεταξύ

Τραπεζούντος και Σελτζούκων) . Ο μονοκέφαλος Αετός εξακολουθεί να αποτελεί το δημοφιλέστερο

έμβλημα των Ελλήνων του Πόντου .

Ναυτική Σημαία της Τραπεζούντος

Συνδύαζε τον Δικέφαλο Αετό των Κομνηνών με τα μελανόλευκα χρώματα του πάλαι ποτέ

«Δρούγγου του Πόντου» (ο αυτοκρατορικός Στόλος που δρούσε στον Εύξεινο Πόντο) .

23

Γ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ»

Περίοδος α’ (1204-1264)

Ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο Κομνηνό Δούκα ως εστία αντιστάσεως στην επέκταση

των «Σταυροφόρων» στα δυτικά θέματα . Οι Δεσπότες της Ηπείρου διεκδίκησαν τον Τίτλο

του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων», επικαλούμενοι την εξ αγχιστείας συγγένειά τους με

τη Δυναστεία των Αγγέλων . Σε συμβολικό επίπεδο, επέλεξαν ως κρατικό έμβλημα το οποίο

εξ αριστερών έφερε τον «Σταυρό του Αγίου Γεωργίου» - πανομοιότυπο με εκείνον που είχε

υιοθετηθεί από την Αυτοκρατορία της Νικαίας (σαφής ένδειξη ανταγωνισμού μεταξύ των δύο

κρατών) - και εκ δεξιών, κυανό πεδίο που αποτελούσε το χρώμα του Οίκου των Δουκών .

Περίοδος β’ (1264-1318)

Οι αλλεπάλληλες ήττες από τα στρατεύματα της Νικαίας, ανάγκασαν τους ηγέτες του Δεσποτάτου

να παραιτηθούν από τις αξιώσεις τους στον αυτοκρατορικό Τίτλο . Οι δυσμενείς εξελίξεις

επηρέασαν και το κρατικό έμβλημα που πλέον δεν περιλάμβανε κάποιο αυτοκρατορικό

Σύμβολο αλλά αποκλειστικά τον θυρεό των Δουκών .

24

Περίοδος γ’ (1318-1337)

Η αλλαγή στο κρατικό έμβλημα σηματοδοτεί το πέρασμα της εξουσίας στον Ιταλό κόμη

της Κεφαλληνίας Νικόλαο Ορσίνι, συγγενή εξ αγχιστείας του Οίκου των Δουκών .

Οι εξελληνισμένοι Ορσίνι, υιοθέτησαν το ορθόδοξο δόγμα και το επώνυμο «Κομνηνός Δούκας» .

Τελευταίος Δεσπότης αυτής της περιόδου ήταν ο Νικηφόρος Β’, οπότε η Ήπειρος ενσωματώθηκε

προσωρινά στην Αυτοκρατορία της Ρωμανίας .

Δ’ «ΔΟΥΚΑΤΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝ» (ΜΕΓΑΛΟΒΛΑΧΙΑ)

(1271-1319)

Ιδρύθηκε από τον Πρίγκηπα της Ηπείρου Ιωάννη Δούκα . Το νέο κράτος είχε επίκεντρο τη

Θεσσαλία και έδρα τις Νέες Πάτρες (σημ. Υπάτη) . Ως έμβλημα επιλέχθηκε ο «Σταυρός του Αγίου

Γεωργίου» στην παλαιά, ερυθρόλευκη εκδοχή του αλλά με τον κεντρικό Σταυρό χιαστί, ώστε

να τιμηθεί ο Άγιος Ανδρέας, προστάτης των Παλαιών και των Νέων Πατρών . Το κράτος

των Νέων Πατρών διαλύθηκε από τους Καταλανούς .

25

Ε’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ»

(14ος αι)

Η παρουσία Δεσποτών στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν διαρκής όπως στον Μυστρά . Στον καταλανικό

άτλαντα του 1320, καταγράφεται ως έμβλημα της Συμβασιλεύουσας μια παραλλαγή της Σημαίας

της Ρωμανίας των Παλαιολόγων . Οι διαφορές που εντοπίζουμε είναι ότι στο αριστερό πεδίο

δεν διακρίνονται τα «Τέσσερα Βήτα» ενώ στο δεξί υπάρχουν διαγώνιες ερυθρόχρυσες λωρίδες .

ς’ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ»

(1305-1390)

Πρόκειται για τη μόνη πόλη της δυτικής Μικράς Ασίας που δεν έπεσε σε τουρκικά χέρια

κατά την κατάρρευση της άμυνας της Αυτοκρατορίας στις αρχές του 14ου αι. Η Φιλαδέλφεια

διατήρησε την αυτονομία της με βάση το κοινοτικό σύστημα - αν και αποκλεισμένη από τους

Τουρκομάνους - επί μακρό χρονικό διάστημα . Στον καταλανικό άτλαντα του 1375, βλέπουμε

τη σημαία της πόλεως να συνδυάζει τον «Σταυρό της Αναστάσεως» στο αριστερό μέρος,

με πορφυρόλευκες λωρίδες στο δεξί (πιθανά χρώματα του πάλαι ποτέ θέματος Θρακησίων) .

Η πόλις κατελήφθη από τους Οθωμανούς το 1390 μετά από δωδεκαετή αποκλεισμό .

26

Ζ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ»

Περίοδος των Καντακουζηνών (1349-1384)

Το Δεσποτάτο ιδρύθηκε από τον Ιωάννη ς΄ Καντακουζηνό με σκοπό την αποτελεσματικότερη

διοίκηση των αυτοκρατορικών κτήσεων στην Πελοπόννησο . Στο «Libro de Conoscimiento»,

περιγράφεται ως αρχικό έμβλημα του Δεσποτάτου ο «Σταυρός του Αγίου Γεωργίου» με δυτικές

επιδράσεις . Στην συγκεκριμένη παραλλαγή, ο κεντρικός Σταυρός είναι αργυρός και οι σταυρίσκοι

μελανοί .

Περίοδος των Παλαιολόγων (1384-1460)

Το πέρασμα της εξουσίας στους Παλαιολόγους έγινε ομαλά, όπως φαίνεται από την επιλογή

του νέου εμβλήματος του Δεσποτάτου (Δικέφαλος Αετός σύμφωνα με την εκδοχή του Οίκου

των Καντακουζηνών, χωρίς τα αυτοκρατορικά Διάσημα) .

27

Η’ «ΠΡΙΓΚΗΠΑΤΟ ΤΗΣ ΓΟΤΘΙΑΣ» (ή του Θεοδώρου)

(1223-1475)

Πρόκειται για το μικρότερο, το πλέον άγνωστο αλλά και το μακροβιότερο ρωμέικο κράτος

μετά το 1204. Λειτούργησε αυτόνομα στην Κριμαία υπό τη διακυβέρνηση του Οίκου

των Γαβράδων και ήταν εξαρτώμενο υπό την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος . Τελευταίος

Πρίγκηπας ήταν ο εθνομάρτυρας Αλέξανδρος Γαβράς . Ως έμβλημα της Γοτθίας, επελέγη

ο Δικέφαλος Αετός στα χρώματα του Οίκου των Γαβράδων (χρυσό και ερυθρό) . Έφερε

- αντί Στεμμάτων – δύο περιπλεγμένες λωρίδες που πιθανότατα συμβόλιζαν τους συγγενικούς

δεσμούς των Γαβράδων με τους Μεγαλοκομνηνούς και τους Παλαιολόγους .

28

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΙ ΟΙΚΟΙ

Α’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θρακησίων με τόπο καταγωγής την Φιλαδέλφεια . Πρώτο

ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Μέγας Δούξ Κωνσταντίνος Άγγελος, περί το 1150 .

Άλλοι σημαντικοί Άγγελοι : οι Αυτοκράτορες : Ισαάκιος Β’ (1185-1195, Συναυτοκράτωρ 1203-

1204), Αλέξιος Γ’ (1195-1203) και Αλέξιος Δ’ (1203-1204), ο Ιωάννης (Σεβαστοκράτωρ επί Ισαακίου

Β’) και ο Ιωάννης (Δούκας Συρμίας στην Ουγγαρία, 1235-1254) .

Οι Δεσπότες της Ηπείρου : Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός Δούκας (1204-1214), Θεόδωρος

(1214-1230), Μιχαήλ Β’ (1230-1271), Νικηφόρος (1271-1295) και Θωμάς (1295-1318) .

Οι Δεσπότες Θεσσαλονίκης : Μανουήλ (1230-37), Ιωάννης (1237-1244) και Δημήτριος (1244-46)

Οι Σεβαστοκράτορες Νέων Πατρών (Θεσσαλίας) : Ιωάννης (1268-1289), Κωνσταντίνος

(1289-1303), Ιωάννης Β’ (1303-1318), Αλέξιος Άγγελος Φιλανθρωπηνός (1382-1389) και Μανουήλ

(1389-1394) .

Απόγονοι των Αγγέλων Φιλανθρωπηνών ήταν ο Μιχαήλ Αγγέλοβιτς (Αντιβασιλεύς της Σερβίας,

1458) και ο Μαχμούτ Πασάς Αγγέλοβιτς (Μέγας Βεζύρης των Οθωμανών επί Μεχμέτ Β’) .

Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Σικελίας, της Γερμανίας και

της Αυστρίας . Κλάδος των Αγγέλων της Θεσσαλίας θεωρείται ο Οίκος του Στύλου της Κάτω Ιταλίας.

29

Β’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΓΕΛΑΣΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σάμου με καταγωγή από την Πελοπόννησο . Οι Αγέλαστοι

καταγράφονται από τον 9ο αιώνα και απέκτησαν μεγάλη περιουσία στην περιοχή της Σμύρνης

από όπου, εξαιτίας των τουρκικών επιδρομών του 13ου αιώνα, κατέφυγαν στην Χίο . Κλάδοι της

οικογένειας μετοίκησαν μετά τον 18ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και στην Αγγλία .

Σημαντικοί Αγέλαστοι : ο Παντελής και ο Τρύφων που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους το 1822

και ο Αυγουστής Αγέλαστος που διακρίθηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους και σκοτώθηκε

ως Άγγλος αξιωματικός το 1916 στο Γαλλικό Μέτωπο . Τρεις Αγέλαστοι τιμήθηκαν με μετάλλια

διαφόρων τάξεων του Τάγματος του Σωτήρος . Σήμερα, εντοπίζονται στη Σκιάθο και το εξωτερικό .

Ο θυρεός τους έφερε τα χρώματα των Ελλαδικών .

Γ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής, γνωστή από τον 10ο αιώνα .

Σημαντικότεροι Ακροπολίτες : Κωνσταντίνος (Μέγας Λογοθέτης επί Ιωάννου Γ’), Γεώργιος

(1217-1282, Μέγας Λογοθέτης επί Ιωάννου Γ’, στρατηγός, ιστορικός και φιλόσοφος)

και Κωνσταντίνος (Μέγας Λογοθέτης επί Ανδρονίκου Β’) . Ο Οίκος συγχωνεύθηκε με εκείνον

των Φιλανθρωπηνών, λόγω ελλείψεως αρρένων απογόνων .

30

Δ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΝΕΜΑΔΩΝ»

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Άραβας Αλ Νουμάν, γιος του τελευταίου εμίρη της Κρήτης

Αμπντούλ Αζίζ ο οποίος αιχμαλωτίστηκε το 961 και βαπτίστηκε . Ως Βασίλειος Ανεμάς, βρήκε

ηρωικό θάνατο επί Ιωάννου Τσιμισκή κατά την πολιορκία του Δορύστολου, αφού περικυκλώθηκε

από πλήθος Ρώσσων . Άλλοι σημαντικοί Ανεμάδες ήταν οι Λέων και Μιχαήλ που επεχείρησαν

πραξικόπημα κατά του Αλεξίου Κομνηνού . Παρ’ όλα αυτά, ο Οίκος τους συνδέθηκε στενά

με τους Κομνηνούς με αποτέλεσμα να προκύψει ο κλάδος των Κομνηνών - Ανεμά και υιοθέτησε

παραλλαγή του Δικεφάλου Αετού των Κομνηνών, πιθανόν όπως η εικονιζόμενη .

Ε’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΞΟΥΧΩΝ»

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Σελτζούκος Αξούχ ο οποίος συνελήφθη σε μάχη το 1097

και βαπτίστηκε . Ως Ιωάννης Αξούχος, έδειξε ικανότητες και αφοσίωση στην Αυτοκρατορία,

καταλήγοντας να γίνει Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Β’ και Μανουήλ Κομνηνών . Άλλοι

σημαντικοί Αξούχοι : Αλέξιος (Δούκας Κιλικίας και Πρωτοστράτωρ), Ιωάννης Κομνηνός

Αξούχος (εξεγέρθηκε κατά του Αλεξίου Γ’ . Ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις 31 Ιουλίου 1200

αλλά σκοτώθηκε αυθημερόν από τους στρατιώτες του) και Ιωάννης (Αυτοκράτωρ της

Τραπεζούντος, 1235-1238) . Ο Οίκος των Αξούχων συγχωνεύθηκε τελικά μέσω επιγαμιών

με τους Κομνηνούς .

31

ς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΥΚΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με πιθανό τόπο καταγωγής τo θέμα Ελλάδος .

Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Πελοποννήσου Βασίλειος

που απέκρουσε τους Βουλγάρους στην Κόρινθο το 996 . Οι απόγονοί του απέκτησαν μεγάλη ισχύ

κατά την παλαιολόγεια περίοδο . Άλλοι σημαντικοί Απόκαυκοι : Ιωάννης (1155-1233, Μητροπολίτης

Ναυπάκτου), Αλέξιος (Μέγας Δουξ επί Ιωάννου Ε’. Προκάλεσε τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ

Παλαιολόγων – Καντακουζηνών και δολοφονήθηκε το 1345) και Ιωάννης (Κεφαλή Θεσσαλονίκης,

δολοφονήθηκε από τους Ζηλωτές το 1345) . Μετά τον καταστρεπτικό εμφύλιο, ο Οίκος

των Αποκαύκων πέρασε στην αφάνεια .

Ζ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Χαρσιανού (κεντρική Καππαδοκία) . Το πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο τουρμάρχης Λέων, περί το 850 . Άλλοι σημαντικοί Αργυροί :

Ευστάθιος (Στρατηγός Ανατολικών και Μάγιστρος επί Λέοντος ς’), Μαριανός (Δομέστικος

των Σχολών της Δύσεως επί Κωνσταντίνου Ζ’) και Ρωμανός Γ’ (Αυτοκράτωρ 1028-1034) .

Ο Οίκος εξεγέρθηκε κατά του Ισαακίου Κομνηνού το 1057 . Επί Κομνηνών παρήκμασαν

ταχύτατα και τα ίχνη τους στην Μικρά Ασία χάθηκαν τον 15ο αιώνα . Από κλάδο των Αργυρών

προήλθε η οικογένεια των Αργυρόπουλων της Κρήτης . Με γενάρχη τον Νικηφόρο

Αργυρόπουλο, επί Αλεξίου Κομνηνού εγκαταστάθηκαν στη μεγαλόνησο όπου έλαβαν το όνομα

«Αγιοστεφανίτες» . Με βάση τις κτήσεις τους στην επαρχία Λασηθίου, οργάνωσαν την πρώτη

κρητική επανάσταση κατά των Βενετών το 1211-1212 και οι περισσότεροι εκπατρίστηκαν .

32

H’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΩΝ»

Κλάδος της κωνσταντινουπολιτικής οικογένειας των Φιλανθρωπηνών . Επί Παλαιολόγων,

ανέδειξαν αξιωματούχους με σημαντικότερο τον στρατηγό Αλέξιο (επί Ανδρονίκου Β’) και υπήρξαν

οι τελευταίοι Χριστιανοί ηγεμόνες της Θεσσαλίας (1382-1394) . Ένας από τους κυριότερους

κλάδους τους εγκαταστάθηκε στην Ιταλία με το επώνυμο «Αργυρόπουλος» με σπουδαιότερο

εκπρόσωπο τον λόγιο και φιλόσοφο Ιωάννη (1410-1487) . Απόγονοι των Αργυρόπουλων υπάρχουν

στις Κυκλάδες και την Κεφαλληνία . Το έμβλημα με την καρδιά και τον Αετό που μπήγει το ξίφος

μέσα του, έχει αναγεννησιακά στοιχεία και υποδηλώνει την αυτοθυσία και την αφοσίωση

της οικογένειας στην Αυτοκρατορία .

Θ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΙΑΝΙΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Δυρραχίου . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν ο στρατηγός Δαυίδ που πολέμησε κατά των Βουλγάρων, επί Βασιλείου Β’ . Άλλοι σημαντικοί

Αριανίτες : Κωνσταντίνος (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Κωνσταντίνου Θ’), Κομνηνός

(ηγεμόνας του Δυρραχίου, 1392-1407) και Γεώργιος (ηγέτης επαναστάσεως κατά των Οθωμανών,

1432-1436) . Η ιστορική παρουσία των Αριανιτών έχει γίνει αντικείμενο καπήλευσης

από την αλβανική προπαγάνδα .

33

Ι’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΚΟΛΕΩΝ (Η ΑΡΚΟΛΕΟΝΤΩΝ)»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από την Αττική . Με γενάρχη

τον Θωμά Αρκολέο, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις

τους στην επαρχία Κισσάμου, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή . Διακρίθηκαν στη μεγάλη

κρητική επανάσταση (1228-1236) . Απόγονοί τους υπάρχουν στην Κρήτη και τις Κυκλάδες

(με το επώνυμο «Αρκουλής») .

ΙΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΣΑΝΩΝ»

Κλάδος της βουλγαρικής βασιλικής οικογένειας Ασάν που εξελληνίστηκε μέσω επιγαμιών .

