UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET

ODSJEK ZA HISTORIJU

VELIKI CRKVENI RASKOL

(seminarski rad)

Student: Haris Lepić Mentor: prof.dr. Dubravko Lovrenović

Sarajevo, mart 2013.

SADRŽAJ

2

UVOD

3

Podjela kršćanstva

Do konačnog raskola na katoličku i pravoslavnu crkvu je došlo 1054. Godine. Nakon pada

Zapadnog rimskog carstva 476. Godine na Zapadu se nije oblikovala trajnija državna

organizacija koja bi objedinla čitav Zapad, te je tamošnja crkva težila većoj samostalnosti u

odnosu na svjetovne vladare. Na Itoku je došlo do kvršće veze između državne i crkvene

vlasti, zato što se dugo vremena bizantijski državni teritorij podudarao sa crkvenom

jurisdikcijom carigradskog patrijarha. Zapadna crkva je bila više izložena reformskim

strujanjima. U isto vrijeme je imala veliku ulogu na svjetovne vladare. Bizant nije mogao

prihvatiti crkvenu prevlast Rima zbog vjerskog i političkog univerzalizma.1

Manji sukobi između latinske i grčke crkve su se i prije događali.2 Međutim, spor iz 1054.

Godine se nije mogao riješiti tako jednostavno kao oni prije njega. Tada je bizantski car bio

Konstantin IX Monomah, a carigradski patrijarh Mihailo Cerularije (1043-1058). Cerularije je

počeo osuđivati zapadne crkvene obrede. Carigradski studitski monah Nikola Stidat je 1053.

Godine pisao polimičke knjige protiv Latina.3 Protiv latinskog bogosluženja je istupao i

ohridski arhiepiskop/nadbiskup Lav, koji je napisao pismo latinskom episkopu u Trani u

Apuliji Ivanu Tranijskom u kome Latinima prebacuje: što pri euharistiji upotrjebljavaju azime

i tako uvode judejske običaje u kršćansku crkvu, što subotom poste, što jedu krv, što vrše

pričest beskvasnm hljebom (hostijom) i što za vrijeme uskršnjeg posta ne pjevaju Aleluja.

Ovo pismo je došlo u ruke rimskog pape Leona IX. (1048-1054), kome je avljeno da je

Mihailo Cerularije netolerantan spram Latina, da je zatvorio latinske crkve u Carigradu i da je

istjerao latinske monahe koji su imali manastire/samostane u Carigradu i oko Carigrada. Leon

IX. je poslao oštro pismo Cerulariju u kome je gledao da opravda zapadne običaje. Pisao je i

ostalim istočnim patrijasima i opominjao ih da prekinu veze sa Cerularijem.4

Bizantski car Konstantin IX.Monomah je zbog nepovoljnog položaja Bizantinaca u južnoj

Italiji pokušao da ublaži Cerularija,a s druge strane je molio papu da pošalje izaslanike u

Carigrad i da se uklone razlike crkvene razlike. Papa je kao izaslanike u Carigrad poslao

kardinala Umberta, rimskog kancelara Fridriha Lotarinškog i i nadbiskupa Petra od Amalfija. 1 Ivo Goldstein, Borislav Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, Novi Liber, Zagreb, 2006, 230.2 Najznačajniji od tih sporova je spot za vrijeme carigradskog patrijarha Fotija i pape Nikole I, ali je on za kratko vrijeme riješen. Hubert Jedin, Velika povijest crkve, III/1 Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971, 4743 Miroslav Brandt, Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka, SNL, Zagreb, 1980, 460.4 Jevsenije Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, Srpska manastirska štamparija, Sremski Karlovci, 1912, 793.

