:صاحب امتیاز

دانشگاه آزاد اسالمی تبریز

: مدیر مسئول

زاده دکتر سلیمان ایران

:سردبیر

دکتر اعظم رحیمی نیک

:مدیر داخلی

دکتر هوشنگ تقی زاده

:اعضاي هیات تحریریه

دکتر ناصر میر سپاسی

راناستاد دانشگاه علوم و تحقیقات ته

دکتر علی اکبر فرهنگی

استاد دانشگاه تهران

دکتر سلیمان ایرا ن زاده

استادیار دانشگاه آزاداسالمی واحد تبریز

دکتر هوشنگ تقی زاده

استادیار دانشگاه آزاداسالمی واحد تبریز

دکتر اعظم رحیمی نیک

واحد تهران مرکزي اسالمی استادیار دانشگاه آزاد

رهنورد آهندکتر علی

آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزي موسسه عالی استادیار

دکتر مجید پسران قادر

استادیار سازمان برنامه ریزي امور اداري و استخدامی کشور

دکترکمال الدین رحمانی

استادیار دانشگاه آزاداسالمی واحد تبریز

علوم مدیریت ه مدیریت، اقتصاد و حسابداريدانشکد

:صاحب امتیاز : مدیر مسئول

:سردبیر :مدیر داخلی

دانشگاه آزاد اسالمی تبریز زاده دکتر سلیمان ایران

دکتر اعظم رحیمی نیک دکتر هوشنگ تقی زاده

:هیات تحریریه دکتر ناصر میر سپاسی دکتر علی اکبر فرهنگی

دکتر سلیمان ایرا ن زاده تر هوشنگ تقی زادهدک

دکتر اعظم رحیمی نیک دکتر علی رهنورد آهن دکتر مجید پسران قادر

دکتر کمال الدین رحمانی

استاد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران استاد دانشگاه تهران

تبریز اسالمی واحداستادیار دانشگاه آزاد تبریز اسالمی واحددانشگاه آزاداستادیار

واحد تهران مرکزي اسالمی داستادیار دانشگاه آزا استادیار موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزي

استادیار سازمان برنامه ریزي امور اداري و استخدامی کشور تبریز اسالمی واحددانشگاه آزاداستادیار

:ویراستار انگلیسی : اولدوره

:تاریخ ارسال براي چاپ : شمارگان

:قیمت

)زاد اسالمی تبریزآهئیت علمی گروه زبان انگلیسی دانشگاه (چهره خانم مهتاج 1386 پائیز - 2شماره 1386 پائیز

نسخه 1000 ریال 10000

:نشانی

دانشگاه آزاد –نرسیده به نمایشگاه بین اللملی – دروازه تهران -تبریز .حسابداري اقتصاد ودانشکده مدیریت ، – اسالمی تبریز

:ر تلفن و نماب : صندوق پستی

: پست الکترونیکی

3333459-0411 51575-5186

TMS@iaut.ac.ir

.شود مقاالت رسیده برگردانده نمی .نقل مطالب با ذکر نام نشریه بالمانع است

. باشداین مجله مسئوول آراء و نظرات مندرج در مقاالت نمی اسالمی ادآز دانشگاه علم تولید گسترش دفتر 19/3/86 مورخه 70510/87شماره نامه طبق

.نامه علوم مدیریت مجوز انتشار داردفصل

فهرست مطالب

صفحه نویسنده عنوانطراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

کوچک و متوسط تولید کننده قطعات )شرقی مطالعه موردي استان آذربایجان( خودرو

دکتر رسول حجی محمد پاسبانی

32-4

نقش مدیران حرفه اي در توسعه ))ضرورت حرفه اي کردن مدیریت در جامعه((

33-53 اسیدکتر ناصر میرسپ

ي تعیین سبک رهبري و تأثیر آن بر انگیزه کارکنان شرکت پمپیران

دکتر سلیمان ایران زاده کويکریم ره -مجید خلیلی

83-54

بررسی میزان انطباق شرکتهاي سازنده قطعات خودرو تبریز با اهرمهاي سیستم

JITتولیدي

دکتر هوشنگ تقی زاده مهدي صادقی حریري -غفار تاري

106-84

107-122 دکتر فرج اله رهنورد CIPPارزشیابی نظام پیشنهادها برمبناي مدل مع براي تحلیل سلسله تدوین روشی جا

با تاکید بر اصالح ماتریس ( مراتبی فازي )مقایسات زوجی ناسازگار فازي

علیرضا بافنده زنده دکتر مرتضی محمود زاده

149-123

ري بررسی وضعیت کیفیت زندگی کاواحد تبریز کارکنان دانشگاه آزاد اسالمی

1386در سال 150-172 حسن علیی -دکتراسداله خدیوي

بررسی دیدگاههاي متخصصان وکارکنان نسبت به مولفه هاي مدیریت کیفیت

به منظور ارائه چارچوب )TQM(فراگیر ادراکی براي دبیرستان هاي آموزش و

85-86پرورش شهرستان اهر در سالتحصیلی

دکتر صادق ملکی آوارسین امید علی حسین زاده

198-173

بررسی و تحلیل تابع تقاضا و رفتار مصرفی خانوارهاي شهري کشور

دکتر محمدعلی متفکر آزاد 199-226 کاظم امجدي -حبیب آقاجانی

227-230 راهنماي تنظیم مقاله 231-239 چکیده مقاالت به زبان انگلیسی

طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع کوچک و متوسط تولید )شرقی مطالعه موردي استان آذربایجان( کننده قطعات خودرو

1دکتر رسول حجی

2محمد پاسبانی

چکیده 3هدف این مطالعه بررسی ساختار بنگاههاي کسب و کار کوچک و متوسط

وابط فی مابین این بنگاهها با یکدیگر، با تامین تولید کننده قطعات خودرو و تعیین رکنندگان، بازار و موسسات و نهادهاي مالی و اعتباري، مراکز تحقیقاتی و علمی

در این .درقالب مطالعات خوشه هاي صنعتی جهت ارائه مدل توسعه خوشه اي میباشدزارهاي جمع و با استفاده از اب میدانیش وبر 4مطالعات شناختی خوشهبا انجام پژوهش

آوري اطالعات همچون پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و اندازه گیري عینی داده ها به تحلیل زنجیره ارزش فرآیندهاي تولیدي و تعیین ماتریس نقاط قوت، ضعف، فرصتها و

در ادامه با استفاده از ابزارهاي مدلسازي .پرداخته شده است) 5اسوات(تهدیدات خوشه

گروه مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی شریفعضو هیئت علمی و استاد - ١٢

گروه مدیریت صنعتی دانشگاه آزاد اسالمی تبریز و دانش آموخته دکتري مدیریت عضو هیئت علمی - دانشگاه آزاد اسالمی تهران واحد علوم و تحقیقات ،سیستم صنعتی گرایش مدیریت

٣- Small & Medium Enterprise (S.M.E) ٤ - Diagnostic study ٥ - Strenghness, Weakness, Threats & Opportunities (SWOT)

»علوم مدیریت« 1386 پائیز – 2شماره –سال اول

4-32ص ص

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٥

یدو، مدل پیشنهادي خوشه براي خوشه صنعتی قطعات خودرو خوشه صنعتی بروش یونیافته هاي پژوهش نشان می دهد که واحدهاي . تبریز طراحی و ارائه شده است

کوچک و متوسط تولید کننده قطعات خودرو بدلیل عدم مشارکت گروهی در ساخت و ارائه محصوالت با مارك مشترك، پائین بودن سرمایه اجتماعی ، عدم روابط سالم در بین تولیدکنندگان، ضعف روابط بین واحدها با تامین کنندگان، بازار و ارائه دهندگان خدمات توسعه کسب و کار و نیز عدم ارتباط صحیح با مراکز علمی و پژوهشی، نتوانسته اند از پتانسیل هاي موجود خود بهره برداري نمایند، لذا از نظر

ه اند و بسیاري از واحدها در آستانه ورشکستگی درآمد در وضعیت نامناسبی قرارگرفتبنظر می آید چنانچه مالکان و مدیران بنگاهها بتوانند در چارچوب . و تعطیلی می باشند