Γενάρχης τους ήταν ο έκπτωτος Βασιλεύς της Βουλγαρίας Ιωάννης ο οποίος κατέφυγε στην

Κωνσταντινούπολη το 1284 και τιμήθηκε με τον τίτλο του Δεσπότη . Οι απόγονοί του συνδέθηκαν

κυρίως με τον Οίκο των Παλαιολόγων . Ανάμεσά τους διακρίθηκαν οι : Ανδρόνικος (κυβερνήτης

του Μυστρά . Απελευθέρωσε την Αρκαδία από τους Φράγκους το 1316), Ιωάννης (Έπαρχος

της Πόλεως το 1350), Αλέξιος και Θωμάς (σκοτώθηκαν στην Πελοπόννησο σε μάχη κατά

των Οθωμανών, το 1458) . Απόγονοί τους υπάρχουν στην Κεφαλληνία . Ο χρυσός Λέων

ήταν το έμβλημα των Ασανών από τότε που αποτελούσαν τον βασιλικό Οίκο της Βουλγαρίας .

34

ΙΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΟΥΧΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής . Με γενάρχη τον Κωνσταντίνο

Βαρούχα, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις τους

στην επαρχία Αμαρίου (νότιο Ρέθυμνο), αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή . Η έναρξη

της Τουρκοκρατίας, τους ανάγκασε να μεταναστεύσουν στην Κεφαλληνία . Απόγονοί τους έμειναν

και στην Κρήτη . Σημαντικότερος εξ αυτών ήταν ο οπλαρχηγός («χαΐνης») Δημήτριος Βαρούχας,

εκδικητής των Γενιτσάρων της Μεσσαράς από το 1800 ως τον ηρωικό του θάνατο το 1811 .

ΙΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΤΑΤΖΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής

την Αδριανούπολη . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο αξιωματικός Ιωάννης

που συμμετείχε στην στάση του Λέοντος Τορνικίου το 1047 . Άλλοι σημαντικοί Βατάτζηδες :

Θεόδωρος (στρατηγός - νικητής των Ούγγρων επί Μανουήλ Κομνηνού), Ιωάννης (Μέγας

Δομέστικος . Συνέτριψε τους Σελτζούκους στo Υέλειον το 1177), Βασίλειος (Δομέστικος των Σχολών

της Ανατολής επί Αλεξίου Γ’ και ο Άγιος Ιωάννης Γ’ (Αυτοκράτωρ, 1222-1254 . Από τον γάμο του

με την Ειρήνη Λάσκαρη προέκυψε ο κλάδος Λάσκαρη - Βατάτζη) . Το επώνυμο Διπλοβατάτζης

σημαίνει ότι και οι δύο γονείς είχαν το ίδιο επώνυμο . Μετά την Άλωση, μεταναστεύουν στην

Κέρκυρα, τη Νεάπολη και τη Βενετία . Εκεί, συναντάμε τον Tommaso Diplovataccio (1468-1541)

ευγενή, πολιτικό και συγγραφέα της ιστορίας της πόλεως .

35

ΙΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής . Με γενάρχη τον Δημήτριο

Βλαστό, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις τους στο

Ρέθυμνο, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή . Ένα από τα τελευταία κρητικά απελευθερωτικά

κινήματα ήταν εκείνο του Σήφη Βλαστού (1453) . Η έναρξη της Τουρκοκρατίας, τους ανάγκασε

να μεταναστεύσουν στη Ζάκυνθο, τη Χίο και τη Δαλματία . Υπάρχουν πολλοί θυρεοί των Βλαστών

και συνοδεύονται με το λογότυπο «βλαστάνω» . Ο παρών θυρεός είναι ο αρχαϊκότερος .

ΙΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΕΙΑΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής τη Βοτάνη (κοντά στα

Σύνναδα της Φρυγίας) . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Θεοφύλακτος

ο οποίος επί Βασιλείου Β’, τοποθετείται Δούκας Θεσσαλονίκης και διακρίθηκε στους αγώνες

κατά των Βουλγάρων . Άλλοι σημαντικοί Βοτανειάτες : Μιχαήλ (στρατηγός επί Βασιλείου Β’),

Νικηφόρος Γ’ (Στρατηγός Ανατολικών και Αυτοκράτωρ, 1078-1081) . Ο Οίκος των Βοτανειατών

παρ’ όλο ότι έχασε σύντομα την Εξουσία, είχε ήδη αναπτύξει συγγενικούς δεσμούς με

τους Κομνηνούς και διατήρησε κάποια ισχύ ως τον 12ο αιώνα . Κατόπιν, έπεσε στην αφάνεια .

36

Ις’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΑΝΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής το Δυρράχιο .

Αποτελούσαν κλάδο του Οίκου των Ουρανών («Ουρανάδες») και απέκτησαν μεγάλη ισχύ στην

περιοχή της Αδριανουπόλεως . Σημαντικότεροι Βρανάδες : Μαριανός (στρατηγός επί Κωνσταντίνου

Θ’), Μιχαήλ και Γεώργιος (στρατηγοί επί Μανουήλ Κομνηνού), Αλέξιος (επί Ισαακίου Β’, νίκησε

τους Νορμανδούς στο Δημητρίτζη σώζοντας τη Βασιλεύουσα . Kατόπιν, στασίασε και εκτελέστηκε

το 1187) και Θεόδωρος (στρατηγός επί Αλεξίου Γ’, αντιστάθηκε στους «Σταυροφόρους»

αλλά μετά την άλωση του 1204 συνεργάσθηκε μαζί τους) . Η επιλογή αυτή έθεσε τον Οίκο του

στο περιθώριο . Έκτοτε, βρίσκουμε Βρανάδες να καταφεύγουν στην Ιταλία και να υπηρετούν

τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όπως ο Γεώργιος Βρανάς (επίσκοπος στο Ντρόμορ της Ιρλανδίας

τον 15ο αιώνα) . Ο θυρεός τους έφερε τα πορφυρόλευκα χρώματα της Θράκης .

ΙΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΥΕΝΝΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής

την Αδριανούπολη . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Θεόκτιστος ο οποίος

τοποθετήθηκε Στρατηγός Πελοποννήσου το 842 . Άλλοι σημαντικοί Βρυέννιοι : Νικηφόρος

(στρατηγός επί Ρωμανού Δ’ . Έπεσε σε δυσμένεια και ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις δυτικές

επαρχίες το 1077-1078 . Ηττήθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό στην Καλαβρύη), Νικηφόρος

ο Νεώτερος (γαμβρός του Αλεξίου, παρ’ ολίγον Αυτοκράτωρ μετά από συνομωσία της συζύγου του

Άννης Κομνηνής . Διακρίθηκε ως στρατιωτικός, διπλωμάτης και ιστορικός συγγραφέας) .

Μετά την πτώση των Κομνηνών, η οικογένεια έχασε την ισχύ της . Το τελευταίο αξιόλογο

μέλος του Οίκου ήταν ο Ιωσήφ Βρυέννιος (λόγιος μοναχός του 15ου αιώνος) .

37

ΙΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΑΛΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από τα Γάβαλα της Συρίας .

Με γενάρχη τον Φίλιππο Γαβαλά, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Άλλοι

σημαντικοί Γαβαλάδες : Λέων (διοικητής, κατόπιν «Καίσαρ Ρόδου και Καρπάθου», 1204-1240),

Ιωάννης (εκχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Αυτοκρατορία της Νικαίας το 1250) και Ιωάννης (το 1460

έκανε επανάσταση κατά των Βενετών στο Ρέθυμνο και εκτελέστηκε) . Απόγονοι των Γαβαλάδων

υπάρχουν ακόμη στην Κρήτη και τις Κυκλάδες .

ΙΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Χαλδίας . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν ο Κωνσταντίνος ο οποίος σκοτώθηκε στο πλευρό του σφετεριστή Βάρδα Σκληρού το 979 .

Άλλοι σημαντικοί Γαβράδες : Άγιος εθνομάρτυς Θεόδωρος (+ 02/10 . Eλευθέρωσε τον Πόντο

από τους Σελτζούκους και ανακηρύχθηκε Δούκας Χαλδίας, 1078-1098), Κωνσταντίνος (Στρατηγός

Φιλαδελφείας, κατόπιν αυτόνομος Δούκας Χαλδίας, 1124-1139), Χασάν (Βεζύρης των Σελτζούκων

επί Σουλτάνου Κιλίτζ Αρσλάν Β’), Θεόδωρος (αρχικά διοικητής Αμισού, το 1223 ίδρυσε

στην Κριμαία το Πριγκηπάτο της Γοτθίας ως προτεκτοράτο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος) .

Oι Γαβράδες ήταν οι τελευταίοι Ρωμιοί ηγεμόνες που υπέκυψαν στον Οθωμανικό ζυγό . Το 1475,

ο Αλέξανδρος Γαβράς μετά από ηρωική αντίσταση, αποκεφαλίστηκε και η οικογένειά του

κατέληξε στο χαρέμι του Σουλτάνου . Στη Ρωσσία, ο Οίκος Χοβρίν κατάγεται από τον Γρηγόριο

Γαβρά (είχε εγκατασταθεί στη Μόσχα περί το 1400) .

38

Κ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΤΕΛΟΥΖΩΝ»

Οικογένεια πατρικίων της Γένοβας . Το 1354, ο Φραγκίσκος Γκαττιλούζι βοήθησε τον Ιωάννη

Ε’ να ανακαταλάβει τον Θρόνο . Το επόμενο έτος, ο Ιωάννης τον ενύμφευσε με την αδελφή του

Μαρία και του έδωσε τη Λέσβο ως κληρονομική ηγεμονία υπό την επικυριαρχία της Ρωμανίας .

Έκτοτε, ο Οίκος υιοθέτησε το επώνυμο «Γατελούζος Παλαιολόγος» με έμβλημα τον Δικέφαλο

Αετό και συνδέθηκε μέσω επιγαμιών με ρωμέικες οικογένειες . Οι Γατελούζοι αντιστάθηκαν στις

οθωμανικές επιθέσεις μέχρι το 1462 οπότε ο τελευταίος ηγεμόνας Νικόλαος παραδόθηκε

και στραγγαλίστηκε . Η αδελφή του Αικατερίνη υπήρξε η δεύτερη σύζυγος του Κωνσταντίνου

Παλαιολόγου . Απόγονοι του Οίκου επέζησαν στην Πελοπόννησο και την Κρήτη με το επώνυμο

«Κατελούζος» . Μεταξύ αυτών ήταν η Μαρία, πρώτη σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου .

ΚΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΑΛΑΣΣΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Χαρσιανού . Κατάγονταν από την κώμη Δάλασσα, πλησίον

της Καισαρείας . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δούκας Αντιοχείας

Δαμιανός ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη της Απαμείας το 998 . Άλλοι σημαντικοί Δαλασσηνοί :

Θεοφύλακτος (Κατεπάνω Ασπρακανίας και Δούκας Αντιοχείας επί Βασιλείου Β), Θεόδωρος

(Στρατηγός Οψικίου επί Ισαακίου Κομνηνού), Δαμιανός (Δούκας Σκοπίων επί Μιχαήλ Ζ’),

Άννα (μητέρα του Αλεξίου Κομνηνού), Νικηφόρος (στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού) και Θεόδωρος

(Έπαρχος της Πόλεως το 1199) . Οι Δαλασσηνοί υπήρξαν αντίπαλοι των Δουκών, συνδέθηκαν

στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και έχασαν την ισχύ τους μετά το 1204 . Απόγονοι

των Δαλασσηνών διασώθηκαν στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στη Μάνη (Λεκκιανοί) .

39

ΚΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΑΣΕΙΩΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής την Παφλαγονία . Συνδέθηκαν μέσω επιγαμιών

με τους Κομνηνούς και τους Παλαιολόγους . Σημαντικότεροι Δασειώτες : Νικηφόρος (Δρουγγάριος

του Στόλου επί Μανουήλ Κομνηνού) και Θεόδωρος (πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Σελτζούκους

και πέθανε στις φυλακές του Ικονίου το 1143) .

ΚΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΕΡΜΟΚΑΪΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής το θέμα Οψικίου . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Όσιος Ιωάννης (919-944) που ασκήτευσε στον Όλυμπο

της Βιθυνίας (+17/11) . Γνωστότερο μέλος της υπήρξε ο Μιχαήλ (υποστράτηγος Δίβρης

επί Βασιλείου Β’) . Επί Παλαιολόγων, οι Δερμοκαΐτες απέκτησαν μεγάλη ισχύ χάρη

στις εμπορικές τους ικανότητες . Μετά την Άλωση, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και τη Χίο

με το επώνυμο «Δρομοκαΐτης» . Μέλος τους υπήρξε ο εθνικός ευεργέτης Ζωρζής Δρομοκαΐτης

(1805-1880, με μεγαλύτερο από τα έργα του το Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο) .

40

ΚΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΙΟΓΕΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Καππαδοκίας . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν ο στρατηγός Κωνσταντίνος ο οποίος διακρίθηκε στους πολέμους κατά των Βουλγάρων

επί Βασιλείου Β’ . Άλλοι σημαντικοί Διογένηδες : Ρωμανός (Στρατηγός Παριστρίου επί

Κωνσταντίνου Ι’ . Αυτοκράτωρ, 1068-1071), Κωνσταντίνος (σκοτώθηκε σε μάχη το 1073),

Λέων (Συναυτοκράτωρ 1069-1071, σκοτώθηκε από τους Πετσενέγγους το 1087), Νικηφόρος

(Συναυτοκράτωρ 1070-1071 . Επεχείρησε να δολοφονήσει τον Αλέξιο Κομνηνό το 1094 και

τυφλώθηκε) . Βάσει περιγραφών, ο Ρωμανός Διογένης είχε υιοθετήσει ως Έμβλημα τον Δικέφαλο

Αετό των Κομνηνών με δύο Στέμματα (ένδειξη της συμβασιλείας του με τον Οίκο των Δουκών)

και δύο ξίφη σε μελανό πεδίο (πιθανόν για να τονίσει την αποφασιστικότητα της Αυτοκρατορίας

να αγωνιστεί κατά τα σκοτεινά χρόνια των εισβολών των Σελτζούκων) .

ΚΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΟΚΕΙΑΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Παφλαγόνων με τόπο καταγωγής τη Δοκεία (πλησίον

της Κασταμονής) . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Τουρμάρχης Ρωμανός

το 1035 . Άλλοι σημαντικοί Δοκειανοί : Νικηφόρος (Κατεπάνω Ιταλίας επί Μιχαήλ Δ’ . Σκοτώθηκε

από τους Νορμανδούς το 1041), Μιχαήλ (Κατεπάνω επί Κωνσταντίνου Θ’ . Σκοτώθηκε από

τους Πετσενέγγους στη μάχη της Αδριανουπόλεως το 1050) και Νικόλαος (Σεβαστός επί Αλεξίου

Κομνηνού) . Ο Οίκος συνδέθηκε στενά με τους Κομνηνούς και υιοθέτησε παραλλαγή του

Εμβλήματος του Δικεφάλου Αετού όπως πιθανό να είναι η εικονιζόμενη . Οι Δοκειανοί

παρήκμασαν μετά την πτώση των Κομνηνών . Τα τελευταία αξιόλογα μέλη του Οίκου

που καταγράφονται ιστορικά, ήταν ο Δημήτριος ο Μελωδός (14ος αι.) και ο λόγιος Ιωάννης (+1464),

βασικός εκπρόσωπος των ανθενωτικών .

41

Κς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΟΥΚΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Παφλαγόνων, ιστορικά καταγεγραμμένη από το 843 .

Σημαντικότεροι Δούκες : Κωνσταντίνος (Δομέστικος των Σχολών επί Λέοντος ς’ . Επεχείρησε

να καταλάβει τον Θρόνο το 913, Νικόλαος (σκοτώθηκε από τους Βουλγάρους στους Κατασύρτες

το 917), Κωνσταντίνος I’ (Αυτοκράτωρ, 1059-1067), Μιχαήλ Ζ’ (Αυτοκράτωρ, 1067-1068 και

1071-1078), Κωνστάντιος (Συναυτοκράτωρ, 1060-1078 . Αυτοκράτωρ, 1078), Ανδρόνικος

(Συναυτοκράτωρ, 1068-1077), Ιωάννης (Καίσαρ επί Μιχαήλ Ζ’. Διεκδικητής του Θρόνου

1072-1074), Κωνσταντίνος (Συναυτοκράτωρ, 1074-1078 και 1081-1088) και Ιωάννης (Μέγας

Δουξ επί Αλεξίου Κομνηνού . Ήταν ο ελευθερωτής της δυτ. Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους) .

Η έλλειψη αρρένων απογόνων του κύριου κλάδου των Δουκών, είχε ως αποτέλεσμα άλλοι

Οίκοι να προσθέσουν το επώνυμο «Δούκας», επικαλούμενοι τη συγγενική τους σχέση . Τέτοια

περίπτωση ήταν οι Άγγελοι Κομνηνοί Δούκες που εξουσίασαν το Δεσποτάτο της Ηπείρου

(1204-1318), το Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης (1230-1246) και το Δουκάτο της Θεσσαλίας

(1271-1319) . Νεώτεροι σημαντικοί εκπρόσωποι της οικογένειας : Δημήτριος Δούκας Καβάσιλας

(Μέγας Άρχων επί Ιωάννου ς’), Μιχαήλ (ιστορικός της Αλώσεως), Γεώργιος (Πρίγκηπας

Μολδαβίας και Βλαχίας, 1665-1684), Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας Μολδαβίας, 1693-1703)

και ο λόγιος Νεόφυτος Δούκας (1760-1845) .

42

KZ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη . Μετά την Άλωση,

εγκαταστάθηκαν στη Χίο . Η σφαγή από τους Οθωμανούς το 1822, ανάγκασε αρκετά μέλη να

καταφύγουν στις Κυκλάδες και το εξωτερικό . Ευμορφόπουλοι υπήρχαν και στον Μυστρά οι οποίοι

μετά τα Ορλωφικά εγκαταστάθηκαν στην Ιθάκη . Σημαντικότεροι Ευμορφόπουλοι : Διονύσιος

(1780-1861, στρατηγός - αγωνιστής του 1821) και Κοσμάς (1860-1901, Μητροπολίτης Πελαγονίας

και αξιόλογος μελωδός) . Απόγονοι της οικογένειας υπάρχουν κυρίως στη βόρεια Ελλάδα .

ΚΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΕΥΦΟΡΒΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια συνδεδεμένη με τον Οίκο των Κατακαλώνων του θέματος Κολωνείας .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο στρατηγός Γεώργιος που ηττήθηκε από

τους Πετσενέγγους στη Δρίστρα το 1087 . Άλλοι σημαντικοί Ευφορβηνοί : Γεώργιος (στρατηγός

επί Αλεξίου Κομνηνού), Κωνσταντίνος Κατακαλών Ευφορβηνός (Δούκας Κύπρου

και πολυνίκης στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού), ο υιός του Νικηφόρος (Σεβαστοκράτωρ) και

ο Ανδρόνικος (Δούκας Κιλικίας επί Μανουήλ Κομνηνού) . Οι Ευφορβηνοί συνδέθηκαν στενά

με τον Οίκο των Κομνηνών και επηρεάστηκαν από την άνοδο και την πτώση τους .

43

ΚΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΙΑΣΙΤΩΝ» Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως της οποίας πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος ήταν ο Νικηφόρος, Στρατηγός Χερσώνος περί το 1000 . Άλλοι σημαντικοί Ιασίτες : Μιχαήλ (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Κωνσταντίνου Θ’), Λέων (Μάγιστρος και Στρατηγός Βουκελλαρίων επί Κωνσταντίνου Θ’), Κωνσταντίνος (Κουροπαλάτης επί Αλεξίου Κομνηνού) και Νικηφόρος (στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού) . Οι Ιασίτες συνδέθηκαν με τους Κομνηνούς και επηρεάστηκαν από την άνοδο και την πτώση τους . Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά, ήταν ο Άγιος Ιώβ ο Ομολογητής, λόγιος μοναχός του 13ου αιώνος . Τα ερυθρόλευκα χρώματα του θυρεού των Ιασιτών, αποτελούν πιθανή ένδειξη καταγωγής από τα δυτικά θέματα της Αυτοκρατορίας .

Λ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΒΑΣΙΛΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγής το χωρίο Καβάσιλα

Πιερίας . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της οικογένειας ήταν ο Αλέξανδρος Καβάσιλας

τον 11ο αιώνα . Σημαντικότεροι Καβάσιλες : Κωνσταντίνος (Μητροπολίτης Δυρραχίου τον 13ο αι.),

Νείλος (1298-1363, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης), Άγιος Νικόλαος (1322-1392, λόγιος μοναχός .

+ 20/06) και Δημήτριος Δούκας Καβάσιλας (Mέγας Άρχων επί Ιωάννου Ε’) . Απόγονοι

των Καβασιλών υπάρχουν στη Μονεμβασιά και την Αίγινα .

44

ΛΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΑΦΑΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής . Με γενάρχη τον Ματθαίο Καλαφάτη

ή Καφάτο, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις τους

στην επαρχία Μυλοποτάμου, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή . Απόγονοί τους εξακολουθούν

να υπάρχουν στη μεγαλόνησο .

ΛΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΕΡΓΩΝ»

Πρόκειται για κλάδο των Φωκάδων . Με γενάρχη τον Ιωάννη Φωκά, εγκαταστάθηκαν στην

Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις τους στο Ηράκλειο και τα Ανώγεια, έγιναν

η ισχυρότερη οικογένεια της μεγαλονήσου . Αρχικά συνεργάστηκαν με τους Βενετούς οι οποίοι

τους έδωσαν το επώνυμο «Καλλέργης» = αυτός που εργάζεται καλώς . Σημαντικότερος Καλλέργης

ήταν ο Αλέξιος (κατέπνιξε την κρητική επανάσταση του 1272-78 και ονομάστηκε από τους

Βενετούς «Μέγας Άρχων» . Ηγήθηκε όμως μεγαλύτερης επανάστασης κατά των κατακτητών

το 1282-1299) . Άλλοι σημαντικοί Καλλέργηδες : Βάρδας (ηγέτης επαναστάσεως 1333,

αποκεφαλίστηκε από τον συνεργάτη των Βενετών Γεώργιο Καλλέργη), Λέων (ηγέτης

επαναστάσεως 1341-47), Ιωάννης (ηγέτης επαναστάσεως 1362-63), Ιωάννης, Αλέξιος και Γεώργιος

(ηγέτες επαναστάσεως 1365-67, αποκεφαλίστηκαν από τους Βενετούς), Ανδρέας (συνέδραμε

την άμυνα της Πόλεως το 1453), Γεώργιος (συμμετείχε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, 1571),

Δημήτριος (1803-1867, συνταγματάρχης – ηγέτης του κινήματος για Σύνταγμα) και Λυκούργος

(1914-2011, ηθοποιός και πολιτικός) . Η οικογένεια παραμένει πολυπληθής στην Κρήτη .

45

ΛΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΟΘΕΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής την Έφεσο . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της οικογένειας ήταν ο Δομέστικος των Σχολών Θεόδοτος περί το 1250 .

Άλλοι σημαντικοί Καλόθετοι : Λέων (ελευθέρωσε προσωρινά την Χίο από τους Γενουάτες .

Κατόπιν, κυβερνήτης της νήσου επί Ανδρονίκου Γ’), Άγγελος (Παρακοιμώμενος επί Ιωάννου Ε’)

και Ιωσήφ (πατερικός θεολόγος του 14ου αι) .

ΛΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΜΑΤΗΡΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

οικογένειας ήταν o Πετρωνάς, Στρατηγός Χερσώνος περί το 850 . Άλλοι σημαντικοί Καματηροί :

Βασίλειος (Μάγιστρος επί Αλεξίου Κομνηνού), Ιωάννης (Λογοθέτης του Δρόμου επί Μανουήλ

Κομνηνού), Ανδρόνικος (Δρουγγάριος της Βίγλας και λόγιος επί Μανουήλ Κομνηνού), Ανδρόνικος

Δούκας Καματηρός (Δρουγγάριος του Στόλου, εκτελέστηκε το 1185), Βασίλειος Β’ (Πατριάρχης,

1182-1186) και Ιωάννης Ι’ (Πατριάρχης, 1198-1206) . Ο Οίκος έπεσε σε αφάνεια μετά

την Άλωση του 1204 . Η σημερινή μορφή του επιθέτου «Καματερός» διασώζεται κυρίως στην Κω.

46

ΛΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΝΑΒΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Σημαντικότερος Κανναβός ήταν ο στρατηγός

Νικόλαος (εξελέγη Αυτοκράτωρ από τον λαό, 28/01-05/02/1204 . Στραγγαλίστηκε με διαταγή

του Αλεξίου Δούκα) . Μετά την Άλωση του 1204, οι Κανναβοί μετανάστευσαν στην Κεφαλληνία και

στα νεώτερα χρόνια στην κεντρική Ελλάδα . Μεταξύ αυτών ξεχώρισε ο Αναγνώστης (οπλαρχηγός

Ναυπάκτου το 1821) . Η αρχική εκδοχή του θυρεού των Κανναβών περιλάμβανε τον λέοντα

και τα άστρα αλλά η ακριβής μορφή του δεν είναι γνωστή .

Λς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγή τον Κουζηνά (κοντά

στην Σμύρνη), ιστορικά καταγεγραμμένη από το 1100 . Σημαντικότεροι Καντακουζηνοί : Ιωάννης

(Σεβαστός επί Μανουήλ Κομνηνού, σκοτώθηκε στο Μυριοκέφαλον), Ιωάννης (Καίσαρ επί

Ισαακίου Β’), Ιωάννης (βοήθησε τους Σταυροφόρους να κατακτήσουν την Πελοπόννησο το 1205),

Μιχαήλ (κυβερνήτης του Μυστρά επί Ανδρονίκου Γ’), Ιωάννης ς’ (Μέγας Δομέστικος επί

Ανδρονίκου Γ’. Αυτοκράτωρ, 1347-1354), Μανουήλ (Δεσπότης του Μυστρά, 1349-1380),

Ματθαίος (Συναυτοκράτωρ, 1353-1357 . Δεσπότης του Μυστρά, 1380-1383) , Θωμάς (στρατηγός

του σερβικού στρατού, +1463) και Ανδρόνικος (τελευταίος Μέγας Δομέστικος της Ρωμανίας .

Εκτελέστηκε από τους Οθωμανούς τον Ιούνιο του 1453) . Μετά την Άλωση της Βασιλεύουσας,

η οικογένεια εισήλθε στον κύκλο των Φαναριωτών . Σημαντικότεροι Καντακουζηνοί της

νεώτερης περιόδου : Σερμπάν (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1678-1688), Στέφανος (Πρίγκηπας

της Βλαχίας, 1714-1716), Γεώργιος (1833-1913, πρωθυπουργός της Ρουμανίας) . Στην Ελλάδα,

το επώνυμο «Κατακουζηνός» απαντάται σε νησιά του Αιγαίου . Οι Καντακουζηνοί υιοθέτησαν

τον θυρεό των Παλαιολόγων, προσθέτοντας δεύτερο Στέμμα ως ένδειξη συγκυριαρχίας .

47

ΛΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΑΝΤΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Κιβυρραιωτών με τόπο καταγωγής τα Καρύανδα της Καρίας .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δρουγγάριος του Στόλου Θεόδωρος ο οποίος

νίκησε τον στόλο του στασιαστή Κουρτικίου το 978 . Άλλοι σημαντικοί Καραντηνοί : Νικηφόρος

(Πατρίκιος επί Βασιλείου Β’), Κωνσταντίνος (Δούκας Αντιοχείας επί Ρωμανού Γ’) και Νικηφόρος

(Δούκας Σκοπίων επί Μιχαήλ Ζ’) . Μετά την άνοδο των Κομνηνών, ο Οίκος παρήκμασε .

Πολυπληθείς Καραντινοί υπάρχουν κυρίως στην Κρήτη .

ΛΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΣΤΑΜΟΝΙΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Παφλαγόνων με τόπο καταγωγής την Κασταμονή . Πρώτο

ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Κουροπαλάτης Νικήτας το 1084 . Άλλοι σημαντικοί

Κασταμονίτες : Νικηφόρος (Δρουγγάριος του Στόλου επί Αλεξίου Κομνηνού), Θεόδωρος (Μέγας

Λογοθέτης επί Μανουήλ Κομνηνού) και Ιωάννης (Έπαρχος της Πόλεως επί Αλεξίου Γ’) .

Ο Οίκος παρήκμασε μετά το 1204 . Μετά την Άλωση της Πόλεως, οι Κασταμονίτες κατέφυγαν

στην Κέρκυρα . Ο θυρεός τους φέρει μελανόλευκα χρώματα, χαρακτηριστικά της βόρειας

Μικράς Ασίας .

48

ΛΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΑΛΩΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Κολωνείας με καταγωγή από την Αρμενία . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δομέστικος των Σχολών Λέων, περί το 900 . Άλλοι σημαντικοί

Κατακαλώνες : Δημήτριος (Στρατηγός Ελλάδος επί Βασιλείου Β’) , Κατακαλών Κεκαυμένος

(πολυνίκης Στρατηγός Ιβηρίας επί Κωνσταντίνου Θ’ και συγγραφέας), Νικόλαος και Μαριανός

Μαυροκατακαλώνες (στρατηγοί επί Αλεξίου Κομνηνού) . Οι Κατακαλώνες συνδέθηκαν στενά

με τον Οίκο των Κομνηνών και επηρεάστηκαν από την άνοδο και την πτώση τους . Στην περιοχή

της Ημαθίας απαντάται το επώνυμο «Κατακαλός» .

Μ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ελλάδος . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν

o λόγιος μοναχός Κωνσταντίνος περί το 917 . Άλλοι σημαντικοί Κεφαλάδες : Λέων (Στρατηγός

Ελλάδος, επί Αλεξίου Κομνηνού) και Ιωάννης (1794-1876, εθνικός ευεργέτης) . Μετά το 1500,

κλάδος της οικογένειας εγκαταστάθηκε από την Ήπειρο στα Επτάνησα .

49

ΜΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΛΑΔΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Πελοποννήσου με καταγωγή από την Ήπειρο . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o άρχοντας Λέων το 1362 . Άλλοι σημαντικοί Κλαδάδες : Θεόδωρος

(άρχοντας της Μάνης επί Δεσποτών Κωνσταντίνου και Θωμά), Κροκόνδυλος (1425-1490, ηγέτης

απελευθερωτικών κινημάτων στη Μάνη και τη Χειμάρρα . Εκτελέσθηκε από τους Οθωμανούς

δια κατακερματισμού) και οι υιοί του Θεόδωρος και Μανουήλ (κατέφυγαν στην Βενετία κι έλαβαν

μέρος στον Β’ βενετοτουρκικό πόλεμο) . Οι απόγονοί τους μετακινήθηκαν στην Κεφαλληνία

και το επίθετό τους διασώζεται στην Κέρκυρα και την Ρόδο . Το έμβλημα του Κροκονδύλου Κλαδά

ήταν η πολεμική Σημαία της Ρωμανίας όπως καθιερώθηκε την εποχή των Κομνηνών .

ΜΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ»

περίοδος α’ (έως το 1057)

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Παφλαγόνων με τόπο καταγωγής την Κόμνη της Θράκης

(βορ. της Ξάνθης). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Μανουήλ ο οποίος το 978

ηγήθηκε της άμυνας της Νικαίας έναντι των στασιαστών του Βάρδα Σκληρού . Άλλοι σημαντικοί

Κομνηνοί αυτής της περιόδου : Ισαάκιος (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Κωνσταντίνου

Θ’, μετέπειτα Αυτοκράτωρ) και Ιωάννης (στρατηγός επί Μιχαήλ ς’) . Ο Οίκος των Κομνηνών

έφερε ως έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό (χρυσός επί ερυθρού πεδίου, φέρων ξίφη ως ένδειξη

του στρατιωτικού φρονήματος της οικογένειας) . Διά των Κομνηνών, ο Δικέφαλος Αετός

καθιερώθηκε ως έμβλημα πολλών αρχοντικών ρωμέικων οικογενειών .

50

περίοδος β’ (μετά το 1057)

Η αυτοκρατορική περίοδος του Οίκου ξεκίνησε από τον Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059) .

Άλλοι σημαντικοί Κομνηνοί αυτής της περιόδου : Ιωάννης (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως

επί Ισαακίου), Αλέξιος (Αυτοκράτωρ, 1081-1118), Αδριανός (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως

επί Αλεξίου Α’), Άννα (κόρη του Αλεξίου - ιστορική συγγραφέας), Ιωάννης Β’ (Αυτοκράτωρ,

1118-1143), Αλέξιος (Συναυτοκράτωρ, 1119-1142), Ανδρόνικος (Σεβαστοκράτωρ επί Ιωάννου Β’),

Μανουήλ (Αυτοκράτωρ, 1143-1180), Ισαάκιος (Σεβαστοκράτωρ επί Μανουήλ), (Ιωάννης)

Τσελεμπή (εξισλαμισθείς, πατέρας του Σουλεϊμάν Σαχ των Σελτζούκων), Αλέξιος Β’ (Αυτοκράτωρ,

1180-1183), Αλέξιος (Πρωτοσεβαστός επί Αλεξίου Β’), Ανδρόνικος (Αυτοκράτωρ, 1183-1185),

Ιωάννης (Συναυτοκράτωρ, 1183-1185), Αλέξιος (εξελέγη Αυτοκράτωρ υπό των Νορμανδών

το 1185 στην Θεσσαλονίκη), Ισαάκιος (Δεσπότης της Κύπρου, 1184-1191), Αλέξιος και Δαυίδ

(ιδρυτές της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος το 1204) .

Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Ουγγαρίας, της Γερμανίας,

της Γεωργίας και της Αντιοχείας . Το επώνυμο «Κομνηνός» συνόδευε - μεταξύ άλλων συνθετικών –

τους Αυτοκράτορες της Τραπεζούντος (1204-1461), τους Δεσπότες της Ηπείρου (1204-

1318) και τους Δεσπότες της Θεσσαλονίκης (1230-1246) ενώ σήμερα επιβιώνει στην Εύβοια,

την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα .

Το Έμβλημα της αυτοκρατορικής περιόδου των Κομνηνών (εστεμμένος μέλας Αετός επί χρυσού

πεδίου), αποτελεί το πλέον δημοφιλές Σύμβολο της Ρωμανίας .

51

ΜΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΝΤΟΣΤΕΦΑΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής το θέμα Θρακησίων (κοιλάδα Μαιάνδρου) .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως Στέφανος

το 986 (καθαιρέθηκε από τον Βασίλειο Β’) . Άλλοι σημαντικοί Κοντοστέφανοι : Μιχαήλ (Δούκας

Αντιοχείας επί Θεοδώρας της Πορφυρογέννητης), Ισαάκιος (Θαλασσοκράτωρ επί Αλεξίου

Κομνηνού), Στέφανος (Μέγας Δουξ επί Μανουήλ Κομνηνού, σκοτώθηκε κατά την πολιορκία

της Κέρκυρας το 1149), Ανδρόνικος (Μέγας Δουξ επί Μανουήλ . Πολυνίκης στρατηγός επί

των Ούγγρων και των Σελτζούκων), Θεόδωρος (Πρωτοσεβαστός επί Ιωάννου Γ’) και Ιωάννης

Παλαιολόγος Κοντοστέφανος (Μέγας Πριμικήριος επί Ιωάννου Ε’) .

ΜΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΡΕΣΣΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής την Κορησσό της Ιωνίας (κοντά

στην Έφεσο) . Οι επιδρομές των Τουρκομάνων, τους εξανάγκασαν να εγκατασταθούν στην Χίο

περί το 1300 . Σημαντικότερο μέλος της οικογένειας ήταν ο Γεώργιος (1563-1661, θεολόγος

και ιατροφιλόσοφος) . Μετά την καταστροφή της Χίου, επιζώντες της οικογένειας Κορέσση

εγκαταστάθηκαν στις Κυκλάδες .