4

Međutim, Umberto je među Grcima bio veoma omražen, jer je istočnjake osuđivao zbog

manihejstva, donatizma, nikolaitizma, kao i zbog falsificiranja Simbola, jer je dodatak filoque

po njegovom mišljenju prvobitno bio u Simbolu, kao i za druge pogreške. Ovo poslanstvo je

car primio sa svim počastima, ali ga patrijarh nije htio primiti. Poslanici su se pozivali na

Konstantinovu darovnicu, na bezuvjetni papin primat izveden iz Petrova nasljeđa, tražili su da

se prizna rimski juridikcijski primat i primat zapadnih običaja, za koje su tvrdili da jedini

vrijede i da su u skladu sa predajom.5

Odmah po dolasku u Carigrad Umberto je izdao žestoke polemičke spise protiv Grka, a

posebno protiv Cerularija, Lava Ohridskog i Nikite Stitata. Car Konstantin IX. je sa

Umbertom prisilio Nikitu Stitata da povuče temu sa svog spisa i da ga spali. Tako je htio

postupiti i sa patrijarhom Ceularijem, ali on nije želio lično sastati sa Umbertom, nego je

izjavio da će to učiniti na saboru. Zbog toga se Umberto razljutio i sastavio dekret na

latinskom jeziku u kome je uz žestoke prijekotre bacio anatemu na Cerularija i na sve njegove

istomišljenike. S tim dekretom su papski legati 16. Jula 1054. godine došli u crkvu Svete

Sofije, gdje je bio okupljen kler i narodi stavili ga na svetu trapezu i odlazeći rekli: „Neka

budi Bog i sudi“.6

Cerularije je odmah sazvao sabor i donio rješenje da se anatema koja se nalazi u ostavljenom

ekskomunikacijskom dekretu baca na glavu onih koji su je izrekli. Zatim je publicirao taj

sinodalni dekret u jrdnoj enklitici u kojoj je optužbama na Latine dodao i neke druge optužbe.

Rekao je da će potaknuti narod na pobunu ukoliko mu se car bude protivio.7 Prebacivao im je

to što njihovi sveštenici briju bradu, što njihovi monasi jedu meso (a što istočni monasi nisu

radili), što zapadnjaci u danima posta jedu mlijeko i jaja, što krste jednim zagnjurenjem, oštro

je osuđivao celibat, osudio je latinski običaj beskvasnog hljeba kod slavljenja misne žrtve,

oštro je osudio celibat, umetanje „Filique“ u Simbol i slično.8

Neki istočnjački sveštenici su nisu smatrali da je sve navedeno važno da bi se Latini zbog

toga osuđivali. Međutim, u pogledu nekih tačaka, kao što je učenje o ishođenju Svetog Duha,

a posebno u pogledu dodatka filique u Simbolu su se svi slagali. Među umjereni bogoslove i

episkope spada i tadašnji antiohijski patrijarh Petar III, koji je u jednom pismu pisao

Cerulariju da su sve razlike između njih i Latina koje Cerularije navodi baš tako važne, ali

5 Augustin Frazen, Povijest crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 2004, 88.6 Hubert Jedin, Velika povijest crkve, III/1 Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971, 462-465.7 Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, 233.8 Tatjana Ćosić, Aleksandsar Stojanović, Pavle Babac, Istorija hrišćanske crkve, Štamparija Dimitrijevića, Beograd, 1997, 75.

5

takođe navodi da neće biti zajedništva sa Latinima dokle god se uvrštavaju filique u simbole.

Naveo je kako se ime pape ne komemoriše u njegovom patrijarhatu.9

Akvilejski patirjarh ne odobrava što Latini protivno staroj crkvenoj tradiciji uvode novi običaj

te u euharistiji uporjebljavaju beskvasni hljeb. Zapad je ostao pri učenju da Sveti Duh ishodi i

od Oca i od Sina, pri jurisdikcionom primatu pape, pri anatemi na Cerularija i njegove

istomišljenike. Na Zapadu se i danas Cerularije smatra kao jedina odgovorna osoba za

raskol.10

Kada sve uzmemo uobzir glavne razlike koje su dovele do raskola su: celibat na Zapadu, ali

ne i na Istoku među nižim sveštenstvom; prilikom Gospodnje večere za Zapadu je dodijeljen

