copyright © hebblethwaite 2011web.clas.ufl.edu/users/hebble/hai 3930 haitian creole for... ·...

1 COPYRIGHT © HEBBLETHWAITE 2011, May be used with permission: [email protected]

COPYRIGHT © HEBBLETHWAITE 2011

Haitian Creole, Summer 2011

Benjamin Hebblethwaite, University of Florida at Gainesville

Lesson Plan ~ week 1 day 1

1. Present syllabus in English

Fill in information cards [6:15 - 6:35; ~ 20 minutes]

Byenvini nan klas kreyòl!

1) Name:

2) Age:

3) Year in school:

4) Major:

5) Language(s) spoken at home growing up:

6) Language(s) spoken at this time:

7) Interests:

8) In your opinion, what makes a language class fun and

interesting?

9) What are your reasons for taking Haitian Creole?

10) How much Haitian Creole do you understand? 1 – 10

where 1 = none and 10 = fluently

None Fluently

Speaking 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Reading 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Writing 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Listening 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11) Do you listen to Haitian music?

2. TPR [notecards]


Fè sa!

kanpe chita mache

souri leve bra ou desann bra ou

danse chante danse

manyen pale gouye

1 2 3

4 5 6

Ki jan ou rele?

Ki jan ou rele?

Mwen rele Benn

b) ask individuals in the class

c) chain drill [-6:47; 6 minutes]

Ki jan li rele?

d) rhetorical with picture (show 1 photo)


Ki jan li rele?

Li rele Maten Litè King, Jinyò


Mande patnè w ki jan li rele:


A. Ki jan yo rele, zanmi mwen?

B. Enben, zanmi mwen, yo rele...

e) show ss several pictures, ask individual ss: Ki jan li rele?

f) put up 5 pictures, ss mingle asking, ki jan li rele [-6:53; 6 minutes]


A. Mande patnè ou, ki jan yo rele, zanmi mwen?

B. Enben, zanmi mwen, yo rele...

1 2

3 4


5

Ki jan ou ye? 1

M byen > e ou menm?

M kontan > e ou menm?

M ap boule > e ou menm?

M pa pi mal > e ou menm?

M la > e ou menm?

M ap kenbe > e ou menm?

M pa byen > e ou menm?

Mande patnè w ki jan li ye.

Ki jan yo ye?

1

b) show ss the above responses. [1]

c) choral & individual repetitions [2]

d) ask individual ss [1]

e) chain drill [2]

f) ss mingle around the class asking each other [2] [-7:01; 8 minutes]


1 2

3 4 5

http://thundafunda.com/33/travel-world-pictures/download/Hang in There.jpg


--- 44 minutes ---

5) Dyalòg a) read the dialogue [1]

b) read the dialogue w/ choral repetition [3]

c) select 2 students to read the dialogue... select 2 more [3]

d) read dialogue in pairs / switch roles [3]

[7:11; 10 minutes]

6) Presentation of pronouns: mwen, ou, li, nou, yo & related vocabulary

a) rhetorical: pointing at ss


b) show ss list of pronouns and personal names, ask them ki moun sa a?

Sèvi ak pwonon li ak yo pou ranplase non yo:

A. Ki moun sa a?

B. Enben, se li menm, se Flò.

1. Flò

2. Michèl

3. Nikola

4. Sara

5. Jan ak Mari

6. Mari ak Jòj

7. Sadrak ak Jan

8. Mwen, Bouki ak Timalis

9. Mari ak Jak

10. Liknè, Ti Blan ak Lolo

11. Tig ak Liyon

Continue activity with pictures, ask individual ss:


Ki moun li ye? Ki moun yo ye?

Monchè/Machè, se yo, se Simpsons yo... ou pa wè?

[7:19; 8 minutes]


7) New vocabulary

a) rhetorical w/ pictures ~

Ki moun sa a?

Ki msye sa a?

Ki timoun sa a?

Ki ti dam sa a?

Ki madanm sa a?

Ki gason sa a?

Ki fi sa a?


b) choral & individual reps w/ new vocabulary

moun nan

msye a

timoun nan

ti dam nan

madanm nan

gason an

fi a

prezidan an

pwofesè a

elèv la

c) show ss photos, ask ss to ask partner who is in the picture,

Example,


[7:25; 6 minutes]

------------------------------------------------------------------------------------------

Lesson Plan ~ week 1 day 2

1. Review

a) Rhetorical ~ Ki jan ou rele?

Ask individual ss. Ss ask classmates. [3]

b) Rhetorical ~ Ki jan ou ye? Provide a reminder on document camera:

Ki jan ou ye?

M byen > e ou menm?

M kontan > e ou menm?

M ap boule > e ou menm?

M pa pi mal > e ou menm?

M la > e ou menm?

M ap kenbe > e ou menm?

M pa byen > e ou menm?

c) Choral & individual reps.

d) Ask individual ss. Ss ask each other. [4]

e) Review vocab. & display pictures of various people

Ki moun sa a?

Ki msye sa a?

Ki timoun sa a?

Ki ti dam sa a?

Ki madanm sa a? [4]

[6:15-25; 10 minutes]

2. Dyalòg, p. 5 APK


a) Read the dialogue slowly [2]

b) Choral rep. [3]

c) Read dialogue, select ss to repeat after me [correct pronun.] [2]

d) Select 2 ss to read the dialogue to the class [correct pronun.] [2]

e) Read dialogue w/ partner. [3]

[-6:37; 12 minutes]

3. New vocabulary from the dialogue

a) choral & individual reps.

A. Bonjou, monchè.

B. Bonjou, machè.

A. Sa k pase?

B. M la/M ap kenbe...

b) rhetorical, show ss a picture of a man & woman, greet picture:

“Bonjou, machè!”

c) ask various ss to do the same.

[-6:42; 5 minutes]

4. Grammar note working out from the dialogue.

f) ask ss to repeat the following excerpts from the dialogue after me: [3]


PWONON MWEN AK OU

Ban m nouvèl ou? Mwen/M …after a VOWEL = ok

Ban mwen nouvèl ou?

