SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2202

स्भतृीप्रित्तत्तमथथ नाणी (Commemorative Coins)

डॉ. विजय अनंत कुऱकणी, सहयोगी प्राध्याऩक ,

एस.बी.कॉऱेज,शहाऩरू,ठाणे.

प्रस्तािना : आधुननक बायतीम नाणककरेत स्भतृीप्रिप्तत्तमथथ नाणमाॊना भशत्तलाचे स्थान आशे.बायतीम

ळावनाने १९७३ ऩावून नाणक करेत ऩरयलतथन केरे. कभी भूल्म अवरेरी नाणी चरनात ननममभत

अवून दशा रु.ककॊ ला त्तमाऩेषा अधधक भूल्म अवरेरी नाणी ननममभत नवून त्तमाॊची ककम्भत अधधक

शोती. १९७३ ऩावून वयकायने स्भतृीप्रित्तत्तमथथ नाणी चरनात आणरी ती लेगलेगळ्मा भूल्ल्माॊची शोती. बायतीम इनतशावातीर भशनीम व्मक्ती आणण भशत्तलाच्मा घटना माॊच्मा स्भतृी जागतृ यशाव्मात, नलीन प्रऩढीरा गत इनतशावाफद्दर जाणील आणण आमबभान ननभाथण शोऊन ताॊच्मात याष्ट्रीमत्तल

ननभाथण व्शाले मा शेतूने शी नाणी चरनात आणरेरी आशेत. बायतीम चरॊनातीर प्रलप्रलध स्भतृीप्रित्तमथथ नाणमाॊची वॊक्षषप्तत भाहशती वदय रेखात आशे. उद्देश : चरनात आरेरी प्रलप्रलध स्भतृीप्रिप्तत्तमथथ नाणी ल त्तमाॊचे स्लरूऩ वोदाशयण स्ऩष्ट्ट कयणे आणण

नाणमाॊकडे फघणमाचा एक नलीन दृष्ट्टीकोन ननभाथण कयणे शा वादय रेखाचा उद्देळ आशे. संशोधन ऩद्धत : वदय रेख तमाय कयणमावाठी चरॊनातीर नाणमाॊचा ित्तत्तमष अभ्माव आणण

अलरोकन आणण काशी उऩमुक्त वॊदबथग्रॊथ मा आधाये वदय रेख तमाय कयणमात आरेरा आशे. की िर््डस : १)नाणी २) स्भतृीिीत्तमथथ नाणी 3) चरन 4) बायत वयकाय 5) इनतशाव ६)ऐनतशामवक

घडाभोडी ७) ऐनतशामवक व्मक्तीयेखा

Abstract

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2203

प्रास्ताविक :स्िातंत्र्यप्राप्ती नतंर भारत सरकारने १५ ऑगस्ट १९५०

ऩासून स्ित :ची चऱन ऩद्धती वुरू केरी. एप्रिर १९५७ ऩावून दळभान िणारी वुरू केरी.१९७३

ऩावून स्भतृीप्रि त्तमथथ नाणी चरनात काशी प्रलमळष्ट्ट उद्देळाने आणणमात आरी. स्भतृीप्रित्तमथथ नाणी शी कल्ऩना िाचीन काऱाऩावून चारत आरेरी आशे. ई.ऩ.ूनतवय‍्मा ळतकात बायतालय आक्रभण केरेल्मा अरेक्झाॊडय माने बायतालयीर आऩल्मा प्रलजमाच्मा स्भतृीिीत्तमथथ एक नाणे काढरेरे आशे अवे काशी तस भानतात तय शे नाणे अरेक्झाॊडय नॊतयच्मा ळावकाॊनी काढके अवे काशी तस भानतात. एकॊ दयीत शे

बायतातीर ऩहशरे स्भतृीप्रित्तमथथ नाणे आशे. मानॊतय गुप्तत काऱात चॊद्रगुप्तत ऩहशरा ल त्तमाची ऩत्तनी कुभायदेली माॊची िनतभा अवरेरे याजा-याणी छाऩ नाणे अवून शे नाणे वभुद्रगुप्तत माने आऩल्मा आई-