samo hljeb, a na Istoku hljeb i vino; na Zapadu se koristio beskvasni hljeb, a na Istoku hljeb s

kvascem; sveštenici na Zapadu se briju, a na Istoku nose bradu; post na Zapadu je bio

subotom; zapadna crkva je dopustila jedenje mesa s krvom; na Istoku je krštenje obavljano

samo ronjenjem tri puta, a na Zapadu na razne načine; istočna crkva je odbacila ideju

izvornog grijeha, otuda je na Istoku veći naglasak na uskrsnuće nego na krst; razlika u

mišljenju u odnosu na Filique.11

Obje strane su prebacivale jedna drugoj raskol i heterodoksiju, pri čemi jedni druge nazivaju

šizmaticima i lašcima. Na Zapadu se udomaćio naziv katolicizam, a na istoku ortodoksija,

odnosno pravoslavlje, što je ostalo i do danas.12

9 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 794.10 Tatjana Ćosić, Aleksandar Stojanović, Pavle Babac, Istorija hrišćanske crkve, Štamparija Dimitrijevića, Beograd, 1997, 75.11 Stephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, 12612 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 796.

6

Ishođenje Svetog Duha

Pored mnogih zajedničkih stavki istočna i zapadna crkva se spore u mnogim stvarima.

Istočnjaci su smatrali da su stari oci ivaseljenski sabori potpuno izradili crkveno učenje, te da

nema mjesta daljim dodacima. Strogo su se toga držali te su to nazvali ortodoksijom,

pravoslavljem. Nasuprot tome Zapad je donosio nove vjerske definicije i dogme pored

vjerskih definicija starih otaca i vaseljenskih sabora. Zbog toga je došlo do dogmatskog

konflikta između Istoka i Zapada.13

Do spora je došlo posebno u učenju o ishođenju Svetog Duha. Istok se strogo držao riječi

Svetog Pisma, po kome Duh Sveti ishodi od Oca i riječi Nikeocarigradskog simbola, koje

glase kao i tekst Svetog Pisma, odnosno da Duh Sveti ishodi samo od Oca, kao i učenja svioh

istočnih otaca, dok je Zapad sve više pristajao uz Augustnovo učenje (430. Godine) da Duh

Sveti ishodi i od Oca i od Sina, što se počelo uzdizati kao dogmat. To je prvo učinjeno u

Španiji kada je na sinodu u Toledu 447. Godine protiv zapadnogotskog arijanstva, koje Sina

smatra manjim od Oca, riješeno da treba vjerovati da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina.

Učenje da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina svečano je izrekla i rimska stolica u

sinodalnom pismu pape Martina I 649. Godine, a dodatak filique, i od sina, primljen je i na

drugim mjestima, posebno u Franačkoj za vrijeme Karla Velikog (768-814.).14

Tako je na sinodu u Friaulu 786. Godine akvilejski arhiepiskop Pavlin branio dodatak

Simbolu, a na sinodu u Ahenu 809. Godine je riješeno da se filique unese u simbol u cijeloj

franačkoj državi. Carevi izaslanici su o tome obavijestili papu Leona III (795-816), koji je

izjavio da je on istog mišljenja u pogledu tog učenja, ali je naglasio da se to ne mora unositi u

simbol kao dogmat. Dao je urezati Simbol na grčkom i latinskom jeziku, onako kako je

utvrđen na drugom vaseljenskom saboru u Carigradu 381. Godine na dvije srebrne tablice te

ih je dao postaviti u rimskoj katedrali.15

Simbol se u Rimu održao bez dodatka filique formalno do 1014. Godine, iako je u Rimu

važilo učenje da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina. Međutim, dodatak filique se sve više

širio. Za ovaj dodatak su se zalagali si njemački sveštenici u Moravskoj u 9.vijeku, te su

metodija koji se tome protivio nazivali arijevcem, zato što je filique uvedeno u IV. Vijeku

13 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 797.14 Augustin Franzen, Povijest crkve, 88.15 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 798.

