สถาบนว�จยเพ�อการพฒนาประเทศไทย

พฤศจ�กายน 2563

แผนงานว�จยคนไทย 4.0 มหาว�ทยาลยเช�ยงใหม� และมลนธสถาบนศกษานโยบายสาธารณะ ภายใต�แผนงานบรณาการยทธศาสตร�เป�าหมาย (Spearhead) สภาว�จยแห�งชาต

นโยบายเทคโนโลยการเกษตร 4.0(Farming 4.0 Policy)

คณะผ�ว�จยนพนธ� พวพงศกร กมพล ป��นตะก�ว ณฐธดา ว�วฒน�ว�ชา

นโยบายเทคโนโลยการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy)

คณะผวจย

นพนธ พวพงศกร กมพล ปนตะกว

ณฐธดา ววฒนวชา

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

รายงานน าเสนอตอแผนงานวจยคนไทย 4.0 มหาวทยาลยเชยงใหม และมลนธสถาบนศกษานโยบายสาธารณะ ภายใตแผนงานบรณาการยทธศาสตรเปาหมาย (Spearhead) สภาวจยแหงชาต

พฤศจกายน 2563

สารบญ

นโยบายเทคโนโลยการเกษตร 4.0 (FARMING 4.0 POLICY) ........................................................................... 1 1.ความส าคญของเทคโนโลยการเกษตร ...................................................................................................... 1 2. เกษตรสมยใหม : จากเทคโนโลยชวภาพสเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) .............................................. 7

2.1 ความหมายของเกษตรสมยใหม และเทคโนโลยประเภทตางๆในเกษตรสมยใหม .............................. 9 2.2 พฒนาการเทคโนโลยชวภาพ กบการปฏวตเขยว .............................................................................17 2.3 พฒนาการของเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) ................................................................................22 2.4 ตวอยาง Farming 4.0 ในตางประเทศ ............................................................................................26 2.5. การแขงขนของบรษทขามชาตดานเทคโนโลยการเกษตร ................................................................40

3. การชกน าใหเกดการเปลยนแปลงดานนวตกรรมและสถาบน (induced innovation/institutional changes) 41

3.1 แนวคดวาดวยการชกน าใหเกดการเปลยนแปลงดานนวตกรรมและสถาบน ....................................41 3.2 การปรบปรงและการใชเทคโนโลยการเกษตร ..................................................................................44

4. สถานภาพการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรในไทย และเหตผลทเกษตรกรไทยสวนใหญไมไดน าเทคโนโลยสมยใหมมาใช/หรอ น ามาปรบใหเหมาะสมกบสภาพทองถน: อปสงค อปทาน ตลาดซอขายบรการเทคโนโลยกบสถานะประเทศ ......................................................................................................... 50

4.1 เกษตรกรและบรษททใช Digital Technology ..............................................................................50 4.2 ความตองการใชเทคโนโลยสมยใหมของเกษตรกรไทยสวนใหญทปลกพชเศรษฐกจมลคาต า ...........58 4.3 อปทานของบรการเทคโนโลยกบสถานะประเทศ .............................................................................59 4.4 Ecosystem ยงเปนอปสรรคส าคญตอการพฒนา agri-tech start-ups ........................................61 4.5 ระบบวจย/สงเสรมการใชเทคโนโลยของรฐออนแอลงมาก ท าใหความรและเทคโนโลยเพอเพม

ผลผลตลดตนทนและแกไขปญหาของเกษตรกร กาวหนาไมทนกบความตองการของเกษตรกร สาเหตส าคญ คอ รฐ ลงทนดานวจยเกษตรนอยมากเทยบกบในอดต (รป 4.10) และระบบวจย/สงเสรมของภาครฐออนแอลง ..........................................................................................................61

5. ท าอยางไรจงจะเกดการตนตวของเกษตรกรในการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร ................................ 63 5.1 พฤตกรรมของเกษตรกร: ท าไมเกษตรกรบางกลมมรายไดสวนใหญจากนอกภาคเกษตร

แตบางคนมรายไดสวนใหญจากภาคเกษตร .....................................................................................64 5.2 นโยบายและแนวทางสรางความตนตวในการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร

เพอพลกโฉมภาคเกษตรไทย ............................................................................................................68 6. สรป ............................................................................................................................................... 74

เอกสารอางอง ............................................................................................................................................... 78

สารบญตาราง

ตารางท 1.1 จ านวนสนคาเกษตรของไทยทมดชนความสามารถแขงขน (RCA) เทยบกบประเทศอาเซยน ............ 6 ตารางท 2.1 ตวอยางอปกรณเทคโนโลยเกบขอมล สอสารขอมล และประมวลผล .............................................. 12 ตารางท 3.1 ความไดเปรยบของผเกยวของฝายตางๆ ในการปรบปรงเทคโนโลยการเกษตร ............................... 47 ตารางท 3.2 เครองจกรกลการเกษตรทเกษตรกรไทยใชและจางตามประเภทของเครองจกร ............................. 47

สารบญรป

รปท 1.1 รายไดตอหวภาคเกษตรต ากวานอกภาคเกษตรมาก ................................................................................. 5 รปท 1.2 คนจนสวนใหญเปนเกษตรกร ................................................................................................................... 5 รปท 2.1 องคประกอบส าคญของเทคโนโลยดจทลและการสอสารใน FARMING 4.0 ............................................. 12 รปท 2.2: เกษตร 4.0: จากผลตภณฑเดยว (PRODUCT) สระบบของระบบ.............................................................. 15 รปท 2.3 กราฟฟงกชนผลผลต เมอมเทคโนโลยเกษตรแมนย า และเทคโนโลยชวภาพ......................................... 17 รปท 2.4: แสดงววฒนาการของ GENOMICS ตงแตการคนพบของ MENDEL ในปคศ. 1860 ..................................... 21 รปท 2.5: ขนาดและลายหนออนของโคเนอวากวทมการใชเทคนค METABOLIC PROGRAMMING (EPIGENETIC) ......... 22 รปท 2.6 ตวอยางเทคโนโลย FARMING 4.0 ในตางประเทศ ................................................................................... 29 รปท 2.7 สดสวนตลาดเทคโนโลยสมารท FARMING ในญปน ป 2016 ................................................................... 33 รปท 2.8. กรอบความคดของการใชเทคโนโลยระหวางฟารมขนาดใหญและฟารมขนาดเลกในประเทศญปน

(WAGRI) ............................................................................................................................................... 34 รปท 3.1 INNOVATION MEANING ............................................................................................................................. 43 รปท 3.2 ตวอยางเทคโนโลยทใชในภาคเกษตรไทย ............................................................................................. 44 รปท 4.1 ฟารมไก ................................................................................................................................................ 55 รปท 4.2-ก ฟารมกง ................................................................................................................................................ 55 รปท 4.2-ข TECHFARM พฒนาอปกรณตรวจวดคณภาพน าส าหรบการเพาะเลยงสตวน า ......................................... 55 รปท 4.3 ฟารมเมลอน และสวนผก ทเชยงใหม .................................................................................................... 56 รปท 4.4 VERTICAL FARMING ของ UNIXCON และวงร เฮลท แฟคตอร .................................................................... 56 รปท 4.5 โรงเรอนสมารทฟารมดวยระบบ IOT จาก SPSMARTPLANTS ................................................................... 56 รปท 4.6 แอปพลเคชนวดขนาดทดนจาก LING .................................................................................................... 55 รปท 4.7 บรการโดรนการเกษตร เกาไร ............................................................................................................... 57 รปท 4.8: การบรหารจดการไรออยแปลงใหญของบรษทมตรผล – ภาพถายโดรนท าแผนทแปลงใหขอมล

การเตบโตของออย การใช GPS ควบคมเครองจกรบรหารโลจสตกสการตดและขนสงออย .................. 57 รปท 4.9 ฟารมแมนย าตวอยางปลกผกและเมลอนของดแทคทใชเซนเซอรและระบบเตอนในสมารทโฟน .......... 57 รปท 4.10 งบประมาณวจยตอผลตภณฑมวลรวมเกษตร (AGRICULTURAL RESEARCH INTENSITY) ............................. 62 รปท 5.1-ก สดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนเกษตร ............................................................................................. 65 รปท 5.1-ข สดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนชาวนา VS เกษตรอนๆ .................................................................... 66 รปท 5.2 สมการถดถอยความสมพนธระหวางสดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนกบตวแปรตาง ......................... 67 รปท 5.3 สดสวนครวเรอนเกษตรแยกตาม % รายไดเกษตรและการศกษา .......................................................... 68

นโยบายเทคโนโลยการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy)1

นพนธ พวพงศกร กมพล ปนตะกว และณฐธดา ววฒนวชา สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

พฤศจกายน 2563

1. ความส าคญของเทคโนโลยการเกษตร

ท าไมตองพดถงการใชเทคโนโลยสมยใหมในภาคเกษตรไทย ค าตอบคอ ระบบการเกษตรของไทยก าลงเผชญความทาทายทส าคญ2 เกษตรกรไทยสวนใหญยงมรายไดตอคน (หรอผลตภาพแรงงาน) ต า แมวาผลตภณฑประชาชาตตอหวจากภาคเกษตรจะมแนวโนมสงขน และชองวางระหวางผลตภณฑประชาชาตตอหวจากภาคเกษตรกบนอกภาคเกษตรจะมแนวโนมลดลง แตผลตภณฑประชาชาตตอหวของแรงงานนอกภาคเกษตรยงสงกวาผลตภณฑประชาชาตตอหวของภาคเกษตรถงกวา 5 เทาตว (รปท 1.1) ชองวางรายไดตอหวดงกลาวสะทอนวาผลตภาพแรงงาน ( labor productivity) ของเกษตรกรไทยอยในระดบต า3 ดวยเหตนภาคเกษตรจงมคนจนจ านวนมาก ขอมลในรปท 1.2 แสดงวาคนจนสวนใหญทงทอาศยอยในเขตเทศบาลและในชนบทท างานในภาคเกษตร

เทคโนโลยเปนปจจยส าคญทสดทจะชวยยกระดบรายไดตอหวของเกษตรกร4 และเพมความสามารถในการแขงขน อมมาร สยามวาลา (2541) เคยพดถงความส าคญของเทคโนโลยดงน

“ทส าคญทสด รฐจะตองขยายการลงทนของตนในดานการลงทนวจยเพอสรางเทคโนโลยใหมทางดานการเกษตร และเพอยกระดบความสามารถของไทยในดานเทคโนโลยชวภาพ......."

ในปจจบนสนคาเกษตรสงออกของไทย (โดยเฉพาะขาว5) เรมสญเสยความสามารถในการแขงขน เพราะตนทนและราคาสงกวาคแขง เทคโนโลยสามารถชวยลดตนทน (โดยการใชปจจยการผลตทมประสทธภาพมากขน) เพมผลตภาพ และผลตสนคาทมคณภาพสงขน รวมทงสนคาใหมๆท

1 บทความปรบปรงจากการน าเสนอในการเสวนาวชาการ “ภาคเกษตรกรไทยในอนาคต ครวไฮเทคของโลกยคใหม ?” จดโดย สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ และสภาวจยแหงชาต ณ สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม 22 สงหาคม 2562 2 นอกจากนเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมยงสามารถตอบโจทยความทาทายทระบบการเกษตรของโลกก าลงเผชญอย (ดความทาทายเหลานนในตอนท 2) 3 เหตผลคอภาคเกษตรยงมแรงงานจ านวนมากเกนไปถง 28% ของการจางงานทกสาขาเศรษฐกจ แตมรายไดเพยง 8-9% ของ ผลตภณฑประชาชาต นอกจากนผลผลตตอไรของพชเศรษฐกจทส าคญกต ากวาเพอนบาน สวนหนงเพราะเกษตรกรเลอกปลกพชทไมตองใชเวลาดแล ท าใหสามารถใชเวลาสวนใหญท างานนอกภาคเกษตรทใหรายไดสงกวา นอกจากนน ยงมปญหาวาตวเลขจ านวนผมงานท าในภาคเกษตรสงกวาขอเทจจรงดวย (ดค าอธบายใน Nipon and Kamphol 2020) 4 ปจจยส าคญอนๆ ไดแก ขนาดฟารม (เกษตรกรมทดนท ากนนอย เฉลยเพยง 20 ไร ท าใหรายไดต า) และทดนภาคเกษตรสวนใหญอยนอกเขตชลประทาน จงมผลผลตตอไรต า เปนตน 5 ไทยตกอนดบจากผสงออกขาวรายใหญทสดของโลกตงแตป 2555 และในป 2563 กมปรมาณสงออกขาวนอยกวาเวยดนาม

2

ตลาดตองการได นอกจากนนเทคโนโลยดจทลยงสามารถชวยลดตนทนโลจสตกสตลอดหวงโซอปทานอาหาร (เชน การใช blockchain ควบคมการผลตและกระจายสนคาปลอดภย และ sharing economy) และการผลตอาหารชนดใหมไดอกดวย (ดตวอยางเทคโนโลยเหลานในตอนท 2.1 และ 2.3)

งานวจยเรองผลกระทบตอภาคเกษตรไทยจากการรวมตวเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2561) พบวาสนคาทคแขงในอาเซยนมความสามารถในการแขงขนสงกวาไทย มจ านวนมากกวาไทย (ตารางท 1.1) เหตผลคอ คแขงมเทคโนโลยททดเทยม หรอเรมดกวาไทยเพราะคแขงมการวจยมากกวาไทยและการวจยสามารถตอบสนองความตองการของตลาด เชน การวจยพนธขาวหอมพนนมของเวยดนามทตรงกบความตองการของจน และใหผลผลตตอไรสงมากกวาขาวหอมมะลของไทย (ดประเดนเรองอทธพลของเทคโนโลยตอความสามารถในการแขงขนของขาวหอมพนนมเพมเตมขางลาง) นอกจากนนคแขงของไทยทเปนประเทศก าลงพฒนามตนทนถกกวาไทย ในอดตไทยประสบความส าเรจสงในการสรางเพมขดความสามารถในการแขงขนดวยการวจย/การสงเสรม การสรางความช านาญเฉพาะอยาง (specialization) การพฒนาระบบโลจสตกสทมประสทธภาพ ฯลฯ แตในวนน และในอนาคตอนใกล หนทางส าคญในการรกษาและเพมความสามารถในการแขงขน และเพมรายไดตอหวใหเกษตรกร คงหนไมพนการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม

เหตผลส าคญทคแขงสนคาเกษตรสงออกเรมมเทคโนโลยทกาวหนากวาไทย เพราะคแขงอยางเวยดนามและอนเดยทมการลงทนดานวจยและสงเสรมการเกษตรอยางจรงจง การพฒนาพนธขาวลกผสมท าใหผลผลตตอไรสงขนมาก และมพนธขาวทเปนทนยมของตลาดส าคญทเคยเปนตลาดของไทย (โดยเฉพาะตลาดจน) ขณะเดยวกนระบบการวจยและสงเสรมของรฐไทยกลบออนแอลงมาก สวนคคาส าคญอยางจนกยงทมการวจยโดยเนนการปรบปรงขาวพนธลกผสม (hybrid) ทใหผลผลตตอไรสงมากเพอลดการพงพงการน าเขา นอกจากนนคคาส าคญของไทยใน Africa และคแขงของไทยทเปนประเทศยากจน (เมยนมา กมพชา) ยงไดรบความชวยเหลอทางเทคโนโลยสมยใหมจากประเทศ

พฒนาแลว (เชน UK-AID, Norwegian Agency for Development Cooperation หรอ Norad) และองคกรระหวางประเทศ (เชน Bill & Melinda Gates Foundation, Hewlett Foundation) แตไทยไมไดรบความชวยเหลอ เพราะเราไมยากจน ไทยจงตองพงตนเองในการเรงวจยพฒนาและน าเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมทเหมาะสมมาใชเพอเพมรายไดใหเกษตรกร เพมความสามารถในการแขงขนในตลาดสงออก โดยการสงออกอาหารปลอดภย/ถกหลกโภชนาการ (healthy foods) ในราคาทคนซอจายได และทส าคญคอเปนระบบการผลตและหวงโซการผลตแบบยงย น เปนมตรตอสงแวดลอม อนรกษนเวศและทรพยากรการเกษตร ตลอดจนความหลากหลายทงระบบผลตและพนธพช/สตว

3

ยงกวานน โลกก าลงกาวสยคปฏวตเขยวครงท 2 ทเปนการปฏวตดานเทคโนโลยการเกษตร6 หากเราไมเตรยมความพรอมดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ภาคเกษตรไทยกจะลาหลง หรอตองกลายเปนผพงพา (dependent) เทคโนโลยจากตางประเทศ

ค าถามส าคญ คอ เทคโนโลยดจทลจะชวยเพมความสามารถในการแขงขนและเพมรายไดของเกษตรกรไทยไดอยางไร โดยเฉพาะกรณ “การวจยพนธขาวหอมพนนมของเวยดนามทตรงกบความตองการของจน และใหผลผลตตอไรสง ท าใหขาวเวยดนามไดเปรยบในการแขงขนเหนอขาวไทยอยางไร และเทคโนโลยจะมบทบาทอยางไร”

ปจจยส าคญทท าใหขาวหอมพนนมของเวยดนาม หรอพนธจสมน 85 (Jasmine 85)7 ประสบความส าเรจในการแขงขนจนสามารถแยงตลาดขาวหอมมะลในจนจากผสงออกขาวไทย ม 2 ประการ ประการแรก ขาวหอมจสมน 85 เปนขาวพนนม หอมเลกนอย ไมไวแสง ตนเตย และผลผลตตอไรสงมาก (อาจสงถง 0.8-1.1 ตน/ไร) เพราะขาวจสมนเปนพนธลกผสม (hybrid) ทตอบสนองตอปยไนโตรเจนสงมาก และมอายปลกสน (ไมเกน 100 วน) ปจจยทสองทท าใหขาวจสมน 85 แยงตลาดขาวไทยไดส าเรจคอสวนตางราคา ขณะทขาวหอมมะล 105 ขายในราคา 1,100-1,200 เหรยญตอตน ขาวจสมน 85 กลบขายในราคาเพยง 500-650 เหรยญตอตน8 ในสายตาของผบรโภคการซอขาวจสมนคมกวาการซอหอมมะลไทย เพราะนอกจากคณภาพขาวจะใกลเคยงกนมาก (ยกเวนความหอม) แลว ราคาขาวจสมนถกกวามาก นคอสาเหตทไทยเสยสวนแบงตลาดขาวหอมในจนใหเวยดนาม นอกจากนนในแงเกษตรกร รายไดจากการปลกขาวหอมจสมน 85 จะสงกวารายไดจากการปลกขาวหอมมะล 105 ทมผลผลตตอไรเพยง 0.4 ตนตอไร9 ยงกวานนขาวจสมน 85 ปลกไดปละ 3 ครง เพราะอายสน และไมใชขาวไวแสง สวนหอมมะล 105 เปนขาวไวแสงปลกไดปละ 1 ครง อายกวา 130 วน นคอเหตผลหลกทชาวนาไทยตองการปลกขาวหอมจสมน 85 (โดยเฉพาะชาวนาเขตชลประทานในภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง) จงมการลกลอบน าพนธจสมน 85 เขามาปลกในไทย

ค าถามตอไปคอ เทคโนโลยดจทลและเทคโนโลยชวภาพจะชวยยกระดบความสามารถในการแขงขนของขาวไทยไดอยางไร ในแงเกษตรกร ขาวจสมน 85 ตอบสนองตอไนโตรเจนและธาตอาหารอนนอกเหนอจาก NPK ดงนนหากเกษตรกรใช “เทคโนโลยแมนย า” ในการใชปยและบ ารงรกษาดนอยางถกตอง ผลผลตตอไรจะสงขน ดงนนบทบาทของรฐจงควรมบทบาทสองดานๆ แรกคอ กรมการ

6ประเทศในอาเซยนทตองน าเขาอาหารอยางอนโดนเซยและมาเลเซยมความกาวหนามากในดานเทคโนโลยเกษตรสมยใหม โดยเฉพาะการพฒนา agri-tech platforms ทล าหนากวาไทย 7 ขาวจสมน 85 เกดจากการผสมพนธระหวางขาวไมไวแสงของ IRRI กบขาวหอมเวยดนามกบ IRRI รวมมอพฒนาพนธนจนส าเรจตงแตป 2535 8 เดมราคาสงออกขาวหอมมะลไทยเคยอยท 700-800 เหรยญ ตลาดจงนยมขาวหอมมะล 105 มากกวาขาวหอมเวยดนาม 9 รายไดจากการปลกหอมมะล 105 จ านวน 1 ไรคอ 0.4 ตน x อตราการส (0.6) x 1,200 $= 16.8$ ขณะทรายไดจากการปลกขาวหอมจสมน 85 เทากบ 0.8 ตน x 0.6 x 650$ = 21.2

4

ขาวและศนยวจย ควรเนนการวจยพฒนาพนธขาวตามความตองการของตลาดส าคญของไทย เชนการพฒนาพนธขาวหอมนมทมคณสมบตเหนอกวาขาวจสมน 85 เพอการแขงขนในตลาดจน จรงอยผลผลตตอไรมไดผกยดตดกบยนขาวนม (อะมโลสต า) แตเทคโนโลยชวภาพในปจจบน โดยเฉพาะ molecular assisted selection (รวมทง genome จะเอออ านวยใหนกวจยสามารถผสมพนธทมคณสมบตทงสองได นอกจากนน ยนความนมกมไดขนกบสงแวดลอม (ซงตางจากยนความหอม) ดงนน จงเปนไปไดทนกปรบปรงพนธขาวไทยจะสามารถพฒนาพนธขาวไมไวแสง ตนเตย นม ตอบสนองตอปย โตเรว และอายสนได แตไทยตองยกระดบความสามารถในการปรบปรงพนธขาวลกผสมใหใกลเคยงคแขงและคคา10 ขาวด คอ ขณะนมหาวทยาลยเกษตรศาสตรประสบความส าเรจในการปรบปรงพนธขาวหอมมาลยแมนทมคณสมบตใกลเคยงขาวหอมพนนม ST24 ของเวยดนาม (ทชนะการประกวดในงานขาวโลกทมะนลา ป 2562) แตอายขาวยงเกน 100 วน จงตองมการเรงปรบปรงพฒนาตอไป

แตขาวราย คอ ในขณะนเวยดนามก าลงแยงตลาดขาวหอมพนนมในแอฟรกาจากไทย (โดยเฉพาะปลายขาวหอมและขาวหอมมะลไทย) ขณะทเวยดนามมขาวหอมพนนมพนธใหมๆ11 เชน DT8 (เมลดยาว ใส) ทสามารถขายในอาฟรกาในราคาสงกวาจสมน 85 แตไทยเพงเรมตนตวพฒนาพนธขาวพนนมหลงจากถกกดดนและรองเรยนจากสมาคมผสงออกขาวไทย ไทยจงเรมพฒนาพนธขาวพนนม เชน กข 76 กข 77 และ กข 79 ลาสดกรมการขาวเพงรบรองพนธกข 87 แมพนธเหลานจะมคณสมบตทด แตอายปลกยงนานกวา (120-130 วน) ขาวหอมพนนมของเวยดนาม (ต ากวา 100 วน) และผลผลตตอไรยงต ากวาพนธจสมนและพนธขาวนมอนๆ ของเวยดนาม สาเหตหลกเกดจากระบบวจยพนธขาวของกรมการขาวไมตอบสนองตอความตองการของตลาดโลก 12 เพราะยงเปนระบบท

10 ขาวจสมน 85 เปนพนธลกผสม แตระบบปรบปรงพนธขาวลกผสมของไทยยงไมเขมแขงเทากบจน เวยดนาม อนเดย หรอแมกระทงฟลปปนส การปรบปรงพนธขาวของไทยยงเปนแบบ pure line โดยใชวธการปรบปรงพนธขาวดวยมอทงแบบดงเดม แบบ induced mutation และการใช marker assisted selection แตยงไมมการใช genetic engineering ในการทดลองภาคสนามเพราะขอจ ากดของกฎหมาย ยกเวนการใช genetic engineering ในการทดสอบหนาทของ gene และยกเวนกรณการพสจนยนความหอมกบขาว Japonica ใน green house เมอกวาสบปกอน 11 ในการประกวดพนธขาวท World Rice Conference ในป 2562 ขาวหอมพนนมของเวยดนามชนะเลศ สรางความตนตระหนกใหคนไทย ขาวพนธนคอ Soc Trang (ST24) มเมลดยาวเรยวเฉลย 7.8 มม. เมลดใส ไมยดตวเมอหงสก อายสน และใหผลผลตตอไรถง 1.36 ตน/ไร ศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทดลองปลกขาวหอมไทย 7 สายพนธวาพนธขาวพนธใด มศกยภาพทดในการแขงขนกบขาวนมของเวยดนาม ผลการศกษาพบวาขาวหอมมาลยแมนมศกยภาพในการแขงขนสง แตอายของขาวหอมมาลยแมนยงนานกวา 100 วน สวนพนธอนๆ ยงไมมรายงานออกมาเปนทางการ (“การทดสอบผลผลตขาวขาวพนนม ขาวเหนยว สายพนธปรบปรงใหม” dna.kps.ku.ac.th) 12 มผเขาใจผดเรองการตนตวของตลาดเมลดพนธวาผเกยวของตอบสนองตอสญญาณจากตลาด ดงเชน การซอขายเมลดพนธ กข 43 (พนธขาวนม) ในตลาดออนไลน (ก) ขอเทจจรงคอ การตนตวดงกลาวมสาเหตมาจากการอดหนนของรฐทก าหนดราคาขาวเปลอกเจาพนธ กข 43 ในราคา 12,000 บาท/ตนทสงกวาราคาตลาดขาวเปลอกเจาชนดอน (8,000-9,000 บาทตอตน) ในป 2561 นอกจากนนยงมการโฆษณาทบดเบอนขอเทจจรงเรองคณสมบตของขาว กข 43 วา “เปนขาวทมน าตาลต า” ทงๆ ทขอเทจจรงจากกรมการขาว คอ

5

โจทยวจยถกก าหนดโดยนกวจย และขาราชการชนผใหญ ยงกวานนกระบวนการรบรองพนธกลาชามาก (นานกวา 5 ป) ขณะทเวยดนามใชเวลาเพยงครงหนง และการวจยพฒนาพนธขาวลกผสมของไทยยงออนแอกวาคแขง

รปท 1.1 รายไดตอหวภาคเกษตรต ากวานอกภาคเกษตรมาก

หมายเหต เหตผลหลกคอมแรงงานเกษตรมากเกนไป

ทมา: NESDB, LFS-NSO. และ World Bank.

รปท 1.2 คนจนสวนใหญเปนเกษตรกร

“เปนขาวทมน าตาลต ากวาขาวหอมมะล” หรออกนยหนงมคา GI ปานกลาง ไมใชต าตามทโฆษณา ผลคอผคาขาวสารรายเลกตางพากนโฆษณาวาขาว กข 43 สามารถรกษาโรคเบาหวานไดท าใหผบรโภคเขาใจผด จนท าใหองคการอาหารและยาตองออกมาปรามการโฆษณาทเปนไมเปนจรง นอกจากนนโรงสหลายแหงยงปฏเสธทจะซอขาวเปลอกจากชาวนาในราคาทรฐก าหนด เพราะมปญหาขาวหกหลงการสสงกวาปกต ปญหาขางตนท าใหจ านวนชาวนาทเขารวมโครงการลดลงในปตอมา แมรฐจะยงอดหนนราคาขาวดงกลาวแตกลดราคาอดหนนลง (ข) ขอเทจจรงทนกเศรษฐศาสตรและนกปรบปรงพนธยอมรบกน คอ เกษตรกรไทยและผเกยวของตอบสนองตอราคาและสญญาณตลาดอยางรวดเรวมาเปนเวลานานเพราะระบบคาขาวไทยเปนการคาเสรมาตลอด (Benjawan 2007) การตนตวของชาวนาไทยเปนตนเหตใหเกดการลกลอบน าพนธจสมน 85 เขามาหลายปแลวเพราะตลาดไทยไมมพนธขาวหอมนมทมคณสมบตใกลเคยงจสมน 85 (ค) อยางไรกตามในหลายๆ กรณความพยายามของรฐ/ภาคเอกชนในการสงเสรมใหเกษตรกรหนมาปลกขาวบางชนดมกลมเหลว นอกจากกรณขาว กข 43 ขางตนแลว ยงมกรณความลมเหลวของสมาคมผสงออกขาวไทยในป 2560 ทพยายามสงเสรมใหชาวนาหนมาปลกขาวหอมพนนม (พนธ กข 76 77 79) แตชาวนาทปลกขาวพนธดงกลาวตดปญหาไมอาจขายขาวเปลอกไดในราคาสงกวาขาวทวไป เพราะปญหาการแยกแยะพนธขาวดวยลกษณะทางกายภาพ ยงกวานนโรงสสวนใหญนยมน าขาวเปลอกเจาทกชนดเทกองรวมกน เพราะตลาดขาวทใหญทสดของไทยเปนขาวพนแขง สวนขาวพนนมยงเปนตลาดทเลกมาก สมาคมผสงออกขาวพยายามหาทางรวมมอกบโรงสบางแหงในการรบซอขาวเปลอกพนนม แตไมประสบความส าเรจเพราะผลผลตขาวพนนมมจ านวนไมมากพอ ปญหานเรยกวา “coordination failure” ยกเวนวาจะมกลไกความรวมมอระหวางผสงออก โรงสและเกษตรกรทสามารถสรางความมนใจและหลกประกนใหทกฝาย โดยอาจมรฐเปนผชวยประสานงานและดแลใหทกฝายท าตามขอตกลง

0.00.10.20.30.4

2533

2536

2539

2542

2545

2548

2551

2554

2557

ลานบ

าท

รายไดแทจรงตอหว

ในภาคเกษตร นอกภาคเกษตร

5%

10%

15%

2533

2536

2539

2542

2545

2548

2551

2554

2557

สดสวนรายไดแทจรงตอหวในภาคเกษตรตอนอกภาคเกษตร

6

คนจนสวนใหญทงในเขตเทศบาลและชนบทท างานในภาคเกษตร

ทมา: World Bank.

ตารางท 1.1 จ านวนสนคาเกษตรของไทยทมดชนความสามารถแขงขน (RCA) เทยบกบประเทศอาเซยน

คะแนนคา NRCA และแนวโนมคา NRCA

จ านวน สนคา

มาเลเซย ฟลปปนส บรไน กมพชา อนโดนเชย ลาว เมยนมา

สงคโปร เวยดนาม

NRCA<0 แต NRCA สงขน

281 ไทยดกวา 65 46 38 37 48 37 36 240 51

เทากน 22 22 22 22 22 22 22 22 22

ไทยแยกวา 194 213 221 222 211 222 223 19 208

NRCA<0 และ NRCA เทาเดม

0 ไทยดกวา 0 0 0 0 0 0 0 0 0

เทากน 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ไทยแยกวา 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NRCA<0 และ NRCA ลดลง

535 ไทยดกวา 128 83 76 76 86 75 70 470 92

เทากน 29 29 29 29 29 29 29 29 29

ไทยแยกวา 378 423 430 430 420 431 436 36 414

NRCA>=0 และ NRCA สงขน

152 ไทยดกวา 68 46 46 46 50 46 44 144 53

เทากน 3 3 3 3 3 3 3 3 3

ไทยแยกวา 81 103 103 103 99 103 105 5 96

NRCA>=0 และ NRCA เทาเดม

36 ไทยดกวา 6 4 4 4 4 3 4 26 5

เทากน 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ไทยแยกวา 20 22 22 22 22 23 22 0 21

NRCA>=0 และ NRCA ลดลง

60 ไทยดกวา 35 26 24 24 24 23 22 55 23

เทากน 1 1 1 1 1 1 1 1 1

ไทยแยกวา 24 33 35 35 35 36 37 4 36

ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2561.

