REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EUROPIANE

D I S E R T A C I O N Për mbrojtjen e gradës shkencore

“DOKTOR”

ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE NË TREGUN E KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE NË SHQIPËRI

Kandidati Udhëheqës shkencor MND Jonida GJIKA Prof.Dr.Skënder KAÇUPI

Tiranë, Dhjetor 2016

1  

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EUROPIANE

D I S E R T A C I O N Për mbrojtjen e gradës shkencore

“DOKTOR”

ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE NË TREGUN E KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE NË SHQIPËRI

Kandidati Udhëheqës shkencor MND Jonida GJIKA Prof.Dr.Skënder KAÇUPI

Mbrohet më, dt. ...../ ......2016 1. ..................................................... Kryetar 2. ..................................................... Anëtar (oponent) 3. ..................................................... Anëtar (oponent) 4. ..................................................... Anëtar 5. ..................................................... Anëtar

Tiranë, Dhjetor 2016

2  

Përmbajtja Parathënie.......................................................................................................................5 Hyrje...............................................................................................................................8 KAPITULLI I PARË Tregu i komunikimeve elektronike..........................................................................15 1.1 Koncepti i tregut dhe parimet e përgjithshme të ndërtimit të tij......................15 1.2 Tregu i komunikimeve elektronike..................................................................16 1.3 Konceptimi i objektivave rregullatore në fushën e komunikimeve

elektronike........................................................................................................25 1.4. Etapat kryesore në historinë e zhvillimit të komunikimeve elektronike..........31 1.5. Tregu i komunikimeve elektronike dhe strukturimi i brendshëm i tij..............36 1.6 Faktorët themelorë në zhvillimin e komunikimeve elektronike......................48 1.7 Kompleksiteti i tregut dhe aspektet themelore në zhvillimin e

konkurrencës.....................................................................................................58

KAPITULLI I DYTË

Mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike.....................................72 2.1. Koncepti i përgjithshëm i mosmarrëveshjeve................................................. 72 2.2. Tipologjia e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike.........73 2.3. Mosmarrëveshje me sfond në politikat sektoriale............................................74 2.4. Mosmarrëveshje me sfond aktet nënligjore dhe rregullatore...........................78 2.5 Mosmarrëvëshje në tregjet e shumicës në nivelin

sipërmarrës-sipërmarrës...................................................................................84 2.6 Mosmarrëveshje në tregjet e pakicës në nivelin pajtimtar-sipërmarrës.........106 KAPITULLI I TRETË Zgjidhja e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike në Shqipëri................................................................................................................125 3.1 Zgjidhja e mosmarrëveshjeve dhe klasifikimi i fazave të proçesit...............125 3.2 Objektivat që synohen nëpërmjet zgjidhjeve jashtë gjyqësorit......................132 3.3 Faktorët që duhen konsideruar në zgjidhjet e ofruara.................................... 133 3.4 Zgjidhjet administrative të mosmarrëveshjeve dhe efekti rregullator............133 3.5 Zgjidhjet nga proçesi i shqyrtimit të ankimeve administrative...................134 3.6 Zgjidhjet alternative të mosmarrëveshjeve dhe parashikimet

e legjislacionit.................................................................................................138

3  

3.7 Ilustrim i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës– sipërmarrës.....................................................................................................140

3. 8 Ilustrim i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në nivelin Pajtimtar– Sipërmarrës.....................................................................................................164

KAPITULLI I KATËRT Konkluzione..............................................................................................................171 Bibliografia................................................................................................................177 Web............................................................................................................................187

4  

Parathënie

Aspektet themelore të trajtuara në temën në vijim shprehin qartë objektin e kërkimit shkencor dhe qëllimin e këtij kërkimi. Vetë tema e referuar përfaqëson një hulumtim të plotë dhe në detaje në një ndër tregjet më specifike, dinamik dhe me një shtrirje të gjerë në dimensionin e përdoruesit/konsumatorit për produktet/shërbimet e komunikimeve elektronike.

Hallkat kryesore që formojnë zinxhirin e ndërveprimit dhe funksionimit të këtij tregu, të renditura nga poshtë-lart, duke përdorur si referencë bazën ku ofrohen produktet/shërbimet në këtë treg, janë tre:

- Përdoruesi/pajtimtari/konsumatori i produkteve/shërbimeve; - Ofruesi/Sipërmarrësi i rrjeteve/produkteve/shërbimeve; - Institucionet shtetërore/ rregullatori, të cilët mbikqyrin funksionimin dhe

mbarëvajtjen e tregut.

Ndaj dhe në aspektin e kërkimit shkencor, tre hallkat e cituara më sipër përbëjnë epiqendrën e arsyetimeve dhe përfundimeve të arritura, mbi të cilat është përqëndruar fokusi i hartimit dhe aplikimit të kuadrit ligjor dhe rregullator, i cili është harmonizuar me legjislacionin ndërkombëtar dhe synon aplikimin e tij në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare duke i përshtatur ato në kushtet specifike dhe në rrethana kombëtare.

Studimi i kryer dhe realizimi i punimit ka synuar të ndërtojë një panoramë të qartë për lexuesin mbi:

- Tregun e komunikimeve elektronike, rrjetet/produktet/shërbimet pjesë përbërëse

të tij, mbi aktorët kryesorë që dominojnë këtë treg, specifikat e veçanta të rrjeteve dhe shërbimeve duke dhënë detaje për dy llojet e telefonisë, celulare dhe fikse, për rrjetet dhe teknologjitë mbi të cilat mundësohet ofrimi i shërbimit të telefonisë dhe kategorizimi i përdoruesit/pajtimtarit për këto shërbime. Hulumtimi dhe studimi i kryer synon të prezantojë për lexuesin se cila është faza e zhvillimit të këtij tregu në aspektin e konkurrencës dhe cilat janë politikat sektoriale si dhe regjimi ligjor dhe rregullator i zbatuar që synon zhvillimin e konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike. Objekt i kërkimit shkencor në këtë aspect, ka qenë edhe ndërtimi i tablosë në vija të përgjithshme për lexuesin, që të jetë i aftë të bëjë diferencën ndërmjet tregjeve konkurruese dhe tregjeve që nuk mbartin elementet e mirëfilltë të konkurrimit, apo të njohura ndryshe në gjuhën e përditshme si tregje me natyrë monopolistike. Shtylla kryesore që ka mbështetur këtë kërkim gjatë përgatitjes së këtij punimi është e lidhur pikërisht me faktin se tregu i komunikimeve elektronike është një ndër tregjet tipike që ka njohur në dekada peshën e monopolizimit të shërbimeve/produkteve që e përfaqësojnë, duke u administruar nga dora shtetërore, dhe jashtë ndikimit që do të rezultonte në kushtet e liberalizimit dhe investimeve të sektorit privat në këtë sektor. Punimi ka synuar që nëpërmjet shembujve konkret dhe të prekshëm të bëhet bindës për lexuesin mbi fazën aktuale të zhvillimit të konkurrencës në këtë treg, prandaj janë bërë krahasime me situatën e djeshme jo vetëm në kornizën kombëtare të këtij tregu, por nëpërmjet analogjisë me zhvillimet e ndjekura edhe në dimensionin ndërkombëtar. Synimi tjetër ka qenë përcjellja tek lexuesi i faktit që hapat kryesore të zhvillimit të komunikimeve elektronike në dimensionin botëror janë zhvilluar kryesisht në dy-tre dekadat e fundit, pavarësisht diferencave nga njëri vend në tjetrin, diferenca të cilat janë të lidhura ngushtësisht me faktorët e

5  

liberalizimit dhe fazën e fillimit të tij, me politikat sektoriale në rrethana kombëtare të caktuara, me proçeset e privatizimit të këtij sektori si dhe me ritimin e ndjekur për të kaluar fazën e tranzicionit nga tregje të mbyllura dhe monopolistike drejt tregjeve të hapura dhe konkurruese me peshë kryesore në zhvillimin e sektorit privat dhe me një tërheqje të kujdesshme të rolit të shtetit duke i atribuar atij kryesisht rolin e përcaktimit të politikave themelore të zhvillimit të sektorit si dhe fuqizimit të rolit rregullator dhe mbikqyrës të mbarëvajtjes dhe funksionimit të qartë të rregullave të konkurrencës, e identifikuar si rruga më e efektshme për maksimizimin e përfitimeve që sjell vetë sektori duke mundësuar përfitimin e shoqërisë si e tërë dhe rrjedhimisht edhe një faktor i rëndësishëm i zhvillimit të ekonomisë kombëtare.

- Identifikimin e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, mosmarrëveshje të krijuara ndërmjet tre hallkave të cituara më sipër, ku ndër më kryesoret që ky punim ka trajtuar që nga specifikat dhe veçantitë e burimeve të krijimit të tyre ( apo e thënë ndryshe ka ndërtuar “sfondin” e lindjes së këtyre mosmarrëveshjeve) janë dy grupet kryesore, pajtimtar-sipërmarrës dhe sipërmarrës-sipërmarrës, të cilat kanë mbajtur peshën kryesore gjatë kërkimit për të realizuar këtë punim të zgjedhur, por duke mos përjashtuar edhe kategori të tjera të mosmarrëveshjeve të mundshme të cilat kanë lidhje me politikat sektoriale dhe aktet ligjore dhe rregullatore që kanë në fokus sektorin e komunikimeve elektronike.

- Aspektin themelor të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, duke i kushtuar një rëndësi të veçantë, që në tablonë e paraqitur të evidentohet qartësisht korniza ligjore dhe rregullatore që administron, menaxhon dhe prodhon zgjidhje konkrete për mosmarrëveshjet e mundshme objekt i këtij punimi dhe studimi të paraqitur. Sjellja për lexuesin e këtij punimi, e tablosë së përgjithshme të cituar mësipër, synon ndër të tjera edhe arritjen e një objektivi tjetër, i cili ka të bëjë me rritjen e shkallës së informimit mbi të drejtat e përdoruesit/ pajtimtarit/ konsumatorit të produkteve/ shërbimeve të komunikimeve elektronike në raport me ofruesit e tyre apo ndryshe sipërmarrësit ofrues në këtë treg.

Qëllimi i studimit të paraqitur, ndër të tjera është i lidhur edhe më objektivin për të paraqitur konkluzione dhe rekomandime të cilat rezultojnë natyrshëm në fund të këtij punimi pas studimit dhe analizës së bërë mbi kornizën ligjore dhe rregullatore që aktualisht normojnë rregullat bazë të funksionimit të tregut të komunikimeve elektronike në Shqipëri. Informon lexuesin mbi të drejtat dhe detyrimet e palëve ndërvepruese, që shërbejnë në të njëjtën kohë edhe si katalizatore të zhvillimit në këtë sektor të rëndësishëm dhe jetik për ekonominë kombëtare, duke vendosur në pozita të një balance ndërvepruese në raport me të drejtat dhe detyrimet për pajtimtarin dhe ofruesin e shërbimeve, duke patur me fokus kryesor maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit/pajtimtarët/konsumatorët, të cilat në tregun e komunikimeve elektronike përbëjnë mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të tyre të ligjshme që mundësohen nga ligji material i fushës apo sektori specifik, por duke konsideruar edhe peshën apo ndikimin e ligjit për mbrojtjen e konsumatorit dhe diapazonin e gjerë të fushë veprimit të tij në përputhje edhe me të drejtën europiane në këtë aspekt. Finalizimi i këtij projekti është bërë i mundur falë mbështetjes së pakursyer të disa personave të cilët më kanë ndihmuar dhe më kanë shtyrë përpara përgjatë këtyre viteve të punës për realizimin e kërkimit shkencor dhe përgatitjen e këtij punimi.Përfitoj nga rasti

6  

t’i shpreh falenderimet dhe mirënjohjen time Udhëheqësit Shkencor Prof.Dr.Skënder Kaçupi, për mbështetjen profesionale dhe akademike për strukturimin dhe shkrimin e këtij punimi. Mirënjohje e thellë shkon për kolegët, z.Nuredin Hasanaj dhe Prof.As Entela Hoxhaj të cilët me sugjerimet e tyre profesionale dhe akademike më ndihmuan në gjetjen e burimeve të rëndësishme të literaturës dhe me udhëzuan në realizimin e kësaj teme. Së fundmi, mirënjohja dhe falenderimi im i dedikohet familjes sime për mbështetjen e gjithëhershme dhe motivimin kryesor për të ecur përpara dhe për t’u rritur profesionalisht.

Metodologjia

Ky studim kryesisht është mbështetur në natyrën e përshkrimit, argumentimit dhe arsyetimeve të përdorura, ndaj qëllimi i studimit realizohet nëpërmjet hulumtimit të aspekteve ligjore dhe rregullatore, nëpërmjet të cilave funksionojnë dhe ndërveprojnë rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike. Kjo përbën edhe arsyen kryesore të mbështetjes kryesisht vetëm në metodën cilësore, duke bërë që metoda sasiore apo statistika referuese të jetë jo dominuese dhe të mos ndikojë në realizimin e qëllimit të studimit. Një ndër arsyet kryesore, lidhet me faktin se statistika që përfaqëson rastet e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, e cila referon kryesisht apo në të shumtën e rasteve vetëm zgjidhje administrative të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve sipërmarrës-sipërmarrës, ka të bëje me segmentin kohor më të gjatë të trajtimit të mosmarrëveshjeve në këtë nivel. Ndërsa rastet të cilat janë përfshirë në këtë punim, për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve, rezultojnë të jenë të shtrira në një hark kohor të shkurtër, kjo e lidhur edhe me ndryshimet ligjore të ligjit material të fushës, të miratuara në fund të vitit 2012 dhe që përfshin për herë të parë këtë kategori mosmarrëveshjeje në tregun e komunikimeve elektronike. Ndaj metoda e përdorur në trajtimin e këtij punimi është kryesisht metoda cilësore, duke dhënë përgjigje për çështje të trajtuara nëpërmjet interpretimit, hulumtimit, përshkrimit dhe arsyetimeve të referuara për përdoruesin/pajtimtarin/konsumatorin, për konceptet kryesore të shërbimeve dhe teknologjive të përdorura në komunikimet elektronike, për përshkrimin dhe analizimin e kornizës ligjore dhe rregullatore etj. Hulumtimi dhe aspekti kërkues në këtë studim, është i lidhur me krahasimin e bërë ndërmjet legjislacionit kombëtar dhe përshtatjes së tij duke e harmonizuar me legjislacionin ndërkombëtar, duke përcjellë në këtë aspekt frymën e direktivave të BE-së si dhe rekomandimeve shoqëruese për implementimin e tyre.

Përshkrimi dhe interpretimi janë konsideruar në këtë punim si elemente mjaft të rëndësishme, kjo edhe për faktin se punimi është i fokusuar në një fushë specifike me terma dhe fjalorth teknike, që në shumë aspekte mund të përbëjë vështirësi për lexuesin. Në këtë mënyrë nëpërmjet interpretimeve të njëpasnjëshme janë përshkruar në mënyrë të kuptueshme produktet/shërbimet konkrete që secili nga ne në jetën e përditshme konsumon si pjesë përbërëse e tregut të komunikimeve elektronike si, thirrje telefonike, SMS, data (internet), video, etj, por që në aspektin teknik të tyre përbëjnë terminologji të zakonshme në të degjuar dhe jo aq të përdorshme në përshkrimin e tyre në praktikë. Roli dominues i saj, nuk e përjashton krejtësisht përdorimin në raste të veçanta edhe të metodës sasiore, kryesisht në mënyrë krahasimore për zhvillime kombëtare në tregun e komunikimeve elektronike, ndaj dhe metoda sasiore është shumë e zbehtë krahasuar me metodën cilësore, por ajo përfshihet në mënyrë të pjesshme në aspektin e ilustrimit statistikor të zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve në dy kategoritë kryesore të trajtuara në këtë punim.

7  

Hyrje

Ky punim ka 4 kapituj kryesorë, ku secili prej tyre përbëhet nga çështje dhe nënçështje të cilat krijojnë kornizën e plotë të çdo kapitulli.

Nisur nga titulli i temës së punuar “Zgjidhja e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike” qëllimi i strukturimit synon para së gjithash të krijojë për lexuesin lidhjen e hallkave kryesore që përfshin trajtimin e zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike. Fillimisht punimi krijon tablonë e plotë se çfarë është tregu i komunikimeve elektronike, kush janë elementet përbërës të tij, cili është strukturimi i brendshëm i tregut etj, duke vijuar më tej me vlerësimin e nevojshëm si dhe trajtimin e konceptit të mosmarrëveshjeve në këtë treg, tipologjinë e mundshme të tyre si dhe klasifikimin sipas “sfondit ” ku krijohen dhe kalojnë në nivelin e mosmarrëveshjeve.

Faza e fundit e vlerësuar për strukturimin e temës në raport me komponentët e titullit që përfaqëson, është e lidhur me aspektin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, kornizën ligjore dhe rregullatore për këtë qëllim. Në funksion të strukturimit të paraqitur, për qëllime të sqarimit mbi përmbajtjen e secilit kapitull ne veçanti, në mënyrë të përmbledhur gjenden më poshtë aspektet themelore të trajtuara si:

Kapitulli i parë – “Tregu i komunikimeve elektronike”, përfshin në vija të përgjithshme trajtimin e konceptit të përgjithshëm mbi tregun dhe parimet themelore të ndërtimit të tij, aspekte të përgjithshme të strukturimit të tij si dhe interpretime mbi parimet, objektivat dhe strategjitë e zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike. Një pjesë e rëndësishme në trajtimin e bërë në këtë kapitull, mbështetet mbi komponentët përbërës të tij, rrjetet dhe shërbimet respektive që përbëjnë bazën e këtij tregu, kornizën ligjore mbi të cilën është ndërtuar dhe funksionon tregu i komunikimeve elektronike, harmonizimi i legjislacionit shqiptar me direktivat e BE-së si dhe rekomandimet shoqëruese të tyre në funksion të zhvillimit të rrjeteve dhe shërbimeve përbërëse të tij, rrjedhimisht edhe mbi fazat e zhvillimit të vetë tregut të komunikimeve elektronike.

Në këtë këndvështrim i është dhënë rëndësi kuptimit të plotë mbi përcaktimin e një tregu përkatës dhe dimensionet e tij në aspektin gjeografik për mbulimin me produkte/shërbime dhe detajimin e instrumenteve të domosdoshëm të cilët përdoren për të identifikuar dhe përcaktuar kufijtë e konkurrencës midis sipërmarrësve ofrues të produkteve/shërbimeve përkatëse. Përcaktimi i tregut përkatës bëhet në përputhje me kuadrin ligjor dhe rregullator brenda të cilit zbatohen parimet e politikës së konkurrencës nën juridiksionin e ligjit material të fushës si dhe vetë ligjit të konkurrencës në përputhje me qëllimin kryesor,që lidhet me përcaktimin e tregut, identifikimin e tipareve dhe ndryshimeve të tij, në mënyrë të vazhdueshme nëpërmjet proçeseve monitoruese, analizë të detajuar mbi kufizimet e konkurrencës, si dhe shqyrtimin e barrierave të mundshme me natyrë ligjore dhe strukturore, me të cilat përballen sipërmarrësit ofrues të produkteve/shërbimeve në këtë treg.

Klasifikimi i brendshëm i tregut të komunikimeve elektronike në dy nivele, niveli i tregjeve të shumicës si dhe niveli i tregjeve të pakicës, ka lidhje të drejtpërdrejtë me zhvillimin e konkurrencës, pasi në këtë mënyre orienton edhe nivelin e ndërhyrjes rregullatore duke shndërruar në prioritare vendosjen e masave rregullatore, fillimisht në nivelin e shumicës dhe vlerësimin e efekteve të tyre në tregjet e nivelit të pakicës si tregje të lidhura vertikalisht nga lartë-poshtë. Ajo që vlen të theksohet është se, baza ligjore për zhvillimin e konkurrencës në tregjet e brendshme si pjesë përbërëse të tregut të komunikimeve elektronike është e

8  

mbështetur në legjislacionin e fushës dhe atë të konkurrencës, i cili ka parashikuar mundësitë ligjore për ndërhyrje nga të dy institucionet si AKEP dhe Autoriteti i Konkurrencës, duke i dhënë prioritet për ndërhyrje ex-ante institucionit rregullator që ushtron veprimtarinë e tij sipas ligjit material që mbulon fushën e komunikimeve elektronike (AKEP-i), ndërsa për ndërhyrje ex-post në përputhje me përcaktimet e bëra në ligjin e konkurrencës, institucionit kompetentë Autoritetit të Konkurrencës.

Një aspekt tjetër i trajtuar në këtë kapitull, lidhet me krahasimin ndërmjet dy llojeve të tregjeve, tregje me natyrë monopolistike si dhe tregje me natyrë konkurruese, duke identifikuar rëndësinë dhe rolin e dorës së shtetit për secilin prej këtyre tregjeve.

Identifikimi i bërë përcakton rolin e shtetit në tregjet monopolistike si “rol kontrollues”, përcaktues, në zhvillimin e risive dhe inovacionit, me mundësi ndërhyrjeje të drejtëpërdrejtë në përcaktimin e politikës së çmimeve dhe llojshmërinë e produkteve, duke u identifikuar në shumicën e rasteve si rol me natyrë kufizuese në zhvillimin e konkurrencës në tregjet e natyrës monopolistike. Ndryshe nga tregjet monopolistike, në tregjet e natyrës konkurruese roli i shtetit evidentohet kryesisht në hartimin e politikave themelore që kanë të bëjnë me zhvillimin e politikës sektoriale, duke i krijuar hapësirë zhvillimit të konkurrencës jashtë ndërhyrjes shtetërore, në këtë kuptim duke mos përcaktuar tiparet konkurruese të aktorëve të tregut, në tregun përkatës. Një gjë e tillë jo vetëm që përbën tiparin themelor të tregjeve konkurruese, por njëkohësisht përbën edhe diferencën kryesore ndërmjet tregjeve monopolistike dhe tregjeve konkurruese.

Në këtë kapitull, gjenden të trajtuara aspektet mbi formën e rregjimit të autorizimeve për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike, duke specifikuar dallimin ndërmjet autorizimeve individuale për frekuenca dhe numeracion, dhe autorizimit të përgjithshëm që pajisen sipërmarrësit për ofrimin e shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike. Një ndër aspektet kryesore lidhur me autorizimin individual, është nevoja për alokimin1 e frekuencave dhe rëndësia e tyre si një ndër burimet e kufizuara kombëtare. Fazat e pajisjes me autorizim sipas dy formave të prezantuara, janë pjesë e procedurave të brendshme administrative të AKEP, dhe përfaqësojnë një rregjim të ri i cili vjen si rezultat i liberalizimit të regjimit të ofrimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike, duke kaluar nga faza e liçensimit dhe kufizimit gjeografik në ofrimin e shërbimeve drejt fazës së heqjes së barrierave gjeografike, ligjore dhe strukturore.Në kushtet e asnjëanësise teknologjike, rregjimi i ri i autorizimeve përbën në vetvete një ndër faktoret themelor të zhvillimit të tregut dhe konkurrueshmërisë në komunikimet elektronike.

Një vend i rëndësishëm në këtë kapitull, i kushtohet identifikimit të kompetencave ligjore dhe rregullatore, të para në përputhje me politikën sektoriale, kornizën ligjore kombëtare dhe harmonizimin e legjislacionit shqiptarë për fushën e komunikimeve elektronike me direktivat e BE-së.

Një ndër aspektet më të rëndësishme në trajtimin e bërë në këtë kapitull, lidhet me analizën e faktorëve themelorë, të cilët kanë ndikuar në zhvillimin e tregut të komunikimeve elektronike, në zhvillimin e konkurrencës në këtë treg, në kompleksitetin e ndërhyrjeve rregullatore respektivisht për ndërhyrjet ex-ante dhe ex-post.

Në këtë kapitull trajtohen në mënyrë të detajuar faktorët e liberalizimit, të investimeve si dhe rregullimi i tregut të komunikimeve elektronike. Zanafilla e proçesit të liberalizimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike, në

                                                            1ose caktimin 

9  

këndvështrimin e zhvillimit të këtij sektori, vlerësohet si një ndër hapat më efektiv i cili ka bërë të mundur kalimin nga monopolet shtetërore drejt një tregu të liberalizuar. Kjo pasi në këtë sektor produktet dhe/ose shërbimet ofroheshin nga operatorë me pronësi shtetërore, procesi i liberalizimit mundësoi ofrimin e tyre nga ofrues me investime dhe kapital privat, si dhe privatizimin e monopoleve shtetërore. Segmenti kohor i lidhur me tranzicionin e kërkuar për liberalizimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, është ndikuar nga politika sektoriale e zhvilluar në këtë aspekt, me synimin kryesor përqasjen e një politike të kujdesshme sektoriale dhe rregullatore, për të konsideruar në legjilacionin primar dhe sekondar të fushës, hapësirën e duhur ligjore dhe gjetjen e balancës ndërmjet mbrojtjes maksimale të të drejtave të konsumatorëve si dhe sigurisë së ofruesve të rrjeteve/shërbimeve, për jetëgjatësi dhe klimën e një biznesi të favorshëm nëpërmjet masave rregullatore që garantojnë mbrojtje të konkurrencës dhe zhvillim të saj.

Faktori i dytë i rëndësishëm për zhvillimin e konkurrencës, lidhet me investimin dhe cilësinë e tij, i cili përbën bazën e krijimit të konkurrencës në infrastrukturë dhe është i lidhur ngushtësisht me procesin e liberalizimit. Dy faktorët së bashku bëjnë të mundur zvogëlimin e barrierave strukturore, për hyrjet e reja në ofrimin e rrjeteve/shërbimeve.Përqasja e duhur e politikës sektoriale dhe rregullatore në këtë aspekt, është e lidhur me konceptimin e bashkëndarjes së infrastrukturës në favor të konkurrencës efektive. Shkalla e investimit në sektorin e komunikimeve elektronike, përcaktohet nga kërkesat dhe cilësia e inovacionit në fushën e komunikimeve elektronike, që nënkupton ndër të tjera edhe lidhjen e ngushtë ndërmjet inovacionit dhe sipërmarrjes në këtë sektor.

Një ndër faktorët e tjerë, i trajtuar në këtë kapitull dhe i konsideruar si faktor themelor, është pikërisht faktori i rregullimit, i cili përbën në vetvete një proces të ndërtuar nëpërmjet një seti rregullash apo procedurash administrative të lidhura ngushtësisht në aspektin monitorues dhe rregullues, proces i cili bëhet i mundur si një përpjekje e madhe e agjensive shtetërore dhe rregullatore me fokus kryesor orientimin e ekonomisë në shinat e konkurrencës. Në këtë këndvështrim, gjenden të trajtuara në detaje parashikimet ligjore të cilat harmonizojnë lirinë ekonomike të sipërmarrjes si dhe zhvillimin e nevojave dhe kërkesës konsumatore, për ofrimin e produkteve/shërbimeve. Procesi i rregullimit ka në qendër të vëmendjes së tij faktin se, përfitimi maksimizohet për të gjithë aktorët ndërveprues në treg, sipërmarrës në cilësinë e ofruesve të produkteve/shërbimeve dhe përdoruesit/konsumatorit të tyre, por edhe vetë buxhetit të shtetit, nëse një treg arrin stadin e duhur të zhvillimit të tij nëpërmjet një konkurrence të lirë, pa kushte monopolistike, në kushtet e një lirie dhe nxitje ekonomike për investime, duke zvogluar rolin e dorës kontrolluese shtetërore, duke zgjeruar në këtë mënyrë hapësirën e lirisë ekonomike të sipërmarrësve në treg.

Në këtë kapitull, janë trajtuar në mënyrë të detajuar masat rregullatore që imponon procesi i rregullimit të tregut, masa të cilat janë të parashikuara në legjislacionin shqiptar në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare si dhe në frymën e konsultimit me palët e interesit në fushën e komunikimeve elektronike. Procesi i rregullimit nuk është një proces që zhvillohet në mënyrë spontane, por ndërtohet dhe aplikohet mbi një kornizë të qartë rregullash dhe procedurash. Ai orientohet nga monitorime dhe analiza të tregut në mënyrë periodike dhe në këndvështrimin “forward-looking”, gjë që do të thotë se, procese të tilla i paraprijnë zhvillimeve të tregut dhe kjo është edhe arsyeja kryesore, përse rregullatorët e fushës në tregje specifike kanë hapësirën e ndërhyrjeve ex-ante në dallim nga ndërhyrjet ex-post. Diferenca ndërmjet ndërhyrjeve ex-ante dhe ex-post vjen nga fakti që, nëpërmjet ndërhyrjeve ex-ante mundësohet një efekt më i shpejtë në rregullimin e tregut, duke

10  

ruajtur fizionominë e parandalimit të një problemi të caktuar, i cili mund të pengojë zhvillimin e konkurrencës. Ndërsa ndërhyrjet ex-post2 në thelb të tyre kanë natyrë prapavepruese “retroaktive”, pasi kjo ndërhyrje vjen si rezultat vetëm në kushtet e identifikimit të pasojës dhe efekti i tyre është i ndryshëm nga ndërhyrjet ex-ante. Kombinimi i këtyre dy ndërhyrjeve maksimizon kushtet për zhvillimin e konkurrencës në treg, duke synuar që ajo të jetë efektive dhe e plotë.

Në këtë kapitull, trajtohen aspekte të ndryshme të zhvillimit aktual të tregut të komunikimeve elektronike, të rrjeteve dhe shërbimeve bazë të tij, si telefonia celulare, telefonia fikse si dhe shërbimet e internetit. Në këtë punim për efekte ilustrimi, janë dhënë disa kategori indikatorësh që ndihmojnë lexuesin të kuptojë parametrat e zhvillimit të këtij tregu, dimensionet e tij, për sa i përket numrit të sipërmarrësve të rrjeteve/shërbimeve, llojit të shërbimeve që ofrojnë, dimensionin e rrjeteve të tyre, dhe mbulimin gjeografik me shërbimet që ofrojnë sipas tre shërbimeve bazë të cituara më sipër, si telefoni (celuare dhe fikse) dhe shërbimi i internetit.

Kapitulli i dytë – “Mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike”, përfshin në mënyrë të detajuar konceptimin e përgjithshëm mbi “mosmarrëveshjet”, si dhe sfondin kryesor në të cilin zhvillohen ato. Tipologjia e mosmarrëveshjeve dhe burimet e mundshme të krjimit të tyre, zënë një vend të rëndësishëm në këtë kapitull duke sjellë ilustrime konkrete, përshkrime dhe interpretime që lehtësojnë kuptimin e tyre për lexuesin.

Një vëmendje të veçantë në këtë kapitull, zë trajtimi i mosmarrëveshjeve në përputhje me klasifikimin e përgjithshëm të tregjeve dhe strukturimin e brendshëm të tyre sipas dy niveleve, në tregjet e sipërme apo të njohura ndryshe si tregje të nivelit të shumicës si dhe në tregjet e poshtme ose të njohura ndryshe si tregjet e nivelit të pakicës.

Në këtë kapitull, gjenden të trajtuara edhe mosmarrëveshje me sfond kryesor të lidhur ngushtë me politikat sektoriale, që përbëjnë edhe faktorët kryesorë të zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike, me theks të veçantë në liberalizimin e shërbimeve, ndarjen dhe alokimin e burimeve të fundme si frekuenca dhe numeracion, investimet dhe risitë teknologjike, të cilat mbështeten në kornizën ligjore dhe rregullatore, duke krijuar premisa të mundshme të krijimit të mosmarrëveshjeve. Detajet e dhëna për secilin element të trajtuar në këtë punim, plotësojnë kornizën e njohurive për të kuptuar thelbin e mosmarrëveshjeve, arsyeve kryesore për krijimin e tyre, si dhe ndikimit të mundshëm të tyre në zhvillimin e konkurrencës për shërbimet e komunikimeve elektronike.

Kategorizimi kryesor i mosmarrëveshjeve në dy stade që përfshijnë mosmarrëveshje të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës si dhe mosmarrëveshje të nivelit pajtimtar-sipërmarrës, përbën bazën kryesore mbi të cilin krijohet sfondi i mosmarrëveshjeve. Në këtë kapitull janë trajtuar me detaje konceptet bazike të shërbimeve të interkoneksionit të përfshira në ligjin material të fushës, aktet rregullatore për këtë qëllim si dhe ofertat referencë në tregun e komunikimeve elektronike, si themeli mbi të cilën janë të ndërtuara marrëdhëniet ndërmjet sipërmarrësve ofrues të produkteve/shërbimeve në këtë treg.

Në përputhje me parashikimet ligjore dhe aktet rregullatore respektive, një vend të rëndësishëm në këtë kapitull zë trajtimi i bërë për mosmarrëveshje të nivelit pajtimtar-sipërmarrës, duke vendosur në qendër të vëmendjes “pajtimtarin” dhe konceptin rregullator mbi “kontratën e pajtimit” në këtë treg, strukturimin e saj, parimet e përgjithshme të konsideruara për ndërtimin e saj. Detajet e dhëna për

                                                            2ose rregullimet ex-post.

11  

kushtet e përgjithshme që duhen përfshirë në hartimin e kontratës së pajtimit, i shërbejnë ilustrimit të hapësirës së mundshme të mosmarrëveshjeve në këtë nivel tregu me shkak kryesor moszbatimin e kushteve të parashikuara në kontratën e pajtimit, hapësirë e cila ka ndikuar për të bërë parashikimet e duhura ligjore dhe rregullatore në funksion të zgjidhjes së tyre. Në të gjitha rrethanat dhe arsyetimet e dhëna në studimin e kryer, është treguar vëmendje e duhur për të konceptuar qartë rolin e rëndësishëm që duhet të ketë gjetja e balancës së nevojshme ndërmjet lirisë ekonomike të tregut dhe domosdoshmërisë për mbrojtjen e pajtimtarit, duke konsideruar rolin dhe misionin rregullator për maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit e produkteve/shërbimeve përkatëse, në raport të drejtë me vëmendjen e vazhdueshme për të garantuar jetëgjatësinë e ofruesve të shërbimeve dhe konsiderimin prioritar të qëllimit rregullator se, maksimizimi i përfitimeve të përdoruesit të produkteve/shërbimeve sigurohet nga rritja dhe perfeksionimi i vazhdueshëm i konkurrencës efektive në tregun përkatës.

Një vend po kaq të rëndësishëm në këtë kapitull, zë edhe trajtimi i mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, i njohur ndryshe edhe niveli i mosmarrëveshjeve në tregjet e shumicës, ku me peshë kryesore njihen mosmarrëveshjet për shërbimet e interkoneksionit. Trajtimi i bërë dhe datajet e dhëna për llojet e shërbimeve të interkoneksionit, për diferencimin ndërmjet shërbimeve të interkoneksionit nën efektin e detyrimeve rregullatore si dhe shërbimet e interkoneksionit jashtë detyrimeve apo kontrollit rregullator, i shërben lexuesit për të kuptuar rëndësinë e madhe që ka për zhvillimin e komunikimeve elektronike dhe të vetë tregut përkatës, aplikimi i rregullave të qarta dhe transparente në mbështetje të zhvillimit të konkurrencës. Kjo pasi shërbimet e interkoneksionit përbëjnë bazën e shërbimeve në komunikimet elektronike, prej nga varet zhvillimi i konkurrencës në tregjet e pakicës apo tregjet e nivelit të poshtëm. Relacioni i varësisë në dy nivelet e tregjeve të prezantuara në mënyrë të detajuar në këtë kapitull, me fokus kryesor në shërbimet e interkoneksionit, vjen edhe nga natyra e veçantë që kanë tregjet në fushën e komunikimeve elektronike, shkallës vertikale të shtrirjes së tyre dhe domosdoshmërisë së ndërveprimit të rrjeteve të konkurrentëve në këtë fushë, si një mënyrë e pashmangshme për të përfunduar në mënyre të suksesshme produktin/shërbimin tek pajtimtari fundor apo konsumatori i tyre. Për këtë arsye në kapitullin në fjalë është trajtuar me prioritet oferta referencë për shërbimet respektive në përputhje me llojin e shërbimit të telefonisë, celulare apo fikse, përfshirë edhe shërbimet e internetit të konsideruara si shërbime bazë në komunikimet elektronike, me impakt përdorimi shumë popullor dhe me faktor ndikimi edhe në zhvillimin e ekonomisë kombëtare. Të gjitha detajet e dhëna, interpretimet, arsyetimet mbi sfondin e mundshëm të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, arsyet e mundshme të krijimit të tyre, si dhe argumentimi i dhënë për nevojën e angazhimit rregullator në zgjidhjen e tyre në përputhje me parashikimet ligjore, i shërbejnë lexuesit për të bërë lidhjen logjike ndërmjet tre kapitujve të parë të temës, pasi në kapitullin në vijim është prezantuar korniza ligjore dhe rregullatore e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, duke ilustruar raste konkrete të cilat duhen kuptuar si një impakt i drejtëpërdrejtë për zhvillimin e konkurrencës në këtë treg.

Kapitulli i tretë – “Zgjidhja e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike”, përbën edhe kapitullin kryesor që përfaqëson thelbin e temës së trajtuar, i cili vjen si rezultat i strukturimit logjik të temës. Në themelin e kësaj teme është tregu i komunikimeve elektronike në të cilin burojnë mosmarrëveshjet e mundshme varësisht nga tipologjia e tyre, të cilat kërkojnë angazhimin dhe zgjidhjen efikase

12  

brenda juridiksionit administrative dhe gjyqësor, për të realizuar qëllimin final, funksionimin e vetë tregut dhe për rrjedhojë në këtë këndvështrim edhe ndërveprimin e aktorëve të tij si pajtimtar-sipërmarrës-struktura rregullatore dhe qeveritare. Strukturimi i zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, në trajtimin e bërë ka në fokus zgjidhjet administrative duke detajuar aspektin procedurial për të gjitha fazat e parashikuara ligjore dhe rregullatore për këtë qëllim.

Pavarësisht thelbit, shkaqeve dhe arsyeve të cilat kanë krijuar një mosmarrëveshje në tregun e komunikimeve elektronike, ajo është e destinuar të kalojë disa hapa në funksion të zgjidhjes së saj, si:

• negocim ndërmjet palëve; • ankim administrative në strukturën rregullatore (varësisht llojit); • ankim gjyqësor në gjykatën kompetente për çështjet administrative (varësisht

zgjidhjes administrative). Hapi i tretë në funksion të zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, njihet ndryshe nga legjislacioni si zgjidhje në rrugë gjyqësore, nëpërmjet ngritjes së padisë në gjykatë, vetëm pas shterimit të ankimit administrative, mund të shfrytëzohen shkallët e organeve gjyqësore kombëtare, por në jo pak raste mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike janë adresuar edhe në trupat e arbitrazhit në vende të ndryshme, sipas parashikimeve që vet palët kanë përcaktuar për zgjidhjen e konflikteve në termat e tyre kontraktuale dhe marrëveshjet respektive. Prandaj në funksion të përshkrimit të rrugëve të mundshme ligjore të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, detajeve të tyre si dhe rasteve ilustruese nga praktika për tregun e komunikimeve elektronike në Shqipëri, në këtë kapitull, lexuesi do të njihet me disa raste të përzgjedhura që kanë për objekt zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, raste të tilla që përbëjnë interes për trajtim në temën e zgjedhur. Një aspekt tjetër i trajtuar në këtë kapitull, është i lidhur me konceptin e “zgjidhjeve alternative”, mundësitë e trajtimit të tyre në tregun e komunikimeve elektronike në Shqipëri si dhe përvojat ndërkombëtare në këtë aspekt, duke i dhënë një rëndësi të veçantë edhe trajtimit të fazës së zhvillimit të legjislacionit në këtë drejtim. Pjesë e këtij kapitulli është edhe trajtimi i bërë për krijimin dhe konceptimin nga legjislativi, i nevojës për 3ndërtimin e strukturave të posaçme administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, të njohura ndryshe në praktikën e krijuar institucionale si Komisione të Zgjidhjes së Mosmarrëveshjeve për dy nivelet e trajtimit të tyre, në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës dhe pajtimtar-sipërmarrës. Në këtë drejtim janë dhënë detaje mbi aspektet proceduriale të ndërtimit të KZM-ve, formimit tekniko-profesional dhe sigurisë për ofrimin e zgjidhjeve profesionale në këtë këndvështrim, afateve proceduriale të ushtrimit të aktivitetit të tyre si dhe pesha e zgjidhjes së dhënë për mosmarrëveshjet, duke e lidhur atë me fazën e implementimit të një natyre detyruese ose jo. Ky fakt theksohet pasi KZM-të në dy nivelet e prezantuara si pajtimtar-sipërmarrës dhe sipërmarrës-sipërmarrës, në fund të procesit të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve referojnë zgjidhje të ndryshme në raport me detyrimin për implementimin e tyre. Arsyet e këtyre diferencave që janë prodhuar nga politika sektoriale, gjenden të trajtuara në vijim, duke dhënë elementet e përbashkëta dhe dallimet e zgjidhjeve për dy nivelet e cituara.Në këtë kontekst është argumentuar se zgjidhjet e dhëna nëpërmjet akteve administrative që nxjerrin strukturat shqyrtuese për mosmarrëveshjet e nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, mbartin detyrimin e zbatimit të tyre nga palët në mosmarrëveshje, dhe kjo përbën ndryshimin esencial me zgjidhjet

                                                            3Ligj nr.9918/2008, i ndryshuar, neni 120/1, pika 6 e tij.

13  

e dhëna për mosmarrëveshjet e nivelit pajtimtar-sipërmarrës, në të cilin zgjidhjet e dhëna kanë natyrë rekomanduese dhe gjejnë zbatim vetëm nëse palët në mosmarrëveshje arrijnë dakortësinë e tyre paraprake. Për qëllime ilustrimi, respektivisht për secilin prej dy niveleve të mosmarrëveshjeve të konsideruara më sipër, janë dhënë në këtë kapitull evidenca përkatëse dhe raste konkrete të trajtimit të tyre, duke e bërë më të prekshme për lexuesin e këtij punimi tipologjinë e mosmarrëveshjeve sipas kategorisë së konsideruar, por në të njëjtën kohë është pasqyruar me detaje procesi i identifikimit, administrimit, trajtimit dhe zgjidhjes finale për mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike. Trajtimi i zgjeruar i tipologjisë së mosmarrëveshjeve në kapitullin e II-të, përshkrimet dhe detajimet e dhëna për objektet e mosmarrëveshjeve të mundshme në përputhje me nivelin ku ato zhvillohen, ka patur si qëllim që të ndërtojë sfondin e duhur për interpretim dhe argumentim të zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve të krijuara. Tre kapitujt e cituar janë konsideruar si tre hallka të një zinxhiri funksional, të cilët të shkëputur nga njëri-tjetri do të krijonin boshllëk në mënyrën e të trajtuarit të temës dhe studimit të kryer për këtë qëllim.

Në përfundim të këtij studimi të kryer, duke treguar kujdes në filtrimin e

arritjeve në fushën e komunikimeve elektronike në të gjitha dimensionet e saj, si në aspektin e zhvillimit të legjislacionit kombëtar dhe harmonizimit të tij me legjislacionin europian, përzgjedhjen dhe krahasimin me praktikat më të mira të mundshme që plotësojnë kriteret e përshtatjes me rrethanat kombëtare, janë pasqyruar konkluzionet dhe rekomandimet përkatëse. Ato i drejtohen aktorëve kryesorë të fushës së komunikimeve elektronike dhe mund të shërbejnë për politikat sektoriale, por varësisht pozicionimit dhe mundësive për implementimin e tyre, mund të përdoren edhe për qëllime rregullatore dhe pse jo edhe në shërbim të objektivave të vetë tregut të komunikimeve elektronike, të cilat në fund të fundit i shërbejnë qëllimit final për maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit e rrjeteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

14  

KAPITULLI I PARË

TREGU I KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE 1.1. Koncepti i tregut dhe parimet e përgjithshme të ndërtimit të tij

Termi “treg” është mjaft popullor në jetën e përditshme dhe pavarësisht faktit

në së interpretimi bën fjalë për një treg specifik apo ka një kuptim më të përgjithshëm të tij, konceptualisht mund të mendohet si një hapësirë ndërveprimi e shumë faktorëve, të cilët përfaqësojnë individualisht jo vetëm produkte, mallra, apo shërbime të ndryshme që shkëmbehen kundrejt kundërpartit të tyre ndërveprues, por që në themel të tyre elementet përbërës përfaqësojnë të gjithë instrumentet që nxisin faktorët e punës dhe kapitalit në tërësinë e tyre, tërësinë e ndërveprimeve institucionale të bazuar në ligje, rregulla dhe procedura të cilat e bëjnë aktiv tregun në pikëpamjen e shkëmbimit dhe ndërveprimit të gjithë faktorëve përbërës të tij.

Nëse referohemi në literaturë apo konsultohemi me teori të ndryshme të doktrinës ekonomike, mbi llojet e përkufizimeve të tregut, apo të përcaktimeve të ndryshme të dhëna në kohë të ndryshme për të, parimisht mund të themi se ajo që i bashkon teoritë e ndryshme ekonomike në këtë aspekt, lidhet me përkufizime eksplicite të cilat gjenden për tregje specifike, ndërsa për tregun në tërësi dhe kuptueshmërinë e tij, para së gjithash merren për bazë dhe konsiderohen elementet themelore të tij, të cilët janë të lidhur me gjeografinë apo e thënë ndryshe me kufijtë potenciale ku shtrihet një treg i caktuar apo me profil specifik, për të cilin mund të shtrish imagjinatën duke e supozuar nga një treg të kufizuar brenda kufijve të një shteti apo zone gjeografike të caktuar,deri në një treg global.

Kjo do të thotë të konsiderosh aspektin profilizues të tij, mbi të cilin një treg i caktuar me produktet/mallrat/shërbimet specifike në shtrirjen gjeografike të tij, synon të ofrojë për palën blerëse të tyre, i kategorizuar sipas cilësimeve të ndryshme si, përdorues/pajtimtar/konsumator etj. Pra, e thënë ndryshe për të krijuar një konceptim të përgjithshëm mbi tregun është e nevojshme të kuptojmë aspektin dimensional të shtrirjes së tregut, natyrën dhe profilin e tij, palët ndërvepruese dhe faktorët e tjerë me impakt në zhvillimin e tij, etj.

Nëse tregu dhe elementet përbërës të tij, do të konsideroheshin në mënyrë konceptuale si të lidhur ngushtësisht vetëm në aspektin ekonomik, përkufizimet më të mundshme do ta konsideronin palën ofertuese dhe palën që përfaqëson kërkesën, të ndërlidhura në një hapësirë të shkëmbimit të infomacionit dhe ndërveprimit të ndërsjelltë.

Në tërësinë e tyre tregje të tilla, do të impaktoheshin mbi ekzistencën e lirisë së tyre,apo shkallën e ndërhyrjeve institucionale/shtetërore. Në të gjitha rrethanat këto impakte, do të shërbenin si një fushë e gjerë debati dhe diskutimi mbi ekulibrin e faktorëve ndërveprues me ndikim të drejtëpërdrejtë në treg, dhe do të lidheshin edhe me përcaktimin e tregjeve specifike dhe të profilizuara më ngushtësisht në raport me çfarë ato vetë ofrojnë apo shkëmbejnë ndërmjet palëve ndërvepruese në këtë treg.

Konceptimi i përgjithshëm mbi tregun, para së gjithash të orienton drejt idesë se çfarë duhet të konsiderohet prioritare ndërmjet kapitalit dhe pavarësisë për trajtimin e tij nëpërmjet një përpjekje të organizuar të individëve për të prodhuar dhe shitur, me qëllim fitimin, të mirat dhe shërbimet që plotësojnë nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve.Në aspektin e organizimit, duhet kuptuar në të gjitha rrethanat si një

15  

kombinim i llojeve të ndryshme të burimeve materiale në dispozicion, të burimeve njerëzore dhe financiare si dhe të informacionit. Parashtrimi i përgjithshëm mbi faktorët ndërveprues të mundshëm të një tregu, nevoja për zhvillimin dhe konkurrencën e tyre në raport me ekonominë e një vendi të caktuar apo më gjerë se kaq, krijon një tablo të gjerë për përcaktime më të përmbledhura për tregun ku përfshihen të gjitha aspektet e trajtuara më sipër.

Në këtë këndvështrim mund të konsiderohet edhe përcaktimi i bërë mbi konceptin e tregut përkatës4 nga Autoriteti i Konkurrencës në Shqipëri, i cili në të gjitha rrethanat përbën një përkufizim referues edhe për tregje specifike, me një profil të paracaktuar siç është edhe vetë tregu i komunikimeve elektronike, duke e përshtatur në territorin gjeografik prej nga emërtohet edhe tregu gjeografik5 përkatës në të cilin janë të shtrira dimensionet e tij për produktet/shërbimet 6që ofrohen. 1.2 Tregu i komunikimeve elektronike.

Tregu i komunikimeve elektronike, si një nga tregjet me profil të qartë, i konceptuar në një spektër edhe më të gjerë siç është fusha e komunikimeve elektronike, për nga rëndësia që ka në jetën e përditshme si dhe impakti që reflekton në zhvillimin ekonomik, vlerësohet si një ndër tregjet më dinamike. Rëndësia dhe impakti që reflekton zhvillimi pozitiv i këtij tregu edhe në zhvillimin e tregjeve të tjera, përcakton edhe përqasjen ndaj shërbimeve të komunikimeve elektronike si dhe vëmendjen e treguar nga strukturat shtetërore të çdo vendi, rrjedhimisht edhe në Shqipëri, pavarësisht në se ka patur shfazime kohore në përqasjen e cituar më sipër në krahasim me vendet e tjera të cilat i paraprijnë zhvillimeve të rëndësishme siç janë zhvillimet në këtë fushë.

Është e rëndësishme të theksohet se, ekonomia e një vendi ka dimensionet e saj krahasuar me ekonomitë e vendeve të tjera, por ajo që vlen të konsiderohet është pikërisht fakti që nga pikëpamja strukturore ajo duhet të funksionojë dhe të menaxhohet pa ndonjë diferencë që do të imponohej prej dimensioneve të saj.

                                                            4Përcaktimi i një tregu përkatës është një instrument për të identifikuar dhe përcaktuar kufijtë e konkurrencës midis firmave. Tregu përkatës ofron edhe kuadrin brenda të cilit zbatohen parimet e politikës së konkurrencës nga ana eKomisionit. Qëllimi kryesor i përcaktimit të tregut është identifikimi në mënyrë të vazhdueshme i kufizimeve të konkurrencës, me të cilat përballen ndërmarrjet.Ndër të tjera, përcaktimi i tregut mundëson edhe llogaritjen e (→) pjesës së tregut të ndërmarrjeve që janë aktive në tregun përkatës, që japin informacion të konsiderueshëm në lidhje me (→) fuqinë e tregut në funksion të vlerësimit të dominimit (→Pozicion dominues). 5Tregu përkatës gjeografik përfshin zonën në të cilën ndërmarrjet janë të angazhuara në anën e ofertës dhe të kërkesës për produkte dhe shërbime, në të cilën kushtet e konkurrencës janë homogjene dhe e cila mund të dallohet qartë nga zonat e tjera me të cilat kufizohet, sepse kushtet e konkurrencës ndryshojnë në mënyrë të dukshme nga ato të zonave të tjera duke bere identifikimin e nje tregu përkatës sipas faktorëve gjeografikë dhe të produktit. 6Një treg përkatës i produktit përfshin të gjithë ato produkte dhe/ose shërbime që konsiderohen si të këmbyeshëm ose të zëvendësueshme (→) Zëvendësueshmëri) duke u mbështetur në karakteristikat, çmimet dhe përdorimin e produkteve. Duhet të merren parasysh edhe produktet dhe/ose shërbimet të cilat mund të hidhen në treg menjëherë nga prodhues të tjerë pa kosto të ndjeshme të ndryshimit të destinacionit ose nga konkurrentët potencialë me kosto të arsyeshme dhe brenda një periudhe të kufizuar kohore. (Shih: Njoftim i Komisionit të konkurrencës për përcaktimin e tregut përkatës në funksion të legjislacionit për konkurrencën (Fletore Zyrtare, C 372, 9.12.1997, fq. 5).  

16  

Komunikimi elektronik si një ndër format më të përdorshme të komunikimit shoqëror në ditët e sotme, prezanton dukshëm rëndësinë e tij dhe konsiderimin si faktor zhvillimi në raport me përdorimin.Komunikimet elektronike mbështeten në një bazë teknologjike që mundëson ofrimin e tyre në llojshmëri të ndryshme shërbimesh si të telefonise fikse dhe celulare, por edhe të grupit të shërbimeve që bazohen në internet. Një aspekt tjeter i rëndësishëm i shërbimeve të komunikimeve elektronike, identifikohet nga fakti që përbën një nga format më të shpejta të zhdukjes së barrierave gjeografike në komunikimin shoqëror global dhe rrjedhimisht edhe me efekt në ndikimin që reflekton edhe në vetë zhvillimin ekonomik në kushtet e një tendence gjithnjë e në rritje të faktorit globalizim.

Po me kaq rëndësi duhet parë edhe aspekti tjetër që mundësojnë komunikimet elektronike për komponentët e rendit dhe sigurisë kombëtare. Në fakt është e vështirë të parashikohet ndikimi i ardhshëm i teknologjive të komunikimit, shërbimeve dhe aplikacioneve të cilat ende nuk janë shpikur, ky ndikim lidhet direkt me identifikimin e rrisqeve që mund të përcjellin zhvillimet e shpejta të teknologjisë së inovacionit të ofruar nëpërmjet aplikimeve, të cilat kanë një kapacitet të lartë në zhvillimin real të komunikimeve elektronike dhe të përdorimit të tyre nga individi, shoqëria dhe struktura shtetërore.

Zhvillimi i komunikimeve elektronike në të gjitha fazat e tij, përfshirë që nga procesi i liberalizimit që karakterizon këtë fushë në vendet e BE-së, gjatë dekadave të fundit, ka qenë një sukses i cili është përthithur si praktikë e mirë nga vende të tjera të cilat synonin anëtarësimin në BE, duke bërë përqasjen në përafrimin e politikës sektoriale kombëtare me modelin e referuar të BE-së.

Në spektrin e gjerë të komunikimeve elektronike, identifikohen grupe shërbimesh të llojit të veçantë si më të përdorshme dhe më të rëndësishme, dhe të tilla shërbime synohen të jenë preferenciale edhe për politikën sektoriale, e cila duhet të synojë të orientojë ofrimin e shërbimeve me çmime më të ulëta si dhe stimulimin e tyre për të qenë prezente në tregjet më konkurruese të mundshme, duke konsideruar edhe konvergjencën e teknologjive dhe shërbimeve të reja, të cilat i shërbejnë faktorit të zhvillimit dhe të rritjes së mirëqënies, duke synuar maksimizimin e përfitimeve të konsumatorëve edhe në kushtet globale konkurruese, pavarësisht dallimeve të vazhdueshme ndërmjet vendeve të ndryshme, por duke mos nënvlerësuar ndikimin dhe praninë e faktorëve të rëndësishëm kombëtare.

Përqasja në një model deri diku të ndërkombëtarizuar për shërbimet e komunikimeve elektronike dhe identifikimi i politikës sektoriale të BE-së dhe e vendeve të tjera që ndjekin një model të tillë, duke krijuar idenë e një “poli gjeografik”, më shumë se asgjë tjetër ka shërbyer për zhvillimin e inovacionit si në industrinë e teknologjive të komunikimit elektronik, gjithashtu edhe të vetë inovacionit për produkte/shërbime që mundësohen për konsumatorin e tyre.

Komunikimet elektronike pavarësisht konceptimit të tyre nën modele zhvillimi “lider”, natyrshëm që ruajnë pavarësinë e tyre në aspektin e zhvillimit, sepse në rrethana kombëtare zhvillohen në juridiksione të ndryshme kombëtare, edhe pse është e dukshme se në ditët e sotme shumë shërbime të reja dixhitale dhe aplikacione mbi të cilat mbështeten këto shërbime, bëhen të mundura nëpërmjet internetit dhe konsumohen brenda pothuajse një tregu të vetëm siç mund të konsiderohet tregu i BE-së, me ndikim të drejtpërdrejtë në pothuajse çdo sektor të ekonomisë përfshirë dhe ofrimin e shërbimeve nga administratat publike7 (e-qeverisë) për një grup shërbimesh                                                             7Qeveria Dixhitale - Qeveritë mund të përdorin më mirë informimin dhe komunikimin teknologjik (TIK) për të përqafuar parimet e mira të qeverisë dhe për të arritur qëllimet e politikës,OECD. (e-government.albania) është site zyrtar i Qeverisë Shqiptare. 

17  

bazike për konsumatorin në përditshmërinë e tij, të cilat lidhen me detyrimet tatimore, fiskale, shëndetësore, arsimore, etj.

Një zhvillim që sjell përmirësime dhe rrit mirëqënien shoqërore, natyrshëm që duhet mbështetur në shkallën e nevojshme të investimit të tij, për të mundësuar ofrimin e shërbimeve të tilla, duke u kushtëzuar edhe me faktorin kohë të realizimit të investimit. Prezenca e tregjeve kombëtare dhe natyra individuale që shfaq çdo treg i brendshëm në rrethana të caktuara kombëtare, krijon mundësi të ndryshme për konsumatorët në aspektin e zgjedhjes së shërbimit për llojshmërinë e tij, por edhe për karakteristika të tjera të shërbimit që janë të lidhura me cilësinë dhe çmimin.

Rëndësia e duhur që ka teknologjia e komunikimeve elektronike dhe konsiderimi i saj si një bazë e rëndësishme mbi të cilën varet shoqëria e informacionit, ka shtruar nevojën për të hartuar strategjinë ndërsektoriale kombëtare8 për dixhitalizimin, duke përcaktuar objektivat kryesore9afatmesme, ku në themel të kësaj strategjie qëndron përmirësimi, rritja e llojshmërisë dhe cilësisë së shërbimeve të informacionit për shoqërinë shqiptare.

Duke e konsideruar si promotor të zhvillimit të ekonomisë kombëtare dhe si një ndër forcat kryesore lëvizëse të saj, kjo strategji kushtëzon ndër të tjera edhe nevojën për zhvillimin e proçesit të dixhitalizimit, një nevojë jetike e lidhur me proçeset ekonomike, nëpërmjet përmirësimit të kapaciteteve prodhuese, rritjes së nivelit të dijes si dhe zhvillimit të aktiviteteve inovatore dhe inteligjente në dimensionin e gjerë të shoqërisë, duke prekur pjesën kryesore të jetës social-ekonomike të saj, me qëllim përmirësimin e shërbimeve të ofruara në dobi të saj.

Një ndër aspektet më të rëndësishme ka të bëjë me zhvillimin e proceseve institucionale dhe administrative duke bërë aktive dhe të prekshme një grup shërbimesh si: e-government, identiteti dixhital, lehtësimi i ndërveprimit ndërinstitucional, thjeshtëzimi i procedurave institucionale dhe administrative, ofrimit të shërbimeve ndihmëse online, pjesëmarrjes në vendimmarrje të qytetarëve dhe biznesit etj. Në fokusin e tij, ky zhvillim ka konsideruar që legjislacioni shqiptar për komunikimet elektronike dhe shoqërinë e informacionit, të ketë në prioritet gjetjen e rrugëve dhe mundësive për eleminimin e pengesave për funksionim të efektshëm të tregut të brendshëm në rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike duke synuar dhe mbështetur promovimin e konkurrencës në tregun e brendshëm si dhe mbrojtjen e konsumatorit në vijimësi, në përputhje me kërkesat e ligjit material të fushës për komunikimet elektronike por gjithashtu edhe në një kombinim me parashikimet e legjislacionit të fushës , që në mënyrë të veçantë konsideron mbrojtjen e konsumatorëve si dhe mbrojtjen e konkurrencës, ligje të cilat kanë njohur përmirësime të vazhdueshme në dekadën e fundit.                                                             8Strategjia ndërsektoriale “Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2015-2020”,synon drejtimin më të kordinuar dhe më efikas të investimeve në sektorin e teknologjive të informacionit dhe komunikimeve elektronike, me qëllim ofrimin e shërbimeve cilësore dhe përmirësimin e jetesës. Politikat do të jenë të orientuara drejt përmirësimit dhe zgjerimit të kapaciteteve njerëzore, në mënyrë që të rritet numri i përdoruesve dhe të promovohet zhvillimi i ofruesve të e-shërbimeve. Në këtë mënyrë, do të nxitet krijimi i vendeve të punës për të rinjtë, të cilët mund të punësohen në tregun shqiptar, rajonal e më gjerë. 9 - Së pari, për shtimin dhe promovimin e shërbimeve elektronike për qytetarët, biznesin dhe administratën. Prioritet do të jetë rritja e transparencës dhe përmirësimi i shërbimeve në administratën publike sipas parimeve të iniciativës “Open Government Partnership”. - Së dyti, për përdorimin e TIK në edukim, për të kapërcyer hendekun dixhital dhe për të aftësuar rininë. - Së treti, konsolidimi i infrastrukturës dixhitale në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë, duke respektuar me rigorozitet parimet evropiane të konkurrencës së lirë e të ndershme.

18  

Proçesi i liberalizimit në fushën e komunikimeve elektronike si dhe zhvillimi i dimensioneve të konkurrencës, mbart si synim kryesor uljen e tarifave për shërbimet dhe eleminimin në vijimësi të sjelljeve monopoliste për shërbime të caktuara në komunikimet elektronike. Këto kanë shërbyer në vetvete si nxitësit kryesorë të investimeve të reja dhe rritjes së shkallës së inovacionit, rrjedhimisht edhe të zhvillimit ekonomik. Një gjë e tillë ka ndodhur duke mbështetur zhvillimin e një platforme teknologjike të nevojshme për të siguruar akses për shërbime të reja dhe teknologji dixhitale, duke përcjellë për përdoruesin e tyre akses të ri për informacion dhe komunikime elektronike.

Është e qartë se tregjet e zhvilluara dhe konkurruese në themel të tyre, kanë si bazë kryesore të zhvillimit pozitiv, një harmonizim të kujdesshëm ndërmjet lirisë ekonomike, konkurrencës efektive dhe faktorëve të tjerë institucional, të cilët të kombinuar së bashku përcaktojnë në tërësinë e saj performancën dhe tiparet e tjera identifikuese të zhvillimit pozitiv të këtij tregu, përbëjnë thelbin e zhvillimit të ekonomisë dhe për rrjedhoje edhe të vetë jetës sonë të përditshme.

Trungu i ekonomisë kombëtare është i shëndetshëm në së funksionojnë në mënyrë të shëndetshme pjesët përbërëse të tij, ose e thënë ndryshe nëse tregjet përbërëse të ekonomisë kombëtare funksionojnë bazuar në një legjislacion efikas të hartuar, dhe me orientim të qartë nga rregulla të një praktike të mirë, të konsultuar me aktorët e tregut dhe palët e interesit, si dhe të orientuar drejt rritjes së konkurrencës efektive, duke krijuar kështu në këtë mënyrë një fushë ndërveprimi ndërmjet institucioneve shtetërore dhe rregullatore, si dhe aktorëve të tregut përfshirë konsumatorin e produkteve dhe shërbimeve.

Tregu i komunikimeve elektronike në Shqipëri funksionon mbi bazën e një ligji material të veçantë10, nën mbikqyrjen dhe monitorimin e vazhdueshëm të autoritetit rregullator të fushës. Autoriteti i Komunikimeve Elektonike dhe Postare në përputhje me parimet e përgjithshme të konkurrencës dhe zhvillimin e saj, në përshtatshmëri me kushtet aktuale të tregut shqiptar dhe kërkesat konsumatore në këtë treg, duke pasur parasysh kërkesat e rregullimit të veçantë në sektor dhe rekomandimet e Bashkimit Evropian për tregjet përkatëse të produkteve dhe shërbimeve, synon përmbushjen e misonit të tij rregullator nëpërmjet ndërhyrjeve ex-ante në treg, duke konsideruar dhe përgjegjësinë ligjore të Autoritetit të Konkurrencës i cili i shtrin efektet e tij nëpërmjet ndërhyrjeve ex-post si një “ortakëri” e udhëhequr nga ligji dhe me synim të përbashkët rritjen e forcës konkurruese në tregun e komunikimeve elektronike.

Ligji nr. 9918, datë 19.5.2008, “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar, ka parashikuar strukturën rregullatore përkatëse (AKEP)11, që funksionon si një organ rregullator në fushën e komunikimeve elektronike dhe të shërbimit postar, i cili mbikqyr kuadrin rregullator të përcaktuar nga ligji për komunikimet elektronike, nga ligji për shërbimin postar si dhe nga politikat e zhvillimit, të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave.

Në funksionet e tij, AKEP-i përcakton tregjet përkatëse kombëtare si pjesë përbërëse të tregut të komunikimeve elektronike si dhe produktet përkatëse që gjenden në këtë treg, të cilat e kanë të nevojshëm proçesin e rregullimit, i cili synon zhvillimin pozitiv të tyre në kushtet e konkurrencës dhe përbëjnë në vetvete një faktor zhvillimi të jetës ekonomike shoqërore në tërësinë e saj.

                                                            10Ligji nr. 9918, datë 19. 05. 2008 “Për Komunikimet Elektronike në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar. 11AKEP- Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare. 

19  

Tregu dhe fazat e ndryshme nëpër të cilat kalon zhvillimi i tij, aktorët e tregut si ofrues produktesh/shërbimesh si dhe konsumatorët e këtyre produkteve/shërbimeve, krijojnë një panoramë ndërveprimesh të cilët detyrimisht kanë nevojën e rregullimit ligjor si dhe vëmendjen e vazhdueshme në përditshmërinë e zhvillimit të kësaj marrëdhënie, si një marrëdhënie ndërmjet ofruesit të produkteve/shërbimeve dhe konsumatorit të tyre. Kjo që u parashtrua mund të kuptohet si një “kontratë dypalëshe”, e cila për zbatimin korrekt të saj ka si kusht themelor përfshirjen edhe të palëve të tjera si struktura administrative dhe rregullatore që shërbejnë si “garanci” për zbatimin e saj .

Garancia më e mirë për pasurimin e elementeve të “kontratës dypalëshe”, është synimi për realizimin e objektivave të tregut të komunikimeve elektronike, objektiva të cilat përfaqësimin më të mirë të tyre do e përbënin nëse konsiderohen si të tillë edhe nga rregullatori i fushës, duke i shndërruar në aktivitetin e tij në objektiva rregullatore. Strukturimi i tregut, strategjitë dhe kohështrirja e tyre.

Struktura e tregut dhe konceptimi i saj, mund të studiohet e ndarë në disa

faza, por një ndër fazat e para të saj duhet të jetë e fokusuar në identifikimin dhe përcaktimin e dimensioneve që përcaktojnë fuqinë e këtij tregu, gjë e cila mund të bëhet e mundur duke e vlerësuar mbi bazën e një numri parametrash të cilët do të krijonin bindjen e arsyeshme për fuqinë e tregut. Ndaj në këtë këndveshtrim është i rëndësishëm të kuptohet se cili është numri i aktorëve apo ndryshe i lojtarëve të tregut, çfarë roli dhe çfarë peshe kanë në aspektin e fuqisë financiare individualisht secili prej tyre në raport me dimensionin e plotë të tregut, një dimension tjetër duhet konsideruar se cili është klasifikimi i tyre në aspektin e shtrirjes gjeografike në raport me llojshmërinë e produkteve/shërbimeve që ofrojnë në një shtrirje të tillë, etj.

Faza tjetër e rëndësishme e lidhur me strukturimin e tregut, ka të bëjë me objektivat politike të fokusuara në inovacionin dhe risinë teknologjike, të cilat kanë në fokusin e tyre rritjen e investimeve, zgjerimin e mundësive për zgjedhjen e konsumatorit, rritjen e mundësive për çmime konkurruese për produkte/shërbime të tregut, të cilat shërbejnë për qëllimin final të rregullatorit duke synuar maksimizimin e mirëqënies sociale, gjë e cila do të bëhej e mundur vetëm si një kombinim i masave rregullatore dhe mjeteve juridike për të arritur ato objektiva, nëpërmjet përdorimit të modeleve të duhura për rregullimin e tregut si një hap i parë për të synuar arritjen e konkurrencës efektive dhe të plotë, si dhe matjen e performancës së tregjeve duke patur si objektiv themelor orientimin e tregut drejt një konkurrencë efektive dhe dinamike.

Harmonizimi i duhur i mjeteve të cituara më sipër, ndërveprimi dhe efikasiteti i hallkave që bëjnë të mundur vënien në funksion të tyre, përbëjnë edhe premisën e mundshme për shkallën e zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike, pasi tregje të tilla janë të rëndësishme për vetë zhvillimin e ekonomisë kombëtare dhe janë të lidhura pazgjidhshmërisht me të.

Strukturimi i tregut të komunikimeve elektronike është i ndarë kryesisht në dy nivele, niveli i tregjeve të shumicës si dhe niveli i tregjeve të pakicës, të cilat në vetvete i shërbejnë zhvillimit të konkurrencës efektive në këto tregje. Zhvillimi i konkurrencës në tregjet e brendshme të njohura ndryshe si pjesë përbërëse të tregut të komunikimeve elektronike, në referencë me përcaktimet e legjislacionit vendas, parashikon mundësitë ligjore për ndërhyrje nga të dy institucionet me natyrë

20  

rregullatore dhe me impakt në zhvillimin e saj, duke imponuar që dy institucionet AKEP12 dhe Autoriteti i Konkurrencës13të krijojnë bashkëpunim dhe bashkërendim të veprimeve për përfshirje të vazhdueshme në zhvillimin e konkurrencës në treg, të cilat në themel të punës së tyre kanë zhvillimin e proçesit të monitorimit dhe analizave në tregjet e cituara. Dy institucionet e më sipër cituara, si AKEP dhe Autoriteti i Konkurrencës, respektivisht në punën e tyre, reflektojnë edhe përgjegjësitë ligjore dhe spektrin e fushë veprimit në realizimin e misionit përkatës.

Gjatë procesit të monitorimeve dhe analizave të kryera, vëmendja kryesore

është e përqëndruar në identifikimin e kushteve dhe kritereve që provojnë zhvillimin e një konkurrence efektive ose jo, dhe në përputhje me gjetjet e këtyre proceseve planifikohen veprimet pasuese, të cilat bashkërendohen si ndërhyrje brenda kornizës ligjore që rregullojnë ndërhyrjet institucionale, mbështetur në dy ligjet respektive të fushës, me synim për të orientuar situatën e tregut drejt konkurrencës efektive.

Dy institucionet e mësipërme, kanë një rëndësi të veçantë për të adresuar çështjet themelore të konkurrencës në këtë treg, duke konsideruar aspektet e konsolidimit të këtij tregu në ofrimin e produkteve/shërbimeve përbërëse të tij, por edhe në prezencën dhe shtimin në treg të lojtarëve të rinj duke i dhënë rëndësi konsolidimit të lojtarëve egzistues në ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Inovacioni teknologjik dhe hapat e shpejtë të ndryshimit të tij, kanë evidentuar si trend aktual në mbarë botën ofrimin e shërbimeve të bazuara në IP (Internet Protokoll), një teknologji që mbështet zhvillimin dhe përsosjen e rrjeteve që mundësojnë këto shërbime. Ajo që duhet evidentuar ka të bëjë pikërisht me faktin se, këto risi teknologjike kërkojnë domosdoshmërisht edhe identifikimin dhe ndarjen e shërbimeve për të cilat është i nevojshëm vlerësimi i zhvillimit të konkurrencës së tyre. Ofrimi i shërbimeve të bazuara kryesisht në teknologjinë dhe platformat që mbështeten në shërbimin e internetit, përbën një evoluim të dukshëm nga shërbimet e ofruara në mënyrë tradicionale mbi infrastrukturën fizike egzistuese. Kjo situatë e re në këndvështrimin e zhvillimit të teknologjisë dhe inovacionit të shërbimeve, kërkon ndër të tjera edhe modele të reja të biznesit që janë në një hap me mbikqyrjet rregullatore respektive si dhe kërkesat konsumatore.

Në këtë mjedis të ri, rregullatorët duhet të gjejnë mënyra për të përshtatur rregullat e tyre për të siguruar konkurrencë të ndershme, të stimulojnë investimet dhe inovacionin, si dhe të konsiderojnë me prioritet mbrojtjen e konsumatorëve.

Është e qartë se, tregu i komunikimeve elektronike ofron nje gamë të gjerë shërbimesh të cilat në mënyrë të natyrshme kërkojnë një qasje ekonomike dhe rregullatore të kujdesshme të bazuar mbi analizën e gjëndjes aktuale në raport me kërkesën konsumatore dhe profilin e saj.Grupi i shërbimeve që aktualisht janë të familjarizuara në masë me përdoruesit e tyre si, telefoni celulare dhe fikse, shërbimet                                                             12AKEP është një rregullator i pavarur dhe pararendës për zhvillimin e tregjeve të telekomunikacioneve duke kërkuar të ofrojë një kuadër rregullator që nxit një mjedis të favorshëm për investitorët dhe ofron zgjidhje, çmim dhe cilësi më të mirë për të gjithë përdoruesit e shërbimeve të telekomunikacioneve dhe postare në Shqipëri 13Autoriteti i Konkurrences si nje institucion i pavarur i cili vepron për të siguruar një konkurrencë të lirë dhe efektive në treg në zbatim të ligjit "Për mbrojtjen e Konkurrencës" duke u mbështetur në tre shtylla kryesore që përcaktojne mbrojtjen e konkurrencës: abuzimin me pozitën dominuese; marrëveshjet e ndaluara në formën e karteleve dhe bashkimet ose përqendrimet e ndërmarrjeve, si dhe të gjithë kuadrin ligjor që rregullojnë aktivitetin e një institucioni të pavaruar në Republikën e Shqiperisë. Ky institucion e koncepton funksionimin e tij si nxitës dhe avokat i konkurrencës dhe i interesave të konsumatorit, me synimin final që tregu të gjeneroje zhvillim.

21  

e internetit, shërbejnë si mundësi ofrimi edhe të shërbimeve të tjera si televizion (filma, video, etj), përfshirë edhe vetë shërbimet e telefonisë të ofruara mbi të njëjtat platforma.

Ky realisht përbën një zhvillim të dukshëm pozitiv në këndvështrimin e konsumatorit, por në të njëjtën kohë shfaq edhe një zhvillim agresiv të teknologjisë duke sjellë në treg ndryshime të tjera në shumë aspekte të cilat kryesisht janë të lidhura me eleminim të kufijve tradicionale të komunikimit, një mundësi aksesi për risitë e sjella me një spektër të gjerë përdorimi, që nga mbulimi i nevojave konsumatore për shërbime bazike të cilat mundësohen nga përdorimi i internetit, në të njëjtën kohë edhe mbulimin me shërbime mediatike, çfarë për tregun në tërësi dhe aktorët e tij përbëjnë de facto konvergjencë të teknologjive dhe shërbimeve të cituara më sipër.

Progresi i vazhdueshëm i zhvillimit në shërbimet e komunikimeve elektronike është i lidhur ngushtësisht me trajtimin dhe zhvillimin e vetë tregjeve të cilat mundësojnë këto shërbime, dhe rrjedhimisht strukturimi i tyre përbën nje hap të rëndësishëm për të arritur realizimin e qëllimit në kohën më të shkurtër të mundshme, duke konsideruar parësore një strukturim të tregut në mënyrë efikase për realizimin e objektivave si:

• sigurimin e konkurrencës efektive për të sjellë përfitime të prekshme për konsumatorët, çmime më të ulëta, cilësi shërbimesh dhe rritjen e llojshmërisë së tyre;

• nxitjen e investimeve dhe inovacionit në infrastrukturë me shpejtësi të lartë dhe shërbime të reja, duke përfshirë përmirësimin e menaxhimit të burimeve fundore (spektrin e frekuencave);

• mbrojtjen e interesave dhe të drejtave të konsumatorëve. Tre objektivat e cituara më sipër janë të rëndësishme dhe përcaktojnë deri diku edhe strukturimin e tregjeve të shërbimeve të komunikimeve elektronike. Tregjet monopolistike dhe tregjet konkurruese.

Ka interpretime të ndryshme mbi konceptimin e “monopolit”, por aspektet themelore që përbashkojnë përcaktimet e thëna mbi statusin e monopolit unifikohen në tërësinë e tyre, duke bërë që diferencat të jenë të papërfillshme. Një ndër përcaktimet është bërë edhe në fjalorin terminologjik14të konkurrencës.

Trajtimi i koncepteve bazike të tregut, përkufizimi dhe interpretimet e dhëna përbëjnë një “sfond qartësues” për lexuesin edhe jashtë profilit ekonomik, duke i dhënë atij mundësinë e njohjes me terminologji ekonomiko-juridike që në themel të

tyre trajtojnë koncepte mbi monopolin15, konkurrencën16, konkurrencën potenciale17,dhe nocione të tjera analoge. Trajtimet e ndryshme teorike mbi

                                                            14Fjalorth Terminologjik i Konkurrencës, i botuar nga Autoriteti Shqiptar i Konkurrencës si dhe i mbeshtetur nga Ministria Federale Gjermane për Bashkëpunimin Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) në kuadër të Projektit të GTZ-së “Mbeshtje për zbatimin e Legjislacionit Shqiptar të Harmonizuar me atë Europian”. 15Monopoli_ perfaqeson nje situatë tregu me një ofrues të vetëm) - i cili për shkak të mungesës së konkurrencës - ka një fuqi shumë të madhe tregu.Monopoli është gjithnjë i barasvlershëm me ekzistencën e një pozicioni dominues.Në një situatë monopoli, prodhimi është normalisht më i ulët dhe çmimi më i lartë se në kushtet e konkurrencës.Monopolisti mund të sigurojë superfitim (domethënë,

22  

konceptimin e konkurrencës të plotë dhe të pakufizuar, identifikimin e rasteve që shfaq konkurrenca e kufizuar, ilustrimin e proçesit konkurrencial ndërmjet aktorëve, por edhe të vetë aktorëve që shfaqin tiparet e “konkurrentit potencial”18për një situatë të caktuar tregu, përbëjnë nocionet kryesore të trajtuara në këtë fjalorth të cituar.

Sjellja në vëmendje të lexuesit të këtij punimi,e referencës për secilin nga “termat” e cituar mësipër, ka rëndësi pasi në vija të përgjithshme konceptet mbajnë të njëjtin kuptim edhe për trajtimin e tyre në tregun e komunikimeve elektronike, pasi është pikërisht njëri nga tregjet tipike që ka njohur dy fazat e zhvillimit të tij, kalimin nga tregje të natyrës monopolistike në tregje të natyrës konkurruese, ku ndër të tjera lehtëson edhe arsyetimin se çfarë ndikimi kanë patur faktorët themelore si liberalizimi dhe politika sektoriale, investimet në rrjete dhe teknologji si dhe proçesi i rregullimit specifik në këto tregje, për të përcaktuar fatin e zhvillimit të tij në raport me shërbimet e ofruara për konsumatorët në këtë treg.

Dy kategoritë e tregjeve të cituara më sipër, tregjet monopol dhe tregjet konkurruese kanë elemente të përbashkët, por natyrshëm mund të identifikohen diferenca të theksuara ndërmjet tyre. Këto diferenca përcaktohen nga aktorët pjesëmarrës, fushëveprimi i tyre dhe dimensionet e tyre në aspektin e fuqisë financiare, në aspektin e risive dhe inovacionit që nxit sipërmarrja e tyre, diferenca të identifikueshme ndërmjet teknologjive, produkteve/shërbimeve që mund të ofrohen në tregjet monopolistike dhe në tregjet konkurruese. Këto diferenca përcaktojnë karakteristikat themelore të këtyre dy lloj tregjeve, ato identifikohen nga konsumatori i produkteve/shërbimeve në këto tregje që lidhen me cilësinë, llojshmërinë dhe çmimin e tyre.

Një tjetër karakteristike dalluese ndërmjet dy kategorive për tregjet e sipërcituara, lidhet me elementet e para që identifikohen lehtësisht, e spjeguar kjo si në aspektin e teorisë ekonomike edhe asaj juridike, që ka të bëjë me barrierat hyrëse dhe dalëse në tregje të tilla si dhe lehtësitë e kalimit të tyre, në natyrën e kërkesës konsumatore dhe cilësinë e saj, ku tregjet konkurruese janë në avangarde të rritjes së

                                                                                                                                                                          fitimet i kalojnë kthimet normale nga kapitali).Një situatë e ngjashme, por nga ana e kërkesës, është ajo kur ka një blerës të vetëm, quhet monopsony. 16 “Konkurrenca” - perfaqeson një situatë në një treg në të cilën shitësit e një produkti apo shërbimi përpiqen në mënyrë të pavarur të tërheqin blerës për të arritur një objektiv të caktuar tregtar, për shembull, fitime, shitje dhe/ose pjesë të tregut. Rivaliteti konkurrues midis firmave mund të ekzistojë për çmimet, cilësinë, shërbimet, ose një kombinim i tyre dhe faktorëve të tjerë, që mund të vlerësojnë klientët.Konkurrenca e ndershme dhe e pashtrembëruar është guri i themelit të një ekonomie tregu dhe Komisionit Evropian i janë dhënë kompetencat e nevojshme për të ushtruar kontroll mbikëqyrës dhe zbatues në lidhje me ligjin e BE-së për konkurrencën, për të garantuar një konkurrencë efektive në tregun e brendshëm. 17“Konkurrencë potenciale” -trysni e ushtruar mbi firmat ekzistuese në treg si pasojë e mundësisë së hyrjes së firmave të reja ose ekzistuese në një treg të caktuar (→ Konkurrent potencial). Hyrësit e rinj mund të tërhiqen nga fitimet mbi normalen të cilat realizohen në këtë treg nga firmat ekzistuese, që mund të jenë rezultat i konkurrencës së dobët. Pra, mundësia e hyrjes në treg të firmave të tjera ka një “efekt disiplinues” mbi sjelljen e firmave ekzistuese në treg.Megjithatë, kërcënimi nga konkurrenca potenciale është deri diku i vogël kur (→) barrierat e hyrjes në treg janë të mëdha. 18Konkurrent potencial- një firmë trajtohet si konkurrent potencial nëse ka dhënë prova që ajo i ka gjasat të kryejë investimet e nevojshme shtesë apo të përshtatë kostot për të hyrë në tregun përkatës,dukereaguar ndaj një rritjeje të vogël, të vazhdueshme të çmimeve. Një vlerësim i tillë duhet mbështetur mbi baza realiste: nuk mjafton vetëm mundësia teorike e hyrjes në një treg. Normalisht kjo do të thotë që hyrja në treg duhet të ndodhë brenda një periudhe të shkurtër, për shembull, e shumta brenda një viti, që të mund të merret parasysh nga Rregullorja e përjashtimit në bllok për →kufizimet vertikale.  

23  

kërkesës në numër dhe cilësi, duke imponuar inovacion në produkte dhe shërbime si pasojë e konkurrueshmërise, një diferencë e dukshme nga tregjet e natyrës monopol.

Natyrshëm që mund të lind pyetja, nëse tregjet e natyrës monopolistike kanë të

zhvilluar konkurrencën e tyre të brendshme? Edhe tregjet e natyrës monopolistike kanë konkurrencën e tyre, por ajo ka një

diferencë të madhe me konkurrencën që zhvillohet në tregjet me natyrë konkurrueshmërie. Në tregjet e natyrës monopolistike, konkurrenca kryesisht është e fokusuar vetëm tek faktori çmim, pavarësisht numrit të firmave që ofrojnë produktet/shërbimet, ngjashmëritë apo diferencat në produktin/shërbimin e ofruar, duke krijuar një boshllëk në aspektin e efikasitetit ekonomik si dhe në aspektin e cilësisë së produktit/shërbimit të ofruar.

Në tregjet e natyrës monopolistike, në ndryshim nga tregjet e natyrës konkurruese, rezultatet e efikasitetit ekonomik janë të dukshme, dhe kjo mund të konstatohet në të njejtin drejtim si për llojshmërinë por edhe për cilësinë e produktit/shërbimit të ofruar tek konsumatori i tyre.

Në dy tregjet e sipërcituara, monopolistike dhe në tregje me natyrë konkurruese roli i shtetit është mjaft i rëndësishëm. Në tregjet monopolistike roli i shtetit është primar në aspektin kontrollues, përcaktues në zhvillimin e risive dhe inovacionit aq të nevojshëm për zhvillimin pozitivë të tregjeve. Ky rol mbart edhe rrezikun e ndërhyrjes së drejtëpërdrejtë në përcaktimin e politikës së çmimeve dhe llojshmërinë e produkteve, duke u identifikuar në shumicën e rasteve si rol me natyrë kufizuese në zhvillimin e konkurrencës në tregjet e natyrës monopolistike.

Në tregjet e natyrës konkurruese roli i shtetit kryesisht është i përqëndruar në hartimin e politikave themelore që kanë të bëjnë me zhvillimin e politikës sektoriale në aspektin e investimit, të liberalizimit, por duke mos përcaktuar tiparet konkurruese të aktorëve të tregut brenda të njëjtës sferë konkurrueshmërie. Ky përbën edhe tiparin themelor të tregjeve konkurruese pasi prej këtu zë fill edhe “gara potenciale” ndërmjet aktorëve të tregut. Kjo përcakton edhe diversitetin e tyre në këndvështrimin e inovacionit dhe risive për produktet/shërbimet që ofrojnë për tregun ku bëjnë pjesë, duke identifikuar një nxitje të natyrshme të brendshme që sjell nevojën e konkurrimit me aktorët e tjerë.

Roli i shtetit në tregjet e natyrës konkurruese është i orientuar edhe në përcaktimin e “dorës rregullatore” që në përputhje me politikën sektoriale dhe natyrën e tregjeve përcakton ndërhyrjet e nevojshme dhe të kufizuara në aspektin e mos cënimit të lirisë ekonomike të këtyre tregjeve apo e thënë ndryshe gjetjen e balancës së duhur. Është kjo arsyeja kryesore përse gjithnjë e më shumë konsiderohet themelore që politika sektoriale dhe roli i shtetit në politikat e tij, të ketë synim kryesor mos cënimin e lirisë ekonomike, duke mundësuar harmonizimin e politikës sektoriale dhe rregullatore me lirinë ekonomike të tregut, duke minimizuar gjithnjë e më shumë ekzistencën e tregjeve me natyrë monopolistike dhe konkurrencë të kufizuar, si dhe kalimin e tyre drejt tregjeve me natyrë konkurruese dhe me tendencë drejt konkurrencës së plotë dhe efektive.

Në këtë aspekt tregu i komunikimeve elektronike është një ndër tregjet që reflekton qartësisht tiparet themelore të tregjeve me natyrë konkurruese, duke konsideruar edhe fazën e kalimit të tij nga treg i natyrës monopolistike.Ajo që vlen të theksohet është e lidhur me efektin e madh që ka krijuar zhvillimi i shërbimeve të komunikimeve elektronike në një kohë të shkurtër, kryesisht në dy dekadat e fundit edhe tek vetë zhvillimi i industrisë mbi të cilën mbështetet ky komunikim, ku në

24  

mënyre të veçantë identifikohen qartësisht efektet pozitive të krijuara nga proçesi i liberalizimit me ndikim të drejtëpërdrejtë në zhvillimin e konkurrencës për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike, nëpërmjet përfshirjes gjithnjë e më shumë të platformave telefonike dhe progresit teknologjik. Është kjo arsyeja kryesore dhe me ndikim të prekshëm, e sjellë si rezultat i proçesit të liberalizimit të rrjeteve dhe shërbimeve e paraparë edhe në politikën sektoriale të zhvillimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Zhvillimi i shërbimeve të komunikimeve elektronike është i lidhur ngushtësisht me zhvillimin dhe konkurrencën e platformave të komunikimit, dhe kjo ndodh atëherë kur teknologjitë e ndryshme të komunikimit të konkurrojnë për të ofruar shërbime ekuivalente për përdoruesit fundorë, kjo do të përbënte edhe karakteristiken më të fortë të zhvillimit në dy dekadat e fundit. Ndaj zhvillimi paralel i industrisë së komunikimit përbën edhe kolonën e garancisë duke konsideruar një ndër tiparet e rrjetit të industrisë së rrjeteve/shërbimeve, për të ruajtur individualitetin e tyre të lidhur me tendencën e mbrojtjes së tipareve të “monopolit” në ofrimin në mënyrë të pandikuar nga kushtet e konkurrencës.

1.3 Konceptimi i objektivave rregullatore në fushën e komunikimeve elektronike - Dizanjimi i duhur i politikës sektoriale për zhvillimin e komunikimeve elektronike

dhe aplikimi i tyre në sektor në përputhje me përcaktimet e ligjit material të fushës, në harmoni me lirinë ekonomike të tregut, duke ndjekur në vijimësi praktikat e mira analoge të vendeve me përvojë suksesi në zhvillimin e komunikimeve elektronike, duke përdorur si busull orientuese vendimet e organizmave ndërkombetare si ITU19, BEREC20, IRG21, Komisionit Europian22 etj;

- Hapat e shpejtë në zhvillimin e teknologjisë, të cilat bëjnë të mundur ofrimin e produkteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike, kanë si domosdoshmëri respektimin e parimit të paanësisë teknologjike për ofrimin e produkteve/shërbimeve të reja, por duke konsideruar teknologjitë e reja mbi të cilat mbështeten këto produkte/shërbime si të nevojshme për rregullim dhe përshtatshmëri me qëllim që ti shërbejnë zhvillimit të konkurrencës dhe përmirësimit të vazhdueshëm të saj;

- Konkurrenca dhe tendenca e saj drejt arritjes së pozicionit efiçent, me synim kryesor për të mundësuar rrjete dhe shërbime të komunikimeve elektronike, rritja e investimeve të reja në funksion të përmirësimit dhe fuqizimit të infrastrukturës së domosdoshme për këto shërbime, përbëjnë një ndër objektivat më madhor rregullator, i cili ka të bëjë me krijimin e mundësive për të gjitha kategoritë e përdoruesve të shërbimeve të komunikimeve elektronike që të kenë përfitime maksimale, duke patur të qartë se maksimizimi i përfitimeve për përdoruesit arrihet vetëm atëherë kur kategoritë e ndryshme të përdoruesve kanë mundësi për akses të lirë, për çmim të arsyeshëm dhe shërbime cilësore;

                                                            19ITU (International Telecommunication Union). 20BEREC (Body of European Regulators of Electronic Communications). 21IRG (Independent Regulators Group). 22EC (Europian Commision).