M byen Mwen/M …before a CONSONANT = ok

Mwen byen

M ap boule M …before a VOWEL = ok

*Mwen ap boule Mwen …before VOWEL = not ok

Li pale ak mwen Mwen …after CONSONANT = ok

*Li pale ak m M … after CONSONANT = not ok

----------------------------------------------------------

M pa pi mal, ou byen tou?

Ou manje yon anbègè

M wè ou → M wè w

M ap gade ou → M ap gade w

Ou ap danse → W ap danse


Mwen oubyen m ? 1. Ban ____ nouvèl ou?

2. ______ byen.

3. ______ pa pi mal.

4. ______ ap boule.

5. Ou pale ak ________.

Ou oubyen w 6. ______ wè gason an.

7. M wè ______.

8. ______ ap ekri li yon lèt.

9. ______ ap gouye nan nayklèb la.

10. Li vann _____ radyo a.

Pwonon li ak nou

L ap boule …L before VOWEL = ok

*Li ap boule …li before VOWEL = not ok

Li byen tou? ... Li before CONSONANT = ok

*L byen tou ... l before CONSONANT = not ok

Li wè l. …Li or li after VOWEL = ok

Li wè li

N a wè, tande? …N before a VOWEL = ok

*Nou a wè, tande? …NO nou before VOWEL

Nou byen tou? …Nou/n before CONSONANT

N byen tou ?

Ou wè n …N/nou after VOWEL

Ou wè nou


Li oubyen l 1. ___ ap boule.

2. ___ byen tou.

3. Yo wè ____.

4. _____ ap aprann kreyòl.

5. ______ pale kreyòl.

Nou oubyen n ? 6. ___ a wè, tande?

7. ___ byen wi.

8. Yo wè ___.

9. ____ aprann kreyòl.

10. _____ koute mizik konpa.

Pwonon yo

Yo byen tou? …Only yo before CONSONANT

*Y byen tou

Y al lekòl …Y before VOWEL

Yo al lekòl OK, but y prefered

Li wè yo Only yo after VOWEL

*Li wè y

Y oubyen Yo? 1. ___ byen.

2. ___ ap kenbe.

3. Li wè ___.

4. _____ap aprann kreyòl

5. ________pale kreyòl ak ti gason an.

6. _______ ap vini nan klas kreyòl la.


Ranplase non yo ak pwonon yo:

Egzanp, ___ ap boule. (Bòb)

> L ap boule.

1. ____________ byen. (Mwen)

2. ____________ ap kenbe. (Ou)

3. ____________ pa pi mal. (Nou)

4. ____________ la. (Mwen, Ti Malis ak Bouki)

5. ____________ ap boule. (Bòb Mali ak Pitè Toch)

6. ____________ al lekòl. (Prezidan ak Vis Prezidan)

7. ____________ kontan. (Mari, Àn, Sara)

8. ____________ a wè w pita. (Jòj)

9. ____________ rele Jan. (Mwen, ou ak Gari)

10. ____________ ale. (Jan ak Jòj)


AP = Makè vèbal!

M ap danse

W ap danse

L ap danse

N ap danse

Y ap danse

M ap mache

W ap mache

L ap mache


Y ap mache

~ M ap mache ANPIL!

~ M ap pale ANPIL ANPIL!

~ M ap danse ANPIL ANPIL ANPIL!

ap = yon aktivite ki kontinye

ap = yon aktivite ki pwogrese

ap = yon aktivite ki pa fini


Fè kontraksyon ak pwonon yo ak makè vèbal ap la Egzanp:

Mwen ___ kenbe

= M ap kenbe

1. Li ______ boule.

2. Yo ______ kenbe.

3. Nou _____ pale.

4. Ou _____ boule

5. Li _____ kenbe.

6. Mwen _____ pale.

7. Nou _____ boule.

8. Mwen _____ kontre.

9. Li _____ wè.

10. Yo _____ pale.

Di patnè w ki sa y ap fè nan foto yo:

1. 2. 3.

4. 5. 6.


[7:13; 11 minutes]

[Extra, use to bring up differences between null verb (past tense) versus ap-verb

(present tense]

Show ss a time line on the doc-cam:

27 29 4....

jodi a lòt senmenn

a) Ask ss where to situate: mwen mache vs. m ap mache and m pale vs. m ap pale; and Ss

practice the use of the short/long pronouns w/ ap. Call on individual ss.

[2]

Li pwovèb kreyòl yo pou patnè w: Gwo chen tonbe, ti chen tonbe. [Big dogs fall, little dogs fall.

(Large or small, we all get sick.)] Kò se zèb: l a pouse ankò.

[The body is like the grasses: it will grow again.] Lasante se pi gwo richès.


[Health is the greatest wealth.]


Revize rapid ak twa moun

Ki jan li rele?

Li rele…

Ki jan ou ye? ~ E ou menm?

Kèk bagay ki nan klas la

Ki sa sa ye?

Se yon liv

Se yon kaye

Se yon kreyon

Se yon plim

Se yon règ

Se yon chifon

Se yon biwo

Se yon tablo

Se yon tab


Mande patnè w,

A. Ki sa sa ye?

B. Enben patnè mwen, se yon ...!

1 2 3 4

5 6

7 8


Ki kote bagay/bèt la? Eske li sou tab la oubyen anba tab la/chèz la?


Lòt vokabilè lekòl ki enpòtan Se yon lekòl > Gen yon lekòl / Gen lekòl

Se yon klas.

Se yon elèv

Se yon ban / se yon chèz

Se yon pòt

Se yon fenèt

Se yon drapo

Se yon chifon

Se yon televizyon / pwojektè

Se yon mi


FORMAL / AK RESPÈ Good morning, madam / sir! Bonjou, madanm / msye! Good afternoon / evening! Bonswa! INFORMAL / ANT ZANMI Good morning, little brother Bonjou, ti frè! [to a young man]! Good morning, old brother [to an Bonjou, vye frè! old man]! Good afternoon, my sister [to a Bonswa, sò mwen! woman of any age]! Good afternoon, my child [to a Bonswa, pitit mwen! boy or girl up to the teens]! You remember me? Ou chonje m? I remember you. M chonje ou. How are you? Kijan ou ye? Fine, thanks. Byen / Pa pi mal non, mèsi.