52

ΜΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΡΚΟΥΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Καππαδοκίας με καταγωγή από την Αρμενία . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δομέστικος των Ικανάτων Ιωάννης ο οποίος συνωμότησε κατά

του Βασιλείου του Μακεδόνος τo 877 . Άλλοι σημαντικοί Κουρκούες : Ιωάννης (Δομέστικος των

Σχολών της Ανατολής επί Ρωμανού Λεκαπηνού . Πολυνίκης στρατηγός κατά των Αράβων), Ιωάννης

(Στρατηγός κατά Θράκην Μακεδονίας . Σκοτώθηκε από τους Ρώσσους το 971), Ιωάννης

ο επονομαζόμενος «Τσιμισκής» (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής . Αυτοκράτωρ, 969-976),

Ιωάννης (Κατεπάνω της Ιταλίας επί Βασιλείου Β’, σκοτώθηκε από τους Λομβαρδούς το 1008)

και Μιχαήλ (Πατριάρχης, 1143-1146) . H άνοδος του Οίκου συντελέστηκε μέσω των επιγαμιών

του με τους Φωκάδες και τους Σκληρούς . Η παρακμή τους ξεκίνησε μετά την ήττα

των μικρασιατών αρχόντων από τον Βασίλειο Β’ το 989 .

Μς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΤΡΙΖΑΚΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με τον πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο Κουτριζάκη να διακρίνεται στην

απελευθέρωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1261 . Ίχνη της οικογένειας εντοπίζονται στη Χίο .

Το κυανό χρώμα του εμβλήματος αποτελεί πιθανή ένδειξη καταγωγής από κάποιο νησί ή παράλια

περιοχή του Αιγαίου .

53

ΜΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΤΗΦΑΡΑΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Πελοποννήσου με καταγωγή από τον Ζυγό της Μελιγγούς

(Έξω Μάνη) . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Έξαρχος Βουτσαράς

Κουτήφαρης, Δρουγγάριος του Στόλου τo 911 .

Άλλοι σημαντικοί Κουτηφαραίοι : Καπέτος (Μέγας Βεστιάριος και πρέσβυς στη Φραγκία

επί Βασιλείου Β’), Ιωάννης Δοξαπατρής (αντιστάθηκε ηρωϊκά στους “Σταυροφόρους” το 1204-

1207 . Κατόπιν Βαρώνος της Μάνης), Ιωάννης (άρχων της Μάνης επί Ανδρονίκου Β’), Γιαννάκης

(διακρίθηκε κατά τον βενετοτουρκικό πόλεμο του 1685-1699 και τιμήθηκε με το αξίωμα του Ιππότη.

Επί τουρκοκρατίας πρώτος Kαπετάνιος του Σταυροπηγίου), Μακάριος (Επίσκοπος Καρυουπόλεως,

1703-1717 περ.), Τζανετάκης (πρώτος μπέης της Μάνης, 1776-1779), ο αρχίατρος Σιορ Ιωάννης

Σκαρπαλέζος και οι αδελφοί Παναγιώτης και Δημητράκης Κουτηφαραίοι (αγωνιστές του 1821) .

Υπάρχουν κλάδοι του Οίκου των Κουτηφαραίων και με άλλα επίθετα (Κουτουφάδες, Γεννηματάδες,

Σκαρπαλέζοι, Καπετανάκηδες κ.a.) - εκτός από την Πελοπόννησο - στην Κεφαλληνία, τη Ζάκυνθο,

τη Χίο και την Ικαρία .

Ο παρών θυρεός, προέρχεται από τον κλάδο της Κεφαλληνίας και έχει αναγεννησιακά

χαρακτηριστικά . Ta λατινικά γράμματα IHV, πιθανότατα είναι τα αρχικά της φράσεως :

“In Hoc (signo) Vinces” (ἐν τούτῳ νίκα) .

54

ΜΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΑΣΚΑΡΕΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Οψικίου με καταγωγή από τη Νίκαια . Για την ετυμολογία

του ονόματος υπάρχουν πολλές θεωρίες με πιθανότερο το αραβικό ascari = πολεμιστής (πιθανό

παρωνύμιο ακρίτα ή εκχριστιανισμένου Άραβα) . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος

της ήταν o Δούκας Μοισίας Κωνσταντίνος περί το 1100 .

Άλλοι σημαντικοί Λασκαρίδες : Κωνσταντίνος (Αυτοκράτωρ για μία ημέρα κατά την Άλωση

του 1204 . Παραιτήθηκε και σκοτώθηκε από τους «Σταυροφόρους» στο Αδραμμύτιον το 1205),

Θεόδωρος (ιδρυτής της Αυτοκρατορίας εν Νικαία, 1204-1222), Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης Βατάτζης

(Αυτοκράτωρ, 1254-1258), Ιωάννης Δ’ (Αυτοκράτωρ, 1258-1261 . Ανετράπη από τον Μιχαήλ Η’

Παλαιολόγο), Μανουήλ (Δομέστικος των Σχολών επί Ανδρονίκου Β’), Αλέξιος (Μέγας Εταιρειάρχης

επί Ιωάννου Ε’), Κωνσταντίνος (1434-1501, καθηγητής της ελληνικής στο πανεπιστήμιο

της Μεσσήνης) και Ιανός (1445-1535, διπλωμάτης στην Ιταλία και σπουδαίος λόγιος) .

Μετά την Άλωση του 1453, τα μέλη του Οίκου διασκορπίστηκαν στην Ιταλία, τη Σμύρνη

και τη Ζάκυνθο (Λασκαράτοι) .

Ο Θεόδωρος Λάσκαρης υιοθέτησε ως οικογενειακό έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό των Κομνηνών

(χωρίς τα αυτοκρατορικά Διάσημα πιθανόν διότι η Αυτοκρατορία τελούσε εν εξορία) .

55

ΜΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΕΚΑΠΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Μελιτηνής με καταγωγή από την αρμενική πόλη Λάκαπα .

Το αρχικό τους επώνυμο ήταν «Αβάστακτοι» . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν o στρατηγός Θεοφύλακτος περί το 860 . Άλλοι σημαντικοί Λεκαπηνοί : Ρωμανός (Μέγας

Δρουγγάριος επί Λέοντος ς’ . Αυτοκράτωρ, 920-944), Χριστόφορος (Συναυτοκράτωρ, 921-931),

Στέφανος και Κωνσταντίνος (Συναυτοκράτορες, 928-945), Θεοφύλακτος (Πατριάρχης,

933-956) και Βασίλειος (Παρακοιμώμενος επί Ιωάννου Τσιμισκή και Βασιλείου Β’) . Μετά

την καθαίρεση του πανίσχυρου Βασιλείου Λεκαπηνού το 985, ο Οίκος έπεσε σε αφάνεια

Ν’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΛΕΪΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Χαρσιανού με καταγωγή από τα Μαλάγινα της Βιθυνίας .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Νικηφόρος ο οποίος συμμετείχε στην εξέγερση

του Συμβατίου το 866 . Άλλοι σημαντικοί Μαλεΐνοι : Ευστάθιος (στρατηγός επί Βασιλείου

του Μακεδόνος), Νικηφόρος (σκοτώθηκε από τους Άραβες το 953), Κωνσταντίνος (Στρατηγός

Καππαδοκίας επί Κωνσταντίνου Ζ’), Όσιος Μιχαήλ (+ 12/07 . Πέθανε περί τα τέλη του 10ου αι),

Ευστάθιος (Μάγιστρος . Συμμετείχε στην εξέγερση του Βάρδα Φωκά και η περιουσία

του κατασχέθηκε από τον Βασίλειο Β’) . Έκτοτε, ο Οίκος περιέπεσε σε παρακμή και μέλη του

μετανάστευσαν στην Καλαβρία . Επί Ανδρονίκου Κομνηνού, καταγράφεται μια εξέγερση

των Μαλεϊνων . Ο παρών θυρεός ανήκε στην αρχόντισσα Άννα Μαλεΐνη το 1147 αλλά δεν είναι

βέβαιο αν ανήκε στον γνωστό Οίκο ή αν επρόκειτο περί συνωνυμίας .

56

ΝΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΜΙΚΟΝΙΑΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Παφλαγόνων με καταγωγή από τον ηγεμονικό Οίκο της

αρμενικής Ιβηρίας (Άνω Ταώ) . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Αρτάβασδος,

Στρατηγός Ανατολικών τo 778 . Άλλοι σημαντικοί Μαμικονιάν : Μαρίνος (Δρουγγάριος

Παφλαγονίας), Αγία Θεοδώρα (+11/02 . Αυγούστα, 830-842 και Αντιβασίλισσα, 842-856),

Βάρδας (Καίσαρ επί Μιχαήλ Γ’ και Αντιβασιλεύς, 862-866), Πετρωνάς (Μάγιστρος - κατόπιν

Δομέστικος των Σχολών επί Μιχαήλ Γ’) και Αντίγονος (Δομέστικος των Σχολών επί Μιχαήλ Γ’) .

Οι δολοφονίες του Βάρδα και του Μιχαήλ Γ’ (Μαμικονιάν εκ μητρός) από τον Παρακοιμώμενο

Βασίλειο τον Μακεδόνα, οδήγησαν τον Οίκο σε ταχύτατη παρακμή . Οι Μαμικονιάν ήταν

το πρώτο αρχοντικό γένος της Ρωμανίας που χρησιμοποίησε ως έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό

ΝΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΝΙΑΚΗΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ανατολικών με καταγωγή από την Αρμενία . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Αρμένιος πρέσβυς Κωνσταντίνος - κατόπιν Δρουγγάριος της

Βίγλας επί Θεοφίλου και Λογοθέτης του Δρόμου επί Μιχαήλ Γ’. Άλλοι σημαντικοί Μανιάκηδες :

Γεώργιος (πολυνίκης στρατηγός και Κατεπάνω Ιταλίας . Το 1043 ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ

αλλά σκοτώθηκε από τα κυβερνητικά στρατεύματα), Θεοφύλακτος (στρατηγός επί Μιχαήλ ς’)

και Γεώργιος (στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού) . Τον 12ο αιώνα, καταγράφεται η παρουσία

απογόνων του Οίκου των Μανιάκηδων στον Τάραντα .

57

ΝΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Μετά την Άλωση, μετανάστευσαν στην

Εύβοια, τις Κυκλάδες και την Κρήτη και εντάχθηκαν στον κύκλο των Φαναριωτών . Σημαντικοί

Μαυρογένηδες : Νικόλαος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1788-1790), ο εθνομάρτυς Στέφανος

(1750-1821, Μέγας Λογοθέτης του Πατριαρχείου), Μαντώ (1796-1848, εθνική Ευεργέτις και

αγωνίστρια του 1821), Εμμανουήλ (αρχηγός κρητικής επαναστάσεως το 1858) και Αλέξανδρος

(ηγεμών της Σάμου, 1902-1904) . Το έμβλημα των Μαυρογενών παραπέμπει στον σταυροφόρο

Αετό της Βλαχίας ενώ επάνω δεξιά, διακρίνουμε σε μικρογραφία τον Ταύρο της Μολδαβίας .

ΝΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Μετά την Άλωση, μετανάστευσαν στη Χίο

και περί το 1600 εντάχθηκαν στον κύκλο των Φαναριωτών . Σημαντικοί Μαυροκορδάτοι :

Ιωάννης (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1716-1719), Νικόλαος (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1719-1730),

Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1731-1763), Ιωάννης (Πρίγκηπας της Μολδαβίας,

1743-1747), Αλέξανδρος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1782-1785) και Αλέξανδρος (1791-1865,

Πρωθυπουργός της Ελλάδος) . Το έμβλημα των Μαυροκορδάτων ήταν ο αναγεννώμενος Φοίνικας .

58

ΝΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΟΚΟΜΝΗΝΩΝ»

περίοδος α’ (1204-1282)

Κλάδος των Κομνηνών με έδρα την Τραπεζούντα . Ιδρυτής του Οίκου ήταν ο Αλέξιος

(εγγονός του Ανδρονίκου Α’ . Ίδρυσε Αυτοκρατορία στην Τραπεζούντα υιοθετώντας το επώνυμο

«Μέγας Κομνηνός», 1204-1222) . Άλλοι Αυτοκράτορες Μεγαλοκομνηνοί : Ιωάννης (1235-1238),

Μανουήλ (1238-1263), Ανδρόνικος Β’ (1263-1266), Γεώργιος (1266-1280) και Ιωάννης Β’

(1280-1297) . Έμβλημα των Μεγαλοκομνηνών ήταν ο πατρογονικός χρυσός Δικέφαλος Αετός

σε ερυθρό πεδίο .

Περίοδος β’ (1282-1461)

Η έναρξη της περιόδου σηματοδοτείται με την παραίτηση του Ιωάννου Β’ Μεγαλοκομνηνού

ως Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων» και την υιοθέτηση του Τίτλου «Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής

Ιβήρων και Περατείας» . Αυτοκράτορες της περιόδου : Αλέξιος Β’ (1297-1330), Ανδρόνικος Γ’

(1330-1332), Μανουήλ Β’ (1332), Βασίλειος (1332-1340), Άννα (1341-1342), Ιωάννης Γ’ (1342-1344),

Μιχαήλ (1344-1349), Αλέξιος Γ’ (1349-1390), Μανουήλ Γ’ (1390-1416), Αλέξιος Δ’ (1416-1429),

Ιωάννης Δ’ (1429-1458) και ο Άγιος Δαυίδ (1458-1461) . Ο κύκλος των Μεγαλοκομνηνών έκλεισε

δραματικά με την εκτέλεση του τέως Αυτοκράτορος και της Οικογενείας του στην

Αδριανούπολη (+ 26/03/1463) και την αποτυχία της επαναστάσεως του Πόντου (1472-1473)

υπό τον Πρίγκηπα Αλέξιο (ς’) . Κατά την εν λόγω περίοδο, οι Μεγαλοκομνηνοί άλλαξαν

το οικογενειακό Έμβλημα, υιοθετώντας τα μελανόλευκα χρώματα του πάλαι ποτέ «Δρούγγου

του Πόντου» . Επιζήσαντες Μεγαλοκομνηνοί κατέφυγαν στη Μάνη (Στεφανόπουλοι) .

59

Nς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Οψικίου με καταγωγή από το Δορύλαιον . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Μιχαήλ, Στρατηγός Ανατολικών περί το 760 . Άλλοι σημαντικοί

Μελισσηνοί : Θεόδοτος ο Κασσιτεράς (Πατριάρχης, 815-821), Θεόδοτος (Στρατηγός Ανατολικών

επί Μιχαήλ Γ’), Λέων (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Βασιλείου Β’), Νικηφόρος

(Στρατηγός Ανατολικών, ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις ανατολικές επαρχίες, 1080-1081),

Ανδρέας (γενάρχης των Μελισσηνών της Κρήτης επί Αλεξίου Κομνηνού), Κωνσταντίνος (άρχων

της Δημητριάδος, 1207-1218) , Θεόδωρος και Μιχαήλ (ηγέτες επαναστάσεων της Κρήτης

κατά των Βενετών, 1222-1223 και 1228-1236), Μιχαήλ (γενάρχης των Mελισσηνών

της Πελοποννήσου), Γρηγόριος Γ’ (Πατριάρχης, 1443-1450), Πέτρος (1726-1797, στρατηγός

πυροβολικού της Ρωσσίας) και Αλέξιος (στρατηγός ιππικού της Ρωσσίας . Σκοτώθηκε στη μάχη

της Δρέσδης το 1813) . Απόγονοι των Μελισσηνών υπάρχουν στη Χίο .

ΝΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΩΝ»

Κλάδος των Μελισσηνών με πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της τον άρχοντα της

Μεσσηνίας Μιχαήλ περί το 1400 . Άλλοι σημαντικοί Μελισσουργοί : οι αδελφοί Θεόδωρος

και Μακάριος Μητροπολίτης Μονεμβασίας (ηγέτες απελευθερωτικού κινήματος στη Φωκίδα

το 1571 . Μετανάστευσαν στη Νεάπολη της Ιταλίας) και Νικηφόρος (1577-1635, Ρωμαιοκαθολικός

Αρχιεπίσκοπος Κρότωνος και λόγιος) . Το επώνυμο εντοπίζεται κυρίως στη Νάξο και

την Πελοπόννησο .

60

ΝΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος

της αναφέρεται ως Συγκλητικός το 1082 . Σημαντικοί Μεταξάδες : Μάρκος Αντώνιος (υπασπιστής

του Κωνσταντίνου ΙΑ’, γενάρχης της οικογένειας στην Κεφαλληνία), Ανδρέας (το 1657 πολέμησε

στην Κρήτη κατά των Οθωμανών), Ανδρέας (1790-1860, πολιτικός αρχηγός), Κωνσταντίνος

(1793-1870, αγωνιστής του 1821), Νεόφυτος (πρώτος Μητροπολίτης Αθηνών, 1833-1861),

Γεράσιμος (1815-1890, στρατηγός) και Ιωάννης (1871-1941, στρατηγός και Πρωθυπουργός

της Ελλάδος) . Το έμβλημα του Οίκου των Μεταξάδων έχει αναγεννησιακά στοιχεία .

ΝΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΙΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν ο Μέγας Λογοθέτης και πανεπιστήμων Θεόδωρος (+1332) . Άλλοι σημαντικοί Μετοχίτες :

Δημήτριος (Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ιωάννου Ε’), Νικηφόρος (Μέγας Λογοθέτης, 1355-1357)

και Αλέξιος (Μέγας Δομέστικος (1355-1369) . Τα χρυσοπράσινα χρώματα του εμβλήματος

των Μετοχιτών, αποτελούν πιθανή ένδειξη καταγωγής από τη νότιο Μικρά Ασία .

61

Ξ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΖΑΛΩΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής το Αδραμμύτιον . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Σπαθάριος Λέων το 1050 . Άλλοι σημαντικοί Μουζάλωνες :

Νικόλαος Δ’ (Πατριάρχης, 1147-1151), Γεώργιος (Μέγας Δομέστικος επί Θεοδώρου Β’

και Αντιβασιλεύς του Ιωάννου Δ’) και Θεόδωρος (ηγέτης των ανθενωτικών επί Μιχαήλ Η’) .

