BATTLE OF THE GRANİKUS

( Biga Çayı Savaşı )

MERTKAN AKPINAR

ÇANAKKALE

2015

Giriş

Makedonya, I. Dara (Darius) zamanında Pers İmparatorluğunabaşlanmıştı. Yunan – Pers savaşlarından sonra Persler’inbölgeden uzaklaşmasıyla M.Ö. 479’da tekrar bağımsızlığınakavuşan Makedon Krallığı, Sparta – Atina rekabetindenyararlanarak sınırlarını genişletir. Makedon kral Arkhealos ilebirçok yenilik yaşayan krallık hem kültürel olarak Yunanlar’ayaklaşır hem de devletin imarı için çok çaba gösterir. Ayrıcakrallığın merkezini Aigai’den Pella’ya taşır. Arkhealos ölünce(M.Ö. 386) krallık 40 yıl boyunca iç savaşla çalkalanır. II.Philip (Philippos) M.Ö. 382 yılında tahta çıktığında tekrarhuzur sağlanmış olur. II. Philip (Philippos) 18 yaşındayken( M.Ö. 365 ), 3 yıldır tutsak olarak yaşadığı Thebai kentindengeri döner. Thebai kentindeyken ünlü General Epaminondos’tanaskerlik alanında eğitim almış ve bu konuda deneyimkazanmıştır. General Epaminondos, Thebai kenti tarafındanSparta’ya karşı savaşması için görevlendirilmiştir; Sparta,Thebai kentini kuşatma geldiğinde General, Spartalılar’ı yenerve kendi taktiği olan ‘’çarpık düzen’’ olarak adlandırılantaktiği ortaya koyar. Klasik Yunan taktiklerinin dışında olandüzenin dışında farklı bir düzendir. Öyle ki sağ kanattakiasker sayısı sol kanattan daha fazla tutarak, karşı tarafısağdan sararak kuşatmış ve Sparta ordusu çökmüştür. Bu zaferleSparta bir daha aynı üstünlüğe kavuşamayacaktır.

İşte bu taktiksel eğitim içerisinde II. Philip (Philippos)yeni bir ekleme yaparak bunlara atlıları da ekledi. Daimi ordukurar ve disiplinize eder. Yerel Trakya ve Balkankabileleriyle anlaşır. Askeri malzemeleri yeniler ve modern birhale sokar. Yunanistan’ın en modern ve gelişmiş ordusunu kurar.Onun bu faaliyetleri Yunan siyasetine girmesine ortam sağlar.Öyle ki II. Philip o kadar güçlendi ki, Boğazlara kadarilerlemiş M. Ö. 340’da Byzantion ve Perinthos (MarmaraEreğlisi) kentlerini kuşatmıştı. Bu ilerleyiş Atinalılarınişine gelmemiş, Persler’le anlaşma yapmalarına neden olmuştur.

III. Artakserkses, II. Philip’e karşı bir ordu gönderir ve olayüzerine boğazdaki kuşatmayı kaldırır. Böylece Makedonlar’ındoğuya ( Anadolu ) geçmeleri engellenir. İskender (Alexandros)babası II. Philip’in Byzantion seferindeyken çıkan ayaklanmayıbastırmıştı, henüz 16 yaşındandır.

II. Philip bu ilerleyişi Atina’yı tedirgin ediyor ve diğerYunan devletlerinden yardım istedi. II. Philip Yunan şehir-devletlerini tek tek ele geçiriyor hızla ilerliyordu. Bunudurdurmak isteyen Atina – Thebai koalisyonu M.Ö. 338 yılında,Haironeia (Khaironeia) yakınlarında Makedonlarla karşı karşıyageldi ama çok ağır bir yenilgi aldılar. Böylece MakedonKrallığı, Yunan Yarımadasına olduğu gibi egemen olur. Busavaşta İskender henüz 18 yaşında süvari birlikleri komutanıgörevindeydi. II. Philip artık kendini yenilmez bir komutanolarak görüyor ve herkesi kendi etrafında toplayıp Persler’denöç alınmasını söylüyordu. Bu öneri karşısında Yunanlılarbirleşip II. Philip başkomutan ilan ettiler ve on bin kişilikbir ordu kurup Parmenion komutasında Çanakkale Boğazı’ndan(Hellespontos) geçip Miletos’a ilerlediler. Tam bu sırada birşenlikte suikast sonucu II. Philip öldürülür ( M.Ö. 336 ) ve buharekât sonlandırılır, ordu tekrar Çanakkale Boğazı’na çekilir.Bu sırada Persler’in başında Darius vardır, Makedonyailerleyişini durdurmak için önlemler almaya başlar.