And your family? E moun yo?


I am Dr . . . Mwen se dòktè . . . And what is your name? E kijan ou rele? My name is . . . M rele . . . What’s the problem? Ki pwoblèm ou? Show me where it hurts you. Montre m kote l fè ou mal. Stand up./Sit down./ Lie down. Kanpe./Chita. / Kouche. Do what I’m doing, like this. Fè menm jan ak mwen, kon sa. Do you feel better now/ Ou santi ou pi byen kounye a / today? jodi a? Tell me what I just told you. Di m sa m fèk di ou la. You’re in great shape! Ou anfòm! You don’t need to be afraid. Ou pa bezwen pè.


Sickness spares no one. Maladi pa konn vanyan. It’s unchanged. Li ret menm jan. It’s the same thing. Se menm bagay. Really? Se vre? Courage! Kouraj! Hang in there! Kenbe, pa lage! I’m really sorry. Sa byen fè m lapenn. Yes, doc. Wi, dòk.


Transfòme fraz yo ak ap 1. Mwen mache > m ap mache…

2. Yo pale >

3. Nou danse >

4. Li wè yo >

5. Mwen kenbe li >

6. Ou boule >

7. Nou kontre yo >

8. Li pale ak mwen >

9. Gason an jwe gita a

10. Kote gason an ki jwe gita a? >


Teyat kreyòl. ~ itilize ap

manje, bwè, gade, danse, chante, pale, jwe gita...

Atik endefini sengilyè ak pliriyèl

Gen yon chèz Gen chèz

Se yon chèz Se chèz

Gen yon plim Gen plim

Se yon plim Se plim

Gen yon elèv Gen elèv

Se yon elèv Se elèv... kreyon, tab, liv, etc.


Kèk pwepozisyon

Kote... chèz la? > Chèz la nan klas la.

> Bibliyotèk la deyò klas la

> Règ la anndan liv la

> Liv la sou tab la

> Liv la anba tab la

> Liv la

devan tab la

> Liv la dèyè tab la

Kote elèv la ?

Kote règ la ?

Kote pwofesè kreyòl la?

Kote tablo a?

Kote pwojektè a ?

Kote kafe a?

Kominike. Mande patnè ou kote bagay yo ye.

Kote liv la? > Liv la anba tab la

Sou/anndan/dèyè/devan/anba/anwo/nan

liv règ klas fenèt

chèz pòt elèv pwofesè


Lòd ak vèb. Pran liv la

Ekri nan liv la

Fèmen liv la

Montre liv la

Louvri liv la

Mache rive devan pòt la

Depoze liv la

Kanpe sou liv la

Manyen liv la

Ekri nan liv la

Bay patnè w yon lòd! (Itilize vokabilè ki nan klas la!)

Montre liv la!

http://www.freakingnews.com/Table-Dance-Harry-Potter-Pics-5549.asp


Al sou chèz la...pran chèz la Al sou biwo a...louvri liv la

Al sou tab la...

Al sou pòt la...

Al sou tablo a...

Al sou chèz la...

Al sou biwo a...

Al sou pòt la...

Al sou tàb la

Atik endefini Endefini pliriyèl Defini sengilye Ti fraz

Se yon chèz Se chèz Se chèz la Chèz la bon

Se yon elèv Se elèv Se elèv la Elèv la bèl

Se yon kaye Se kaye Se kaye a Kaye a bon

Se yon tablo Se tablo Se tablo a Tablo a bèl [3]

Ki diferans yo genyen?

Se chèz la

Se elèv la

Se kaye a

Se tablo a

Se elèv __

Se drapo__

Se fenèt ___

Se pòt ___

Se klas___

Se lekòl___

Se kaye___

Se règ___

Se biwo___

Se tablo___


Se tab___

Se zonbi _____

Se pastè ______

Se liv ______

Pliriyèl

Se elèv la > se elèv yo

Se drapo a > se drapo yo

Se fenèt la, se fenèt yo

Se pòt la > se pòt yo [2]

Aktivite dwèt. Sengliyè oubyen pliriyèl

Se elèv ___la/yo Se drapo__

Se fenèt ___ Se pòt ___

Se klas___ Se lekòl___

Se kaye___ Se règ___

Se biwo___ Se tablo___

Se tab___

Pwofesè a lonje dwèt li sou bagay ki nan klas la…

Kisa sa ye?

Se pòt la! ~ Se kaye a! [2; 6:42]

chita kanpe vire mache

rete danse souke kò yaya


Mete ap nan fraz sa yo:

Mwen pale ak elèv yo

Mwen pale ak chèf la

Mwen mache anpil jodi a

M pale kreyòl...

Se ti dam nan k ap chante nan klas la.

M li liv la

M kenbe yon kreyon

M pran yon chèz

M kenbe yon bèl flè

M bo madanm mwen

[2]

[2]

Kisa ou ap fè? Kisa m ap...

M ap montre liv la M ap kenbe yon plim

M ap pale ak Gabi M ap pran yon règ

1. Kisa w ap kenbe?

2. Kisa w ap montre?

3. Kisa w ap pran?

4. Kisa w ap kenbe?... epi kisa ou ap depoze?

5. Kisa w ap fè?

6. Kisa w ap aprann?

7. Kisa w ap fè aswè a?

8. Kisa w ap manje?

9. Ki kote w ap danse?


Pratike pale ak vèb sa yo:

A. Kisa ou ap achte?

B. M ap achte yon kreyon.

1. achte

2. fèmen

3. manyen

4. depoze

5. louvri

6. aprann

7. etidye

8. manje aswè a

Di patnè ki sa moun sa yo ap fè epi ki kote y ap fè l?

1 2 3

4 5 6


Aprann pral / prale

Mwen prale nan klas la

Ou prale nan jaden li

Li prale lapòs

Nou prale lekòl

Yo prale legliz

Ki diferans genyen ant de fraz sa yo?

M ale nan

dispansè a.

M prale nan dispansè a.

Kisa prale vle di?

ap + ale = prale

Yon lòt diferans: M prale ...nan yon magazen

…nan yon izin

…nan dispansè a

…nan yon jaden [2]

M prale ...lapòs

…lavil

…lekòl

…legliz

Kote ou prale?