7

protiv arijanstva. Istočnjaci su se počeli sveviše buniti protiv dodatka filique.16 Tako je

carigradski patrijarh Fotije na carigradskom saboru 867. Godine svečano osudio kako dodatak

u Simbolu, tako i učenje o ishođenju Svetog Duha i od Sina, a na saboru 879. Godine svečano

je osuđen svako dodatak Nikeocarigradskom simbolu,17 što je jedan od glavnih uzroka raskola

između Istoka i Zapada.18 Godine 879. nije došlo do raskola zato što na Zapadu dodatak

filique nije još bio prihvaćen kao stvarno dogmat m nego se koristio samo u nekim

područjima. Tek se 1014. Godine rimskonjemački car Henrik II zauzeo kod pape Benedikta

VIII, te je tek tada dodatak filique primljen i u Rimu.19

Spor o euharistiji i predestinaciji

16 Miroslav Brandt , Srednjovjekovno doba povijesnog ravitka, 461.17 Carigradski patrijarh Fotije je prokleo papu Nikolu I, ali ova odluka nije dobila na zamahu. Uskoro je ubijen bizantski car Mihailo, a na njegovo mjesto je došao Vasilije Makedonac, koji je za carigradskog patrijarha ponovo postavio Ignjatija, te se situacija na taj način smirila. Ćosić, Stojanović, Babac, Istorija hrišćanske crkve,7418Ćosić, Stojanović, Babac, Istorija hrišćanske crkve, 74.19 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 799.

8

Pored spora između istočne i apadne crkve o idhođenju Duha Svetog bila su još dva velika

spora u zapadnoj crkvi, jedan se tiče pretvaranja u euharistiji20, a drugi učenja o

predestinaciji.21 Oba ova spora su još više povećala razliku između istočne i zapadne crkve.

Spor o euharistiji poveo je oko 831. Godine franački monah, kasnije opat u Korbeji Paskalije

Radbert, koji je u svom spisu „O hljebu i krvi Gospoda“, o pretvaranju hljeba i vina u

euharistiji učio da pri tome ostaje vid hljeba i vina, ali se pod tim vinom daje ono isto Isusovo

tijelo koje je Marija rodila, te se u pričešću prima samo meso i krv toga tijela.22

Oduvijek se smatrala da se hljeb i vino u euharistiji pretvaraju u pravo Isusovo tijelo i pravu

krv, ali se u pojedinosti pretvaranja i kvalitet tog pravog tijela nije zalazilo. Izlaganje

Paskalija Radberta je 844. Godine izazvalo sumnju drugih bogoslova, koji su smatrali da ne

treba zalaziti u detalje pretvaranja jer je to tajna, i da euharističko Kristovo tijelo po prirodi

treba smatrati identičnim sa pravim Kristovim tijelom. Paskalijevo učenje su pobijali opat u

Fuldi Raban Mavar i franački monah Ratramno Korbejski. U pobijanju Paskalijevog učenja je

dalje otišao Irac Džon Erigena Skot 887. Godine koji je pri tome napustio dotadašnje crkveno

učenje o pretvaranju i zastupao tezu da su Kristovo tijelo i krv u euharistiji više simbolično

prisutni, a da su hljeb i vino više napomene na Kristovo tijelo i krv, simboli njegovog

duhovnog prisustva u euharistiji.23

Spor je mirovao do sredine XI. Vijeka, kada je ponovo izbio. Camo se kanonik Berengar

Turonski 1031. Godine digao protiv toga i približio Erigeninom učenju, učeći samo o

duhovnom primanju Kristovog tijela i krvi u euhatistiji, a ne o primanju onog tijela koje je

Marija rodila. Berengarovo učenje je pobudilo krajnje nezadovoljstvo i od 1046. Godine su ga

osuđivali čitavi sinodi. Posebno ga je od 1050. Godine pobijao opat i učitelj u Beku u

Normandiji i više sinoda u Francuskoj i Italiji, dok 1059. I 1079. Godine Rim nije ustao protiv

