Ortaöğretim Alanı

Türkçe Ders Föyü

SAY • EA • SÖZ | 01

1

SÖZCÜKTE ANLAM - I

Anlamı olan ya da anlamı olmadığı hâlde cümle kuruluşunda görev üstlenen ses birliklerine sözcük denir.

Zengin bir söz dağarcığına sahip dilimizde bazı sözcükler tek bir kavramı karşılarken bazıları birden çok kavramı karşılamaktadır.

Tek Anlamlı Sözcükler

Tek kavramı karşılayan sözcüklerdir. Bu sözcüklerin başka anlamlara gelebilecek kullanımı yoktur.

Örneğin, "testere" sözcüğünün tek anlamı vardır:

� "Ağaç testeresi. Demir testeresi."(Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yarayan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç)

Çok Anlamlı Sözcükler

Bulunduğu cümleye, kullanıldığı yere göre birden fazla anlam kazanabilen sözcüklerdir.

Örneğin, “patlamak” sözcüğü kullanıldığı cümleye göre aşağıdaki anlamları kazanabilir:

� Arkadaşlarıyla oynarken çocuğun elindeki balon patladı.(İç basıncın etkisiyle ve çoğunlukla ses çıkararak dağılmak, infilak etmek)

� Yazlığın bahçesindeki su borusu patlamış.(İç basıncın artması yüzünden bir şeyin delinmesi ya da yarılması)

� Yeni ayakkabımın yanları patlamış.(Yırtılıp açılmak)

� Bahar gelince ağaçların tomurcukları patladı.(Görünür duruma gelmek, ortaya çıkmak, yeşermek)

� Eve donuk bir yüzle girdi, dokunsam patlayacaktı.(Aşırı tepki göstermek)

Sözcüklere yeni, farklı anlamlar kazandırılabilir. Sözcükte Anlam konusunun temelini de sözcüklerdeki bu anlam çeşitliliği oluştu-rur. Sözcüklerin kazandığı bu yeni anlamlar da kullanımlarına göre yan ve mecaz anlamlar olarak sınıflandırılır.

SÖZCÜK

Gerçek Anlam

Temel Anlam Yan Anlam

Mecaz Anlam

Türkçe Ders Föyü 01

2

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, ilk anlamıyla (temel anlamıyla) kullanılmıştır?

A) Sabahtan beri burada kurtlandım, biraz dışarı çıkıp hava alalım.

B) Birkaç parça kuru odun buldum, sobayı yaktım.

C) Babam hastalıktan sonra kurumuş, âdeta iğne ipliğe dönmüştü.

D) Bilgi eksiği yok ama öğretmenliği yıllar geçtikçe oturacak.

E) Haberi alınca fena sendeledik ama kısa sürede toparlandık.

2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili keli-melerden hangisi mecaz anlamıyla kullanılmamıştır?A) İlk damlalardan sonra yağmur bir-

den coştu.B) Bu söze, gençlerden biri ince bir

karşılık verdi.C) Serindi ama tatlı bir ilkyaz akşa-

mıydı.D) Havalar ısınınca ağaçların tomur-

cukları patladı.E) Gölün kıyılarını yapraksız, bodur

ağaçlar kuşatmıştı.

Gerçek Anlam

Temel Anlam

Bir sözcük tek başına duyulduğunda ya da okunduğunda akla gelen ilk anlamdır.

3 diş 3 baş 3 atmak

Yukarıdaki sözcükleri tek başına okuduğunuzda aklınıza gelen ilk şey, bu sözcük-lerin temel anlamıdır. Bu anlamlar sözlükte ilk sırada gösterilir:

diş: Çene kemiklerinin üstüne dizili, ısırıp koparmaya ve çiğnemeye yarayan sert, beyaz organlardan her biriAdamın ağzında neredeyse hiç diş kalmamış.

baş: İnsan ve hayvanlarda beyin, göz, kulak, burun, ağız vb. organları kapsayan, vücudun üst veya önünde bulunan bölüm, kafa, serSağ elinin çevik bir hareketiyle başındaki tülbendi aldı.

atmak: Bir cismi bir yöne doğru fırlatmakÇocuk, taşı var gücüyle havaya attı.

Yan Anlam

Bir sözcüğün kullanıldığı cümleye göre ve temel anlamıyla ilişkili olarak kazandığı yeni anlamlardır. Bu anlamlar sözlükte temel anlamdan sonra sıralanır:

diş: Çark, testere, tarak vb. çentikli şeylerdeki çıkıntıların her biri

Çarkın dişleri tebessüm eder gibi tatlı bir ses çıkardı.

Sarımsak dilimi, karanfil vb.nde dişe benzetilen tane

Bir diş sarımsak, iki diş karanfil.

baş: Bir topluluğu yöneten kimse

Cumhurbaşkanı devletin başıdır.

Bir şeyin uçlarından biri

Merdiven başında beni çağırdı.

atmak: Koymak

Mutlaka yemeklerimize biber atmayı âdet edinmişiz.

Bir yerden başka bir yere taşımak

Hazır araba varken eşyayı eve atalım.

Kurşun, gülle, ok vb. şeyleri hedefe fırlatmak

Ona üç kurşun attı, vuramadı.

NOT

Her sözcüğün sadece bir temel anlamı olsa da birden fazla yan anlamı olabilir. Bu yan anlamlar da cümle içindeki kullanımlardan ortaya çıkar.

Uygulayalım

1. B 2. E

Türkçe Ders Föyü 01

3

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ta-kip” sözcüğü mecaz anlamıyla kulla-nılmıştır?

A) Atatürk’ün düşüncelerini takip, genç-liğin başlıca görevidir.

B) Haftalarca bir polis gibi takibim so-nuç vermemişti, hırsızı yakalayama-mıştık.

C) Oğlunu birkaç adım arkasından taki-bi çok komik görüntüler ortaya çıkarı-yordu.

D) Savcılık, basın suçlarının takibinden de sorumludur.

E) Bu evrakın takibini sana bırakmak istiyorum.

2. I. Gözündeki rahatsızlık çocuğun ders-lerini etkiliyordu.

II. Yaptığın hatalar yüzünden öğretme-nin gözünden düşeceksin.

III. O dosyaları nasıl olur da masanın gözünde unutursun!

Yukarıdaki cümlelerde “göz” sözcüğü-nün kazandığı anlamlar aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?

I II IIIA) Gerçek Yan Mecaz

B) Yan Mecaz Gerçek

C) Gerçek Mecaz Yan

D) Mecaz Gerçek Yan

E) Yan Gerçek Mecaz

Mecaz Anlam

Bir sözcüğün sanatlı söyleyiş, benzetme gerçek anlamından tamamen sıyrılarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir.

kuru: Akıcı olmayan, duygudan yoksun

Yazınımızda kuru bir anlatım yaygınlaştı.

boş: Bir işe yaramayan, yararsız

Sorularımıza cevap vermiyor, boş sözlerle bizi oyalıyordu.

atmak: Yalan veya abartmalı söz söylemek

Bizimki gene bol keseden atmaya başladı.

