copyright and citation considerations for … · van ontwikkeling enaanpassing hetverskillende ......
TRANSCRIPT
COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION
o Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
o NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.
o ShareAlike — If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original.
How to cite this thesis
Surname, Initial(s). (2012) Title of the thesis or dissertation. PhD. (Chemistry)/ M.Sc. (Physics)/ M.A. (Philosophy)/M.Com. (Finance) etc. [Unpublished]: University of Johannesburg. Retrieved from: https://ujdigispace.uj.ac.za (Accessed: Date).
DIE INVLOED VAN WERKLOOSHEID OP
MMTSKAPLIKE FUNKSIONERlNG
deur
ALETTA MARlA DU TOIT
SKRIPSIE
voorgele ter gedeeltelike vervulling vandie vereiste vir diegraad
MAGISTER IN DIE LETTERE EN WYSBEGEERTE
aan die
RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT
Studieleier: Dr. J B S Nel
MEl 1997
---TO"
\
AANHALINGS
A manwilling towork, and unable to
find work, is perhaps the saddest sight
thatFortune's inequality exhibits
under the sun.
Thomas Carlyle
Blessed is he who hasfound work.
Lethim ask no other blessedness.
Thomas Carlyle
BEDANKINGS
Hiermee wordopregte dank en waardering betuigaan die volgende
persone:
* Dr. JBS Nel, studieleier, virhaar toewyding, bekwame leiding en
ondersteuning.
* Dieprofessionele persone vir die voltooiing van die vraelyste.
* Dierespondente watdie krisis van werkloosheid ervaarhet en bereid
was om hulle belewenisse te dee/.
* Diepersoneel van die statistiese konsultasiediens aan die Randse
Afrikaanse Universiteit virhulle leiding en hulp met die statistiese
'verwerkings vandie opname.
* Mnr. VBlignaut vir sypraktiese hulp met die vraelyste.
* Myfamilie en vriende virdeurlopende ondersteuning, aanmoediging
en belangstelling.
* My man enkinders virhulle geduld, onderskraging enpraktiese hulp.
* OnsHemelse Vader virgawes aan my geskenk.
11
DIE INVLOED VAN WERKLOOSHEID OP
MMTSKAPLIKE FUNKSIONERING
OPSOMMING
Suid-Afrika is tans in 'n oorgangsfase en ondergaan 'n transformasie op
maatskap/ike, ekonomiese, fisiese en staatkundige gebiede. In hierdieproses
van ontwikkeling en aanpassing hetverskillende sosio-ekonomiese probleme,
waarvan werkloosheid een is, gemanifisteer.
Die Suid-Afrikaanse ekonomie was in die afgelope dekade nte in staat om aan, .
sy bevolking watkon en wou werk, se behoeftes te voorsien nie.
Werkloosheid in Suid-Afrika het 'n gedaanteverwisseling ondergaan en tans
kan die probleem nte soos in die verlede, aan onverantwoordelikheid en
onstabiliteit alleen gekoppel word nie. Eksterne faktore dra tans daartoe by
dat stabiele en selfstandig funksionerende individue en gesinne werkloos
raak.
uJ~ Werkloosheid het nie net sosio-ekonomiese gevolge vir die land nte maar
beslis ookpsigo-sosia/e implikasies vir die individu, gesin en gemeenskap.
Werkaflegging kan aanleiding gee tot swak seljbee/d, verloor van
selfvertroue, beperkte of selfs geen toekomsvisie, gemoedsversteurings,
depressie, gesinspanning en ander psigo-sosiale toestande.
iii
Diehoojdoel van hierdie studie was om ondersoekin te stel na die ~,<!!van
werkloosheidop die maatskaplike junksionering van individue en gesinne wat
aanvanklik stabiel, selfversorgend en selfstandig gejunksioneer het, en wat
resent werkloos geraakhet.
Vraelyste is voltooi deur respondente wat self die krisis van werkloosheid
ervaar het asookprofessionele persone wat in diepraktyk die probleem van
werkloosheid hanteer het. Die doel van die vraelyste is om te bepaal wat die
betekenis van werk in die lewe van die mens is, wat die algemene oorsake
asook persoonlike oorsake van werkloosheid is, wat die effek van
werkloosheid op die maatskaplike funksionering van individue en gesinne
is, wat die effek van werkloosheid binnedie gemeenskap is en om te bepaal
ofdie respondentebehoefte aan steunstelsels het.