Ki diferans genyen ant A ak B? A. B

M prale... nan yon magazen M prale... lapòs

nan yon izin lavil

nan dispansè a lekòl


nan yon jaden legliz

A. = GEN PWEPOZISYON

B. = PA GEN PWEPOZISYON.

= MO KOUMANSE AVÈK LA- AK LE-

Pratike ak prale

Egzanp, Li > A. Ki kote… prale? B. Li prale nan magazen

1. Ou (legliz) 6. Jan-Jak (lavil)

2. Sadrak (magazen) 7. Larak (izin)

3. Mari ak Gabi (lekòl) 8. Ti Blan ak Lolo (lapòs)

4. Lik (jaden) 9. Nou (dispansè)

5. Bobo (lapòs) 10. Mwen (tanp/peristil Vodou)

Ki kote ou prale jodi a? Mwen prale…

1 2 3


koute | ...mèt ______ ...pwofesè______

depoze | ...mizik______ ...kasèt______

Pran | ...règ______ ...fig______

...papye______ ...chemiz______


Ki kote ou prale ? > M prale nan yon magazen

magazen lekòl lapòs jaden

dispansè lavil izin legliz

Konbine [Sijè + [Vèb + [Objè ]]]

Egzanp : M ap pale ak elèv yo / Elèv la pale ak lapolis

Sijè : elèv msye Ti dam

mwen yo li

Vèb yo :

pale ak achte

fèmen manyen

pran louvri

chita nan kanpe sou

depoze li

Objè yo :

kaye liv fenèt tab

elèv pòt chèz lapolis


Aktivite maryaj mo (HEMP)

1. I don’t speak Haitian Creole. a. Tanpri, pale pi fò.

2. I speak only a little b. Souple, pale dousman.

3. Please speak slowly. c. M bezwen entèprèt la.

4. Please speak louder. d. M pa pale kreyòl.

5. I need the interpreter. e. M pale sèlman yon ti kras

6. I don’t understand. f. Koute, wi.

7. What did you say? g. Repete, souple.

8. Repeat, please. h. Ou tande?

9. Again, please. i. Ou konprann?

10. You understand? j. Ankò, souple.

11. You hear? k. Di mwen, non, . . .

12. Listen. l. M pa konprann.

13. Tell me . . . m. Ki sa ou di?

Posesif la ~ Prezantasyon

Se kreyon mwen? Wi, se kreyon w.

Se lajan ou? Wi, se lajan mwen.

Se plim li? Wi, se plim li.

Se klas kreyòl nou? Wi, se klas kreyòl nou.

Se liv yo? Wi, se liv yo

Konpare gramè kreyòl ak gramè anglè

Se klas ou? Wi, se klas mwen.


Is it your class? Yes, it is my class. [2]

Gade senk (5) bagay patnè ou genyen. Mande li si se pou li:

Se kaye ou? Wi, se kaye mwen.

Se klas yo? Wi, se klas yo. [3]

Ranplase non yo ak pwonon posesif yo

Egzanp: Se kay Jak? Wi, se kay li.

1. Se plim Iv?

2. Se kay Mari ak Ti Jan?

3. Se chifon pwofesè a?

4. Se chèz elèv yo?

5. Se kafe Lwi ak Anita?

6. Se kreyon mwen, Jòj ak Lik?

7. Se lapòs Gènzvil? Yes, it’s its…

8. Se legliz ou?

9. Se sidi Benn?


Vokabilè rad

chemiz oubyen wòb?

ba yo oubyen chosèt?

kòsaj oubyen vès?

pantalon oubyen kravat?

mayo oubyen tenis?


soulye oubyen bòt?


sapat oubyen bat lenbe?

jip oubyen mini jip?


Pratike pi plis!

Egzanp, Kisa w vle achte, monchè/machè? M vle achte yon chemiz!

1 2 3 4 5

6 7 8

9 10


11 12

13 14

15 16


Rad + Posesif

Se chemiz Wayklèf? Wi, se chemiz li

oubyen

Se chemiz Mari? Non, se pa chemiz Mari, se

chemiz Wayklèf

1 2 3 4

Wayklèf Mari Àn Benn

5 6 7

Beyatris Jan-Lik Gari


8 9

Bouki Ti Malis

10 11

Jan Loran

12 13

Mari-Wòz Leyoni


14 15 16

Jilbè Souzi Ti Bebe

Kanpe, mande lòt elèv yo…

Example: Se mayo ou?

Wi se mayo mwen

Vèb ak vokabilè rad

Mwen mete mayo a

Fi a ap wete minijip li pou l benyen

M boutonnen kòsaj la

M deboutonnen chemiz la

M zipe pantalon mwen

M dezipe pantalon mwen pou m pipi

M lave pantalon mwen nan dlo

M siye soulye mwen

Mwen eseye mayo a nan yon magazen


Kisa ou fè ak mayo a?

Ou mete mayo a.

mete\ wete\ boutonnen\ deboutonnen\ zipe\ dezipe\lave\siye\ eseye\

1. Kisa ou fè ak pantalon an?

2. Kisa ou fè ak soulye?

3. Kisa ou fè ak chemiz la?

4. Kisa ou fè ak kòsaj la?

5. Kisa ou fè ak jip la?

6. Kisa ou fè ak pantalon nan magazen an?

7. Kisa ou fè ak ba yo?

8. Kisa ou fè ak chosèt yo?

9. Kisa ou fè ak wòb la?

10. Kisa ou fè ak pantalon (ou vle dòmi)?

Ou gen yon randevou. Ou prese! Fè vit. Bay patnè a kèk lòd.

Boutonnen chemiz la vit!

Nimewo yo en onz

de douz

twa trèz

kat katòz

senk kenz

sis sèz

sèt disèt

uit / wit dizuit / dizwit

nèf diznèf

dis ven

1-5; 5-10; 10-15; 15-20; 1-10; 10-20


1 5 11 6 3 17 13 4 7 8

12 14 18 20 18 19 15 12 19 13

6. Dyalòg (paj 15 chapter 4)

a. Read the dialogue slowly [2]

b. Choral rep. (divide class in 2 groups) [1]

c. Select indiv. ss to read for class after me [correct pronun.] [1]

d. Rhetorically present new vocab. from dyalòg (set 1):

~ Ki jan ou ye?