Berengara i osudio njegovo učenje. On je na kraju umro u miru.24

20Pričest ili euharistija je ustanovljena na posljednjoj večeri stoga se i naziva “Gospodnja večera”. Kroz euharistiju je najpotpunije vidljivo očitovanje našega drugovanja s Bogom i jedinstva svega Božjega naroda na zemlji. Sam Isus Krist slavio je starozavjetnu vazmenu (pashalnu) večeru i često sudjelovao u drugim religioznim gozbama svoga vremena. On je čudesnim umnažanjem kruha. Svojim govorom o kruhu života te prispodobom o kraljevskoj svadbenoj večeri navijestio da će svojoj Crkvi ostaviti gozbu kao novi oblik štovanja Boga i bratskog okupljanja vjernika. Tako se Isus u znakovima kruha i vina sav predao Ocu i ljudima. Ustanovio je Euharistiju, Gospodnju večeru ili misu kao “spomen-čin” svoga potpunog predanja, svog žrtvovanja; http://www.hkmm.de/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=14 21 Predodređenje ili latinizam predestinacija (lat.praedestinatio) je učenje po kome su sva događanja unaprijed predodređena sudbinom ili Božjom voljom. Predodređenost ne isključuje potpuno slobodnu volju i slobodu djelovanja, već ih samo ograničava i podređuje Božjoj volji i Božjoj milosti; http://hr.wikipedia.org/wiki/Predodre%C4%91enje 22 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 799.23 Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 480.24 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 800.

9

Osuđivanjem njegovog učenja je sve više izrađivano Paskalijevo učenje , te se općenito

izričito počelo učiti da se u euharistiji supstancija hljeba i vina pretvara u supstanciju

Kristovog tijela i krvi, da je dakle ro pretvaranje , pretvaranje supstancije, transsupstancija.

Taj naziv je od tada općenito zaveden na Zapadu, a od XV. vijeka adoptiran i na Istoku.

Međutim, netačno je reći da je učenje o pretvaranju elemenata u euharistiji uveo tek Paskalije,

jerje to staro crkveno učenje, a Paskalije ga je samo tačno precizirao i detaljno razjasnio.25

Obnovljeni spor o predestinaciji je kratko trajao. Povod za ovaj spor je dao progonjeni monah

Gočak iz njemačkog plemičkog roda. Živio je u IX. Vijeku. Roditelji su ga posvetili u

manastir još dok je bio dijete. Kada je odrstao želio je da napusti monaštvo i jedan sinod ga je

829. Godine razriješio monaštva. Ali dozvolom Luja Pobožnog (814-840) opat Raban Mabar

ga je 830. Godine prisilio da ostane pri zavjetu svojih roditelja. Poslat je iz Njemačke iz

manastira Fulde u Francusku u manastirOrbe u soasonskoj episkopiji, gdje se odao

proučavanju Augustina. Izučavajući njegova djela počeo je zastupati djela da Bog od

bječnosti jedne bez obzira na njihovo buduće ponašanje predodređuje bezuvjetno za

blaženstvo, a druge obzirom na njihovo buduće vladanje za propast, i da Bog neće spasenje

svih duša, pa ni Krist nije za sve ljude umro.26

Opet ga je 848. godine optužio njegov prijašnji opat, sada nadbiskup u Majncu (847-856)

Raban Mavar, te 849. Godine zadobio protiv njega i rajmskog nadbiskupa Hinkmara (845-

882) u čijoj je mitropoliji bio manastir Orbe, tako da su ga obojca osudila kao heretika. Protiv

njega se izjasnio čak i Erigena, iako se Erigenino učenje nije slagalo sa učenjem Rabana

Mavra i Hinkmara Rajmskog. Gočaka su podržavali ugledni korbejski monah Raramno,

lionski nadbiskup Remigije i drugi, tako da su ga jedni osudili kao heretika, a drugi su ga

branili. Ostao je u rukama njegovih protivnika, a umro je 868. Godine u manastirskom

zatvoru kao ekskomuniciran, jer se nije htio odreći svojih učenja, dok je spor između njegovih

protivnika i branitelja poslije više međusobno suprotnih sinoda dovršen jednom posrednom

formulom 860. Godine na sinodu u Tusi-u.27

NOVINE U ZAPADNOM KRŠĆANSTVU

25 Stephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, 26 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 801.27 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 802.