Yapılmış kötü bir işi birine yüklemek

Suçu onun üstüne attılar.

NOTÖSYM’nin yaptığı sınavlarda “gerçek anlam” ve “mecaz anlam” ayrımına daya-lı sorulara sıkça rastlanmaktadır. Bu sorularda, seçenekler arasında yan anlamda kullanılmış sözcükler de verilmektedir. Burada dikkatli olmak gerekir çünkü yan an-lam, zaman zaman mecaz anlamla karıştırılabilmektedir. Yan anlam ve temel anlam arasında anlamca ilişki kurulabilir fakat mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır.

NOT

ÖSYM sorularında karşılaşılan “düşsel öge” ifadesi de mecazla aynı doğrultudadır. Çünkü mecaz anlamda da gerçek dışılık yani düşsellik ön plana çıkmaktadır.

Uygulayalım

1. A 2. C

Türkçe Ders Föyü 01

4

1. (I) Doğu Afrika kıyısı açıklarındaki Ma-dagaskar Adası, yaklaşık 150 milyon yıl önce ana karadan ayrıldı. (II) Bu yüzden adada benzersiz bitki ve hay-van toplulukları gelişti. (III) Birçok tür sadece bu adada yetişiyor yani ende-mik. (IV) Yakın zamana kadar, adada 244 kurbağa türü olduğu bilinirken şim-di bilinen tür sayısı 460’lara ulaştı. (V) Araştırmacılar, buradaki tür zenginliği-ne, standart tür tespiti yöntemleri ya-nında gen analizi yöntemini de kullana-rak ulaştılar. (VI) Araştırmacılar, türleri adlandırıp bunların ayrıntılı tarifini yap-tıktan sonra bu türleri, tür tanımlamada temel alınan bir örnek olan holotip ilan ediyorlar.

Bu parçadaki numaralanmış cüm-lelerin hangilerinde terim ve açıkla-ması birlikte verilmiştir?

A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) III ve VIE) V ve VI

2. (I) Etrafı uzun çam ağaçlarıyla kuşatıl-mış küçük bir bahçede bekliyorum. (II) Köylüler, kim olduğumu merak eden gözlerle beni izliyor. (III) Bahçenin sağ köşesinde, başlarını simsiyah yazma-larla örtmüş kadınlar, kendi aralarında sessizce konuşuyorlar. (IV) Araların-dan yaşlı bir kadın, uzun sedire otur-muş; kara yazgısını kabullenmeye ça-lışıyor. (V) Deniz mavisi gözlerini avlu kapısına sabitlemiş bu kadın, babaan-nem olmalı.

Bu parçadaki numaralanmış cümle-lerin hangisinde somut anlamlı bir sözcük soyut anlamda kullanılmış-tır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Terim Anlam

Belirli bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel anlamlar karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir.

olasılık, türev, açı, küp ...

uyak, kaside, bent, dize ...

fiilimsi, zarf, sıfat, ad ...

ofsayt, taç, korner, asist ...

mahkeme, hâkim, kanun ...

Matematik

Edebiyat

Dil bilgisi

Futbol

Hukuk

NOT

Bazı sözcüklerin terim anlamlı olup olmadığı sözcüğün kullanıldığı cümleye göre değişir:

Oyunun birinci perdesi, ikincisinden daha heyecanlıydı. (terim)

Kirli perdeyi kuru temizlemeye verdim ama gene lekeler çıkmadı. (terim değil)

Somut Anlamlı Sözcükler

Beş duyuyla (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) algılanabilen varlıkları

karşılayan sözcüklerdir.

� Yemekte acı kullanmayı seviyordu. (tatma) � Fotoğraflarına bakıp bakıp ağlıyordu. (görme) � Rüzgârın uğultusundan bile korkar oldum. (işitme) � Hava çok sıcak, dışarıya çıkmayalım. (dokunma)

� Ankara’ya baharın geldiğini leylakların kokusundan anlarsınız. (koklama)

Soyut Anlamlı Sözcükler

Beş duyuyla algılanamayan varlıkları karşılayan sözcüklerdir.

� Bu masada her fikir rahatlıkla söylenmeli. � Çocuğun bu hâline herkes acıyordu. � Vicdanına zincir vuranlar da bir gün kendine dönecek. � Umudunu yitiren insan yaşamıyor demektir.

� Özgürlük insanın en temel gereksinimidir.

Uygulayalım

1. D 2. D

Türkçe Ders Föyü 01

5

1. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi diğerlerine göre daha özel anlamlıdır?

A) Sanatçı, gözlemlerini eserlerine ol-duğu gibi katmalıdır.

B) Bu ağaç her yıl çok lezzetli meyve-ler verirdi.

C) Her ülkenin kendine has bir ekono-mik programı vardır.

D) Sporcu kendine her zaman bakma-yı bilmelidir.

E) Kitap yeri geldiği zaman arkadaşı-mız, yeri geldiği zaman sırdaşımız olur.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, nicel anlamlı değildir?

A) Böyle büyük bir evde kim oturmak istemez ki?

B) Bahçemizde uzun kavak ağaçları vardı.

C) Geniş bir avlusu vardı bu tarihî ko-nağın.

D) Sıcak gülüşü insanın içini ısıtıyordu.E) Her zaman çok parasının olmasını

istedi.

Nicel Anlamlı Sözcükler

Varlıkların ölçülebilir, sayılabilir ya da karşılaştırılabilir özelliklerini belirten söz-cüklerdir.

� Bahçenin ortasında büyük bir havuz vardı.

� Uzun, sarı saçlarıyla bütün arkadaşlarını kıskandırırdı.

Nitel Anlamlı Sözcükler

Varlıkların ölçülemeyen, sayılamayan özelliklerini belirten sözcüklerdir.

� Bize karşı çok büyük hata yaptı ama kabullenmiyor.

� Uzun etme de esas konuyu anlat.

Genel Anlamlı Sözcükler

Aynı türden kavramların genel adıdır.

� Çiçek, taşıt, sanatçı, yemek, ülke...

Özel Anlamlı SözcüklerAnlam kapsamı dar olan, kavramları

tek tek karşılayan sözcüklerdir.

� Papatya, bisiklet, Rutkay Aziz, döner, Türkiye...

NOT

Genel ve özel anlam, göreceli bir durumdur. Örneğin "ağaç" sözcüğü, "bitki"

kavramına göre özel; "çam" kavramına göre geneldir.varlık

canlı

bitki

ağaç

çam

kızılçam

insan hayvan

cansız

Yansıma Sözcükler

Doğadaki varlıkların seslerine benzetilerek oluşturulan sözcüklerdir.