~ M byen

~ E moun yo?

~ Tout moun anfòm, papa.

~ Ki kote ou prale la a? [1]

g. Choral & individ. reps [1]

h. Introduce closely related constructions:

Ki jan ou ye? Ki jan moun yo ye?

Mwen anfòm! Se sa papa!

Ki kote ou mache la a? [1]


i. Choral & individ. reps [1]

j. Rhetorically present new vocab. from dyalòg (set 2)

M pral fè yon ti vire... Ou ap mache

M pral... achte yon ti kafe... Ou ap bwè kafe pita

N a wè pita... Ou ap dòmi pita [1]

k. Choral & individ. reps [1]

l. Introduce closely related constructions: [1]

M ap mache, m ap fè yon ti vire

Kafe a bon!

L a wè pita. Klas la pita.

m. Choral & individ. reps [1; 7:30]

--------------------------------------------------------------------------

Devwa Go to Listening lab or Class Website (see syllabus),

“Sou wout petyonvil”

listen to page 18 (Text of listening is on page 19 in APK, Koute byen

section)

Do Annou tcheke C page 24

Read 27-31

Do C page 28, Annou pratike A & B page 29-30


Revizyon aktivite rad + pozesyon

Egzanp: Se mayo Lik? (Jòj)

Non, se pa mayo Lik, mayo Jòj.

Se jip mwen? (Sizàn)

Se chosèt ou? (mwen)

Se kravat mwen? (Bòb)

Se soulye m? (Anita)

Se jip Mari? (Àn)

Se chapo Makati? (Jan-Klòd)

Se mayo Ti Lolo? (Jid)

Se vès Gari? (Nikola)

Se pantalon Jak (mwen)

Se sapat Wòz (ou)

Revizyon nimewo yo

1. 11

2. 14

3. 18

4. 12

5. 15

6. 13

7. 20

8. 19

9. 17

10. 16

Ti Dikte

onz nèf

katòz senk

dizuit ven


Endefini, Defini, Demonstratif…

a. b. c. d.

Se yon tab > Tab la > Tab sa a > Manyen tab sa a

Se tab > Tab yo > Tab sa yo > Manyen tab sa yo

Se yon elèv > Elèv la > Elèv sa a > Pale ak elèv sa a

Se elèv > Se elèv yo > Elèv sa yo > Pale ak elèv sa yo

Estrikti :

Pale ak elèv sa a

Speak with that student

Pale ak elèv sa yo

Speak with those students


Pratike sa a and sa yo

Egzanp: ~ Ki tab? ~ Tab sa a!

~ Ki tab yo? ~ Tab sa yo!

Ale nan yon magazen

Elèv 1: Kisa l ap achte?

Elèv 2: L ap achte chemiz sa a.

or L ap achte chosèt sa yo.

1 2 3 4 5

6 7


18 Me rive! Jou drapo a la!

http://www.youtube.com/watch?v=Tz5TWwPJ9t4

http://www.youtube.com/watch?v=Tz5TWwPJ9t4


[358]

Pou Ayiti peyi Zansèt yo | country

Se pou n mache men nan lamen | hand

Nan mitan n pa fèt pou gen trèt | traiter

Nou fèt pou n sèl mèt tèt nou | indepen...

Annou mache men nan lamen

Pou Ayiti ka vin pi bèl | can become more

Annou, annou, met tèt ansanm

Pou Ayiti onon tout Zansèt yo.|in the name of

Pou Ayiti ak pou Zansèt yo

Fo/Fòk nou kapab vanyan gason

Moun pa fèt pou ret avèk moun

Se sa k fè tout Manman ak tout Papa

Dwe pou voye Timoun lekòl

Pou yo aprann, pou yo konnen

Sa Tousen, Desalin, Kristòf, Petyon

Te fè pou wet Ayisyen anba bòt blan.

Pou Ayiti onon Zansèt yo

Se pou n sekle se pou n plante

Se nan tè tout fòs nou chita

Se li k ba nou manje

Ann bite tè, ann voye wou

Ak kè kontan, fòk tè a bay.

Sekle,wouze, fanm kou gason

Pou n rive viv ak sèl fòs ponyèt nou.

Pou Ayiti onon Zansèt yo

Ann leve tèt nou gad anlè

Pou tout moun, mande Granmèt la

Pou l ba nou pwoteksyon

Pou move zanj pa detounen n

Pou n ka mache nan bon chimen

Pou libète ka libète

Fòk lajistis blayi sou peyi a.

Nou gon drapo tankou tout Pèp.

Se pou n renmen l, mouri pou li.

Se pa kado, blan te fè nou

Se san Zansèt nou yo ki te koule

Pou nou kenbe drapo nou wo

Se pou n travay met tèt ansanm.


Pou lòt, peyi, ka respekte l

Drapo sila a se nanm tout Ayisyen.


Lafanmi / Pa + ap / Vokabilè figi Vèb bay / HEMP 33-35 – Open-ended conversation

activity

Lafanmi Jan

Orilya, Similyen, Chal, Lamèsi, || Lik Gari Mari Jòj Patrisya Sizàn

Ivòn ak Tidjo

Chal se pitit Orilya ak Similyen || Sizàn se pitit Mari ak Jòj

Lik se frè Chal

1. Kisa _blablabla__ ye pou __blablabla_

Kategori pitit-pitit / nyès / neve / kouzin / kouzen / bopè / bèlmè / matant /

monnonk

manman / papa / granpapa / grann / mari~madanm

Similyen: Orilya:

mari madanm

papa manman

granpapa grann

bopè bèlmè

Lamèsi: Chal:

pitit pitit

sè frè

matant monnonk

manman papa

Ivòn: Tidjo:

pitit-pitit pitit-pitit

nyès neve

kouzin kouzen


pitit-fi pitit-gason

Jak: Anita:

bòfis bèlfi

Eske Orilya se madanm Similyen oubyen grann li?