7

วตถประสงคของบทความฉบบน ม 4 ประการ คอ ก) การอธบายความหมาย ความส าคญและพฒนาการของเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม ไดแก เทคโนโลยชวภาพ และเทคโนโลยดจทลทเปนสวนส าคญของเกษตร 4.0 หรอเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) ข) สถานการณและตวอยางการประยกตใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรในตางประเทศ และประเทศไทย ค) ระบปจจยส าคญทผลกดนใหเกดการพฒนาและการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม อธบายสาเหตทเกษตรกรสวนใหญโดยเฉพาะเกษตรกรรายเลกยงใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหมในระดบต า รวมทงสาเหตทเกษตรกรไทยสวนใหญมรายไดจากภาคเกษตรในสดสวนต า ขณะทเกษตรกรมออาชพมรายไดสวนใหญจากการท าเกษตร ความเขาใจพฤตกรรมของเกษตรกรเปนเรองส าคญตอการออกแบบนโยบายสนบสนนใหเกษตรกรใชเทคโนโลยสมยใหมเพราะเกษตรกรสวนใหญมกท าตามเกษตรกรมออาชพทประสบความส าเรจ เนองจากการทดลองท าอะไรใหมๆ มความเสยงสง และ ง) นโยบายการสนบสนนใหเกษตรกรใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม

วธการศกษาอาศยการทบทวนวรรณกรรม การสมภาษณผเกยวของ และการวเคราะหสถตทไดจากแหลงขอมลทตยภมของหนวยงานรฐ

เนอหาของบทความฉบบน ประกอบดวย 4 ตอน ตอนท 2 อธบายความหมายของเทคโนโลยสมยใหมทประกอบดวยเทคโนโลยชวภาพกบเทคโนโลยดจทล ความแตกตางระหวาง precision agriculture กบ farming 4.0 หลงจากนนจะสรปพฒนาการของเทคโนโลยชวภาพและ farming 4.0 รวมทงยกตวอยางและบรรยายประโยชนของเทคโนโลยสมยใหมทใชในภาคเกษตรของประเทศพฒนาแลว ตอนท 3 อธบายทฤษฎการชกน าใหเกดการเปลยนแปลงดานนวตกรรมและสถาบน และบทบาทของผเกยวของกบภาคเกษตรในการพฒนา/ปรบปรงเทคโนโลยการเกษตรของไทย รวมทงการประยกตใชเทคโนโลยและความรดงกลาวในหมเกษตรกร ตอนท 4 บรรยายสถานภาพและตวอยางการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหมในภาคเกษตรกรรมของไทย และวเคราะหเหตผลทเกษตรกรไทยสวนใหญไมไดน าเทคโนโลยสมยใหมโดยเฉพาะอยางยงแอปพลเคชนการเกษตร (agri-tech applications) ตอนท 5 วเคราะหพฤตกรรมของเกษตรกรไทย ค าถามส าคญทวเคราะหคอ ท าไมครวเรอนเกษตรกรสวนใหญมรายไดจากภาคเกษตรในสดสวนทต า ขณะทครวเรอนเกษตรกรมออาชพมสดสวนรายไดสวนใหญจากการท าเกษตร ความเขาใจพฤตกรรมนมความส าคญตอการออกแบบนโยบายการพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหม และการสงเสรมสนบสนนใหเกษตรกรสวนใหญตนตวและหนมาใชเทคโนโลยสมยใหมเพอเพมรายได ตอนท 6 เปนบทสรป

2. เกษตรสมยใหม : จากเทคโนโลยชวภาพสเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0)

เทคโนโลยเกษตรสมยใหมก าลงกอใหเกดการปฏวต ในภาคเกษตรและอตสาหกรรมอาหารของโลกจนถงขนพลกโฉมโครงสรางภาคเกษตร และอาหารทวโลก การปฏวตเทคโนโลยการเกษตร

8

หรอการปฏวตเขยว (green revolution) ครงแรกในทศวรรษ 1960 ท าใหผลผลตธญพชในเอเซยตะวนออกเพมขนกวา 300% ในระหวางป ค.ศ. 1961 และ 2004 และชวยแกปญหาความอดอยากของประชากรโลก ความส าเรจนเกดจากการปรบปรงพนธธญพชทเปนอาหารหลก (ไดแก ขาว ขาวสาล และขาวโพด) จนไดพนธทใหผลผลตตอไรสง ผลผลตทเพมขนมาจากการเปลยนวธการท าเกษตรทตองอาศยน าจากระบบชลประทาน การใชปยและยาก าจดศตรพช (World Bank 2008) แตขณะนประโยชนทไดจากการเพมผลตภาพการผลตเรมลดนอยถอยลง อตราการเตบโตของผลผลตตอไรเพมชาลง ระบบเกษตรกรรมของโลกจงยงไมสามารถตอบโจทยการขจดความหวโหยของประชากรโลกจ านวน 800 ลานคน13ตามเปาหมายวาระการพฒนาอยางยงยน (2030 Agenda for Sustainable Development) ของสหประชาชาต ขณะทโลกก าลงเผชญความทาทายใหม 4 ดาน คอประชากรโลกเพมขน ความรอยหรอของทรพยากรธรรมชาต การเปลยนแปลงของภมอากาศ และปญหาความเสยหายและการสญเสยของอาหาร (food loss and waste) ความทาทายเหลานจะท าใหปญหาความอดอยากและการขาดแคลนอาหารทวความรนแรงขน แตมนษยสามารถรบมอกบความทาทายนไดหากทกฝายสามารถรวมมอกนแกปญหา ไมวาจะเปนรฐ ภาคเอกชน นกลงทน นกวจย โดยการน าเทคโนโลยและนวตกรรมมาปวนหรอปรบเปลยนแนวทางการผลตและการกระจายสนคาเกษตรและอาหาร (De Clercq et al., 2018)

ประการแรก ภายในป ค.ศ. 2050 โลกจะตองผลตอาหารเพมขนอก 70% เพอเลยงประชากรทจะเพมขนเปน 10,000 ลานคน แตสดสวนจดพจากภาคเกษตรทวโลกกลบหดตวลงเหลอแค 3% เทยบกบ 9% เมอสบปกอน ยงกวานนประชากรในเมองจะเพมขนอกอยางนอย 2.4 พนลานคนภายในป ค.ศ. 2050 คนเมองเหลานจะมรายไดสงขน ท าใหความตองการอาหารแปรรป ผกผลไมและเนอสตวเพมขนมาก โดยความตองการเนอสตวจะเพมจาก 36.4 กก.ตอคนในป ค.ศ. 1997-99 เปน 45.3 กก.ตอคนในป ค.ศ. 2030 ดงนนมนษยโลกจ าเปนตองใชเทคโนโลยและวธการผลตแบบใหมๆ จงจะสามารถขจดปญหาความอดอยากและบรรเทาปญหาการขาดแคลนอาหารได การเกษตรแบบใหมจะไมใชการใหน า และใสปยเทากนทกไร แตจะใชทรพยากรแตกตางกนตามลกษณะภมประเทศและดนฟาอากาศ การเกษตรสมยใหมจะผลตเนอจากพช ใชสาหรายเปนอาหารสตว ใชน าทะเลเพาะปลก รวมทงการเกษตรในทะเลทราย การท าเกษตรในแนวดงในอาคารสงในเมองเพอจะไดไมตองขนสนคาเกษตรมาจากทหางไกล ประการทสอง พนทเกษตรในอนาคตจะไมใชทดนทอดมสมบรณเหมอนในอดต นอกจากปญหาขาดแคลนน าแลว ทดนเกษตรทงโลกกวารอยละ 25 กลายเปนทดนเสอมโทรม เพราะผลจากการท าเกษตรแบบท าลายทรพยากรธรรมชาต และการตดไมท าลายปาเพอน าทดนมาใชเพอการเกษตร (ประมาณ 80% ของปาทวโลก) ประมาณการวาภายในป ค.ศ. 2050 เราตองลงทนในระบบน าชลประทานอกไมนอยกวา 1 ลานลานเหรยญเพอแกปญหาการขาดแคลนน า

13 FAO ประมาณการวาตองใชเงนลงทนเพอขจดความอดอยากดงกลาวถง 2.65 แสนลานเหรยญ

9

เพอการเกษตร ประการทสาม โลกก าลงเผชญปญหาโลกรอนอยางทไมเคยเปนมากอน ในรอบ 50 ปทผานมาการท าการเกษตรและการใชทดนของมนษยเปนตนเหตใหแกสเรอนกระจกเพมขนเทาตว ผลกคอการเกดฝนแลง น าทวมบอยและรนแรงขน สงผลใหผลผลตการเกษตรทงโลกแปรปรวนอยางหนก นอกจากปญหาความไมมนคงทางอาหารแลว การเปลยนแปลงของภมอากาศยงมผลกระทบตอคณภาพอาหาร และการเขาถงอาหารของประชากรทยากจน การเกษตรในอนาคตจงตองลดการปลอยแกสเรอนกระจกพรอมๆ กบหาวธลดความแปรปรวนของผลผลตการเกษตรทเกดจากการเปลยนแปลงของภมอากาศ ประการสดทาย ประมาณการกนวารอยละ 33-50 ของปรมาณอาหารทผลตทวโลก (หรอ 1.3 % ของจดพของโลก) กลายเปนอาหารเนาเสยทตองโยนทงทงๆ ทโลกยงมคนอดอยากถง 800 ลานคน อาหารทเนาเสยเหลานกอใหเกดปญหาตอสงแวดลอมสองดาน ดานแรก คอ เราตองใชน าถงรอยละ 25 และทดนมาผลตอาหารทเนาเสย ปญหาดานทสองคอ อาหารทเนาเสยเหลานเปนขยะทถกฝงกลบในกองขยะจนกอใหเกดแกสมเทนทรายแรงกวาคารบอนไดออกไซดถง 23 เทา อาหารทเนาเสยเหลานกลายเปนแหลงก าเนดของแกสเรอนกระจกทใหญเปนอนดบสามของโลกรองจากแกสเรอนกระจกทเกดขนในประเทศจนและสหรฐอเมรกา ดงนนมนษยโลกจะตองแสวงหาทงหนทางการใชเทคโนโลยเกาใหเตมท พรอมๆ กบการสรางเทคโนโลยใหมๆ เพอแกปญหาความทาทายทงสประการ

การปฏวตเทคโนโลยการเกษตรรอบใหม ซงบางคนเรยกวาเกษตรอจฉรยะ หรอ เกษตรชาญฉลาด หรอ เกษตร 4.0 (agriculture 4.0 หรอ farming 4.0) จะตองเปน “การปฏวตเขยว” อยางแทจรง เปนการปฏวตทตองอาศยวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนแกนหลก

กอนทจะอธบายพฒนาการของเกษตรสมยใหม ตอนท 2.1 จะอธบายความหมายของศพทส าคญบางค า ตอนท 2.2 เปนการสรปพฒนาการของเทคโนโลยชวภาพ ตอนท 2.3 เปนพฒนาการของเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) ตอนท 2.4 กลาวถงตวอยางของ farming 4.0 ในประเทศตางๆ และตอนท 2.5 เปนเรองการแขงขนของบรษทขามชาตทเปนยกษใหญในอตสาหกรรมการเกษตร

2.1 ความหมายของเกษตรสมยใหม และเทคโนโลยประเภทตางๆ ในเกษตรสมยใหม

ในทศวรรษทผานมา ประเทศพฒนาแลวเรมมการน าเทคโนโลยสมยใหมมาประยกตใชในภาคเกษตรมากขน จนถงขนทเรยกวาระบบการผลตในภาคเกษตรก าลงกาวสสภาวะทเรยกวา “เกษตรสมยใหม”

แตเทคโนโลยเกษตรสมยใหมมชอเรยกแตกตางกนในแตละประเทศ ในสหรฐอเมรกา CropLife (สมาคมของบรษทขามชาตดานเทคโนโลยเกษตร) อธบายพฒนาการของเทคโนโลยเกษตรสมยใหมโดยใชศพททมความหมายกวางๆ คอ “เกษตรสมยใหม” สอส านก EURACTIV และสมาคมผผลตเครองจกรกลการเกษตรในยโรป เรยกเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมทก าลงอบตขนในปจจบนและอนาคตวา “farming 4.0” (Lamborelle and Alvarez 2016) สวนทประชมสดยอด World

10

Government Summit (De Clercq et al., 2018) ใ ช ค า ว า “agriculture 4.0” หร อ “smart farming” กระทรวงเกษตรของไทยเรยกเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมวา “เกษตรอจฉรยะ” (smart farming) แตไมวาจะเรยกชอวาอยางไร เทคโนโลยเกษตรสมยใหมจะประกอบดวยเทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลยเกษตรแมนย า (precision agriculture) ทอาศยอปกรณ เครองจกรกลการเกษตรและเครองมออตโนมตตางๆ (ทใชความรฟสกส) และเทคโนโลยดจทล รวมทงเทคโนโลยสารสนเทศ14

เกษตรสมยใหม (Modern Agriculture) เปนศพททสมาคมการคา CropLife ใชอธบายวธการผลตสวนใหญของเกษตรกรอเมรกน กลาวคอ ในปจจบนกวารอยละ 90 ของเกษตรกรอเมรกนใชนวตกรรมการผลตและเทคนคใหมๆ ในการผลตอาหาร พชพลงงาน และไฟเบอร เพอเลยงพลเมองโลกทมจ านวนเพมขน ขณะเดยวกนวธการผลตแบบใหมนชวยลดผลกระทบตอสงแวดลอม ดงนน “เกษตรสมยใหมจงเปนการแสดงถงค ามนสญญาของเกษตรกรทใชนวตกรรม พรอมๆ กบความเอาใจใสทจะท าใหตนสามารถผลตอาหารเลยงพลเมองโลก และสามารถตอบสนองความทาทายดานตางๆ ของสงคมโลกไดในเวลาเดยวกน....เกษตรสมยใหมเปนการสรางนวตกรรม การวจยและความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอชวยใหเกษตรกรสามารถท าการเกษตรไดอยางยงยนอยางเปนรปธรรม และผลตอาหารทปลอดภยในราคาทผคนหาซอได ตลอดเวลา 50 ปทผานมาเทคโนโลยและนวตกรรมการเกษตรชวยใหเกษตรกรในสหรฐอเมรกาเพมผลผลตอาหารไดหนงเทาตว และลดการใชสารเคมภายในฟารม เกษตรสมยใหมขณะนมประสทธภาพสงขนอยางกาวกระโดดดวยการประยกตใชเทคโนโลยดจทลและเทคโนโลยชวภาพ”15

เทคโนโลยชวภาพ (biotechnology) เปนการใชประโยชนจากกระบวนการชววทยาดานจลนทรย หรอระบบชววทยาเพอการผลตอาหาร สนคาและผลตภณฑตางๆ ทจะชวยยกมาตรฐานชวตความเปนอยของมวลมนษย เทคโนโลยชวภาพในความหมายกวาง คอ วศวกรรมควบคม/ดดแปลงสงมชวตเพอประโยชนของมนษย บางคนนยามวาเทคโนโลยชวภาพ หมายถง ชดของทกษะในการใชประโยชนจากระบบตางๆ ของสงมชวต (living systems) หรอการเปลยนแปลงกระบวนการทางธรรมชาตเพอผลต/ดดแปลงผลตภณฑ ระบบ หรอสงแวดลอมเพอชวยการพฒนาของมวลมนษย ในปจจบนเทคโนโลยชวภาพเนนเรองการสรางยนลกผสม (establishment of hybrid genes) และการถายโอนยนชดหนงสสงมชวตทไมมยนดงกลาว (ดพฒนาการโดยยอของเทคโนโลยชวภาพ ขางลาง)

14 เทคโนโลยสารสนเทศเปรยบเสมอนการเลนเกมบนคอมพวเตอร ขณะทเทคโนโลยดจทลเปนการออกแบบเกม 15 แปลจากนยามของ CropLife America ซงเปนสมาคมการคาของประเทศสหรฐอเมรกา ซงประกอบไปดวยผผลต ผคดคน และผขายสง สารก าจดศตรพช

11

เกษตรแมนย า (Precision Agriculture) คอการบรหารจดการภายในฟารมโดยการสงเกต การตรวจวด และตอบสนองตอความเปลยนแปลงของปจจยภายในและปจจยภายนอกฟารมทกระทบตอพชและสตวในฟารม วตถประสงคของการบรหารจดการฟารมคอการเพมประสทธภาพการผลตใหไดผลสงสด (Optimization) ท าใหเกษตรกรไดก าไรสงสด โดยไมตองเพมปรมาณการใชปจจยการผลต (ดน น า ปย ยาก าจดศตรพช) และรกษาทรพยากรในขณะเดยวกน (McBratney et al., 2005)16 (ดค าอธบายเพมเตมในรปท 2.3) เกษตรแมนย าเรมเกดขนในชวงทศวรรษ 1990s (พ.ศ. 2533-2543) โดยการเชอมโยงเทคโนโลยเครองจกรกลการเกษตรกบคอมพวเตอร ผานการใชประโยชนจากขอมลทไดจากจาก GPS และเครองวดตางๆ (sensors) เกษตรแมนย าไดพฒนาอยางตอเนองควบคกบพฒนาการทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยจนกลายเปนองคประกอบส าคญของ Farming 4.0 ในทศวรรษตอมา

เกษตรอจฉรยะ (ชาญฉลาด) หรอเกษตรกรรม 4.0 (Farming 4.0 หรอ agriculture 4.0 หรอ smart farming) เปนการท าเกษตรกรรมในอนาคตทอาศยวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนแกน เกษตรกรรม 4.0 (Farming 4.0) เรมเกดขนในทวปยโรปในทศวรรษ 2000 (หลง พ.ศ. 2543) เปาหมายคอ การเพมผลผลตการเกษตรและอาหารใหพอกบประชากรโลกทเพมขน แตใชปจจยการผลตลดลง ลดผลกระทบตอสงแวดลอม ตลอดจนสามารถรบมอกบการเปลยนแปลงของภมอากาศ และลดปญหาขยะอาหาร17 เกษตรอจฉรยะจะเปลยนแปลงระบบเกษตรกรรมและหวงโซอาหารของโลก จากเดมทเกษตรกรใหน า ใสปยและใชสารก าจดศตรพชเหมอนๆ กนทงฟารม มาเปนการใชปจจยการผลตทแตกตางกนและเหมาะสมกบสภาพภมประเทศในแตละพนทของฟารม ในระดบโลก เกษตรกรสามารถเพาะปลกในทะเลทราย หรอน าทรพยากรทมราคาถกมาใชประโยชน ไมวาจะเปนน าทะเล การเพาะเลยงสาหรายทน ามาใชเปนอาหารสตว หรอพลงงานจากแสงอาทตย ยงกวานนเทคโนโลยใหมจะมผลตอหวงโซอปทานของอาหาร เชน การท าเกษตรแนวตงในเมอง การใชวสดหบหอทเปนมตรกบสงแวดลอม เกษตรกรรมในอนาคตจะเปน “เกษตรเขยว”

16 กระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกายกตวอยาง precision technology เชน ระบบควบคมการท างานของแทรกเตอรโดยใช GPS การใช GPS ท าแผนทดนและผลผลตตอไร (GPS yield and soil monitors/maps) การใชปจจยการผลตในอตราทแตกตางกน (variable-rate input application หรอ VRT) เทคโนโลยแมนย าเหลานชวยเกบรวบรวมขอมลในแปลงไรนาทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เพอน ามาใชปรบแนวทางการผลตใหเหมาะสม (www.ers.usda.gov>december>) เกษตรกรสหรฐอเมรกาเรมใชเทคโนโลยสามประเภทนในชวง ค.ศ. 1998-2013 โดยมการ ใช GPS guidance systems ในพนทเกษตร 50% และ VRT ในพนท 20% ในชวงป ค.ศ. 2010-13 17 World Government Summit and Oliver Wyman 2018

12

Farming 4.0 เปนระบบชวยเกษตรกรตดสนใจ (decision support system: DSS)18 ทใชเทคโนโลยดจทลและเทคโนโลยสารสนเทศ มองคประกอบ 3 สวน ไดแก เทคโนโลยเกบขอมลทงในฟารมและนอกฟารม เทคโนโลยสอสารและบรหารขอมล และเทคโนโลยประมวลผลดานสถตและซอฟตแวรชวยการตดสนใจ (รปท 2.1 และดรายละเอยดเพมเตมในตอนท 2.3) ตารางท 2.1 เปนตวอยางของอปกรณทใชในเทคโนโลยทงสามดาน

ความกาวหนาของ farming 4.0 เกดจากเทคโนโลยหลายดานดงกลาวแลว แตเทคโนโลยการเกบขอมลทส าคญทสดในดาน hardware ไดแก sensors และเทคโนโลยดจทล/สารสนเทศทส าคญไดแกการพฒนาระบบชวยตดสนใจ (decision support system) ทอาศยขอมลขนาดใหญ (big data) ผเขยนจงขออธบายเทคโนโลยทงสองและประเภทของขอมลทงภายในและภายนอกฟารมเพมเตมดงน

รปท 2.1 องคประกอบส าคญของเทคโนโลยดจทลและการสอสารใน Farming 4.0

ตารางท 2.1 ตวอยางอปกรณเทคโนโลยเกบขอมล สอสารขอมล และประมวลผล

เทคโนโลย ตวอยางอปกรณ

เทคโนโลยเกบขอมล sensors, drone, satellite (รวมทง GPS ทใหขอมลทตงและเวลาแกเครองรบ GPS บนโลกหรอใกลโลก)

เทคโนโลยสอสาร และบรหารขอมล Internet, intranet, คลนวทย ดาวเทยม (microwave)

เทคโนโลยประมวลผล และวเคราะหขอมล Algorithm, software, cloud computing, AI

18 DSS หรก decision support system เปนระบบสารสนเทศ (หรอซอฟตแวร) ทชวยการตดสนใจของธรกจหรอองคกร ทงในดานการจดการ การปฏบตการ และการวางแผน โดยชวยตดสนใจแกปญหาทเปลยนแปลงตลอดเวลาและเปนปญหาทไมอาจระบไดลวงหนา หรออกนยหนงเปนปญหาการตดสนใจทไมมโครงสรางแนนอน หรอแบบผสม (unstructured or semi-structured decision problems) และดความหมายพฒนาการ และตวอยางของ decision support system ใน en.m.wikipedia.org

13

เซนเซอร คอ เทคโนโลยการรบรซ ง เปนองคประกอบส าคญของระบบอตโนมต (autonomous system) ประกอบไปดวยความรและการรบสญญาณขอมลเกยวกบสภาพภมประเทศ (น า ดน) ภมอากาศ (ฝน แดด ความชน) การท าแผนท การเฝาสงเกตพช (ทงจากภาคสนามและจากดาวเทยม) เซนเซอรภาพถายจากกลองทมความกาวหนามาก (เชนภาพถายดาวเทยมประกอบกบโปรแกรมประมวลภาพสมยใหมจะมความละเอยดเลกกวา 30 เซนตเมตร) ขณะท เซนเซอรดนแบบพกพาไดหรอตดตงในรถไถไดในปจจบนสามารถใชการรบความถแสงในชวงสทมองไมเหนดวยตาและอนฟราเรดเพอหาปรมาณธาตอาหารของพช คาความเปนกรด-ดาง ความชน เปนตน เซนเซอรในดนสามารถตรวจวดธาตไนโตรเจนไดเพราะเปนธาตทตรวจสอบไดงายทสด สวนการใชเซนเซอรวดธาตอนๆ ยงอยในชวงการพฒนาใหใชไดจรงในภาคสนาม เนองจากมขอจ ากดจากความเสยหายของอปกรณทเกดจากความชน ความหยาบของดน และพชคลมดน19 นอกจากนยงมเซนเซอรชวภาพ นาโนเซนเซอร และเซนเซอรเสยงทนยมใชกบปศสตว เพอเกบขอมลพฤตกรรม สขภาพ โรค หรอเพอควบคมคณภาพนมในโค ขอมลเหลานจะถกน าไปประมวลและแสดงผลในระบบชวยตดสนใจของผจดการฟารม เชน บนโทรศพทมอถอ20

ระบบชวยตดสนใจ (Decision Support System) : ระบบชวยตดสนใจเปนหวใจของFarming 4.0 วตถประสงคหลกของ Farming 4.0. คอ การใชเทคโนโลยดจทลสรางระบบการตดสนใจเกษตรกรเพอใหสามารถเพมประสทธภาพการผลตใหมากทสด ในปจจบนหมายรวมถงการเพมคณภาพของผลผลตทางการเกษตร การใชปจจยการผลตอยางมประสทธภาพ และการลดผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาต ไดแก ดน น า และอากาศ ระบบชวยตดสนใจใน Farming 4.0 ไดมพฒนาการจนมความซบซอนจากการประยกตใชเทคโนโลยหลายแขนงโดยเฉพาะอยางยงเทคโนโลยสมองกล (AI) จนมระบบการท างานทมศกยภาพสงกวาเกษตรแมนย า

ระบบชวยตดสนใจมหนาทในการวเคราะห แสดงขอมลและผลวเคราะห ใหทางเลอกแกเกษตรกรในการแกไขหรอควบคมการผลต รวมทงการคาดเดาอนาคตเพอใชวางแผน ดงตวอยางในตารางท 2.2

ตารางท 2.2 หนาทและตวอยางของระบบชวยตดสนใจ

หนาทของระบบชวยตดสนใจ ค าอธบาย ตวอยาง

1. วเคราะหขอมล การประมวลขอมลดบใหเปนขอมลความรดวยโปรแกรม การวเคราะหอาจเปนการแสดงผลสรป หรอซบซอนกวานน เชน การใช machine learning

ระบบคดแยกเกรดผลผลตอตโนมต เชน คดแยกผลไมตามส ลกษณะผว รอยช า โรค ความหวาน หรอสารอาหารอน โดยการใชกลอง NIS (near-infrared spectrophotometer) และ

19 Bo Sternberg et al. 2010 20 Suresh Neethirajan 2017

14

หนาทของระบบชวยตดสนใจ ค าอธบาย ตวอยาง

โปรแกรมปญญาประดษฐ (AI) ทเกษตรกรตงคากลมคณภาพทตองการ (ทวโลก)

2. คาดเดาอนาคต การพยากรณ เพอลดความเสยงในการเพาะปลก เชน การพยากรณอากาศ (ฝน ลม) และ การประมาณการผลผลตในฟารม

แอปพลเคชนพยากรณการใชน าของพชแตละชนด (ETO App) ค านวณดวยขอมลสภาพอากาศจากเซนเซอรในฟารมและคาสมประสทธของพชในแตละชวงเวลาเตบโต ระบบใหน าอตโนมตจะใชขอมลพยากรณในการวางแผน บรษท Netafim ใหบรการแอปพลเคชนนฟรเมอตดตงสถานอากาศในฟารมและระบบใหน าแมนย าดวยวธ drip irrigation (อสราเอล)

3. ชวยการตดสนใจ การแสดงขอมลเพอการตดสนใจม 2 ประเภท คอ การแสดงขอเทจจรงภายในฟารม เพอน าไปประกอบการตดสนใจ หรอการแสดงค าแนะน าวธปฏบต

ระบบ Soil Navigator ใหค าแนะน าพชทเหมาะสมกบชดดนในฟารม ระบบท าการเกบขอมลดนในฟารม แลววเคราะหความสามารถของดนในแตละบทบาท* จากนนน าผลมาประมวลรวมกบบทบาทดนทเกษตรกรตองการ โปรแกรมจะคนหาแผนเพาะปลกทดทสดใหเกษตรกรเลอก (โครงการ LANDMARK ของสหภาพยโรป)

* บทบาทของดนใน Soil Navigator ม 5 อยาง ไดแก การสรางผลตภาพ การท าใหน าบรสทธขน (เพอใชในการปลกพชออรแกนค) การกกเกบคารบอน การเปนทอาศยของสตวและจลนทรย และการผลตธาตอาหารใหพช ทมา: รวบรวมโดยผวจย, Kawano 2016, Tamburini 2017, Netafim, http://www.soilnavigator.eu/, Debeljak 2019

ขอมลขนาดใหญ (Big Data) เปนองคประกอบส าคญทท าใหการท างานของระบบชวยตดสนใจเปนไปไดอยางถกตองแมนย า ประกอบดวยขอมลตามเวลาจรง Real Time ทมความละเอยดสงทางกายภาพและชวภาพ (bio-physical) ทงภายในฟารมและภายนอกฟารม ดงน

(1) ขอมลภายในฟารม เชน

- สภาพดน เชน เนอดน ความลก ความชนในดน ระดบไนโตรเจน และแรธาตอนๆ - สภาพน า เชน ปรมาณน า แหลงน า คณภาพของน า คา pH - สภาพของพช เชน เชอโรค ศตรพช วชพช ผลผลตทได และสถานะของพช เชน

ก าลงออกดอกออกผล เปนตน - ระบบการบรหารจดการฟารม เชน ระบบสงน า พลงงานทใช เครองจกร แรงงาน คา

เชา เปนตน (2) ปจจยภายนอกฟารม ไดแก

- สภาพอากาศ เชน ปรมาณน าฝน ความชน ความเขมแสง อณหภม ความเรวและทศทางลม

- ขอมลการใชประโยชนทดนในอาณาบรเวณ

15

- ปรมาณและคณภาพน าจากแหลงน าภายนอก เชน น าทสามารถใชการได ขอมลจากระบบจดการน า ขอมลน าฝน

- สภาพตลาด เชน ราคาปจจยการผลต และราคาผลผลต ความตองการของตลาด/ผบรโภค ทงในเชงปรมาณ และเชงคณภาพ

- ขอมลทางเศรษฐกจสงคม (socio-economic) เชน จ านวนเกษตรกรและแรงงาน ลกษณะประชากรของครวเรอนเกษตร ฯลฯ

พฒนาการระยะแรกของ Farming 4.0 เกดจากการใชเทคโนโลยการเกษตร (Farming Technology หรอ Agritech) เพยงดานใดดานหนง (เชน การใช GPS ควบคมการท างานของรถไถดงในรปท 2.2) แตปจจบน farming 4.0 พฒนามาเปน“ระบบเชงซอน” ทประกอบขนดวยระบบเทคโนโลยหลายระบบซอนกน (System of systems ดงรปท 2.2) รวมทงการน าเทคโนโลยใหมๆ มาประยกตใช เชน การใชขอมลจากดาวเทยมพยากรณอากาศ การใช GPS, soil monitors และ VRT21 เปนตน ด งนน Farming 4.0 จงต างจาก “เกษตรแมนย า” ท เนน เฉพาะการวดปรมาณ (measurement) เพอการใชปจจยการผลตอยางแมนย าเพยงมตเดยว ขณะท Farming 4.0 เปนมากกวาการเพมความแมนย าในการท าเกษตร เนองจากมการใชขอมลหลายมตและเทคโนโลยทสลบซบซอนหลายๆ ดานมาวเคราะหเพอสรางระบบชวยตดสนใจใหเกษตรกรแบบองครวม ท าใหสวนตางๆ ของกระบวนการผลตในฟารมมความสอดคลองกนและเชอมโยงกน โดยม แอปพลเคชน (Application) เปนเครองมอทควบคมการท างานของระบบเหลานผานการสอสารขอมลและค าสง 22 แลวประมวลผลออกมาเปนระบบทชวยใหเกษตรกรสามารถตดสนใจใดถกตอง แมนย า ทนทวงท รวมถงการพยากรณและปองกนปญหาไดลวงหนา

รปท 2.2: เกษตร 4.0: จากผลตภณฑเดยว (product) สระบบของระบบ

21 Variable Rate Technology คอการใหปจจยแบบแปรผน ในระยะแรกของการพฒนาเทคโนโลยเกษตรแมนย ายงไมมเทคโนโลยสอสารขอมลและระบบวเคราะหและค าสงอตโนมต ท าใหตองใชแรงงานทงมนษยและเครองกลมาก ตอมาเมอ Farming 4.0 พฒนาขนมา ท าให VRT ใชแรงงานลดลงและประมวลผลไดรวดเรวขน 22 ตวอยางระบบของระบบ Farming 4.0 ไดแก การประมวลขอมลเพอสรางค าสงโดยอตโนมต ดวยการน าขอมลจากเซนเซอรตางๆ (เชน เซนเซอรไวแสง เซนเซอรความชน) ประกอบกบขอมลสภาพแวดลอมอนๆ ซงอาจมาจากแหลงขอมลอน เชน ขอมลสภาพอากาศจากดาวเทยม เพอสรางชดค าสงส าหรบควบคมกลไกหนยนต หรอระบบน าของฟารม เปนตน

16

ทมา : IDATE based on Harvard Business Review.

รปท 2.3 เปนการใชแนวคดเศรษฐศาสตรอธบายความสมพนธและผลกระทบของ

เทคโนโลยการเกษตรสมยใหมตอผลผลตดานเกษตรกรรม สมมตวา เสน F3 คอฟงกชนการผลต 23 ทแสดงปรมาณผลผลตสงสดทเปนไปไดทางดานเทคนคเมอมการใชปจจยการผลต (เชน ปย) ในปรมาณตางๆ เนองจากขอจ ากดวทยาศาสตร เทคโนโลย ชววทยา ภมอากาศและสงแวดลอม เทคโนโลยพนธพชในขณะใดขณะหนงจะมสมรรถภาพสงสดของผลผลตในระดบหนง (efficacy) เชน ถาใชปย OX1

หนวย จะไดผลผลตสงสดเทากบ X1C หนวย แตในขอเทจจรงเกษตรกรทใชปย OX1 หนวย อาจไดผลผลตเพยง X1A หนวย (ตามฟงกชน F1) เพราะเกษตรกรอาจใชปยไมเหมาะสม ไมถกเวลา ใชน านอยเกนไป ฯลฯ เกษตรแมนย าจะชวยใหเกษตรกรไดผลผลตสงขนตามเสน F2 กลาวคอ เมอใชปย OX1 อยางถกตอง จะไดผลผลต X1B สาหตทเสน F2 สงกวา F1 เพราะความแมนย าของเทคโนโลย แตอยางไรกตามโปรดสงเกตวาเสน F2 ยงต ากวา F3 ทงนเพราะเทคโนโลยแมนย า (รวมทงการใชเทคโนโลยดจทล) ยงไมสามารถควบคมสภาพการผลตใหอยในระดบเดยวกบสมรรถนะสงสดของพนธพช (F3) ตามผลการวจยทควบคมปจจยตางๆ ในสถานทดลอง

แตความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพการเกษตรและ Farming 4.0 จะชวยแกไขขอจ ากดดานชววทยาและสงแวดลอมไดมากขน ผลทตามมาคอฟงกชนการผลตจะขยบจากเสน F3 เปนเสน F4 (เชนมเกดพนธพชชนดใหมทตานทานอากาศแลงได) ดงนน การใชปยจ านวนเทาเดม (OX1) จะท าใหสมรรถนะสงสดของผลผลตเพมเปน X1D

23 ฟงกชนการผลต (production function) เปนแนวคดเศรษฐศาสตรจลภาค ทพฒนาจากแนวคดดานวศวกรรมทระบปรมาณผลผลตสงสดทางเทคนค (technical efficiency) ทจะไดจากการใชปจจยการผลตในระดบตางๆ โดยสมมตวาปจจยอนๆ คงท รวมทงความรทางเทคโนโลยทมอยในขณะใดขณะหนง

17

รปท 2.3 กราฟฟงกชนผลผลต เมอมเทคโนโลยเกษตรแมนย า และเทคโนโลยชวภาพ

2.2 พฒนาการเทคโนโลยชวภาพ กบการปฏวตเขยว

การปฏวตเขยวครงท 1 ทเกดในทศวรรษ 196024 เปนการปรบปรงพนธอาหารหลกของมนษยเพอเพมผลผลตตอไร โดยใชเทคโนโลยการผสมขามพนธระหวางพนธทใหผลผลตตอไรสงกบพนธทมคณสมบตตามความตองการของนกปรบปรงพนธ (เชน ตนเตย ไมไวแสง) พนธใหมดงกลาวสามารถใหผลผลตตอไรสงจะตองใชปย และใชสารเคมก าจดศตรพช ดงนนรฐบาลในประเทศตางๆ จงตองลงทนพฒนาระบบชลประทาน และการสงเสรมการเกษตร ตวอยางเชน ขาวมหศจรรย (IR8) ทพฒนาโดยสถาบนวจยขาวระหวางประเทศ (International Rice Research Institute) ขาว IR8 เกดจากการผสมพนธระหวางพนธขาวพนเมองทใหผลผลตสงของอนโดนเซย กบพนธขาวตนเตยของไตหวนท าใหขาว IR8 เปนขาวตนเตย ไมไวแสง และใหผลผลตตอไรสง ผลส าคญของการปฏวตเขยวครงแรก คอการแกปญหาการอดอยากของประชากรในประเทศยากจนและประเทศก าลงพฒนา25

ในระยะแรกของการปฏวตเขยวครงท 1 หลงจากทนกปรบปรงพนธขาวท IRRI ประสบความส าเรจในการพฒนาขาวพนธ IR8 ประเทศไทยกน าขาวพนธ IR8 มาสงเสรมใหเกษตรกรปลกเพอเพมผลผลต26 แตพนธขาว IR8 ไมไดรบความนยมในหมผบรโภค กรมการขาวตองใชเวลาผสมพนธ

24 อนทจรงการปฏวตเขยวครงแรกเรมตนโดยมลนธ Rockefeller ตงแตทศวรรษ 1940 แตเรมกอใหเกดผลกระทบขนานใหญตอผลผลตการเกษตรทวโลกในทศวรรษ 1960 หลงจากทศนยวจยระหวางประเทศดานการเกษตรรวมมอกนสงเสรมพนธพชชนดใหม 25 ศาสตราจารย Norman Borlaug นกปฐพวทยาชาวอเมรกนเปนผพฒนาขาวสาลหลายพนธทมลกษณะตนเตย แตใหผลผลตตอไรสงและตานทานโรค เขาทมเทเผยแพรพนธขาวสาลทใหผลผลตสง และวธการเพาะปลกในเมกซโก ปากสถาน อนเดย ท าใหแกปญหาความอดอยาก และสรางความมนคงดานอาหาร ศ. Borlaug ไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพในป 1970 26 เนองจากขาวไทยแตเดมนนมตนทสงเพราะววฒนาการมาในสภาพแวดลอมทมน าทวมมาก แตตอมาสภาพแวดลอมไดเปลยนไป มการพฒนาระบบชลประทาน ท าใหขาวพนธสงนนลมและเสยหาย รวมทงพชพนธเตยมผลผลตโดยรวมมากกวา เพราะใชทรพยากรน าและธาตอาหารในการยดตวของตนพชนอยกวา

อนาคต (F4)

ปจจบน (F3)

เกษตรแมนย า(F2)

ไมใชเกษตรแมนย า(F1)

ปจจยการผลต

ผลผลตรวม

0 X1

A

B

C

D

18

ขาว IR8 กบขาวพนเมองหลายพนธจนไดพนธขาวทมคณภาพหลงหงตมทถกปากผบรโภคไทย ดงนน ปฏวตเขยวในไทยจงเกดขนลาชากวาประเทศอนๆ ในเอเซย อยางไรกตาม ในปจจบนการพฒนาพนธขาวในประเทศไทยประสบปญหาไมสามารถยกระดบเพดานผลผลตตอไรไดมากนก27 และระบบการปรบปรงพนธของหนวยงานรฐยงไมสามารถตอบสนองความตองการของตลาดไดดเทากบคแขงอยางเวยดนาม โดยเฉพาะการพฒนาพนธใหเปนขาวพนนมตรงกบความตองการของผบรโภคชาวจน และมผลผลตตอไรสง ประเดนทาทายส าหรบระบบวจยของรฐ คอ การเพมการลงทนวจยพฒนา และการปรบปรงระบบการวจยใหสามารถตอบสนองความตองการของตลาดตางๆ และเพมผลผลตตอไรอยางจรงจง