� Tıkırtı, şırıltı, gürültü, cız-, fıs-,

1. B 2. D

Uygulayalım

NOT

Kimi sözcükler yansımadan türemiş olmasına rağmen zamanla bu anlamlarnı kaybetmiştir. Parıltı, pırıltı gibi.

1 Neler Öğrendik?

6

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut anlamlı bir sözcük, cümlede soyut bir anlam kazanmıştır?

A) Olanları öğrenince hırsından ne yapacağını şaşır-dı.

B) Bu köyün insanı okumanın önemini çok önceden anlamış.

C) Okumak, zihnin paslanmasını önler.

D) Sıkıntılar içinde geçen bu yıllar, onu çok üzdü.

E) Hoşgörüden yoksun bu insanlarla daha fazla ça-lışamam.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükle ayraç içindeki anlamı doğru eşleştirilmemiştir?

A) Saçlarının kökü çok zayıf olduğundan saçların çok dökülüyor. (bir şeyin dip bölümü)

B) Arabanın anahtarları üçüncü gözde duruyor. (kü-çük bir bölme, çekmece)

C) Senden ne bir haber ne bir selam gelir oldu. (ulaş-mak)

D) Sandalyenin bacağını tamir ettirmeyi unutma. (be-denin bir uzvu)

E) Pencereden içeri giren güneş odamı ısıtıyor. (sı-caklığını artırmak)

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde düşsel ögelere yer verilmiştir?

A) Sınavla öğrenci alan pek çok üniversite, bazı öğ-rencilerine maddi yönden destek oluyor.

B) Ülkelerin içinde bulunduğu ekonomik kriz bir süre daha devam edecek.

C) Arkamda sonsuzluğa açılan ve beni içine ça ğıran kapı onun kapısıydı.

D) Annem bu yıl Antalya’ya gitmeyi düşünmü yor, Ka-radeniz’e gidecekmiş.

E) Kitabın kapağı tamamlandıktan sonra kitap bas-kıya gidecek.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır?

A) Maçın sonlarına doğru hakemin verdiği penaltı ka-rarı herkesi şaşırttı.

B) Oyunun son perdesinde seyirciler oyuncuları ayakta alkışladı.

C) Bölgenin tarımsal faaliyetlerinde bu ovadan geçen çayların önemi büyüktü.

D) Okuldaki bazı çalışanlara öğrencilerin pek ilgi gös-termediği açıktır.

E) Mahkemenin kararında bilirkişi raporunun etkisi olacağını düşünüyoruz.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, ayraç içinde verilen anlama uygun olarak kullanıl-mamıştır?

A) Bu makale dergimizin son sayısında çıkacak. (yer almasını sağlamak)

B) Değeri sonradan anlaşılan yazarın bütün eserleri derlendi. (bir araya getirmek)

C) Okulun arkasındaki arsaya da park yapılacakmış. (geri kalan bölüm)

D) Şirketin 50. yılını büyük bir coşkuyla kutladık. (se-vinçli bir durumda olmak)

E) Edebiyat dünyasının bize armağan ettiği önemli isimlerinden biriydi. (ortam)

6. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yansıma sözcük değildir?

A) Çok uzaklardan gelen bir ses bana gitme diyordu.

B) Gürül gürül akan bir nehrin kenarında iki saate ya-kın dinlendik.

C) Mahkeme salonundaki fısıltılar iyiye işaret değildi.

D) Aniden hapşırınca salondakiler telaşlandı.

E) Bunca gürültü patırtı arasında ne diyeceğimi şa-şırdım.

1Neler Öğrendik?

7

7. (I) Yıllar, herkesin içindeki kırılan yere farklı renkler verirdi. (II) Yaşam kendi usturasında biletirken insa-nı, kısır bir döngü etrafında unutturur adını. (III) Ka-buklaşan acının içinde sakladığı büyük bir kin vardır. (IV) Örtünür, uyur, kımıldar bir bahar kokusunda; sonra sineyi yakan bir ezgiyle kendini duyurur. (V) İnsan gide-rek alışır yalnızlığa, mutsuz olmaya.Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde mecaz anlamlı sözcük kullanılmamıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. “Baş” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Haber verilince acele yerinden kalktı ve merdivenin ba-şına yürüdü.” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Mangal başından ayrılmıyor, ilk pişeni hemen kap-mak istiyordu.

B) Çevik bir hareketle başındaki şapkayı çekip aldı.

C) Koridorun başında beni bekliyor, bir şarkı mırılda-nıyordu.

D) Elindeki sopayı ateşe tutup başını biraz yaktı ve yola koyuldu.

E) Karşımızdaki tepenin başına giden tek yol karla kaplıydı.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “çıkarmak” sözcü-ğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır?

A) Bu para ile bu haftayı zar zor çıkarırız.

B) Arkadaşını nereden tanıdığımı tam olarak çıkar-maya çalıştım.

C) Eşim çocuklara kızdı mı hep öfkesini benden çı-karır.

D) Sessizce içeri girip paltosunu çıkardı.

E) Yanıma geldi ve cebinden eski bir fotoğraf çıkardı.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “patlamak” sözcü-ğü mecaz anlamıyla kullanılmıştır?

A) Yanına yaklaştığımızda arabanın ön lastiğinin pat-ladığını fark ettik.

B) Davulcunun hem bileği çıkmış hem davulu patla-mıştı.

C) Gözlerim gene ayakkabılarına kaydı, yanları pat-lamıştı.

D) Komşunun söylediklerine dayanamayıp bizimki de patladı.

E) Baharı muştulayan papatyalar bu yıl biraz erken patladı.

11. “Seçmek” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisin-de “Akşamki davet için ben bu gömleği seçtim.” cüm-lesindeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Yönetim kurulu olarak biz sizi başkanlığa oy birliği ile seçtik.

B) Ne akla hizmetle Almanca öğretmenliğini seçtiğimi anlayamıyordu.

C) Bugünün teknolojisiyle bile genetik mühendisliği-nin ileride neler yapabileceğini seçemiyoruz.

D) Bizim oğlan yemek seçer, öyle her sebzeyi yemez.

E) Abimin bu yılki kitaplarından nitelikli olanlarını se-çip dolaba yerleştirdim.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yan” sözcüğü, ayraç içinde verilen anlamıyla kullanılmamıştır?

A) Arkadaşlarının bulunduğu iskelenin yanından ken-dini denize attı. (birlikte, beraberinde olma)

B) Bisikletten düştükten sonra sağ yanı epey morar-mış. (bedenin bir bölümü)

C) Yaşlı garson yanımıza gelip siparişimizi sordu. (sağ ve solun ortak adı, yön)

D) İlacın yan etkileri baş gösterince vakit kaybetme-den doktora gittik. (olumsuz)

E) Balıkçı, kahveciden yanaydı ve bize hesap soru-yordu. (taraf tutmak)

1 Neler Öğrendik?

8

13. “Yalnız” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Kendisini yalnız Ankara’ya kadar götürecek otobüs parası vardı.” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Gelirim yalnız arkadaşlarımı da çağırırım.