25  

- Konsiderimi i mbrojtjes së interesave të përdoruesve si një ndër objektivat rregullator më të rëndësishëm, bëhet i mundur vetëm nga harmonizimi i duhur i rritjes së shkallës së investimeve dhe efiçencës së shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike, gjë e cila pastaj do të rezultonte në një “mur mbrojtës” më solid për mbrojtjen e interesave të përdoruesve, i cili ka në brendinë e tij, mbrojtjen e integritetit të rrjeteve për mundësimin e produktit/shërbimit, mbrojtjen e privatësisë të të dhënave të përdoruesve, sigurimin e konkurrencës së lirë dhe efiçente në tregun e komunikimeve elektronike, që nënkupton përdorimin efiçent të burimeve të fundme si frekuencat dhe numeracioni në mënyrë transparente mosdiskriminuese dhe për të gjithë ofruesit e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike, në një diapazon të gjerë të përdorimit të asnjëanësisë teknologjike, duke mundësuar ofrimin e produkteve/shërbimeve në këtë fushë;

- Ligjet dhe aktet rregullatore për promovimin e konkurrencës shërbejnë si një katalizator i rëndësishëm në fushën e komunikimeve elektronike, duhet të jenë largpamëse, fleksibile dhe neutrale për të lejuar futjen e teknologjive të reja që mundësojnë ofrimin e produkteve/shërbimeve të reja në tregun e komunikimeve elektronike, me qëllim zhvillimin e tregut dhe rritjen e kërkesës konsumatore si në numër edhe në aspektin e cilësisë së saj, duke i dhënë prioritet përqasjes së kërkesës konsumatore si dhe kënaqjen e saj në aspektin e cilësisë dhe çmimit, e cila duhet të rezultojë më pas në krijimin emë shumë zgjedhjeve për konsumatorin, e cila do të vijë si rezultat i rregullimit më të mirë të tregjeve;

- Eleminimi i barrierave të çdo lloji, ligjore, ekonomike, strukturore në fushën e komunikimeve elektronike, barriera të cilat lidhen me dimensionet e tregut në aspektin e numrit të lojtarëve në treg, apo siç njihet ndryshe për konkurrencën si barrierat e liçensimit të ofruesve të produkteve/shërbimeve, do të përbëjnë një ndër objektivat që në fund do të reflektohet në tregje të maturuara dhe me mundësi të mëdha për të maksimizuar përfitimet për konsumatorin e tyre;

- Gjetjen e rrugëve efikase për parandalimin e praktikave anti-konkurruese, duke përdorur në mënyrë të duhur instrumentet efikas të transparencës dhe mos-diskriminimit si dhe përzgjedhjes së duhur për “praktikën më të mirë” dhe kuadrin rregullator efikas, të cilat të konsideruara së bashku ndikojnë në zhvillimin pozitiv të sektorit;

- Detyrimet rregullatore janë instrumente në dorën e rregullatorit për të imponuar zhvillimin e konkurrencës dhe për të realizuar misonin dhe qëllimin rregullator për një treg dinamik dhe të zhvilluar, me synim rritjen e përfitimeve maksimale të konsumatorëve në këtë treg. Dora rregullatore synon të jetë efikase dhe strategjike në qëllimin e saj, duke harmonizuar vendimmarrjen e saj për të prodhuar efekte direkte në tregun e komunikimeve elektronike, nëpërmjet praktikave me sfond ligjor dhe rregullator të cilat kanë dhënë efekte konkrete në treg dhe janë instrumente të provuara dhe të konsoliduara si “praktikë e mirë rregullatore”;

- Parashikimet ligjore parësore dhe sekondare nëpërmjet akteve rregullatore të prodhuara, përcaktojnë qartësisht mekanizmat dhe proçedurat me të cilat do të identifikohet problemi/problemet penguese të zhvillimit të konkurrencës. Ato parashikojnë periudha konkrete të synuara për rregullimin e tyre në tregun e komunikimeve elektronike, duke bërë të mundur dhe lehtësuar vendimmarrjen rregullatore për kohën e nevojshme të zbatimit të detyrimeve të vendosura, gjykimin e duhur për modifikimin dhe vazhdimin e tyre, apo ndonjë modifikim të nevojshëm në raport me zgjidhjen, zbehjen apo eleminimin e problemit/problemeve të identifikuara në treg.

26  

Kompetenca si instrument për të arritur objektivat. Komunikimet elektronike nën frymën e ligjit material23 të fushës, kanë në

fokus të tyre lidhjen bazë ndërmjet objektivave të parashikuara për t’u arritur dhe kompetencave që mundësojnë arritjen e tyre, kompetenca këto të atribuara në hapësirën që zënë politikat sektoriale të cilat gjejnë implementimin e tyre nëpërmjet angazhimit të ministrisë së linjës 24për përcaktimin e politikës sektoriale në programe dhe plane konkrete qeveritare, por gjithashtu edhe në kompetenca për rregullatorin e fushës i cili është i lidhur në mënyrë të drejtëpërdrejtë me zhvillimin e komunikimeve elektronike.

Vizioni në hartimin e politikave sektoriale dhe shndërrimi i tyre në objektiva për sektorin e komunikimeve elektronike, mbështetja e tyre nëpërmjet akteve ligjore dhe nënligjore, urdhërave dhe udhëzimeve me karakter normativë, arritja e marrëveshjeve me organizmat ndërkombëtare, hartimi i planit kombëtar të frekuencave25 dhe harmonizimi i duhur i tij me politikat ndërkombëtare dhe konkretizimin e tyre në akte ndërkombëtare26 për këtë qëllim, të cilat kanë ndikim të drejtëpërdrejtë në zhvillimin e spektrit të frekuencave si dhe alokimin e duhur për përdorim, i cili është i materializuar në planin e përdorimit të frekuencave 27për ofruesit e shërbimeve në fushën e komunikimeve elektronike përkundrejt rregullave28 që identifikojnë karakteristika specifike të brezit që alokohet, përbëjnë vetëm një pjesë të kompetencave të atribuara për ministrinë e linjës në bashkëpunim me entin rregullator të fushës, të cilët padiskutim që kanë një rol shumë domethënës për vetë zhvillimin pozitivë të komunikimeve elektronike në tërësinë e tyre.

Specifikat që paraqesin në zhvillimin e tyre tregje të tilla kanë si domosdoshmëri dorën rregullatore, dhe janë të lidhura ngushtësisht edhe me natyrën e kompetencave që shërbejnë si instrument ligjor për shndërrimin e objektivave të parashikuara në objektiva që prodhojnë efekt për interesat konsumatore dhe më gjerë për vetë zhvillimin e jetës ekonomiko-shoqërore të vendit.

Veprimtaria e sipërmarrësve në fushën e komunikimeve elektronike shndërrohet në produktive për të gjitha palët “aktorë” në zhvillimin e komunikimeve elektronike, nëpërmjet proceseve të vazhdueshme të mbikqyrjes dhe monitorimit, nëpërmjet procesit të rregullimit dhe eleminimit të deformimeve të mundshme të                                                             23Ligji nr.9918/2008, i ndryshuar. 24Ministria për Inovacionin dhe Administratën Publike (MIAP). 25Plani kombëtar i frekuencave – miratuar me VKM nr. 466, datë 27.2.2013 për “Miratimin e planit kombëtar të frekuencave”, në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të nenit 63, të ligjit nr.9918, datë 19.5.2008, “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 26 Ky plan, është i bazuar tek Rregulloret Radio të ITU dhe Publikimet CEPT, në përputhje me detyrimet që rrjedhin nga marrëveshjet ndërkombëtare apo nga anëtarësimi i Republikës së Shqipërisë në organizata ndërkombëtare, përcakton brezat e frekuencave për shërbimet e komunikimit radio dhe tregon alokimin e brezave të radio frekuencave duke dhënë një pamje të përgjithshme të përdorimit të spektrit të radio frekuencave në kuadër kombëtar dhe ndërkombëtar. 27Plani i përdorimit të frekuencave – miratuar me vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.2418, datë 06.02.2014, hartohet për të siguruar një përdorim efektiv dhe pa interferenca të frekuencave. Ky plan përfshin: Brezat e frekuencave të percaktuara në Planin Kombëtar të Frekuencave (PKF) të miratuar me vendimin e Këshillit të Ministrave nr.466, datë 27.02.2013, për përdorime “civile”, të cilat mund të përdoren për qëllime civile, si dhe zbatimet e shërbimeve radio të përcaktuara në këto breza frekuencash. 28Rregullat lidhur me përdorimin e brezave të frekuencave, përfshi karakteristika të administrimit të frekuencave për rrjete të radiokomunikimeve, radio stacioneve dhe të pajisjeve radio, metodën e dhënies së frekuencave, raste të ndryshëm nga autorizimi individual i përdorimit të frekuencave, kërkesat teknike dhe kushtet e operimit lidhur me operimin e radio sistemeve.

27  

konkurrencës në tregjet e komunikimeve elektronike, dhe veçanërisht me fokus kryesor rregullimin e aksesit dhe shërbimeve të interkoneksionit, duke hartuar dokumente rregullatore specifike për ndërtimin e këtyre marrëdhënieve ndërmjet palëve në treg, të njohura ndryshe si oferta referencë për akesin dhe interkoneksionin celulare29 si dhe oferta referencë për aksesin dhe interkoneksionin për rrjetet dhe shërbimet fikse30. Ndër kompetencat ligjore të rëndësishme për rregullatorin e fushës veçohen ato për përcaktimin e statusit të sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg, të peshës së tyre dhe ndikimit të mundshëm për deformimin e konkurrencës në treg, kompetenca për përcaktimin dhe rregullimin e tarifave të kategorizuara për tregjet e nivelit të shumicës por në varësi të identifikimit dhe monitorimeve të tregut, si dhe mundësimin e ushtrimit të kontrollit të tarifave edhe për tregje të nivelit të pakicës.

Autorizimi i sipërmarrësve për të ofruar shërbime të komunikimeve elektronike është pjesë e kompetencave rregullatore dhe lidhet me fazën e liberalizimit të proçedurave që mundësojnë ofrimin e shërbimeve në këtë treg, duke synuar krjimin e hapësirës së duhur që siguron mbrojtjen e investimeve të tyre si dhe garancinë për të mos lejuar zhvillimin e praktikave antikonkurruese, të cilat mund të finalizohen vetëm si rezultat i proçeseve monitoruese për administrimin dhe alokimin korrekt të spektrit të frekuencave në dispozicion për shërbimet e komunikimeve elektronike.

Një ndër kompetencat e tjera rregullatore të lidhura me përcaktimin e numrave dhe serive numerike në përputhje me planin kombëtar të numeracionit, është në dispozicion të evidentimit të nevojave të ndryshme dhe situatave të reja të krijuara në zhvillimin e fushës së komunikimeve elektronike, të cilat kërkojnë ndryshime të planit kombëtar të numeracionit dhe përshtatshmërinë e tij në aktet rregullatore që normojnë caktimin dhe përdorimin e numrave dhe serive numerike në përputhje me planin kombëtar të numeracionit,31 duke bërë përmirësime dhe përshtatje me ndryshimet e ndodhura të cilat janë të lidhura ndër të tjera dhe me përshtatjen e ndarjes së re administrative sipas rregullimeve të ligjit nr.115/2014 "Për ndarjen administrativo- territorial të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë", duke e konceptuar planin kombëtar të numeracionit në përshtatje edhe me zhvillimet e brendshme të tregut të komunikimeve elektronike dhe kalimin në një rajon gjeografik, pa prekur strukturën dhe konfiguracionin egzistues.

Gama e kompetencave rregullatore të përcaktuara në ligjin material të fushës,

mundëson jetësimin dhe konkretizimin e objektivave rregullatore të lidhura ngushtësisht me politikën sektoriale të fushës së komunikimeve elektronike për disa komponentë kyç të fushës së komunikimeve elektronike si:

                                                            29Oferta Referencë për rrjetet/sherbimet celulare: Albtelecom (EM), Vodafone Albania, Telekom Albania (- ish AMC) dhe Plus Communication: - Vendim nr.2177, datë 29.10.2012 “Miratimi i Ofertës Reference të Interkoneksionit të EM”. - Vendim nr.2179, datë 29.10.2012 “Miratimi i Ofertës Reference të Interkoneksionit të Vodafone”. - Vendim nr.2176, datë 29.10.2012 “Miratimi i Ofertës Reference të Interkoneksionit të AMC”. - Vendim nr.2178, datë 29.10.2012 “Miratimi i Ofertës Reference të Interkoneksionit të PLUS”. 30Oferta Referencë për rrjetet/shërbimet fikse: - Albtelecom për: Telefoninë fikse, Linjat me Qira, Bitstream Akses dhe LLU. 31Ndryshimet e fundit të evidentuara në planin kombëtar të numeracionit të miratuara me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.932, datë 11.08.2009, të ndryshuara me VKD nr.2350, datë 13. 09. 2013, të ndryshuara me VKD nr.2631, datë 29.10.2015, duke u pasqyruar në ndryshime dhe miratim për Planin Kombëtar të Numeracionit si dhe Rregulloren për Caktimin dhe Përdorimin e Numrave dhe Serive Numerike.

28  

• Ofruesit e rrjeteve/shërbimeve, • Rregullatori i fushës, • Konsumatori i produkteve/shërbimeve të ofruara,

duke krijuar zinxhirin e tre aktorëve ndërveprues të cilët përcaktojnë edhe dimensionet e vet tregut të komunikimeve elektronike.

Rregullatori i fushës shërben si hallka lidhëse ndërmjet ofruesve të rrjeteve/shërbimeve dhe konsumatorit të produkteve/shërbimeve, ndaj në një funksion të tillë duhet vlerësuar edhe në këndvështrimin e kompetencës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve të rrjeteve dhe shërbimeve përkatëse në këtë fushë. Kompetenca ligjore e rregullatorit e lidhur me krijimin e strukturave përkatëse që i shërbejnë zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve por edhe ndërmjet përdoruesve dhe sipërmarrësve të shërbimeve në fushën e komunikimeve elektronike, përveç plotësimit dhe realizimit të objektivit rregullator, mundëson ndër të tjera edhe projektimin e vizionit të marrëdhënieve ofrues shërbimesh- pajtimtar/konsumator në këndvështrimin e të ardhmes.

Tabloja e pasqyruar më sipër për një pjesë të kompetencave të konsideruara të rëndësishme dhe të lidhura në mënyrë të drejtëpërdrejtë me zhvillimet e komunikimeve elektronike, nuk pasqyron setin e plotë të kompetencave që legjilacioni kombëtar ka parashikuar për ministrinë e linjës dhe rregullatorin e fushës, por përbëjnë fushën e veprimtarisë konkrete në të cilën mund të takohen dhe ndërveprojnë aktorët e tregut të komunikimeve elektronike me fokus kryesor zhvillimin pozitivë të rrjeteve/shërbimeve të fushës si dhe identifikimin dhe aplikimin e “dorës rregulluese” në shërbim të konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike.

Konceptimi dhe hartimi i strategjive të tregjeve, i modeleve inovative të teknologjisë dhe të vetë tregut, që në tërësinë e tyre prekin në thelb vetë produktin apo shërbimin që ofrohet për konsumatorin, ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në vetë proçesin e zhvillimit të tregut, sepse është i lidhur në mënyrë të pazgjidhshme me fazën në të cilën ndodhet “kurimi” i legjislacionit të fushës përkatëse, është i lidhur në mënyrë direkte me efektet rregullatore që prodhohen në implementimin e tyre në praktikë. Këto hallka të cituara të konsideruara së bashku, ndikojnë drejtëpërdrejtë në planifikimin dhe zhvillimin e strategjive operacionale që veprojnë në tregje të tilla. Përqasjet e duhura për të minimizuar kostot shtesë të jashtme për tregun/tregjet që kanë peshë të konsiderueshme në zhvillimin e trungut të ekonomisë kombëtare, pikë së pari duhen investuar dhe stimuluar në politikat shtetërore dhe rregullatore, pasi rritja dhe perfeksionimi i këtyre politikave, përcjell impaktin e drejtëpërdrejtë edhe në hartimin e vendimeve strategjike duke ndikuar në jetëgjatësinë e tyre, si dhe përcakton fokusimin e duhur në fushën përkatëse, duke favorizuar identifikimin e duhur të avantazheve konkurruese të aktorëve të fushës dhe në tërësi ndikojnë në përmirësimin e mjedisit për të bërë biznes.

Politikat shtetërore dhe rregullatore duhen vlerësuar për ndikimin e tyre në këndvështrimin nëse ato shërbejnë si “katalizator” në proçesin e zhvillimit të tregut, apo rrezikojnë të impaktojnë negativisht zhvillimin e tij, se sa e përcjellin impaktin e tyre të drejtëpërdrejtë dhe se si reflektojnë ato në peshën e “strategjive në veprim” të tregut/tregjeve, pasi është e sigurtë që politikat shtetërore dhe rregullatore imponojnë një “miksim” ndërmjet strategjive të menduara dhe të planifikuara me strategjitë “emergjente”, apo ndryshe të diktuara nga politikat shtetërore dhe rregullatore.

29  

Është e pashmangshme që cilësia e “kurimit” të politikave shtetërore dhe rregullatore, të mos përcjelli reflektime deri në menaxhim të strategjive duke shndërruar në domosdoshmëri bërjen e ndryshimeve në strategjitë në veprim. Kompleksiteti i një ndërthurjeje të tillë, paraqet para tregut/tregjeve nevojën për marrjen në konsideratë dhe për të treguar vëmendje shtesë për “rriskun e mundshëm” nga implementimi i strategjive të reja, të diktuara dhe të reflektuara në kushtet e presionit që diktojnë politikat shtetërore dhe rregullatore. Kjo në gjuhën e tregut, passjell nevojën për të parë në mënyrë të detajuar aktivitetet e përfshira në strategji, burimet njerëzore të përfshira në implementimin e tyre në veprim si dhe llojet e metodologjisë që përdorin për implementim.

Kompleksiteti i tregut në identifikimin e aftësive strategjike, në ruajtjen dhe mirëpërdorimin e efiçencës së kostos, në përpjekjet e aktorëve të tregut për të arritur dhe mbajtur avantazhet konkurruese, në nevojën për diagnostifikimin e duhur të aftësive strategjike dhe perfeksionimin e menaxhimit të tyre, është ngushtësisht i lidhur me politikat sektoriale dhe ndërsektoriale.

E thënë në mënyrë të përmbledhur, pavarësisht detajimeve të sipërcituara, reflektohet në kosto shtesë. Gjuha e komunikimit të tregut/tregjeve është e lidhur me ndikimin në “efiçencë”, dhe si e tillë është e lidhur në mënyrë organike me politikat shtetërore dhe rregullatore të kujdesshme dhe me objektiv zhvillimin e konkurrencës efektive, me qëllim zbehjen e kompleksitetit në zhvillimin normal të tregut, eleminimin e situatave të pasigurisë, si dhe shmangien në maksimumin e mundshëm të ndërhyrjeve të tilla që do të imponojnë prekjen e vendimeve operacionale, pasi është e qartë që do të prodhonin në këtë mënyrë ndryshime të konsiderueshme. Marrëveshjet, parimet e ndërtimit, garancitë në jetësimin e tyre.

Baza e marrëveshjeve ndërmjet aktorëve të ndryshëm në një treg të caktuar,

synon të jetë e natyrës dhe formës ligjore, por pavarësisht kësaj është e rëndësishme të konceptohet se një marrëveshje për qëllime afatgjata dhe bashkëpunimi do të duhet të ketë në themel të saj një set parimesh të cilat do të përbënin shtyllën e garancisë për zbatueshmërinë e saj. E thënë ndryshe kjo do të përbënte një normë të vlefshme në hartimin e marrëveshjeve në çdo treg dhe rrjedhimisht edhe në tregun e komunikimeve elektronike.

Aktorët e tregut të komunikimeve elektronike, të konsideruar si palë në të njëjtën anë të interesit, por natyrshëm të pozicionuar edhe në garën e konkurrueshmërisë së brendshme për të përfituar “pjesën e madhe”, do të duhet të konsiderojnë rregulla dhe procedura mbi të cilat mbështetet kjo garë, gjë e cila nënkupton ndër të tjera edhe marrëveshje mes konkurrentëve si dhe aktorëve të tjerë jashtë garës së konkurrueshmërisë apo ndryshe të konsideruar si garant të zbatimit të marrëveshjeve ndërmjet palëve.

Në përcaktimin e elementeve të ligjshmërisë së një marrëveshje mes palëve konkurrente, shërben korniza ligjore dhe rregullatore 32e cila është e pasur, duke përfshirë përcaktimet e legjislacionit të fushës, por të mbështetura në sinkron ligjor me parashikimet që përfaqëson Kodi Civil 33 dhe e drejta tregtare e sipërmarrjes së lirë.

                                                            32Shih për më tepër website-n zyrtar të AKEP www.akep.al, http://www.akep.al/legjislacioni. 33Kodi Civil i RSH, i ndryshuar, Kreu III, Pjesa 5 “Kontratat”neni 659 e vijues i tij. 

30  

Vlerësimi i natyrës së marrëveshjeve ndërmjet palëve është thellësisht i mbështetur në kornizën ligjore mbi të cilën është parashikuar hartimi dhe implementimi i tyre, për të përfshirë në termat e tyre kërkesa të arsyeshme të cilat nuk rrezikojnë të dëmtojnë konkurrencën, apo të cilat në mënyrë të padrejtë të mundësojnë ndonjë përfitim të rëndësishëm, përfitim i cili nuk do të mund të ishte i tillë në kushtet e një gare konkurruese, të përligjur dhe në raport me dy faktorë të rëndësishëm‘kohë’ dhe ‘shpenzime të nevojshme’ që do të justifikonin fitimin e pretenduar.

Palët vendosin piketat kryesore për vlerësimin e natyrës së marrëveshjeve ndërmjet tyre, të kornizës ligjore të aplikueshme duke u udhëhequr nga sundimi i arsyes mbi përfitimet e përgjithshme në favor të konkurrencës, mbi jetëgjatësinë e marrëveshjes, mbi peshën reale në treg të aktorëve palë në marrëveshje dhe pasojat e mundshme që do të krijonte mungesa e vijimësisë së marrëveshjeve të tilla, duke gjykuar të nevojshme mbështetjen në mënyrë të arsyetuar të efektit të përgjithshëm të tyre në sferën konkurruese të tregut në tërësinë e tij.

Vlerësuesit e marrëveshjeve me peshë në tregun e komunikimeve elektronike të mbështetura në sa u tha mësipër, në të gjitha rrethanat konsiderojnë dhe analizojnë faktorë bazike, duke qënë të gatshëm për ti dhënë përgjigje një pyetjeje të mundshme hipotetike se çfarë mund të ndodhë nëse marrëveshja ekzistuese dëmton konkurrencën duke rritur aftësinë për fitime në disfavor të konkurrentëve të tjerë, në disfavor të tarifave të konsumatorit dhe të cilësisë së shërbimit?Dhe cili mund të ishte efekti në mungesë të marrëveshjes përkatëse? 1.4 Etapat themelore në historinë e zhvillimit të komunikimeve elektronike

Dinamika e zhvillimit të teknologjisë së komunikimit dhe ecuria e vetë komunikimeve elektronike në ndryshim nga shumë fusha apo sektorë të tjerë, është e prirur të përqafojë më shpejt natyrën globale të zhvillimit, dhe kjo përbën edhe një ndër specifikat e veçanta në këtë fushë.

Tërësia e këtyre zhvillimeve nënkupton të gjitha etapat, të cilat njihen ndryshe edhe si zhvillime themelore në sektorin e komunikimeve elektronike, por ajo që vlen të evidentohet lidhet kryesisht me dy dekadat e fundit, periudhë e cila karakterizohet me një dinamikë të veçantë zhvillimi në sektorin e teknologjisë dhe komunikimeve elektronike.

Një përmbledhje e momenteve kryesore, do të evidentonte si një ndër etapat me të rëndësishme etapën e liberalizimit dhe kalimit të sektorit të komunikimeve elektronike nga koorporata shtetërore të natyrës monopoliste, në një sipërmarrje me orientim drejt privatizimit dhe hapjes së tyre për përfshirje të investimeve të natyrës private në aspektin e ndërtimit të infrastrukturës për ofrimin e produkteve/shërbimeve për komunikimet elektronike.

Kjo etapë e rëndësishme në rang global është e lidhur kryesisht me fillimet e dekadës së parë të pas viteve ’90, pavarësisht diferencës në mënyrën e zbatimit në vende të ndryshme, kohës dhe intensitetit në aktivizimin dhe përfundimin e kësaj etape, ajo që evidentohet ka të bëje pikërisht me stimulimin e sektorit privat.

Në vende të ndryshme janë aplikuar politika të ndryshme, në këtë këndvështrim ka patur politika diferencuese, por nuk mund të mos evidentohet edhe aplikimi i një politike të natyrës globale që është e lidhur pazgjidhshmërisht me natyrën e komunikimeve elektronike dhe rëndësinë e tyre për ekonominë kombëtare të çdo vendi në veçanti. Një gjë e tillë është bërë e mundur nga angazhimi serioz i organizmave ndërkombëtar të profilizuar në këtë sektor, ku ndër më kryesorët duhet

31  

përmendur ITU (International Telecommunication Union), organizëm i cili ka ushqyer në vijimësi një frymë bashkëpunimi dhe shkëmbim informacionesh, shkëmbim eksperiencash dhe përvoja të praktikës së mirë ndërmjet vendeve të ndryshme që aderojnë në këtë organizatë në rang botëror. Prioriteti kryesor në implementin e kësaj etape të rëndësishme evidentohet të jetë i lidhur me hartimin dhe plotësimin e kuadrit ligjor duke synuar zhvillimin e konkurrencës efektive për komunikimet elektronike.

Etapë tjetër shoqëruese pas liberalizmit dhe stimulimit të investimeve, konsiderohet edhe proçesi i ndërmarrë për rregullimin e tregjeve të komunikimeve elektronike, i konsideruar si një ndër proceset më bazik, i cili ka shërbyer për të rritur zhvillimin e konkurrencës hap pas hapi dhe perfeksionimin e saj, duke bërë parashikime materiale në dobi të saj në legjislacionin respektiv dhe kuadrin ligjor/rregullator kombëtar të çdo vendi. Korniza ligjore/rregullatore është shoqëruar në frymën e një politike globale në këtë sektor, përfshirë direktivat orientuese të BE-së, si dhe segmentimin e tyre për të gjithë sektorin e komunikimeve elektronike, duke përcaktuar rregulla dhe proçedura konkrete që kanë në fokusin e tyre të gjitha fazat e zhvillimit, nga hyrja e ofruesve të rinj në tregun e komunikimeve elektronike, në konsolidimin dhe përsosjen e politikës rregullatore për të siguruar dhe nxitur konkurrencën e investimeve, në caktimin dhe alokimin e burimeve të fundme deri në arritjen e synimit për konkurrencë në ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike. Kjo etapë e hartimit të politikës shtetërore dhe kuadrit ligjor/rregullator, është e lidhur në aspektin kohor përsëri me dekadën e parë e në vazhdim deri në ditët e sotme, për përsosjen dhe perfeksionimin e mëtejshëm të saj varësisht nga situatat dhe zhvillimet e reja të fushës.

Etapa tjetër po kaq e rëndësishme është e lidhur me rishikimin e kuadrit rregullator europian që njeh si moment kryesor vitin 2002, duke krijuar bazën e plotë të këtij kuadri, duke u pasuar me rishikime të mëvonshme në vitin 2007, 2009 dhe me disa direktiva të veçanta të lidhura kryesisht me tregun dhe strukturimin e tij të brendshëm në vitin 2014. Edhe kjo etapë duhet të konsiderohet e hapur në këndveshtrimin kohor të saj, pasi e ardhmja e zhvillimit të sektorit dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike do të kërkojë domosdoshmërisht rishikime të kuadrit ligjor dhe rregullator. Rrjetet/shërbimet e komunikimeve elektronike dhe zhvillimi i tyre.

Fazat nëpër të cilat kalon ndërtimi i infrastrukturës dhe përmirësimi i

vazhdueshëm i saj si domosdoshmëri për të qënë në përshtatshmëri me zhvillimin e teknologjisë dhe risitë teknologjike, përcaktojnë hapa të rëndësishëm në të cilat kalon vetë zhvillimi ekonomik dhe shoqëror i një vendi.

Legjislacioni kombëtar parashikon për sipërmarrësit që angazhohen për ndërtimin ose përdorimin e rrjeteve të komunikimeve elektronike, të konsiderojnë që në përputhje me kërkesat ligjore respektive dhe me standardet teknike të pranuara, në të gjitha rrethanat duhet të mbajnë në vëmendje sigurinë publike, ekuilibrat e nevojshëm për mbrojtjen e mjedisit dhe me prioritet sigurimin dhe mbrojtjen e jetës dhe shëndetit të qytetarëve. Natyrshëm që ndërtimi i rrjeteve dhe infrastrukturës për komunikimet elektronike ka lidhje të drejtëpërdrejtë me hapësirën territoriale dhe parashikimet e bëra në planifikimet urbane mbi përdorimin me racionalitet të hapësirave ekonomike të synuara edhe nga sipërmarresit në fushën e komunikimeve elektronike.

32  

Ndaj një rëndësi e veçantë i është kushtuar edhe mundësisë së përdorimit të përbashkët të rrjeteve dhe të faciliteteve ndihmëse, duke parashikuar si katalizator ndihmës në këtë rast peshën e ndërhyrjes rregullatore nëpërmjet detyrimeve që vendosen ndaj sipërmarrësve që investojnë në këtë fushë, detyrime të cilat bëhen të njohura në kushtet e përgjithshme të vendosura në autorizimin e përgjithshëm34që lejon ofrimin e rrjeteve/shërbimeve. Kompleksiteti i ndërtimit të infrastruktures së nevojshme për komunikimet elektronike, nevoja për infrastrukturë nëntokësore dhe ajrore për vendosje pajisjesh, antenash dhe përforcuesish sinjalesh, etj, pavarësisht numrit të kërkesave të mundshme për shërbimet e tyre, do të rrezikonte një mbivendosje të infrastrukturës në varësi të numrit të sipërmarrësve të pozicionuar në një zonë apo territor gjeografik të caktuar.

Koncepti i përdorimit të përbashkët të infrastrukturës dhe faciliteteve ndihmëse, përkundrejt shkëmbimeve reciproke financiare, qirave të ndryshme etj, do të ishte jo i plotë nëse nuk do të parashikonte mundësitë e mosmarrëveshjeve të shumta që do të lindnin , nëse në vijimësi nuk do të parashikohej nevoja për ndërhyrje rregullatore dhe vendosja e detyrimeve respektive për palët, për përcaktimin e statusit të sipërmarrësve në raport me fuqinë e tyre ekonomike apo potencialin infrastrukturor që posedojnë. Prandaj në këtë këndvështrim,lind si domosdoshmëri shpjegimi i duhur për marrëveshjet e interkoneksionit ndërmjet palëve, për ofertën referencë, për fuqinë e ndjeshme të sipërmarrësve dhe detyrimet që rrjedhin për këtë status, për detyrimet e sipërmarrësve që përdorin burime të kufizuara natyrore si frekuenca dhe numeracion, dhe detyrimet që burojnë për sipërmarrësit si ofrues të shërbimit universal etj.

Parashikimet ligjore kanë konsideruar mundësitë e refuzimit të sipërmarrësve për përdorimin e përbashkët të infrastrukturës dhe faciliteteve ndihmëse dhe nevojën e argumentimit teknik të tyre për pamundësinë e ofrimit të infrastrukturës në përdorim nga sipërmarrësit e tjerë. Ndër të tjera korniza ligjore ka konsideruar se kjo mund të jetë një hapësirë e mundshme për krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve në treg, si e tillë lind nevoja për caktimin e një hallke administrative që mundëson zgjidhjen e tyre për një proces të rregullt, korrekt dhe transparent ndërmjet palëve, kundrejt rregullave të përcaktuara nga rregullatori i fushës. Rregjimi i autorizimeve dhe tendenca drejt liberalizimit të plotë.

Komunikimet elektronike dhe shërbimet respektive të mundësuara nga sipërmarrësit e pozicionuar në këtë fushë, kanë njohur të gjitha etapat e zhvillimit si në aspektin e ndryshimeve të teknologjisë edhe përsa i përket ndryshimeve të situatave monopol drejt hapjes së tregjeve dhe shërbimeve apo e thënë ndryshe drejt tregjeve dhe shërbimeve konkurruese. Pavarësisht etapës së liberalizimit dhe rëndësisë së saj, në zhvillimin e komunikimeve elektronike, ofrimi i këtyre shërbimeve nënkupton para së gjithash përmbushjen e disa kritereve të regjistrimit dhe evidentimit të tyre, që gjithësesi nuk mund të konsiderohen si barriera ligjore në fushën e komunikimeve elektronike.

                                                            34“Autorizim i Përgjithshëm” është një akt i natyrës së përgjithshme, që përbëhet nga kuadri ligjor, i përcaktuar nga ligji nr.9918/2008 dhe rregullat e nxjerra nga AKEP-i, në zbatim të tij, për të siguruar të drejtat për ofrimin e rrjeteve ose të shërbimeve të komunikimeve elektronike, duke vendosur edhe detyrimet specifike, të cilat mund të zbatohen ndaj të gjitha ose ndaj disa prej rrjeteve dhe /ose shërbimeve të komunikimeve elektronike.

33  

Klasifikimi i parë në ofrimin e shërbimeve ka të bëjë me natyrën e tyre, shërbime për qëllime fitimi ose jo, duke bërë një ndarje ndërmjet shërbimeve që ofrohen për qëllime të institucioneve publike si dhe për përdorim vetjak. Shërbimet e komunikimeve elektronike të cilat kanë natyrë fitimi ofrohen vetëm pas pajisjes me autorizim për të ofruar rrjete/shërbime të komunikimeve elektronike, sipas regjimit të autorizimit të përgjithshëm nga rregullatori i fushës. Eleminimi i barrierave ligjore ka të bëjë me lehtësitë proceduriale të pajisjes me këtë autorizim, këtu përjashtohet rasti nëse sipërmarrësi do të përdorë burime natyrore të kufizuara, për të cilat ligjvënësi ka konsideruar të nevojshme pajisjen me autorizim individual.

Pajisja me autorizim nga rregullatori i fushës i shërben sipërmarrësve për legalizimin e tyre në ofrimin e rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike, duke i paraprirë edhe lehtësive të duhura që përfitohen falë ndërhyrjes rregullatore për mundësimin e aksesit për interkoneksion ndërmjet rrjeteve, si një domosdoshmëri për vetë ndërveprimin e rrjeteve dhe funksionimin e shërbimeve të tyre në këtë fushë. Pajisja me autorizim për sipërmarrësit e fushës së komunikimeve elektronike, njohja me kushtet e përgjithshme të parashikuara, me të drejtat dhe detyrimet respektive, përbën një fazë domethënëse për vetë sipërmarrësin, sepse legjislacioni i fushës parashikon detyrime të rregullatorit që përkundrejt kushteve të vendosura në autorizimin përkatës, të marrë masat për bashkëveprimin e sipërmarrësve për interkonektimin e rrjeteve të tyre dhe bërjen efektive të serive numerike nga plani kombëtar i numeracionit si dhe përdorimin e burimeve të kufizuara.

Pajisja me autorizim të përgjithshëm për sipërmarrësit, bën të mundur ndër të tjera njohjen e tyre mbi të drejtat për përdorimin e përbashkët dhe aksesin në pajisje të përbashkëta, mbi detyrimet që mbartin pas pajisjes me autorizim të përgjithshëm ku ndër më kryesorët dhe me ndikim për ta janë kontributet financiare që duhet të paguajnë për mbikqyrjen dhe rregullimin e tregut të komunikimeve elektronike, mbi kontributin financiar për sigurimin e shërbimit universal dhe mbulimin e skemës së rimbursimit të këtij shërbimi, mbi detyrimet që rrjedhin për mbrojtjen e përdoruesit të shërbimeve dhe lehtesitë e nevojshme që duhet të krijiojnë për akses për shtresat në nevojë apo me aftësi të kufizuara, si dhe mbi detyrimet që rrjedhin për mbrojtjen e mjedisit dhe të hapësirës territoriale gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre.

Legjislacioni i fushës ka parashikuar aspektet themelore për kushtet e përgjithshme për t’u pajisur me autorizim të cilat duhet të jenë të mbështetura nga parime të tilla që të sigurojnë për sipërmarrësit mosdiskriminim, të jenë transparente dhe ngarkesa e detyrimeve të jetë proporcionale në raport me shërbimet e ofruara të cilat parashikohen në mënyrë të detajuar në aktet rregullatore respektive që përfaqësojnë regjimin e autorizimit për sipërmarrësit në fushën e komunikimeve elektronike. Ofruesit e rrjeteve dhe/ose shërbimeve të komunikimeve elektronike

Ofruesi rrjetit/shërbimit35, si dhe vetë rrjete/shërbime, si koncepte janë të pasqyruara në përkufizimet ligjore respektive dhe janë të unifikuara në kuptimin e                                                             35 Me termat e përdorur kuptohet: “Operator i rrjetit të komunikimeve publike” është sipërmarrësi, i cili ka të drejtë të ndërtojë, të posedojë, të japë me qira dhe të shfrytëzojë një rrjet të komunikimeve publike dhe facilitetet shoqëruese, si dhe të ofrojë shërbime të komunikimeve publike. “Ofruesi i shërbimit të komunikimeve publike” është sipërmarrësi që ofron shërbime komunikimi publike, duke siguruar akses te një operator i rrjetit të komunikimeve publike.

34  

tyre me tregun e komunikimeve elektronike në rang global. Në këtë kuptim, bazuar në legjislacionin kombëtar enti rregullator publik AKEP, ka detyrimin e ndërtimit të regjistrit evidentues për sipërmarrësit e rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike në Republikën e Shqipërisë.

Një sipërmarrës mund të jetë në të njëjtën kohë edhe ofrues rrjeti dhe shërbimesh, por mund të ndodhesh në fushën e komunikimeve elektronike edhe thjesht si ofrues shërbimesh të cilat mund ti ofrosh për përdoruesin fundor duke shfrytëzuar rrjetet e ofruesve të tjerë në komunikimet elektronike përkundrejt rregullave dhe procedurave që lejojnë një gjë të tillë në raport me të drejtat dhe detyrimet e palëve. Evidentimi i ofruesve të rrjeteve/shërbimeve, bëhet i mundur pas pajisjes me Autorizim të Përgjithshëm36, i cili në kushtet e liberalizimit të ofrimit të rrjeteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike ka njohur dhe lehtësime të mëtejshme të procesit të pajisjes duke shfrytëzuar aplikimin online37, i cili aktualisht mundësohet kundrejt një njoftimi38nëse sipërmarrësi nuk e ka të nevojshëm përdorimin e burimeve të kufizuara39.

Në rastin e përdorimit të burimeve të kufizuara, është e nevojshme pajisja me Autorizim Individual, i cili jepet pas njoftimit dhe dhënies së të drejtës së përdorimit, në rastin kur ofrimi i rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike kërkon përdorimin e burimeve natyrore të fundme.

Të dy llojet e autorizimeve përmbajnë të drejta dhe detyrime që u bëhen të njohura sipërmarrësve respektive. Në referencë me Regjistrin e Përgjithshëm40të ofruesve të rrjeteve/shërbimeve, rezulton se aktualisht ky regjistër përmban sipërmarrësit e rrjeteve/shërbimeve që ofrohen në tregun e komunikimeve elektronike.

Ndërsa aspekti i lëshimit të autorizimeve individuale, është i lidhur me interesimin e shfaqur dhe plotësimin e kritereve të caktuara për përdorimin e burimeve të fundme natyrore si frekuenca (bazuar në VKM nr. 466, datë 27.2.2013

                                                                                                                                                                          “Ofrimi i një rrjeti të komunikimeve elektronike” është ndërtimi, përdorimi, mbikëqyrja ose bërja e disponueshme e një rrjeti të tillë. 36Autorizimi i hyrjes në treg të subjekteve për ofrim rrjetesh dhe shërbimesh publike të komunikimeve elektronike, është bazuar në dispozitat e rregullores “Për Autorizimin e Përgjithshëm” miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr. 1774 datë 02.02.2012, e ndryshuar , me qëllim përshtatjen e ndryshimeve ligjore të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar dhe për të përmirësuar aplikimin përkatës. 37Aplikimi on-line bazuar në kushtet e anekseve të rregullores, ka bërë të mundur marrjen e një informacioni të detajuar dhe të nevojshëm mbi rrjetet/shërbimet që ofron sipërmarrësi, statusin ligjor, shoqëruar me ekstraktin e QKR-së, teknologjinë e përdorur dhe mediumet e komunikimit, kushtet e ofrimit të aksesit dhe shërbimit të pajtimtarit, kontrata tip, të dhënat mbi masat e marra nga sipërmarrësit për garantimin e sigurisë së rrjetit. 38Regjistrimi i Njoftimit: Sipas përcaktimeve të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, autorizimi për të ofruar rrjete dhe shërbime të komunikimeve elektronike në Republikën e Shqipërisë bëhet: a)përmes njoftimit, kur ofrimi i rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike nuk kërkon përdorimin e burimeve natyrore të kufizuar; b)pas njoftimit dhe dhënies së të drejtës së përdorimit, në rastin kur ofrimi i rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike kërkon përdorimin e burimeve natyrore të fundme. 39Frekuencat dhe Numeracioni janë burime të kufizuara. 40Regjistri i sipërmarrësve gjendet në faqen zyrtare elektronike të AKEP. -Regjistri i Sipërmarrësve që kanë njoftuar për ofrimin e rrjeteve dhe/ose shërbimeve publike të komunikimeve elektronike deri më 31.12.2015 përmban: -Sipërmarrës të regjistruar për ofrimin e rrjeteve dhe/ose shërbimeve publike të komunikimeve elektronike te regjistruar 182 dhe te çrregistruar 78. Klasifikimi i tyre është si më poshtë: - Telefoni gjithesej janë 86, nga të cilet Telefoni Fikse 82, Mobile 4, Kartë me parapagim 3, Internet 132, Shërbim me vlerë të shtuar 26, Transmetim të dhënash 45, Linja me qera 20.

35  

“Për miratimin e planit kombëtar të frekuencave”). Në përputhje me këtë plan, frekuencat shpërndahen dhe alokohen duke evidentuar numrin e lidhjeve të tyre, për efekt të ilustrimit për statistik jepet numri i lidhjeve të reja, revokimeve si dhe ndryshimeve të mundshme të cilat bëhen në përputhje me “Rregulloren për Autorizimin Individual” si dhe “Rregulloren për caktim dhe përdorim të numrave dhe serive numerike dhe PKN”, duke bërë të mundur dhe implementimin e procesit “Aplikim Online” për kërkesat e caktimit të frekuencave, caktimit të numrave dhe raportimin e interferencave, gjë e cila lehtëson edhe evidentimin e tyre statistikor41.

Ky përshkrim i shkurtër sipas të cilit jepet një pasqyrë e aktorëve kryesorë ofrues të rrjeteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike, tregon dimensionin real të tregut të komunikimeve elektronike, aktorëve dhe faktorëve që ndikojnë në rritjen dhe zhvillimin e mëtejshëm të tij. 1.5 Tregu i komunikimeve elektronike dhe strukturimi i brendshëm i tij.

Tregu i komunikimeve elektronike si dhe tregjet e brendshme të tij mund të klasifikohen në disa mënyra në varësi të qëllimit të përdorur për klasifikimin e tyre, por një përmbledhje e tyre në një opsion më të qartë mund ishte:

- Tregje për qëllime studimore dhe analizash sipas rrethanave kombëtare; - Tregje sipas Rekomandimeve të BE-së. Tregu i komunikimeve elektronike në Shqipëri është përshtatur në klasifikimin e

tij të brendshëm kryesisht sipas rekomandimeve të BE-së të lidhura me klasifikimin e tregjeve për qëllime të analizave, por nuk përjashtohen edhe identifikime të tregjeve të tjera në varësi të rrethanave kombëtare dhe shkallës së zhvillimit të tregut (pra tregje të tjera jashtë listës së tregjeve të BE-së).

Klasifikimi, identifikimi i tregjeve në Shqipëri si dhe përcaktimi i tyre42 ka në

thelb parashikimin e bërë në nenin 32 të ligjit nr.9918/2008 i ndryshuar. - Tregjet e sipërme, ndryshe të njohura si tregje të nivelit të shumicës; - Tregjet e poshtme, ndryshe të njohura si tregje të nivelit të pakicës.

                                                            41Statistika e vitit 2015 rezulton të jetë: -40 autorizime individuale për përdorimin e frekuencave në 505 lidhje fikse të reja/ndryshuara, nga të cilat : - Vodafone Albania 15 (50 lidhje të reja, 190 ndryshime, 30 revokime), - Telekom Albania 5 (40 lidhje të reja, 86 ndryshime, 60 revokime), - Plus Communication 2 (20 lidhje për 3G test, 0 ndryshime, 6 revokime), - Albtelecom 4 (15 lidhje të reja, 29 ndryshime, 67 revokime), - Të tjera 25 (66 lidhje të reja, 9 ndryshime, 37 revokime), -115 autorizime individuale për përdorimin e frekuencave në 240 sisteme PMR radio- komunikim dhe radio-alarmi dhe revokimin e 120 autorizimeve individuale për përdorimin e frekuencave në sisteme PMR radiokomunikim dhe radio-alarmi. 42Sipas nenit 32 mbi përcaktimin e tregjeve: “AKEP-i përcakton tregjet përkatëse kombëtare të komunikimeve elektronike dhe produktet përkatëse, të cilat justifikojnë rregullimin dhe janë subjekte të rregullimit të veçantë, në përputhje me përcaktimet e këtij ligji, me parimet e ligjit për konkurrencën dhe kushtet aktuale të tregut shqiptar, duke pasur parasysh kërkesat e rregullimit të veçantë në sektor dhe rekomandimet e Bashkimit Evropian për tregjet përkatëse të produkteve dhe shërbimeve”.

36  

Listimi i tregjeve në përputhje me rrethanat kombëtare, të cilat me kalimin e viteve janë përafruar në mënyre të plotë me listën e tregjeve sipas Rekomandimeve të BE-së, është parashikuar edhe në Rregulloren e Analizës së Tregut43, sipas së cilës gjenden dy përcaktime të rëndësishme në lidhje me listën e tregjeve të përcaktuara duke parashikuar setin e detyrimeve rregullatore, mënyrën e identifikimit të tyre dhe argumentimin për vendosje në përputhje me gjetjet e analizës së tregut44.

Klasifikimi i tregjeve për qëllime studimore dhe analizash 45, parashikon jo vetëm setin e detyrimeve rregullatore dhe mënyrën e identifikimit të tyre por edhe përcaktimin dhe përkufizimin e tregut që analizohet në përputhje me dimensionin gjeografik46për produktet/shërbimet që gjenden në tregun e analizuar, duke qartësuar mënyrën se si zhvillohet vetë procesi i analizës së tregut, të dhënat statitikore që përdoren dhe aspektin kohor të zhvillimit të këtij procesi.

Rregullorja e analizës së tregut ka lënë të hapur mundësinë për të patur një listë tregjesh të brendshme të tregut të komunikimeve elektronike të hapur për t’u analizuar, duke parashikuar që lista e tregjeve të jetë në vijimësi sipas ndryshimeve të radhës nga lista e tregjeve e përcaktuar sipas Rekomandimeve të BE-së47 si dhe të rrethanave konkrete në të cilat ndodhet zhvillimi i tregut të komunikimeve elektronike, por pa kufizuar mundësinë e analizimit të tregjeve specifike sipas rrethanave kombëtare. Parashikimi rregullator mbi mundësinë e analizimit të tregjeve të tjera sipas rrethanave kombëtare, ka kushtëzuar rregullatorin në detyrimin e tij për

                                                            43Rregullore nr.9, datë 17.07.2009 “Për analizën e tregut” miratuar me VKD nr.747, datë 17.07.2009, e ndryshuar me VKD nr.2342, date 31.07.2013. 44Sipas Rregullores së analizës së tregut, neni 2, pika 1 parashikohet: AKEP rregullisht përcakton tregjet e justifikuara për nderhyrje ex-ante në perputhje me nenin 32 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar; Vlerëson sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg (FNT) në përputhje me nenin 33 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar; dhe vendos, mban, ndryshon ose anullon detyrimet rregullatore të specifikuara në nenet 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45 dhe 56 e ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, në perputhje me nenin 34 të tij. 45Tregjet e përcaktuara për studime dhe analiza, që justifikojnë rregullimin dhe janë subjekt i rregullimit, në përputhje me përcaktimet e ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, janë tregjet me pengesa, me natyrë juridike ose strukturore të larta dhe të qëndrueshme, për hyrjen në treg, tregjet të cilat nuk janë të orientuar drejt konkurrencës efektive brenda një periudhe kohore të përshtatshme, tregjet ku zbatimi vetëm i ligjit për konkurrencën nuk mund të zgjidhë në mënyrën e duhur dështimet e tregut. 46Sipas Rregullores së analizës së tregut, neni 2/ p. 2 - 3 parashikohet: “2. Dokumenti i analizës së tregut përmban përkufizimin e detajuar të tregut përkatëse, dimensionin e produktit/shërbimit dhe gjeografik, testin e tre kritereve sipas pikës 4 të nenit 3 (nëse kjo është e nevojshme), analizën për FNT dhe detyrimet rregullatore për FNT. Specifikimi i detyrimeve të veçanta rregullatore mund të kryhet me akte të tjera të AKEP. 3. Të dhëna statistikore dhe financiare periodike të dërguara nga sipërmarrësit, nëse e gjykon të arsyeshme AKEP iu kërkon sipërmarrësve të cilët ofrojnë shërbime dhe rrjete të komunikimeve elektronike, të paraqesin të dhëna shtesë për analizën e tregut”. 47 Sipas nenit 3, pika 1 dhe 2 e Rregullores së Analizes së Tregut - Lista e tregjeve përkatëse: 1. AKEP analizon për FNT tregjet përkatëse të mëposhtme si tregje të mundshme për nderhyrje ex-ante në territorin e Republikës së Shqipërisë në fushën e komunikimeve elektronike: 1) Tregun me pakicë të aksesit në rrjet telefonik publik nga vendodhje fikse për klientet familjare dhe jo-familjare; 2) Tregun me shumicë të origjinimit të thirrjeve në rrjetin telefonik publik të ofruara nga vendodhje fikse; 3) Tregun me shumicë të terminimit të thirrjeve për rrjete publike telefonike individuale të ofruara nga vendodhje fikse;4) Tregun me shumicë të segmenteve terminuese të linjave me qera; 5) Tregun me shumicë të aksesit në infrastrukturën e rrjeteve fizike (përfshire aksesin e ndarë të pjesshëm ose të plotë) nga vendodhje fikse; 6) Tregun me shumicë të aksesit broadband;7) Tregun me shumicë të terminimit të thirrjeve në rrjetet individuale të levizshme. 2. AKEP mund të përcaktojë dhe analizojë tregje të tjera që nuk janë pjesë në pikën 1, të këtij neni. 3.Përkufizimi i detajuar i tregjeve përkatëse, dimensioni gjeografik dhe i produktit/shërbimit, do të jenë pjesë e dokumentit të analizës së tregut.

37  

plotësimin e testit të tre kritereve48, një test teknik i dakortësuar në kuadër të parashikimeve të direktivave përkatëse të BE-së që kanë në fokus analizën e tregut dhe përdorimin e saj si instrumentin kyç për vendosjen e masave rregullatore.

Rekomandimet e BE-së në përcaktimin e listës së tregjeve të nevojshme për t’u analizuar e kanë zanafillën e tyre nga viti 2003, rekomandim të cilin Shqipëria e ka aplikuar në analizimin e tregjeve, pavarësisht shfazimit në kohë në përdorimin e kësaj liste për t’u analizuar dhe implementuar në Shqipëri, është përdorur si referencë pikërisht lista e tregjeve të përcaktuara në vitin 2003. Rekomandimi i mëvonshëm që ka pasuar rekomandimin e vitit 2003 është ai i vitit 2007, duke sjellë një amendim të listës së tregjeve të detyrueshme për t’u aplikuar nga vendet anëtare të BE-së si dhe orientuese për vendet jo anëtare të BE-së.

Rekomandimi aktual i BE-së49 që përcakton listën e tregjeve50 të nevojshme për t’u analizuar nga rregullatorët kombëtare, i përket vitit 2014. Rekomandimi përkatës i vitit 200351 përcakton dy nivelet e tregjeve, nivelin e tregjeve të pakicës52

                                                            48Sipas nenit 3, pika 4 dhe 5 e Rregullores së Analizës së Tregut, parashikohet: “4. Nëse AKEP analizon një treg që nuk është pjesë e listës së pikës 1 ose e listës së tregjeve përkatës të Rekomandimit të KE, që është në fuqi, atëhere AKEP vlerëson gjithashtu nëse ky treg plotëson testin e tre kritereve te mëposhtme (ose kriteret e përcaktuara në rekomandimet/udhëzimet në fuqi të KE): i. Prezenca e barrierave të larta dhe jo-kalimtare të hyrjes; ii.Një strukturë tregu e cila nuk ka tendencë për të shkuar në drejtimin e një konkurence efektive brenda afatit kohor përkatës; dhe iii.Pamjaftueshmëria e ligjit të konkurencës për të adresuar në mënyrë të përshtatshme dështimin e tregut të marrë në shqyrtim. 5.Në qoftë se AKEP gjatë analizimit dhe përcaktimit të një tregu arrin në përfudimin se, ky treg nuk plotëson një nga kriteret e referuara në piken 4 të ketij neni, AKEP nuk e analizon këtë treg për fuqi të ndjeshme në treg dhe nuk vendos detyrime rregullatore në këtë treg ose anullon detyrimet rregullatore ekzistuese, sipas parashikimeve të ligjit nr. 9918, i ndryshuar.” 49RECOMMENDATIONS COMMISSION RECOMMENDATION of 9 October 2014 on relevant product and service markets within the electronic communications sector susceptible to ex ante regulation in accordance with Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council on a common regulatory framework for electronic communications networks and services. 50ANNEX LIST: Market 1: Wholesale call termination on individual public telephone networks provided at a fixedlocation. Market 2:Wholesale voice call termination on individual mobile networks. Market 3:a)Wholesale local access provided at a fixed location, b)Wholesale central access provided at a fixed location for mass-market products. Market 4:Wholesale high-quality access provided at a fixed location. 51COMMISSION RECOMMENDATION of 11 February 2003 on relevant product and service marketswithin the electronic communications sector susceptible to ex ante regulation in accordance with Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council on a common regulatory framework for electronic communication networks and services. 52Sipas Rekomandimit të vitit 2003, lista e tregjeve në nivelin e pakicës ‘Retail Level’ka gjithësej 7 tregje: 1. Access to the public telephone network at a fixed location for residential customers. 2. Access to the public telephone network at a fixed location for non-residential customers. 3. Publicly available local and/or national telephone services provided at a fixed location for residential. 4. Publicly available international telephone services provided at a fixed location for residential customers. 5. Publicly available local and/or national telephone services provided at a fixed location for non-residential. 6. Publicly available international telephone services provided at a fixed location for non-residential. 7. The minimum set of leased lines.

38  

si dhe nivelin e tregjeve të shumicës 53 dhe rekomandimi i BE-së i vitit 200754, ka përcaktuar të dy nivelet e tregjeve në mënyre analoge, pra tregje të nivelit të pakicës55si dhe tregje të nivelit të shumicës56, të cilët kanë të bashkëshoqëruar listen e tregjeve si dhe orientimin për hapat që duhen ndjekur për kryerjen e procesit të analizës së tregut, fazat e konsultimit si dhe mënyrën e aplikimit të detyrimeve rregullatore në varësi të gjetjes së bërë nga analizat e kryera të përcaktuara nëpërmjet udhëzuesve përkatës rast pas rasti sipas momentit të nxjerrjes së Rekomandimeve të BE-së sipas periudhave kohore respektive. Korniza ligjore dhe rregullatore për tregun e komunikimeve elektronike a) Kuadri Ligjor dhe Nënligjor për Frekuencat dhe Numeracionin: - Ligj nr. 9918, datë 19.05.2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e

Shqipërisë”, i ndryshuar (ligji nr. 9918), - Plani Kombëtar i Frekuencave (PKF) miratuar me Vendim të Këshillit të

Ministrave nr. 466, datë 27.2.2013, - Vendim nr. 468, datë 30.5.2013, i Këshillit të Ministrave, “Për miratimin e Planit

Kombëtar për Zhvillimin e Broadband-it” i ndryshuar. (Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 300, datë 8.4.2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në vendimin nr. 468, datë 30.5.2013, të Këshillit të Ministrave, “Për miratimin e planit kombëtar për zhvillimin e Broadband-it”,

                                                            53Sipas Rekomandimit të vitit 2003, lista e tregjeve ne nivelin e shumices ‘Wholesale level’ përmban këto tregje: -Call origination on the public telephone network provided at a fixed location. -Call termination on individual public telephone netëorks provided at a fixed location. -Transit services in the fixed public telephone network. -Wholesale unbundled access (including shared access) to metallic loops and sub-loops for the purpose of providing broadband and voice services. - Wholesale broadband access. -Wholesale terminating segments of leased lines. -Wholesale trunk segments of leased lines. -Access and call origination on public mobile telephone networks. -The wholesale national market for international roaming on public mobile networks. - Broadcasting transmission services, to deliver broadcast content to end users. 54Commission Recommendation of 17 December 2007 on relevant product and service markets within the electronic communications sector susceptible to ex ante regulation in accordance with Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council on a common regulatory framework for electronic communications networks and services (notified under document number C(2007) 5406) (Text with EEA relevance) (2007/879/EC). 55Commission Recommendation of 17 December 2007, Lista e tregjeve në nivelin e pakicës, 1 treg. 1. Access to the public telephone network at a fixed location for residential and non-residential customers. 56Commission Recommendation of 17 December 2007, Lista e tregjeve në nivelin e shumicës, 6 tregje: -Call origination on the public telephone network provided at a fixed location. -Call termination on individual public telephone networks provided at a fixed location. -Wholesale (physical) network infrastructure access (including shared or fully unbundled access) at a fixed location. -Wholesale broadband access. -Wholesale terminating segments of leased lines, irrespective of the technology used to provide leased or dedicated capacity. -Voice call termination on individual mobile networks.

39  

- Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 599, datë 23.07.2010, “Mbi miratimin e pagesave që kryhen në AKEP për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, të numrave dhe serive numerike” i ndryshuar,

- Vendim i Keshillit Drejtues nr.2418, datë 06.02.2014, “Për miratimin e Planit të Përdorimit të Frekuencave”,

- Vendim i Keshillit Drejtues nr.932, datë 11.9.2009 “Për miratimin e Planit Kombëtar të Numeracionit” i ndryshuar.

b) Kuadri ligjor dhe nënligjor që rregullon veprimtarinë e vendimmarrjes së

Këshillit Drejtues të AKEP si organ administrative: - Ligj nr. 8480, datë 27.05.1999 “Për funksionimin e organeve kolegjiale të

administratës shtetërore dhe enteve publike” (ligji nr. 8480), - Ligj nr. 44 /2015 “Kodi i procedurave administrative i RSH”, - Regullore e Brendshme e AKEP, miratuar me Vendim nr.2506, datë 30.10.2014 të

Këshillit Drejtues të AKEP.

c) Akte rregullatore të hartuara në plotësim të kuadrit ligjor dhe në përputhje me praktikat e mira të vendeve të tjera:

- Mbi masat teknike dhe organizative për të garantuar sigurinë dhe integritetin e rrjeteve dhe/ose shërbimeve të komunikimeve elektronike,

- Për përdorimin e përbashkët të infrastrukturës pasive, - Për inspektimin, monitorimin e spektrit të frekuencave dhe masat administrative, - Për administrimin e interferencave, - Për kushtet e përdorimit të frekuencave dhe kërkesat për pajisjet radio që përdoren

pa autorizim individual, - Mbi termat e përgjithshme të kontratës së pajtimit, - Për dhënien e autorizimit individual për përdorimin e frekuencave, - Për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve të

komunikimeve elektronike, - Mbi publikimin e informacionit për tarifat si dhe kushtet e aksesit dhe përdorimit

të shërbimeve të komunikimeve elektronike publike, - Për përmbajtjen, formën dhe funksionimin e regjistrit elektronik të rrjeteve

publike të komunikimeve elektronike në Republikën e Shqipërisë, - Mbi zgjedhjen dhe parazgjedhjen e bartësit, - Mbi kushtet teknike për ndërtimin e infrastrukturës së rrjeteve kabllore urbane dhe

infrastrukturës; - Mbi procedurën dhe mënyrën e llogaritjes së nivelit të pagesave vjetore që kryhen

në AKEP për mbikëqyrjen e tregut të komunikimeve elektronike, - Për Autorizimin e Përgjithshëm, - Për procedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, - Për aksesin dhe interkoneksionin, - Për treguesit e cilësisë së shërbimi dhe tabelat e matjeve, - Për portabilitetin e numrit, - Për caktimin dhe përdorimin e numrave dhe serive numerike, - Për analizën e tregut, - Për të dhënat statistikore dhe financiare periodike të sipërmarrsve të rrjeteve dhe

ose shërbimeve të komunikimeve elektronike,

40  

- Mbi ndarjen e llogarive dhe llogaritjen e kostos për sipërmarrësit me FNT, - Mbi administrimin e kodeve të pikave të sinjalizimit kombëtar (NSPC) dhe

ndërkombëtar (ISPC) për interkoneksionin e rrjeteve. Kuadri normative i renditur më sipër është në harmoni me Direktivat e BE-së, rekomandimet shoqëruese të tyre, si dhe ndjek vijimësisht praktikat e mira rregullatore, por nevoja e përditësimit të tyre ngelet gjithmonë koherente me zhvillimet përkatëse. Analizë e shkurtër e përmirësimit të kuadrit nënligjor rregullator të fushës

Një ndër etapat e rëndësishme që ka ndikuar në zhvillimin e komunikimeve elektronike lidhet me hartimin e kuadrit ligjor/rregullator kombëtar, harmonizimi i legjislacionit kombëtar me Direktivat e BE-së si dhe nën frymën e rekomandimeve shoqëruese, të cilat kanë shërbyer si busull orientuese bazuar në përvojën pozitive të vendeve të tjera, për implementimin e tyre në legjislacionin kombëtar. Legjislacioni kombëtar në sektorin e komunikimeve elektronike e ka zanafillën në setin e direktivave të BE-së të vitit 2002, në vijim në periudha të ndryshme kohore janë bërë ndërhyrje dhe amendime ligjore, ndërhyrje të cilat janë ndikuar kryesisht si nevojë e implementimit të plotë të Direktivave të BE-së të cilat kanë pasuar setin e vitit 2002.

Direktivat kryesore dhe Vendimet e sektorit të komunikimeve elektronike mund të

konsiderohen edhe si instrumentet kryesore të kornizës rregullatore të BE-së për këtë sektor, të cilat përfshijnë: 1. Direktiva e Strukturimit, në thelb të së cilës gjenden një grup parimesh bazike të

cilat ndihmojnë për të identifikuar dhe përcaktuar objektivat kryesore si dhe procedurat për implementimin e një politikë rregullatore të harmonizuar në tërësinë e saj në ofrimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike. Nën parashikimet e saj u hartua kuadri ligjor dhe rregullator që ka në fokus rregullimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike, përcaktimin e koncepteve dhe nocioneve të reja mbi entet rregullatore si dhe identifikimin e rëndësisë që ka roli i pavarur i tyre, mundësimin e organeve të tilla për të kryer shqyrtimin e ankimeve administrative për vendimmarrjet e mundshme që cënojnë interesat e palëve në treg, konceptimin e sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg, identifikimin dhe përcaktimin e rregullave të qarta për dhënien dhe alokimin e burimeve të fundme të kufizuara si frekuenca dhe numeracion, krijimin dhe përkufizimin e koncepteve mbi konvergjencën e rrjeteve dhe shërbimeve, ndarjen dhe identifikimin e qartë duke përjashtuar nga komunikimet elektronike çdo gjë e cila ka të bëjë me përmbajtjen e tyre, si transmetimet apo pajisjet fundore që mundësojnë këto shërbime, e gjitha kjo duke respektuar një set parimesh që favorizojnë konkurrencën në sektorin e komunikimeve elektronike.

2. Direktiva e Aksesit, në bazë të së cilës identifikohen qartësisht jo vetëm parimet por edhe procedurat e detajuara të cilat u vijnë në ndihmë organeve rregullatore të fushës për vendosjen e detyrimeve efikase që stimulojnë zhvillimin e konkurrencës në lidhje me aksesin, të drejtat dhe detyrimet respektive për ndërlidhjen e rrjeteve të operatorëve që mundësojnë ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike.

3. Direktiva e Autorizimit, thelbi i së cilës bën ndryshimin e sistemit strikt të liçensimit dhe përcjell frymën e liberalizimit në sektor duke lehtësuar hyrjen në

41  

treg të ofruesve për rrjete dhe shërbime, mundëson zvogëlimin e barrierave administrative në këtë aspekt, duke e thjeshtëzuar në një sistem të autorizimit të përgjithshëm.

4. Direktiva e Shërbimit Universal, një direktivë shumë e rëndësishme, që ka në konsiderate parime themelore për mbulimin më shërbime bazë të komunikimeve elektronike të të gjitha kategorive dhe grupeve shoqërore, duke mundësuar nivelin e përballueshëm të pagesës së tyre dhe garantuar cilësinë e shërbimeve të ofruara.

5. Direktiva e Privatësisë dhe Mbrojtjes të të dhënave, përbën edhe kjo një direktive të rëndësishme në sektor, e cila në themel të saj përcakton rregullat për mbrojtjen e privatësisë dhe të dhënave personale në lidhje me komunikimet që mundësojnë rrjetet e komunikimit publik.

6. Direktiva e Komisionit të Konkurrencës, në themel të së cilës janë të parashikuara parime dhe procedura që konsolidojnë më tej poltikat që kanë fokusin te liberalizimi i sektorit të komunikimeve elektronike.

7. Vendimi për Radio Spektrin, përcakton parimet dhe procedurat për zhvillimin dhe zbatimin e një politike të radio spektrit të brendshëm dhe të jashtëm të BE-së, duke parashikuar ndarjen e tyre dhe caktimin në respekt të parimeve të transparencës, mosdiskriminimit dhe proporcionalitetit duke eleminuar çdo shtrembërim të mundshëm të konkurrencës në këtë aspekt dhe ngarkimin me përgjegjësi të enteve rregullatore të fushës.

Prezantimi në mënyrë të përmbledhur i setit bazë të direktivave që kanë shërbyer si “busull” për hartimin e kuadrit ligjor dhe rregullator në sektorin e komunikimeve elektronike, pa analizuar në detaje rregullimet e tyre, çmohet i nevojshëm pasi gjatë trajtimit të legjislacionit kombëtar më tej do të krijohet mundësia për t’u ndalur rast pas rasti në secilën prej tyre , si dhe në direktivat dhe rekomandimet e mëvonshme të BE-së, konkretisht ato të vitit 2007, vitit 2009, vitit 2012 dhe vitit 2014 e në vijim. Ajo që vlen të theksohet ka të bëjë me faktin se grupi i direktivave të cituara më sipër përbën bazën mbi të cilën është zhvilluar tregu i komunikimeve elektronike dhe sektori respektiv, pavarësisht amendimeve dhe përmirësimeve të mëvonshme të direktivave ekzistuese apo direktivave të reja të BE-së.

Studimet e kryera para nxjerrjes së direktivave kanë si bazë shqyrtimin e ligjeve të atëhershme për telekomunikimet dhe nevoja për përmirësimin e tyre shtroi si objektivë për BE-në hartimin e kuadrit rregullator për komunikimet elektronike. Para së gjithash në fokusin e studimeve të kryera dhe realizimit të objektivave në sektorin e komunikimeve elektronike, janë konsideruar rrugët e mundshme të cilat mund të favorizojnë, nxisin dhe stimulojnë zhvillimin e konkurrencës në sektor, kjo si në nivelin e investimeve për rrjete dhe infrastrukturë, gjithashtu edhe në zhvillimin e konkurrencës për ofrimin e shërbimeve.

Nëse i referohemi historikut të telekomunikimit para hartimit të kuadrit rregullator të BE-së për komunikimet elektronike, konstatohet se para vitit 2002 dhe kryesisht kuadri rregullator që përfshin vitet 1998-2002, ka pasur si qëllim kryesor kalimin e fazës nga monopolet shtetërore drejt hapësirave të konkurrencës, dhe përkujdesjen për një menaxhim sa më efikas të kësaj faze mjaft të rëndësishme, e cila është konsideruar edhe si një nga etapat bazë të zhvillimit të komunikimeve elektronike.

Hartimi i kuadrit rregullator të vitit 2002, ka në konsideratë një situatë të re të komunikimeve elektronike që lidhet me dimensionin e lojtarëve të tregut në numër

42  

dhe fuqi ekonomike, forcën frenuese që do të zhvillohej nga ish-monopolet për ruajtjen e hapësirave të tyre ekonomike dhe mundësitë e krijimit të formave të reja të barrierave për hyrësit e rinj. Evoluimi i konceptit të telekomunikimit nën frymën e kuadrit të ri rregullator, solli që koncepti për komunikimet elektronike të ridimensionohej dhe të përbënte një nocion më të gjerë dhe më përfaqësues në raport me kërkesat dhe dinamikën e zhvillimit të tregut. Direktivat e BE-së të vitit 2002 hodhën bazat e para për mekanizmat e rregullimit të tregut, për proceset e analizave të tregjeve dhe identifikimin e tregjeve përkatëse, përkufizimin e tyre, identifikimin e sipërmarrësve me fuqi dominuese në këto tregje duke referuar kritere të qarta të përcaktimit të dominancës. Në përputhje me gjetjet e analizave të tregjeve dhe identifikimin e sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme u përcaktua natyra e detyrimeve dhe mënyrat e vendosjes së tyre, me qëllim krijimin e efekteve të duhura në zhvillimin e konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike.

Në këtë frymë është hartuar dhe përmirësuar në mënyrë të vazhdueshme kuadri nënligjor rregullator i fushës së komunikimeve elektronike në Shqipëri, duke pasqyruar dhe implementuar kërkesat që sjellin zhvillimet e legjislacionit të BE-së për këtë sektor. Seti i direktivave të BE-së të vitit 2002 si dhe rekomandimet përkatëse shoqëruese të tyre, respektivisht sipas ndryshimeve të referuara në periudhat kohore të mëvonshme janë përafruar në kuadrin nënligjor të fushës. Në këtë aspekt mund të referohen Direktivate BE-së dhe rekomandimet shoqëruese, të përafruara në përmirësimin e kuadrit nënligjor rregullator të fushës, ku më kryesoret renditen si më poshtë: - Direktiva 2009/140/EC e Parlamentit dhe Këshillit Europian e datës 25 nëntor

2009, e cila ka amenduar Direktivën 2002/21/EC “Mbi kuadrin rregullator të përbashkët për komunikimet elektronike”, Direktiva 2002/19/EC “Për aksesin interkoneksionin e rrjeteve të komunikimeve elektronike dhe facilitetetve shoqëruese dhe Direktiva 2002/20/EC “Për Autorizimin e Rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike”.

- Direktiva 2009/136 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të Europës e datës 25 Nëntor. 2009, e cila amendon Direktivën 2002/22/EC për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike.

- Direktiva 2002 / 58 / EC lidhur me përpunimin e të dhënave personale dhe mbrojtjen e privatësisë në sektorin e komunikimeve elektronike, dhe Rregullore Nr. 2006 / 2004 të KE për bashkëpunimin ndërmjet autoriteteve kombëtare përgjegjëse për zbatimin e ligjit për mbrojtjen e konsumatorit në tregjet përkatëse.

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 16 Shtator. 2009, e cila amendon Direktivën 87/372/EEC për brezat e frekuencave që duhet të rezervohen për prezantimin e koordinuar të komunikimeve publike të lëvizshme tokësore dixhitale pan- Europiane në Komunitet.

- Direktiva e Komisionit 2008/63/EC e datës 20 Qershor. 2008 për konkurrencën e tregjeve, pajisjet fundore të telekomunikacioneve. Direktiva 2008/6 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e 20 Shkurtit. 2008, e cila amendon Direktivën 97/67/EC lidhur me realizimin e plotë të tregut të brendshëm të shërbimeve postare të Komunitetit.

- Direktiva 2002/77 / EC, e datës 16 Shtator. 2002, për konkurrencën në treg për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike.

- Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 7 Mars. 2002, për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal) e

43  

amenduar me Direktivën 2009 / 136 / EC të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e 25 Nëntorit. 2009.

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 16 Nëntor. 2009, e cila amendon Direktivën 87/372/EEC për brezat e frekuencave që duhet të rezervohen për prezantimin e koordinuar të komunikimeve publike të lëvizshme tokësore dixhitale pan- Evropiane në Komunitet.

- Direktiva e Komisionit 2008/63/EC e datës 20 Qershor. 2008, për konkurrencën e tregjeve pajisjet fundore të telekomunikacioneve.

- Direktiva 2008/6 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 20 Shkurt. 2008, e cila amendon Direktivën 97/67/EC, lidhur me realizimin e plotë të tregut të brendshëm të shërbimeve postare të Komunitetit.

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 14 Dhjetor.2005, e cila shfuqizon Direktivën e Këshillit 90/544/EEC për brezat e frekuencave të caktuara për prezantimin e koordinuar të shërbimit radio paging tokësor publik pan-Evropian në konsultimet e Komunitetit.

- Direktiva 2002/77 / EC, e datës 16 Shtator. 2002, për konkurrencën në treg për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike.

- Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 7 Mars. 2002, për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal) e amenduar me Direktivën 2009 / 136 / EC të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të Europës e datës 25 Nëntor. 2009.

- Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 7 Mars. 2002, për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal).

- Direktiva 2002/21 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të Europës e datës 7 Mars. 2002 për një kuadër rregullator të përbashkët për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva Kuadër), amenduar me Rregulloren (KE) nr.717/2007,datë 27 Qershor. 2007, Rregullore e (KE) nr. 544/2009, datë 18 Qershor. 2009 dhe Direktivën 2009/140/EC të Parlamentit Evropian dhe e KE, datë 25 Nëntor. 2009.

- Direktiva 2002/21 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, e datës 7 Mars. 2002, për një kuadër rregullator të përbashkët për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva Kuadër).

- Direktiva 2002/20/EC e Parlamentit Evropian dhe e KE, e datës 7 Mars. 2002 për autorizimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike (Direktiva e Autorizimit), amenduar me Direktivën 2009/140/EC të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit, e datës 25 Nëntor. 2009.

- Direktiva 1999/5/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, e datës 9 Mars.1999, për pajisjet radio dhe pajisjet fundore të telekomunikacioneve dhe njohjen e ndërsjellë të vlerësimit të konformitetit të tyre .

- Direktiva 98/61/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, e datës 24 Shtator. 1998, e cila amendon Direktivën 97 / 33 / EC, lidhur me portabilitetin e numrit dhe parazgjedhjen e bartësit.

- Direktiva 97/13/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, e datës 10 Prill.1997 për një kuadër të përbashkët për autorizimin e përgjithshëm dhe liçencat individuale në fushën e shërbimeve të komunikimeve elektronike.

44  

- Rekomandimi 2007/879/EC (Rekomandim mbi tregjet relevante) Rekomandimi 2009/396/EC (Rekomandimi mbi tarifat e terminimit) COM 2002/C 165/03 (Udhëzimet për FNT)

Historiku i zhvillimit të komunikimeve elektronike në Shqipëri.

Historiku i telekomunikimit në Shqipëri, në aspektin e zhvillimit të shërbimeve si dhe infrastrukturës së telekomunikimit, pavarësisht emërtesave të ndryshme që mund të kenë përfaqësuar në etapa të ndryshme të zhvillimit ekonomiko-shoqëror, si sektor i përbashkët me postën apo të ndarë nga njëri-tjetri, kanë qënë të lidhur edhe me fazat e zhvillimit urban të Shqipërisë.

Ky fakt theksohet pasi vetë zhvillimi infrastrukturor i shërbimeve të telekomunikimit ndikohet nga zhvillimi urban, në këtë aspekt luan rol edhe fakti që përqindjen më të madhe në Shqipëri e zënë zonat rurale. Momentet historike të zhvillimit të shërbimeve të telekomunikimit në Shqipëri përfshirë edhe infrastrukturën përkatëse mbi të cilën është i mbështetur ky zhvillim, i shërbejnë memories për evidentimin e tyre si hapa të zhvillimit të shërbimeve dhe teknologjisë së telekomunikimit, duke bërë në vetvete hapa kronologjik, apo “gurë” të rëndësishëm të zhvillimit të Shqipërisë në këtë sektor. Informacion i detajuar që përcjell ndër breza fazat e zhvillimit të shërbimeve të telekomunikimit, të infrastrukturës dhe qëndrave kryesore ku janë mbështetur këto shërbime, lidhet edhe me gjurmet historike të ndërtimit të shtetit shqiptar. Kjo pasi gjurmët e para të lidhura me këtë sektor gjenden që në Qeverinë e Ismail Qemalit, që daton më 5 dhjetor 1912, me prezantimin e Ministrisë së Postë Telegraf Telefonave të Shqipërisë me Ministër Z. Lef Nosi. Që prej zanafillës së krijimit të Qeverisë së parë Shqiptare e në vijim, shërbimet postare dhe shërbimet telefonike janë konsideruar së bashku, ndaj edhe etapat e zhvillimit të këtyre shërbimeve rezervojnë si momente historike cilindo nga zhvillimet e ndodhura në infrastrukturë, në pajisje dhe teknologji të kohës, anëtarësime ndërkombëtare dhe zhvillime të ndryshme që mund të ketë pësuar legjislacioni kombëtar që ka rregulluar shërbimet e postë-telekomunikimit ndër vite.

Informacioni ndahet kryesisht në tre periudha kohore, duke specifikuar për çdo moment kohor risitë dhe zhvillimet e ndodhura për shërbimet e postë-telekomunikimit, të përshkruara hollësisht gjenden në faqen zyrtare të AKEP57.

Periudha e parë, lidhet me krijimin e Qeverisë së Ismail Qemalit në vitin 1912 deri në çlirimin e Shqipërisë në vitin 1944, periudhë e cila përfshin edhe periudhën e monarkisë si dhe periudhat e shkurtëra kohore nën regjime të huaja duke përshkruar ngjarjet dhe momentet kryesore të kësaj periudhe si një informacion i përgjithshëm,që gjendet në faqen zyrtare të AKEP. Në përshkrimin e bërë evidentohet kohëzgjatja e kërkesës së Shqipërisë për t’u anëtarësuar në organizma të rëndësishme ndërkombëtare të fushës siç është ITU, periudha e parë e investimit në infrastrukturën e telefonisë duke filluar lokalisht nëTiranë si instalimi i centralit të parë telefonikë me një numër të kufizuar numrash rreth 200 numra, që i përket vitit 1921. Secili moment kohor përfaqëson në vetvete investime shtesë në infrastrukturën e pazhvilluar të                                                             57www.akep.al – Informacion i përgjithshëm dhe përmbledhje e momenteve kryesore të zhvillimit të shërbimeve të postë-telekomunikimit në Shqipëri nga 1912 e deri aktualisht, por me vëmendje duhet të grupohen tre periudha historike që ndajnë edhe vete zhvillimin e historisë së vendit tonë, ose të grupuara ndryshe si vitet 1912-1944 ose periudha e parë, 1945 -1990 ose si periudha e dytë, ndërsa vitet 1992- aktualisht si periudhën e tretë dhe në vijim të zhvillimit të sektorit të postë-telekomunikimit në të gjitha dimensionet e tij infrastrukturore-teknologjike etj.

45  

shërbimeve të telekomunikacionit, gjithashtu edhe akte ligjore apo inciativa për strukturime të ndryshme të këtij sektori deri në krijimin e shoqërive që përfaqësojnë këtë sektor, të mbrojtura që në vitin 1924 me status të veçantë duke siguruar të drejtat e punonjësve të këtij sektori dhe evidentuar në këtë mënyrë dhe në këtë fazë të ndërtimit të shtetit në Shqipëri, rëndësinë e zhvillimit tëkëtij sektori. Një moment pozitiv i zhvillimit në periudhën e parë lidhet me investimet e bëra për ndërlidhje ndërkombëtare kryesisht në vitet 1938-1939, ku evidentohen zyra telegrafike dhe agjensi postare rreth 70 të tilla në shkallë vendi që mundësonin në këtë kohë komunikimin ndërkombëtar ku përqëndrimi kryesor i telefonatave ndërkombëtare ishte me Italinë, ato siguroheshin nëpërmjet të parit radio-stacion të ngritur në Tiranë në kohën e sipërcituar. Evidentimi i momenteve kryesore të kësaj periudhe përshkruhet deri në fillimin e periudhës së pushtimit nga Italia, ku infrastruktura dhe logjistika e gjendur në Shqipëri (si dhe një pjesë e re saj e sjellë nga vetë ushtria italiane në atë kohë) u vendos totalisht në shfrytëzim dhe në zotërim të saj, ndaj është vlerësuar si një periudhë përmbyllëse ose ndryshe si fazë e parë e zhvillimit të shërbimeve të postë telekomunikacionit në Shqipëri.

Periudha e dytë më e gjatë kohore i përket viteve 1944 deri në fund të viteve 1990. Kjo periudhë është e lidhur me zhvillimet e përgjithshme që kanë ndodhur në Shqipëri, e njohur ndryshe edhe si periudha e regjimit komunist.Momentet historike kryesore që lidhen me këtë periudhe janë të evidentuara si një informacion përmbledhës në faqen zyrtare të AKEP, informacion i cili është evidentuar dhe materializuar si gjurmë historike që përcjell zhvillimin në sektorin e postë-komunikimit, zhvillim i cili nënkupton infrastrukturën dhe shërbimet respektive në këtë sektor. Ky përshkrim përfshin hapat e parë pas çlirimit të vendit për degëzimin e ndërtimit të infrastrukturës në pika të tjera që lidhin Tiranën me rajone të tjera të vendit, e shtrirë në një segment kohor rreth 15 vite, ku përshkruhet ndërtimi i linjës telefonike Tiranë-Peshkopi, me orientim lidhjen ndërkombëtare drejt ish-jugosllavisë, pra lidhjen me qëndrat e saj Beogradin, Shkupin, Strugën dhe Podgoricën.

Këto vite përshkruhen edhe si vite të rritjes së zhvillimit infrastrukturor si në shtesë kapaciteti në centralet telefonike në rritjen e numrave që lidhen në këto centrale, në të njëjtën kohë edhe në shtesë teknologjie që mundësonte lidhjen e Shqipërisë dhe qëndrave kryesore ndërkombëtare, varësisht gjeografisë ku pozicionohen ‘veriu - jugu - lindja - perëndimi’ i Shqipërisë me shtetet kufitare apo gjeografikisht më të afërta dhe më të mundshme për t’u lidhur në infrastrukturën fizike të asaj kohe, por paralelisht me këtë edhe rritja e zhvillimit infrastrukturor brenda vendit e orientuar kryesisht në zona me densitet më të lartë popullsie si dhe me mundësi zhvillimi më të mëdha. Zhvillimi rreth 20 vite pas çlirimit në aspektin e zhvillimit të logjistikës dhe zyrave të shërbimit për shërbimet e postë-telekomunikimit, bëhet i matshëm pasi në vitin 1965 numri i zyrave të PTT ishte rreth 220 zyra dhe agjensi shërbimi, nga 68 të tilla që ishin në vitin 1945, dhe viti 1947 shënon vitin ku Tirana lidhet me të gjitha qëndrat e rretheve për shërbimet e postë-telekomunikimit. Zhvillimet e viteve 1970 -1990 evidentohen si përmirësime dhe risi teknologjike si dhe rritje e kapacitetit të tyre, njihet si periudhë e kualifikimit dhe rritje e njohurive tekniko-profesionale e stafit punonjës të shërbimeve të postë-telekomunikimit dhe fundi i viteve ’90 mbyllet si një periudhe ku në Shqipëri ekziston centrali i parë tranzit kombëtar dhe ndërkombëtar me teknologji dixhitale, prodhim Italian me kapacitet 2000 porta dhe kapaciteti i rrjetit të telekomunikacionit në këtë periudhe arriti në 37000 numra automatike dhe 12000 numra manual dhe infrastruktura e lidhjeve telefonike ishte e dy tipeve, ajrore dhe kabllore.

46  

Periudha e tretë, përfshin segmentin kohor pas viteve 1990 dhe përbën edhe periudhën me zhvillimin më të madh në sektorin e komunikimeve elektronike, përfshin periudhën e ndryshimit të konceptit të tregut dhe kalimit nga tregje monopol drejt strukturës së tregjeve të hapura dhe të liberalizuara. Secila nga këto etapa zhvillimi ka specifikat e veta, por veçoritë kryesore të këtyre zhvillimeve gjenden si një informacionin kronologjik në faqen zyrtare të AKEP, informacion i cili krijon tablonë e plotë të ndryshimeve të rëndësishme historike në sektorin e postë telekomunikimit për dy kategoritë thelbësore të këtij sektori, të zhvillimit të infrastrukturës si dhe të shërbimeve që mundëson kjo infrastrukturë. Kjo periudhë kohore përfshin edhe fazën e rëndësishme të harmonizimit të legjislacionit kombëtar me legjislacionin e BE-së dhe fazat e rëndësishme që lidhen me investimet e mëdha në komunikime elektronike dhe hapjen dhe liberalizimin e plotë të tregut të komunikimeve elektronike.Vitet 1992-2000 përbëjnë një evidentim të momenteve kryesore që lidhen me ndarjen e shërbimeve tëkomunikimeve elektronike nga shërbimet postare dhe kjo ndarje vjen pas rekomandimeve ndërkombëtare e cila shoqërohet edhe me ndryshime në aspektin e zhvillimeve të brendshme strukturore që mbulojnë këto shërbime. Zgjerimi i shërbimeve të komunikimeve elektronike duke përfshirë edhe shërbimin e internetit i përket këtij segmenti kohor dhe zanafilla e tij në vendin tonë është në vitin 1995, vit i cili shënon edhe ndryshimet e para në legjislacionin kombëtar me mbështetje ndërkombëtare.

Zhvillim i rëndësishëm në këto vite shënohet edhe ofrimi për herë të parë i shërbimit celular i bazuar në standartin GSM dhe që lidhet me vitin 1996 e në vazhdim të njohura ndryshe edhe si vite të rritjes së kapacitetit dixhital të centraleve telefonike duke shënuar në këtë mënyre një progres të vazhdueshëm deri në ditët e sotme të rritjes së cilësisë së shërbimeve të komunikimeve elektronike. Rëndësia e këtij sektori mori vëmendje të veçantë shtetërore pasi në vitin 1998 u krijua për herë të parë edhe enti rregullator i telekomunikacionit me një autoritet të veçantë për këtë sektor dhe si një institucion jo buxhetor. Segmenti kohor 2000-2010 përfshin momente të rëndësishme historike të zhvillimit të këtij sektori, si në aspektin e përmirësimeve të kuadrit ligjor dhe rregullator duke e përfshtatur atë me kuadrin ligjor dhe rregullator të vendeve të BE-së, duke rritur dimensionet e liberalizimit dhe shkallën e investimeve në shërbimet e komunikimeve elektronike, rritjen e numrit të ofruesve të rrjeteve/shërbimeve të telefonisë celulare dhe telefonisë fikse si dhe rritjen e ofruesve të shërbimeve të internetit duke shënuar si moment të rëndësishëm pikërisht heqjen e liçensave si një kufizim në ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike. Vitet, 2001, 2004 dhe 2009 njihen si vite të dhënies së të drejtës së ofrimit për shërbime për tre rrjete të tjera celulare, pasi liçensa e parë ishte dhënë në vitin 1996.

Momente të tjera të rëndësishme të zhvillimit të këtij sektori, janë të lidhura me rritjen e kapacitetit ndërkombëtar të interkonektimit për shërbimin e internetit i ndodhur kryesisht në vitet 2010-2012. Vitet 2010-2015 njohin momente kyçe në zhvillimin e teknologjive mbi të cilat ofrohen shërbimet e komunikimeve elektronike, ofrimin e shërbimeve celulare mbi teknologji 3G dhe 4G, në kushtet e neutralitetit teknolgjik dhe të rritjes së llojshmërisë së shërbimeve që bazohen në këto platforma. Tjetër moment i rëndësishm në shërbimet e komunikimeve elektronike është i lidhur me ofrimin e shërbimit të portimit të numrit që nënkupton ndërrimin e rrjetit ku ofrohet shërbimi por ruajtja e numrit që ka pajtimtari.

Përveçse risi teknologjike,është konsideruar edhe si një instrument i rëndësishëm në zhvillimin e konkurrencës për ofrimin e rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike, i cili në kushtet e neutralitetit teknologjik rrit edhe

47  

mundësitë e përzgjedhjes së konsumatorit për gamën e produkteve/shërbimeve që gjenden në këtë fushë. Në vitet 2010-2015 shënohen hapat e tjerë të rëndësishëm jo vetëm për pëmirësimin e kuadrit ligjor dhe rregullator por dhe për harmonizimin e tyre me kuadrin ligjor dhe rregullator që mbështeten nga Direktivat e BE-së, si dhe përqasjen në kushtet e tregut të praktikës së mirë rregullatore për mbikqyrjen e tregjeve në vendet e tjera. Vetë rregullatori i fushës ka njohur statuse të tjera për anëtarësimin e tij në oganizma ndërkombëtare të fushës si BEREC, IRG dhe ERGP duke rritur akoma më shumë mundësitë për koherencë në ndjekjen e zhvillimeve pozitive në vendet e tjera si dhe përshtatjen e tyre në kushtet dhe rrethanat kombëtare në vendin tonë.

1.6 Faktorët themelore në zhvillimin e komunikimeve elektronike. Zhvillimi i komunikimeve elektronike mund të klasifikohet në disa faza të

rëndësishme, por secila prej tyre është e kushtëzuar nga një grup faktorësh të cilët kanë mbajtur dhe përcaktuar ardhmërinë e këtij zhvillimi, me fokus kryesor në konkurrencën e infrastrukturës, qoftë në aspektin e konkurrimit të rrjeteve dhe/ose elementet e rrjetit mbi të cilat mbështeten apo varet fati i ofrimit të produkteve/shërbimeve respektive për konsumatorin e tyre. Në këtë këndvështrim në vijim do të ketë trajtime të veçanta mbi rëndësine e “aksesit” dhe sigurimit të tij në rrjete/shërbime të komunikimeve elektronike, përshtatshmërinë e produkteve/shërbimeve me kërkesat konsumatore dhe risitë që përcjell novacioni i tyre.

Faktorët si liberalizim i pjesshëm ose i plotë, investime direkte dhe indirekte, rregullim konkurrencial në mënyrë transparente dhe mos diskriminuese, të konsideruar së bashku përbëjnë faktorët kyç të zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike. Përdorimi i tyre në mënyre efikase dhe parandalimi i praktikave anti-konkurruese, duke përdorur në mënyrë të duhur instrumentet themelor të transparencës dhe mos-diskriminimit, identifikimit dhe përzgjedhjes së duhur për “praktikën më të mirë”, hartimin dhe zbatimin e akteve ligjore parësore dhe sekondare si dhe një kuadër rrgullator efikas, krijojnë hapësirën e duhur dhe të domosdoshme për të ndikuar në zhvillimin pozitivë të sektorit të komunikimeve elektronike.

Harmonizimi në kohë ndërmjet inovacionit të kërkuar dhe investimit të nevojshëm ndër të tjera përcakton edhe cilësinë e produkteve/shërbimeve të nesërme për sektorin dhe tregjet e brendshme të tij, dhe përcakton në të njëjtën kohë edhe përshtatshmërinë e kërkesë-ofertës dhe maksimizimin e cilësisë së tyre. Lidhja e ngushtë ndërmjet inovacionit dhe sipërmarrjes si dhe implementimi i duhur nëpërmjet investimit bëhen të prekshme dhe të matshme tek cilësia, çmimi dhe qëndrueshmëria në kohë e tyre.Të konsideruara në harmoni ndërmjet tyre, në fund ato do të rezultojnë në një konkurrencë efektive në sektor dhe vlera e tyre identifikohet nga maksimizimi i mirëqënies sociale në rritjen e përfitimeve konsumatore.

Procesi i liberalizimit të tregut të komunikimeve elektronike, është konsideruar si një ndër shtysat më të fuqishme në zhvillimin e këtij sektori, pasi është hapi i parë i madh i cili shërben për të zbehur peshën frenuese që mbanin të gjallë monopolet shtetërore në këtë sektor, në të cilin ekzistonin produkte dhe/ose shërbime të ofruara nëpërmjet operatorit me infrastrukturë të trashëguar dhe mbështetje shtetërore. Prezenca e monopoleve shtetërore përbënte një barrierë të rëndësishme në zhvillimin e këtij sektori, ndaj shndërrohej në një domosdoshmëri hapja e këtij sektori ndaj aktoreve të tjerë privat të cilët do të përbënin në të ardhmen “kockën” e

48  

zhvillimit ekonomik dhe të përfitimeve të konsumatorit në këtë sektor mjaft të rëndësishëm dhe jetik.