Η εξόντωση των αδελφών Μουζαλώνων Γεωργίου, Θεοδώρου και Ανδρονίκου από τον Μιχαήλ

Παλαιολόγο, οδήγησε τον Οίκο στην αφάνεια .

ΞΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΝΕΣΤΟΓΓΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σάμου με πιθανότερο τόπο καταγωγής τη Σμύρνη . Το πρώτο

ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της καταγράφεται το 1136 και πιθανόν ήταν βουλγαρικής

καταγωγής . O Οίκος τους συνδέθηκε μέσω επιγαμιών με τους Βατάτζηδες και τους Παλαιολόγους.

Σημαντικότεροι Νεστόγγοι : Ανδρόνικος και Ισαάκιος (στασίασαν κατά του Ιωάννου Γ’ το 1225),

Ισαάκιος (διοικητής Μακεδονίας επί Θεοδώρου Β’), Αλέξιος (Κεφαλή Θεσσαλονίκης επί Μιχαήλ Η’)

και ο Μέγας Παπίας Δούκας Νεστόγγος ο οποίος προσέφερε τις υπηρεσίες του στον Τσάρο

των Σέρβων Στέφανο Δουσάν . Έκτοτε, ο Οίκος των Νεστόγγων οδηγήθηκε στην αφάνεια .

62

ΞΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΑΡΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με τόπο καταγωγής τη Μονεμβασία, ιστορικά

καταγεγραμμένη από το 1384 . Μετά την Άλωση, όσοι επέζησαν κατέφυγαν στην Κορινθία .

Σημαντικότεροι Νοταράδες : Λουκάς (ο τελευταίος Μέγας Δουξ της Ρωμανίας . Σφαγιάστηκε

από τους Οθωμανούς μαζί με τους γιους του), Άγιος Γεράσιμος (1506-1579 ,+16/08), Δοσίθεος

(Πατριάρχης Ιεροσολύμων, 1669-1707), Χρύσανθος (Πατριάρχης Ιεροσολύμων, 1707-1731),

Άγιος Μακάριος (1731-1805, Μητροπολίτης Κορίνθου και ηγέτης του θρησκευτικού κινήματος

των Κολλυβάδων, + 17/04 ), Πανούτσος (1752-1849, αγωνιστής των επαναστάσεων του 1770

και του 1821 . Ήταν ο πρώτος Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων) και ο υιός του Ιωάννης

(1805-1827, αγωνιστής του 1821 . Σκοτώθηκε στη μάχη του Αναλάτου το 1827) . Το επώνυμο

διασώζεται σε πολλά μέρη της Ελλάδος, κυρίως στα Κύθηρα .

ΞΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»

περίοδος α’ (έως το 1261)

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από το θέμα Ανατολικών . Πρώτο

ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δούκας Μεσοποταμίας Νικηφόρος επί Μιχαήλ Ζ’ .

Άλλοι σημαντικοί Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου : Γεώργιος (Δούκας Δυρραχίου επί Αλεξίου

Κομνηνού), Ανδρόνικος (Κεφαλή Θεσσαλονίκης επί Αλεξίου Κομνηνού), Ανδρόνικος (Μέγας

Δομέστικος επί Ιωάννου Γ’), Ιωάννης (Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Δ’ , νικητής στη μάχη

της Πελαγονίας το 1259) και Μιχαήλ (Μέγας Κοντόσταυλος επί Θεοδώρου Β’, Συναυτοκράτωρ,

1259-1261) . Ο αρχικός θυρεός των Παλαιολόγων παραπέμπει στην απλοποιημένη μορφή

του ερυθρόχρυσου Σταυρού του Αγίου Γεωργίου .

63

Περίοδος β’ (1261-1282)

Η αυτοκρατορική περίοδος των Παλαιολόγων ξεκινά με τον σφετερισμό του Θρόνου

με τον Μιχαήλ Η’ (ανέτρεψε και τύφλωσε τον Ιωάννη Δ’) και δοξάστηκε από την απελευθέρωση

της Βασιλεύουσας . Άλλοι σημαντικοί Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου : Ανδρόνικος

(Συναυτοκράτωρ, 1261-1282) και Ιωάννης (Σεβαστοκράτωρ και αξιόλογος στρατηγός) .

Ο Μιχαήλ Η’ υιοθέτησε ως οικογενειακό Έμβλημα τον Αετό, ακολουθώντας το παράδειγμα

προηγούμενων Δυναστειών, προσαρμόζοντάς τον στα ερυθρόχρυσα χρώματα

των Παλαιολόγων . Ίσως λόγω του αντικανονικού τρόπου οικειοποιήσεως της Εξουσίας , ο Αετός

είναι μονοκέφαλος και χωρίς τα Αυτοκρατορικά Διάσημα .

Περίοδος γ’ (1282-1355)

Καλύπτει την περίοδο κατά την οποία βασίλευσαν οι Αυτοκράτορες : Ανδρόνικος Β’ (1282-1328),

Ανδρόνικος Γ’ (1321-1341) και Ιωάννης Ε’ (1341-1347 . Συναυτοκράτωρ, 1347-1355) .

Άλλοι σημαντικοί Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου : Μιχαήλ Η’ (Συναυτοκράτωρ -

Αντιβασιλεύς του Ανδρονίκου Β’, 1294-1320), Φιλής (Πρωτοστράτωρ επί Ανδρονίκου Β’ . Νίκησε

τους Οθωμανούς το 1313) και Θεόδωρος (Μαρκήσιος του Μομφερράτου στην Ιταλία, 1306-1338) .

Η περίοδος στιγματίστηκε από τους δύο εμφυλίους : των δύο Ανδρονίκων (1321-1325)

και εκείνον με τους Καντακουζηνούς (1341-1347) . Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς

των μοναρχών της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας, της Κιλικίας, της Τραπεζούντος

και της Σαβοΐας . Η παγίωση της Εξουσίας των Παλαιολόγων επέφερε αλλαγές στο οικογενειακό

τους Έμβλημα (Δικέφαλος Αετός με τα Αυτοκρατορικά Διάσημα) .

64

Περίοδος δ’ (1355-1453)

Σημαντικότεροι Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου : οι Αυτοκράτορες : Ιωάννης Ε’ (1355-1376,

1379-1390 και 1391), Ανδρόνικος Δ’ (1376-1379), Ιωάννης Ζ’ (1390),Μανουήλ Β’ (1391-1425),

Ανδρόνικος Ε’ (Συναυτοκράτωρ 1403-1407), Ιωάννης Η’ (1425-1448) και Κωνσταντίνος ΙΑ’

(τελευταίος Αυτοκράτωρ της Ρωμανίας, 1448-1453) .

Oι Δεσπότες του Μυστρά : Θεόδωρος (1383-1407), Θεόδωρος Β’ (1407-1443), Κωνσταντίνος

(1443-1448), Δημήτριος Β’ (1447-1460 . Συνεργάστηκε με τους Οθωμανούς) και Θωμάς (1428-1460

Τιτουλάριος Αυτοκράτωρ Ρωμαίων αυτοεξόριστος στην Ιταλία, 1460-1465) .

Μετά την πτώση του Δεσποτάτου του Μυστρά, οι επιζώντες Παλαιολόγοι καταφεύγουν στην Χίο

και την Ιταλία . Νεώτεροι σημαντικοί εκπρόσωποι της οικογένειας : Κωνσταντίνος Γραίτζας

Παλαιολόγος (φρούραρχος του Σαλμενίκου Αιγιαλείας . Αντιστάθηκε στους Οθωμανούς επί

έναν χρόνο, έως το 1461 . Τιμήθηκε από τη Βενετία με το αξίωμα του στρατηγού), Ανδρέας

(υιός του Θωμά . Τιτουλάριος Αυτοκράτωρ Ρωμαίων, 1465-1494 . Πούλησε τα δικαιώματα

επί του Θρόνου στον Κάρολο Η’ της Γαλλίας), Ζωή - Σοφία (Μεγάλη Δούκισσα της Μόσχας,

1472-1503), (Ιωάννης) Μεσίχ Πασάς (Μέγας Βεζύρης των Οθωμανών επί Σουλτάνου Σελήμ,

1499-1501), Ιάκωβος (1520-1585, λόγιος και αμφιλεγόμενος θεολόγος . Θανατώθηκε στη Ρώμη

δια πυράς) και ο Φερδινάνδος (αξιωματικός του αγγλικού στρατού . Πέθανε στη νήσο

Μπαρμπάντος το 1678 . Ήταν ο τελευταίος των Παλαιολόγων) .

Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Σερβίας, της Τραπεζούντος

και της Ρωσσίας .

O θυρεός της τελευταίας περιόδου περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις των Καντακουζηνών

(δύο Στέμματα), με την προσθήκη του Μεγάλου Στέμματος για να καταδείξει ότι μεταξύ

των δύο Οίκων, οι Παλαιολόγοι είχαν το προβάδισμα .

65

ΞΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ – ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΙΚΩΝ»

Κλάδος των Παλαιολόγων που εξουσίασε τη Μαρκιωνία του Μομφερράτου (στη β/δυτική

Ιταλία) . Ιδρυτής του Οίκου υπήρξε ο Θεόδωρος (υιός του Ανδρονίκου Β’) ο οποίος βασίλευσε

από το 1306 έως το 1338 . Οι υπόλοιποι Παλαιολόγοι Μαρκήσιοι του Μομφερράτου : Ιωάννης Β’

(1338-1372), Σεκοντόττος (1372-1378), Ιωάννης Γ’ (1378-1381), Θεόδωρος Β’ (1381-1418),

Ιωάννης - Ιάκωβος (1418-1445), Ιωάννης Δ’ (1445-1464), Γουλιέλμος Η’ (1464-1483), Βονιφάτιος Γ’

(1483-1494), Γουλιέλμος Θ’ (1494-1518), Βονιφάτιος Δ’ (1518-1530), Ιωάννης - Γεώργιος (1530-

1533) και η Μαργαρίτα (1533-1536) . Υιός της ήταν ο Δούκας του Νεβέρ Κάρολος ο οποίος

διεκδίκησε τον Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως στέλνοντας όπλα στους επαναστατημένους

Έλληνες της Μάνης (1612) και της Ηπειροθεσσαλίας (1619) . Δεν βρήκε όμως υποστήριξη από

την Ευρώπη όπως ήλπιζε και τα σχέδιά του ναυάγησαν . Το έμβλημα του Οίκου ήταν συνδυασμός

των θυρεών της Ρωμανίας και του Μομφερράτου .

ΞΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΑΓΚΑΒΗΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θεσσαλονίκης . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Μέγας Δρουγγάριος του Αιγαίου Θεοφύλακτος Ραγκαβέ (ή Ραγκαβή) περί το 800 . Άλλοι σημαντικοί Ραγκαβήδες : Μιχαήλ (Αυτοκράτωρ, 811-813), Θεοφύλακτος (Συναυτοκράτωρ, 811-813), Άγιος Ιγνάτιος (+ 23/10 . Πατριάρχης, 847-858 και 866-877), Όσιος Παύλος (+ 28/07 . Iδρυτής της Μονής Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους, τέλη 10ου αι.) . Η έλλειψη αρρένων απογόνων του κύριου κλάδου των Ραγκαβέ, είχε ως αποτέλεσμα άλλοι Οίκοι να υιοθετήσουν το επώνυμο «Ραγκαβής», επικαλούμενοι τη συγγενική τους σχέση .

66

Ξς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΙΖΩΝ - ΡΑΓΚΑΒΗΔΩΝ»

Κλάδος του Οίκου των Ραγκαβέ ο οποίος μετά την Άλωση εντάχθηκε στον κύκλο

των Φαναριωτών και ενώθηκε με την οικογένεια Ρίζου . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος

της ήταν ο Μέγας Χαρτοφύλαξ του Πατριαρχείου Ανδρόνικος Ραγκαβής, περί το 1700 . Άλλοι

σημαντικοί Ραγκαβήδες : Μανουήλ (Μέγας Μπάνος της Βλαχίας, +1745), Ιάκωβος Ρίζος -

Ραγκαβής (1779-1855, Μέγας Ποστέλνικος της Βλαχίας και στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας),

Αλέξανδρος (1809-1892, πολιτικός και συγγραφέας) και Νικόλαος (1892-1968, αντιστράτηγος) .

Το επώνυμο εντοπίζεται κυρίως στη Σάμο .

ΞΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΑΔΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής το χωρίο Ράδη .

Ήταν συγγενείς με τους Αργυρούς και τους Λεκαπηνούς . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος

της ήταν ο Δρουγγάριος του Πλωίμου Ιωάννης ο οποίος νίκησε τους Σαρακηνούς στη Λήμνο

το 921. Άλλοι γνωστοί Ραδηνοί : Μιχαήλ (Πραίτωρ των Θρακησίων επί Κωνσταντίνου Ι’)

και Κωνσταντίνος (Σεβαστός επί Αλεξίου Γ’ - κατόπιν Έπαρχος της Πόλεως . Το 1204, αρνήθηκε

να παραλάβει το Στέμμα μετά την παραίτηση του Κωνσταντίνου Λασκάρεως) .

Τα τελευταία ίχνη των Ραδηνών εντοπίζονται στην Πάτμο, στα τέλη του 14ου αιώνος .

67

ΞΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΑΟΥΛ»

Γενάρχες της οικογένειας ήταν οι Νορμανδοί αδελφοί Ροδόλφος και Ρογήρος Πιλ ντε Λαν

(Ραούλ και Ρογέρης οι Λυκοδέρμονες) από την Κάτω Ιταλία . Εστάλησαν ως πρέσβεις στην

Κωνσταντινούπολη το 1080 όπου αυτομόλησαν έπειτα από την εισβολή των συμπατριωτών τους

στα εδάφη της Ρωμανίας . Οι απόγονοί τους απέκτησαν σημαντική περιουσία στην Θράκη

και έγιναν συγγενείς των Δαλασσηνών και των Κομνηνών .

Άλλοι σημαντικοί Ραούληδες - Ρογέριοι : Ιωάννης Ρογέριος Δαλασσηνός (Καίσαρ επί Μανουήλ

Κομνηνού), Κωνσταντίνος Ραούλ (Πανσεβαστός, ενεπλάκη στη συνωμοσία κατά του Ισαακίου Β’),

Αλέξιος (Πρωτοβεστιάριος επί Ιωάννου Γ’), Μανουήλ (Πιγκέρνης και ηγέτης των ανθενωτικών

επί Μιχαήλ Η’. Τυφλώθηκε μαζί με τον αδελφό του Ισαάκιο), Αλέξιος (Μέγας Άρχων επί Ανδρονίκου

Β’), Αλέξιος (Μέγας Στρατοπεδάρχης και Μέγας Δομέστικος επί Ανδρονίκου Β’), Αλέξιος

(Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Ε’) και Μανουήλ Ραούλ Μετοχίτης (πλατωνικός φιλόσοφος

στον Μυστρά, τέλη 14ου αι) .

Από τα τέλη του 14ου αιώνα, η οικογένεια διασώζει την ισχύ της στην Πελοπόννησο και αργότερα

στη Χίο και την Αθήνα, με το επώνυμο «Ράλλης» . Σημαντικότεροι Ράλληδες : Θωμάς και Γεώργιος

(επαναστάτησαν κατά των Οθωμανών το 1460), Μιχαήλ (ηγέτης επαναστάσεως το 1463 .

Παλουκώθηκε από τους Οθωμανούς το 1464), Θωμάς Παλαιολόγος Ράλλης (άρχοντας της Πάτρας

το 1485), Δημήτριος (Μητροπολίτης Τυρνόβου Βουλγαρίας το 1600), Δημήτριος (1844-1921,

Πρωθυπουργός της Ελλάδος), Ιωάννης (1878-1946, κατοχικός πρωθυπουργός) και Γεώργιος

(1918-2006, Πρωθυπουργός της Ελλάδος) .

68

ΞΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θρακησίων γνωστή από τον 12ο αιώνα με το επώνυμο

«Ραβδοκανάκης » . Τον 14ο αιώνα, εγκαθίστανται στη Χίο και από τον 19ο αιώνα στη Γαλλία .

Σημαντικοί Ροδοκανάκηδες : Κωνσταντίνος (1635-1685, ιατρός του Βασιλέως Καρόλου Β’ της

Αγγλίας και λόγιος . Ανακάλυψε φάρμακο για την θεραπεία της πανώλης), Θεόδωρος (+1882,

ευεργέτης της ελληνικής κοινότητος Οδησσού), Εμμανουήλ (1859-1934, Γάλλος ιστορικός)

και Γεώργιος (1875-1949, ιατρός και αντιστασιακός κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο . Διέσωσε

εκατοντάδες Ισραηλίτες της Μασσαλίας και πέθανε σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως) και

Χριστόφορος (1951-2014, πρόεδρος της Total) . Στο έμβλημα των Ροδοκανάκηδων δεσπόζει

το ροδοστεφανωμένο Στέμμα . Το επώνυμο διασώζεται κυρίως στην Κρήτη .

O’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΑΡΑΝΤΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγής την Βέρροια .

Σημαντικότεροι Σαραντηνοί : Μανουήλ (Πατριάρχης, 1217-1222) και Θεόδωρος (Σκουτέριος

επί Ανδρονίκου Β’) . Μετά το 1453, οι επιζήσαντες Σαραντηνοί κατέφυγαν στις Κυκλάδες . Το παρόν

έμβλημα είναι πολύ μεταγενέστερο της Αλώσεως και υποδηλώνει την πρόοδο της οικογένειας

στον τομέα της ναυτιλίας .