استراتژي خوشه و برنامه هاي عملی ارائه شده همکاریهاي الزم را بنمایند در ظرف مدل ارائه شده . تسال آینده به وضعیت مطلوب دست خواهند یاف 4الی 3مدت زمانی

.می تواند با اندکی تغییر و تعدیل در سایر خوشه ها بکار گرفته شود

کوچک و متوسط، ارائه دهندگان بنگاههاي ، 1خوشه صنعتی :واژگان کلیدي ، ماتریس اسوات3، زنجیره ارزش2خدمات توسعه کسب و کار

مقدمه -1ن کشورها و مناطق تعریف صنایع کوچک و متوسط بطور گسترده اي در میا

مختلف جهان متفاوت می باشد و شرایط اقتصادي و صنعتی حاکم بر آن کشورها، برخی از شاخصهایی که معموال در . معرف صنایع کوچک و متوسط در آنهاست

تعداد کارکنان، سرمایه، : تعریف صنایع کوچک و متوسط بکار می روند عبارتند ازاما رایج ترین شاخص براي تعریف . ولیديدارایی کل، حجم فروش و ظرفیتهاي ت

. ) 121-123: 1348شقاقی، ( صنایع کوچک و متوسط، استفاده از تعداد کارکنان است

١ - Industrial Cluster ٢- Business Development service (BDS) ٣ - Value chain

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٦

موسسه آمار اروپا بنگاههاي کوچک و متوسط را به موسسات اقتصادي اطالق می کند یع همچنین سازمان صنا. ) 55: 1381تقوي،(نفر کارکن داشته باشند 250که کمتر از

کوچک ایران در الیحه تنظیم مقررات تسهیل، نوسازي و بازسازي صنایع کوچک کارگاههاي تولیدي صنعتی که تعداد « :چنین تعریفی را از صنایع کوچک نموده است

کارکنان آن بر اساس مفاد مندرج در جواز تاسیس بر اساس لیست پرداختی بیمه .)1380سازمان صنایع کوچک،( نفر باشد 50حداکثر

اشتغال، ایجاد ارزش افزوده و بررسی سهم بنگاههاي کوچک و متوسط در میزاندرصد کل 95تولید ناخالص داخلی کشورها در جهان حاکی از آن است که بیش از

کشور عضو پیمان 12بطور مثال در . اشتغال ایجاد شده متلق به این بنگاهها استتا 30متوسط وجود دارند که بین میلیون کسب و کار کوچک و 40، در حدود 1اپک

درصد اشتغال را ایجاد می 80درصد تولید ناخالص داخلی این کشورها و بیش از 60درصدي کسب و 35بررسی اطالعات مربوط به این مناطق نشان دهنده سهم . نمایند

هاي بعمل طبق پیش بینی. کارهاي کوچک و متوسط در صادرات این کشورها استدرصد از رشد اقتصادي سالهاي آتی کشورهاي عضو اپک توسط 50آمده حدود

. )1998موناش،(صنایع کوچک و متوسط محقق خواهد شد شکافهایی 1970دهه مطالعه ساختار صنایع تولیدي در جهان نشان می دهد که از

ظاهر گردیده است که حاکی از در ساختار صنایع تولیدي برخی از کشورهاي پیشرفتهبهترین نمونه آن صنعت . صنایع کوچک از واحدهاي بزرگ می باشدفتن رپیشی گ

همچنین تولید ناخالص ملی بر حسب بنگاهها . )72: 1984اکس،(فوالد در امریکا استافزایش داشته است و سهم اشتغالزایی صنایع کوچک 1980تا 1947 در فاصله سالهاي

د نشان داده است، در در بخشهاي تولیدي در خالل این سالها افزایشی را از خو: 1993و آدرش، اکس( این روند بوده است 1977 تا 1958که در سالهاي ما بین صورتی

١ - APEC

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٧

بررسی سهم صنایع کوچک در ایجاد اشتغال نشان می دهد که دیگر صنایع . )152بزرگ ایجاد کنندگان اصلی اشتغال نیستند، بلکه شغلهاي جدید را صنایع کوچک

مطالعات اخیر هالت، واگنر، شوح و دیویس نشان می. )8: 1981چ،بیر( نمایند ایجاد می

دهد که فعالیتهاي کوچک سهم قابل توجهی از ایجاد فرصتهاي شغلی را دارا می باشند همچنین صنایع کوچک و متوسط نقش بسزایی در فعالیتهاي . )1994هالت و دیگران،(

در مطالعات خود دریافتند )1987(براي مثال اکس و آدرش. نوآورانه دارا می باشندکه بنگاههاي کوچک و متوسط در صنایعی که از نوآوري برخوردارند و نیروي کار . فنی در آنها بسیار مهم می باشد نسبت به صنایع بزرگ از برتري نسبی برخوردارند

همچنین صنایع کوچک قادرند با سرمایه گذاري اندك و بکارگیري یافته هاي و مراکزعلمی ،آنها را تبدیل به درون داده ها براي تولید دانش تحقیقاتی دانشگاهها

ازسوي دیگر صنایع کوچک و متوسط رقیب .)212: 1994اکس،آدرش و فلدمن،(نمایند صنایع بزرگ نمی باشند بلکه آنها همدیگر را تکمیل می کنند، لذا بعلت اینکه صنایع

د و نیز برخی از فناوریها را کوچک در بازار صاحب برخی از دانش و فناوریها هستن .)50: 1991پراتن،(توانند به صنایع بزرگ کمک نمایند منحصرا در اختیار دارند، می

با توجه به مطالب فوق می توان نقاط قوت صنایع کوچک و متوسط را بصورت :)9-57: 1384شقاقی،(زیر بیان نمود

؛آنها اشتغالزا هستند -

مایه انبوه به استفاده از نیروي کار گرایش صنایع کوچک و متوسط بیشتر از سر - ؛دارند

کنند؛ سیستماتیک و مولد حمایت میرفیت سازي ظصنایع کوچک و متوسط از -

.صنایع کوچک و متوسط در برابر شرایط متغیر انعطاف پذیرتر هستند -

درصد 93 دهد که بیش از مطالعات انجام شده در ساختار صنایع تولیدي ایران نشان میبررسی سهم اشتغال . ات و شرکتها را صنایع کوچک و متوسط تشکیل می دهندموسس

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٨

این بنگاهها همانند سهم جهانی بنگاههاي کوچک و متوسط باال می باشد، بطوریکه در درصد اشتغال ایجاد شده در کشور توسط این دسته از بنگاهها صورت 70حدود

اما از سوي . اند زرگ ایجادشدهدرصد اشتغال توسط واحدهاي ب 30گرفته است و تنها درصد وسهم بنگاههاي 33دیگر سهم این بنگاهها در ایجاد ارزش افزوده صنعتی فقط

مطالعه عملکرد . )1385صنایع کوچک، سازمان وري دفتر بهره(باشد درصد می 67بزرگ هاي تولیدي کوچک و متوسط کشور حاکی از آن است که بیش از نیمی از آنها بنگاهقل ظرفیت تولیدي شان مشغول کار می باشند که در صورت عدم توجه به این با حدا

بحران در صنایع کوچک . واحدها، بسیاري از آنان اعالم ورشکستگی خواهند نمودجدي است و بسیاري از واحدها طی ماههاي گذشته بدلیل عدم بازدهی اقتصادي، هیچ

تولیدي و تنها براي جلوگیري از مواد اولیه اي وارد نکرده اند و با حداقل ظرفیت کافی است نیم نگاهی به حجم صادرات . )54، 1381فقهی فرهمند،(بیکاري کار میکنند

بررسی سهم . صنعتی صنایع کوچک ایران در مقایسه با سایر کشورها داشته باشیمنشان 1998-1999صادرات صنعتی صنایع کوچک در توسعه اقتصادي ظرف سالهاي

میلیارد دالر درآمد دست یافته است 6/1از محل صادرات صنعتی به ایران : می دهدمیلیارد دالر، 25میلیارد دالر، هندوستان 100درحالیکه این رقم براي کره جنوبی