B) Güzel yalnız renksiz bir konserdi.

C) Sokaktaki yalnız çocuk, kedilerle oynuyordu.

D) Yalnız yaşamak insanı bencilleştirir.

E) Günümüzde sanatçılar yalnız kendini düşünüyor.

14. Eskime hızı demek, yeniliklerin tüketilme (kaybolma)

hızı demektir bir bakıma (başka bir düşünüşle). Bir sa-

natçı için yeniliğe yaslanmak (güvenmek), öncü olmak,

çığır açmak düşüncesi, sanıldığı kadar (zannedildiği

ölçüde) güvenilir bir dost değildir günümüzde (içinde

bulunduğumuz zamanda).Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisi, ay-raç içinde verilen sözün anlamını içermemektedir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

15. “Dağıtmak” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisin-de mecaz anlamıyla kullanılmıştır?

A) Görevliler, kalabalığı güçlükle dağıttı.

B) Aniden çıkan rüzgâr, bulutları dağıttı.

C) Askerlerimiz, düşman birliğini kısa sürede dağıt-mış.

D) İnsanların içinde, yalnızlığımı dağıtmalıyım.

E) Partiler, seçim öncesi ilan dağıtmaya başladılar.

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır?A) Atardamardaki kan basıncı atmosfer basıncından

daha yüksektir.

B) Öğrencilere dağıtılan kitaplar, ailelerin yüzünü gül-dürüyor.

C) Antioksidan içeren kırmızı meyvelerin faydaları say-makla bitmiyor.

D) Avrupa Futbol Şampiyonası’ndaki penaltılar hâlâ konuşuluyor.

E) Süleymaniye Camisi’ndeki akustiğin eski hâline gel-mesi için camiye hoparlörler yerleştirildi.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözler, soyut bir kavramı somutlaştırmaktadır? A) Çiçek işlemeli bir lambaydı soğuk kış gecelerinde

bizi aydınlatan.

B) Güneş rengi bir yığın yaprak, merdivenin alt basa-maklarında duruyordu karmakarışık.

C) Mavinin tonlarının kullanıldığı resimde, çok az yer verilmişti laciverde.

D) Tıkamıştı yolları, bütün gece yağan kar.

E) Yosun tutmuş bir yalnızlık okunuyordu adamın göz-lerinde.

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük nicelik bildirmez?A) Ölüm ile yaşam onlarca şiirimizde iç içe anlatılır.

B) Kalın bir kitap taşıyordu elinde günlerdir.

C) Yine derin hayallere dalmışsın, kimi düşünüyorsun?

D) Trabzon’da geniş bir sokakta karşılaştım onunla.

E) Üç gün Kuşadası’nda kalmayı düşünüyoruz.

I

II

III

IV

V

Cevaplar 1. C 2. D 3. C 4. D 5. C 6. A 7. E 8. C 9. E 10. D 11. E 12. A 13. E 14. A 15. D 16. B 17. E 18. C

Ortaöğretim Alanı

Türkçe Ders Föyü

SAY • EA • SÖZ | 02

9

SÖZCÜKTE ANLAM - II

Eş Anlamlı Sözcükler

Yazılışları farklı olsa da aynı anlamları karşılayan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.

“Ona para gönderdim.”, “Ona para yolladım.” cümlelerindeki “göndermek” ve “yollamak” aynı anlamdadır.

“Sırtımı ağaca yasladım.”, “Sırtımı ağaca dayadım.” cümlelerindeki “yasla-mak” ve “dayamak” sözcükleri aynı anlamdadır.

Yakın Anlamlı Sözcükler

Anlamları birbirine yakın ama aralarında küçük anlam farkları olan sözcüklerdir.

Eş anlamlı sözcükler birbirlerinin yerine kullanıldığında bu sözcüklerin kul-lanıldığı cümleler arasında hiçbir anlam değişikliği görülmez. Cümleler arasında az çok bir anlam değişikliği görülüyorsa bu tip sözcükler eş anlamlı değil, yakın anlamlıdır.

Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler

Anlamca birbirine ters kavramları karşılayan sözcüklerdir.

“Güçlü insanlar zayıfların hâlinden anlamaz.” cümlesindeki altı çizili sözcük-ler karşıt anlamlıdır.

NOT

Bir sözcüğün olumsuz biçimi, o sözcüğün karşıt anlamlısı değildir.

Örneğin, “şanslı-şanssız”, “gitmek-gitmemek” sözcükleri karşıt anlamlı değildir. “Şanssız” sözcüğü “şanslı”nın olumsuzu, “gitmemek” sözcüğü “gitmek” sözcü-ğünün olumsuzudur.

Eş Sesli (Sesteş) Anlamlı Sözcükler

Sesçe bir, anlamca ayrı sözcüklerdir. Bu tip sözcüklerin yazılışları aynıdır; anlamları farklıdır.

“Bu salon insan dolu.”, “Dolu, tarım alanlarında zarara yol açtı.” cümlelerinde-ki “dolu” sözcükleri arasında anlam yönünden hiçbir ilişki yoktur. Aralarındaki tek ilişki yazılışlarının aynı olmasıdır.

1. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili söz, anlamca ötekilerden farklıdır?A) Çocuk bu yıl sınıfını geçebilirdi an-

cak hastalandı.B) Ne de olsa o, bu işten anlayan biri-

siydi.C) Arkadaşımız çok zekiydi yalnız çalış-

mıyordu.D) Bahar geldi fakat havalar daha ısın-

madı.E) Ne var ki o, bu konuda gerçekten

haksızdı.

2. Aşağıdaki hangisinde yakın anlamlı sözcükler bir arada kullanılmıştır?A) Yabancı dil eğitimi kuralcı değil öz-

gürlükçü bir bakış açısıyla yürütül-melidir.

B) Bu kitapta gelenekçi bir anlayışla yazılmış şiirleri seçip diğerlerinden ayırın!

C) Bahçede, ağaçların gölgesinde biraz dolaştık.

D) Yazar anılarında anlaşılır bir konuş-ma dili kullanıyor.

E) Salonda telefonların sürekli çalması konuyu dağıtıyordu.