Se madanm li / Se madanm Similyen. Mande lòt elèv yo…

Gason ouyben fi ?

1. fi fi oubyen gason ?

2. papa fi oubyen gason?

3. grann fi oubyen gason ?

4. granpapa fi oubyen gason ?

5. matant fi oubyen gason ?

6. monnonk fi oubyen gason ?

7. frè fi oubyen gason ?

8. sè fi oubyen gason ?

9. kouzen fi oubyen gason ?

10. bèlfi fi oubyen gason ?

11. kouzin fi oubyen gason ?

12. pitit-pitit fi oubyen gason ?

13. bòfis fi oubyen gason ?

14. gason fi oubyen gason ?

15. pitit fi oubyen gason ?

Kisa Lamèsi ye pou Tidjo?

Lamèsi se matant li


Kisa Orilya ye pou Sovè? / Orliya se grann li.

Ivòn ~ bebe Jak ~ Tidjo

Chal ~ Anita Jan ~ Similyen

Orilya ~ Jak Similyen ~ Ivòn

Pale kreyòl. Konnen patnè ou.

1. Konben sè ou genyen Mwen gen...

2. Konben frè ou genyen Mwen gen...

3. Ou gen kouzen? kouzin? Konben? Mwen

gen...

4. Konben pitit papa ou genyen? Li gen...

5. Ki jan manman ou rele? Li rele...

6. Ki jan papa ou rele?

Li rele...

Revizyon sou posesif la

Egzanp: Se lakay ________ (mwen)

Se plim ________(Similyen)

Se zouti ________(Toma ak Mari)

Se kreyon ________(Gari, Gabi ak Pyè)

Se chifon ________(ou)

Se bra ________(Tidjo)

Se bòpè ________(msye Jak)

Se monnonk ________(madanm Sen-Lwi)

Se grann ________ (Jan ak Lwi)

Se matant ________(konpè Jòj)

Se kouzin ________(konmè Mari)

Se sè ________(Mari ak Orilya) [3; 7:26]


Dikte : Jodi a se jou mache.

De moun kontre sou wout Petyonvil.

Youn rele Lwi, lòt la rele Mari.

Mari pral nan mache ak pitit li.

Pitit la rele Ajenò.

Aktivite fanmi an. Ki moun li ye?

kache

1. Se frè manman ou? Se monnonk mwen

2. Se pitit-fi sè ou? Se nyès mwen

3. Se manman manman ou? Se grann mwen

4. Se pitit-pitit-fi granpapa ou? Se sè/kouzin mwen

5. Se pitit-gason monnonk ak matant ou? Se kouzen mwen

6. Se pitit-fi monnonk ak matant ou? Se kouzin mwen

7. Se pitit-gason frè ou? Se neve mwen

8. Ou fè gason ak li (se yon gason)? Se papa

9. Ou fè pitit ak li (se yon fi)? Se manman

10. Se manman madanm ou ? Se bèlmè mwen

11. Se mari/madanm pitit ou? Se bòfis/bèlfi mwen

12. Paran yo divòse. Se nouvo frè ou ? Se bòfrè ou/demi-frè

Nyès/neve…

Nimewo yo!

Ki nimewo sa a ye? 1 5 10 15 20

Ki nimewo sa a ye? 2 3 4 6 7 8 9

11 12 13 14 16 17 18


19


Negasyon

Li pa la? She/he isn’t there ?

Non, li pa la. No, she/he isn’t there.

Li pa janti. She/he isn’t nice.

Ou pa konn kote y ale? You don’t know where they went

M pa konnen, non... I don’t know, really

Ou pa sanble li You don’t look like him/her

Egzanp: ~ Eske ou gen yon timoun?

~ Non, m pa gen yon timoun.

1. Ou gen senk timoun?

2. Ou gen twa granpè?

3. Ou gen 1000 (mil) kouzen?

4. Yo gen 10 timoun?

5. Li renmen travay nan yon izin?

6. Nou kapab achte yon timoun nan yon magazen?

7. Li prale lapòs apre klas la?

8. Yo wete soulye yo nan klas la?

9. N ap lave rad nou nan klas la?

10. W ap gouye nan klas la?

11. Ou bay pitit ou byè?


Pa + ap

Mwen pa + ap danse ak ou = ...p ap danse

Li pa + ap achte nan magazen li = ...p ap achte

Yo pa + ap dezipe pantalon yo = ...p ap dezipe

Nou pa + ap deboutonnen chemiz nou = ...p ap deboutonnen


Bay negatif la : Egzanp: 1. Eske ou ap achte kravat la.

= Non, m p ap achte kravat la.

2. Eske y ap kenbe bagay la?

3. Eske n ap wete chosèt nou?

4. Eske l ap mache nan klas la?

5. Eske m ap pran règ la?

6. Eske y ap montre liv yo?

7. Eske n ap mete rad yo?

8. Eske y ap siye soulye yo? [3]

Egzanp, ~ N ap wete mayo a?

~ Nou p ap wete mayo a!

1. L ap manje liv la?

2. Y ap mache ak tig la?

3. M ap wete chemiz la?

4. N ap li règ la?

5. N ap ekri avèk yon chifon?

6. N ap dòmi nan klas kreyòl la?

7. Eske n ap bwè byè nan klas kreyòl la?

8. Eske n ap bay pwofesè a yon kout pye?

9. Eske n ap bo manman nou konsa?


10. Eske n ap bwè dlo ak chen yo?

Ki rad ou p ap mete?

Mande patnè w yon kesyon ki gen yon repons negatif. Egzanp:

Eske ou gen senk timoun?

= Non, mwen pa gen senk timoun!