Vanuit die ontledings is dit duidelik dat werkloosheid 'n impak op die
maatskaplike junksionering van stabiele en selfversorgende individue en
gesinne het wat resent werkloos geraak het. .j?Vanuit die gevolgtrekkings is\
algemene aanbevelings asook aanbevelings ten opsigte van
maatskaplikewerkhulpverlening gemaak. Die maatskaplike werker het . 'n
terapeutiese, voorkomings- en ontwikkelingsfunksie ten opsigte van die
problematiek van werkloosheid. Ten einde dieproblematiek werkliksuksesvol
aante spreekwordditaanbeveeldotaIle rolspelers samewerkingmoet biedasook
'nparadigma skuif moet maak ten opsigte van werkloosheid soos dit tans in
Suid-Afrika manifesteer.
IV
THE IMPACT OF UNEMPLOYMENT ON SOCIAL FUNCTIONING
ABSTRACT
\ South Africa is currently experiencing a processoftransformation impacting
on the welfare, economical, physical and political areas. This process of
transformation and isocio-economic change has created a number of
problemsfor example - unemployment.
During the past decade theSouth African economy has been unable toprovide
opportunitiesfor its economically active population.
Unemployment inSouth Africahasundergone a transformation and, currently,
the problem cannot, as in the past, be attributed to irresponsibility and
instability. External factors are currently causing a situation where stable
and selfsupporting individuals andfamilies are becoming unemployed.
Unemployment does notonly have socio-economic implicationsfor the country
butalsopsycho-social implicationsfor individuals, thefamily and the community.
Retrenchment can leadtopoorself-image, theloss ofconfidence, limited or even
nofuture vision, internal struggle, depression, tension in thefamily and other
psycho-social conditions.
v
The main objective of this study was to investigate the impact of
unemployment on the social functioning ofindividuals and theirfamilies
where they usedtofunction asstable, independent, self-sufficient citizens but
have recently lost theirjobs.
Questionnaires were completedbyrespondents who have experienced the crisis
ofbecoming unemployed andalso byprofessionals assisting with the problems
caused by unemployment. Questionnaires were used to determine the
significance ofwork onthe human beings' life, andalso toestablish the general
andpersonal reasonsfor unempoyment, the effects of unemployment on the
social functioning of individuals and families and the effects of
unemployment within the community, thereby to determine whether the
respondents have a needfor support systems.
Basedonthefindings ofthe study it isevident thatunemployment hasanimpact
on the socialfunctioning ofindividuals andfamilies that were used to stable
and independentfunctioning. From thefindings general recommendations
were made as wellas recommendations on thesocialservice delivery field
The social worker hasa terapeutic, preventative and developmental function
towards the unemployment problem. It is significant that all roleplayers;
mustco-operate and alse make a paradigm shift towards unemployment
in South Africa.
VI
INHOUDSOPGAWE
HOOFSTUK 1: ALGEMENE ORIeNTERING
BLADSY
1 INLEIDING 1
2 MOTIVERING VIR DIE STUDIE 2
3 PROBLEEMFORMULERING 3
4 HIPOTESE 4
5 DIE DOELSTELLING EN DOELWITTE VAN'DIE STUDIE 4
6 NAVORSINGSMETODOLOGIE 6
6.1 Navorsingsontwerp 7
6.2 Data-insamelingsmetodes 8
6.3 Navorsingspopulasie en steekproeftrekking 8
7 BEGRENSING VAN DIE ONDERSOEK 10
8 BEPERKINGS VAN DIE ONDERSOEK 10
9 KONSEPTUALISERING VAN BEGRIPPE 10
9.1 Werk 11
CiX)verkloosheid 12
9.3 Stabiel en selfversorgend 14
9.4 Maatskaplike funksionering 14
9.5 Resent 16
9.6 Behoeftes 16
9.7 Lewensbehoeftes 16
9.8 Ekologiese sisteem 17
Vll
9.9 Rasionalisasie