10

U periodu prije i nakon crkvenog raskola 1054. Godine došlo je do niza reformi koje su

potpuno reformisale posebno Zapadnu, kasnije katoličku crkvu, dok je istočna crkva ostala

poprilično vezana za svjetovne vladare, jer su se na Istoku crkvni i državni interesi prožimali.

Istočna crkva nije mijenjala svoje uređenje, se su se zbog toga vremenom pojavio niz razlika

između istočne i zapadne crkve. Zapadna crkva je počela svoj reformni zahvat za vrijeme

pontifikata Grgura VII. iako grgurovska reforma znači početak novog života i rovog razdoblja

u zapadnoj crkvi, ona se opravdana naziva završetnom stare epohe i ulaskom zapadne crkve u

novi period, odnosno u period reforme crkve. Grgurovska reforma je uzrala rascjep irmeđu

istočne i zapadne crkve, jer se mođu njima stvarao sve veći jaz.28

Međutim, da bi se ti odnosi mogli podrobnije objasniti potrebno je razjasniti kakve su bile

prilike prije pojave razlika. Još na prvom vaseljenskom saboru utvrdeno je da starješinstvo

nad kršćanskom crkvom imaju tri episkopa: rimski – u Italiji, antiohijski – u Maloj Aziji i

aleksandrijski u Egiptu. Na drugom vaseljenskom saboru s njima se u pravima izjednačio

carigradski episkop, a na halkidonskom i jerusalemski episkop. Na halkidonskom saboru su

dobili i naziv patrijarsi. Iz poštovanja prema Rimu, kao staroj prijestolnici imperije rimski

patrijarh je nazvan prvi, a a carigradski – kao episkop novog Rima drugi, to je bilo samo po

nazivu jer su svi bili nezavisni jedan od drugog.29

U VII. Vijeku je došlo do određenih izmjena. U to vrijeme su teritorije kojima su upravljali

antiohijski, jerusalemski i aleksandrijski patrijarh potpale pod vlast muslimana, a i carigradski

patrijarh je izgubio mnoge oblasti. Iu isto vrijeme se proširio utjecaj rimskog episkopa, jer se

kršćanstvo proširilo u Britaniji, Galiji i Germaniji. Postavljajući u novoobraćenim zemljama

episkope rimski episkopi, koji su dobili naziv pape, su uspjeli da ih potčine svojoj vlasti.

nakon što je rimski episkop, odnosno papa krunisao Karla Velikog za cara , pape su dobile

svjetovnu zaštitu i veliki utjecaj. Nisu više htjeli da budu na istom rangu sa ostalima

patrijarsima, koji su gubili utjecaj, i počeli su raditi na tome da postanu poglavari svih

kršćana. To su dokazivali pomoću „Isidorovih dekretalija“.30 Protiv toga su ustali svi istočni

patrijarsi, a naročito carigradski. To je bio povod nesuglasica između istočne i zapadne

crkve.31

28 Hubert Jedin, Velika povijest crkve, III/1, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971., 47329 Ćosić, Stojanović, Babac, Istorija hrišćanske crkve, 57-58.30 Isidorove dekretalije su se pojavile u IX. Vijeku. Njima se dokazivalo da vrhovna uprava u svim crkvenim poslovima, a naročito pravo nadzora i konačnog suda nad svim episkopima pripada rimskom episkopu, odnosno papi. Istorija hrišćanske crkve 5731 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 744.