लडडराॊच्मा स्भतृीवाठी शे नाणे काढरे अवे काशी तस भानतात.मानॊतय भध्ममुगात भोशम्भद घोयी माचा वेनाऩनत फख्तीमाय णखरजी माने गौड (फॊगार) िाॊतालय प्रलजम मभऱप्रलरा त्तमा लेऱी त्तमाने त्तमा स्भतृीवाठी नाणे काढरे शोते. भुघर वम्राट जशाॊगीय माने आऩरे लडडर अकफय माॊच्मा स्भतृीवाठी त्तमाॊची िनतभा अवरेरे नाणे काढरेरे आशे . अळा यीतीने स्भतृी नाणमाॊची ऩयॊऩया ऩुढे आधुननक

काऱातशी कामभ याहशरी आशे. आधुननक भारतीय स्मतृीवप्रत्तत्तयथ ्नाणी: महनीय व्यक्ती अ.

क्र. भशनीम व्मक्ती भशानत्तल ननमभत्तत नाणमाच े

भूल्ल्म लऴथ

१ ऩॊ.जलाशयरार

नेशरू ऩहशरे

ऩॊतिधान ७५ ला जन्भहदन

१ रु.,५० ऩ.ै १९६४

२ भ, गाॊधी याष्ट्रप्रऩता जन्भळताब्दी १०,१रु.५०,२०ऩै.

१९६९

३ स्ल.इॊहदया गाॊधी बायताच्मा ऩहशल्मा भहशरा ऩॊतिधान

__ १००,२०,५

रु॰ ल ५० ऩ.ै

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2204

४ ऩॊ.जलाशयरार

नेशरू ऩहशरे

ऩॊतिधान जन्भळताब्दी १००,२०,५.

ल १रु. १९८९

५ डॉ.फी.आय.आॊफेडकय

बायतीम

घटनेचे

मळल्ऩकाय

जन्भळताब्दी १ रु. १९९०

६ स्ल. याजील

गाॊधी ऩॊतिधान __ १ रु. १९९२

७ वयदाय

लल्रबबाईऩटेर

बायताचे

ऩोरादी ऩुरुऴ

__ १००,५०,१०,२रु.

१९९६

८ नेताजी वुबाऴचॊद्र फोव

आझाद

हशॊद वेना जन्भळताब्दी १००,५०,१०

,२रु. १९९८

९ स्लाभी श्री अयप्रलॊद

मोगी __ १००,५०,२

रु. १९९८

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2205

१० देळफॊधु धचत्ततयॊजन

दाव स्लयाज्म

ऩषाचे

जनक

१००,५०,१०,२,रु.

१९९८

११ वॊत सानेश्लय सानेश्लयीचे

ननभाथते __ १०० १नन १

रु. १९९९

१२ छत्रऩती मळलाजी भशायाज

हशॊदली स्लयाज्माचे

ननभाथते

मळलयाज्मामबऴेकाची ३२५ लऴ े

१००, ५०,२

रु. १९९९

१४ लधथभान भशालीय जैन धभाथचे

२४ले

तीथकंय

२५०० ला जन्भहदन

१०० आणण

५रु. २००३

१५ भशायाणा िताऩ भशान

देळबक्त _________ १००,१०,१रु

. २००४

१६ बगतमवॊश भशान

क्राॊतीकायक जन्भळताब्दी ५ रु. २००

७

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2206

१७ शोभी बाबा बायतीम

अणुऊजाथ मुगाचे

जनक

जन्भळताब्दी १० रु. २००९

१८ डॉ. याजेंद्रिवाद ऩहशरे

बायतीम

याष्ट्रऩती

१२५ ली जन्भळताब्दी

२००९

१९ भ. गाॊधी याष्ट्रप्रऩता द.आकिकेतून

बायतात आगभन २०१५

२० २

रु. वॊत तुकायाभ अबॊग

लाणीचे

जनक

- २ रु.

२१ रोकभान्म हटऱक बायतीम

अवॊतोऴाचे

जनक

१५० ली जन्भळताब्दी

- २००७

२२ श्माभािवाद भुकजी जन्भ ळताब्दी १००,५०,१०

ल २रु.

२००१

२३ ऩॊ. भदनभोशन

भारलीम

१५० ली जमॊती ५ रु.