3. Yeteri kadar roman okumadan, roman-la ilgili kuramsal bir birikim edinmeden roman eleştirisi yapanların yapıtlarında hep basmakalıp cümlelerle karşılaşırız. Bu cümledeki altı çizili sözcüğün yeri-ne aşağıdakilerden hangisinin getiril-mesi uygun olmaz?A) alışılmışB) sıradanC) anlam yoğunluğu taşıyanD) özgün olmayanE) tekdüze olan

Uygulayalım

1. B 2. B C

Türkçe Ders Föyü 02

10

1. Şimdi bana bir söz vermenizi istiyorum. Bundan sonra okula gidip gelirken gü-zelliklerin farkına varın. Bu, bir evden yayılan taze pişmiş bir ekmeğin koku-su, yaprakları kıpırdatan hoş bir melte-min sesi ya da düşen bir sonbahar yap-rağına yansıyan bir sabah ışığı olabilir. Bunlar kimilerine çok sıradan gelebilir. Ama bunlar yaşama anlam katan şey-lerdir. Onları fark etmenin önemini iş iş-ten geçmeden kavramalıyız.

Bu parçada “yaşama anlam katan şey-ler” sözüyle aşağıdakilerden hangisi anlatılmaktadır?

A) İnsanları mutlu edebilecek ayrıntı-lar

B) Zaman geçirmeyi sağlayacak oyun-lar

C) Yeni dostluklar kurulmasını sağla-yacak ortamlar

D) Okul ve ailede öğrenilen bilgiler

E) Yaşamı sürdürebilmek için yapılma-sı gerekli işler

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz öbeğiyle sonraki bölüm aynı anlamdadır?

A) Nitelikli her insan kendine yeni yol-lar aramalıdır, kendini yeniden keş-fetmelidir.

B) Düşünme kendini dilde var eder, kendine yeni anlam sahaları açar.

C) Roman, zamanı ve mekânı iç içe anlatmanın yoludur, düş gücünün ulaştığı zirvedir.

D) Metin Altıok, bizi şiirinin arka bah-çesine götürüyor; şiirlerin görünme-yen yanlarına ışık tutuyor.

E) Her ödül insana yeni sorumluluk-lar yükler, yazdıklarınızın düzeyini daha da yükseltmeniz gerekir.

Kalıplaşmamış Söz Öbekleri

İkilemeler, deyimler ve atasözleri bilindiği üzere kalıplaşmış sözlerdir. Bu kalıpla-rın anlamları herkesçe aynı şekilde bilinir ve kullanılır.

Fakat yazarlar bilinen kalıpların dışına çıkarak, sözcüklere yeni anlamlar yükle-yerek sözcükleri birleştirebilir ve yeni anlamlar ortaya çıkarabilir. Ortaya çıkan bu kalıpların anlamları da içinde yer aldığı parçadan anlaşılabilir.

Kullanıldıkları metinde, yazarın iletmek istediği özel bir anlamı ifade eden bu söz-lerle ilgili çok sayıda soru sorulmuştur. Bu sorularda dikkat edilmesi gereken iki nokta vardır:

� Bu tip sorularda altı çizili ifade, anlamını parçadan alır. Dolayısıyla parça okunmadığı sürece, bu ifadeler farklı yorumlara açık durumdadır. Her ne kadar sadece altı çizili söze bakarak yanıt verilebilse de en sağlıklısı parçayı okumaktır.

� İkincisi, altı çizili sözlerin mecaz anlamlarından ziyade, gerçek anlamlı kulla-nımlarına yönelmek hataya neden olabilir. Bu sorularda mecazlı anlatım ön plan-dadır.

Örnek

Edebiyatımız eski dönemlerinde şiir cennetlerinde ya-şadı. Ama bu şiir cennetleri bize pahalıya patladı.Baya-ğılıktan kurtulmak, bulunmaz düşlerin lezzetiyle yaşa-mak isterken yeryüzü ile bağlarımızı kopardık. Güzeli, yalnız gökyüzünde görür olduk. O kadar ki yaşayabil-mek için yeryüzüne inmek, yanımızı yöremizi görmek için “bayağılaşmak” zorunda kaldık en sonunda. Bu parçaya göre altı çizili sözle edebiyatımız hak-kında anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) En parlak devrini geçmişte yaşadığı

B) Günümüzde eski gücünü kaybettiği

C) Gerçeklikten uzak düştüğü

D) Batı etkisiyle olumsuz bir süreçten geçtiği

E) Sıradan konuları ele aldığı

ÇözümSoruda, altı çizili sözde “şiir cennetleri” ifadesinde “şiirin ger-çeklerden uzak düştüğü” vurgulanmıştır. Bu anlam, ifadenin devamındaki “...bulunmaz düşlerin lezzetiyle yaşamak ister-ken yeryüzü ile bağlarımızı kopardık” ifadesiyle açıklanmıştır. Dolayısıyla parça anlaşılmadan cevap verilmeye kalkışılırsa bu anlama ulaşılamaz, hatta çeldirici seçeneklere (A ya da B gibi) takılınabilir. Oysa doğru yanıt C seçeneğidir. Aslında altı çizili söz, şiir açısından olumlu bir durumdan değil, olumsuz bir durumdan bahsetmektedir.

Uygulayalım

1. A 2. D

Türkçe Ders Föyü 02

11

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iki-leme, cümleye “telaşla, heyecanla” an-lamı katmıştır?

A) Gerekli gereksiz her zaman her yer-de ağzına geleni söylerdi.

B) Söylediklerini ardı ardına yaptım, at-ladığım bir şey olmadı.

C) Bundan sonra bu evin kurallarına harfi harfine uyacaksın.

D) Aldığımız haberden sonra fellik fellik her yerde seni aradık.

E) Bu karda kışta kendini yollara atmış, hasta olmuştu.

2. (I) Yetmişli yıllarda hikâyeyle yatıp hikâ-yeyle kalkıyorduk. (II) Onu bu hikâye sevdalarının yoğunlaştığı bir zaman-da tanıdım. (III) Çocukluğu, göçebe in-sanların içinde geçmişti. (IV) Gelecek günler iyi olacak, hem de çok iyi ola-cak der dururdu. (V) O, bugün de aynı şeyleri söylüyor ama biz farklılaştık. Bu parçadaki numaralanmış cümlele-rin hangisinde pekiştirmeli bir söyle-yiş vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

İkilemeler

Anlatımı güçlendirmek için iki sözcüğün yan yana getirilmesiyle oluşturulan söz öbek-lerine ikileme denir. Çeşitli şekillerde yapılabilir:

� Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerden oluşur: Elde avuçta, doğru dürüst, yalan yanlış, kırık dökük…

� Karşıt anlamlı sözcüklerden oluşur: Aşağı yukarı, iyi kötü, irili ufaklı…

� Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerden oluşur: Yırtık pırtık, eski püskü, kaba saba…

� İkisi de anlamsız sözcüklerden oluşur: Eciş bücüş, mırın kırın, ıvır zıvır, abur cubur…

� Aynı sözcüğün tekrar edilmesiyle oluşur: Güzel güzel, ince ince, koşa koşa, hıçkıra hıçkıra…

� Yansıma sözcüklerden oluşur: Horul horul, çatır çatır, fokur fokur, gürül gürül…

� Fiillerle kurulabilir: bata çıka, düşe kalka, ağlaya sızlaya...