Hapja e tregut nëpërmjet proçesit të liberalizimit të tij, bëri të mundur rritjen e investimeve në këtë sektor, pozicionimin e aktorëve të fortë ekonomik dhe potencial, të cilët nëpërmjet shtrirjes së tyre përtej dimensioneve të një tregu me kufij nacional, shërbejnë edhe si zbutës të barrierave të tjera jo-ligjore që mund të frenonin zhvillimin e duhur dhe pozitivë të sektorit të komunikimeve elektronike. Legjislacioni kombëtar u hartua duke konsideruar parimin e neutralitetit teknologjik dhe kornizën rregullatore të BE-së për komunikimet elektronike, duke promovuar zhvillimin e konkurrencës dhe te infrastrukturës efikase për ofrimin e shërbimeve në komunikimet elektronike, të cilat shërbejnë si garanci për maksimizimin e përfitimeve të konsumatorit në këtë sektor. Arti i menaxhimit dhe i përdorimit efektiv të burimeve të kufizuara si frekuenca dhe numeracion, parimësia e neutralitetit teknologjik për ndërtimin e infrastrukturës së shërbimeve në këtë sektor, ishin elemente bazike të favorizimit të zhvillimit të sektorit nëpërmjet transparencës dhe sigurisë ligjore,të cilat siguruan kushtet e nevojshme për zbehjen e peshës së monopoleve dhe stimuluan elementet fillestare për një konkurrencë efektive dhe mbrojtje të të drejtave të konsumatorit.

Liberalizimi i ofrimit të rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Liberalizimi përbën një nga hallkat “revolucionare” në sektorin e komunikimeve elektronike, pasi ai thyen barrierën e fortë të pronësisë shtetërore për të privatizuar monopolet e mëdha e saj. Liberalizimi krijoi domosdoshmërinë për identifikimin e mekanizmave ligjor dhe rregullator për rregullime ekonomike dhe standarte konkurruese në sektor. Kalimi nga politika monopoliste shtetërore në politika konkurrenciale nëpërmjet proçesit të liberalizimit përbën zanafillën e promovimit të konkurrencës dhe rrjedhimisht edhe mbrojtjen e saj, të cilat në fund do të bëhen burim për krijimin e tregjeve të reja brenda sektorit të komunikimeve elektronike, duke e mbështetur zhvillimin e konkurrencës së tyre mbi bazën e parimeve ekzistenciale si transparencë dhe mos-diskriminim nëpërmjet akteve rregullatore të cilat bëjnë një transpozim dhe harmonizim të kërkesës konsumatore dhe ofertës së mundshme në këtë sektor, me qëllimin final për një treg dinamik, konkurrues dhe faktor zhvillimi, i cili ndër të tjera nënkupton dhe rritje të mirëqënies sociale.

Tranzicioni i kalimit nga monopole shtetërore në tregje konkurruese si dhe koha e nevojshme për këtë tranzicion, është i lidhur ngushtësisht në orientimin e politikave sektoriale dhe adaptimin e “praktikës më të mirë”, në konceptimin e duhur të nevojës për një strukturë rregullatore me përfshirje direkte në sektor si dhe në identifikimin e kushteve të tregut dhe shërbimeve të nevojshme, në përcaktimin e duhur të pagesave dhe taksave shtetërore që do të përbënin ngarkesën financiare apo e thënë ndryshe një lloj barriere ekonomike për sektorin.

Procesi i liberalizimit dhe shoqërimi i tij me investime kërkonte kujdesin e duhur rregullator për të siguruar kalimin nga regjimi i liçencave në atë të autorizimeve, duke eliminuar barrierat hyrëse për ofruesit e shërbimeve të komunikimeve elektronike, të cilat identifikoheshin nëpërmjet tarifave të aplikueshme për liçensim (të konsiderueshme deri para procesit të liberalizimit), në nevojën për shkurtim të afateve kohore, si dhe thjeshtëzim i procedurave për shqyrtimin e kërkesave për aplikime deri në përshkallëzimin e tyre vetëm në njoftime paraprake për ofrim shërbimesh në këtë sektor, duke lejuar vijimin e aplikimeve të mëvonshme

49  

si dhe plotësimin e detyrimeve përkatëse rregullatore dhe sektoriale. Klasifikimi i autorizimeve për të ofruar shërbime në këtë sektor në dy tipe, të përgjithshme dhe individuale përbënte një domosdoshmëri për të diferencuar të drejtën e shërbimeve të cilat kërkojnë përdorimin e burimeve të kufizuara siç janë frekuencat dhe numeracioni, të cilat janë objekt i autorizimeve individuale.

Procesi i liberalizimit në sektor është shoqëruar edhe nga politika të kujdesshme sektoriale dhe rregullatore të cilat kanë konsideruar në legjislacionin primar dhe sekondar mbrojtjen maksimale të të drejtave të konsumatorëve, përmes aplikimit të masave që garantojnë mbrojtje të konkurrencës, informim më të mirë, akses per informacion si dhe hallka administrative për mbrojtjen e konsumatorit, akte ligjore dhe rregullatore që sigurojnë privatësinë dhe mbrojtjen e të dhënave, si dhe garantim të sigurisë, besueshmërisë dhe integritetit të rrjetit. Investimet në rrjetet/shërbimet e komunikimeve elektronike.

Hapja e procesit të liberalizimit thërret në skenë investitorët, të cilët e konsiderojnë kërkesën e tregut/tregjeve në sektor si mundësi investimi, klasifikojnë kërkesën urbane dhe rurale si dhe bëjnë identifikimin e cilësisë së kërkesës, parashikojnë mbulimin e mundshëm me kapital privat apo shqyrtojnë mundësitë e nxitjes për subvencion shtetëror në përputhje me politikat sektoriale dhe nevojën e implementimit të tyre. Bashkërendimi në investime në përputhje me politikën e duhur sektoriale dhe implementimin e “praktikës më të mirë”, optimizon shkallën e investimit dhe eleminon dublikimin e investimeve të panevojshme, duke rritur efiçencën e rrjeteve dhe infrastrukturës ekzistuese dhe në të njëjtën kohë mundëson konsolidimin dhe mbarëvajtjen e shërbimeve të interkoneksionit për aktorët në sektorin e komunikimeve elektronike, gjë e cila sjell në finale reduktim të tarifave për konsumatorin e produkteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

Cilësia e investimit dhe përqasja me “praktikën e mirë” në sektor, krijon mundësi të reja për rritje të konkurrencës në infrastrukturë, përbën një hap tjetër po kaq të rëndësishëm që favorizon procesin e liberalizimit si dhe zvogëlon barrierat për hyrësit e rinj në sektor, mundëson bashkëndarjen e infrastrukturës dhe përqasjen e politikës rregullatore në favor të konkurrencës efektive. Të konsideruara së bashku këto faktorë përbëjnë modelin e duhur të zhvillimit të konkurrencës në sektor duke ekonomizuar burimet, infrastrukturën, duke ndërtuar hierarkinë e tregjeve, që në fund sjell si produkt final rritjen e përfitimeve të konsumatorit në një raport të drejtë kërkesë-ofertë. Maksimizimi i përfitimeve në sektor varet nga faktori “investim i duhur” dhe përzgjedhja e “praktikës më të mirë”, të cilat përbëjnë edhe çelësin e suksesit në këtë aspekt.

Investimet në sektorin e komunikimeve elektronike janë të lidhura ngushtësisht me shkallën dhe cilësinë e inovacionit, ndaj inovacioni dhe sipërmarrja janë konsideruar si “udhëzues” themelor në ekonominë e sotme. Lidhja e ngushtë ndërmjet inovacionit dhe sipërmarrjes si dhe implementimi i duhur nëpërmjet investimit, konvertohen dhe bëhen të prekshme tek cilësia, çmimi dhe qëndrueshmëria në kohë e tyre.Kostoja e lartë e investimit në sektor, shpesh herë krijon edhe dilema inovative të cilat natyrshëm që krijohen nga “shtytje teknologjike” në sektor, duke rritur kompleksitetin e zgjedhjes së duhur që ka të bëjë me “oportunitetin teknologjik”, si dhe inovacion në raport me kërkesën që vjen nga sektori.

Investimi dhe cilësia e tij është ndër të tjera i lidhur ngushtë edhe me fazën në të cilën kryhet ky investim, siguria dhe garancia e duhur nëse investimi përbën një “risi” apo krijon dilemën e tij duke vështirësuar përzgjedhjen ndërmjet avantazheve

50  

dhe disavantazheve që mund të ketë hyrësi i parë, apo ndjekësi në investim. Sektori i komunikimeve elektronike si një ndër sektorët me zhvillim të shpejtë dhe me një shkallë inovacioni dukshëm të diferencuar nga shumë sektorë të tjerë, gjendet më shumë në pengun e dilemës inovative dhe shtytjes teknologjike për të bërë ose jo investimin përkatës. Shkalla e performancës së kërkuar nga konsumatorët me kërkesa të larta, përbën edhe zanafillën e lindjes së “inovacionit përçarës” në sektor, ndaj ky sektor është një ndër sektorët me evoluimin më të shpejtë dhe në kërkim të vazhdueshëm të risisë teknologjike.

Rregullimi i tregut, forma ligjore që synon konkurrencën efektive.

Konkurrenca përbën një ndër faktorët kyç dhe influencues në zhvillimin e sektorit të komunikimeve elektronike, e cila realizohet nëpërmjet procesit të rregullimit dhe konvertohet në rritjen e cilësisë dhe llojshmërisë së produkteve/shërbimeve si dhe në rënien e çmimeve për konsumatorin e tyre. Rregullimi si proces, mund të konsiderohet ndryshe si një formë specifike qeverisjeje nëpërmjet një seti rregullash apo procedurash administrative në aspektin monitorues dhe rregullues, proces i cili bëhet i mundur si një përpjekje totale e agjensive shtetërore në orientimin e ekonomisë.

Tregu i komunikimeve elektronike si çdo treg tjetër ka ligjësitë e veta të vetërregullimit, të zhvillimit spontan të tij, të krijimit të monopoleve apo të zhvillimit konkurrencial në mënyrë konstante dhe mbi strategji konkrete, me synim kryesor ruajtjen e balancës ndërmjet “dorës kontrolluese” dhe “lirisë ekonomike” të nevojshme për aktorët sipërmarrës në treg. Legjislativi ka parashikuar një tërësi përcaktimesh ligjore, duke synuar përfshirjen brenda tyre të lirisë së nevojshme në krahun e sipërmarrjes, por duke i dhënë rëndësi vendosjes në qëndër të këtij zhvillimi të nevojave dhe kërkesës konsumatore,për ofrimin e produkteve/shërbimeve me ngarkesë tarifore që lejojnë normat e konsumit dhe i bëjnë ato të krahasueshme në raport me fuqinë blerëse të tyre. Kjo kërkon para së gjithash që në të gjitha rrethanat ato të konsiderohen si një nxitje e vazhdueshme për investimet dhe zhvillimin e teknologjisë, e njohur tashmë si një ndër fushat më dinamike dhe me zhvillim të avancuar në këndvështrimin e teknologjisë mbi të cilën bëhet i mundur ofrimi i produkteve/shërbimeve.

Parashikimet e bëra nga legjislacioni për përcaktimin e tregjeve të cilat duhet të jenë të justifikueshme për rregullim, përcaktimi i kritereve mbi vlerësimin e barrierave me natyrë ligjore dhe rregullatore dhe me natyrë ekonomike, përbëjnë themelin në përcaktimin e fazës në të cilën ndodhet zhvillimi i konkurrencës në këto tregje. Këto parashikime kanë përcaktuar domosdoshmërinë e caktimit të statusit të sipërmarrësve aktiv dhe vlerësimin e tyre mbi bazën e kritereve që nënkuptojnë dominancë apo fuqi të ndjeshme të njësipërmarrësi të vetëm a po të një grupi sipërmarrësish përkundrejt sjelljeve bashkërenduese në dëm të përdoruesit të produkteve/shërbimeve. Kjo nënkupton ndër të tjera edhe domosdoshmërinë e përcaktimit të afateve kohore për verifikimin e statusit të sipërmarrësve nëpërmjet proçesit të analizave të tregut, përcaktimit të detyrimeve rregullatore që vendosen në përputhje me gjetjet e analizave si dhe me shkallën e zhvillimit të konkurrencës duke mundësuar përdorimin e krahasueshmërisë me tregje të tjera analoge rajonale, apo tregje të BE-së, si dhe lejimit të përdorimit të skemave dhe instrumenteve të ngjashëm

51  

të përdorur në këto vende, të cilat kanë prodhuar histori suksesi me ndikim pozitivë në zhvillimin e konkurrencës në këto tregje.

Nevoja për të peshuar drejt rolin rregullator dhe konsiderimin e hapësirës së nevojshme për lirinë ekonomike, ka bërë që legjislativi të parashikojë në mënyrë proceduriale procese ligjore këshilluese për dokumente rregullatore që përcaktojnë detyrime për sipërmarrësit në tregun/tregjet që analizohen.Mbi këto parashikime zvillohen vlerësimet e duhura dhe mbahen këshillime publike për detyrimet rregullatore që propozohen mbi sipërmarrësit që vlerësohen me status me fuqi të ndjeshme, duke iu mundësuar atyre përfshirjen si palë të interesuara, dhe krijuar hapësirëne nevojshme ligjore për zhvillimin e procesit ankimues administrativ në përputhje me të drejtat ligjore kushtetuese, deri në zhvillimin e ankimit në rrugë gjyqësore, nëse gjatë shqyrtimit të bërë nëpërmjet rrugës administrative nuk është krijuar bindja e duhur tek sipërmarrësit për parimësinë e vendosjes së detyrimeve rregullatore dhe efektin e mundshëm të tyre në raport me sipërmarrjen dhe zhvillimin e tregut. Në këtë aspekt respektivisht sipas fazës së zhvillimit të konkurrencës në tregjet e analizuara dhe gjetjeve përkatëse, ligjvënësi ka parashikuar jo vetëm vendosjen e detyrimeve rregullatore por edhe tërheqjen e tyre me qëllim moskrijimin e një hapësire me elemente të natyrës shtrënguese dhe në disfavor të zhvillimit pozitivë të konkurrencës.

Nga zhvillimi i konkurrencës përfitimi maksimizohet për të gjitha palët, sipërmarrës (ofrues produktesh/shërbimesh), përdorues i tyre (apo i njohur ndryshe si konsumator i produkteve/shërbimeve) përfshirë këtu si palë në interes edhe vetë shtetin pasi indirekt impaktohet edhe buxheti i tij nëpërmjet ndërhyrjeve rregullatore që lidhen me përcaktimin e tarifave. Nëse një treg arrin stadin e duhur të zhvillimit të tij nëpërmjet një konkurrencë të lirë, pa kushte monopoliste, me liri dhe nxitje ekonomike për investime, kjo natyrshëm zvogëlon rolin e dorës kontrolluese shtetërore duke zgjeruar në këtë mënyrë hapësirën e lirisë ekonomike për sipërmarrësit në treg. Detyrimet rregullatore të parashikuara nga legjislacioni e kanë burimin te parimet e përgjithshme, ku dy ndër më themeloret janë të njohura si, transparencë dhe mosdiskriminim i palëve. Ndër rrugët më efikase të gjetura me qëllim shndërrimin në efektive të këtyre dy parimeve të rëndësishme, janë pikërisht mundësitë për ndërhyrje rregullatore, të cilat prodhojnë efekte të drejtëpërdrejta dhe në një kohë të shpejtë për zbehjen, eleminimin apo shmangien e deformimeve të ndryshme që shfaqen në tregun e komunikimeve elektronike, deformime të cilat janë në disfavor të zhvillimit të konkurrencës efektive për tregun e komunikimeve elektronike në tërësi.

Në tregun e komunikimeve elektronike, kushtet e vendosura për mosdiskriminimin janë të fokusuara kryesisht në detyrimet për dhënie të aksesit dhe shërbimeve të interkoneksionit për sipërmarrësit në këtë treg.Këto detyrime nuk lejojnë përdorimin e kushteve të ndryshme për të njëjtat rrethana dhe mundësi zgjedhjeje për palët, duke lejuar akses për informim të plotë, të qartë dhe jo disavanatazhues për palë të ndryshme, ato parashikojnë për sipërmarrësit që mbartin peshën e detyrimeve të tilla uniformitet për aksesin dhe shërbimet e interkonesionit sikundër ai i përdor për shërbimet e veta.

Detyrimi i mosdiskriminimit58 i vendosur në tregun e komunikimeve elektronike përbën kushtëzime për sipërmarrësit, duke u imponuar atyre publikimin e                                                             58Sipas kuptimit të pikave 1 dhe 2 të nenit 39 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, mbi detyrimin e mosdiskriminimit, ligjvënësi ka parashikuar që: “1. AKEP-i vendos ndaj sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg detyrime për mosdiskriminim për aksesin dhe interkoneksionin. 2. Detyrimet për mosdiskriminim sigurojnë, në veçanti, që një sipërmarrës me fuqi të ndjeshme në treg të zbatojë kushte

52  

ofertave referencë për aksesin dhe shërbimet e interkoneksionit dhe vënien e tyre në dispozicion të sipërmarrësve të tjerë të tregut në mënyrë lehtësisht të aksesueshme. Parimisht nënkuptohet që përmbajtja e ofertës referencë të ketë marre dakortësinë dhe miratimin e rregullatorit të fushës para se ajo të publikohet59, duke mos i kushtëzuar ata në ngurtësimin e tyre, por me mundësi të hapura për përditësimin dhe përfshirjen e detyrimeve të reja rregullatore sipas fazave të ndryshme të monitorimit dhe zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike, konkretisht për tregje të brendshme të tij ku janë vendosur këto detyrime rregullatore. Mbi të njëjtën llogjike është materializuar edhe parashikimi normativ i ligjvënësit për të konsideruar parimin e transparencës60 si një mundësi për të rritur efektin e tij nëpërmjet detyrimeve rregullatore që vendosen në tregun e komunikimeve elektronike.

Në favor të krijimit të kushteve të duhura të zhvillimit të konkurrencës dhe rritjes së mundësive për përdorimin e produkteve dhe shërbimeve të ofruara në tregun e komunikimeve elektronike nga pajtimtarët dhe përdoruesit e tyre, janë të integruara si një hallkë zhvillimore në proçes tregjet e nivelit të shumicës, të cilat përfshijnë produkte/shërbime të shkëmbyeshme për sipërmarrësit në marrëdhënien ndërmjet tyre, si dhe tregje të nivelit të pakicës për produkte/shërbime që duhet të mbërrijnë dhe të jenë të prekshme në dorën e konsumatorit/pajtimtarit.

Kalimi i zhvillimit të konkurrencës sipas hierarkisë nga lart-poshtë, pra nga tregje të nivelit të shumicës në tregje të nivelit të pakicës lidhet edhe me peshën kryesore se ku duhet të përqëndrohet dora rregullatore për të krijuar balancën e duhur ndërmjet lirisë ekonomike të sipërmarrjes si dhe dorës kontrolluese shtetërore. Për këtë qëllim legjislacionii fushës nuk ka përjashtuar në mënyre kategorike edhe mundësitë e ndërhyrjes rregullatore edhe për tregjet e nivelit të pakicës, por ka përcaktuar vetëm një kushtëzim të tillë që ndërhyrja rregullatore në tregjet e nivelit të pakicës të bëhet vetëm atëhere kur ndërhyrjet në tregjet e nivelit të shumicës nuk kanë arritur të përcjellin efektin e duhur në tregjet e nivelit të pakicës duke zbehur, eliminuar deformimet e mundshme të tregut të cilat do të krijonin disavantazhe për përfitimet e konsumatorit/pajtimtarit fundor në tregun e komunikimeve elektronike.

Rëndësia e rregullimit të tregut dhe qëllimi për të arritur gradualisht në një konkurrencë efektive ka afektuar dorën e ndërhyrjes rregullatore e cila është konsideruar si parësore dhe si instrumenti kryesor që siguron rritjen e mundësive që efekti i kërkuar të prodhohet nga zhvillimi i konkurrencës në tregjet e nivelit të shumicës. Në këtë këndvështrim legjislacioni ka parashikuar si detyrim rregullator të mundshëm edhe atë për ndarjen e llogarive61 sipas shërbimeve të ofruara, si një                                                                                                                                                                           të njëjta, në rrethana të njëjta ndaj sipërmarrësve të tjerë, që ofrojnë shërbime ekuivalente, si dhe t’u ofrojë sipërmarrësve të tjerë shërbime dhe informacion në kushte të njëjta dhe me cilësi të njëjtë, sikundër ai i ofron për shërbimet e veta, për filialet ose partnerët e tij”. 59Në kuptim të pikës 3 të nenit 39, të ligjit 9918/2008, i ndryshuar, e cila parashikon që AKEP-i i kërkon sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg të publikojë një ofertë reference për aksesin dhe interkoneksionin. Sipërmarrësi duhet të ofrojë në këtë ofertë reference shërbime mjaftueshmërisht të detajuara, zbërthimin e ofertave përkatëse në elementet përbërëse, në përputhje me nevojat e tregut dhe deklarimin e termave e të kushteve shoqëruese, përfshirë edhe tarifat. 60 Thelbi i parimit të transparencës kuptohet në përcaktimin e bërë në pikën 2 të nenit 40, të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, sipas parashikimeve të të cilit, AKEP-i, vendos ndaj sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg detyrimet për të publikuar këtë informacion: a) informacion për kontabilitetin;b) specifikimet teknike;c) karakteristikat e rrjetit;ç) termat dhe kushtet për ofrimin dhe përdorimin;d) tarifat, përfshirë zbritjet e mundshme, duke percaktuar edhe shkallën e hollësive dhe mënyrën e publikimit të informacionit të mësipërm nga sipërmarrësi me fuqi të ndjeshme në treg. 61Në realizimin e qëllimit për rritjen e efektivitetit të detyrimeve rregullatore janë konsideruar si të mundshme implementimi i kërkesave të pikave 1 dhe 2 të nenit 4 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, sipas së cilave:

53  

mundësi për vlerësimin e kostove reale të tyre që shërbimet te jenë efiçente dhe jo të tarifuara në mënyrë abuzive.

Aksesi dhe shërbimet e interkoneksionit përbëjnë grupin e shërbimeve bazë mbi të cilat varet funksionimi i rrjeteve dhe ndërveprimi i tyre, ndaj përkujdesja ligjore dhe rregullatore fokusin kryesor e ka të përqëndruar pikërisht në këtë grup shërbimesh. Ndërveprimi i rrjeteve është i kushtëzuar nga njohja e plotë e infrastrukturës dhe arkitekturës përkatëse të rrjeteve të operatorëve me fuqi të ndjeshme, apo të konsideruar si operator me prezencë rrjeti me ndikim në treg, domosdoshmëria e vendosjes në dispozicion për “të tretët” ose palët e tjera e elementeve të rrjetit, mundëson ofrimin e shërbimeve të veçanta në nivel shumice, si mundësi e parë për të shtyrë zhvillimin e konkurrencës dhe kalimin e efektit të saj në tregjet e nivelit të pakicës. Kjo përbën edhe kushtin bazë të vendosjes së detyrimeve rregullatore për akses dhe shërbime interkoneksioni duke synuar dhe përshtatur aftësitë teknike dhe ekonomike për përdorimin ose instalimin e faciliteteve konkurruese, nga pikëpamja e shkallës së zhvillimit të tregut, duke pasur parasysh natyrën dhe tipin e interkoneksionit e të aksesit, që është në diskutim përfshirë mundësinë e aksesit në produkte të tjera qe ofrohen pas aksesit të dhënë. Në këtë kuptim detyrimin për dhënie aksesi dhe përdorim të përbashkët të faciliteteve të rrjetit62, legjislacioni e ka konsideruar në parashikimet e tij të detajuara, duke caktuar detyrimin që rregullatori i fushës të nxjerrë akte nënligjore në përputhje me karakteristikat e veçanta për shërbimet e aksesit dhe interkoneksionit.

Një ndër detyrimet rregullatore me efekt të drejtëpërdrejtë dhe me mundësi më të mëdha për të mos cënuar balancën ndërmjet “lirisë ekonomike” të tregut si dhe nevojën për “peshën e dorës rregullatore” lidhet me parashikimin e bërë nga legjislativi mbi mundësinë e vendosjes së detyrimit për kontroll të tarifave dhe sistemin e mbajtjes së llogarive63, që në thelb përbën një ndër hallkat më të rëndësishme në zinxhirin e mundshëm të ndërhyrjes nga lart - poshtë sipas niveleve të tregjeve të trajtuara m sipër. Seti i detyrimeve rregullatore të parashikuara nga legjislatori me qëllim rregullimin e tregut mbi bazën e një procesi të analizuar, të këshilluar me palët e interesit si dhe të bazuar në studime dhe monitorime të vazhdueshme të tij, kushtëzohet në implementimin e tij vetëm pas ezaurimit të një procesi të tillë. Vendosja e detyrimit rregullator që kontrollon tarifat dhe imponon                                                                                                                                                                           “1. AKEP-i u kërkon sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg të paraqesin deri në hollësi koston për veprimtari të veçanta, që lidhen me aksesin dhe interkoneksionin, për të parandaluar subvencionimin e ndërsjellë, të pandershëm. 2. Për këtë qëllim, në veçanti, sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg të integruar, vertikalisht, i kërkohet të bëjë transparente tarifat e shumicës dhe tarifat e transferimeve të brendshme. AKEP-i përcakton formatin dhe metodologjinë e llogaritjes që do të përdoret, duke përfshirë shkallën e hollësishme dhe mënyrën, me të cilën ato do të paraqiten dhe do të bëhen të disponueshme.” 62Roli i rregullatorit mbi detyrimin për akses dhe interkoneksion dhe përdorimi i përbashkët i faciliteteve të rrjetit parimisht mund të nënkuptohet edhe sipas sipas përcaktimit të bërë në pikën 1 të nenit 42 të ligjit nr.9918/2008, si “1. AKEP-i vendos ndaj sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg detyrimin për të plotësuar kërkesat e arsyeshme për akses dhe interkoneksion, si dhe për përdorimin e elementeve të veçanta të rrjetit dhe faciliteteve shoqëruese, në veçanti, në ato raste kur AKEP-i vlerëson se nga refuzimi i aksesit ose nga kushtet dhe termat e paarsyeshme, pengohet konkurrenca e qëndrueshme në tregun e pakicës, apo kur dëmtohen interesat e përdoruesve fundorë”. 63Në kuptimin e cituar më sipër, neni 45 i ligjit 9918/2008, i ndryshuar, përmban ndër të tjera se: “AKEP-i, nëse identifikon se një sipërmarrës me fuqi të ndjeshme në treg i mban tarifat në një nivel të lartë, të paarsyeshëm, ose në një nivel të ulët, të paarsyeshëm, në dëm të përdoruesve fundorë, vendos detyrime për mbulimin e kostos dhe kontrollin e tarifave, përfshirë detyrimin për orientimin e tarifave drejt kostos për aksesin dhe/ose interkoneksionin, si edhe detyrime për sistemet e mbajtjes së llogarive”.

54  

sistemin e mbajtjes së llogarive për sipërmarrësit kërkon para së gjithash një përkujdesje rregullatore që balancon drejt dhe mban në vëmendje edhe investimin e bërë nga sipërmarrësi, duke mos synuar eleminimin e fitimit të sipërmarrësit, por orientimin e këtij fitimi drejt normave të arsyeshme në këtë nivel tregu.

Statusi i përcaktuar nëpërmjet procesit të analizave të tregjeve të zhvilluara në mënyrë periodike është i lidhur me natyrën dhe llojet e detyrimeve rregullatore që vendosen mbi sipërmarrësit. Nevoja për zhvillimin e tregjeve dhe natyra specifike që mbart niveli i tregjeve të shumicës si hallkë e rëndësishme për zhvillimin e tregut në nivelin e konsumatorit/përdoruesit të shërbimeve, ka krijuar bindjen e duhur tek legjislatori se për raste specifike dhe të kushtëzuara për nevoja të tregut, përkundrejt një argumentimi të thelluar në plotësimin e tre kritereve64, mund të vendosen detyrime rregullatore edhe kur operatorët nuk janë nën efektin e statusit me fuqi të ndjeshme. Ky rast përbën një rast përjashtimor dhe një praktikë jo shumë të përdorshme, përfshirë edhe Shqipërinë, por gjithsesi do të përbënte një mundësi shtesë dhe hapësirë ligjore në rast se tregu ndodhet në situatë bllokimi për mosdhënie aksesi dhe shërbimesh interkoneksioni e cila mund të afektonte negativisht tregun e komunkimeve elektronike.

Rëndësia e konsiderueshme e ofertës referencë për efikasitetin e rregullimit të tregut të komunikimeve elektronike është parashikuar nga legjislatori që në përcaktimin e kritereve të përgjithshme të ndërtimit të saj, mënyrës së hartimit, vendosjes së kritereve dhe specifikave të nevojshme për t’u konsideruar gjatë fazës së hartimit, duke përcaktuar që në ligj hartuesit dhe miratuesit e elementeve përbërës të ofertës si dhe të mundësive për ndërhyrje rregullatore. Në themel të parashikimit të bërë në këtë aspekt, i është kushtuar rëndësi detajimit mbi rregullimin e tarifave për shërbimet e interkoneksionit për tregje të cilat janë nën efektin e detyrimeve rregullatore, duke përcaktuar si kusht kryesor orientimin e tyre drej kostos efiçente, çka nënkupton tarifim të tyre deri në masën që shërbimi interkoneksionit respektiv të mbetet efiçent. Duhet të kemi të qartë se bëhet fjalë për tregje të nivelit të shumicës, tregje të cilat lindin, rriten dhe maturohen në marrëdhëniet që zhvillohen në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, ndaj legjislatori për qëllime të rregullimit të tregut të komunikimeve elektronike i ka parashikuar të gjithë elementet e më sipër cituara në nenet 52 - 59 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, elementetë cilat plotësojnë hallkat e zinxhirit të detyrimeve rregullatore që i shërbejnë rregullimit të tregut.

Çmohet, kujdesi i treguar nga ligjvënësi në trajtimin e marrëdhënies sipërmarrës- sipërmarrës, dhe në parashikimin e detyrimeve rregullatore përkatëse, pasi kjo marrëdhënie përbën një ndër hapësirat potenciale të mundshme për lindjen e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, mosmarrëveshje të cilat nëse nuk do të ishte parashikuar zgjidhja ligjore administrative dhe rregullatore e tyre do të frenonin mundësitë e zhvillimit të duhur të konkurrencës në këtë treg dhe rrjedhimisht do të zvogëlonin mundësitë e përfitimit për përdorim të produkteve/shërbimeve nga konsumatorët/pajtimtarët në këtë treg. Padyshim që efekti i tyre do të reflektohej absolutisht në një frenim të zhvillimit dhe evoluimit të teknologjisë dhe shkallës së inovacionit në fushën e komunikimeve elektronike, si dhe ato do të shërbenin si mundësi për krijimin e stanjacionit të vetë zhvillimit të ekonomisë kombëtare e cila natyrshëm ka një mbështetje bazike dhe gjendet e lidhur                                                             64Detyrime edhe për sipërmarrësit që nuk kanë fuqi të ndjeshme në treg, parashikon neni 51 i ligjit nr.9918/2008,i ndryshuar,sipas së cilit “AKEP-i vendos, sipas neneve 39, 40, 41, 42 e 45 detyrime ndaj sipërmarrësve, që nuk kanë fuqi të ndjeshme në treg, në rast se:a) sipërmarrësit i është dhënë e drejta e përdorimit të frekuencave, sipas kreut VII të këtij ligji;b) kjo është e nevojshme për të siguruar funksionimin normal të rrjeteve;c) kjo kërkohet për të plotësuar angazhimet ndërkombëtare.

55  

ngushtësisht me zhvillimin teknologjikë dhe avangardën e tij në raport me zhvillimin e kërkesave të kohës dhe trendin botëror.

Legjislativi nëpërmjet parashikimeve normative në legjislacionin e fushës i kushton rëndësi të drejtës së palëve për të negociuar,duke mos vënë në rol të parë dorën rregullatore për ndërhyrje, por ka parashikuar zhvillimin e negociatave ndërmjet palëve në fazën e parë,si kusht për ndërhyrje rregullatore vetëm nëse provohet se negociata ka dështuar. Pas dështimit të negociatave ka parashikime normative proceduriale të trajtimit të ankesës dhe të zgjidhjes së saj në mënyrë administrative, pasi në këto parashikime hartuesi i nismës ligjore dhe legjislativi janë bindur për rëndësinë që ka zgjidhja administrative e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve në këtë nivel, pasi konflikti shërben si një hapësirë e mundshme me ndikim tejet negativ që prodhohet në zhvillimin e tregut të komunikimeve elektronike. Konceptimi i legjislativit për tregun, për aktorët e tij si për sipërmarrësit që ofrojnë rrjete dhe shërbime, si për konsumatorin/pajtimtarin nga sipas dispozitave përkatëse 53 dhe 54 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, përfshinë edhe qëllimin dhe rëndësinë që paraqet rregullimi i tarifave65.

Është konsideruar e një rëndësie të veçantë, në përputhje me parimin e informimit të konsumatorit66 e drejta për informacion dhe transparencë për produktet/shërbimet që ka nevojë konsumatori kundrejt aplikimit të parimeve bazë, të cilat janë të lidhura me njohjen dhe publikimin e tarifave dhe shërbimeve respektive, para se të konsumohen prej tyre.

Faktori “rregullim” në një kuptim më të gjerë të perifrazimit të tij nënkupton një tërësi të mekanizmave kontrolluese me qëllimin final rritjen e produktivitetit dhe zhvillimin e ekonomisë. Procesi i rregullimit njeh si domosdoshmëri koherencën me ndryshimet dhe zhvillimin e teknologjive, proces i cili do të rezultojë me ndikim të drejtëpërdrejtë në përmirësimin dhe rritjen e efiçencës përmes reformës në tregje të brendshme të sektorit tëkomunikimeve elektronike, si një ndër hapat e duhur dhe më themelor për zhvillimin e konkurrencës.

Një konkurrencë efektive, maksimizon mirëqënien sociale duke rritur përfitimet konsumatore, maksimizon në të njëjtën kohë edhe alokimin e të ardhurave të sektorit dhe sipërmarrjes, dhe kjo bën edhe diferencen ndërmjet tregjeve të hapura dhe konkurruese dhe tregjeve të natyrës monopol. Në ndryshim nga tregjet e hapura dhe konkurruese, tregjet monopol do të prodhonin të kundërtën e tyre, gjë e cila do të rezultonte në një plotësim më të ulët të kërkesës konsumatore si në aspektin e sasisë, cilësisë dhe të çmimit. Harmonizimi i progresit teknologjik me konkurencën efektive përbën hallkë të rëndësishme të vetë zhvillimit të sektorit të komunikimeve elektronike. Procesi i rregullimit nuk bëhet në mënyrë të vullnetshme nga vetë aktorët e tregut, ndaj për një rregullim efektiv dhe zhvillim të këtij sektori dinamik është

                                                            65Rëndësia e rregullimit të tarifave parashikohet në pikat 1 dhe 2 të nenit 53, të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, ku orientohet se: “1. Tarifat e shërbimeve të komunikimeve elektronike publike vendosen nga sipërmarrësit e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike publike. Në përcaktimin e tyre sipërmarrësit duhet të synojnë orientimin e tarifave drejt kostos.2. Qëllimi i rregullimit të tarifave është parandalimi i sjelljeve antikonkurruese dhe i diskriminimit të përdoruesve fundorë dhe konkurruesve në treg”. 66Në kuptim të pikës 1 të nenit 54, te ligjit 9918/2008, i ndryshuar:“Sipërmarrësi ka detyrimin: a) të publikojë tarifat e shërbimeve dhe të mundësojë informimin e publikut edhe nëpërmjet aksesit në distancë; b) të njoftojë, nëpërmjet mjeteve të informimit publik, çdo ndryshim në tarifat e shërbimeve, jo më pak se 7 ditë përpara hyrjes në fuqi të tyre ose të ndryshimeve dhe ky njoftim duhet të bëhet për jo më pak se 3 ditë rresht; c) të paraqesë në AKEP tarifat e shërbimeve, si dhe çdo ndryshim të tyre.

56  

konsideruar si domosdoshmëri ndërveprimi i autoriteteve të pavarura ose të njohura ndryshe si ente rregullatore.

Pavarësia e tyre ndër të tjera mundëson jo vetëm një nivel të lartë ekspertize, por natyrshëm që ndikon edhe në zbehjen e influencave politike në këtë sektor, i cili në të gjitha rrethanat përbën një hapësirë influencash dhe interesash ekonomike. Pavarësia e autoriteteve rregulluese është e lidhur ndër të tjera edhe me pavarësinë e marrjes së vendimeve. Funksionimi i hallkave të zinxhirit ndërveprues përbën domosdoshmëri pasi synohet ruajtja e parimësisë sipas së cilës, një rregullim i mirë i tregjeve të brendshme të sektorit të komunikimeve elektronike do të konvertohet në një sektor më të mirë, me tregje më të mira, me më shume investime dhe për rrjedhoje do të ofrohen për konsumatorin produkte/shërbime më të mira në tre komponentet e tyre, cilësi, çmim dhe llojshmëri. Strukturat rregullatore në punën e tyre të përditshme për rregullimin dhe zhvillimin pozitiv të sektorit të komunikimeve elektronike kanë përdorur direktivat e BE-së (Regulatory framework for electronic communications in the European Union), të hartuara në stade kohore të ndryshme, në vitet 1998 -2003 - 2007- 2009 - 2014, por fokusi për rregullimin më të mirë të sektorit të komunikimeve elektronike është parashikuar kryesisht në amendimin e direktivave të vitit 2003 dhe zëvendësimin e tyre me direktivat e vitit 2007 dhe 2009, ku konkretisht është bërë përzgjedhja e “praktikës më të mirë” dhe është materializuar në direktivën si: “Better Regulation Directive 2009/140/EC”67, direktivë e cila zëvendësoi tre direktivat e vitit 2003, respektivisht, Framework Directive 2002/21/EC, Access Directive 2002/19/EC, Authorisation Directive 2002/20/EC.

Në aspektin e zhvillimit të sektorit të komunikimeve elektronike dhe të mbrojtjes së të drejtave të konsumatorit, përveç parashikimeve të ligjit material të fushës për komunikimet elektronike, një rëndësi të konsiderueshme paraqet amendimi i direktivës së vitit 2009 (Directive 2009/136/EC)68, e cila përfshinte dy direktiva të rëndësishme konkretisht “Universal Service Directive 2002/22/EC” dhe “Privacy and Electronic Communications (e-Privacy) Directive 2002/58/EC”. Sektori i komunikimeve elektronike e reflekton zhvillimin e tij nëpërmjet zhvillimit të tregjeve të brendshme prandaj në këtë aspekt duhen konsideruar si një shtysë e rëndësishme Rekomandimi 2007/879/EC (Recommendation on relevant markets)69, Explanatory note to the Recommendation on relevant markets70 si dhe referencat e dhëna në Rekomandimin 2009/396/EC (Recommendation on termination rates)71 e shoqëruar

                                                            67Direktiva 2009/140/EC e Parlamentit dhe Këshillit Europian e datës 25 nëntor 2009, e cila ka amenduar Direktivën 2002/21/EC “Mbi kuadrin rregullator të përbashkët për komunikimet elektronike”, Direktivën 2002/19/EC “Për aksesin interkoneksionin e rrjeteve të komunikimeve elektronike dhe facilitetetve shoqëruese dhe Direktivën 2002/20/EC “Për Autorizimin e Rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike”. 68Direktiva2009/136 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 25 Nëntor. 2009, e cila amendon Direktivën 2002/22/EC për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike, Direktiva 2002 / 58 / EC lidhur me përpunimin e të dhënave personale dhe mbrojtjen e privatësisë në sektorin e komunikimeve elektronike, dhe Rregulloren nr. 2006 / 2004 të KE për bashkëpunimin ndërmjet autoriteteve kombëtare përgjegjëse për zbatimin e ligjit për mbrojtjen e konsumatorit në tregjet përkatëse. 69Rekomandimi 2007/879/EC (Rekomandim mbi tregjet relevante) Rekomandimi 2009/396/EC (Rekomandimi mbi tarifat e terminimit) COM 2002/C 165/03 (Udhëzimet për FNT). 70EXPLANATORY NOTE Accompanying document to the Commission Recommendation on Relevant Product and Service Markets within the electronic communications sector susceptible to ex ante regulation in accordance with Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council on a common regulatory framework for electronic communications networks and services. 71COMMISSION RECOMMENDATION of 7 May 2009 on the Regulatory Treatment of Fixed and Mobile Termination Rates in the EU (2009/396/EC).

57  

me “Explanatory note to the Recommendation on termination rates”72, të cilat të konsideruara së bashku dhe të përdorura nga strukturat rregullatore për rregullimin e tregjeve të brendshme në sektorin e komunikimeve elektronike, kanë shërbyer si busull orientuese për faktorin “rregullim të tregut”, duke i dhënë dorë të fortë zhvillimit të konkurrencës efektive në këto tregje, dhe për rrjedhoje rritjes së mundësive dhe përfitimeve për konsumatorin.

Nevoja për harmonizimin e kuadrit rregullator të BE-së, si dhe përcaktimi i tij si aspekt thelbësor për sukses në zhvillimin e sektorit të komunikimeve elektronike, duhet parë edhe si një vullnet i mirë i strukturave rregullatore të shteteve jashtë BE-së por të interesuara për anëtarësimin në strukturat e saj, për t’i implementuar ato në legjislacionin e vendeve të tyre. Direktivat e BE-së janë të detyrueshme për implementim vetëm për vendet anëtare të BE-së, ndërsa vendeve të tjera (jo anëtare të BE-së) siç është dhe vendi ynë, u është dhënë mundësia që në fusha të caktuara të mund të implementojnë rregulla të tjera sipas zhvillimeve dhe kushteve kombëtare. Tendenca për një rregullim të mirë sipas praktikave të mira europiane dhe harmonizimi me dy faktorët e tjerë si liberalizimi dhe investimet, përbëjnë hapat kryesore ndërveprues për zhvillimin e sektorit të komunikimeve elektronike. 1.7 Kompleksiteti i tregut dhe aspektet themelore në zhvillimin e konkurrencës.

Historiku i zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike në të gjithë zanafillën e tij, ka evidentuar se konkurrenca është një element kyç që realizon dhe siguron një kombinim funksional të binomit kërkesë -ofertë. Është provuar dhe është mëse e qartë se jo vetëm tregjet monopol, por edhe tregje të cilat monitorohen me mbikëqyrje rregullatore të drejtëpërdrejtë, karakterizohen shpesh nga çmime të larta, cilësi e dobët e shërbimit dhe zhvillim të inovacionit jo në harmoni me kërkesat e konsumatorit. Ofruesit e rrjeteve dhe shërbimeve në kushtet e ngopjes financiare dhe sigurisë për mos humbje të tregut, kanë tendencë të jenë të ngadalshëm për të zhvilluar rrjete dhe shërbime të reja. Ndryshe ndodh në tregjet më tipare më konkurruese, këtu ofruesit e rrjeteve dhe shërbimeve janë të detyruar të paguajnë më shumë vëmendje për nevojat e konsumatorit, si në aspektin e çmimeve edhe në aspektin e cilësisë dhe risive për produkte/shërbime në treg.

Përfitimet që sjell zhvillimi i konkurrencës dhe presioni që sjell një zhvillim i tillë në treg, ka bërë të mundur që të identifikohet qartësisht kalimi nga tregje të ndërtuara në bazë të monopoleve drejt tregjeve me tendencë plotësisht konkurruese, në të cilat rritet mundësia për shumëllojshmëri të produkteve/shërbimeve si dhe teknologjive mbi të cilat mundësohen dhe ofrohen në treg. Kjo nënkupton ndër të tjera prezencë të lojtarëve të shumtë si ofertues të mundshëm në një treg në vend të një ofruesi të vetëm, të cilët në mënyrë të drejtëpërdrejtë krijojnë mundësi për përfitimin e konsumatorëve duke ulur çmimet, duke përmirësuar cilësinë e shërbimit, si dhe duke avantazhuar futjen e teknologjive dhe shërbimeve të reja. E thënë ndryshe, nëse tregu është në kushtet e një konkurrence efektive apo me tendencë drejtë saj, atëhere zvogëlohet nevoja për ndërhyrje rregullatore ex-ante në çdo nivel të zinxhirit të furnizimit me produkte/ shërbime të nevojshme për konsumatorin.

                                                            72COMMISSION RECOMMENDATION on the Regulatory Treatment of Fixed and Mobile Termination Rates in the EU EXPLANATORY NOTE {C(2009) 3359 final} {SEC(2009) 599}.

58  

Tiparet e ekonomisë së tregut pavarësisht “lirisë” në të cilën shfaqen ato, nuk mund të identifikohen qartësisht nëse vetë ekonomia të cilën e përfaqësojnë nuk funksionon e ndërtuar mbi një bazë rregullash të sanksionuara me ligj dhe akte respektive rregullatore. Të konceptuara në një kornizë të tillë rregullash ato do të modelonin edhe sjelljen në treg për aktorët e tij, në kushtet e zhvillimit të një konkurrence me tipare të identifikuara në aspektin e lirisë ekonomike, të ndershmërisë, efikasitetit, konkurrueshmërisë, me nje dinamikë të krahasueshme me ekonomitë analoge, me karakteristike kryesore elasticitetin në raport me kërkesën konsumatore etj.Të gjitha së bashku do të bënin modelin efikas të një ekonomie në konkurrencë të plotë.

Legjislacioni Europian i transpozuar në një shkallë të lartë në shumë ekonomi të vendeve jashtë BE-së, ka identifikuar dhe konsideruar si shumë të rëndësishme nevojën e përcaktimit të tregut dhe identifikimit të tipareve konkurruese të tij si dhe hapat e nevojshme që duhen ndjekur për të arritur në efikasitet zhvillimin e konkurrencës pavarësisht stadit në të cilin ajo identifikohet. Dimensionet e tregut varen nga një grup faktorësh që ndër të tjera janë të lidhur me shkallën e zhvillimit të industrisë dhe peshën e aktorëve të tregut që shqyrtohet, me teknologjitë dhe cilësinë e kërkesës konsumatore të cilat të konsideruara së bashku përcaktojnë dhe modelojnë edhe elementet e ofertës që do të hidhet në treg. Roli i rëndësishëm i konkurrencës është i mbështetur nga debate të shumta akademike dhe profesionale por thelbi i tyre ka të bëjë me përcaktimin e pozicionit të saktë dhe ndarjen parimore ndërmjet rolit të shtetit dhe organizmave rregullatore me lirinë ekonomike të nevojshme për të mos penguar frymëmarrjen e duhur për zhvillimin e saj, si dhe për një rol bashkëpunues dhe mbështetës të njëri-tjetrit duke eleminuar në maksimum rolin shfrytëzues, apo ndikimin negativ të ushtrimit të peshës shtetërore në disfavor të zhvillimit të lirisë ekonomike dhe efiçencës së saj në raport me kërkesën konsumatore. Proçesi i ndërhyrjeve ex-ante dhe ex-post, efekti i tyre në treg.

Synimi kryesor për t'i dhënë fund situatës monopol të ofruesve të rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike si dhe për të hapur në këtë këndvështrim tregje të cilat përshtaten në kushtet e konkurrencës duke përfshirë edhe kompani të tjera nga sektori privat, përcaktoi si domosdoshmëri gjetjen e rrugëve dhe mjeteve juridike të cilat mund të rezultojnë më të efektshme për kalimin nga njëra fazë në tjetrën të njohura ndryshe si transformimi i situatës monopol në situatë konkurruese për rrjetet/shërbimet/produktet e komunikimeve elektronike. Në këtë aspekt shërbimet e komunikimit elektronik u afektuan me rolin e rëndësishëm të konkurrences duke njohur si fazë të pare të saj kryesisht paketën e parë reformuese në vitin 1998, duke sjellë si zanafillë të këtij proçesi liberalizimin e rrjeteve/shërbimeve si dhe nxitjen e kushteve të qëndrueshme konkurruese në tregjet kombëtare nëpërmjet proceseve të ndërhyrjeve të drejtëpërdrejta për rregullimin e tyre.

Nevoja për ndërhyrjet rregullatore ex-ante dhe ex-post73, përcaktohet nga faza e zhvillimit të tregut, nga tiparet e konkurrencës së tij. Secila nga llojet e ndërhyrjeve të cituara më sipër është e hartuar si procedurë dhe set rregullash të mbështetura në                                                             73Ndërhyrje ex-ante, nënkupton një ndërhyrje të rregullatorit të fushës i cili me ligj të veçantë mbikqyr dhe rregullon një treg të caktuar.Kjo specifike bëhet për të sqaruar ndryshimin ndërmjet ndërhyrjeve ex-ante dhe ndërhyrjeve ex-post, ndërhyrje të cilat realizohen kryesisht nga Autoriteti i Konkurrencës në kuadrin e monitorimit të konkurrencës apo të iniciuar nga ndonje palë e interesuar në treg, e iniciuar për këtë qëllim.

59  

mjete juridike të nevojshme të cilat përcaktojnë fuqinë e sipërmarrësve në treg si dhe vlerësimin e pozitës së tyre dominuese në raport me konkurrentët. Konceptet ekonomiko-juridike për fuqinë dominuese, abuzimi me pozitën dominuese, identifikimin e përqëndrimeve të mundshme në treg dhe llojet e përqëndrimeve, procedurat për kontrollin e përqëndrimeve, marrëveshjet e ndaluara në treg dhe llojet e tyre, tregjet monopol, duopol, oligopol, kartelet e mundshme etj, procedurat e hetimit të tregut, hetim paraprak dhe hetim i thelluar përbëjnë konceptet bazë të cilat janë trajtuar nga ligji për mbrojtjen e konkurrencës74 si dhe nga ligji për komunikimet elektronike.

Konceptet kryesore ekonomike mbi fuqinë e tregut75apo e thënë ndryshe pozitën dominuese76, në trajtimin e bërë nga dy ligjet respektive të cituara më sipër në thelb kanë të bëjnë me mundësinë e sipërmarrësit/sipërmarrësve, të cilët individualisht apo së bashku gëzojnë një pozitë të fuqisë ekonomike të zgjerohen ndjeshëm, të sillen në mënyrë të diferencuar dhe të pavarur nga konkurrentët e tjerë, nga kategoritë e ndryshme tëpërdoruesve dhe konsumatorëve. Koncepti i tregut përkatës gjeografik nënkupton një zonë gjeografike të ofrimit të produkteve/shërbimeve që mundësohen nga sipërmarrësi/sipërmarrësit në plotësim të kërkesave për produkte/shërbime në kushtet e konkurrencës, të cilat janë homogjene dhe dallohen nga zonat fqinje të diferencuara në kushtet e konkurrencës ndërmjet tyre.

Koncepti i tregut përkatës shpegohet me nje treg të përbërë nga shërbime të komunikimeve elektronike që ofrohen në të gjithë ose në disa rajone të vendit dhe shërbimeve të tjera të komunikimeve elektronike që në masë të madhe mund të zëvendësojnë ato shërbime, si dhe treg përkatës i produktit/shërbimit që nënkupton se produkti/shërbimi është i shkëmbyeshëm ose i zëvendësueshëm, përsa i përket karakteristikave të tij funksionale, çmimeve ose përdorimit të tij të synuar në kushtet e konkurrencës apo strukturës së kërkesës dhe ofertës.

Konceptet e fuqisë së tregut dhe përcaktimet e dhëna mbi natyrën e barrierave të hyrjes në treg identifikojnë qartësisht karakteristika të lidhura me burimet financiare, integrimin vertikal ose horizontal si dhe dimensionin gjeografik të shtrirjes së tyre.

Identifikimi i tregjeve përkatëse, i produkteve/shërbimeve që ofrohen në këto tregje bëhet nëpërmjet procesit të analizës së tregut, proçes i cili bazohet në parime si neutraliteti teknologjik, transparenca, mos-diskriminimi si dhe mbi parimin e sigurimit dhe mbrojtjes së mjedisit konkurrues. Mbështetur në parimet e cituara më sipër, procesi i analizës së tregut kryhet nga enti rregullator me iniciativën e vet ose me kërkesë të justifikueshme nga palët e tregut me qëllim identifikimin e fazës së konkurrencës së tregut përkatës dhe prezencën ose jo të sipërmarrësit/sipërmarrësve të cilët mund të rezultojnë me pozitë dominuese në tregun e analizuar. Procesi i analizës së tregut ka në fokus të tij përcaktimin e tregut përkatës, analizën e nevojës për rregullimin në tregun përkatës, analizën e nivelit konkurrues në tregun përkatës, përcaktimin e sipërmarrësit/sipërmarrësve me fuqi të ndjeshme në treg pas plotësimit                                                             74Ligji nr.9121, datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës" i ndryshuar. 75Koncepti i fuqisë në terma bazë të ekonomisë, fuqia e tregut është aftësia e firmave për ta vendosur çmimin mbi koston margjinale dhe si rezultat i kësaj, të jetë fitimprurëse.Në analizën e konkurrencës, fuqia e tregut përcaktohet me ndihmën e analizës strukturore të tregut, më saktë përmes llogaritjes së→pjesës së tregut, që kërkon një shqyrtim të ekzistencës së prodhuesve të tjerë të të njëjtit produkt ose të produkteve zëvendësues (→zëvendësueshmëri). 76Koncepti i “Pozitës dominuese” sipas ligjit të konkurrencës është i përkufizuar si: “fuqi ekonomike e mbajtur nga një ose më shumë ndërmarrje, që i jep atyre mundësinë për të penguar konkurrencën efektive në treg, duke i bërë ato të afta të veprojnë, për sa i takon ofertës ose kërkesës, në mënyrë të pavarur nga pjesëmarrësit e tjerë në treg, si konkurrentët, klientët ose konsumatorët”.

60  

të kritereve të nevojshme për një status të tillë, si dhe përcaktimin e detyrimit/detyrimeve për sipërmarrësin/sipërmarrësit të identifikuar me fuqi të ndjeshme në treg. Procesi i analizës së tregut dhe parashikimet përkatëse të legjislacionit material krijojnë mundësitë për mbledhjen dhe evidentimin e çdo informacioni të nevojshëm nga sipërmarrësit në treg.Gjithashtu mund të përdoren rezultatet e anketave publike (të konsumatorëve), të studimeve dhe krahasimit ndërkombëtar të kryer nga palët e treta për tregje analoge, mund të përgatiten pyetësorë dhe të publikohen në mënyrë që të jenë të aksesueshme për palët e interesuara dhe të hapura për komente dhe oponencë të mundshme nga cilado palë. Identifikimi i nevojës për rregullim në tregun përkatës apo nevojën për ndërhyrje ex-ante, vjen pas një analize mbi përcaktimin e fazës në të cilën ndodhet zhvillimi i konkurrencës në tregun e analizuar, ka në konsideratë dhe është i detyruar të provojë plotësimin e disa kritereve kryesore që janë të lidhura me:

- Mundësinë për të provuar ekzistencën ose jo të barrierave të larta dhe jo-kalimtare të hyrjes në treg për aktorë e rinj, apo barriera të reja të krijuara për aktorët aktive në treg, barriera të cilat mund të jenë si të natyrës ligjore, të natyrës strukturore por edhe të natyrës ekonomike.

- Mundësitë e ekzistencës ose jo të një strukturë tregu e cila pavarësisht masave rregullatore apo faktorëve të tjerë të tregut, nuk tregon sinjale që ka tendence të shkoje drejt konkurrencës efektive brenda horizontit kohor përkatës i vlerësuar si kohë e arsyeshme.

- Tregjet të cilat rregullohen me ligje te veçanta, nuk e kanë si opsion të parë rregullimin e tyre të bazuar vetëm në ligjin e konkurrencës, por pavarësisht kësaj nuk mund të përjashtohen efektet që vetë ligji i konkurrencës jep në tregun përkatës të analizuar, por ajo që ka rëndësi të provohet është e lidhur pikërisht me faktin nëse mjafton i vetëm ligji i konkurrencës, pra i pambështetur nga ligji material i fushës për zhvillimin e duhur të konkurrencës, apo efekti vetëm i ligjit të konkurrencës nuk e përjashton mundësinë për dështimin e zhvillimit të konkurrencës në rrjedhë normale.

Në analizën për identifikimin e nivelit të konkurrencës dhe vlerësimin e statusit të sipërmarrësit/sipërmarrësve, të cilët janë aktorë aktivë në tregun që analizohet mbi pozitën e tyre dhe vlerësimin e saj, bëhet vlerësimi i pjesës së tregut përkatës për sipërmarrësit respektiv, analizohen në mënyrë të detajuar vetitë karakteristike të tregut përkatës, në raport me të dhëna të tilla si të ardhurat, numrin e përdoruesve, vëllimit të trafikut që zhvillojnë, kapacitetit transmetues etj. Karakateristika të tilla të tregut për sipërmarrësin/sipërmarrësit ndër të tjera vlerësohen edhe mbi faktorët e kontrollit të infrastrukturës, mbi avantazhe teknologjike apo superioritet individual në raport me konkurrentët e tjerë në treg, lehtësitë për akses të privilegjuar në tregun e kapitalit dhe në burimet financiare si dhe fuqinë kundërvepruese të blerësve. Gjithashtu konsiderohen avantazhet e sipërmarrësit/sipërmarrësve për mundësitë e tyre për diversifikimin e produkteve/shërbimeve si dhe peshën e tyre dhe faktorët ndikues që vijnë nga ekonomitë e shkallës apo avantazhet që kanë për zhvillimin e rrjetit të shitjes apo zinxhirit furnizues. Të gjithë faktorët e mundshëm të cituar më sipër kërkojnë të provohen, arsyetohen dhe ilustrohen në rastin e tregut që analizohet dhe vetëm pas kësaj mund të përcaktohet pozita e tregut që analizohet dhe rrjedhimisht edhe statusi respektiv për aktorët në treg.Rregullimet ex-post, nënkuptojnë ndërhyrje kryesisht nga Autoriteti i Konkurrencës mbështetur në përcaktimet e ligjit për mbrojtjen e konkurrencës,

61  

nëpërmjet përcaktimit të rregullave dhe procedurave të detyrueshme për t’u zbatuar në treg nga sipërmarrjet dhe aktorët e tregut në aktivitetin e tyre cilado qoftë natyra e veprimtarisë së tyre në treg, e rolit prodhues, me natyrë tregtare apo ofrim produktesh/shërbimesh. Thelbi i ndërhyrjeve ex-post është i lidhur kryesisht me kufizimin e marrëveshjeve tregtare të dëmshme apo e thënë ndryshe në dëm të konkurrencës deri në ndalimin e tyre të plotë. Natyra e marrëveshjeve mund të jetë e llojeve të ndryshme por synimi i tyre ka të bëjë me kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës në treg nëpërmjet vendosjes së çmimeve në një nivel të lartë dhe të paarsyeshëm, marrëveshje të tilla që mund të ndikojnë në llojshmërinë e podukteve/shërbimeve, në sasinë e tyre në raport me kërkesën, në forma të ndryshme kushtëzimi marrëveshjesh tregtare që në finale synojnë rritjen e fitimit të tyre dhe minizimin e përfitimeve për konsumatorin, duke ndikuar në këtë mënyrë në kufizimin e konkurrencës në treg. Aspekti i vlerësimit të pozitës dominuese në treg nuk ka ndonjë diferencë të madhe mbi kriteret që vlerësohen për përcaktimin e statusit me fuqi të ndjeshme për sipërmarrësit në rastin e ndërhyrjeve ex-ante në treg.Thelbi i kritereve mbetet i njëjtë, gjë që nënkupton se bëhet vlerësimi për përcaktimin e pjesëve të tregut 77 përkatës ndërmjet konkurrentëve, duke përcaktuar pjesët e tregut dhe karakteristika të tjera që janë tregues i rëndësishëm për ekzistencën e fuqisë së tregut që shqyrtohet, kjo vlerësohet mbi natyrën e pengesave për të hyrë në treg apo ndryshe shqyrtimin e mundësive për ekzistencë të barrierave të çdo natyre si dhe një analyze të detajuar për zhvillimin e konkurrencës dhe shqyrtimin e disa faktorëve ekonomikë të tillë si fuqia ekonomike dhe financiare si dhe aspekte të tjera të kërkesës dhe ofertës në treg. Efekti i ligjit të mbrojtjes së konkurrencës matet me masat e ndërmarra mbështetur në parashikimet e tij të cilat ndikojnë në zbehjen deri në eleminimin e mundësive për abuzim me pozitën dominuese të sipërmarrësve në treg, mbi mundësinë për të eleminuar përqëndrimet78 e mundshme në një treg të caktuar si një ndër treguesit e qartë se konkurrenca ka problem.Në fokusin e ligjit për mbrojtjen e konkurrencës janë parashikimet për procedurat për marrëveshjet e ndaluara dhe për abuzimin e pozitës dominuese, të cilat lejojnë që Autoriteti i Konkurrencës të ndërmarrë hapa konkret proceduriale për mbrojtjen e konkurrencës në treg. Aspekti kryesor është i lidhur me procedurat hetimore që zhvillohen, hetim79 i cili mund të zhvillohet sipas përcaktimeve që legjislatori ka parashikuar në ligjin për mbrojtjen e konkurrencës. Natyra e hetimit sipas legjislacionit të fushës mund të jetë në dy forma kryesore, hetim paraprak ose hetim i thelluar. Hetimi paraprak80mund të rezultojë në

                                                            77Koncepti mbi matjen e pjesëve të tregut nënkupton: “Matje e madhësisë relative të një firme në një industri ose në një treg, për sa i përket pjesës së produktit total, shitjeve ose kapacitetit gjithsej që zë kjo firmë. Përveç fitimeve, njëri prej objektivave tregtarë të firmave, që përmenden shpesh, është rritja e pjesës që zë në treg.Kjo, sepse pjesa e tregut, ekonomitë e shkallës dhe fitimet, shpesh kanë lidhje pozitive në ekonomitë e tregut”. 78Koncepti i përqendrimit nënkupton: Mundësinë kur bashkohen dy ose më shumë ndërmarrje, të cilat më parë ishin të pavarura nga njëra-tjetra (bashkim shoqërish), ose kur një ndërmarrje fiton kontroll mbi një ndërmarrje tjetër (përfitim i kontrollit), ose kur krijohet një ndërmarrje e përbashkët, e cila kryen në mënyrë të përhershme të gjitha funksionet e një subjekti ekonomik të pavarur. 79Pikat 1 dhe 2 të nenit 41 te ligjit nr. 9121/2003,i ndryshuar, parashikojnë se: 1. Autoriteti, me nismën e tij, me kërkesën e Kuvendit ose me kërkesën e institucioneve rregullatore të sektorëve përkatës, mund të kryejë një hetim të përgjithshëm në një sektor të ekonomisë, nëse ngurtësia e çmimeve ose rrethana të tjera të bëjnë të mendosh se konkurrenca në treg kufizohet ose shtrembërohet. 2. Autoriteti mund t’u kërkojë ndërmarrjeve ose grupimeve të ndërmarrjeve që t’i sigurojnë të gjitha informacionet e nevojshme për kryerjen e hetimit.

62  

konstatimin e abuzimit dhe legjislatori ka parashikuar mundësinë e marrjes së masave të përkohshme në këtë fazë hetimi ende pa u kryer një hetim i thelluar81 i cili mund të kërkojë kohë dhe për rrjedhojë edhe shkalla e abuzimit rritet, ndaj masat e ndërmarra përgjatë hetimit paraprak duhet të synojnë ndalimin e situatës së abuzimit deri në përfundimin e hetimit të thelluar dhe nxjerrjen e rekomandimeve finale nga Autoriteti i Konkurrencës. Rregullimi ex-ante shpesh merr formën e rregullimit të sektorit specifik bazuar në rregulla të qarta paraprakisht, ndërsa rregullimi ex-post synon të ndalojë sjelljen që ka rezultuar e dëmshme për zhvillimin e konkurrencës dhe natyra e tij karakteristike e zbatimit shpjegohet me vendosjen e gjobave ose nxjerrjen e urdhërave për ndalimin e një situate të caktuar të sjelljes në treg të identifikuar si të dëmshme në zhvillimin e konkurrencës. Rregullimet ex-ante dhe ex-post kanë diferencë ndërmjet tyre pasi ndërhyrjet ex-ante konsiderohen si ndërhyrje me efekt më të shpejtë në rregullimin e tregut dhe me natyrë parandaluese, pasi analizat e kryera kanë si objektiv parashikimin për një periudhë afatshkurtër të tendencave kryesore të zhvillimit të konkurrencës, ndërsa ndërhyrjet ex-post apo rregullimet ex-post në thelb të tyre kanë natyrë prapavepruese pasi ato vijnë si rezultat pas identifikimit të pasojës dhe efekti i tyre është i ndryshëm nga ndërhyrjet ex-ante. Por kombinimi i këtyre dy ndërhyrjeve nga legjislacioni spikat si një mekanizëm i duhur pasi maksimizon kushtet për zhvillimin e konkurrencës në treg, duke synuar që ajo të jetë efektive dhe e plotë. Faza aktuale e zhvillimit të komunikimeve elektronike në Shqipëri.

Shërbimet e komunikimeve elektronike përbëjnë një spektër të gjerë shërbimesh, por ato shërbime të cilat janë të njohura në masë të madhe të popullsisë dhe që realisht janë më të përdorshme në tregun e komunikimeve elektronike, aktualisht rezultojnë:

- Shërbimet e telefonisë së lëvizshme apo siç njihet ndryshe telefonisë celulare;

- Shërbimet e telefonisë fikse; - Shërbimet e internetit.

Për secilin nga shërbimet e mësipërme ka tregues të qartë statistikor që

tregojnë masën e përdorimit të tyre, karakteristikat e veçanta të shërbimit, fazat e zhvillimit (historikun përkatës) si dhe teknologjitë kryesore mbi të cilat mbështetet ofrimi i tyre. Ndaj duke e pare në këtë këndvështrim, është i mundur identifikimi i ndryshimeve të ndodhura në aspektin e cilësisë së shërbimeve që përdor, apo në aspektin e tarifave që paguan për shërbimet respektive cilido përdorues i tyre.

Për ti dhënë kuptimin e duhur përgjigjes për pyetjen e mundshme si “... nëse është tregu i komunikimeve elektronike në një fazë më të zhvilluar sot, krahasuar me periudha pararendëse afat shkurtër apo afatmesme…” është e nevojshme të

                                                                                                                                                                          80Gjatë hetimit paraprak nuk nënkuptohet e drejta për të konsultuar dosjet dhe mbledhur informacionin paraprak pas inicimit te ndermarre me nismën e tij, ose me ankesë të palëve të interesuara ose të treta, për kufizime, shtrembërime apo pengime të konkurrencës. 81Sipas pikave 1,2 të nenit 43 të ligjit nr. 9121/2003, i ndryshuar, përcaktohet se:“1. Kur vihen re shenja të kufizimit të konkurrencës, fillohet proçedura e hetimit të thelluar.Komisioni merr vendim për fillimin e proçedurës së hetimit të thelluar dhe përcakton hapat për realizimin e tij.Vendimi zbatohet nga sekretariati i komisionit.2.Afati i përfundimit të proçedurave të hetimit të thelluar është deri në 6 muaj nga data e vendimit të komisionit për hapjen e hetimit të thelluar.”

63  

evidentojmë disa tregues kryesor të cilët mund të vlerësohen në këtë aspekt, jo vetëm nga pikëpamja cilësore e tyre, por një pjesë e mirë edhe nga pikëpamja sasiore. Konkretisht është e nevojshme të kuptohen këto aspekte:

- Lehtësitë apo vështirësitë për t’u aksesuar në shërbimet që kërkon të përdorësh; - Tarifa e shërbimeve që kontrakton, mundësitë e pagesës së tyre, pesha që zënë

ato në konsumin e portofolit si dhe mundësitë e informimit për faturën respektive, mundësite e ankimimit të faturimit të padrejtësi dhe mënyrat e pagesës;

- Cilësia e shërbimeve dhe mundësitë e informimit për të bërë zgjedhjen e tyre, me qëllim që konsumatori të krijojë bindjen e duhur para se të përzgjedhë konsumimin e një shërbimi të caktuar;

- Lehtësite apo barrierat e mundshme për zgjidhjen e ankesave në raport me shërbimet që përdor, si dhe raporti ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve për shërbimet që konsumon përkundrejt ofruesit të tyre;

- Mbulimi gjeografik me shërbimet bazë që kërkon përdoruesi i tyre, si dhe cilësia respektive në varësi të mbulimit me shërbim,etj. Indikatorët matës të cituar më sipër kryesisht mbi bazën e perceptimit të

përdoruesit të zakonshëm, të krijojnë bindjen se faza aktuale në tregun e komunikimeve elektronike është më e zhvilluar krahasuar me periudhat e mëparshme. Në mungesë të anketimeve të cilat do të siguronin opinionin e përdoruesit/pajtimtarit të shërbimeve të përdorura, mbi të cilat mund të flitej me saktësi për secilin indikator të cituar më sipër, në aspektin e vlerësimit të fazës aktuale të zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike, është referuar në vijim respektivisht për secilin nga tre shërbimet bazë të telefonisë celulare dhe fikse si dhe shërbimin e internetit, një grup treguesish të cilët janë përtej perceptimit konsumator, ata shprehin evidentime statistikore të tregut të komunikimeve elektronike duke treguar diferencat e zhvillimit për secilin nga shërbimet e cituara më sipër.

a) Shërbimet e telefonisë fikse. Si një nga shërbimet bazë me një përdorim të madh dhe historik të shtrirë gjatë

në kohë, shërbimi i telefonisë fikse është mundësuar në periudha të ndryshme kohore duke u mbështetur në teknologji të ndryshme, duke filluar nga teknologjia tradicionale dhe arkitektura e rrjeteve e bazuar në central dhe lidhje kabllore, deri në ditët e sotme ku shërbimi i telefonisë fikse bëhet i mundur edhe duke u mbështetur në platforma të internetit të bazuar në teknologjinë IP (Internet Protokoll).

Dimensionet e shërbimit të telefonisë fikse duhen menduar në disa plane të cilat kanë lidhje të natyrshme dhe të pazgjidhshme me njëra-tjetrën. Shërbimet e telefonisë fikse padiskutim janë të lidhura dhe të kushtëzuara me rrjetet mbi të cilat ato ofrohen, me numrin e sipërmarrësve ofrues dhe me teknologjinë që ata përdorin etj. Sipas evidentimit të bërë, rezulton se numri i sipërmarrësve që kanë ofruar rrjete/shërbime të telefonisë fikse në fund të vitit 2015 të jetë 82 të tillë gjithësej.

Pra në tregun e komunikimeve elektronike aktualisht janë mbi 80 ofrues rrjetesh/shërbimesh të telefonisë fikse. Në Shqipëri telefonia fikse në këndvështrimin e zhvillimit është më pak e zhvilluar nëse krahasohet me vendet e BE-së, por për disa arsye rezulton të jetë edhe më pak e zhvilluar edhe në se krahasohet me vendet e rajonit.Arsyet janë kryesisht historike dhe mund të konsiderohen edhe si pasojë e mungesës së investimeve serioze në këtë sektor në kohën e duhur. Ngadalësimi i zhvillimit të telefonisë fikse nuk mund të kuptohet si humbje e rëndësisë së saj në

64  

përdorim, por kryesisht si arsye e zëvendësimit të saj me shërbime të tjera që plotësojnë nevojën apo kërkesën konsumatore për këtë shërbim, ndaj në kohët e sotme rënia e përdorimit të shërbimit të telefonisë fikse është kryesisht një trend global që ka lidhje pikërisht me shkallën e lartë të zëvendësueshmërisë së këtij shërbimi nga shërbimi i telefonisë celulare si dhe shërbimet që mundësohen nga përdorimi i madh i internetit dhe aplikacioneve të shumta që ndërtohen mbi këtë të fundit.

Këtë konkluzion e ilustrojnë edhe të dhënat që publikon AKEP në faqen e vet zyrtare82, ku rezulton i qartë fakti se përqindja e popullsisë 83që ka në përdorim linja të telefonisë fikse është e vogel.

Pavarësisht krahasimit me vendet e BE-së apo edhe të Rajonit, ajo që vlen të theksohet për telefoninë fikse është fakti që brenda këtij shërbimi vihen re disa tregues pozitivë krahasuar me periudhat e mëparshme në këndvështrimin e zhvillimit të kësaj telefonie në Shqipëri.

Për shërbimin e telefonisë fikse si zhvillime pozitive në ditët e sotme në Shqipëri, mund të evidentohen nje grup indikatorësh 84te konsideruar si themelore ne kete aspekt.                                                             82Për më tepër shih:www.akep.al-Të dhënat dhe treguesit për tregun e komunikimeve elektronike dhe shërbimeve postare –Shërbimi i Telefonisë Fikse. 83 Rreth 8%, një shifër kjo shumë e vogël krahasuar me të njëjtin tregues për vendet e BE-së e cila është mbi 40%. Në Shqipëri telefonia fikse ka rreth 230 mijë pajtimtarë në total. Ofruesi kryesor për shërbimet e telefonisë fikse vazhdon të jetë Albtelecom sh.a i cili ka rreth 80% pjesë tregu për numrin e pajtimtarëve që zotëron. 84 Ka një numër të konsiderueshëm ofertash dhe mundësi informimi për pajtimtarët, pasi është evidentë sot fakti që ofruesit e shërbimeve të telefonisë fikse janë elastike në ofertën e tyre, pasi kanë rritur numrin e ofertave dhe mundësitë informuese për pajtimtarët e tyre për të rritur shkallën e ndërgjegjësimit në përzgjedhjen që mund të bëhet për ofertën që plotëson më mirë nevojat e konsumit të pajtimtarit; Shërbimi i telefonisë fikse shitet kryesisht si paketë me shërbimet e tjera të njohura ndryshe si shërbime “two play” ose “triple play” etj, që nënkupton telefoni fikse dhe internet ose telefoni fikse- internet -paketë televizive, ky përbën një faktor me zhvillim pozitiv dhe stimulues edhe për shërbimin e telefonisë fikse; Aktualisht shërbimi i telefonisë fikse ka vetëm një tarifë kombëtare, krahasuar me periudhat e pak viteve më parë ku tarifohej në tre lloje të ndryshme tarifash, të njohura nga pajtimtarët si tarifa lokale, rajonale dhe kombëtare, pa përfshire këtu destinacionin ndërkombëtar i cili mbetet i tarifuar në varësi të destinacionit ku zhvillohet thirrja e telefonisë fikse, por përsëri edhe në këtë drejtim është evidente rënia e tarifave krahasuar me periudhat pararendëse; Rrjeti ofrues i shërbimeve të Albtelecom por edhe i ofruesve të tjerë të shërbimeve të telefonisë fikse aktualisht është i mbështetur në ofrimin e shërbimeve të telefonise fikse mbi teknologjine IP (Internet Portokoll), në këtë drejtim pothuajse edhe ofruesit e tjerë të shërbimeve të telefonisë fikse janë duke shfrytëzuar platformat e internetit, pasi mbi këtë teknologji është bërë e mundur rritja e llojshmërisë së shërbimeve të ofruara por edhe cilësia e tyre; Rënia e shërbimit të telefonisë fikse si rezultat i zëvendësushmërisë së këtij shërbimi në aspektin e plotësimit të kërkesës konsumatore me shërbime të tjera analoge, është shoqëruar me rritje të përdorimit të rrjeteve fikse si rrjete aksesi për ofrimin e shërbimit të internetit, gjë e cila përbën një faktor pozitiv, pasi ka krijuar mundësinë e kompensimit për sipërmarrësit që ofrojnë rrjete/shërbime fikse.  

65  

b) Shërbimet e telefonisë së lëvizshme ose celulare Tregu i telefonisë së lëvizshme ka njohur pozitivitet në zhvillimin e tij si nga

pikëpamja e numrit të ofruesve të këtij shërbimi i cili aktualisht përbëhet nga 4 ofrues, por edhe në aspektin e zhvillimit të teknologjisë që mundëson ofrimin e shërbimeve të telefonisë së lëvizshme.Nga telefoni e lëvizshme GSM85, risitë e tjera teknologjike si GPRS86, duke njohur hapa të shpejtë zhvillimi në EDGE (3G)87 dhe aktualisht në Shqipëri ofrohet shërbimi 4G ose LTE88.

Zhvillime pozitive në shërbimet e telefonisë së lëvizshme, konstatohen në referencë me vlerësimin e disa indikatorëve të matshëm89 statistikisht, të cilët prezantojnë faza të ndryshme të zhvillimit të shërbimit të telefonisë së lëvizshme në Shqipëri në këndvështrimin e konsumit të tyre si dhe cilësisë së ofrimit të shërbimit përkatës. Sot shërbimi i telefonisë së lëvizshme ka një përdorim të madh në Shqipëri, sipas referencës statistikore të AKEP në faqen zyrtare të internetit të tij rezulton se: Numri i përdoruesve celularë në fund të vitit 2015 ishte rreth 3.4 milion, ose e llogaritur për numrin e banorëve rezident është rreth 120%, çfarë do të thotë se çdo qytetar në Shqipëri ka në përdorim më shumë se një kartë telefonike.

Një element tjetër pozitiv që ofrojnë rrjetet celulare është rritja e përdorimit të shërbimit të internetit që bazohet në këto rrjete, pasi për vetë karakteristikën e veçantë që ka shërbimi celular (duke qenë një shërbim portabël-lëvizës) të rrit mundësinë e përdorimit të tij në kohën dhe vendin që ti ndodhesh apo të nevojitet si shërbim.

                                                            85GSM – Sistemi Global Mobile.GSM nënkupton një teknologji që mbështet zërin, të dhëna dhe mesazhet tekst dhe lejon roaming midis rrjeteve të ndryshme.Sistemet GSM operojnë në 900 MHz, 1800 MHz për komunikime në lëvizje. Standardi GSM i komunikimit celular, së bashku me risitë si GPRS dhe shërbimeve SMS, perfshire teknologjine 2G të njohur në nivel global duke pranuar neutralitetin e teknologjive të tjera 2G e sipër. 86GPRS - General Packet Radio Services që nënkupton risi teknologjike- Packet Switched Radio të (të komunikimit pa tel) të të dhënave për rrjetet GSM. 87UMTS – Sistemi Universal i Telekomunikimeve të Lëvizshme : 3G e njohur ndryshe si rrjeti i gjeneratës së tretë, dhe nënkupton gjeneratën e tretë të mbështetur në sistemet e radios celulare për telefoninë mobile e cila është e projektuar kryesisht për të ofruar nje “bandë” të gjerë në rrjetet dhe shërbimet celulare për transmetimin e të dhënave, si dhe të komunikimit zanor. 3G përbën një teknologji të komunikimit të informacionit pa tel. Një nga sistemet e 3G të komunikimeve të lëvizshme që do të përdoret veçanërisht në Europë. 88LTE (Long-Term Evolution), që ndryshe njihet edhe si 4G LTE, nënkupton një standard për komunikim pa tel të të dhënave me shpejtësi të lartë për telefonat celular. Në këndveshtrimin e teknologjisë neutrale LTE mbështetet në GSM / EDGE si dhe në teknologjinë UMTS të rrjetit, sepse nënkupton një teknologji të re të ndryshme ngapararendëset vetëm të lidhur me kapacitetin dhe shpejtësinë e transmetimit, që në fund të fundit nënkupton përmirësime të rrjetit kryesor egzistues. 89 Indikatore te matshem statistikisht: Rritja e përdorimit të shërbimeve të telefonisë së lëvizshme në thirrje telefonike; Ulja e shpenzimeve për përdoruesin e këtyre shërbimeve; Rritja e mundësive të zgjedhjes së paketave që ofrohen për përdoruesin; Paketa me llojshmëri shërbimesh, si: thirrjet telefonike, internet, SMS, MMS; Rritja e mundësive për pagesë nëpërmjet përdorimit të shërbimeve të telefonisë së lëvizshme, konkretisht për kryerjen e pagesës së faturave etj.  

66  

Treguesit e cituar më sipër janë vlerësuar se përbëjnë një zhvillim pozitiv për telefoninë e lëvizshme në Shqipëri, dhe si të tillë zyrtarizohen nga të dhënat satistikore të AKEP pubikuar në faqen e tij zyrtare 90.

c) Shërbimi i Internetit.

Shërbimi i internetit aktualisht mund të ofrohet nga ofruesit e shërbimit të

internetit të cilët mund të jenë si rrjetet fikse dhe rrjetet celulare. Ajo që evidentohet edhe sipas të dhënave zyrtare të AKEP91, por edhe nga

perceptimi i përdoruesit ka të bëjë me nje kategori treguesish 92te cilet bejne diferencen ne zhvillimin e ketij sherbimi nga nje faze ne nje tjeter.

Treguesit e statistikës zyrtare 93në fund të vitit 2015, shprehin dimensionin e zhvillimit të shërbimit të internetit në Shqipëri dhe rëndësinë që ka ky shërbim në zhvillimin e jetës së përditshme.

Përshkrimi i bërë në mënyrë të përmbledhur për fazën aktuale të zhvillimit të komunikimeve elektronike në Shqipëri për tre nga shërbimet bazë të cituara si telefoni celulare, telefoni fikse dhe shërbimi i internetit, treguesit që evidentojnë kapacitetin e tregut përsa i përket numrit të ofruesve të rrjeteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike, përshkrimit të teknologjive kryesore mbi të cilat bazohet ofrimi i shërbimeve për përdoruesin fundor si dhe krahasimi i bërë me periudhat pararendëse etj, të krijojnë bindjen e arsyeshme që tregu i komunikimeve elektronike rezulton të jetë në një fazë të mirë zhvillimi, por nuk mund të pretendohet se është në fazën e tij në të cilën nuk ka më mundësi për maksimizimin e përfitimeve për përdoruesin fundor për produktet dhe shërbimet që ofron ky treg.

Kjo nënkupton që roli rregullator duhet të rritet akoma më tej dhe synimi i politikës sektoriale duhet të jetë për përmirësimin e mëtejshëm të konkurrencës efektive si mjeti i duhur për të mundësuar rritjen e përfitimeve të përdoruesve fundor si në aspektin e llojshmërisë së shërbimeve, të rritjes së cilësisë së tyre, si dhe të ofrimit me tarifa gjithnjë e më konkurruese.                                                             90Të dhënat dhe treguesit për tregun e komunikimeve elektronike - Telefonia e lëvizshme. 91Të dhënat dhe treguesit për tregun e komunikimeve elektronike - Shërbimet broadband. 92Tregues qe diferencojne zhvillimin nga nje faze ne tjetren:

- Rritjen e mundësive për akses në shërbimin e internetit; - Uljen e tarifave dhe rritjen e mundësive për përdorim të shërbimit të internetit; - Rritjen e shpejtësisë së transmetimit apo të cilësisë së shërbimit; - Mundësimin e ofrimit të shërbimit të internetit të shoqëruar me paketa dyfishe dhe trefishe dhe

ofrimin e tyre me një çmim të përballueshëm për konsumatorin; - Rritjen e mundësisë së informimit të përdoruesve të shërbimit të internetit por nga shfrytëzimi

i përdorimit të internetit rritja e mundësive të informimit për kategori të ndryshme informacioni të përdoruesve të këtij shërbimi. 

93Treguesit e statistikës zyrtare 93në fund të vitit 2015 -  Numri i pajtimtarëve me akses broadband fiks është rreth 243 mijë; - Aksesi në internet broadband fiks për popullsi, i pajtimtarëve, në fund të vitit 2015 është rreth

9 %; - Aksesi në internet broadband fiks për familje, i pajtimtarëve, në fund të vitit 2015 është rreth

33% ; - Numri i përdoruesve aktivë (përdorim 3 muajt e fundit) të shërbimeve me akses broadband

nga rrjetet celulare (3G/4G nga aparatet celulare dhe me karta USB/modem) në vitin 2015 është rreth 1.3 milion;

- Aksesi për popullsi i përdoruesve aktivë celularë të aksesit broandband nga rrjetet 3G dhe 4G në fund të vitit 2015 është rreth në 46%.

 

67  

Çështje të rëndësishme të zhvillimit të teknologjisë së komunikimit.

Shërbimet e komunikimeve elektronike dhe zhvillimi i tyre është i lidhur në mënyrë të pashmangshme me zhvillimin e teknologjisë në të cilën mbështeten këto shërbime.Të flasësh për teknologjinë e komunikimit nuk është e thjeshtë pasi përbën në vetvete një ngarkesë të gjuhës teknike, por pavarësisht formimit profesional të cilido të interesuar, ajo që i bashkon është fakti që të gjithë në përditshmërinë tonë jemi përdorues të kësaj teknologjie edhe kur ajo ka hapa të shpejtë të zhvillimit të saj. Rrjetet e komunikimit përcjellin informacionet nëpërmjet pajisjeve si kompjutera, telefona dhe pajisje të tjera komunikimi. Mjafton të ndalojmë në dy pajisjet e cituara më sipër, pra kompjutera dhe telefona për të kuptuar së çfarë ritmi të shpejtë zhvillimi kanë pësuar këto dy pajisje dhe rrjedhimisht që edhe shërbimet që percillen nëpërmjet tyre kanë njohur të njëjtin trend zhvillimi dhe inovacioni.

Në se telefonia e kishte zanafillën e tij në ofrimin e një shërbimi telefonik të fiksuar në një vendndodhje të caktuar, ajo që bie në sy lehtësisht sot është zhvillimi i saj deri në telefoninë e lëvizshme duke synuar pothujase zëvendësimin e saj. Edhe pse në një periudhë të shkurtër kohore ndoshta e fokusuar kryesisht në dy dekadat e fundit, në se do të krahasojmë komunikimin e kryer me tekst dhe mesazhe e mundësuar nga zhvillimi i teknologjisë së komunikimit, kjo në vetvete ka bërë të mundur që të zëvendësojë në shërbim telefoninë zanore, e cila edhe vetë nën efektin e evolucionit teknologjik ka njohur kalimin nga teknologji tradicionale e telefonisë me zë drejt zëvendësimit të saj me telefoni me "zë mbi IP" (protokoll i internetit).

Teknologjitë e ndryshme që mundësohen në kohën e sotme, parimi i neutralitetit teknologjik i mbështetur edhe në lgjislacionin kombëtar, shërbimet e komunikimeve elektronike të cilat mbështeten dhe ofrohen pikërisht mbi keto teknologji, natyrshëm që mund të shtrojnë edhe pyetjen e arsyeshme në se konvergjenca e teknologjive dhe shërbimeve respektive mund të krijojnë ndonjë implikim për rregullimin e komunikimeve elektronike.

Teknologjitë dhe shërbimet e komunikimit elektronik si dhe industria mbështetëse e tyre, pavarësisht që në pamje të parë të krijojne idenë së jetojnë si të pavarura nga njëra-tjetra, e vërteta është se janë ngushtësisht të lidhura dhe të ndërvarura në aspektin komercial të tyre.

Komunikimet elektronike dhe shërbimet respektive mund të thjeshtëzohen në aspektin e të kuptuarit edhe për njerëzit jo teknicentë të fushës, pasi në themel të tyre janë dy koncepte bazike të njohura në gjuhën e përditshme si rrjet komunikimi dhe shërbimesh. Në se rrjeti i komunikimit nënkupton në vetvete një infrastrukturë fizike (tela bakri, fibër optike, pajisje për shpërndarje frekuencash, radio etj ), me konceptin shërbime do të kuptojmë mënyrën e përdorimit të rrjetit për shërbimin e telefonisë apo të transmetimit të të dhënave bazuar në rrjetin e transmetimit që lidh pajisje, kompjutera etj.

Konsumatorit/përdoruesit të shërbimeve të komunikimeve elektronike i bëhet i mundur plotësimi i kërkesës së tij nëpërmjet zhvillimit të aksesit të teknologjive në rrjetet/shërbimet respektive. Në këtë aspekt zhvillimi i teknologjive të aksesit i fokusuar kryesisht në dy dekadat e fundit ka qenë e dominuar nga tendencat kryesorë të kërkesës konsumatore për zgjerimin e kapaciteteve të shërbimeve ekzistuese të cilat në ditët e sotme njohin si zhvillim kryesor të tyre ofrimin mbi platformat IP të teknologjisë.

Ajo që vlen të theksohet në aspektin e zhvillimit të teknologjise së komunikimit ka të bëjë me rrjetet e gjeneratës së ardhshme NGA (Next generation Acces) duke përfshirë rrjetet fikse, rrjetet e lëvizshme dhe rrjetet wireless, të cilët

68  

mbulojnë kërkesa për kapacitet të lartë, lëvizshmëri, fleksibilitet dhe akses të shpejtë në tregje. Në këtë këndveshtrim duhet trajtuar edhe zhvillimi i rrjeteve të gjeneratës së ardhshme NGN (Next Generation Network), i cili më së shpeshti lidhet me rrjetet kryesore dhe tregon zhvillimin e të gjitha rrjeteve IP, bazuar në teknologjitë e rrjeteve të ndryshme, të cilat demonstrojnë më së miri edhe proçesin e konvergjencës si në aspektin e teknologjisë por në të njëjtën kohë edhe në aspektin e produkteve/shërbimeve. Konvergjenca në treg për teknologjinë dhe shërbimet.

Ritmet e zhvillimit që kanë në themel të tyre rrjetin e komunikimit dhe

shërbimet respektive kanë avancuar, pasi sot konsiderohen normale shërbimet “Triple play” që nënkuptojnë telefoni-internet-televizion, pasi në kohët e sotme në aspektin teknik flitet për konvergjencë të rrjeteve dhe shërbimeve, çka nënkupton se mbi të njëjtin rrjet apo infrastrukturë fizike mundësohet përdorimi i telefonisë zanore mbi rrjete kompjuterike që mundësojnë transmetime vizive, ose e thënë në mënyrë tjetër nëpërmjet një protokolli të vetëm të komunikimit mund të ofrohen shumë lloje të ndryshme shërbimesh (zëri, video, transmetim të dhënash internet,etj).

Rrjeti i komunikimeve elektronike dhe konceptimi i tij mbi tërësinë e elementeve përbërës të tij pavarësisht përkufizimeve të ndryshme me ndonjë diferencë të vogël, në thelb është e njejta gjë. Në ligjin material të fushës, konceptet e rrjetit të komunikimit94 dhe shërbimeve respektive95 janë të përkufizuara dhe interpretohen sipas sqarimeve të dhëna më sipër.