การปฏวตเขยวครงท 2 ทก าลงเกดขนในขณะนเปนการใชเทคโนโลยชวภาพดานพนธวศวกรรม (Genetic Engineering) เพอพฒนาพนธพชททนตอความแปรปรวนของภมอากาศ ตานทานศตรพช หรออกนยหนงเปนการผดง หรอแมกระทงเพมผลตภาพการผลตในพนทการเกษตรทประสบภาวะอากาศทเลวราย (ดค าอธบายเพมเตมในรปท 2.3 ขางลาง) รวมทงการพฒนาพนธพชเพอประโยชนดานโภชนาการ มคณภาพ ส กลน และลกษณะตามความตองการของผบรโภค28 การปฏวตเขยวครงท 2 จงประกอบดวยแผนงานทบรณาการการเกษตรทกมต ตงแตลกษณะ/คณภาพของดน เมลดพนธ การใชปจจยการผลตตางๆ เขตกรรม (cultural or farming practices) การแปรรปเปนอาหาร การเพมมลคา และการตลาด

นอกจากเทคโนโลยชวภาพแลว การปฏวตเขยวในปจจบนอาศยองคความรและเทคโนโลยอนอกหลายดาน เปนตวผลกดนใหเกดความเปนไปไดใหมๆ ในการท าเกษตรกรรม โดยเฉพาะอยางยงการประยกตใชเทคโนโลยดจทล (ดงทอธบายในตอนท 2.1 และ ตอนท 2.3 พฒนาการ Farming 4.0) จนถงการสงเคราะหความรใหมดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยหลายสาขา ความกาวหนาทางเทคโนโลยเหลานยงคงมการพฒนาอยางตอเนองและอยางกาวกระโดด สงผลใหมนษยสามารถดดแปลงขอจ ากดเดมของธรรมชาตเพอตอบสนองตอปญหาและความตองการของมนษยทงในปจจบนและอนาคต

พฒนาการเทคโนโลยชวภาพ: ในยคกอนประวตศาสตร เทคโนโลยชวภาพแบบโบราณ เกดจากการทมนษยผสมพนธ (cross pollination or cross-breeding) เพอใหไดพนธพช และพนธสตวทมคณภาพดขน รวมทงการใชประโยชนจากจลนทรยตางๆ เพอผลตอาหาร เชน เนย โยเกรต ขนมปง เบยร ไวน กระแช ฯลฯ (Bhatia, 2020)

เทคโนโลยชวภาพทเกาแกทสด ไดแก การเลยงสตวทเกดขนกวา 10 ,000 ปทแลวกอนครสตศกราช และพชยคตนๆ ทมนษยน ามาปลก คอ ขาวบารเลย และขาวสาล มนษยน าสตวปามา

27 http://www.arda.or.th/datas/riceconref2.pdf 28 ICID Foundation Day Seminar, en.wikipedia.org

19

เลยงเพอเอาเนอ นม และขนสตว รวมทงการใชจลนทรยผลตเนย เครองดม แอลกอฮอล ตอมามการคนพบ (โดยบงเอญ) วาจลนทรย (เชน แบคทเรย ยสต) สามารถยอยสลายน าตาล จงเกดกระบวนการหมกขน หลยส พาสเตอร (Pasteur) เปนคนแรกทคนพบหลกฐานทางวทยาศาสตรของกระบวนการหมก (ซงเปนจดก าเนดของทฤษฎเชอโรค และวทยาศาสตรหลายแขนง) ยาสมยโบราณและสมนไพรกลวนเปนผลตภณฑจากเทคโนโลยชวภาพ เชน น าผงทใชสมานแผล คนจนใชเตาหรกษาฝ ตอมาในป 1928 Alexander Fleming กสกดเพนนซลลนทเปนยาปฏชวนะกลมแรก ในปลายทศวรรษท 18 กมพฒนาการของเทคโนโลยชวภาพดานการปลกพชหมนเวยน โดยใชพชตระกลถว การผลตวคซน และการใชสตวในการลากจง/ท างานเกษตร29

การคนพบครงส าคญ คอความรใหมดานชววทยาในปลายครสตศตวรรษ 19 ไดแก (ก) การศกษากระบวนการหมกและพฒนาการของจลนทรย โดย Robert Koch, Pasteur, Joseph Lister (ข) การศกษาเรองพนธกรรมของ Gregor Mendel (ดรปท 2.9) ทพบวายน (gene) คอ ปจจยส าคญในการถายทอดพนธกรรม แตกวาทจะมการวจยทพสจนวายนประกอบดวย DNA กกนเวลาอก 90 ป30

การคนพบ DNA เปนความกาวหนาทางวทยาศาสตรครงส าคญทท าใหเทคโนโลยชวภาพกลายมาเปนเทคโนโลยชวภาพสมยใหม ความรเรองนสลบซบซอนขน และขยายขอบเขตพรมแดนความรไปสวทยาศาสตรแขนงตางๆ ความรเหลานนถกน าไปใชในการวงการตางๆ ทง เกษตรกรรม การแปรรปอาหาร การแพทย อตสาหกรรม (เชน การหมกน าไปสการพฒนาตวท าละลายในอตสาหกรรมส การใชแปงท าอะซโตนในอตสาหกรรมเคม ตลอดจนการใชผลผลตสวนเกนจากภาคเกษตรทดแทนผลตภณฑจากปโตรเคม ฯลฯ)

โดยสรปเทคโนโลยชวภาพอาจแยกออกเปน 4 แขนง คอ (ก) green biotechnology ทประยกตใชในภาคเกษตร และอาหาร (ข) red biotechnology ในวงการยา เชน การใช stem cells ทดแทนเนอเยอทเสยหาย การผลตยาชนดใหมๆ (ค) blue biotechnology ทครอบคลมกระบวนการดานสงแวดลอมในทะเล เชน การควบคมจลนทรยท เปนพษในน า และ (ง) white or grey biotechnology ทเกยวของกบกระบวนการผลตในภาคอตสาหกรรม เชน การผลตสารเคมชนดใหม การพฒนาเชอเพลงชนดใหมส าหรบเครองยนต เปนตน

29 อนทจรงคนจนคดคนวธการไถนาดวยผานสมฤทธและการใชสตวไถนามาตงแต 1,600–1,400 ปกอนครสตกาล ท าใหสามารถเพาะปลกพชเปนแนวและพรวนดนแบบประณต คนไถยงชวยขจดวชพชออกได (Robert Temple, The Genius of China: 3,000 Years of Science, Discovery and Invention, Carlton Publishing Group, 2006) 30 สาเหตหนงเพราะไมมใครสนใจงานของ Mendel เพราะในเวลานนนกวทยาศาสตรตางตนเตนและสนใจกบงานของ Charles Darwin นคอเหตผลท Mendel ไมเคยไดรบทนสนบสนนการวจยเลย แตกอนเสยชวตเขากลาววา “My time will come.”

20

การปรบปรงพนธ (Plant Breeding) มพฒนาการมาตงแต 12,000 ปกอน จากการคดเลอกพนธพชและสตวเรมตนเมอมนษยน าพชมาเพาะปลกเอง เนองจากมนษยตองการควบคมปรมาณและลกษณะของผลผลตใหงายขน ตวอยางทชดเจนคอ การคดเลอกพนธพชชนดตางๆ และการขยายพนธโดยวธทาบกง ตอนกง ทมการใชมานานมากกวา 4 ,000 ป31 นบวาเปนวศวกรรมพนธกรรมโดยวธธรรมชาตเพราะมการถายทอดสารพนธกรรมและสารอนระหวางตนเดมและตนใหม

การศกษาพนธกรรมของพชดวยวธการทางวทยาศาสตรเพงเรมตนขนเมอประมาณ 200 ปทแลวจากการคดคนกฎของเมนเดล ในปค.ศ.1860 (รปท 2.4) ท าใหเกดองคความรทางพนธศาสตร ซงหมายถงการศกษาการถายทอดทางพนธกรรม และลกษณะตางๆ จากรนสรน พนธศาสตรไดรบการพฒนาควบคไปกบองคความรและเทคนคใหมๆ ของการวจยวทยาศาสตร32 ท าใหมความแมนย ามากขนจนถอไดวาเปนพนธวศวกรรม พฒนาการดงกลาวเปนก าเนดขององคความรใหมทเรยกวาจโนมกส (Genomics) ซ งเปนการศกษาจโนม หรอรหสพนธกรรมทงหมดของส งมชวต Genomics ประกอบดวย การตดตอยนหรอพนธกรรม (gene editing), targeted gene recombination, การขยายพนธแบบยอนกลบ33 (reverse breeding) ฯลฯ ตวอยางของพฒนาการส าคญดาน genomics ทน ามาใชในภาคเกษตร เชน ก) bio-fortified crops คอการเพมสารอาหารในพชเพอการบรโภคของมนษย ข) new phenotyping34 technologies เทคโนโลยควบคมการแสดงออกของพช โดยการก าหนดสภาพแวดลอมและพนธกรรม เชน ประสทธภาพในการใชไนโตรเจน ความสง รสชาต และการสงเคราะหแสง เปนตน

อนงเทคโนโลยการปรบปรงพนธแบบ cross breeding, hybrid breeding และ mutation breeding ทเปนจดเรมตนของ precision breeding เกดขนตงแตชวงป 1900-1930 (ดรปท 2.4) แตกวาทนกปรบปรงพนธจะประสบความส าเรจในการเพมผลผลตตอไรของธญญพชทเปนอาหารหลกจนสามารถแกไขปญหาความอดอยากของประชากรโลกไดกตองรอจนถงทศวรรษ 1960

31 หลกฐานในจน Meng, Chao; Xu, Dong; Son, Young-Jun & Kubota, Chieri (2012). "Simulation-based Economic Feasibility Analysis of Grafting Technology for Propagation Operation". 32 แมจะไมมรางวลโนเบลสาขาเทคโนโลยชวภาพโดยตรง แตมนกวทยาศาสตรซงท างานดานเทคโนโลยชวภาพการเกษตรและไดรางวลโนเบลสาขาเคม การแพทย และฟสกส กวา 25 คน คนแรก คอ Emil von Behring ผคนพบ serum therapy ในการรกษา diphtheria ในป 1901 ผรบรางวลคนส าคญอนๆ เชน Watson, Crick and Wilkins ป 1962 จากการคนพบโครงสราง DNA (DNA Double Helix), Paul Berg ป 1980 จากผลงาน recombinant DNA และลาสดในป 2020 Emmanuelle Charpenter and Jennifer Doudna จากผลงานวธการท า genome editing ทแมนย า (CRISPR/Cas9) หรอ กรรไกรตดตอยน (ทเปนเครองมอ rewrite the code of life) ทท าใหนกวทยาศาสตรสามารถเปลยนแปลงยนของพช สตว และจลนทรยอยางแมนย า ท าใหสามารถรกษาโรคมะเรงได 33 เปนการขยายพนธ จากพชทมพนธกรรมทงยนเดนและยนดอย เพอใหไดลกษณะทางพนธกรรมเดนลวนหรอดอยลวน เหมอนรนพอรนแม 34 การแสดงออกทางพนธกรรมของพข ซงขนอยกบปจจยของสภาพแวดลอม

21

รปท 2.4: แสดงววฒนาการของ genomics ตงแตการคนพบของ Mendel ในปคศ. 1860

ทมา: กมล เลศรตน 2560

ในปจจบนการศกษา Genomics ไดรบประโยชนจากความกาวหนาของเทคโนโลยดจทลและสารสนเทศ35 ตงแตเทคโนโลยทใชเกบขอมลปรมาณมากทรวดเรวและแมนย า (ท าใหเกด real-time data และ big data) ควบคไปกบการควบคมสภาพแวดลอมเพอใหพชไดแสดงออกซงลกษณะทเกษตรกร/ผบรโภคตองการ (ซงชวยใหนกวจยสามารถควบคมใหพชม phenotype ทตองการไดดยงขน) เชน การใชปยและสารเคมทประยกตใชวศวกรรมของสสารขนาดเลกระดบนาโน พฒนาการเหลานท าใหมนษยสามารถเชอมโยงการศกษาระบบเกษตรและระบบนเวศดวยการวจยดานวทยาศาสตรชวภาพไดดยงขน เกษตรกรสามารถออกแบบฟารมและสามารถตดสนใจใชปจจยไดอยางมประสทธภาพโดยมความร/ขอมลขนาดใหญและเทคโนโลยแมนย าเปนฐาน ตวอยางทนาสนใจของการพฒนาพนธและใชเทคโนโลยชวภาพคอการพฒนาโคเนอวากวของญปนใหมเนอลายหนออน (รปท 2.5) ทใหรสชาตและรสสมผสทผบรโภคตองการ ขายไดราคาด และท าใหโคขนาดใหญขนในเวลาเดยวกน แตเดมเกษตรกรเชอวาการใชวธการเลยงแบบเกษตรแมนย าโดยการใหอาหารบางประเภท (เชน เบยร) จะท าใหบรรลวตถประสงคขางตนได แตลาสดนกวจยคนพบเครองหมายพนธกรรมของโควากวไขมนลายหนออน วธเพมธาตอาหารในเนอวว ตลอดจนสามารถก าหนดชวงระยะเวลาทเหมาะสมทสดในการเชอดโคเพอใหไมสญเสยคณภาพของลายหนออน นอกจากนเกษตรกรยงสามารถโปรแกรมการเลยงโคใหมลกษณะตามทตองการได ดวยการใหสารอาหารตางๆ ในชวงทโคยงอยในครรภ วธนเรยกวา metabolic programming ซงสามารถควบคมลกษณะการแสดงออกทางพนธกรรมของสตวดวยการเปดปดยนบางตวโดยไมตองตดแตงพนธกรรมแตอยางใด

35 รวมถงความกาวหนาของเครองมอทางสถต และวศวกรรมคอมพวเตอรและสารสนเทศ ซงท าใหเกดวชาการแขนงใหมทเรยกวา bioinformatics

22

รปท 2.5: ขนาดและลายหนออนของโคเนอวากวทมการใชเทคนค Metabolic Programming (epigenetic)

ทมา: Gotoh 2018

2.3 พฒนาการของเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0)36

ดงทกลาวแลววาการปฏวตเขยวครงแรกกอใหเกดการพลกโฉมโครงสรางเกษตรกรรมของโลก ผลลพธส าคญของการปฏวตดงกลาว คอ การเพมผลผลตอาหารทวโลก เฉพาะในเอเซยตะวนออก ผลผลตธญพชเพมขนกวา 300% ในชวงป ค.ศ. 1961-2004 แตปจจบนอตราการเพมของผลผลตตอไรเรมลดนอยถอยลง ขณะเดยวกนโลกก าลงเผชญกบความทาทายใหมๆ ไดแก (ก) ความจ าเปนทตองผลตอาหารเพมขนอก 70% เพอเลยงประชากรโลกทจะเพมขนเปน 1 หมนลานคน ในป ค.ศ. 2050 (ข) ความทาทายในการลดการปลอยแกสเรอนกระจกจากกจกรรมการเกษตรทจะเพมขนอกหนงเทาตวในอนาคต รวมทงการลดผลกระทบตอทรพยากรการเกษตร (เชน ปาทวโลกถกท าลายกวา 80% และทดนเกษตรกรรมทอดมสมบรณเปลยนเปนทอยอาศยและเมอง) (ค) การผลตอาหารทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ และมคณภาพตามความตองการของผบรโภคทมรายไดสงขน และประชากรสงอายทมจ านวนเพมขน (ง) การขยายตวของประชากรเมองจะท าใหความตองการอาหารแปรรปและเนอสตวเพมจาก 36.4 กก. ตอคน ในป ค.ศ. 1997-1991 เปน 45.3 กก./คน ในป ค.ศ. 2030 (จ) การลดปรมาณความสญหาย และสญเสยของอาหาร (food loss & waste) ทสงถง 33%-50% ของปรมาณผลผลตอาหารทวโลก การลดอาหารทสญหายและสญเสยนจะชวยบรรเทาปญหาประชากรทอดอยากทยงสงถง 800 ลานคน และ (ฉ) ความทาทายสดทาย คอ ปญหาทพโภชนาการของประชากรกวา 2 พนลานคนทยงขาดจลธาตอาหารส าคญ

36 เนอหาตอนนสรปจาก (1) De Clercq et al., 2018 (2) Lamborelle and Alvarez, 2016

23

การปฏวตการเกษตรครงใหมนตองเปนการปฏวต “เขยว” อยางแทจรง ตองสามารถสนองความจ าเปน/ความตองการของมวลมนษยและความทาทายขางตน รวมทงตองพจารณาผลกระทบตอหวงโซมลคาอาหารตลอดหวงโซ และสามารถแกไขปญหาขอจ ากดดานอปทานการผลต (เชน ทดนทเหมาะสมตอการเกษตรมนอยลงเพราะการขยายตวของเมอง และลดการใชน าอยางสนเปลอง) farming 4.0 ในอนาคตจงตองอาศยความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนแกนส าคญ ดงนนปฏวตการเกษตรครงใหม จงเปน “การปฏวตเทคโนโลยการเกษตร”

ฟารมสมยใหมและการท าการเกษตรในอนาคตจะแตกตางโดยสนเชงจากปจจบน เพราะเกษตรกรรมในอนาคตจะตองอาศยเทคโนโลยททนสมยขน (ไมวาจะเปนเซนเซอร เทคโนโลยสารสนเทศ) สลบซบซอนขน (เชน การใชหนยนต การวดความชนและคณสมบตของดน การใชขอมลจากภาพถายจากดาวเทยม การใช GPS ปรบระดบพนทเพาะปลก) เกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) จะไมใชการใหน า ใหปย และฉดยานาขาวทง 50 ไรดวยสตรเดยวกน แตจะเปนการใชปจจยการผลตใหนอยทสดในแปลงยอยๆ แตละแปลง เกษตรสมยใหมจะท าใหมนษยปลกพชในพนทแหงแลงอยางทะเลทราย และสามารถน าทรพยากรและพลงงานทมเหลอเฟอมาใชประโยชน ไม วาจะเปนพลงงานจากแสงอาทตย หรอการใชน าทะเลปลกพช หรอการเพาะสาหรายมาท าอาหารสตว

ความกาวหนาทางเทคโนโลยดงกลาวจะท าใหเกษตรกร และบรษทธรกจการเกษตรมก าไรมากขน มประสทธภาพสงขน โดยใชปจจยการผลตนอยลง ผลตสนคาปลอดภย มคณคาทางโภชนาการและเปนมตรกบสงแวดลอม

ขาวดกคอ ความก าวหนาทาง เทคโนโลยต า งๆ ( ไม ว าจะเปน เทคโนโลยด จท ล เทคโนโลยชวภาพ และความรตางๆ ดานวทยาศาสตร) เรมถกน ามาใชในภาคเกษตรและอาหารในปจจบนแลว ประมาณกนวาระหวางป ค.ศ. 2012-2017 ม agricultural technology startups (หรอ agri-tech startups) เพมขนกวา 80% ตอปทวโลก การเตบโตดงกลาว ท าใหนกธรกจสนใจเขามาลงทนในอตสาหกรรมเกษตร/อาหารมากขน เชน การรวมลงทนของกลมนกธรกจชนน าของโลก (Bill Gates, R. Branson) DFJ (venture capital) และ Cargill ในบรษท Memphis Meats ผผลต Clean meat หรอ Softbank ทลงทน $200 ลาน ในธรกจ indoor farming ของ startup ทชอวา Plenty ฯลฯ

ในยโรป ปจจยส าคญทมอทธพลตอการน าเทคโนโลยสมยใหมมาใชเพอเปลยนวธการท าการเกษตร (farming practices) และโครงสรางภาคเกษตรม 5 ปจจยตามล าดบความส าคญ ดงน การเกษตรแบบแมนย า (ผลส ารวจพบวารอยละ 70-80 ของเครองมอ/เครองจกรกลการเกษตรรนใหมจะมสวนประกอบของเทคโนโลยเกษตรแมนย าอยในเครองมออปกรณ) ระบบอตโนมต การควบรวมไรนาเปนแปลงใหญ การจดการเกษตรดวยมออาชพ และปญหาการขาดแรงงาน

24

เทคโนโลยเกษตรอจฉรยะทก าลงปวนอตสาหกรรมอาหารและเกษตร ในเวลานและอนาคตม 3 ดาน ดงน (ดตารางท 2.3)

1. การผลผลตเกษตร/อาหารดวยเทคนคใหมๆ เชน ไฮโดรโพนกส (ปลกผกโดยไมใชดน ใชแตน าผสมธาตอาหาร) การผลตสาหรายเพอใชเปนอาหารสตว ในอนาคตจะมการท าเกษตรในทะเลทราย และการใชน าทะเลท าเกษตร

2. การใชเทคโนโลยใหมในการผลตอาหารและเพมประสทธภาพของหวงโซอปทานอาหาร เชน การท าฟารมแนวดง (vertical farming) ทสามารถปลกผกคณภาพสงในบรเวณทไมมทดน ตวอยางเชน indoor farms ของบรษท Plenty ในรฐซานฟรานซสโกทผนวกความรการเกษตรเขากบวทยาศาสตรดานพช โดยอาศยเทคโนโลยตางๆ เชน machine learning, IOT, big data, เทคโนโลยควบคมภมอากาศ ท าใหสามารถผลตอาหารทมคณคาทางโภชนาการ แตประหยดน าและพลงงาน ปจจบนบรษท Plenty ไดเงนทนจาก Soft Bank Vision Fund และ Amazon

(3) การประยกตใชเทคโนโลยจากอตสาหกรรมอนๆ เชน การใช IOT (ตวอยาง เชน Watson ทเปนบรษทในเครอ IBM ประยกตใช machine learning เขากบขอมลจากโดรน/เซนเซอร ผลคอ สามารถแปลงระบบการตดสนใจในฟารมเปนระบบทตดสนใจดวยปญญาประดษฐ) การใช chatbots (ตวอยางการระบศตรพชจากภาพถาย) การใชโดรนทใหภาพ 3 มต เพอวเคราะหดน การใชเทคโนโลยแปลงทกษะการเกษตรใหเปนระบบอตโนมต (automation of skills) การใช blockchain เพอควบคมระบบหวงโซมลคาอาหารแบบปลอดภย food sharing and crowd farming (ตวอยางเชนโครงการของ Naranj as del Carmen ทเปนวสาหกจเพอสงคม เปนโครงการทผบรโภคเปนเจาของทดนและตนไมทเกษตรกรเปนคนปลก) และการใช nanotechnology ในเกษตรแมนย า (เชน การใชปย และยาก าจดศตรพช) ฯลฯ

ตารางท 2.3 เปนแผนผงของแนวโนมของการประยกตใชเทคโนโลยทงสามดานในภาคเกษตร โดยมตวอยางทงกรณทมการใชในปจจบน และก าลงเตบโตจนเกดเปน “ตลาด” ในอนาคต

25

ตารางท 2.3: เทคโนโลย 3 ดานทก าลงปวนภาคเกษตรในปจจบน และในอนาคต

ทมา: De Clercq et al., 2018

อยางไรกตามในปจจบน เกษตรกรในยโรปยงใชเทคโนโลยเกษตรอจฉรยะคอนขางนอย เชน เครองหวานปยทตดอปกรณชงน าหนกแบบแมนย า และก าหนดทศทางการหวานปยทถกตองมเพยงรอยละ 35 ของเครองหวานปยทผลตออกจ าหนายในยโรป (Lamborelle and Alvarez, 2016) เหตผลคอ (ก) ราคาเครองจกร/อปกรณเหลานยงแพงมากโดยเฉพาะส าหรบเกษตรกรรายเลก (ดเหตผลขางลาง) (ข) เกษตรกรสวนใหญสงอาย (ค) เกษตรกรจ านวนมากยงเขาไมถงสญญาณอนเทอรเนต ท าใหไมสามารถใชประโยชนจาก big data ได

สหภาพยโรปพยายามผลกดนใหเกดการปฏวตดานดจทลในภาคเกษตร โดยสนบสนนโครงการตางๆ รวมทงใหแรงจงใจการเงนแกเกษตรกร แตขณะเดยวกนกลมผผลตเครองจกรกลการเกษตรอธบายวาสาเหตส าคญทท าใหการปฏวตดจทลลาชาเกดจากตนทนของกฎระเบยบทใชควบคมธรกจ ท าใหราคาเครองจกรอปกรณแพงขนถง 1 ใน 3

การเลอกใชเทคโนโลยดจทล ใน Farming 4.0

เทคโนโลยดจทลใน Farming 4.0 มหลายรปแบบ ตงแตรปแบบทสามารถใชไดงายและมตนทนต า (เชน โดรน) จนถงรปแบบทตองใชคลนสญญาณระดบตางๆ การเลอกใชเทคโนโลย Farming 4.0 มขอควรพจารณาหลายประการดงน

26

(1) เนองจากกจกรรมการเกษตรแตละชนด มขอจ ากดทางกายภาพและใชเงนทนตางกน ผใชจงตองเลอกเทคโนโลยมาปรบใชใหเหมาะสม โดยค านงถงราคาเปรยบเทยบของปจจยการผลตชนดตางๆ (relative factor prices) รวมทงราคาเปรยบเทยบระหวางตนทนกบราคาผลตผล

(2) ความเหมาะสมตามขนาดฟารม ภมประเทศ ภมอากาศ สภาพดน สภาพน า พชทปลก ความรความสามารถของเกษตรกร และ แรงจงใจในการปรบตว เชน ในรปท 2.3 การเลอกใชคลนสญญาณมขอพจารณาอยางนอย 2 มต คอ ความถของคลน และชวงกวางหรอพสยของแหลงสญญาณ (range)

(3) ขอพจารณาทนาจะส าคญทสด คอ การเลอกเทคโนโลยทเหมาะสมทสดเพอแกปญหาของเกษตรกร ไมใชเลอกเทคโนโลยทดทนสมยทสด

2.4 ตวอยาง Farming 4.0 ในตางประเทศ

Farming 4.0 ก าลงอยในระยะเรมตนในการประยกตใชจรง กอนทจะอธบายสถานภาพของการวจยและวเคราะหการใชเทคโนโลยการเกษตรของไทย เราจ าเปนตองเขาใจพฒนาการของเทคโนโลยเกษตรสมยใหมในตางประเทศกอน เพราะเทคโนโลยสวนใหญในประเทศไทยไดมาจากตางประเทศ ในตอนนจะใหตวอยางการใช Farming 4.0 ในแตละกระบวนการผลต (ตาราง 2.4 และรป 2.6) รวมถงน าเสนอภาพรวมความกาวหนาของ Farming 4.0 ในประเทศกรณศกษา ไดแก ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศญปน และสหภาพยโรป

ตารางท 2.4 ตวอยางการใชเทคโนโลย Farming 4.0 ในตางประเทศ (11/30/2020)

ล าดบการผลต ประเภท วตถประสงคและฟงกชนของเทคโนโลย

เตรยมปจจยและวางแผนการผลต

เตรยมดน, ปย จดสรรน า พยากรณสภาพอากาศ/โรค พลงงาน ปศสตว

ดน: การแนะน าชนดพชและแผนเพาะปลกทเหมาะสมกบชดดนในฟารม ดวยการใชซอฟตแวร Decision Expert (Multi-criteria decision model) เพอวเคราะหคณสมบตของดน สภาพภมอากาศและภมประเทศ และการใชปจจยและจดการในฟารมในอดต รวมกบความตองการของเกษตรกร137 (สหภาพยโรป) ดขอ 3 ตาราง 2.1. ปย/ดน : การสรางความรดานเครอขาย/โครงสรางระบบนเวศเกษตร (agroecosystem) ทเกดขนในพนทเฉพาะดวยเงอนไขวธท าการเกษตรในแตละรปแบบ เพอใหค าแนะน าวาการท าเกษตรแบบใดจะสามารถผลตธาตอาหารและจลนทรยท เปนประโยชนสงสดตอชนดพชนนๆ โดยการใชโปรแกรมดาน bioinformatics ในการวเคราะหฐานขอมล big data จากแปลงทดลอง เชน แปลงทดลองปลกผกโขมญปนของ Ichihashi (2020) พบวาการเตรยมดนโดย soil solarization38 จะท าใหผลผลตมน าหนกมากขนเทาๆ กนในกรณทใสและไมใสปย[1] (จน ญปน)

37 38

27

ล าดบการผลต ประเภท วตถประสงคและฟงกชนของเทคโนโลย

น า: ระบบตรวจคณภาพน า ไดแก คาสารเคม คาความเปนกรด-ดาง คาความเคม หรอคา ORP (Oxidation-reduction potential) จะท าการเตอนผานโทรศพทมอถอ กอนทจะท าใหพชเสยหาย ดวยระบบไอโอท เซนเซอร [2] (USA) สภ าพอาก าศ : Watson Decision Platform for Agriculture [3] ช ว ยพยากรณผลผลตขาวโพด และชวงเวลาทจะเกดโรคและศตรพช เทคโนโลยเอไอพฒนาดชนขนจากขอมลดาวเทยม ทงภาพถาย อณหภม ความชน (IBM, USA) วางแผนการรบมอ สภาพอาการแปรปรวน (climate change): การใหค าแนะน าเพอวางแผนการปลกและการเตรยมหาน าทเหมาะสมตามเวลาทจะเกดฝนท งช ว ง ด วยการประมวลขอมลจาก stochastic crop-water production function รวมกบโมเดลพยากรณสภาพอากาศ (โครงการ OCCASION ฝรงเศส) ปศสตว: Metabolic Programming พนธโคเนอวากวของญปน (ขอ 2.1 พฒนาการเทคโนโลยชวภาพ หนา 9) ดรปท 2.2.

การใหปจจยและตดตามกระบวนการผลต

ไถ/พรวนดน การใหปยและน า จดการโรค/ศตรพช ปศสตว

น า: การใหน าอตโนมตเพอลดปรมาณใชน าทงหมด โดยการวเคราะหขอมลความชนในดนจากเซนเซอรดนและสถานสภาพอากาศในฟารมดวยปญญาประดษฐ (AI) ระบบสามารถใหปจจยอยางแมนย าดวยเทคโนโลย drip irrigation (บรษท Netafim) หรอใหน ารวมกบปยผานวาลวอตโนมต (บรษท Tevatronic) ดรปท 2.7 ก.-ข. (อสราเอล) ปย: การประเมนพชเปนรายตน เพอตดสนใจการจดการแบบเบดเสรจส าหรบแตละตน ดวยการใชเทคโนโลยการมองเหน (Computer vision AI ดรปท 2.7 จ.) เชน Blue Rivers Technology สามารถลดการใชปยได 90% (USA) ฟารมแอโรโพนกส (aeroponics): ฟารมแบบปดทใหอาหารพชทางรากและปากใบดวยละอองน าทางอากาศ ท าใหไมสญเสยธาตอาหารไปกบน าหรอดน และสามารถควบคมสภาพแวดลอมไดอยางเบดเสรจท าใหไมเกดโรคหรอศตรพชจงไมตองใชสารเคม ท าใหประหยดน าได 95% และมประสทธภาพของการใชพนทมากถง 390 เทาของการปลกฟารมแบบเปด การท าฟารมแอโรโพนกสใชเทคโนโลยไอโอท คอมพวเตอรโปรแกรมเพอประมวลผล ระบบจดเกบขอมล และเครอขายสอสารภายในฟารม (Aerofarms and Dell Technologies, USA) ดรปท 2.7. ง. ก าจดวชพช: การสรางทางเลอกเพอควบคมวชพช จากขอมลรอบการปลกพชหมนเวยน (crop rotation) การไถพรวน และวธก าจดวชพชทใชในฟารมในอดต โดยการใชโปรแกรมแบบจ าลองการเตบโตของวชพช (dynamic population simulation) เพอพยากรณผลของการใชทางเลอกนนในระยะยาว 10-50 ปในอนาคต ระบบนเปนการบรณาการความรดานการเกษตร สตวศาสตร วทยาการวชพช เศรษฐศาสตร และวทยาศาสตรการจดการความเสยง (GPFARM, USDA) หนยนตส ารวจฟารม: หนยนตส ารวจทมเซนเซอรหลากหลายประเภท ไดแก ความรอน, อนฟราเรด, stereovision, ความลก (Lidar) และ ม GPS และใชพลงงานแสงอาทตย ท าใหหนยนตเดนทางส ารวจและเกบขอมลอยางทวถงไดเอง [4] (ออสเตรเลย) ดรปท 2.7. ค.

28

ล าดบการผลต ประเภท วตถประสงคและฟงกชนของเทคโนโลย

ปศสตว: เซนเซอรสามารถตรวจสขภาพ พฤตกรรมการดมและกนอาหาร ฯลฯ ท าใหตดตามสขภาพของสตวแตละตวได และยงมเครองมอวเคราะหขอมลทชวยลดการใชพลงงานในฟารม เทคโนโลย เซนเซอรส าหรบสตวมทงรปแบบปาย RFID จนถงเซนเซอรทสวมใสไดหรอกลนและยอยได [5] ในฟารมเลยงหม การตดสนใจโดยปญญาประดษฐสามารถลดตนทนแรงงานได 30-50% และการเพมประสทธภาพ

ผลผลต การเกบเกยว หนยนตเกบเกยวฟารมปด: แขนกลเกบเกยวอตโนมตส าหรบผลไมขนาดเลกเชน สตรอวเบอรร และมะเขอเทศ ทใชเทคโนโลยการมองเหน (computer vision) จาก machine learning เพอแยกแยะสทเหมาะสมส าหรบการเกบเกยว ในบางกรณหนยนตจะท าการส ารวจเพอพยากรณแรงงานทตองใชในการเกบเกยวแตละครงเพอการเตรยมแรงงาน (ญปน) ดรปท 2.7. ฉ. หนยนตเกบเกยวฟารมเปด: หนยนตเกบเกยวหวกะหล าปล โดยทกลไกการจบและดงไมตองมการควบคมโดยมนษย (ญปน) ดรปท 2.7. ช.