NOT

İkilemeler ayrı yazılır ve kelimeler arasına hiçbir noktalama işareti getirilmez.

Pekiştirmeler

Anlatımı güçlendirmek amacıyla kullanılan ek, sözcük ya da öbeklerdir. Çeşitli şekillerde yapılabilir:

� temiz tertemiz yeşil yemyeşil (sözcüğün ilk hecesinin bir ekle yinelenmesiyle)

� güzel güzel mi güzel gülüyor gülüyor da gülüyor (“mi” edatı ve “de” bağlacıyla)

� soğuk pek soğuk başarılı oldukça başarılı (sözcüğün önüne pekiştirme anlamlı sözcük getirilerek)

� sıcak cehennem gibi sıcak güçlü arslan gibi güçlü (benzetme yoluyla)

Uygulayalım

1. D 2. D

2 Neler Öğrendik?

12

1. İnsanlar, başaklara benzer; ---- başları havadadır, ---- eği-lir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşa-ğıdakilerin hangisinde verilenlerin getirilmesi en uygundur?A) önceleri – zaman geçtikçeB) içleri boşken – kafaları ürünle doldukçaC) güneşli günlerde – soğuk kış günlerindeD) cepleri doluyken – cepleri boşkenE) sağlıklı günlerinde – hastalandıklarında

2. “Girmek” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yeni bir duruma geçmek, dönüşmek” anlamında kulla-nılmıştır?A) Hep birlikte okulun görkemli kapısından içeri giriyo-

ruz.B) İlkbahar girince çadırlar toplanır, obada bir telaş baş-

lardı.C) Sınıftaki gürültüden, öğretmen bir türlü asıl konuya

giremiyordu.D) Güneş batarken gök, kızıl alev rengine giriyordu.E) Yeniçeriler Rum kalelerine girerken başkentte eğlen-

celer düzenleniyordu.

3. I. Panayır alanının tam ortasına diktikleri direği rengâ-renk iplerle süslediler.

II. Bahçenin ön tarafına sardunya dikelim, güzel görü-necektir.

III. Üç haftada dikilen binaların ne planı var ne de izin belgesi.

IV. Beni bu kolilerin başına diktiler, yaklaşık iki saattir bekliyorum.

Aşağıdakilerden hangisi “dikmek” sözcüğünün yuka-rıdaki cümlelerde kazandığı anlamlardan biri değil-dir?A) Bitkiyi toprağa yerleştirmekB) Beklemek için birini bir şeyin başına getirmekC) Sabitlemek, boşluğunu almakD) İnşa etmek, kurmakE) Bir cismi dik olarak durdurmak

4. I. Son yıllarda turizm sektörü faaliyet alanını genişletti, farklı coğrafyalara yayıldı.

II. Osmanlı Dönemi’nde yaşamış bir ressamın hayata bakış açısını anlamak, dönemin özelliklerini bilmekle eş değerdir.

III. Tıp dünyasındaki ilerlemeler, insan ömrünü uzatmak-la kalmıyor, onlara daha kaliteli bir yaşam sunuyor.

IV. Lise yıllarında elime aldığım bu kitabı tekrar okuyun-ca anlatılanları şimdi daha iyi kavradığımın farkına vardım.

V. Öncelikle, yaşadığımız zaman diliminde insanın ne denli önemli olduğu, konuyla ilgilenenlere açıklanma-lı.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde verilen altı çi-zili sözcüklerden hangileri anlamca birbirine en ya-kındır?A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler anlamca birbirine en yakındır?A) Yazar, yaşadığı sosyolojik değişim ve iletişimi gözlemci-

liğin el verdiği gerçeklik ile kitaplarına taşımayı bildi.B) Eserde dile getirilen çaresizlik, yüzeysellik, gündelik

yaşamın bunaltıcı hissi, bir dönemin yaşadığı açma-zın sıkıntılı yansımasıdır.

C) Roman, İstanbul sokaklarının soğuk yüzüyle erken tanışmış olmanın verdiği hayat yorgunluğunu anlatı-yor.

D) Her ne kadar okuyucuyu bire bir yansıtsa da “dile ge-tirilmeyen duygunun yok sayılacağı” düşüncesinden sıyrılamıyor.

E) Tam da söylediğini yaptı ve gördüğü bütün gerçekleri bütün çıplaklığıyla kâğıda döktü.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün sesteşi yoktur?A) Bu çay, ülkemizde sadece bu bölgede üretilmektedir.B) Tartışmaya ben de dinleyici olarak katılmıştım.C) Yüz işçinin çalıştığı inşaat bu ay bitecek.D) Bahçemizi renklendiren bu kırmızı gül tüm çiçeklerin

en güzeliydi.E) Kapıyı kapadı, sert adımlarla ilerledi.

2Neler Öğrendik?

13

7. Bu kitapta üç yaşındaki sevimli bir kız çocuğunun gözüyle, günlük yaşam eğlendirici bir dille anlatılıyor.

İlkokul çocuklarının zevkle ve beğeniyle okuduğu öyküler, ebeveynlere de çocuğun bakış açısıyla, onun iç dünyasını

daha iyi tanıma olanağı veriyor.

Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangileri anlam-ca birbirine yakındır?A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

8. Uzağında yaşadığımız gerçeklikleri tanıtmak için yazı-yordu. Gündelik yaşamın içine demir atmış kendinden kopma, sanatın gerçeğini açığa çıkarıyordu. Böylelikle yapan insanla yaşayan insan bir araya geliyordu. Bunu, yaşayan insanın farklı dünyaları görme isteği yapıyordu.

Bu parçadaki “kendinden kopma” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?A) Kendi kendini eğlendirmeB) Farklı yaşamları tanımaC) Kendinin dışına çıkmaD) Kişiliğinin farkında olmaE) Özgünlüğü ilke edinme

9. Bazı araştırmacılar, Ömer Seyfettin’i kendinden önce ya-şamış ve kendi devrinde yaşayan hikâyecilerden ayıran en önemli farkın, “masabaşı hikâyeciliği” hatasına düş-memek olduğunu belirtmiştir.

Bu parçadaki “masabaşı hikâyeciliği” sözüyle anlatıl-mak istenen aşağıdakilerden hangisidir?A) Hikâyelerinde düşsel ögeleri kullanmakB) Hikâyedeki önceliği dil ve anlatıma vermekC) Toplumsal konulara değinmemekD) Her zaman nesnel bir tutum sergilemekE) Halktan kopuk, teorik bilgilerle yazmak

10. Dünyaca ünlü şairlerin hemen hepsi yalın bir dille şiirlerini yazmıştır. Süslü, cafcaflı sözler etmeyi bilmediklerinden değil, sözün en yalın hâlinin en etkili hâli olduğunu bildik-lerinden… Bizim edebiyatımızdaki o ünlülerden biri, “Şi-irin dili, bir annenin çocuğuyla konuşması gibi olmalıdır.” diye boşuna dememiştir.