Vokabilè figi = Kisa sa ye?

sousi / popyè / je / plim je

twou nen / dan / bouch

cheve grenn / cheve swa / manton [kout/long]

linèt / vè kontak

nen / bab / zòrèy / je / moustach / po bouch / eskanp figi

Bay patnè w yon lòd: A. Manyen tèt ou! B. Oke, m ap manyen tèt mwen

Montre / Kenbe... / Frape / Manyen / Rale / tire / grate

Aktivite B, paj 35, Dekri ou menm. “Mwen gen…”

http://hairstyleschat.com/the-importance-of-eyebrow-shaping.html


Vèb bay, ba, ban

(ak pwonon long yo)

Mwen ba yo kaye a (bay)

Mwen ba w kaye a

Mwen ba li kaye a (bay)

Ou ban mwen kaye a

Yo ban nou manje a

(ak pwonon kout yo)

M ba yo kaye a (bay)

M ba w kaye a

M ba l kaye a

M ban m kaye a

M ban n kaye a

KONSIDERE KÈK BAGAY OU KAPAB BAY MOUN:

yon kado / bag / yon flè


yon chen / yon òdinatè / yon byè

leson / anpil manje / dlo

yon kout pye / bo


Sa w kapab bay: yon kado / bag / yon flè / yon chen / yon òdinatè / yon

byè / anpil manje / dlo / leson / yon kout pye / bo /

1. Mwen vle (bay) (mwen)________________

2. Mwen vle (bay) (yo)_________________

3. Mwen vle (bay) (nou) ________________

4. Mwen vle (bay) (li) ________________

5. Mwen vle (bay) (l) ________________

6. Mwen vle (bay) (n) ________________

7. Mwen vle (bay) (ou) ________________

8. Mwen vle (bay) (m) ________________

9. Mwen vle (bay) (nou) ________________

10. Mwen vle (bay) (l) ________________

Kounyeya, di patnè w kisa moun nan ap bay lòt moun nan

Egzanp, A. Gade patnè mwen, gason sa a ap bay fi sa a yon kado!

B. O patnè m, mwen jalou anpil, se yon bèl kado!

yon kado / bag / yon flè


yon chen / yon òdinatè / yon byè

A. Gade patnè mwen, gason sa a ap bay fi sa a yon kado!

B. O patnè m, mwen jalou anpil, se yon bèl kado!

leson / anpil manje / dlo

yon kout pye / bo

b. Vocab:


Bòs

Bòs menizye

Mwen voye yon kado

Mwen voye rele yon bòs / Mwen voye rele lapolis [2]

c. Before listening to the text, ss read questions for [1]

d. Explain that the answer can be VRE / PA VRE; ss listen to text 2 times [4]

Vre / Pa vre

e. Check answers. Ss read Q, provide answer [3; 7:30]

Devwa yo

Li paj 39 – 46; Fè aktivite B paj 42,

Fè B paj 43-44; B paj 45 (on top of page)


Kwiz I

Idantifye bagay sa yo. Mete mo a nan yon ti fraz: [5 fraz]

Egzanp, Se yon tablo ki nan klas la.

1 2 3 4

5 6

7 8

Part 2

Write a full sentence explaining where I can go to do the following activities [2 pts

each]. Example: (I need to learn how to speak Creole)

Ou prale lekòl.

(I need to send a letter)

Ou _________________________________________.

(I want to buy a toy)

Ou _________________________________________.

(I want to pray)

Ou _________________________________________.

(I’m going to farm)

Ou _________________________________________


Revize figi a Sa yo se sousi.

Sa se cheve swa.


[here]

HEMP 33-35 – Open-ended conversation activity

Yon ti pale sou ou menm

1. Ki kote ou fèt? 2. Ou sòti lwen? 3. Ki kote ou sòti? 4. Ki kote ou rete? 5. Ki travay ou ap fè? 6. Èske ou te vini isit la deja? 7. Kijan ou ye? 8. Ki pwoblèm ou? 9. Kisa ou vle m fè pou ou? 10. Kisa li genyen? 11. Kijan ou santi ou? 12. Poukisa ou vini lopital? 13. Kisa ou soufri? 14. Ki pwoblèm ou gen ankò? 15. Se toutan konsa? 16. Ki laj ou?


Egzanp, Mwen p ap mete yon kravat

Vokabilè:

ap keyi fin sakle pran mennen

voye kwit

1. Nou _______ plante lontan [a long time ago].

2. M ______ travay.

3. Jak _______, mwen menm m kase flèch mayi.

4. Lè fini, m ________ pwa...

5. M ________ Sovè nan dlo. Ivòn _______ manje.

6. Jan ________bèf yo manje.

7. L al ________ leson kay Polemi . [3; 6:43]

[here]


Kisa l ap fè? Kisa y ap fè?

1. L ap plante kafe.

2. Y ap keyi kafe.

3. Y ap kwit manje.

4. L ap mennen chwal la ak yon kòd


5. Y ap pran leson nan yon klas.

6. L ap manje manje l.


7. Y ap pote dlo nan bokit ak boutèy

8. Y ap pote bikini epi y ap lave machin nan


9. L ap taye flè ak yon sizo

10. L ap pentire baryè a ak yon penso

11. Y ap rache zèb nan yon jaden


12. L ap wouze jaden ak yon awozwa

13. Gade, l ap sakle ak yon wou epi yon sèpèt


14. Y ap mennen yon bèf nan dlo

Bèf la ap begle... gade lang li!


.


Kisa moun sa yo ap fè? kout pye / bo / bwè / plante /

keyi / kwit

Lik Benn Jòj Mari Bouki

\\\

Li Yo Yo

Kisa moun sa yo ap fè? mennen / pran leson / bay leson

/ manje / pote / lave


Kisa moun sa yo ap fè? taye / pentire / rache / wouze /

sakle / begle / mennen ... nan dlo...


Tcheke mo nouvo sa yo: [here]

penso a wou a ak sèpèt la awozwa a ak bokit la

dlo a kalbas la pye kalbas la

yon mayo ak de manchèt kwaze kòd la


Se zèb ak yon sèl flè


ISTWA AYITI:

“KOUPE TÈT, BOULE KAY”


Ki zouti ou bezwen ?

Awozwa/kwi/kòd/sèpèt/sizo/kòd/manchè/zam/wou

1. M ap pote dlo pou manman mwen.

Enben monchè, ou bezwen yon bokit.