หลงการเกบเกยว (post-harvest), และ การรกษาความสด (shelf life)

ปศสตว: การใชเทคโนโลยสอสาร (RFID) ในการตดตามการเตบโต อาย และน าหนกของโค เพอชวยในการเชอดโคในระยะเวลาทเหมาะสมทสด (ซงเปนความรทไดจาก basic research) เพอใหไมสญเสยคณภาพของลายหนออน (โคเนอหนออนทวโลก) การคดเกรดสนคา: การคดแยกผลผลตตามเกรดคณภาพตามทเกษตรกรก าหนดไว เชน ส ลกษณะผว รอยช า โรค (เชน water core) รวมถงความหวานและสารอาหารอนๆ ดวยการใชเทคโนโลย NIS (near-infrared spectrophotometer) (ขอ 2.2 ระบบชวยตดสนใจ หนา 14) ดรปท 2.7. ฌ-ญ การตากแหง: โปรแกรมจดการคลงสนคา (ถวลสง) พรอมกบตดตามระดบความชนใหจดการเวลาตากแหงอยางมประสทธภาพสงสด โดยการใช microwave sensor และระบบ feedback control system ประกอบเขากบแบบจ าลองและซอฟตแวรชวยตดสนใจ [6] (USDA, USA)

การตลาด ราคา39 การลดการสญเสยและขยะอาหาร (food loss/food waste)

แสดงผลราคาสนคาเกษตร: การแสดงราคาสนคาทงในอดตและปจจบนใหแกเกษตรกรในรปแบบแอปพลเคชนบนโทรศพท เพอใหเกษตรกรใชประกอบการวางแผนการผลตและชวยลดการบดเบอนทางการตลาด (market distortion) เชน M-Farm Application ชวยใหเกษตรกรเปลยนระยะเวลาเพาะปลกใหเกบเกยวผลผลตไดตรงกบชวงทราคาด [7] (เคนยา) การใชราคาปจจยในการวางแผน : มเครองมอชวยบรหารจดการ เชน simple partial budget analysis หรอ cash flow budgeting tools แตยงไมมการประยกตใชดจทลเทคโนโลยทท าใหเปนฟารมมง 4.0 การจดการความเสยงทางการตลาด (ราคาสนคา): การพยากรณราคาสนคาโดย Machine Learning ยงไมมตวอยางทใชจรง มตวอยางงานวชาการเชน การทดสอบ Artificial Neural Network เพอพยากรณราคากะหล าปล กวางตงไตหวน แตงโม และกะหล าดอก จากขอมลสาธารณะ (ไตหวน) [8] ลด loss/waste: การเชอมโยงขอมลตลอดหวงโซอปทาน ท าใหเกดระบบบรหารจดการสามารถวเคราะหและพยากรณความเสยงจากปจจยความไม

39

29

ล าดบการผลต ประเภท วตถประสงคและฟงกชนของเทคโนโลย

แนนอนตางๆ ในระบบโลจสตกสและความตองการของตลาด ท าใหเกษตรกรวางแผนเพาะปลก แผนการตลาด และการจดสงใหเรวและแนนอนลวงหนาได เพอลดการสญเสยและขยะอาหาร [9]

ทมา: [1] Ichihashi 2020; [2] Davies 2019; [3] IBM Blog; [4] Petukhova 2019; [5]sensiml.com; [6] Lewis 2011; [7] Trendov 2019; [8] Peng 2019; [9] Lezoche 2019 แ ละ Zhai 2020; (10) Y. Peng, C. Hsu and P. Huang, "Developing crop price forecasting service using open data from Taiwan markets," 2015 Conference on Technologies and Applications of Artificial Intelligence (TAAI), Tainan, 2015, pp. 172-175, doi: 10.1109/TAAI.2015.7407108; (11) Trendov N. M., Varas S., and Zeng M. 2019. DIGITAL TECHNOLOGIES IN AGRICULTURE AND RURAL AREAS: BRIEFING PAPER. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome. Retrieved on Oct 4, 2020, from http://www.fao.org/3/ca4887en/ca4887en.pdf. 1 ความตองการของเกษตรกรหมายถง ฟงกชนของดนในพนททวเคราะหทเกษตรกรตองการใชมากทสด แบงเปน 5 หมวด ไดแก 1. การสรางผลตภาพทางการเกษตร (ปลกพชเพอขาย) 2. การท าใหน าบรสทธขน (เชน เพอการท าฟารมออรแกนค) 3. การสรางระบบนเวศส าหรบความหลากหลายทางชวภาพ 4. การสรางวงจรธาตอาหารในดน และ 5. การปรบสภาพภมอากาศ 2 การคลมและอบดนดวยแสงอาทตยในอณหภมและชวงเวลาทก าหนด 3 ขอมลราคาเปนขอมลมหภาคระดบประเทศ

รปท 2.6 ตวอยางเทคโนโลย Farming 4.0 ในตางประเทศ

ก. เซนเซอรความชนดน (อสราเอล) ช. เซนเซอรสภาพอากาศ (อสราเอล) ทมา: Tevatronics, http://tevatronic.net/equipment/wtm-101/ (Accessed 16/10/2020), Netafim, https://www.netafim.com/en/digital-farming/netbeat/Monitor/weather-sensors/ (Accessed 16/10/2020)

ค. หนยนตตรวจพชและสภาพแวดลอม (ออสเตรเลย) ง. ระบบใหสารอาหารทางละอองน า (แอโรโพนกส)

ทมา: Sukkarieh 2019, Aerofarms

30

จ. ขอมลภาพจากหนยนตหลายเซนเซอร (ออสเตรเลย) ฉ. ระบบคาดการณแรงงานเกบเกยวมะเขอเทศ (ญปน)

ทมา: Sukkarieh 2019, Aerofarms

ช. หนยนตถอนหวกะหล าปล (ญปน) ซ. หนยนตควบคมวชพช (จน)

ทมา: Ministry of Agriculture, Forestry, and Fisheries of Japan และ K.H. Choi (2015)

ฌ. การคดแยกแตงโมตามระดบเบตาแคโรทน ฯลฯ (อตาล) ญ. NIS คดแยกลกพช ตามความหวาน (ญปน)

ทมา: Tamburini (2017), https://www.mdpi.com/1424-8220/17/4/746 และ Kawano (2016),

https://doi.org/10.1255/nirn.1574

31

กรณศกษา: ญปน สหภาพยโรป สหรฐอเมรกา

หลายประเทศประสบปญหาคลายกน เชน แรงงานภาคเกษตรลดลง และสภาพอากาศแปรปรวน ทท าใหเกษตรกรเรมใช Farming 4.0 แตบรบทแวดลอมและบทบาทการสงเสรมของภาคเอกชนและภาครฐท าใหการใชเทคโนโลย Farming 4.0 ของแตละประเทศมความกาวหนาในรปแบบทตางกน ประเทศทพฒนาแลวมพฒนาการของ Farming 4.0 กาวหนากวาเพอน โดยเฉพาะในฟารมขนาดใหญ รวมทงมการสนบสนนใหฟารมขนาดเลกและกลางเรมใชเทคโนโลย Farming 4.0 เพราะ พนธพช วธการ และปฏทนการปลกแบบเดมไมสามารถรบมอกบความเปลยนแปลงทางทรพยากรธรรมชาต สภาพอากาศ หรอความตองการของตลาดได สวนในประเทศก าลงพฒนาโดยเฉพาะในอาฟรกา การใชเทคโนโลยในฟารมขนาดเลกมกเปนการใชเทคโนโลยสารสนเทศดานราคาและการตลาด เพราะปญหาดานการคมนาคมขนสง

เทคโนโลย Farming 4.0 ทเรมมการปรบใชมากทสดทงในอเมรกาและญปนคอ GNSS (การใชขอมลทประมวลมาจากภาพถายหรอสญญาณจากดาวเทยม และใหขอมลผานทางโทรศพทมอถอ) เนองจากเกษตรกรไมตองมตนทนสงจากการตดตงโครงสรางพนฐานหรออปกรณเพมเตม และเทคโนโลยทเตบโตนอยทสดคอ variable-rate input technology (การใสปจจยการผลตแบบผนแปร) ซงเปนการลงทนทสงและใชไดเฉพาะฟารมทใชอปกรณเครองกลสมยใหมเทานน (Lowenberg-Debower et al. 2019)

ในปจจบน Farming 4.0 มขอจ ากดเชงโครงสรางส าคญในตลาดเทคโนโลยทวโลก และมขอจ ากดเชงเทคนคทตองพฒนาตอไป ตลาดในภาคเกษตรมความแยกสวน (fragmented) ท าใหเกษตรกรสราง economy of scale ไดยาก เพราะบรการเทคโนโลย Farming 4.0 สวนใหญจะเนนการแกปญหาแตละสวนของการผลต และยงไมมบรการเชอมตอ (verticals) ในตลาดเกษตร (เสมอนการเชอมโยงใน retail หรอ automotive) นอกจากนเทคโนโลยบางประเภทยงไมมประสทธภาพมากพอ เชน ปญหาเชงเทคนคและการออกแบบระบบหรอแอปพลเคชนชวยตดสนใจ40 (Zhai et al. 2020) เทคโนโลย IoT มกมตนทนทสงมากและคนทนชา รวมถงปญหาความหลากหลายของมาตรฐานอตสาหกรรมในการจดการขอมลของแอปพลเคชนตางๆ ซงมขอบงคบจ านวนมากและยงไมมมาตรฐานหลกทเปนทนยม

40 งานวจยสถานะของระบบและผลตภณฑชวยตดสนใจของเกษตรกรทวโลกพบวา มปญหาเชงเทคนคส าคญ 4 ประเดน ไดแก 1. ความบกพรองของผลการชวยตดสนใจในระบบทยกเวนการค านงถงสภาพอากาศแปรปรวน โรคภย ความแตกตางของดนในแปลง ฯลฯ 2. การวเคราะหความตองการและเงอนไขของเกษตรกรไมเพยงพอ 3. ฟงกชนไมครบถวน เนองจากสวนใหญมกเนนใหบรการทละกจกรรมในการผลต 4. การแสดงผลและระบบใชงานบนจอ (Graphical User Interface) ยงไมดพอ ท าใหเกษตรกรสบสนเวลาใชงาน

32

อยางไรกตาม การมมาตรฐานอตสาหกรรมทภาคเอกชนยอมรบจะท าใหเกดการแขงขนพฒนาและการใชเทคโนโลยอยางแพรหลายมากขน41 เนองจาก Farming 4.0 มการเกบและใชขอมลจ านวนมาก และมผลตภณฑและบรการหลากหลายทตองใชรวมกนได มาตรฐานขอมลจะท าใหผผลตรายใหมเขาถงเทคโนโลย และท าใหเกดการแขงขนอยางกวางชวาง เพมคณภาพของสนคาและบรการทดขนและราคาทถกลงส าหรบเกษตรกร 42 โครงสรางพนฐานของเทคโนโลย และระบบนเวศทเออตอการพฒนาและประยกตใชเทคโนโลยในฟารมไดจรง ในตอนนจะน าเสนอพฒนาการและระบบสนบสนน Farming 4.0 ในญปน สหภาพยโรป และสหรฐอเมรกา

(1) เทคโนโลยเกษตร 4.0 ในญปน

ปจจบนญปนมประชากรทงประเทศ 126 ลานคน และมบรบทคลายประเทศไทย 3 ประการ ประการแรก เกษตรกรสวนใหญสงอาย (อายเฉลย 66.5 ป) ซงรฐบาลญปนคาดวาการใช ICT จะชวยแกไขปญหาแรงงานและการถายทอดความรจากเกษตรกรรนเกาสเกษตรกรรนใหม43 ประการทสอง ผประกอบการการเกษตรสวนมากเปนเกษตรกรรายยอย สถตแสดงวา 80% ของเกษตรกรทงหมดในประเทศญปนถอพนทเลกกวา 13 ไร44 (Swiss Business Hub Japan 2016) แตมการรวมกลมเปนสหกรณเกษตรอยางกวางขวาง ประการสดทายคอ ปญหาการขาดแคลนน า รฐบาลญปนคาดการณไววาอปทานของน าจะลดลง 39% ในป 203045 ท าใหรฐบาลญปนมความตองการแกไขปญหาเหลานดวยการสนบสนนระบบชวยเกบเกยว (cultivation support system) และระบบเกษตรแมนย าอยางจรงจง ตลาด Farming 4.0 ในญปนระหวางป 2015-2019 เตบโต 63% มมลคา 15.87 ลานเยน หรอ 4.7 ลานบาท ในป 2019 เทคโนโลยเกษตรแมนย าและระบบชวยเหลอการเกบเกยวมขนาดสดสวนของตลาดทใหญทสด ตามดวยระบบชวยเหลอการปฏบตการ (Operation Support) สวนผลตภณฑชวยเหลอการขายมขนาดเลก และตลาดหนยนตส าหรบการเกษตรมขนาดเลกทสด (ขอมล ณ ป 2016 รปท 2.7)

41 Huawei Research 42 ขอมล ผลตภณฑ และบรการ ทใชรวมกนได เรยกวา Interoperability ซงท าใหประโยชนตอผบรโภคสงขน และสรางแรงจงใจเพมขนใหผทไมใชหนมาใชเทคโนโลย (เปนปรากฎการณของการมเครอขาย หรอ network effect) 43 Ministry of Agriculture, Fisheries, and Forestry of Japan 44 เปรยบเทยบกบประเทศไทย เกษตรกร 69.4% มทดนต ากวา 19 ไร ซงคดเปน 31% ของเนอทเกษตรทงหมด (NSO 2561) 45 Government of Japan (2020)

33

รปท 2.7 สดสวนตลาดเทคโนโลยสมารท Farming ในญปน ป 2016

ทมา: Yano Research Institute

จากการทบทวนวรรณกรรมงานวจยและพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหมของญปนนบตงแตชวงป 2000 พบวางานวจยโดยมหาวทยาลยและสถาบนวจยจะใหความส าคญตอฟารมของกลมเกษตรกรรายยอย ซงมขนาดเลกและมประเภทพชทหลากหลายในทงในแปลงเดยวและระหวางแปลง และมการใชพนททผสมผสานกบการใชประโยชนอน เชน บานพกอาศย การสงเสรมใหเกษตรกรทวไปเขาถงเทคโนโลยสมยใหมไดเปนปญหาเชงวทยาศาตร การเมอง และการพฒนาระดบภมภาค (Shibusawa 2001) โครงการพฒนาเทคโนโลยส าหรบเกษตรกรในชนบทจงเกดขนเพอตอบโจทยในสามมตขางตน เชน การพฒนาเซนเซอรดน (soil spectrophotometer) ทเกษตรกรสามารถเขาถงไดเอง (commercially available) ตงแตชวงตนทศวรรษท 2000 มโครงการพฒนา Field Server (เซรฟเวอรภาคสนาม) ของศนยวจยทางการเกษตรแหงชาตประเทศญปน โดยทดนแตละแปลงจะมเซนเซอรท าหนาทรวมกนเปนเครอขายเซนเซอรไรสาย (Wireless sensor network) งานวจยนไดรบการสนบสนนในหลายโครงการตงแตป 2001 มการพฒนาและทดสอบการประยกตใชอยางตอเนอง นอกจากนเซรฟเวอรภาคสนามมความสามารถในการใชงานเพอเกบขอมลสงแวดลอมนอกภาคเกษตรได และมความสามารถในการใชท า Applications ภาคสนามไดอยางหลากหลาย นกวจยญปนไดพฒนาเซรฟเวอรภาคสนามโดยลดการใชพลงงานและเพมความกวางของสญญาณสอสารเพอลดตนทนของเกษตรกร46 เกษตรกรญปนจงมการเรมใชขอมลจากเครอขายทองถนเหลานมาเปนเวลามากกวา 10 ป รวมทงชาวนาดวย เครอขายทองถนนเปนทางเลอกส าหรบนกพฒนาเทคโนโลยและเกษตรกรทไมตองการเสยคาบรการระบบ 3G เพอเชอมโยงขอมลภายในฟารมและบรเวณใกลเคยง เกษตรกรสามารถอปเดตสมดบนทกของเกษตรกรบนหนาเวบสวนตวไดดวยเครอขาย intranet ระบบจดการฟารมแตละแหงสามารถเลอกอปกรณทเหมาะสมทงราคาและความจ าเปนของแตละฟารมเพอไมใหคาใชจายสงเกนไป47

46 M. Hirafuji et al. 2007 47 Yuta Kawakami 2016

34

ในการสนบสนนเทคโนโลยดจทลส าหรบการเกษตร รฐบาลญปนไดพฒนาแพลตฟอรมความรวมมอขอมลเกษตรระดบประเทศ (WAGRI) ซงเรมใชไดจรงในป 2019 ระบบนออกแบบเพอใหเกษตรกรทงทเปนรายใหญ และเกษตรกรรายเลกทรวมกลมไดใชประโยชนจากแพลตฟอรม (ดรปท 2.8) เพอใหหนวยงานรฐ บรษทเอกชน และมหาวทยาลย สงขอมลมารวมกนเปนขอมลสวนกลางและน าไปใช ท าใหมการรวบรวมขอมลจ านวนมาก48 เชน ขอมลพนทเกษตร ดน ปย ยา49 ฐานขอมลขนาดใหญสงผลใหบรษท ICT ทพฒนาอปกรณ เครองมอ และระบบ เกดขนใหมอยางแพรหลาย เทคโนโลยไอโอทใชอยในญปนปจจบนสวนใหญเปนเทคโนโลยทเหมอนกน แตมการแขงขนในดานผลตภณฑ เนองจากหลายบรษทแขงขนกนสรางตวเลอกจ านวนมากใหทงฟารมเลกและฟารมใหญ แพลตฟอรมกลางนกไดรบประโยชนจากการเกบเกยวขอมลทเกดขนจากระบบใหมๆ ทเกดขนเพอไปตอยอดพฒนา IoT & AI ตอไป นอกจากนรฐบาลญปนยงลงทนในเทคโนโลยดาวเทยมเพอใหขอมลมความแมนย ามากขน โดยการพฒนาซอฟตแวรดาวเทยมใหดขนและพฒนาดาวเทยมตวใหมดวย โดยมวสยทศนวาการลงทนโครงสรางพนฐานเหลานจะไมเพยงสรางประโยชนใหภาคเกษตร แตเปนการลงทนเพอใหเกดนวตกรรมใหมในทกดาน

รปท 2.8. กรอบความคดของการใชเทคโนโลยระหวางฟารมขนาดใหญและฟารมขนาดเลกในประเทศญปน (WAGRI)

ทมา: Shibusawa (2001)

48 เนองจากมทมาขอมลและรปแบบขอมลทหลากหลาย ระบบ WAGRI แกปญหาความซบซอนของการท าใหขอมลมมาตรฐานเดยวกน ดวยการใชโครงสรางขอมลแบบยดหยน (FAO 2019) 49 https://www.openaccessgovernment.org/smart-agriculture/88122 (16 ต.ค. 63)

35

(2) เทคโนโลยเกษตรในยโรป

การศกษาวจยและพฒนาการของ Farming 4.0 ในยโรปสวนใหญตอบสนองการเกษตรบนทดนทมการเพาะปลกธญพชแลว (arable farming) ซงคดเปน 60% ของพนทเกษตรทงหมดในปค.ศ. 2013 ฟารมเหลานมกมขนาดใหญและตองเปนฟารมเปด จงตองมการใชขอมลเพอควบคมปจจยหลายปจจยทมพลวตสง เพอดแลทรพยากรดนและน าและตรวจวดทรพยากรทเขามาและออกจากฟารมของตน (source to sink)50 นอกจากนฟารมในยโรปมแนวโนมทจะมขนาดใหญขนอกดวย (farm consolidation)51 นอกจากนนยงมการใชเทคโนโลยสมยใหมเพอการลดผลกระทบจากการใชทดนในดานตางๆ ของผมสวนไดเสย ไมวาจะเปนการท าเกษตรแปลงใหญ การใชทดนประเภทอน (เชน พนทชมชน) และการใชพนทรกษาระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพของพชและสตวทองถน (Stoate, et al. 2001)

ปจจบนพฒนาการของนวตกรรม Farming 4.0 ในยโรป ไดรบการสนบสนนดานการสรางระบบนเวศของผมสวนไดสวนเสยและการสงเสรมการแขงขน โดยทรฐมบทบาทการสนบสนนและก ากบดแลการรวมกนพฒนามาตรฐานของขอมลโดยภาคเอกชน ทมเปาหมายใหเกษตรกรใชผลตภณฑและบรการเทคโนโลยดจทลของบรษทตางๆ รวมกนได (interoperability) และใหมการแขงขนระหวางสตารทอพอยางเปดกวาง ไมใหบรษทใหญมอ านาจเหนอตลาดดวยมาตรฐานขอมลของตน รวมทงก ากบใหหนวยงานรฐและเอกชนมความโปรงใสในการสงเสรมของรฐตอผพฒนาเทคโนโลย การสรางโครงสรางพนฐานและการสงเสรมเกษตรกร เพอใหมความทวถงและใหการสงเสรมมประสทธผลสงสด

การระดมทนในการท าสตารทอพเพอพฒนา Farming 4.0 ไมใชเรองงาย แมแตในประเทศเยอรมนทมงานวจยเทคโนโลยทรดหนาไปแลวยงประสบปญหา การลงทนดานการเกษตรและอาหารมจ านวนนอย การลงทนสวนใหญเปนการลงทนของฟารมและบรษทขนาดใหญ และผลงทนไมมความรความเขาใจในดานเทคโนโลยการเกษตร ท าใหทงรฐบาลและภาคเอกชนไมกลารบความเสยงจากการลงทนในภาคเกษตร แมวารฐจะทมลงทนใหสถาบนวจยและพฒนาเทคโนโลยท าวจยและพฒนากตาม ดงนนผประกอบการสตารทอพจงตองสรางสรรควธระดมทน เชน ขอการสนบสนนจากมลนธตางๆ (Foundations) ซงใหความอสระในการพฒนา และการเขาหาผลงทนทมเปาหมายเฉพาะทาง เชน สตารทอพทพฒนาบกดาตาและ Machine Learning สตารทอพทสามารถขยายธรกจไปประเทศอนได หรอสตารทอพทพฒนาเทคโนโลยส าหรบฟารมขนาดเลกเทานน (เนองจาก 70% ของพนทเกษตรทวโลกเปนฟารมขนาดยอม) นอกจากนประเทศเยอรมนยงขาดนโยบายสนบสนนระบบนเวศของผทเกยวของและการมสวนรวมของเกษตรกร รวมทงกฎหมายและระเบยบทไมเออตอการ

50 EU Internet of Food and Farming (https://www.iof2020.eu/trials/arable) 51 Eurostats (2018)

36

พฒนาและใชเทคโนโลย Farming 4.0 (Ketteler 2019) หลายประเทศในยโรปกประสบกบปญหาเหลานเชนกน นโยบายการพฒนา Farming 4.0 ของสหภาพยโรปจงมโครงการสงเสรมนวตกรรม ทควบรวมตงแตการประสานงานระหวางภาคเอกชนและหนวยงานทองถน เพอสรางระบบนเวศและเรงกระบวนการการแกไขกฎระเบยบทเปนหรอก าลงจะเปนอปสรรคตอการพฒนา (ตารางท 2.5)

ตารางท 2.5 ตวอยางโครงการการลงทนของ EU Commission เพอ Farming 4.0

โครงการ ลกษณะโครงการ วตถประสงค

EU Commission DEMETER Horizon2020 เพอการเพมประสทธภาพของการวเคราะหขอมล (17 ลานยโร)

เพอสราง 20 โครงการน ารองในพนท 25 แหง และมเกษตรกรมสวนรวม 6,000 ราย ในการทดสอบการท างานของอปกรณและเซนเซอร 38,000 หนวย ในพนทรวม 318,000 เฮกตารใน 18 ประเทศ โดยมหนสวน 60 ราย จากการเกษตร 5 ภาค

1. วเคราะหและพฒนาโมเดลขอมลสารสนเทศเพออ านวยความสะดวกในการแบงปนขอมล และใชงานรวมกนได ท าใหระบบไอโอทและระบบจดการขอมลในฟารมเขอมตอกนได โมเดลขอมลเหลานจะเปนฐานใหมการแบงปนขอมลดวยความเชอใจกน และใหเกษตรกรไดใชขอมล 2. สรางกลไกแลกเปลยนความร น าเสนอเทคโนโลยจากผขายทหลากหลาย สนบสนนการใชรวมกนโดยการใชมาตรฐานแบบเปด (open standard) และวางระบบความมนคงและความเปนสวนตว (business confidentiality) 3. ใหอ านาจแกเกษตรกรใหควบคมขอมลไดดวยการหาโมเดลธรกจทไดก าไรจากความรวมมอระหวางเกษตรกรดวยกนเองและผประกอบการในหวงโซคณคา 4. สรางกลไกประเมนบรการและธรกจ เพอใหสอดคลองกบประสทธผลและความยงยนของกลมเกษตรกร 5. สลบบทบาทระหวางผคาสงกบเกษตรกร โดยหาโมเดลทท าใหผคาสงตอบสนองตอความตองการและบรบทของเกษตรกร 6. แสดงใหเหนความเปลยนแปลงทเกดจากดจทลเทคโนโลย

EU Commission DEMETER Horizon2020 เพอการเพมประสทธภาพของการวเคราะหขอมล (1 ลานยโร)

เพอสรางความรวมมอรวมกบบรษทใหญระดบโลกและ World Farmers Organisation

37

โครงการ ลกษณะโครงการ วตถประสงค

European Innovation Partnerships ในระดบประเทศและระดบภมภาค

ใหผทมสวนเกยวของ coordinate เครองมอทางการเงนและการรเรมตางๆทมอยเดม

1. ขบเคลอนการลงทนการสาธตนวตกรรมและการท า pilot projects 2. เตรยมพรอม (คาดการณ) และชวยเรงใหกระบวนการทางกฎระเบยบและ standards ทจ าเปนตองใช 3. ท าใหเกด public procurement และการน าสนคาและบรการเขาสตลาด

การเชอมโยงนโยบาย 1. Environmental Policy (ไปถงการ

ใช instrument เชน taxing สารตกคางในดนของฟารม), 2. Food safety policy (ใหท า traceability) การ recall อยางเขมงวด 3. competition policy มการทบทวน mergers และ การชวยเหลอของรฐ และ liberalization - การท า data standardization จะชวยปองกน monopoly และ lock-in effects 4. นโยบายนวตกรรมและวจยวทยาศาสตรทรวมถงการน าไปใชโดยภาคเอกขนหรอการจดซอจดจางสาธารณะ ใชแนวทางของนโยบายนวตกรรมโดยอปทานน า (demand-side policies for innovation) และสงเสรมนวตกรรมโดยภาคประชาชน นวตกรรมทางสงคม และ European Innovation Partnership 5. Comprehensive IPR strategy (EU) มวตถประสงคใหตนทนของ inventors ต าลง รวมถงในการจด patent เพอสนบสนนนวตกรรม การจางงาน และความสามารถในการแขงขน

ผลกดนตวขบเคลอนทท าใหภาคเกษตรเพมประสทธภาพโดยใชขอมลความร ม 5 มต คอ 1. การผลกดนใหมการใชน าอยางมประสทธภาพมากขน 2. ใหมการลดการมสารตกคางในสงแวดลอม 3. ก าหนดใหมคณภาพ/ความปลอดภยอาหารมากขน 4. ใหมการแขงขนในตลาดรวมทงรายยอย 5. และใหรฐเปนผสนบสนนการเปดเผยและแบงปนขอมลในรปแบบทใชไดกวางขวาง

ทมา: Future Farming 2019, European Parliament Research Service 2016

38

(3) เทคโนโลยเกษตรสมยใหมในสหรฐอเมรกา

ในปจจบน 90% ของเกษตรกรในสหรฐอเมรกามการใชนวตกรรมและเทคนคสมยใหมในการผลตอาหาร ท าใหเกษตรกรเพมผลผลตไดหนงเทาโดยทไมไดเพมผลกระทบ (footprint) ตอสงแวดลอมของฟารม เกษตรกร บรษทเอกชนและรฐบาลสหรฐอเมรกาไดลงทนเพอการพฒนาเกษตรสมยใหมตลอด 50 ปทผานมา (ตงแตชวง ค.ศ. 1960-1970) และเรมใชเทคโนโลยเกษตรแมนย าในป ค.ศ. 2000 ตลาดเทคโนโลย Farming 4.0 มแนวโนมเตบโต 15.3% ระหวางป ค.ศ. 2020-202552 สดสวนของพนทฟารมเพาะปลกในสหรฐอเมรกาทใหญกวา 2000 เอเคอรตอฟารม (หรอ 5,000 กวาไร) เพมขนจาก 24% เปน 34% ของพนทเพาะปลกทงหมดในเวลา 10 ป (2001-2011)53 เกษตรกรมการใชเทคโนโลยตดตามผลผลต (yield monitoring) ใน 70% ของพนทเพาะปลกขาวโพดและถวเหลองทงหมดของประเทศ เพราะเทคโนโลย เซนเซอรใชกบขาวโพดไดดกวาพชประเภทอนมาก54 จากงานวจย USDA ในป 2016 เพอศกษาประโยชนทเกษตรกรไดรบเมอใชเทคโนโลยเกษตรแมนย า55 โดยเฉพาะการใช GPS และ variable-rate input ส าหรบผปลกถวเหลองและขาวโพด พบวาก าไรของเกษตรกรขนอยกบเงอนไขหลายประการ เชน การมเครองมอและเครองกลใหม สวนการตดสนใจน าเทคโนโลยมาใชในฟารมนน ขนอยกบปจจยดานแรงงาน เครองกล ขนาดฟารม และปจจยดานก าไร ไดแก ก าไรสทธ (net returns) และก าไรจากการด าเนนงาน (operating profits)

แมวาภาคเกษตรถอวา เปนภาคทประยกตใช เทคโนโลยดจทลนอยและชาทสดในสหรฐอเมรกา แตวงการการพฒนาเทคโนโลย Farming 4.0 ไดรบประโยชนจากการมสภาพแวดลอมทเออตอการสรางนวตกรรม โดยเฉพาะสตารทอพดานเทคโนโลยดจทล ไดแก การเปนประเทศผน าดานการพฒนาโปรแกรมและอปกรณดาน AI รวมถงการมบรษทผผลตเครองจกรขนาดใหญส าหรบเกษตรกรรายใหญ เชน John Deere ซงสามารถซอบรษทเทคโนโลยหรอซอเทคโนโลยไปใชในการพฒนา/สรางผลตภณฑใหมๆ ท าใหระบบ Farming 4.0 ของสหรฐอเมรกาเกดประโยชนจากขนาด (economy of scale) 56 รวมถงการมอปสงคขนาดใหญในประเทศและมตลาดตางประเทศทวโลก นอกจากผเลนทเปนบรษทเอกชนขนาดใหญและเลกทท าวจยเอง ยงมงานจากศนยวจยตางๆ ทงของกระทรวงเกษตร (USDA) และ มหาวทยาลยตางๆ (โดยเฉพาะ land-grant university) ทมงเนนใหเกษตรกรใชประโยชนไดจรง นอกจากนนยงไมมงานศกษาหรอขอเสนอแนะเรองความจ าเปนในการท าแพลตฟอรมขอมลกลาง เพราะองคกรและบรษทเอกชนตางกสามารถเขาถงและใชขอมลทรฐเปดเผยอยแลว หรอใชขอมลทซอขายกนเปนปกต เชน ขอมลดาวเทยม และ USDA ยงมการเปดเผย

52 PRNewswire (2019) 53 David Schimmelpfennig 2017 54 Radhi MZA (2020)

55 David Schimmelpfennig 2017 56 Computer Vision และเทคโนโลยวเคราะหขอมล โดย Blue River Technologies

39

ขอมลทวเคราะหแลว รวมทงเผยแพรโปรแกรมชวยตดสนใจส าหรบเกษตรกรใหสาธารณะใชอกดวย (Macdonald et al., 2013, USDA Ag Data Commons)

การพฒนาเทคโนโลย Farming 4.0 และการประยกตใชไดจรงในฟารมของเกษตรกรเพอใหเกษตรกรไดรบประโยชนสงสดทงเชงประสทธภาพและคณภาพของการผลต มอปสรรคในหลายมต ตงแตตนทนทสง การลงทนในการวจยนวตกรรม การสรางฐานขอมลขนาดใหญ และการเขาถงของเกษตรกรรายยอย การมฟารมเกษตรขนาดใหญขนหรอเกษตรกรทรวมกลมอาจเปนปจจยทเออตอการใชเทคโนโลย ประสบการณของประเทศญปนแสดงใหเหนวา การลงทนในโครงสรางพนฐานและงานวจยลวงหนาจะชวยใหเกษตรกรไดใชเทคโนโลยไดจรงในชวตประจ าวนในระดบหนง และการท าแพลตฟอรมขอมลสวนกลางเฉกเชนประเทศญปนหรอท ามาตรฐานขอมลในยโรปสามารถขบเคลอนการรวมเกบขอมลและน าขอมลมาใชประโยชนไดจรงและท าใหการพฒนาเทคโนโลยและแอปพลเคชนตามมา สหภาพยโรปเนนการสนบสนนและอ านวยความสะดวกในการพฒนาและการใชเทคโนโลย เชน การสรางความรวมมอระหวางภาคสวนในการท าโครงการรวมกนและการท าใหเกดการแขงขนอยางกวางขวางและปองกนการครองตลาดของบรษทใหญหรอการสนบสนนอยางไมทวถงของรฐ สหรฐอเมรกาพฒนานกวจยและพฒนาเทคโนโลยดวยระบบตลาดซงครอบคลมระบบสรางแรงจงใจใหนวตกร ในบทตอไปจะกลาวถงทฤษฎวาดวยนวตกรรมและความเปลยนแปลง และการวเคราะหในบรบทของประเทศไทย

นอกจากบทบาทของรฐบาลทงสามประเทศแลว รายงานของ World Government Summit ยงใหบทเรยนส าคญเกยวกบบทบาทของรฐบาลในการสงเสรมสนบสนนการพฒนาและการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหมหรอเกษตรอจฉรยะ กลาวคอ รฐบาลควรปรบเปลยนบทบาทการสงเสรม/สนนสนนครงใหญ เพราะการเปลยนแปลงดงกลาวจะเปนโอกาสส าคญทชวยใหประเทศสรางความมนคงดานอาหาร กลายเปนผสงออกอาหารทมมลคามากขน รวมทงเปนเจาของทรพยสนทางปญญา ขายความรดานเทคโนโลยการเกษตร และเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจ เปน “knowledge based economy”

WGS เสนอใหบรณาการแนวทางการสงเสรม/พฒนาเทคโนโลยการเกษตรแบบดงเดม (คอ รฐเปนผสงเสรมและอ านวยความสะดวก) กบแนวทางพฒนาแบบใหม (ซงเนนการด าเนนงานแบบ targeted goal หรอการท างานแบบมงเปา) นโยบายและมาตรการในการด าเนนงานของรฐ ไดแก (1) การปรบปรง ecosystem เทคโนโลยการเกษตรสมยใหม และท าใหสภาพแวดลอมเออตอการพฒนาและการใชเทคโนโลย (ข) ใหแรงจงใจแกเกษตรกรและบรษทเอกชน (ค) สรางนกวจยและใหแรงจงใจทเหมาะสม (ง) สงเสรมการใช big data ดวยการรวบรวมขอมลของหนวยงานรฐและเปดเผยใหนกวจยและบรษทเอกชนน าไปใช ในสหรฐอเมรกา หนวยงานของรฐไดรวบรวมขอมลจากหนวยงานตางๆ น ามาวเคราะห แลวเปดเผยตอสาธารณะ (ด USDA Ag Data Commons) (จ) การก ากบ

40

ควบคมภาคเกษตรและบรษทดานเทคโนโลยเกษตรแบบยดหยน และ (ฉ) ใหบรการโครงสรางพนฐานทมราคาไมแพง (ดรายละเอยดใน De Clercq et al., 2018)

รายงานฉบบดงกลาวยงถอดบทเรยนส าคญจากโครงการ Apollo Project ของประธานาธบดเคนเนด ทตองการสงมนษยไปดวงจนทร จนประสบความส าเรจในป 1969 บทเรยนส าคญ ม 6 ขอดงน

ก) Channel energies คอ แทนทจะเรมก าหนดทศทางใหมในการพฒนาเทคโนโลย รฐควรน าศกยภาพทมอย มาใชประโยชนใหเตมท

ข) Don’t be prescriptive เคนเนดตงเปาหมายทชดเจนและก าหนดเงอนไขทชดเจนกบการก าหนดเสนตาย สวนรายละเอยดเรองโครงการ และระยะเวลา ปลอยใหเปนหนาทของผเชยวชาญ (แนวคดนตรงขามกบแผนยทธศาสตรแหงชาตของไทย)

ค) เปนหนสวนกบฝายตางๆ โครงการของ NASA รวมมอกบบรษท 12,000 แหง และอาจารยมหาวทยาลยจ านวนมาก

ง) Take small steps แผนงานทดประกอบดวยโครงการขนาดเลกๆ ทมทมด าเนนงานรบผดชอบ มเปาหมาย และผลลพธทชดเจน

จ) Get return on your investment as you go พนธก จ แต ล ะ พนธก จสะท อนว าสหรฐอเมรกามความเหนอชนในดานเทคโนโลยอวกาศมากกวาโซเวยต เพราะขณะทด าเนนงานตามพนธกจ แผนงานตางๆ จะเกดดอกผลระหวางทาง ไมใชรอดอกผลตอนจบโครงการ

ฉ) Communicate progress ตองสอสารเลาเรองความส าเรจ ความลมเหลวใหประชาชนเขาใจตลอดเวลา