69

OΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΓΟΥΡΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Πελοποννήσου με τόπο καταγωγής το Ναύπλιο, ιστορικά

καταγεγραμμένη από το 1088 . Σημαντικότεροι Σγουροί : Θεόδωρος (Kεφαλή του Ναυπλίου,

τέλη 12ου αι), Λέων (ανεξάρτητος άρχων Ναυπλίας, 1201-1208 . Αυτοκτόνησε έφιππος

κατά την πολιορκία της Κορίνθου), Γαβριήλ (άρχων Ναυπλίας, 1208-1212) και Πρόγονος

(Μέγας Εταιρειάρχης επί Ανδρονίκου Β’) . Από τον 14ο αι, κλάδος της οικογένειας έφερε το επώνυμο

«Σγουρόπουλος» . Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά, ήταν

ένας πλοίαρχος Σγουρός που έσωσε εκατοντάδες Κωνσταντινουπολίτες κατά την Άλωση του 1453 .

ΟΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ελλάδος με καταγωγή από την Αθήνα, ιστορικά

καταγεγραμμένη από το 1149 . Το επώνυμο αναφέρεται σε εμπόρους σκαραμαγγίων

(των χιτώνων των Βασιλέων) . Ο Οίκος μετακινείται στη Χίο περί το 1400 και διακρίθηκε

στο εμπόριο μέσω των παροικιών του εξωτερικού . Σημαντικότερος των Σκαραμαγκών ήταν

ο Αμβρόσιος (1790-1864, αγωνιστής του 1821) . Μετά την καταστροφή της Χίου, όσοι επέζησαν

κατέφυγαν στις Κυκλάδες . Το έμβλημα των Σκαραμαγκών παραπέμπει στην αθηναϊκή

τους καταγωγή .

70

ΟΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΛΗΡΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Σεβαστείας με τόπο καταγωγής την αρμενική πόλη Μελιτηνή .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Πελοποννήσου Λέων, το 811 .

Άλλοι σημαντικοί Σκληροί : Θεόδωρος (Μάγιστρος επί Βασιλείου του Μακεδόνος), Αντώνιος

(Στρατηγός Ελλάδος επί Λέοντος ς΄), Πανθήριος (Δομέστικος των Σχολών επί Ρωμανού

Λεκαπηνού), Θεοφανώ (958-991, Αυτοκράτειρα της Γερμανίας), Βάρδας (Δομέστικος

των Σχολών της Ανατολής επί Ιωάννου Τσιμισκή . Διεκδικητής του Θρόνου, 976-979, 986-987 και

990-991), Ρωμανός (Μάγιστρος επί Βασιλείου Β’), Βασίλειος (Στρατηγός Ανατολικών επί Ρωμανού

Γ’), Ρωμανός (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ι’), Νικόλαος (Δρουγγάριος της Βίγλας

επί Μιχαήλ Ζ’), Ανδρόνικος (Λογοθέτης του Δρόμου επί Αλεξίου Κομνηνού) και Σηθ (διαβόητος

μάγος επί Μανουήλ Κομνηνού) .

Οι Σκληροί δεν συνδέθηκαν στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και περιέπεσαν

σε αφάνεια. Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά, ήταν

ο Πρωτέκδικος της Μητροπόλεως Ζιχνών Δημήτριος Σκληρός το 1362 .

Το έμβλημα των Σκληρών παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνο των Μελισσηνών και υποδηλώνει

πιθανή συγγένεια μεταξύ των δύο Οίκων .

71

ΟΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΟΡΔΥΛΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως . Με γενάρχη τον Μαρίνο Σκορδύλη,

εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού . Με βάση τις κτήσεις τους στην επαρχία

Σφακίων, αντιστάθηκαν σκληρά στη βενετική κατοχή .

Σημαντικότεροι Σκορδύληδες : Σεβαστός (ηγέτης επαναστάσεων, 1217-1219 και 1228-1236),

Μιχαήλ Ψαρομήλιγγος Σκορδύλης (ηγέτης επαναστάσεως, 1262-1266), Κωνσταντίνος (ηγέτης

επαναστάσεως, 1272-1278), Χρυσομαλλώ (στο όνομά της έγινε νέα επανάσταση, 1319-1320),

Ιωάννης και Μιχαήλ (ηγέτες επαναστάσεως το 1341 . Σκοτώθηκαν στη μάχη της Μεσσαράς

το 1347), Γεώργιος Κανδανολέων Σκορδύλης (ηγέτης επαναστάσεως το 1523 . Προδόθηκε

και απαγχονίστηκε το 1527) και Ευστράτιος Βούρβαχης Σκορδύλης (ηγέτης της αντιστάσεως κατά

των Οθωμανών, 1645-1669) .

Η επιβολή της Τουρκοκρατίας, ανάγκασε τα επιζώντα μέλη των Σκορδυλών να διαφύγουν στην

Κέρκυρα και τις Κυκλάδες . Πολλές οικογένειες της Κρήτης προέρχονται από τον ένδοξο Οίκο τους.

72

ΟΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΩΝ»

Πιθανόν πρόκειται για κλάδο των Μεγάλων Κομνηνών . Γενάρχης τους ήταν ο Νικηφόρος

Κομνηνός που εξελέγη Πρωτογέρων της Μάνης το 1473 . Τον διαδέχθηκαν οι : Αλέξιος Ζ’

(+1545), Στέφανος, Κωνσταντίνος (έκτοτε η οικογένεια αλλάζει το επίθετο σε «Στεφανόπουλος»),

Στέφανος Β’ (ηττήθηκε από τους Οθωμανούς το 1624), Θεόδωρος Β’, Κωνσταντίνος Γ’

(εξεγέρθηκε κατά των Οθωμανών το 1645), Θεόδωρος Γ’, Κωνσταντίνος Δ’ (μετανάστευσε

στην Κορσική το 1676 και αναγνωρίστηκε ως άρχων της Παομίας) . Άλλοι Στεφανόπουλοι

άρχοντες της Κορσικής : Θεόδωρος Γ’, Ιωάννης (συνέτριψε τους επαναστάτες Κορσικανούς

το 1731), Κωνσταντίνος Ε’ και Δημήτριος (τελευταίος των τιτουλαρίων Μανιατών αρχόντων

της Κορσικής . Το 1784, έλαβε τον τιμητικό τίτλο του Πρίγκηπος, με απόφαση του Λουδοβίκου

Ις’ της Γαλλίας ) . Το έμβλημά τους είναι νεώτερη παραλλαγή του μονοκεφάλου Αετού

της Τραπεζούντος .

Oς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής τα Σύνναδα της Φρυγίας .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Καππαδοκίας Νικηφόρος, το 1038 .

Άλλοι σημαντικοί Συναδηνοί : Βασίλειος (Στρατηγός Δυρραχίου επί Κωνσταντινου Θ’), Νικηφόρος

(σκοτώθηκε στη μάχη του Δυρραχίου το 1081), Ανδρόνικος (Στρατηγός Τραπεζούντος επί Μανουήλ

Κομνηνού), Ιωάννης (Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ανδρονίκου Β’) και Θεόδωρος (Πρωτοστράτωρ

επί Ανδρονίκου Γ’) . Η οικογένεια διατήρησε την ισχύ της επί τέσσερεις αιώνες καθώς συνδέθηκε

μέσω επιγαμιών με όλους τους ισχυρούς Οίκους της Ρωμανίας . Το επώνυμο «Συνοδινός»

επιβιώνει στη νότιο Ελλάδα και κυρίως στην Αμοργό .

73

ΟΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΥΡΓΙΑΝΝΩΝ»

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Κουμάνος πολέμαρχος Συτζιχάν ο οποίος βαπτίστηκε επί

Ιωάννου Γ’. Ο Συργιάννης υπηρέτησε με συνέπεια την Αυτοκρατορία και έγινε Μέγας Δομέστικος .

Μεταξύ των απογόνων του ξεχώρισε ο αμφιλεγόμενος Συργιάννης Παλαιολόγος (προκάλεσε

τον εμφύλιο μεταξύ των δύο Ανδρονίκων . Μέγας Δουξ επί Ανδρονίκου Γ’, καθαιρέθηκε λόγω

συνομωσίας και αυτομόλησε στους Σέρβους) . Ο τελευταίος σημαντικός εκπρόσωπος του Οίκου

που καταγράφεται ήταν ένας Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ανδρονίκου Γ’ .

ΟΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΦΡΑΝΤΖΗΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με τόπο καταγωγής τη Λήμνο, ιστορικά

καταγεγραμμένη από το 1348 . Σημαντικότερος εκπρόσωπος του Οίκου ήταν ο Γεώργιος

Σφραντζής, τελευταίος Μέγας Λογοθέτης της Ρωμανίας και ιστορικός της Αλώσεως

της Κωνσταντινουπόλεως . Απόγονοι των Σφραντζήδων βρέθηκαν στην Κέρκυρα και την Πάρο .

Το επώνυμο διασώζεται στην Σκύρο .

74

ΟΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΑΡΧΑΝΕΙΩΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής το χωρίο

Ταρχάνιον (νότια της Αδριανουπόλεως) .

Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Κατεπάνω Ιταλίας Γρηγόριος, το 1000 .

Άλλοι σημαντικοί Ταρχανειώτες : Βασίλειος (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Ισαακίου

Κομνηνού), Ιωσήφ (Μάγιστρος και Δούκας Αντιοχείας επί Ρωμανού Δ’), Αλέξιος (Δούκας

Δυρραχίου επί Αλεξίου Κομνηνού), Κωνσταντίνος (Στρατηλάτης επί Αλεξίου Γ’), Νικηφόρος

(Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Γ’), Μιχαήλ Γλαβάς Ταρχανειώτης (Μέγας Κοντόσταυλος

επί Μιχαήλ Η’ και Πρωτοστράτωρ επί Ανδρονίκου Β’), Μανουήλ (σκοτώθηκε πολεμώντας τους

Οθωμανούς στη μάχη του Πελεκάνου το 1329), Κωνσταντίνος (Πρωτοστράτωρ επί Ιωάννου ς’),

Παύλος (μετανάστευσε στη Γαέτα το 1453) και ο Μιχαήλ Μάρουλλος Ταρχανειώτης

(1458-1500, λόγιος στη Φλωρεντία) .

Απόγονοι του Οίκου με το επώνυμο «Tarchaniota» καταγράφονται στην Καζέρτα της Ιταλίας

έως τα τέλη του 190υ αιώνος .

75

Π’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΑΡΩΝΙΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Ταρών με καταγωγή από τον βασιλικό Οίκο

των Παγκρατιδών της Αρμενίας . Πρώτα ιστορικά καταγεγραμμένα μέλη της ήταν οι Πρίγκηπες

Ασώτιος και Παγκράτιος οι οποίοι τιμήθηκαν ως Πατρίκιοι το 967 από τον Νικηφόρο Β’ .

Άλλοι σημαντικοί Ταρωνίτες : Γρηγόριος (Μάγιστρος και Δούκας Θεσσαλονίκης . Σκοτώθηκε

πολεμώντας κατά των Βουλγάρων το 995), Ασώτιος (Μάγιστρος και Δούκας Δυρραχίου επί

Βασιλείου Β’), Γρηγόριος (Δούκας Οπτιμάτων επί Κωνσταντίνου Θ’), Ιωάννης (Δούκας Σκοπίων

επί Αλεξίου Κομνηνού), Γρηγόριος (Δούκας Χαλδίας επί Αλεξίου Κομνηνού) και Ιωάννης

(Έπαρχος της Πόλεως επί Ιωάννου Β’). Oι Ταρωνίτες είχαν συνδεθεί στενά με τους Κομνηνούς

και έπεσαν σε αφάνεια μετά το 1204 . Απόγονοι του Οίκου καταγράφονται στη Βενετία μεταξύ

των οποίων ο κόντε Νικόλαος Ταρωνίτης (+1748) .

ΠΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΟΡΝΙΚΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια με καταγωγή από την Ιβηρία (Γεωργία) . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο

μέλος της ήταν ο πρώην στρατηγός Άγιος Ιωάννης που ίδρυσε τη Μονή Ιβήρων του Αγίου

Όρους το 980 . Άλλοι σημαντικοί Τορνίκιοι : Κοντολέων (Κατεπάνω Ιταλίας επί Βασιλείου Β’),

Λέων (Στρατηγός Ιβηρίας και διεκδικητής του Θρόνου το 1047), Γεώργιος (Μητροπολίτης Εφέσου

και λόγιος του 12ου αι), Δημήτριος και Κωνσταντίνος (Λογοθέτες του Δρόμου επί Αλεξίου Γ’),

Κωνσταντίνος (Μέγας Πριμικήριος επί Ιωάννου Γ’ και Σεβαστοκράτωρ επί Μιχαήλ Η’), Ιωάννης

(Δούκας Θρακησίων επί Ιωάννου Δ’), Κωνσταντίνος (Μέγας Δρουγγάριος της Βίγλας επί

Ανδρονίκου Β’) και Ανδρόνικος (Παρακοιμώμενος επί Ανδρονίκου Β’) . Οι Τορνίκιοι ήκμασαν

μέσω των επιγαμιών τους με τους Αγγέλους και τους Παλαιολόγους .

76

ΠΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΥΨΗΛΑΝΤΩΝ»

Κλάδος του Οίκου των Ξιφιλίνων του θέματος Χαλδίας με καταγωγή από τα Ύψηλα

(κοντά στην Τραπεζούντα) . Πρώτα ιστορικά καταγεγραμμένα μέλη της ήταν οι Πατριάρχες

Κωνσταντινουπόλεως : Ιωάννης Η’ (1063-1075) και Γεώργιος Β’ (1191-1198) . Το τοπωνυμικό

«Υψηλάντης» πρόσθεσε ο Κωνσταντίνος Ξιφιλίνος (Μέγας Δομέστικος επί Μανουήλ Γ’

Μεγαλοκομνηνού) .

Το 1655, εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη και εισέρχονται στον κύκλο των Φαναριωτών .

Σημαντικότεροι Υψηλάντες : Αλέξανδρος (Πρίγκηπας Βλαχίας και Μολδαβίας, 1775-1797 . Υπήρξε

μέγας Ευεργέτης του Έθνους καθώς απέτρεψε τη γενίκευση των σφαγών μετά τα Ορλωφικά.

Αποκεφαλίστηκε από τους Οθωμανούς το 1806), Κωνσταντίνος (1799-1812, Πρίγκηπας Βλαχίας

και Μολδαβίας), Αλέξανδρος (1782-1828, υποστράτηγος του ρωσσικού στρατού και Αρχηγός

της Φιλικής Εταιρείας), Δημήτριος (1793-1832, Πρόεδρος της Βουλής – κατόπιν Στρατάρχης

της Ελλάδος), Νικόλαος (1796-1833, διοικητής του Ιερού Λόχου), Θεόδωρος (1881-1943,

Σταυλάρχης του Γεωργίου Β’) .

Ο παρών θυρεός των Υψηλαντών είναι της περιόδου της ύστερης Τουρκοκρατίας και περιελάμβανε

τα σύμβολα της Βλαχίας (σταυροφόρος Αετός) και της Μολδαβίας (Ταύρος) .

Το επώνυμο τους διασώζεται σε πολλά μέρη της Ελλάδος, κυρίως στη Θάσο και τη Χαλκιδική .

77

ΠΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΩΝ»

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Νορμανδός στρατηγός Ερβέ ο οποίος το 1038 υπηρέτησε

στο πλευρό του Γεωργίου Μανιάκη και ως Ερβέβιος Φραγκόπουλος έγινε Μάγιστρος επί Μιχαήλ ς’ .

H οικογένειά του κατέστη πανίσχυρη στο θέμα Αρμενιακών, εκδηλώνοντας αυτονομιστικές

τάσεις .

Άλλοι σημαντικοί Φραγκόπουλοι : Κωνσταντίνος (ανέπτυξε πειρατική δράση στον Εύξεινο Πόντο

επί Αλεξίου Γ’) και Ιωάννης (Πρωτοστράτωρ του Μορέως επί Δεσπότου Θεοδώρου Β’) .

Μετά την Άλωση, απόγονοι των Φραγκόπουλων εγκαταστάθηκαν στη Νάξο και επέστρεψαν

στον Ρωμαιοκαθολικισμό .

Έμβλημα τους ήταν ο κλασσικός φραγκικός Κρίνος ( Fleur de Lis), στα χρώματα της Ρωμανίας .

78

ΠΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΦΩΚΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Καππαδοκίας με καταγωγή από τον αρμενικό Οίκο

Μαμικονιάν της Παφλαγονίας . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Νικηφόρος

ο Παλαιός, Δομέστικος των Σχολών μετά το 870 .

Άλλοι σημαντικοί Φωκάδες : Λέων (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ζ’. Διεκδίκησε

τον Θρόνο το 919), Βάρδας ο Παλαιός (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ζ’),

Νικηφόρος Β’ (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Ρωμανού Β’ . Στρατηλάτης

Αυτοκράτωρ, 963-969), Λέων (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Ρωμανού Β’

και Λογοθέτης του Δρόμου επί Νικηφόρου Β’), Βάρδας ο Νεώτερος (Δομέστικος των Σχολών

της Ανατολής επί Βασιλείου Β’. Διεκδικητής του Θρόνου το 970 και το 987-989), Νικηφόρος

(διεκδικητής του Θρόνου το 1022) και Βάρδας (συνωμότησε κατά του Κωνσταντίνου Η’

και τυφλώθηκε) . Η σύγκρουση με την Δυναστεία των Μακεδόνων, οδήγησε τον Οίκο

των Φωκάδων σε ραγδαία πτώση .

Στα επόμενα χρόνια, ξεχωρίζουν οι : Ιωάννης (γενάρχης των Φωκάδων - Καλλεργών της Κρήτης

επί Αλεξίου Κομνηνού), Μανουήλ (γενάρχης των Φωκάδων της Μάνης και της Κεφαλληνίας μετά

το 1453), Ιωάννης (1536-1602, θαλασσοπόρος . Ανακάλυψε για λογαριασμό της Ισπανίας

το Fuca Strait = στενό Φωκά, μεταξύ Καναδά και Βανκούβερ) και Θωμάς (άρχοντας της Μάνης .

Έλαβε μέρος στον βενετοτουρκικό πόλεμο του 1684-1699) . Το επώνυμο Φωκάς εντοπίζεται κυρίως

στα Επτάνησα και την κεντρική Μακεδονία .