2. Y ap wouze jaden ak sa.

3. M ap manje nan bagay sa a.

4. L ap mare bèt ak bagay sa a.

5. N ap taye flè ak sa.

6. N ap kenbe dlo nan bagay sa a.

7. L ap sakle jaden ak li.

8. Y ap kenbe bèt ak sa.

9. Nou pral detwui koloni franse a! Koupe tèt boule kay!


Pale kreyòl: fè fraz kreyatif ak vèb plis non sa yo:

pentire / travay / manje / bwè / kenbe / genyen / chita / rache /

mare (to tie) / keyi / mennen / pote

A. Kisa l ap fè ak zouti sa a, machè/monchè?

B. Enben, l ap pentire baryè a ak penso a!

penso a wou a ak sèpèt la awozwa a ak bokit la

pentire / travay / manje / bwè / kenbe / genyen / chita / rache /

mare (to tie) / keyi / mennen / pote

dlo a kalbas la pye kalbas la

yon mayo ak de manchèt kwaze kòd la

zèb ak yon sèl flè


[here]

Kominike:

Egzanp, penso.

A. Ki sa w ap fè kounye a? (kwit)

B. Ou pa wè? M ap kwit manje.

A. E yè? ki sa ou fè yè?

B. Enben, m te kwit manje tou.

Egzanp

1. keyi kafe.

Kounye a, m ap keyi kafe.

Yè, m keyi kafe.

2. lave rad.

3. mete chemiz.

4. pentire kay la.

5. mennen bèt nan dlo.

6. plante mayi.

7. keyi kafe.

8. taye flè.

9. kenbe liv yo.

10. wouze jaden.


Egzanp: Jaden gen anpil zèb. > YO

= Y ap taye zèb yo. Y ap pran yon manchèt

1. Jaden bezwen dlo > NOU

2. Bèt yo bezwen manje / bwè. > YO

3. Kay la vye [old] > LI

4. Jaden bezwen kiltivasyon. > MWEN

5. Machin nan sal [dirty] > OU

6. Timoun bezwen manje! > LI

7. Elèv bezwen aprann > YO

8. Pye kafe gen anpil grenn kafe > NOU

Kalite koulè cheve ak je yo:

ble

mawon

nwa / nwè

vèt

kannèl ~ rust-colored

blan / gri

jòn

jòn abriko / oranj


Ki koulè flè a ye?

Ki koulè kalbas la ye?

Ki koulè manch wou a ye?

Ki koulè baryè a ye?

Ki koulè machin nan ye?


Ki koulè chwal la ye?

Ki koulè chapo a ye?

Ki koulè rad yo ye? E sentiwon an?

Ki koulè kouchèt la ye? Ki koulè cheve li ye?


Ki koulè gan yo ye

Tout moun ap travay jodi a.

Gabi ap kwit manje nan kay la.

Chal ap mennen bèt yo nan dlo.

Jòj ap sakle nan jaden.

Yè, tout moun nan kay la plante pwa.

Apre yon fin plante, yo pentire kay la.

VERBS ~ VÈB YÈ,... KOUNYE A,...

mennen ap wouze

mache ap sakle

ekri ap rache

pale ap pentire

keyi ap plante

THINGS ~ BAGAY BAGAY YO


tablo a baryè

jaden papa mwen bèf

kafe kaye a

awozwa kalbas

move zèb manchèt

EGZANP:

Kounye a, n ap wouze avèk yon awozwa.

Yè, nou wouze avèk yon awozwa

ATIK DEFINI AN v. nazal → v. nazal konsonn/semi-konsonn → konsonn

chemen an liv la

gason an chèz la

ban an kay la

vwayèl → vwayèl konsonn nazal → konsonn nazal

bo a bann nan

pipi a laplenn nan

kafe a plim nan

te a fim nan

***Eksepsyon: konsonn nazal + i → vwayèl nazal

bikini an

atik defini an

Egzanp:

Kay _________ gwo.

Fi ______ chita nan klas la.

1. Gade kreyon _________ (3)

2. Pran kaye ________.


3. M vle kaye______.

4. Bokit ________gwo.

5. Timoun _________ pale anpil (Tidjo, Jan, ak Nikola).

6. Grann _________ trè bèl.

7. Granpè ________ gen anpil timoun.

8. Plim _________ bon.

9. Jip ______ kout.

10. Wòb ______ long (3) [7; 7:15]

9. Numbers review:

Ekri nimewo sa yo an kreyòl:

1. 2 ______________________

2. 9 ______________________

3. 13 _____________________

4. 16 _____________________

5. 19 _____________________ [5; 7:20]

10. Review of classroom vocab & verbs

Ask ss to use verbs in order to describe what they do with the following things:


NIMEWO YO

en onz vent e en [venteyen] trant e en [tranteyen]

de douz venn de trann de

twa trèz ven twa tran twa

kat katòz ven kat tran kat

senk kenz ven senk tran senk

sis sèz ven sis tran sis

sèt disèt ven sèt tran sèt

uit / wit dizuit/dizwit vent uit trant uit

nèf diznèf ven nèf tran nèf

dis ven trant karant


Ki lè mwen fè bagay mwen bezwen fè yo?

A sèt è Mwen leve

A nev è eka Mwen lave

A nev è edmi Mwen manje

A diz è mwennka Mwen nan klas mwen

A midi Mwen manje

A dez è vennsenk Mwen etidye

A wit è mwen ven Mwen etidye

A diz è Mwen etidye toujou!

A onz è mwen trèz Mwen gade televizyon

A minwi M dòmi


Ki lè li ye, zanmi m?

Enben frè mwen/sè mwen, Li dizè katòz...

1 2 3 4

5 6

7 8 9


10 11

12 13

14

10:14 10:15 10:30

10:45 12:00 noon

3:15 3:25 3:30

3:45 9:01 7:25 12:00 minwi


Ki lè mwen fè bagay ou konn fè chak jou?

A sèt è Mwen leve

A nev è eka Mwen lave

A nev è edmi Mwen manje

A diz è mwennka Mwen nan klas mwen

A midi Mwen manje

A dez è vennsenk Mwen etidye

A wit è mwen ven Mwen etidye

A diz è Mwen etidye toujou!

A onz è mwen trèz Mwen gade televizyon

A minwi M dòmi

copyright © hebblethwaite 2011web.clas.ufl.edu/users/hebble/hai 3930 haitian creole for... ·...

Documents