اگر . )58همان منبع،(میلیارد دالر بوده است 5/17میلیارد دالر و ترکیه 24مالزي سفانه چیزي جز ورشکستگی وضعیت صنایع کوچک به همین شکل ادامه یابد، متا

.بنگاهها، تعطیلی وبیکاري قشر عظیمی از نیروهاي کار عاید نخواهد شدازآنجا که حمایت از واحدهاي پراکنده و کوچک صنعتی براي دولت و مسئوالن صنعت کشور عالوه برمشکل بودن، هزینه بسیار سنگینی دارد، تشویق و

متوسط می تواند بعنوان یک راهکار ترغیب مالکان واحدهاي صنعتی خرد،کوچک و موفق و تجربه شده در بسیاري از کشورها، مورد توجه سیاستگذاران و مدیران اجرائی

با توجه به اهمیت رشد و توسعه بنگاههاي کوچک و متوسط و نقش . قرار گیردبسزاي آن در توسعه اقتصادي کشور، هدف پژوهش حاضر این است که با ارائه مدلی

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٩

بتنی بر الگوي توسعه صنایع کوچک و متوسط به روش خوشه صنعتی، مناسب، مبتوان این بنگاهها را با تکیه بر توانمندیهاي درونی خودشان و بدون اتکا صرف به سیستم دولتی، با ایجاد سرمایه هاي اجتماعی درون خوشه، از وضعیت نه چندان خوب

در زیر به معرفی الگوي . دسال آینده رسان 4الی 3فعلی به وضعیت مطلوب در طی :توسعه بروش خوشه صنعتی پرداخته شده است

خوشه صنعتی :تعریفی که آقاي پورتر از خوشه ارائه کرده بشرح زیر است

خوشه عبارتست از تمرکز جغرافیایی نهادها و شرکتهاي مرتبط با یکدیگر در یک « .)1381،19اشمیتز،(» حوزه خاص

نه کیفی مثل (با توجه به متغیرهاي اندازه پذیر 1اشتامردر تعریف دیگر آلتنبرگ و :کند خوشه را چنین تعریف می...) اعتماد، اتکا به اجتماع یا محیط اخالقی و

قرار اي نسبتاً بزرگ از شرکتهاست که در محدوده مکانی خاصی خوشه مجموعه«دارند، پیشینه تخصصی مشخص دارند و در آن تجارت بین شرکتی و تخصص

.)19همان منبع،(» ها چشمگیر است رکتشاي برترجمه فارسی کتاب در تعریفی دیگر از آقاي جهانگیر مجیدي در مقدمه

همکاري صنایع، خوشه صنعتی، توسعه پایدار تالیف آقاي فرانک پایک، چنین آمده :استو این نیز خـود برگـردان انگلیسـی از 2»اینداستریال کالستر« خوشه صنعتی ترجمه«

ن قرون وسـطی از ریشه التی» دیستریتو«کلمه . است 3»دیسترتو اینداستریال« ان ایتالیاییزب ر آن مدیریت واحد بر تشـکیالت اعمـال اي است که د به معنی محدوده 4»دیستریکتوم«

1 - Altenburg & Stammer

2 - Industrial Cluster

3 - Distretto Industrial

٤- Districtum

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ١٠

هاي خـرد آن دوران در شود و وجه تسمیه آن مربوط به تقسیمات شهري و مدیریت میهـاي اقتصـادي هسـتند برآمـده از مزیتهـا، عتی پدیـده هاي صـن خوشه. باشد رم قدیم می

مهارتها و دانشـهاي قـوام یافتـه در طـول زمـان در یـک رشـته صـنعتی کـه بـا تکیـه بـر انـد هاي اجتماعی و با اهداف اقتصادي در مناطق جغرافیایی خاص شکل گرفتـه سرمایه

.)9 :1381مجیدي، (بـراي ایجـاد همکاریهـاي سـازمان ها ابزار مهمـی خوشه« 1ددرتعریفی دیگر از انکتا

اگـر چـه بسـیاري از . شـوند یافته هستند و وسیله ارتباط با نظامهاي محلی محسـوب مـی گیرنـد، امـا ایـن امـر بخـودي بنگاههاي اقتصادي در جوار جغرافیایی همدیگر قرار مـی

هـا در قطبهـاي رشـد الزم است این خوشـه . کند خود همکاري میان آنها را تضمین نمیمتشکل شوند تا هم بتوانند از همجواري جغرافیایی استفاده کننـد و هـم از شـبکه محلی

سازي میان خود بهره بگیرند و قدرت رقابت جویی خود را در سطوح بنگاههاي فـردي .)300: 1381تقوي، (و سیستمی افزایش دهند

)29-33: 1381اشـمیتز، ( ها که همانا کـارآیی جمعـی اسـت مهمترین ویژگی خوشه :مشروط به ایجاد شرایط زیر است

؛هاي درون خوشه شکل گیري پیوندهاي پیشین و پسین در بین شرکت -1ها، که محیطی ها، نهادها و افراد در درون خوشه تبادل قوي اطالعات بین شرکت -2

آورد؛ خالق پدید می

؛دستدور و با بازارهاي بزرگ کارآمد پیوندهاي تجاري و تجاري هاي شبکه وجود -3

؛ ها هستند خوشه هاي خاص در یرساختهاي متنوع نهادي که پشتیبان فعالیتوجود ز -4

فرهنگی که در بردارنده ارزشهاي مشترك است و -شکل گیري هویت اجتماعی -5 ؛کند تسهیل می را متقابل اعتماد که در محیط محلی گرفتن نقش آفرینان محلی قرار

.معی ارزشی قایل نیستندهاي موثر علیه واحدهایی که به توافقات ج وجود تحریم -6

1- UNCTAD

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

١١

: مراحل انتخاب خوشه : )8-86: 2006بوشان، ( باشد ها شامل مراحل زیر می انتخاب خوشه عموماً

ها در سطح کشور تعیین خوشه -1 ایجاد نقشه خوشه و جدول خوشه در سطح کشور -2

ها و انتخاب اولیه فهرست خوشه -3

تدوین معیارهاي انتخاب نهایی -4

ي اولیه ها جمع آوري داده -5

انتخاب نهایی خوشه -6

ترسیم مدل فعلی خوشه )1(سمت باشد و همـان گونـه کـه در شـکل تواند شامل شش ق خوشه میمدل یک

هـا بـا آن که دیگر قسـمت ) واحدهاي اصلی(نشان داده شده، بیشتر به نظام اصلی تولید .پردازد اند می مرتبط

هاي یک نقشه خوشه بخش): 1(شکل

.نشان داده شده است) 1(خوشه در جدول مدلر مورد استفاده در رسم ابزا

ابزار رسم نقشه خوشه :)1(جدول

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ١٢

دراین قسمت،مطابق مفاهیم ارائه شده در فوق وبا کمک ابزارهاي معرفی شده در مدلسازي خوشه، ابتدا به تعیین بخشهاي متفاوت موجود در خوشه صنعتی قطعات

پرداخته و سپس به تحلیل خوشه و ترسیم مدل ) 1(بق جدول شمارهخودرو تبریز طجاري خوشه یعنی آنچیزي که در وضعیت فعلی خوشه قطعات خودرو وجود دارد

اقدام نموده وآنگاه بر اساس تحلیلها و مطالعات انجام شده به معرفی مدل مناسب .می پردازیم

آن 2در خوشه و ذینفعان اصلی 1سیستم اصلی تولید -1 فعاالن اصلی

: باشد شرکت شامل ذینفعان زیر می 450خوشه قطعات خودرو تبریز متشکل از شرکت ریخته 25آن تعداد از. باشند شرکت جزو موسسات اصلی می 250بیش از

. باشند شرکت ورقکاري می 11شرکت ماشینکاري و 183شرکت آهنگري، 16گري، شرکت کوچک 118، )نفر کارکن 1-9(رد شرکت جزو واحدهاي خ 61 در مجموع