Konvergjenca në kuptimin e drejtë të saj i referohet procesit me të cilin rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve të cilat më parë konsideroheshin të ndara dhe të veçanta, në kushtet e konvergjencës së tyre bëhet e mundur që platforma të ndryshme të rrjetit të mundësojnë shërbime të njëjta, si zëri, platforma dhe shërbime audio-vizuale apo të transmetimit të të dhënave të shërbimeve. Nëpërmjet procesit të konvergjencës, është bërë i mundur, krijimi i shërbimeve të reja të cilat janë të lidhura ngushtësisht me ndryshimet teknologjike të rëndësishme të kalimit nga sisteme analoge në dixhital, të cilat kanë bërë të mundur që të ketë zhvillime të rëndësishme të shpejtësisë së rrjetit, të mundësojnë përmirësime të tilla edhe në aspektin vizual infrastrukturor duke ofruar një gamë në rritje të shërbimeve dhe aplikimeve të ndryshme pa tel. Shërbimet broadband internet, shërbimet 3G për rrjetet celulare bëjnë të mundur që si rezultat i ofrimit të shërbimeve pa tel të ketë zhvillime të reja të platformave dixhitale mbi të cilat mundësohet edhe ofrimi i televizioneve dixhitale

                                                            94Koncepti i rrjetit të komunikimit elektronik në ligjin nr. 9918/2008, i ndryshuar,si : “Rrjet i komunikimeve elektronike” janë sistemet e transmetimit dhe, nëse ekzistojnë, sistemet e komutimit ose rrugëzimit dhe burime të tjera, përfshirë elementet e rrjetit që nuk janë aktive, të cilat lejojnë përcjelljen e sinjaleve nëpërmjet përcjellësve, radios, mjeteve optike ose mjeteve të tjera elektromagnetike, duke përfshirë rrjetet satelitore, rrjetet fikse tokësore (me komutim të qarqeve ose me komutim të paketave, përfshirë internetin), rrjetet e lëvizshme tokësore. 95Koncepti i shërbimeve të komunikimit elektronik në ligjin nr. 9918/2008, i ndryshuar: “Shërbim i komunikimeve elektronike” është shërbimi, normalisht përkundrejt një pagese, i cili përftohet, përmes rrjeteve të komunikimeve elektronike, që përfshin shërbimet e telekomunikacioneve dhe shërbimet e transmetimit në rrjetet e përdorur për transmetime radiotelevizive dhe në rrjetet e televizionit kabllor, por duke përjashtuar shërbimet, të cilat ofrojnë përmbajtje nëpërmjet rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike, ose që ushtrojnë kontroll redaksional ndaj përmbajtjes së ofruar për transmetimin, duke përdorur rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike.

69  

dhe pa diskutim një dinamikë e tillë zhvillimi është e mbështetur në rolin kyç të konvergjencës.

Përshkrimi i bërë më sipër mbi efektin madhor që luan sot konvergjenca e teknologjive dhe shërbimeve të mbështetura mbi këto teknologji, impakton dhe krijon kërkesa të reja në tregun e komunikimeve elektronike dhe natyrshëm përcakton dhe kërkon përshtatshmëri në kornizën ligjore dhe rregullatore, me qëllim që të mos dëmtohet liria ekonomike e tregut dhe potenciali përfitues i konsumatorit. Në këtë aspekt është e dukshme se, me qëllim që realizimi i potencialit të plotë të këtyre teknologjive për rritje ekonomike dhe përmirësime sociale të mos frenohet, mund të kërkohet që ndryshimet dhe korniza e rregullave të zhvillohen dhe përmirësohen duke mos qëndruar në distance kohore mes hartimit dhe përshtatjes së tyre me dinamikën e zhvillimit të teknologjive dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Shpejtësia e ndryshimit dhe inovacioni i dukshëm i teknologjisë, krijon edhe pasiguritë e veta në aspektin ekonomik mbi kthimin e mundshëm të investimit për teknologji të reja të cilat mundësojnë ofrimin e shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike si dhe mbi kërkesën e mundshme konsumatore dhe aftësinë paguese të saj.Ky moment mund të shfaqet edhe si një objektiv për qeveritë për të përcaktuar prioritetin që duhet t'i jepet shpejtësisë së ndryshimit të teknologjive.

Implikimet e mundshme të konvergjencës së teknologjive dhe shërbimeve për komunikimet elektronike mund të identifikohen së pari në diversitetin në përcaktimin e objektivave dhe në politikat e sektorit, por cilado qofshin ato do të duhet të ruajnë trendin pozitivë të zhvillimit të konkurrencës në komunikimet elektronike, pavarësisht efekteve të mundshme që mund të shfaqen në rrjetin e furnizimit të shërbimeve, në integrimin vertikal dhe horizontal të ofruesve të shërbimeve të komunikimeve elektronike. Risitë pozitive të konvergjencës para së gjithash kanë të bëjnë me efektin pozitiv për zvoglimin e pengesave të hyrjes, duke mundësuar një grup shërbimesh që do të dërgohen në një numër të platformave të ndryshme dhe mund të krijojnë shërbime të reja për të nxitur risi, që në fakt mund të konsiderohen ndryshe edhe si hyrje të reja.

Koncepti i konvergjencës nënkupton që pavarësisht teknologjive të ndryshme që sigurohen për ofrimin e produkteve/shërbimeve, ai çfarë përbën rëndësi është pikërisht fakti se nevoja për përmirësim të produktit/shërbimit dhe përshtatja me kërkesat inovative bëhet e mundur si një kombinim më efikas i strategjisë së zhvillimit të teknologjisë pa tela96dhe platformave të ndryshme, pikërisht falë konvergjencës. Për efekte ilustrimi mund të sjellim në vëmendje konvergjencën fiks-celulare në të cilën mundësohet transmetimi i të dhënave, ajo ka një shkallë të lartë zëvendësueshmërie dhe mundëson ofrimin e shërbimeve të reja në përputhje me risitë dhe inovacionin e produkteve/shërbimeve përkatëse. Konvergjenca fiks-celulare nënkupton gjithashtu se një proces i tillë ndodh në produktet/shërbimet respektive, si dhe duhet kuptuar se më parë ajo që ka ndodhur është pikërisht integrimi i teknologjive mbi të cilat mundësohet ofrimi i tyre për konsumatorin. Tendenca e tregut drejt teknologjisë IP dhe premisat e konkurrencës

Parashikimet ligjore mbi neutralitetin teknologjik dhe harmonizimi i

legjislacionit sipas direktivave të BE-së, ndër të tjera nuk kanë përjashtuar edhe mundësimin e shërbimeve të mbështetura në teknologjinëIP (Internet Portokoll). IP

                                                            96Wireless- është teknologjia pa tela.

70  

përbën një ndër teknologjitë në të cilat shfaqet kryesisht konvergjenca e teknologjive dhe shërbimeve e trajtuar në një version të përmbledhur më sipër për platformat mbi të cilat mbështeten këto shërbime dhe dinamika e zhvillimit të tyre. Në ditët e sotme është mëse evidente përdorimi i rrjeteve sociale si facebook, twitter,viber, whats’up etj, të cilat demonstrojnë më së miri jo vetëm konvergjencën e shërbimeve, por edhe konvergjencën e teknologjive. Pyetja kryesore që shtrohet sot është se:

Cilat janë implikimet që sjellin në aspektin e zhvillimit të konkurrencës dhe a është e mjaftueshme korniza ligjore e konkurrencës për të adresuar këtë dinamikë zhvillimi?

Në dimensionin ndërkombëtar sot janë evidente sjelljet antikonkurruese dhe strukturat e BE-së janë në përpjekje të vazhdueshme për adresimin e një problematike të tillë si dhe përqasjen e kornizës së përshtatshme të rregullave që mund të bëjnë një disiplinim për zbehjen e marrëveshjeve antikonkurruese që mund të paraqiten në këtë aspekt në komunikimet elektronike. Diskutimi kryesor në këtë aspekt është i përqëndruar në mundësinë e kornizës ligjore përtë ndikuar në dy llojet e marrëveshjeve antikonkurruese, si atyre formale dhe jo formale të furnizimit me shërbime në komunikimet elektronike të cilat mund të jenë ose horizontale ose vertikale ndërmjet kompanive dhe koorporatave ndërkombëtare mbi praktikat e përbashkëta, për natyrën e marrëveshjeve të fshehta, mbi mundësitë e fiksimit të çmimeve dhe marrëveshjet e heshtura për ndarje të tregut në mes të konkurrentëve, sepse vete konvergjenca e teknologjive dhe shërbimeve ka bërë të mundur që në këtë aspekt të cënohen rregullat e kornizës ligjore ekzistuese dhe të ketë ndikime negative në zhvillimin e konkurrencës.

Në mënyrë të përmbledhur mund të themi që marrëveshjet ekskluzive të shpërndarjes, mund të paraqesin “barriera” frenuese për implementimin e duhur të kornizës ligjore të konkurrencës.Përdorimi i teknologjisë IP dhe mundësia e ofrimit të shërbimeve të konverguara përbëjnë një premisë për abuzimin me pozitën dominuese në tregun e komunikimeve elektronike, gjë e cila rrit mundësinë për vendosjen e çmimeve të padrejta në treg dhe diskriminuese mes partnerëve tregtarë duke u sjellë kështu në mënyrë të ndaluar.

71  

KAPITULLI I DYTË MOSMARRËVESHJET NË TREGUN E KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE 2.1 Koncepti i përgjithshëm i mosmarrëveshjeve.

Mosmarrëveshjet mund të përkufizohen si një mospërputhje ndërmjet palëve për një rrethanë të caktuar, të drejtë të shkelur, detyrim i paplotësuar, ose të pretenduara si të tilla,etj. Mospërputhjet ndërmjet palëve mund të jenë pasojë e moszbatimit të kushteve të një marrëveshje kontraktuale të shkruar ndërmjet palëve, apo mospërputhje që rezultojnë nga “produkti” i padëshiruar që sjell zbatimi korrekt i termave të marrëveshjes për palët e përfshira në marrëveshjen përkatëse, ose produkt me efekt të sjellë përtej parashikimit të bërë në marrëveshje edhe për palët të tjera jashtë marrëveshjes së nënshkruar por që afektohen nga zbatimi i saj. Marrëveshje të tilla janë të natyrës ligjore mes palëve, pasi hartimi i tyre është ligjërisht i parashikuar nga legjislacioni i fushës dhe ato normalisht si të tilla kanë të përcaktuar mënyrën dhe afatin kohor për zgjidhjen e mospërputhshmërisë ndërmjet tyre, por pavarësisht parashikimit normative të bërë ky nuk mund të shërbejë si garanci për mos krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve, përkundrazi mosmarrëvëshjet në këtë treg janë të pranishme për rrethana dhe kushte nga më të ndryshmet. Natyra ligjore e marrëveshjes ndërmjet palëve mund të ndërtohet sipas dy formave kryesore, forma e parë mund të jetë një marrëveshje e vullnetshme dhe e lidhur mes palëve në kushtet e autonomisë së plotë kontraktore, brenda kufijve të vendosur nga ligji, me qëllim të përbashkët për të ndërvepruar mes tyre pasi që i bashkon interesi i ndërveprimit, por mund të shfaqet edhe në formën e një marrëveshje të detyrueshme, që buron nga përcaktimet ligjore dhe rregullatore, të mbikqyrura nga organi administrative, për mbarëvajtjen dhe funksionimin e marrëdhënieve tregtare, mes dy ose më shumë palëve. Në këtë mënyrë burim i këtyre marrëveshjeve rezulton vullneti i shprehur i palëve ose edhe normat imperative të ligjit dhe akteve nënligjore të fushës. Marrëveshjet e ndërtuara në fushën e komunikimeve elektronike, në tërësinë e tyre nënkuptojnë marrëveshje të shkruara nga palët e tyre dhe mund të ekzitojne në dy format e cituara më sipër, pasi vetë tregu dhe kushtet e veçanta të tij në jo pak raste krijojnë rrethana të caktuara që marrëveshjet ndërmjet palëve të vijnë edhe si rezultat i imponimit për nënshkrimin e tyre përkundrejt termave të padëshiruara, që janë pjesë përbërëse e marrëveshjes ndërmjet palëve. Kjo formë e marrëveshjeve përbën variantin e imponimit të detyrimeve rregullatore dhe akteve të tjera nënligjore dhe nuk nënkupton që detyrimisht pjesë e marrëveshjes ndërmjet palëve është edhe “vullneti” i shprehur i tyre dhe qëllimi pozitiv për nënshkrimin e tyre. Marrëdhëniet kontraktuale ndërmjet palëve mbartin në shumicën e rasteve në përmbajtjen e tyre elemente të ndryshëm të ofertës, kushtet e pranimit të saj duke përfshirë karakteristikat e plota ligjore të një marrëveshje tregtare sa i përket termave të validitetit të saj, kohëzgjatjes, ndërprerjes së njëanshme, etj duke krijuar kornizën e nevojshme të prezantimit të të drejtave dhe detyrimeve respektive për palët e saj, pa përjashtuar këtu parashikimet materiale për sanksionet respektive.Në këtë aspekt, mosmarrëveshja e krijuar përfshihet në stadin tjetër të kërkimit të rrugës ligjore për zgjidhjen e saj, në përputhje me natyrën ligjore të marrëveshjes deri në hallkën e fundit që përcaktohet në konsumimin e zgjidhjes gjyqësore.

72  

2.2 Tipologjia e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike

Bashkevendosje

Sfondi i Mosmarrveshjeve

te mundshme

Pagesat

Detyrimet Rregullatore

Burimet e Fundme

Investimet

Liberalizimi

Aktet nenligjore dhe Rregullatore

Politikat Sektoriale

N pakices e tregjet e

Ne tregjet e shumices

M e tregut

bikqyrja

Financimi Sherbimit Universal

Caktimin,perdorimin e

frekunecave, numeracionit

Siperm-Siperm

Pajtim-Siperm

Sherbimet e Interkoneksionit

Origjinim

Tranzitim

Terminim

Akses

Volum trafiku,matjet e

trafikut,rrugezimi

T faturimin

arifimin dhe

Cilesine e rbimeve dhportimin

she e Moszbatimi i kushteve te kontrates

T rru e rafiku i portuar,

gezimi dhtarifimi

Tarifimi, faturim,

informacion transparent

Cilesi sherbimesh

Sherbimi i portimit te

numrit

Menyrat e pageses,

koheshtrirja e saj

Kompensimi per

pezullimin/nderprerjen e sherbimit

Kohezgjatje e kontrates,

mosdifikim i saj

73  

2.3 Mosmarrëveshje me sfond në politikat sektoriale.

Në klasifikimin e përgjithshëm të mosmarrëveshjeve të mundshme në tregun e komunikimve elektronike identifikohen si “burime të mundshme” dhe të vertikalizuara nga lartë-poshtë, mundësitë që vijnë nga vizioni në hartimin dhe aplikimin e politikës sektoriale me ndikim në zhvillimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Pavarësisht kohës kur është bërë dizanjimi i politikës sektoriale, përmirësimi dhe ndryshimi i saj, në thelb mund të shërbejë si mundësi reale për krijimin e mosmarrëveshjeve politikat që janë ndjekur dhe ndiqen për liberalizimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, proçeset e ndjekura dhe vizioni përkatës i qeverisë për të konsideruar liberalizimin e pjesshëm dhe me objektiv liberalizimin e plotë, të parashikuar në një segment kohor të caktuar. a. Mosmarrëveshjet që kanë sfondin e tyre të krijimit në politikën sektoriale, lidhen

me liberalizimin e tregut/shërbimeve dhe fazat e konsideruara për implementimin e tyre. Parashikimet e bëra për formën e liberalizimit si dhe mbështetja shtetërore varësisht formës së zgjedhur, identifikojnë qartësisht rolin e “dorës shtetërore” dhe efektin e saj në përmbushjen e qëllimit për zhvillimin e sektorit të shërbimeve të komunikimeve elektronike dhe krijimin e balancës së drejtë që përshkon fazën e kalimit të plotë nga shërbime monopolistike dhe me mbështetje të plotë shtetërore drejt sektorit privat dhe me rol të kufizuar të shtetit në shërbimet përkatëse. Në Shqipëri procesi i liberalizimit të tregut është shoqëruar me heqjen e kufijve të liçensimit për shërbimet kryesisht të telefonisë fikse, dhe mosmarrëveshjet natyrshëm që demostronin dy anët e kundërta të interesit të ofertuesve të shërbimeve në këtë treg, ndërmjet operatorit historik Albtelecom sh.a dhe operatorëve të tjerë alternative. Liçensat që ata pajiseshin ishin të drejta të klasifikuara në disa kategori të I-rë, II-të dhe të III-të97, në këtë mënyrë politika e re sektoriale dhe zbatimi i saj për liberalizimin e tregut presupozon “zbehje” të interesave të monopolit shtetëror të deri atëhershëm të ofrimit të shërbimit të telefonisë fikse i cili ishte një i vetëm në të gjithë Shqipërine. Pikërisht zbehja e interesit të monopolit shtetëror, përbën një “sfond” të mundshëm mosmarrëveshjesh për të penguar aplikimin e politikës sektoriale që lidhet me liberalizimin dhe proçeset pasuese të tij. Ky interpretim shërben vetëm për ilustrimin paraprak të sfondit të mundshëm të mosmarrëveshjeve që mund të vijnë vetëm për këtë shkak, pasi në vijimësi vetëm si rezultat i aplikimit të politikës sektoriale të liberalizimit, është bërë e mundur që hap pas hapi në përputhje me politikën sektoriale të parashikuar për këtë process,të arrihet heqja e liçensave dhe zgjerimi i krijimit të kushteve për operatorët alternative të ofronin shërbimet e tyre të pakufizuar në gjithë territorin e Shqipërisë, përkundrejt investimit dhe ndërtimit të rrjeteve përkatëse. Aktualisht vetëm për shërbimet e telefonisë fikse në Shqipëri ka më shumë se 80 operatorë krahasuar me një të vetëm që ishte para se të fillonte proçesi i liberalizimit të tregut.

b. Politika sektoriale gjatë proçesit të zbatimit të saj për futjen e shërbimeve të

telefonisë celulare në tregun shqiptar të komunikimeve elektronike, solli si rezultat ekzistencën e 4 operatorëve celulare edhe pse shërbimi i telefonisë celulare përbën një shërbim të kufizuar që vjen i lidhur ngushtësisht me natyrën e

                                                            97Kategorizimi i liçensave nënkuptonte ofrimin e shërbimeve të telefonisë fikse vetëm në një zonë të caktuar gjeografike sipas përcaktimit të liçensës së dhënë nga organi kompetent.

74  

shërbimeve të lëvizshme të cilat kanë si domosdoshmëri përdorimin e burimeve të kufizuara të frekuencave, rrjedhimisht edhe e drejta e ofrimit të rrjeteve celulare mbetet e kufizuar.

c. Aplikimi i politikës sektoriale për proçesin e liberalizimit, ka bërë të mundur që

tregu i komunikimeve elektronike në Shqipëri, të ridimensionohet në numër ofruesish të rrjeteve/shërbimeve (fikse, celulare, internet) por edhe në llojshmëri të shërbimeve dhe produkteve për konsumatorin. Përshkrimi i shkurtër më sipër evidenton qartësisht se, politika sektoriale e lidhur me liberalizmin e tregut shërben si mundësi për lindjen e mosmarrëveshjeve në treg, pasi synimi i politikës sektoriale për konkurrencë efektive shton burimet e kontradiktave dhe konflikteve dhe rrit interesin e aktorëve në treg për të mos lëshuar hapësirë dhe terren në ofrimin e rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike.

d. Mosmarrëveshjet që kanë sfondin e tyre të krijimit në politika sektoriale, lidhen

me investimet dhe peshën e tyre në sektor, me strategjinë e ndjekur duke përfshirë kohën e investimeve dhe përputhshmërinë e saj me trendin global të zhvillimit dhe novacionin e teknologjisë dhe rrjeteve, me konsiderimin e faktorëve që orientojnë tregun drejt konkurrencës efektive dhe ndikimin e investimeve në këtë këndveshtrim. Mund të themi se shumë prej arsyeve madhore për krijimin e mosmarrëveshjevenë këtë fushë vijnë si rezultat i aplikimit të politikës sektoriale dhe vendimmarrjes përkatëse për përcaktimin e shkallës së investimeve, të teknologjisë që duhet aplikuar, të peshës së investimit që duhet të mbajnë sipërmarrësit në treg për përdorimin e burimeve të fundme dhe të drejtën e ofrimit të teknologjive bashkohore siç është rasti i liçensave 3G dhe 4G dhe në prespektive edhe 5G. Përcaktimi i momentit kohor për teknologjinë që do të ofrohet, i numrit të të drejtave që do të lejohen, i masës së investimit, etj përbën arsye të mjaftueshme për krijimin e mosmarrëveshjeve që kanë si zanafillë pikërisht politikën sektoriale të lidhur me investimet.

e. Mosmarrëveshjet që burojnë nga hartimi dhe zbatimi i politikës sektoriale, gjithashtu lidhen me ndarjen dhe alokimin e burimeve të fundme si frekuenca dhe numeracion. Këto dy burimet të fundme përbëjnë bazën kryesore ose themelet në të cilat mbështetet ofrimi i shërbimeve tëkomunikimeve elektronike, mbi të cilat mundësohet funksionimi i platformave dhe teknologjive përkatëse. Burimet e fundme të cituara janë të lidhura drejtëpërdrejtë me politikën sektoriale, ato ndikohen dhe afektohen nga parashikimet e bëra në lidhje me ndarjen dhe alokimin e spektrit të frekuencave, ngarkesat financiare dhe afatet e përdorimit, brezi i përdorimit dhe cilësia e tij, përfshirë të gjitha karakteristikat teknike dhe specifikat e veçanta që mbartin frekuencat dhe ndikimi i tyre i drejtpërdrejtë në cilësinë e shërbimeve që mundësohen për konsumatorin.

Spektri i frekuencave

Spektri i frekuencave përbën një ndër burimet e kufizuara të përdorura për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike dhe si i tillë është i lidhur ngushtësisht me politikën sektoriale, duke u trajtuar në mënyrë të detajuar në planin

75  

respektiv kombëtare98. Në këtë këndvështrim vlerësohen dy proceset që kanë lidhje me spektrin e frekuencave, procesi i planifikimit por po me kaq rëndësi është edhe procesi i menaxhimit dhe monitorimit të tyre për ofruesit e shërbimeve të cilët i përdorin ato. Rregullimet e nevojshme për ndarjen dhe alokimin e frekuencave bëhen në mënyra të ndryshme dhe me përgjegjësi institucionale në varësi të prerogativave që ka përcaktuar legjislacioni, sepse spektri i frekuencave ndahet mbi bazën e procedurave të tenderit publik99, ndërsa proçesi i menaxhimit të mëtejshëm që nga alokimi i tyre deri në monitorimin e vazhdueshëm bëhet nga procedura administrative të zhvilluara nga rregullatori i fushës (AKEP). Në këtë këndvështrim duhen konsideruar edhe detajet e përcaktuara sipas VKM nr.599, datë 23.7.2010 “Për miratimin e pagesave që kryhen në Autoritetin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare, për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, të numrave dhe të serive numerike (ndryshuar me VKM nr.911 datë 19.12.2012 dhe VKM nr.25 datë 14.01.215) dhe procedurat e tjera administrative që ndiqen nga AKEP për prokurimin e tyre”.

Në aspektin e rëndësisë që ka spektri i frekuencave, legjislativi ka parashikuar në ligjin material të fushës një hapësirë të konsiderueshme me dispozita materiale konkrete si dhe detyrimin e nxjerrjes së akteve rregullatore të veçanta në përputhje me përcaktimet e legjislativit për aspekte të tjera të rëndësishme që kanë të bëjnë me administrimin e spektrit të frekuencave100,dispozita përkatëse mbi mënyrën e hartimit dhe miratimit të Planit Kombëtar të Frekuencave101 si dhe Planit të Përdorimit, duke përcaktuar qartë specifika të veçanta të përdorimit në përputhje me këtë plan në dispozitat respektive102. Parashikimet ligjore kanë përcaktuar në mënyrë të detajuar procedurën e mënyrës së dhënies në përdorim dhe rëndësinë ekonomike që ka spektri i frekuencave duke e përcaktuar dhënien e tyre dhe formalizimin e kësaj procedure nëpërmjet pajisjes me Autorizimin Individual103 të lëshuar nga rregullatori i fushës. Procesi nënkupton përfshirjen dhe angazhimin e palëve të interesuara të cilat në përputhje me procedurat e tenderit publik, bashkërendojnë veprimet ndërmjet ministrisë së linjës dhe rregullatorit të fushës. Parashikimet e bëra mbi përmbajtjen e autorizimit individual, kohëzgjatjen e tij, si dhe kushtet teknike të integruara si pjesë e autorizimit individual, posedimit të tij apo mundësisë së transferimit të të drejtave të                                                             98Plani Kombëtar i Frekuencave i miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave nr. 466, datë 27.2.2013 për “Miratimin e planit kombëtar të frekuencave”, në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të nenit 63, të ligjit nr.9918, datë 19.5.2008, “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 99Vendim nr.1252, datë 10.9.2008, “Për miratimin e rregullave të zhvillimit të tenderit publik, për dhënien e së drejtës së përdorimit të frekuencave”, i ndryshuar. 100Detajet e parashikuara sipas nenit 62, pika 1 dhe 2 e saj, për administrimin e spektrit të frekuencave, konkretisht:1. Spektri i frekuencave është burim natyror i fundmë. Administrimi i spektrit duhet të sigurojë përdorimin e frytshëm dhe efektiv të tij, në përputhje edhe me vendimet përkatëse të organizmave ndërkombëtarë dhe detyrimet, që rrjedhin nga konventat ose nga marrëveshjet, ku Republika e Shqipërisë është palë. 2. Për sigurimin e përdorimit të frytshëm dhe pa interferenca të frekuencave hartohet Plani Kombëtar i Frekuencave dhe Plani i Përdorimit të Frekuencave. 101Plani Kombëtar i Frekuencave dhe çdo ndryshim i tij miratohen nga Këshilli i Ministrave, me propozimin e ministrit.Plani Kombëtar i Frekuencave hartohet nga ministri, në bashkëpunim me institucionet përgjegjëse, të përcaktuara në pikën 3 të nenit 62 të këtij ligji.2. Plani Kombëtar i Frekuencave hartohet në përputhje me radiorregulloret përkatëse të ITU-së dhe Tabelën për Përcaktimin e Përbashkët Europian të Frekuencave (ECA). 102Sipas parashikimeve ligjore janë të detajuara në dispozitat përkatëse si plani i perdorimit dhe vetë mënyrat e përdorimit të tij nga nenet 64, 65 dhe 66 te ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar. 103Sipas parashikimeve në nenin 67 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, si dhe specifikimet e bëra në aktin rregullator të AKEP, Rregullore nr.30, datë 05.12.2013 “Për dhënien e autorizimit individual”për përdorimin e frekuencave miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.2395, datë 05.12.2013.

76  

autorizimit individual apo ndryshimeve të mundshme në kushtet e autorizmit individual deri në revokimin e tij, rregullohen sipas përcaktimeve të bëra nga legjislativi në dispozitat respektive104.

Aktet rregullatore që nxirren në plotësim të kërkesave dhe përcaktimeve normative të ligjit material të fushës, si dhe hartimi i guidave mbi planin e nevojave për përdorim të frekuencave, mbi administrimin e spektrit, mbi kategorizimin e tij etj, janë objekt i punës së rregullatorit të fushës. Inspektimi, monitorimi i spektrit të frekuencave, aspekti i alokimit dhe ndarjes së tyre, aspekti planifikues dhe menaxhues i tij, nuk mund të mos kishte vëmendjen e ligjvënësit edhe përsa i përket kontrollit, verifikimit mbi zbatueshmërinë e dispozitave ligjore që merren respektivisht me secilin nga aspektet e cituara më sipër.

Një aspekt tjetër, po kaq i rëndësishëm është edhe ai i monitorimit mbi shfrytëzimin e spektrit të frekuencave, nëse ka përputhshmëri me dispozitat ligjore përkatëse si dhe aktet nënligjore specifike, duke përcaktuar kompetencat dhe detyrimet e rregullatorit të fushës për zbatimin e tyre. Aspekti monitorues dhe inspektimi përkatës është i rregulluar me aktin administrative respektiv105, dhe ka në themel të tyre parashikimin e bërë sipas dispozitave përkatëse për këtë qëllim. Për efektivitetin e procesit të inspektimit dhe monitorimit si dhe të aspekteve të tjera të parashikuara në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, ligjvënësi ka parashikuar konstatimin e kundravajtjeve administrative dhe penalitetet shoqëruese në kompetencën e rregullatorit të fushës ndaj sipërmarrësve të ofrimit të rrjeteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike. Numeracioni, seritë numerike dhe specifikat e caktimit të tyre.

Numeracioni përbën njërin nga dy burimet e fundme të cituara më sipër, ndaj

në lidhje me rëndësinë e tij legjislatori ka parashikuar dispozita të veçanta, me parashikime konkrete për nevojën e nxjerrjes së akteve nënligjore106plotësuese të cilat bëjnë rregullimin në praktike të tyre duke përcaktuar në mënyrë të hollësishme përgjegjësitë dhe detyrimet institucionale përkatëse. Për këtë qëllim një rëndësi të veçantë ka hartimi i planit kombëtar të numeracionit dhe miratimi i tij, duke parashikuar në mënyre objektive nevojat kombëtare dhe vizionin për mosndërhyrje në ndryshimin e planit respektiv 107në periudha kohore afatshkurtëra, duke qënë se impakton ndryshime të tjera në shërbimet e komunikimeve elektronike.

Në këtë këndvështrim do të duhet të kuptojmë rëndësinë që ligjvënësi ka parashikuar me dispozitat respektive për planin e numeracionit108, për përdorimin e                                                             104Sipas parashikimeve në nenet 70 deri 76 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, të cilat referojnë parashikime konkrete të legjislatorit për qëllimet e cituara. 105Parashikime konkrete dhe të detajuara janë bërë në Rregulloren nr.34, datë 23.12.2014 për “Inspektimin, monitorimin e spektrit të frekuencave dhe masat administrative”e cila ka në themel të saj parashikimin e bërë sipas dispozitave 132 dhe 133 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, dhe detajimeve të bëra në aktet e tjera nënligjore në përputhje me këto parashikime. 106Detajet mbi këtë mund të shikohen në Planin Kombëtar të Numeracionit, të miratuar me VKD nr.932, datë 11.09.2009, i ndryshuar me VKD nr. 2350, datë 13.09.2013, i ndryshuar me VKD nr.2631, datë 29.10.2015 107Plani Kombëtar i Numëracionit i miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP, VKD nr.932, datë 11.09.2009, ndryshuar me VKD nr.2350, datë 13.09.2013, ndryshuar me VKD nr.2631, datë 29.10.2015. 108Sipas parashikimeve të bëra nga legjislatori për planin e numeracionit, përdorimin etij si dhe caktimin e numrave dhe serive numerike, janë të detajuara në dispozitat përkatëse 80, 81 dhe 82 të ligjit nr.9918/2008,i ndryshuar.

77  

numrave dhe serive numerike si dhe procedurën për caktimin e tyre, rëndësinë dhe përcaktimin e kushteve për përdorimin e numrave, kapacitetin e serive numerike të ofruara, kompetencat dhe përgjegjësitë respektive janë të parashikuara në dispozita të veçanta109 të ligjit material të fushës, duke përcaktuar edhe mënyrën e pagesës dhe kriteret e llogaritjeve të tyre110.

Aspekte të numërformimit si dhe detaje të tjera informuese për numeracionin, prefiksin, zonën e përdorimit etj, janë paraqitur të detajuara në Guidën111 përkatëse të miratuar nga AKEP. 2.4 Mosmarëveshje me sfond aktet nënligjore dhe rregullatore.

Aktet nënligjore dhe rregullatore përbëjnë një ndër “sfondet” e mëdha prej nga fillojnë një numër i konsiderueshëm i mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike. Qëllimi i akteve nënligjore dhe rregullatore për të ndikuar mbi një situatë të caktuar, për të rregulluar apo përmirësuar atë nëpërmjet përcaktimeve konkrete dhe detyrimeve rregullatore të cilat sjellin kushte të imponuara për sipërmarrësit e tregut, është i natyrshëm që të mos mirëpritet nga palët ndaj të cilave janë vendosur detyrimet përkatëse.

Në këtë këndvështrim, zanafillë e mosmarrëveshjes bëhet moszbatimi i detyrimeve nga palët, detyrime këto që përcaktohen nga aktet nënligjore dhe rregullatore, ku edhe pas konsumimit të rrugëve ligjore për kundërshtime adminstrative të këtyre akteve përkatëse, nëpërmjet mjeteve juridike në dispozicion, në kushtet e mosdakortësisë sërish palët krijojnë barriera të reja në treg.

Cënimi i një të drejte për aktorët e tregut në kushtet kur aktet nënligjore dhe rregullatore e përcaktojnë si një detyrim për t’u plotësuar nga palë të tjera në treg, me status me fuqi të ndjeshme apo me cilësi të tjera që vijnë si rezultat i posedimit të rrjetit/shërbimeve të caktuara në këtë treg, përbën konfliktualitetin e parë ndërmjet palëve, konfliktualitet i cili ndjek hapat e tjerë nga negocimi deri në hallkën finale të zgjidhjes së saj, varësisht stacionit ku arrihet zgjidhja e mosmarrëveshjes së krijuar. Në vijim do të evidentohen në mënyrë të detajuar hapësirat e mundshme ligjore dhe rregullatore që prodhojnë aktet respektive për t’u konsideruar si sfond i mundshëm i krijimit të mosmarrëveshjeve. Pagesat në tregun e komunikimeve elektronike.

Roli mbikqyrës i AKEP në tregun e komunikimeve elektronike si dhe aspekti i

rregullimit në mënyre specifike i këtij tregu sipas përcaktimeve të ligjit material të fushës, ndër të tjera përcakton edhe detyrimin e administrimit të pagesave që duhet të kryhen nga tregu i komunikimeve elektronike. Përmbushja e këtij roli bëhet edhe nga fakti që vetë AKEP është një organ me status ekonomik jo buxhetor, pasi buxheti i tij është i lidhur me të ardhurat që vijnë nga tregu i komunikimeve elektronike.

                                                            109Sipas parashikimeve të bëra nga legjislatori për kompetencat dhe pergjëgjësite institucionale të detajuara nënent 83, 84 dhe 85 të ligjit nr. 9918/2008,i ndryshuar. 110Sipas parashikimeve të bëra nga legjislatori për llogaritjen e pagesave dhe mënyrat e pagesës të cilat janë të detajuara në nenin 86 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar. 111Guidë mbi numërformimin sipas ndryshimeve në planin kombëtar të numeracionit (miratuar me Vendimin nr.2350, datë 13.09.2013 të Këshillit Drejtues të AKEP).

78  

Përcaktimet ligjore mbi mundësimin e shërbimit universal në tregun e komunikimeve elektronike, detajimet e dhëna për mënyrat e përcaktimit të elementëve përbërës të tij me qëllim mbulimin e nevojave bazike me elementet e shërbimit universal, natyrshëm që ka gjetur hapësirën e nevojshme që legjislatori të parashikoje si domosdoshmëri edhe gjetjen e mekanizmave financiare që burojnë nga tregu, nga aktorët e tij të cilat duhet të garantojnë fondin e kompensimit për këtë shërbim. Kjo pasi në vetvete ofrimi i shërbimit universal ka një kosto të caktuar dhe rrjedhimisht ai nuk mund të bëhet aktiv në mungesë të gjetjes së mekanizmit financiar të nevojshëm për mbulimin e kostove qe shkakton ofrimi i këtij shërbimi dhe rrjedhimisht kostoja përkatëse do të përcaktohet në varësi të numrit të elementeve bazë të përcaktuar në paketën e shërbimit universal dhe kushteve specifike të ofrimit të tyre.

Në këtë këndvështrim mbi tregun e komunikimeve elektronike janë të përcaktuara elemente pagese të cilat janë të rregulluara me akte të tjera nënligjore sipas parashikimeve të bëra në dispozitën referuese112, si dhe akte rregullatore respektive. Në lidhje me pagesat që duhet të kryhen në AKEP, në aspektin e llogaritjeve të tyre në mënyrë proporcionale dhe me qëllim që të mos përbëjnë ngarkesë të tepërt për tregun e e cila mund të ndikonte në zhvillimin e konkurrencës, janë të përcaktuara detajimet që do të formalizohen në akte të veçanta nënligjore dhe rregullatore, të cilat në fazën e hartimit të tyre konsiderojnë dhe duhet të jenë të vëmendshme për të ruajtur dhe trajtuar parimet themelore në bazë të të cilave është bërë unifikimi ndërmjet proporcionalitetit, transparencës dhe objektivitetit, me synim kryesor për të minimizuar në maksimumin e mundshëm shpenzimet administrative dhe taksat shtesë të panevojshme që mund të përbënin një barrë të panevojshme për tregun duke shkuar në disfavor të zhvillimit të konkurrencës.

Në këtë mënyrë mbartet detyrimi që në mënyrë transparente rregullatori i fushës të bëjë të qartë për aktorët e tregut barrën administrative që ngarkohet mbi buxhetin e tyre si një detyrim për t’u paguar në AKEP, detyrime të cilat pavarësisht përcaktimit të bërë në ligj, kanë hapësirë të mjaftueshme për mirëadministrimin e tyre dhe eleminimin e ngarkesës së panevojshme nga vetë strukturat rregullatore në fazën e përgatitjes së tyre në mënyrë periodike vit pas viti.

Legjislatori në qëllimin e tij për realizimin e misionit rregullator të mbikqyrjes së tregut ka parashikuar duke i dhënë rëndësinë e duhur këtij proçesi, ngritjen e strukturave profesionale dhe të pavarura, dhe për këtë qëllim ka përcaktuar detyrimin e sipërmarrësve të tregut përtë paguar në AKEP për qëllime të shpenzimeve administrative, përkundrejt transparencës dhe auditimit të shpenzimeve113.

a) Pagesa për mbikëqyrjen e tregut të komunikimeve elektronike. Mbikqyrja e tregut të komunikimeve elektronike me synim kryesor arritjen e

konkurrencës efektive, një synim i cili tentohet të arrihet në kohë afatgjatë, kërkon ndërveprimin e aktorëve të tregut dhe rregullatorit.

                                                            112Sipas ligjit nr.9918/2008, pagesat, që kryhen në AKEP, janë: a) pagesa për mbikëqyrjen e tregut të komunikimeve elektronike, sipas përcaktimeve në nenin 24 të këtij ligji; b) pagesa për financimin e shërbimit universal, sipas përcaktimeve në nenin 30 të këtij ligji; c) pagesa për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, sipas përcaktimeve në nenin 78 të këtij ligji; ç) pagesa për caktimin dhe përdorimin e numrave dhe të serive numerike, sipas përcaktimeve në nenin 86 të këtij ligji. 113Ky detyrim i takon AKEP-it.

79  

Në këtë aspekt si një detyrim rregullator është hartuar akti respektiv114i cili normon mënyrën e pagesës, duke përcaktuar mënyrën e llogaritjes së vlerës përkatëse, afatet konkrete sipas të cilave duhet të kryhen pagesat si dhe penalitetet shoqëruese në rast të mos kryerjes së këtij detyrimi. Akti rregullator bën përcaktimin e pagesës vjetore për mbikëqyrjen e tregut, duke referuar mënyrën e llogaritjes sipas një niveli të përcaktuar i cili ka në konsideratë detyrimet që rrjedhin për kryerjen e pagesave sipas neneve 78 dhe 86115 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, me qëllim final që të garantohet financimi i nevojshëm për mbulimin e fondit të shpenzimeve administrative të AKEP, në përputhje me nenin 117116 të këtij ligji.

Niveli i llogaritjes së pagesës për mbikqyrjen e tregut të komunikimeve elektronike është konsideruar të jetë i arsyeshëm dhe për këtë qëllim legjislatori ka përcaktuar kufirin maksimal të kësaj pagese, duke përcaktuar që ai nuk duhet të jetë brenda kufirit prej 0,5 % të të ardhurave vjetore të paraqitura në pasqyrat financiare të sipërmarrjes nga komunikimet elektronike, duke parashikuar që të ardhurat nga ofrimi i rrjeteve dhe/ose shërbimeve publike të komunikimeve elektronike të pasqyrohen të ndara nga të ardhurat e tjera, me qëllim ngarkesën e drejtë dhe reale që vjen vetëm nga shërbimet e komunikimeve elektronike. Pagesa, vlera e saj, koha dhe afatet kur duhet të kryhet sipas përcaktimeve të këtij akti rregullator, janë të parashikuara si detyrim ligjor dhe moszbatimi i tyre sipas kërkesave ligjore përbën kundravajtje administrative dhe janë të dënueshme sipas përcaktimeve të parashikuara në ligjin nr.9918/2008,i ndryshuar.

Përcaktimi i këtyre detyrimeve respektive shërben gjithashtu edhe si burim për lindjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve dhe AKEP, ndaj për qëllim të ilustrimit rast pas rasti do të evidentohen të gjitha hapësirat e mundshme të mosmarrëveshjeve ndërmjet të gjithë aktorëve ndërveprues në tregun e komunikimeve elektronike. Mosmarrëveshjet e mundshme në këtë aspekt janë për:

- Nivelin e pagesës të përcaktuar në përqindje pas llogaritjeve dhe nxjerrjes së koefiçentit që do të përdoret për përcaktimin e masës së pagesës;

- Numrin e sipërmarrësve të konsideruar në zërat e llogaritur për pagesë; - Kohën e pagesës; - Mënyrën e faturimit; etj. Secila nga pikat e mësipërme përbën mundësi potenciale për mosmarrëveshje të

cilat mund të lindin që në refuzimin e pagesës dhe zhvillimin e proceseve të ankimimit përkatës sipas llojit të ankesës dhe shkakut të saj.

b) Pagesa për financimin e shërbimit universal.

Detyrimi i përcaktuar nga legjislativi për financimin e shërbimit universal është i lidhur me nevojën për kompensimin e kostove të shërbimit universal, ndaj për këtë qëllim është konsideruar i nevojshëm të krijohet fondi i këtij shërbimi i cili

                                                            114Rregullore për Pagesat për Mbikqyrjen e Tregut të Komunikimeve Elektronike nr.20, miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP, nr.1170, datë19/02/2010, i ndryshuar me VKD nr.2521, datë 06.11.2014. 115Sipas dy dispozitave të citura, referohen pagesat për: a.Pagesat për përdorimin e frekuencave; b.Pagesat për përdorimin e numrave dhe të serive numerike. 116Sipas kësaj dispozite është përcaktuar - Financimi dhe buxheti i Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare.

80  

menaxhohet dhe administrohet nga AKEP. Fondi për shërbimin universal duhet të mbulohet nga sipërmarrësit në tregun e komunikimeve elektronike në përputhje me rregulloren e AKEP. Natyrshëm që kjo mund të jetë një premisë mosdakortësie dhe mundësi refuzimi për pjesëmarrje në fondin e kompensimit të shërbimit universal, gjë e cila mund të rezultojë në mosmarrëveshje ndërmjet AKEP dhe sipërmarrësve të rrjeteve dhe shërbimeve. Sfondi i mosmarrëveshjeve buron nga mospërputhja e interesave ndërmjet pretenduesve për kompensim të cilët janë ofrues të shërbimit universal, si dhe financuesve të këtij shërbimi që janë sipërmarrësit e tjerë, që nuk janë të përfshirë në skemën e ofrimit të këtij shërbimi pasi për këtë kategori sipërmarrësish edhe pse është përcaktim ligjor, pagesa mund të vlerësohet si një ngarkesë e padrejtë dhe kosto shtesë ndaj tyre. Zëra të mundshëm kontestues objekt mosmarrëveshje mund të jenë: - Kostot neto të llogaritura nga AKEP për ofrimin e shërbimit universal; - Numri i sipërmarrësve kontributor në plotësimin e fondit të financimit të shërbimit

universal. c) Pagesa për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, numrave dhe serive numerike.

Pagesa për caktimin dhe përdorimin e frekuencave/numrave dhe serive numerike përbën një zë të rëndësishëm në zërin e pagesave të tregut, pasi janë burime të fundme natyrore dhe konsiderohen si burime bazike për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, këto pagesa rregullohen me Vendim të Keshillit të Ministrave117.

VKM-ja ka përcaktuar mënyrën e llogaritjes së pagesave dhe zërat e detyrueshëm për efekt pagese vjetore që kryhen në AKEP për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, numrave dhe serive numerike të cilat kalojnë në buxhetin e shtetit.

Llogaritja e pagesave për frekuenca përbën një ndër zërat e mundshëm kontestues dhe shërben si burim mosmarrëveshjeje ndërmjet sipërmarrësve dhe rregullatorit.Përdorimi i numrave dhe serive numerike është rregulluar sipas një dispozite të veçantë118nga legjislatori i cili ka parashikuar të drejtat dhe detyrimet e mbajtësit të numrave/ serive numerike si dhe periodicitetin e pagesës së tyre. Detyrimet rregullatore të vendosura në treg.

Zhvillimi i tregut të komunikimeve elektronike dhe tendenca e vazhdueshme për kalimin e tij në një konkurrencë efektive, pavarësisht shtysave të brendshme të vetë tregut, rolit dhe peshës përcaktuese të faktorëve kyç me ndikim në këtë aspekt si liberalizimi, investimet dhe rregullimi, bëjnë të mundur që hapat konkretë të hidhen

                                                            117VKM nr.599, datë 23.7.2010 “Për miratimin e pagesave që kryhen në Autoritetin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare, për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, të numrave dhe të serive numerike”,ndryshuar me VKM nr.911, datë 19.12.2012 dhe VKM nr.25, datë 14.01.2015. 1181.Mbajtësit e të drejtave për përdorimin e numrave dhe të serive numerike paguajnë pranë AKEP-it një pagesë për përdorimin e numrave dhe të serive numerike të caktuara. 2. Kriteret për llogaritjen e pagesave bazohen në llojin, përdorimin dhe gjatësinë e numrave. 3. Pagesa për përdorimin e numrave dhe të serive të numrave të caktuara bëhet për çdo vit në formë paradhënieje,duke filluar nga data e marrjes së vendimit për caktimin e numrave dhe serive numerike.

81  

duke përdorur mjetet juridike të cilat mundësojnë implementimin e detyrimeve rregullatore të vendosura në këtë treg.

Në thelb, kuadri ligjor kombëtar për sektorin e komunikimeve elektronike në vijimësi është përshtatur dhe harmonizuar gradualisht ndër vite me kuadrin rregullator të BE-së për këtë sektor, duke transpozuar thelbin e Direktivave të BE-së119, përfshirë edhe amendimet e tyre në vitet e mëvonshme, por që kanë si zanafillë grupin e Direktivave që përmirësojnë Direktivën Kuadër, të Autorizimit, të Shërbimit Universal, të Aksesit dhe Interkoneksionit, të Mbrojtjes së të Dhënave, të Politikës së Spektrit dhe burimeve të fundme, ku ndër të tjera është synuar dhe detajimi i mëtejshëm i tyre në parashikimet e akteve sekondare me natyrë rregullatore, të cilat të konsideruara së bashku përbëjnë grupin e mjeteve juridike për vendosjen dhe implementimin e detyrimeve rregullatore.

Parimisht detyrimet rregullatore të vendosura në tregun e komunikimeve elektronike kanë procedurën e tyre të caktimit, të parashikuar në ligjin respektive të fushës dhe në aktet rregullatore respektive. Në mënyrë të përmbledhur do të identifikoheshin detyrimet rregullatore që vendosen për sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg, përcaktim i cili bëhet pas kryerjes së procesit të analizës së tregjeve, duke mos qenë procesi i vetëm që mundëson vendosjen e detyrimeve rregullatore. Parashikimet ligjore të fushës, kanë krijuar hapësirën e nevojshme për vendosjen e detyrimeve rregullatore edhe në mungesë të statusit me fuqi të ndjeshme në treg për sipërmarrës të cilët ushtrojnë aktivitetin e tyre në këtë treg, duke e përcaktuar si një instrument juridik në dorën e rregullatorit për të vendosur grup detyrimesh rregullatore, për kushte specifike të përcaktuara në ligjin e fushës dhe të kushtëzuara për rastin e detyrimeve për sipërmarrësit jo me fuqi të ndjeshme në treg120. Për vendosjen e detyrimeve rregullatore, një ndër fazat kryesore është vlerësimi i duhur dhe kujdesi për parimet bazë të së drejtës së konkurrencës në këtë treg, duke harmonizuar në mënyrë të kujdesshme proporcionalitetin dhe transparencën e vendosjes së këtyre detyrimeve në raport me problemin/problemet e identifikuara dhe të synuara për zgjidhje.

Parashikimet ligjore në sektorin e komunikimeve elektronike mundësojnë edhe vendosjen e detyrimeve të veçanta, detyrime të cilat nuk janë të përfshira si grup detyrimesh në kushtet e vendosura në autorizimin e dhënë nga rregullatori për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike për sipërmarrësit. Para së gjithash do të duhej të mbahej një proçes këshillimi për grupin e masave rregullatore të synuara për t’u vendosur në treg, të cilat janë të grupuara si detyrime për ofrimin e shërbimit universal, ose si detyrime të veçanta për sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në tregjet përkatëse. E thënë në një gjuhë më të thjeshtë, detyrimet rregullatore të vendosura në tregun e komunikimeve elektronike për sipërmarrës që ofrojnë produkte/shërbime në këtë treg, janë të kategorizuara në dy grupe, detyrime të vendosura pas procesit të analizës dhe rishikimit të tregjeve përkatëse, si dhe detyrime të veçanta të kushtëzuara                                                             119Direktiva 2002/21/EC e amenduar me Direktiven 2009/140/EC, Direktiva 2002/19/EC e amenduar me Direktiven 2009/140/EC; Direktiva 2002/20/EC e amenduar me Direktiven 2009/140/EC; Direktiva 2002/22/EC e amenduar me Direktiven 2009/136/EC; Direktiva 2002/58/EC e amenduar me Direktiven 2009/136/EC;Direktiva 2006/24/EC.

120Sipas nenit 51 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, janë të kushtëzuara në se: a) sipërmarrësit i është dhënë e drejta e përdorimit të frekuencave, sipas përcaktimeve në ligj; b) nëse vendosja e detyrimeve rregullatore është e nevojshme për të siguruar funksionimin normal të

rrjeteve; si dhe

c) në se vendosja e detyrimeve rregullatore kërkohet për të plotësuar angazhimet ndërkombëtare.

82  

për sipërmarrës me fuqi të ndjeshme në treg duke përfshirë edhe grup detyrimesh për sipërmarrës të cilët nuk e kanë statusin e fuqisë së ndjeshme. Zbatimi i detyrimeve rregullatore dhe mjetet juridike në dispozicion.

Caktimi i detyrimeve rregullatore të vendosura ndaj sipërmarrësve në tregun e komunikimeve elektronike, pavarësisht mënyrës së vendosjes ose procesit të ndjekur për t’i vendosur si detyrime, përbën domosdoshmërinë e zbatimit të tyre, pasi vetëm në këtë mënyrë ato do të shërbenin si garanci e nevojshme për dhënien e efektit në treg. Proceset e rishikimit të tregjeve, të analizimit të tyre si dhe të identifikimit të problemeve të mundshme si pengesë për zhvillimin e duhur pozitiv të konkurrencës në këto tregje, përcaktojnë edhe grupin e detyrimeve rregullatore të nevojshme për zgjidhjen ose për zbehjen e problematikës së identifikuar, duke i vendosur për një afat kohor të caktuar, i cili do të jetë i monitorueshëm dhe në fokus të procesit të monitorimit. Një ndër aspektet më të rëndësishme të këtij procesi do të jetë vlerësimi i impaktit të prodhuar nga ekzekutimi i detyrimeve të vendosura në treg.

Në varësi të impaktit të prodhuar nga implementimi i detyrimeve rregullatore të vendosura, si dhe të fazës në të cilën ndodhet zhvillimi i konkurrencës në tregun respektiv ku janë implementuar detyrimet përkatëse, me po kaq rëndësi është edhe faza tjetër e cila kërkon rishikimin e tregjeve dhe të masave rregullatore për të kuptuar nevojën e vazhdimësisë së detyrimeve të vendosura apo tërheqjen e tyre. Parashikimet ligjore të sektorit të komunikimeve elektronike ofrojnë mjetet e duhura juridike për të dy rastet e cituara më sipër, duke mos ngushtuar hapësirën e veprimit rregullator në lënien në fuqi të detyrimeve egzistuese, për të shtuar apo hequr detyrimet e nevojshme rregullatore, apo për të bërë modifikime të ndryshme mbi detyrimet egzistuese. Listat e tregjeve të nevojshme të detajuara për rishikim dhe analiza, kanë ndryshuar në periudha të ndryshme kohore, ndërkohë që këto lista të përcaktuara tregjesh janë të detyrueshme për t’u zbatuar për vendet anëtare të BE-së, por gjithësesi vazhdimisht janë përdorur edhe në vendet e tjera që synojnë këtë anëtarësim. Listat e tregjeve dhe rekomandimet përkatëse që shoqërojnë këto lista për secilën nga periudhat kohore të hartimit të tyre në vitet 2003, 2007 dhe së fundmi edhe në vitin 2014, kanë shërbyer si busull orientuese duke filluar me një listë të përbërë nga 18 tregje në vitin 2003, më pas në listën me 7 tregje në vitin 2007 dhe së fundmi në vitin 2014 ekziston një listë e përbërë nga 5 tregje të konsideruara të nevojshme për rishikim dhe analizë të tyre. Fakti që listat e tregjeve kanë referuar një numër të caktuar tregjesh për rishikim, në asnjë nga rekomandimet përkatëse të secilës periudhë të cituar më sipër, nuk është përjashtuar mundësia e analizës dhe rishikimit të tregjeve të tjera jashtë listave referuese, në varësi të rrethanave kombëtare të secilit vend dhe në përputhje me fazën e zhvillimit të tregjeve respektive.

Në një ndarje të dytë të brendshme, listat e tregjeve të referuara për analizë dhe rishikim të tyre, janë klasifikuar si tregje të nivelit të shumicës dhe tregje të nivelit të pakicës, por një klasifikim i tillë nuk nënkupton termin “klasik” të përdorur si “shitje me shumicë” apo “shitje me pakicë”, sepse ka në themel kuptimin e përcaktuar nga aksesi i dhënë për ofrues të tjerë të cilët njihen ndryshe si niveli i shumicës dhe më pas bëjnë rishitje të produkteve/shërbimeve në këtë treg, apo nga niveli i aksesit i cili është i lidhur direkt me përdoruesin e produktit/shërbimit dhe që njihet ndryshe si niveli i pakicës për produktet/shërbimet e ofruara.

83  

Ndaj në varësi të tregjeve ku ndërhyhet apo vendosen detyrimet rregullatore klasifikohen edhe llojet e këtyre detyrimeve. Parimisht tregjet e nivelit të shumicës janë nën peshën e detyrimeve rregullatore si dhënie aksesi, mosdiskriminim, transparencë, përcaktim çmimesh dhe ndarje llogarish, ndërsa tregjet e nivelit të pakicës konsiderohen si më të mbrojtura nga detyrimet rregullatore dhe kërkojnë nevojën e ndërhyrjeve të tilla vetëm atëherë kur detyrimet e vendosura në tregjet e nivelit të shumicës nuk japin efektin e duhur dhe nuk përcillen si efekte pozitive në tregjet e nivelit të pakicës, aty ku produktet/shërbimet e këtij tregu janë të prekshme për konsumatorin. Natyra e detyrimeve rregullatore në nivelin e pakicës është e lidhur kryesisht me detyrimet për dhënie aksesi dhe kontroll çmimesh si dhe cilësinë e produktit/shërbimit të ofruar.

Në grupin e masave rregullatore të destinuara për tregjet me pakicë mund të përfshihen kërkesat që sipërmarrësi/sipërmarrësit me fuqi të ndjeshme në treg të mos pengojnë konkurrencën duke vendosur çmime të larta apo me natyrë diskriminuese për raste dhe identifikime që tregojnë preferenca të panevojshme për përdoruesit fundorë të veçantë ose shërbime të paarsyeshme, të cilat janë në disfavor të zhvillimit të konkurrencës. Qëllimi kryesor i përdorimit të mjeteve juridike në nivelin e pakicës ka të bëjë me frenimin e sjelljes anti-konkurruese për shfrytëzimin e drejtpërdrejtë të fuqisë së tregut apo dominancës së mundshme të sipërmarrësit/sipërmarrësve në kurriz të konsumatorëve, duke bëre të mundur në këtë mënyrë korrigjimin e problemit/problemeve të konkurrencës të identifikuar në analizën e tregut. 2.5 Mosmarrëveshje në tregjet e shumicës në nivelin sipërmarrës- sipërmarrës.

Mosmarrëveshjet e lindura në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, kanë hapësirën

e tyre të zgjidhjes të normuar nëpërmjet aktit rregullator specifik për zgjidhjen e tyre, i cili ka të përcaktuar procedurën që duhet ndjekur dhe afatet përkatëse për shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve përkatëse në tregun e komunikimeve elektronike. Akti rregullator specifik për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në këtë nivel, synon marrjen e një vendimi të drejtë, të paanshëm dhe në funksion të zhvillimit pozitivë të tregut, duke konsideruar si prioritare që asnjë zgjidhje e dhënë për palët në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës të mos jetë në kurriz të konsumatorit, pasi ky përbën një detyrim ligjor dhe rregullator që duhet të jetë në vëmendje nga struktura përkatëse që mundëson zgjidhjen e mosmarrëveshjes, e cila duhet të mbrojë interesat e konsumatorit si një palë e papërfaqësuar gjatë shqyrtimit të mosmarrëveshjes.

Fokusi kryesor i strukturës që mundëson zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në këtë nivel duhet të jetë në një kombinim sa më të mirë të mundshëm të një grupi objektivash si:

a. respektimin e të drejtave të të gjitha palëve në mosmarrëveshje, b. trajtimin e tyre të shpejtë dhe në nivel profesional, c. konsiderimin e zhvillimit pozitivë të konkurrencës dhe përshpejtimin e

saj nëpërmjet zgjidhjeve të ofruara, d. mosfrenimi i investimeve në fushën e komunikimeve elektronike, por

gjetja e rrugëve të mundshme për stimulimin dhe përkrahjen e tyre.

84  

Natyra dhe tipologjia e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës është kryesisht e lidhur me aksesin dhe shërbimet e interkoneksionit si dhe përdorimin e përbashkët të faciliteteve të rrjeteve, ndaj struktura e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve është e fokusuar vetëm në tipologjinë e sipërcituar duke mos pranuar për zgjidhje të gjitha llojet e mosmarrëveshjeve të tjera të mundshme ndërmjet sipërmarrësve.

Afatet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës janë të bazuara në parashikimet e Kodit të Procedurës Administrative 121në Republikën e Shqipërisë, dhe në aktet rregullatore të fushës.

Mosmarrëveshjet e nivelit sipërmarrës-sipërmarrës janë të lidhura ngushtësisht me tregun e komunikimeve elektronike, me produktet dhe shërbimet e interkoneksionit që gjenden në këtë treg, me natyrën e tregjeve të brendshme si dhe statusin e tyre të përcaktuar nga analizat e tregjeve, prej nga burojnë edhe detyrimet rregullatore kryesore që vendosen për shërbimet e interkonesionit, por që ndërkohë shërbejnë edhe si piketa zgjidhjeje të mundshme në mosmarrëveshjet e krijuara ndërmjet sipërmarrësve.

Struktura rregullatore që përfshihet në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës – sipërmarrës, pas shqyrtimit të provave të paraqitura nga palët si dhe mundësive ligjore dhe rregullatore për të referuar zgjidhje, ka tagër të shprehet për juridiksionin e mundshëm mbi çështjen e trajtuar duke u shprehur edhe në pamundësi zgjidhje në kushtet e mungesës së juridiksionit përkatës.

Struktura përkatëse që merret me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, evidenton çdo provë të mundshme dhe çdo informacion paraprak me shkrim të palëve, konsideron dhe bën interpretimin e tyre të detajuar, praktike kjo e parashikuar në mënyrë tëveçantë në aktin rregullator respektive për mënyrën e paraqitjes së informacionit si dhe formën korrekte të tij.

Pavarësisht parashikimit mbi tipologjinë e mundshme të mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës – sipërmarrës, për vetë zhvillimin dhe dinamikën e shpejtë të teknologjisë dhe komunikimeve elektronike, ekziston mundësia që të ketë mosmarrëveshje edhe për shërbime të reja të cilat mundësojnë interkoneksion në rrjet, ndaj struktura përkatëse që merret me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve duhet të paraqesë interes për interpretim dhe shpjegim të detajuar nga pala kërkuese për shërbimet e reja dhe efektin e tyre në zhvillimin e konkurrencës.

Rëndësia e interpretimit dhe shpjegimit të arsyetuar është e kushtëzuar me mundësinë e llojeve të reja të shërbimeve të cilat mund të impaktojnë frenimin apo nxitjen që do të shkaktonte zgjidhja apo moszgjidhja e mosmarrëveshjeve për shërbime të tilla, në zhvillimin e tregut apo të investimeve në rrjete për produkte/shërbime respektive, duke parashtruar mundësinë e shqyrtimit të kërkesës së palës përkatëse si një kërkesë e arsyeshme që kërkon impenjimin dhe ndërhyrjen e organeve rregullatore për përmbushjen e misionit të tyre në tregun e komunikimeve elektronike.

Zhvillimi i duhur ose jo i negociatave ndërmjet palëve do të përbënte edhe sfondin e mundshëm të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve në këtë nivel, duke identifikuar qartësisht ekzistencën e vullnetit positive ose jo për zgjidhje. Detyrimi i palëve është që të vënë në dispozicion të strukturës së zgjidhjes së mosmarrëveshjeve fakte dhe prova konkrete që provojnë zhvillimin e negociatave apo refuzimin e qëllimshëm të tyre, shkaqe të arsyetuara teknike apo mungesë vullneti ndërmjet palëve për të gjetur zgjidhjen. Pranimi për shqyrtim i mosmarrëveshjes ndërmjet palëve në këtë nivel, është i lidhur me qartësinë e informacionit që lidhet me

                                                            121K.Pr.A, neni 91/2 i tij.

85  

çështjen objekt mosmarrëveshje dhe krijimin e mundësive për strukturën përkatëse për të bërë vlerësimin e duhur të fakteve të paraqitura.

Bazuar mbi sa më sipër, struktura respektive që merret me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ka në thelb të punës së saj zbatimin e një grup parimesh të cilat do e bënin procesin të dobishëm dhe do të favorizonin implementimin e zgjidhjes së ofruar. Ndër parimet bazë janë ato të transparencës ndërmjet palëve mbi çdo informacion të shkëmbyer që ka lidhje me mosmarrëveshjen që shqyrtohet, të formave të mundshme të këshillimit për palët, të cilat do të vlerësohen në varësi të natyrës së mosmarrëveshjes dhe çështjes specifike që mbart ajo.

Shqyrtimi i mosmarrëveshjes në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës merrë në konsideratë ndikimin e mundshëm që përcjell zgjidhja ose moszgjidhja e një mosmarrëveshje të tillë tek konsumatorët, ndaj e vlerësuar në dritën e këtij parimi, mosmarrëveshja shndërrohet në këtë rast edhe si një mundësi për anagazhimin e palëve të tjera që mund të ndikohen nga një mosmarrëveshje në nivelin sipërmarrës – sipërmarrës.

Në rastin në fjalë struktura përkatëse122që merret me shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes, ka një rol të rëndësishëm për të konsideruar edhe afektimin e mundshëm të palëve të tjera për çështjen objekt mosmarrëveshje, duke paraqitur interes të veçantë për përfshirjen e tyre gjatë proçesit të shqyrtimit të saj.

Parim tjetër i rëndësishëm është edhe parimi i konfidencialitetit, ndaj për këtë qëllim në procesin e evidentimit të të dhënave/informacionit që paraqesin palët, konsiderohet me rëndësi trajtimi i tyre konform parimit të konfidencialitetit. Mosmarrëveshjet e nivelit sipërmarrës-sipërmarrës shpesh herë kanë natyrë të lidhur ngushtësisht me sekrete tregtare të biznesit të sipërmarrjes, të dhëna konfidenciale këto që mund t’i shërbejnë vetëm qëllimit të shqyrtimit të mosmarrëveshjes, por kurrësesi publikimit për palët e tjera. Ky element kaq i rëndësishëm duhet të jetë në vëmendje të strukturës përkatëse që merret me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe të trajtohet konform legjislacionit përkatës duke gjetur balancën e duhur të asaj çfarë publikohet ose jo.

Parimi i respektimit të afateve procedurale të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në këtë nivel mbështetet në Kodin e Procedurave Administrative, afate që mund të shkojnë deri në 60 ditë, panvarësisht këtyre afatave maksimale në aspektin e rëndësisë së çështjes për tregun dhe zhvillimin e tij, struktura përkatëse e zgjidhjes së mosmarrëveshjes do të duhet të tregojë përgjegjshmëri dhe efikasitet edhe në këtë aspekt duke eleminuar brenda mundësive kohën e panevojshme që mund të zgjaste zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Gjatë procesit të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në këtë nivel, struktura përkatëse mund të identifikoje edhe shkelje ligjore të atilla që mund të paraqesin rrisqe të mëdha për zhvillimin pozitivë të tregut apo iniciativës së lirë për investime në fushën e komunikimeve elektronike, ndaj krahas zgjidhjes së saj, ajo mund të bëjë propozime për penalitete që parashikon ligji nr. 9918/2008, i ndryshuar.

Mosmarrëveshjet e nivelit sipërmarrës-sipërmarrës në ndryshim nga mosmarrëveshjet e nivelit pajtimtar – sipërmarrës në aspektin e zgjidhjes së referuar nga strukturat përkatëse kanë një diferencë të theksuar, pasi zgjidhja e dhënë në rastin e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës bëhet e detyrueshme për t’u

                                                            122“Komisioni i shqyrtimit të mosmarrëveshjeve” komisioni i ngritur nga AKEP për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, neni 4,pika 4.6, i Rregullores nr.18/2010, miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.1296, datë 11.06.2010.  

86  

implementuar nga palët duke mos i’u hequr të drejtën e tyre për vijimin e shqyrtimit të mosmarrëveshjes në rrugë gjyqësore kjo përbën një ndryshim të madh në raport me zgjidhjet e ofruara për mosmarrëveshjet e nivelit pajtimtar-sipërmarrës të cilat kushtëzohen me nevojën e pranimit në mënyrë të vullnetshme të rekomandimit përkatës për zgjidhje nga të dyja palët pasi vetëm në një rast të tillë zgjidhja e ofruar bëhet e imponueshme për t’u implementuar.

Arsyet e një diference të tillë janë bazike sepse:

Pavarësisht anës së përbashkët të angazhimit të stafeve tekniko-profesionale me njohuritë e duhura që i përkasin fushës së komunikimeve elektronike, për të shqyrtuar dhe zgjidhur mosmarrëveshjet në dy nivelet e mundshme të tregjeve ku ato krijohen, rezultatet që prodhojnë zgjidhjet e referuara pas përfundimit të shqyrtimit janë të ndryshme sepse:

a) Në rastin e zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve të nivelit pajtimtar-sipërmarrës, pasojat janë individuale dhe pa ndikim në një masë të madhe për të tjerët apo për zhvillimin pozitiv të tregut të komunikimeve elektronike, gjë e cila ka të bëjë më shumë me shkeljen e një të drejtë të pajtimtarit, të ndonjë detyrimi kontraktual apo anasjelltas,

b) Në rastin e zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës pasojat e prodhuara në rast të mos përcaktimit nga ana e ligjit si zgjidhje të detyrueshme për implementim mund të ishin të konsiderueshme për tregun, pasi palët e përfshira në mosmarrëveshje mund të krijonin kohë vonesa të tilla të shtrira deri në vite nëse do të ishte opsioni fakultativ për implementimin e zgjidhjeve të ofruara, pasi zgjidhjet që do të vinin nga rrugët gjyqësore kërkojnë kohë dhe mund të jenë vetëm të natyrës kompensuese për pasojën e prodhuar, nuk do të shërbenin në kohën e duhur dhe në të njëjtin hap me zhvillimin e tregut dhe inovacionin e teknologjisë në fushën e komunikimeve elektronike. Ndaj edhe proceduralisht zgjidhjet e nivelit të dytë, pra trajtimi i

mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës mbështetet në Kodin e Procedurave Administrative duke ushtruar të drejtën e ankimit administrative, duke mos cënuar të drejtën e sipërmarrësve për ndjekjen në vijim dhe shqyrtimin e saj në rrugë gjyqësore. Konceptet bazike të Interkoneksionit dhe Ofertës Referencë.

Tregu i komunikimeve elektronike dhe shërbimet e ofruara në dy nivelet e tij

të shumicës dhe të pakicës, justifikojnë dhe nxjerrin në qendër të vëmendjes rëndësinë e aksesit dhe të shërbimeve të interkoneksionit, të cilat përbëjnë bazën kryesore të shërbimeve me ndikim të drejtëpërdrejtë në nxitjen dhe realizimin e konkurrencës me qëllimin final stimulimin dhe rritjen e përfitimeve të përdoruesve fundore. Detyrimet e përcaktuara nga ligjvënësi për hartimin e akteve nënligjore që normojnë rregulla dhe proceduara për dhënien e shërbimeve të aksesit dhe interkoneksionit për shërbimet e komunikimeve elektronike, janë të materializuara në aktin rregullator123, sipas së cilit janë të përcaktuar përkufizmet dhe termat teknik në përputhje me ligjin material të                                                             123Rregullore nr. 19, datë 14.06.2010 për “Aksesin dhe Interkoneksionin”, miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.1300, datë 14.06.2010, si dhe ndryshuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.1373, datë 10.09.2010.

87  

fushës si dhe të kushtëzuara me shërbimet bazike që normon rregullorja e sipërcituar, duke fokusuar vëmendjen e posaçme për parashikimet që duhet të përmbajë oferta referencë për shërbimet respektive, elementet përbërës të saj, përfshirë edhe hartimin dhe miratimin e saj në përputhje me parimet e transparencës, mosdiskriminimit dhe objektivitetit.

Thelbi i ofertës referencë ka të bëjë me publikimin e saj nga sipërmarrësit që kanë detyrimin përkatës për ta hartuar atë në përputhje me statusin e tyre të përcaktuar për shërbimet dhe/ose facilitetet e rrjetit që mundësojnë aksesin. Secili nga termat dhe konceptet teknike si operator ofrues, operator përfitues, koncepte bashkëvendosje, llojet e bashkëvendosjes fizike, në distancë dhe virtuale, mbi kuptueshmërinë e pikave të interkoneksionit, lidhjen e pikave fundore të rrjetit dhe aksesi i tyre janë të përdorura në përputhje me parashikimet e ligjit në përkufizimet respektive si dhe ruajnë të njëjtin interpretim edhe në aktin rregullator të cituar, si dhe në trajtimin e tyre në ofertat referencë respektive.

Akti nënligjor rregullator që rregullon marrëdhënien për shërbimet e interkoneksionit dhe facilitetet ndihmëse, i ka përcaktuar të drejtat dhe detyrimet e palëve mbi shërbimet e interkoneksionit, kjo gamë parashikimesh përbën edhe sfondin e mundshëm të krijimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve nga përmbushja ose jo e kërkesave të tyre në raport me të drejtat dhe detyrimet e përcaktuara.

Etapa e parë e parashikuar është e lidhur me shfrytëzimin e të drejtës së palëve për të negociuar për akses të rrjeteve të tyre.Detyrimet rregullatore ndaj operatorëve të veçantë në treg të përcaktuar me status me fuqi të ndjeshme, bëhen të mundura si rezultat i kryerjes së procesit të analizave të tregjeve dhe identifikimit të pozitës së tyre në këto tregje, për pasojë mbartja e detyrimeve rregullatore përfshinë edhe detyrimin që ka të bëjë me aksesin dhe interkonektimin e rrjeteve. Në këtë kuptim,të drejtat e përcaktuara për operatorët e tjerë për të kërkuar akses dhe interkonektim të rrjeteve të tyre, si një e drejtë e paraparë edhe në kushtet e përgjithshme të caktuara në autorizimin e përgjithshëm për ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, gjykohen si të drejta që plotësohen nga detyrimi i vendosur ndaj operatorëve që mbartin masa rregullatore respektive.

Nevojat për akses dhe shërbime interkoneksioni ndërmjet rrjeteve, plotësohen jo vetëm nga detyrimet rregullatore që mbartin sipërmarrësit e përcaktuar me status me fuqi të ndjeshme, por ligjvënësi ka parashikuar mundësi ligjore edhe në rastin kur sipërmarrësit nuk kanë status me fuqi të ndjeshme, por specifikisht për këtë të fundit (pra rastin e dytë) ligjvënësi ka përcaktuar tre rrethana kushtëzuese me qëllim që edhe sipërmarrësit jashtë sferës së detyrimeve që burojnë nga statusi me fuqi të ndjeshme, t’u imponohen detyrime rregullatore për aksesin dhe interkonektimin e rrjeteve respektive124.

Roli rregullator dhe nevojat për mbarëvajtjen dhe zhvillimin e tregut të komunikimeve elektronike dhe shërbimeve respektive si pjesë përbërëse e tij, janë në funksion të realizimit të ndërveprimit të rrjeteve dhe pikave fundore të tyre, në përputhje me teknologjitë mbi të cilat bëhet i mundur ofrimi i këtyre shërbimeve. Interkonektimi i rrjeteve dhe sigurimi i ofrimit të shërbimeve bazë të aksesit dhe interkoneksionit mbi parimësinë e ndërveprimit të rrjeteve dhe teknologjive respektive, përbën garancinë për ofrimin e shërbimeve publike të telefonisë, të internetit si dhe shkëmbimin e të dhënave dhe transferimin e tyre tek pajtimtarët fundorë të vendosur në rrjetet e sipërmarrësve ofrues të shërbimeve të komunikimeve                                                             124Parashikimi ligjor për vendosjen e detyrimeve rregullatore për qëllime interkonektimi të rrjeteve edhe në mungesë të statusit me fuqi të ndjeshme është i detajuar sipas nenit 49 dhe 51 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar.

88  

elektronike. Ndaj kjo është edhe arsyeja bazë se përse konsiderohen kaq të rëndësishëm aksesi dhe interkonektimi i rrjeteve, dhe parashikimi i legjislativit për caktimin e detyrimeve specifike që mundësojnë ndërveprimin e rrjeteve në këtë fushë.

Të drejtat dhe detyrimet që kushtëzojnë shërbimet bazë të aksesit dhe interkoneksionit janë të lidhura kryesisht me zbatimin dhe aplikimin e standarteve të cilësisë së shërbimeve, standarte të cilat janë të rregulluar sipas parashikimeve të bëra në aktet rregullatore specifike në përputhje me praktikat ndërkombëtare për këto shërbime.Kërkesat për akses dhe për shërbime interkoneksioni janë të lidhura me nevojën për ofrimin e shërbimeve tek përdoruesit fundor të rrjetit, ndaj transparenca dhe publikimi i informacionit nga sipërmarrësit që mbartin detyrimin për publikimin e ofertës referencë janë kushte të domosdoshme.

Tërësia e informacionit të dhënë duhet të përmbajë një grup elementesh bazike të tillë që nga përmbajtja e tyre të bëhet sqarimi mbi shërbimet që ofrohen, mbi prezencën dhe shtrirjen e faciliteteve të rrjetit, përshkrim i detajeve teknike dhe karakteristikave bazë të rrjetit mbi prezencën e pikave të aksesit dhe llojin e aksesit të mundshëm si bashkëvendosje fizike, në distancë apo virtuale etj.Informacioni duhet të përmbajë detaje mbi shërbimet mbështetëse të infrastrukturës së rrjetit që ofron këto shërbime, mbi sigurinë dhe integritetin që ofron rrjeti, standartet e nevojshme që duhet të plotësojë operatori që shfaq kërkesën për akses në këto shërbime si dhe kushtet paraprake të përfshira në marrëveshjet e detyrueshme për nivelin e shërbimit, duke parashikuar dhe publikuar deri në detaje shërbimet dhe tarifat për secilin shërbim, llojet e pagesave dhe periodicitetin e kryerjes së tyre si dhe një përshkrim të mënyrës së llogaritjes së tyre. Dhënia e informacionit të detajuar për elementet e konsideruar bazike në marrëveshjen e interkoneksionit që mund të hartohet ndërmjet palëve për shërbimet e kontraktuara, si përcaktimit i afatit për kohëzgjatjen dhe parashikimi i bërë për ripërtëritjen dhe ndryshimin e elementeve të marrëveshjes së interkoneksionit etj, finalizojnë “marrëveshje të mirë”, ose e thënë ndryshe i shërbejnë mbarëvajtjes dhe funksionimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike.

Përshkrimet e duhura të shërbimeve objekt i marrëveshjeve të interkoneksionit janë kryesisht mbi qarqet e interkoneksionit, volumin dhe llojet e trafikut që shkëmbehet, kapacitetin teknik, mënyrën e rrugëzimit të trafikut si dhe klasifikimin e tij sipas destinacioneve, bërjen e mundur të identifikimit të përdoruesit të thirrjeve dhe të dhënave të përdorura, detajimin e pikave të interkoneksionit si dhe pajisjet përkatëse së bashku me vendndodhjen gjeografike të tyre, parashikim të kërkesave për kapacitete minimale dhe volum trafiku që kërkohet mbi kushtet për bashkëveprimin dhe përdorimin e përbashket të infrastruktures. Të gjitha këto elemente të cituara mësipër si dhe parashikime të tjera të nevojshme që do të plotësonin në mënyrën e duhur elementet përbërës të marrëveshjeve të interkoneksionit ndërmjet palëve, do të shërbenin për rritjen ose zvogëlimin varësisht nga parashikimi i bërë në këtë fazë, e mundësive të krijimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet tyre në të ardhmen kur shërbimet të jenë aktive, duke shtruar si domosdoshmëri që edhe vetë procesi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve duhet të jetë i qartë në modalitetet kontraktuale mbi procedurat dhe mënyrën e zgjidhjes së tyre.

Shërbimet bazë të interkoneksionit që mundësojnë ofrimin e shërbimit të telefonisë për përdoruesit fundor në rrjetet e sipërmarrësve ofrues në tregun e komunikimeve elektronike janë shërbimet e terminimit, të origjinimit dhe tranzitimit të thirrjeve telefonike por edhe të transmetimit të të dhënave ndërmjet rrjeteve. Përsëri konceptet e cituara për origjinimin, tranzitimin dhe terminimimin, ruajnë të njëjtin funksionalitet dhe parimësi, ndaj e thënë në mënyrë të përmbledhur këto tre shërbime të cituara konsiderohen si shërbime bazë të interkoneksionit ndërmjet rrjeteve.

89  

Detajimi i elementeve të shumtë të cituar më sipër si elemente përbërës të ofertës së referencës dhe parashikimi i tyre për t’u përfshirë në marrëveshjet e interkoneksionit që lidhen ndërmjet palëve, duhen konsideruar si sfond i mundshëm për krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve dhe rrjedhimisht edhe gjetja e zgjidhjeve të mundshme për mosmarrëveshjet e krijuara do të jetë në përputhje me ligjin material dhe rregulloret përkatëse, bazuar në elementet përbërës të ofertës referencë dhe marrëveshjeve dypalëshe të aksesit dhe interkoneksionit. Shërbimet e interkoneksionit dhe llojet e tij.

Shërbimet e interkoneksionit përbëjnë themelet e shërbimeve të komunikimeve elektronike, pasi mundësojnë ndërveprimin e rrjeteve në aspektin e bashkëvendosjes dhe të ndarjes reciproke të detyrimeve përkundrejt marrëveshjeve të lidhura ndërmjet palëve. Koncepti mbi shërbimet e interkoneksionit dhe përkufizimet e dhëna për këto shërbime pavarësisht ndonjë diference të vogël në mënyrën e të prezantuarit të tyre, në realitet shpreh të njëjtën gjë, pra nevojën e përdorimit dhe shkëmbimit të shërbimeve ndërmjet rrjeteve të interkonektuara me qëllim përcjelljen e shërbimeve të tyre tek përdoruesi fundor. Shërbimet e interkoneksionit ndahen nëdy kategori:

- shërbime të rregulluara; - shërbime të parregulluara. Grupi i shërbimeve të rregulluara nënkupton ato shërbime interkoneksioni ndaj të

cilave janë të vendosura masa rregullatore që përcakton ligji, ku më kryesoret kanë të bëjnë me përcaktimin e tarifave dhe kontrollin e tyre, si dhe përcaktimin e treguesve të cilësisë dhe standartet e ofrimit tëkëtyre shërbimeve.

Skematikisht shërbimet bazë të interkoneksionit, në shumicën e rasteve janë të kategorizuara si shërbime të rregulluara, për qartësi të lexuesit paraqiten për ilustrim si më poshtë:

Shërbime Interkoneksioni bazike të rregulluara

(në shumicën e rasteve)

Tranzitim Origjinim Terminim Figurë: Skemë ilustrimi për shërbimet bazë.

90  

Në ndryshim nga shërbimet e rregulluara të interkoneksionit, grupi i shërbimeve të parregulluara të tij përbën një pjesë jo të vogël dhe faktorët kryesorë prej të cilave lindin mosmarrëveshje ndërmjet palëve janë kryesisht të lidhura me tarifimin e tyre. Shërbimet e interkoneksionit që mundësohen, janë të nevojshme për interkonektimin dhe ndërveprimin e rrjeteve. Qëllimi i marrëveshjeve të interkoneksionit ka të bëjë kryesisht me imponimin ndaj palëve në marrëveshje për respektimin e detyrimeve reciproke por edhe për përfitimin e të drejtave duke u fokusuar kryesisht në faktin që për të gjitha shërbimet e interkoneksionit të cilat janë të rregulluara apo objekt rregullimi të respektohet parimi që të mos ofrohen me kushte të diferencuara për palë të ndryshme që paraqesin interes për përdorimin e këtyre shërbimeve, por të mbajnë detyrimin e ofrimit përkundrejt të njëjtave kushte dhe cilësie për të gjitha palët, përfshirë edhe divizionet apo rrjetin e vet të furnizimit për ofruesin e shërbimeve të interkoneksionit. Marrëveshjet e interkoneksionit parashikojnë ndër të tjera edhe Marreveshje të Nivelit të Shërbimit (SLA), të cilat bëhen pjesë integrale e marrëveshjeve të interkoneksionit.

Klasifikimi i shërbimeve të interkoneksionit në shërbime të rregulluara dhe të

parregulluara, kryesisht ka të bëje me:

- Shërbimi i bashkëvendosjes 125 Ky lloj shërbimi përcakton mënyrat e ndryshme të vendosjes më të

përshtashme të pajisjeve të operatorit përfitues dhe lidhjen e tyre tek pajisjet korresponduese të operatorit ofrues. Llojet e bashkëvendosjes (fizike126, në distancë127, virtuale128), përbëjnë një tjetër specifike për shërbimet e komunikimeve elektronike duke paraqitur edhe diferencen ndërmjet tyre dhe domosdoshmërinë e përshtatjes së infrastrukturës dhe faciliteteve shoqëruese të saj.

- Shërbimi i terminimit të thirrjeve 129

Shërbimi i terminimit është një ndër me kryesorët në grupin e shërbimeve të interkoneksionit për dy kategoritë e rrjeteve, rrjetet e telefonisë së lëvizshme dhe për rrjetet e telefonisë fikse. Vetë koncepti i terminimit shpjegon rëndësinë e këtij shërbimi pa gjykuar natyrën e rrjetit nëse është fiks apo i levizshëm për terminim thirrjesh në rastin e rrjeteve fikse apo thirrje dhe sms kur bëhet fjalë për rrjetet e telefonisë së lëvizshme. Palët kanë nevojë për shërbimin e terminimit pavarësisht

                                                            125Koncepti i bashkëvendosjes ka të njëjtin kuptim pavarësisht formave të ndryshme të saj.“Bashkëvendosja” është shërbimi i cili mundëson vendosjen e përshtashme të pajisjeve të operatorit përfitues dhe lidhjen e tyre tek pajisjet korresponduese të operatorit ofrues. 126Klasifikimi i llojeve të bashkëvendosjes paraqitet në tre kategori: - Bashkëvendosje fizike është bashkevendosja e pajisjeve të Operatorit Përfitues në të njëjtat mjedise ku operatori, i cili ofron aksesin, ka të vendosur elementin e rrjetit të tij, në të cilin ofrohet aksesi. 127Bashkëvendosje në distancë, është bashkevendosja e pajisjeve të Operatorit Përfitues në mjedise të operatorit ofrues të aksesit, të ndryshme nga ato në të cilat ky operator ka të vendosur elementin e rrjetit të tij, në të cilin ofrohet aksesi. 128 Bashkëvendosje virtuale, është vendosja e pajisjeve korresponduese të Operatorit Përfitues, përmes instalimit të tyre në të njejtin permutator, (distribution frame) pranë një elementi të rrjetit në të cilin ofrohet aksesi dhe që operohet nga operatori ofrues. 129Terminimi nënkupton shërbimin nëpërmjet të cilit Operatori Ofrues i këtij shërbimi në emër të Operatorit Përfitues përcjell thirrjet e këtij të fundit, ose të tranzituara prej tij në mënyrë të rregullt, nga Pika e Interkoneksionit për në një Pikë Fundore të Rrjetit të tij, të identifikuar nëpërmjet numrave të abonentëve /pajtimtarëve të rrjetit te Operatori Ofrues.

91  

madhësisë apo dimensionit të rrjetit të tyre pasi ky shërbim përbën një shërbim monopol për secilin nga rrjetet ofrues të shërbimeve të komunikimeve elektronike. Duke qenë i tillë si shërbim në të gjitha analizat e kryera është vlerësuar me statusin e fuqisë së ndjeshme dhe në të gjitha rastet është konsideruar si një shërbim interkoneksioni i rregulluar. Rëndësia e shërbimit të terminimit mbetet e njëjtë pavarësisht origjinës prej nga vjen thirrja apo sms, nëse janë brenda të njëjtit rrjet, nga rrjete të tjera të telefonisë së lëvizshme apo fikse, janë me origjinë kombëtare apo ndërkombëtare.

Cilado qoftë origjina e tyre në mungesë të ofrimit të shërbimit të terminimit vetë shërbimi i thirrjes telefonike apo sms ( mesazh me teks të shkurtër) do të dështonte dhe nuk do të ishte i suksesshëm. Kjo është arsyeja e mbajtjes së shërbimit të terminimit si një ndër shërbimet e interkoneksionit “nën kontroll”, si në aspektin e përcaktimit të tarifës por edhe në aspektin e detyrimeve të tjera rregullatore që kanë të bëjnë me përcaktimin e kapaciteteve në dispozicion apo të cilësisë së shërbimit përkundrejt standarteve të përcaktuara dhe të dakortësuara ndërmjet palëve. Në shërbimin e terminimit të thirrjeve dhe në aspektin e kontrollit të tarifave është mbajtur nën kontroll vetëm pjesa e shërbimit të terminimit që përfshihet në seksionin kombëtar si i mundshëm për të shtrire edhe efektin juridiksional të detyrimeve rregullatore. Shërbimi i terminimit në vetvete ka disa kategori të brendshme 130sherbimesh.

- Shërbimi i tranzitimit të thirrjeve131

Edhe shërbimi i tranzitimit është një ndër shërbimet e rëndësishme të interkoneskionit, prej nga varet përfundimi me sukses i shërbimit për përdoruesin fundor dhe si i tillë në rastin kur është i nevojshëm ndërmjet palëve, kërkon bashkëveprimin e rrjeteve me qëllim që të shndërrojë në funksional shërbimin e thirrjes telefonike apo të sms në rastin e rrjeteve të telefonisë së lëvizshme. Tregjet e tranzitimit të thirrjeve për rrjetet e telefonisë së lëvizshme janë konsideruar si tregje konkurruese dhe shërbimi i tranzitimit të thirrjeve është jashtë efektit të kontrollit tarifor. Rëndësia e këtij shërbimi për funksionimin dhe ndërveprimin e rrjeteve me qëllim ofrimin e shërbimeve të tyre të telefonisë në mënyrë të suksesshme, përbën në shumë raste edhe një ndër sferat e mëdha të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve, të cilat në mungesë të dakortësisë ndërmjet tyre mbi rregullat e përcaktuara dhe të nënshkruara në akt marrëveshjet dy palëshe, përdorin mekanizmat e tjerë ligjor dhe rregullator për të gjetur zgjidhjet përkatëse.

Si i tillë, ky shërbim përbën një ndër hapësirat e tjera të mundshme për burim të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve.

                                                            130 Kategorizimi i sherbimit te terminimit: Shërbimi i terminimit të thirrjeve në numrat e kujdesit për klientin; Shërbimi i terminimit të thirrjeve në numrin e sekretarisë telefonike; Shërbimi terminimit të thirrjeve në numrin e rimbushjes së kreditit; Shërbimi i implementimit të numeracionit; Shërbimi i lidhjes fillestare të një qarku.  131Kuptimi i shërbimit të tranzitimit është përcjellja e thirrjeve telefonike nga operatori tranzitues midis pikave të interkoneksionit me dy operatorë të cilët nuk janë të interkonektuar direkt midis tyre.

92  

- për aksesin në shërbimet e interkoneksionit

Aksesi në rrjet dhe shërbime si dhe mënyrat e dhënies së tij konsiderohen si

zanafillë e interkonektimit të rrjeteve dhe përbëjnë një detyrim bazë, i përcaktuar si i tillë edhe në detyrimet e përfshira në autorizimin e përgjithshëm për ofrimin e rrjeteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike.Koncepti i aksesit132 dhe pjesëve të ndryshme të infrastrukturës së rrjetit për të cilën kërkohet akses (në elementet e rrjetit të ndërtuar fizike133 apo akses në sistemet mbështetëse dhe operacionale134), mund të jetë i prezantuar në mënyra të ndryshme por thelbi mbetet i njëjtë, pavarësisht nga mënyra e interpretimit, ky koncept ruan interpretimin e dhënë në ligjin për komunikimet elektronike.

Detyrimi për akses në rrjete/shërbime për sipërmarrësit në tregun e komunikimeve elektronike, përbën edhe një ndër detyrimet më kryesore të cilat përcaktohen nga gjetjet e analizave të tregut për sipërmarrësit e identifikuar me fuqi të ndjeshme, por legjislativi ka parashikuar mundësinë e detyrimeve rregullatore edhe në kushtet e mungesës së statusit me fuqi të ndjeshme në treg, pikërisht nisur nga rëndësia e madhe që kanë këto detyrime për funksionimin e rrjeteve/shërbimeve përkatëse, për ndërveprimin e tyre, ndërveprim i cili bëhet i mundur vetëm në kushtet e funksionimit të shërbimit të aksesit dhe interkoneksionit.

Një parashikim kaq i zgjeruar i bërë nga ligjvënësi nënkupton ndër të tjera edhe rëndësinë që ka shërbimi i aksesit.Në këtë kuptim shërbimi i aksesit mban të njëjtën peshë dhe rëndësi edhe në aktet rregullatore për aksesin dhe interkoneksionin, si dhe në marrëveshjet e interkoneksionit të nënshkruara ndërmjet palëve.Parashikimi i bërë për detyrime të përgjithshme për të ofruar akses dhe interkoneksion për operatorët e rrjeteve publike të komunikimeve elektronike, rregullon të drejtën dhe detyrimin për të negociuar me njëri-tjetrin për akses tek rrjetet e tyre respektive.

Vetë shërbimi i interkoneksionit, është konceptuar si një lloj i veçantë aksesi, i implementuar ndërmjet operatorëve të rrjeteve publike të komunikimeve elektronike.Ky shërbim, implementohet edhe si zbatim i detyrimeve rregullatore të përcaktuara në ligjin material dhe aktin rregullator respektiv, pavarësisht nga teknologjitë që ata përdorin në rrjetet e tyre dhe pavarësisht nga madhësia e rrjetit të tyre.