9.10 Regstellende aksie
9.l lAfdank
9.12Entrepreneurskap
9.13 Sisteemteorie
9.14 Beraad
9.15Groepwerk
9.16 Gemeenskapswerk
9.17 Gemeenskapsontwikkeling
10 DIE STRUKTURERING VAN SKRIPSIE
11 SAMEVATTING
HOOFSTUK 2: DIE WERKLOOSHEIDSlTUASIE BINNE DIE
SUID-AFRlKAANSE KONTEKS
18
18
19
19
20
20
21
21
22
22
23
1 INLEIDING 24
2 HISTORIESE PERSPEKTIEWE OP WERKLOOSHEID 26
3 DIE HUIDIGE SITUASIE IN SUID-AFRIKA 28
4 TOEKOMSSENARIO 35
5 SAMEVATTING 39
'HOOFSTUK 3: DIE BETEKENIS VAN WERK VIR DIE MENS
1 INLEIDING
2 BETEKENIS VAN WERK
viii
40
41
2.1 Godsdienstige betekenis
2.2 Maatskap/ike betekenis
2.3 Ekonomiese betekenis
41
43
44
2.4 Persoonlike betekenis 45
(j) DIE OORSAKE VAN WERKLOOSHEID 47
3.1 Subjektiewe oorsake 49
3.2 Objektiewe oorsake 50
G: TIPES WERKLOOSHEID 52/'
5 FASES VAN WERKLOOSHEID 55
6· DIE IMPL1KASIES VAN WERKLOOSHEID 64,
" .. __J'
6.1 Die effekvanwerkloosheid op die individu 65
6.2 Die effekvanwerkloosheid opgesinne 70
6.3 Die effekvan werkloosheid opjeugdige werkloses 76
6.4 Die uitwerking van werkloosheid binne samelewingskonteks 79
7 HOe RlSIKO PERSONE 81
8 HANTERING VANWERKLOOSHEID 83
8.1 Sisteemteorie 83
8.2 Individuele beraad 86
8.3 Groepwerk 88
8.4 Gemeenskapswerk en gemeenskapsontwikkeling 91
8.5 Welsynsorganisasies 93
8.6 Departement vanArbeid 94
8.7 Die kerk 95
8.8 Steungroepe 97
8.9 Gesin.familie en vriende 99
IX
8.10 Die rol van die maatskaplike werker in die hantering 100
van werkloosheid
9 SAMEVATTING 103
HOOFSTUK 4: RESULTATE VAN ONDERSOEK
1 INLEIDING 106
2 PROFIEL VAN RESPONDENTE 106
2.1 Profiel van werklose respondente 106
2.2 Profiel van hulpverleners 113
3 DIE BETEKENIS VAN WERK VIR DIE MENS 117
C4 'OORSAKE VAN WERKLOOSHEID IN DIEHUIDIGE 119.._..-/
SITUASIE IN SUID-AFRIKA
5 ALGEMENE BELEWENISSE VAN WERKLOSE PERSONE 123
6 EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GESINS- 125
VERHOUDINGE
6.1 Huweliksverhouding 125 .
6.2 Ouer-kindverhouding 127
6.3 Belewenisse vangesinslede 129
7 EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GESONDHEID 132
VAN WERKLOSE PERSONE
8I!JFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIELEWEN- 134
STANDAARD
9 TYDSPANDERING 135
10EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GEMEENSKAP 136
11 STEUNSTELSELS 139
x
11.1 Hulp van individue
11.2 Hulp van instansies
11.3 Behoefte aan hulp
11.4 Tipe hulp wat benodigword
12 TOERUSTING
13 SAMEVATTING
HOOFSTUK 5: GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS
139
141
142
143
144
145
1 INLEIDING 147
2 GEVOLGTREKKINGS 148
3 AANBEVELINGS 151
3.1 Algemene aanbevelings 151
3.2 Aanbevelings ten opsigte van maatskaplikewerk- 155
hulpverlening
BIBLIOGRAFIE 159
BYLAE1 - NAVORSINGSVRAELYS TEN OPSIGTE VAN 170
WERKLOSE PERSONE
BYLAE2 - NAVORSINGSVRAELYS TEN OPSIGTE VAN 190'
PERSONE WAT WERKLOSES HANTEER
Xl
LYS VAN FIGURE .
FIGUUR 4. I Geslag
FIGUUR 4.2 Ouderdomsverspreiding
FIGUUR 4.3 Kwalifikasieverspreiding
FIGUUR 4.4 Huwelikstaat
FIGUUR 4.5 Kerkverband
FIGUUR 4.6 Kerklike betrokkenheid
FIGUUR 4.7 Gesinsinkomste per maandvoorwerkloosheid
FIGUUR 4.8 Periode van werkloosheid
FIGUUR 4.9 Beroepvan hulpverleners
FIGUUR 4.10 Periode werksaam metdieproblematiek van
werkloosheid
FIGUUR 4.11 Funksies ten opsigte van problematiek van
werkloosheid
FIGUUR 4.12 Betekenis van werkvirdie mens
FIGUUR 4.13 Algemene oorsake van werkloosheid in
Suid-Afrika
FIGUUR 4.14Oorsake van persoonlike werkloosheid
FIGUUR 4.15 Gevoelens van diewerklose persoon
FIGUUR 4.16 Efjek van werkloosheid op die
huweliksverhouding
FIGUUR 4.17 Efjek vanwerkloosheid op die
ouer-kindverhouding
FIGUUR 4.18 Belewenisse vangesinslede
FIGUUR 4.20 Fisiese probleme watwerkloses ervaar
Xll
BLADSY
106
107
108
109
110
110
111
112
113
114
115
117
119