شرکت بزرگ 4و ) نفر کار کن 50-149(شرکت متوسط 25، )نفر کارکن 10 - 49( . باشند می) نفر کارکن 150بیش از (

% 5/56که باشد بیلیون دالر می 1 گردش مالی ساالنه واحدهاي صنعتی خوشهن از خوشه ایجاد هاي بیرو آن توسط فعالیت% 39توسط واحدهاي داخلی خوشه و

قابل . شود از طریق صدور محصوالت تامین می% 5/4آن در حدود مابقی و دنگرد می% 40بعنوان اعضاي خوشه هایش شرکت تراکتورسازي و زیر مجموعهذکر است که

. دنماین ایجاد میاز مبلغ گردش مالی فوق را

سایر ذینفعان

1- Core

2 - Stakeholders

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

١٣

و شرکت ذینفع دیگر وجود دارند موسسه 150هاي اصلی، بیش از در کنار شرکت :شوند که به چهار دسته زیر طبقه بندي می

پیمانکاران فرعی -2شرکت 15باشند، که از آنها تعداد شرکت، جزو پیمانکاران فرعی خوشه می 45

8شرکت برشکار و 11ت، سشرکت شات بال 6ارائه دهنده خدمات عملیات حرارتی، .باشند ده عملیات نهایی میشرکت اندود کار و تکمیل کنن

: 1تامین کنندگان خدمات توسعه کسب و کار-3اند که از شرکت تشکیل شده 40تامین کنندگان خدمات توسعه کسب و کار از

شرکت طراحان فیکسچر 11شرکت سازندگان مدل، 6شرکت طراحی قالب، 7آنها، اه مترولوژي گآزمایش 3لورژي و آزمایشگاه متا 4 همچنین. باشند میگیري و ابزار اندازه

سنجش خصوصیات گیري و وجود دارند که تامین کننده خدمات تکمیلی شامل اندازههاي و ویژگیهاي هندسی، خدمات متالورژي و خدمات مکانیکی براي شرکت

. باشند کوچک و متوسط تولید کننده قطعات میها د که این شرکتبراي طراحی سیستم و خدمات ارزیابی پنج شرکت وجود دارن

هاي کنند و با شرکت هایی را دریافت می از موسسات حمایتی و پشتیبانی کننده کمکهاي خرد و کوچک فاقد بخش اگر چه اکثریت شرکت. اصلی بخوبی همکاري دارند

شرکت تامین کننده خدمات حسابداري وجود 4میان در این باشند اما حسابداري می . اي وجود ندارد اصلی هیچ گونه رابطههاي شرکتدر بین . دارند

2روابط رو به جلو -4

شوند که شامل شرکت فروخته می 31محصوالت خوشه به طور معمول به شرکت خارجی 5فروشنده محلی و 15شرکت بزرگ دولتی و نیمه دولتی، 11

١ - BDSS ٢ -Forward Linkages

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ١٤

رهاي بزرگ مستقر در محل و د درصد محصوالت خوشه به شرکت 95. باشد می .گردند سطح کشور توزیع می

1روابط رو به عقب -5شوند که از آن میان شرکت تامین می 30مواد خام مورد استفاده در خوشه توسط

هاي فوالدي براي واحدهاي آهنگري و شرکت نورد، تامین کننده مفتول 12 . باشند هاي ورقکاري می ها و صفحات فلزي براي شرکت ماشینکاري و ورقه

مواد . گردد فروشنده تخصصی فعال در خوشه تامین می 5یمیایی توسط مواد شگیرند یا به طور هاي درون خوشه مورد استفاده قرار می نسوز یا مستقیما توسط شرکت

که این مواد از چهار شرکت ،شوند غیر مستقیم توسط سازندگان کوره بکار گرفته می .شوند ر در اصفهان خریداري میمحلی یا از شرکت تولید کننده مواد نسوز مستق

فروشنده ضایعات این نوع مواد را از واحدهاي ریخته گري، ماشین کاري، ورقکاري 5کنند و آنها را به واحدهاي ریخته گري و قالب سازي و سایر واحدها جمع آوري می

. کنند حمل میاین مواد از 2005واحدهاي ریخته گري، تا سال توسط در رابطه با مصرف شمش

شدند اما اخیراً یک واحد ریخته گري در منطقه با استقرار خارج از خوشه تهیه میهاي ریخته گري کوره ذوب القایی و استفاده از آن به تامین شمش چدن براي شرکت

هاي حرارتی و ذوب، دستگاههاي تمامی تجهیزات مثل ماشین ابزار، کوره. پردازد میشرکت 18شوند که از آن تعداد، شرکت خریداري می 49 از... پرس و آهنگري و

شرکت فروشنده 4کننده ابزارهاي ماشینی، شرکت تولید 1فروشنده ماشین ابزار، شرکت فروشنده 20ها و شرکت سازنده انواع مختلف از کوره 6تجهیزات آهنگري و . فروشند یباشند که کاالهایشان را به واحدهاي ماشین کاري م ابزارهاي برشی می

١ - Backward Linkages

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

١٥

بدلیل کمبود ابزارهاي برش با کیفیت باال در منطقه، واحدهاي ماشینکاري با مشکالت . باشند فراوانی در تهیه چنین ابزارهایی مواجهه می

1تنهادها و موسسا -6مرکز آموزشی و یک واحد پشتیبانی 5موسسه مالی، 12یان سایر ذینفعان، در م

حدهاي کوچک و متوسط از طریق تامین وام و منابع وجود دارند که براي واکننده انجام خرید تجهیزات و مواد خام، خدمات حمایتیمالی جهت توسعه فیزیکی،

اما ارتباط بین شرکتهاي درون خوشه و این موسسات مالی به دلیل شرایط . دهند می . باشند اداري ضعیف می

ن، به ترتیب در یک هاي آموزشی کوتاه مدت کارگرا آموزشهاي رسمی و دورهاگر چه روابط میان این . گیرد مرکز آموزشی صورت می 2اي و آموزشگاه فنی و حرفه

هاي درون خوشه خوب است اما به دلیل ظرفیت محدود این مراکز موسسات و شرکتگردد و آموزشی، تقاضاي بازار صنعتی براي کارگران آموزش دیده تامین نمی

.بینند رخانه آموزش میاکثریت کارگران در محل کاآموزشکده فنی و چندین دانشگاه در منطقه وجود دارند، اما متاسفانه 2هر چند که

. شود همکاري محسوسی میان موسسات کوچک و بزرگ و مراکز تحقیقاتی دیده نمیهمچنین شرکت شهرکهاي صنعتی استان خدمات زیرساختاري مورد نیاز شرکتهاي

. کند خوشه را فراهم می

مواد و روشها -2 :نوع تحقیق

1 - Institutions

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ١٦

با توجه به هدف پژوهش که همانا ارائه مدلی براي شکل گیري نظام اجتماعی و اي توسعه -فنی خاصی مبتنی بر مشارکت اعضاي خوشه میباشد، لذا از نوع کاربردي

اما ازنظر ماهیت و روش اجرا، چون بدنبال این هستیم تا . )1380،49دالور، (باشد میدانیم وضعیت کارگاههاي تولید کننده قطعات خودرو در شرایط کنونی چگونه است ب

کوچک و متوسط تولید کننده و در عین حال به ارزیابی شرایط و موقعیت بنگاههايهاي رفتاري تولید کنندگان خوشه و نیز مطالعه روشهاي کار و انگیزه در قطعات خودرو

با یکدیگر پرداخته میشود، لذا پژوهش از نظر و علل مشارکت و یا عدم مشارکت آنان ).47-50: 1380حافظ نیا، (پیمایشی است - ماهیت و روش اجرا از نوع توصیفی

:جامعه آماري 237باشد که از این تعداد، شرکت می 450آماري مورد مطالعه شامل جامعه

نفعان شرکت دیگر جزو ذی 213شرکت موسسات اصلی تولید کننده قطعات خودرو و . شوند دسته زیر تقسیم می 5خوشه هستند که خود به

شرکت 40ارائه دهندگان خدمات توسعه کسب و کار شامل -1 شرکت 79 شامل 1آالت ماشین و فروشندگان ابزار و کننده مواد اولیه شرکتهاي تامین -2