Një ndër detyrimet e parashikuara në aktin rregullator për “Aksesin dhe Interkoneksionin” si dhe akt marrëveshjet respektive ndërmjet palëve, është bërja publike e informacionit mbi karakteristikat teknike të rrjetit zotërues, me qëllim mundësimin e zgjidhjes teknike dhe komerciale të akses interkoneksionit, si dhe parimet dhe kërkesat teknike të interkoneksionit mes palëve, duke parashtruar kërkesa specifike mbi përputhshmërinë e plotë të paisjeve dhe protokolleve përkatës, në

                                                            132Parashikimi nga legjislatori për termin e aksesit ka këtë kuptim: - Akses, është bërja e disponueshme e lehtësive dhe/ose shërbimeve një sipërmarrësi tjetër, sipas kushteve të përcaktuara, në baza ekskluzive ose jo ekskluzive, për sigurimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike. 133Aksesi, ndërmjet të tjerash, përfshin akses në elementet e rrjetit dhe fasiliteteve shoqëruese, të cilat mund të përfshijnë lidhjen e pajisjeve në mënyrë fikse ose jofikse (në veçanti kjo përfshin akses të hapur në rrjetin lokal dhe akses në fasilitetet dhe shërbimet e nevojshme, për të ofruar dhe mundësuar shërbimet e bazuara në rrjetin lokal); akses në infrastrukturën fizike, përfshirë ndërtesat, tubacionet dhe kullat. 134Akses në sistemet e software-ve përkatëse, përfshirë sistemet mbështetëse operacionale; akses në përkthimin e numrit (number translation) apo në sistemet, që ofrojnë funksionalitet të njëvlefshëm; aksesin në rrjetet fikse apo të lëvizshme, në veçanti për roaming- un; aksesin në shërbimet e rrjeteve virtuale.

93  

mënyrë që të garantohet ofrimi i shërbimeve të interkoneksionit konform standarteve dhe normave të cilësisë.

Kjo është arsyeja kryesore që në detyrimin për akses dhe interkoneksion janë imponuar rregulla për të vlerësuar dhe konsideruar të gjitha kërkesat e arsyeshme për akses dhe interkoneksion, duke qenë transparent mbi përdorimin e elementeve të veçantë të rrjetit dhe faciliteteve shoqëruese, duke qenë të detyruar që për çdo kërkesë të refuzuar për akses dhe interkoneksion, të jepen informacione të hollësishme nga të dy palët, si pala ofertuese dhe pala përfituese, duke e vlerësuar se nga refuzimi i aksesit pengohet konkurrenca e qëndrueshme në tregun e pakicës apo e thënë ndryshe dëmtohen interesat e përdoruesve fundorë.

Marrëveshjet e interkoneksionit ndërmjet palëve, parashikojnë procedura mbi vlerësimin e kapacitetit të interkoneksionit dhe për këtë arsye palët ofrojnë parashikimet e trafikut për qëllime të planifikimit të rrjetit, për të siguruar kapacitetet e duhura të komutimit dhe transmetimit, si dhe mbartin detyrimin për shkëmbimet e informacionit në mënyre periodike, për trafikun e mundshëm në periudhat pasardhëse, si dhe pikat e duhura të interkoneksionit për këtë qëllim, duke bërë analizime të hollësishme për çdo pikë interkoneksioni dhe shërbimi si dhe duke ndërmjetësuar dhe shkëmbyer informacionet respektive ndërmjet stafeve teknike të palëve. Por pavarësisht parashikimeve të bëra në rastin e kërkesave të paparashikuara, secila nga palët mund të inicioje një kërkesë për zgjerim të kapacitetit ekzistues apo vendosjen e një pike të re interkoneksioni mes rrjeteve, dhe në rast të refuzimit ai do të duhet të argumentohet.

Mosmarrëveshjet për aksesin dhe interkoneksionin, për refuzimin e tij si dhe për dështimin e negociatave mes palëve janë ndër mosmarrëveshjet të cilat prezantohen shpesh në grupin e mosmarrëveshjeve që kërkojnë ndërhyrje rregullatore dhe zgjidhje ligjore administrative.

Detajimet dhe përshkrimet e mësipërme japin sfondin e krijimit të mosmarrëveshjeve dhe elementeve të mundshëm që shkaktojnë mosmarrëveshje për aksesin dhe interkoneksionin e rrjeteve dhe shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

- për tarifat dhe faturimin e shërbimeve të interkoneksionit Tarifat e shërbimeve të interkoneksionit përbëjnë në shumicën e rasteve

premisat e fillimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve në tregun e komunikimeve elektronike. Siç e theksuam më sipër, jo të gjitha shërbimet e interkoneksionit janë të rregulluara, çfarë nënkupton se një pjesë e tyre mund të jenë mbi bazën e marrëdhënieve komerciale ndërmjet palëve, ndërsa një pjesë e tyre janë të parashikuara për t’ju nënshtruar detyrimeve rregullatore të cilat ndër të tjera kanë përcaktuar edhe tarifat respektive.

Ndër shërbimet e rregullura në grupin e shërbimeve të interkoneksionit është shërbimi i terminimit të thirrjeve, por nuk janë kategorikisht të përjashtuara edhe shërbimet e tranzitimit dhe origjinimit të thirrjeve. Statusi i këtyre shërbimeve në aspektin e rregullimit ka levizur në varësi të gjetjeve të analizave të tregut si dhe në varësi të zhvillimit të tyre me tendencë drejt konkurrencës efektive.

Në aspektin e tarifimit të shërbimeve të interkoneksionit, diferenca ndërmjet telefonisë fikse dhe telefonisë së levizshme nuk është e konsiderueshme, pasi në tëdy llojet e telefonisë, grupi i shërbimeve të interkoneksionit është i njëjtë por diferenca ndërmjet tyre qëndron kryesisht në aspektin e kostos së ofrimit të këtyre shërbimeve.

94  

Tradicionalisht shërbimet e telefonisë së lëvizshme kanë kosto më të lartë në ofrimin e tyre dhe rrjedhimisht edhe shërbimet e interkoneksionit cilido prej tyre si terminim, tranzitim apo origjinim tarifohen më lart se të njëjtat shërbime në rrjetet e telefonisë fikse.Në rrjetet e telefonisë së lëvizshme në analogji me rrjetet e telefonisë fikse, është vlerësuar se tarifimi për shërbimet e terminimit si psh: shërbimi i terminimit të thirrjeve kombëtare, pavarësisht origjinës prej nga vijnë nga rrjete të tjera celulare apo nga rrjete të telefonisë fikse, parimisht duhet të bëhet në mënyrë të njëjtë.

Kësisoj, një parimësi e tillë është ruajtur edhe për shërbimin e terminimit të thirrjeve në Numrat e Kujdesit për Klientin, për shërbimin e terminimit të thirrjeve në numrin e sekretarisë telefonike si dhe për shërbimin e tërminimit të thirrjeve në numrin e rimbushjes së kreditit, duke ruajtur skemën e tarifimit të njëjtë me shërbimin e terminimit të thirrjeve kombëtare. Ndërsa shërbimet e tjera të interkoneksionit, si shërbimi i lidhjes fillestare të një qarku apo shërbimi i lidhjes së linjës me qera për një qark interkoneksioni të ndërmjetëm/në anën e operatorit përfitues, në varësi të vendodhjes së pikës së lidhjes me operatorin përfitues, janë konsideruar si shërbime interkoneksioni me natyrë komerciale ndërmjet palëve të interesuara për shërbimet e interkoneksionit.

Edhe grupi i shërbimeve të interkoneksionit të njohura ndryshe si shërbime bashkëvendosjeje, janë konsideruar si shërbime të natyrës komerciale ose ndryshe jashtë rregullimit. Nisur nga klasifikimi i shërbimeve të interkoneksionit si shërbime të rregulluara dhe shërbime jashtë rregullimit, në aspektin e tarifimit të tyre mund të klasifikohen si shërbime të tarifueshme të cilat nënkuptojnë grupin e atyre shërbimeve që i kanë tarifat e tyre të përcaktuara nga detyrimet rregullatore. Përshkrimi i bërë më sipër mbi shërbimet e interkoneksionit dhe tarifimin e tyre,përkufizon në mënyrë të qartë se ku mund të jenë hapësirat e mundshme të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve dhe rrjedhimisht edhe deri ku mund të shtrihet efekti rregullator në zgjidhjen e tyre administrative ose e thënë ndryshe jashtë juridiksionit gjyqësor. Një hapësirë tjetër e mosmarrëveshjeve të mundshme është e lidhur me faturimin dhe elementet e tjera të pagesës për shërbimet e interkoneksionit. Pavarësisht ekzistencës së marrëveshjeve të interkoneksionit ndërmjet palëve, numri i mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve që kanë si burim tarifimin, faturimet dhe elementet e pagesës apo mënyrat e pagesës është i konsiderueshëm, dhe mund të themi që zë vendin kryesor në grupin e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës. Edhe pse në marrëveshjet e interkoneksionit përcaktohet qartësisht se kush është grupi i shërbimeve të tarifueshme që imponojnë detyrimet rregullatore, dhe kush është grupi i shërbimeve komerciale jashtë efektit të detyrimeve rregullatore, duke i grupuar këto si faturime për shërbimet e interkoneksionit të lidhura me trafikun e rrjetit, faturime për shërbimet e lidhjes apo të aksesit, përcaktimin e detajuar se kush është koha e tarifueshme për trafikun, çfarë janë thirrje të realizuara etj, modalitetet e pagesave dhe garancitë përkatëse, përsëri ka hapësira të mjaftueshme për mosmarrëveshje ndërmjet sipërmarrësve.

- për trafikun, matjet dhe rrugëzimin e tij Marrëveshjet e interkoneksionit parashikojnë detyrimine palëve për matjen e

trafikut si një detyrim që i përket operatorit që shet shërbimin e terminimit, në to parashikohet koha që do të përfshihet në matjen e bërë, detyrimi për të llogaritur në

95  

matjet e kryera vetëm thirrjet e suksesshme135dhe përshkrimi i kohës së realizimit të thirrjeve.

Marrëveshjet e interkoneksionit përmbajnë detajime dhe informacion mbi të gjithë elementet dhe karakteristikat që lidhen me faturimin, duke specifikuar të dhënat për trafikun total të terminuar në rrjetin e palës terminuese për periudhën e faturimit, domosdoshmërinë e identifikimit, dhe evidentimit të origjinës së thirrjeve, si dhe përcaktimin e llojit të shërbimit të faturuar në se është thirrje e origjinuar, e terminuar apo tranzituar, duke specifikuar edhe origjinën e trafikut, kombëtar apo ndërkombëtar si dhe destinacionin nga rrjeti që e ka përcjellë. Edhe pse në parashikimin e bërë në marrëveshjet e interkoneksionit mbi domosdoshmërinë e shkëmbimit të raportit mbi përdorimin e interkoneksionit ku përfshihen numri total i thirrjeve, kohëzgjatja totale e tarifueshme e thirrjeve, tarifa për minutë dhe tarifa për thirrje, të ardhurat totale nga tarifimi, si dhe parashikimi i bërë për rastet se kur mund të konsiderohen si raste mosmarrëveshjeje të mundshme në lidhje me trafikun e deklaruar për diferenca më të mëdha se të parashikuarat, secila nga palët ka të drejtë të fillojë proçedurën e zgjidhjes së mosmarrëveshjes siç përshkruhet në mënyrë të detajuar në marrëveshjet e interkoneksionit ndërmjet palëve.

Një informacion i tillë i detajuar, është parashikuar me qëllim zvogëlimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve.

Pavarësisht parashikimeve të bëra mosmarrëveshjet në këtë nivel të tregut sipërmarrës-sipërmarrës janë të vazhdueshme dhe përcillen për zgjidhje administrative deri në rrugë gjyqësore varësisht nga shkalla e mosmarrëveshjes dhe ecurisë së negociatës në zgjidhjen e tyre.

- për cilësinë e shërbimeve dhe standartet

                                                           

Ligjvënësi ka parashikuar një dispozitë të veçantë për cilësinë e shërbimeve136

si dhe detyrimet për sipërmarrësit në këtë aspekt janë të përcaktuara në një rregullore të veçantë137. Një parashikim i detyrueshëm për cilësinë e shërbimeve përfshihet edhe në marrëveshjet e interkoneksionit ndërmjet palëve dhe kur flitet për parametrat e cilësisë së shërbimeve të komunikimeve elektronike, ajo çfarë nënkuptohet në këtë rast ka të bëjë me nivelin e cilësisë së shërbimeve që shkëmbehen ndërmjet sipërmarrjeve në shërbimet e interkoneksionit, rrjedhimisht më tej kjo shtrihet deri në nivelin e cilësisë së shërbimit tek përdoruesi fundor.

Dy nivelet e identifikuara në raport me cilësinë e shërbimit kanë diferencat e veta, pasi mundësitë e matjes së cilësisë së shërbimit në nivelin e sipërmarrësve janë të ndryshme me matjet e mundshme që mund të jenë në dorën e pajtimtarit, kjo jo vetëm si pasojë e faktit se mungojnë mjetet teknike që mund të realizonin një gjë të tillë, por edhe nga pikëpamja e njohurive të duhura teknike nisur edhe nga fakti që përdoruesi fundor mund të jetë thjesht një përdorues i shërbimit pa pretendime të mëtejshme duke mbetur në mundësinë e vlerësimit subjektiv mbi cilësinë reale të shërbimit që përdor.

 135Kuptimi i thirrjes së suksesshme dhe kohës së llogaritur është : “Koha për çdo thirrje të suksesshme” konsiderohet periudha kohore, e cila fillon me marrjen e një sinjali përgjigje dhe përfundon me marrjen e një sinjali lëshimi në pikat e interkoneksionit”. 136Përcaktimi për cilësinë e shërbimit publik të komunikimeve elektronike sipas legjislacionit kombëtar nënkupton se: Sipërmarrësit e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike publike janë të detyruar të publikojnë informacionin e duhur, të krahasueshëm dhe të përditësuar për cilësinë e shërbimeve të ofruara prej tyre. 137Rregullore e AKEP nr.16, datë 16.04.2010 “ Për treguesit e cilësisë së shërbimit”.

96  

Një sqarim i tillë është i nevojshëm pasi në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, pjesë e marrëveshjes së interkoneksionit bëhet edhe marrëveshja e nivelit të shërbimit, duke qenë se matja e cilësisë së shërbimeve të interkoneksionit ka për referencë parametrat e përcaktuar në marrëveshjen e nivelit të shërbimit të nënshkruar ndërmjet palëve. Marrëveshjet e interkoneksionit parashikojnë ndër të tjera edhe mënyrat e vlerësimit të cilësisë së shërbimeve nëpërmjet testimit të pikave të interkoneksionit, të cilat bëhen në përputhje me matjet dhe kontrollet e bazuara në standartet ndërkombëtare (ETSI, ITU etj), si dhe specifikimet përkatëse të marrëveshjes së interkoneksionit. Teste të tilla bëhen të nevojshme në mënyrë që të jetë sa më i mirë funksionimi i shërbimeve të kontraktuara të interkoneksionit. Siç edhe është prezantuar më sipër, cilësia e shërbimeve të interkoneksionit mund të jetë një ndër pistat e mundshme të lindjes së mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve.

- për shërbimin e portabilitetit të numrit Shërbimi i portimit të numrit bëhet objekt mosmarrëveshjesh në jo pak raste,

pavarësisht natyrës së shfaqjes së mosmarrëveshjes. Edhe pse në pamje të pare shërbimi i portimit të numrit është i lidhur me pajtimtarin ose ndryshe përdoruesin fundor, interesi i sipërmarrësve shfaqet në mënyrë të hapur për shërbimin e portimit të numrit. Njëra palë sipërmarrëse është në pozicionin e marrësit të pajtimtarit apo lejon portimin e numrit të një rrjeti tjetër në rrjetin e vet, ndërsa pala tjetër është në pozicionin e dhënësit të numrit dhe bashkë me të edhe të kalimit të pajtimtarit nga rrjeti i tij në rrjetin tjetër pretendues. Kaq arsyetim do të mjaftonte për të kuptuar arsyet e mosmarrëveshjeve të mundshme ndërmjet sipërmarrësve për shërbimin e portimit të numrit. Praktika e përditshme që shoqëron proçesin e portimit të numrit dhe vet shërbimin në tërësinë e tij, tregon se arsyetimi i dhënë më sipër për këtë aspekt qëndron.

Përveç parashikimit të bërë nga legjislatori mbi të drejtën e portimit të numrit në një dispozitë përkatëse138 si dhe parashikimin për diferencimin e shërbimit të portimit të numrit për dy kategoritë e rrjeteve fikse139dhe celulare, interpretime të detajuara jepen në aktin rregullator respektive140 për shërbimin e portimit të numrit. Në mënyrë të detajuar janë shprehur të drejtat dhe detyrimet e palëve në nivelin e sipërmarrësve, të cilët janë të lidhura ngushtësisht me plotësimin ose jo të së drejtës së pajtimtarit për të përfituar shërbimin e portimit të numrit.

Thelbi i shërbimit të portimit të numrit nënkupton lejimin e pajtimtarëve të shërbimit telefonik, që nëpërmjet një kërkese të mund të shprehin preferencën e

                                                            138 Parashikimi ligjor për shërbimin e Portimit të numrave, si: “Sipërmarrësit e rrjeteve telefonike publike krijojnë në rrjetet e tyre mundësinë që pajtimtarët të mbartin numrin e tyre të telefonit, pavarësisht nga sipërmarrësi që u ofron shërbimin telefonik, si më poshtë: a) në rastin e numrave gjeografikë – në një rajon të caktuar; b) në rastin e numrave jogjeografikë – në çdo rajon”. 139“Parashikimi ligjor për sherbimin e Portimit të numrave për numrat gjeografike ku: -Numrat telefonikë nuk mbarten nga rrjetet publike telefonike fikse në rrjetet publike telefonike të lëvizshme dhe anasjelltas”. -Të gjithë sipërmarrësit e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike publike fikse janë të detyruar të mundësojnë portabilitetin e numrit gjeografik për të gjithë pajtimtarët e tyre, kur ata ndryshojnë sipërmarrësin, që u ofron shërbimin publik telefonik fiks”. 140Rregullore nr. 13, datë 16.04.2010 për “ Portabilitetin e numrit” miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.1219, datë 07.04.2010, ndryshuar me VKD nr. 1530, dt. 18.3.2011, ndryshuar me VKD nr. 1776, dt 20.2.2012.

97  

zgjedhjes së një rrjeti tjetër nga ai në të cilin e kanë numrin në momentin e hartimit të kërkesës, duke ruajtur numrin egzistues dhe shërbimin përkatës sipas llojit të telefonisë së zgjedhur fikse apo celulare, pavarësisht sipërmarrësve që ofrojnë shërbim. Egzistenca e mundësisë për të ndryshuar sipërmarrës nëpërmjet përdorimit të shërbimit të portabilitetit të numrit ndërsa mbajmë të njëjtin lloj shërbimi, do të thotë që është e mundur të ndryshosh sipërmarrës të shërbimit telefonik të qëndrueshëm dhe të mbash të njëjtin numër dhe po në të njëjtën mënyrë është e mundur të ndryshosh sipërmarrës të shërbimit telefonik të lëvizshëm dhe të mbash të njëjtin numër, duke përjashtuar në mënyrë kategorike kalimin nga një rrjet telefonik i lëvizshëm në një rrjet telefonik fiks, i njohur ndryshe si rrjet telefonik i qëndrueshëm, dhe të mbash numrin egzistues. Ky është përjashtimi i vetëm që nuk mundësohet nga shërbimi i portimit të numrit.

Duke bërë këtë përshkrim në mënyrë të përmbledhur janë prezantuar të drejtat e përdoruesit të numrit, por këto të drejta bëhen të mundshme vetëm pas ndërveprimit të rrjeteve marrëse dhe dhënëse të pajtimtarit që kërkon t’i portohet numri.

Konceptet operatorë marrës141dhe operatorë dhënës 142, shpjegojnë dy nga aspektet se ku ndërveprojnë operatorët në nivelin e sipërmarrjes, ndërsa vetë proçesi i kalimit të numrit quhet bartje143. Një ndër fushat e ndërveprimit të sipërmarrësve në lidhje me shërbimin e portimit të numrit është baza e të dhënave144.

Kjo bazë përmban të gjithë informacionet e pajtimtarëve dhe të dhënat e nevojshme, që mundësojnë shërbimin e portimit të numrit sipas kërkesave të vendosura në aktin rregullator respektiv. Sipas këtij akti janë vendosur detyrime për operatorin dhënës për t’i paraprirë zbehjes së hapësirave për krijimin e mosmarrëveshjeve të mundshme ndërmjet operatorit dhënës, i interesuar për të mos lejuar kalimin e pajtimtarit nga rrjeti i tij në një rrjet tjetër si dhe operatorit marrës i interesuar për të marrë një pajtimtar të ri në rrjetin e tij.

Ky interes i referuar për dy palët ndërvepruese të lidhura me shërbimin e portimit të numrit, është lehtësisht i dukshëm dhe investohet nëpërmjet marketingut të theksuar që zhvillojnë kompanitë e komunikimit elektronik. Nisur nga kjo rrethanë e cituar, akti rregullator ka përcaktuar të drejta dhe detyrime për dy palët ndërvepruese. Një ndër detyrimet bazë të operatorëve ndërveprues me bazën e të dhënave është përditësimi i të dhënave dhe rregullimi i kritereve për pajtimtarët e rrjeteve të tyre me qëllim eleminimin e pasaktësive dhe eleminimin e pengesave në ofrimin e shërbimit të portimit të numrit, edhe pse detyrimi i përcaktuar në aktin rregullator në aspektin e interesit të cituar më sipër cënon qëllimin e tyre. Për detyrimet e tjera që lidhen me kushtet e kontratës së pajtimtarit, detyrimet mbi debinë e pajtimtarit, pozicionimin e tij në kushtet e një grupi të mbyllur pajtimtarësh etj, akti rregullator ka konsideruar të mos cenojë të drejtën e pajtimtarit për përfitimin e shërbimit të numrit, por duke mos e shkarkuar atë nga detyrimet financiare që trashëgon nga rrjeti prej të cilit kërkon të largohet.

                                                            141“Operatori marrës” është operatori në rrjetin e të cilit numri i bartur vendoset pas bartjes se numrit. 142“Operator dhënës” është operatori në rrjetin e të cilit numri i bartur ishte vendosur para bartjes se numrit. 143“Bartje” është procesi i transferimit të numrit të një pajtimtari nga rrjeti i operatorit dhënës në rrjetin e operatorit marrës. 144“Baza e të dhënave referencë të centralizuar” është një bazë të dhënash për të bërë të mundur bartjen e numrit dhe për të mbajtur informacionet për të bërë rrugëzimin e të gjithë numrave të bartur. “Baza e të dhënave lokale pasqyrë” është një bazë aktive të dhënash e vendosur tek operatorët, që përmban të dhënat e nevojshme për transferimin e thirrjeve tek numrat e bartur.

98  

- për rrugëzimin e trafikut të portuar Një tjetër fushë mosmarrëveshjesh të mundshme në nivelin sipërmarrës-

sipërmarrës lidhet me shërbimin e portimit të numrit, i cili shfaqet mbi domosdoshmërinë e “rrugëzimit të thirrjeve të numrave të bartur”. Këtë specifikë akti rregullator e ka parashikuar,duke përcaktuar detyrime për palët ndërvepruese në shërbimin e portimit të numrit për të mbështetur rrugëzimin e thirrjeve drejt destinacionit përfundimtar të thirrjes, pavarësisht origjinës së tyre, duke parashikuar edhe mundësinë e marrëveshjeve kontraktore ndërmjet palëve nëse krijohen rrethana penguese për rrugëzimin e thirrjeve drejt pajtimtarëve që mund të jenë ripozicionuar në rrjete të tjera dhe shkëputur nga rrjeti që përfaqëson numrin e pajtimtarit. Detyrimi i mësipërm është parashikuar nga akti rregullator respektiv dhe është i lidhur me bazën e të dhënave145, e cila informon mbi pozicionimin aktual të pajtimtarit.

- për tarifimin e trafikut të portuar

                                                           

Shërbimi i portimit të numrit ka krijuar edhe një sfond tjetër për lindjen e

mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve, për të cilat është kërkuar ndërhyrje administrative për zgjidhje, dhe ka lidhje me“tarifimin e thirrjeve të portuara”, thirrje të cilat për efekt të arsyetimit duhet të prezantojmë tipologjinë kryesore të tyre, pasi një thirrje mund të ketë origjinë nga:

• thirrje të origjinuara nga abonentët e rrjetit ku kalon pajtimtari pas proçesit të portimit të numrit;

• thirrje të origjinuara nga abonentët e rrjeteve të tjera publike telefonike në territorin kombëtar dhe që rregullisht janë të tranzituara nga rrjeti ku kalon pajtimtari pas proçesit të portimit të numrit;

• thirrje të origjinuara nga rrjete ndërkombëtare, të përcjella me interkoneksion direkt tek operatori në rrjetin e të cilit ka kaluar pajtimtari i portuar, ose thirrje të përcjella me bartës ndërkombëtare (jo i autorizuar nga AKEP) drejt numrave të operatorit në rrjetin e të cilit ka qenë më parë pajtimtari, para së të ishte portuar në një rrjet tjetër.

 145 Sipas aktit të cituar: “Për çdo numër të bartur, baza e të dhënave referencë e centralizuar ofron informacion në rrjetin në të cilin numri i bartur ka qenë i vendosur para bartjes, në rrjetin në të cilin numri vendoset pas bartjes si për datën dhe orën e saktë kur bartja do të bëhet efektive. Të gjithë operatorët të cilët rrugëzojnë thirrje tek numrat gjeografikë dhe të lëvizshëm do të sinkronizojnë bazën e të dhënave lokale pasqyrë me bazën e të dhënave referencë të centralizuar së paku çdo gjashtë orë. Operatorët do të minimizojnë periudhën kohore gjatë së cilës ata rrugëzojnë thirrjet në rrjetin e gabuar”.

99  

Figurë: Skemë përmbledhëse e shërbimeve të rregulluara dhe të parregulluara të interkoneksionit.

Sfondi i

osmarrëveshjeve të mundshme

m

ë tregjet e

N

shumicës

Origjinim

Tranzitim

Terminim

Akses

Bashkëvendosje

Shërbimet e

Volum trafiku,matjet e

trafikut,rrugëzimi

Tafaturimin rifimin dhe

Cilësinë e rbimeve dhshë e portimin

T , rru e

tarifimi rafiku i portuar

gëzimi dh

Interkoneksionit

Tipologjia e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës (për shërbimet e interkoneksionit)

100  

Thelbi i këtyre mosmarrëveshjeve ka të bëjë me tarifimin e thirrjeve kryesisht me origjinë ndërkombëtare dhe të destinuara në rrjetet e operatorëve që kanë marrë pajtimtarë nga operatori tranzitues i thirrjeve, ose edhe për vetë tarifën e tranzitimit për kalimin nga një rrjet në një tjetër. Pra, sa më sipër krijohet bindja e plotë se ky element shërben si një hapësirë e mundshme e krijimit të mosmarrëveshjeve, pasi lidhet direkt me elemente financiare të palëve të interesuara dhe rrjedhimisht barrierat për zgjidhje të negociuara ndërmjet palëve janë të konsiderueshme.

Zgjidhjet administrative të ofruara nga hallka administrative dhe unifikimi i zgjidhjeve për rastin e mësipërm të parashtruar demostron qartë “peshën” e mosmarrëveshjes. AKEP është investuar me konflikte të natyrës së tillë ndërmjet palëve dhe e ka konsideruar si një moment dobie rregullimin e pretendimeve të kësaj natyre në ofertat referencë të sipërmarrësve, duke e formalizuar qëndrimin e tij nëpërmjet një rasti konkret146të shqyrtuar, dhe po e njëjta analogji është përdorur për dy llojet e telefonisë si për telefoninë e lëvizshme dhe telefoninë fikse.

Ky shpjegim tregon një tjetër sfond të brendshëm për krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve në treg, si rezultat i ofrimit të shërbimit të portimit të numrit.

- për të drejtat dhe detyrimet e Shërbimit Universal

                                                           

Shërbimet e komunikimeve elektronike janë të nevojshme për të gjitha

kategoritë shoqërore, pasi mundësojnë apo ndërlidhin kontaktet ndërmjet tyre, për dëshira, nevoja dhe biznes, ndaj kjo nënkupton që shoqëria në brendësinë e saj ka grupe të ndryshme vunerabël përdoruesish, të cilët kanë nevojë për mundësimin e përdorimit të shërbimeve bazë pavarësisht statusit të tyre ekonomiko-shoqëror. Legjislativi ka parashikuar mundësimin e një grupi bazë shërbimesh të trajtuara si shërbim universal, për të cilin janë të nënkuptuara kritere të veçanta në përcaktimin e tyre, në vlerësimin dhe kategorizimin e grupit të shërbimeve që do të përfshihen në paketën e shërbimit universal, në përcaktimin e tarifave dhe cilësisë së ofrimit të këtyre shërbimeve, duke përcaktuar kompetenca dhe detyrime për rregullatorin dhe ministrinë e linjës për mundësimin e shërbimit universal.

Parashikimet për ofrimin e shërbimit universal, përcaktimin e ofruesve për këtë shërbim, mënyrat e përzgjedhjes dhe të konkurrimit për ofruesit e këtij shërbimi, dhe sigurimin e fondit që mbulon kostot e ofrimit të këtij shërbimi janë hartuar në frymën e parimeve të transparencës, objektivitetit dhe në mënyre proporcionale me nevojat reale për elementet bazike të shërbimit universal, duke ruajtur shtyllën kurrizore të zhvillimit të tregut dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike të njohur ndryshe si konkurrencë e tregut.

Parashikimet e bëra në legjislacionin e fushës janë në përputhje me direktivat e BE-së, paketa e shërbimit universal përmban elementet bazë të ofrimit të shërbimit universal, ku ndër më kryesoret kanë të bëjnë me sigurimin e aksesit nga një vendndodhje fikse dhe ofrimi i shërbimit telefonik, mundësitë që duhet të ofrohen për përdoruesin, cilësinë e shërbimeve dhe shkallën e disponueshmërisë së tyre, mbi nevojat për të mundësuar numërator telefonik apo thjeshtëzimi i tyre në një mundësi informimi për përdoruesit.

Në raport me nevojat e arsyeshme dhe densitetin e popullsisë, të shtrirjes gjeografike si dhe të shkallës së mbulimit me shërbime apo sinjal që mundëson

 146 Për më tepër shih: www.akep.al, Vendimi nr. 2489, datë 26.6.2014, “Për disa ndyshime në Ofertën Referencë të Interkoneksionit të Albtelecom sh.a.në lidhje me thirrjet drejt numrave të portuar në rrjetet fikse”.

101  

ofrimin e këtyre shërbimeve, janë të përcaktuara kompetencat dhe detyrimet për rregullatorin e fushës për studime dhe për analizim nevojash dhe kërkesash të arsyeshme, duke parashikuar ndër të tjera edhe mundësinë e aksesit për përdoruesit me aftësi të kufizuara.

Termi grup vunerabël dhe grup me aftësi të kufizuara nuk duhet nënkuptuar si e njëjta gjë, pasi konceptualisht mbartin diferencë në aspektin e përdorimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike. Edhe në aspektin e trajtimit si konsumator të produkteve/shërbimeve, dy grupet e cituara më sipër nuk nënkuptojnë të njëjtën gjë. Thelbi i trajtimit të tyre vjen nga orientimi i bërë edhe në Direktivat e BE-së që kanë në fokus të parashikimeve të tyre këto dy kategori duke maksimizuar vëmendjen ndaj tyre kryesisht në vendet me zhvillim ekonomiko-social të mirë që nënkupton grupin e vendeve të BE-së.

Kategoritë sipas “vulnerabilitetit” dhe “aftësisë së kufizuar” edhe në se përbashkohen në fuqinë e tyre ekonomiko-financiare, diferencohen në aftësitë e tyre fizike të cilat mund të lidhen me aftësinë shqisore, shkallë të ndryshme invaliditeti etj. Diferencat ndërmjet këtyre dy grupeve evidentohen nga karakteristikat socio-demografike, karakteristikat e sjelljes, apo në kushtet dhe rrethanat e ndryshme për përshtatje personale me ofertën e tregut për produkte/shërbime të nevojshme për konsumim.

Këto karakteristika janë të evidentueshme në vështirësitë e shfaqura për marrjen ose përthithjen e informacionit, për shkaqe që mund të vijnë nga kufizimi i aftësive të cilat ndikojnë në maksimizimin e mirëqënies, duke ngushtuar hapësirën e zgjedhjes për të blerë, konsumuar etj. Konsumatori vunerabël nënkupton kategorinë e konsumatorëve në nevojë dhe niveli minimal që përcaktohet për t’u kategorizuar si i tillë, është i ndryshëm në varësi të rrethanave kombëtare dhe mundësive subvencionuese shtetërore dhe lidhet me minimumin e nivelit ekonomik të këtyre vendeve. Vështirësitë e ndryshme të këtyre kategorive të konsumatorëve të cilët nuk janë në gjendje për të lexuar termat dhe kushtet e kontratës së shërbimeve, për shkaqe nga më të ndryshmet, si nga humbja e aftësive të shqisave deri në gabime materiale, drejtëshkrimore ose të shkrimit elektronik të kontratës, si shkrimi kompjuterik me shkronja të vogla të papërshtatshme ose me terminologji të ngarkuar, gje e cila ndikon në leximin dhe njëkohësisht kuptimin e kushteve të kontratës etj, mjaftojnë për të krijuar rrethanat specifike për t’u konsideruar si konsumator “i pambrojtur”.

Kompetenca e rregullatorit për përcaktimin e ofruesit/ofruesve të shërbimit universal, përfshin në vetvete edhe një diapazon të gjerë dhe një hapësirë të mundshme veprimi duke lejuar kombinim sipërmarrësish dhe kombinim zonash gjeografike, me objektiv themelor mbulimin gjeografik të territorit me shërbimet bazike të konsideruara si kërkesa të arsyeshme për përdoruesin e shërbimeve të komunikimeve elektronike. Këto kompetenca janë të plota, nga faza e përcaktimit dhe vlerësimit të kërkesave të arsyeshme në vlerësimin e fazës në të cilën ndodhet zhvillimi i konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike, në përcaktimin e tarifave për grup shërbimesh bazë, në përcaktimin dhe krahasimin e standarteve të cilësisë së ofrimit të shërbimeve, në sigurimin e fondit të kompensimit për ofruesin/ofruesit e shërbimit universal si dhe në përcaktimin e financuesve të shërbimit universal që garantojnë fondin e kompensimit.

Përafrimi i legjislacionit kombëtar në sektorin e shërbimeve të komunikimeve elektronike si dhe në sektorin e shërbimeve postare me “acquis communautaire” të BE-së dhe harmonizimi me politikën sektoriale dhe strategjitë afatmesme për zhvillimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike, përbën hapat e

102  

parë dhe të rëndësishëm për përfshirjen dhe konsiderimin e shërbimit universal në sektorin e komunkimeve elektronike.

Faza tjetër e rëndësishme është implementimi i tij në praktikë lidhur me për përcaktimin e elementeve të shërbimit universal në sektorin e komunikimeve elektronike, si dhe për vlerësimin e tyre në rrethanat kombëtare, identifikimin e grupeve shoqërore dhe kategorive të ndryshme të cilët duhet të jenë përfitues të shërbimit universal respektiv. Në këtë fazë duhen konsideruar një grup parimesh që kanë të bëjnë me domosdoshmërinë e përballimit financiar të këtyre shërbimeve nga të gjithë përdoruesit pavarësisht vendndodhjes së tyre gjeografike, për të patur akses në shërbimet e ofruara dhe në këtë aspekt konsiderimin me rëndësi të faktit që shërbimet përkatëse si pjesë përbërëse e paketës së shërbimit universal në aspektin e tarifimit të tyre të jenë të orientuara drejt kostos, duke vlerësuar dhe monitoruar parimësinë që tarifat të jenë të njëjta për shërbime të njëjta dhe detyrimin për ofruesin/ofruesit e shërbimit universal, që së bashku me tarifimin e tyre të jenë transparente dhe jodiskriminuese, me qëllim që të mos dëmtojnë konkurrencën dhe zhvillimin e saj në sektorin e komunikimeve elektronike.

Shërbimet e komunikimeve elektronike kanë një rëndësi të madhe e cila renditet nga nevoja bazike për mbulimin e shërbimeve bazë dhe me shtrirje masive në popullatën e çdo vendi deri në nevojën për shërbime të cilat ndikojnë në lehtësimin e veprimtarisë dhe jetës së përditshme të njerëzve, për një komunikim më të shpejtë dhe më efikas ndërmjet tyre, përfshi këtu edhe shërbime të detyrueshme administrative dhe qeveritare të domosdoshme për përdorim nga qytetarët. Është konsideruar në mënyrë të veçantë mbulimi i nevojave bazike duke përfshirë një grup të caktuar elementesh me karakteristikat e duhura funksionale për shërbimet respektive për komunikimet elektronike. Kështu, në raport me zhvillimin ekonomik të vendeve përkatëse, strategjitë dhe politikat sektoriale respektive për sektorin në të cilin gjenden shërbimet e komunikimeve elektronike, kanë parashikuar ofrimin e shërbimit universal për komunikimet elektronike, duke konsideruar grupin e elementeve të domosdoshëm të shërbimeve për t’u ofruar, si dhe rast pas rasti edhe mbulimin financiar të tyre duke përzgjedhur metoda të ndryshme që fillojnë nga subvencione shtetërore deri në mbulim të tyre nga ofertuesit e tregut ku bëjnë pjesë shërbimet respektive.

Thelbi i direktivave të cituara më sipër, synon plotësimin e nevojave të tregut të brendshëm për shërbimet e komunikimeve elektronike, me qëllim sigurimin e shërbimeve respektive efiçente, të besueshme dhe me cilësi të mirë, të disponueshme për të gjithë qytetarët me çmime të përballueshme si dhe parashikimin për implementimin e tyre nëpërmjet një strukture rregullatore të përshtatshme që mbulon fushën respektive duke e fuqizuar me kompetenca dhe mbështetur nëpërmjet politikave të zhvillimit dhe strategjive përkatëse. Përbën rëndësi për t’u cituar parashikimi për sektorin e komunikimeve elektronike në objektivat e politikave të BE-së,i cili nënkupton që shërbimi universal të konceptojë dhe materializojë qartë të drejtën e aksesit për përdoruesit, duke siguruar një minimum shërbimesh me një cilësi të specifikuar të cilat duhet të ofrohen me çmime të përballueshme për përfitimin e të gjithë përdoruesve pavarësisht vendndodhjes së tyre gjeografike.

103  

Përcaktimi i statusit të shërbimit universal në Shqipëri. Ligji nr.9918/2008, i ndryshuar, që në fazën e hartimit të tij kishte si objektiv

transpozimin e acquis communautaire të BE-së dhe veçanërisht të kuadrit rregullator të vitit 2002 për sektorin e komunikimeve elektronike, i cili ka vijuar edhe me transpozime të mëvonshme të dispozitave përkatëse të acquis communautaire në vitin 2009.Transpozimet e bëra në ligjin e cituar më sipër, në sektorin e komunikimeve elektronike në Shqipëri janë harmonizuar edhe me politikën sektoriale e cila është e materializuar në strategjinë afatmesme për zhvillimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike, me qëllim dhe synim integrimin në tregun e përbashkët të BE-së për komunikimet elektronike.

Por pavarësisht më sipër, për plotësimin e kuadrit të duhur ligjor dhe rregullator në përputhje me acquis communautaire të BE-së, një fazë delikate dhe të vështirë përbën implementimi i kërkesave specifike që burojnë nga nevoja për ofrimin e shërbimit universal, me qëllim për të siguruar për të gjithë përdoruesitqë elementet e këtij shërbimi të jenë të disponueshme në cilësinë e duhur.Faktorët stimulues dhe mbështetës si liberalizimi i sektorit të komunikimeve elektronike, faza e zhvillimit të konkurrencës në këtë sektor si dhe harmonizimi i duhur i ndërhyrjes rregullatore për të ruajtur balancën e krijuar në ofrimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, duhet të ketë patjetër në konsideratë edhe specifikat e veçanta gjeografike në të cilat kërkohet të ofrohen elementet e shërbimit universal, për të patur një përqasje të kujdesshme ndërmjet kërkesës konsumatore, teknologjisë që mundëson shërbimin dhe fazën e zhvillimit të tregut, të cilat përbëjnë edhe fushëveprimin e detyrimeve të shërbimit universal si dhe rregullat e vendosura për mbulimin financiar të këtij shërbimi. Gjetja e balancës së nevojshme ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve të përdoruesve që përfitojnë elementet e shërbimit universal, me të drejtat dhe detyrimet e ofertuesve të këtyre elementeve që përfaqësojnë shërbimin universal, padiskutim që kërkon një dorë rregulluese dhe monitoruese në vijimësi si një nevojë e brendshme për identifikimin e elementeve bazë të paketës së shërbimit universal, për përcaktimin dhe sigurimin e financimit duke e planifikuar gradualisht mbulimin tërësor të saj në raport me nevojën e brendshme për elementet e shërbimit universal.

Përqasja rregullatore ka një rëndësi të dorës së parë, jo vetëm në hartimin e rregullave por një rëndësi të veçantë ka edhe identifikimi dhe përzgjedhja e parimeve kryesore të cilat do të bëjnë efikas zbatimin e shërbimit universal në përputhje me rrethanat kombëtare dhe nevojën mbi të cilën bazohet kërkesa konsumatore. Plotësimi i kërkesave të shërbimit universal duhet të ketë në fokus shkallën e zhvillimit të tregut dhe konkurrencës, si dhe masën e subvencionit të nevojshëm që mbulon shërbimin duke mos e kthyer atë në barrë të rëndë financiare e cila do të krijonte shpërpjestim të zhdrejtë, por duke parashikuar mekanizmin e kompensimit për ofruesin e shërbimit universal.

Duhet treguar kujdes i veçantë në përzgjedhjen e bërë, për të mos demtuar konkurrencën në raport me shërbimet që ofron tregu i cili nuk është nën efektet e detyrimit për ofrim të elementeve të shërbimit universal. Proporcionaliteti i ndërhyrjes për ofrimin e shërbimit universal duhet të jetë në përputhje me kërkesat që vijnë nga direktivat e BE-së por duke i përshtatur ato në kushtet kombëtare. Ofrimi i shërbimit universal kërkon si domosdoshmëri parashikimin e akteve rregullatore që mundësojnë siguri ligjore dhe i paraprijnë situatave të mundshme në të ardhmen, duke referuar zgjidhje efikase në mungesë të gjetjes së mekanizmit kompensues që mund të krijonte vetë tregu. Kërkesat bazike që mund të konsiderohen si elemente të shërbimit universal, kryesisht janë të identifikuara me nevojën për akses dhe shërbime nga

104  

vendndodhje fikse.Në një version më të plotë për rritjen e portofolit me elemente të shërbimit universal duhen konsideruar edhe elemente të tjerë të lidhura me informimin, numeratorë për telefona publike me pagesë dhe përshtashmëri të platformës së shërbimit për persona me aftësi të kufizuara etj.

Në kushtet e zhvillimit të teknologjisë si dhe të rritjes së gamës së shërbimeve që bazohen kryesisht në shërbimet e internetit, elementet e shërbimit universal duhen konsideruar fleksibël, por gjithnjë të kushtëzuar nga masa e subvencionit dhe përshatshmëria me rrethanat kombëtare ku mundësohet ofrimi i shërbimit universal.

Përcaktimi i elementeve të shërbimit universal dhe vlerësimi i tyre në se janë të nevojshme për t’u ofruar në tregun e komunikimeve elektronike në Shqipëri, nxorri në pah nevojën për të vlerësuar kompensimet e dhëna nga strukturat shtetërore nëpërmjet politikave qeveritare për kategori të caktuara dhe grupe shoqërore, të cilat në këndvështrimin e ofrimit të shërbimit universal do të përbënin kategoritë konsumatore për këtë shërbim.

Disa elemente të shërbimit universal që vijnë si elemente bazë të referuar nga Direktiva e Shërbimit Universal si aksesi nga vendodhje fikse dhe numeratori telefonik për informim, nuk kanë më të njëjtën rëndësi siç kishin pasur në momentet e para kohore që lidheshin me daljen e direktivës përkatëse, pasi me kalimin e viteve si dhe me rritjen e cilësisë së kërkesës konsumatore ka marrë prioritet përdorimi i shërbimit të internetit dhe kryesisht internet me brez të gjerë (broadband). Por përfshirja e ofrimit të aksesit në internet si element i shërbimit universal, përbënte një element që do të kushtonte shumë financiarisht duke sjellë vështirësi në gjetjen e mekanizmit financiar për mbulimin e këtij elementi.

Elementi tjetër i shërbimit universal i identifikuar me numeratorin telefonik, nxorri në pah edhe konsiderimin e dëshirës konsumatore për publikimin e të dhënave personale dhe përbënte në vetvete një opsion për të konsideruar numrat bazike që u shërbenin kryesisht kategorive të caktuara shoqërore dhe që lidheshin me shërbime bazike dhe emergjence, si shërbimet policore, zjarrfikëse, urgjencë shëndetësore etj. Shërbime këto që rrjetet celulare i kanë detyrim për ti ofruar, gjë e cila favorizonte në një masë të konsiderueshme tregun e komunikimeve elektronike në Shqipëri, pasi shtrirja, mbulimi dhe përdorimi i telefonisë celulare në Shqipëri përbën një zhvillim pozitiv në shkallë kombëtare dhe në një diferencë të dukshme në raport me zhvillimin e telefonisë fikse e cila ndodhet në një nivel të ulët dhe me shtrirje të kufizuar kombëtare. Të gjitha shërbimet e cituara më sipër në raport me koston e tyre garantohen pa pagesë nga rrjetet celulare në Shqipëri dhe kjo në vetvete përbën elemente të sherbimit universal dhe plotësim të kërkesës konsumatore që po perfiton nga ky shërbim.

Përcaktimi i elementeve të shërbimit universal sipas direktivës së BE-së dhe vlerësimi i tyre në raport me rrethanat kombëtare, evidenton konsiderimin e faktit që kategori të caktuara shoqërore do të duhej të përfshiheshin si përfituese të këtyre elementeve të shërbimit universal të cilët duhet të subvencionoheshin në një masë edhe nga politikat shtetërore. Pamundësia për t’a konsideruar si pjesë e elementeve të shërbimit universal të një prej shërbimeve me kryesore sot, siç është shërbimi i internetit me brez të gjerë, për arsye të kostos së lartë që prodhonte dhe mungesës së mekanizmit financiar për ta mbuluar, bëri të mundur të mos konsideroheshin nevojat e përdoruesve për këtë shërbim edhe pse me një përdorim të gjerë.

Politika sektoriale dhe vëmendja rregullatore është e fokusuar në zhvillimin e kërkesës konsumatore dhe masivizimit të përdorimit të shërbimit të internetit duke e orientuar në masë, si mundësi për përfitimin dhe kryerjen e shërbimeve të lidhura me jetën e përditshme të qytetarëve si:

105  

- pagesa për detyrime të ndryshme të qytetarëve; - aplikime dhe lloje të tjera të detyrueshme për të marrë shërbimin etj,

të cilat kërkojnë parashikimin e mbulimit të zonave të caktuara gjeografike me densitet të ulët të popullsisë, gjë për të cilën investimi do të përbënte një barrë të rëndë dhe jo fitimprurëse për inisiativën private, duke e zbehur në këtë mënyrë mundësinë e ofrimit të shërbimit të internetit në zona të tilla.

Përfshirja në strategjinë kombëtare e zhvillimit të shërbimit të internetit, duke bërë një kombinim të politikës sektoriale me vëmendjen e vazhdueshme rregullatore, konsiderohet si një prioritet. Ky prioritet do të jetë edhe një mundësi tjetër shtesë në ndihmë të ofrimit të elementeve të shërbimit universal edhe nëse aktualisht nuk është përcaktuar si i tillë, por që përputhet me nevojën konsumatore për këto shërbime, në të cilat gjejnë akses kategori të caktuara shoqërore të pamundura për ti përballuar në rrethana të tjera kostot e këtyre shërbimeve. Ofrimi i tyre realizohet nëpërmjet investimeve të përbashkëta për mbulim dhe përmirësim të tyre nga vetë operatorët në bashkëpunim me njëri tjetrin, kjo në përputhje me Vendimet e Keshillit Drejtues të AKEP147, duke bërë investime veçmas sipas zonave përkatëse te identifikuara si zona me densitet të ulët të popullsisë. 2.6 Mosmarrëveshje në tregjet e pakicës në nivelin pajtimtar-sipërmarrës.

Në spjegimin e dhënë më herët në mënyrë të përgjithshme mbi konceptimin e termit mosmarrëveshje si dhe interpretimi analitik mbi tipologjitë e mundshme dhe format e shfaqjeve të tyre, ajo që vlen të theksohet në tregun e komunikimeve elektronike ka të bëjë pikërisht me dy nivelet e shfaqjes së mosmarrëveshjeve. Mosmarrëveshje në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës për të cilat u prezantuan më sipër format e mundshme të shfaqjes si dhe fushat e krijimit të tyre në nivelin e sipërm të tregjeve dhe niveli i dytë i rëndësishëm i shfaqjes së mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike ka të bëjë pikërisht me marrëdhënien e zhvilluar ndërmjet palëve pajtimtar-sipërmarrës, në të cilën ka forma të shumëllojshme të shfaqjes së mosmarrëveshjeve, e thënë ndryshe “sfondi” i mundshëm i mosmarrëveshjeve në këtë nivel është shumë i gjerë.

Mosmarrëveshjet që lindin në tregun e komunikimeve elektronike kalojnë në etapa të ndryshme për zgjidhjen e tyre sepse ekzistojnë opsione ligjore që referojnë zgjidhje të dakortësuara apo me mirëkuptim ndërmjet palëve, të njohura ndryshe edhe si zgjidhje alternative të mosmarrëveshjeve, por në mënyrë të përmbledhur në përputhje me përcaktimet e ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, identifikohen dy faza kryesore sipas të cilave mund të trajtohet një ankesë. Cikli i kalimit të saj në nivelin e mosmarrëveshjes rregullohet nga legjislacioni i fushës, duke parashikuar se do të vijojë shqyrtimi i saj si mosmarrëveshje vetëm nëse zgjidhja e dhënë në stadin e shqyrtimit si ankesë nuk përfundon në fazën e parë. Konkretisht dy fazat më specifike janë:

Faza e parë e trajtimit të ankesës, duhet të zhvillohet pranë Sipërmarrësit ku është i kontraktuar shërbimi përkatës (në përputhje me nenin 107 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, të cituar më sipër);                                                             147Vendimet e Këshillit Drejtues nr.2646, nr.2647, nr.2648, datë 03.12.2015 kanë miratuar zonat me densitet të ulët të popullsisë për mbulimin me shërbime broadband dhe zonat për përmirësimin e cilësisë sëshërbimit të ofruar për sipërmarrësit Albtelecom sh.a., Telekom Albania sh.a. dhe Vodafone Albania sh.a. (Lexo: VKM nr. 300, datë 08.04.2015).

106  

Faza e dytë, nëse ankesa nuk mund të zgjidhet nëpërmjet procedurave për trajtimin e ankesave, sipas nenit 107 të ligjit 9918 (përfshirë edhe në aneksin e kontratës së pajtimtarit me Sipërmarrësin), pajtimtari mund të kërkoje nga AKEP-i të zgjidhë mosmarrëveshjen, por do të duhet që kërkesa për zgjidhje të përmbajë fakte dhe prova, në të cilat është bazuar pretendimi i ngritur. Parimet e përgjithshme dhe struktura e kontratës së pajtimit.

Kontrata e Pajtimit është veprimi juridik me anë të së cilës operatorët e tregut të komunikimeve elektronike dhe pajtimtarët e tyre përcaktojnë shërbimin/et që do t’ë ofrohet nga sipërmarrësi bazuar në legjislacionin në fuqi për komunikimet elektronike dhe mbrojtjen e të drejtës së konsumatorëve.

Kushtet kontraktuale garantojnë respektimin e parimit të barazisë dhe paanësisë midis palëve dhe hartohen nga sipërmarrësit mbi bazën e legjislacionit në fuqi, konkretisht nga ligji material nr.9918/2008 i ndryshuar, bazuar në nenin që parashikon “Kontratën e Pajtimit”148.

Elementet përbërëse të detyrueshme për t’u përfshirë në termat e përgjithshme kontraktuale ndërmjet palëve janë parashikuar në dispozitën respektive të cituar, por ai që duhet evidentuar është pikërisht specifikimi i bërë mbi mundësitë e tërheqjes së pajtimtarëve nga kontrata e pajtimit e pashoqëruar me penalitete përkatëse duke përcaktuar kushtet149 që duhet të plotësohen nga ana e pajtimtarit në këtë rast përkundrejt ofruesit të shërbimit si dhe detyrimet respektive të përcaktuara në lidhje me afatin150 e zbatimit të kontratës, duke konsideruar ndër të tjera edhe detyrimet që rrjedhin nga legjislacioni kombëtar për të drejtën e detyrimeve dhe kontratave, për kushtet kontraktuale ndërmjet palëve që përfitojnë produkte/shërbime si dhe ofruesit e tyre.151

Kontrata e pajtimit përfshin të dyja palët si ofrues shërbimesh dhe përdorues shërbimesh në përputhje me legjislacionin shqiptar, i përafruar pothuajse plotësisht me Acquis Communautaire në fushën e komunikimeve elektronike, përafrim i cili ka njohur zhvillime specifike kryesisht pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit nga vendi ynë.

                                                            148Përcaktimet e bëra nga legjislatori sipas nenit 99 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, ndërtojnë pistën e ndërveprimit të palëve të cilat materializojnë kontratën në përputhje me termat dhe parimet e përgjithshme të miratuara nga AKEP. 149Sipas nenit 99/pika 3 e ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, “Pajtimtarët kanë të drejtë të tërhiqen nga kontrata pa penalitet përkundrejt njoftimit të modifikimit të kushteve kontraktore të propozuara nga sipërmarrësi që ofron rrjete të komunikimit elektronik dhe/ose shërbime. Pajtimtarëve u jepet njoftimi i përshtatshëm, jo më pak se 30 ditë përpara për çdo modifikim dhe informohen në të njëjtën kohë për të drejtën e tyre për t’u tërhequr pa penalitet nga kontrata, nëse ata nuk i pranojnë kushtet e reja”. 150Kontratat e lidhura ndërmjet konsumatorëve dhe sipërmarrësve të shërbimeve të komunikimeve elektronike nuk duhet të detyrojnë lidhjen e kontratës me një afat fillestar prej më shumë se 24 muaj. Sipërmarrësit kanë detyrimin t’u ofrojnë përdoruesve mundësinë e lidhjes së kontratës me afat maksimal 12 muaj.Pavarësisht nga kohëzgjatja minimale e kontratës, kushtet dhe procedurat për përfundimin e kontratës nuk duhet të pengojnë/dekurajojnë pajtimtarin për ndryshimin e ofruesit të shërbimit. 151Ligji nr.7850, dt 29.07.1994 “Kodi Civil i RSH” i ndryshuar, -Ligji nr.9902, dt.17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” i ndryshuar, -Ligji nr. 9887, dt.10.03.2008 “Për mbrojtjen e të dhënave personale” i ndryshuar, -Ligje dhe akte të tjera që rregullojnë marrëdhënien kontraktore ndërmjet palëve në Republikën e Shqipërisë.

107  

Plotësimi i kushteve ligjore esenciale të sipërcituar është kërkesë e ligjit material dhe akteve të nxjerra në zbatim të tij për barazi juridike mes paleve dhe paanësi për të garantuar ligjshmërinë e këtyre termave të cilat hartohen nga vetë sipërmarrësit, për të shmangur çdo kusht apo rrethanë të parashikuar që do të vendosnin në pozitë disfavorizuese palën tjetër kontraktuale pajtimtarin, duke vendosur në favor dhe në dobi të tyre kushte të cilat do të kufizonin përgjegjësinë dhe mundësinë e pajtimtarëve për t’u tërhequr nga këto terma, për të pezulluar efektet e tyre duke cënuar kështu parimin bazë kontraktual të së drejtës së detyrimeve atë të lirisë kontraktuale.

Legjislativi, për ti dhënë rëndësinë e duhur mbrojtjes të së drejtave të përdoruesit si interesi më i lartë në hartimin e termave të pajtimit mes sipërmarrësve dhe pajtimtarëve, ka parashikuar detyrimin e autoritetit rregullator AKEP152për të qënë garanti i respektimit dhe zbatimit të parimeve kontraktuale bazuar në ligj dhe në dokumentet rregullatore të nxjerra në zbatim të tij, të cilat normojnë të drejtën e pajtimit kontraktual në fushën e ofrimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike. Pavarësisht terminologjisë së përdorur për përdorues153/pajtimtarin/konsumatorine një produkti/shërbimi apo cilido qoftë përcaktimi mbi një të mirë materiale apo të drejtë legjitime, në aspektin e përcaktimit ligjor të të drejtave të përcaktuara për konsumatorin në referencë me ligjin nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, dhe pavarësisht fazave kohore në të cilat ka kaluar përmirësimi i këtij ligji, ajo që vlen të theksohet është e lidhur me pjesën e të drejtave 154 si dhe kuptimin e termit konsumator155.

Mbështetur në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, ekuivalenti i termit konsumator është termi pajtimtar156 dhe ky term mban të njëjtën emërtesë edhe në trajtimin e bërë në hartimin e kushteve të përgjithshme të kontratës së pajtimit deri në ndërtimin e marrëdhënieve kontraktore dy palëshe. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit”, ka pësuar ndryshime në periudha kohore të ndryshme që nga viti 1997, ndryshime të cilat janë të lidhura kryesisht me detyrimet që burojnë nga marrëveshje dhe traktate ndërkombëtare në të cilat është e përfshirë Shqipëria, ndryshime të mëvonshme janë bërë në vitin 2003 me ligjin nr.9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, duke bërë një zgjerim tëfushës të të drejtave bazë të konsumatorit dhe rritjen e barrës së detyrimeve shtetërore për zhvillimin e këtyre të                                                             152“Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare” AKEP) është organi rregullator, i cili mbikëqyr kuadrin rregullator, të përcaktuar nga ky ligj, nga ligji për shërbimin postar, si dhe nga politikat e zhvillimit të fushës së komunikimeve elektronike dhe shërbimeve postare, të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave. 153 Kuptimi sipas përcaktimit të bërë në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, për termat: “Përdorues” është cilido që përdor ose kërkon të përdorë shërbime të komunikimeve elektronike, të disponueshme për publikun. “Përdorues fundor” është një përdorues, i cili nuk ofron rrjete komunikimesh publike ose shërbime komunikimesh elektronike, të disponueshme për publikun. 154 Fusha të të drejtave të konsumatorëve sipas nenit 4 të ligjit nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar janë: a) e drejta e mbrojtjes së shëndetit, mjedisit dhe sigurisë së jetës; b) e drejta e mbrojtjes së interesave ekonomikë; c) e drejta e ankimit; ç) e drejta për dëmshpërblim; d) e drejta e edukimit; dh) e drejta e marrjes së informacionit; e) e drejta e përdorimit të shërbimeve publike; ë) e drejta e mbrojtjes ligjore; f) e drejta e organizimit në shoqata ose bashkime për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve dhe e drejta e përfaqësimit në organet e tyre vendimmarrëse. 155Në kuptim të parashikimeve të këtij ligji “Konsumator” është çdo person, i cili blen ose përdor mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit. Në kuptim të këtij ligji, edhe organizatat jofitimprurëse konsiderohen si konsumatorë; 156“Pajtimtar” është cilido që ka lidhur një kontratë me një sipërmarrës që ofron shërbime të komunikimeve elektronike, të disponueshme për publikun, për përfitimin e shërbimeve të ofruara.

108  

drejtave, me synim rritjen e hapësirës mbrojtëse për konsumatorin pavarësisht fushës në të cilën konsumon një produkt/shërbim apo të drejtë të përcaktuar në ligj. Ndryshime të mëvonshme të ligjit për mbrojtjen e konsumatorit janë bërë në vitin 2008 me ligjin nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, duke bërë një përmirësim të ndjeshëm të ligjit të mëparshëm si në aspektin e zgjerimit të hapësirës së veprimit të tij, për të konsideruar dhe përfshirë strukturat përgjegjëse shtetërore apo rregullatore për fusha specifike që rregullohen me ligj material të veçantë si për fushën e komunikimeve elektronike, të furnizimit me energji elektrike, të furnizimit me ujë etj.

Pavarësisht vendosjes së themeleve të palëve kontraktore sipas ligjit nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, të përcaktuara në nenin 2157 të tij, vetë ligji ka pësuar ndryshime të mëvonshme gjithnjë në aspektin e zgjerimit të të drejtave dhe detyrimeve kontraktore si dhe përfshirjes së detyrimeve që rrjedhin për Shqipërinë duke përshtatur kuptimin e palëve kontraktore sipas ligjit158. E drejta e informimit shërben për krijimin e situatës së qartë për të kuptuar ‘zgjedhjen’ e tij konsumatori, në fazën e zhvillimit të konkurrencës për tregjet në të cilat konsumatori plotëson kërkesën e tij me produkt/shërbim apo të drejtë të pretenduar. Kjo mundëson shmangien e situatave çorientuese dhe konfuze për konsumatorin me synim kryesor mbrojtjen e interesave ekonomike të tij në raport me ofruesin e produktit/shërbimit/të drejtës etj, dhe mundësinë për të rritur shanset për zgjedhje në aspektin e çmimit dhe të cilësisë.

Synime të tilla në interes të mbrojtjes së konsumatorit janë të parashikuara në ndryshimet e ligjit material për konsumatorin por edhe në strategjitë shtetërore159 që kanë në fokus mbrojtjen e konsumatorit shqiptar, strategji të cilat janë ndërtuar në bashkëpunim dhe kontribut të strukturave të BE-së, që synojnë zgjerimin e tregjeve dhë përfshirjen e konceptit konsumator sipas parashikimeve në legjislacionin e tyre në raport me të drejtat dhe detyrimet që mbartin marrëdhëniet kontraktuale ndërmjet palëve konsumator-ofrues i produktit/shërbimit etj.

Pavarësisht se ligji nr. 9918/2008, i ndryshuar, ka të përcaktuar hapësirën e veprimit të tij për një fushë specifike siç është fusha e komunikimeve elektronike, duke përkufizuar konceptin e pajtimtarit, të përdoruesit, të ofruesit të shërbimeve etj, dhe edhe pse është parashikuar në mënyrë eksplicite rregullimi i marrëdhënieve ndërmjet palëve ndërvepruese në këtë fushë si të drejtat dhe detyrimet e përcaktuara në ligj për palët ndërvepruese, përsëri në kontrata dypalëshe të hartuara (përfshirë edhe kontratën e pajtimit) është përdorur si bazë ligjore edhe ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit” si dhe ligje të tjera të veçanta që përcaktojnë raportin e të drejtave dhe detyrimeve për palët.

Trajtimi i bërë më sipër për fazat e evoluimit të legjislacionit shqiptar në fushën e mbrojtjes së konsumatorit ka pikërisht këtë qëllim, të sjellë në vëmendje të lexuesit ndërveprimin dhe parashikimet e shprehura të bëra në ligjet e veçanta dhe

                                                            157Ky ligj përfshin të gjitha llojet e marrëdhënieve ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve, që kanë të bëjnë me mallrat e konsumatorëve apo shërbime, përveç atyre që parashikohen në dispozitat e ligjeve të veçanta. 158Ligji nr.9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar me ligjin nr.10 444, date 14.07.2011.Ndryshimet që kanë ndodhur mbi konceptimin se kush do të konsiderohet konsumator sipas ligjit dhe përfshirja e termit “çdo person” përbën nje zgjerim të hapësirës normative për të trajtuar si ‘konsumator’ kategori më të gjera. 159Strategjinë e tij “Për Mbrojtjen e Konsumatorit 2007 – 2013”, me objekt fuqizimin e konsumatorëve, rritjen e mirëqënies së tyre dhe mbrojtjen efektive të tyre, Këshilli i Ministrave miratoi Strategjinë Ndërsektoriale për Mbrojtjen e Konsumatorëve dhe Mbikqyrjen e Tregut, 2007 -2013.

109  

ndërthurjen e tyre me pjesën tjetër të legjislacionit që rregullon marrëdhëniet kontraktuale për produkte/shërbime.

Balanca ndërmjet mbrojtjes së pajtimtarit dhe lirisë ekonomike të tregut. Ekonomia e tregut në tërësi dhe tregjet specifike të saj kanë të nevojshme për

“oksigjenin” e domosdoshëm të funksionimit të tyre, gjetjen e një balance të duhur nëpërmjet mjeteve juridike që rregullojnë marrëdhënien ndërmjet ofruesve të shërbimeve dhe përdoruesve të këtyre shërbimeve, duke konsideruar si primar faktin se përdoruesi i shërbimeve arrin mbrojtjen e duhur dhe e maksimizon atë në kushtet e një tregu funksional dhe konkurrues vetëm në se ka një balancë të duhur ndërmjet lirisë ekonomike për një treg të hapur dhe konkurrues si dhe barazpeshim i duhur i të drejtave dhe detyrimeve të palëve kontraktore pa krijuar hendekun e fundosjes për “palën e dobët”.

Tregjet ekonomike për funksionimin e tyre e kanë jetik ndikimin që vjen nga tregje të tjera jashtë juridiksionit “kombëtar”, siç është rasti specifik i tregut të komunikimeve elektronike i cili kërkon edhe harmonizim me tregje të tjera me juridiksion ndërnacional.Balanca e duhur, harmonizimi i juridiksionit dhe akteve rregulluese për tregje të tilla të ndërlidhura dhe me efekte të prodhuara jo vetëm nga legjislacioni nacional, si dhe barazpeshimi i tyre me fuqinë paguese të pajtimtarit, përbëjnë edhe zanafillën e rritjes se përkujdesjes së shtetit dhe insitucioneve përkatëse duke e atribuar kryesisht mbikqyrjen e tregjeve të tilla nga ente rregullatore specifike të pavarura.Trajtimi i barazpeshuar për tarifat e shërbimeve që ofrohen në fushën e komunikimeve elektronike dhe fuqisë paguese, nuk mund të përjashtojë nga vëmendja edhe faktorin “cilësi” të shërbimeve që përdoren, si dhe efektin që sjell ndërvarësia që vjen për shërbime të tilla nga tregje të ndërlidhura por që funksionojnë nga legjislacione të ndryshme nacionale.

Kuadri ligjor dhe rregullator ka ndikime sensitive në trajtimin e mjeteve

juridike që rregullojnë marrëdhënien ndërmjet ofruesit të shërbimeve të komunikimeve elektronike dhe përdoruesve të këtyre shërbimeve, ndaj dhe vëmendja e veçantë është treguar kryesisht në hartimin e termave të përgjithshme kontraktuale ndërmjet palëve, ku ndër të tjera specifikohen: - Llojet e shërbimeve të komunikimeve elektronike që ofrohen dhe janë subjekt i

mjeteve juridike ndërmjet palëve; - Të drejtat, detyrimet dhe përgjegjësitë që duhet të përmbajë mjeti juridik

kontraktor për përdoruesin e shërbimeve; - Të drejtat, detyrimet dhe përgjegjësitë që duhet të përmbajë mjeti juridik

kontraktor për ofruesin e shërbimeve; - Tarifimet dhe pagesat përkatëse për shërbimet e kontraktuara; - Trajtimi i ankesave, mosmarrëveshjeve të mundshme dhe hapësira ligjore e

zgjidhjes së tyre; - Vazhdimi dhe/ose ndërprerja e shërbimeve të ofruara/përdorura ndërmjet palëve; - Përfshirja e elementeve juridike që kanë të bëjnë me sigurinë e shërbimeve,

privatësine e komunikimeve dhe mbrojtjen e të dhënave personale të përdoruesve të shërbimeve të ofruara.

110  

Efekti rregullator në maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit e shërbimeve te komunikimeve elektronike.

Shërbimet e komunikimeve elektronike të ofruara nga sipërmarrës të

ndryshëm të njohur ndryshe si ‘ofrues shërbimesh’ së bashku me pajtimtarët ‘përdorues shërbimesh’ kanë në vijimësi mbikqyrje dhe mbështetje rregullatore,e cila ka për mision kryesor jo vetëm maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit e shërbimeve të komunikimeve elektronike por garantimin e jetëgjatësisë së ofruesve të shërbimeve si një binom i rëndësishëm dhe i pazëvendësueshëm.

Ky binom është funksional vetëm në kushtet e një tregu të hapur, konkurrues dhe që harmonizon në mënyre efikase trinomin ‘shërbime – tarifa – cilësi’. Legjislacioni kombëtar me referencë kryesore në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, ka parashikuar instrumentet e duhura që mund të përdorë rregullatori i fushës për të synuar një treg funksional dhe konkurrues, nga i cili pastaj do të plotësoheshin në mënyrën e duhur secili nga elementët përbërës të trinomit të cituar më sipër.

Aktet rregullatore që imponojnë rregullimet e duhura në tregun e komunikimeve elektronike bëhen të mundura pas një analize të detajuar të këtij tregu, duke konsideruar aktorët e tregut si bashkëpunues dhe kontribues në identifikimin e fazës në të cilën ndodhet konkurrenca në tregun e komunikimeve elektronike. Bashkëpunimi konsiston në sigurimin dhe evidentimin e të dhënave të duhura statistikore dhe financiare të shërbimeve që ofrohen, në përfshirjen e tyre në konsultimet publike për dokumente të rëndësishme rregullatore mbi të cilat mbështeten aktet rregullatore që mbartin efekte konkrete për shërbimet e komunikimeve elektronike, dhe për rrjedhojë që prodhojnë efekte direkte në secilin nga elementet e trinomit të cituar më sipër. Përqasja rregullatore dhe efekti i prodhuar nga aktet e nxjerra prej saj, është konkretizuar tek masat rregullatore për t’u implementuar nga ofruesit e shërbimeve në secilin nga shërbimet përkatëse të identifikuar si të nevojshëm për ndërhyrje rregullatore.

Legjislacioni ka parashikuar rastet se kur konsiderohet e nevojshme një ndërhyrje dhe cilat janë kriteret që bëjnë një përcaktim të tillë, të cilat identifikojnë fazën e konkurrencës për tregje dhe shërbime të analizuara, adresojnë masat rregullatore në përputhje me identifikimin e bërë si dhe garantojnë që masat rregullatore të jenë proporcionale, mos-diskriminuese në përputhje me identifikimin e bërë si pengesë për zhvillimin e konkurrencës efektive.

Racionaliteti i masave rregullatore është i lidhur drejtëpërdrejtë me shkallën e efektivitetit të prodhuar, efektivitet i cili duhet të jetë i matshëm dhe i mundshëm për t’u identifikuar në analizën e radhës e cila zhvillohet në mënyre periodike për produktet/ shërbimet e konsideruara në tregun e analizuar. Legjislacioni ka konsideruar edhe pamundësinë e arritjes së konkurrencës efektive e cila nuk do të maksimizonte përfitimet për përdoruesit e shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike, duke garantuar në raste të tilla edhe ofrimin e shërbimeve bazë për shtresa të dobëta në aspektin e pagesës së shërbimeve të përdorura, të njohura ndryshe si shërbime bazë në paketën e shërbimit universal, duke imponuar rregulla për tarifat e

111  

shërbimeve160 që janë pjesë e paketës së shërbimit universal duke specifikuar tarifimin por edhe unifikimin e tyre në territorin gjeografik ku shtrihet ky shërbim161.

Paketa e shërbimeve bazë të konsideruara si ‘shërbim universal’ është në përqasje të plotë me direktivat e BE-së për fushën dhe e përfshirë në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, i cili ka parashikuar subvencionimin e ofruesit të shërbimit universal sipas përcaktimeve të akteve rregullatore.

Legjislacioni ka konsideruar si rrugën e duhur për të siguruar prezencën e binomit ‘ofrues shërbimesh- përdorues shërbimesh’ pavarësisht mundësisë së pagesës për paketën bazë të shërbimeve të komunikimeve elektronike, vendosjen e detyrime ligjore për ofruesit e shërbimeve nëpërmjet masave rregullatore me qëllim mbrojtjen e përdoruesit nga e drejta për të përdorur këto shërbime pavarësisht mundësisë së tij për pagesë. Por njëkohësisht legjislacioni ka krijuar sferën e sigurisë për ofruesit e shërbimeve të imponuara nga ligji duke u parashikuar atyre krijimin e skemës së subvencionimit nga vetë tregu për shërbimet të cilat janë të detyruara të ofrohen nën koston e prodhimit të tyre.

Efekti rregullator është jo vetëm i matshëm dhe i mundshëm për t’u monitoruar, por edhe i krahasueshëm me tregje analoge dhe shërbime të ofruara në këto tregje në vende të tjera rajonale, të BE-së apo më gjerë, duke e krahasuar në tre elementet e cituar në trinomin e mësipërm162. Për secilin nga elementet e trinomit të cituar më sipër si shërbime – tarifa – cilësi, ka akte rregullatore të nxjerra nga AKEP që shërbëjnë për monitorimin dhe matjen e efekteve të prodhuara nga masat rregullatore. Konkurrenca efektive arrihet në kushtet e një tregu të hapur, të liberalizuar plotësisht, por pavarësisht kësaj tendenca e ofruesve të shërbimeve dhe kompleksiteti i portofolit të shërbimeve të komunikimeve elektronike ka si garanci funksionimin e këtij tregu me ligj specifik dhe mbikqyrje rregullatore të drejtëpërdrejtë, pasi përdoruesi i shërbimeve të ofruara edhe në rastin e mbrojtur nga mjete juridike siç është kontrata e pajtimit, kërkon imponimin e vendosjes së kritereve specifike qe maksimizojnë mbrojtjen e tij. Kontrata e pajtimit, balanca ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve.

Kontrata e pajtimit për shërbimet e komunikimeve elektronike, e konsideruar

ndryshe si urë lidhëse ndërmjet palëve kontraktore shërben para së gjithash si balancë ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve që kanë palët, të njohura në legjislacionin përkatës të fushës së komunikimeve elektronike si ofrues shërbimesh dhe përdorues i shërbimeve te komunikimeve elektronike, ose ndryshe i cilësuar në kontratë si “pajtimtari”.

                                                            160Detyrimet e Ofruesit të sherbimit Universal për tarifat: Ofruesit e shërbimit universal janë të detyruar të përcaktojnë tarifat dhe kushtet e përgjithshme të pagesës, në mënyrë që pajtimtarët e shërbimeve të veçanta që ofrohen nga shërbimi universal, të mos jenë të detyruar të paguajnë për shërbimet e panevojshme ose që nuk kërkohen për sigurimin e shërbimeve të përfshira në skemën e shërbimit universal. 161Tarifat dhe kushtet e përgjithshme për shërbimin universal:Tarifat e shërbimeve individuale, të ofruara nga shërbimi universal, duhet të jenë të njëjta në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë. Ofruesit e shërbimit universal mund të ofrojnë tarifa opsionale, paketa tarifore të veçanta dhe mënyra pagese të veçanta për pajtimtarët me të ardhura të pakta dhe/ose për pajtimtarët me nevoja të veçanta, në përputhje me legjislacionin në fuqi. 162Shih më sipër trinomi ‘shërbime – tarifa – cilësi’.

112  

Nga analiza e dispozitave ligjore roli i autoritetit rregullator AKEP-it shfaqet kyç në konkretizimin e këtyre kontratave tip mes paleve.Rregullatori të drejtën e tij, për të mbikqyrur rregullsinë dhe ligjshmërinë e këtyre kontratave si dhe për të ushtruar imperativitet në rregullimin e kushteve kontraktuale të cilat nuk janë hartuar në përputhje me ligjin dhe aktet normative të nxjerra për këtë qëllim, e ka plotësuar me rregulla dhe kuadër normativë të fushës163.

Në interpretim të zgjeruar të këtyre paragrafeve, spikat roli i autoritetit kompetent rregullator në mbrojtje të përdoruesit, i cili përfaqëson fuqinë shtetërore përballë subjekteve private të biznesit në diktimin e kushteve ligjore dhe të arsyeshme për të zhvilluar të drejtën e ofrim-përfitimit të shërbimeve publike kontraktuale në treg.

Pra në këtë mënyrë, rregullat kuadër të hartuara si terma kontraktuale të palëve çmohen si të drejta vetëm atëhere kur instanca administrative publike shprehet për to, në të kundërt paketa e rregullave të hartuar nga sipërmarrësi në formën e kontratës së pajtimit i nënshtrohet një procesi të riformulimit nëpërmjet ndryshimeve dhe shtesave përkatëse të urdhëruara nga autoriteti rregullator.

Rregullatori vjel në mënyrë transparente dhe ligjore opinionin e palëve të interesuara nëpërmjet procedurave të konsultimit publik,164 pasi vlerëson se dokumentet e tregut të komunikimeve elektronike përfshirë këtu edhe termat e përgjithshme të pajtimit të cilat shërbejnë si kuadër bazë për hartimin e kontratave të pajtimit, afektojnë në mënyre sensitive tregun e komunikimeve elektronike dhe interesat e palëve. Si e tillë, kontrata e pajtimit lidhet ngushtësisht me interesat e përdoruesve fundorë, prandaj interesi i rregullatorit për ta mbikqyrur dhe vlerësuar rast pas rasti atë dhe shërbimet që ofron i autorizuari165 shfaqet në çdo moment. Si në çdo kontratë juridike termat kontraktore të pajtimit dhe/ose mospërmbushja e tyre në formën e parashikuar, përbëjnë shkak për lindjen e një mosmarrëveshje të mundshme mes palëve kontraktuale e cila mund të bëhet shkas për ankimim.

Rregullatori paraqitet sërish me një rol kyç në trajtimin e këtyre ankesave dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të parashikuara shprehimisht në termat e pajtimit, duke u udhëhequr nga parimet e tij bazë për mbrojtjen e interesave të pajtimtarëve në aspektin individual, mbrojtjen e interesave të pajtimtarëve në tërësi nga abuzimet e subjekteve private në treg, trajtim të barabartë dhe jodiskriminues të të gjithë pajtimtarëve përmes procedurave ligjore e transparente. Kuadri ligjor/nënligjor, për të drejtat e pajtimtarëve/përdoruesve.

Kuadri ligjor i ka kushtuar një rëndësi të veçantë mbrojtjes së përdoruesit të

shërbimeve të komunikimeve elektronike, duke e lidhur ngushtësisht me rolin dhe peshën e rregullatorit jo vetëm në mundësimin e rritjes së përfitimit të përdoruesit duke tentuar maksimizimin e tyre me synim të qartë rritjen e konkurrencës efektive në tregun e shërbimeve të komunikimeve elektronike, por në të njëjtën kohë ka

                                                            163Rregullore nr. 31, datë 26.12.2013 “Për termat e pergjithshme të kontratës së pajtimit për lidhjen dhe aksesin në rrjetin publik të komunikimeve elektronike”, miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr. 2405, datë 26.12.2013, sipas së cilës parashikohet shprehimisht si: “AKEP ka të drejtë të përcaktojë rregulla shtesë, si dhe të imponojë ndryshime kur kontrata e pajtimit nuk është në përputhje me ligjin dhe aktet normative të nxjerra për këtë qellim”. 164Neni 110 i ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar. 165Rregullore e AKEP nr.24, datë 02.02.2012 “Për Autorizimin e Përgjithshëm”.

113  

parashikuar edhe një strukturë të veçantë që mundëson asistencë ligjore dhe rregullatore mbi të drejtën e përdoruesit e cila synon realizimin e objektivave dhe qëllimit të kuadrit rregullator për funksionimin e tregut të shërbimeve të komunikimeve elektronike për :

- sigurimin e realizimit të interesave të përdoruesve të shërbimeve të komunikimeve elektronike nëpërmjet procedurave ligjore dhe transparente të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve për të patur përfitime maksimale nga aksesi në shërbimet e komunikimeve elektronike për të zgjedhur çmimin dhe cilësinë;

- në sigurimin e trajtimit të barabartë dhe jo diskriminues të përdoruesve të shërbimeve të komunikimeve elektronike në mbrojtje të interesave të tyre për të dhënat personale dhe privatësinë;

- në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve të komunikimeve elektronike duke siguruar barazi në trajtimin e tyre dhe mosdiskriminim.

Të drejtat e përdoruesve

Termi përdorues/pajtimtar/konsumator i përdorur nga ligjvënësi, në thelb shpreh konceptin e përdorimit apo konsumit të një produkti/shërbimi, të mire materiale etj, ndaj në komunikimet elektronike ka kuptimin e përdorimit të shërbimit të ofruar nga sipërmarrësit në treg.

Koncepti i të drejtës është një koncept i gjerë por investigimi në këtë aspekt bën të mundur të ballafaqohesh mbi të drejtat dhe detyrimet që parashikon ligji material i fushës, duke e parë në këndvështrimin e marrëdhënies sipërmarrës-pajtimtar deri në parashikimin e bërë mbi të drejtën në Kodin Civil, si një mundësi ligjore në dorën e pajtimtarit.Në marrëdhënien sipërmarrës-pajtimtar legjislacioni ka konsideruar të rëndësishme të drejtën e pajtimtarit për t’u pajisur me informacion të plotë, të qartë, të detajuar mbi shërbimin që përdor në tregun e komunikimeve elektronike dhe rrjedhimisht për të arritur këtë ai ka përcaktuar në dispozita të veçanta të tij se kujt i përket detyrimi për përgatitjen e tablosë informuese dhe publikuese të informacionit të nevojshëm për përdoruesin e shërbimeve.

Transparenca dhe publikimi i informacionit është parashikuar në dispozitën përkatëse166 të ligjit material të fushës, sipas së cilës përcaktohen aktet e nevojshme nënligjore në plotësim të kësaj dispozite, kriteret dhe kushtet e nevojshme që duhet të jenë të publikuara, elementet e nevojshme informative mbi shërbimet dhe produktet në tregun e komunikimeve elektronike që kanë lidhje me tarifimin/cilësinë e shërbimeve në dispozicion të përdoruesve.

Tabloja e të drejtave dhe detyrimeve përkatëse për përdoruesin si dhe të drejtat dhe detyrimet respektive për ofruesin e shërbimeve, parashikohet në dispozitat referuese ligjore për “kontratën e pajtimit”, e cila përbën një nga aspektet e rëndësishme të temës së zgjedhur për këtë punim, pasi përbën potencialisht një ndër hapësirat e mundshme të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve në nivelin sipërmarrës-pajtimtar. Rrjedhimisht si e tillë përveç përcaktimit të bërë në dispozitat e cituara nga legjislativi, janë parashikuar detyrime për nxjerrjen e akteve të tjera nënligjore

                                                            166Detaje mbi parashikimin ligjor për publikim të informacionit gjenden të përcaktuara në nenin 98 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, sipas së cilës janë të detajuar në mënyrë të plotë aspekte të rëndësishme të detyrimit të sipërmarrësit për informacion publik për përdoruesit e shërbimeve dhe monitorimin e këtij informacioni të publikuar nga sipërmarrësit nga struktura rregullatore mbikqyrëse e procesit dhe monitorimit të tij në vijimësi.

114  

167rregullatore në plotësim të saj, të cilat janë të hartuara dhe të miratuara nga rregullatori i fushës.

Legjislacioni ka parashikuar për regjistrin identifikues të pajtimtarëve, natyrën e regjistrimit dhe formularin tip, detyrime të rregullatorit të fushës për përcaktimin e të dhënave të nevojshme, mënyrën e evidentimit të tyre, të drejtën për ruajtjen e privatësisë së të dhënave si dhe kushtet e vënies së tyre në dispozicion për qëllime të ndjekjes penale etj, sipas parashikimeve të bëra në dispozitat referuese 168 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar.

Ligjvënësi në konsiderimin e të drejtave të përdoruesve për përdorimin e produkteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike, pasi ka vlerësuar se ata janë një palë e dobët në aspektin hulumtues/negociues, për shkak të mungesës së njohurive specifike për të bëre krahasime mbi cilësinë e shërbimeve169 që përdorin, ka parashikuar si të nevojshme nxjerrjen e akteve të tjera nënligjore me kritere specifike mbi cilësinë e shërbimeve. Nxjerrja e këtyre akteve/dokumenteve rregullatore përcaktohet si detyrim për rregullatorin e fushës për të parashikuar edhe nevojën për përdorimin e shërbimeve nga kategori vunerabël të shoqërisë, përfshirë edhe kategoritë e përdoruesve me aftësi të kufizuara dhe nevojën për nxjerrjen e akteve të tjera nënligjore ndihmëse për kategoritë e përdoruesve me aftësi të kufizuara.

Marrëdhënia sipërmarrës-pajtimtar, e kontraktuar për shërbimet në tregun e komunikimeve elektronike, ka në thelb të saj zhvillimin e një marrëdhënie me interes nga të dy palët, e ndërtuar mbi të drejta dhe detyrime reciproke, nga njëra anë është interesi i përdoruesit të shërbimeve për shfrytëzimin e tyre për mbulimin e nevojave dhe dëshirave përkatëse, por nga ana tjeter duhet kuptuar si një shërbim i cili përbën ekonomi/tregti për sipërmarrësin në aspektin e të ardhurave financiare.

Detyrimet/të drejtat mbi faturimin e shërbimeve respektive parashikohen në dispozitën përkatëse 170, duke përcaktuar grupin e nevojshëm të elementeve përbërës të faturës por duke mos kufizuar të drejtën e pajtimtarit për detajime të tjera në raport me pagesën e bërë për një faturim në lidhje me produktin/shërbimin e përdorur.

Dy shtyllat kryesore mbi të cilat ekzistojnë premisat e mundshme për krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve dhe pajtimtarëve janë të lidhura me cilësinë e shërbimeve si dhe tarifimi i tyre, apo më saktë mbi faturën si një detyrim për t’u paguar nga pajtimtarët. Mbi këto dy shtylla është ndërtuar kryesisht edhe thelbi i ankesave të cilat burojnë nga pajtimtarët në adresë të sipërmarrësve ofrues të shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

                                                            167Rregullore e AKEP nr. 34, datë 23.12.2014 “Për inspektimin, monitorimin e spektrit të frekuencave dhe masat administrative”. Rregullore e AKEP nr. 27, datë 21.09.2012 “Mbi Publikimin e informacionit për tarifat si dhe kushtet e aksesit dhe përdorimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike publike”. Rregullore e AKEP nr. 16, datë 16.04.2010 “ Për treguesit e cilësisë së shërbimit”. 168 Detaje mbi parashikimin ligjor për regjistrimin dhe identifikimin e pajtimtarëve, të drejtën e privatësisë si dhe për qëllime të ndjekjes penale, gjenden në nenet 100,101 dhe 101/1 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, sipas së cilave detajohen në mënyrë të plotë aspekte të rëndësishme të trajtuara për këtë qëllim nga legjislatori. 169Sipas parashikimeve të nenit 102 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar :“1. Sipërmarrësit e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike publike janë të detyruar të publikojnë informacionin e duhur, të krahasueshëm dhe të përditësuar për cilësinë e shërbimeve të ofruara prej tyre dhe për masat e marra për të garantuar akses të barabartë për përdoruesit fundorë me aftësi të kufizuara. 2. AKEP-i, në bazë të një rregulloreje të veçantë, përcakton treguesit e cilësisë së shërbimit”. 170Detaje mbi parashikimin ligjor për faturimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike të konsumuara nga pajtimtarët, modalitetet e ndërtimit të faturës, elementet përbërës të saj si dhe detyrimet respektive të sipërmarrësit dhe pajtimtarit në këtë aspekt, gjendet në nenin 106, të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, të trajtuara për këtë qëllim nga legjislatori.

115  

Legjislacioni ka parashikuar në këtë aspekt të drejtën e ankesës së pajtimtarit duke e kategorizuar në dy faza, duke e mbështetur në dispozita171përkatëse dhe duke lënë detyrime për nxjerrjen e akteve të tjera nënligjore që kanë në thelb parashikimin e trajtimit të ankesës së pajtimtarit dhe shqyrtimin e saj deri në nivelin e një mosmarrëveshje me sipërmarrësin.

Në kushtet e zhvillimit dhe përmirësimit të teknologjisë së ofrimit të shërbimeve dhe ndërtimit apo përmirësimit të infrastrukturës përkatëse për këtë qëllim, legjislacioni ka parashikuar nëpërmjet dispozitave përkatëse të ligjit nr.9918/2008 i ndryshuar, edhe mundësinë e ndërprerjes së shërbimit172 apo kufizimit në kohë, por duke mbartur detyrimin e parashikimit të kësaj mundësie në kushtet kontraktore ndërmjet palëve në lidhje me shërbimet e kontraktuara dhe të drejtat dhe detyrimet respektive.                                                             171 Detaje mbi parashikimin ligjor për të drejtën e ankimit të pajtimtarëve dhe mënyrën e trajtimit të ankesës në kushtet fillestare para se të trajtohet si mosmarrëvshje në nivelin pajtimtar – sipërmarrës, të drejtat dhe detyrimet respektive të pajtimtarit dhe sipërmarrësit për këtë aspekt, gjenden në nenin 107, të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, të trajtuara për këtë qëllim nga legjislatori. 172 Ligjvënësi ka parashikuar në nenet 108 dhe 109 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, kushtet se kur mund të ndërpritet shërbimi për pajtimtarin, ndërprerje të përkohshme apo ndërprerje përfundimtare, duke detyruar palët që kushte të tilla të jenë të detajuara edhe në kontratën dypalëshe të ofrimit dhe përdorimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike.

116  

Tipologjia e mosmarrëveshjeve të nivelit Pajtimtar– Sipërmarrës. Kontraktimi i shërbimeve të komunikimeve elektronike ndërmjet palëve

pajtimtar-ofrues shërbimesh , materializohet duke shfrytëzuar mjetin juridik të njohur ndryshe si kontrata e pajtimit, e cila siç edhe theksuam më sipër përbën bazën kryesore prej nga mund të burojnë mosmarrëveshje të mundshme ndërmjet palëve, në përputhje me të drejtat dhe detyrimet e përcaktuara për to.

Ndaj edhe tipologjia e mosmarrëveshjeve të mundshme në nivelin pajtimtar-sipërmarrës ka spektrin e veprimit të saj brenda kësaj hapësire ndërveprimi të palëve e cila skematikisht për arsye ilustrimi paraqitet si më poshtë:

Tipologjia e mosmarrëveshjeve në nivelin pajtimtar-sipërmarrës

Sfondi i mosmarrëveshjeve të

mundshme Pajtimtar -

Sipërmarrës

Moszbatimi i kushteve të kontratës

Tarifimi, faturim,

informacion transparent

Cilësi

shërbimesh

Shërbimi i portimit të

numrit

Mënyrat e pagesës,

kohështrirja e saj

Kompensimi për

pezullimin/ndërprerjen e shërbimit

Kohëzgjatje e

kontratës, modifikim i saj

Figurë :Skema e Tipologjisë të mosmarrëveshjeve të nivelit pajtimtar-sipërmarrës.

117  

Moszbatimi i kushteve të parashikuara në kontratën e pajtimit.

Pajtimtarët dhe ofruesit e shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike mund të jenë të kontraktuar për një ose më shumë shërbime që mund të ofrohen nga rrjete të ndryshme si: shërbime të telefonisë fikse, shërbime të telefonisë së lëvizshme apo shërbime interneti. Këto tre kategori përbëjnë edhe shërbimet kryesore për të cilat egziston mundësia e krijimit të marrëdhënieve kontraktuale ndërmjet palëve pajtimtar-ofrues shërbimesh.

Për secilin nga shërbimet e cituara të këtyre tre kategorive ka specifika të veçanta, por të përbashkëtat e tyre në raport me të drejtat dhe detyrimet e pajtimtarit mund të grupohen lidhur me tarifimin, faturimin, transparencën e informacionit, llojet e shërbimeve të ofruara dhe cilësinë e tyre, kohëzgjatjen e kontratës dhe modifikimin e saj, mënyrat e kompensimit për pezullim/ndërprerje të shërbimeve, mënyrën e pagesës apo shtrirjen kohore të saj, përfitimin e shërbimit të portimit të numrit etj.