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2207

भारतीय इनतहासातीऱ महत्तिऩूण ्घटनांच्या स्मतृीवप्रत्तत्तयथ ्काढऱेऱी नाणी: बायतीम इनतशावात काशी भशत्तलऩूणथ गटाॊना घडरेल्मा आशेत. अळा घटनाॊच्मा स्भतृी जागलून त्तमा वाभान्म जनतेऩमतं ऩोशचाव्मात त्तमातून याष्ट्रीमत्तलाचा वॊदेळ जाला मा वाठी अळी नाणी चरनात

आणरेरी आशेत.त्तमाची काशी ठऱक उदाशयणे ऩुढीर िभाणे आशेत. अन.ु क्र. भशत्तलाच्मा घटना लऴथ िनतभा

१) स्लातॊत्र्माची २५ लऴ े १९७२

२) छोडो बायत आॊदोरन ऩन्नाव लऴ े १९९३

३) स्लातॊत्र्माची ५० लऴ े १९९७

४) १८५७ च याष्ट्रीम उठाल १५० लऴ े २००७

५) दाॊडी मात्रा ७५ लऴ े २००५

६) काभा गाटा भारू िकयण १०० लऴ े २०१५ .

७) एमळमाड १९८२

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2208

८) बायतीम रयझलथ फॉक १९८५

९) स्टेट फॉक ऑप इॊडडमा १०० लऴ े २००६

१०) इन्कभ टॅक्व १५० लऴ े २०१०

११) नागयी प्रलभान वेला १०० लऴ े २०११

१२) बायतीम वॊवदेची ६० लऴ े २०१२

१३) बायतीम येल्ले १५० लऴ े २००३

१४) वलोच न्मामारम ५० लऴ े २०००

१५) वेल्मुरय जेर ऩोटथ ब्रेमय १९९७

SRJIS / Vijay Anant Kulkarni / (2202 -2209)

APRIL-MAY, 2015. VOL. II/IX www.srjis.com Page 2209

अळा रयतीने बायतीम ळावनाने १९७३ ऩावून प्रलप्रलध स्भतृी प्रित्तमथथ नाणी काढरेरी आशेत. मातीर

ऩाच रु. ल त्तमा ऩेषा कभी भूल्म अवणायी नाणी चरनात आशेत भात्र अधीक भूल्म अवरेरी नाणी चरनात नाशीत. शी नाणी नाणे वॊग्राशकाॊवाठी फनलरी जातात.त्तमाॊना िूप नाणी अवे म्शणतात. मा नाणमाॊच ेजे वेट केरे जातात त्तमाॊना अऩरयचरीत वेट तवेच िूप वेट अवेशी वॊफोधरे जाते.

ननष्कर्:् बायत वयकायने आत्तताऩमतं काढरेल्मा स्भतृीप्रित्तमथथ काढरेल्मा नाणमाॊची शी ठऱक

उदायशयणे आशेत. कभी भूल्म अवणायी शी नाणी(१,२,५रु.ल ५० ऩैवे) अधधकाधधक जनतेच्मा शाती याहशल्माने गतइनतशावारा उजाऱा मभऱून इनतशावातीर भशानीम, कतुथत्तललान व्मक्ती आणण

भशत्तलाच्मा घडाभोडी माॊच्मा स्भतृी वदैल तेलत याशतीर आणण नाणी चरनात आणणमाचा उद्देळ वाध्म

शोत आशे शे मा रेखाद्लाये स्ऩष्ट्ट केरेरे आशे. नाणमाॊकडे फघणमाचा एक नलीन दृष्ट्टीकोन ननभाथण कयणे

शा वदय रेखाचा उद्देळ वाध्म शोईर.

संदभ ्ग्रंथ सूची:

१) गुप्तता ऩयभेश्लयीरार, इॊडडमन्व कोईन्व,नली हदल्री १९९६.

२) झा अमभतेश्लय, बायतीम मवकके एक ऐनतशामवक ऩरयचम,आम.आम.आय.एन.एव.ऩफ.२०१३,

३) भोईन दाननळ, कौईन्व ऑप हदल्री वरतनत,नामळक.

४) ढलऱीकय भधुकय, बायतीम नाणक करा, कोंटीनेणटर ऩब्ब्रकेळन,ऩुणे,२०१४,

५) www.coinindia.com

6) Commemorative coin.com

7) Author’s private Coins Collections