شرکت 31شامل 2ها شرکتهاي بازاریابی و فروش، واسطه -3

موسسه 18شامل 3لینهادها و موسسات آموزشی، ما -4

شرکت 45خوشه شامل 4پیمانکاران فرعی -5

: حجم نمونه

1 - Backward linkages

2 - Forward linkages 3 - Institutions

4 - Sub-contractors

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

١٧

کننده قطعات خودرو مستقر واحد اصلی تولید 60شامل برتعداد نمونه مورد مطالعه تعداد از بین این. شود گفته می 5د که به آنها شرکتهاي اصلینباش در خوشه می

وچک، متوسط و بزرگ بصورت شرکتهاي پیشرو در قطعه سازي با لحاظ اندازه کواحد بطور متناسب از بین سایر ذینفعان 20 همچنین تعداد. ندیدگزینش گرد 6انتخابیمورد مصاحبه قرار گرفته و صرفا از واحد قطعه ساز، 80کلیه . شدندانتخاب 1خوشه

.شرکت اصلی عالوه بر مصاحبه بروش پرسشنامه اطالعات جمع آوري شده است 60

: مونه گیريروش ناز آنجا که نمونه مورد مطالعه از بین واحدهاي پیشرو در صنعت قطعه سازي با

گیري غیر تصادفی و بیشتر انتخابی لذا روش نمونهشدند، رعایت مقایس اندازه انتخاب .شدندجامعه مورد مطالعه بعنوان نمونه انتخاب % 15 باشد و در حدود می

: روش گردآوري اطالعاتهاي صنعتی و نیز مطالعه پژوهش حاضر در مرحله شناسایی و مطالعه خوشه در

اي واحدهاي کوچک و متوسط در کشورهاي منتخب از روش گردآوري کتابخانهشد، اما در مرحله شناسایی مشخصات و ویژگیهاي خوشه صنعتی اطالعات بهره گرفته

ناسایی ذینفعان خوشه قطعات خودرو و ترکیب ویژگیها و خصوصیات بارز خوشه و ش .و بررسی روابط میان ذینفعان روش تحقیق میدانی بکار گرفته شد

: دآوري اطالعات ابزار گردر این پژوهش در مرحله اول براي توصیف بنگاههاي کوچک و متوسط و شناخت خوشه از کتب علمی، مقاالت، نشریات، مراجعه به اسناد و مدارك، اینترنت و

5 - principal firms 6 - Selective

7 - Other stakeholders

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ١٨

ولی در مرحله دوم یعنی انجام تحقیق . دیگرد کشورها استفاده تحقیقات در سایرکه توسط سازمان توسعه صنعتی ملل متحد يپرسشنامه استاندارددو دسته میدانی از

ها در کشورهاي مختلف قرار داده تهیه و در اختیار مجریان توسعه خوشه) یونیدو( .است استفاده شد

هاي صنعتی نامیده ري و مطالعه فراگیر خوشهه پرسشنامه نقشه کشواول ک پرسشنامهمحصوالت تولیدي خوشه، : جمع آوري اطالعات عمومی خوشه از قبیلبراي ،شود می

امحل دقیق جغرافیائی خوشه، ساختار خوشه، روابط خوشه، منحنی عمر خوشه، نهاده هاطالعات و مواد اولیه، ماشین آالت و نحوه تامین آنها، امکانات زیر ساختی و سایر

سواالت طبقه بندي شده براي ،پرسشنامه دوم. ضروري دیگر بکار گرفته می شودمالکان شرکتهاي کوچک، متوسط و بزرگ و همچنین موسسات، / مصاحبه با مدیران

. باشد ها می نهادها وانجمنمه استاندارد بوده لذا روایی آنها مورد تائید سازمان صنایع کوچک هر دو پرسشنا

آزمون ، ازريگی اي محاسبه اعتبار ابزار اندازهباشد، اما بر ایران و سازمان یونیدو می . ندتعیین گردید% 90و % 85ها به ترتیب اعتبار پرسشنامه شد و آلفاي کرونباخ استفاده

: روش تجزیه و تحلیل اطالعاتاي و از حیث روش، توصیفی توجه به اینکه این پژوهش از نوع کاربردي توسعهبا

پیمایشی است، لذا در توصیف صفات و ویژگیهاي حاکم بر روابط اقتصادي، اجتماعی خوشه از آمار توصیفی استفاده شده است،اما در هنگام طراحی مدل مناسب خوشه، با

ها و تجزیه و تحلیل ماتریس خوشه توجه به مطالعات تطبیقی انجام شده از سایرنیز بررسی ایجاد ارتباط تحلیل زنجیره ارزش محصوالت تولیدي خوشه وو 1اسوات

. دیگرد استفاده منطقی - بین ذینفعان خوشه، از روش استداللی : نتایج

1 - SWOT

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

١٩

:مدل خوشه در وضعیت فعلیشه، هاي جمع آوري شده و تجزیه و تحلیل بخشهاي مختلف خو براساس داده

روابط با سایر ذینفعان، وضعیت جاري و ارتباطات فعاالن خوشه با یکدیگر، روابط در مدل اشاره . شود نمایش داده می )1(شمارهمدل در خوشه قطعات خودرو تبریز

رو به عقب و روابط روابط شده، ارتباطات، بخشها، واحدهاي فعال، روابط رو به جلو،نقاط توسعه خدمات کسب و کار و ارائه دهنده احدهاي با نهادهاي پشتیبانی کننده و و

مطابق آموزه هاي الگوي توسعه . قوت روابط آنها، نشان داده شده استو ضعف بروش خوشه که قبال اشره شده اند،خوشه از نظر فنی داراي اشکاالت متعددي در

رد نیاز بنابراین جهت تعیین نقاط ضعف خوشه و تعیین متغیرهاي مو. ساختار می باشد .جهت تبدیل شدن به یک خوشه توسعه یافته نیاز به انجام تحلیلهاي زیر می باشد

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٢٠

تجزیه و تحلیل بخشهاي تجاري خوشه هاي مختلف اقتصادي، فنی براي طراحی مدلی که بتواند خوشه را از جنبه

ه آتی آنرا فراهم سازد، بر مبناي مطالعات و هاي توسع و اجتماعی بهبود بخشد و زمینهو با توجه به اینکه متغیرهاي 1385تا 1383سال از سال 3تحلیلهاي انجام شده در طی

توانند بعنوان عوامل مهم تاثیرگذار در بهبود بیشماري در خوشه وجود دارند که میرایزنی با خوشه ایفاي نقش نمایند، لذا در طی جلسات متعدد بحث و گفتگو و

مدیران واحدهاي پیشرو و فعال در خوشه متغیرهاي فوق را در/ صاحبنظران و مالکانمواد : پارامترهاي تعیین شده عبارتنداز. پارامتر اصلی و تعیین کننده مشخص نمودیم 6

. اولیه، تکنولوژي، بازار و محصوالت تولیدي، کیفیت، منابع انسانی و کیفیت شغلمطالعات انجام شده که امکان ارائه آن در این مقاله نمی باشد،صرفا بعلت طوالنی بودن

. اشاره شده است گري بخشی از تحلیلهاي انجام شده در واحدهاي تولیدي ریخته به

گري ریخته خام مواد • : باشند مواد خام بخش ریخته گري در چهار دسته زیر قابل بحث و بررسی می

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٢١

گري را درصد مواد خام واحدهاي ریخته 10حدود ضایعات چدن قابل بازیافت کهگري تامین از مواد ضایعات قابل بازیافت واحدهاي ریخته که این مقدار دهد تشکیل می

. اي به سطح تکنولوژي و فرآیند مدیریت واحد بستگی دارد میگردند و بطور فزاینده قراضه •

شود و ورقکاري تامین میمواد قراضه از واحدهاي محلی ماشینکاري، آهنگري و . دهد درصد مواد خام را تشکیل می 50بطور غیر مستقیم