2.5. การแขงขนของบรษทขามชาตดานเทคโนโลยการเกษตร

ความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพและเทคโนโลยดจทลท าใหตลาดสนคาเกษตรและอาหารมการแขงขนรนแรงขน บรษทขามชาตดานเทคโนโลยการเกษตรจงตองเพมการลงทนในเทคโนโลยทงสองดานเพอสรางความไดเปรยบในการแขงขน แตขอจ ากดดานความรของแตละบรษทท าใหบรษทขามชาตเคมการเกษตรและเมลดพนธ จ าเปนตองควบรวมกนเพอชวงชงความเปนผน าดานเทคโนโลยสมยใหมทตองลงทนขนานใหญและอาศยองคความรทแตกตางกนของแตละบรษท เชน การทบรษท Bayer ผผลตยาและสารเคมของเยอรมน เขาควบรวมกจการของบรษท Monsanto ทเปนยกษใหญดานผลตภณฑการเกษตรของสหรฐอเมรกาในป ค.ศ. 2018 บรษท Bayer แถลงวาวตถประสงคประการหน งของการเขาควบรวมบรษท Monsanto กเพอเพมการวจยและนวตกรรมดาน

41

การเกษตร57 นอกจากนนกมการควบรวมระหวาง DuPont กบ Dow กลายเปนบรษทใหม คอ Dow DuPont ในป ค.ศ. 2017 โดยจะม 3 แผนกหลก ไดแก เกษตร วทยาศาสตรดานวสด และสนคาพเศษ อกกรณคอการทบรษท ChemChina ทเปนของรฐบาลจนเขาควบรวมกบบรษท Syngenta ทเปนยกษใหญดานสารเคมการเกษตรและเมลดพนธ ในป ค.ศ. 201658 การควบรวมดงกลาวจะเออใหบรษทใหมเหลานนอยในต าแหนงและสถานะทดขนในการลงทนดานวทยาศาสตรและนวตกรรม และการแขงขนทรนแรงขนในตลาดโลก59

การเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและการควบรวมของบรษทขามชาตท เปนยกษดานการเกษตรดงกลาว เกดขนในชวงเวลาทจ านวนคนชนกลางในประเทศเกดใหมเพมขนมาก ท าใหแบบแผนการบรโภคเปลยนแปลงขนานใหญ มาตรฐานความเปนอยดขน คนชนกลางมความตองการสนคาคณภาพ ปลอดภย และเปนมตรตอสงแวดลอม ขณะเดยวกน หลายประเทศทงทพฒนาแลว และก าลงพฒนา (เชน จน ไทย) ไดกาวสการเปนสงคมสงอายแลว หรอก าลงกาวเขาสสงคมสงอาย ท าใหมความตองการอาหารทดตอสขภาพ ปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการ ดงนน สนคาการเกษตรในปจจบนและอนาคตทจะขายไดตองปลอดภย มคณคาโภชนาการ มรป-รส-กลนทพงประสงคส าหรบผบรโภคสมยใหม เทคโนโลยการเกษตรสมยใหมจะเปนเครองมอส าคญในการผลตสนคาสนองความตองการทหลากหลายของตลาด

3. การชกน าใหเกดการเปลยนแปลงดานนวตกรรมและสถาบน (induced innovation/institutional changes)

3.1 แนวคดวาดวยการชกน าใหเกดการเปลยนแปลงดานนวตกรรมและสถาบน

เมอเทคโนโลยมไดหลนจากฟา และไมใชของฟร ค าถามคอ เทคโนโลยและนวตกรรมตางๆ เกดขนมาไดอยางไร

ในประวตศาสตรของมนษย การพฒนาเทคโนโลยเกดจากความจ าเปนของมนษย เชน ฟาโรหอยปตและพระยาเมงราย คดและสรางระบบชลประทานเพอเพมผลผลตเลยงประชากรในอาณาจกรเมอสถานการณบางอยางเปลยนแปลงไป มนษยจ าเปนตองเปลยนแปลงวธท างาน ตลอดจนกฎเกณฑและแรงจงใจเพอคดคนและน าเทคโนโลยใหมๆมาใช การเปลยนแปลงนเรยกวานวตกรรม

57 นอกจากนน บรษทจะลบชอบรษท Monsanto ออก เพราะปญหาภาพลกษณทางลบของมอนซานโต กบผลตภณฑดาน GMO แตบรษท Bayer จะไมเปลยนตราสนคาของ Monsanto (www.businessinsider.com, 12 มย. 2563) 58 www.globalaginvesting.com, 12 มย. 2563 59 corporate.dow.co, 12 มย.2563

42

ในความเหนของ Klerkx, van Mierlo and Leeuwis (2012) “นวตกรรมมไดมความหมายแคบๆ แคเทคโนโลย แตหมายรวมทงวสยทศน (ของมนษย) เกยวกบภาพในอนาคตทจะเกดขน วสยทศนดงกลาวจะเกดขนไดยอมตองมการเปลยนแปลงของขอบเขตหลายๆดาน นวตกรรมเกดจากความจ าเปน ความทะเยอทะยานและความฝนของมนษย ท าใหมนษยในสถานะตางๆ ในสงคมตองเปลยนวถการด ารงชวต และวถการท างาน”60 ดงนน นวตกรรมจงมความหมายครอบคลมถงการเปลยนแปลงในดานตางๆ ไมวาจะเปนเทคโนโลย สงคม เศรษฐกจ หรอสถาบน (ดรปท 3.1)

นกเศรษฐศาสตรสถาบนผ พฒนาแนวคด “การชกน าให เกดนวตกรรม” ( induced innovation) สรปความหมายของทฤษฏดงน

“การเปลยนแปลงดานนวตกรรมเกดจากความตองการของมนษยทเปลยนไปภายใตแรงกดดนตางๆ ตอฐานะทรพยากรของประเทศ (ไมวาจะเปนแรงงาน หรอทดน) เชน การขาดแคลนแรงงานท าใหคาจางสงขน ผลคอมนษยจะเรมคดคนหาเครองจกรทนแรงมาใชแทนแรงงานคนและสตว อยางไรกตามรฐยอมมบทบาทส าคญตอการเปลยนแปลงดานนวตกรรม” (Ruttan and Hayami 1984)

ตวอยางการเปลยนแปลงเชงสถาบนทเกดขนกบภาคเกษตรไทยเกดขนหลงจากสนธสญญาเบาวรงทองกฤษตองการใหไทยเปดการคาขาวเสรแทนการผกขาดโดยพระมหากษตรย เพราะองกฤษตองการซอขาวไปเลยงพลเมองในอาณานคมของตน ในเวลาเดยวกนราคาขาวในตลาดโลกพงสงขน และตนทนการขนสงทางทะเลกถกลง ความตองการขาวทเพมขน ท าใหไทยตองขยายพนทเพาะปลก แตประสบขอจ ากดหลายดาน เชน การขาดแคลนแรงงาน ทดน และน า ดงนนจงเกดการเลกทาส การสถาปนาระบบกรรมสทธทดนเอกชน (Feeny 1982; Ruttan and Hayami 1984) รวมทงการขดคลองรงสต และการสรางทางรถไฟ

60 INNOVATION is not just technology, but rather a comprehensive vision of what the future should look like which requires changes in many ambits. Innovation is driven by people’s needs, ambitions and dreams, and requires that people at different positions in society CHANGE the way they work and live.

43

รปท 3.1 Innovation meaning

ทมา Klerkx, van Mierlo and Leeuwis, 2012

บทบาทดานนโยบายของรฐในเวลานนเปนอกปจจยส าคญทท าใหการเกษตรไทยเปลยนโฉมเปนเกษตรททนสมย (Transformation) โฉมหนาปจจบนของภาคเกษตรไทยลวนมรากฐานมาจากการสถาปนาสถาบนใหมๆ หลงสนธสญญาเบาวรงดงกลาวแลว (ด Nipon and Kamphol 2020) นอกจากนนในหลวงรชกาลท 5 ยงสงนกเรยนไทย 5 คน ไปเรยนวชาเกษตรสมยใหมทยโรปและอเมรกา พระยาโภชากร (นายต มลนทกร) หนงในนกเรยนทน ซงตอมาด ารงต าแหนงหวหนาสถานขาวรงสตเปนผรวบรวมพนธขาวกวา 100 พนธ61 พนธขาวทพระยาโภชากรรวบรวมไวดงกลาว กลายเปนรากฐานส าคญของการฝกอบรมนกปรบปรงพนธขาวไทยจ านวนกวา 100 คนโดย ศ. Love จาก Cornell University ในป 2498-2499 นอกจากนนยงมการจดตงโรงเรยนการเกษตรและหนวยงานดานเกษตรสมยใหมตงแตรชกาลท 5 ไทยจงกลายเปนประเทศแรกๆ ในเอเซยทมความสามารถในการปรบปรงพนธขาว หลงจากนน รฐบาลไทยกมการลงทนดานการวจยการเกษตรอยางตอเนอง ท าใหเกษตรกรไทยมเทคโนโลยใหมๆ ใหใชตลอด ดงตวอยางในรปท 3.2 Ammar Siamwalla (1992) เคยบรรยายวาเกษตรกรไทยไมเคยลาสมยเรองการใชเทคโนโลยใหมๆ เพราะประสบการณจากการใชเทคโนโลยและพนธใหมๆ ท าใหเกษตรกรมความช านาญและความเขาใจเทคโนโลยอยางถองแท นคอตนตอส าคญของการเตบโตของผลตภาพรวมดานการเกษตร (total factor productivity) ความสามารถในการแขงขนของสนคาเกษตรสงออกของไทย (Nipon and Kamphol 2020) ตารางท 3.1 แสดงหลกฐานสนบสนนความเหนของอมมาร เพราะเกษตรกรไทยสวนใหญใชเครองจกรกลการเกษตรอยางแพรหลาย (ดค าอธบายเพมเตมขางลาง)

61 พนธขาวปนแกวทรวบรวมไดชนะการประกวดในเวลาตอมา

44

รปท 3.2 ตวอยางเทคโนโลยทใชในภาคเกษตรไทย

ทมา : รวบรวมโดยผเขยน

3.2 การปรบปรงและการใชเทคโนโลยการเกษตร

คนจ านวนมากมมายาคตวาภาคเกษตรกรรมเปนภาคทลาหลงดานเทคโนโลย อมมาร สยามวาลา อธบายตนตอของมายาคตวาเกดจากการทเกษตรกรรมเปนภาคการผลตดงเดมมาแตโบราณ และมนษยบรโภคอาหารไดจ ากด เมอรายไดเพมขน สดสวนคาใชจายอาหารจงลดลง (อปสงคตออาหารมความยดหยนตอรายไดต า) นอกจากนนเมอประเทศพฒนาขน สดสวนรายไดจากเกษตรจะลดลง ดงนนภาคเกษตรจงเปนอตสาหกรรมอาทตยอสดงทไมมอนาคต นคอเหตผลทราคาสนคาเกษตรมแนวโนมลดลง (Siamwalla 1992)

แมปรากฏการณเหลานนจะเปนจรง แตภาคเกษตรมไดลาหลงดานเทคโนโลย ตลอดประวตศาสตรสมยใหมของมวลมนษย เทคโนโลยการเกษตรมการเปลยนแปลงเชงพลวตตลอดเวลา หากไมมเทคโนโลยดานเมลดพนธและการใชปยเคม ราคาสนคาเกษตรทวโลกจะไมตกต าอยางทเหนพฒนาการของเทคโนโลยชวภาพ และเทคโนโลยดจทลทอธบายในตอนท 2 เปนหลกฐานเชงประจกษวาภาคเกษตรก าลงกาวสการปฏวตเขยวรอบใหมทขบเคลอนดวยเทคโนโลยสมยใหม

เทคโนโลย หมายถง ความรและการเรยนรจนเกดความเชยวชาญ (mastery) เรองกระบวนการผลตทงในระดบฟารม และในระดบภาคการผลตโดยรวม ความรและความเชยวชาญดงกลาวไมตองใชปรญญามหาวทยาลย แตเกดจากประสบการณทสงสมเปนเวลานาน อยางไรกตามบางครงกมความจ าเปนทภาคเกษตรตองอาศยความรดานเทคโนโลยเกาและเทคโนโลยใหมในการ

45

แสวงหาสาเหตและแกปญหามงคดเกดปญหายางแกว หรอปญหาขาวหอมมะล 105 ทรอยเอดใหผลผลตตอไรต ามาก62 (ดตอนท 4 เพมเตม)

เนอหาในตอนนจะอธบายบทบาทของผมสวนไดเสยในการปรบปรงและการใชเทคโนโลยเกษตร 4 ดานในปจจบนและอนาคต คอ การปรบปรงพนธ (genetic improvement) การจดการทรพยากรในฟารม (resource management) การใชเครองจกรกลการเกษตร (mechanization)63 และลาสดคอเทคโนโลยการเขาถงตลาด ค าอธบายจะเนนความไดเปรยบ-เสยเปรยบในการปรบปรงเทคโนโลยแตละประเภทของผมสวนไดเสยแตละกลม (ตารางท 3.1)

ก) เครองจกรกลการเกษตร ในบรรดาเทคโนโลย 4 ดาน การพฒนาเทคโนโลยเครองจกรกลการเกษตรมปญหานอยทสด เพราะการใชเครองจกรกลเปนกระบวนการดานฟสกส ไมใชชววทยา

บรษทเอกชนเปนผมบทบาทหลกในการพฒนาเครองจกรกลการเกษตร (ตารางท 3.1) เพราะสามารถตกตวงผลประโยชนจากการลงทนวจยพฒนา แมจะมบรษทอนลอกเลยนแบบไว แตปจจบนกมกฎหมายสทธบตรคมครอง นอกจากนนชอเสยงของบรษทกชวยใหบรษทตกตวงผลประโยชนจากการลงทนได ดงนนในอนาคต บทบาทการพฒนาเครองจกรกลการเกษตรจะยงเปนของบรษทเอกชน อยางไรกตาม รฐโดยเฉพาะมหาวทยาลยจะมบทบาทส าคญดานการสนบสนนการวจย โดยเฉพาะการวจยพนฐาน การสนบสนนนเปนเรองส าคญหากรฐตองการใหภาคเกษตรกลายเปนอตสาหกรรมทมเทคโนโลยสง (high-tech industry) เพราะประเทศทเปนผสงออกสนคาเกษตรรายใหญของโลกลวนมความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ในดานการใชเครองจกรกลการเกษตร ขอมลจากการท าส ามะโนการเกษตร พบวาเกษตรกรไทยมอตราการใชเครองจกรกลการเกษตรในระดบทสงมาก (ดตารางท 3.2) เหตผลใหญเกดจากการขาดแคลนแรงงานทท าใหคาจางภาคเกษตรถบตวขนอยางรวดเรวตงแตตนทศวรรษ 2530 เปนตนมา ปจจยส าคญอกหนงปจจย คอ บทบาทของตลาดบรการเครองจกรกลการเกษตรขนาดใหญ เชน แทรคเตอร และรถเกบเกยว (combine harvester) ผใหบรการแทรกเตอรส าหรบการเตรยมแปลงไรนากอนเพาะปลกจะเปนเจาของรถไถในทองถน สวนรถเกบเกยวขาวเปนของเกษตรกรรายใหญในภาคกลางทเรมจากการใหบรการเกบเกยวขาวในพนทรอบไรนาของตนเองกอน แตเนองจากการท านาปของไทยนยมปลกขาวไวแสงทจะสกไมพรอมกน ชาวนาในภาคเหนอและภาคอสานทขาดแคลน

62 ตวอยางมงคดและขาว เปนการใช “เทคโนโลยเกา” แกปญหาเกษตรกรขาดความร นกวจยสามารถใชเทคโนโลยเกาในการคนหาสาเหตและวธแกไขใหได แตประโยชนของเทคโนโลยใหม คอ social media (เชนการใช youtube) เปนเครองมอ ทนกวจยสามารถใชในการถายทอดความรเรองการแกปญหาใหแกเกษตรกรทวประเทศไดโดยมตนทนต าและมประสทธภาพกวาการใชวธอบรมแบบดงเดม สวน “การใชเทคโนโลยใหม” บรษทเอกชน (ผผลตปจจยการผลตและ supermarkets) เปนกลมแรกทรเรมน าเทคโนโลยดจทล/ICT มาใชสอสารกบเกษตรกร/รานคาปจจยการผลต และผบรโภคในระบบคาปลกคาสงสมยใหม วตถประสงคของการใชเทคโนโลยดจทล/ ict เพอใหเกดประสทธภาพการใชปจจยการผลต และลดผลกระทบทางสงแวดลอม 63 เนอหาบางสวนสรปยอจากอมมาร สยามวาลา (2541)

46

แรงงานจงสามารถวาจางใชบรการเกบเกยวจากเจาของรถเกบเกยวในภาคกลาง ตลาดการวาจางเครองเกบเกยวมการพฒนาอยางรวดเรวจนมการแขงขนกนเตมท การส ารวจของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2555) ในป 2555 พบวาอตราคาบรการเกบเกยวมแนวโนมคงท (ประมาณ 450 บาทตอไร) ระหวางชวง 10 ปกอนวนส ารวจ

การเกบเกยวออยดวยเครองตดออยขนาดใหญเกดจากการรเรมของบรษทใหญทน าเขาเครองตดออยจากออสเตรเลย เพอแกปญหาการขาดแคลนแรงงาน ตอมากมการพฒนาปรบปรงเครองตดออยใหเหมาะสมกบขนาดไร และวธการปลกออยในประเทศ ท าใหมการใชเครองตดออยมาก

ในชวง 5 ปทผานมาเกดตลาดบรการการปลกตนกลาขาวดวยเครองจกรอตโนมต บรษททใหบรการนจะเรมจากเกษตรกรหวกาวหนาในภาคกลางททดลองใชเครองปลกน าเขาของญปนไดแก คโบตา และยนมา นอกจากนมผประกอบการรายยอยน าเขารถด านามอสองยหออนๆ จากญปนเขามาขายในประเทศไทยดวย ปจจบนรถด านาไดรบความนยมไปทวประเทศ มเกษตรกรจ านวนมากผนตวมาเปนผใหบรการจ าหนายกลาและด านาดวยรถด านาอตโนมต มผใหบรการรถด านาทโฆษณาผาน facebook มากถง 118 ราย จ านวนมากอยในภาคอสาน ราคาคาบรการด านารวมตนกลาแลว 1,200-1,500 บาทตอไรขนกบระยะทาง เมลดพนธลกคาเปนผรบผดชอบผใหบรการจะน ามาเพาะให หรอในกรณซอกลาขาวดวยจะคดราคาเปนถาด ราคาถาดละ 20 บาท 1 ไรใชประมาณ 50 ถาด

นอกจากบรการด านาทไดรบความนยมแลว บรการฉดพนสารเคมก าจดวชพชหรอแมลงกไดรบการปฏวตโดยอากาศยานไรคนขบ (โดรน) จากสถตของ กสทช. ในป 2561 มโดรนจดทะเบยนถง 14,509 ล า แมวาไมสามารถจ าแนกไดวาเปนโดรนเพอการเกษตรจ านวนเทาไหร แต ธกส.รายงานวาในปเดยวกนมผขอสนเชอเพอจดซอโดรนเกษตรจ านวน 60 ล า และคาดวาจะมการขอสนเชออก 100 ล าในป 2562 (voicetv 12 พ.ค. 2562) ปจจบนมผ ใหบรการโดรนพนยาทโฆษณาผาน facebook มากถง 24 ราย คาบรการมราคาตงแตไรละ 60–120 บาท ขนกบระยะทาง สาเหตทโดรนพนยาไดรบความนยมเนองมาจากแรงงานทใหบรการฉดพนสารเคมเรมขาดแคลน การใชโดรนสามารถท างานไดเรวกวาแรงงานคนราว 4 เทาในราคาทใกลเคยงกน ภาครฐเรมมการปรบตวเพอสนบสนนการใชโดรนเพอการเกษตรแลวโดยสถาบนพฒนาฝมอแรงงานจงหวดนครปฐมไดจดฝกอบรมผบงคบโดรนเพอการเกษตรเปนครงแรกจ านวน 35 ราย เมอวนท 10 กนยายน 2563

แมตลาดบรการเครองจกรกลการเกษตรของไทยจะมการพฒนาเตบโตอยางรวดเรว แตภาคเกษตรไทยยงประสบปญหามลพษจากการทเกษตรกรปลกขาวและขาวโพดยงนยมเผาตอซง และชาวไรออยรายเลกและกลางยงนยมเผาไรกอนจางแรงงานตดออยเพอใหสะดวกตอการตด เพราะตนทนยงต ากวาการใชรถตด เกษตรกรซงตองการใชรถตดออย จะตองใชเงนลงทนจ านวนมากเพอปรบปรงพนทใหราบสม าเสมอจงจะสามารถใชเครองตดออยได การจะปรบเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรดงกลาวจะเกดขนไดตอเมอมการพฒนาเครองจกรทเหมาะสมโดยรฐควรพจารณาให

47

แรงจงใจแกภาคเอกชน รวมทงการสรางตลาดซอขายคารบอนเพอใหเกษตรกรทลดการเผาสามารถน าเครดตไปขายในตลาดได

ตารางท 3.1 ความไดเปรยบของผเกยวของฝายตางๆ ในการปรบปรงเทคโนโลยการเกษตร

ประเภทของเทคโนโลย ประเภทของพชของสตว ฝายทเคยไดเปรยบ ในการปรบปรง

ฝายทอาจไดเปรยบ ในอนาคต

1.1 การปรบปรงพนธ พชลมลกทผสมพนธเอง หรอทขยายพนธโดยไมผานเพศ (asexual propagation)

สถาบนวจยของรฐหรอของนานาชาต

มธรกจเอกชนเพมขน โดยเฉพาะบรรษทขามชาต

1.2 การปรบปรงพนธ พชลมลกทผสมพนธขามตนและสตวปก

ธรกจเอกชน ธรกจเอกชน

1.3 การปรบปรงพนธ พชยนตนและสตวใหญ เกษตรกร สถาบนวจยของรฐและธรกจเอกชน บรรษทขามชาต

2.1 การปรบปรงการใชดนและน าในฟารม

พชทกชนด เกษตรกร เกษตรกร/ agri-tech startups

2.2 การควบคมศตรพช โดยอาศยการปรบปรงพนธ

พชทกชนด ตามผทถนดในการปรบปรงพนธ

มบรรษทขามชาตเพมขน

2.3 การควบคมศตรพชโดยอาศยเคมภณฑ

พชทกชนด ธรกจเอกชน ธรกจเอกชน/ agri-tech startups

2.4 การควบคมศตรพชเชงนเวศวทยา (integrated pest management

พชทกชนด สถาบนวจยของรฐ รวมกบเกษตรกร/ กลมประชาสงคม

เหมอนเดม

2.5 ยารกษาใชปองกนโรคสตว

สตว สถาบนวจยของรฐ รวมกบธรกจเอกชน

ธรกจเอกชน บรรษทชามชาต

3. การใชเครองทนแรง พชและสตว ธรกจเอกชน ธรกจเอกชน

4.การเขาถงตลาด พช/สตวมคาสง ธรกจเอกชน/ supermarkets ธรกจเอกชน/ supermarkets/ agri-tech startups

ทมา: อมมาร 2541 และเพมเตมโดยผเขยน

ตารางท 3.2 เครองจกรกลการเกษตรทเกษตรกรไทยใชและจางตามประเภทของเครองจกร

ชนดเครองจกร

2546 2556

ครวเรอนจางเครองจกร

ครวเรอนใชเครองจกร

สดสวนการจางตอการใช(%)

ครวเรอนจางเครองจกร

ครวเรอนใชเครองจกร

สดสวนการจางตอการใช(%)

ครวเรอน % ครวเรอน % ครวเรอน % ครวเรอน %

รถแทรกเตอร 1,173,109 20.25 1,412,172 24.38 83.07 1,895,402 32.06 2,233,200 37.78 84.87 รถไถเดนตาม 1,569,497 27.10 3,737,015 64.51 42.00 621,428 10.51 2,427,066 41.06 25.60 ปมน า 330,367 5.70 2,021,362 34.90 16.34 327,156 5.53 1,663,742 28.15 19.66 เครองพนสารเคม 667,616 11.53 2,342,156 40.43 28.50 843,332 14.27 2,284,102 38.64 36.92 เครองก าจดวชพช 177,279 3.06 674,887 11.65 26.27 756,805 12.80 1,937,338 32.77 39.06 เครองปลก 284,022 4.90 684,059 11.81 41.52 741,953 12.55 1,070,618 18.11 69.30

รถเกยว

48

- ออย 31,523 0.54 39,197 0.68 80.42 89,916 1.52 93,477 1.58 96.19 - ขาว 984,555 17.00 1,004,056 17.33 98.06 1,548,606 26.20 1,581,434 26.75 97.92 เครองนวดขาว 2,223,162 38.38 2,279,784 39.36 97.52 710,382 12.02 729,132 12.33 97.43

การขนสง

- ทางบก 2,581,659 44.57 4,859,989 83.90 53.12 2,025,539 34.27 3,032,147 51.29 66.80 - ทางน า 5,424 0.09 61,599 1.06 8.80 2,387 0.04 29,195 0.49 8.17

รวม 5,792,519 5,792,519 5,911,287 5,911,287

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต ส ามะโนเกษตร 2546 และ2556

ข) การปรบปรงพนธพช ตารางท 3.1 แบงบทบาทของผปรบปรงพนธพช/พนธสตวเปน 3 กลม กลมแรกคอ การปรบปรงพนธพชลมลกหรอพนธทขยายพนธโดยไมผานเพศ ( asexual propagation) เชน ขาวและออย ผทมบทบาทหลกในปจจบน คอ สถาบนวจยของรฐ (รวมทงมหาวทยาลย เชน มก. มช.) และสถาบนวจยนานาชาต (เชน IRRI CIMMYT ฯลฯ) แตในอนาคตความกาวหนาและความซบซอนดานเทคโนโลยชวภาพจะท าใหบรษทเอกชน โดยเฉพาะบรษทขามชาตมบทบาทส าคญมากขน

ในประเทศไทย แมรฐจะยงมบทบาทส าคญดานการผลตและจ าหนายเมลดพนธขยายและเมลดพนธรบรอง (โดยอาศยศนยขาวชมชน) แตในปจจบนมศนยขาวชมชนและบรษทเอกชนทเขามาขยายและจ าหนายเมลดพนธขาวไมไวแสงเปนจ านวนมาก เฉพาะบรษททเปนสมาชกของสมาคมผรวบรวมและจ าหนายเมลดพนธกมจ านวนเกอบ 50 ราย ดงนนในอนาคต บรษทเอกชนจะมบทบาทดานการผลตและจ าหนายเมลดพนธมากขน

กลมทสองคอ การปรบปรงพนธพชลมลกทผสมพนธขามตน (hybrid รวมทง GMO) และสตวปก ธรกจเอกชน (โดยเฉพาะบรษทใหญทมสทธบตร) จะเปนผมบทบาทส าคญทสดทงในปจจบนและอนาคต ประเทศไทยมบรษททมบทบาทดานน เชน บรษทเจยไต และ East West Seed Company ทเปนผพฒนาพนธผก สวนพนธขาวโพดกมทงบรษทไทยและบรษทขามชาต เชน เจรญโภคภณฑโปรดวส แปซฟคเมลดพนธ คารกล ซนเจนทา ดคาลบ ฯลฯ ตลาดเมลดพนธเปนตลาดทมการแขงขนนอยราย (Oligopoly) เนองจากขอไดเปรยบดานเทคโนโลย แตขอจ ากดจากกฎหมายคมครองพนธพชของไทย (ทไมยนยอมใหทดลองพนธ GMO ในแปลงทดลอง) ท าใหบรษทขามชาตทเคยมฐานการวจย-พฒนาพนธขาวโพดในไทยทใหญทสดแหงหนงของโลก ตองยายฐานการวจยพฒนาไปประเทศเพอนบาน (ดความเหนเรองนโยบายจ ากดการวจยพช GMO ในตอนท 5)

กลมทสาม คอ พชยนตนและสตวใหญ เดมเกษตรกรเปนผมบทบาทหลก แตในอนาคตบรษทเอกชนจะกาวเขามามบทบาทส าคญเนองจากความกาวหนาดานเทคโนโลยชวภาพและเทคโนโลยดจทล อยางไรกตาม ภาครฐกจะสามารถมบทบาทส าคญไดหากมการออกแบบระบบแรงจงใจนกวจยใหเหมาะสม และมการรวมมอกบภาคเอกชน รวมทงการสงเสรมใหเกดระบบรบรองคณภาพตนพนธของเกษตรกร

49

ค) การจดการทรพยากรในฟารม แบงเปน 5 ดาน (ตารางท 3.1) ดงน (1) การปรบปรงการใชดนและน า เปนบทบาทหลกของเกษตรกรทงในปจจบนและอนาคต แตในปจจบน เกษตรกรสวนใหญของไทยเปนเกษตรกร “มอถอ” การใชปยจงนยมใชตามสตรส าเรจทหนวยราชการ/ ผจ าหนายปยแนะน า64 ท าใหผลผลตตอไรต าอนเปนผลจากการขาดจลธาตอาหารบางอยางเพราะเกษตรกรเหลานไมมเวลาเอาใจใสและหาความรเกยวกบธาตอาหารในดน ศนยวจยของมหาวทยาลยบางแหงเรมเรงศกษาวจยสาเหตทการปลกพชบางชนดใหผลผลตตอไรต า (เชน ขาวหอมมะล 105 มงคด) เทคนคในการแกปญหา ตลอดจนการอบรมใหความร (ดบทบาทการแกปญหาดานดนใหเกษตรกรโดยศนยเทคโนโลยชวภาพการเกษตร มก. ในตอนท 5) บรษทเอกชนบางแหง (เชน บรษท Thai Central Chemical บรษท Bayer) เรมมบทบาทส าคญมากขน โดยรวมกบอาจารยมหาวทยาลยจดโครงการอบรมสงเสรมใหเกษตรกรใชปยและยาก าจดศตรพชอยางถกตอง นอกจากนนในขณะนเรมม agri-tech startups บางรายเขามาใหบรการการจดการฟารมแกเกษตรกรทปลกพชมลคาสง รวมทงบรการการพยากรณอากาศลวงหนา1-3 เดอนในฤดเพาะปลก ในอนาคตอนใกล บรษทเหลานนาจะมบทบาทเพมขนหากสามารถเขาถงขอมล big data ของภาครฐได สวนการจดการดานน า บทบาทในอนาคตของรฐคอการสงเสรมการรวมกลมผใชน า และการก าหนดสทธในการใชและการขายน าใหผใชน ากลมตางๆ สทธดงกลาวจะชวยใหเกดเทคโนโลยการประหยดน าชลประทาน (2) การควบคมศตรพชโดยอาศยการปรบปรงพนธ ผทมบทบาทส าคญ คอ ผท าหนาทปรบปรงพนธในขอ (ข) (3) การควบคมศตรพชโดยอาศยสารเคมจะเปนบทบาทหลกของบรษทเอกชน แตรฐมหนาทส าคญทจะควบคมการใชสารเคมมใหเกดผลกระทบรนแรงตอสงแวดลอม และสขภาพ (4) การควบคมศตรพชเชงนเวศวทยา ( integrated pest management) และเกษตรอนทรย จะเปนบทบาทหลกของสถาบนวจยของรฐ มหาวทยาลย และกลมประชาสงคม โดยรวมมออยางใกลชดกบเกษตรกร (5) ยารกษาหรอปองกนโรคสตวเปนบทบาทหลกของภาครฐรวมกบบรษทเอกชน แตในอนาคตบรษทเอกชน (โดยเฉพาะบรษทขามชาต) จะมบทบาทมากขน อยางไรกตามบทบาทของรฐ คอ กระบวนการอนญาตตงแตการทดลองจนถงการผลตและจ าหนาย

ปญหาส าคญของการใชสารเคมการเกษตรของเกษตรกรไทย คอการใชสารเคมในระดบทมากเกนระดบทเหมาะสม จนกอใหเกดผลกระทบรนแรงตอสขภาพมนษย (เพราะผลของสารเคมตกคาง) และตอสภาพแวดลอม (ดผลการวจยตอไปน Nipon, et al., 2020; สวรรณา และคณะ 2554; Santi 2019; Junblath 1996) ปญหาดงกลาวกอใหเกดกระแสตอตานการใชสารเคมบางชนดจนถงกบมขอเสนอใหหามจ าหนาย และใชสารเคม 3 ชนด (ไดแก พาราควอต คลอรไพรฟอส และไกลโฟเซต) ซงจะมผลกระทบตอตนทนการผลตของเกษตรกรบางกลม เพราะขณะนยงไมมสารทดแทนทม

64 Nipon and Danop (2013) พบวาปรมาณการใชปยโดยเฉลยของเกษตรกรไทยต ากวาเกษตรกรในเอเซย เชน จน เวยดนาม สาเหตหลกนาจะเปนเพราะทนาสวนใหญของไทยอยในเขตนาน าฝน ไมมน าชลประทาน รวมทงการทรฐไมไดอดหนนราคาปย ท าใหราคาปยในประเทศใกลเคยงราคาตลาดโลก

50

ประสทธผลและมตนทนใกลเคยงกบสารเคมดงกลาว ดงนนบทบาทส าคญของภาครฐ คอ การศกษาแนวทางการใชสารเคมอยางยงยนและการเผยแพรความรการใชสารเคมการเกษตร (รวมทงการใชปย) อยางเหมาะสมผานสอโซเชยล ในอนาคต agri-tech startups จะมโอกาสเขามามบทบาทพฒนา platform ทใชในการจดการทรพยากรในฟารมมากขน รวมทง platform ดานการพยากรณภมอากาศ ทจะเปนประโยชนตอการวางแผนการผลตและการใชปจจยการผลต (ดตอนท 3-4)

ง) การเขาถงตลาดและแหลงทนของเกษตรกร

ในอดตการเขาถงตลาดมลคาสงของเกษตรกรไทยขนาดเลกอาศยสถาบนทเรยกวา “เกษตรพนธะสญญา” ระหวางเกษตรกรกบผสงออกผก/ผลไม เนอไก ตอมาซปเปอรมารเกตกอาศยสถาบน/กตกาแบบเดยวกนในการท าสญญาลวงหนาใหกลมเกษตรกรผลตสนคาปลอดภย/สนคา อนทรย สถาบนเหลานกคอเทคโนโลยในความหมายกวาง เพราะทงซปเปอรมารเกตและธรกจการเกษตรผสงออกตองสงเสรมใหเกษตรกรมความเขาใจและสามารถน าชดความรใหมในการผลตสนคาปลอดภยทมมาตรฐานมาใชอยางมประสทธภาพ (ดรายละเอยดใน Nipon and Tey 2019)

แตในปจจบน agri-tech start-ups เรมมบทบาทในการเชอมเกษตรกรรายเลกกบตลาดมากขน โดยอาศย digital platform ทมขอมลความตองการของผบรโภคกบขอมลรายละเอยดของวธการผลตและประเภทของผลตภณฑของเกษตรกรแตละราย ตวอยางเชน Farm To ทสราง platform เชอมโยงเกษตรกรกบผบรโภค โดยใหทงสองฝายตกลงซอขายสนคากนไดกอนลงมอปลก สวน farm Book ท าหนาทใหบรการ ERP (หรองานหลงบาน) ใหแก supermarkets รวมทงการฝกอบรมกลมเกษตรกรดวย

เราจะวเคราะหบทบาทของ agri-tech startups ในตอนท 4 เพมเตม

4. สถานภาพการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรในไทย และเหตผลทเกษตรกรไทยสวนใหญไมไดน าเทคโนโลยสมยใหมมาใช/หรอน ามาปรบใหเหมาะสมกบสภาพทองถน: อปสงค อปทาน ตลาดซอขายบรการเทคโนโลยกบสถานะประเทศ