121
123
125
127
129
132
FIGUUR 4.21 Effek van werkloosheid op die lewenstandaard 134
FIGUUR 4.22 Tydspandering 135
FIGUUR 4.23 Houding van gemeenskap teenoorwerkloses 136
FIGUUR 4.24 Emosionele belewenisse van werklosepersone 137
binne die gemeenskap
FIGUUR 4.25 Steunstelsels (individue) 139
FIGUUR4.26 Steunstelses (instansies) 141
FIGUUR 4.27 Behoefte aanhu/p van individue 142
FIGUUR 4.28 Behoefte aan hulp van instansies 142
FIGUUR 4.29 Tipe hulp wat benodigword 143
FIGUUR 4.30 Tipe toerusting verlang deur hulpverleners 144
LYS VAN TABELLE
TABEL 4.19 Tipe effek van werkloosheidop die gesin
Xlll
131
HOOFSTUK 1
ALGEMENE ORieNTERING
1. INLEIDING
Suid-Afrika is 'n vinnig ontwikkelende landwat voortdurend in 'n prosesvan
aanpassings isweens die veranderings wat opmaatskaplike, ekonomiese, fisiese,kulturele en staatkundige gebiede plaasvind Dieknellende ekonomiese situasie
in Suid-Afrika sedert die tagtiger en negentiger jare het meegebring dat
werkloosheid vinnig toegeneem het. Werkloosheidis'nekonomiese, maatskaplike
enpolitieke probleem watemstige en wydvertakte gevolge op die mens in sy
omgewinghet. Werkloosheidhet'n effekopdieindividu, gesin.familie en vriende,
maardtthet ook 'n stremmende invloed op die landse ekonomie. Verder gee
werkloosheid aanleiding tot 'n verskeidenheid maatskaplike, ekonomiese, fistese
enpolitiekeprobleme waf onder andere armoede, geweld, rassespanning, misdaad,
leegleery, stres, depressie, gesinsonstabiliteit, kinderverwaarlosingenalkoholisme
insluit (Barker en Backer, 1992:72).
Te midde van die verwagtings datSuid-Afrika 'n betertoekoms op ekonomiese
gebiedindie vooruitsig het, neem werkloosheid skokkende afmetings aan. Die
voorkoms van werkloosheid in Suid-Afrika het verander en die oorsake is lank
niemeersoeenvoudigsoosblotewerkskuheidnie. Vandag isdieswakekonomiese
situasie, die lae produktiwiteitsyfer asook die gebrekaan werksgeleentheid die
grootste oorsake van werkloosheid (Redakteur, Welsynsfokus, 1991:2, Von
Keyserlingk, 1995:2).
1
Rasionalisasie enregstellende aksie word tans aktiefin Suid-Afrika toegepas.
Volgens Van Rensburg (Sake-Beeld, 1995b:18) worddiegevolge vanregstellende
aksie in die openbare sektor alhoe meer sigbaar. Die afleidingword gemaak
uitdiejongstesyfers vandie Sentrale Statistiekdiens oor indiensneming in die
openbare sektor. Genoemde aspekte raakalle individue en gesinne maar dra
veral ookdaartoe by dat individue engesinne watvirjare stabielen seifstandig
gefunksioneer het, werkloos raak wat verreikende implikasies vir die landinhou.
In die navorsing sal ondersoek gedoen word spesifiek ten opsigte van die
maatskaplikejunksionering van individue en gesinne wat aanvanklikstabiel en
seifstandiggefunksioneer het en wat resentwerkloos geraak het.
2. MOTIVERING VIR DIESTUDIE
Vanuit die media, statistiekeen ander tendense blyk. dit dat werkloosheidin
Surd-Afrika geweldige afmetinge aanneem. Van Zyl (1993:93-94) konstateer
datSuid-Afrika vanafdieeinde van 1992 indieemstigste ekonomiese krisis sedert
die groot depressie van 1929-1933 verkeer.
Dieswakekonomiesesituasiesedertdie tagtigerennegentigerjare endiepolitieke
verandering na die verkiesing in April 1994 het bygedra dat
. personeelvermindering, likwidasie van firmas en rasionalisasie aan die orde
vandie dagis. Volgens Barker enBacker (1992:171) het eersgenoemde aspek
meegebring datstabiel en selfstandigfunksionerende individue en gesinne deur
werkloosheidgeraak word Diefeit dat werksgeleenthede tans utters beperk is
verergernetdieproblematiekrondom werkloosheid. Volgens Moolman (1993:3)
2
manifesteer werkloosheid in 'n samelewing waarekonomiese groei nie tredhou
met die toetreders tot die arbeidsmark nie.