شمش •. دهد گري را تشکیل می درصد مواد خام مورد نیاز واحدهاي ریخته 40درحدود

شد اما در سالهاي اخیر بخشی از آن توسط تامین اگر چه قبال از سایر شهرها تامین می . گردد کنندگان محلی تامین می

سایر مواد خام •باشد، که در تبریز و مواد نسوز می این دسته از مواد شامل مواد شیمیایی، شن

. باشد موجود می : موضوعات اصلی مربوط به مواد خام عبارتنداز

یش هزینــه نهــایی افـزایش ســاالنه هزینــه، کـه ایــن مقــدار افــزایش بـیش از افــزا - .باشد محصوالت می

این یکی از مشـکالتی اسـت کـه . باشد از تقاضا میمقدار عرضه مواد خام کمتر -. باشـند واحدهاي ریخته گري در سراسر کشور در سالهاي اخیر با آن مواجه مـی

. کند افزایش هزینه مواد خام این موضوع را تائید می

هیچ کنترلی از سوي دولت یا بخش خصوصی بر روي قیمت و کیفیت صـورت - . گیرد نمی

تکنولوژي

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٢٢

ریخته گري که در دو سـال گذشـته تاسـیس شـده اسـت و بـراي بجز یک شرکتهـاي چرخشـی سایر واحـدها از کـوره ، کند ذوب از تجهیزات کوره القایی استفاده می

. نمایند استفاده میواحد ریخته گري داراي 6دهد که فقط بازدیدهاي مستقیم صورت گرفته نشان می

ولـی ،شان را تامین کنند ضایت مشتریانر توانند و میباشند سطح تکنولوژي مناسب میعلـت اصـلی مشـکالت . انـد ها هنوز به ایـن سـطح از تکنولـوژي نرسـیده سایر شرکت

هاي ریخته گري، کمبود منابع انسانی آموزش دیده و با صـالحیت و تکنولوژي شرکتمضـافاً اینکـه تجهیـزات مـدرن فرآینـد ریختـه . باشـد نیز کمبود کارگران متخصص می

تواننـد سـرمایه گـذاري شـود، بنـابراین آنهـا نمـی براي کارفرمایان گران تمام میگري از سوي دیگر نـرخ . بپردازند کرده و نسبت به نوسازي ماشین آالت و ارتقاء تکنولوژي

باشد و از ایـن بابـت هـیچ هاي بانکی بیشتر از حاشیه سود کسب و کار آنها می بهره وام . دهند یالت مالی نشان نمیتمایلی جهت برخورداري از تسه

کیفیت

کنتـرل کیفیـت :تـوان گفـت نوع مواد خام اشاره شـده در فـوق مـی چهار با بررسی نامــه باشــد، ایــن نــوع از مــواد بــا صــدور گــواهی شــمش قبــل از اســتفاده ضــروري مــی

. شوند و بطور معمول از این نظر هیچ مشـکلی ندارنـد هاي تعیین شده حمل می مشخصههـا در سراسـر انواع مواد خام هیچ نوع کنترل کیفی همانند آنچه که شـرکت براي سایر

. دهند وجود ندارد جهان انجام می

محصوالت و بازار

: باشـد ماننـد محصوالت این گروه، قطعـات صـنعتی و قطعـات چـدنی خـودرو مـی انواع میل لنگ، پوسته موتور، کاسه ترمز، قطعات موتور، فالیول، قطعات محور و سایر

ها از نوع درجه سخت چدن خاکسـتري جنس چدن تولید شده در این شرکت. قطعاتاگر چه اطالعـات آمـاري از مقـدار مصـرف و تنـوع مشـتریان . باشد و چدن نشکن می

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٢٣

هـاي موجـود در خوشـه دهد که ظرفیـت ریختـه گـري وجود ندارد، مطالعات نشان میبهمین خاطر تمامی ریخته گرها با . اشدب براي پاسخگویی به تقاضاهاي محلی کافی نمی

بـا . شـوند کنند و نیازهاي باقیمانده از خـارج از خوشـه تـامین مـی ظرفیت کامل کار میگرهـا تـامین وجود چنین شرایطی از نظـر تـامین تقاضـا و سفارشـات، رضـایت ریختـه

. ندشود که آنها در حوزه بازاریابی چندان فعال نباش گردد و همین امر موجب می میبدلیل کمبود گردش اطالعات، تولید کنندگان از موقعیـت بـازار آگـاهی ندارنـد و

توانند به یک بازي کـاهش قیمـت دسـت اغلب خریداران از داخل یا خارج خوشه، می . دهند هاي نهایی را کاهش می قیمت و بزنند

منابع انسانی

رح داده شــد، مــا در توجــه بــه منــابع انســانی همانطوریکــه در بخــش تکنولــوژي شــآنچـه کـه نقطـه قـوت چشـم .توانیم بر نیروي انسانی متخصص و ماهر تمرکز کنیم می

امـا بسـیاري . باشـد وجـود افـراد تحصـیلکرده کـافی در منطقـه اسـت انداز خوشـه مـی از سـویی در حـدود . ها به دالیل اقتصادي، تمـایلی بـه اسـتخدام آنهـا ندارنـد ازشرکت

مـدیران / در حالیکه سایر کارفرمایان ،باشند افراد تحصیلکرده میدرصد کارفرمایان 15شـان بـه عنـوان کارکنـان سـابق شـرکتهاي باشند کـه از پیشـینه قبلـی داراي تجاربی می

. اند بزرگ بدست آوردهدر ارتباط با مهارت، بسیاري از کـارگران هـیچ گونـه دوره آموزشـی رسـمی را در

شغل خود را بصورت تجربـی اند و اطالعات مورد نیاز داخل یا بیرون شرکت نگذرانده . اند در داخل شرکت بدست آورده

کیفیت شغل

صـدا و آلـودگی هـوا کـه در : دو مشکل اصلی مرتبط با موارد بهداشـتی عبارتنـداز طبیعتـاً برخـی از . گردنـد نتیجه تمیز کردن محصـوالت و ماهیـت فرآینـدها ایجـاد مـی

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٢٤

کننـد و از تجهیـزات بهداشـتی مخصـوص مقررات ایمنـی نمـی کارگران که توجهی به .شوند نمایند در شنوایی و سیستم تنفسی دچار مشکل می استفاده نمی

SWOTتجزیه و تحلیل ماتریس

پرسشـنامه 80هـاي جمـع آوري شـده از در این مرحله با توجه بـه اطالعـات و داده مصـاحبه جمـع آوري 60درو و توزیع شده بین شرکتهاي پیشـرو سـازنده قطعـات خـو

شده از مدیران مسئول دولتی و غیر دولتی، مسئولین نهادها و انجمـن هـاي ارائـه دهنـده خـدمات پشـتیبانی و توسـعه کسـب و کـار ، بـه بررسـی نقـاط قـوت، ضـعف، فرصــتها

. آمده است 2ایم که نتایج آن بصورت جدول و تهدیدات شرکتهاي مذکور پرداخته

SWOTماتریس ): 2(جدول

نقاط ضعف نقاط قوت

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٢٥

هزینه پایین انرژي وجود تکنولوژي براي فرآیندهاي مختلف تولید

هزینه پایین نیروي کار فراهم بودن امکانات زیر ساختاري در حد باال

تقاضاي باال در بازار محلی فراهم بودن مواد خام

وجود مراکز آموزشی و موسسات دانشگاهی ناخت خوشه در بازار ملی ش

کار تامین کنندگان خدمات فنی توسعه کسب و حضور هاي بزرگ در خوشه حضور شرکت

.فراهم بودن منابع انسانی تحصیلکرده

فقدان تکنولوژي براي تولید با مقیاس اقتصادي هاي اصلی خوشه فقدان اعتماد میان شرکت

مناسب خدمات کمبود آگاهی از بازار و تامین کنندگان کسب و کار

سطح پایین تجهیزات پیشرفته مشکالت مالی ناشی از پرداختهاي با تاخیر مشتریان

فقدان استراتژي حجم پایین صادرات

کلیه مدیران، مالک (سطح پائین دانش اجرایی و مدیریتی ) باشند می

نبود واحدهاي تحقیق و توسعه دهاي کوچک و فقدان سیستم کیفیت در بسیاري از واح

متوسط درون خوشه فقدان سیستم ردیفی در خوشه تعداد محدود واحدهاي مونتاژ

تهدیدات ها فرصت روند مثبت خصوصی سازي

ورود به سازمان تجارت جهانی تقاضاي باال براي قطعات خودرو

تاسیس پارك فناوري قطعات خودروي تبریز پتانسیل رو به رشد بازار محلی و ملی

صدور محصوالت براي المللی ابلیت کشف بازارهاي بینق هاي کوچک و متوسط شرکت

هاي مشابه دیگر ظهور خوشه ورود و رشد رقباي بین المللی مانند چین، هند، برزیل و غیره