İskender ve Granikos

II. Philip öldürüldüğünde İskender 22 yaşındaydı ve ordukomutanlarının isteğiyle Makedon tahtına geçti, gerçi taht II.Philip’in yeğeninin hakkıydı çünkü Philip, kardeşinden tahtıgasp etmişti ama öyle olmadı. İskender de kardeşi yerinekendisi seçtirmiş, yeteneksiz kardeşini engellemiştir. İskenderilk işi, babası II. Philip’in katillerini bulup cezalandırmakoldu. İskender’in emrinde çok iyi eğitilmiş ve disiplinli büyükbir ordu ve babasından kalma deneyimli komutanlar ve devlet

adamları vardı. İskender’in gençliğinden yararlanmak isteyenbazı Yunan kent-devletleri isyan etmiş, Atinalılar’da Perslerile işbirliği yapmaya hazırlanıyorlardı. İşte bu gelişmelerüzerine Makedon Ordusu aniden Boiotia’ya ilerledi. Savaşa gerekkalmadan Korinthos Kongresiyle resmen kabul görüyor. Artıkgözünü doğuya diken İskender, batı sınırlarını güvene sokmakister. İlk önce Balkan kabileleri olan Getler, Triballer veKeltler’in üzerine yürür. Bu sefer esnasında Yunan devletleriisyan ettiği haberini alır. Atina, Persler’den paralı askeralıp ordu kurma yolundayken, Thebai daha erken davranıpkentteki II. Philip’ten kalan garnizonu kovar, bunun üzerineİskender ani bir hareketle Thebai kenti kuşatır ve yerle bireder. Halkını köle yapar. Böylece kendi otoritesini kabulettirmeye zorlar, güç gösterisi yapar.

İskender, Persler’le yapılacak olan savaşın hazırlıklarınabaşlar, ilk olarak Makedonya ve Trakya’nın güvenliği içinAntipatros’u 12 bin piyade ve bin süvari ile Makedonya’dabıraktı. Kendisi ise 30 bin piyade ve 5 bin süvari ileMakedonya’ya bağlı kent-devletlerin 160 parçalık donanmasıylaÇanakkale Boğazı’nı geçerek Sestos’a (Gelibolu - Akbaş) gelir.Karşıya Abydos’dan geçmeye karar veren İskender, babasınınkomutanlarından olan Parmenion’u buraların güvenliği için veAnadolu’ya geçişi sağlaması için burada bıraktı. Kendisi deseçkin askerleriyle Troya kentine gider. Yunan efsaneleriylebüyütülen İskender, Troya’ya giderek burada kendisiniatalarıyla özdeştirir. Troya’da savaşı anlatan bir tiyatroizler ve Akhilleus’a, Patroklos’a ve Aiaks için törenlerdüzenlenir kurbanlar kesilir. Şehrin tekrar imarı için emirver. Troya’da savaştan kalma bir zırh ve kalkanı alarak bütünseferlerinde onları taşıyarak manevi olarak tılsım gibitaşımıştır. Troya’daki ziyaretini bitirdikten sonra Abydos’takiordusunun yanına dönen İskender, iki kol halinde Lampsakos’a( Lapseki ) doğru yürüyüşe geçti. İmparator Dara ( Darius ),bizzat savaş alanına gelmemiş, yönetimi bölge valilerinebırakmıştı çünkü Makedonlar’ı ve İskender’i ciddiye almamıştır.

Bu sırada Granikos ( Biga Çayı ) yakınlarında Persvalileri ( satrap ) ve komutanları savaşın planlarınıyapıyorlardı. Planlar içerisinde Yunan paralı askerlerinkomutanı Memnon, Makedon Ordusu’nun üstünlüğünden bahsetmiş,geri çekilmeyi ve güzergâh boyunca her yeri talan etmeyiönermişti hem böylece Makedonlar güçten düşeceklerdi amaPersler buna şiddetle karşı çıktılar; kendi topraklarımızıneden talan edelim ki, diyerek kendi aralarındatartışmışlardır.