Diefeit dat daaraan werkloosheid in die verlede 'n negatiewe konnotasie gekleef
het, bringmeedatditverreikende implikasies virdie selftrots enmenswaardigheid
van stabiel en selfstandigfunksionerende individue en gesinne inhou (Barker
en Backer, 1992:73).
Murgatroyed ell Woolfe (1982:94-97) beskou werkloosheid as 'n krisiswat in
'npersoon se lewe plaasvind en watsy menswees in totaliteit raak. Ten einde
te bepaalhoe werkloosheid die maatskaplike funksionering van individue en
gesinne wat aanvanklik stabiel, seifversorgend en selfstandig gefunksioneer
het betnvloed, regverdig dusnavorsing.
3. PROBLEEMFORMULERING
Vir die doel van hierdie studie worddie probleem soos volg gestel:
Afdankings, aftreepakkette asook vrywillige uittredings-rskeidingspakkette is
aan dieorde van diedagveral ten opsigte van blanke Suid-Afrikaners. In die
afgelope paarjaar het verskeie maatskappye verklein en hulle werkersgetalle
verminder ofdie samestelling van hul werkmag verander om die samestelling
van Suid-Afrika se bevolking "beter te weerspieel" (Cornelissen, 1995:11). Dit
is traumaties vir enige persoon om skieliksonder 'n werk te weesen dit het 'n
geweldige impak op die maatskaplike funksionering van die individu asookdie
gesin, veralas hulle virjare stabiel en seifversorgend gefunksioneer het.
3
Vanuit diepraktyksituasie blykdit baieduidelikdat werkloosheidtoeneem en
dat dit tans 'n ander vorm aanneem. Die swak ekonomiese situasie, resessie,
gebrek aan werksgeleenthede asook regstellende aksies in Suid-Afrika bring
meedat baie mense tans werkloos raak: Baiejirmas en ondememings isdeesdae
niemeerbereidom mense inheeltydseposte aantestelnie. Hulle wil 'n wesentlike
deelvanhulle werkmagaskontrakwerkers aanstel. Dierede is datondememings
weetdat iemand wat in 'nheeltydse pos is, 'n pensioen asook ander byvoordele
soos mediese fonds en selfs huissubsidie moetontvang endit kos diewerkgewer
geld Genoemde aspekte lei tot verarming veraldan van individue en gesinne
wat, voordat hulle werkloos geraak het, selfstandig enselfversorgendgefunksioneer
het (Meyer, 1995b:2).
4. HIPOTESE
Vanuit bogenoemde motivertng en probleemstellingworddievolgende globale
hipotese virhierdie studie gestel, naamlik: Werkloosheidhet 'n geweldige impak
opdiemaatskaplikefunkstoneringvan individue engesinnewataanvanklikstabiel,
selfversorgend enselfstandig gefunksioneer het en wat resent werkloos geraak
het.
5. DIE DOELSTELLING EN DOELWITTE VAN DIE STUDIE
Vanuit die motivering en probleemstelling worddie volgende doelstelling en
doelwitte vir hierdie studiegestel:
4
5.1 Doelstelling
Die doelstelling is om 'nprofieloordie maatskaplike funksionering van die
werklosepersone en gesinne wataanvanklikstabiel, selfversorgendenselfstandig
gefunksioneer het, en wat resent werkloos geraakhet, daar te stel.
5.2 Doelwitte
Die volgende doelwitte wordgestel ten einde die oorhoofse doelstelling te kan
bereik:
* om'n omvattende literatuurstudie oorwerkloosheid as 'n verskynsel en meer
spesijiek oor die invloeddaarvan op die werklose individu en sy gesin uit
te voer;
* om'n projiel oordie maatskaplikefunksionering vim die werklose persone
en gesinne wat aanvanklik stabiel en selfversorgend gefunksioneer het, .
daar te stel;
* om tebepaal hoewerkloosheiddie maatskaplikefunksionering van individue
en gesinnewataanvanklik stabiel en selfversorgend was, raak;
* om aan die maatskaplike werker riglyne te biedten opsigte van die problematiek
van werkloosheid soos dit tans indie Suid-Afrikaanse konteks manifesteer;
en
5
* om vanuit hierdie data riglyne teformuleer en aanbevelings te maak veral
aan maatskaplike werkers ten opsigte van die ondersteuning van werklose
persone en gesinne.
6. NAVORSINGSMETODOLOGIE
Die navorsingstrategie wat gevolg gaan wordsal implikasies heop die uiteindelike
geldigheid van die bevindinge van die navorsing. Daarom is dit noodsaaklik
om duidelikheid te he oor dienavorsingsmetodologie wat gevolggaan word.