عدم اطمینان و شناور بدون بازار داخلی تواند موجب که می عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی

در بازار داخلی شود ایجاد یک شوك

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش براي فرایندهاي مختلف تولید به ماهیـت فرآینـد و با توجه به همـین . باشد تکنولوژي مورد استفاده بستگی دارد و از این جهت متفاوت می

بنـابراین . ا وجود نداشـت مشترك براي همه واحدهمحاسباتی امکان ارائه روشی ،دلیلاطالعات مورد نیاز در جلسـات مصـاحبه بـا مـدیران ، در تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش

بنگاههاي کوچک و متوسط تولید کننـده اصـلی قطعـات خـودرو بـر اسـاس تجربیـات آوري گردید و سپس با اخذ میانگین مراحل ،نسبت بـه تعیـین درصـد عملی آنان جمع

گري با توجـه بـه تجربیـات فرآیند ریخته مثال در براي .اقدام شدارزش افزوده صنعتی

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٢٦

درصـد ارزش گـري بیش از پانزده سال کارفرمایان بیست و پنج شـرکت گـروه ریختـه بـدلیل محـدودیت فضـاي چـاپ مقالـه از .آمـده اسـت ) 3 (افزوده مراحل بشرح جدول

.ه استآوردن درصدهاي ارزش افزوده سایر فرآیندهاي تولیدي خودداري شد

گري تحلیل زنجیره ارزش براي فرآیند ریخته و تجزیه): 3( جدول

مرحله فعالیت درصد ارزش افزوده 1 مواد خام 65/35

2 گدازش 75/5 3 قالب گیري 6/13

4 تصفیه 5/2 5 ذوب ریزي 21 6 تمیز کاري 1 7 برش راهگاه و لوله تغذیه 1 8 عملیات حرارتی 8/9 9 )ساچمه پاشی(شات بالت 7/0 10 تکمیل کاري 5/0

11 بازرسی 1 12 بسته بندي 1 13 بارگذاري 5/6

جمع کل 100

با توجه به اطالعات و تحلیلهاي صورت گرفته در ماتریس اسوات و تحلیـل زنجیـره ، بـا همکـاري ذینفعـان و فعـاالن ارزش و شناسایی نقاط کلیدي ضعف وقـوت خوشـه

مـاه و بـا اسـتفاده از ابزارهـاي 12ظرف مـدت زمـانی ات متعددطی جلس اصلی خوشهالگوي خوشه، به تعیین چشم انداز خوشه و تدوین استراتژي کـه مـورد قبـول اکثریـت

.اعضاي خوشه می باشد اقدام گردید چشم انداز خوشه

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٢٧

چشم انداز این خوشه با مشارکت اکثریت شرکتهاي اصلی سازنده قطعات خـودرو و چندین نشسـت و برگـزاري جلسـات هـم اندیشـی میـان واحـدهاي کوچـک پس از

: متوسط پیشرو در این صنعت به شکل زیر تعیین شدظهور خوشه در سطح کالس جهانی در مهندسی و ساخت قطعات خودرو تا سـال «

»در بازار جهانی 2015

تدوین استراتژيشرکتهاي خوشه در کالس جهانی و براي دستیابی به چشم انداز فوق و قرار گرفتن

حضور در بازارهـاي خـارجی، اسـتراتژیهاي زیـر بـا همکـاري و مشـارکت تعـدادي از واحدهاي پیشرو، افراد دانشگاهی آگاه بـه بازارهـاي جهـانی قطعـات خـودرو، انجمـن سازندگان قطعات خودرو کشور و برخی از ارائـه دهنـدگان خـدمات توسـعه کسـب و

باشند تـدوین و تعیـین ارهاي منطقه داراي تجارب تجاري مثبت میکار که در سطح باز : نددیگرد

؛توسعه منابع انسانی - بازار صادرات؛ تمرکز بر -

؛تنوع سازي در مشتریان -

ي سریع و تولید با مقیاس اقتصادي؛ارتقا تکنولوژي با توجه ویژه به نمونه ساز -

اعتماد سازي در بین ذینفعان خوشه؛ -

نات و شرایط مناسب جهت افزایش دانش و آگاهی از بـازار فراهم کردن امکا - تطبیق با نیاز بازار بین المللی؛ جهانی براي

یت در شرکتهاي کوچک و متوسط خوشه؛استقرار سیستم کیف -

، 1»درست بـه موقـع «بهبود رقابت پذیري خوشه از طریق پذیرش کیفیت بروش - ؛هاي فرآیند ه موقع و کاهش هزینههاي تحویل ب سیاست

١ - Just in time

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٢٨

برنامه عملبرنامه عمل کلی و جزئی این خوشه براساس اسـتراتژیهاي تعیـین شـده فـوق جهـت

: دبگرد دستیابی به چشم انداز مذکور به ترتیب زیر تعیین

هاي خوشه مل کلی براي کلیه شرکتبرنامه ع

یک سلسله سمینارها و کارگاههاي آموزشی براي افـزایش دانـش و سازماندهی -کارگاههاي تولیدي کوچک و متوسط دربـاره مـدیریت، ارتقـاء آگاهی مالکان

. تکنولوژي و کیفیتو اســتقرار » پــارك فنــاوري قطعــات خــودروي تبریــز«تســریع در اتمــام پــروژه -

واحدهاي مختلف بخش خصوصی ارائه دهنـده خـدمات کسـب و کـار بـراي همچنـین اطـالع . کمک به تولید کنندگان کوچـک و متوسـط قطعـات خـودرو

. رسانی به واحدها صورت گیرد

هـاي ارتقـا مهـارت، موسسات دولتی براي پشتیبانی از آموزش در حوزهاز سوي - .استقرار سیستم مدیریت کیفیت و غیره تامین مالی شود

» و کـار تامین کنندگان خدمات توسعه کسـب « بعنوان ترغیب بخش خصوصی -ــه ســازي ســریع ــازار جهــانی، نمون ، آزمایشــگاه پلیمــر و ماننــد اطــالع رســانی ب

.آزمایشگاه مکاترونیک و اتوماسیونپالستیک و ایجاد

.ع سازي در مشتریان داخلیتنو -

.ها در شرکت ISO/TSکار بر روي استقرار -

گري هاي ریخته برنامه عمل براي شرکت ؛خرید مشترك ضایعات - استقرار روشهاي کاري ایمن؛ -

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٢٩

؛مالی جهت مدرنیزه کردن خط تولید تامین -ایجاد تعدادي کنسرسیوم سرمایه گـذاري مشـترك بـر روي تاسـیس شـرکتهاي -

تر؛ یستم و تجهیزات پیشرفتهبزرگتر با س

با تجهیزات پیشرفته و مجهـز » واحد مدلساز«ایجاد یک شبکه براي استقرار یک - کار کند؛ CAD/CAM 1نمودن آن به ابزارهایی که با سیستم

برنامه عمل براي واحدهاي آهنگري استقرار روشهاي کاري ایمن - ایجاد شبکه براي خریدهاي مشترك مفتول فوالدي و سایر منابع -

بــراي طراحــی قالــب و توســعه » تــامین کننــده خــدمات کســب و کــار«ایجــاد - تکنولوژي آهنگري با استفاده از نرم افزارهاي جدید

تنــوع ســازي در مشــتریان داخلــی ماننــد صــنعت حمــل ریلــی، صــنایع نفــت و - وشیمی، صنعت ساختمان و سازه پتر