Aspektet e përbashkëta dhe veçantitë për tre shërbimet më të përdorshme janë: a) tarifimi, faturimi dhe transparenca e informacionit, b) llojet e shërbimeve të ofruara dhe cilësia e tyre, c) kohëzgjatja e kontratës dhe modifikimi i saj, d) mënyrat e kompensimit për pezullim/ndërprerje të shërbimeve, e) mënyra e pagesës apo shtrirja kohore e saj, f) shërbimi i portimit të numrit në nivelin pajtimtar-sipërmarrës.

a) Për tarifimin, dhe transparencën e informacionit (Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme dhe Internet)

Në lidhje me tarifimin e shërbimeve dhe transparencën e informacionit për

këtë qëllim, para së gjithash duhet kuptuar se rregullimi i tarifave ose ndryshe kontrolli i tyre nga rregullatori i fushës AKEP është i kushtëzuar në dy dimensione që kanë lidhje me:

- Shërbimet e ofruara nga sipërmarrësit për të cilët është përcaktuar statusi me fuqi të ndjeshme gjë e cila nënkupton që jo në të gjitha rastet këto shërbime janë direkt shërbimet që merr pajtimtari në nivelin fundor, sepse mund të jenë shërbime në tregjet e nivelit të shumicës, pavarësisht se indirekt janë të lidhura me efektin që prodhon kontrolli rregullator për shërbimet që merr përdoruesi fundor ose pajtimtari,

- Shërbimet e përfshira në skemën e shërbimit universal të cilat mbartin detyrimin e kontrollit rregullator të tarifave të tyre. Interesi i pajtimtarit për shërbimet që kontrakton dhe për tarifimin e tyre,është

i lidhur kryesisht me detajimin e tarifave sipas llojit të shërbimit, për të gjithë zërat që lidhen me ngarkesën e faturës së pajtimtarit, me mënyrën e pagesës së faturës, kohën e parashikuar, modalitetet për kamatvonesën dhe kushte të tjera në këtë aspekt të cilat bazuar në përcaktimet normative dhe rregullatore duhet të jenë të përfshira në modalitetet e kontratës së nënshkruar173 ndërmjet palëve.

                                                            173Kontrata e pajtimit përmban: Llojin dhe nivelin e tarifave të aplikueshme për ofrimin e shërbimit; Mënyrat e pagesës, ose njoftimi që informacioni jepet në faturë; Kosto e instalimit ose ri-instalimit të shërbimeve, kur aplikohet; Nivelet minimale të konsumit (mujore ose ndryshe), aty ku janë të

118  

Të gjitha detajet e parashikuara në kontratën e pajtimit që kanë lidhje me faturimin, mënyrat e pagesës, zërat e shpenzimeve dhe të kostove të mundshme që i shërbejnë ofrimit të shërbimit për pajtimtarin duhet të jenë të qarta, jo konfuze dhe në mënyrë transparente, me qëllim orientimin në përzgjedhjen e duhur të tij.

Përzgjedhja e duhur e pajtimtarit e mbështetur mbi një informacion të plotë dhe të qartë, vjen vetëm pasi të ketë të qarta nevojat e tij. Këto nevoja lidhen me përdorimin e shërbimit, konsumin e nevojshëm për shërbimin e kontraktuar, llojet e tarifave174 si dhe subvencionet e mundshme në varësi të konsumit sipas përzgjedhjes së bërë, mbulimin e shërbimit dhe disponueshmërinë e tij në varësi të zonës gjeografike ku ndodhet pajtimtari apo të nevojës për të përdorur shërbimin, cilësinë e shërbimit që ofrohet përkundrejt parametrave të matshëm dhe të krahasueshëm duke i mundësuar edhe krahasueshmërinë me konkurrentët e tjerë të ofruesit të shërbimit që kontrakton pajtimtari, të dhëna mbi kushtet e aksesit, shpenzime shtesë për pajtimtarin në lidhje me pajisjet që mundësojnë shërbimin etj.

Për secilin nga shërbimet e cituara për telefoninë fikse, telefoninë e lëvizshme apo shërbimin e internetit, në thelb të kërkesës së pajtimtarit qëndrojnë nevojat për sqarim në lidhje me tarifimin, faturimin dhe mundësinë e informimit etj.Specifikat e veçanta për secilin nga shërbimet e cituara të cilat në llojin e tyre mbartin edhe veçanti, janë të papërfillshme për qëllimet e trajtimit të bërë më sipër pasi thelbi i tyre mbetet i njëjtë.

b) Për llojet e shërbimeve të ofruara dhe cilësinë e tyre

(Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme dhe Internet) Karakteristikat e veçanta të secilit prej shërbimeve bazë të synuara nga

pajtimtari për t’u kontraktuar, të cilat kanë të bëjnë me cilësinë e shërbimit dhe detyrimin e përfshirjes në kontratën e pajtimit, përbëjnë edhe një ndër hapësirat e përzgjedhjes së pajtimtarit për të kontraktuar një shërbim të caktuar.

Në këtë aspekt, përveç parashikimit ligjor për përfshirjen e këtyre treguesve në termat e përgjithshme të kontratës së pajtimit mes pajtimtarit dhe ofruesit të shërbimit, një detajim të plotë të tyre bën akti rregullator175 specifik për treguesit e cilësisë së shërbimit.

Rregullorja e cilësisë së shërbimit detyron sipërmarrësin të sigurojë parametra cilësie 176për shërbimin e vendosur në kontratën dypalëshe dhe në rast të mosplotësimit të këtyre parametrave, pajtimtari ka të drejtën e kompensimit për                                                                                                                                                                           aplikueshme; Periudhat pik dhe off-pik, kur aplikohen, dhe tarifat gjatë këtyre periudhave; Si dhe ku, pajtimtari mund të sigurojë informacion të përditësuar mbi tarifat. 174Sipërmarrësit e rrjeteve dhe të shërbimeve të komunikimeve elektronike publike janë të detyruar të publikojnë informacion të saktë dhe të hollësishëm për tarifat dhe kushtet e përgjithshme për aksesin dhe përdorimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike publike.Ky informacion publikohet me anë të mjeteve të informimit publik. 175 Rregullore e AKEP nr. 16, datë 16.04.2010 “ Për treguesit e cilësisë së shërbimit”, e cila ndër të tjera parashikon: Vendosjen e parametrave të cilësisë të aplikueshme në shërbimin telefonik të cilat maten nga sipërmarrësit. Gjithashtu krijon përmbajtjen e këtyre parametrave, formatin dhe mënyrat e publikimit të informacionit mbi cilësinë e shërbimeve të ofruara. Publikimi bën të vlefshme, të krahasueshme, të qarta, të plota dhe të përditësuara të dhënat e sipërmarrësve për cilësinë e shërbimeve të ofruara prej tyre. 176Rregullorja e cilësisë së shërbimit nuk imponon nivelet minimale të cilësisë së shërbimit mbi sipërmarrësit e shërbimit telefonik.Sipërmarrësit duhet të publikojnë nivelet e cilësisë që ata ofrojnë në kontratat e shërbimit, bashkë me detajet e skemave të kompesimit dhe rimbursimit në rastin e mungesës së niveleve të cilësisë së ofruar.

119  

mungesën e cilësisë së shërbimit të kontraktuar, përkundrejt rregullave të përcaktuara nga AKEP apo nëpërmjet të drejtës që fitohet nëpërmjet rrugës gjyqësore, specifikë kjo e cila detajohet në parashikimet e kontratës së lidhur ndërmjet ofruesit të shërbimit dhe pajtimtarit.

Informacionin e detajuar, dhe të krahasueshëm177 mbi parametrat e cilësisë së shërbimit, legjislacioni e ka përcaktuar si detyrim për t’u publikuar në pikat e shitjes së shërbimit.Përshkrimet më sipër për secilin nga tre shërbimet, si ai i telefonisë fikse, të lëvizshme apo të shërbimit të internetit, përbëjnë të përbashkëtën e tyre, ndërsa veçantitë në mënyrën e matjes së parametrave të cilësisë janë më specifike dhe janë të natyrës teknike për nevoja të monitorimit dhe krahasueshmërisë nga strukturat përkatëse, por thelbi mbetet i njëjtë mbi detyrimin e sipërmarrësve për t’i parashikuar në kontratën e shërbimit që lidhet me pajtimtarin.

c) Për kohëzgjatjen e kontratës dhe modifikimin e saj. (Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme dhe Internet) Për secilin nga shërbimet e cituara, është detyrim ligjor dhe përbën

domosdoshmëri përcaktimi i afatit të kontratës dhe i mundësive për modifikimin e saj nga palët e kontraktuara, në kontratën e pajtimit, si dhe të drejtat dhe detyrimet respektive që prodhojnë këto dy elemente për kontratën, pra kohëzgjatja178 dhe modifikimi i saj. Në ligjin nr.9918/2008, i ndryshuar, por edhe në aktet rregullatore të hartuara për termat e përgjithshme të kontratës së pajtimit është përcaktuar se kush konsiderohet si afat fillestar i kontratës179.

Ndërsa të gjitha modalitetet e tjera që kanë lidhje me modifikimin e kontratës, anullimin e përkohshëm të shërbimit, shkëputjen e plotë të tij, parashikimin e rasteve për penalitete ose jo nga cilado palë e kontraktuar, përbëjnë karakteristika deri diku të përbashkëta për secilin nga shërbimet e telefonisë fikse, të levizshme apo shërbimit të internetit, por diferencat ndërmjet tyre nuk e cënojnë qëllimin e arsyetimit të përdorur sa më sipër.Termat e përgjithshme të pajtimit kanë parashikuar që në kontratën e pajtimit mes palëve janë të nevojshme të përfshihen detajet mbi secilin nga elementet e kontratës që lidhen me modifikimin180 e saj, me lidhjen fillestare, me anullimin e                                                             177Parametrat e cilësisë së shërbimit që sipërmarrësit duhet të matin dhe të raportojnë për përdoruesit si: Kohën për lidhjen fillestare: Koha nënkupton kohëzgjatjen nga momenti kur përdoruesi ka bërë kërkesën për shërbimin deri në kohën që shërbimi bëhet i disponueshëm për pajtimtarin. Numri i raporteve të difekteve:matet numri i difekteve që ka dëmtuar përdoruesit e shërbimit të sipërmarrësit. Koha e riparimit të difekteve:Koha e matur në orë të njëpasnjëshme, nga ndodhja e difektit. 178Kontratat e lidhura ndërmjet konsumatorëve dhe sipërmarrësve të shërbimeve të komunikimeve elektronike nuk duhet të detyrojnë lidhjen e kontratës me një afat fillestar prej më shumë se 24 muaj.Sipërmarrësit kanë detyrimin t’u ofrojnë përdoruesve mundësinë e lidhjes së kontratës me afat maksimal 12 muaj.Pavarësisht nga kohëzgjatja minimale e kontratës, kushtet dhe procedurat për përfundimin e kontratës nuk duhet të pengojnë/dekurajojnë pajtimtarin për ndryshimin e ofruesit të shërbimit. 179Afati fillestar i kontratës,është koha gjatë së cilës pajtimtari nuk mund ta zgjidhë kontratën pa paguar penalitete për ndërprerjen e saj para kohës minimale.Nëse sipërmarrësi i shërbimit kërkon të vendosë “Afat fillestar të kontratës” duhet ta specifikojë në kontratat respektive, të cilat duhet të përfshijnë informacionin e përfitimeve për përdoruesin (subvencione pajisjesh, përfitime për shpenzimet e aktivizimit të shërbimit ose ulje kontraktuale). 180Modifikimi i kontratës: për çdo modifikim të kushteve të kontratës duhet të bëhet njoftim paraprak jo më vonë se një muaj nga dita e hyrjes në fuqi të këtyre modifikimeve; Mënyra e njoftimit ( me letër, faks, e-mail, etj.); Të drejtën e pajtimtarit për përfundimin e kontratës pa asnjë detyrim në rastin e mospranimit të modifikimeve kontraktuale, duke përfshirë kohën dhe mënyrën e kërkuar për këtë përfundim.

120  

përkohshëm 181apo me ndërprerjen e plotë të shërbimit. Pezullimi i shërbimit182 të kontraktuar, përbën fazën paraprake për të përmbushur detyrimet e pajtimtarit si një mundësi e parashikuar për mos ndërprerjen e plotë të shërbimit.Për cilindo nga tre shërbimet që mund të ketë kontraktuar pajtimtari, do të duhej që në kontratën e pajtimit të ketë të qartë opsionin e pezullimit të shërbimit, detyrimet përkatëse si dhe afatin kohor të përmbushjes së detyrimeve.

d) Për mënyrat e kompensimit për pezullim/ndërprerje të shërbimeve

(Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme dhe Internet) Për secilin nga shërbimet e cituarandërmjet pajtimtarit dhe ofruesit të

shërbimit, përbën domosdoshmëri për kontratën e pajtimit përcaktimi i kushteve që parashikojnë të drejtën e pajtimtarit për kompensime duke siguruar qartësinë e informacionit dhe llogaritjen e dëmshpërblimit në raport me kohën e ndërprerjes së shërbimeve dhe kohëvonesat e riparimeve përtej parashikimeve të bëra në kontratën e pajtimit.

e) Për faturimin dhe mënyrën e pagesës apo shtrirjen kohore të saj (Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme dhe Internet)

Faturimi i shërbimeve të kontraktuara nga pajtimtari dhe modalitetet e

faturimit, elementet përbërës të faturës, detajimi i tyre në praktikën e zakonshme të faturimit apo me kërkesë të pajtimtarit sipas parashikimit ligjor183 dhe detajimeve respektive rregullatore për përmbajtjen e elementeve të faturës 184, duhet të jenë pjesë e kontratës së nënshkruar ndërmjet palëve. Detyrimi për përfshirjen e detajeve të faturimit të shërbimeve185 në kontratën ndërmjet ofruesit të shërbimit dhe pajtimtarit,                                                             181Anullimi i shërbimit:në këtë aspekt kontrata duhet të përmbajë: Shkaqet e arsyeshme për përfundimin e kontratës nga palët; Termat dhe kushtet e kryesore për rinovimin e kontratës;Termat dhe kushtet kryesore të përfundimit të kontratës, duke përfshirë detyrimin e kompanisë për të kthyer në gjendjen e mëparshme ambientin e përdoruesit, ku është e mundur kjo gjë; Kohën për njoftimin paraprak që kërkohet në rastin e përfundimit të kontratës dhe referencën se si do të njoftohet përdoruesi. 182Pezullimi i shërbimit:kusht kryesor i kontratës të shërbimit është që duhet të përcaktojë a) Arsyen e pezullimit; b) Si mund të evitohet pezullimi dhe shërbimi të kthehet në gjendjen e mëparshme, nëse është ndërprerë. Sipërmarrësi mund të pezullojë shërbimin vetëm mbas plotësimit të kushteve në rastin e mos-pagesës së faturave.Gjatë periudhës së ndërprerjes dhe deri në ndërprerjen e shërbimit, pajtimtari duhet të ketë të garantuar aksesin e thirrjeve pa pagesë, të tilla si numri i emergjencës – 112. 183 Përcaktimi i bërë në nenin106/ pika 1 e ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, mbi “Faturimin”specifikon: “Sipërmarrësit janë të detyruar t’u ofrojnë pa pagesë pajtimtarëve të tyre, për shërbimet telefonike të vlefshme për publikun, faturë të detajuar, me qëllim që t’u mundësojë kontrollin mbi shumën e faturuar. Pajtimtarët, gjithashtu kanë të drejtë të marrin faturë jo të detajuar pa pagesë. Në të dyja rastet, sipërmarrësi duhet të sigurojë dërgimin, papagesë, të faturës së detajuar ose jo të detajuar, në adresën e pajtimtarit, sipas opsionit të zgjedhur nga pajtimtari”. 184Fatura e detajuar për shërbimet telefonike publike duhet të përfshijë, minimalisht, elementet e mëposhtme: a) periudhën e faturimit; b) pagesën fikse mujore për shërbimin; c) llojin dhe shumën e të gjitha pagesave të tjera të mundshme për periudhën e faturimit; ç) numrat e thirrur, datën, kohën, si dhe kohëzgjatjen e bisedave të kryera; d) pagesën përkatëse për çdo komunikim të kryer. 185 “Faturimi i shërbimeve”: “Sipërmarrësit që ofrojnë shërbime duhet t’u ofrojnë pajtimtarëve të tyre faturë mujore. Në kontrata duhet të jetë e specifikuar që Fatura e shërbimit do të jetë mujore, ndërsa pajtimtarët duhet të kenë të drejtën të kontrollojnë faturat e tyre dhe të paguajnë edhe pjesërisht, pra të ekzistojnë fatura me vlera të pjesshme. Në këtë kontekst AKEP rekomandon që kontrata të përfshijë specifikime të faturës së detajuar kur kërkohet nga pajtimtari”.

121  

përbën edhe një element të domosdoshëm të lidhur me transparencën, por detajimi shërben gjithashtu edhe si një element prove dhe mjet garancie për palët për vijimin e procedurave për shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të mundshme ndërmjet tyre dhe përcaktimin e përgjegjësisë dhe pasojat që vijnë prej saj në çdo rast të paraqitur.Aspekti i faturimit, vlera e faturës por edhe elementet përbërës të saj përbëjnë në shumicën e rasteve objekt të rëndësishëm të mosmarrëveshjeve mes palëve si dhe shkak për pezullimin/ndërprerjen e shërbimit pavarësisht parashikimeve në kontratën dypalëshe.

f) Për shërbimin e portimit të numrit në nivelin pajtimtar-sipërmarrës (Telefoni fikse, Telefoni e lëvizshme)

Shërbimi i portabilitetit të numrit ka një rëndësi të veçantë për nxitjen e

konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike. Legjislacioni ka parashikuar në dispozitat përkatëse mënyrën e ofrimit të këtij shërbimi nga rrjetet e telefonisë celulare dhe fikse, të drejtat dhe detyrimet e sipërmarrësve, por në të njëjtën kohë ka parashikuar të drejtat dhe detyrimet e konsumatorit/pajtimtarit të cilat janë të përcaktuara në akte rregullatore specifike për shërbimin e portabilitetit të numrave fiks dhe celular.

Ligja ka përcaktuar kompetencat dhe përgjegjësitë përkatëse për rregullatorin e fushës, për zbatimin dhe implementimin e këtij shërbimi, duke e shndërruar shërbimin e portimit si një detyrim kontraktual të ofruar nga rrjetet celulare dhe fikse në kontratat e pajtimit me konsumatorin/pajtimtarin.

Thelbi i parashikimeve ligjore në dispozitat përkatëse ka të bëjë me krijimin e mundësive për pajtimtarët që të përdorin të drejtën e tyre për shërbimin e portimit të numrit, pavarësisht faktit në se pajtimtari përdor shërbim të telefonisë fikse apo shërbim të telefonisë së lëvizshme, pavarësisht kontraktimit të tij me rrjetin ekzistues apo detyrimet që mbart nga kontraktimi. Parashikimet ligjore kanë përcaktuar nevojën e nxjerrjes së akteve rregullatore të cilat përcaktojnë mënyrën e zbatimit të portabilitetit të numrit dhe afatet kohore përkatëse.

Duke shqyrtuar tipologjinë e mundshme të mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, i konsideruar ndryshe si niveli i sipërm i tregjeve, i shërbimeve dhe për rrjedhoje edhe i mosmarrëveshjeve të mundshme, është e qartë se natyrshëm shërbimi final destinohet në nivelin e poshtëm të shërbimeve dhe është i lidhur me marrëdhënien pajtimtar-sipërmarrës. Akti rregullator i miratuar nga AKEP për “Shërbimin e portimit të numrit”, i cituar edhe në trajtimin e bërë më sipër për mosmarrëveshjet sipërmarrës-sipërmarrës, parashikon të drejta dhe detyrime për pajtimtarin186që kërkon përdorimin e shërbimit të portimit të numrit. Detaje mbi të drejtat dhe detyrimet e pajtimtarit gjenden në aktin rregullator respektiv187,                                                             186Kuptimi i termit “pajtimtar” dhe “numër i bartur”: “Pajtimtar” është cilido që ka lidhur një kontratë me parapagesë ose post-paid me një operator që ofron shërbime të komunikimeve elektronike, të disponueshme për publikun, për përfitimin e shërbimeve të ofruara. “Numër i bartur” është numri telefonik të cilit pas bartjes, i ofrohet shërbim nga një operator i ndryshëm nga operatori dhënës. 187Në rregulloren nr. 13, datë 16.04.2010 për “ Portabilitetin e numrit” miratuar me VKD të AKEP nr.1219, datë 07.04.2010,e ndryshuar, parashikohet se “Portabiliteti i numrit është e drejtë e pajtimtarit në marrëdhëniet e tij kontraktore me operatorin dhe se asnjë kontratë mes pajtimtarit dhe operatorit nuk mund përjashtojë të drejtën e pajtimtarit për të bartur numrin. Klauzolat e kontratës të cilat përjashtojnë ose kufizojnë të drejtën e pajtimtarit për të bartur numrin janë të pavlefshme.

122  

parashikimet e bëra për këto të drejta dhe detyrime shërbejnë edhe si zanafillë e krijimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve dhe pajtimtarëve për shërbimin e portimit të numrit.

Parashikimet e legjislacionit, e trajtojnë shërbimin e portimit të numrit si një e drejtë e pajtimtarit në marrëdhëniet e tij kontraktore me operatorin dhënës dhe atë marrës, duke i kushtuar rëndësi të drejtës së pajtimtarit për ruajtur numrin e tij edhe në kushtet e ndërrimit të rrjeteve prej të cilat mundëson shërbimet e komunikimeve elektronike. Parashikimet e bëra nënkuptojnë para së gjithash që, e drejta e portimit të numrit nuk kushtëzohet nga kategorizimi i pajtimtarit, pra e thënë ndryshe në se pajtimtari është me parapagim ose paspagim, pasi kjo është e zgjidhur me detyrimet respektive që duhet të jenë të kontraktuara ndërmjet sipërmarrësit dhe pajtimtarit për pagesën e shërbimeve të kontraktuara, pavarësisht në se një pagesë e tillë gjendet apo jo në kushtet e mosmarrëveshjes ndërmjet tyre, e drejta e portimit duhet të jetë e pacënuar për pajtimtarin.

Interesi i sipërmarrësit për të mos lejuar kalimin e pajtimtarit nga rrjeti i tij drejt një rrjeti tjetër konkurrent në treg, përbën edhe shkakun kryesor të zvarritjes deri në mos përmbushje të kërkesës së pajtimtarit për mundësimin e ofrimit të shërbimit të portimit të numrit. Kjo përbën një ndër burimet kryesore të mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-pajtimtar. Nga rastet praktike të studiuara rezulton se, shkaku kryesor i zvarritjeve ka të bëjë me përgjigjen standarte të ofruesve të shërbimeve për refuzimin e portimit të numrit kundrejt pajtimtarëve të interesuar nën pretekstin e “pasaktësive të të dhënave të pajtimtarit”.

Kjo nuk është e vetmja arsye e mosplotësimit të kërkesës për portimin, por mund të renditet si mundësi refuzimi me përdorimin më të shpeshtë nga sipërmarrësit. Kohëvonesat e qëllimshme të operatorëve ndër të tjera përbëjnë edhe arsyet e rënies së interesit të pajtimtarëve për përfitimin e shërbimit të portimit të numrit.

Mosmarrëveshje të tilla në nivelin sipërmarrës-pajtimtar, nga momenti i mundësimit të ofrimit të shërbimit të portimit të numrit në treg, kanë ardhur në rritje pasi kjo ka të bëjë edhe me pasurimin me informacion dhe njohuri përkatëse për përdorimin e këtij shërbimi nga ana e pajtimtarit. Një tablo e shkurtër mbi mënyrën e informimit të pajtimtarit:

Pajtimtari informohet për mundësinë e shërbimit të portimit të numrit, mbi të drejtat dhe detyrimet e tij për këtë shërbim, mbi kushtet që përmban kontrata e lidhur ndërmjet tij dhe sipërmarrësit, penalitetet e mundshme shoqëruese, për mënyrën e plotësimit të kërkesës standarte për shërbimin e portimit të numrit, rëndësinë e saktësisë së të dhënave në formularin e plotësuar, vendi ku plotësohet dhe detyrimi i zyrës së aplikimit për të pajisur me informacionin e duhur për aplikim në se pajtimtari ka nevojë për ndihmë në këtë drejtim. Detyrimet që mbart operatori marrës për njoftim dhe veprimet pasuese për të finalizuar mbylljen e shërbimit të portimit të numrit.

Pajtimtari duhet të jetë i qartë dhe i informuar mbi detyrimet kontraktore të mëparshme, të cilat nuk përfundojnë pavarësisht kalimit të tij në një rrjet tjetër nëpërmjet përdorimit të shërbimit të portimit të numrit.Pajtimtari informohet në mënyrë të detajuar mbi kategoritë e numrave të lëvizshëm188si dhe numra të telefonisë                                                             188Numrat e telefonisë së lëvizshme - një pajtimtar i telefonisë së lëvizshmë mund të mbajë numrin e tij/saj të telefonit kur ai/ajo dëshiron të ndryshojë operator, pavarësisht teknologjisë së përdorur për ofrimin e shërbimit (2G, 3G, etj.), metodës së pagesës (parapagesë apo paspagesë) apo llojit të shërbimit (zanor, faks, të dhëna).

123  

së qëndrueshme189 që mbarten, hapësirën gjeografike ku mbartet shërbimi i portimit të numrit, lloji i teknologjisë dhe shërbimet përfituese në rrjetin e ri që kalon, koha sa zgjat procesi i mbartjes së numrit dhe periudha e pezullimit të shërbimit për pajtimtarin që kërkon të portohet në rrjetin tjetër.

Secili nga opsionet e mësipërme përbën shkak të arsyeshëm për krijimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarit dhe sipërmarrësit.Varësisht nga niveli i informacionit që është i pajisur pajtimtari dhe nga shkalla e interesimit të tij në raport me kërkimin e së drejtës, zhvillohet më tej edhe faza ankimuese deri në trajtimin e mosmarrëveshjes në mënyrë administrative sipas parashikimit ligjor që ngarkon me këtë detyrim organin rregullator AKEP, duke mos përjashtuar të drejtën e shqyrtimit të mosmarrëveshjes në rrugë gjyqësore si hallka e fundit e kërkimit të së drejtës së pretenduar.

Pavarësisht informacionit të mësipërm dhe vënies së tij në dispozicion të pajtimtarëve që dëshirojnë të përdorin shërbimin e portimit të numrit, në aspektin e kryerjes në praktikë të shërbimit të portimit të numrit ka një hapësirë të konsiderueshme për mosmarrëveshje ndërmjet palëve pajtimtar-sipërmarrës, pasi interesi i operatorëve për të mbajtur të “kyçur” pajtimtarin në rrjetin e tyre, krijon hapësirën e mundshme të abuzimit ndaj të drejtave të pajtimtarëve.

                                                            189Numrat e telefonisë së qëndrueshme (të pa lëvizshme)- një pajtimtar i telefonisë së qëndrueshme mund të mbajë numrin e tij/saj të telefonit kur ai/ajo dëshiron të përfundojë një kontratë me një ofrues të caktuar dhe të nënshkruajë një kontratë me një ofrues tjetër të shërbimit telefonik të qëndrueshëm. Numrat e telefonisë së qëndrueshme mund të barten vetëm brenda një qarku ose vetëm brenda shtetit.  

124  

KAPITULLI I TRETË

ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE NË TREGUN E KOMUNIKIMEVE

ELEKTRONIKE NË SHQIPËRI 3.1. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve dhe klasifikimi i fazave të procesit.

Në kapitullin e parë të këtij studimi, janë trajtuar zhvillimet e ndodhura në fushën e komunikimeve elektronike duke përfshirë në mënyrë kronologjike të gjitha stadet e rëndësishme me efekt të drejtëpërdrejtë në këtë zhvillim, si privatizimi dhe liberalizimi i sektorit, konsiderimi i ndryshimeve teknologjike të cilat kanë shoqëruar dy fazat e para të rëndësishme të cituara. Ky evoluim është i lidhur ngushtësisht edhe me ndikimin e tij të drejtëpërdrejtë në numrin dhe cilësinë e kërkesës duke e bërë atë me elastike ndaj ndryshimeve pozitive të ndodhura në fushën e komunikimeve elektronike.

Hap pas hapi, rritja dhe evoluimi i kërkesës konsumatore në numër dhe në cilësi është bashkëshoqëruar edhe me mosmarrëveshje të ndodhura në këtë fushë, cilido qoftë niveli ku zhvillohen këto mosmarrëveshje, sipërmarrës-sipërmarrës apo pajtimtar-sipërmarrës.

Efekti i faktorit rregullim në tregun e ekomunikimeve elektronike i cili ka perfeksionuar natyrën konkurruese të tregjeve të brendshme pjesë e këtij tregu të madh, pavarësisht anës pozitive të tij në aspektin e cituar, nuk mund të eleminonte premisat e lindjes dhe krijimit të mosmarrëveshjeve në këto tregje në dy nivelet e tij. Sjellja e këtij fakti nuk ezauron trajtimin e llojshmërisë së mosmarrëveshjeve, të cilat në mënyrë të detajuar u argumentuan më sipër, por ajo që duhet theksuar në këtë rast ka të bëjë pikërisht me evidentimin e llojeve të reja të shërbimeve që mundësojnë teknologjitë e reja, risitë dhe inovacioni në këtë fushë. Me nje dinamizëm të dukshëm zhvillimi, nuk përjashtohet mundësia që edhe së bashku me dinamizmin e shfaqur jo pak teknologji të reja të jenë pjesë e testimit se si mund të reagojë kërkesa e tregut për produkte/shërbime të reja duke patur në të gjitha rrethanat parasysh faktin që, lindja e shërbimeve të reja dhe për rrjedhojë edhe lindja e vetë tregjeve të reja si dhe tendenca e tyre për zhvillimin e konkurrencës së brendshme, projekton dhe rrit numrin dhe llojin e mosmarrëveshjeve ndërmjet aktorëve të përfshirë në këto tregje si pajtimtar/përdorues/rregullator/shtet/ofrues shërbimesh, duke krijuar edhe hapësirën e mundshme për krijimin e çështjeve të tjera që prodhon zhvillimi i marrëdhënieve kontraktuale në këtë fushë. Të gjithë faktorët që kanë bashkëshoqëruar dhe mbështetur njëri-tjetrin në zhvillimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike të vlerësuar në retrospektivë kanë ekspozuar edhe anët e tyre negative, të cilat në momentin parësor nuk janë konsideruar si më të rëndësishmet në raport me vetë zhvillimin në këtë fushë. Një ndër elementet negative është i lidhur pikërisht me rritjen e numrit të mosmarrëveshjeve ndërmjet aktorëve të përfshirë në këtë fushë, duke sjellë në fokusin e politikës sektoriale nevojën e ndërhyrjeve legjislative për të mundësuar dhe gjetur mekanizma administrative të cilët do të mundësonin zgjidhjen e mosmarrëveshjeve duke kuptuar qartë rëndësinë që ka për tregtarët/biznesin, koha/kostoja që do të prodhohej në pamundësi të përfshirjes së mekanizmave administrative. Vënia e theksit në peshën e faktorëve themelore me ndikim në zhvillimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike si dhe konsiderimin e të gjithë aktorëve të

125  

përfshirë në këtë fushë, nuk mund të mos trajtojë edhe diferencën që mund të jetë mes kategorive të ndryshme të mosmarrëveshjeve, pasi jo të gjitha mbartin të njëjtën rëndësi. Për këtë arsye janë konsideruar si mosmarrëveshje të niveleve të ndryshme që përfaqësojnë marrëdhëniet “pajtimtar/përdorues/konsumator-ofrues shërbimesh” si dhe “ofrues shërbimesh-ofrues shërbimesh”, pasi varësisht nivelit ku zhvillohet një mosmarrëveshje mund të investohet dhe të konsiderohen edhe zgjidhjet administrative sepse natyra e barrierave të ngritura nga palët në mosmarrëveshje nuk mund të jetë e njëjtë në se jemi përballë një mosmarrëveshje ku palët e saj përfaqësojnë kapacitete financiare si ofrues rrjeti/shërbimesh me ndikim dhe fuqi tregu, të cilët kanë shtrirje dhe kapacitet të tillë sa do të reflektonin zhvillimin negative në tërë sektorin apo fushën e komunikimeve elektronike. Është e qartë se fusha e komunikimeve elektronike ka në përbërje të saj aktorë gjigant me shtrirje globale, me fuqi financiare dhe me ndikim deri në hartimin e politikave favorizuese sektoriale, të cilat mund të afektojnë konkurrencën e tregut. Ndaj sipas kategorizimit të mosmarrëveshjeve dhe rëndësisë së tyre në raport me të tretët, është vlerësuar edhe natyra e ndërhyrjeve dhe aplikimi i mekanizmave administrative. Pesha e rregullatorit është e lidhur ngushtësisht me funksionimin e mekanizmit administrativ dhe kjo peshë është e përcaktuar dhe e ndërvarësuar që në parashikimin e bërë në politikën sektoriale që mbulon këtë fushë. Roli dhe dimensioni i tyre është i lidhur me hapësirën e krijuar nga legjislativi për të mundësuar ndërhyrjen administrative duke zbehur në këtë mënyrë mundësitë e ndikimit që mund të prodhohej si rezultat i favorizimit të politikës sektoriale, në se kjo do të kishte për synim zbehjen dhe eleminimin e “dorës së fortë” të rregullatorit të fushës, gjë që do të nënkuptonte kohë dhe kosto shtesë për aktorët ndërveprues në fushën e komunikimeve elektronike.

Përmbushja e pritshmërive që kanë aktorët e fushës për trajtimin e mosmarrëveshjeve të rëndësishme ndërmjet sipërmarrësve të fuqishëm, vënia e tyre përballë ekspertizës teknike dhe të argumentuar në zgjidhjen e ofruar, u zbeh atyre mundësinë për ngritjen e barrierave dhe investimin e tyre për gjetje të zgjidhjeve përtej asaj çfarë përcaktojnë rregullat që favorizojnë zhvillimin pozitiv të konkurrencës për rrjetet dhe shërbimet që ofrojnë në tregun e komunikimeve elektronike. Spektri i gjerë i burimeve të mundshme për krijimin e mosmarrëveshjeve në fushën e komunikimeve elektronike nuk mund të kalojë në hije vëmendjen tek kategoritë kryesore të tyre, për të cilat duhet të investohet dhe të përqëndrohet mekanizmi administrativ për zgjidhjen e tyre. Është bërë e qartë se që në fazën e parë të zhvillimit të komunikimeve elektronike, kryesisht në dy dekadat e fundit, mosmarrëveshjet e para të evidentuara kanë në themel të tyre dëmtimin e interesave financiare të monopoleve të trashëguara para liberalizimit të rrjeteve/shërbimeve. Në të gjitha rrethanat falë faktit të fuqisë financiare të monopoleve të trashëguara por edhe të prezencës së tyre me fuqi rrjeti dhe shërbimesh në aspektin e mbulimit gjeografik si dhe të popullsisë, mungesa e dorës rregullatore apo e peshës së mekanizmit administrativ në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të këtij lloji do të rezultonte në një disavantazh të madh të zhvillimit pozitiv të konkurrencës. Në këtë këndvështrim duhen parë edhe mosmarrëveshjet, si të lidhura me natyrën e investimit, peshën financiare të investitorit dhe kornizën ligjore të parashikuar nga politika sektoriale për të bashkëshoqëruar efektin e këtyre faktorëve.

Janë pikërisht këta dy faktorë si liberalizimi dhe investimet, të cilët kanë projektuar “burimet” e mundshme të mosmarrëveshjeve për rrjetet/shërbimet e

126  

komunikimeve elektronike. Mosmarrëveshje të cilat janë të kategorizuara si mosmarrëveshje që projektohen nga shërbimet e interkoneksionit të lidhura ngushtësisht me teknologjinë e përdorur dhe tarifimin e shërbimeve që mbështeten mbi këto teknologji, duke konsideruar peshën e mekanizmit administrativ dhe ekspertizën teknike si “çelësin” kryesor të zgjidhjes së tyre. Hap pas hapi është kategorizuar edhe sfondi i mosmarrëveshjeve në themel të së cilës qëndron pajtimtari/përdoruesi/konsumatori, i shtrirë në hallkën e fundit të zinxhirit ndërveprues ndërmjet aktorëve të fushës, me rol përcaktues në vetë zhvillimin e elasticitetit të kërkesës për produkte/shërbime në tregun e komunikimeve elektronike, që shërben edhe si garant i kthimit të investimit të sipërmarrësit si ofrues rrjetesh/shërbimesh në këtë treg. Kompleksiteti që përfaqësojnë mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike përbën edhe arsyen kryesore të investimit të legjislativit dhe të përfshirjes së politikës sektoriale/rregullatore për të mundësuar përdorimin e modeleve të sukseshme në vende të tjera për zgjidhjet adminstrative, duke konsideruar evoluimin e shpejtë dhe dinamizmin e këtij sektori,veçanërisht me synimin e trajtimit të tyre për arritje të marrëveshjeve efektive ndërmjet palëve. Për këtë qëllim synohen zgjidhje të mbështetura mbi parime themelore të transparencës dhe konfidencialitetit. Për tu kuptuar si një “proces” në vetvete zhvillimi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, mund të prezantohet në një version të thjeshtë të tij, i klasifikuar sipas fazave që përshkruhen në vijim.

Secila nga fazat nënkupton një tërësi veprimesh ndërmjet palëve të gjendura në kushtet e një mosmarrëveshje, cilido qoftë niveli i zhvillimit të saj, apo sfera e mundshme në të cilën është krijuar. Probabiliteti më i lartë për t’i zgjidhur në kohë të shpejtë, me kosto minimale duke forcuar besimin ndërmjet palëve, është i mundur nëse shfrytëzohen pozitivisht dy fazat e para të cilat përbëjnë një mundësi të mirë për të maksimizuar përfshirjen e plotë të palëve, me qëllim gjetjen e zgjidhjes së duhur.

Zgjidhja e mosmarrëveshjes funksionon më mirë kur zgjidhja arrihet në nivelin më të ulët të mundshëm, pra në fazat e para të saj, ku palët janë në gjendje dhe kanë mundësi të negociojnë mes tyre deri në shuarrjen e saj në mënyre të dakortësuar. Kjo pasi, sa më larte të ngjitet mosmarrëveshja duke ezauruar një nga një fazat nëpër të cilat ajo kalon, aq me e madhe është tendenca që të thellohet konfliktualiteti, të rritet kostoja duke e orientuar situatën drejt zgjidhjeve të ofruara nga organet administrative dhe gjyqësore, ku në ndryshim nga zgjidhjet e dakortësuara nga negociatat e sukseshme, tashmë zgjidhjet e ofruara nëpërmjet akteve juridike të nxjerra nga këto organe do të klasifikojnë palët drejt statusit si “fitues - humbës” të kauzës në të secilën njëra palë ka fituar kundrejt tjetrës.

Përfshirja e plotë e palëve nënkupton angazhimin e tyre interaktive për një trajtim në themel të aspekteve të mosmarrëveshjes, duke konsideruar parimin e barazisë se tyre, fleksibilitetin e transparencës së procedurave, të vullnetit të palëve në proces për zgjidhje, konfidencialitetin e të dhënave që i përkasin marrëdhënies së biznesit brenda një hapësire veprimi që nuk shkakton probleme ndërmjet tyre. Rrjedhimisht në këto kushte, zhvillohet një fazë shqyrtimi dhe vlerësimi me “letra te hapura”, gjë e cila nënkupton mundësi reale më të mëdhaja për zgjidhje të shpejtë dhe efikase të problematikës së shfaqur .

Procesi i shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike i përmbahet parimisht procesit të shqyrtimit të një mosmarrëveshje në jetën e përditshme cilado qoftë tematika e saj. Por ajo që e bën të vecantë një mosmarrëveshje në tregun e komunikimeve elektronike, dhe kryesisht mosmarrëveshjet e nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, është e lidhur ndër të tjera edhe

127  

me rëndësinë e përcjelljes së produktit/shërbimit në mënyrë vertikale nga lart-poshtë, duke e konsideruar si nivel të poshtëm 190 pajtimtarin/përdoruesin/konsumatorin e produktit/shërbimit. Pikërisht kjo është arsyeja që zgjidhja nëpërmjet mekanizmit administrative e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës është vlerësuar të jetë një zgjidhje e detyrueshme për implementim nga palët në mosmarrëveshje pa pritur që të ndiqet rruga e zgjidhjes gjyqësore, e cila mund të shtrihet në një segment të gjatë kohor.

Në këtë kontekst është prezantuar zgjidhja e mosmarrëveshjeve nëpërmjet disa fazave nëpër të cilat ato mund të kalojnë, për të dhënë një kuptim më të plotë për lexuesin e këtij studimi për secilën prej këtyre fazave, ato shpjegohen si më poshtë:

Faza e negocimit, nënkupton fazën e parë, sapo janë shfaqur elementet e para të divergjencës apo të mosmarrëveshjes së mundshme, e cila nuk duhet paragjykuar që në këtë fazë si e qëllimshme, pasi ajo mund të jetë krijuar për shkaqe teknike, për gabime njerëzore, për mungese të kuptueshmërisë së plotë të dispozitës ligjore/aktit rregullator ose keqinterpretim i tyre, apo një rrethanë e caktuar e përfshirë në çështjen që përbën thelbin e mosmarrëveshjes. Negocimi në vetvete nënkupton një proces vendimmarrje të vullnetshme me qëllim zgjidhjen e problemeve që përfshijnë dy ose më shumë palë të cilat mund të jenë në një gjendje konflikti. Nuk përjashtohet mundësia që zgjidhjet e kësaj faze, mund të kënaqin interesat e një pale “në kurriz” të palës tjetër, por gjithmonë duhet të synohen zgjidhjet që “ kenaqin” interesat e të gjitha palëve.

Faza e negocimit duhet të zhvillohet duke konsideruar parimet themelore të saj si:

- Identifikimi i problemit që shkakton mosmarrëveshjen dhe ndarjen e individëve nga problemi;

- Identifikimi parësor i interesave përbashkues të palëve dhe jo pozicionet paraprake të tyre;

- Investimi për të arritur marrëveshjen, duhet të shoqërohet me opsionet për arritjet reciproke gjatë negocimit të drejtpërdrejtë të tyre;

- Çdo opsion i prezantuar në negociatë duhet të ketë në vëmendje të përdorë kritere objektive, si të mundshme për të përbashkuar palët në mosmarrëveshje.

Një negociatë mund të prodhojë rezultat konkret, në se synohet të kuptohen plotësisht nevojat e palës tjetër po aq mire sa edhe nevojat e tyre. Aq më shumë që të kuptohen nevojat reale të palës tjeter, aq më efektiv do të jetë procesi i negocimit, pasi në këtë mënyrë krijohet hapësira e mundshme e përafrimit të rezultatit të negocimit.

Një nga arsyet kryesore që mund të bëjë procesin e negocimit të pasukseshëm është pikërisht dështimi për të kuptuar nevojat e palës tjetër dhe kjo ndodh në se negociatorët konsiderojnë vetëm nevojat e tyre, ata realisht merren vetëm me njërën anë të problemit, gjë që rrezikon gjetjen e zgjidhjes së tij. Në tërësinë e tij, negocimi si proces është një aktivitet i rëndësishëm i jetës sonë të përditshme, pasi pavarësisht fushës ku shtrihet mosmarrëveshja, në jetën e përditshme me dashje ose pa dashje ne negociojmë pothuajse çdo ditë. Procesi i negociatave dhe përdorimi i tyre synon për të arritur qëllimet, gjetur një kompromis, evituar problemet e mundshme në të ardhmen dhe në fund për të realizuar objektivin themelor të lidhur me thelbin e mosmarrëveshjes. Një negociatë e ka të nevojshme të identifikojë qartësisht qëllimin që synon të arrije gjatë këtij

                                                            190“ Niveli i poshtëm” në praktikë shprehet me togfjalëshin si “niveli fundor”.

128  

procesi, duke saktësuar nevojat reale, dhe pjesë e qëllimit të negocimit duhet të konsiderohet çdo palë. Ndaj duhet kuptuar drejtë që mundësitë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve nëpërmjet negociatave janë gjithnjë të mëdha, kjo është edhe arsyeja që legjislacioni ka parashikuar mundësitë ligjore për konsumimin e tyre. Në se zgjidhja vjen si rezultat i konsumimit të kësaj faze, avantazhet janë shumë të mëdha për palët në mosmarrëveshje. Këto avantazhe janë të lidhura me vijimësinë e funksionimit të shërbimit, me ekonomizim të kohës dhe kostos përkatëse, por ndër të tjera edhe me ndërtimin e urës së mirëkuptimit dhe të besimit për të zgjidhur çështje të tilla të ngjashme në të ardhmen ndërmjet palëve. Pjesë e avantazhit në zhvillimin e kësaj faze është edhe ruajtja e konfidencialitetit dhe të dhënave tregtare, pasi përbën një fazë të mbyllur brenda tyre.

Faza e ndërmjetësimit (pa nevojën e nxjerrjes së akteve administrative), nënkupton fazën e dytë që vjen pas konsumimit të fazës së negocimit të drejtëpërdrejtë, pasi edhe vete koncepti “ndërmjetësim” është interpretuar nga literatura si një palë e tretë e paanshme që përfshihet në zgjidhjen e mosmarrëvshjes ndërmjet tyre dhe shërben si një “katalizator” ndërmjet palëve për zhvillimin e mëtejshëm të negociatave të pasuksesshme.

Procesi ndërmjetësimit shërben për evidentimin e pikave të përbashkëta mbi të cilat mund të zhvillohet negociata, identifikimin e burimit të konfliktit ndërmjet tyre duke i dhëne prioritet elementeve që inkurajojnë zhvillimin e negociatës. Parimisht në zhvillimin e negociatës ndërmjetësi konsideron që roli i tij duhet t’i paraprijë situatës që nuk dëmton në mënyrë të pandreqshme objektivin themelor të palëve, por synon të orientojë negociatën drejtë përmbushjes së interesave të palëve në mosmarrëveshje, e njohur ndryshe edhe si rasti "win-win", duke mos nxjerrë të humbur asnjë nga palët subjekte të negociatës që zhvillohet. Aspekte themelore që duhet të konsiderojë191ndërmjetësi në një proces negocimi janë:

- Palët në negociata nuk mund të jenë armiq ndërmjet tyre, pasi kanë interesa të përbashkëta të cilat duhen synuar të marrin përparësi gjatë trajtimit të negociatës.

- Palët e përfshira në konflikt duhet të orientohen që të zhvillojnë negociatën duke kërkuar zgjidhje që kënaqin jo vetëm nevojat e tyre individuale por edhe nevojat e palëve të tjera përfshirë edhe palët që mund të preken nga mos prezenca e tyre gjatë zhvillimit të negociatave.

Vetë procesi i ndërmjetësimit, u krijon palëve mundësinë e një diskutimi të përbashkët, të një vlerësimi më real të pikave që krijojnë ndasitë ndërmjet tyre, duke rritur shanset e zgjidhjes së mosmarrëveshjes.

Procesi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, pavarësisht se në cilën fazë bëhet e mundur zgjidhja e tyre, nënkupton angazhim të stafeve teknike, kohë të shpenzuar, efekte të tjera financiare që mund të rezultojnë si ndërprerje e një shërbimi të caktuar etj, ndaj edhe ndërmjetësi duhet të synojë që të evidentojë tek palët avantazhet dhe disavantazhet e mundshme që prodhon zgjidhja e mosmarrëveshjes në këtë fazë të zhvillimit të saj. Në këtë aspekt ndërmjetësi duhet të jetë i kujdesshëm në evidentimin e avantazheve që lidhen me kostot, me kohën, me ruatjen e konfidencialitetit dhe sekretit tregtar të palëve, mos bërjen publike të elementëve të mosmarrëveshjes dhe

                                                            191Nëpunës/ nëpunësit që angazhohen në organin publik rregullator për shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në treg.

129  

humbjen e sigurisë për vijimësinë e sherbimit etj, ndërtimin e marrëdhënies afatgjatë dhe krijimin e urave të mirëbesimit ndërmjet tyre për zgjidhje të tjera në të ardhmen, etj.

Zgjidhja e mosmarrëveshjeve bazuar në ndërmjetësim, presupozohet se nuk shoqërohet me akte juridike të natyrës administrative, por thjesht kundrejt shprehjes së vullnetit të palëve për dakortësinë e arritur mes tyre. Kjo mënyrë mund të konsiderohet e dëmshme vetëm në se kompromisi i arritur ndërmjet palëve kundërshtare prodhohet në kurriz të palës së tretë që në shumicën e rasteve mund të jetë pajtimtari/përdoruesi/konsumatori i produkteve shërbimeve, ose në dëm të publikut, ndaj kjo evidenton edhe njëherë rëndësinë e organeve rregullatore që e kanë atribut shqyrtimin dhe ndërmarrjen e veprimeve konkrete për pajtim të palëve duke ndërmjetësuar, për të kuptuar thelbin e mosmarrëveshjeve si dhe specifikat e zgjidhjes së tyre, duke synuar që zgjidhja të jetë proporcionale dhe jo në dëm të interesave të ligjshëm të “palës së dobët”, që nënkupton në të gjitha rrethanat konsumatorin, apo në dëm të interesave të publikut, pasi zgjidhja e konfliktit me pajtim192 në këto raste do të ishte e gabuar.

Faza e procedimit administrative (nxjerrja e akteve administrative), parimisht kjo duhet nënkuptuar si një fazë e cila bëhet e nevojshme në se palët në mosmarrëveshje kanë dështuar në fazat e para të konsumuara për zgjidhje. Nevoja e ezaurimit të fazës për procedim administrative nënkupton gjithmonë një zgjidhje mosmarrëveshjeje e prodhuar nga vendimmarrja administrative, e materializuar me nxjerrjen e akteve admnistrative në fund të kësaj faze. Kjo vendimmarrje rezulton në përfundim të evidentimit të fakteve, provave dhe rrethanave të cilat kanë krijuar mosmarrëveshjen. Pala vendimmarrëse në këtë fazë përfaqëson kapacitete tekniko-profesionale të lidhura pikërisht me elementët në të cilët mbështetet mosmarrëveshja.

Në fushën e komunikimeve elektronike ezaurimin e kësaj faze, e kryejnë strukturat përkatëse të njohura ndryshe si Komisione të Zgjidhjes së Mosmarrëveshjeve, të cilët funksionojnë bazuar në dispozita të veçanta të ligjit të fushës si dhe aktet rregullatore respektive në të cilat janë të përcaktuara qartësisht hapat e procedimit, përfshirë edhe efektin që prodhon vendimmarrja në fund të procesit. Kjo fazë e zgjidhjes së mosmarrëveshjes në fushën e komunikimeve elektronike, ka shërbyer edhe si çelës kryesor për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve kryesisht të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës dhe përbën një bazë të rëndësishme edhe për procesin e gjykimit, nëse palët orientohen drejt rrugës gjyqësore në përfundim të saj . Në logjikën e zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve që prodhojnë dy fazat e para të trajtuara më sipër, ajo e negocimit ndërmjet palëve si dhe faza e ndërmjetësimit pa patur nevojën e nxjerrjes së akteve administrative me natyrë përfundimtare 193, edhe faza e procedimit ka avantazhet dhe disavantazhet e saj. Duhet evidentuar se zgjidhja e mosmarrëveshjes në këtë fazë, nënkupton faktin se ka ardhur si një zgjidhje e shtrirë në kohë më të gjatë se ajo e dy fazave të para, me kosto më të mëdha për palët në mosmarrëveshje, si dhe në disa aspekte nuk përjashtohet mundësia e “humbjes” së sigurisë së konfidencialitetit që do të sigurohej në se zgjidhja e mosmarrëveshjes do të rezultonte para konsumimit të kësaj faze.

Faza e gjykimit, nënkupton fazën pasuese të zgjidhjes së mosmarrëveshjes në se konsumimi i fazave të cituara më sipër nuk ka prodhuar rezultatin e pritshëm dhe të kënaqshëm për njërën prej palëve ose të dyja sëbashku, pra nëse rezultati i

                                                            192Lexo nenin 69 të K.Pr.A “ Pajtimi i Palëve”. 193K.Pr.A, neni 90 i tij “ Përfundimi i procedures administrative”.

130  

zgjidhjes administrative nuk përbashkon interesat e tyre. Zgjidhja administrative e prodhuar nga aktet e nxjerra në përfundim të procedimit, në fushën e komunikimeve elektronike duhet kuptuar si një zgjidhje e cila mund të kundërshtohet në fazën e shqyrtimit gjyqësor, duke parashtuar kërkesa civile nga palët për elemente kompensimi apo dëmshpërblimi, të lidhura me implementimin e zgjidhjes administrative. Faza e gjykimit përbën edhe fazën me kosto më të lartë për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, pasi në shumicën e rasteve këto zgjidhje mund të shtrihen në kohë të gjatë deri edhe në vite në përputhje me përshkallëzimin e sistemit të gjykimit. Kjo fazë gjykimi pavarësisht disavantazheve të cituara më sipër është një praktikë e shpeshtë dhe e shfrytëzuar në shumicën e rasteve nga sipërmarrësit e fushës së komunikimeve elektronike kryesisht për zgjidhjet e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës për shërbimet e interkoneksionit dhe rregullimet e pasojave të prodhuara nga mosmarrëveshjet në këtë nivel.

Në kapitullin më sipër janë trajtuar në mënyrë të detajuar tipologjitë e mosmarrëveshjeve të mundshme në tregun e komunikimeve elektronike dhe klasifikimi i tyre në dy nivele kryesore të saj, si:

a. mosmarrëveshje të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës; b. mosmarrëveshje të nivelit pajtimtar-sipërmarrës,

por, pavarësisht paraqitjes dhe konsiderimit edhe për lloje të tjera të mosmarrëveshjeve në këtë treg, të cilat lidhen me politika të sektorit dhe vendimmarrje rregullatore, thelbi i mosmarrëveshjeve në treg kryesisht është i përqëndruar në dy nivelet e sipër cituara. Cilido qoftë sfondi në të cilin lind një mosmarrëveshje, apo në çfarëdo niveli që mund të zhvillohet, zgjidhja e saj synohet të arrihet në hallkat administrative dhe gjyqësore.

Në mënyrë të përmbledhur edhe pas detajimit dhe interpretimit të bërë për secilën

fazë më sipër, zgjidhjet mund të klasifikohen si: a) Zgjidhje e prodhuar nga negociata e drejtëpërdrejte ndërmjet palëve;

Mosmarrëveshjet e krijuara ndërmjet palëve kanë nevojën e hulumtimit paraprak të shkaqeve dhe rrethanave që kanë krijuar mosmarrëveshjen, analizës së brendshme të efekteve që prodhon mungesa e zgjidhjes se mosmarrëveshjes së krijuar si dhe identifikimit të mjeteve të mundshme ligjore në dispozicion për zgjidhje të brendshme duke mos krijuar kosto shtesë si dhe duke sjellë ndër të tjera edhe ekonomizim të kohës. Një gjë të tillë kryesisht e realizon zhvillimi i negociatës së drejtëpërdrejtë ndërmjet palëve.

b) Zgjidhje e prodhuar nga negociata dhe ndërmjetësimi institucional;

Identifikimi i mospërputhshmërisë në arritjen e zgjidhjes nëpërmjet negocimit të drejtëpërdrejtë, shërben për të angazhuar ndërmjetësimin institucional, i cili në thelb përbën një prej metodave alternative publike jashtëgjyqësore për zgjidhjen, duke e konsideruar ndihmën e ndërmjetësit në pozicionin “neutral” me qëllim tejkalimin e dallimeve të identifikuara në kontekstin e mosmarrëveshjes. Pavarësisht sa më sipër duhet kuptuar se për rastin në fjalë, karakteristika qëndron se zgjidhja është nën kontrollin e organit rregullator qe zhvillon procedimin.

131  

c) Zgjidhje e prodhuar nga gjyqësori; Nëse zgjidhja institucionale e ofruar për mosmarrëveshjen, nuk kënaq interesat e palëve, këta të fundit synojnë zgjidhjen nëpërmjet mekanizmave gjyqësore.Zgjidhja, që prodhon sistemi gjyqësor, përkthehet në kosto shtesë për palët në mosmarrëveshje. Ligji nr.9918/2008, i ndryshuar, dispozita përkatëse për “Të drejtat e përdoruesve” e në vijim, parashikimet e nenit 107 të Kreut XIV “Mbi mosmarrëveshjet” të tij, specifikisht dispozita 120194 dhe 120/1195 e tij, ka rregulluar mënyrat e mundshme për të drejtën e ankimit deri në trajtimin e mosmarrëveshjeve në dy nivelet e saj, në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës si dhe në nivelin konsumator (pajtimtar) - sipërmarrës, duke udhëzuar nevojën e hartimit të akteve nënligjore përkatëse në plotësim të kuadrit sipas dy niveleve të cituara më sipër, nga struktura administrative publike që mbulon fushën përkatëse.

Në gjykimin tonë, zgjidhjet administrative të mosmarrëveshjeve janë parashikuar nga legjislativi për të favorizuar palët në reduktimin e kohës dhe kostove që shkaktojnë zgjidhjet që vijnë nga sistemi gjyqësor, si dhe me qëllimin pozitiv për të mbështetur zhvillimin e konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike. 3.2 Objektivat që synohen nëpërmjet zgjidhjeve jashtë gjyqësorit.

Zgjidhja e mosmarrëveshjeve jashtë gjyqësorit, si dhe trajtimi i tyre në

përputhje me natyrën dhe tipologjinë e paraqitur në tregun e komunikimeve elektronike , nënkupton angazhimin e strukturave administrative që e kanë detyrë funksionale zgjidhjen e tyre. Nëpërmjet zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve që shfaqen në nivele të ndryshme të tregut dhe që kërkojnë nevojën e angazhimit të organit publik për trajtimin e tyre, domosdoshmërisht synohen të arrihen edhe një sërë objektivash rregullatore, të cilët shërbejnë jo vetëm për palët në konflikt por në varësi të rrethanave oportune që mund të krijohen në treg edhe për palë të tjera te interesuara.

Ndër objektivat parësor, mund të konsiderohet reduktimi i kohës dhe eleminimi kostove, dy elementë shumë të rëndësishëm për binomin treg - konsumator dhe gjetja e zgjidhjeve duke shfrytëzuar mekanizmat jashtë gjyqësorit, me cilësi të lartë, në mënyrë transparente, të paanshme, me efikasitet, në frymën e parimeve të së drejtës. Shqyrtimi i mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike nga organi rregullator në mënyrë të pavarur, transparente, në funksion të palëve, në respekt të parimeve që forcojnë besimin e tyre si mbrojtje juridike dhe dhënië e së drejtës bazuar në ligj dhe fakte, liri në të shprehur dhe në të argumentuar, në respektim të afateve ligjore, nënkupton një procedure të rregullt dhe efikase për zgjidhjen e tyre.

                                                            194Sipas nenit 120 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar mbi “Zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve”. 195Sipas nenit 120/1 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar mbi“Zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve”.

132  

3.3. Faktorët që duhen konsideruar në zgjidhjet e ofruara. Mosmarrëveshjet e krijuara në nivelin konsumator - ofrues shërbimesh dhe përfshirja e tyre në zgjidhjet e mundshme alternative jashtë gjyqësorit nxjerr në pah edhe nevojën për të konsideruar një grup faktorësh të cilët janë të lidhur në mënyrë direkte dhe indirekte me zgjidhjen e ofruar. Faktorët kryesore që duhen vlerësuar janë: - Ndikimi në sjelljen konsumatore - kjo nënkupton që varësisht zgjidhjes së ofruar

alternative, respektimi i parimeve themelore në to, rrit besimin e konsumatorit por në të njëjtën kohë shërben edhe si urë bashkëpunimi ndërmjet konsumatorit dhe ofruesit të shërbimeve, duke patur drejtëpërdrejtë ndikim edhe në sjelljen e përgjithshme konsumatore e cila prodhohet nga rritja ose jo e besimit konsumator në raport me zgjidhjen e ofruar.

- Ndikimi në treg - kjo ka lidhje të drejtëpërdrejtë me efikasitetin e prodhuar nga zgjidhja e dhënë, pasi për tregun çdo element i tij është i lidhur ngushtësisht me koston dhe konsumatori duhet të jetë gjithnjë në qëndër te tregut, pavarësisht mosmarrëveshjeve. Koha e zgjidhjes së mosmarrëveshjes ka lidhje të drejtëpërdrejtë me efikasitetin e prodhuar nga zgjidhja e dhënë.

- Ndikim në praktikën e biznesit - nënkupton që një zgjidhje e duhur e dhënë për një mosmarrëveshje në treg mund të shërbejë edhe si “praktikë e mirë” për biznesin për mosmarrëveshje të mundshme analoge në të ardhmen, apo për parandalimin e tyre, gjithnjë duke i vlerësuar në këndvështrimin e duhur të zhvillimit pozitiv të tregut.

3.4 Zgjidhja administrative e mosmarrëveshjeve dhe efekti rregullator.

Sfondi i mosmarrëveshjeve në fushën e komunikimeve elektronike, natyrshëm

që është i lidhur me tërësinë e shërbimeve dhe/ose produkteve të ofruara në nivele të ndryshme përdoruesish, si në nivelin ofrues shërbimi–ofrues shërbimi, të njohura ndryshe si shërbime interkoneksioni, gjithashtu edhe në nivelin ofrues shërbimi–përdorues shërbimi.

Mbikqyrja rregullatore dhe misioni i saj për maksimizimin e përfitimeve për përdoruesit e shërbimeve të komunikimeve elektronike, detyrimisht konsideron edhe mundësinë për egzistencën e mosmarrëveshjeve në treg. Legjislacioni i fushës dhe aktet rregullatore, në përmbushje të objektivave dhe qëllimit rregullator, kanë parashikuar kompetencën e AKEP për zgjidhjen administrative të tyre, nëpërmjet mekanizmave përkatëse.Në fushën e komunikimeve elektronike, mosmarrëveshjet e lindura në varësi të natyrës dhe tipologjisë së tyre, orientohen për zgjidhje administrative ne hallkën përkatëse.

Për mosmarrëveshjet e krijuara në nivelin “ofrues shërbimi – ofrues shërbimi”, efekti rregullator është parësor, pasi thelbi i mosmarrëveshjeve ndërmjet ofruesve të shërbimeve, është i fokusuar me probabilitet të lartë në dhënie/mosdhënie aksesi për shërbimet e kërkuara ndërmjet palëve, në tarifimin e shërbimeve, apo në cilësinë e tyre.

Për secilin rast të përshkruar më sipër, efekti rregullator është i dorës së parë. Ky efekt vjen si rezultat i kompetencave ligjore për të mbikqyrur dhe rregulluar drejtëpërdrejtë fushën e komunikimeve elektronike, si dhe nga fakti që zgjidhja

133  

administrative ka premisë të jetë profesionale dhe e një niveli të lartë të ekspertizës. Nisur nga cilësia e zgjidhjes së ofruar, me probabilitet të lartë rritet mundësia e dakortësisë ndërmjet palëve, por edhe në rastet kur dakortësia nuk arrihet efekti rregullator është i dorës së parë pasi imponon aplikimin e zgjidhjeve nga palët duke mos u hequr të drejtën e vijimit të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në gjyqësor. Imponimi në aplikimin e zgjidhjes së ofruar për nivelin e mosmarrëveshjeve “ofrues shërbimi – ofrues shërbimi”, ka vlerën e mos humbjes së shërbimit për përdoruesit si hallkë e fundit në zinxhirin furnizues me sherbime, kjo në përputhje me misionin rregullator dhe qëllimin e ligjit material të fushës i cili përcakton një mision të tillë.

Funksionimi i marrëdhënies në nivelin “ofrues shërbimi – ofrues shërbimi” ka dorën e rregullatorit në hartimin e ofertës referencë për shërbimet respektive, si dhe rregullimin e marrëdhënieve dy-palëshe nëpërmjet marrëveshjeve të interkoneksionit të cilat kanë për bazë përcaktimet e ofertës referencë të aksesit dhe interkoneksionit, dokument i cili për nga rëndësia në fushën e komunikimeve elektronike luan rolin e “Kushtetutës” për funksionimin e marrëdhënieve ndërmjet palëve. Kjo hapësirë ndërveprimi e palëve passjell edhe mosmarrëveshjet në nivelin “ofrues shërbimi – ofrues shërbimi”, për zgjidhjet administrative të tyre është e nevojshme përfshirja e rregullatorit të fushës.

Efekti rregullator është jo vetëm i matshëm dhe i mundshëm për t’u monitoruar, por edhe i krahasueshëm me tregje analoge dhe shërbime të ofruara në këto tregje, në vende të tjera rajonale, të BE-së apo më gjerë. Secili nga elementet e mundshëm për hapësirë mosmarrëveshjeje si aksesi - tarifa196 dhe cilësia197 e shërbimeve përkatëse është i krahasueshëm. Monitorimi për secilin nga elementet e cituar më sipër si mundësi për krijimin e momarrëveshjeve për akses – tarifa – cilësi, bëhet nëpërmjet akteve rregullatore të cilat miratohen nga rregullatori pas një procesi të konsultuar publik me palët e interesit. Aktorët e mundshëm të përfshirë në konsultim të cilët japin kontribut në përmirësimin e këtyre akteve rregullatore, janë kryesisht ofrues shërbimi, por duke mos përjashtuar palë të tjera përfshirë institucione si Autoriteti i Konkurrencës apo dikastere të tjera qeveritare me lidhje të drejtëpërdrejtë me fushën e komunikimeve elektronike, që synojnë garantimin e shërbimeve për përdoruesit si dhe sigurinë maksimale për t’u mbrojtur si konsumator.

3.5 Zgjidhjet nga procesi i shqyrtimit të ankimeve administrative 198. Implementimi i detyrimeve rregullatore të vendosura përbën një fazë të

rëndësishme, pasi është e qartë se sipërmarrësit në tregun e komunikimeve elektronike nuk do të dëshironin implementimin e tyre në mënyrë të vullnetshme, në kushtet e mungesës së imponimit dhe sanksioneve ligjore të nevojshme që shoqërojnë këtë fazë. Parashikimet ligjore në sektor kanë mundësuar egzistencën e hallkave administrative të cilat janë pjesë e rregullatorit të fushës, që nëpërmjet procesit të monitorim - inspektimit të identifikojnë dhe përcaktojnë në kohë fazat në të cilat ndodhet implementimi i detyrimeve rregullatore të vendosura, shoqëruar edhe me matjen e efektit të tyre respektiv.

Procesi i monitorim-inspektimit kryhet nëpërmjet procedurave ligjore mbi bazën e një programi të qartë të hartuar me objektiva konkrete për qëllimin e                                                             196Rregullore e AKEP nr. 27, datë 21.09.2012 “ Mbi publikimin e informacionit për tarifat si dhe kushtet e aksesit dhe përdorimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike publike. 197Rregullore e AKEP nr. 16,datë 16.04.2010 “ Për treguesit e cilësisë së shërbimit”. 198K.Pr.A Kreu II,seksioni 1 i tij .

134  

monitorim-inspektimit, të mbështetur me ekip ekspertësh të fushës dhe ndjekës koherent të vendimeve dhe detyrimeve përkatëse rregullatore duke konsideruar qartë rëndësine e detyrimeve rregullatore dhe implementimin e tyre, të drejtat dhe detyrimet e sipërmarrësve si dhe fazat e apelimit të vendimmarrjes rregullatore mbi detyrimet e vendosura. Mjetet juridike dhe sanksionet respektive bëjnë të mundur implementimin e duhur dhe në kohë të detyrimeve rregullatore të vendosura.

Një rëndësi të madhe në këtë sektor ka faktori “kohë në implementim”, sepse tregu i komunikimeve elektronike është një nga tregjet më dinamike dhe me zhvillim të shpejtë.

Nëse nuk do të konsiderohej si fazë e nevojshme për fillimin e implementimit të detyrimeve rregullatore të vendosura, faza që lidhet direkt pas përfundimit të shqyrtimit të ankimit administrative pra pasi të jetë ezauruar ky afat edhe pse çështja mund të jetë drejtuar në gjykatë, atëherë situata në tregun e komunikimeve elektronike në kushtet e moszbatimit të këtyre masave, mund të devijonte në një mospërputhje ndërmjet efekteve që do të prodhonin detyrimet rregullatore të vlerësuara të nevojshme për t’u vendosur për korrigjimin e problemit/problemeve të identifikuara në treg, me fazën e implementimit të tyre. Kjo pasi, në një kohë të mëvonshme implementimi ka probabilitet të konsiderueshëm për tu shtyrë në periudha kohore të gjata si shkak i kohëvonesave të proceseve gjyqësore, ky fakt do të përbënte një problem serioz në zhvillimin e konkurrencës në këtë treg, duke krijuar një mjedis të pasigurtë për zhvillimin e biznesit në këtë sektor.

Në sektorin e komunikimeve elektronike, shqyrtimi i ankimeve administrative të sipërmarrësve ndaj akteve administrative dhe i kundërshtimeve administrative të tyre ndaj vepimeve administrative, mbi detyrimet rregullatore të vendosura apo vendime/ veprime të tjera rregullatore bazuar në ligjin nr.9918/2008 i ndryshuar, që kanë lidhje me sipërmarrjen dhe aktivitetin e tyre në këtë sektor, bëhet nga AKEP bazuar në parashikimet ligjore të Kodit të Procedurave Administrative199 për hallkën administrative200, e cila nxjerr aktet përkatëse që i zgjidhin ato201.

E drejta e sipërmarrësve për të anulluar dhe ndryshuar aktet administrative të nxjerra nga Këshilli Drejtues konsumohet duke shfrytëzuar mjetet ligjore admninistrative të parashikuar në K.Pr.A, të cilat përcaktojnë mundësinë e rishikimit të tyre.Konsiderimi i ankimit administrativ si një mjet juridik në dorën e sipërmarrësve për të kundërshtuar vendimmarrjen rregullatore, nëpërmjet të cilit kërkohet shfuqizimi ose ndryshimi i aktit administrativ, ka bërë që vendimmarrjet rregullatore jo në pak raste të kenë ndryshuar nëpërmjet shqyrtimit të tyre në procesin e trajtimit të ankimit administrativ, duke bërë të mundur në këtë mënyrë që të mos konsiderohet si një proces formal, për sa kohë trupa shqyrtuese e ankimit administrativ është po e njëjta trupe (kolegj) që ka miratuar vendimmarrjen e ankimuar.

Në thelb ankimi administrative përbën një instrument të rëndësishëm kontrolli të veprimtarisë administrative dhe e identifikon atë si një instrument shtesë në dorën e sipërmarrësve dhe çdo pale të interesuar e cila kundërshton paligjshmërinë ose parregullsinë e një akti administrativ, apo refuzimin e paligjshëm të organit administrativ për nxjerrjen e aktit, në këtë mënyrë ankimi përbën një parim të rëndësishëm të së drejtës publike dhe administrative.

Ligji material i fushës nr.9918/2008, i ndryshuar, nuk ka parashikuar shprehimisht të drejtën e ankimit të palëve dhe shqyrtimin e këtyre ankimeve nga                                                             199Kodi i Procedurave Administrative i Republikës së Shqipërisë, i ndryshuar. 200Këshilli Drejtues i Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare. 201K.Pr.A , neni 139 i tij.

135  

organi rregullator, por kjo prerogativë e organit buron nga parashikimet eksplicite të K.Pr.A, ku në zbatim të tyre nuk përjashtohet mundësia e subjekteve të interesuara të ankimojnë aktet administrative në gjykatë. Në praktikë ka mjaft raste kur palët e ushtrojnë të drejtën e tyre të ankimit “paralelisht” si në organin rregullator që ka nxjerrë aktin ashtu edhe në gjykatë.Nga studimi i kësaj praktike të ndodhur rezulton se, pritshmëria e palëve nga shqyrtimi administrative i ankimeve të tyre dhe zgjidhja që do të prodhojë ky shqyrtim, ndërtohet mbi analizën e parashikimeve normative të ligjit të posaçëm dhe K.Pr.A, sipas të cilave rezulton se vet ligji nr.9918/2008, i ndryshuar, duke mos parashikuar në formë të shprehur të drejtën dhe detyrimin e organit që ka nxjerrë aktin për të shqyrtuar ankimin administrative ndaj tij, në kushtet kur organi administrative në strukturën dhe organikën e tij nuk ka organ epror, e perifrazon në një mënyrë të thjeshtë të shprehur këtë shqyrtim, si një ezaurim formal të një të drejte që ka parashikuar Kodi i Procedurave Administrative me mundësi dhe atribute ndryshimi, shtesash dhe pakësimi të aktit të ankimuar, për t’ja lënë tagret e revokimit dhe shfuqizimit të tij organit gjyqësor.

Mungesa e parashikimit normative në ligjin e fushës nr.9918/2008, i ndryshuar, për të drejtën e apelit administrative në organin që ka nxjerrë aktin (pasi rregullatori nuk ka organ epror) i’u krijon hapësirat interpretative dhe të veprimit palëve, për të përligjur ankimin e tyre në gjykatë pasi që ezaurimi i rekursit administrative në AKEP nuk përbën domosdoshmëri.

Në tregun e komunikimeve elektronike, procesi i ankimit administrativ apo ndryshe procesi apelues ka njohur si formën kryesore të tij apelimin administrativ në organin që ka nxjerr aktin (Këshilli Drejtues), sipas të gjitha rregullave proceduriale dhe substanciale.Në veprimtarinë e saj administrative kjo instancë gjatë procesit të shqyrtimit të ankimit adminsitrativ, e udhëhequr nga fryma e parimeve të së drejtës për paanësi dhe mbrojtje juridike të të drejtave, bën vlerësimin paraprak mbi rregullsinë e ankimit të paraqitur nga pikpamja formale,dhe me tej ai shqyrtohet në thelb mbi përmbajtjen e tij.

Vendimet administrative që merr organi shqyrtues i apelimit konsiderohen të natyrës përfundimtare, duke mbartur detyrimin qe të ofrojnë zgjidhje të arsyetuar për çështjen administrative të prodhuar. Zgjidhjet e ofruara nëpërmjet akteve administrative të Këshillit Drejtues të organit publik rregullator, karakterizohen nga publiciteti i tyre, nëpërmjet faqes zyrtare të internetit dhe botimit në buletinin e institucionit, rregullatori mbështetur në përcaktimet e ligjit material bën publike dhe transparente ç’do çështje të adresuar dhe të shqyrtuar prej tij.

Efekti parësor i paraqitjes së ankimit administrativ konkretizohet me pezullimin e zbatimin të aktit administrative të kontestuar, duke bërë të mundur që gjatë kohës që organi shqyrton vlefshmërinë e aktit dhe pretendimet ankimuese për të, të ngrijnë të gjitha efektet ligjore të aktit të kundërshtuar, pra bëhen të paekzekutueshme pasojat që janë parashikuar me nxjerrjen e aktit objekt ankimi, deri në zgjidhjen përfundimtare të çështjes në mënyrë adminstrative.

Nxjerrja e vendimit/aktit që ofron zgjidhjen e çështjes është momenti më i rëndësishëm për organin që shqyrton ankimin, ky proces delikat përkujdeset që zgjidhja të jetë materializimi i duhur i së drejtës së përputhur në ligj dhe në aktet rregullatore. Sa më e mbështetur në prova dhe në ligj të jetë zgjidhja e ofruar nga Këshilli Drejtues aq më e pakontestueshme do të jetë ajo nga palët. Gjithashtu efektet e zgjidhjes së dhënë, në varësi të objektit ankimues të shqyrtuar, mund të sjellin dobi përtej interesave juridike të palës/palëve ankimuese, edhe për vet organin që e ka nxjerrë (AKEP), për persona të tretë, por mund të afektojë për nga rëndësia edhe vet

136  

zhvillimin e tregut të komunikimeve elektronike. Këshilli Drejtues e merr vendimin për zgjidhjen e çështjes objekt i shqyrtimit administrative, në mbledhje me shumicë të votave bazuar në Rregulloren e Brendshme202.

Pas përfundimit të procedurës administrative nga Këshilli Drejtues për shqyrtimin e ankimit administrativ të paraqitur mbi vendimarrjen përkatëse të tij, e cila mund të lidhet me detyrimet rregullatore të vendosuara në treg apo për çeshtje të tjera rregullatore të imponuara mbi tregun dhe sipërmarrësit, së bashku me të drejtën e palës/palëve për vijimin e ankimit nën juridiksionin gjyqësor, paralelisht përkon detyrimi për zbatimin e aktit/vendimit të nxjerrë.

Vendimet administrative të miratuara nga Këshilli Drejtues, që i përkasin sipërmarrjes që gjendet “nën efektet” e detyrimeve rregullatore të vendosura, bëhen të zbatueshme në mënyrë të detyrueshme dhe zbatimi i tyre shndërrohet në objekt pune për t’u monitoruar – inspektuar nga organi rregullator, duke qenë pjesë e fushës së sanksioneve ligjore në rastet e moszbatimit.

Sipërmarrësit si subjekte të së drejtës, mund të ezaurojnë të gjitha hapësirat ligjore për ankim deri në kërkimin e mekanizmave kompensues në rast se detyrimet rregullatore të vendosura me akte administrative të KD janë të lidhura me efekte financiare etj. Prandaj, fillimi i fazës së ekzekutimit të tyre menjëhere pas përfundimit të shqyrtimit të ankimit administrative, nga nxjerrja e aktit shqyrtues perfundimtar, ka rëndësi të veçantë për të garantuar sjelljen e pasojave juridike duke prodhuar efektshmërinë e detyrimeve rregullatore në kohën e duhur, në raport me qëllimin e vendosur dhe me masën e problemit të identifikuar, përndryshe zbatimi i tyre në kohë të mëvonshme nuk do të plotësonte qëllimin e synuar rregullator.

Sanksionet e parashikuara në ligjin e fushës janë të lidhura ngushtësisht me kundravajtjet administrative /shkeljet e konsumuara dhe penalitetet e vendosura janë objekt i punës i inspektoreve të AKEP, të cilët bëjnë propozimin përkatës në Këshillin Drejtues për shkeljen/shkeljet e konstatuar sipas parashikimeve ligjore respektive.

Dispozitat materiale të ligjit të fushës, përveç sanksioneve ligjore të parashikuara për kundravajtjet në fushën e komunikimeve elektronike, përveç natyrës “gjobë” të shprehur në vlerë financiare, në raport me shkeljen e bërë dhe përsëritjen e saj, autorizojnë inspektorët që pas konstatimit dhe paralajmërimit përkatës për shkeljen e bërë, të kenë hapësirë ligjore për të lënë një afat/kohë për rregullimin apo ekzekutimin e detyrimit të papërmbushur nga ana e sipërmarrësve, duke kërkuar marrjen e masave për ndreqjen e shkeljes.

Pjesë e sanksioneve të rëndësishme që mund të vendosen në tregun e komunikimeve elektronike është edhe heqja e së drejtës së përdorimit të frekuencave/numeracionit ose deri në heqjen e së drejtës së ofrimit të shërbimeve të rrjeteve të komunikimeve elektronike. Masa të tilla vijnë si propozim i inspektoreve të rregullatorit dhe është në diskrecionin e Këshillit Drejtues (si organ vendimmarrës) vendosja ose jo e tyre, e cila passhoqërohet me njoftimet përkatëse për sipërmarrësit sipas përcaktimeve të Kodit të Procedurave Administrative, për t’i krijuar atyre mundësinë e ushtrimit të së drejtës apeluese si në nivel administrative ashtu dhe në atë gjyqësor.

Në ndryshim nga e drejta për apelim administrative ndaj akteve/vendimeve që nxjerr Këshilli Drejtues, në organin që ka nxjerrë aktin (pra vet KD), ku mungonte parashikimi i shprehur i ligjit të posaçëm nr.9918/2008, i ndryshuar, për ta rregulluar ankimin administrative si një mjet juridik me natyrë shteruese për kërkimin e shfuqizimit ose ndryshimit të aktit administrative të KD, si kërkesë e detyrueshme për

                                                            202Rregullore e Brendshme e AKEP, miratuar me vendimin e KD nr. 2506,datë 30.10.2014.

137  

t’u zbatuar me qëllim që më pas të investohet gjykata, ligji i posaçëm nr. 9918/2008, i ndryshuar, ka rregulluar shprehimisht të drejtën e ankimit kundër gjobës203, duke përcaktuar ushtrimin e saj para organit që ka vendosur gjobën (Këshilli Drejtues) si kërkesë për t’a ezauruar, në mënyrë që ti hapet rruga ankimimit gjyqësor. 3.6 Zgjidhjet alternative të mosmarrëveshjeve dhe parashikimet e legjislacionit.

Krijimi i hapësirës normative që parashikon zgjidhje alternative të mosmarrëveshjeve nëpërmjet rrugëve ndërmjetësuese dhe me pajtim, nuk nënkupton në asnjë rast eleminimin e rrugës gjyqësore të tyre, por në se kjo hallkë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve do të rezultojë me produkt konkret si “zgjidhje e duhur e realizuar”, atëhere përfitimet e palëve në mosmarrëveshje janë në favor të tyre, në proporcione të kënaqshme, pasi në fund të fundit realizojnë ekonomizimin e kohës, ulin kosto të panevojshme që në rrethana të tjera do të duhej të konsumoheshin në rrugë gjyqësore për zgjidhjen e tyre.

Ndër elementët më të rëndësishëm të këtyre lloj zgjidhjeve do të ishte vijueshmëria e funksionalitetit të shërbimit apo produktit si konsum i tyre nga palët, apo e thënë ndryshe krijimi i balancës së duhur për të zbehur elementët e mundshëm të mosmarrëveshjes ndërmjet tyre.

Një zgjidhje e natyrës “alternative”, shërben edhe për të fuqizuar apo krijuar një urë të mundshme komunikimi e negociatash edhe për mosmarrëveshje të tjera të mundshme ndërmjet palëve në të ardhmen, pasi krijon bindjen e arsyeshme se, përfitimet që sjellin zgjidhjet e tilla të dakortësuara pas negociatave të sukseshme, favorizojnë së pari vetë palët në mosmarrëveshje dhe konsolidojnë rrugët e komunikimit të tyre për të ardhmen e funksionimit dhe ndërveprimit reciprok.

Zgjidhjet alternative për mosmarrëveshjet ndërmjet palëve në fushën e komunikimeve elektronike nuk përjashtojnë asnjë nga nivelet ku lindin këto mosmarrëveshje, në tregje të cilat kanë si bazë njërën nga palët konsumator produktesh/shërbimesh si dhe palën tjetër ofertuese të tyre si dhe tregjet që kanë si bazë ofrues shërbimesh/rrjetesh - ofrues shërbimesh/rrjetesh. Një bindje e tillë bëhet akoma më e pranueshme, edhe për faktin se për të mundësuar zgjidhjet alternative është hartuar baza ligjore 204konkrete në mbështetje të tyre që rregullon këto llojë zgjidhjesh.

Praktika dhe shembuj pozitivë të zgjidhjeve alternative gjenden të mbështetura në juridiksionin tonë kombëtar, por një zhvillim më pozitive në këtë aspekt gjendet në juridiksionin ndërkombëtar, praktika e te cilit referon një statistikë të konsiderueshme për zgjidhjet alternative të konflikteve.

Zgjidhjet alternative të mosmarrëveshjeve mundësojnë edhe një hallkë tjetër opsionale mbrojtjeje për konsumatorët e produkteve/shërbimeve në treg, e ndryshme nga hallka institucionale administrative, duke mbajtur në këtë mënyrë “të gjallë dhe dinamik” në të njëjtën kohë funksionimin e tregut të brendshëm dhe zbehjen e kontradiktave të mundshme që mund të lindin në përditshmërinë e zhvillimit të tyre.

Insitucionalizimi i zgjidhjes alternative u jep atyre një kredibilitet dhe rrit në të njëjtën kohë mundësinë e aplikimit të një grup parimesh juridike si zgjidhje të paanshme, efikase, të drejta të mbrojtura dhe të realizuara në kohë, faktorë këta kaq të                                                             203Ligj nr.9918/2008, i ndryshuar, neni 136 i tij. 204Ligj nr. 10385/2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve” i ndryshuar

138  

vlefshëm për aktorët e tregut. Këto institucione ruajnë natyrën e tyre të pavarur, përtej interesave juridike të palëve dhe përmbushin misionin e tyre nën aplikimin e parimeve të shëndetshme për trajtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Produkti konkret në portofolin e zgjidhjeve alternative të referuara, mund të jetë i natyrës propozuese për palët, rekomandues, ose zgjidhje të natyrës pajtuese apo siç njihen ndryshe nga qendrimet doktrinale si zgjidhje të dakortësuara.

Të konsideruara si zgjidhje jashtë gjyqësorit, ku shkalla e imponimit është e kufizuar dhe peshën kryesore të tyre e mban “pajtimi” apo dakortësia e referuar si zgjidhje, do të përbënte një domosdoshmëri dhe do të kishte efikasitet si zgjidhje, në se në të gjitha etapat e konsumuara për zgjidhjen alternative do të funksiononin në mënyrën e duhur instrumentët juridike që e bëjnë zgjidhjen e referuar të shëndetshme, ku ndër më kryesorët janë parimi i transparencës, paanshmërisë, ligjshmërisë dhe i përkujdesjes për rritjen e cilësisë në zgjidhjen e ofruar nën një këndvështrim të drejtë dhe të lirë për t’u pranuar nga palët.

Funksionimi i instrumentëve të cituar më sipër, i bashkëshoqëruar me transparencën e palëve në konflikt për informacionin e shkëmbyer varësisht nga niveli i tij, duke ruajtur konfidencialitetin e nevojshëm dhe të dhënat personale, do të ndihmonte procedurën e ndjekur për trajtimin e plotë të mosmarrëveshjes, duke ndikuar drejtëpërdrejtë në rritjen e sigurisë ndërmjet palëve, dhe ofrimin e zgjidhjes adekuate.

Zgjidhjet alternative të ofruara duhet të konsiderojnë gjithmonë mundësinë që të mbartin në brendinë e tyre një nivel të lartë ekspertize profesionale për natyrën e problemit që ka shkaktuar mosmarrëveshjen, prandaj rëndësia që i ka dhënë legjislativi me miratimin e akteve normative që kanë parashikuar krijimin e hallkave institucionale ku aderojnë ekspertë të fushës specifike, përbën garanci për palët për gjetjen e zgjidhjeve te duhura dhe përshpejton kohën e zgjidhjes së mosmarrëveshjes ndërmjet tyre, duke u shndërruar realisht në një hallkë funksionale në këtë aspekt.

Parashikimet ligjore për hallka të tilla institucionale që mundësojnë zgjidhjen alternative të mosmarrëveshjeve kanë në fokus natyrën e kompetencave që u duhen dhënë këtyre hallkave në parim, ndaj edhe në tregun e komunikimeve elektronike legjislativi ka konsideruar një parashikim të tillë duke përafruar në dispozitën përkatëse të ligjit material të fushës nr.9918/2008, i ndryshuar, parashikimet e referuara në direktivat e BE-së për këtë qëllim, që kanë në fokus mbrojtjen e konsumatorit për produkte/shërbime në këtë treg, apo në një dimension më të gjerë konsolidimin e vetë tregut duke parashikuar zgjidhje të mosmarrëveshjeve në të gjitha nivelet e mundshme ku ato lindin, pavarësisht palëve sipërmarrës - sipërmarrës apo sipërmarrës-pajtimtar. 205

Thelbi i kompetencave në vija të përgjithshme është i lidhur me natyrën e mosmarrëveshjes, nivelin ku ajo zhvillohet, afatin e parashikuar dhe kompleksitetin për t’u thelluar me ekspertizë për zgjidhjen e ofruar. Në kushtet e respektimit në mënyrë rigoroze të rregullave procedurale të ndjekura, zgjidhja e ofruar duhet të synojë gjithmonë një arsyetim të mbështetur dhe të shpjeguar në nivelin e ekspertizës, gjë e cila do të bëjë që palët të konsiderojnë më lehtë produktin e ofruar si zgjidhje.

Një rëndësi të madhe për hallkën institucionale që angazhohet për zgjidhje alternative, përveç nivelit të ekspertizës, mbart edhe përkujdesja për të shmangur konfliktin e mundshëm të interesit, pasi kjo është e lidhur ngushtësisht me paanësinë e konsideruar si një parim bazik në zgjidhjen e ofruar.

                                                            205Ligj nr.9918/2008, i ndryshuar, neni 120 dhe 120/1 i tij.

139  

Zgjidhjet alternative “marketojnë” efikasitetin për palët, si një element mjaft i rëndësishëm, por hallkat institucionale do të duhet që këtë element ta bëjnë të mundur dhe të prekshëm për palët.

Efikasiteti shndërrohet si një gjë e prekshme vetëm nëse konsiderohen drejt faktorët si: - kohë e shqyrtimit dhe lehtësitë për akses në vijueshmërinë e procesit, - natyra e detyrimit të palëve për shërbimin e zgjidhjes me pagese ose jo, - nevoja për anagazhime të ndihmës juridike në proces (mbrojtës ligjorë), - apo ofrimi i këshillimit të pavarur si një mënyrë garancie për palët që ndodhen në

proces. Të gjithë këta faktorë së bashku ndërtojnë elementin efikasitet në zgjidhjen e ofruar.

Procesi për zgjidhje alternative të mosmarrëveshjeve, në thelbin e tij i

konsideron të rëndësishme rregullat formale të ndjekura në trajtimin e mosmarrëveshjeve, duke i kushtuar rëndësinë e duhur fazës së informimit të palëve, natyrën e njoftimeve për të ndjekur procesin si dhe respektimin e afateve ligjore për njoftimin e vendimit të arsyetuar në fund të procesit të zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Përgjatë procesit konsiderohen në mënyrë të drejtë mundësitë e tërheqjes për palët në çdo kohë nga procedura e nisur, mundësitë e pranimit ose jo në fund të procesit të natyrës së vendimit të dhënë si zgjidhje, pra të zgjidhjes së ofruar, faktit nëse ka apo jo penalitete të mundshme në kushtet e mospranimit të zgjidhjes si dhe ekzistenca në të gjitha rastet e rrugës gjyqësore si një e drejtë e pakonsumuar nga palët në proces, në rast të mos arritjes së pranimit për zgjidhjen e ofruar.

Asnjë lloj dakortësie e arritur ndërmjet palëve në mosmarrëveshje, e deklaruar në praninë ose jo të strukturave apo hallkave përkatëse në procesin e zgjidhjes së saj nuk shërben si barrierë për mundësinë e vijimit të shqyrtimit në gjykatë, ky qëndrim udhëhiqet duke konsideruar se zgjidhja alternative ka në thelb parimin e pranimit me vullnet të lirë nga palët në mosmarrëveshje të zgjidhjes së ofruar.

3.7 Ilustrim i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës- sipërmarrës.

Mosmarrëveshjet e lindura në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës kanë hapësirën e tyre të shqyrtimit të normuar nëpërmjet aktit rregullator specifik206 për zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve, i cili ka të përcaktuar qartësisht procedurën që duhet ndjekur nga subjektet palë në mosmarrëveshje, si dhe hapat ligjor dhe rregullator që duhen ndjekur në këtë rast.

Thelbi i mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës dhe për rrjedhojë edhe zgjidhja e tyre që mbështetet mbi aktin rregullator të cituar më sipër, përcakton si të një rëndësie të veçantë elementët bazike të funksionimit të rrjeteve të komunikimeve elektronike si aksesi dhe shërbimet e interkoneksionit për rrjetet, si dhe mundësimin e përdorimit të përbashkët të infrastruktures ndihmëse dhe faciliteteve shoqëruese, gjithnjë në funksion të ndërveprimit të rrjeteve.

Natyra specifike e mosmarrëveshjeve kërkon angazhimin e strukturës përkatëse dhe kapaciteteve intelektuale njerëzore me formimin profesional që

                                                            206Rregullore nr. 18, datë 11.06.2010 për “Procedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve” miratuar me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP nr.1296, datë 11.06.2010.