Makedon ve Pers orduları karşılıklı Granikos ( Biga Çayı )ortadan geçer bir şekilde savaş düzenine girdiler. Persler’deBatı Anadolu’dan toplanılan 20 bin paralı Yunan askeride vardı.Persler, sık saflar halinde büyük bir kitle halinde savaşdurumundaydılar. Parmenion, İskender’e savaşı yarınsı güneertelemesini önerdi ama kabul görmedi. İskender kendine yakınadamlarıyla seçkin atlılardan oluşan grubuyla iki hat halindenehri geçmeye başlar. Nehri geçen İskender karşısına çıkan Perskuvvetleriyle hemen çarpışmaya girer. Bunun üzerine Persler’inzırhlı ve seçkin birlikleri İskender’in üzerine yürümeyebaşlar. Pers atlılarının başında İmparator Dara’nın ( Darius )iki büyük komutanı Lidya ve Frigya satrapları Spithridates veArsites bulunmaktadır. İskender süratle bu iki komutanailerler, üstündeki zırh nedeniyle bütün dikkatleri üstüne çekenİskender’e dört taraftan da saldırıya uğruyordu. Bir mızrakdarbesi göğsüne, Spithridates’in balta darbesi de İskender’inmiğferine saplandı. İkinci bir darbeyi alacakken yardımcısıKlitos’un öne atılıp İskender’i korumasıyla ölümden kurtuldu veSpithridates hemen orada öldürüldü. Bunlar yaşanırken MakendonPhalanx ( falanks ) yani uzun mızraklı, kargılı ve ağır zırhlıpiaydeler nehri geçmeye başlar. Sağ kanattan saldırmayabaşlayan Makedonlar, Pers Ordusu’nu çökertti. Pers komutanlarbirer birer ölüyorlardı.

Pers ordusunun duruşu hatalı yapılmıştı. Persler ilkaşamada komutanlar düzeyinde saldırıya geçtiler. Kalabalık birordu olan Persler avantajlı durumdaydılar. Pers süvarileri ileMakedon süvarileri çarpışıp öldüğünde Persler komutansız

kalmışlardı. Son aşamada bütün Makedon Ordusu, Perskuvvetlerinin üzerine topyekûn saldırdı. Artık savaşta en sonkalan Batı Anadolu’dan toplanılan Yunan paralı askerlerdi.Yüksek tepelerde konuşlanan bu askerler disiplinli ve büyük birkuvvetti. Bu paralı askerler kuşatılana kadar ve son direnenekadar mücadele etmişlerdir. Teslim olduktan sonra İskender,hiçbirine acımadan hepsini Makedonya’daki maden ocaklarına köleolarak gönderildi. İskender’in Batı Anadolu’daki savaşçıözellikleri gördüğü ilk karşılaşmaydı. Perslerden geri kalanganimetlerden 300 takım zırh, Atina’daki Athena Tapınağı’nagönderilerek, Yunan devletlerine gövde gösterisi yapmıştır.Savaş bittiğinde 400 Makedon piyadesi ve 50 süvari ölmüş, PersOrdusu ise tamamen yok edilmiştir.

Bu savaştan sonra Makedon Ordusu, Helespontos Frigya’sınınsatraplık merkezi olan Daskyleion’u ele geçirdi. İskenderburanın valiliğine Kalas’ı getirtti. Valilik sistemini Persdönemi satraplık modelini uygulamaya devam ettirdi. Dara(Darius ) bu savaştan sonra Makedonlar’ı dikkat alıp, bundansonraki savaşta bizzat ordunun başında yer alacaktır.

Makedon Ordusu’nda ağır zırhlı mızraklı, kargılı piyadeler( Phalanx ) dışında hafif zırhlı kılıç kuşanmış hypaspist veİskender’i koruyan seçkin Companion Süvarileri bulunuyordu.Ayrıca Trakya ve diğer Yunan devletlerinden atlılar vepiyadeler de yer alıyordu.

Sonuç

İran merkezli büyük bir imparatorluk olan Persler’in horgördüğü Makedonlar karşısında aldığı ilk yenilgiyleAnadolu’daki iktidarı sarsılmış ve kendi içindeki toplumlarıngözünden düşmesine sebeb olmuştur. Tabi Persler’in Granikos’tabüyük bir yenilgi almalarında yerel komutanların taktikselolarak aldıkları kararların hataları da dikkat çekicidir. Yunanparalı askerlerin durumu ve Pers Ordusu’ndaki askeri yapısı,askeri düzenler tartışmalıdır. Persler’in Xerses ile başlayanbüyük bir imparatorluk yolu Anadolu, Mısır ve Trakya’ya kadaruzanıyor, kendilerine denk bir güç görmüyorlardı. Atina veSparta ile olan mücadelelerinde bile pes etmemişler uzun birsüre karşı koymaya çalışmışlardı. Yunan Dünyası’nın birleşmesiAtina önderliğinde, Persler’in Yunan Yarımadası’na ilerleyişinidurdurmuş olunacaktır. Büyük bir istila şeklindeki Persilerleyişi hız kesmiş ama hedeflerinden vazgeçmemişlerdir.Atina’nın Sparta ile mücadelesinde yer yer Persler’den yardımalınmış, bu da Persler’in işine gelmiştir. Yunan Dünyası’ndakidevletlerarası rekabet, Makedonya Bölgesi’nde siyasi ve askeriolarak başka bir gücün ortaya çıkmasına sebeb olacaktır.Özellikle II. Philippos’un önderliğinde Makedonya büyük bir güçolarak karşımıza çıkar. II. Philippos’un Makedon – Yunanbirliğinde büyük bir ilerleme kat etmesi ona karşı hedefleri dearttırmıştı. Bir suikast sonucu öldürülmesiyle Makedonyatahtına genç yaşta olan II. Philippos’ın oğlu III. Alexandrosgeçer.