วตถประสงคของตอนนตองการตอบค าถาม 2 ขอ คอ มบรษทไทยและเกษตรกรมออาชพ

ประเภทใดทใชเทคโนโลยดจทล ท าไมเกษตรกรสวนใหญยงไมไดใชเทคโนโลยดจทล เพราะเหตใด

4.1 เกษตรกรและบรษททใช Digital Technology

Agri-tech platform หรอ แอปพลเคชนดานการเกษตร (application) มไดมประโยชนตอเกษตรกรรายใหญเทานน ในตางประเทศ มแอปการเกษตรจ านวนมากทเปนประโยชนหลายอยางตอเกษตรกรรายเลก หรอกลมเกษตรกร เชน โครงการ WAGRI ของญปนทมการเผยแพรขอมลทรวบรวมจากฝายตางๆ แลวเปดเผยใหบรษทเอกชนน าไปพฒนา platform เพอแกปญหาเฉพาะของกลม

51

เกษตรกรรายเลก ท าใหเกษตรกรเขาถงบรการในราคาถกเพราะผใหบรการม economies of scale ทเกดจากการมฐานลกคาขนาดใหญ หรอการแบงปนการใชทรพยากรรวมกน (ดงกรณ Airbnb) สามารถชวยใหเกษตรกรรายเลกเขาถงตลาดไดโดยตรง (เชน ธรกจการใหบรการโดรนฉดสารเคมเกษตร เปนตน) รวมทงการเขาถงแหลงเงนทน (ลทธพร และคณะ 2019) แตเกษตรกรในประเทศก าลงพฒนาสวนใหญยงใชแพลตฟอรมดจทลไมมากนก เพราะเพงเรมม startups ทใหบรการจ านวนไมมาก ยกเวนประเทศทรฐบาลใหการสนบสนนอยางจรงจง (เชน จน และอนเดย) หรอ ไดรบความชวยเหลอจากตางประเทศ เชน อาฟรกา

ในปจจบนเกษตรทใชเทคโนโลยดจทลชวยจดการฟารม/ขายสนคาม 3 กลม กลมแรกเปนเกษตรกรทผลตสนคาเกษตรมลคาสง (ดความหมายในกลองท 4.1) โดยเฉพาะเกษตรกรทท าฟารมปศสตว (หม ไกไข ไกเนอ) และสตวน าจะมการใชเทคโนโลยดจทลกาวหนามากกวาเกษตรกรกลมอนๆ ดงเชนกรณฟารมไกไขในรปท 4.1 และฟารมกง (รปท 4.2-ก และ 4.2-ข) เกษตรกรทปลกเมลอน (รปท 4.3) ปลกผก (โดยเฉพาะผกไฮโดรโพนกส) สวนผกแนวตง (รปท 4.4) กลวยไม ดอกไม ผลไม (โดยเฉพาะทเรยน) ฟารมสมยใหมเหลานใชเทคโนโลยดจทลในการควบคมการใชน า ปย ยาก าจดศตรพช ควบคมอณหภมและความชนในดนและโรงเรอน การควบคมและสงการสามารถสงการผานมอถอโดยใช IOT และวเคราะหขอมลผาน cloud intelligence (รปท 4.5) สวนดอกไมบนเขาในเชยงใหมใชแสงไฟควบคมการออกดอกมานานแลว นอกจากนกมแอปพลเคชนวดขนาดฟารม (รปท 4.6) แมแตชาวนารายใหญบางรายในภาคกลางทปลกขาวมลคาต ากเรมซอโดรนราคาถก (เฉลย 2 แสนบาท) มาใชฉดยาแทนการจางแรงงาน สวนชาวนารายเลกกสามารถใชบรการโดรนพนยาในราคาทไมแพงได (ดรปท 4.7 และการใหบรการโดรนพนยาในนาขาวในตอนท 4.2)

กลองท 4.1: สนคาเกษตรมลคาสง คอ อะไร สนคาเกษตรมลคาสง คอ ผลผลตการเกษตรทไมใชอาหารหลก (non-staple food) เชน ผก ผลไม ดอกไม

เครองปรง และเครองเทศ ทมผลตอบแทนสทธตอทดนสงกวาพชอาหารหลกทปลกกนอยางแพรหลาย สนคาเกษตรมลคาสงประกอบดวย (ก) ผลตภณฑทยงไมไดแปรรปมลคาสง พรอมบรโภคทนท เชน ผก ผลไมสด ไข และถว (ข) ผลตภณฑกงแปรรป เชน เนอสตวสด/แชแขง แปง น ามนพช กาแฟ น าตาล และ (ค) ผลตภณฑแปรรปขนสงทพรอมบรโภค เชน เนย ชส ไวน ซเรยล (Womach 2005)

ขณะทสนคาเกษตรมลคาสงเนนการสนองความตองการของผบรโภค (ทมฐานะด) พชอาหารหลก (ธญพช เชน ขาว ขาวสาล) และสนคาเกษตรขนกลาง (เชน มนส าปะหลง ออย) เปนสนคาทขายในราคาต าเพอแกปญหาความอดอยาก และเปนวตถดบตนทนต าส าหรบอาหารแปรรป (Womach 2005)

สนคาเกษตรมลคาสงเปดโอกาสดแกเกษตรกรรายเลกและยากจน ในการเพมรายได แตมเงอนไขดงน (ก)เกษตรกรตองเชอมโยงแนวดงและโดยตรงกบ supermarket/ผสงออก เพอควบคมอปทาน ใหเทากบความตองการ มการตกลงราคาลวงหนา เพอการวางแผนผลต และรตนทน/ก าไร (ข) การท าเกษตรตองใชความร (ค) ตอง

52

มแรงงานในครวเรอนเพยงพอ (ง) ตองมทดนทมคณภาพด เชน มน าเพยงพอ และ (จ) สนคาตองมมาตรฐาน และความปลอดภยตามทผซอตองการ เชน การผลตสมนไพรสงผผลตยาอยางโรงพยาบาลอภยภเบศร (http://www.theeducators.co/2017/10/16/high-yielding-crops/)

เนองจากเกษตรกรสวนใหญทใชเทคโนโลยดจทลผลตสนคาเกษตรมลคาสง ผเขยนจงประมาณการมลคาเพมของสนคาเกษตรมลคาสงจากขอมลผลตภณฑประชาชาตสาขาเกษตร พบวาสนคาเกษตรมลคาสงจะมมลคาไมเกน 39% ของจดพเกษตรในป 2561 (หรอไมเกน 4.6 แสนลานบาท) แบงเปนพช 26% สตว 13% นอกจากนนยงมสนคาอาหารแปรรปอก 43% ทจดวาเปนสนคามลคาสง แตตวเลขนเปนประมาณการขนสง ตวเลขจรงจะต ากวานพอควร

53

นอกจากการใชเทคโนโลยดจทลในการจดการฟารมแลว กเรมมเกษตรกรหนมสาวรนใหมใชเทคโนโลยดจทลในดานการตลาด เชน การขายสนคาของตนทาง online (โดยเฉพาะในชวงโควค) ใหแกผบรโภคโดยตรง เกษตรกรบางรายตดตอขายสนคาใหกบซปเปอรมารเกตโดยอาศยระบบ online และการท าโฆษณาบน social media นอกจากนนในระยะหลงเรมมเกษตรกร/กลมเกษตรกรจ านวนมากดดแปลงไรนาของตนเปนการเกษตรเชงทองเทยว โดยท าการตลาดผาน social media นอกจากจดขายเรองอาหารพนเมอง และรานกาแฟแลว กมการน าเทยวสวนบว สวนดอกไม ตลอดจนมการจดกจกรรมใหเยาวชนเรยนรเรองการท านา65 เปนตน กจกรรมทใชเทคโนโลยดจทลอกประเภทหนง คอ กจกรรมแบงปนการท าการเกษตรและการตลาด โดยเกษตรกรรนใหมบางรายทมทดนของตนเอง (หรอการรวบรวมทดนของเพอนบาน) เพอใหคนในเมองเขามารวมลงทนเพาะปลกและท าการตลาดผาน social media

เกษตรกรกลมทสอง ทใชเทคโนโลยดจทลเปนเกษตรกรในสงกดบรษทธรกจการเกษตรขนาดใหญ หรอเปนฟารมของบรษทธรกจการเกษตรเอง เชน (ก) ฟารมกง แบบปดทใช sensor อตโนมตในการควบคมการเปลยนถายน า ตลอดจนการควบคมความเคมและแบคทเรยในบอน า (รปท 4.2) (ข) ฟารมไกไขของ CPF ทวงสมบรณ (รปท 4.1) ควบคมการผลตดวยคอมพวเตอรใชสายพานอตโนมตล าเลยงไขของแมไกไปยงหองเกบไข รวมทงใช biosecurity high-tech farming และสตรอาหารทท าใหไขไมมกลนคาว ไขแดงมสสมแดงนนสวย (ค) ไรออยขนาดใหญทงทเปนของบรษทมตรผลเอง และไรออยของเกษตรกรทมสญญาสงออยใหกบบรษท (ดรปท 4.8) บรษทมตรผลมการใชเทคโนโลยแมนย าอยางจรงจงทงในไรของบรษทและไรของเกษตรกรในสงกด เรมตนจากการทบรษทน าเครองตดออยจากออสเตรเลยมาใชแทนแรงงานตงแตทศวรรษ 1990 ในปจจบนบรษทไดใชเทคโนโลยจพเอสในการจดรปทดนของเกษตรกรใหมระดบทสม าเสมอสามารถใชรถปลกเปนแถวอยางเปนระเบยบ และสามารถตดออยไดอยางรวดเรว มโดรนถายภาพแปลงไรเพอตดตามการเตบโตของออยตลอดเวลา มระบบโลจสตกสทสามารถจดสงออยทตดแลวเพอสงเขาโรงหบออยโดยไมชกชา รวมทงมการตดตามสภาพการเปลยนแปลงของภาวะเอลนโญ และลานญา ในมหาสมทรแปซฟค

กลมทสามเปนกลมเกษตรกรทงกลมทปลกพชมลคาสง และมลคาต า และไดรบความชวยเหลอดานตางๆ จากหนวยงานราชการ (โดยเฉพาะ ธกส. และสวทช.) หรอจากบรษทเอกชน (เชน DTAC กบฟารมเมลอนในเชยงใหม-รปท 4.9) AIS TESCO (รวมกบกลมเกษตรกรปลกผกอนทรยทโนนเขวา ในจงหวดขอนแกน) ฯลฯ หรอไดรบความชวยเหลอจากมหาวทยาลย เชน (ก) กลมชาวนาหนองสาหราย กาญจนบรทไดรบความชวยเหลอทางเทคโนโลยดจทล และอปกรณจากมหาวทยาลย

65 สวนใหญนกธรกจรนใหมเหลานมกจดทะเบยนธรกจของตนในรปวสาหกจชมชน หรอธรกจเพอสงคมเพราะจะไดรบสทธพเศษดานภาษเงนไดนตบคคล

54

รงสตท าใหกลมสามารถแกปญหาเพลยส าเรจ ท าใหผลผลตตอไรสงขน66 (ข) กลมชาวไรขาวโพดภายใตโครงการประกนพชผลของ ธกส. กลมไดรบขอมลพยากรณอากาศและค าแนะน าวนทเหมาะตอการปลกตามผลการพยากรณภาวะฝนจากบรษท RICULT (ทเปน startup) ท าใหผลผลตตอไรสงกวาการตดสนใจเลอกวนปลกตามประสบการณของชาวไรเอง

นบตงแตป 2557 เปนตนมา กรมสงเสรมการเกษตรรเรมโครงการฝกอบรมเกษตรกรปราดเปรองรนหนมสาว (Young Smart Farmers - YSE) โดยในป 2557 มผเขาโครงการ 2,119 ราย ผานการอบรม 1,731 ราย ระหวางป 2557-60 มผเขารวมโครงการทงสน 9,242 ราย เปนผทมความเขาใจสาระของ YSF รวม 7,598 ราย ในจ านวนนมเกษตรกรทสามารถรเรมโครงการได 3 ,850 ราย เรมเปนผประกอบการ 900 ราย และสามารถสงออกได 100 ราย (ภาณ บญยเกอกล 2561,กรมสงเสรมการเกษตร 2561 <esc.doae.go.th>) ในปงบประมาณ 2562 กรมสงเสรมการเกษตรไดรบงบประมาณ 17,821.5 ลานบาท เพออบรม YSF จ านวน 21,490 ราย แตถารวมโครงการ YSF ของกรมทง 7 กรมในกระทรวงเกษตรฯจะมงบประมาณ 120 ,543 ลานบาท มเกษตรกรเปาหมายเขาโครงการทงหมด 70,900 คน

เกษตรกรทเขารวมโครงการ YSF สวนหนงเปนผมอาชพอนและหนมาประกอบอาชพเกษตร โดยปลกพชมลคาสง จดเดนของโครงการ YSF คอ ผจบหลกสตรมการสรางเครอขาย YSF ท าใหมโอกาสแลกเปลยนขอมลและความรทงในเวทการประชม/สมมนา และการแลกเปลยนผานโซเชยลมเดย จากการสมภาษณคณกนตพงษ แกวกมลเจาของสวนแกวกมลทสมทรปราการและผลตภณฑ O-Farm ทปลกผกอนทรย (เชน ผกโขม มะเขอเทศ ผกสลดตางๆ) มะมวง ฯลฯ พบวา อดตคณกนตพงษเคยมอาชพเปนสถาปนก แตตอมาตดสนใจเปลยนอาชพ และเคยเขาหลกสตรวทยาศาสตรการเกษตรของมหาวทยาลยธรรมศาสตร ปจจบนสวนแกวกมลมการใชเทคโนโลยเกษตรประณต โดยน าเทคโนโลยตางๆ มาใชทดแทนแรงงาน คณกนตพงษคาดวาในบรรดา YSF ทผานการอบรมกวา 10,000 คน นาจะมเกษตรกรซงน าเทคโนโลยสมยใหมมาใชประมาณ 50% เพราะคนกลมนเปนบคคลทมความร และสวนใหญจะประกอบอาชพอนๆ มากอนแตตองการความเปนอสระในการท างาน คนกลมนจงมเงนทนมากพอทจะสามารถน าเทคโนโลยประหยดแรงงานมาใชในฟารม

นาเสยดายวากระทรวงเกษตรฯ/ส านกงานสถตแหงชาตยงไมมขอมลจ านวนเกษตรกรทใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม

66 กลมนประสบความส าเรจในการแกปญหาเพลย ท าใหผลผลตเพมขน เพราะกลมมความเขมแขงมาก สามารถรวมกลมท านาพรอมกน และการพยากรณเพลยท าใหกลมสามารถปองกนการระบาดของเพลยไดดวยวธงายๆ คอ หยดใหปยยเรยเมอคาดวาเพลยก าลงจะระบาดเขามาในพนทปลกขาวของกลม ผลทเกดขน คอ ใน 2 ฤดการผลต ผลผลตเฉลยตอไรของกลมสงขนจาก 860 กก./ไร เปนเกอบ 1,000 กก./ไร (การสมภาษณผน ากลมหนองสาหราย และอาจารยมหาวทยาลยรงสต 2562)

55

ผใหบรการ digital platforms: การใชเทคโนโลยดจทลของเกษตรกรจะเกดขนยากหากไมมผใหบรการ digital platform ในรอบ 5 ปผานมาเรมม agri-tech startups ทเปนบรษทธรกจเพอสงคม (social enterprise) เรมเขามาท าธรกจใหบรการเทคโนโลยดจทลการเกษตร โดยไดรบการสนบสนนทางการเงนและรวมมอกบหนวยงานภาครฐและภาคเอกชน เชน RICULT, Farm Book, FarmTo, ListenField เปนตน

นอกจากนนยงมกลมนกวจย/อาจารยในมหาวทยาลยตางๆ (เชน มก. มข. และ ม.นเรศวร รวมทงนกวจยของ สวทช.) ทพฒนา platform ผาน YouTube หรอ BOT ใหค าแนะน าเรองศตรขาว การใชปยทถกตอง ฯลฯ

กลาวโดยสรปเกษตรกรอาชพและธรกจการเกษตรไทยบางรายเร มใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร (หรอบางสวนของ Farming 4.0) แตยงอยในวงจ ากด เฉพาะพชมคาสง แตเกษตรกรไทยสวนใหญยงไมใชเทคโนโลยใหม โดยเฉพาะเกษตรกรทปลกพชมลคาต า เชน ขาว มน ขาวโพด ยาง ยกเวน เกษตรกรบางกลมทไดรบความชวยเหลอทางการเงนและเทคโนโลยจากหนวยงานรฐ หรอมหาวทยาลย

รปท 4.1 ฟารมไก

ทมา : เครอเจรญโภคภณฑ

รปท 4.2-ก ฟารมกง

ทมา : เครอเจรญโภคภณฑ

รปท 4.2-ข TechFarm พฒนา อปกรณตรวจวดคณภาพน าส าหรบการเพาะเลยงสตวน า

ทมา: techsauce และ Lennam

56

รปท 4.3 ฟารมเมลอน และสวนผก ทเชยงใหม

ทมา : ชยณรงคฟารม

รปท 4.4 Vertical Farming ของ Unixcon และวงร เฮลท แฟคตอร

ทมา: Unixcon และผจดการออนไลน.

รปท 4.5 โรงเรอนสมารทฟารมดวยระบบ IoT จาก SPsmartplants

ทมา: SPsmartplants.

57

รปท 4.6 แอปพลเคชนวดขนาดทดนจาก Ling รปท 4.7 บรการโดรนการเกษตร เกาไร

ทมา: Ling. ทมา: gaorai.

รปท 4.8:การบรหารจดการไรออยแปลงใหญของบรษทมตรผล – ภาพถายโดรนท าแผนทแปลงใหขอมลการเตบโตของออย การใช GPS ควบคมเครองจกร บรหารโลจสตกสการตดและ

ขนสงออย

ทมา: มตรผล.

รปท 4.9 ฟารมแมนย าตวอยางปลกผกและเมลอนของดแทคทใชเซนเซอรและระบบเตอนในสมารทโฟน

58

ทมา: ดแทค แตะขอบฟาฟารม สพรรณบร

4.2 ความตองการใชเทคโนโลยสมยใหมของเกษตรกรไทยสวนใหญทปลกพชเศรษฐกจมลคาต า67

จากการสงเกตการณอยางไมเปนทางการ ผเขยนพบวาเกษตรกรสวนใหญทปลกพชเศรษฐกจมลคาต า (ไดแก ขาว ออย มนส าปะหลง ขาวโพด ยางพารา) ยงไมนยมใชเทคโนโลยดจทล ยกเวน 2 กรณ คอ (ก) ชาวนารายใหญบางรายเรมซอโดรนจากจนมาใชพนยา สวนชาวนารายเลกกสามารถซอบรการโดรนพนยาจากผใหบรการ เพราะการใชโดรนฉดยาประหยดกวาการจางแรงงาน แตข อจ ากด คอ โดรนเหลานยงคงอาศย software ส าเรจรปจากประเทศจนเพราะมราคาไมแพง บรษทน าเขายงไมมการพฒนา software ใหสอดคลอง กบสภาพภมประเทศและลมฟาอากาศ (ข) กลมเกษตรกรทไดรบบรการดานเทคโนโลยดจทลจากบรษทเอกชน หรอจากหนวยงานรฐดงกลาวแลว เชน ชาวไรออยในสงกดบรษทมตรผล กลมชาวนาหนองสาหรายทไดรบความชวยเหลอจากมหาวทยาลยรงสต หรอกลมชาวไรขาวโพดทไดบรการพยากรณวนทเหมาะสมในการลงมอปลกขาวโพดจากบรษท RICULT ท ธกส. วาจางมาพฒนาแบบจ าลองการปลกขาวโพด

ค าถามส าคญ คอ ท าไมเกษตรกรสวนใหญทปลกพชเศรษฐกจมลคาต า (ทมจ านวนกวา 80% ของเกษตรทงหมด) จงยงมความตองการใชเทคโนโลยดจทลในระดบต ามาก

ค าตอบคอ คาบรการการใชเทคโนโลยยงสงเมอเทยบกบรายได (หรอก าไร) ตอไร ยงกวานนขนาดฟารมของเกษตรกรเหลานยงคอนขางเลก ท าใหไมไดประโยชนจากการประหยดจากขนาด (economies of scale) ยกเวนวาเกษตรกรรายเลกจะสามารถรวมกลมกนจงจะท าใหคาบรการตอไร

67 ผลตภณฑการเกษตรแบงเปน 3 กลม ไดแก (ก) สนคาโภคภณฑ (หรอธญพช) ทใชเปนอาหารหลกของคน เชน ขาว ขาวสาล (ข) สนคาเกษตรชนกลาง เชน ขาวโพด มนส าปะหลง ออย สนคา 2 กลมน เนนการผลตจ านวนมาก มราคาต าเพอเปนอาหารของประชากรโลก และ (ค) สนคาเกษตรทมมลคาสงสนองความตองการของผบรโภคทมรายไดสง เชน ผก-ผลไม นมสด เนอสตวแปรรป เหลา ไวน เนย เปนตน (Womach 2005)

59

ต าลงจนคมทจะใชบรการ หรอไดรบบรการฟรจากหนวยงานรฐ68 หากบรษทหรอหนวยงานรฐ คดคาบรการจากเกษตรกรเหลาน กเสยงถกโจมตวาไมเหนอกเหนใจเกษตรกรผยากจน

เหตผลอกขอ คอ เกษตรกรไทยสวนใหญมอายมาก เกษตรกรสงอายจะไมมแรงจงใจลงทนดานเทคโนโลยสมยใหมเพมเตม เพราะตองการเกบเงนออมไวใชในยามชรา และทกวนนเกษตรกรเหลานกใชวธจางเครองจกรทนแรงอยแลว

ขอสงเกต คอ พชทเกษตรกรสวนใหญเลอกเปนพชทไมตองการการดแลมาก สามารถจางบรการเครองจกรทนแรงตางๆ ได เกษตรกรจะไดมเวลาไปท างานทมรายไดสงกวานอกภาคเกษตร หากการใชเทคโนโลยดจทลสามารถชวยตดตามสภาพการผลต และแกปญหาบางอยางแทนตวเกษตรกรได เกษตรกรอาจหนมาใชเทคโนโลยดงกลาว ดงกรณการใชบรการโดรนฉดยา ทมประสทธภาพและเรวกวาการใชแรงงาน เปนตน

เหตผลอกขอ คอพฤตกรรมของเกษตรกรสวนใหญมอปนสยทจะหลกเลยงความเสยง ( risk averters) และจะเรมใชเทคโนโลยใหมตอเมอเหนตวอยางเกษตรกรหวกาวหนาทกลาเสยงทดลองของใหมจนส าเรจ เราจะวเคราะหพฤตกรรมของเกษตรกรเพมเตมในตอนตอไป

4.3 อปทานของบรการเทคโนโลยกบสถานะประเทศ

จากประสบการณของผเขยนรายงานฉบบน เราคาดวาภาคเกษตรไทยมศกยภาพดานเทคโนโลยดจทลในระดบปานกลาง เพราะขอจ ากดดานอปทาน ไมวาจะเปนจ านวนนกวจย หรอจ านวน agri-tech startups สาเหตทมจ านวนนกวจย/อาจารยทท างานดานนคอนขางนอย สวนหนงเพราะขอจ ากดดานงบประมาณการวจย และแรงจงใจ เนองจากโครงการวจยเชงปฏบตทท างานในฟารมของเกษตรกรตองไดรบความรวมมอจากเกษตรกร และใชเวลาทดลองนานในฟารมกวาการท าวจยเชงทฤษฎหรอในหองทดลองทสามารถตพมพไดเรวกวา

Agri-tech startups : ในตางประเทศโดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกา และอสราเอล agri-tech startups สวนใหญมกจะเปนผคดคนนวตกรรมเพอเปาหมายการเพมมลคาของบรษท เชน Plenty Inc. ทลงทนในธรกจการท าฟารมปลกพชในรมทเมองซานฟรานซสโก บรษท Memphis Meat ผบกเบกเทคโนโลยการปลกเนอสตวเชงพาณชยจากรฐแคลฟอรเนย บรษท Aero Farms ผท าธรกจฟารมปลกผกในรมดวยเทคโนโลยแอโรโพนกสทประหยดการลงทนโครงสรางฟารม บรษท startups เหลาน มกตองพงเงนทนจากนกลงทน (ทง venture capital และ crowd funding) เชน

68 ผบรหารบรษท RICULT เคยรวมมอกบธกส.ในโครงการประกนผลผลตขาวโพด โดยสามารถพยากรณฝนและใหค าแนะน าเรองวนทเหมาะสมทสดในการปลกขาวโพด และปรากฏวาเกษตรกรทท าตามค าแนะน าของบรษทไดผลผลตขาวโพดสงกวาเกษตรกรทตดสนใจจากประสบการณของตน แตในปตอมาผบรหารบรษทวางแผนจะคดคาบรการจากเกษตรกร จงเขาไปสอบถามเกษตรกรวายนดจายเงนคาบรการดงกลาวหรอไม ปรากฏวาเกษตรกรสวนใหญไมยนดจายเงนคาบรการ

60

SoftBank บรษทยกษใหญดานเทคโนโลยทลงทนในบรษท Plenty Inc. ขณะท Bill Gates, Richard Branson, Kimbal Musk และ บรษท Tyson Food รวมลงทนในบรษท Memphis Meat เปนตน

ส าหรบในประเทศไทย สตารทอพเกอบทงหมด (หรอทงหมด) เปนบรษททน าเทคโนโลยดจทลและความรดานเทคโนโลยการผลต/การจดการฟารมและการตลาดทมอยแลว มาใหบรการแกกล ม เ กษตรกร ซ ป เปอร ม า ร เ ก ต และผ บ ร โ ภค ต ว อย า ง เ ช น ListenField ใ ห บ ร ก า รเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมดานตางๆ เชน การใชแบบจ าลองพช การพยากรณผลผลต การใชภาพถายดาวเทยมและโดรนตดตามภาวะการเตบโตของพช ฯลฯ RICULT ใหบรการพยากรณอากาศและค าแนะน าวนปลกพชทเหมาะสม Farm-To ใหบรการจ าหนายผลผลตแกเกษตรกร รวมทงบรการใหผบรโภครวมลงทนกบเกษตรกรโดยจายเงนจองซอผลผลตลวงหนา 50% และสามารถตดตามสภาวะการเตบโตของผลผลตในฟารมผานแอปพลเคชนได โดยบรษทคดคาบรการรอยละ 20 สวน Farm Book ใหบรการ ERP แกซปเปอรมารเกตโดยการวางระบบตรวจสอบยอนกลบและการผลตทปลอดภยใหกลมเกษตรกร ในระยะหลงบรษทเรมใหบรการน าสนคาคณภาพสงจากกลมเกษตรกร (เชน หม ผก ผลไม) มาจ าหนายใหผบรโภคตามหมบานจดสรรของผมรายไดสงบางแหง นอกจากนกเรมม startups ใหมๆ ทเรมน าผลผลตของกลมเกษตรกรสงใหผบรโภคตางชาต รวมทงจดบรการรถพมพวงน าสนคาเกษตรไปจ าหนายยงคอนโดมเนยมบางแหงทมชาวตางชาตอาศยอย เปนตน

สตารทอพดานเทคโนโลยการเกษตรมจ านวนไมนอย การศกษาของสถาบนวจยเศรษฐกจปวย ในป 2562 พบวามสตารทอพจ านวน 61 ราย (ลทธพร และคณะ 2562) จากการสมภาษณผเกยวของพบวาในปจจบนอาจมสตารทอพดานเทคโนโลยการเกษตรทงทก าลงท าธรกจหรอเคยเขามาท าธรกจรวมกวา 100 ราย

อยางไรกตามในขอเทจจรงจ านวนสตารทอพเทคโนโลยการเกษตรทประสบความส าเรจทางธรกจ หรอมมลคาธรกจสงพอทจะอยรอดได นาจะยงมจ านวนคอนขางนอย69 สาเหตส าคญ เพราะเกษตรกรสวนใหญยงมความตองการใชบรการเทคโนโลยสมยใหม (และยนดจายเงนคาบรการ) อยในระดบต า ดงทกลาวแลวขางตน สตารทอพสวนใหญจงมลกคาต ากวา 1 - 2 แสนคน นอกจากนนยงมสาเหตทเกดจากขอจ ากดดานอปทานของสตารทอพ ดงน (ก) ลทธพร และคณะ (2562) ท าการประเมน platforms ของสตารทอพเทคโนโลยการเกษตร 61 รายและ (ข) เหตผลอกประการหนงทไทยยงไมมแอปเกษตรทแพรหลายอาจเปนเพราะไทยไมไดรบความชวยเหลอทางวชาการจากองคกรระหวางประเทศ/รฐบาลประเทศพฒนา เนองจากไทยไมใชประเทศยากจน ขณะทประเทศยากจนไดรบความชวยเหลอทางวชาการ ท าใหเกษตรกรของเขาสามารถเขาถงแอปการเกษตรโดยเสยคาบรการต า หรอใชฟร เชน Africa ม การใช App ราคาวสดเกษตร/ราคาสนคาอยางแพรหลาย

69 นาเสยดายวายงไมมการรวบรวมสถตการเกด และการตายของสตารทอพ ส านกงานนวตกรรมแหงชาต รายงานวา startups ทกประเภท 317 บรษทในรายงานประจ าป 2562 แตไมมสถตจ านวน startups ในดานเทคโนโลยการเกษตร

61

(เพราะการคมนาคมไมด) ขณะเดยวกนบรษท startups จาก Silicon Valley กไมสนใจมาลงทนในไทย เพราะตลาดไทยเลกเกนไป (เทยบกบจน/อนเดยทม startup เกดเปนดอกเหด) (ค) เหตผลอกขอ คอ ตนทนคงทในการใหบรการเทคโนโลยคอนขางสง เพราะผประกอบการดาน agri-tech startups ตองลงทนสงมาก (เชน ซอขอมลภาพถายดาวเทยม) นอกจากนนการรบ-สงสญญาณขอมลตางๆ จากดาวเทยม หรอจากเซนเซอรไปยงคอมพวเตอรยงมตนทนคาอนเทอรเนตคอนขางแพง70 (ง) นอกจากนนจ านวนคนไทยทช านาญดาน AI, Blockchain data analyst มนอยมาก ท าใหเงนเดอนคาจางสงมาก บรษททมความสามารถพยากรณวนปลกทเหมาะสมทสด (โดยใชขอมลภมอากาศและ crop model) แบบ RICULT ยงมจ านวนจ ากด

4.4 Ecosystem71 ยงเปนอปสรรคส าคญตอการพฒนา agri-tech start-ups

แมวาจะมหนวยงานรฐทพยายามสงเสรม agri-tech startups และพฒนา ecosystem ดานน แตผเขยนคาดวา ecosystem ของไทยยงมจดออนอยางนอย 5 ดาน ดงน

(ก) Infrastructure ยงไมเพยงพอ เชน จ านวนสถานตรวจอากาศยงไมเพยงพอ เปนตน (ข) รฐยงหวงขอมล ยงผลใหขอมลทมอยมคณภาพต า ขอมลของรฐทควรเปดเผยตอสาธารณะ เชน ขอมลการส ารวจ Farmer Socioeconomic, crop-cutting การจดทะเบยนเกษตรกร ภาพถายดาวเทยม (ค) ในหลายกรณหนวยงานรฐก าหนดใหภาคเอกชนสงขอมลตางๆใหรฐ เชน stock สนคาเกษตร ก าลงการผลตสนคา แตกลบไมเคยน าขอมลเหลานนมาวเคราะหและเผยแพร (ง) ยงกวานนขอมลทเคยจดเกบและเผยแพรบางอยางยงมจดออนทตองมการปรบปรงแกไข เชน ขอมลราคาขาวของสมาคมโรงสขาว และกรมการคาภายใน ราคาขาวทฟารมของส านกงานเศรษฐกจการเกษตรจะเปนขอมลเพยงระดบจงหวดบางจงหวด เรายงไมมการจดเกบและปรบปรงคณภาพใหมขอมลราคาพชผลในระดบอ าเภอ หรอต าบลทเปนแหลงเพาะปลกส าคญของประเทศ และ (จ) ขอจ ากดดานจ านวนบคคลากรดาน data science, AI ฯลฯ รวมทงนกวจยและอาจารยทท าวจยดานการเกษตรมจ านวนนอย และระบบแรงจงใจกไมเพยงพอทจะดงดดคนรนใหม โดยเฉพาะการวจยทตองทดลองในฟารมรวมกบเกษตรกร

โดยสรป รฐยงลงทนดานขอมลนอย และหวงขอมล แตกมหนวยงานรฐทเรมมนโยบาย open data เชน กฟผ./กฟน. ยอมใหขอมลรายโรงงาน ท าใหเรมรก าลงการผลตแทจรงของโรงส และโรงงานแปรรป

4.5 ระบบวจย/สงเสรมการใชเทคโนโลยของรฐออนแอลงมาก ท าใหความรและเทคโนโลยเพอเพมผลผลตลดตนทนและแกไขปญหาของเกษตรกร กาวหนาไมทนกบความตองการของเกษตรกร

70 ในสหรฐอเมรกา บรษท Dancing Crow (ทเปน agri-tech firm) หนมาใชสญญาณวทยราคาถกแทน 71 เราจะกลาวถงนยามของ agri-tech ecosystem ในตอนท 5.2 ขางลาง

62

สาเหตส าคญ คอ รฐ ลงทนดานวจยเกษตรนอยมากเทยบกบในอดต (รป 4.10) และระบบวจย/สงเสรมของภาครฐออนแอลง

ขณะเดยวกน หนวยงานวจยเกษตรของรฐกลบสนใจเรองอ านาจการก ากบควบคม และการสงเสรมมากกวาการวจย เชน กระบวนการอนมตพนธพชใหมๆ ยงยากและใชเวลานาน สาเหตอนทท าใหระบบวจย/สงเสรมการเกษตรของรฐออนแอ มดงน (ก) นกวจยภาครฐขาดแรงจงใจ (ตางจากจนทแบงผลประโยชนจากนวตกรรมใหนกวจย) นกวจยมหาวทยาลยสนใจตพมพมากกวาการพฒนาเทคโนโลยส าหรบเกษตรกร (ข) ปญหาการขาดแคลนนกวจยการเกษตรโดยเฉพาะดาน breeding72 เพราะนกวจยเกษยณ หรอยายไปท างานบรหารทเตบโตกาวหนาเรวกวา หรอไปอยเอกชน (ค) ระบบสงเสรมการเกษตรลาสมย เนนการแจกปจจยผลตและฝกอบรม โดยนบแตผลผลต (output) เชน จ านวนผเขาอบรม/ส าเรจการอบรมแตไมมการวดผลลพธของการอบรม (เชน ตนทนและก าไรกอนและหลงการอบรม (ง) นกสงเสรมของรฐไมมความร เทากบภาคเอกชน NGO และอาจารยมหาวทยาลย (จ) ส านกงานนวตกรรมแหงชาต ประกวด start-up แตไมมการตอยอดใหเปนประโยชนตอเกษตรกร (ฉ) หนวยราชการ (โดยเฉพาะกระทรวงเกษตร) ท า APP จ านวนมาก (กวา 50 APPs) แตเกษตรกรมไดน าไปใชประโยชน แอปสวนใหญจงเหมอนเปนแอปไวเอาใจ “นกการเมอง” และ (ช) นอกจากนนนกการเมองนยมใช “การอดหนน” แกปญหาระยะสน เชน งบอดหนนขาวป 2561 สงกวา งบกระทรวงเกษตร เงนอดหนนดงกลาวเปนการท าลายแรงจงใจของเกษตรกรในการปรบตว และหาทางปรบปรง/เพมผลผลตดวยเทคโนโลยใหมๆ

รปท 4.10 งบประมาณวจยตอผลตภณฑมวลรวมเกษตร (Agricultural Research Intensity)

72 ในดานการปรบปรงพนธพช จ านวนนกปรบปรงพนธพช (plant breeders) ทง conventional & molecular plant breeders กมจ านวนนอยมาก นบนวมอได นกปรบปรงพนธพชแบบดงเดมเรมเกษยณ หรอเกษยณไปแลว และไมมคนรนใหมมาแทน ขณะนนกปรบปรงพนธพชแบบใหมกมจ านวนจ ากด และบางคนไมนยมท างานในภาคสนามเหมอนนกปรบปรงพนธพชดงเดม สาเหตทไทยก าลงขาดแคลนนกปรบปรงพนธพชรนใหมเพราะปญหาแรงจงใจ ส าหรบนกวจย และงบประมาณวจยทผนผวนมาก

63

ทมา: ASTI, CGIAR.