11

Političke okolnosti prije i nekoliko godina poslije Crkvenog raskola 1054. godine su bile

veoma povoljne za ostvarenje nakana papinstva. Nezavisnost papinstva je učvršćena

odredbom o načinu izbora pape donsesenom 1059. godine, kojom se nastojao suzbiti svaki

svjetovni utjecaj na taj postupak.32 Papa je trebao birati i kardinale. Nakon izbora pape trebao

ga je formalno potvrditi rimski narod. Zahvaljujući odnosu snaga od tada carevi više nisu

mogli imenovati pape.33

Jedna od tvorevina reformnog papinstva je i institucija kolegija kardinala, koja prije nije

postojala. Cardinales su prvobitnonazivni svi sveštenici sa stalnim položajem i stalni

sveštenici kod izvjesne crkve, a od X. Vijeka sveštenici katedralne crkve. Počev od 5. Vijeka

rveštenici rimskih titularnih crkava su morali obavljati liturgijsku sedmičnu službu. Od

Grgura Velikog sveštenike koji su upotrebljavani u drugim crkvama su nazivali „cardinales“.

Ovaj naziv je bio primjenjivan i za biskupe i sveštenike koji su obavljali rimsku sedmičnu

službu. Njihove funkcije su bile posve liturgijske. U kolegij kardinala je ušlo 7 biskupa, 28

sveštenika i 18 đakona.34

Kasnije je naslov kardinala rezervisan samo za papske savjetnike. Što je više rasla papska

moć kardinali su postali sve ugledniji.Oni su tvorili kardinalski zbor, te vidili crkvenu upravu

i crkvene službe. Postepeno su u kardinalski zbor počeli sve više ulaziti članovi iz različitih

dijelova Evrope, a ne samo iz Rima i Italije.35

Naprotiv vlast arhiepiskopa čije je ime prvobitno pripadalo vrhovnim mitropolitima, ali koje

je na Zapadu ponegdje davano i običnim mitropolitima, a sada na cijelom Zapadu pripadalo i

svim mitropolitima jako je opala, jer je metropolitanska vlast sve više prelazila na papu.

Mitropolitanski sinodi sakupljli su se sve rjeđe, a apelacije i tužbe od episkopa prelazile su

direktno na papu. Arhiepiskopi su se sada od običnih episkopa razlikovali samo višim rangom

i predsjedavanjem u episkopskim skupovima, a inače su bili samo zamjenici ili papski vikari.

Arhiepiskopi su kasnije došli u toliku zavisnost od Rima da su mogli biti postavljeni samo iz

Rima dobijanjem arhiepiskopskog znaka, odnosno palijuma, za koji je kasnije svaki mirtopolit

rimskom prijestolju morao platiti taksu i koji je vrijedio samo za onog kome je namijenjen, a

ne i za njegove nasljednike. Arhiepiskop se pri primanju paliuma morao zakleti na vijernost

papi.36

32 Etephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, 63.33 Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, 237.34 Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 484-485.35 Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, 238.36 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 746.

12

Slabljenjem mitropolitske vlasti porasla je vlast redovnih episkopa, jer nisu bili podložni

odgovornisti mitropilitima koji su ih postavljli na funkciju nego su bili podložni papi.

Međutim, episkopi su prema mitropilitima imali dužnost sufrafijuma, odnosno glasanje u

mitropolitskom koncilu. Vremenom su episkopi na Zapadu počeli dobijati lena od državnih

vladaram čime su postajali namjesnici dotičnih vladara. Zbog toga su potpadali pod njihov

utjecaj i ti vladari su počeli postavljati episkope u svojim državama. To je kasnije dovelo do

borbe za investituru. 746

Brak sveštenih lica u katolicizmu i pravoslavlju

Prije crkvenog raskola 1054. godine kler, odnosno sveštena lica sa Istoka i sa Zapada su

stupala u brak. Međutim, nakon velikog crkvenog raskola 1054. godine i podjele kršćanstva

na katolicizam i pravoslavlje među njima su se počele javljati veće razlike. Tako su

pravoslavci dozvolili sveštenički brak do ranga episkopa, a katolici su ga reformama potpuno

zabranili. Za vrijeme pontifikata papa Nikole II i Aleksandra II borba protiv sklapanja