ایجاد یک تامین کننـده خـدمات توسـعه کسـب و کـار بـراي انجـام خـدمات - آالت نگهداري و تعمیر ماشین

امه عمل براي شرکتهاي ماشینکاريبرن ؛روشهاي کاري ایمن استقرار - مشترك ابزارهاي برش و سایر منابع؛یک شبکه براي خریدهاي ایجاد -ه خدمات توسعه کسب و کار بـراي توسـعه تکنولـوژي یک تامین کنند ایجـاد -

قتصادي؛ماشینکاري جهت تولید با مقیاس اــترك جهــ - ــذاري مش ــرمایه گ ــراي س ــیوم ب ــد کنسرس ــیس ایجــاد چن ت تاس

هاي تولید و مونتاژ؛ شرکت

مدل پیشنهادي خوشه

١ - Computer Aided Designing / Computer Aided Manufacturing

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٣٠

مدل پیشنهادي خوشه توسـعه یافتـه قطعـات خـودرو تبریـز بـر مبنـاي تجزیـه و ل بخشهاي تجاري خوشه، بررسی استقرار واحدهاي جدید تـامین کننـده خـدمات تحلی

توسعه کسب و کار، ایجاد روابط قوي در بین بخشها، تقویت روابط ضـعیف بخشـهاي مختلف خوشه، توسعه بازارها، تشکیل نهادها و موسسات حمـایتی و پشـتیبانی کننـده و

اشند بـا توافـق و همـاهنگی اکثریـت ب ها مهم می سایر عواملی که در بحث توسعه خوشه . واحدهاي فعال در خوشه آماده گردید

هاي خرید مواد، ابـزار بـرش، کـارآفرینی در واحـدهاي در مدل پیشنهادي، شبکه پارك فناوري قطعات خودرو نقش حمایتی خـود . ندگرد اصلی تولید کننده، ایجاد می

هـاي کنسرسـیوم ،نماید خوشه ایفـا مـی را در ارائه تسهیالت و آزمایشگاههاي مورد نیاز صادراتی و مرکز تجارت و اطالع رسانی بازاریابی بین المللی وظیفه بازاریابی و فروش

روابط ضعیف به قـوي .دهد محصوالت خوشه را با یک آرم و برند مشترك انجام میگردند و در بخش تامین کنندگان خدمات توسعه کسب و کار روابط جدیـد تبدیل می

. شوند ن واحدها ایجاد شده و روابط ضعیف گذشته تقویت میبیپیش بینی شده است نتیجه حاصل از تعامل بین کلیه اجزاي خوشه منجر بـه افـزایش

افزایش کیفیـت محصـوالت، کـاهش قیمـت تمـام ،وري کل خوشه، ایجاد اشتغال بهرهخوشـه صـنعتی پیشـنهادي مدل طراحی شده ) 2(شماره مدل. یددخواهد گر... شده، و

.قطعات خودرو تبریز میباشد

مدل طراحی شده پیشنهادي خوشه) : 2(مدل تامین کنندگان مواد

فروشندگان ش چدنی

شم

)4فروشندگان )

شیمیاییمواد

)مورد استفاده در

ماشینکاري ()

3(

فروشندگان مواد شیمایی

)

مورد استفاده

در آهنگري

) (2(

عملیات حرارتی

)15(

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٣١

فهرست منابع

فروشندگان فوالد )

12(

فروشندگان ضایعات

)5فروشندگ )

نسوز ان مواد )4

(

اندود کاران

)8(

پیمانکاران فرعی

ش کاران بر

)11

( شات بالت

)6

(

فروشندگان تجهیزات آهنگري

)4(سازندگان کوره

)6

(

فروشندگان ابزار

)20

(

سازندگان ماشین ابزار

)1 (

فروشندگان ماشین ابزار )

18(

آزمایشگاه ک و

مکاترونی

اتومبیل

آزمایشگاه الستیک

و پلیمر

کارگاه نمونه سازي سریع

تامین کنندگان خدمات تکنولوژي ریخته گري

پارك فناوري قطعات خودرو تبریز

تامین کنندگان خدمات تکنولوژي آهنگري

تامین کنندگان خدمات تکنولوژي

ماشینکاري

حسابداري

)4(

سازندگان مدل )6

( طراحان فیکسچر

)

8(

طراحان ابزار اندازه گیري

)3(

آزمایشگاه

مترولوژي هاي )4

( آزمایشگاه

مترولوژي هاي )3

( سازندگان

قالب )7

( طراحان قالب

)5 (

موسسات مالی

)12(

مراکز آموزشی

)3

( آموزشکده

هاي

فنی )2

(

شرکت شهرکهاي

صنعتی استان آذربایجان شرقی

گروه ریخته گري )

25(

گروه آهنگري )

16(

شبکه خرید مواد خام

شبکه کارآفرینان

آهنگران تبریز

)52

(شرکت

متوسط هاي

)4 (

شرکتهاي بزرگ )

61 (

شرکتهاي خیلی کوچک

)118

(کشرکتهاي کوچ

گروه ورقکاران

)11(

شبکه خرید ش ابزار بر

گروه

ماشین کاران )

183(

تجاري محلی )15 (

هاي بزرگ شرکت)11 (

موسسات خارجی )5(

مرکز اطالع رسانی

زاریابی بین با المللی

1386پائیز – 2شماره –علوم مدیریت ٣٢

هـاي صـنعتی، رویکـردي نـوین در خوشه«خالدندوي و دیگران؛ . اشمیتز، هوبرت -1 .1381طرح نو، : ه عباس زند باف و عباس مخبر، تهران، ترجم»توسعه صنعتی

نشـر : ؛ تبریز»جهانی شدن و توسعه بنگاههاي کوچک و متوسط«تقوي، نعمت اهللا؛ -2 .1381جامعه پروژه،

ــا، محمدرضــا؛ -3 ــه«حــافظ نی ــوم انســانی مقدم ــق در عل ــر روش تحقی ، تهــران، »اي ب .1380انتشارات سمت،

: ، تهـران »پژوهش در علـوم انسـانی و اجتمـاعی مبانی نظري و عملی «دالور، علی؛ -4 .1380انتشارات رشد،

. 1385: دفتر بهره وري سازمان صنایع کوچک، تهران -5

شقاقی،عبدالرضا وشفیعی،مسعود؛ سند اسـتراتژي مشـارکت موثرورقابتی،سـازمان -6 . 1384انتشارات رسا،: یونیدو،تهران

. 1381ر فروزش،نش: فقهی فرهمند،ناصر؛ مدیریت پویاي سازمان،تبریز -7

ــادابی،بهرام -8 ــعه "؛مجیدي،جهانگیروشـ ــنعتی وتوسـ ــه صـ ــاري صنایع،خوشـ همکـ . 1381نشر هزاران،: ،فرانک پایک،تهران"پایدار

9- Acs, Z. J. 1984. The changing structure of the U.S. economy (New York:

Praeger). 10- Acs, Z. J. Audretsch, D. B. 1987. “Innovation, market structure and firm

size”. Review of Economics and Statistics, 69 (4).

11- Acs, Z, J. and Audretsch, D. B. 1993. Small fims and Entrepreneurship: An

east- west perspective (Cambridge: Cambridge University Press). 12- Acs, Z. J. and Audretsch, D. B. and Feldman, M. P. 1994. “R&D spillovers

and recipient firm size.Review of Economics and Statistics. 13- Birch, D. 1981. “Who creates jobs”? The public interest, 65.

14- Bhushan, Kul. 2006, Making clusters work, Unido Methodology, News Tech

Publishing Inc.

... طراحی مدل خوشه صنعتی براي صنایع

٣٣

15- Halt, I, Wagner,1994. “Gross job flows in U.S. manufacturing US Bureau of

the Census, Washington DC. 16- Pratten, C. 1991. “The competitiveness of small firm”, (Cambridge:

Cambridge University Press). 17- http://www.arts.monash.edu.au/1998.

18- Sarkar,Tamal.2006,”Working Together Works”,Unido Publication for

MSME Clusters.