Tahta geçtiği gibi ilk olarak suikastçıları ortadankaldırmış, otoritesine karşı çıkan kent – devletleri hizayagetirir ve gözünü Persler’in elindeki Anadolu topraklarınadiker. Babasından öğrendiği askeri taktiklerle büyük bir ordukurup Anadolu’ya geçer ve ulusal değerleri yaşatan III.Alexandros Troya’yı gördükten sonra ordusuyla Granikos Çayı’ndaPerslerle karşılaşır. Pers Ordusu’nda yer alan Yunan paralıaskerlerin bulunması da İskender açısından ihanet olarak kabuledilir ve cezası çok büyük olur, savaş sonrası ele geçirilenparalı askerler Makedonya’da maden ocaklarında çok ağırkoşullarda çalıştırılır. Savaşı çok az kayıpla kazanan III.

Alexandros ( İskender ) hem ordusunda hem de Anadoluhalklarının gözünde itibarı artmıştır. Savaştan sonra BarıAnadolu’yu hemen ele geçirir. Sardes fazla dayanamaz, Ephesosşehri kapılarını açar. Phrygia’nın merkezi Gordion’da efsanevidüğümü çözdüğü söylenilir.

Persler’in dikkate almadıkları Makedonlar daha ilkçarpışmalarında çok büyük kayıplar vermişler, bütün valiler( satraplar ) ölmüş ordu tamamıyla dağılmış, III. Alexandros’unilk zaferi, aynı zamanda da en dikkat çekici savaşı olmuştur.Pers İmparatoru II. Dara’nın ( Darius ) dikkate almadığı,önemsemediği bu savaştan sonra daha dikkatli, tedbirlidavranarak artık ordusunu kendisi komuta etmeye başlayacaktır.

Tabi İskender’in ( III. Alexandros ) Granikos zaferisonraki seferleri için cesaret, kurmak istediği imparatorlukiçinde ön adım olmuş olacaktır. Bundan sonraki hedefi Mısır veBabil ülkesi olup son noktayı koymak için Persler’in başkentiPersepolis için hareket edecektir.

Kaynakça

Stephen, English, The army of Alexander the Great, Pressof Durham University, Department of Classics and AncientHistory, Durham, 2002.

Carroll, Quidley, Weapons Systems and Political Stability,University Press of America, Washington, 1983.

Devine, Andrew, Demythologizing the Battle of theGranicus, Classical Association of Canada, Vol. 40, No. 3,1986.

Ober, Josiah, Conquest Denied - The Premature Death ofAlexander the Great, G. P. Putnam's Sons Press, New York, 1999.

Hogarth, David, Philip and Alexander of Macedonia, ElibrenClassics Series, Charles Scribners Press, New York 2005.

Ashley, James R., The Macedonian Empire, McFarland Press,Jefferson, 1998.

Droysen, Johann Gustav, Büyük İskender Tarihi, DrahmaYayın, İstanbul, 2007.

Nikolitsis, Nikos, Battle of Granicus, Acta InstitutiAtheniensis Regni Sueciae, Series IV, Stockholm, 1974.

Thompson, Michael, Granicus 334 B. C., Osprey Series,Oxford, 2007.

Foster, Nicholas Ed, The Persian Policies of Alexander theGreat: From 330-323 BC, Louisiana State University, 2001.

Körpe Reyhan, Büyük İskender’in Troas’ta İzlediği Rota veGranicos Savaşı, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı 10– 11, Çanakkale, 2011.

Bakır, Tomris, Daskyleion ( Tyaiy Drayahya ) HellespontinePhrygia Bölgesi Akhaemenid Satraplığı, Anadolu, C. 25, 2003.

Kısakürek, Arda – Kısakürek, Evim, Bizimkiler –İmparatorluklar, Anadolu Merkezli Dünya Tarihi, C. III, 2009.

Demir, Muzaffer, Büyük İskender ve Karia, MuğlaÜniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 21,Muğla, Güz 2008.

Savaş Düzeni

İlk Düzen ( First Order )

İlk Aşama ( First Phase )

İkinci Aşama ( Second Phase )

Son Durum ( Finality )