79

ΠΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΧΟΥΜΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του θέματος Θεσσαλονίκης . Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της

ήταν ο Θεόδωρος, ο τραγικός κυβερνήτης της Συμβασιλεύουσας κατά την άλωσή της από τους

Νορμανδούς το 1185 . Άλλοι σημαντικοί Χούμνοι : Νικηφόρος (Μέγας Λογοθέτης επί Ανδρονίκου

Β’ και σημαντικός λόγιος), Ιωάννης (Παρακοιμώμενος επί Ανδρονίκου Β’ και ρήτορας) και Γεώργιος

(ποιητής του 15ου αι) . Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, τα επιζήσαντα μέλη του Οίκου

κατέφυγαν στην Κρήτη αλλά τα ίχνη τους χάθηκαν .

Πς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΛΩΡΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια, πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής . Πρώτο ιστορικά

καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο στρατηγός Νικήτας, το 986. Άλλοι σημαντικοί Χρυσολωράδες :

Μανουήλ (1355-1415, καθηγητής των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας) και

Δημήτριος (πρέσβυς επί Μανουήλ Β’, κληρικός και πανεπιστήμων) . Μετά την Άλωση, απόγονοι

των Χρυσολωράδων εγκαταστάθηκαν στις Κυκλάδες .

80

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ως Ρωμιοσύνη καλείται το σύνολο των πολιτικοκοινωνικών και θρησκευτικών

αξιών που διαμόρφωσαν τη συνείδηση του ελληνικού Έθνους, καθ' όλη την διάρκεια

του βίου της Αυτοκρατορίας της Ρωμανίας και από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως έως

τη Μικρασιατική Καταστροφή . Είναι ο συνδυασμός της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας

με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη και το ρωμαϊκό σύστημα διοικήσεως . Η αρχαία

ελληνική κληρονομία στις τέχνες και τις επιστήμες εκχριστιανίζεται, αναζωογονείται και παράγει

πολιτισμό υψηλού επιπέδου και τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα η Ρωμιοσύνη να αποτελεί

τον συνδετικό κρίκο του νέου Ελληνισμού με τους προ Χριστού προγόνους του.

Όμως, οι συνθήκες διαμορφώσεως του νεοελληνικού κράτους προκάλεσαν ρήγμα

σε αυτή την αδιάσπαστη συνέχεια . Το νέο κράτος, θεμελιώθηκε πάνω στον ξενόφερτο

νεοελληνικό διαφωτισμό (την κατά τον Κοράη, «μετακένωσι» των ευρωπαϊκών ιδεών),

προσανατολίστηκε απόλυτα στην αρχαιότητα και έθεσε στο περιθώριο τη μεσαιωνική

περίοδο, υιοθετώντας γι’ αυτήν τον τεχνητό και ξενόφερτο όρο «Βυζάντιο» .

Αυτή η επιλογή της ελλαδικής άρχουσας τάξεως - πολιτικής και ακαδημαϊκής - σε μεγάλο βαθμό

ξενοσπούδαστης και ξενόδουλης, ερχόταν σε σύγκρουση με το λαϊκό αίσθημα

που βασιζόταν στις παραδόσεις δεκαπέντε αιώνων και τις διεκδικήσεις επί της υπαρκτής

κληρονομίας της Ρωμανίας και όχι σε νεφελώδη οράματα αναβιώσεως του Ελληνισμού

της κλασσικής ή της ελληνιστικής περιόδου . Αυτή η αντίφαση, υπήρξε μοιραία για το ελλαδικό

κράτος καθώς δυσχέραινε την χάραξη σταθερής στρατηγικής, με αποτέλεσμα την de facto

αποτυχία της Μεγάλης Ιδέας . Αντιφάσκουσα η άρχουσα τάξη, παρότρυνε τις μάζες

«να πάρουμε την Πόλη» - ίσως για να τις αποπροσανατολίσει ώστε να συνεχίσει να κακοδιοικεί -

ενώ συγχρόνως υποβάθμιζε το «Βυζάντιο» . Μία αντίφαση που προφανώς εξυπηρετούσε

τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσεως οι οποίες έβλεπαν ως απειλή

την αναβίωση της Αυτοκρατορίας των Ορθοδόξων, με τον Ελληνισμό στο επίκεντρο .

Η υποτίμηση του «Βυζαντίου» και της κληρονομίας του από το νεοελληνικό κράτος,

είναι προφανής και σε επίπεδο συμβολισμών . Ρωμέικα σύμβολα όπως ο Δικέφαλος Αετός

και τα Τέσσερα Βήτα, δεν αξιοποιήθηκαν ως εθνικά . Άλλα έθνη - με ελάχιστη ή μηδενική

συνεισφορά στο μεγαλείο της Ρωμανίας - τα οικειοποιήθηκαν : η Αλβανία ήταν εκείνη

που υιοθέτησε τον πολεμικό Δικέφαλο Αετό, η Σερβία τα Τέσσερα Βήτα, το Μαυροβούνιο

τον χρυσοπόρφυρο Αετό των Παλαιολόγων, η Γεωργία τον Σταυρό του Αγίου Γεωργίου

και η Ρουμανία το ίδιο το όνομα της Αυτοκρατορίας, παραφθαρμένο . Το νεοελληνικό κράτος

αρκέστηκε στο όνομα και τα χρώματα του θέματος των Ελλαδικών επιλέγοντας να παραμείνει

επαρχία αντί να αποκατασταθεί ως Αυτοκρατορία . Το τραγικό αποτέλεσμα είναι ότι πλέον

τα περισσότερα ρωμέικα εμβλήματα, διαγράφονται από τη συλλογική μνήμη . Η παρούσα

εργασία, παρά τις αδυναμίες της, στοχεύει στην ανάσχεση αυτής της πορείας .

Η ΡΩΜΑΝΙΑ ΝΙΚΑ !

«Η Ρωμιοσύνη ειν’ φυλή συνόκαιρη του κόσμου, κανένας δεν εβρέθηκεν για να την εξηλείψει,

κανένας, γιατί σκέπει την που τ’ άψη Ο Θεός μου . Η Ρωμιοσύνη έν’ να χαθεί, όντας ο κόσμος λείψει !»

(Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, πριν τον απαγχονισμό του, 9 Ιουλίου 1821)

81

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

Κωνσταντίνος ο Μέγας 330-337 Αρτάβασδος 741-743

Κωνσταντίνος Β’ ο Αλαμαννικός 337 Κωνσταντίνος Ε’ o Κοπρώνυμος 743-775

Κωνστάντιος Β’ 337-351 Λέων Δ’ ο Χάζαρος 775-780

Κωνστάντιος - Γάλλος 351-354 Κωνσταντίνος ς’ ο Τυφλός 780-797

Κωνστάντιος Β’ 354-361 Ειρήνη η Αθηναία 797-802

Ιουλιανός ο Παραβάτης 361-363 Νικηφόρος ο Λογοθέτης 802-811

Ιοβιανός 363-364 Σταυράκιος 811

Βαλεντινιανός 364 Μιχαήλ Ραγκαβές 811-813

Βάλης 364-378 Λέων Ε’ ο Αρμένιος 813-820

Γρατιανός 378-379 Μιχαήλ Β’ ο Τραυλός 820-829

Θεοδόσιος ο Μέγας 379-395 Θεόφιλος 829-842

Αρκάδιος 395-408 Μιχαήλ Γ’ ο Μέθυσος 842-867

Θεοδόσιος Β’ ο Μικρός 408-450 Βασίλειος ο Μακεδών 867-886

Πουλχερία 450 Λέων ς’ ο Σοφός 886-912

Μαρκιανός 450-457 Αλέξανδρος ο Ερωτόληπτος 912-913

Λέων ο Θράξ 457-474 Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος 913-920

Λέων Β’ ο Μικρός 474 Ρωμανός Λεκαπηνός 920-944

Ζήνων ο Ισαυρικός 474-475 Στέφανος Λεκαπηνός 944-945

Βασιλίσκος 475-476 Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος 945-959

Ζήνων ο Ισαυρικός 476-491 Ρωμανός Β’ ο Πορφυρογέννητος 959-963

Αναστάσιος ο Δίκορος 491-518 Βασίλειος Β’ 963

Ιουστίνος Α’ 518-527 Νικηφόρος Β’ Φωκάς 963-969

Ιουστινιανός ο Μέγας 527-565 Ιωάννης Κουρκούας ο Τσιμισκής 969-976

Ιουστίνος Β’ o Νεώτερος 565-578 Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος 976-1025

Τιβέριος - Κωνσταντίνος 578-582 Κωνσταντίνος Η’ 1025-1028

Μαυρίκιος 582-602 Ρωμανός Γ’ Αργυρός 1028-1034

Φωκάς ο Τύραννος 602-610 Μιχαήλ Δ’ ο Παφλαγών 1034-1041

Ηράκλειος Α’ 610-641 Μιχαήλ Ε’ ο Καλαφάτης 1041-1042

Κωνσταντίνος Γ΄ 641 Ζωή η Πορφυρογέννητη 1042

Ηράκλειος Β’ o Νέος 641-642 Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος 1042-1055

Κώνστας Β’ ο Πωγωνάτος 642-668 Θεοδώρα η Πορφυρογέννητη 1055-1056

Κωνσταντίνος Δ’ 668-685 Μιχαήλ ς’ Βρίγγας ο Στρατιωτικός 1056-1057

Ιουστινιανός Β’ 685-695 Ισαάκιος Κομνηνός 1057-1059

Λεόντιος 695-698 Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας 1059-1067

Τιβέριος Β’ o Αψίμαρος 698-705 Μιχαήλ Ζ’ 1067-1068

Ιουστινιανός Β’ ο Ρινότμητος 705-711 Ρωμανός Δ’ Διογένης 1068-1071

Φιλιππικός 711-713 Ευδοκία η Μακρεμβολίτισσα 1071

Αναστάσιος Β’ 713-715 Μιχαήλ Ζ’ ο Παραπινάκιος 1071-1078

Θεοδόσιος Γ’ o Αδραμμυτηνός 715-717 Κωνστάντιος Δούκας 1078

Λέων Γ’ ο Ίσαυρος 717-741 Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης 1078-1081

Κωνσταντίνος Ε’ o Κοπρώνυμος 741 Αλέξιος Κομνηνός 1081-1118

82

Ιωάννης Β’ ο Καλογιάννης 1118-1143 Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος 1261-1282

Μανουήλ Α’ 1143-1180 Ανδρόνικος Β’ ο Παλαιός 1282-1328

Αλέξιος Β’ 1180-1183 Ανδρόνικος Γ’ ο Νέος 1328-1341

Ανδρόνικος ο Λαόφιλος 1183-1185 Ιωάννης Ε’ 1341-1347

Ισαάκιος Β’ Άγγελος 1185-1195 Ιωάννης ς’ Καντακουζηνός 1347-1355

Αλέξιος Γ’ ο Βαμβακοράβδης 1195-1203 Ιωάννης Ε’ 1355-1376

Αλέξιος Δ’ 1203-1204 Ανδρόνικος Δ’ 1376-1379

Νικόλαος Κανναβός 1204 Ιωάννης Ε’ 1379-1390

Αλέξιος Ε’ Δούκας ο Μούρτζουφλος 1204 Ιωάννης Ζ’ 1390

Κωνσταντίνος Λάσκαρης 1204 Ιωάννης Ε’ 1390-1391

Θεόδωρος Α’ 1204-1222 Μανουήλ Β’ 1391-1425

Ιωάννης Γ’ Βατάτζης 1222-1254 Ιωάννης Η’ 1425-1448

Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης Βατάτζης 1254-1258 Κωνσταντίνος ΙΑ’ Δραγάτσης 1448-1453

Ιωάννης Δ’ 1258-1261

(Αυτοκράτωρ της Ρωμανίας στο λαμπρό Κονσιστόριον)

83

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΦΦΙΚΙΩΝ (τα διακριτικά των οφφικίων προέρχονται από το «Περί των οφφικίων» του Κωδινού, 14ος αι.)

Δεσπότης Καθιερώθηκε από τον Μανουήλ Κομνηνό, ως ο υψηλότερος Τίτλος μετά τον Αυτοκράτορα και απονεμόταν συνήθως στους μικρότερους υιούς ή τους γαμβρούς του . Επί Παλαιολόγων, υιοθετήθηκε ή παραχωρήθηκε σε αυτόνομους ηγεμόνες του ευρύτερου βαλκανικού κόσμου . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον (καπέλο) με μαργαριτάρια, ερυθρόχρυσος μανδύας, καββάδιον (χιτώνας) και περικάρπια και πορφυρόλευκα τσαγγία (υποδήματα) . Δομέστικος των Σχολών Καταγράφεται από το 767 και αφορούσε τους διοικητές των «Σχολών» . Οι Σχολαί ήταν το πρεσβύτερο των Αυτοκρατορικών Ταγμάτων και περιλάμβαναν επίλεκτες μονάδες ιππικού . Από τα μέσα του 9ου αιώνος, οι Δομέστικοι των Σχολών δρούσαν ως Αρχιστράτηγοι στη θέση του Αυτοκράτορος . Με ορισμένες εξαιρέσεις , υπηρετούσαν κατά μέσο όρο τρία έως τέσσερα έτη . Από το 960, υπήρχε «Δομέστικος της Ανατολής» με περιοχή ευθύνης τις ασιατικές κτήσεις και «Δομέστικος της Δύσεως» για τις ευρωπαϊκές . Τον 12ο αιώνα με τη δημιουργία του Μεγάλου Δομεστίκου, το αξίωμα του Δομέστικου των Σχολών, έχασε τη σημασία του . Έκτοτε, αποτελούσε μεσαίο τιμητικό τίτλο . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον, κίτρινο μεταξένιο καββάδιον και αργυρή ράβδος . Δούκας Εμφανίζεται από τα τέλη του 10ου αιώνος (ονομαζόταν και Κατεπάνω), ως διοικητής των επαγγελματικών Ταγμάτων του Αυτοκρατορικού Στρατού ή ως επικεφαλής μεγάλων περιφερειών που αποτελούντο από μικρότερα θέματα . Σύμφωνα με την διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Δουξ αντικαθιστά τον Στρατηγό ως στρατιωτικός - πολιτικός διοικητής θέματος . Το 1070, εμφανίζονται και οι Δούκες του Πλωίμου (Ναυτικού) . Δρουγγάριος της Βίγλας Καταγράφεται από το 791 και αφορούσε τους διοικητές της «Βίγλας», ενός Αυτοκρατορικού Τάγματος που ιδρύθηκε με ευθύνη την περιφρούρηση του Αυτοκράτορος κατά τις εκστρατείες . Από τον 11ο αιώνα, ονομάζεται Μέγας Δρουγγάριος και αναλαμβάνει το καθήκον της αντιπροσωπεύσεως του Αυτοκράτορος στο Βασιλικό Δικαστήριο . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον, μεταξένιο καββάδιον και ερυθρόχρυση ράβδος . Έπαρχος της Πόλεως Ήταν υπεύθυνος για την αστυνόμευση και τον έλεγχο της οικονομικής δραστηριότητας της Βασιλεύουσας . Μετά το 1204, άρχισε να χάνει την ισχύ του . Θαλασσοκράτωρ Τίτλος του ναυτικού που εμφανίστηκε επί Αλεξίου Κομνηνού ως ύπαρχος του Μεγάλου Δουκός . Καίσαρ Ήταν ο υψηλότερος Τίτλος στην Ιεραρχία και από τον 8ο αιώνα αποδιδόταν συνήθως στον Διάδοχο του Θρόνου . Με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Κομνηνού, ο Καίσαρ έγινε τρίτος στην Ιεραρχία μετά τον Αυτοκράτορα και τον Σεβαστοκράτορα . Από τον 14ο αιώνα, αποδιδόταν κυρίως σε ξένους Πρίγκηπες . Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε Στέμμα χωρίς Σταυρό .