Mouton en Marais (1990:51) maak 'n onderskeid tussen navorsingmet 'n
kontekstuele belang en navorsing met 'n meer universele belang. "Enersyds,
wordverskynsels ofgebeure bestudeer vir die belangwat dit as sodanigof in
sigself virdienavorser het; andersyds, wordverskynsels ofgebeure bestudeer
vir die belang wat dit as 'n verteenwoordigende voorbeeld van 'n grotergroep
ofpopulasie van soortgelyke verskynsels ofgebeure besit". Indien die navorsing
van kontekstuele belang is word die verskynsel in terme vansy onmiddellike
konteks bestudeer. Wanneer dtt van universele belangis word die verskynsel
bestudeer as verteenwoordigend van 'n breer populasie van soortgelyke
verskynsels,
Hierdie studie worddus gedoen vanuit 'n kontekstuele navorsingstrategie aangesien
die ondersoekgroep nie verteenwoordigend van die totale populasie is nie. Die
ondersoekgroep van werklose persone asook die hulpverleners was dus slegs
'n steekproefwatnie verteenwoordigend van die totale universum van werklose
personeen hulpverleners was nie. Die eerste oogmerk met hierdie studiewas
om die verskynsel van werkloosheid indiepte te bestudeer as gevolg van die
6
intrinsieke waarde watdit virdie navorser inhou. Die veralgemening van die
bevindinge na die universum kan niegemaakword nie.
6.1 Navorsingsontwerp
.Mouton en Marais (1990:35) beskryfdie doel van 'n navorsingsontwerp soos
volg: "Die doel van 'nnavorsingsontwerp is omdie betrokke navorsingsprojek
.sodanig te beplan en te struktureer dat die uiteindelike geldigheid van die
navorsingsbevindinge verhoog word".
Tripodi in Grinnell (Grinnell, 1981:198) isvan meningdatdienavorsingsontwerp
dieheleproses van navorsing insluit. Hy konstateer soos volg: "The purpose
ofresearch designs is toprovide a set ofsystematic procedures for producing
datapertaining to thedevelopment, modification, or expansion ofknowledge".
'n Navorsingsontwerp is 'n logiese strategie, struktuur ofplan wat benut word
vir die beplanning van die navorsingsprosedures en vir die verskaffing van
getuienis vir die ontwikkeling van kennis.
In hierdie studie word 'n verkennende navorsingsontwerp gebruik ten einde
nuwe inligtingoordiehuidige werkioosheidsttuaste in tewinasookompriorileile
vir verdere navorsing daar te stelen nuwe hipoteses te ontwikkel (Mouton en
Marais, 1990:45). Volgens Grinnell en Williams (1990: 140) worddie verkennende
navorsingsontwerp benut in 'n veldwaarnog min navorsing gedoen is. Die
belangrikste voorwaarde virverkennende navorsing is dat onvolledige kennis
oor 'nonderwerp bestaan en min ofgeen navorsingnogoordieverskynselgedoen
7
is. Hoewel daar reeds navorsing oor werkloosheid in die algemeen gedoen is,
is daar weinig navorsing oor werkloosheid ten opsigte van stabiel en
selfversorgende individue en gesinne watweens die ekonomiese situasie soos
dit tans in Suid-Afrika manifesteer, werkloos geraak het. Daarbestaan dus
onvolledige kennis oordie impak van resente werkloosheid op maatskaplike
funksionering.
Die uiteindelikeoogmerkvanhierdieverkennendestudie isgerigopdie verkryging
van insigen verwerwingvan begripten opsigte van die maatskaplikefunksionering
van werklose individue en gesinne wat stabiel en selfstandig gefunksioneer het
maarwat resentwerk/oos geraakhet. Volgens Hofmeyr (1993:3-4) isverkennende
navorsing die voor die handliggend ontwerp waar daar min inligting oor 'n
verskynsel bestaan.
6.2 Data-insamelingsmetodes
Daar is gebruik gemaak van kwalitatiewe en kwantitatiewe
data-insamelingsmetodes naamlik 'n literatuurstudie asook vraelyste. Die
vraelyste isdeur respondente wat self die krisis van werkloosheid ervaar het
asookprofessionele persone wat in die praktyk die probleem van werk/oosheid
hanteerhet, voltooi.
6.3 Navorsingspopulaste en steekproeftrekking
'n Steekproef of monster is 'n gekose aantal eenhede wat bydie ondersoek betrek
word (Strydom, 1989:55).
8
Twee hoofgroepe steekproewe kan onderskeiword, naamlikwaarskynlikheidseleksie
tipes steekproewe en nie-waarskynlikheidseleksie tipessteekproewe.