5. ท าอยางไรจงจะเกดการตนตวของเกษตรกรในการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร

ขอเสนอของ ศ.ดร.เบญจวรรณ ฤกษเกษม (2562) คอ การสงเสรมการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรควรเนนทกลมเกษตรกรอาชพ ซงมรายไดครวเรอนสวนใหญจากภาคเกษตรกอน เนองจากขอเสนอนมน าหนกและความส าคญเชงนโยบายมาก เพราะเกษตรกรมออาชพ (โดยเฉพาะผทปลกไมผล/ผกมลคาสง/เลยงกง/ปศสตว) ซงเปนผทมความร/ประสบการณสง มกชอบทดลองปลกพช/ใชเทคโนโลยใหมๆ (Ammar Siamwalla 1986) เมอท าส าเรจ เกษตรกรรายอนๆ จะคอยๆ ท าตาม73 เนองจากการทดลองท าอะไรใหมๆ มความเสยงสง ขณะทเกษตรกรสวนใหญเปนผทไมชอบเสยง (risk averter) ความเขาใจพฤตกรรมของเกษตรกรทงสองกลมนจงเปนเรองส าคญตอการออกแบบนโยบายสนบสนนใหเกษตรกรสวนใหญทไมชอบเสยง (และแกตว) หนมาใชเทคโนโลยสมยใหม ผเขยนจงขอน าเสนอหลกฐานเชงประจกษเกยวกบพฤตกรรมของเกษตรกรเพอสนบสนนความคดของ ศ.เบญจวรรณ ประเดนทตองการวเคราะหคอ ปจจยอะไรทท าใหครวเรอนเกษตรกรบางประเภทมรายไดสวนใหญจากภาคเกษตร74 ขณะทครวเรอนเกษตรกรสวนใหญกลบมรายไดจากภาคเกษตรนอย หลงจากนนจะเสนอแนวคดและนโยบายการสงเสรมและสนบสนนใหเกษตรกรสวนใหญเกดการตนตวและมแรงจงใจในการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร

73 Witsanu, et al., 2019 ทดลองพบวาหากเกษตรกรผรเรมทดลองปลกพชนดใหม หรอใชเทคโนโลยใหม เปนผมฐานะด เกษตรกรอนๆ จะไมลอกเลยน หรอท าตาม 74 ขอสมมตเบองหลงสมการรายไดจากภาคเกษตร คอ ครวเรอนทมสดสวนรายไดจากภาคเกษตรสงคอ ครวเรอนเกษตรกรมออาชพ

0.0

1.0

2.0

3.0

1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

Agricultural research intensity (% of AgGDP)

Chile China Indonesia Malaysia Vietnam Thailand

64

5.1 พฤตกรรมของเกษตรกร: ท าไมเกษตรกรบางกลมมรายไดสวนใหญจากนอกภาคเกษตร แตบางคนมรายไดสวนใหญจากภาคเกษตร

หลกฐานส าคญ คอ ในปจจบนครวเรอนเกษตรกรสวนใหญ75 มรายไดจากภาคเกษตรนอยมากและสดสวนรายไดจากภาคเกษตรในรายไดครวเรอนมแนวโนมลดลงอยางชดเจน คอ ลดจากรอยละ 48.45 ในป 2545 เหลอรอยละ 23.6 ในป 2560 ครวเรอนเกษตรกรทมอายมากมสดสวนรายไดจากภาคเกษตรมากกวาครวเรอนทมอายนอย (รปท 5.1-ก) สาเหตเกดจากเกษตรกรสวนใหญสงสมาชก (รวมทงตวหวหนาครวเรอน) ออกไปท างานนอกภาคเกษตรทใหรายไดสงกวาการท าเกษตร ยงกวานนครวเรอนเกษตรกรมปญหาขาดแคลนแรงงานครวเรอนเพราะลกหลานไมท าเกษตร ดงนนเกษตรกรสวนใหญจงเลอกปลกพชทไมตองใชแรงงานในการดแลไรนา เชน ขาว มนส าปะหลง ออยหรอพช/สตวทสามารถจางคนดแลรบผดชอบโดยแบงผลผลตตอนเกบเกยว เชน ยางพารา การเลยงกง และปลา เปนตน นคอเหตผลทเกษตรกรซงท านามสดสวนรายไดจากเกษตรต ากวาเกษตรกรทปลกพชอนๆ (รปท 5.1-ข) เกษตรกรบางเวลาเหลานนจงไมนาจะมแรงจงใจในการลงทนดานเทคโนโลยใหมๆ76 ยงเกษตรกรสวนใหญมอายมากขน (ปจจบนเฉลยเกอบ 60 ป) กยงไมตองการลงทนเพมเตม เพราะตองน าเงนออมและทรพยสนไปใชจายในยามชรา

75 ครวเรอนเกษตร หมายถง ครวเรอนทมทดนเกษตร และมกจกรรมดานการเกษตร สวนนยามของส านกงานสถตแหงชาต หมายถง ครวเรอนทมรายไดสวนใหญจากภาคเกษตร 76 ยกเวนเกษตรกรซงปลกพชมลคาสง เชน ผก เมลอน ผลไม กลวยไม ดอกไม เปนตน

65

รปท 5.1-ก สดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนเกษตร

หมายเหต: ป2549-ปจจบน นยามใหนบครวเรอนทมรายไดเกษตรเปนครวเรอนเกษตร

ทมา : ส านกงานสถตแหงชาต การส ารวจรายไดรายจายครวเรอน 2560

0

10

20

30

40

50

60

2545 2549 2560

ครวเรอนทงหมด ครวเรอนชาวนา ครวเรอนเกษตรอนๆ

0

5

10

15

20

25

30

15-29 30-44 45-59 60+

สดสวนครวเรอนเกษตรจ าแนกตามชวงรายไดและชวงอายของหวหนาครวเรอน 2560

<=40% 40<X<=60% >60%

66

รปท 5.1-ข สดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนชาวนา VS เกษตรอนๆ

ทมา : ส านกงานสถตแหงชาต การส ารวจรายไดรายจายครวเรอน 2549- 2560

สวนเกษตรกรอาชพจะเปนผทมรายไดครวเรอนสวนใหญจากการท าเกษตร (คอ เกนกวารอยละ 60)77 รปท 5.1-ก แสดงวากลมเกษตรกรทมรายไดจากเกษตรเกนรอยละ 60 สวนใหญมอายในชวง 45-49 รองลงมาคอ กลมอาย 60 ปขนไป และกลมอาย 30-44 ตามล าดบ เกษตรกรเหลานคอ ผทใชเวลาสวนใหญในไรนา

ผลการวเคราะหดวยสมการถดถอยพบวาเกษตรกรทมรายไดจากภาคเกษตรในสดสวนสงเลอกปลกผลไม ท าประมง ปลกผกและดอกไม และ ท าปศสตว (เทยบกบเกษตรกรทปลกพชไร) สวนชาวนาจะมสดสวนรายไดจากเกษตรต ากวาชาวไร นอกจากนนเกษตรกรทมรายไดจากเกษตรในสดสวนสงจะมสมาชกครวเรอนชวยงานเกษตร (หากมสมาชกไปท างานนอกเกษตร สดสวนรายไดจากเกษตรจะลดลง) มทดนท ากนมาก และเปนผเชาทดนบางสวน และเกษตรกรในภาคกลางจะมสดสวนรายไดจากเกษตรสงกวาเกษตรกรในภาคอนๆ (รปท 5.2)

การวเคราะหเรองผลกระทบของการศกษาของหวหนาครวเรอนและสมาชก เพราะแมวาผมการศกษาต า (กลมท 2) มสดสวนรายไดจากเกษตรลดลง (ซงไมนาแปลกใจ) แตกลมผมการศกษาสง

77 เกษตรกรอาชพจะมทดนทมความอดมสมบรณ มแหลงน าทงจากคลองธรรมชาตและคลองชลประทาน นอกจากนนเกษตรกรอาชพทท านา ออย และยาง เรมมขนาดไรนาใหญขน โดยอาศยการเชาทดนบางสวนจากญาตพนองและเพอนบาน (ดผลวเคราะหดวยสมการถดถอยขางลาง)

0%

20%

40%

60%

ครวเรอนเกษตรอนๆ ครวเรอนท านา

2549

ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต

0%

20%

40%

60%

ครวเรอนเกษตรอนๆ ครวเรอนท านา

2556

ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต

0%

20%

40%

60%

ครวเรอนเกษตรอนๆ ครวเรอนท านา

2552

ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต

0%

20%

40%

60%

ครวเรอนเกษตรอนๆ ครวเรอนท านา

2558

ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต

67

(กลมท 4) มรายไดจากภาคเกษตรมากขน สวนกลมทมการศกษาสงสด (กลมท 5) กลบมสดสวนรายไดจากเกษตรลดลงเลกนอย (รปท 5.3) นอกจากนนการศกษาในระบบอาจไมส าคญตอการเพมผลผลตภาพการเกษตรเทากบประสบการณและความรจากการลงมอท าเกษตร (tacit knowledge)

นอกจากปจจยตางๆ ขางตนแลว สาเหตอกประการหนงทเกษตรกรอาชพมรายไดจากภาคเกษตร ในสดสวนทสงกวาเกษตรกรทวไป คอ เกษตรกรอาชพ (โดยเฉพาะเกษตรกรกลมหวกาวหนา) มกจะเปนผทเรมทดลองปลกพชใหมๆ (รวมทงทดลองใชเทคโนโลยและเทคนคใหมๆ (pioneer farmers) เมอประสบความส าเรจ เกษตรกรสวนใหญในหมบาน (ซงไมชอบเสยง หรอทนกเศรษฐศาสตรเรยกวากลม risk averter) จงคอยเลยนแบบ งานศกษาของอมมาร สยามวาลาเคยตงขอสงเกตนไว (Siamwalla 1986) อยางไรกตาม การศกษาลาสดพบวาหากเกษตรกร ซงทดลองปลกพชชนดใหม หรอวธผลตแบบใหม เปนเกษตรกรทมฐานะด เกษตรกรสวนใหญจะไมกลาท าตาม เพราะทราบวาตนไมมทรพยากรเพยบพรอมเหมอนเกษตรกรทมฐานะ (Witsanu et al. 2019)

สวนวธการเผยแพรความรจากกลมเกษตรกรหวกาวหนาสเกษตรกรสวนใหญเปนเรองทตองศกษาเพมเตมทงวธการเผยแพร และการท าความเขาใจพฤตกรรมของเกษตรกรสวนใหญ โดยเฉพาะเกษตรกรทชราภาพแลว ยงกวานนยงจะตองมการศกษาเพมเตมวาตนทนการประยกตใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรส าหรบเกษตรกร ซงปลกพชเศรษฐกจมลคาต า (เชน ขาว มนส าปะหลง ยางพารา) เปนอยางไร และมความคมคาเพยงใด

รปท 5.2 สมการถดถอยความสมพนธระหวางสดสวนรายไดเกษตรของครวเรอนกบตวแปรตาง

Note: ผล regression ดงน สดสวนรายไดเกษตรตอรายไดครวเรอน (Y) = 65.02 - 0.86อาย + 0.01อาย2 - 0.47ดชนการศกษา

หวหนาครวเรอน - 0.33ดชนการศกษารวมของครวเรอน + 0.35ขนาดทดนรวม + 4.18สมาชกทท าเกษตร - 4.06สมาชกทท างานนอกเกษตร - 8.93Dum_ภาคเหนอตอนบน - 5.48Dum_ภาคเหนอตอนลาง - 21.23Dum_ภาคอสานตอนบน - 20.9Dum_ภาคอสานตอนลาง - 11.57Dum_ภาคตะวนตก - 10.35Dum_ภาคตะวนออก - 7.34Dum_ภาคใตตะวนออก - 12.22Dum_ภาคใตตะวนตก + 2.97Dum_เพศชาย - 0.59Dum_เชาทดน100% + 4.14Dum_เชาบางสวน - 3.82Dum_ขาว + 7.91Dum_ผกไมดอก + 20.99Dum_ไมยนตน + 8.17Dum_ปศสตว + 16.32Dum_ประมง ดชนการศกษาก าหนดให (1) ไมมและกอนประถมศกษา (2) ประถมศกษา (3) มธยมศกษาตอนตน (4) มธยมศกษาตอนปลาย (5) สงกวา

มธยมศกษาตอนปลาย ดชนการศกษารวมของครวเรอน = ∑ 𝑋𝑖 โดยท 𝑋 = ดชนการศกษา 1, 2, . .5 ของสมาชกครวเรอนคนท 𝑖𝑛

𝑖=1 ตนทนตอไร และ Dum_เชาทดน 100% ไมมนยส าคญ

ทมา : ส านกงานสถตแหงชาต การส ารวจรายไดรายจายครวเรอน 2560

-5 0 5 10 15 20 25

Dum_เชาทดน100%Dum_เชาบางสวน

Dum_ขาวDum_ผก-ไมดอก

Dum_ไมยนตนDum_ปศสตวDum_ประมง

Coefficient

รายไดเกษตรเพม รายไดเกษตรลด

Number of obs = 13,802

F(24, 13777) = 266.89

Prob > F = 0.0000

R-squared = 0.3174

Adj R-squared = 0.3162

Root MSE = 25.359

68

รปท 5.3 สดสวนครวเรอนเกษตรแยกตาม % รายไดเกษตรและการศกษา

Note: ดชนการศกษาก าหนดให (1) ไมมและกอนประถมศกษา (2) ประถมศกษา (3) มธยมศกษาตอนตน (4) มธยมศกษาตอนปลาย (5) สงกวามธยมศกษาตอนปลาย

ทมา : ส านกงานสถตแหงชาต การส ารวจรายไดรายจายครวเรอน 2560

5.2 นโยบายและแนวทางสรางความตนตวในการใชเทคโนโลยดจทลการเกษตร เพอพลกโฉมภาคเกษตรไทย

ก) กลยทธหลกของนโยบายพลกโฉมภาคเกษตรไทยอยางยงยน คอ (ก) การพฒนาและใชความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพมรายไดสทธของเกษตรกร (ทงการใชปจจยการผลตอยางมประสทธภาพ การพฒนาพนธทใหผลผลตตอไรสง และมคณสมบตตามความตองการของผบรโภค ซงจะชวยเพมขดความสามารถในการแขงขนของสนคาเกษตรไทย) ลดผลกระทบตอสงแวดลอม และสามารถรบมอกบผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศ (ข) การสรางสถาบนใหมในการขบเคลอนนโยบายการสงเสรมเกษตรแบบสประสานทอาศยศกยภาพของเกษตรกรมออาชพ ภาครฐ ภาคเอกชน (รวมทงประชาสงคม) และมหาวทยาลย

ข) เปาหมายของนโยบายสงเสรมการใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม คอ การเพมผลผลตตอไร และผลผลตตอเกษตรกร มการผลตและจ าหนายสนคาเกษตรทมมลคาสง เปนสนคาปลอดภย เปนสนคาใหมตามความตองการของตลาด และลดผลกระทบของกจกรรมการเกษตรตอทรพยากรการเกษตรและสงแวดลอม

ค) มาตรการหลกม 5 ประการ ดงตอไปน

(1) ปฏรประบบวจยเกษตรภาครฐใหเปนการวจยทเนนการสนองความตองการของตลาด เปาหมาย คอ การพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรมดานการเกษตรเพอเพมรายไดของเกษตรกรรายเลก/กลาง (เชน การปรบปรงพนธใหมตามความตองการของตลาด ลดการใชปจจยการผลตและเพมผลผลตตอไร) การสรางนวตกรรมและเทคโนโลยดานเครองทนแรงการเกษตร การพฒนาสายพนธใหมทเหมาะสมกบการเปลยนแปลงภมอากาศ การสรางแพลตฟอรมการตดสนใจดานตางๆ ส าหรบเกษตรกร

0

10

20

30

1 2 3 4 5

ดชนระดบการศกษา ต า(1) - สง(5)

2549

Agri-Income <=40% Agri-Income 40<X<=60% Agri-Income >60%

0

10

20

1 2 3 4 5

ดชนระดบการศกษา ต า(1) - สง(5)

2560

Agri-Income <=40% Agri-Income 40<X<=60% Agri-Income >60%

69

ฯลฯ ดงนนจงมความจ าเปนทรฐตองเรงจดท าแผนระยะกลางและระยะยาวการวจยดานการพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหม และการจดตงคณะกรรมการวจยเกษตรแหงชาต ใหเปนผรบผดชอบเรองการปฏรประบบวจยภาครฐ โดยใหมการรวมมอกบผมสวนไดเสย คณะกรรมการวจยเกษตรฯ ควรประกอบดวยผทรงคณวฒ 4 ฝาย (คอ ภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสงคม เกษตรกร และนกวชาการ) องคประกอบของคณะกรรมการฯ จะตองมผทรงคณวฒในจ านวนทมากกวาขาราชการโดยต าแหนง หนาทเรงดวนของคณะกรรมการฯ คอ การวางเปาหมายและกลยทธการวจย (ซงอาจตองจางใหมการวจย) วางหลกเกณฑการจดสรรทนวจย การประเมนและตดตามผลการวจย การปรบปรงระบบแรงจงใจและการเลอนขนเงนเดอน การพฒนานกวจยรนใหม รวมทงการวางแนวทางและหลกเกณฑการรวมมอดานงานวจยกบองคกรระหวางประเทศ และการรวมมอวจยกบบรษทเอกชนทงในประเทศและตางประเทศ

(2) ยกเครองระบบสงเสรมการเกษตรของภาครฐใหม เหตผลทตองยกเครองระบบสงเสรมเกษตรมอยางนอย 3 ประการ ประการแรก ระบบและมาตรการการสงเสรมในปจจบนทเปนระบบ “one size fits all” ไมไดผลและสญเปลา เพราะมไดค านงถงความแตกตางและความหลากหลายของพนทการเกษตร ภมอากาศ ประเภท และชนดพช วธเพาะปลก ตลอดจนพฤตกรรมของเกษตรกร ประการทสอง มาตรการสงเสรมและประเมนผลยงเนนการท างานและการประเมนผลจากจ านวนเกษตรกรทเขาอบรม และการแจกปจจยการผลต แตไมประเมนผลลพธ/ตนทนภายหลงการฝกอบรม จดออนส าคญประการสดทาย คอ ขาราชการทท าหนาทดานสงเสรมขาดความร ความช านาญ ขณะนเกษตรกรมออาชพ บรษทธรกจการเกษตร อาจารยมหาวทยาลย และเจาหนาทองคกรเอกชนทไมแสวงหาก าไร (NGO) มความรและเทคโนโลยดกวาเจาหนาทรฐ ยงกวานนเจาหนาทสวนใหญของกรมสงเสรมการเกษตรตองใชเวลาสวนใหญกบการจดทะเบยนเกษตรกร และท ารายงานใหผบงคบบญชา

แนวทางการยกเครองระบบการสงเสรมการเกษตร ไดแก การเปลยนบทบาทของหนวยงานสงเสรมของรฐ (ไมวาจะเปนกรมสงเสรมการเกษตร กรมประมง กรมปศสตว กรมการขาว) จากการท าหนาทดานใหการสงเสรมโดยตรง มาเปนผใหทนสนบสนนแกกลม/องคกร/บรษท/มหาวทยาลยทเสนอโครงการสงเสรมโดยรวมมอกบกลมเกษตรกรในพนทตางๆ วธนจะท าใหเราไดขอเสนอโครงการสงเสรมการเกษตรทสอดคลองกบความจ าเปนของเกษตรกร และความตองการของตลาด รวมทงไดนกสงเสรมทมความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางแทจรง หนาท อกประการหนงของหนวยงานราชการ คอ การประเมนผลโครงการตางๆ ขอเสนอใหมนจะลดปญหา “ผลประโยชนขดแยงกน” (conflict of interests) จากการทเจาหนาทรฐท าหนาททงการเสนอโครงการสงเสรม บรหารโครงการ และประเมนผลโครงการ

รปแบบการสงเสรมแบบใหมน เรยกวา “โครงการ 4 ประสาน” ทประกอบดวยรฐ ภาคเอกชน มหาวทยาลย และเกษตรกร

70

(3) การสงเสรมเกษตรกรอาชพใหลงทนและใชเทคโนโลยสมยใหม ดงทกลาวแลววาเกษตรกรมออาชพจะเปนหวหอกในการประยกตใชเทคโนโลย ความรใหม และพช/พนธพชชนดใหมๆ เมอท าส าเรจเกษตรกรทวไปจะเรมลอกเลยนแบบ ดงนนสงทรฐควรท า คอ มแผนงานอดหนนเกษตรกรอาชพทปลกพช หรอเลยงสตว หรอท าประมง และประสบปญหาดานการผลต (หรอแมกระทงดานการตลาด) ไดมโอกาสน าปญหาดงกลาวมาใหนกวชาการ/อาจารยมหาวทยาลยชวยคดหาวธแกปญหา แลวท าแปลงสาธตการแกปญหาในไรนาของเกษตรกรอาชพเหลานน เมอประสบความส าเรจจนเกษตรกรรายอนตองการลอกเลยนแบบ รฐกมทนสนบสนนให start-ups น าความรดงกลาวพฒนาเปนแพลตฟอรม เพอใชแกปญหาใหเกษตรกรทวไป รวมทงมการฝกอบรมโดยการถายทอดแนวทางวเคราะห/แกปญหาใหกบอาจารยในคณะเกษตร/คณะวทยาศาสตร ของมหาวทยาลยราชภฏ ในแตละจงหวด หรอแมกระทงฝายวชาการของ start-ups เพอใหเปนผฝกอบรมผน ากลมเกษตรกรทวไปอกทอดหนง (training the trainers)

ตวอยางของแนวทางการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยแกปญหาเฉพาะใหเกษตรกรจนประสบความส าเรจอยางสง เชน ผลงานของศนยเทคโนโลยชวภาพการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร อยางนอย 2 กรณ78 ไดแก การสงนกวชาการเขาไปวเคราะหสาเหต มงคดทนครศรธรรมราชมปญหายางแกว และพบวาเกดจากการขาดธาตสงกะส (ดวดโอถายทอดเทคโนโลยเพอเพมผลผลตและคณภาพมงคดในภาคใต ป 2561 โดย รศ. ดร. สนทร ยงชชวาลย และ รศ. ดร. สมตรา ภวโรดม 2561 ศนย เทคโนโลยชวภาพการเกษตร มก. https://m.youtube.com/playlist?list= PLP6z9- -2cLeKEXiXYLWvXhRemvtr64DgO) รวมทงการวเคราะหปญหาขาวหอมมะล 105 ทจงหวดรอยเอดมผลผลตต า (440 กก./ไร) และพบวาดนขาดโปแทสเซยม จงแนะน าใหเกษตรกรเปลยนสตรปย ท าใหผลผลตตอไรเพมขนเปน 600 กก./ไร และมโอกาสเพมขนถง 700 ก.ก./ไร (ด สมตรา ภว โ ร ด ม 2563 http://youtu.be/qDbxyBaf_1k; http://youtu.be/UyxksvdhTyg; http:// youtu.be /kO-h7gUZR2E) รวมทงกรณทอาจารยจากมหาวทยาลยมหดลชวยเกษตรกรชาวสวนล าใยทสมทรสาครวเคราะหสาเหตทล าใยไมออกดอก โดยการพฒนาเซนเซอรตรวจความรอนในสวนล าใยแบบ real time และหาวธแกปญหาไดส าเรจ

นอกจากการมโปรแกรมอดหนนการแกปญหาใหเกษตรกรแลว หนวยราชการสามารถน าความรจากเกษตรกรอาชพทใชในการแกปญหาตางๆ มาประมวล แลวพฒนาเปนการฝกอบรมแบบ online หรอเปน platform โดยใหเอกชน/มหาวทยาลยเปนผพฒนาโปรแกรม แตการประเมนผล

78 ตวอยางทงสองนเปนการบรณาการการใชเทคโนโลยเกา (วเคราะหธาตอาหารในดน และการสงเคราะหแสงของมงคด) กบการน าเทคโนโลยใหม (digital เชนการใชชองทาง online ผาน social media) มาเปนเครองมอการสงเสรม แทนวธสงเสรมผานชองทางดงเดม (offline) ดงกลาวแลวขางตน

71

จะตองวดจากความส าเรจในการแกปญหาใหเกษตรกร เชน ผลกระทบตอตนทนการผลต และผลผลตตอไร

นอกจากนนรฐควรมนโยบายเปดเผยขอมลตางๆ ของหนวยราชการใหแกนกวจย และ agri- tech startups ทเขารวมโครงการสงเสรมหรอโครงการวจยของรฐ เชน ขอมลจากดาวเท ยม การพยากรณอากาศเปนรายสถาน การส ารวจรายได-รายจายของครวเรอนเกษตรกร รายงานเรองสนคาคงคลงดานการเกษตรทเอกชนตองรายงานใหกรมการคาภายใน (แตไมตองเปดเผยเปนรายบรษท) ฯลฯ

(4) การปรบเปลยนโครงสราง eco-system ดานวจยและเทคโนโลยการเกษตร : eco-system ดานวจยและเทคโนโลยเกษตรเปนศพททดดแปลงมาจาก eco-system ของระบบนเวศทมองคประกอบ 3 ดาน ไดแก สงมชวต สงทไมมชวต และปฏสมพนธระหวางสงมชวตกบสงไมมชวต 79 ดงนน eco-system ดานวจยและเทคโนโลยการเกษตร80 จงประกอบดวย (1) เกษตรกรและผบรโภคทใชเทคโนโลยเกษตรหรอบรการของเทคโนโลยดจทล (2) ผเกยวของกบเทคโนโลยดจทล ไดแก agri-tech startups นกวจย นกลงทนประเภทตางๆ (venture cap, crowd funding), incubators, accelerators เจาหนาทรฐ (3) ขอมล big data (ทรวบรวมแบบมมาตรฐานจากหนวยงานรฐ และเปดเผยตอสาธารณะ) นโยบายและกฎระเบยบตางๆ สถาบนและองคกรทเกยวของ (4) ชองทางการตดตอสอสารระหวางเกษตรกร ผบรโภคและสตารทอพ ไมวาจะเปนชองทาง online หรอ offline (5) ปฏสมพนธระหวางเกษตรกร ผบรโภค สตารทอพ กบผเกยวของ เชน โครงสรางตลาดและการแขงขนในตลาดระบบแรงจงใจ รวมทงพฤตกรรม/กระบวนการตอบสนองของผเกยวของตอการเปลยนแปลงดานนโยบาย สถาบนและองคกร และแรงจงใจ เปาหมายของการสราง ecosystem ดานวจยและเทคโนโลยเกษตรคอการกอใหเกดระบบการผลตและการคาสนคาเกษตรทมประสทธภาพอยางยงยน ลดการใชปจจยการผลต และตนทนการผลต ลดผลกระทบตอสงแวดลอมและภมอากาศ การจะบรรลเปาหมายดงกลาวได โครงสรางของ ecosystem ตองเปนระบบทกอใหเกดการแขงขน ควบคกบการรวมมอของฝายตางๆ

แตขอจ ากดคอ eco-system ดานการวจย/วทยาศาสตร/เทคโนโลยการเกษตรของไทยในปจจบนเปนโครงสรางทก าหนดใหหนวยงานรฐเปนผมบทบาทหลก ไมวาจะเปนศนยวจย/สถานวจย

79 แนวคดเรอง digital business ecosystem เกดจากนกวจยในยโรปทประยกตใช digital ecosystems มาสรางแบบจ าลองกระบวนการพฒนาและปรบตวของผลตภณฑ/บรการ ICT ในตลาดทมการแขงขน แตเปนตลาดทแยกสวนกน (ระหวางประเทศตางๆ ในสหภาพยโรป) (Nachira, Dini, Nicolai 2007, A Network of Digital Business Ecosystems for Europe: Roots. Processes and Perspective in Digital Business, European Commission) 80 ส านกงานนวตกรรมแหงชาต ระบโครงสรางของ startup ecosystem ของไทยวาประกอบดวย startups 317 ราย นกลงทน 17 ราย accelerators 16 ราย coworking 2 แหง บรษทใหญทเกยวของ 15 บรษท มหาวทยาลย 1 แหง และหนวยงานราชการ 5 หนวยงาน (รายงานประจ าป 2562)

72

ของกระทรวงเกษตรฯ สวทช. หรอมหาวทยาลยตางๆ ภาคเอกชนและเกษตรกรไมมสวนรวมในการก าหนดนโยบายดานววน. ยกเวนการทรฐมมาตรการยกเวนลดหยอนภาษส าหรบคาใชจายในการวจย อกเหตผลหนงทเกษตรกรไมมสวนรวมในดานนโยบายวจย กเพราะเดมเกษตรกรสวนใหญเปนเกษตรกรรายเลก ไมมแรงจงใจ/ทนเพยงพอทจะลงทนดานวจย (ยกเวนการปรบปรงพนธผลไมของเกษตรกร) แตเวลานสถานการณดานวทยาศาสตรวจยและเทคโนโลย (ววน.) ของโลกก าลงเปลยนโฉมหนา บรษทเอกชนกลายเปนผมบทบาทหลกในดานการวจยและสรางนวตกรรม ในประเทศทพฒนาแลวโดยเฉพาะสหรฐอเมรกา บรษทเอกชน (โดยเฉพาะบรษทธรกจการเกษตรขามชาต) มเงนลงทนดานวจยและนวตกรรมมากกวารฐบาล สวนหนงเกดจากการเปลยนแปลงของกฎหมายทรพยสนทางปญญาดานการเกษตร ทท าใหความรและเชอพนธใหมๆ กลายเปนทรพยสนสวนบคคล กฎหมายการคมครองพนธพช (UPOV9) มผลใหบรษทขามชาตดานเคมการเกษตรและธรกจอาหารตองควบรวมกนดงกลาวแลว เพราะแตละบรษทตางมทรพยสนทางปญญา (สทธบตร และความลบทางการคา) และความรเฉพาะบางดาน การจะสรางหรอด ารงขดความสามารถในการแขงขนในธรกจการเกษตรในปจจบนและในอนาคต (เชน การพฒนาพนธใหมแตละพนธอาจตองอาศยความรตางๆ ทมการจดสทธบตรไมต ากวา 10 ฉบบ) บรษทขามชาตจงตองมการควบรวม หรอ take over คแขง

ดวยเหตนรฐจงควรพจารณาอยางจรงจงถงวตถประสงคและแนวทางการปรบเปลยนโครงสราง eco system ดาน ววน. การเกษตรเพอใหไทยสามารถรกษาความสามารถในการแขงขนดานสนคาเกษตรและอาหาร ลดผลกระทบตอสงแวดลอมและภมอากาศ ประเดนหลกของการปรบโครงสรางครงน คอ การเพมบทบาทของภาคเอกชนทงในประเทศและตางประเทศ กบบทบาทของกลมเกษตรกร รวมทงการปรบเปลยนรปแบบองคกร กฎระเบยบ แรงจงใจ ฯลฯ เพอใหระบบววน. ของไทยสามารถตอบสนองความตองการของตลาดทก าลงเปลยนแปลงอยางรวดเรว มศกยภาพทจะน าความรใหมๆ ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทก าลงกาวหนาแบบกาวกระโดด รวมทงสามารถใชความรรบมอกบภาวะการเปลยนแปลงของภมอากาศ และโรคระบาดชนดใหมๆ ในอนาคตไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ท าใหระบบเกษตรมความยนยน

ประเดนการปรบโครงสราง ecosystem ดาน ววน. การเกษตรและอาหารทรฐควรเรงพจารณา ไดแก การทบทวนนโยบายการวจย81 รปแบบโครงสรางและการบรหารจดงานของหนวยงานวจย หนวยงานทก าหนดและตดตามนโยบาย ววน. บทบาทของภาคเอกชน (ทงบรษทเอกชนไทยและตางชาต) และกลมเกษตรกรในดานการวจย และการสงเสรมกฎระเบยบก ากบองคกรตางๆ ไมวา

81 ตวอยางเชนการทบทวนนโยบายการวจยดาน GMO แมปญหา GMO จะอยนอกขอบเขตศกษาของรายงานฉบบน แตผเขยนมความเหนวาคณะรฐมนตรควรทบทวนมตทก าหนดใหการวจยทดลองปลกพช GMO ในภาคสนามตองไดรบอนมตจากคณะรฐมนตร ใหเปนอ านาจหนาทของผเชยวชาญทเปนตวแทนของผมสวนไดเสยทกฝาย เพราะเรองนเปนประเดนทางวชาการและเทคนค ไมควรเปนประเดนทางการเมอง อยางไรกตามครม.ควรมอ านาจก าหนดหลกเกณฑทางวชาการและความปลอดภยในการทดลองปลกพช GMO ในภาคสนาม

73

จะเปนหนวยงานรฐ และบรษทเอกชน การพฒนาและระบบแรงจงใจส าหรบนกวจยและนกเทคโนโลย นโยบายเรองขอมลแบบเปด (open data) โดยการก าหนดใหมการรวบรวมขอมลจากฝายทเกยวของตามมาตรฐานทก าหนด จากนนจงเปดเผยขอมลใหผเกยวของน าไปใชประโยชน กฎหมายดานการคมครองพนธพชกบทรพยสนทางปญญา protocol ในการจดทะเบยนคมครองพนธพช รวมทงการรวมวจยและพฒนาระหวางภาคเอกชนกบภาครฐ (เชน การมกฎหมายพเศษทสามารถเกบคาธรรมเนยมเพอใชในการวจยตามทศทางความตองการของตลาด) ฯลฯ

ประเดนส าคญทควรพจารณา คอ Ecosystem ดานวจยและเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมควรเปนระบบทมการแขงขนควบคกบการรวมมอกน ค านงถงความหลายของภาคเกษตร การตดสนใจแบบกระจายอ านาจของเกษตรกรและผประกอบการในธรกจการเกษตร รวมทงความยงยนของภาคเกษตร

การจะปรบเปลยน ecosystem เทคโนโลยการเกษตรสมยใหม ครงใหญน รฐจ าเปนจะตองจางทมผเชยวชาญดานตางๆ ศกษา และจดท า master plan ครงใหญ โจทยส าคญของการศกษาเรอง ecosystem ดาน ววน.การเกษตร คอ ecosystem ทจะน าไปสการวจยและการสงเสรมใหเกษตรกรอาชพเขาถง และสามารถน าความรและเทคโนโลยสมยใหมไปใชประโยชน รวมทงแนวทางการขยายผลสเกษตรกรทวไป ประเดนการวจยมดงน

- ศกษาตดตามสถานการณการใชเทคโนโลยในตางประเทศ - การน าความรดงกลาว (กรณเปน open source) มาสงเสรมใหเกษตรกรประยกตใช

(adoption) หรอปรบใหเหมาะกบการใชในไทย (adaption) - การสนบสนนการสรางบคคลากรดาน data scientists และการฝกอบรมนกสงเสรม

การเกษตรพนธใหมทอาศย Social media เปนเครองมอ - นโยบาย open data - การปรบเปลยนระบบแรงจงใจดานวจยและสงเสรม - ฯลฯ