Bu parçada geçen “bir annenin çocuğuyla konuşması gibi olmalı” sözüyle şiir diliyle ilgili olarak anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğal ve sade olmakB) İçerikle uyumunu önemsemekC) Duyguları tam olarak anlatabilmekD) Her kesime hitap etmekE) Okuyucuda büyük bir etki yaratmak

11. Günümüzde “paranın ve hızlı şöhret hırsının” tutsağı olan kimi yazarlar, yazmaya başlamadan önce kendile-rince bir tür piyasa araştırması yapıyor. İlkin yayıncılara uğruyor, onların nabzını tutuyor. Bu yayıncılardan hangi türden yapıtlar istendiğini doğrudan ya da dolaylı bir bi-çimde öğrenmeye çalışıyor. Kafalarındaki anahtar soru şu: “Ne yazarsam yayıncılar hemen basar, daha çok para, daha çok ün kazandırır bana?” Bu soru, konusal bir arayışa yönlendiriyor onları. Onlar da yığınların ilgi-sini kamçılayacak moda konularda yoğunlaşıyor. Daha sonra da yazmayı tasarladıkları yapıtlar, bu sanatçıların beyinlerinin kovuğunda çimlenmeden duyuru çalışmaları başlıyor. Yapıtları kitapçı raflarında göründükten sonra sıra “tanıtım seferberliğine” geliyor. Bu yazar, koltuğunun altında yeni kitabı, bir televizyon kanalından ötekine do-laşıp duruyor. Övgücüleri de önceden saptanmış köpüklü sorularla, yapıtı değerlendirmeye kalkıyor. Bu parçada geçen “yapıtın, sanatçının beyninin kovu-ğunda çimlenmemesi” sözüyle aşağıdakilerden hangi-si anlatılmak istenmektedir?A) Anlatımda ayrıntıya gereğince yer verilmemesi B) Üretilecek yapıtın, sanatçının zihninde gerekli olgun-

luğa ulaşamamasıC) Kaleme alınan eserin kurgusunun tamamlanmamış

olmasıD) Yapıttaki ufak tefek pürüzlerin törpülenmemesiE) Eserdeki düşünsel ögelerin eksik bırakılması

I II III

IV

V

2 Neler Öğrendik?

14

12. (I) Romanları, hikâyeleri ve denemeleriyle edebiyatımıza silinmesi mümkün olmayan bir damga vurduktan sonra aramızdan ayrılan Necati Cumalı, ilgisini daha çok Ana-dolu insanına yoğunlaştırmıştır. (II) Taşranın renkli doğa-sını metinlerine malzeme yapmış, kimi zaman da Ana-dolu halkının ortaya saçılmamış yüzüne dikkat çekmiştir. (III) Aydın kişiliğini hiçbir zaman tepeden bakan üslupla yansıtmayan yazar, gözlemlerini yargılamaktan uzak bir yaklaşımla kaleme almıştır. (IV) Taşra insanının su yüzüne çıkmamış arka plandaki düşleri ve isteklerinden hareketle çarpıcı bir mozaiğe ulaşmıştır. (V) Diliyle de bu tavrını netleştiren Cumalı, karmaşadan uzak durup dili-ne yerel ağızları da yerleştirerek ilginç bir bileşim ortaya koymuştur.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerde geçen altı çizili söz öbeklerinden hangileri anlamca birbirine en yakındır?A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

13. İnsan ruhundaki dalgalanmaları, bulutlanmaları güzel bir duygusal söylemle yansıtmayan yazınsal bir yaratının kalıcı olması zordur. Dünden bugüne kalan, zamanın yıpratıcı, yok edici rüzgârlarına dayanmış yapıtların tü-münde bu özelliği görebiliriz. İnsana odaklanmayan, bizi değişik yaşamlarla yüz yüze getirmeyen, bize düşler kur-durmayan dilsel ürünler, yazıldığı günlerde ne denli yan-kı uyandırırsa uyandırsın, zamanla yazın gömütlüğünün malı olmaktan kurtulamaz. Çünkü “yazın”ın işlevi, insanı ve insanlık durumlarını anlatmaktır.

Bu parçada geçen “yazın gömütlüğünün malı olmaktan kurtulamamak” sözüyle yazınsal yapıtların hangi nite-liği anlatılmak istenmiştir?A) Edebiyat mezarlığına defnedilmekB) Zamanın aşındırıcı etkisine uğramakC) Yazınsal işlevini gereği gibi yerine getirememekD) Hak ettiği ilgi ve değeri görememekE) Etkisini ve güzelliğini zamanla yitirmek

14. Çocukluğumuzda “Çok okuyan mı bilir, çok gezen mi?” sorusunu kaç kez duyduk kim bilir? Cevaptan çok, sorunun kendisi önemliydi sanki. Ortada derin bir ikilem varmış gibi, ciddiyetle yöneltilirdi soru. Her seferinde

“Çok okuyan!” dememiz beklenirdi. Galiba öğretmenlerimiz, okuma sevgimizi böyle artırmaya

çalışırdı; çok okumakla çok gezmek asla yan yana gelemezmiş gibi. Bense okumayı da gezmeyi de tutkuyla

seven biri olarak ikiye bölünürdüm. Okumanın da içten içe bir seyahat olduğuna inandığımdan, her kitabın bizi

başka bir yolculuğa çıkardığını düşündüğümden, hiçbir zaman ısınamadım bu yapay ikileme. Okuyarak gezmek, her kitabı başlı başına bir serüven sayarak bir başka ortama, yaşama uzanan bir yolculuk yapmak mümkündür çünkü. Gezerken de her insanı ve hayatı, bir kitap gibi düşünerek dünyayı okumak da mümkün; okumak ve

gezmek aslında o kadar iç içe ki…Bu parçada geçen “Okuyarak gezmek, her kitabı başlı başına bir serüven sayarak bir başka ortama ve yaşama uzanan bir yolculuk yapmak sayılır çünkü.” sözleriyle anlatılmak isteneni, numaralanmış sözlerin hangisi içermektedir? A) I B) II C) III D) IV E) V

15. Mozart, kısacık yaşamına sığdırdığı altı yüzden fazla yapıtla insanlığa koca bir hazine sunmuştur. Nüktesi, dinleyiciyi hemen kavrayıveren tılsımı ve tüm çocuksuluğunun ardındaki derin düşüncesi onu çağdaşı olan bestecilerden ayırır. Pek çok besteci, müziğini bir otobiyografi gibi kullanırken Mozart’ın müziği; katıksız, saf müziktir. Ne parasız günlerini ne ateşli hastalığını ne de tırmanmakta olan Fransız Devrimi’nin hırçın etkilerini anlatır müziğinde.Bu parçadaki “müziğin bir otobiyografi gibi kullanılması” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisi olabilir?A) Sanatçının yaşantısının, yapıtlarına yansıtılmamasıB) Eserlerde toplumsal değil, bireysel konuların ele alın-

masıC) Sanatın bir araç olarak görülmesiD) Bestelerinin, sanatçının özel yaşamına ilişkin ipuçları

taşımasıE) Duyguların notalar aracılığıyla yansıtılması

I

II

III

IV

V

Neler Öğrendik?