.Die hoofonderskeid tussen die !Wee hoofgroepe steekproewe is daarin gelee
dat dit in die geval van eersgenoemde hoofgroep moontlik is am die
waarskynlikheid dat 'n individuele element in die universum in die steekproef
opgeneem salword, te bereken terwyl dit nie indie geval vandie laasgenoemde
hoofgroep steekproewe moontlik isnie (Hojmeyr, 1993:2).
Inhierdie studie isdie nie-waarskynlikheidseleksie tipe steekproefbenuten is
van die sneeubalsteekproejtrekking gebruik gemaak Dit impliseer datpersone
nie ewekansig tot die steekproewe toegewys is nie. Die werkwyse kom daarop
neerdat persone wat behoort tot die werklose groep of wat gemoeidis met
die verskynsel, betrek is by die navorsing. Hulle is op hulle beurt versoekom
verderepersone teidentifiseer. Methierdie werlmvyse isvolgehou totvoldoende
respondente opgespoor is. Die werklose persone wat betrek is, is woonagtig
binne diegrense van die sinode van die Nederduitse Gereformeerde Kerk van
Suid-Transvaal (Gauteng Provinsie). Die professionele persone naamlik
sielkundiges, maatskaplike werkers, leraars en personeelbestuurders is ook
werksaam binne die grense van die sinode van die Nederduitse Gereformeerde
Kerkvan Suid-Transvaal. Die respondente hetbestaan uit verskillende bevolk
ingsgroepe, kultuuragtergronde en kerkverbande, hoewel die meerderheid van
die respondente totdie Nederduitse Gereformeerde Kerk behoort het. Die rede
hiervoor is dat die struktuur van die Nederduitse Gereformeerde Kerk die
steekproeftrekking vergemaklik het.
9
\
7. BEGRENSING VAN DIE ONDERSOEK
Dieondersoek isbegrens totdie werklose indtvidue watstabiel enselfversorgend
gefunksioneer het tot ongeveer 1989 en wat binne Gauteng (Suid-Transvaal)
woonagtig is. Respondente watdie krisis van werkloosheid ervaar het asook
dieprofessionele persone wat dienste aan die werkloses bied, is gevinddeur
verskillende kerke, welsynsorganisasies, firmas en personeelagentskappe te
kontak.
8. BEPERKINGS VAN DIE ONDERSOEK
Die volgende beperkings kan uitgelig word, naamlik dat die ondersoekgroep
nie verteenwoordigend van die universum van werklose persone is nie, en
derhalwe kan die bevindings vanuit die ondersoek nie veralgemeen wordnie.
Dit kan hoogstens van toepassinggemaak word op individue en gesinne wat
oor soortgelykeeienskappe as die van die ondersoekgroep beskik.
9. KONSEPTUALISERING VAN BEGRIPPE
Die volgende begrippe waf direk betrekking het op die studie, dien gedefinieer
en omskryfteword Sommige definisies worduit die literatuur aangehaal terwyl
ander begrippe omskryfis.
10
\
9.1 Werk
Shostak (1982:8) definieerwerksoos volg: "Work is an instrumental activity
carried out by human beings, the object ofwhich is topreserve and maintain
life, which is directed at a planful alteration of certain features of man's
environment. "
Uit hierdie definisie blyk dit duidelik dat daar 'n wisselwerking tussen die
voortbestaan van die mens endie benutting van sy omgewing is. Dievolwassene
sewerksvaardigheid wordgevorm deur 'n lang ontwikkelingsproses wat reeds
indie kinderjare begin enwatdeurdie loop van diemens se lewe asgereguleerde,
doelgerigte aksies diemens help om sy innerlike lewe te organiseer (Chestang,
1982:64).
VanderSpuy (1969:27) beskouwerkas: " liggaamlikeofgeestelike inspanning
watdaarop gerig is om iets tedoen ofte maak, om sodoende lewensonderhoud
te verkry." .
Anderson in Van der Spuy (1969:27) sienwerkas: "The purposeful effort a man
expands to earn his livelihood. Orwemay think in more direct termsofwork
as timegiven to ajob, for which one ispaid."
Gerstel& Gross (1987:4) beweerdat die mensvan die vroegste tyeafdiepogings
omhulselfvan lewensmiddele tevoorsien, as ''werk'' beskou het. Die bykomende
betekenisse van werk het egter deur die jare heengevarieer.
11
Binne die konteks van hierdie studie kan werk beskou wordas van intrinsieke
maaroakeksintrieke waarde virdie mens. Werk vereisfisiese insette maar ook
emosionele, intellektuele, kreatiewe en gedragsinsette watmeebring dat persoonlike
vervulling ervaar word. Dit wat by die werkgebeur, gedoen, gevoel en beleef
word, het 'n invloedop die mens as totale wese. Werk biedaandie mens beloning
byvoorbeeld sekuriteit, erkenning, materiele beloning, sukses, status, vriende
enpersoonlikegroeienontwikkeling. Verder hiedditookaan diemensgeleentheid
om kreatiefte wees en iets totstandte bring, am van waarde te wees en diens
te lewerenookom verantwoordelikheid te aanvaar. Dit is dus duidelik datwerk
sin en betekenis aan die mens se lewe gee.