84 Κατεπάνω Εμφανίζεται από τα μέσα του 10ου αιώνος (ονομαζόταν και Δούκας), ως στρατιωτικός - πολιτικός διοικητής μεγάλων επαρχιών όπως της Ιταλίας και της Μεσοποταμίας και από τον 11ο αιώνα, της Βουλγαρίας και της Αντιοχείας . Η υπ’ αυτόν διοικητική περιφέρεια ονομαζόταν «μέγα θέμα» . Κατά την διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Κατεπάνω βρίσκεται μετά τον Δούκα και πριν τον Στρατηγό, ενώ αργότερα εκπίπτει στο ισοδύναμο του Κόμητος, όντας τοποτηρητής στο όνομα του Αυτοκράτορα . Ο όρος συναντάται και στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος έως τον 14ο αιώνα . Κεφαλή Εμφανίζεται την περίοδο των Παλαιολόγων, για να προσδιορίσει τους στρατιωτικούς διοικητές σημαντικών πόλεων ή κάστρων . Κουροπαλάτης H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό cura palatii (φροντίδα του Παλατίου) και εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα . Από το 552, μετετράπη σε τιμητικό Τίτλο, τον υψηλότερο μετά τον Καίσαρα και τον Νωβελίσσιμο και οι αρμοδιότητές του σχετικά με τη διοίκηση του Παλατίου παραχωρήθηκαν στον Πρωτοβεστιάριο . Απονεμόταν μόνο σε μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου και αργότερα και σε ξένους συμμάχους ηγεμόνες . Από τον 11ο αιώνα, άρχισε να απονέμεται και εκτός των μελών του Αυτοκρατορικού Οίκου . Επιβίωσε και κατά την περίοδο των Παλαιολόγων αλλά πλέον απονεμόταν σπανίως . Διακριτικά : ερυθρό καββάδιον (χιτώνας), μανδύας και ζωστήρας . Λογοθέτης του Δρόμου Εμφανίζεται τον 8ο αιώνα ως ανώτερο στέλεχος της αυτοκρατορικής διοικήσεως . Καθήκοντά του ήταν : η συντήρηση του οδικού δικτύου, η υπηρεσία του αυτοκρατορικού Ταχυδρομείου, η συλλογή πληροφοριών και οι εξωτερικές σχέσεις της Αυτοκρατορίας . Η ισχύς του ενισχύθηκε επί Κομνηνών αλλά επί Ανδρονίκου Κομνηνού, αντικαταστάθηκε από τον Μεγάλο Λογοθέτη . Μάγιστρος Εμφανίζεται τον 6ο αιώνα . Καθήκοντά του ήταν : η επιστασία του Τάγματος των «Σχολών», των παραμεθορίων στρατευμάτων, των δημοσίων οδών και των κρατικών εργοστασίων . Μαζί με τον Ύπαρχο της Ανατολής, αποτελούσαν τους ισχυρότερους αξιωματούχους της Αυτοκρατορίας . Τον 8ο αιώνα, με την πολυδιάσπαση των μεγάλων υπουργείων σε «σεκρέτα», χάνει την διοικητική ισχύ του . Υπήρχαν πλέον ένας ή δύο Μάγιστροι ως οι πιο σημαντικοί σύμβουλοι του Αυτοκράτορος . Από τα μέσα του 9ου αιώνος, μετετράπη στο υψηλότερο τιμητικό Αξίωμα και αποδιδόταν παράλληλα σε κατόχους άλλων τίτλων . Σταδιακά, πολλαπλασιάστηκαν οι κάτοχοί του : 12 επί

Λέοντος ς’ και 24 επί Νικηφόρου Β’ . Οι Μάγιστροι παύουν να αναφέρονται από το 1100 περίπου . Μέγας Άρχων Εμφανίζεται από τα μέσα του 13ου αιώνος ως διακριτός τιμητικός Τίτλος για τους υψηλότερους αξιωματούχους που ανήκαν στο περιβάλλον του Αυτοκράτορος, χωρίς συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Μέγας Δομέστικος Εμφανίζεται την περίοδο των Παλαιολόγων, ως Αρχηγός του Στρατού, ερχόμενος στην Ιεραρχία μετά τον Καίσαρα . Ως εκ τούτου, απονεμόταν και ως τιμητικό αξίωμα, χωρίς ο κάτοχός του να ασκεί απαραίτητα στρατιωτικές αρμοδιότητες . Διακριτικά : ερυθρόχρυσο τουρμπάνι , μανδύας διακοσμημένος με τετράγωνα και μεταξένιο καββάδιον με χρυσές ρίγες .

85 Μέγας Δούξ Καταγράφεται το 1090 και αφορούσε τον Αρχηγό του Ναυτικού . Διακριτικά : ερυθρό σκιάδιον (καπέλο) με χρυσές διακοσμήσεις, μεταξένιο ορειχάλκινο καββάδιον (χιτώνας) με πορφυρές διακοσμήσεις και χρυσή ράβδος . Μέγας Δρουγγάριος του Στόλου Εμφανίζεται τον 9ο αιώνα ως Δρουγγάριος του Στόλου ή Δρουγγάριος του Πλωίμου . Ήταν επικεφαλής του Δρούγγου (στόλου) που στάθμευε πέριξ της Κωνσταντινουπόλεως . Από το 1090, ονομαζόταν Μέγας Δρουγγάριος του Στόλου και ήταν ύπαρχος του Μεγάλου Δουκός . Ως διακριτικό του έφερε χρυσοκίτρινο μεταξένιο καββάδιον . Μέγας Εταιρειάρχης Καταγράφεται από το 813 και αφορούσε τους διοικητές της «Μεγάλης Εταιρείας» . Η Εταιρεία περιλάμβανε τα εκλεκτά τμήματα των μισθοφόρων της Ανακτορικής Φρουράς και διαιρείτο στη Μεγάλη, Μέση και Μικρά Εταιρεία (πιθανότατα, ο διαχωρισμός γινόταν με βάση εθνικά κριτήρια) . Από τον 12ο αιώνα, η Μεγάλη Εταιρεία περιλάμβανε επίλεκτα στρατιωτικά τμήματα της Θράκης ενώ κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, ο Μέγας Εταιρειάρχης είχε τιμητική χρήση . Μέγας Κοντόσταυλος H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό comes stabuli (Kόμης του Σταύλου) με τομέα ευθύνης την συντήρηση των βασιλικών σταύλων . Το αξίωμα υιοθετήθηκε από τους Φράγκους, από όπου ο όρος Κοντόσταυλος ή Κονόσταυλος (Connétable) και εισήχθη τον 11ο αιώνα στη Ρωμανία ως αντιδάνειο, με τιμητική χρήση . Το 1250, στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας καθιερώνεται ο Μέγας Κοντόσταυλος ως διοικητής των Φράγκων μισθοφόρων . Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, κατείχε την τρίτη θέση στην στρατιωτική Ιεραρχία μετά τον Πρωτοστράτορα και τον Μέγα Στρατοπεδάρχη . Στην αυλική Ιεραρχία, κατείχε την ένατη θέση μετά τον Μέγα Πριμικήριο . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον, μεταξένιο πυρρό (πορτοκαλί) καββάδιον και δεν έφερε ράβδο . Μέγας Λογοθέτης Καταγράφεται το 692 ως Λογοθέτης του Γενικού με αρμοδιότητες υπουργού οικονομικών . Επί Αλεξίου Κομνηνού, συγχωνεύεται με τον Λογοθέτη του Ειδικού (των θησαυροφυλακίων) και προκύπτει ο Λογοθέτης των Σεκρέτων . Επί Ανδρoνίκου Κομνηνού, εμφανίζεται ως Μέγας Λογοθέτης . Κατά την παλαιολόγεια περίοδο, προηγείτο των άλλων Λογοθετών και είχε καθήκοντα πρωθυπουργού . Μετά το 1453, λειτουργούσε ως ο σύνδεσμος Πατριάρχη και Σουλτάνου και λάμβανε μέρος στη διαδικασία εκλογής του Οικουμενικού Πατριάρχη . Κατά τη διάρκεια της πατριαρχικής Λειτουργίας, στέκεται δεξιά του Πατριαρχικού Θρόνου και - απουσία Αυτοκράτορος - απαγγέλλει το Σύμβολο της Πίστεως . Διακριτικά : λευκό σκιάδιον, μακρύ λευκόχρυσο μεταξένιο καββάδιον και δεν έφερε ράβδο .

Μέγας Παπίας Εμφανίζεται περί το 600 ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων . Καθήκοντά του ήταν : η ασφάλεια και η συντήρηση των Ανακτόρων, το προσωπικό και η προετοιμασία των Τελετών . Είχε το δικαίωμα να παρακάθεται με τον Αυτοκράτορα και να τον διασκεδάζει . Υπήρχαν τρεις Παπίες : για το Μέγα Παλάτιον και για τα Ανάκτορα της Μαγναύρας και της Δάφνης . Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, δημιουργήθηκε ο «Μέγας Παπίας» ως τιμητικός τίτλος . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον, λευκόχρυσο μεταξένιο καββάδιον και ξύλινη ράβδος με χρυσή λαβή

86 Μέγας Πριμικήριος H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό primus + cera (πρώτος + κερί) για να προσδιορίσει τον πρώτο υπάλληλο που ήταν εγγεγραμμένος στους σχετικούς κέρινους πίνακες . Έτσι, Πριμικήριος λεγόταν ο επικεφαλής κάθε τομέως της διοικήσεως . Ο Μέγας Πριμικήριος εμφανίζεται επί Αλέξιου Κομνηνού ως σύμβουλος του Θρόνου, προϊστάμενος των υπηρεσιών της Αυλής και της Σωματοφυλακής του Αυτοκράτορος κατά τις εκστρατείες . Κατείχε την δέκατη θέση στην αυλική Ιεραρχία . Μέγας Στρατοπεδάρχης Από τον 9ο αιώνα, ο όρος στρατόπεδον σημαίνει τον στρατό σε εκστρατεία . Κατά συνέπεια, ο Στρατοπεδάρχης είχε την έννοια του επικεφαλής των επιχειρήσεων (επιτελάρχης) . Από το 967 καθιερώνονται δύο Στρατοπεδάρχες : ένας για την Ανατολή και ένας για τη Δύση . Από τον 11ο αιώνα, ήταν ένας από τους επίσημους τίτλους του διοικητή του επιτελείου . Το 1255 καθιερώνεται από τον Θεόδωρο Λάσκαρη ο Μέγας Στρατοπεδάρχης ως υπεύθυνος των προμηθειών του Στρατού . Σύμφωνα με το Βιβλίο των Αξιωμάτων (μέσα του 14ου αιώνος), κατείχε την εβδόμη θέση στην αυλική Ιεραρχία, μεταξύ του Πρωτοστράτορος και του Μεγάλου Πριμικήριου . Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων , ήταν απλός αυλικός τίτλος και δεν αφορούσε απαραίτητα σε στρατιωτικά διοικητικά καθήκοντα . Διακριτικά : χρυσό σκιάδιον (καπέλο) και ερυθρό καββάδιον (χιτώνας) . Μέγας Χαρτοφύλαξ Αξίωμα που διδόταν στον εκάστοτε προσωπικό γραμματέα του Οικουμενικού Πατριάρχη . Παρακοιμώμενος Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ήταν ο αξιωματούχος που κοιμόταν προ της θύρας του βασιλικού κοιτώνος («φύλακας της βασιλείου κλίνης») και περπατούσε πάντα πίσω από τον Αυτοκράτορα . Ήταν αξίωμα μεγίστης εμπιστοσύνης και διδόταν στους ευνοουμένους του Αυτοκράτορος . Από τον 9ο αιώνα, γίνεται το υψηλότερο Αξίωμα που μπορούσε να αποδοθεί σε ευνούχο και αποκτά αρμοδιότητες πρωθυπουργού . Από τον 11ο αιώνα, ο ρόλος του περιορίζεται και αναφέρονται πλέον δύο Παρακοιμώμενοι : του Κοιτώνος και της Σφενδόνης . Ο πρώτος παρέμενε φύλακας του βασιλικού κοιτώνος ενώ ο δεύτερος αναλάμβανε τη φύλαξη του δαχτυλιδιού του Αυτοκράτορος, με το οποίο σφραγίζονταν τα επίσημα έγγραφα. Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε πολυτελώς διακοσμημένο σκαραμάγγιον .

Πατρίκιος Τίτλος με αρχαία ρωμαϊκή παράδοση. Μετεφέρθη στη Νέα Ρώμη από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο με τιμητική χρήση . Αποδιδόταν με επίσημη τελετή σε συμμάχους ηγεμόνες και σε πρόσωπα που είχαν συμβάλει σε υπηρεσίες των Ανακτόρων, της Συγκλήτου και γενικά στη διοίκηση . Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε λινό χιτώνα με χρυσό περιλαίμιο, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους . Πιγκέρνης Καταγράφεται από το 899 ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με αρμοδιότητες οινοχόου . Από τον 12ο αιώνα, αποκτά τιμητική χρήση και αποδίδεται σε συγγενείς και συντρόφους του Αυτοκράτορος .

Πραίτωρ Τίτλος με αρχαία ρωμαϊκή παράδοση, μετεφέρθη στη Νέα Ρώμη από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο .

Κατέληξε να είναι ο αρχιδικαστής κάθε θέματος .

87 Πρωτέκδικος Μαζί με τους δύο Έκδικους, έκρινε μικρές υποθέσεις των επισκοπών εκ μέρους του Αρχιερέως. Πρωτοβεστιάριος Καταγράφεται από το 412 ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με καθήκοντα αρχιθαλαμηπόλου, υπευθύνου για το οικιακό ιματιοφυλάκιο των Αυτοκρατόρων . Σταδιακά, εξελίχθηκε σε σημαντικό αξίωμα, φθάνοντας να έπεται μόνο του Παρακοιμωμένου στην Ιεραρχία . Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, έγινε τιμητικό αξίωμα που διδόταν σε μελλοντικούς Αυτοκράτορες, μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου και ανωτάτους αξιωματούχους . Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε ερυθροπράσσινα τσαγγία (υποδήματα) . Πρωτοσεβαστός Εμφανίζεται επί Αλεξίου Κομνηνού και απονεμόταν σε στενούς συνεργάτες του Αυτοκράτορος και σε μέλη αρχοντικών Οίκων . Πρωτοστράτωρ Καταγράφεται από το 712, με ευθύνη να μεταφέρει το Διβέλλιον (αυτοκρατορικό φλάμμουλον) κατά τη διάρκεια των τελετών και να οδηγεί τον ίππο του Αυτοκράτορος όταν εκείνος ίππευε . Η στενή επαφή με τον εκάστοτε Αυτοκράτορα, του έδινε επιρροή δυσανάλογη ως προς την θέση του στην αυλική Ιεραρχία . Κατά τις περιόδους των Κομνηνών και των Παλαιολόγων, ο Πρωτοστράτωρ έγινε υψηλό στρατιωτικό αξίωμα, δεύτερο στην στρατιωτική Ιεραρχία μετά τον Μέγα Δομέστικο . Σεβαστοκράτωρ Εμφανίζεται επί Αλεξίου Κομνηνού ως ο υψηλότερος Τίτλος μετά τον Αυτοκράτορα μέχρι το 1163, οπότε ο Μανουήλ Κομνηνός δημιούργησε τον τίτλο του Δεσπότη . Κατά την ύστερη περίοδο της Ρωμανίας, ο τίτλος υιοθετήθηκε ή παραχωρήθηκε σε αρκετούς ημιανεξάρτητους ηγεμόνες του ευρύτερου βαλκανικού χώρου . Διακριτικά : ερυθρόχρυσο Στέμμα (χωρίς αυτοκρατορικό Διάδημα), ερυθρό καββάδιον (χιτώνας) και κυανά τσαγγία με ερυθρούς Αετούς . Σεβαστός Εμφανίζεται επί Κωνσταντίνου Θ’ για τιμητική χρήση . Από τον 12ο αιώνα, χρησιμοποιούνται ευρέως δύο μορφές : ο Σεβαστός και ο Πανσέβαστος . Οι αρμοδιότητές τους ήταν συγκεχυμένη, αλλά τις περισσότερες φορές, ο όρος χρησιμοποιείτο με την έννοια διοικητικών αξιωματούχων ή διοικητών μισθοφορικών ταγμάτων . Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, βρισκόταν χαμηλά στη Ιεραρχία . Σκουτέριος Aξιωματικός οποίος, κατά τη διάρκεια των εκστρατειών, είχε την ύψιστη τιμή να μεταφέρει το Διβέλλιον (βασιλικό φλάμμουλο) και το σκουτάριον (ασπίδα) του Αυτοκράτορος . Σπαθάριος Εμφανίζεται επί Θεοδοσίου Β’, ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με καθήκον την φρούρηση του Αυτοκράτορος και των ανωτέρων αξιωματούχων . Ανήκαν στο σώμα των κουβικουλαρίων. Από τις αρχές του 8ου αιώνος, έγινε τιμητικός τίτλος και από τον 9ο αιώνα, άρχισε να χάνει την ισχύ του . Από τον 12ο αιώνα, αποδίδεται πλέον σε ασήμαντα πρόσωπα . Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε χρυσό ξίφος .

88 Στρατηγός Αποκτά διοικητικά καθήκοντα μετά τον 7ο αιώνα, οπότε η αυτοκρατορική Επικράτεια άρχισε να διαιρείται σε θέματα . Έτσι, ο Στρατηγός αποκτά την απόλυτη στρατιωτική και διοικητική εξουσία σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιφέρεια καθώς - εξαιτίας των συνεχών κινδύνων από τις επιδρομές - ήταν απαραίτητη η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια ενός αξιωματούχου . Στην Ιεραρχία, οι Στρατηγοί των ανατολικών θεμάτων ήταν ανώτεροι των δυτικών . Μετά την διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Στρατηγός υποσκελίσθηκε από τον Δούκα Τουρμάρχης Εμφανίζεται τον 7ο αιώνα ως διοικητής της τούρμας (από το λατινικό turma = ίλη ιππικού) , η οποία ήταν μονάδα του Αυτοκρατορικού Στρατού δυνάμεως 6.000 ανδρών . Από τον 10ο αιώνα, η δύναμη των τουρμών μειώθηκε στους 3.000 άνδρες ενώ από τον 12ο αιώνα καταργήθηκαν τελείως .

89

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. http://asiaminor.ehw.gr/forms/fDataDisplay.aspx?Mode=Lemmata&paramid=55&lastNode=t55

2. http://fmg.ac/Projects/MedLands/BYZANTINE%20NOBILITY.htm

3. http://keritisriver.blogspot.gr/2013/08/Ta-dodeka-arxontopoyla-toy-Byzantioy-stin-Kriti-ton-

epanastaseon.html

4. http://kallergides.blogspot.gr/p/blog-page.html

5. http://kanavosgeanology.blogspot.gr/2015/02/h.html

6. http://mavrogenip.blogspot.gr/

7. http://oodegr.co/oode/istoria/rwmi/ti_einai_rwmiosyni_1.htm

8. http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html

9. http://protostrator.blogspot.gr/2011/05/byzantine-heraldry.html

10. http://wappenwiki.org/index.php/Roman_Empire

11. http://www.aplotaria.gr/oi-agelastoi-agiannidis/

12. http://www.coats-of-arms-heraldry.com/armoriaux/rietstap.html

13. http://www.e-istoria.com/po26.html

14. http://www.e-sfakia.gr/2010-06-04-22-51-54/192-5-1204-1669-

15. http://www.mani.org.gr/istor/index.htm

16. https://el.wikipedia.org

17. https://sites.google.com/site/romeandromania/Home/10th-c/demographics_1000

Ευχαριστώ τον κ. Κωνσταντίνο Σκαρπαλέζο για τις πληροφορίες που μου παρείχε σχετικά με την οικογένεια Κουτήφαρη .

(εικόνα στο οπισθόφυλλο :

Αυτοκρατορικοί Δρούγγοι και αρχοντικοί Οίκοι των θεμάτων της Ανατολής)

Ρωμανία, Ο Ελληνορθόδοξος Κόσμος © Georgios St. Sofikitis

2016