13

svešteničkih brakova je naročito dobila na snazi. Oženjeno sveštenstvo je sada nazivano

nikolaitima. Rimska sinoda iz 1059. godine je otvoreno udarila po nikolaitizmu. Zakoni o

celibatu su postali crkveni zakoni za kler. Jedan dalji dekret suspendirao je klerike koji su bili

obavezni na celibat, a koji su i nakon naredbe Leona IX i dalje držali konkubinu.37

Pored svega toga se u Franačkoj, Irskoj, Škotskoj i Lombardiji oženjeni klerci su se još dugo

držali. To je bilo protivno crkvenom zakonu i osuđivano od strane crkvene vlasti. Zbog toga

je rimska crkva reformama zabranila klericima da žive u braku, a vjernicima je zabranila da

slušaju misu kod oženjenih klerika i da ne smiju primiti nikakvu duhovnu funkciju od njih.38

Zbog toga je u Milanu 10. maja 1057. godine pod vodstvom sveštenika Arialda od Varesea i

milanskog plemića Landolfa Cotte izbio ustanak u kojem su silom obavezali sveštenike na

celibat. Stjepan IX je naložio svom legatu da posjeti Milano i da vidi kakvo je stanje. Dok je

on čekao sukob u Milanu se zaoštrio. Milanci su se zakleli da neće priznati nijednog

sveštenika koji ima ženu ili je simonist. Papa Nikola II je krajem 1059. godine u Milano

poslao Petra Damianija, kome je pošlo za rukom da uspostavi red, a sveštenstvo se zaklelo da

će napustiti simonističke i nikolaističke običaje i poslušno je primilo blage kazne koje je

dobilo zbog simonističih prijestupa. Na taj način je obaveza celibata među sveštenstvom

dobila na snazi, a vremenom se proširila i na druge zemlje kojima je ispovjedano

katoličanstvo.39

Što se tiče pravoslavlja sveštenstvo se može ženiti do zvanja episkopa/biskupa. Već je 692.

godine utvrđeno da episkopi ne smiju živjeti u braku i ako je određena osoba izabrana za

episkopa kao oženjena, on se mora rastaviti od svoje žene, a ona mora ići u

manastir/samostan. U suprotnom ne može postati episkop. Što se tiče prezbitera i drugih

klerika, čak ni oni ne smiju stupati u brak. Brak je mogao biti sklopljen samo prije

posvećivanja za ipođakona. Ova crkvena pravila koja su u istočnom kršćanstvu uvedena još u

VII. i VIII. vijeku i danas važe, dok je, kako je već ranije rečeno zapadna, odnosno katolička

crkva sveštenim licima bilo kojeg ranga potpuno zabranila stupanje u brak.40

37 Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 409.38 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 751.39 Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 411-412.40 Popović, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 731-732.

14

ZAKLJUČAK

15

LITERATURA

1. Goldstein, Ivo; Grgin, Borislav, Europa i sredozemlje u srednjem vijeku, Novi Liber,

Zagreb, 2006.

2. Franzen, Augustin, Pregled povijesti crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 2004.

16

3. Kempf, Friedrich; Beck, Hans-Georg; Erwig Eugen; Jungman, Josef, Andreas, Velika

povijst crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971.

4. Popović, Jevsenije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, Srpska

manastirska štamparija, Sremski Karlovci, 1912.

5. Brandt, Miroslav, Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka, SNL, Zagreb, 1980.

6. Ćosić, Tatjana; Stojanović, Aleksandar; Babac, Pavle, Istorija hrišćanske crkve,

Štamarija Dimitrijevića, Beograd, 1997.

7. Jedin, Hubert, Velika povijest crkve, III/1, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971.

8. http://www.hkmm.de/index.php?

option=com_content&view=article&id=19&Itemid=14

9. http://hr.wikipedia.org/wiki/Predodre%C4%91enje

10. Ecthes, Stephen, Pregled povijesti crkve,

17