ผลลพธ (outcome) ของการวจย คอ

- เพมผลตภาพและมลคาผลผลตของเกษตรกร

- ลดตนทนตอหนวย

- ลดความเสยงจากฝนแลง/ฝนทงชวง/น าทวม ศตรพช

- ใหขอมลภาวะราคาปจจยผลตในทองท

- ใหขอมลราคาผลตผลเกษตรในพนท (5) มาตรการอนๆ ทจะเปนประโยชนตอการพฒนาความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ไดแก การวจยดานตลาดและความตองการสนคาเกษตรและอาหารในตลาดโลกควบคกบการสงเสรม

74

และขยายตลาดสนคาเกษตรและอาหาร การวจยดานตลาดจะชวยให รฐและนกวชาการสามารถคาดคะเนความตองการของผบรโภคในตลาดตางประเทศ รวมทงแนวโนมการเปลยนแปลงของการบรโภคในตลาดโลก ความรดงกลาวจะเปนประโยชนตอการวางแผนวจย เพอการพฒนาเทคโนโลย และนวตกรรมดานการเกษตรและอาหาร ของไทย

ง) แนวทางใหมในการพฒนาและสงเสรมการใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม

โดยสรป การด าเนนตามขอเสนอดานนโยบาย กลยทธและมาตรการขางตนจะประสบความส าเรจไดกตอเมอรฐเปลยนแนวทางการด าเนนนโยบายพฒนา (development approach) อยางนอย 4 ดาน คอ (ก) นโยบายเกษตรควรค านงถงขอเทจจรงทวาเกษตรกรรมเปนกจกรรมและกระบวนการทแตกตาง และหลากหลาย รฐไมควรใชนโยบาย one size fits all (ข) บทเรยนส าคญจากความส าเรจของนโยบาย Apollo ของสหรฐอเมรกาทตองการสงมนษยไปดวงจนทรกอนสหภาพโซเวยต (De Clercq et al., 2018) คอ ประการแรก การพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหมควรเนนเรองการมงเปา (targeted goals) และระยะเวลาทตองการบรรลผล สวนรายละเอยดในการด าเนนงานปลอยใหเปนหนาทรบผดชอบของผเชยวชาญทมหนาทรบผดชอบบรหารจดการ ประการทสอง ความส าเรจสวนใหญเกดจากความรวมมออยางจรงจงกบผมสวนไดเสย กรณ Apollo นอกจากนกวจยในมหาวทยาลยตางๆ แลว ยงมบรษทเอกชนรวมโครงการกวา 12,000 บรษท ในกรณของไทย เราเรยกความรวมมอนวา “สประสาน” คอ รฐ ภาคเอกชน/ประชาสงคม วชาการ และเกษตรกร (ค) การด าเนนโครงการตางๆ ควรกอใหเกดผลลพธระหวางการด าเนนงาน มใชตองรอจนกวาเสรจโครงการ (ง) การปฏรปเทคโนโลยเกษตรครงนจ าเปนตองใชทรพยากรจ านวนมาก รวมทงการปรบเปลยนพฤตกรรมและแรงจงใจของเกษตรกร รฐและฝายการเมองจงควรมความกลาหาญทางการเมองในการปฏรปนโยบายการอดหนนภาคเกษตรทใชเงนมากกวาปละหนงแสนลานบาท ซงมากกวางบประมาณของกระทรวงเกษตรฯ และโยกเงนสวนใหญมาอดหนนและใหแรงจงใจดานการวจยพฒนาและสงเสรมการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม โดยเฉพาะการใหแรงจงใจแกเกษตรกรทตดสนใจปรบตวหนมาใชเทคโนโลยใหมๆ ทมความเสยงไมมากกนอย

6. สรป

วตถประสงคของบทความฉบบนม 4 ประการ คอ ก) การอธบายความหมาย ความส าคญและพฒนาการของเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม ไดแก เทคโนโลยชวภาพ และเทคโนโลยดจทลทเปนสวนส าคญของเกษตร 4.0 หรอเกษตรอจฉรยะ (farming 4.0) ข) สถานการณและตวอยางการประยกตใชเทคโนโลยดจทลการเกษตรในตางประเทศ และประเทศไทย ค) ระบปจจยส าคญทผลกดนใหเกดการพฒนาและการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม อธบายสาเหตทเกษตรกรสวนใหญโดยเฉพาะเกษตรกรรายเลกยงใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหมในระดบต า รวมทงสาเหตทเกษตรกรไทยสวนใหญม

75

รายไดจากภาคเกษตรในสดสวนต า ขณะทเกษตรกรมออาชพมรายไดสวนใหญจากการท าเกษตร ความเขาใจพฤตกรรมของเกษตรกรเปนเรองส าคญตอการออกแบบนโยบายสนบสนนใหเกษตรกรใชเทคโนโลยสมยใหมเพราะเกษตรกรสวนใหญมกท าตามเกษตรกรมออาชพทประสบความส าเรจ เนองจากการทดลองท าอะไรใหมๆมความเสยงสง และ ง) นโยบายการสนบสนนใหเกษตรกรใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม

ความทาทายเกษตรกรรมโลกกบ technology disruption: ระบบเกษตรกรรมของโลกและของไทยก าลงเผชญแรงกดดนและความทาทายส าคญหลายประการ ไดแก การเพมของประชากรโลกรวมทงจ านวนคนชนกลางและการขยายตวของประชากรเมองก าลงท าใหความตองการบรโภคอาหาร โดยเฉพาะเนอสตว อาหารแปรรปและผกผลไมเพมทวคณ แตระบบการเกษตรกลบตองเผชญก บปญหาความรอยหรอและความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ทดนจ านวนมากทอดมสมบรณถกแปรเปลยนไปเปนทอยอาศยและเมองทขยายตวขน ภาวะโลกรอนทก าลงท าใหผลผลตการเกษตรของโลกแปรปรวนมากขน และปญหาความสญเสยอาหารและขยะอาหาร ( food loss and waste) ในขณะทยงมคนอดอยากหลายรอยลานคนทวโลก ขณะเดยวกนภาคเกษตรของไทยกก าลงสญเสยความสามารถในการแขงขน เกษตรกรจ านวนมากยงยากจนและมรายไดตอหวต ากวาผทท างานนอกภาคเกษตร ขาวรายคอ เทคโนโลยการเกษตรแบบดงเดมทเกดจากการปฏวตเขยวรอบแรกในทศวรรษ 1960 ไมสามารถตอบโจทยความทาทายเหลาน

ขาวดกคอ การปฏวตดานเทคโนโลยการเกษตร (หรอการปฏวตเขยวรอบ 2 หรอทบางคนเรยกวา เกษตร 4.0 farming 4.0) ทก าลงอบตขนในขณะนก าลงสงผลใหญหลวงตอการเปลยนโฉมหนาการเกษตรกรรมและอตสาหกรรมอาหารของโลกในอนาคต แตความสามารถในการรบมอกบแรงกดดนและความทาทายเหลานจะประสบความส าเรจไดตอเมอเราสามารถพฒนาความกาวหนาทางเทคโนโลยและนวตกรรมดานการเกษตรและอาหาร รวมทงสรางความรวมมออยางจรงจงจากทกฝาย ทงภาครฐ นกลงทน ภาคเอกชน ภาควชาการและเกษตรกร

หลงจากอธบายความหมายของเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมในตอนท 2 บทความฉบบนจงสรปพฒนาการของเทคโนโลยการเกษตรดานตางๆ เรมจากการอธบายความส าเรจของการปฏวตเขยวรอบแรกในทศวรรษ 1960 ทเปนเพยงการเพมผลผลตตอไรของพชอาหารหลกเพอแกปญหาความอดอยากของพลเมองโลก สวนการปฏวตเขยวรอบสองจะเปนการปฏวตระบบเกษตรกรรมและหวงโซอปทานอาหารทจะตองใชความรและเทคโนโลยใหมๆ ในการแกไข หรอแมกระทงเอาชนะขอจ ากดดานพนธกรรมของพช/สตว ศตรพช และสงแวดลอม ตลอดจนลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงภมอากาศ สนคาเกษตรกรรมและอาหารในอนาคตไมเพยงจะมปรมาณผลผลต และคณภาพสงขน แตมนษยจะสามารถผลตอาหารทปลอดภยและมคณคาทางโภชนาการ มรป รส และกลนตามความตองการของผบรโภค รวมทงการผลตอาหารโดยใชนวตกรรม เชน cultured meat

76

หรอ 3D printing of foods หรอ พนธใหมๆ ทเกดจาก genetic modification ขณะทการใชปจจยการผลตจะมประสทธภาพสงขน รวมทงการใชทรพยากรทมเหลอเฟอเฉกเชนแสงอาทตย และน าทะเลในการเพาะปลก เทคโนโลยจะชวยใหความแปรปรวนของผลผลตการเกษตรตอสภาพภมอากาศและศตรพชลดลง ระบบการผลตจะเปนมตรตอสงแวดลอมมากขน ขณะเดยวกนอาหารจะมราคาทไมแพง

ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมทก าลงอบตขนในเวลานเกดจากการบรณาการความกาวหนาดานเทคโนโลยชวภาพควบคกบเทคโนโลยดจทล รวมทงความรดานวทยาศาสตรหลายสาขา เกษตร 4.0 เรมตนในประเทศพฒนาแลวในชวง 1-2 ทศวรรษทผานมา โดยเฉพาะอยางยงการน าเทคโนโลยดจทลมาประยกตใชในการท าฟารมขนาดใหญในประเทศพฒนาแลว ในยโรปปจจยส าคญทมอทธพลตอน าเทคโนโลยสมยใหมมาใชเพอเปลยนวธการท าการเกษตร (farming practices) ม 5 ปจจยตามล าดบความส าคญ ดงน การเกษตรแบบแมนย า (ผลส ารวจพบวารอยละ 70-80 ของเครองมอ/เครองจกรกลการเกษตรรนใหมจะมสวนประกอบของเทคโนโลยเกษตรแมนย าอยในเครองมออปกรณ) ระบบอตโนมตในฟารม การรวมไรนาเปนแปลงใหญ การจดการเกษตรดวยมออาชพ และปญหาการขาดแรงงาน

แตอตราการใชเทคโนโลยเกษตรอจฉรยะในฟารมขนาดเลกยงอยในระดบต าทงในยโรปและญปน เพราะราคาของเทคโนโลยสมยใหมคอนขางสง รวมทงปญหาการเขาถงคลนสญญาณอนเทอรเนต รฐบาลญปนและสหภาพยโรปจงมนโยบายการสงเสรมและสนบสนนการพฒนาแพลตฟอรมการเกษตรส าหรบกลมเกษตรกรรายเลก โดยเฉพาะอยางยงนโยบายการจดท าระบบและมาตรฐาน big data จากขอมลตางๆ หนวยงานรฐเพอใหบรษทเอกชนและนกวจยสามารถน าไปพฒนาตอยอดและใชประโยชนไดมากขน

ตอนทายของบทความตอนท 2 เปนตวอยางของเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมทใชกนในประเทศพฒนาแลว ทงในปจจบนและในอนาคต รวมทงการสรปปรากฏการณการควบรวมของบรษทขามชาตดานธรกจการเกษตร

บทความตอนท 3 เรมจากการอธบายทฤษฎการชกน าใหเกดการพฒนาเทคโนโลยและสถาบนใหมในภาคเกษตร กอนทจะวเคราะหบทบาทของผเกยวของ (ภาครฐ ธรกจเอกชน และเกษตรกร) ในการพฒนาและการใชเทคโนโลยเกษตร 4 ดาน ไดแกการปรบปรงพนธ การจดการทรพยากรในฟารม การพฒนาเครองจกรกลการเกษตร และเทคโนโลยการเฃาถงตลาดและสนเชอ

ตอนท 4 ยกตวอยางและบรรยายสถานภาพการใชเทคโนโลยดจทลในภาคเกษตรไทย หลงจากนนจงวเคราะหสาเหตทเกษตรกรไทยบางสวนเรมประยกตใชเทคโนโลยดจทลบางแลว แตยงอยในวงจ ากดเฉพาะพชมลคาสง และสาเหตท เกษตรกรสวนใหญซงปลกพชหลกทางเศรษฐกจทมมลคาต า (เชน ขาว มนส าปะหลง ยาง) ยงไมไดประยกตใชเทคโนโลยดจทลอยางกวางขวาง และ

77

จดออนของนโยบายวจยและสงเสรมการเกษตร ตอนท 5 วเคราะหพฤตกรรมของเกษตรกร โดยเนนการอธบายสาเหตทครวเรอนเกษตรสวนใหญมรายไดจากภาคเกษตรในสดสวนต า และวเคราะหปจจยทท าใหครวเรอนเกษตรกรมออาชพมรายไดครวเรอนสวนใหญจากการเกษตร ตอนสดทายเปนขอเสนอแนะแนวทางการสงเสรมการพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหม เปาหมายของนโยบายใหม คอ การเพมผลผลตตอไรและผลผลตตอเกษตรกร การผลตและจ าหนายสนคาเกษตรทมมลคาสง เปนสนคาปลอดภย เปนสนคาใหมตามความตองการของตลาด และลดผลกระทบของกจกรรมการเกษตรตอทรพยากรการเกษตรและสงแวดลอม กลยทธหลกของนโยบายพลกโฉมภาคเกษตรไทยอยางยงยน คอ (ก) การพฒนาและใชความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพมรายไดของเกษตรกรและขดความสามารถในการแขงขนของภาคเกษตร (ข) การสรางสถาบนใหมในการขบเคลอนนโยบายการสงเสรมเกษตรแบบสประสาน ไดแก เกษตรกรมออาชพ ภาครฐ ภาคเอกชน (รวมทงประชาสงคม) และมหาวทยาลย สวนขอเสนอดานมาตรการม 5 มาตรการ ไดแก การปฏรประบบวจยเกษตรภาครฐ การยกเครองระบบสงเสรมการเกษตรของภาครฐใหม การสงเสรมเกษตรกรอาชพใหลงทนและใชเทคโนโลยสมยใหม การสราง ecosystem ดานการวจยพฒนาและการสงเสรม เทคโนโลยเกษตรสมยใหม และมาตรการอนๆ แตขอเสนอทส าคญทสด คอ การเปลยนแนวทางการพฒนาการวจย -พฒนาและการสงเสรมการใชเทคโนโลยสมยใหม 3 แนวทาง ไดแก (ก) นโยบายเกษตรควรค านงถงขอเทจจรงทวาเกษตรกรรมเปนกจกรรมและกระบวนการทแตกตาง และหลากหลายทงในระบบการเพาะปลกและพนท รฐไมควรใชนโยบาย one size fits all (ข) บทเรยนส าคญจากนโยบายพฒนาเทคโนโลยในตางประเทศ คอ ประการแรก การพฒนาเทคโนโลยเกษตรสมยใหมควรเนนเรองการมงเปา (targeted goals) และระยะเวลาทตองการบรรลผล สวนรายละเอยดในการด าเนนงานปลอยใหเปนหนาทรบผดชอบของผเชยวชาญทมหนาทรบผดชอบบรหารจดการ ประการทสอง ความส าเรจสวนใหญเกดจากความรวมมออยางจรงจงกบผมสวนไดเสย (ค) รฐและฝายการเมองควรมความกลาหาญทางการเมองในการปฏรปนโยบายการอดหนนภาคเกษตรทใชเงนมากกวาปละหนงแสนลานบาท และโยกเงนสวนใหญมาอดหนนและใหแรงจงใจดานการวจยพฒนาและสงเสรมการใชเทคโนโลยเกษตรสมยใหม เพราะการลงทนพฒนาและการใชเทคโนโลยใหมๆ มความเสยงคอนขางสง

------------------------------------------------------------------

78

เอกสารอางอง

ภาษาไทย

กมล เลศรตน. 2560. “ความกาวหนาและทศทางการปรบปรงพนธพชในยคเกษตรไทย 4.0.” สมมนาวชาการและประชมใหญสามญประจ าป สมาคมปรบปรงพนธและขยายพนธพชแหงประเทศไทย เรอง“การปรบปรงพนธพชกบทศทางเกษตรไทย” วนท 2 -3 พฤษภาคม 2560 ณ โรงแรมมารวยการเดน กรงเทพฯ (คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน).

กรมสงเสรมการเกษตร 2561. Young Smart Farmers - อนาคตและทศทางภาคเกษตรไทย

กลมพฒนายวเกษตรกร กองพฒนาเกษตรกร <ssnet.doae.go.th 30 ตลาคม 2562>

เบญจวรรณ ฤกษเกษม. 2562. เกษตรไทยในยคไอทและเกษตรเอไอ. การเสวนาวชาการเรอง “ภาคเกษตรกรไทยในอนาคต ครวไฮเทคของโลกยคใหม?” จดโดย แผนงานคนไทย ๔.๐ สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ และสภาวจยแหงชาต ณ สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม 22 สงหาคม 2562.

ภาณ บญยเกอกล. 2561. “การขบเคลอนการพฒนา Smart Farmer และ Young Smart Farmer ในปงบประมาณ 2562” กองพฒนาเกษตรกร กรมสงเสรมการเกษตร พฤศจกายน 2561 <ssnet.doae.go.th, 30 ตลาคม 2562>

ลทธพร รตนวรารกษ, โสมรศม จนทรตน, ชนกานต ฤทธนนท, บญธดา เสงยมเนตร, อกฤษ อณหเลขกะ, รสรนทร ชนโชตธรนนท, และ กมพล ปนตะกว. 2562. “Digital technology กบการยกระดบคณภาพชวตเกษตรกรไทย.” aBRIDGEd, Issue 19/2019, 10 October.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2555. อนาคตเศรษฐกจขาวไทย รายงานวจยเสนอตอส านกงานกองทนสนบสนนการวจย กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2561. โครงการศกษาแนวทางการปรบตวของภาคเกษตรเพอรองรบการเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยน เพอยกระดบความสามารถในการแขงขนของไทย. รายงานวจยน าเสนอตอส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สนต แสงเลศไสว. 2558. “แนวนโยบายดานภาษเพอลดผลกระทบจากการใชสารเคมการเกษตร.” การประชมวชาการระดบชาตของนกเศรษฐศาสตร ครงท 9 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 11 มกราคม 2558.

79

สรวฒน สาครวาส. 2562. The Agriculture of the future เกษตรกรรมแหงอนาคต. กรงเทพฯ: หจก.มตรเกษมการตลาดและโฆษณา.

สนทร ยงชชวาลย และ สมตรา ภวโรดม. 2561. “วดโอถายทอดเทคโนโลยเพอเพมผลผลตและคณภาพมงคดในภาคใต ป 2561.” https://m.youtube.com/playlist?list=PLP6z9--2cLeKEXiXYLWvXhRemvtr64DgO, ศนยเทคโนโลยชวภาพการเกษตร มก.

สมตรา ภวโรดม. 2563. “คดใหม ท าใหม เรองการใชปยในนาขาว ตอนท 1: ธาตอาหารทจ าเปนส าหรบขาว.” YouTube ศนยเทคโนโลยชวภาพเกษตร มก. June 3, 2020. https://www.youtu.be/qDbxyBaF_1k

สมตรา ภวโรดม 2563 “คดใหม ท าใหม เรองการใชปยในนาขาว ตอนท 2: การใชปยในนาขาว” YouTube ศนยเทคโนโลยชวภาพเกษตร มก. June 3, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=UyxksvdhTyg

สมตรา ภวโรดม 2563 “คดใหม ท าใหม เรองการใชปยในนาขาว ตอนท 3: ความรเรองปย และตอบค าถามเกษตรกร.” YouTube ศนยเทคโนโลยชวภาพเกษตร มก. June 3, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=kO-h7gUZR2E

สวรรณา ประณตวกตล และคณะ. 2554. ผลกระทบทางเศรษฐศาสตรจากการใชสารเคมก าจดศตรพชในภาคเกษตร.รายงานวจยฉบบสมบรณ. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

ส านกงานนวตกรรมแหงชาต. 2562. รายงานประจ าป 2562. <nia.bookcaze.com>

ส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร. 2561. การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5. http:// www.arda.or.th/datas/riceconref2.pdf p19 (1 ส.ค. 63)

อมมาร สยามวาลา. 2541. “อนาคตของเกษตรกรรมและของอตสาหกรรมการเกษตร.” ใน ครบรอบ 60 ปอมมาร สยามวาลา. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

บรรณานกรมภาษาองกฤษ (รวมทง Webpages, Blogposts, Online News Articles)

Ammar Siamwalla. 1986. “Thailand’s Agricultural Future: What Are the Questions?” In Thailand-US Relations: Changing Political, Strategic and Economic Factors, edited by Ansil Ramsay and Wiwat Mungkandi. The Regents of University of California. (Also available as TDRI Research Report No. A2).

80

Ammar Siamwalla. 1992. “Myths, Demons and the Future of Thai Agriculture.” 1992 Year-end Conference on Thailand’s Economic Structure: Towards Balanced Development? Synthesis Report Volume No. I. Bangkok: Thailand Development Research Institute.

Benjawan Rerkaserm. 2007. “Having Your Rice and Eating It too: A View of Thailand’s Green Revolution.” ScienceAsia. 33, Supplement 1: 75-80.

Bhatia, S., and Divakar Goli. 2018. “Introduction to Pharmaceutical Biotechnology, Volume 1: Basic techniques and concepts.” Bristol: IOP Publishing Ltd. https://iopscience.iop.org/book/978-0-7503-1299-8. (Accessed 5 Sep. 2020.

Boldwin, Erin. (2018, June 7). “After a $66 billion merger, Monsanto is disappearing — sort of.” Business Insider. www.businessinsider.com,

Choi, K. H., S. K. Han, K. Park, K. Kim, and S. Kim. 2015. “Vision based guidance line extraction for autonomous weed control robot in paddy field.” 2015 IEEE International Conference on Robotics and Biomimetics (ROBIO), Zhuhai, pp. 831-836. doi: 10.1109/ROBIO.2015.7418873 (Accessed 11 Oct 2020)

Davies, Michael S. 2019. “IoT Water Sensors: Improving Water Quality Management In Agriculture.” https://www.iotacommunications.com/blog/iot-water-sensor/ (Accessed 16 Oct 2020).

Debeljak, Marko. 2019. “A Field-Scale Decision Support System for Assessment and Management of Soil Functions.” Frontiers in Environmental Science, 7. https://doi.org/10.3389/fenvs.2019.00115 (Accessed 10 Oct 2020)

De Clerq, Matthieu, Anshu Vats, and Alvaro Biel. 2018. Agriculture 4.0: The Future of Farming Technology. In collaboration with Oliver Wyman. Prepared for the World Government Summit. February. https://www.worldgovernmentsummit.org/api/publications/document?id=95df8ac4-e97c-6578-b2f8-ff0000a7ddb6 (Accessed 1 Aug 2020).

Dow. (2017, Sept 1). “DowDuPont Merger Successfully Completed.” Dow. https://corporate.dow.com/en-us/news/press-releases/dowdupont-merger-successfully-completed.html (Accessed 12 June 2020)

81

Eto, Taku. 2020. “Current Efforts to Realise Smart Agriculture in Japan.” Open Access Government. https://www.openaccessgovernment.org/smart-agriculture/88122 (Accessed 1 Oct 2020)

Feeny, David. 1982. The Political Economy of Productivity: Thai Agricultural Development, 1880-1975. Vancouver and London: University of British Columbia Press.

Food and Agriculture Organization of the United Nations and the International Telecommunication Union. 2019. E-Agriculture in Action: Big Data for Agriculture. Bangkok. http://www.fao.org/3/ca5427en/ca5427en.pdf (Accessed 16 Oct 2020).

Gaorai. 2020. “นกขบโดรน”. https://gaorai.io/main/pilot (Accessed Oct 1, 2020)

Gotoh, Takafumi. 2018. “The Japanese Wagyu Beef Industry: Current Situation and future Prospects–A Review.” Asian-Australia Journal of Animal Science 31(7): 933–950. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6039323/ (Accessed 1 Oct 2020)

Hellerstein, Daniel, Dennis Vilorio, and Marc Ribaudo (Eds). 2019. Agricultural Resources and Environmental Indicators, 2019. EIB-208, U.S. Department of Agriculture, Economic Research Service. (Accessed 12 June 2020)

Hitachi Zosen Corporation. (2015, Jan 14). Utilizing a Self-steering Robotic Tractor in the Developmental Phases of Rice: Feasibility Study on Using Quasi-Zenith Satellite System for Precision Farming in Australia. https://www.hitachizosen.co.jp/english/news/2015/01/001512.html (Accessed 16 Oct 2020).

Huawei Research. The Connected Farm: A Smart Agriculture Market Assessment. https://www.huawei.com/-/media/CORPORATE/Images/PDF/v2-smart-agriculture-0517.pdf?la=en

Ichihashi, Yasunori. 2020. Multi-omics analysis on an agroecosystem reveals the significant role of organic nitrogen to increase agricultural crop yield. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of

82

America. https://www.pnas.org/content/117/25/14552#abstract-2 (Accessed 1 Oct 2020)

International Commission on Irrigation and Drainage. (2012, Dec 27). “Second Green Revolution.” ICID Foundation Day Seminar. https://www.icid.org/second_g_revolution.html

Jungbruth, F. 1996. Crop Protection Policy in Thailand: Economic and Political Factors Influencing Pesticide Use. University of Hannover.

Kawano, Sumio. 2016. Past, Present and Future near Infrared Spectroscopy Applications for Fruit and Vegetables. NIR News. Volume: 27 issue: 1, page(s): 7-9. https://doi.org/10.1255/nirn.1574. Accessed 11 Oct 2020.

Kiernan, Lynda. (2020, Jan 7). Brief: ChemChina, Sinochem Merge Ag Assets into New Syngenta Group. Global Ag Investing. https://www.globalaginvesting.com/brief-chemchina-sinochem-merge-ag-assets-new-syngenta-group/ (Accessed 12 Jun 2020)

Klerkx, L., van Mierlo, B., & Leeuwis, C. (2012). Evolution of systems approaches to agricultural innova-tion: Concepts, analysis and interventions. In I. Darnhofer, D. Gibbon, & B. Dedieu (Eds.), Farming systems research into the 21st century: The new dynamic (pp. 457–483). New York: Springer.

Lamborelle, Anmone and Laura Fernandez Alvarez. 2016. Farming 4.0: The Future of Agriculture? EURACTIV.COM. November. https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/infographic/fa... (Accessed 10 October 2020).

LenNam - เลนน า. (2015, Apr 23). "Cover Photos". https://www.facebook.com/media/set/?vanity=techfarm.lennam&set=a.1644982279070578 (Accessed 1 Oct 2020)

Lewis, Micah A. 2011. Optimization of Peanut Drying, Utilizing a Microwave Moisture Meter in the Implementation Of A Feedback Controlled System. USDA AMS FSMIP. https://getd.libs.uga.edu/pdfs/lewis_micah_a_201112_phd.pdf (Accessed 11 Oct 2020)

83

Ling. 2020. "Ling แอปเพอการเกษตรดจทล". https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tig_gis.ling&hl=th&gl=US (Accessed on 30 Oct 2020)

Lowenberg-Debower, James et al. 2019. “Setting the Record Straight on Precision Agriculture Adoption.” Agronomy Journal 111(4). https://www.researchgate.net/publication/333335891_Setting_the_Record_Straight_on_Precision_Agriculture_Adoption (Accessed 1 Oct 2020)

MacDonald, James M., Penni Korb, and Robert A. Hoppe. 2013. Farm Size and the Organization of U.S. Crop Farming. USDA Economic Research Report 152. https://www.ers.usda.gov/webdocs/publications/45108/39359_err152.pdf

McBratney, A., Whelan, B., Ancev, T. et al. 2005. “Future Directions of Precision Agriculture.” Precision Agric 6: 7–23. https://doi.org/10.1007/s11119-005-0681-8 (Accessed 1 Aug 2020).

Mello, Ulisses, and Sriram Raghavan. 2018, Sept 24. Smarter Farms: Watson Decision Platform for Agriculture. IBM Research Blog. https://www.ibm.com/blogs/research/2018/09/smarter-farms-agriculture/ (Accessed 16 Oct 2020)

Meng, Chao, Dong Xu, Young-Jun Son, and Chieri Kubota. 2012. Simulation-based Economic Feasibility Analysis of Grafting Technology for Propagation Operation, p.18

Ministy of Agriculture, Fisheries, and Forestry of Japan. n.d. “Smart Agriculture.” https://www.maff.go.jp/e/policies/tech_res/smaagri/robot.html (Accessed 16 Oct 2020)

Ministy of Agriculture, Fisheries, and Forestry of Japan. “Promotion of Smart Agriculture.” https://www.maff.go.jp/e/policies/tech_res/smaagri/attach/pdf/ robot-1.pdf (Accessed 16 Oct 2020).

Neethirajan, Suresh. 2017. “Recent Advances in Wearable Sensors for animal Health Management.” Sensing and Bio-Sensing Research 12: 15-29. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214180416301350 (Accessed 16 Oct 2020)

84

Netafim. “Why weather forecast is important for farmers?” https://www.netafim.com/en/digital-farming/netbeat/Monitor/weather-sensors/ (Accessed 16 Oct 2020).

Nipon Poapongsakorn and Danop Aroonkong. 2013. Fertilizer Policy in Thailand. Research report prepared for IFPRI. Bangkok: TDRI.

Nipon Poapongsakorn and Yeong Sheng Tey. 2019. “Institutions, Governance, and Transformation in Southeast Asian Agriculture.” In Farms, Food and Future: Inclusive and Sustainabler Agricultural and Rural Development in Southeast Asia, edited by C. F. Habito, D. Capistrano and G. C. Saguiguit, Jr. Manila, the Philippines: SEARCA.

Nipon Poapongsakorn and Kamphol Pantakua. 2020. Agricultural Transformation in Thailand. Research report prepared for FAO. Bangkok: TDRI.

Nipon Poapongsakorn, Kullapapruk Piewtongngam, Kamphol Pantakua, Natthida Wiwatwicha, Nipa Sriant, and Chawalrath Buranakij. 2020. Food System in Thai Cities: A Focus on Bangkok and Khon Kaen. Research report prepared for FAO, Bangkok.

Petukhova, Tatiana, and Dinar Khayrutdinov. (2019, Feb 4). Robots for farmers: Interview with Salah Sukkarieh. http://erazvitie.org/english/boti_dlya_fermera (Accessed 16 Oct 2020)

PRNewswire. 2019, Aug 8. “Global Smart Agriculture Market to 2025.” https://www.prnewswire.com/news-releases/global-smart-agriculture-market-to-2025-300898806.html (Accessed 9 Aug 2020).

Radhi M.Z.A. 2020. “The Current Technologies That Can Be Used for Smart Agriculture.” FFTC Agricultural Policy Platform. https://ap.fftc.org.tw/article/2457 (Accessed 16 Oct 2020).

Ruttan, V.W., and Y. Hayami .1984. “Toward a Theory of Induced Institutional Innovation.” The Journal of Development Studies 20(4): 203-223.

Schimmelpfennig, David. 2017. Farm Profits and Adoption of Precision Agriculture. Economic Research Report Number 217. United States Department of

85

Agriculture. https://ageconsearch.umn.edu/bitstream/249773/2/err-217.pdf (Accessed 16 Oct 2020).

SensiML. “Agricultural Solutions.” https://sensiml.com/solutions/agricultural-solutions/ (Accessed 16 Oct 2020).

Shibusawa, Sakae. 2001. “Precision Farming Approaches for Small Scale Farms.” IFAC Proceedings 34(11): 22-27. https://doi.org/10.1016/S1474-6670(17)34099-5

SPsmartplants. 2020. “ระบบเกษตร Smart Farm ยคดจทล”. https://www.spsmartplants.com/ (Accessed 1 Oct 2020)

Stenberg, Bo et al. 2010. “Chapter Five - Visible and Near Infrared Spectroscopy in Soil Science.” Advances in Agronomy 107:163-215. https://doi.org/10.1016/S0065-2113(10)07005-7 (Accessed 10 Oct. 2020)

Stoate, Chris, N.D. Boatman, R.J. Borralho, C. Rio Carvalho, G.R. de Snoo and P. Eden. 2001. “Ecological impacts of arable intensification in Europe.” Journal of Environmental Management. Vol. 63, Issue 4. December: 337-365.

Suresh Neethirajan. 2017. “Recent advances in wearable sensors for animal health management”. Sensing and Bio-Sensing Research, 12. February 2017, Pages 15-29. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214180416301350 (Accessed 16 Oct 2020)

Swiss Business Hub Japan. 2016. "AgriTech in Japan: Stepping through the doors of a world leader." Tokyo: Embassy of Switzerland. https://swissbiz.jp/wp-content/uploads/2018/04/sge_agritech_japan_infographic.pdf (Accessed 20 Sept 2020)

Tevatronics. “WIRELESS TENSIOMETER – WTN 101”. http://tevatronic.net/equipment/wtm-101/ (Accessed 16 Oct 2020)

Takafumi Gotoh. 2018. “The Japanese Wagyu beef industry: current situation and future prospects- A review”. Asian-Australia Journal of Animal Science. 31(7): 933–950. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6039323/ (Accessed 1 Oct 2020)

86

Taku Eto. 2020. “Current efforts to realise smart agriculture in Japan”. Open Access Government. https://www.openaccessgovernment.org/smart-agriculture/88122 (Accessed 1 Oct 2020)

Tamburini, Elena. 2017. “Quantification of Lycopene, β-Carotene, and Total Soluble Solids in Intact Red-Flesh Watermelon (Citrullus lanatus) Using On-Line Near-Infrared Spectroscopy.” Sensors 17(4): 746. https://doi.org/10.3390/s17040746 (Accessed 16 Oct 2020)

Tatiana Petukhova, Dinar Khayrutdinov. (2019, Feb 4). Robots for farmers: Interview with Salah Sukkarieh. http://erazvitie.org/english/boti_dlya_fermera (Accessed 16 Oct 2020)

Techsauce Team. (2015, Nov 15)."สมภาษณ TechFarm: Hardware Startup ไทยกบผลงาน "เลนน า". https://techsauce.co/tech-and-biz/techfarm-interview (Accessed 2 Oct 2020)

Temple, Robert. 2006. The Genius of China: 3,000 Years of Science, Discovery and Invention, Carlton Publishing Group.

Tevatronics. “Wireless Tensiometer – WTN 101.” http://tevatronic.net/equipment/wtm-101/ (Accessed 16 Oct 2020)

TheEducators. “High Yielding Crops.” http://www.theeducators.co/2017/10/16/high-yielding-crops/ (Accessed 1 Aug 2020)

UK-Robotics and Autonomous Systems Network. 2018. Agricultural Robotics: The Future of Robotic Agriculture. https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1806/1806.06762.pdf (Accessed 16 Oct 2020)

Ulisses Mello and Sriram Raghavan. (2018, Sept 24). Smarter Farms: Watson Decision Platform for Agriculture. IBM Research Blog. https://www.ibm.com/blogs/research/2018/09/smarter-farms-agriculture/ (Accessed 16 Oct 2020)

U.S. Department of Agriculture. “Decision Support Systems. Ag Data Commons.” https://data.nal.usda.gov/nal-terms/decision-support-systems (Accessed 16 Oct 2020)

87

Wikipedia contributors. (2020, October 17). Second Green Revolution. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Second_Green_Revolution&oldid=984006369 (Accessed 7 Nov 2020)

Witsanu Attavanich, Sommarat Chantarat, Jirath Chenphuengpawn, Phumsith Mahasuweerachai and Kannika Thampanishvong. 2019. “Farms, Farmers and Farming: a Perspective through Data and Behavioral Insights.” A Bank of Thailand 2019 Symposium. September 18.

Womach, J. 2005. “Agriculture: A Glossary of Terms, Programs, and Laws, 2005 Edition.” CRS Report for Congress, June 16. Congressional Research Service.

World Bank. 2008. “Agriculture for Development”. world development report 2008. The World Bank: Washington, DC.

Zhai, Zhaoyu et al. 2020. “Decision support systems for agriculture 4.0: Survey and challenges.” Computers and Electronics in Agriculture. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0168169919316497#f0005 (Accessed 11 Oct 2020)

------------------------------------------------