140  

mbështet zgjidhjen e nevojshme dhe kryesisht është e lidhur me një kombinim të aftësive juridike, ekspertizë ekonomike si dhe ekspertizë teknike nga specialistë të këtyre fushave.

Hapat proceduriale të nevojshme për t’u ndjekur nga struktura përkatëse për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duhet të jenë në përputhje me qëllimin që duhet të ketë zgjidhja e mosmarrëveshjeve duke demonstruar paanësi, proces transparent ndërmjet palëve, si dhe zbatim të kuadrit ligjor dhe rregullatore, të cilat normojnë marrëdhëniet sipërmarrës-sipërmarrës në tregun e komunikimeve elektronike për shërbimet respektive të kontraktuara ndërmjet palëve, me fokus aksesin dhe interkoneksionin ndërmjet rrjeteve, për respektimin e të drejtave të palëve në mosmarrëveshje si dhe synimin e realizimit të objektivave rregullator të cilët synojnë një konkurrencë efektive ndërmjet aktorëve në treg.

Në të gjitha rrethanat në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës lidhur me aksesin dhe interkoneksionin, si dhe me përdorimin e përbashkët të faciliteteve dhe aseteve ndërmjet sipërmarrësve, spikat roli i rregullatorit të fushës mbështetur në detyrimet ligjore207.

Struktura përkatëse e ngarkuar për zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve pranë rregullatorit, nëpërmjet procedurave që ndjek për trajtimin e ankesave të sipërmarrësve, i kushton rëndësinë e duhur faktit se ankimuesi që ka kërkuar zgjidhjen e mosmarrëveshjes nga rregullatori duhet të paraqesë para kësaj strukture prova konkrete dhe të dokumentuara që faktojnë kushtet e një mosmarrëveshjeje ndërmjet palëve në treg.

Dokumenti rregullator i hartuar për këtë qëllim ka parashikuar si pjesë të procedurës për trajtimin dhe zgjidhjen e konfliktit, paraqitjen e të dhënave të nevojshme si dhe dokumentacionin ligjor të palëve, si të domosdoshme për t’u administruar nga struktura përkatëse që shqyrton mosmarrëveshjen.

Detajimi i elementëve të mosmarrëveshjes së paraqitur nga palët ndërmjet tyre, orienton strukturën përkatëse të angazhuar për zgjidhje për të vlerësuar dhe për t’u shprehur mbi çështjen e kompetencës apo pamundësinë e zgjidhjes së mosmarrëveshjes në se natyra/objekti i mosmarrëveshjes është përtej juridiksionit ku shtrin veprimtarinë e tij rregullatori. Orientimi i hallkës administrative të angazhuar për zgjidhje është i lidhur drejtëpërdrejtë me cilësinë e informacionit të depozituar, ndaj për këtë qëllim është parashikuar e drejta e rregullatorit për mbledhjen dhe evidentimin e informacionit të mjaftueshëm, para se ai të shprehet për kompetencën për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së paraqitur.

Ndjekja e hapave të përcaktuar procedurialesi mbledhja dhe evidentimi i informacionit të palëve në mosmarrëveshje, zhvillimi i fazës së negocimit ndërmjet tyre si dhe detyrimi për të provuar nëse ka patur një fazë të tillë, panvarësisht rezultatit të negocimit, përbën një detyrim për iniciuesin e ankesës, para se ai të investojë AKEP-in me kërkesë për zgjidhje të mosmarrëveshjes.

Proceduralisht është i mundur dokumentimi dhe paraqitja e provës edhe në rastin e refuzimit për të negociuar ndërmjet palëve, por ky dokumentim përbën domosdoshmëri për t’u paraqitur në strukturën përkatëse kompetente për zgjidhjen në rregullator.

                                                            207AKEP-i ka për detyrë, sipas nenit 49 të ligjit nr.9918, i ndryshuar, ti shqyrtojë mosmarrëveshjet të cilat i referohen këtij neni, ose të ndërhyjë me nismën e saj, kur marrëveshja për akses dhe interkoneksion nuk është arritur.AKEP-i duhet të mbikqyrë afatet kohore për veprime administrative të vendosura në Kodin e Procedurave Administrative.Gjithashtu gjatë zgjidhjes së mosmarrëveshjeve AKEP duhet të bazohet në parimet e Kodit të Procedurave Administrative në Republikën e Shqipërisë.

141  

Struktura administrative e anagazhuar në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve sipërmarrës-sipërmarrës,udhëhiqet në punën e saj nga parimet themelore që i shërbejnë zgjidhjes objektive të mosmarrëveshjes që shqyrtohet, parime të cilat janë të lidhura me transparencën e procedurës së ndjekur, të lidhura ngushtësisht me publikimin dhe shkëmbimin e informacionit si dhe arsyetimeve përkatëse ndërmjet palëve në mosmarrëveshje, duke konsideruar se në secilat raste informacioni i dhënë nga palët duhet të konsiderohet konfidencial dhe nuk mund të jetë pjesë e aksesit për palët jashtë objektit të mosmarrëveshjes së shqyrtuar.

Praktika ka treguar se jo në pak raste të tilla, informacionet e palëve mbartin edhe sekret tregtar të tyre, për të cilat egziston detyrimi i mbrojtjes së tij për të mos dëmtuar interesin tregtar. Interpretimi dhe klasifikimi i informacionit sensitivë konfidencial, vlerësohet jo vetëm nga deklarimi i palëve në mosmarrëveshje për shkallën e konfidencialitetit të informacionit të dhënë, por gjithashtu rast pas rasti mund të përfshihet edhe vetë vlerësimi i strukturës që administron informacionin e dhënë nga palët në mosmarrëveshje.

Aspekti procedurial i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve për nivelin sipërmarrës-sipërmarrës në tregun e komunikimeve elektronike lidhet me fazën paraprake të pranimit për shqyrtim të mosmarrëveshjes nga rregullatori i fushës, i trajtuar si hapi i I-rë si dhe njoftimi i palëve për këtë fakt.

Plotësimi i informacionit të nevojshëm nga pala/palët për pranimin për shqyrtimin e mosmarrëveshjes dhe përcaktimi i afateve konkrete për zgjidhjen e saj mbështeten në parashikimet e Kodit të Procedurave Administrative dhe dokumentin rregullator208përkatës. Afati nuk lidhet me datën e depozitimit të ankesës, por me datën e njoftimit për fillimin e shqyrtimit të mosmarrëveshjes ndërmjet palëve.

Moment me rëndësi në procedurën e shqyrtimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve është edhe anagazhimi i tyre në përgjigje të pretendimeve të palëve të mosmarrëveshjes (kërkuesi/kërkuesit). Vetëm pas shterrimit të arsyetimeve, argumenteve dhe pretendimeve të palëve, brenda një afati kohor të përcaktuar ku mund të jetë e përfshirë edhe mbajtja e një seance dëgjimore ndërmjet tyre më ndërmjetësimin e AKEP, si një mundësi rakordimi kjo për zgjidhje pa u thelluar më tej konfliktualiteti i cili është në dëm të tregut dhe konsumatorëve, mund të arrihet në zgjidhjen e ofruar për palët.

Zgjidhje e cila është e detyruar për t’u zbatuar nga palët në mosmarrëveshje, duke u percjellë nëpërmjet aktit administrative të nxjerrë nga organi vendimmarrës i rregullatorit (KD) në formën e vendimit përfundimtar të këtij organi për zgjidhjen e saj mbi çdo çështje të ngritur, në përputhje me Kodin e Procedurave Administrative.

Të gjithë elementet procedurial të përshkruar më sipër që kanë lidhje me procedurën e ndjekur, informacionin dhe kërkesa të tjera të lidhura me mosmarrëveshjen, janë të rregulluara nëpërmjet aktit administrative rregullator që referon procedurat për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, i cili ka përcaktuar detyrimin për publikimin e tyre në faqen zyrtare të rregullatorit.

Për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve me objekt kryesor të lidhur me aksesin, interkoneksionin si dhe përdorimin e përbashkët të faciliteteve ndihmëse për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike, është konsideruar se pjesë e marrëveshjeve të interkoneksionit ndërmjet palëve duhet të jetë edhe një aneks i detajuar.

Ky aneks shpjegon hapat proceduriale të zgjidhjes së mosmarrëveshjes, duke përfshirë detaje të cilat ndihmojnë implementimin dhe zbatimin e marrëveshjeve të

                                                            208Rregullore nr. 18, datë 11.06.2010 “ Për procedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve”.

142  

interkoneksionit ndërmjet palëve, duke dhënë interpretime të plota mbi aspektet teknike dhe mënyrën e funksionimit të rrjeteve përkatëse, detajime mbi kushtet dhe amendimin e mundshëm të marrëveshjeve të lidhura për aksesin dhe interkoneksionin e rrjeteve, deri në detajimin mbi përfundimin dhe zgjidhjen e marrëveshjes se interkoneksionit, duke i dhënë rëndësi faktit që palët duhet të synojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjes me mirëkuptim mes tyre. Ajo që vlen të theksohet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës, pavarësisht procedurave për zgjidhje të mosmarrëveshjeve të parashikuara në ofertat referencë apo në marrëveshjet e interkoneksionit të rëna dakort midis palëve, secila nga palët ka të drejtë t’ia adresojë çështjen për zgjidhjeAKEP, në përputhje me nenin 120 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar.

Pavarësisht zgjidhjes administrative të dhënë nga strukturat rregullatore, secila nga palët ka të drejtë t’i drejtohet për zgjidhje organeve gjyqësore përkatëse, pasi të jetë ezauruar rruga administrative, përveç rasteve kur objekti i mosmarrëveshjes lidhet me pagesat e përcaktuara në ofertën referencë dhe marrëveshjet e interkoneksionit.

Në rast mosmarrëveshje për çështje të pagesave të përcaktuara në ofertën referencë dhe në marrëveshjet e interkoneksionit të lidhur midis palëve, të cilat nuk përbëjnë detyrime rregullatore, palët me qëllim mbarëvajtjen dhe bashkëpunimin ndërmjet tyre, duhet të bëjnë përpjekje për zgjidhjen e tyre me mirëkuptim ose mund të përdorin të drejtat e tyre për zgjidhjen e konfliktit nëpërmjet procedurave të ndërmjetësimit, arbitrazhit ose shqyrtimit gjyqësor sipas zgjedhjes së secilës palë. Gjykata kompetente për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve është ajo e përcaktuar në dispozitat përkatëse të Kodit të Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë. Evidenca e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës- sipërmarrës. Në dy kapituj më sipër, u trajtuan mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike, tipologjia dhe klasifikimi i tyre sipas dy niveleve të cilësuar si më kryesorët. Në mënyrë të detajuar u referuan zgjidhjet e mundshme,si dhe korniza ligjore dhe rregullatore që mbështet zgjidhjet e mosmarrëveshjeve në këtë treg. Duke përdorur kompetencat ligjore të përcaktuara për rregullatorin mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve të rrjeteve të komunikimeve elektronike për produktet/shërbimet e komunikimeve elektronike, sipas parashikimeve të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar është krijuar statistika e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës për tregun e komunikimeve elektronike. Në harkun kohor të pesë viteve problemet kryesore të përfshira si zgjidhje mosmarrëveshjesh ndërmjet sipërmarrësve, kryesisht janë të lidhura me aksesin dhe shërbimet e interkoneksionit në nivelin e tregjeve të shumicës që janë të fokusuar me tarifat e shërbimeve të interkoneksionit dhe kryesisht me tarifën e shërbimit të terminimit të thirrjeve si një ndër aspektet që ka prodhuar numrin më të madh të mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, në dy llojet e telefonisë celulare dhe fikse. Mosmarrëveshjet kryesore dhe me impakt të ndjeshëm në tregun e komunikimeve elektronike janë konsideruar vazhdimisht ato që përfshijnë rrjetet e mëdha të telefonisë celulare dhe fikse, të cilët kanë një numër të madh pajtimtarësh të konsideruar “të kyçur” në rrjetet e tyre, pasi ndërprerja e sherbimeve të interkoneksionit për rrjetet e mëdha do të impaktonte drejtpërdrejt bazën e pajtimtarëve të tyre. Në këtë aspekt vëmendja rregullatore ka qënë në vijimësi e

143  

përqëndruar për t’u angazhuar në zgjidhje efikase, të shpejta dhe me përparësi për funksionimin e shërbimeve dhe mosndërprerjen e tyre për pajtimtarët respektive të rrjeteve dhe sipërmarrësve të gjëndur në kushtet e mosmarrëveshjes ndërmjet tyre.

Për ilustrim sjellim në vëmendje mosmarrëveshjet kryesore të ndodhura ndërmjet kompanive celulare por edhe të kompanive të telefonisë fikse në vitet 2010 e në vazhdim të cilat kanë të bëjnë kryesisht me ndërprerjen e shërbimeve të interkoneksionit për shkaqe të ndryshme që lidhen me tarifimin e shërbimit të terminimit deri në ndërprerje shërbimesh për mungesë të cilësisë së shërbimit etj. Sipas evidencave të AKEP, rezulton që në vitin 2010 të jenë trajtuar 10 mosmarrëveshje ndërmjet sipërmarrësve, në ezaurim të plotë të të gjitha stadeve të një procedimi administrative në përputhje me përshkrimin e bërë në kapitullin më sipër në aspektin proçedurial dhe ligjor të zgjidhjes së tyre. Një ndër mosmarrëveshjet e interkoneksionit të ndodhura në vitin 2010 ndërmjet katër rrjeteve celulare209 AMC, Vodafone, Eagle Mobile dhe Plus Communication (-ish Mobile 4 AL), rezulton “Për mos dhënie aksesi në shërbimet e interkoneksionit nga tre rrjetet celulare AMC, Vodafone, Eagle Mobile për operatorin e katërt celular Plus Communication”, pasi palët nuk binin dakort për lidhjen e marrëveshjeve përkatëse të interkoneksionit. Mbi këtë kontradiktë palët iu drejtuan AKEP-it me kërkesë për zgjidhje mosmarrëveshje duke e shoqëruar këtë kërkesë me informacion të plotë për dështimin e negociatave ndërmjet palëve, negociata të zhvilluara për përcaktimin e tarifës së terminimit në rrjetet e tyre celulare,sipas kërkesave të aktit rregullator.

Ilustrimi i bërë për rastin e mosmarrëveshjes ndërmjet katër rrjeteve celulare në vitin 2010 është dhënë për të demonstruar rëndësinë që ka angazhimi i strukturës rregullatore për të dhënë zgjidhje të shpejtë dhe efikase në funksion të mos ndërprerjes së shërbimeve të interkoneksionit ndërmjet rrjeteve celulare për rrjedhojë mosndërprerjen e shërbimeve për përdoruesit fundor. Duhet të kuptojmë qartë se një mosmarrëveshje ndërmjet rrjeteve të mëdha të cilat kanë të pajtuar në rrjetet e tyre një numër të madh pajtimtarësh, rrezikon përfitimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike të pajtuara me rrjetet e tyre, ndaj shërbimet e interkoneksionit janë konsideruar bazike për vijimin e shërbimit nga rrjeti i operatorit tek pajtimtari fundor. Detaje të tjera mbi mosmarrëveshjet e trajtuara gjatë vitit 2010, në tregun e komunikimeve elektronike ndërmjet sipërmarrësve të cilët kanë paraqitur ankesat e tyre në AKEP për zgjidhje të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve gjenden në faqen zyrtare të AKEP sipas referencës përkatëse210.                                                             

209Mosmarrëveshja ndërmjet katër rrjeteve celulare të cituar është trajtuar në procedimin administrative me “VKD nr.1320, datë 28.06.2010 “Për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis AMC, Vodafone, Eagle Mobile dhe Plus Communication ”.

210Vendim nr.1450, datë 12.11.2010 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Eagle Mobile dhe Vodafone sh.a”. -Vendim nr.1449, datë 12.11.2010 “Për fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis INFO-Telecom sh.p.k dhe AMC sh.a”. -Vendim nr.1441, datë 04.11.2010 “Për mbyllje procedimi administrativ të filluar me VKD nr.1352 “Për moslidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis Mobitel sh.a dhe AMC sh.a””. -Vendim nr.1435, datë 02.11.2010 “Për mbylljen e procedimit administrativ të filluar me Vendimin nr.1353, datë 06.08.2010 “Për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Albtelecom sh.a dhe AMC sh.a””. -Vendim nr.1415, datë 01.10.2010 “Për shqyrtimin e ankimit administrative të Albtelecom sh.a në lidhje me VKD nr.1349, datë 28.07.2010 “Për mbylljen e procedimit për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni””. -Vendimi nr.1354,datë 06.08.2010 “Për mbylljen e procedimit administrativ mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Neofone sh.p.k,UNIFI Holdings dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.

144  

Për efekt të ilustrimit të hapësirës së mundshme të mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve, dhe zgjidhjeve të dhëna nga fondi arkivor i mosmarrëveshjeve të trajtuara, do të referohen ato konflikte në treg që përfaqësojnë mosmarrëveshjet tipike dhe kryesisht ato që i përkasin rrjeteve të mëdha në treg. Një rast i tillë mund të konsiderohet mosmarrëveshja ndërmjet Albtelecom sh.a (rrjet fiks i telefonisë) si dhe Albanian Mobile Communications sh.a 211në vitin 2010 , me objekt kryesor zgjidhjen e mosmarrëveshjes mbi përfundimin e afatit të vlefshmërisë dhe rinovimin e marrëveshjes së interkoneksionit midis Albtelecom sh.a dhe Albanian Mobile Communications sh.a. Referimi i rasteve të tilla evidenton procedurialisht momentin kohor të trajtimit te mosmarrëveshjes duke renditur fillimin si proces pranimi të mosmarrëveshjes, njoftimin e palëve si dhe “lëndën” e trajtimit të saj duke përfshirë provat dhe argumentimet e palëve në proces.

Koha e nevojshme ndërmjet dy fazave të fillimit dhe të mbylljes së procesit të trajtimit të mosmarrëveshjes nënkupton periudhën kohore të ezaurimit të të gjithë hapave të përcaktuara në aktin rregullator që rregullon zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të këtij tregu.

Palët në mosmarrëveshje në përputhje me aktin rregullator që trajton procedurën për zgjidhjen e mosmarrëveshjes janë të detyruara të përshkruajnë në detaje procedurën e ndjekur ndërmjet tyre si fazë negocimi, korrespodencën shkresore dhe format e tjera të komunikimit duke i evidentuar ato në parashtrimet e paraqitura në proces si pjesë e dosjes së diskutimit dhe trajtimit përkatës.Konkretisht AMC sh.a përshkruan se Marrëveshja e Interkoneksionit me Albtelecom është e nënshkruar sipas kërkesave të kuadrit ligjor dhe rregullator të kohës, duke përcaktuar edhe afatin e zbatimit të saj dhe kohështrirjen e efekteve juridike të saj.

Parashtrimet përmbledhin interesin e të dy palëve për të patur një marrëveshje interkoneksioni, pasi mungesa e saj cënon respektivisht të dy palët. Në këtë kuadër prezantimi interesash dhe veprimesh tregtare paraqitet kronologjia e takimeve dhe përpjekjeve të bëra ndërmjet tyre, mbi thelbin e mosmarrëveshjes. Pavarësisht dakortësisë së dy palëve për amendimin e marrëveshjes së interkoneksionit dhe shtrirjen e efekteve juridike të saj edhe për një vit kohor tjetër sipas termave te marrëveshjes në fuqi, pretendimi i Albtelecom është që kohëzgjatja e marrëveshjes së interkoneksionit të lidhet me pritshmëritë për risi të mundshme nga AKEP me ndryshime në rregulloren për akses dhe interkoneksionin. Argumentimi i subjektit AMC sh.a për kërkesën e subjektit Albtelecom sh.a të sqaruar më sipër, mbështetej kryesisht në cënimin e parimit të sigurisë juridike dhe lidhjen e këtij parimi të marrëveshjes respektive me pritshmëritë e parashikimeve të reja të akteve rregullatore që nuk ishin ne duart e palëve në mosmarrëveshje, duke vështirësuar në këtë mënyrë zbatimin e termave të ofertës referencë të interkoneksionit, që ka të bëjë me llogaritjen e garancisë së parashikuar në terma kohor 1 -vjeçar.

Pala tjetër Albtelecom sh.a, në ngurimin e shfaqur prej tij, për të nënshkruar marrëveshjen e interkoneksionit me AMC, sipas termave që përmbante marrëveshja aktuale, i përmbahej argumenteve se tregu i komunikimeve elektronike do të                                                                                                                                                                           -Vendim nr.1353,datë 06.08.2010 “Për fillim procedimi administrativ midis Albtelecom sh.a dhe Albanian Mobile Communications sh.a”. -Vendim nr.1279,datë 20.05.2010 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis Sipërmarrësve Alternative dhe Albtelecom sh.a, AMC sh.a, Vodafone sh.a”. 211VKD nr.1435, datë 02.11.2010 për “Mbylljen e procedimit administrative të filluar me Vendimin nr.1353, datë 06.08.2010 për zgjidhjen e mosmarrevëshjes mbi përfundimin e afatit të vlefshmërisë dhe rinovimin e marrëveshjes së interkoneksionit midis Albtelecom sh.a dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.  

145  

analizohej, dhe mbi bazën e këtyre dokumenteve rregullatore do të shqyrtoheshin edhe kostot e shërbimeve të interkoneksionit dhe kryesisht tarifa e terminimit do të pësonte ndryshime, pasi tarifa ekzistuese sipas pretendimeve të Albetelecom ishte mbi dy herë më e lartë se kostoja e saj, gjë e cila krijonte mundësi fitimi të paarsyeshme për AMC. Firmosja e marrëveshjes së interkoneksionit ndërmjet palëve legjitimonte subvensionimin e thirrjeve në rrjetin e AMC, gjë e cila përbënte një disfavor ekonomik për Albtelecom. Në mbështetje të pretendimit të paraqitur në lidhje me tarifën e terminimit Albtelecom sh.a, referohej edhe në praktikën europiane për shërbimin e terminimit të thirrjeve dhe ofrimin e tij në kushte jodiskriminuese për aktorët e tregut, duke përdorur edhe referenca ligjore nga ligji nr.9918/2008, i ndryshuar. Arsyeja e dështimit të negociatës ndërmjet palëve argumentohej si rezultat i mospranimit të AMC për orientimin e tarifës së terminimit për trafikun ndërkombëtar hyrës drejt kostos për një shërbim efiçent. Procedimi administrativ i nisur me këtë objekt mosmarrëveshje i impononte Komisionit të Zgjidhjes së kësaj Mosmarrëveshje që të zhvillonte një seancë dëgjimore me AMC dhe Albtelecom, me qëllim që para procesit të vendimmarrjes për zgjidhjen përkatëse, të investohej në pjesën e identifikuar si të pamundshme për t’u implementuar nga palët në mënyrë të vullnetshme. Ndaj në këto kushte komisioni i zgjidhjes së mosmarrëveshjes evidentoi dy pika kryesore të mospërputhshmërisë ndërmjet palëve, të cilat ishin të lidhura me a) afatin e marrëveshjes 212së re apo amendimin e marrëveshjes ekzistuese, si dhe b) me problemet për qarqet e trafikut ndërkombëtar213. Respektivisht për secilën nga dy pikat e cituara, në përfundim të mbylljes së procesit administrative referohet zgjidhja përkatëse duke urdhëruar me shkrim palët në mosmarrëveshje Albanian Mobile Communications sh.a dhe Albtelecom sh.a të lidhin marrëveshje interkoneksioni sipas përcaktimeve të urdhërit të AKEP i cili shoqërohet me vendimin përmbyllës të procesit, si dhe detyrimin për publikimin e zgjidhjes së referuar.

Natyra e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, sipas trajtimit në kapitullin më sipër, kryesisht lidhet me aksesin dhe shërbimet e interkoneksionit, të cilat janë të lidhura me kapacitetin e interkoneksionit, me tarifat e shërbimeve të interkoneksionit si dhe me cilësinë e shërbimeve respektive.Vendimmarrjet e AKEP për trajtimin e mosmarrëveshjeve të sipërmarrësve për vitet 2011-2015, gjenden të publikuara në faqen zyrtare të AKEP.

                                                             212 1. Në lidhje me afatin e marrëveshjes së re apo amendimit të marrëveshjes së interkoneksionit midis

AMC dhe Albtelecom: i. AKEP ka diskutuar me sipërmarrësit (me FNT dhe alternative) në lidhje me përcaktimin e RIO-ve dhe MI-ve aktuale në lidhje me afatin e MI-ve midis operatorëve në treg. Përcaktimi final i AKEP për këtë çështje do të bëhet me vendimet për miratimin e RIO-ve të reja të operatorëve me FNT, të cilat aktualisht janë në shqyrtim nga AKEP. Miratimi nga AKEP i RIO-ve të katër operatorëve me FNT do t’i hapë rrugë lidhje së marrveshjeve të reja të interkoneksionit midis operatorëve. ii. Për shkak të ndryshimeve të ndodhura në treg, Rregullores së aksesit dhe Interkoneksionit si dhe Vendimeve të AKEP për FNT, përfshirë për AMC dhe Albtelecom), marrveshjet e reja të interkoneksionit që do lidhen midis palëve në treg do të duhet të reflektojnë këto ndryshime si dhe përcaktimet e RIO-ve të përmedura më lart, të cilat kërkojnë miratimin nga AKEP. iii. AKEP gjykon se zgjdhja më e mirë është lidhja e MI-se së re nëpërmjet nënshkrimit të saj nga palët mbi terma ligjore dhe kontraktuale. 213 Në lidhje me problemet për qarqet e trafikut ndërkombëtar: i. Problemet e evidentuara nga Albtelecom me cilësinë e trafikut hyrës ndërkombëtar të terminuar ne rrjetin AMC, në lidhje me treguesin ASR, AKEP synon ti zgjidhë përmes përmirësimit të përcaktimeve në RIO-t e reja që janë në shqyrtim nga AKEP. ii. Ndërkohë është rëndësishme që palët të shkëmbejnë treguesit e ASR për thirrjet e terminura në rrjetet respektive, edhe për trafikun e përcjellë nga operatorët e tjerë.

146  

Sipas evidencave të AKEP dhe vendimeve të Këshillit Drejtues rezulton që në vitin 2011 të jenë trajtuar 18 mosmarrëveshje214 ndërmjet sipërmarrësve, nëpërmjet ezaurimit të të gjitha stadeve të një procedimi administrative në përputhje me përshkrimin e bërë në kapitullin më sipër në aspektin formal dhe material të zgjidhjes së tyre.

Një mosmarrëveshje tipike ndërmjet rrjeteve të mëdha në treg mund të konsiderohet mosmarrëveshja ndërmjet Albtelecom sh.a (rrjet fiks i telefonisë) dhe Vodafone Albania, si dhe Albtelecom sh.a - Albanian Mobile Communications sh.a, në vitin 2011, me objekt kryesor zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Albtelecom sh.a dhe Vodafone, Albetelcom dhe AMC 215 “Për dhënie aksesi në pikën rajonale të interkoneksionit në Tiranë, përveç aksesit në pikën kombëtare të Interkoneksionit”.

                                                            214Vendim nr.1731, datë 20.12.2011“Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Albanian Mobile Communications sh.a. dhe Nisatel sh.p.k”. ‐Vendim nr.1730, datë 20.12.2011 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Albanian Mobile Communications sh.a. dhe Albtelecom sh.a”. ‐Vendim nr.1701, datë 20.10.2011 “Për mbylljen e procedimi administrative midis Neofone dhe Eagle Mobile”. ‐Vendim nr.1700, datë 20.10.2011 “Për mbylljen e proçedimit administrative midis Abcom dhe Eagle Mobile”. ‐Vendim nr.1699, datë 20.10.2011 “Për mbylljen e procedimit administrative midis Abissnet dhe Albtelecom”. ‐Vendim nr.1686,datë 19.09.2011 “Për fillim procedimiadministrativ midis Unifi Holdings v EM”. ‐Vendim nr.1685,datë 19.09.2011 “Për fillim procedimi administrative midis Unifi Holdings v Albtelecom”. ‐Vendim nr.1680, datë 08.09.2011 “Për mbyllje proçedimi administrativ midis Unifi Holding Inc. Dega Shqipëri dhe Vodafone Albania”. ‐Vendim nr.1666, datë 28.07.2011 “Për zgjidhje mosmarrëveshje midis Plus dhe Vodafone Albania”. ‐Vendim nr.1665, datë 28.07.2011 “Për zgjidhje mosmarrëveshje midis Plus dhe Eagle Mobile”. ‐Vendim nr.1664, datë 28.07.2011 “Për zgjidhje mosmarrëveshje midis AMC dhe Plus”. ‐Vendim nr.1663, datë 28.07.2011 “ Për zgjidhje mosmarrëveshje midis Albtelecom dhe Plus ‐Vendim nr.1653, datë 18.07.2011 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit”. ‐Vendim nr.1652, datë 18.07.2011 “Për fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit”. ‐Vendim nr.1616, datë 24.06.2011 “Për fillimin e procedimit administrative midis AMC v Plus”. ‐Vendim nr.1600, datë 22.04.2011 “Për mosmarrëveshjen midis Vodafone vs Albtelecom, segmentet njëfish - dyfish prill 2011”. ‐Vendim nr.1599, datë 22.04.2011 “Për mosmarrëvshjen AMC vs Albtelecom segmentet njefish - dyfish prill 2011” ‐Vendim nr.1502, datë 10.02.2011 “Për fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis AMC sh.a dhe Albtelecom sh.a”. ‐Vendim nr.1501, datë 10.02.2011 “Për mbylljen e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Neofone dhe Vodafone Albania”. ‐Vendim nr.1492, datë 24.01.2011 “Për fillimin e procedimit administrative midis Vodafone Albania - Albtelecom”. ‐Vendim nr. 1488, datë 10.01.2011 “Për mbylljen e procedimit administrative midis Info Telecom vs AMC”. ‐Vendim nr. 1487, datë 10.01.2011 “Për mbylljen e procedimit adminstrativ për mosmarrëveshjen Eagle Mobile vs Vodafone Albania”. 215Vendime nr.1599, nr. 1600, datë 22.04.2011 “Për mosmarrëveshjen midis AMC &Albtelecom si dhe Vodafone & Albtelecom për segmentet njëfish-dyfish prill 2011”.

147  

Palët në mosmarrëveshje në përputhje me aktin rregullator që rregullon procedurat për zgjidhjen e tyre, janë të detyruara të përshkruajnë në detaje procedurën e ndjekur ndërmjet tyre nga negocimi e në vijim, korrespodencën shkresore si dhe çdo formë tjetër të komunikimit duke i evidentuar ato në parashtrimet e paraqitura në procesin administrative. Në këtë mosmarrëveshje ndërmjet palëve, në njerën anë është operatori Albtelecom ndërsa në krahun e palës tjetër qëndrojnë dy operatorët e tjerë Vodafone dhe AMC, të cilët kanë lidhur individualisht marrëveshje interkoneksioni me Albtelecom, por trajtohen në këtë ilustrim së bashku vetëm për faktin se objekti i mosmarrëveshjes është i njëjtë “mosdhënie aksesi në pikën rajonale Tiranë nga Albtelecom”. Kjo pikë aksesi do t’u mundësonte palëve identifikimin e llojit të trafikut dhe rrjedhimisht edhe tarifimin e tij. Në kohën kur ka ndodhur mosmarrëveshja ndërmjet palëve, tarifimi i shërbimit të terminimit në rrjetin fiks të Albtelecom bëhej në tre segmente, lokal, njefish dhe dyfish216. Mosdhënia e pikës së interkoneksionit nga ana e Albtelecom për dy operatorët AMC dhe Vodafone argumentohej me faktin e hirearkisë së rrjetit217. Në pretendimet e paraqitura nga dy operatorët AMC dhe Vodafone,218nuk identifikohet ndonjë diferencë e madhe pavarësisht përshkrimeve dhe interpretimeve të tyre të dhëna, thelbi i kundërshtimit mbetet i njëjtë, duke e referuar të papranueshëm propozimin e Albtelecom, shkak ky i cili është bërë edhe objekt i zgjidhjes së mosmarrëveshjes.

Situata e Albtelecom me segmente lokale, njëfish dhe dyfish dhe argumenti i paraqitur se vlen vetëm për operatorët alternativë që janë autorizuar të operojnë në zona të caktuara gjeografike, në bazë të numeracionit përkatës të miratuar nga AKEP, nuk mund të qëndrojë duke plotësuar me tej argumentet së struktura e tarifave të terminimit udhëhiqet thjesht nga parimi i vendndodhjes gjeografike të pikës fundore që thirret në rrjetin e Albtelecom, gjë e cila nënkupton se nuk mund të paraqiten arsye si pamundësi teknike për të dhënë pikë interkoneksioni në Tiranë (pikë lokale) edhe për dy rrjetet e AMC dhe Vodafone, palë në mosmarrëveshjen që shqyrtohej. Rrjedhimisht edhe struktura e tarifimit duhet të jetë e segmentuar sipas trafikut të

                                                            216Në terminologjinë dhe përkufizimet e shërbimit të terminimit dhe origjinimit, zakonisht përfshihen tre elemente: segment lokal, segment i njëfishtë dhe segment i dyfishtë. Dy përkufizimet e fundit përfshijnë shërbimin e tranzitimit të njëfishtë dhe dyfishtë. Tranzitim i njëfishte i referohet rastit kur përdoret vetëm një central tranzit, ndërsa tranzitimi i dyfishtë kur përdoren dy (më shume se një) centrale tranzite. Në keto raste origjinimi dhe terminimi përkufizohen në menyre të tillë që të përbëjnë një thirrje të plotë telefonike.” 2171. Skema funksionale e interkoneksionit e paraqitur edhe në MI me secilin nga operatorët mobile të interkonektuar me Albtelecom, interkoneksioni realizohet me centralet tranzite të Albtelecom. 2.Referuar arkitektures së rrjetit të Albtelecom dhe shkallës së hierarkisë së centraleve të intekoneksionit, lidhja në centralet tranzite përcakton terminimin në segment të dyfishtë, duke patur parasysh parimin ligjor të mbulimit të kostove që Albtelecom i shkaktohen për ofrimin e shërbimit të terminimit për operatorët e telefonisë së lëvizshme. 3. Albtelecom aplikon terminimin në segment lokal njëfish dhe dyfish. 218Vodafone & AMC konsiderojnë: -se argumenti i Albtelecom sipas të cilit, tipologjia e rrjetit të tij dhe shkalla e hierarkisë së centraleve të interoneksionit përcakton terminimin në segment të dyfishtë, për të mbuluar kostot e terminimit të Albtelecom për terminimin e thirrjeve celulare, është një argument i pabazuar në ligj. -se kostoja e interoneksionit përcaktohet nga faktorë objektivë si elementët e rrjetit, sasia e trafikut që terminohet etj, duke theksuar se nuk ka asnjë përfundim se cilat janë kostot e Albtelecom për terminimin në rrjetin e tij. -Vodafone në lidhje me strukturën e tarifave të terminimit për Albtelecom vlerëson se mbështetet në bazë të parimit të vendndodhjes gjeografike të pikës fundore të thirrur, por edhe të centralit që mundëson interkoneksionin;  

148  

zhvilluar duke ruajtur konceptin e përkufizimeve për tarifimin e terminimit sipas segmentimit lokal219, të njëfishte220 dhe të dyfishtë221.

Në procesin e shqyrtimit të mosmarrëveshjes ndërmjet palëve, argumenteve të paraqitura dhe dokumenteve rregullatore që mbështesin parimisht dhënien e aksesit për shërbimet e interkoneksionit, si dhe domosdoshmërinë e funksionalitetit të rrjeteve dhe mosndërprerjen e shërbimeve për pajtimtarët e rrjeteve përkatëse, procesi administrative i mbajtur nga organi rregullator rezultoi me zgjidhjen përkatëse222 për palët sipas objektit të mosmarrëveshjes së shqyrtuar.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            219Terminim në segment lokal: terminimi i thirrjeve që dorëzohen në pikën lokale interkoneksioni dhe terminohen tek perdoruesit e Albtelecom, serite numerike të të cileve i përkasin centralit lokal në të cilën ndodhet pika e interkoneksionit. 220Terminim në segment njëfish: terminimi i thirrjeve që dorëzohen në pikën e interkoneksionit rajonale dhe terminohen tek perdoruesit e Albtelecom, seritë numerike të të cilëve i përkasin centraleve lokale të lidhur me centralin rajonal në të cilin ndodhet pika e interkoneksionit. 221Terminim në segment dyfish:terminimi i thirrjeve që dorëzohen në pikën e interkoneksionit dhe terminohen tek perdoruesit e Albtelecom seritë numerike të të cileve i përkasin centraleve lokale të lidhur me një central rajonal të ndryshëm nga centrali rajonal në të cilën ndodhet pika e interkoneksionit. 222Sipas VKD nr.1599 dhe nr.1600, datë 22.04.2011 është përcaktuar si: Për dy operatoret AMC & Vodafone duhet që Albtelecom të mundësojë dhënien e aksesit në pikën rajonale të interkoneksionit Tirane si dhe tarifat e dhe afatet e implementimit të shërbimit përkatës të jenë sipas ofertës referencë në fuqi si dhe vendimeve respektive të KD-së së AKEP.

149  

 

Skema e interkoneksionit me operatorin fiks inkumbent Albtelecom

 

RSU

 

RSU 

Central Tranzit(

(1) 

Tranzitim

Central Tranzit(2

) 

  Central   Lokal (B) 

Central   Lokal (A) 

Central OA/ MSC/Cel

 

Central Ndërkombetar

Central OA/

MSC/Cel

BOTA

Terminim/Origjinim Origjinim/Terminim

Burimi (AKEP) Dokumenti final i Analizës të telefonisë fikse 2010.

150  

Sipas evidencave të AKEP dhe vendimeve të Këshillit Drejtues, rezulton se në vitin 2012, janë trajtuar 15 mosmarrëveshje223 ndërmjet sipërmarrësve, nëpërmjet ezaurimit të të gjitha stadeve të një procedimi administrative në përputhje me përshkrimin e bërë në kapitullin më sipër në aspektin procedurial dhe material të zgjidhjes së tyre.

Natyra e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve të trajtuara dhe zgjidhura nga rregullatori i fushës çdo vit kalendarik, pothuajse prek të plotë sfondin e mundshëm të krijimit të tyre, por në këtë material studimor janë përzgjedhur një ose dy nga mosmarrëveshjet më tipike të trajtuara. Nga njëri vit kalendarik në tjetrin është

                                                            

223Vendim nr.2197, datë 23.11.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për mosmarrëveshjen midis Eagle Mobile-Vodafone”.

- Vendim nr.2141, datë 16.08.2012 “Për fillim procedimi administrative midis Eagle Mobile - Vodafone”.

- Vendim nr.2067, datë 14.06.201 “Për mbyllje procedimi administrative për mosmarrëveshjen Media + Tel - Albtelecom KPP.

- Vendim nr.2065, datë 14.06.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për zgjidhje mosmarrveshje midis Abissnet – Albtelecom”.

- Vendim nr.1978, datë 14.06.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për zgjidhje mosmarrëveshje midis Neofone - AMC.

- Vendim nr.1976, datë 14.06.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për zgjidhje mosmarrëveshje midis Abissnet - Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1959, datë 24.05.2012 “Për mbylljen e procedimit administrative për zgjidhje mosmarrëveshje midis Neofone- AMC”.

- Vendim nr.1957, datë 24.05.2012 “Për mbyllje proçedimiadministrative për zgjidhje mosmarrveshje midis Neofone- Vodafone”.

- Vendim nr.1955,datë 24.05.2012 “Për mbyllje proçedimi administrative për zgjidhje mosmarrëveshje midis Neofone - Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1935, datë 07.05.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për mosmarrëveshje midis Neofone –Albtelecom”.

- Vendim nr.1912,datë30.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për shërbimin e thirrjes me kartë OSHKP midis Media + Tel dhe Albtelecom”.

- Vendim nr.1911, datë 30.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për shërbimin e thirrjes me kartë OSHKP midis Alban-Tirana Nascendo Al dhe Albtelecom”.

- Vendim nr.1910, datë 30.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Neofone sh.p.k. dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.

- Vendim nr.1882, datë 19.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ midis Neofone -Vodafone”.

- Vendim nr.1881, datë 19.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrative midis AMC –Neofone”.

- Vendim nr.1878, datë 19.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ midis Neofone -Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1871, datë 11.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit për shërbimet e thirrjes me kartë midis sipërmarrësve Abissnet sh.a. dhe Albtelecom sh.a”.

- Vendim nr.1870, datë 10.04.2012 “Për mbylljen e procedimit administrativ për mosmarrëveshjen e interkoneksionit midis AMC Fix v Nisatel”.

- Vendim nr.1863, datë 10.04.2012 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Abissnet sh.a. dhe Eagle Mobile sh.a”.

- Vendim nr.1862, datë 10.04.2012 “Mbyllje procedimi adminstrative për mosmarrëveshjen e interkoneksioni midis AMC fix - Albtelecom sha”.

 

151  

referuar një objekt i ri mosmarrëveshjeje me qëllimin e vetëm, prezantimin e plotë dhe kuptimin nga lexuesi të mënyrës së trajtimit administrative dhe zgjidhjen e dhënë varësisht objektit të përzgjedhur.

Në trajtimin e bërë më sipër për tipologjinë e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve është evidentuar edhe mundësia për mosmarrëveshje ndërmjet tyre me shkak kryesor ofrimin e shërbimit të portimit të numrit. Argumentimi i dhënë në kapitullin më sipër është i lidhur me interesin komercial të palëve, të njohura nga aktet rregullatore si pala “marrëse” dhe “dhënëse” e pajtimtarëve. Kjo pasi, pala marrëse synon rritjen e numrit të pajtimtarëve, por mund të ndeshet me barriera të formave nga më të ndryshmet, psh: barriera që nënkuptojnë cënim të së drejtës për shkëputje të pajtimtarëve nga rrjeti në të cilin ata ndodhen, për t’u portuar në një rrjet tjetër, natyrisht rrjet konkurrent me rrjetin ekzistues.

Në trajtimin e mosmarrëveshjeve sipas dy niveleve sipërmarrës-sipërmarrës dhe pajtimtar-sipërmarrës në kapitullin më sipër, specifikisht për shërbimin e portimit të numrit është thënë se përbën një nga zërat e mundshëm për të cilin mund të lindin mosmarrëveshjet në dy nivelet e cituara, njëkohësisht ose të ndarë varësisht objektit ose numrit të pajtimtarëve që synojnë portimin e shërbimit. Është i njohur tanimë fakti i “grupeve të mbyllura” të pajtimtarëve të telefonisë celulare, i cili për interesa të ndryshme dhe përbashkuese të grupit mund të gjendet i kontraktuar si një pajtimtar i vetëm edhe pse normalisht secili nga anëtarët e grupit mbart detyrime individuale në lidhje me shërbimet e ofruara nga sipërmarrësi, detyrime të cilat mund të jenë të kontraktuara individualisht ose të njohura ndryshe si marrëveshje ndërmjet sipërmarrësit dhe pajtimtarit individual i cili është pjesë përbërëse e nje grupi të caktuar me të cilin është nënshkruar një kontratë në nivelin e pajtimtarit për shërbimet dhe “përfitimet” e ofruara për grupin.

Për të kuptuar më në detaje arsyet e mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrësve për shërbimin e portimit të numrit, dhe pse jo edhe të lidhur drejtëpërdrejtë edhe me të drejtën e pajtimtarit për të përdorur këtë shërbim, pavarësisht aktit rregullator specifik për rregullimin e shërbimit të portimit të numrave si dhe kontratën e pajtimtarit në të cilin përfshihet edhe detyrimi i sipërmarrësit për ofrimin e shërbimit të portimit të numrit, në vijim paraqitet një rast mosmarrëveshje ndërmjet sipërmarrësve Vodafone Albania dhe Eagle Mobile në vitin 2012224, një mosmarrëveshje e trajtuar dhe e zgjidhur nëpërmjet mekanizmave administrative.

Thelbi i mosmarrëveshjes ndërmjet palëve qëndron në lidhje me procesin e portimit të numrave celularë të mbajtur nga Reparti Ushtarak 1040 dhe Reparti Ushtarak 1050, nga Vodafone Albania sh.a.tek Eagle Mobile sh.a.”, pozicionimet e palëve në lidhje me këtë proces orientojnë situatën në kushtet e një mosmarrëveshje. Palët paraqesin pretendimet e tyre dhe Vodafone Albania i gjëndur në pozitën e operatorit “dhënës” të pajtimtarëve, argumentonte se veprimet e kryera nga ana e tij janë në përputhje me kushtet e kontratës së nënshkruar me pajtimtarët dhe rrjedhimisht edhe në përputhje me kërkesat e aktit rregullator për shërbimin e portimit të numrit, pasi i qëndronte pretendimit të paraqitur se në momentin e paraqitjes së kërkesës së portimit nga pajtimtarët Reparti Ushtarak 1040 dhe Reparti Ushtarak 1050, kontratat e tyre ishin jo aktive pasi kishte përfunduar afati i kontraktimit të nënshkruar edhe pse Vodafone i ofronte shërbimet e rrjetit të tij në kushtet e                                                             224VKD nr.2197, datë 23.11.2012 “Për mbylljen e procedimit administrativ të filluar me VKD nr.2141, datë 16.8.2012, “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Eagle Mobile sh.a. – Vodafone Albania sh.a., në lidhje me procesin e portimit të numrave celularë të Repartit Ushtarak 1040 dhe Repartit Ushtarak 1050, nga Vodafone Albania sh.a. tek Eagle Mobile sh.a.””.

152  

mirëbesimit ndërmjet palëve, por juridikisht pajtimtarët përfitonin një shërbim në mungesë të një kontrate aktive sepse kontratat e pajtimtarit me Repartet Ushtarake 1040 dhe 1050 më datë 12.7.2012, të vlerësuara në përputhje me “Kushtet e përgjithshme të ofrimit të shërbimeve të telefonisë publike të lëvizshme për pajtimtarin – Kontrata Tip e Pajtimtarit, rezultonin kontrata te zgjidhura meVodafone.

Në këto kushte, nuk mund të legjitimohej nga ana proceduriale Eagle Mobile për të ngritur pretendime në lidhje me vlefshmërinë apo afatin e mbarimit të kontratës së pajtimit midis Vodafone dhe pajtimtarëve të Vodafone, pasi pretendime të tilla mund të ngrihen nga palët kontraktore, duke ndjekur rrugët përkatëse ligjore sipas procedurave të parashikuara nga Kodi Civil dhe Kodi i Procedurës Civile.

Vodafone i qëndronte pretendimit të tij se, në përputhje me kushtet e kontratës së nënshkruar, parashikohej se “Vodafone mund të zgjidhë menjëherë kontratën pa patur detyrim dëmshpërblimi duke njoftuar me shkrim pajtimtarin kur ky i fundit nuk paguan menjëherë detyrimet pas kalimit të afatit prej 2 muajsh nga ndërprerja e përkohshme ose bllokim i rrjetit duke njoftuar atë me shkrim, në përshkrimet e bëra për komisionin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve (KZM) argumentonte se është në fazën e ndjekjes së rrugës ligjore për vjeljen e detyrimeve të papaguara nga pajtimtarët e cituar më sipër.

Eagle Mobile i gjëndur në pozitën e operatorit “marrës” të pajtimtarëve Reparti Ushtarak 1040 dhe Reparti Ushtarak 1050, kundërshtonte pretendimet e Vodafone Albania duke e konsideruar abuzive përgjigjen e Vodafone, përpara KZM-së argumentonte se sipas kërkesave të paraqitura në bazën e të dhënave të shërbimit të portimit të numrit, në adresë të Eagle Mobile është dhënë përgjigje tjetër nga ajo që pretendon Vodafone dhe se në momentin e aplikimit për bartje të numrit, kontratat kanë qënë aktive dhe ç’aktivizimi i tyre nga ana e Vodafone është bërë vetëm pas paraqitjes së kërkesës për bartje drejt rrjetit të Eagle Mobile, dhe për këte arsye në zbatim të Rregullores së Portabilitetit, neni 4 pika 3225, neni 5 pika 5226, Vodafone ka qënë i detyruar të eksportonte numrin pavarësisht detyrimeve kontraktore të cilat ekzistonin para bartjes.

Të gjitha provat e paraqitura nga Vodafone, argumentimet e dhëna i shërbenin qëllimit për të justifikuar “statusin e kontratës” me pajtimtarët në momentin e paraqitjes së kërkesave të tyre për bartje numri tek rrjeti Eagle Mobile dhe për këtë arsye Vodafone pretendonte se ka vepruar në përputhje me nenin 15/2/c/cc227, të Rregullores së Portabilitetit për refuzimin e portimit të numrave me arsyetimin se “Numri i cili do të bartet nuk është subjekt i një kontrate aktive”.                                                             225 Sipas nenit 4 të Rregullores së portimit të numrit “Të drejtat dhe detyrimet në kontekst të portabilitetit të numrit”, pika 3, citohet se: “Veprimi i bartjes anulon kontratën mes pajtimtarit dhe operatorit dhënës, por nuk i përfundon detyrimet kontraktore të cilat ekzistojnë para bartjes. Në veçanti, pajtimtari është i detyruar të paguajë(shlyejë) çdo detyrim që del nga kjo kontratë. 226 Sipas neni 5 “Të drejtat dhe detyrimet e operatorit dhënës”, pika 5 citohet se: “Operatori dhënës është i detyruar te eksportojë numrin edhe kur kontrata është anuluar, por anulimi do të hyjë në efekt në të ardhmen (p.sh. për shkak të kohëzgjatjes minimale të kontratës), për sa kohë që numri mund të përdoret për të pranuar thirrje hyrëse. Nëse një numër është çaktivizuar vetëm përkohësisht (p.sh. sipas sanksioneve të kontratës për mos pagesë), operatori dhënës është përsëri i detyruar të eksportojë numrin). 227 Sipas nenit 15 “Përgjigje për bartje” të Rregullores së portimit të numrit, pika 2 citon se: “Pas ekzaminimit, operatori dhënës do të dërgojë përgjigjen për bartje në bazën e të dhënave referencë të centralizuar. Përgjigja për bartje sipas gërmës c) citon: “ në rast të përgjigjes negative, një tregues lidhur me arsyen e refuzimit të kërkesës për bartje, e cila mund të jetë vetëm një nga arsyet e mëposhtme: ku pika cc) citon se: “numri i cili do të bartet nuk është subjekt i një kontrate active”.

153  

Siç vihet re, nga të dy palët në mosmarrëveshje përdoreshin si argumente përcaktimet e rregullores të cilat përligjnin veprimin e tyre. Vodafone argumentonte se kontrata mes Repartit Ushtarak 1040/1050 dhe Vodafone ka qënë aktive sepse abonenti nuk ka kërkuar zgjidhjen e kontratës, ndërsa Vodafone nuk ka plotësuar afatet ligjore dhe proceduriale për zgjidhjen e saj. Nëse këto kërkesa nuk do të ishin paraqitur pajtimtarët do të vazhdonin të merrnin shërbime tek rrjeti Vodafone në të njëjtën mënyrë siç edhe i kishin marrë, edhe pse afati i kontratës së nënshkruar kishte perfunduar. I gjithë pretendimi i palëve mbështetej në momente kohore të shtrira brenda 24 orëve, për faktin se ishin apo jo aktive kontratat në momentin e paraqitjes së kërkesës për bartje. Interesi në këtë rast nuk ishte i lidhur vetëm me dy pajtimtarë, por me dy grupe të mëdha pajtimtarësh të cilët ishin pjesë e reparteve ushtarake të cituara. Detajet e paraqitura si arsye të Vodafone për mospërmbushje të kërkesës së pajtimtarëve për portim të numrit, thelbi i kërkesës së palës iniciuese për zgjidhje të mosmarrëveshjes konkretisht Eagle Mobile, konsistonte në ndërhyrje rregullatore “për të detyruar Vodafone Albania për portimin e të gjithë numrave të repartit ushtarak 1040 dhe 1050 për të cilët Vodafone Albania ka patur një kontratë aktive deri më 11.07.2012, datë në të cilën është bërë kërkesa e Eagle Mobile për portimin e numrave të këtyre reparteve. Kompensim te dëmit të shkaktuar dhe fitimit të munguar që i është shkaktuar Eagle Mobile si pasojë e kësaj mosmarrëveshjeje”.

Në përfundim të procedurës së zgjidhjes së mosmarrëveshjes ndërmjet palëve, KZM pasi evidentoi provat shkresore të paraqitura nga palët, argumentet dhe parashtrimet me shkrim, prezantoi pikat e mundshme të zgjidhjes së mosmarrëveshjes duke shprehur se, AKEP vlerëson se zgjidhja e mosmarrëvshjes së portimit midis EM dhe Vodafone lidhet ngushtësisht me zgjidhjen e mosmarrëvshjes mbi kontratën e lidhur dhe nënshkruar nga palët pajtimtar (Repartet Ushtarake 1040 dhe 1050) me sipërmarrësin Vodafone, me objekt ofrimin e shërbimeve të telefonisë së lëvizshme. Në këtë mënyrë qëndrimi i AKEP konsiston që, pajtimtari të ushtrojë të drejtën e tij të ankimit për veprimet e Vodafone dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes në mirëkuptim me palën Vodafone ose në rrugë gjyqësore, sipas përcaktimeve të kontratës së lidhur, ndaj në këtë mënyrë është finalizuar mbyllja e procesit administrative228 duke e paraqitur rastin për vendimmarrrje në Këshillin Drejtues të AKEP.

Duke referuar si zgjidhje të mundshme mosmarrëveshjeje së pari në mënyrë të detyrueshme trajtimin e ankesës së pajtimtarit nga sipërmarrësi Vodafone si ofrues i shërbimeve, për materialin studimor ky moment ilustrimi nga praktika përbën një nga rastet kur shërbimi i portimit të numrit krijon në të njëjtën kohë mosmarrëveshje në dy nivelet e tij si pajtimtar-sipërmarrës dhe sipërmarrës-sipërmarrës, si dy nga nivelet kryesore në të cilat është e fokusuar edhe gjetja e mekanizmit administrativ për zgjidhjet përkatëse.Tipologjia e mosmarrëveshjeve është e gjerë në tregun e komunikimeve elektronike, pavarësisht grupimit të tyre në dy nivele kryesore të cituara më sipër, karakteristike për këtë treg është numri i madh i aktorëve në treg dhe llojshmëria e shërbimeve që ofrojnë, prezenca në treg edhe e ofruesve të                                                             228Mbyllje e procedimit administrativ të filluar me VKD nr.2141, datë 16.8.2012, “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Eagle Mobile sh.a. – Vodafone Albania sh.a., në lidhje me procesin e portimit të numrave celularë të mbajtur nga Reparti Ushtarak 1040 dhe Reparti Ushtarak 1050, nga Vodafone Albania sh.a. tek Eagle Mobile sh.a”. -Të refuzojë ankimin e sipermarresit Eagle Mobile sh.a. për sa kohë nuk ka një qëndrim përfundimtar të shprehur nga Gjykata si organi kompetent sipas nenit 107 të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, lidhur me ligjshmërinë e veprimit të sipërmarrësit Vodafone Albania sh.a. për zgjidhjen në mënyrë të njëanshme të kontratës me pajtimtarin.

-Të njoftohen palët e interesuara Eagle Mobile sh.a. dhe Vodafone Albania sh.a.për mbylljen e procedimit administrative.

154  

rrjeteve/shërbimeve por në të njëjtën kohë edhe vetëm ofrues të shërbimeve të komunikimeve elektronike pa rrjet të vetin, por që mundësojnë shërbimet e tyre mbi rrjetet e ofruesve të tjerë, mbështetur nga dispozitat e ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar si dhe aktet rregullatore të fushës.

Një rast tjetër ilustrues për materialin studimor sjell në dritë të këtij studimi trajtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes ndërmjet ofruesit të kartave me parapagim sipërmarrësit Alban Tirana Nascendo sh.p.k (ofrues shërbimesh por pa rrjet të vetin ekzistues)229si dhe sipërmarrësit AlbtelecomAlbania sh.a ( ofrues rrjetesh/shërbimesh në tregun e komunikimeve elektronike).

Thelbi i mosmarrëveshjes është i lidhur me konkurrencën e ashpër që zhvillohet ndërmjet operatorëve në fushën e komunikimeve elektronike, dhe tendencën e rrjeteve të mëdha për të ngushtuar hapësirat e fitimit për rrjetet e vogla apo ofruesit e ndryshëm të shërbimeve në këtë treg. Kjo tendencë shfaqet pikërisht në shërbimet e aksesit që rrjetet e mëdha duhet të ofrojnë për kategoritë e rrjeteve dhe ofruesve të vegjël e cila mund të konkretizohet në forma të ndryshme.

Mosrefuzimi i dhënies së aksesit nuk nënkupton domosdoshmërisht që ofruesi i tij është në rregull me detyrimet ligjore/rregullatore, pasi tregu njeh forma të tjera të pamundësimit për ta bërë aktiv shërbimin e aksesit dhe një ndër format më të shfaqura është pikërisht “loja” me tarifimin e këtyre shërbimeve. Rasti Alban Tirana Nascendo sh.p.k vs Albtelecom 230sh.a, ilustron më së miri materialin studimor për objektin e mosmarrëveshjes së paraqitur ndërmjet tyre.

Në sqarimet e dhëna më sipër, për shërbimet e interkoneksionit dhe ilustrimi i bërë sipas skemës së paraqitur, ndër shërbimet e interkoneksionit është edhe shërbimi i origjinimit. Sipas skemës ilustruese nënkupton segmentin tjetër të thirrjes, pra origjinimin e saj nga pajtimtari dhe mbërritjen deri tek rrjeti ku pajtimtari është i kontraktuar, në aspektin ekonomik të tij edhe si kosto ky shërbim është i përllogaritur i përafërt me koston që ka shërbimi i terminimit të thirrjes. Ky spjegim bëhet për të kuptuar në vijim thelbin e mosmarrëveshjes ndërmjet Alban Tirana Nascendo sh.p.k dhe Albtelecom, pasi për ofruesit e kartave me parapagim që në këtë rast është Alban Tirana Nascendo, shërbimi i origjinimit të thirrjes dhe e drejta e blerjes së tij, përbën ‘ushqimin’ kryesor i cili së bashku me aksesin e dhënë për shërbimin e terminimit, siguron përfundimin e suksesshëm ose jo të thirrjes për përdoruesit e kartave me parapagim.

Pra me pak fjalë, thelbi i mosmarrëveshjes për Alban Tirana Nascendo vs Albtelecom është i lidhur me tarifën e lartë të ofruar nga Albtelecom për shërbimin e origjinimit të thirrjeve. Veshtirësitë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve për shërbimet e interkoneksionit dhe gjetjen e mekanizmit të duhur administrativ janë të lidhura ngushtësisht me faktin nëse shërbimet e interkoneksionit janë ose jo nën efektin e detyrimeve rregullatore, detyrime të cilat vihen apo hiqen në varësi të rezultateve dhe gjetjeve nga analizat e tregut për tregjet respektive. Ndaj kërkesa shoqëruese e Alban Tirana Nascendo për mosmarrëveshjen e paraqitur për zgjidhje është e lidhur me vlerën e tarifës së origjimit si dhe segmentimin e shërbimit të origjinimit. Segmentimi

                                                            229Ofruesi i shërbimit të komunikimeve publike (OSHKP),është sipërmarrësi që ofron shërbime të komunikimeve publike, duke siguruar akses te një rrjet i operatorit tjetër tëkomunikimeve publike. 230Mosmarrëveshje ndërmjet Alban Tirana Nascendo shpk – Albtelecom,e zgjidhur me VKD nr.2068, datë 14. 06. 2012 për “Mbylljen e procedimit administrativ të filluar me VKD nr. 1911, datë 30.4.2012, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit për shërbimet e thirrjes me kartë midis sipërmarrësve Alban Tirana Nascendo AL sh.p.k.dhe Albtelecom sh.a.””.

155  

i shërbimit të origjinimit nënkupton që edhe origjinimi i thirrjeve të jetë i segmentuar sipas parimit të segmentimit të shërbimit të terminimit, e thënë ndryshe në tre nivele, lokal, njëfishtë dhe dyfishtë. Dështimi për të zgjidhur këtë mosmarrëveshje dhe mungesa e ndërhyrjes rregullatore mund të krijonte premisat e dështimit të shërbimit të kartave me parapagim në treg, rrjedhimisht mund të dëmtoheshin jo vetëm sipërmarrja e Alban Tirana Nascendo sh.p.k por edhe përdoruesit e këtij shërbimi në treg.

Në parashtrimet e paraqitura, bashkëshoqëruese të kërkesës për zgjidhje të mosmarrëveshjes, ishin paraqitur provat që vërtetonin dështimin e gjetjes së zgjidhjes nëpërmjet procesit të negociatës ndërmjet palëve. Paraqiteshin argumente të detajuara për kushtet diskriminuese që përdorte Albtelecom sh.a për ofrimin e shërbimit të origjinimit të thirrjeve dhe tarifimin e tij ndërmjet pajtimtarëve të rrjetit të vetë si dhe kartave me parapagim, duke e ilustruar këtë fakt me ofertat në treg të Albtelecom, ku ofronte një numër pa limit minutash përkundrejt një vlere ekonomike që nuk justifikonte as koston përkatëse të paketës ofertuese, një shembull ky i cili favorizonte arsyetimin për kushte diskriminuese në treg. Pretendimet e palës tjetër Albtelecom sh.a, kundërshtonin argumentet e Alban Tirana Nascendo, duke e quajtur legjitime dhe të mbështetur në vendimet rregullatore si vlerën e tarifës së origjinimit ashtu edhe segmentin e këtij shërbimi vetëm në një segment, eleminimin e dy segmenteve të tjerë e justifikonte me kushtet e evoluimit të këtij tregu si dhe me rezultatet e analizës së tregut në këtë shërbim.

KZM pasi vlerësoi pretendimet e dy palëve, analizoi vendimet rregullatore që mbështesnin pretendimet e tyre, në lidhje me segmentimin e shërbimit të origjinimit dhe terminimit për ofruesit e shërbimit të kartave me parapagim dhe e konstatoi të drejtë dhe të mbështetur në vendimet rregullatore tarifimin e ofruar nga Albtelecom. KZM duke e cilësuar si një shërbim në rregullim interpretoi se aplikimi i bërë nga Albtelecom nuk përbënte diskriminim për ofruesit e shërbimit të kartave me parapagim dhe se arsyet e vendosjes së këtij niveli tarifash, gjenden të argumentuara në dokumentin e analizës për tregun e shërbimit të origjinimit të thirrjeve.

Arsyetimin e dhënë nga Alban Tirana Nascendo për diskriminimin e aktorëve të tregut nëpërmjet ofertave të Albtelecom duke i ofruar ato me pagesë fikse më të lartë se pajtimi mujor, duke përfshirë minuta falas kombëtare dhe ndërkombëtare në paketë, KZM e vlerësoi si një përshtatje ndaj kushteve të tregut dhe konkurrencës për thirrje telefonike edhe nga rrjetet e tjera me shërbim analog dhe jo tentativë për të nxjerrë nga tregu ofruesit e shërbimit të kartave me parapagim. Por duke e konsideruar ofrimin e shërbimit të kartave me parapagim në kushte të vështira të konkurrencës, në një treg dinamik dhe me konkurrentë të fortë siç janë rrjetet celulare dhe rrjetet e tjera fikse, dhe me qëllim mbajtjen aktiv të këtij shërbimi dhe rritjen e konkurrencës, KZM vlerësoi të drejtë kërkesën e Alban Tirana Nascendo për segmentim të shërbimit të origjinimit të thirrjeve sipas parimit të shërbimit të terminimit të thirrjeve.

Për këtë arsye KZM i kërkoi Albtelecom tarifimin sipas segmenteve përkatës në varësi të pikës së interkoneksionit ku lidhet ofruesi i shërbimit të kartave me parapagim me Albtelecom, duke i kushtëzuar Albtelecom mundësinë të mohojë aksesin në pika rajonale apo lokale interkoneksioni për të gjithë ofruesit e shërbimit të kartave me parapagim. Kjo zgjidhje e ofruar nëpërmjet vendimit të Këshillit Drejtues, e inicuar nga Alban Tirana Nascendo përveçse bëhet pjesë e detyrimit për t’u zbatuar nga Albtelecom, ajo unifikohet dhe shërben edhe për ofruesit e tjerë të kartave me parapagim

156  

Siç vihet re nga rasti i trajtuar më sipër, zgjidhjet administrative që janë të lidhura me një interes më të gjerë se thjesht rasti i inicuar me kërkesë të palës, mund të unifikohen dhe të aplikohen edhe për palët e tjera të interesuara dhe vetë rasti i trajtuar jo vetëm që përbën një mosmarrëveshje të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, por kategorizon edhe lloje të tjera shërbimesh të cilat janë pjesë përbërëse e tregut të komunikimeve elektronike.

Sipas evidencave të AKEP dhe vendimeve të Këshillit Drejtues, rezulton se në vitin 2013 janë zgjidhur 5 mosmarrëveshje231 ndërmjet sipërmarrësve në treg me anë të procedimeve administrative të mbajtura nga rregullatori.

Një ndër rastet e shpeshta të mosmarrëvëshjeve në tregun e komunikimeve elektronike,është i lidhur me divergjencat e shfaqura në momentin e lidhjes së marrëveshjeve të interkoneksionit. Kryesisht një situatë e tillë, është shfaqur në marrëdhënien e ndërtuar për shërbimet e komunikimeve elektronike ndërmjet operatorëve alternative dhe rrjeteve të mëdha celulare dhe fikse, çfarë nënkupton një marrëdhënie ndërmjet rreth 200 ofruesve të rrjeteve dhe shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

Një rast ilustrimi për vitin 2013 mund të shërbeje mosmarrëveshja ndërmjet Enet sh.p.k dhe Albtelecom sh.a232 me pretendimin e pamundësisë teknike të lidhjes së marrëveshjes së interkoneksionit përkundrejt termave të kërkuara nga Enet shpk. Thelbi i mosmarrëveshjes është i lidhur me kërkesën e Enet sh.p.k për lidhje marrëveshje interkoneksioni, kërkesë e cila është refuzuar nga Albtelecom me arsyetimin e mungesës së informacionit të nevojshëm për zgjidhjen teknike të kërkuar dhe domosdoshmërinë e dhënies së informacionit shtesë për këtë qëllim. Por në pretendimet e Enet sh.p.k gjenden të argumentuar si mungesë vullneti dhe shmangie e qëllimshme e Albtelecom me pretendime të sajuara duke synuar mosdhënien e aksesit për shërbimet e interkoneksionit në rrjetin e tij dhe duke argumentuar se rrjeti i Albtelecom sh.a është në kushtet e ndryshimit dhe të kalimit nga teknologjia tradicionale në teknologjine IP (Internet Portokoll) dhe mund të shkaktohen efekte shtesë edhe për rrjetet e tjera që interkonektohen me Albtelecom, ndaj për këtë shkak duhet informacion shtesë teknik për realizimin e interkoneksionit. Informacionin e kërkuar për dimensionet e rrjetit të operatorëve alternative që lidhet me numrin e pajtimtarëve të tyre, me arkitekturën e rrjeteve, me volumin e trafikut të parashikuar për terminim në rrjetin e Albtelecom si dhe tranzitim në rrjetet e operatorëve të tjerë, Albtelecom e argumentonte si një domosdoshmëri për të vlerësuar kapacitetin e tij teknik në raport me kërkesat e operatorëve të tjerë për akses dhe interkoneksion në rrjetin e tij. Pretendimet e të dy palëve dhe evidentimi i tyre nga KZM përkatëse që shqyrtonte këtë mosmarrëveshje, orientuan arsyetimin e KZM për dhënien e zgjidhjes përkatëse duke synuar përmbushjen e kërkesës për akses dhe interkoneksion të Enet shpk, si një kërkesë bazike dhe me rëndësi për pajtimtarët e dy rrjeteve objekt i mosmarrëveshjes përkatëse. Prandaj ky komision i ka propozuar për vendimarrje

                                                            231 Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Abcom sh.p.k.dhe Albtelecom sh.a..

- Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Enet sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. - Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Albtelecom sh.a. dhe Vodafone Albania sh.a. - Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Albtelecom sh.a. dhe Plus Communication sh.a.

- Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Albtelecom sh.a. dhe AMC sh.a. 232VKD nr.2369, datë 10.10.2013 për “Mbyllje të procedimit administrativ të filluar me Vendimin

e Këshillit Drejtues nr.2327, datë 28.06.2013, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Enet sh.p.k.dhe Albtelecom sh.a.”

157  

Këshillit Drejtues tëAKEP, detyrimin e Albtelecom për të mundësuar akses për shërbimet e interkoneksionit në rrjetin e tij për Enet sh.p.k dhe mbylljen e proçesit administrativ për mosmarrëveshjen e cituar më sipër duke referuar zgjidhjen përkatëse233.

Të gjitha mosmarrëveshjet në tregun e komunikimeve elektronike të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës konsiderohen të rëndësishme, por për mosmarrëveshjet e krijuara ndërmjet rrjeteve të mëdha të cilat pas tyre kanë një numër të madh pajtimtarësh dhe ku si objekt mosmarrëveshje është “ndërprerja e shërbimeve të aksesit dhe interkoneksionit”, cilado qoftë arsyeja e një ndërprerje të tillë, komisioni i zgjidhjes së mosmarrëveshjes do të duhet të angazhohet përnjë zgjidhje të shpejtë dhe efikase me synim kryesor mosndërprerjen e shërbimeve për pajtimtarët e rrjeteve të tyre. Një rast i tillë ilustrues për materialin studimor mund të trajtohet mosmarrëveshja ndërmjet Albtelecom sh.a dhe Vodafone Albania në vitin 2013234, mosmarrëveshje e cila pasi ezauroi mekanizmin administrative të zgjidhjes ka vijuar në shqyrtimin e saj edhe në rrugë gjyqësore.235                                                             233Mbyllje e procedimit administrativ të filluar me Vendimin e Këshillit Drejtues nr.2327, datë 28.6.2013, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Enet sh.p.k.dhe Albtelecom sh.a””. -Palët të lidhin marrëveshjen e interkoneksionit sipas përcaktimeve të ofertës referencë të interkoneksionit në fuqi të Albtelecom sh.a. -Të njoftohen palët e interesuara Enet sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. për mbylljen e procedimit administrative. -Vendimi të publikohet në faqen e internetit të AKEP www.akep.al. 234Procedimi administrativ midis sipërmarrësve Albtelecom sh.a.dhe Vodafone Albania sh.a.: Vendimi nr.2354, datë 27.9.2013, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Albtelecom sh.a. dhe Vodafone Albania sh.a. në lidhje me tarifën e terminimit të thirrjeve hyrëse ndërkombëtare të tranzituara nga rrjeti i Albtelecom sh.a. drejt abonentëve të Vodafone Albania sh.a.”. 235Zgjidhja e njëanshme e Marrëveshjes së Interkoneksionit ndërmjet Albtelecom dhe Vodafone ka në thelb të saj mosdakortësinë mbi tarifën e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare në rrjetin e Vodafone, dhe kjo ka bërë që nëpërmjet një njoftimi të bërë nga Vodafone për Albtelecom të krijonte një situate të refuzimit të terminimit të thirrjeve ndërkombëtare. Ky refuzim aksesi përbënte një zgjidhje te njëanshme e të pjesshme të Marrëveshjes së Interkoneksionit, duke krijuar mosmarrëveshje ndërmjet palëve, pasi Albtelecom nuk pranonte ndryshimin e njëanshëm të tarifës së terminimit të thirrjeve ndërkombëtare. Ndaj në kuadër të shqyrtimit administrative të çështjes me aktin nr.2354, datë 27.09.2013 Këshilli Drejtues i AKEP mbështetur në kuadrin ligjor në fuqi si shkronja n) e nenit 8, pika 1 e nenit 114, pikat 1 dhe 2 të nenit 115 dhe neni 120 të ligjit nr.9918/2008, i ndryshuar, nenin 46 e vijues të Ligjit nr. 8485, datë 12. 05. 1999 “Kodi i Proçedurave Administrative” (KPrA) dhe Rregullore nr. 18, datë 11. 06. 2010 “Për proçedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve” ka pranuar kërkesën e Albtelecom Sh.A., për zgjidhje mosmarrëveshje me Vodafone Albania. Nën argumentet e parashtruar në pjesën arsyetuese të këtij vendimi, nisur nga rrethanat ligjore dhe të faktit mbi te cilat AKEP ka marre dijeni nga pretendimet paraprake te palës ankimuese, ligjërisht ka çmuar të arsyeshëm, të drejtë dhe me vend të urdhërojë masën e ndërmjetme për vazhdimin e marrëdhënieve midis Vodafone Albania dhe Albtelecom, lidhur me aksesin dhe tarifën e terminimit të thirrjeve hyrëse ndërkombëtare në rrjetin e Vodafone Albania sipas marrëveshjes midis palëve deri para lindjes së mosmarrëveshjes midis tyre, deri në marrjen e vendimit përfundimtar nga AKEP-i për zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Bazuar ne kuadrin normativ, me nxjerrjen e këtij akti eshte legjitimuar dhe ngritja e komisionit “ad hock” për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjes, pjesë e juridiksionit administrative.Menjëhere palët, në ezaurim të afateve proceduriale që disiplinon K.Pr.A janë njohur me vendimin e fillimit të proçedurës për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, dhe gjithashtu me pretendimet e palës ankimuese. Pas marrjes dijeni mbi aktin e nxjerrë nga AKEP, Sipërmarrësi Vodafone Albania ka ushtruar të drejtën e ankimit tëparaqitur në AKEP, “Kërkesë për rishikimin e VKD nr. 2354 datë 27.09.2013 “Për fillimin e proçedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midissipërmarrësve Albtelecom Sh.A., dhe Vodafone Albania Sh.A.” dhe deklarimin e tij si absolutisht të pavlefshëm”.

158  

                                                                                                                                                                          Apelimi i aktit të nxjerrë nga AKEP nr.2354, datë 27.09.2013 kundërshtohej nga sipërmarrësi Vodafone kryesisht për: -Pretendimin se VKD nr. 2354/2013 është një akt i nxjerrë nga një organ administrativ në kapërcim të kompetencave të tij ligjore; -Pretendimin se VKD nr. 2354/2013 është një akt i xjerrë nga një organ administrativ në kundërshtim me ligjin; -Në kërkesën ankimore sipërmarrësi Vodafone Albania pretendon se ankesa e Albtelecom është në kushtet e “gjësë së gjykuar” dhe si e tillë nuk duhej marrë në shqyrtim nga AKEP në VKD nr. 2354/2013. Sipas ankimuesit objekti i VKD nr. 2122, datë 04. 07.2012 të AKEP-it trajton të njëjtin objekt ankimi të sipërmarrësit Albtelecom Sh.A., si atë të inicuar nga AKEP-i me VKD nr. 2354/2013. AKEP, pasi ka pranuar për shqyrtim kërkesën ankimore administrative, mbi një akt i cili kishte filluar ti prodhonte efektet e tij menjëherë që nga momenti i hyrjes në fuqi (VKD nr. 2354/ datë 27.09.2013 ) me vend dhe arsye ligjore kishte pritshmërine e zbatimit të efekteve normalisht në treg mes paleve sipas urdhërimit të tij në dispozitivin e Vendimit (VKD nr. 2354), ballafaqohej administrativisht me gjendjen juridike të pezullimit të efekteve të këtij akti në mënyrë të menjëhershme nga pranimi i shqyrtimit të ankimit administrative të palës Vodafone. Nën interpretimin e kuadrit ligjor dhe normative si shkronjat a) dhe n) e nenit 8, pika 1 e nenit 114, pikat 1 dhe 2 të nenit 115 dhe neni 120 të ligjit nr. 9918, datë 19. 05. 2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar (ligji nr. 9918), neni 135 e vijues të Ligjit nr. 8485, datë 12. 05. 1999 “Kodi i Proçedurave Administrative” (KPrA), AKEP me VKD nr. 2362, datë 10.10.2013 ka vendosur në mënyrë të arsyetuar (shih: pjesën arsyetuese të aktit fq. 2-9) lënien në fuqi të aktit administrativ VKD nr. 2354/2013, si të drejtë dhe të bazuar dhe rrëzimin e ankimit administrative të Vodafone Albania si të pambështetur në ligj dhe fakt. Në vijim të veprimeve proceduriale administrative, AKEP bazuar në K.Pr.A ka njoftuar palët në mosmarrëveshje për vendimin e nxjerrë dhe e ka publikuar në faqen e internetit të AKEP www.akep.al, duke zbatuar detyrimin e tij për transparencë mbi aktet dhe qëndrimin zyrtar për to. Me nxjerrjen e këtij akti (nr. 2362) nga Këshilli Drejtues i AKEP, efektet që prodhoheshin nga hyrja e menjëhershme e fuqisë së tij për palët ishin : -Përfundonte periudha e pezullimit të ekzekutimit të aktit nr. 2354/2013 si rezultat i pranimit për shqyrtim nga AKEP të ankimit depozituar me shkresë me datë 04/10/2013 (Ref e tij: CEO/118/MF), “Kërkesë për rishikimin e VKD nr. 2354 datë 27. 09. 2013 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis sipërmarrësve Albtelecom Sh.A., dhe Vodafone Albania Sh.A.” dhe deklarimin e tij si absolutisht të pavlefshëm”; - Fillonte të prodhonte të gjitha pasojat ligjore dhe rregullatore VKD-ja nr. 2354/2013, për palët në mosmarrëveshje; -Komisioni “ad hock” për zgjidhjen e Mosmarrëveshjes vazhdonte të kryente detyrat e tij funksionale të posaçme në ezaurim të të gjitha fazave proceduriale në kuadër të procedimit administrative të filluar. Paralelisht me shqyrtimin administrative te mosmarrëveshjes ndërmjet Albtelecom sh.a dhe Vodafone Albania, AKEP merr dijeninë se para Gjykatës së Shkallës së parë ishte depozituar një kërkesë padi për pavlefshmëri të aktit administrative, me palë ndërgjyqëse Vodafone Albania (paditës) dhe Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare, i paditur. Ndërkohë që për bindjen e AKEP duhet të kishin filluar të ecnin efektet juridike dhe rregullatore të sanksionuara në VKD nr.2354/2013, nga momenti i hyrjes në fuqi të VKD nr. 2362. Ndërkohë që KZM e ngritur po administronte provat në proçes për të përpiluar mendimin paraprak për zgjidhjen e mundshme për t’ia paraqitur KD-së, rrethanat e reja të paraqitura kishin përligjur tashmë ndërgjyqësinë e tij të komunikuar nga gjykata e investuar me kërkesë-padinë e pranuar për shqyrtim të Vodafone Albania me objekt “ Pezullimin e Ekzekutimit të Aktit Administrativ Nr. 2354, datë 27/09/2013 të AKEP dhe Konstatimin i Pavlefshmërisë Absolute të Aktit Administrativ, vendimit Nr. 2354, datë 27/09/2013 të Këshillit Drejtues të AKEP”. AKEP, prapësoi para gjykatës se : -Pala paditëse, sipas pikës 3 të nenit 137 të K.Pr.A, si palë e interesuar në aktin administrativ të ankimuar, parimisht mund t’i drejtohej Gjykatës vetëm pasi të kishte ezauruar rekursin administrativ, veprim të cilën nuk e kishte kryer kur i është drejtuar Gjykatës me këtë kërkesë-padi. Me Vendim të Këshillit Drejtues Nr. 2362, datë 10/10/2013 për “Shqyrtimin e kërkesës ankimore të sipërmarrësit Vodafone Albania Sh.A”, AKEP-i ka vendosur lënien në fuqi të vendimit nr. 2354, datë 27/09/2013 dhe rrëzimin e ankimit. -Nga ana tjetër, paditësi në zbatim të aktit administrativ Nr. 2354, datë 27/09/2013, konkretisht pikës 5 të dispozitivit sipas të cilit organi administrativ ka kërkuar që palët në mosmarrëveshje të depozitojnë pretendimet e tyre me shkrim brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga marrja e njoftimit, Vodafone ka depozituar në AKEP shpjegimet dhe pretendimet e kërkuara.

159  

Këtij procesi për zgjidhjen e mosmarrëveshjes ndërmjet Albtelecom dhe Vodafone në shtator 2013, iu bashkëngjitën edhe palë të treta të cilët ndanin qëndrime të njëjta me pretendimet e Vodafone sipas të njëjtave argumente se nuk duhej ndërhyrje e AKEP në kushtet e një tregu të de-rregulluar.

Si përfundim, procesi administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes i filluar në shtator 2013 është mbyllur në muajin shkurt 2014. Vendimmarrja përkatëse për mbylljen e procedimit arsyetonte se në kushtet kur palët në mosmarrëveshje, përtej çdo investimi të bërë në të dy rrugët e cituara mësipër si atë administrative dhe atë gjyqësore , kanë ri-hapur procesin e negocimit për gjetjen e zgjidhjes si një interes të përbashkët për vijimin e funksionimit të shërbimeve të interkoneksionit si dy rrjete të mëdha dhe rëndësia që kanë këto shërbime për pajtimtarët e tyre, rrjedhimisht edhe rëndësia financiare për të dy rrjetet, konsiderohej si një rast ku përbashkohen interesat që do të prodhonte edhe zgjidhja administrative e mosmarrëveshjes. Në këto kushte AKEP ka stimuluar vijimin e negociatave të palëve për gjetjen e zgjidhjeve me interes të përbashkët komercial midis tyre. Duke gjykuar se mosmarrëveshja midis Albtelecom sh.a dhe Vodafone Albania sh.a, në referencë të plotë me vendimet e marra për de-rregullimin e marrëdhënieve midis palëve për terminimin e thirrjeve hyrëse ndërkombëtare, AKEP vendosi kështu të orientojë palët në mosmarrëveshje në zgjidhje me interes të përbashkët dhe rrjedhimisht duke e mbyllur procesin administrativ të hapur në shtator 2013 nëpërmjet vendimmarrjes të Këshillit Drejtues të AKEP236.

                                                                                                                                                                          Investimi i Gjykatës nga paditësi, për shqyrtimin gjyqësor të çështjes për të cilën organi administrativ ka marrë vendimin nëpërmjet aktit Nr. 2354, datë 27/09/2013 për shqyrtimin administrativ të çështjes në zbatim të nenit 120 të ligjit nr. 9918/2008” i ndryshuar, duke patur parasysh nenin 36 të K.Pr.C sipas të cilit “...Asnjë institucion tjetër nuk ka të drejtë të pranojë për shqyrtim një mosmarrëveshje civile që është duke u gjykuar nga gjykata...”, i ndërpret rrugën kontrollit administrativ të çështjes të sanksionuar në pikën 3 të nenit 137 të K.Pr.A dhe ushtrimit të detyrimit të përcaktuar në nenin 120 të ligjit material të mësipër cituar për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, duke mos e lejuar në këtë mënyrë organin administrative të shprehet me vendim përfundimtar. Pra, si përfundim, gjyqësisht AKEP kërkoi : 1.Rregullsinë e fillimit të procesit gjyqësor për shqyrtimin e çështjes në kushtet e mos ezaurimit paraprakisht të rekursit administrativ kundra aktit administrativ Nr. 2354, datë 27/09/2013, sipas pikës 3 të nenit 137 të K.PrA. 2.Moslejimin e cënimin të së drejtës së organit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes të sanksionuar në nenin 120 të ligjit 9918/2008, nëpërmjet investimit të Gjykatës përpara marrjes së vendimit përfundimtar dhe ezaurimit të rekursit administrativ kundra tij. 3.Nevojën e ndryshimit të shkakut ligjor dhe objektit të padisë pasi nuk është në përputhje me kërkesat ligjore të përcaktuara në bazën ligjore mbështetëse. Pala e paditur AKEP, i kërkoi Gjykatës që të nxjerrë çështjen jashtë juridiksionit gjyqësor sepse i përket juridiksionit administrativ për sa kohë pala e paditur AKEP si organi kompetent për shqyrtimin e mosmarrëveshjes dhe kontrollin administrativ nuk është shprehur me vendim përfundimtar. Gjykata, ka vendosur rrëzimin e kërkesës së palës së paditur për nxjerrjen jashtë juridiksionit gjyqësor të çështjes dhe vazhdimin e gjykimit të çështjes nga kjo gjykatë. AKEP, pasi u njoh me këtë vendim, ka ushtruar të drejtën e Ankimit të veçantë në Gjykatën e Lartë, me objekt. 4.Prishjen e vendimit të ndërmjetëm të Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë për rrëzimin e kërkesës së palës së paditur për nxjerrjen jashtë juridiksionit gjyqësor të çështjes Nr. Aktit 18098, datë 14/10/213 si të pabazuar ligjërisht dhe nxjerrjen e çështjes jashtë juridiksionit gjyqësor.

236VKD nr. 2420,datë 06.02.2014, për “Mbylljen e procedimit administrativ të filluar me Vendimin e Këshillit Drejtues Nr. 2354, datë 27.9.2013, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Albtelecom sh.a. dhe Vodafone Albania sh.a.””

160  

Sipas evidencave të AKEP dhe vendimeve të Këshillit Drejtues rezulton se në vitin 2014 janë trajtuar pesë mosmarrëveshje 237 ndërmjet sipërmarrësve, nëpërmjet procedimeve administrative në përputhje me përshkrimin e bërë në kapitullin më sipër.

Në kapitullin ku trajtohet tipologjia e mosmarrëveshjeve, hapësira e mundshme e lindjes së tyre në tregun e komunikimeve elektronike ishte mjaft e gjerë dhe pamvarësisht zanafillës së krijimit të mosmarrëveshjeve ndërmjet sipërmarrjes, përshkallëzimi i saj mund të kalonte në ndërprerje të shërbimeve të interkoneksionit. Ky fakt theksohet pasi ndërprerja e shërbimeve të interkoneksionit në tregun e komunikimeve elektronike përbën një “presion” të shumfishtë edhe pse në pamjen e parë krijohet panorama se ajo që po ndodh është vetëm ndërmjet dy sipërmarrësve. Në të vërtet ajo ka dimensione më të mëdha, pasi efekti negativ i prodhuar rëndon mbi pajtimtarët e dy rrjeteve të gjendura në kushtet e mosmarrëveshjes, të aktorëve të tretë siç është rregullatori i fushës AKEP dhe rrjedhimisht edhe të palëve të tjera në se ato rezultojnë të ndërlidhur në shërbime interkoneksioni me njërin nga palët në mosmarrëveshje, siç mund të jetë psh: rasti i shërbimeve tranzit ku njëri operator në mosmarrëveshje kryen për operatorët e tjerë tranzitim të thirrjeve drejt rrjetit që i ndërpret shërbimet e interkoneksionit.

Pra, efekti i prodhuar është zinxhir dhe rrjedhimisht edhe numri i pajtimtarëve që mund të penalizohen përbën një numër gjithnjë në rritje. Secili nga elementet e paraqitur në tipologjinë e mundshme të mosmarrëveshjeve mund të jetë shkas për të krijuar një situatë të tillë në kushtet e një tregu të de-rregulluar për terminimin e thirrjeve hyrëse ndërkombëtare gjë e cila nënkupton se tarifat e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare hyrëse janë objekt i negociatave komerciale dhe praktikisht ato nënkuptojnë tarifa më të larta se tarifat e terminimit për thirrjet kombëtare. Kjo ka bërë të mundur rritjen e stimujve për të “fshehur” identifikimin e origjinës së thirrjeve dhe shpesh herë edhe modifikimin e tyre në interesin ekonomik të modifikuesit pasi në rakordimin e faturimeve për volumin e trafikut të shkëmbyer nga njeri-rrjet në tjetrin, rrjeti modifikues pretendon pagesë për tarifim të trafikut kombëtar sikur ai të ishte trafik ndërkombetar dhe pretendimet që ngrihen janë të mbështetura në tarifën e terminimit të thirrjeve hyrëse ndërkombëtare, pra disa fish më të larta. Për ilustrim ka patur raste deri në 30 herë më të larta, gjë që do të thotë se stimuli për modifikimin e trafikut është i lartë.

Një stimul i tillë rrit edhe shanset për rritjen e numrit të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve duke i përshkallëzuar ato deri në ndërprerjen e shërbimeve të interkoneksionit. Ndërmjet rasteve të shumta për efekt ilustrimi të këtij materiali studimor sjellim konfliktin ndërmjet Vodafone Albania dhe Plus Communication238, i

                                                            237Vendim nr.2508, datë 30.10.2014 “Për fillimin e procedimit administrativ midis Nisatel - Albtelecom”. -Vendim nr.2503, datë 22.09.2014 “Mbyllje procedimi administrative midis Nisatel-Albtelecom”. -Vendim nr.2486, datë 26.06.2014 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Nisatel sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. në lidhje me tarifën e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare”. -Vendim nr.2485, datë 26.06.2014 “ Për shqyrtimin e ankimit administrativ të Vodafone Albania sh.a. ndaj Plus Communication sh.a., për shkeljet në lidhje me shërbimin e fshehjes së identifikimit të thirrjes”.

-Vendim nr. 2420, datë 06.02.2014 “Për mbylljen e procedimit adminstrativ për mosmarrëveshjen midis Albtelecom -Vodafone”. 238Vendim nr.2485, datë 26.06.2014 “Për shqyrtimin e ankimit administrativ të Vodafone Albania sh.a.ndaj Plus Communication sh.a., për shkeljet në lidhje me shërbimin e fshehjes së identifikimit të thirrjes”.

161  

shqyrtuar si ankim adminstrativ për shkelje në lidhje me shërbimin e fshehjes dhe identifikimit të thirrjeve duke kërkuar ndërhyrjen e AKEP, për ndërprerjen e menjëhershme të shkeljes dhe marrjen e masave administrative respektive ndaj Plus Communication.

Sipas evidencave të AKEP dhe vendimeve të Këshillit Drejtues rezulton që në vitin 2015 të jetë trajtuar një mosmarrëveshje239 ndërmjet sipërmarrësve.

Për efekt të ilustrimit të mënyrës së trajtimit të një mosmarrëveshje në të gjitha fazat e saj, që nga procesi i prezantimit të ankesës nga pala e interesuar, në lidhje me informacionet paraprake shoqëruese për natyrën e problemit, mënyrën e trajtimit dhe rezultatet e zhvillimit të negociatave ndërmjet palëve, aspektet kryesore të cilat kanë shkaktuar lindjen e mosmarrëveshjes, procedurat e ndjekura nga rregullatori dhe struktura përkatëse që shqyrton mosmarrëveshjet e tregut etj, referohet më poshtë zgjidhja e mosmarrëveshjes Albtelcom me Nisatel e ndodhur në vitin 2014.

Pas depozitimit të ankesës në rregullator në përputhje me kërkesat e aktit respektiv për “Zgjidhjen e mosmarrëveshjeve”, struktura përkatëse ka shqyrtuar elementët e paraqitura në ankesë, kompetencën për zgjidhje të saj dhe në përputhje me kërkesat e përcaktuara në aktin respektiv e ka vlerësuar se ka juridiksion për t’a shqyrtuar si mosmarrëveshje ndërmjet palëve. Për këtë arsye në rregullator lind nevoja e ngritjes së strukturës ad-hock me përfaqësues të njohurive të ndryshme sipas fushave teknike përkatëse (ekonomike, juridike, inxhinjerike ), të cilët nëpërmjet një pune intensive të organizuar në grup, do të trajtojnë secilin nga elementet e paraqitur në ankesën e bërë. Mbi këtë bazë me Vendim të Këshillit Drejtues të AKEP 240 komisioni i ngritur për zgjidhjen e mosmarrëveshjes shqyrton këtë mosmarrëveshje në përputhje me kërkesat e aktit rregullator për “Proçedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve”.