15

216. 30 Aralık 1981’de sevgili Ayhan Bozfırat’ı kaybettik. İki yıl

sonra da Sevim Burak ayrıldı aramızdan. Çağdaş edebi-yatımızdan iki parlayan yıldız kaydı. Denecek ki meraklı-sı, onları bugün de severek okuyor. Sevim Burak tutkunu okurlar, araştırmacılar… Ben bunlara kanmıyorum, çöle düşen yağmur damlası bunlar.

Bu parçada geçen “çöle düşen yağmur damlası” sözüy-le anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?A) Okundukça değeri artmakB) Yeterince etki yaratmakC) Özgünlük ve sıra dışılıktan uzak olmakD) Nicelik olarak yetersiz olmakE) Önemini hiçbir zaman yitirmemek

17. Azerbaycan Türkçesinin yirminci asırda yetiştirdiği lirik ve gür sesli ozanı sustu. Yüreğinden kalemine süzdüğü kanı, ülkesinin özgürlük mücadelesine karıştıran kurtuluş savaşçısı, bedenini toprağa emanet etti.

Bu parçada geçen “yüreğinden kalemine süzülmek” sö-züyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?A) Duygularını yazıya dökmekB) Özü sözü bir olmakC) Yazıya merak duymakD) Yaşama dört elle sarılmakE) Sevgisini dillendirmek

18. İyi ve kötü roman arasındaki kıstası, akademik birikimimi bir tarafa bırakıp kendimce şöyle ifade edebilirim: “Sonra bir anda, iyi bir romanda ancak, kendimi yazarın oltasına takılmış bulurum ve roman iyiyse roman bittiğinde hâlâ oltasındayımdır.”

Bu parçada geçen “yazarın oltasına takılmak” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?A) Sanatsal içeriğini kavramakB) Düşünsel dünyasına girebilmekC) Etkilenmek, büyüsüne kapılmakD) Okurken duygu patlaması yaşamakE) Üstün görmek, ölümsüz kılmak

19. Günlük, o günün olaylarının yazıldığı, süslü laflara gerek duyulmayan bir yazı türüdür. Ancak yazan kişinin yaşa-dıklarını en içten bir biçimde yazdığı bir tür olduğundan, duygusallığın ağır basabileceği bir anlatım vardır günlük-lerde.

Bu parçadaki altı çizili sözle günlükle ilgili olarak an-latılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yoğun duygularla kaleme almakB) Sanatlı bir anlatıma ihtiyaç duymamakC) Doğal bir anlatımla etkileyici olabilmekD) Her türlü anlatım tarzını kullanabilmekE) Anlatımda gerçekçiliğe yer vermek

20. Onu diğer yazarlardan ayıran en önemli özellik, kitapla-rındaki bitmez tükenmez neşedir. O, Prag’ın büyüleyici yanını somutlaştırırken mizahla duygusallığı bir araya getirir. Ne var ki yeterince tanınmamıştır. Belki de edebi-yat dünyasının vefasız yüzüyle en çok karşılaşan yazar-lardan biri odur.

Bu parçada geçen “edebiyat dünyasının vefasız yüzüyle karşılaşma” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakiler-den hangisidir?A) Yazma ve yaratma dünyasında hak ettiği yeri alama-

maB) Okurların anlayacağı bir dille yazmadığı için başarı

sağlayamamaC) Aynı dönemde yazan yazarlarca dışlanmaD) Eleştirmenlerin yanlı tutumundan etkilenmeE) Yazma alanındaki yenilikleri benimsemeyişinin sıkın-

tılarını çekme

21. İnsanlar kan testlerinin, pek çok hastalığın teşhisinde ya-rarlanılan önemli bir test olduğunu adı gibi biliyor.

Bu cümlede geçen altı çizili sözün cümleye kattığı an-lam aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

A) Adımlarımı hızlandırıp elini tutmak istiyordum.B) Gurbette çektiği sıkıntılar aklıma takılıyordu.C) Olanları, anneme söylediklerini çok iyi biliyorum.D) Bana gösterdiği eşyaları birer birer satıyormuş.E) Seninle yollarımız ayrılsa da elbet buluşuruz bir gün.

Neler Öğrendik?

16

222. Bir zamanlar edindiğimiz düşüncelerin sağlamlığından

kuşku duymadan yıllar geçiririz. Bizi yeniden onları gözden

geçirmeye döndüren şey, çoğu kez yenilgilerimizdir. Kimi

yenilgilerimizi anlamak, kabullenmek için kendimize

belli bir uzak açımızın, durumlara nesnellikle bakabilme

yetimizin olması gerekir. Algılarımızı harekete geçirecek

dış dünya uyarıcılarının şiddeti ve etkisi kişiden kişiye

değişir. Herkesin sarsılacağı eşikler farklıdır. Kimi

yaşam deneyimlerinden geçmiş olmak, tek başına bir

şey ifade etmez. Önemli olan, bizim o deneyimlerden

ne öğrendiğimiz, bunları kişiliğimize nasıl kattığımızdır.

Bunlar bizim hasarlarımızı hafiflettiği gibi, bize hayat

karşısında da zaman kazandırır. Olmak istediğimiz

kendimize daha çabuk varırız.

Bu parçada geçen “Herkesin sarsılacağı eşikler farklı-dır.” sözüyle anlatılmak isteneni, yukarıda numaralan-mış sözlerin hangisi içermektedir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

23. Şiire bağımlı olan bizim gibi insanların günümüzde derdi çok büyük. Eskiden az dergi vardı ama şiir gibi şiir yazan ozan çoktu. Şimdiyse dergi çok ama şiir yazabilen ozan yok. Günümüz edebiyat dergilerinde ozandan daha çok ozan taslağına rastlıyor insan. Bu parçadaki “ozan taslağı” sözüyle günümüz ozanlarıyla ilgili olarak anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ayırıcı özelliklerden yoksun olmalarıB) Özgünlüğe ulaşmamış olmalarıC) Sadece şairliğe aday olabilecek nitelikte olmalarıD) Gerçekleri titiz bir işçilikle sunabilmeleriE) Yoruma açık ürünler ortaya koyabilmeleri

I

II

III

IV

V

Cevaplar

1. B 2. D 3. C 4. C 5. B 6. E 7. B 8. C 9. E 10. A 11. B 12. C 13. A 14. D 15. D 16. D

17. A 18. C 19. B 20. A 21. C 22. C 23. C