Pretendimet e paraqitura nga Nisatel përbëjnë thelbin e mosmarrëveshjes dhe janëtë lidhura me: - Mos kryerjen e pagesave nga ana e Albtelecom për detyrimet që rezultojnë nga

terminimi i trafikut në rrjetin e Nisatel, duke pretenduar që të trajtoje një pjesë të trafikut ndërkombëtar si trafik kombëtar dhe po mbi këtë bazë të përllogarisë faturimin sipas tarifave kombëtare.

- Argumentet e Nisatel renditen në mënyrë të tillë që ilustrojnë të gjitha përpjekjet e bëra ndërmjet palëve për ta zgjidhur çështjen, por që në fund rezultojnë jo të frytshme.

Mosmarrëveshja ndërmjet Albtelecom dhe Nisatel ka lindur si shkak i rrugëzimit të thirrjeve për numrat e portuar nga rrjeti i Albtelecom në rrjetin e Nisatel, por që kanë origjinën e tyre nga rrjete ndërkombëtare. Pas argumenteve të paraqitura si dhe sjelljes në vëmendje të rregullatorit të opsioneve të mundshme të rregullimit të rastit të prezantuar, Nisatel kërkon nga AKEP që të detyrojë Albtelecom për:

                                                            239Vendim nr.2539, datë 19.02.2015 “Për mbylljen e procedimit administrative për mosmarrëveshjen midis Nisatel-Albtelecom”. 240AKEP me anë të Vendimit nr. 2486, datë 26.6.2014, për “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Nisatel sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. në lidhje me tarifën e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare” në pikat 1, 3 dhe 4 të tij ka vendosur: -Të fillojë procedimin administrativ, për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Nisatel sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a.; -Të njoftohen palët e interesuara Nisatel sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. për fillimin e procedimit administrativ; -Palët të depozitojnë pretendimet e tyre me shkrim brenda 15 ditëve nga marrja e vendimit”.

162  

- Plotësimin e detyrimit për pagesën e shërbimit të terminimit të thirrjeve në rrjetin e Nisatel sipas tarifave që identifikojnë origjinën e thirrjes, të cilat janë në përputhje me rregullat në fuqi;

- Të konsiderojë për rregullim praktikë në periudhën në vijim për të normalizuar dy proçese të rëndësishme që kanë të bëjnë me rrugëzimin e thirrjeve për numrat e portuar si dhe tarifimin e tyre në përputhje me origjinën e trafikut të portuar, duke kërkuar në të njëjtën kohë që AKEP, të penalizojë politikën e deritanishme, abuzive dhe penguese ndaj operatorëve të tjerë.

Në procesin e zgjidhjes së mosmarrëveshjes, pas njoftimit të bërë nga KZM përkatëse, Albtelecom është i detyruar që brenda afatit kohor të përcaktuar në njoftimin e bërë, të paraqesë argumentët e tij mbi pretendimet e paraqitura nga Nisatel si dhe opsionet e zgjidhjes për rastin e prezantuar. Kështu që në përputhje me sa sipër, Albtelecom në sqarimet e dhëna pretendon se ka bërë sqarimet e duhura për Nisatel duke kundërshtuar faturimet e bëra nga ana e tij për shërbimin e terminimit si dhe duke kërkuar që Nisatel për përdorimin e praktikës së ndjekur në telefoninë celulare për të njëjtin rast të prezantuar nga Nisatel, me qëllim mirë funksionimin e shërbimit të portabilitetit të numrit dhe mos humbjen e thirrjeve drejt numrave të portuar dhe trajtimin e trafikut të rrugëzuar si trafik kombëtar, pasi shërbimi i tranzitimit të thirrjeve për numrat e portuar kryhet nga Albtelecom, gjë e cila nënkupton se në këtë rast Nisatel duhet të faturojë këtë trafik si një trafik kombëtar dhe jo ndërkombëtar.

KZM e ngritur për zgjidhjen e kësaj mosmarrëveshje, pas njohjes me argumentet e të dy palëve dhe diskutimeve të tyre në rrafshin teknik dhe në përputhje me përcaktimet ligjore dhe rregullatore në aktet respektive që mbështesin shërbimin e portimit të numrave, të drejtat dhe detyrimet mbi rrugëzimin e trafikut, tarifat e terminimit për shërbimin e terminimit të thirrjeve dhe aspektin kontrollues për detyrimet në fuqi që lidhen me shërbimin e terminimit të thirrjeve, etj, nevojës për mirëfunksionimin e rrjeteve si dhe vetë shërbimit të portimit të numrave, si dhe faktit qe një praktikë e tillë mund të shndërrohet edhe në preçedent në marrëdhëniet ndërmjet rrjeteve të tjera të telefonisë fikse dhe midis rrjeteve fikse-celulare, atëhere ka vlerësuar jo vetëm si një zgjidhje të arsyeshme të rastit të paraqitur por edhe përdorimin e saj si një zgjidhje për raste analoge, mundësine e futjes së kësaj zgjidhje si normë e transferueshme në ofertën referencë mbi të cilën ndërtohen marrëdhëniet dy palëshe përfshirë edhe shërbimin e cituar më sipër.

Në përputhje me sa më sipër, KZM referoi zgjidhjen perkatese 241 ne fund te procesit. Tarifa për të tre llojet e trafikut të terminuar në rrjetin e operatorit përfitues është e njëjtë me tarifën përkatëse të terminimit të thirrjeve kombëtare”.

                                                            241 Amendimin e ofertës referencë të interkoneksionit për Albtelecom dhe zgjerimin e interpretimit mbi shërbimin e terminimit të thirrjeve në përputhje me kërkesat e reja të prezantuara nga funksionimi i shërbimit të portimit të numrave dhe konkretisht: “Shërbimi i terminimit të thirrjeve kombëtare të dorëzuara nga Albtelecom drejt abonentëve të rrjetit të Operatorit përfitues, përfshirë: thirrje të origjinuara nga abonentët e Albtelecom; thirrje të origjinuara nga abonentët e rrjeteve të tjera publike telefonike në Republikën e Shqipërisë dhe që rregullisht janë të tranzituara nga rrjeti i Albtelecom; thirrje të origjinuara nga rrjete ndërkombëtare, të përcjella me interkoneksion direkt tek Albtelecom me bartës ndërkombëtarë (jo i autorizuar nga AKEP), drejt numrave të Albtelecom të portuar në rrjetin e Operatorit Përfitues”.  

163  

Në përputhje me zgjidhjen e referuar më sipër, Këshilli Drejtues i AKEP nëpërmjet vendimarrjes përkatëse242 mbylli procedimin administrativ duke i njoftuar palët e mosmarrëveshjes si dhe duke publikuar zgjidhjen në faqen zyrtare të AKEP. Ilustriumi i bërë më sipër sipas shembullit konkret është një ndër rastet e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës në harkun kohor të viteve 2010-2015 dhe nxjerr në dukje rëndësinë e zgjidhjeve të ofruara nga rregullatori dhe ndikimin e tyre në treg. 3.8 Ilustrim i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të nivelit pajtimtar- sipërmarrës.

Mosmarrëveshjet e lindura në nivelin pajtimtar-sipërmarrës, kanë hapësirën e tyre të zgjidhjes të normuar nëpërmjet aktit rregullator 243specifik për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, i cili ka të përcaktuar qartësisht procedurën që duhet ndjekur nga struktura përkatëse për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duke konsideruar të rëndësishme që gjatë procesit të zgjidhjes se mosmarrëveshjeve struktura përkatëse të demonstrojë paanësi, të zhvillojë një proces transparent ndërmjet palëve, në zbatim të kuadrit ligjor dhe sipas parashikimeve rregullatore të cilat normojnë marrëdhëniet pajtimtar-sipërmarrës në tregun e komunikimeve elektronike për shërbimet respektive të kontraktuara ndërmjet palëve.

Parashikimet e bëra në aktin rregullator respektiv ndër të tjera kanë përcaktuar ngritjen e strukturës përkatëse e njohur ndryshe si “Komisioni për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjes244” për të cilin janë të përcaktuara qërtësisht procedurat e veprimit dhe afatet respektive për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që kanë si palë pajtimtarin dhe sipërmarrësin.

Akti rregullator ka konsideruar mjetin juridik respektiv për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, i cili njihet ndryshe si Rekomandim me natyrë rregullatore, i cili nuk ka karakter detyrues për pranimimin e tij nga palët, por parashikon se nëse pranohet me vullnet të lirë nga palët atëhere ai bëhet i detyrueshëm.

Akti rregullator ka parashikuar si pjesë të procedurës për shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjes të dhënat e nevojshme si dhe dokumentacionin ligjor që do të duhet për t’u paraqitur nga palët në konflikt si të domosdoshme për t’u shqyrtuar nga struktura përkatëse që parashikon ky akt. Parashikimet ligjore dhe rregullatore për mosmarrëveshjet në nivelin pajtimtar-sipërmarrës kanë në vëmendje hapësirën e mundshme e cila shërben si sfond i lindjes së mosmarrëveshjes që është “Kontrata e Pajtimit”, akt i natyrës juridike që mundëson për pajtimtarin akses dhe shërbime në tregun e komunikimeve elektronike.

Mosmarrëveshjet e paraqitura për zgjidhje pranë strukturës përkatëse që vepron sipas parashikimeve të aktit rregullator, shqyrtohen vetëm nëse pajtimtarët                                                             242Zgjidhja e mosmarrëveshjes Albtelecom - Nisatel u finalizua nëpërmjet Vendimit nr.2503 datë 22.09.2014 mbi “Mbylljen e procedimit administrativ të filluar me Vendimin e Këshillit Drejtues nr. 2486, datë 26.6.2014, “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Nisatel sh.p.k. – Albtelecom sh.a. në lidhje me tarifën e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare”. 243Rregullore nr. 29/2013 “ Për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve te komunikimeve elektronike”. 244“Komisioni për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjes - KZM” është struktura përkatëse në AKEP e ngritur “ ad hock” me Urdhër të Kryetarit të KD për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis pajtimtarëve dhe sipërmarrësve, në rastet kur pajtimtari kërkon që mosmarrëveshja të zgjidhet nga AKEP.  

164  

kanë zhvilluar më parë procedurën e trajtimit të ankesës tek sipërmarrësi në të cilin ata marrin shërbimin përkatës, një procedurë kjo e parashikuar edhe në kushtet e kontratës së lidhur ndërmjet palëve për pajtimin e sherbimit, në të cilën janë të përcaktuara afatet dhe mënyra e trajtimit të ankesës si dhe detyrimet e sipërmarrësit për trajtimin e tyre.

Akti rregullator ka parashikuar që përbërja e strukturës për zgjidhjen e mosmarrëveshjes të jetë e tillë që të përfshije ekspertë të fushës me njohuri specifike që mbulojnë teknikisht zërat e mundshëm të mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve me qëllim të dhënies së zgjidhjes dhe rekomandimit përkatës mbi baza profesionale dhe me shkallë të lartë besimi ndërmjet palëve.

Në funksion të efikasitetit dhe transparencës së procedurës ndërmjet palëve gjatë procesit të shqyrtimit të mosmarrëveshjes, struktura përkatëse, pas verifikimit të dokumentacionit të nevojshëm sipas kërkesave të aktit, njofton palët për fillimin e procesit dhe zhvillon komunikimin transparent ndërmjet tyre, duke u mundësuar palëve edhe seanca pajtimi në se gjykohet se kjo i shërben procesit të zgjidhjes sëmosmarrëveshjes.

Veçantia e aktit rregullator për zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve paraqitet te parashikimi i shprehur i tij që rregullon raste te konsiderueshme të mosmarrëveshjeve me të njëjtin objekt (ose objekte tepër të ngjashme) duke përcaktuar se nëse numri i tyre është i madh atëhere struktura përkatëse e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve mund të dalë me një rekomandim me natyrë unifikuese për zgjidhjen e tyre, e cila mund të shërbejë si një praktikë e mirë edhe për biznesin e sipërmarrjes në fushën e komunikimeve elektronike.

Rekomandimi është një zgjidhje ligjore dhe rregullatore i mbështetur në setin e parimeve bazë si transparencë, shpejtësi dhe profesionalizëm me natyrë objektive dhe jo diskriminuese për palët në mosmarrëveshje. Struktura e zgjidhjes së mosmarrëveshjes zbaton procedurat e trajtimit bazuar në afatet konkrete për shqyrtimin e dokumentacionit të duhur në se plotësohen kushtet për t’u konsideruar si mosmarrëveshje ndërmjet palëve, në se ka nevojë për plotësim dokumentacioni nga palët, në se është shqyrtuar fillimisht si ankesë e pajtimtarit (konsumatorit) në strukturën përkatëse të trajtimit të ankesave nga sipërmarrësi, etj. Pas një vlerësimi të tillë, bëhet pranimi i kërkesës për t’u shqyrtuar si mosmarrëveshje, duke mbartur detyrimin për njoftimin e palëve dhe përfshirjen e tyre në tërë procesin e shqyrtimit deri në daljen e rekomandimit për zgjidhjen përkatëse.

Akti rregullator respektiv ka parashikuar shprehimisht se si duhet të paraqitet kërkesa në anën formale të saj, si dhe rrugët zyrtare të mundshme për të komunikuar me strukturën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, duke specifikuar edhe dokumentacionin e mundshëm shoqërues të kërkesës.

Gjatë fazës së shqyrtimit të ankesës, në respektim të afateve të përcaktuara si në ligjin material të fushës dhe në parashikimet e aktit rregullator respektiv, një rol të veçantë aktive luan struktura e zgjidhjes në konsiderimin e mbajtjes së seancës së pajtimit mes palëve.

Roli i strukturës kompetente për dhënien e zgjidhjes, karakterizohet me natyrën aktive të ndërmjetësimit, ku vet struktura orienton palët përpara nxjerrjes së rekomandimit përkatës drejt shuarjes së kontradiktës nëpërmjet udhëzimeve përkatëse rregullatore, duke i ndërgjegjësuar ato për alternativat e zgjidhjeve të mundshme me konsensus pra avantazheve të tyre dhe kostot që mbartin ato në rast se nuk zbatohen ose disavantazhet e tyre.

Raste të tilla të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve me mirëkuptim mes palëve janë të shumta në praktikën institucionle të rregullatorit, çka do të thotë se ndërhyrja

165  

rregullatore nëpërmjet strukturës përkatëse që thërret seancën e pajtimit shërben për informimin e duhur të palëve në konflikt mbi të drejtat dhe detyrimet e tyre sa i përket ofrimit dhe përfitimit të shërbimeve/produkteve. Pikërisht zgjidhja me konsensus mes palëve shënon ndërprerjen e procedurës së iniciuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, dhe anasjelltas mos pajtimi i tyre në seancë shënon vazhdimin e procedurës deri në nxjerrjen e rekomandimit përkatës të arsyetuar për zgjidhje rregullatore.

Gjatë procesit të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve palët përkatëse me iniciativen e tyre apo me kërkesë zyrtare të strukturës së zgjidhjes së mosmarrëveshjeve paraqesin fakte dhe prova si dhe parashtrime që mbështesin pretendimet e tyre,të cilat i shërbejnë zgjidhjes së duhur ligjore të mosmarrëveshjes ndërmjet palëve. Evidenca e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të nivelit Pajtimtar – Sipërmarrës Në kapitullin që trajtohen mosmarrëveshjet e nivelit pajtimtar-sipërmarrës në tregun komunikimeve elektronike për produktet/shërbimet që kontraktohen, në diapazonin e gjerë të elementëve të mundshëm mbi të cilët mund të lindin mosmarrëveshjet ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve, si dhe në mënyrë të detajuar më sipër u referuan zgjidhjet e mundshme dhe korniza ligjore/rregullatore që mbështet zgjidhjet e mosmarrëveshjeve në këtë treg. Në referencë me kompetencat ligjore të përcaktuara për rregullatorin mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve për produktet/shërbimet e komunikimeve elektronike, sipas parashikimeve të ligjit nr. 9918/2008, i ndryshuar, kompetencë e cila ka hyrë në fuqi me ndryshimet ligjore të bëra në nëntor 2012 në ligjin material të fushës, është bërë e mundur që AKEP të anagazhohet në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të nivelit pajtimtar-sipërmarrës. Deri para se të parashikohej kjo kompetencë e rregullatorit, këto mosmarrëveshje zgjidheshin nga organet gjyqësore sipas modaliteteve që vet palët kishin parashikuar në kontratat mes tyre, mbështetur në dispozitat e Kodit Civil. Në harkun kohor të dy-tre viteve problemet kryesore të përfshira si zgjidhje e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve, kryesisht rezultojnë të jenë të lidhura me moszbatimin e kushteve të kontratës së pajtimit të nënshkruar ndërmjet palëve. Aspektet kryesore të mosmarrëveshjeve të nivelit pajtimtar-sipërmarrës lidhen me tarifimin e shërbimeve të kontraktuara, cilësinë e tyre, me mundësimin e shërbimit të portimit të numrit dhe respektimit të një të drejte të tillë për pajtimtarët duke shmangur interesin parësor të sipërmarrësit për ta mbajtur “të kyçur” në rrjetin e tij pajtimtarin. Tipologjia e mosmarrëveshjeve në këtë nivel është sqaruar me detaje në kapitullin më sipër, ndaj në këtë pjesë do të referohen për ilustrim kryesisht raste të zgjidhjeve të dhëna si procese ligjore dhe rregullatore të zhvilluara në këtë aspekt. Në përputhje me përcaktimet ligjore dhe rregullatore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve në tregun e komunikimeve elektronike, gjatë vitit 2015 nga struktura përkatëse rregullatore janë shqyrtuar dhe dhënë rekomandime për zgjidhjen e 11 (njëmbëdhjetë) mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve që ofrojnë rrjete dhe/ose

166  

shërbime publike të komunikimeve elektronike të trajtuara nga KZM245 dhe në mënyre analoge sipas të njëjtës praktikë pune dhe shqyrtimi gjatë vitit 2014 janë trajtuar 14 ankesa për zgjidhje të mosmarrëveshjeve midis pajtimtarit dhe sipërmarrësit, në kuadër të trajtimit të praktikës ankimuese nga KZM246.

Gjatë vitit 2013, vit ky që shënon edhe vitin e parë për rregullatorin të ushtrimit të kompetencës së tij ligjore për trajtimin e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve në tregun e komunikimeve elektronike ( kompetence e re rregullatore e parashikuar në ndryshimet e ligjit material), rezultojnë të jenë trajtuar tre raste për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis pajtimtarit dhe sipërmarrësit,të cilatjanë trajtuar si praktika të ankesave për “Zgjidhje mosmarrëveshje midis pajtimtarit dhe sipërmarrësit”, nga Komisioni iZgjidhjes së Mosmarrëveshjeve247.                                                             

245 Pajtimtari Lawoffice & Investigation me sipërmarrësin AMC, në lidhje me faturimet dhe cilësinë e shërbimit të internetit. -Pajtimtari A. L me sipërmarrësin AMC, në lidhje me faturimin për shërbimin Internet Roaming. -Pajtimtari A. D me sipërmarrësin Albtelecom në lidhje me faturimin . -Pajtimtari Intesa San Paolo Bank me sipërmarrësin Telekom Albania, mbi moszbatimin e Kontratës së Pajtimit, sipas Kushteve të Pergjithshme të dhënies së Shërbimeve të Telefonisë Publike te Pajtimtarit. -Pajtimtari S.S me sipërmarrësin Albtelecom në lidhje me mos përmbushje të kushteve kontraktore në lidhje me pajisjet fundore të ofruara nga Albtelekom & Eagle Mobile Sh.A. -Pajtimtari Kuvendi i RSH me sipërmarrësin Albtelecom në lidhje me planin tarifor dhe kontraktimin e tij me Albtelecom. -Pajtimtari OSHEE me sipërmarrësin Vodafon në lidhje me planin tarifor dhe kontraktimin e tij me Vodafon. -Pajtimtari Garda e RSH me sipërmarresin Vodafon në lidhje me planin tarifor dhe kontraktimin e tij me Vodafon. -Pajtimtari I.S me sipërmarrësin Albtelecom ne lidhje me tarifat e shërbimit të internetit të Eagle Mobile. 246Ankesa e Donianna shpk (pajtimtari) ndaj sipërmarrësit Plus Communication sh.a në lidhje me problemet që kanë të bëjnë me pretendime për keqfaturim dhe moslejim të portimit të numrave; Ankesa e pajtimtarit S.Z në lidhje me zbatimin e kontratës me operatorin Vodafone Albania sh.a. Ankesa e pajtimtarit D. F datë 17.11.2014, në lidhje me kohëzgjatjen e kontratës me Albtelecom. Ankesa e pajtimtarit D.M në lidhje me faturimin e operatorit Vodafone Albania sh.a. Ankesa e pajtimtarit M.P për proçesin e portimit nga Vodafone tek AMC. Ankesa e Qendrës Komunitare të Integrimit, në lidhje me transferimin e shërbimit të internetit të ofruar nga Albania Satellite Communication (Tring) në Rrugën “D.Bosko”. Ankesa e pajtimtrait O.Gj në lidhje me procesin e portimit të numrave nga AMC në Vodafone. Ankesa e pajtimtarit A. I në lidhje me faturimin nga AMC. Ankesa e pajtimtarit A. B në lidhje me kalimin e numrit Vodafone me kontratë në nr. “Club”. Ankesa e pajtimtarit H.V, në lidhje me kalimin e numrit Vodafone me kontratë në nr. “Club”. Ankesa e pajtimtarit A.P në lidhje me portimin e numrave nga Eagle Mobile në Plus Commnunication. Ankesa e pajtimtarit F.S në lidhje me procesin e bartjes nga Abissnet tek Albtelecom. Ankesa e pajtimtarit Nj. G, e përcjellë në AKEP nga Avokati i Popullit.  247Person fizik (pajtimtari) kundër Albtelecom sh.a (sipërmarrësi), datë 14.10.2013. Person Juridik publik (pajtimtari) kundër Plus sh.a (sipërmarrësi), datë11.11.2013. Person Juridik publik (pajtimtari) kundër Albtelecom sh.a (sipërmarrësi) datë 30.12.2013.  

167  

KAPITULLI I KATËRT Kjo pjesë është konceptuar si një kapitull më vete, pavarësisht se përbën një

përmbledhje të konkluzioneve kryesore të arritura në studimin e bërë, duke identifikuar aspekte kryesore që përfaqësojnë zhvillimin e tregut të komunikimeve elektronike dhe faktorët kyç që kanë ndikuar në këtë zhvillim. Rekomandimet e paraqitura shprehin në tërësinë e tyre nevojën për vijimësinë e disa politikave sektoriale ekzistuese deri në finalizimin e efekteve të tyre të plota, por ndërkohë janë vlerësuar edhe rekomandime të reja të nevojshme për t’u konsideruar nga sektori dhe përfshirja e tyre në dizanjimin e politikës sektoriale të fushës së komunikimeve elektronike. Në vëmendje të lexuesit të këtij studimi do të mbeten terma kyç, si: pajtimtari/përdoruesi - ofruesi/sipërmarrësi i shërbimeve të komunikimeve elektronike – rregullatori i fushës/politika sektoriale, të konsideruara ndryshe si hallka të forta në zinxhirin e ndërveprimit që shoqërojnë gjithë procesin e zhvillimit në këtë fushë. Ndaj në këtë këndveshtrim në mënyrë të përmbledhur …

a) Nga këndvështrimi i Pajtimtarit/Përdoruesit/Konsumatorit të produkteve/shërbimeve të tregut të komunikimeve elektronike

Duke vlerësuar zhvillimet e ndodhura në fushën e komunikimeve elektronike, në

rritjen e cilësisë, të llojshmërisë të produkteve/shërbimeve respektive që ofrohen për pajtimtarin/përdoruesin e tyre,

- Vëmendjen e treguar nga legjislativi dhe politikbërësi për identifikimin dhe rëndësinë e rolit të pajtimtarit/përdoruesit si dhe harmonizimin e legjislacionit shqiptar në një masë të madhe me të drejtën e konsumatorit në vendet e BE-së;

- Zgjerimin e fushës së të drejtave dhe përcaktimin e hapësirës ligjore si mundësi për mbrojtjen e tyre;

- Aktet rregullatore që mundësojnë gjetjen e balancës ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve të pajtimtarit në raport me të drejtat dhe detyrimet e ofruesit të produkteve/shërbimeve;

- Udhëzuesit e referuar për të rritur mundësinë e përzgjedhjes së produkteve/shërbimeve në raport me nevojat për konsumin personal të pajtimtarit, për dërgimin dhe marrjen e thirrjeve në rrjete të telefonisë së lëvizshme dhe rrjete të telefonisë fikse, dërgimin dhe marrjen e mesazheve me tekst të shkurtër (SMS) dhe mesazheve multimediale (MMS) në rrjete të telefonisë së lëvizshme, mundësimin e aksesit për e-mail dhe Internet, download-im të ringtone dhe të muzikës, etj, në dy kategoritë e rrjeteve të lëvizshme dhe fikse, duke dhënë informacione periodike mbi tarifat e produkteve/shërbimeve për tre shërbimet bazë, telefoni celulare dhe fikse si dhe internet, në raport me llojin e konsumit dhe rëndësinë e shërbimit që përdoret, informacion për cilësinë e shërbimeve të ofruara që lidhet me zonën e mbulimit dhe llojin e pajisjeve që mund të përdoren në varësi të shërbimit që do të përdoret, informacion të detajuar për mundësinë e ruajtjes së numrit dhe të drejtën e portimit të tij, për të drejtën e pajtimtarit për akses dhe shërbime si dhe detyrimin e sipërmarrësve për përfshirjen e tyre në kushtet e përgjithshme të kontratës ndërmjet pajtimtarit dhe sipërmarrësit duke parashikuar elemente të domosdoshëm që lidhen me të drejtën e lidhjes dhe zgjidhjes së kontratës në

168  

afatet kohore maksimale të përcaktuara si dhe parashikime të tilla që lidhen me të drejtën e ndërprerjes së njëanshme të pajtimtarit por edhe të ofruesit të shërbimit përfshirë edhe të drejtën e pezullimit të përkohshëm të shërbimit, me të drejtën e përdorimit të numrit, të përfshirjes ose jo te tij në numeratorin telefonik publik, me të drejtën e mbrojtjes së privatësisë së të dhënave personale dhe përdorimin e tyre vetëm në përputhje me kërkesat e ligjit, etj.

Sugjerohet për:

- Politikën Sektoriale, Legjislativin Shqiptar dhe Autoritetin Rregullator të fushës si dhe Autoritetin e Konkurrencës,

- Ofruesit e produkteve/shërbimeve të fushës së komunikimeve elektronike, të konsiderojnë pajtimtarin/përdoruesin e produkteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike si nje “palë të dobët” në aspektin e maksimizimit të së drejtës së shkruar dhe asaj të aplikuar, duke i dhënë më shume prioritet dhe peshë ligjore mekanizmit të zgjidhjes administrative të mosmarrëveshjeve si një mekanizëm më i mundshëm në kohë dhe më praktik në përfitimin e së drejtës së aplikuar, më i leverdisshëm në koston e prodhuar për palët pajtimtar-ofrues shërbimi.

b) Nga këndvështrimi i Sipërmarrësit/Ofruesit të rrjeteve/shërbimeve/produkteve të tregut të komunikimeve elektronike

Në vëmendjen e Sipërmarrësit/Ofruesit të produkteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike evidentohet nevoja për: - Politika të vazhdueshme për liberalizimin e shërbimeve tëkomunikimeve

elektronike dhe hapat shoqërues të saj;

- Konsiderimin e rregullatorit të fushës me efekt pozitiv në zhvillimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, si dhe ruajtjen e ekuilibrit ndërmjet interesave të konsumatorit, shtetit dhe sipërmarrësve/ofrues të shërbimeve;

- Konsiderimin e neutralitetit teknologjik në ofrimin e produkteve/shërbimeve përkatëse, si një komponent strategjik në unison me zhvillimin e komunikimeve elektronike;

- Konsiderimin e ndarjes dhe alokimit të burimeve të fundme si shtyllë e rëndësishme e zhvillimit të komunikimeve elektronike;

- Konsiderimin e rritjes së investimeve në këtë fushë si domosdoshmeri për rritjen e zhvillimit të konkurrencës, për rritjen e gamës së produkteve/shërbimeve dhe rrjedhimisht për krijimin e balancës së duhur ndërmjet ofrimit të produkteve/shërbimeve dhe përdorimit të tyre;

- Përqasjen e “praktikës së mire” nga vendet e BE-së, dhe aplikimin e saj në kushtet e zhvillimit kombëtar të shërbimeve të komunikimeve elektronike si një ndër rrugët më efikase e cila mundëson në rrugën më të shkurtër standartin e lartë dhe bashkëkohor të zhvillimit në këtë sektor.

169  

Duke i njohur dhe vlerësuar për sa më sipër, sugjerohet për:

Politikën Sektoriale, Legjislativin Shqiptar dhe Autoritetin Rregullator të fushës si dhe Autoritetin e Konkurrencës:

Përmirësimin e vazhdueshëm të kuadrit ligjor dhe rregullator të fushës, parimësinë e harmonizimit të tij me Direktivat e BE-së si dhe vëmendjen e vazhdueshme që përmirësime të tilla të kryhen në kohën e duhur. Kjo edhe për faktin se shërbimet e komunikimeve elektronike dhe zhvillimet e shpejta të teknologjisë mbi të cilën mbështeten dhe ofrohen për përdoruesit e tyre, kanë njohur dhe vazhdojnë të njohin ndryshime të shpeshta dhe në avangarde me shumë sektorë të tjerë të ekonomisë, gjë e cila përbën domosdoshmëri për konsiderimin e tyre në momentin e shfaqjes së risisë apo novacionit përkatës.

Ndërhyrjet rregullatore duhet të përshtaten në mënyrë të tillë që të mos dëmtojnë balancën ndërmjet lirisë ekonomike të tregut të shërbimeve të komunikimeve elektronike dhe të vlerësojnë më drejtë dhe në kohën e duhur, qëllimin e ndërhyrjes rregullatore, për të patur si objektiv themelor të tyre ruajtjen e ekulibrit ndërmjet palëve, konsumator/ shtet dhe sipërmarrës/ofrues të rrjeteve/shërbimeve, si mundësia e vetme për të siguruar jetëgjatësi dhe cilësi në tregun e komunikimeve elektronike.

c) Nga këndvështrimi i Rregullatorit të fushës së komunikimeve elektronike Rregullatori i fushës luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe

mbarëvajtjen e tregut të komunikimeve elektronike, ky rol i tij është i lidhur ngushtësisht me kompetencat dhe pavarësinë institucionale që përcaktojnë realisht dimensionin e tij si një organ i pavarur. Kapaciteti profesional i burimeve njerëzore dhe kryesisht i stafit teknik të fushës dhe pavarësia e rregullatorit në përzgjedhjen e tyre, është i lidhur në mënyre organike me motivimin dhe pavarësinë e institucionit si organ jo-buxhetor në plotësimin e kërkesave profesionale si dhe në përthithjen e kapaciteteve më të mira të tregut të punës, të cilët kanë rol themelor në identifikimin e risive të lidhura me shërbimet e komunikimeve elektronike.

Dimensionet e tilla të pavarësisë së rregullatorit, bëjnë të mundur stimulimin e një mjedisi të favorshëm për investitorët dhe ofruesit e rrjeteve/shërbimeve në këtë treg. Ato i shërbejnë qëllimit dhe misionit rregullator që në përputhje me parimet themelore të ushtrojë kompetencat e veta, dhe të identifikohet qartësisht nga aktorët e fushës për integritet dhe profesionalizem, të provojë tek aktorët e fushës paanësinë e tij, si dhe në transaparencë të plotë të jetë efikas duke ofruar zgjidhje dhe zgjedhje për çmim dhe cilësi më të mirë për të gjithë përdoruesit e shërbimeve të komunikimeve elektronike duke balancuar në mënyrën më të mirë të mundshme interesat e aktorëve të fushës për të siguruar jetëgjatësinë e tyre.

170  

Konkluzione

Përmbledhja e konkluzioneve në këtë pjesë, ndjek linjën e strukturimit logjik të ndërtimit të temës, sipas së cilës ka një përshkrim të detajuar të aspekteve themelore të tregut të komunikimeve elektronike, të konceptimit dhe përshkrimit të bërë për produktet/shërbimet përkatëse si pjesë përbërëse e këtij tregu, të fazave kryesore të zhvillimit të këtij tregu dhe të vetë fushës së komunikimeve elektronike në Shqipëri.

Në këtë linjë logjike të strukturimit është bërë edhe trajtimi i mosmarrëveshjeve të këtij tregu, është klasifikuar tipologjia e tyre duke rezultuar në hallkën e fundit dhe më të rëndësishme të temës, që ka të bëjë pikërisht me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në këtë treg, nëpërmjet identifikimit të qartë të hapësirës së zgjidhjeve jashtë juridiksionit gjyqësor në përputhje me parashikimin ligjor si dhe trajtimin e tyre brenda këtij juridiksionit deri në nivel arbitrazhi ndërkombëtar. Bazuar në sa mësipër, konkluzionet kryesore në fund të këtij studimi janë: - Fusha e komunikimeve elektronike dhe vetë sektori si i tillë përbën një ndër

sektorët dinamik dhe në zhvillim jo vetëm në Shqipëri por në mbarë botën, rrjedhimisht kjo kërkon vëmendje të vazhdueshme në politikën shtetërore me qëllim rritjen e efekteve pozitive që rezultojnë nga ky sektor dhe ndikimin e mundshëm në sektorët e tjerë të zhvillimit të ekonomisë kombëtare. Në këtë kuptim vetë tregu i komunikimeve elektronike ka ndërtuar fizionominë e tij duke dizanjuar qartë rrjetet dhe shërbimet përbërëse të tij, aktorët dhe faktorët themelorë me ndikim të drejtëpërdrejtë në zhvillimin e tij.

- Konstatohet një përmbushje me sukses e elementëve themelorë të politikës së zhvillimit të sektorit të komunikimeve elektronike, në hartimin dhe aplikimin e legjislacionit kombëtar në përputhje me Direktivat e BE-së, Rekomandimet shoqëruese të cilat kanë rol parësor në nxitjen e një konkurrence sa më efiçente në tregun e komunikimeve elektronike, të cilat kanë njohur fazat kryesore të zhvillimit të lidhura me liberalizimin e sektorit për rrjete/shërbime, me rritjen e shkallës së investimeve si dhe ne aspektin e ndërhyrjes nëpërmjet procesit të rregullimit të këtij tregu.

- Ligjet dhe aktet rregullatore për promovimin e konkurrencës shërbejnë si një

katalizator i rëndësishëm në fushën e komunikimeve elektronike. Eleminimi i barrierave në këtë fushë që lidhen me dimensionet e tregut në aspektin e numrit të lojtarëve në treg, apo siç njihet ndryshe për konkurrencën, barrierat e liçensimit të ofruesve të produkteve/shërbimeve përkatëse, pavarësisht rritjes së mundësive për konkurrencën e ndershme dhe efektive e cila në fund të fundit do të reflektohet në tregje të zhvilluara, përbën një tregues të rëndësishëm dhe një pistë të mundshme për evidentimin e tyre nëpërmjet rritjes së rëndësisë së aspektit monitorues në vijimësi të tregjeve të tilla si dhe efektit të dhënë nga presioni rregullator për ndërhyrje të mundshme në rastet e zbehjes së konkurrencës së duhur efektive.

- Harmonizimi i legjislacionit kombëtar dhe përcaktimi në mënyrë të kujdesshme i

hallkave administrative si dhe proceseve të nevojshme të monitorim-inspektimit, të cilët ndjekin në vijimësi implementimin e detyrimeve rregullatore dhe efektet e mundshme të tyre në tregun e komunikimeve elektronike, duke bërë të mundur

171  

dhe lehtësuar vendimmarrjen rregullatore për kohën e nevojshme të veprimit të detyrimeve të vendosura, gjykimin e tyre për modifikimin dhe vazhdimësinë e tyre, apo ndonjë modifikim të nevojshëm në raport me problematikën e shfaqur në treg, zbehjen apo eleminimin e problemit/problemeve të identifikuara në treg, është një tjetër tregues mbi të cilin është realizuar dhe mbështetur zhvillimi i komunikimeve elektronike dhe ofrimi i tyre në treg për pajtimtarin/përdoruesin/konsumatorin përkatës.

- Vëmendja e treguar në hartimin e akteve ligjore dhe rregullatore duke vlerësuar

komponentet kryesorë të lidhura me largpamësinë, fleksibilitetin dhe neutralitetin për të lejuar futjen e teknologjive dhe shërbimeve të reja në tregun e komunikimeve elektronike, i ka shërbyer zhvillimit të tregut si dhe rritjes së cilësisë së kërkesës konsumatore për përfitimin e produkteve/shërbimeve që mundësojnë ofrimin e teknologjive të reja.

- Zhvillimi i sektorit të komunikimeve elektronike me prioritet zhvillimin e konkurrencës efektive që vjen si rezultat i aplikimit të proceseve të liberalizimit, të investimeve, si dhe të rregullimit, bën të mundur identifikimin e tyre si faktor kyç dhe mjaft të rëndësishëm, të cilët kanë krijuar efekte pozitive në zhvillimin e konkurrencës, mundësimin dhe krijimin e kushteve më të mira për investitorët dhe ofruesit e shërbimeve, duke shndërruar natyrën e tregjeve nga monopol në tregje konkurruese.

- Instrumentet ligjore dhe rregullatore të përdorur për zhvillimin e shërbimeve të komunikimeve elektronike, kanë bërë të mundur rritjen e numrit të sipërmarrësve dhe rrjedhimisht edhe rritjen e llojshmërisë së produkteve/shërbimeve të cilat kanë ndikuar në përmirësimin e vazhdueshëm të cilësisë së tyre në përqasjen e kërkesës konsumatore si dhe kënaqjen e saj në aspektin e cilësisë dhe çmimit, duke krijuar më shumë zgjedhje të konsumatorit dhe kjo vjen si rezultat i rregullimit më të mirë, i tregjeve më të mira, me më shumë investime, nga produkte/shërbime më të mira.

- Një tregues tjetër zhvillimi në tregun e komunikimeve elektronike është i lidhur me identifikimin dhe parandalimin e praktikave anti-konkurruese, duke përdorur instrumentet efikas të transparencës dhe mos-diskriminimit si dhe përzgjedhjes së duhur për “praktikën më të mirë” në kushtet e konkurrencës dhe në zbatim të kuadrit rregullator të fushës.

- Përdorimi i burimeve fundore si frekuenca dhe numeracion si dhe tendenca në rritje për përdorimin e tyre, në mënyrë sa më të frytshme, për shfrytëzimin sa më efektiv të spektrit në ofrimin e shërbimeve me cilësi dhe çmime sa më konkuruese për konsumatorin, përbën një ndër treguesit e tjerë të zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike. Në këtë këndvështrim duhet të evidentohet fakti që në kushtet e neutralitetit teknologjik që nënkupton heqjen e kufizimeve teknologjike, detyrimet e vendosura për sipërmarrësit ofrues të produkteve/shërbimeve, për mbulimin me shërbime në zona të veçanta gjeografike me densitet të ulët të popullsisë, nënkupton përmirësim dhe rritje të cilësisë së mbulimit me shërbime për aksesin në grupin e shërbimeve bazë si: telefonia dhe interneti.

- Zhvillimi i procesit monitorues të frekuencave që përdoren në pikat kryesore të transmetimit në territorin e vendit, përpjekjen e vazhdueshme në monitorimin dhe zgjidhjen e problematikave të dala nga interferencat e operatorëve/sipërmarrësve,

172  

si dhe bashkëpunimin rajonal lidhur me problematikat që dalin në harmonizimin e përdorimit të frekuencave në rajonet kufitare dhe interferencat, përbëjnë një tregues tjetër të zhvillimit të cilësisë së produkteve/shërbimeve në tregun e komunikimeve elektronike.

- Në aspektin e përfitimit të drejtëpërdrejtë të pajtimtarit/konsumatorit të produkteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike, ulja e tarifave të përdorimit të tyre, rritja e përdorimit në aspektin e konsumit të thirrjeve, SMS-ve, të dhënave të internetit etj, evidenton në këtë mënyrë një tjetër tregues zhvillimi të këtij tregu.

- Një ndër komponentet kyç në aspektin e zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike është i lidhur drejtëpërdrejtë me mënyrën e rregullimit të këtij tregu, duke evidentuar qartësisht dy nga format kryesore të rregullimit të përdoruara si ex-ante dhe ex-post. Rregullimi ex-ante është zgjedhur si mënyra e shpejtë dhe e drejtëpërdrejtë nga rregullatorët e fushës të cilët kanë qënë efektive duke shndërruar tregje të natyrës monopol siç ishin tregjet e telekomunikacionit vetëm dy dekada më parë, në tregje me tendencë drejt konkurrencës së plotë dhe efektive.

- Rregullimi ex-post i realizuar nëpërmjet ligjit të konkurrencës ka shërbyer dhe shërben për të plotësuar pamundësinë e veprimit rregullator të fushës në mënyrë të drejtëpërdrejtë si dhe për të rikuperuar pasojat e mundshme ndërmjet palëve në treg për rastet e shtrembërimit të konkurrencës dhe eleminimin e faktorëve që ndikojnë në këtë drejtim.

- Një tjetër tregues pozitiv i zhvillimit të tregut të komunikimeve elektronike është i lidhur me ofrimin e shërbimit universal në sektorin e komunikimeve elektronike, i cili nënkupton një grup minimal elementësh bazike të shërbimeve respektive, i destinuar për kategori të caktuara dhe grupe shoqërore vunerabël me qëllim bërjen të mundur të përfitimit të këtyre kategorive në vendndodhjen e tyre gjeografike, në kushte të përballueshme ekonomike si dhe duke ruajtuar parametrat e cilësisë për shërbimet që ofrohen. Për realizimin në praktikë të këtij shërbimi, legjislacioni primar dhe sekondar ka parashikuar mënyrën e zgjedhjes së ofruesit të shërbimit universal, përcaktimin dhe vlerësimin e grup-elementëve bazë që do të përfshihen në këtë shërbim, kategoritë dhe grupet shoqërore që duhet të përfshihen në përfitimin e elementëve të shërbimit universal, gjetjen e mekanizmit financues, me transparencë dhe mosdiskriminues në raport me shërbimet e tjera, në raport me kategori të ndryshme përfituesish si dhe ruajtjen e zhvillimit të konkurrencës në tregjet respektive si objektiv madhor që sjell zhvillimin e tyre.

- Konsiderimi i pajtimtarit/përdoruesit të produkteve të shërbimeve të komunikimeve elektronike si “palë e dobët” dhe vëmendja rregullatore e treguar ndaj tij me qëllim maksimizimin e përfitimeve të shërbimeve që sjellin komunikimet elektronike përbën një tjetër tregues të rëndësishëm të zhvillimit pozitiv i cili finalizohet nëpërmjet procesit të mbikqyrjes rregullatore e cila garanton maksimizimin e përfitimeve të përdoruesve të shërbimeve të kontraktuara si dhe siguron mbarëvajtjen dhe vijimin e konkurrencës në treg për ofruesit e shërbimeve.

- Përdorimi i mjeteve juridike që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale ndërmjet

palëve ofruese të produkteve/shërbimeve të komunikimeve elektronike si dhe

173  

marrëdhënien kontraktuale ndërmjet pajtimtarit dhe ofruesit të këtyre shërbimeve, është i lidhur ngushtësisht me shkallën e zhvillimit të konkurrencës efektive në tregjet ku ofrohen shërbime të cilat janë objekt kontraktimi. Kjo në vetvete është rrjedhojë e plotësimit të kuadrit normativ vendas duke e përshtatur sipas Direktivave të BE-së dhe përqasjen e vazhdueshme me praktikat analoge të vendeve të tjera të Rajonit dhe BE-së, duke garantuar sigurinë për vijueshmërinë dhe trendin e duhur të konkurrencës për shërbimet e ofruara.

- Evidentimi i instrumenteve rregullatore, të cilët nëpërmjet procesit të ndërhyrjes

ex-ante bëjnë të mundur ushtrimin e “dorës së rregullatorit” për të imponuar zhvillimin e konkurrencës dhe për të realizuar misionin dhe qëllimin rregullator për një treg dinamik dhe të zhvilluar, rrit përfitimet maksimale të konsumatorëve në këtë treg. Kjo ndër të tjera synon të bëjë të mundur rritjen e efikasitetit dhe realizimin e qëllimeve strategjike, duke harmonizuar vendimmarrjen e saj me efekte direkte në tregun e komunikimeve elektronike me praktika me sfond ligjor dhe rregullator të cilat kanë dhënë efekte konkrete dhe janë instrumente të provuara dhe të konsoliduara si “praktikë e mirë rregullatore”.

- Evidentimi i rëndësisë së posaçme që ka zhvillimi i shërbimeve të komunikimeve elektronike, aspekti i parashikimeve ligjore të fushës, por edhe rëndësia e akteve rregullatore të hartuara në plotësim të ligjeve parësore, përcaktojnë qartësisht mekanizmat dhe procedurat me të cilat do të identifikohen problemet penguese të zhvillimit të konkurrencës si dhe do të parashikohen periudha konkrete të synuara për rregullimin e tyre. Kjo tregon në vetvete zhvillime të kujdesshme dhe në përputhje me strategjinë sektoriale, duke shmangur spontanitetin dhe zhvillimet kaotike që mund të ndikonin negativisht në zhvillimin e tërë sektorit të komunikimeve elektronike dhe rrjedhimisht me efekt negativ edhe në zhvillimin e ekonomisë kombëtare.

- Realizimi i zhvillimit te konkurrencës si dhe tendenca për përmirësim dhe

efikasitet të saj në mënyrë të vazhdueshme, sjell domosdoshmërisht edhe krijimin e mosmarrëveshjeve në tregun e komunikimeve elektronike, mosmarrëveshje të cilat kanë tipologjinë e tyre, dhe klasifikohen në nivele të ndryshme që fillojnë nga politikat sektoriale të lidhura me liberalizimin, investimet dhe përdorimin e burimeve fundore si frekuenca dhe numeracion etj. Mosmarrëveshjet kryesore janë kryesisht në dy nivele, në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës si dhe në nivelin sipërmarrës-pajtimtar.

- Tipologjia e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës kryesisht është e lidhur me mosmarrëveshjet e krijuara për shërbimet e akses interkoneksionit dhe ka në zanafillë mosmarrëveshje për dhënie ose jo aksesi, tarifim shërbimesh, për cilësi shërbimesh etj, dhe është ngushtësisht e lidhur me natyrën e shërbimeve të cilat mund të jenë nën efektin e detyrimeve rregullatore ose jo, duke konsideruar të rëndësishme përfshirjen e tyre në ofertën referencë të interkoneksionit e cila përbën edhe bazën kryesore mbi të cilën lidhen marrëveshjet ndërmjet palëve në tregun e komunikimeve elektronike.

- Tipologjia e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-pajtimtar përbën një sfond të gjerë të mundshëm për mosmarrëveshje ndërmjet palëve duke njohur elementët kryesore të saj të lidhura me moszbatimin korrekt të kushteve kontraktuale ndërmjet palëve, kushte të cilat normojnë të drejtat dhe detyrimet e palëve të

174  

- Legjislacioni shqiptar primar dhe sekondar ka parashikuar në mënyrë të detajuar elementët kryesore të nevojshëm për t’u përfshirë në kushtet kontraktuale dhe rrjedhimisht përbën edhe kuadrin e mjaftueshëm për gjetjen e zgjidhjeve ligjore të mosmarrëveshjeve të krijuara ndërmjet palëve në tregun e komunikimeve elektronike, cilido qoftë niveli në të cilin shfaqen këto mosmarrëveshje.

- Procedura e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në nivelin sipërmarrës-sipërmarrës ka mbështetje ligjore për trajtimin e tyre nëpërmjet strukturave të posaçme rregullatore, angazhimin e kapaciteteve dhe ekspertizës profesionale në zgjidhjen e tyre, si dhe ka identifikuar nevojën për hartimin e një akti rregullator specifik që detajon, procedurën, afatet dhe mënyrën e implementimit të zgjidhjes administrative të mosmarrëveshjes.

- Domosdoshmëria e implementimit të zgjidhjes administrative pa përfunduar shqyrtimin e saj në rrugë gjyqësore është e lidhur me dinamikën e zhvillimit të sektorit të komunikimeve elektronike dhe rëndësinë që mbart ndërveprimi i rrjeteve të komunikimeve elektronike, ndërveprim i cili është i lidhur ngushtësisht me nevojën për të patur akses dhe shërbime interkoneksioni. Fakti që imponohet implementimi në këtë fazë, nuk përjashton të drejtën e shqyrtimit të mosmarrëveshjeve në rrugë gjyqësore dhe zgjidhjen e pretendimeve përfshirë edhe kompensimet e mundshme financiare ndërmjet palëve për dëmet/problemet që mund të shkaktojë implementimi i zgjidhjeve administrative të dhëna në fazën e parë të shqyrtimit te mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve.

- Mjetet juridike dhe sanksionet respektive bëjnë të mundur implementimin e duhur dhe në kohë të detyrimeve rregullatore të vendosura, pasi në këtë sektor faktori “kohë në implementim” ka një rëndësi të posaçme, sepse situata në tregun e komunikimeve elektronike mund të devijonte në një mospërputhje ndërmjet detyrimeve rregullatore të vlerësuara të nevojshme për t’u vendosur për korrigjimin e problemit/problemeve të identifikuara në treg me fazën e implementimit të tyre, pasi implementimi në një kohë të mëvonshme do përbënte një problem serioz në zhvillimin e konkurrencës në këtë treg duke krijuar një mjedis të pasigurtë për zhvillimin e biznesit në këtë sektor.

- Zgjidhja e mosmarrëveshjeve në nivelin pajtimtar-sipërmarrës ka mbështetje ligjore dhe kryhet nëpërmjet strukturave të posaçme rregullatore, me angazhimin e kapaciteteve dhe ekspertizës profesionale në zgjidhjen e tyre, këto zgjidhje kanë identifikuar nevojën për hartimin e një akti rregullator specifik që detajon, procedurën, afatet dhe mënyrën e implementimit të zgjidhjes administrative të mosmarrëveshjes.

- Në ndryshim nga zgjidhjet e mosmarrëveshjeve të nivelit sipërmarrës-sipërmarrës, në nivelin pajtimtar-sipërmarrës është vlerësuar që zgjidhja administrative e dhënë mbi mosmarrëveshjen të jetë e natyrës juridike rekomanduese, gjë e cila nënkupton që do të zbatohet vetëm në kushtet e dakortësisë ndërmjet palëve. Kjo përbën edhe diferencën kryesore për zgjidhjet e mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve për dy nivelet e cituara.

175  

- Në tregun e telefonisë celulare futja jo e njëkohshme e shërbimeve 3G dhe 4G nuk ka qënë në favor të zhvillimit pozitiv të konkurrencës, pasi mbi parimin e njohur “ të hyrësit të parë” mundësia që hyrësit e mëvonshëm të jenë konkurrentë potenciale në treg për hyrësin e parë zvogelohet, gjë e cila jep efekte në konkurrencë dhe për pasoje edhe në përfitimet e përdoruesit fundor (konsumatorit).

Rekomandime - Rekomandimi kryesor është i destinuar për aktorët që mundësojne dizanjimin e

politikës sektoriale, për të konsideruar si shumë të rëndësishme “koherencën” e përshtatjes dhe harmonizimit të legjislacionit të fushës së komunikimeve elektronike me legjislacionin ndërkombëtar referues të Direktivave të fushës të Komisionit dhe Parlamentit Europian, Akteve të BEREC, ERGP dhe ITU, Rekomandimeve sektoriale të Progres Raportit të KE për Shqipërinë, duke konsideruar si themelore përfshirjen e kërkesave themelore të tregut pasi diskordanca në harmonizim dhe implementim passjell vonesë, mosshfrytezim në kohën e duhur dhe mungesë përfitimi të efekteve të duhura që mundëson sektori në tërësinë e tij.

- Rregullatori i fushës do të duhej të konsideronte si themelore në përmbushjen e objektivave të tij rregullatore, domosdoshmërinë e përzgjedhjes së detyrimeve rregullatore të vlerësuara për implementim të cilat duhet të jenë në koherencë me qëllimin e politikës sektoriale, duke shmangur në këtë mënyrë vendosjen e masave rregullatore të natyrës fiktive dhe pandikim në zhvillimin e tregut, vetëm si rezultat i diskordancës ndërmjet momentit kohor të vendosjes së masave rregullatore dhe avancimit që vetë tregu ka përcjellë si në teknologjinë e përdorur dhe rrjedhimisht edhe në produktet/shërbimet e ofruara. Vetëm një koherencë e tillë do të mundësonte për rregullatorin e fushës që të ishte në pozicionin e preferuar të “forward looking” duke ridimensionuar rolin e tij në këtë fushë.

- Rekomandohet domosdoshmëria për t’i paraprirë me akte nënligjore dhe rregullatore identifikimit të tendencës së zhvillimit të tregjeve në kushtet e neutralitetit teknologjik dhe konsolidimit të tyre, për të orientuar nxitjen e investimeve drejt interesit më të lartë publik si dhe mbajtjen e fokusit kryesor në mbrojtjen e interesave të konsumatorit në përputhje me praktikat dhe eksperiencat më të mira Rajonale dhe Botërore.

- Në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, i rekomandohet AKEP të publikojë mosmarrëveshjet e zgjidhura në tregun e komunikimeve elektronike të nivelit sipërmarrës-pajtimtar, pasi do ti shërbente pozitivisht jo vetëm unifikimit të precedentit për raste analoge por njëkohësisht do të shërbente si rritje e ndërgjegjësimit të pajtimtarëve për mundësinë e zgjidhjes administrative të mosmarrëveshjeve me ofruesin e shërbimeve dhe rolin e rregullatorit të fushës.

- Rekomandohet për ndërhyrjen e radhës në ligjin material të fushës, konsiderimi i drejtë i nevojës për një ribalancim më të kujdesshëm të zgjidhjeve që mundësohen për dy kategoritë kryesore të mosmarrëveshjeve që trajtohen nga strukturat përkatëse rregullatore, duke i përcaktuar më shumë peshë dhe efektivitet zgjidhjes së dhënë për mosmarrëveshjet e kategorisë pajtimtar-sipërmarrës dhe parashikimin e zgjidhjeve të dhëna të detyrueshme për implementim sa kohë që

176  

zgjidhja e dhënë mbart përgjegjësinë e strukturës administrative që e ka ofruar dhe referohet ne akte rregullatore si zgjidhje me ekspertizë tekniko-profesionale. Arsyeja e këtij rekomandimi për këtë kategori mosmarrëveshjeje është e lidhur pikërisht me faktin se në ndryshim nga mosmarrëveshjet e kategorisë sipërmarrës-sipërmarrës, natyra rekomanduese e zgjidhjes nuk mbështet në mënyrën e duhur “palën e dobët” që në këtë rast është pajtimtari, duke krijuar rrethanat e “dorëzimit’ të tij dhe mos ndjekjes së rrugës gjyqësore, pasi kostoja e rrugës gjyqësore tejkalon dëmin e shkaktuar nga cënimi i te drejtës së pretenduar në shumicën e rasteve të mosmarrëveshjeve në kategorinë pajtimtar-sipërmarrës. Balancimi i efekteve të zgjidhjeve administrative për të dy kategoritë e mosmarrëveshjeve në aspektin e implementimit nga palët, duke mos cënuar të drejtën e tyre për shqyrtim në rrugë gjyqësore, do të përbënte një zgjidhje të drejtë dhe një mbrojtje reale të pajtimtarit në këtë rast. Rekomandimi në drejtim të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dhe mbrojtjes së konsumatorit për kategorinë pajtimtar-sipërmarrës vjen si rezultat i konstatimit të nevojës për amendime/përditësime të ligjit material të fushës, por rrjedhimisht edhe të akteve rregullatore të nxjerra nga AKEP, si nevojë e hartimit dhe ndryshimit të tyre për të garantuar më mirë mbrojtjen e interesave të konsumatorit në aspektin individual, duke i dhënë prioritet në mbrojtjen e interesave të tij në tërësi nga sjelljet diskriminuese dhe antikonkurruese të operatorëve në tregun e komunikimeve elektronike dhe trajtim të barabartë dhe jodiskriminues të të gjithë pajtimtarëve nëpërmjet procedurave ligjore e transparente, duke i dhënë pajtimtarit rolin e duhur, si një ndër aktorët e rëndësishëm të tregut dhe përfitues real i të drejtës që cakton legjislacioni.

- Rekomandohet për ndërhyrjen e radhës në ligjin material të fushës, konsiderimi i nevojës për të ndryshuar afatin248aktual të paraqitjes së ankesës të pajtimtarit ndaj operatorit 15 ditë nga marrja e faturës për shërbimin e ofruar, pasi ky afat është tejet i shkurtër për ezaurimin e së drejtës së ankimit.

- Rekomandohet për dy autoritetet që kanë ndikim në fushën e komunikimeve elektronike, AKEP dhe Autoriteti i Konkurrencës, rritje e nivelit të bashkëpunimit në terma reale, pavarësisht parashikimit në ligjislacionin ekzistues, për gjetjen e mekanizmave më efektive të ndërveprimit në “kohë reale” me qëllim zbehjen e diferencës që prodhojnë aktualisht dy llojet e ndërhyrjeve ex-ante dhe ex-post. Një rekomandim i tillë vjen si rezultat i përvojës aktuale dhe rezultateve të prodhuara për aktorët e tregut si mos akordancë e ndërhyrjeve nga dy institucionet publike të cituara më sipër.

- Rekomandohet për politikën sektoriale në rast të parashikimit të saj për futjen e shërbimit 5G në treg, të planifikojë që kjo e drejtë e ofrimit të shërbimit të jepet në të njëjtën kohë për të gjithë operatorët celulare.

                                                            248Ligj nr.9918/2008, neni 107, pika 3, gërma a) e tij.

177  

Bibliografia

I. Legjislacion kombëtar. - Ligj nr. 9918 datë, 19.05.2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e

Shqipërisë”, i ndryshuar.

- Ligj nr.138/2015 “Për garantimin e integritetit të personave që zgjidhen, emërohen ose ushtrojnë funksione publike”.

- Ligj nr. 16/2014 “Për ratifikimin e instrumenteve që ndryshojnë Kushtetutën dhe Konventën e Bashkimit Ndërkombëtar të Telekomunikacioneve”.

- Ligj nr. 146 /2014 “Për njoftimin dhe konsultimin publik”.

- Ligj nr. 9887datë 10.03.2008, ndryshuar me ligjin nr. 48/2012, ndryshuar me ligjin nr.120/2014“Për mbrojtjen e të dhënave personale”.

- Ligj nr.102/2012, “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.9918, datë 19.5.2008

“Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”. - Ligj nr. 98/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995,

“Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”,të ndryshuar. - Ligj nr. 107/2014 “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”. - Ligj nr. 8480, datë 27.05.1999 “Për funksionimin e organeve kolegjiale të

administrates shtetërore dhe enteve publike”. - Ligj nr. 44/2015 “Kodi i Procedurave Administrative i RSH”. - Plani Kombëtar i Frekuencave (PKF) miratuar me Vendim të Këshillit të

Ministrave nr. 466, datë 27.2.2013. - VKM nr. 468, datë 30.5.2013“Për miratimin e Planit Kombëtar për Zhvillimin e

Broadband-it” i ndryshuar. (Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 300, datë 8.4.2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në vendimin nr. 468, datë 30.5.2013, të Këshillit të Ministrave, “Për miratimin e planit kombëtar për zhvillimin e Broadband-it”.

- VKM nr. 599, datë 23.07.2010,“ Mbi miratimin e pagesave që kryhen në AKEP

për caktimin dhe përdorimin e frekuencave, të numrave dhe serive numerike” i ndryshuar.

- Strategjia ndërsektoriale “Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2015-2020”.

178  

II. Kuadri nënligjor rregullator - Rregullore të AKEP

- Mbi masat teknike dhe organizative për të garantuar sigurinë dhe integritetin e rrjeteve dhe/ose shërbimeve të komunikimeve elektronike,

- Për përdorimin e përbashkët të infrastrukturës pasive,

- Për inspektimin, monitorimin e spektrit të frekuencave dhe masat administrative,

- Për administrimin e interferencave,

- Për kushtet e përdorimit të frekuencave dhe kërkesat për pajisjet radio që përdoren pa autorizim individual,

- Mbi termat e përgjithshme të kontratës së pajtimit,

- Për dhënien e autorizimit individual për përdorimin e frekuencave,

- Për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet pajtimtarëve dhe sipërmarrësve të komunikimeve elektronike,

- Mbi publikimin e informacionit për tarifat si dhe kushtet e aksesit dhe përdorimit të shërbimeve të komunikimeve elektronike publike,

- Për përmbajtjen, formën dhe funksionimin e regjistrit elektronik të rrjeteve publike të komunikimeve elektronike në Republikën e Shqipërisë,

- Për zgjedhjen dhe parazgjedhjen e bartësit,

- Për kushtet teknike për ndërtimin e infrastrukturës së rrjeteve kabllore urbane dhe infrastrukturës;

- Për procedurën dhe mënyrën e llogaritjes së nivelit të pagesave vjetore që kryhen në AKEP për mbikëqyrjen e tregut të komunikimeve elektronike,

- Për Autorizimin e Përgjithshëm,

- Për procedurat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve,

- Për aksesin dhe interkoneksionin,

- Për treguesit e cilësisë së shërbimi dhe tabelat e matjeve,

- Për portabilitetin e numrit,

- Për caktimin dhe përdorimin e numrave dhe serive numerike,

- Për analizën e tregut,

- Për regjistrimin dhe administrimin e emrave të domain-eve nën.al dhe nën domainet.gov.al, .mil.al, .edu.al, .com.al, .org.al dhe .net.al,

- Për të dhënat statistikore dhe financiare periodike të sipërmarrësve të rrjeteve dhe ose shërbimeve të komunikimeve elektronike,

- Për ndarjen e llogarive dhe llogaritjen e kostos për sipërmarrësit me FNT,

- Për administrimin e kodeve të pikave të sinjalizimit kombëtar (NSPC) dhe ndërkombëtar (ISPC) për interkoneksionin e rrjeteve.

179  

III. Vendime të Këshillit Drejtues të AKEP

- Vendim nr.1454, datë 03.12.2010 “Për fillimin e procedimit administrativ Vodafone Albania - Neofone”.

- Urdhër nr.12, datë 04.11.2010 për lidhjen e Marrëveshjes për Akses dhe Interkoneksion midis AMC sh.a dhe Mobitel ËLC sh.a-18-11.

- Urdhër nr.11, datë 02.11.2010 për lidhjen e Marrëveshjes së Interkoneksionit midis AMC sh.a dhe Albtelecom sh.a.

- Vendim nr.1450, datë 12.11.2010 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Eagle Mobile dhe Vodafone sh.a”.

- Vendim nr.1449, datë 12.11.2010 “Për fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis INFO-Telecom sh.p.k dhe AMC sh.a”.

- Vendim nr.1441, datë 04.11.2010 “ Per mbyllje procedimi administrativ të filluar me VKD nr.1352 “Për moslidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis Mobitel WLC sh.a dhe AMC sh.a”.

- Vendim nr.1435, datë 02.11.2010 “ Për mbylljen e procedimit administrativ të filluar me Vendimin nr.1353, datë 06.08.2010 për zgjidhjen e mosmarrevëshjes midis Albtelecom sh.a dhe AMC sh.a”.

- Vendim nr.1415, date 01.10.2010 “ Për shqyrtimin e ankimimit administrative të Albtelecom sh.a në lidhje me VKD nr.1349, datë 28.07.2010 “Për mbylljen e procedimit për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni”.

- Vendim nr.1392, datë 23.09.2010 “ Për mbylljen e procedimit administrativë të filluar me VKD nr. 1329, datë 15.07.2010 “Për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis MSI Telcom sh.p.k dhe AMC sh”.

- Vendim nr. 1355, datë 06 08 2010 “Për mbylljen e procedimit administrativ mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Albtelecom sh.a, Albanian Mobile Communications sh.a dhe Vodafone Albania sh.a”.

- Vendim nr. 1354, datë 06 08 2010 “Për mbylljen e procedimit administrativ mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Neofone sh.p.k, UNIFI Holdings dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.

- Vendim nr.1353, datë 06.08.2010 “Fillim procedimi administrativ midis Albtelecom sh.a dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.

- Vendim nr.1352, datë 06.08.2010 “ Përfillim procedimi administrativ midis Mobitel WLC shp.k dhe Albanian Mobile Communications sh.a”.

- Vendim nr.1349, datë 28.07.2010 “Për mbyllje procedimi për zgjidhje mosmarrëveshje midis ATN dhe Albetelecom sh.a”.

- VKD nr.1320, datë 28.06.2010 “ Për zgjidhje mosmarrëveshje interkoneksioni midis Mobile 4AL dhe Albtelecom, Vodafone, AMC dhe Eagle Mobile”.

180  

- Vendim nr.1279, datë 20.05.2010 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhje mosmarreveshje interkoneksioni midis Sipërmarrësve Alternative dhe Albtelecom sh.a, AMC sh.a, Vodafone sh.a”.

- Vendim nr.1731, datë 20.12.2011 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Albanian Mobile Communications sh.a. dhe Nisatel sh.p.k”.

- Vendim nr.1730, datë 20.12.2011 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Albanian Mobile Communications sh.a. dhe Albtelecom sh.a”.

- Vendim nr.1701, datë 20.10.2011 “Për mbyllje procedimi administrativ midis Neofone dhe Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1700, datë 20.10.2011 “Për mbyllje procedimi midis Abcom dhe Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1699, datë 20.10.2011 “Për mbyllje procedimi administrativ midis Abissnet dhe Albtelecom”.

- Vendim nr.1686, datë 19.09.2011 “Për fillim procedimi Unifi Holdings v EM”.

- Vendim nr.1685, datë 19.09.2011 “Per fillim procedimi Unifi Holdings v Albtelecom”.

- Vendim nr.1680, datë 08.09.2011 “Për mbyllje procedimi administrativ midis Unifi Holding Inc. Dega Shqiperi dhe Vodafone”.

- Vendim nr.1666, datë 28.07.2011 “Për zgjidhje Mosmarrëveshje Plus v Vodafone Albania”.

- Vendim nr.1665, datë 28.07.2011 “Për zgjidhje mosmarrëvshje Plus dhe Eagle Mobile”.

- Vendim nr.1664, datë 28.07.2011“Per zgjidhje mosmarrëveshje AMC dhe Plus”.

- Vendim nr.1663, datë 28.07.2011 “Per zgjidhje mosmarrëveshje Albtelecom dhe Plus”.

- Vendim nr.1653, datë 18.07.2011“Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit”.

- Vendim nr.1652, datë 18.07.2011 “Fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit”.

- Vendim nr.1651, datë 18.07.2011 “Fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit”.

- Vendim nr.1616, datë 24.06.2011 “Për fillim procedimi AMC v Plus”.

- Vendim Nr.1600, datë 22.04.2011 “Për mosmarrëveshjen Vodafone Albtelecom segmentet njefish dyfish prill 2011”.

- Vendim nr.1599, datë 22.04.2011“Për mosmarrëvshjen AMC Albtelecom segmentet njefish-dyfish prill 2011”.

181  

- Vendim nr.1592, datë 18.03.2011 “Shqyrtimin e Ankimimit administrativ të Vodafone Albania ndaj Vendimit nr. 1487 datë 10.01.2011 për mbylljen e procedimit”.

- Vendim nr.1502, datë 10.02.2011 “Fillimin e procedimit administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis AMC sh.a dhe Albtelecom sh.a”.

- Vendim nr.1501, datë 10.02.2011 “Mbylljen e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis Neofone dhe Vodafone”.

- Vendim nr.1492, datë 24.01.2011 “Për fillimin e procedimit midis Vodafone Albania - Albtelecom”.

- Vendim nr. 1488, datë 10.01.2011 “Mbyllje e procedimit administrative midis Info Telecom v AMC”.

- Vendim nr. 1487, datë 10.01.2011 “Mbyllje procedimi adminstartiv për mosmarrëveshjen Eagle Mobile v Vodafone Albania”.

- Vendim nr.2197, datë 23.11.2012 “Për mbyllje procedimi për mosmarrëveshjen Eagle Mobile-Vodafone.”

- Vendim nr.2141, datë 16.08.2012 “Për fillim procedimi Eagle Mobile - Vodafone portabiliteti”.

- Vendim nr.2067, datë 14.06.2012 “Mbyllje procedimi për mosmarrëveshjen Media + Tel_Albtelecom KPP.”

- Vendim nr.2065, datë 14.06.2012 “Mbyllje procedimi administrativ për zgjidhje mosmarrëveshje Abissnet - Albtelecom.”

- Vendim nr.1978, datë 14.06.2012 “Për mbyllje procedimi administrative për zgidhje mosmarrëveshje Neofone_AMC.”

- Vendim nr.1976, datë 14.06.2012 “Për mbyllje procedimi adminsitrativ për zgidhje mosmarrëveshje Abissnet_Eagle Mobile.”

- Vendim nr.1959, datë 24.05.2012 “Për mbylljen e procedimit administrativepër zgjidhje mosmarrveshje Neofone v AMC.”

- Vendim nr.1957, datë 24.05.2012 “Për mbyllje procedimi për zgjidhje mosmarrëveshje Neofone v Vodafone.”

- Vendim nr.1955, datë 24.05.2012 “Për mbyllje procedimi për zgjidhje mosmarrëveshje Neofone v Eagle Mobile.”

- Vendim nr.1935, datë 07.05.2012 “Mbyllje procedimi adminsitrativ për mosmarrëveshje Neofone v Albtelecom”.

- Vendim nr.1912, datë 30.04.2012 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për shërbimin e thirrjes me kartë OSHKP midis Media + Tel dhe Albtelecom.”

- Vendim nr.1911, datë 30.04.2012 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për shërbimin e thirrjes me kartë OSHKP midis Alban-Tirana Nascendo Al dhe Albtelecom”.

182  

- Vendim nr.1910, datë 30.04.2012 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Neofone sh.p.k. dhe Albanian Mobile Communications sh.a.”

- Vendim nr.1882, date 19.04.2012 “Për fillim procedimi administrativ Neofone v Vodafone.”

- Vendim nr.1881, datë 19.04.2012 “Për fillim procedimi AMC_Neofone.”

- Vendim nr.1879, datë 19.04.2012 “Për shqyrtimin e ankimit administrativ të Neofone për VKD nr.1778, datë 20 02 2012.”

- Vendim nr.1878, datë 19.04.2012 “Për fillim procedimi administrativ Neofone_Eagle Mobile.”

- Vendim nr.1871, datë 11.04.2012 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit për shërbimet e thirrjes me kartë midis sipërmarrësve Abissnet sh.a. dhe Albtelecom sh.a.”

- Vendim nr.1870, datë 10.04.2012“Mbyllje procedimi administrativ për mosmarrveshje interkoneksioni AMC Fix v Nisatel”.

- Vendim nr.1863, datë 10.04.2012 “Fillimin e procedimit administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së interkoneksionit midis sipërmarrësve Abissnet sh.a. dhe Eagle Mobile sh.a”

- Vendim nr.1862, datë 10.04.2012 “Mbyllje procedimi adminstrativ për mosmarrëveshje interkoneksioni AMC fix_Albtelecom”

- Vendim nr.2369, datë 10.10.2013 “Për mbylljen e procedimit për zgjidhje mosmarrëveshje Enet - Albtelecom”.

- Vendim nr. 2361, datë 27.09.2013 “Për fillim procedimi Albtelecom dhe AMC”.

- Vendim nr. 2356, datë27.09.2013 “Per fillim procedimi Albtelecom - Plus”.

- Vendim nr.2354, datë 27.09.2013 “Per fillimin e procedimit administrativ Vodafone Albania sh.a. dhe Albtelecom”

- Vendim nr.2327/2013 “Për fillim procedimi administrativ Enet - Albtelecom”.

- Vendim nr.2326/2013“Për fillim procedimi administrativ Abcom - Albtelecom”.

- Vendim nr.2508, datë 30.10.2014 “Për fillimin e procedimit administrativ Nisatel - Albtelecom”.

- Vendim nr.2503, datë 22.09.2014 “Mbyllje procedimi Nisatel-Albtelecom”.

- Vendim nr.2486, datë 26.06.2014 “Fillim procedimi administrativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis Nisatel sh.p.k. dhe Albtelecom sh.a. në lidhje tarifën e terminimit të thirrjeve ndërkombëtare.”

- Vendim nr.2485, datë 26.06.2014 “Shqyrtimin e ankimit administrativ të Vodafone Albania sh.a. ndaj Plus Communication sh.a., për shkeljet në lidhje me shërbimin e fshehjes së identifikimit të thirrjes”.

- Vendim nr. 2420, datë 06.02.2014 “Për mbyllje procedimi adminstrativ për mosmarrëveshjen Albtelecom -Vodafone”.

183  

- Vendim nr. 2539, datë 19.02.2015 “Mbyllje procedimi për mosmarrëveshje Nisatel-Albtelecom”.

IV. Legjislacion dhe akte komunitare

- International Telecommunications Union Telecommunication. Global Symposium for Regulators.7-8 December 2002.

- Designing the Next Generation telecom Regulation: ICT Convergence or Multisector Utility. World Dialogue on Regulation. Executive Summary on Draft Paper #0205, August 2002.

- Dispute resolution under the new EU Directives. A consultation by Oftel and the Radiocommunications Agency. Oftel. 4 November 2002. London.

- Directive 97/33/EC of the European Parliament and of the Council on interconnection in telecommunications with regard to ensuring universal service and interoperability through the application of the principles of open network provision (ONP). (Interconnection Directive). Official Journal of the European Communities L199/32, 26/7/97.

- Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council of 7 March 2002 on a common regulatory framework for electronic communications networks and services. (Framework Directive). Official Journal of the European Communities L 108/33, 24.4.2002.

- Commission guidelines on market analysis and the assessment of significant market power under the Community regulatory framework for electronic communications networks and services. 2002/C 165/0. Official Journal of the European Communities C 165/6, 11.7.2002.

- Commission Recommendation of 11 February 2003 on relevant product and service markets within the electronic communications sector susceptible to ex ante regulation in accordance with Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council on a common regulatory framework for electronic communication networks and services. 2003/311/EC. Official Journal of the European Union L 114/45, 8.5.2003.

- Interconnection Disputes Settlements in the European Telecommunications Industry and its effects on the European Institutions and Regulatory Environment. ETP WG/DR-Final Version. Report 2000. ETP(00)030.

- Liberalizing US Spectrum allocation. Thomas W. Hazlett. Manhattan Institute for Policy Research. 9 November 2001. Published in Telecommunications Policy 27 (2003) 485-499. See www.sciencedirect.com.

- Report from European Telecommunications Platform Cross Border Interconnect Working Group. ETP(99)084. Draft Issue 1-11 June 1999.

- The Commissions Green paper on convergence between the telecommunication, media and IT sector and the implication for regulation, COM (97) 623 final, European Commission, 03.12.97. Brussels.

184  

- COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Impact Assessment Accompanying the document Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council laying down measures concerning the European single market for electronic communications and to achieve a Connected Continent, and amending Directives 2002/20/EC, 2002/21/EC and 2002/22/EC and Regulations (EC) No 1211/2009 and (EU) No 531/2012

- Future electronic communications markets subject to ex-ante regulation, Final report. The opinions expressed in this Study are those of the authors and do not necessarily reflect the views of the European Commission. 18 September 2013

- Dispute Resolution in the Telecommunications Sector: Current Practices and Future Directions. ��International Telecommunication Union (ITU), The World Bank – Geneva, 2004.

Regulatory framework for electronic communications in the European Union - Digital Agenda for Europe: I – Regulatory framework for networks and services:

- Direktiva 2009/140/EC e Parlamentit dhe Këshillit Europian e datës 25 nëntor 2009, e cila ka amenduar Direktivën 2002/21/EC “Mbi kuadrin rregullator të përbashkët për komunikimet elektronike”, Direktivën 2002/19/EC “Për aksesin interkoneksionin e rrjeteve të komunikimeve elektronike dhe facilitetetve shoqëruese dhe Direktivën 2002/20/EC “Për Autorizimin e Rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike”.

- Direktiva 2009/136 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 25 Nëntorit

2009, e cila amendon Direktivën 2002/22/EC për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike.

- Direktiva 2002 / 58 / EC lidhur me përpunimin e të dhënave personale dhe

mbrojtjen e privatësisë në sektorin e komunikimeve elektronike, dhe Rregulloren Nr. 2006 / 2004 të KE për bashkëpunimin ndërmjet autoriteteve kombëtare përgjegjëse për zbatimin e ligjit për mbrojtjen e konsumatorit në tregjet përkatëse.

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 16 Shtator

2009, e cila amendon Direktivën 87/372/EEC për brezat e frekuencave që duhet të rezervohen për prezantimin e koordinuar të komunikimeve publike të lëvizshme tokësore dixhitale pan- Evropiane në Komunitet.

- Direktiva e Komisionit 2008/63/EC e datës 20 Qershor 2008 për konkurrencën e

tregjeve pajisjet fundore të telekomunikacioneve Direktiva 2008/6 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 20 Shkurtit 2008, e cila amendon Direktivën 97/67/EC lidhur me realizimin e plotë të tregut të brendshëm të shërbimeve postare të Komunitetit.

- Direktiva 2002/77 / EC, 16 Shtator 2002 për konkurrencën në treg për rrjetet dhe

shërbimet e komunikimeve elektronike.

185  

- Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 7 Mars 2002 për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal) e amenduar me Direktivën 2009 / 136 / EC të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 25 Nëntorit 2009 .

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 16 Nëntor

2009, e cila amendon Direktivën 87/372/EEC për brezat e frekuencave që duhet të rezervohen për prezantimin e koordinuar të komunikimeve publike të lëvizshme tokësore dixhitale pan- Evropiane në Komunitet.

- Direktiva e Komisionit 2008/63/EC e datës 20 Qershor 2008 për konkurrencën e

tregjeve pajisjet fundore të telekomunikacioneve. - Direktiva 2008/6 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 20 Shkurt

2008, e cila amendon Direktivën 97/67/EC lidhur me realizimin e plotë të tregut të brendshëm të shërbimeve postare të Komunitetit.

- Direktiva 2009/114 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 14 Dhjetor

2005, e cila shfuqizon Direktivën e Këshillit 90/544/EEC për brezat e frekuencave të caktuara për prezantimin e koordinuar të shërbimit radio paging tokësor publik pan-Evropian në konsultimet e Komunitetit.

- Direktiva 2002/77 / EC,e datës 16 Shtator 2002, për konkurrencën në treg për

rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike. - Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 7 Mars

2002 për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal) e amenduar me Direktivën 2009 / 136 / EC të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 25 Nëntor 2009.

- Direktiva 2002/22 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 7 Mars

2002 për shërbimin universal dhe të drejtat e përdoruesve lidhur me rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva e Shërbimit Universal).

- Direktiva 2002/21 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 7 Mars

2002 për një kuadër rregullator të përbashkët për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva Kuadër), amenduar me Rregulloren (KE) Nr. 717/2007 të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 27 Qershor 2007, Rregulloren (KE) Nr. 544/2009 të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit të 18 Qershorit 2009 dhe Direktivën 2009/140/EC të Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të 25 Nëntorit 2009.

- Direktiva 2002/21 / EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 7 Mars

2002 për një kuadër rregullator të përbashkët për rrjetet dhe shërbimet e komunikimeve elektronike (Direktiva Kuadër).

- Direktiva 2002/20/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 7 Mars 2002

për autorizimin e rrjeteve dhe shërbimeve të komunikimeve elektronike (Direktiva

186  

e Autorizimit), amenduar me Direktivën 2009/140/EC të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit e dates 25 Nëntor 2009.

- Direktiva 1999/5/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 9 Mars 1999

për pajisjet radio dhe pajisjet fundore të telekomunikacioneve dhe njohjen e ndërsjellë të vlerësimit të konformitetit të tyre .

- Direktiva 98/61/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 24 Shtator 1998, e cila amendon Direktivën 97 / 33 / EC lidhur me portabilitetin e numrit dhe parazgjedhjen e bartësit.

- Direktiva 97/13/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e dates 10 Prill 1997 për një kuadër të përbashkët për autorizimin e përgjithshëm dhe licencat individuale në fushën e shërbimeve të komunikimeve elektronike.

- Direktiva 2011/83/EC mbi të drejtat e konsumatorëve. - Direktiva 2013/11/BE mbi zgjidhjen alternative të mosmarrëveshjeve midis

konsumatorëve dhe tregtarëve. - Rekomandimi 2007/879/EC (Rekomandim mbi tregjet relevante), Rekomandimi

2009/396/EC (Rekomandimi mbi tarifat e terminimit) COM 2002/C 165/03 (Udhëzimet për FNT).

V. Materiale të trajtuara në Konferenca Rregullatore dhe prezantime on-line

- Consumer protection and QoS regulation, 25-11-2015, Author : Veronica BocarovaEvent,Link:http://www.itu.int/en/ITU-D/Regional Presence/Europe/Pages/Events/2015/QoS/Quality-of-Services.aspx,Organizer: ITU;

- EU Regulatory framework covering audiovisual platforms - Cross-cutting perspective & policy options 10-03-2016 Author : Michèle Ledger, Event Link: http://colloque2016.csa.be/ Organizer : Belgian CSA;

- EU and spectrum legal framework, 25-08-2015, Author : Peter Dunn- Event : IRG capacity-building ëorkshop on spectrum, Organizer: Independent Regulators Group (IRG);

- Consumer protection in the online ëorld 03-06-2014 | Manama, Bahrain Author: Michèle Ledger, Event Link: http://www.itu.int/en/ITU-D/Conferences/GSR/Pages/GSR2014/GSR14-programme-day1.aspx, Organizer : ITU;

- General Competition Plan: services at a fair price? 07-08-2013 | São Paulo, Brazil, Author : Elena Scaramuzzi, Event Link:http://www.fiesp.com.br/agenda/5o-encontro-de-elecomunicacoes/ Organizer : FIESP;

- Institutional arrangements and scope of telecoms regulation-23-07-2013 -- 26-07-2013| Author : Peter Dunn; Event Link: http://www.congresotelecomunicaciones.org/ Organizer: AHCIET;

187  

- High-speed networks for SEE - Turning Broadband Strategies and Policies into Action;

- 06-09-2012 - 07-09-2012| Tirana, Republic of Albania, Author : Veronica Bocarova, Event : ITU Regional Forum;

- Net Neutrality - A solution in search of a problem?- 05-06-2012| Bucharest, Romania Author : Veronica Bocarova Event : Ancom Conference: Net Neutrality and the Quest for Sustainable Internet ;

- Broadband market and pro-competition regulation 18-10-2011 | São Paulo, Brazil, Author: Elena Scaramuzzi, Event Link : IV Telcomp Annual Conference;

- Mobile broadband: approaches to regulation - 02-06-2011 | Istanbul, Turkey,Author: Abigail Broëne;

- New Communications Policies in the European Union 11-05-2011 | Seoul, Korea-Author : James Thomson, Event Link : Korea Communications Conference 2011;

- A view from Europe on convergence -22-02-2011| Cartagena, Colombia,Author : Michèle Ledger, Event : Andina Link 2011;

- Towards European harmonisation of consumer rights - 02-06-2010 | Brussels, Belgium-Author : Virginie Alloo, Organizer : The second Consumer Rights Directive forum - Gaining trust in the internal market;

- Next generation networks: overview and status in Europe - 25-03-2010 -- 26-03-2010| Manuas, Brazil, Author : Elena Scaramuzzi, Organizer : Regutel seminar;

- Next Generation Access in Europe - 24-09-2009 -- 30-09-2009| Cancun, Mexico - Author : Elena Scaramuzzi - Organizer : APECTEL workshop;

- EU market analysis regime - 25-11-2008 | Kiev, Ukraine - Author : Veronica Bocarova- Organizer : NCCR;

- Universal service, scope, designation and financing - 18-09-2008| Lisbon, Portugal - Author : Philippe Defraigne - Organizer : ANACOM;

- Telecoms regulation in Europe - competition in broadband services - 16-06-2008 -- 17-06-2008| Singapore - Author : James Thomson - Organizer : EU-ASEAN Workshop;

- BITS seminar discusses the protection of digital consumers - 18-03-2016 - Author : Javier Huerta Bravo;

- Universal unconstrained connectivity - a challenge for the telecoms framework review - 20-11-2015 - Author : Peter Dunn - Cullen International contributed an article to PubAffairs' "The week in Brussels" on the telecoms framework review;

- BITS seminar discusses whether internet platforms should be regulated or not - 22-07-2015 - Author : Javier Huerta Bravo

- EU Regulatory Developments in Electronic Commerce (Dec. 2014 – Feb. 2015) - 13-02-2015 - Author : James Thomson;

- Regulatory Strategies for Competition and Convergence - 13-11-2014 - Author : Carolina Limbatto;

188  

- BITS seminar discusses data portability at the crossroads of data protection and competition policy - 29-04-2014 - Author : Javier Huerta Bravo;

- Should Europe adopt an industrial policy to strengthen its telecom sector?- 30-01-2014 - Author : Philippe Defraigne;

- European Commission proposes to reduce the number of relevant markets - 30-01-2014 - Author : Martin Schraa;

- Net neutrality seminar debates EU proposals on unrestricted internet access and specialised services - 02-12-2013 - Author : James Thomson;

- Governance of Regulatory Authorities - 22-06-2016| Brussels, Belgium;

- BITS seminar on 'The protection of digital consumers' - 15-03-2016| Brussels, Belgium - Cullen International, together with the universities of Namur and Leuven, organised a seminar on 'the protection of digital consumers' on Tuesday, March 15, 2016;

- BITS seminar on the future of the regulation on Access and Interconnection - 25-03-2015| Brussels, Belgium - Cullen International, together ëith the universities of Namur and Leuven, organised a seminar on smart regulation for Access and Interconnection on wednesday, March 25, 2015.;

- BITS seminar on data portability - 29-04-2014| Brussels, Belgium - Cullen International, together with the universities of Namur and Leuven, organised a seminar on data portability at the crossroads of data protection and competition policy on Tuesday, April 29, 2014;

- BITS Seminar on industrial policy and telecom regulation - 28-01-2014| Brussels, Belgium - Cullen International, together with the universities of Namur and Leuven, organised a seminar on industrial policy and telecom regulation. Presentations are online;

- BITS Seminar on Net Neutrality - 28-11-2013| Brussels, Belgium - Cullen International, together with the universities of Namur and Leuven, organized a seminar on Net Neutrality and the concept of discrimination under competition law. Presentations are online;

- Monitoring electronic communications and information society services in the Enlargement countries - -- 31-10-2013| Montenegro - Organizer : European Commission;

- Modernisation of the EU regulatory framework for Electronic Communications and consolidation of the sector- 04-06-2013| Brussels - Organizer: Cullen International, University of Leuven, University of Namur;

- Monitoring electronic communications and information society services in the Enlargement countries-22-02-2013| Turkey - Organizer: European Commission;

- Monitoring electronic communications and information society services in the Enlargement countries-22-05-2012| Dubrovnik, Croatia - Organizer : European commission;

189  

- Monitoring electronic communications and information society services in the Enlargement countries - 27-09-2011| Tirana, Albania - Organizer : European Commission;

- Monitoring electronic communications and information society services in the Enlargement countries - 04-11-2010 -- 05-11-2010| Sarajevo - Bosnia and Herzegovina , Organizer : European Commission.

- BEREC: http://berec.europa.eu/eng/document_register/subject_matter/berec/regulatory_best_practices/common_approaches_positions/.

VI. Regulatory Best Practices ( Praktikat e mira rregullatore )

a) Common Approaches/ Position

- BEREC Common Position on geographic aspects of market analysis (definition and remedies);

- Revised BEREC common position on best practice in remedies on the market for wholesale (physical) network infrastructure access (including shared or fully unbundled access) at a fixed location imposed as a consequence of a position of significant market power in the relevant market;

- Revised BEREC common position on best practice in remedies on the market for wholesale broadband access (including bitstream access) imposed as a consequence of a position of significant market power in the relevant market;

- BEREC's review and update of the Common Positions on wholesale local access, wholesale broadband access and wholesale leased lines-Cover Note;

- Revised BEREC Common Position on best practices in remedies as a consequence of a SMP position in the relevant markets for wholesale leased lines;

- Revised BEREC Common Position on best practice in remedies on the market for wholesale (physical) network infrastructure access (including shared or fully unbundled access) at a fixed location imposed as a consequence of a position of significant market power in the relevant market;

- Revised BEREC Common Position on best practice in remedies imposed as a consequence of a position of significant market power in the relevant market for wholesale broadband access (WBA);

- Glossary of Terms in relation to the BEREC draft Common Positions on WLA, WBA and WLL;

- BEREC’s Review of the Common Positions on wholesale unbundled access, wholesale broadband access and wholesale leased lines.

190  

b) Guidelines:

- BEREC Guidelines on Regulation (EU) No. 531/2012 as amended by Regulation (EU) No. 2120/2015 (Excluding Articles 3,4 and 5 on wholesale access and seperate sale of services);

- BEREC Guidance on the regulatory accounting approach to the economic replicability test (i.e. ex-ante/sector specific margin squeeze tests);

- Internal Guidelines for the elaboration of BEREC Opinions in Article 7 and 7a Phase II cases;

- Definition of BEREC internal Guidelines for BEREC regulatory assistance to NRAs pursuant to Article 2 b) of the BEREC Regulation;

- Definition of BEREC internal Guidelines for the provision of BEREC’s Opinion on cross-border disputes according to Article 21 of the Framework Directive;

- BEREC Guidelines on Roaming Regulation (EC) N 531/2012 (Third Roaming Regulation) (Articles 4 and 5 on Separate Sale of Roaming Services);

- Article 28(2) Universal Service Directive: a harmonised BEREC cooperation process - BEREC Guidance paper;

- BEREC Guidance paper - Article 28(2) Universal Service Directive: a harmonised BEREC cooperation process;

- BEREC Guidelines on Roaming Regulation (EC) No 531/2012 (Third Roaming Regulation) (Excluding Articles 3, 4 and 5 on wholesale access and separate sale of services);

- BEREC Guidelines for quality of service in the scope of net neutrality;

- BEREC Guidelines on the application of Article 3 of the Roaming Regulation - wholesale Roaming Access;

- Guide on the Article 7/7a procedure – steps and best practices;

- BEREC Guidelines on transparency in the scope of net neutrality: best practices and recommended approaches;

- BEREC Guidance on functional separation under Articles 13a and 13b of the revised Access Directive and national experiences.

Shkurtime

• AKEP (Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare); • KD (Këshilli Drejtues); • VKD (Vendim i Këshillit Drejtues); • AK (Autoriteti i Konkurrencës); • MIAP (Ministri i Inovacionit dhe Administratës Publike); • BEREC (Body of European Regulators of Electronic Communications); • RGP (The European Regulators Group for Postal Services); E• ITU (International Telecommunication Union); • KE (Këshilli i Europës);

191  

192  

SON

• FNT (Fuqi të Ndjeshme në Treg); • PKF (Plani Kombëtar i Frekuencave); • PKN (Plani Kombëtar i Numeracionit); • HU (Shërbim Universal); • A (Operatorë Alternativë); • GN (Next Generation Networks).

Faqe Interneti

BEREC : http://berec.europa.eu/;

IRG: https://www.irg.eu/;

ITU: http://www.itu.int/en/Pages/default.aspx;

AKEP: http://www.akep.al/;

KE: http://ec.europa.eu/index_en.htm;

MIAP: http://www.inovacioni.gov.al/;

AK: http://www.caa.gov.al/;

Cullen International: http://www.cullen-international.com/;