9.2 Werkloosheid
Binne die konteks van die studie is dit relevant om werkloosheid te definieer.
Argyle (1989:285) definieer werkloosheid soos volg: "A person counts as
unemployed ifhe or-she is claiming unemployment or related benefits, that is
ifan individual does not have a paidjob and is actively trying to obtain one."
Bardin in Vorster (1992:29) definieer werkloosheid volgens die "Current
Population Survey" (CPS) as:
* die afgebakende definisie: "according to which an unemployed person has::l.actuallytaken steps tofind employment"; en v- \
12
* die uitgebreide dejinisie: "according to which people who have notactively
tried to find work but who would like to work are also regarded as
unemployed" (Bromberger in Vorster, 1992:2-5).
Barker enBacker (1992:73) semening oorwerkloosheidlui soos volg: "'nPersoon
wordas werkloos beskou indien hy sonder werk is, beskikbaar vir werkis, en
werksoek. Diedejinisie volgens die lopende bevolkingsopname (LBO) volgens
dieSentrale Statistiekdiens, Statistiese Nuusberig PO 344 in Barkeren Backer
(1992:82) is soos volg:
"Werklose persone wat 15jaar ofoueris wat
a) nie betaalde ofeie indiensname is nie;
b) gedurende die verwysingsweek (die 7 dae watdie onderhoud voorafgegaan
het) beskikbaar was vir betaalde ofeie indiensname; en
c) die begeerte het om te werk en om in diens geneem te word ofom eie
indiensname te ondemeem. "
AlI~ persone tussen 16 en 65jaar word as die ekonomies bedrywige bevolking
beskou.
Werkloosheid sluit al diepersone bo 'n spesifieke ouderdom in wat vir werk
beskikbaar is, aktief werksoek en bereid is om te werk maar wat nie teen
besoldiging werksaam is nie.
'n Eenvoudige dejinisie van werkloosheid is wanneer die ekonomie nie in die
vraag na arbeid kan voorsien nie (Cawker en Whiteford, 1993:2).
13
Omrede hierdie studie oor die problematiek van werkloosheid handel, is
bogenoemde omskrywing van werkloosheid binne die konteks van hierdie studie
relevant.
9.3 Stabiel en selfversorgend
Dierespondente in hierdiestudie isstabielenselfversorgende individue engesinne
en dus worddie terme soos volg omskryf
Odendal, Schoonees, Swanepoel, Du Toit en Booysen (1985:1059) definieer
stabiel as standvastig en bestendig. Dit is 'n toestand ofomstandighede watnie
makliksal verander nie. Stabiele individue en gesinne het dus bestendigheid
in hulle werksituasie ervaar en kon in hulle behoeftes voorsien.
Odendal et al (1985:953) definieer selfversorgend om in die eie behoeftes te
voorsien sonderhulp van buite. Ditisdus sinoniem metselfvoorsiening: Individue
en gesinne wafselfversorgend is, slaag daarin om in hulle eie lewensbehoeftes
te voorsien sonderdat hulle enige hulp van buite ontvang.
9.4 Maatskaplike funksionering
Die maatskaplike funksionering van 'n individu of gesin het te doen met die
wyse waarop die betrokkenes hulfunksie, rol en verantwoordelikhede in die
samelewing vervul.
14
DieNuwe Woordeboek virMaatskaplike Werk (1996:37) definieer maatskaplike
funksionering soos volg: "Geheel van 'n individu se rolvervulling op alle
bestaansvlakke in wisselwerking met ander individue, gesinne, groepe,
gemeenskappe ofsituasies" (vgl. Die Woordeboek vir Maatskaplike Werk,
1971:37).
Siporin in Du Toit (1983:32) konstateer soos volg: "Socialfunctioning refers
to theway individuals or collectives (families, associations, communities, and
so on) behave in orderto carry out their tasksand meet theirneeds".
EckleyinDu Toil (1983:32) vind" dat maatskaplike funksionering as die
mens se handhawing en verwesenliking van homselfin verhouding totsylewenstake
en lewenseise, 'n onderdeel vorm van die mens se menswaardige
seifverwesenliking".
VolgensDuToit (1983: 32) ve1WJlsmaatskaplikefunksioneringna diehandhawing
en verwesenliking van diemens in die fig van sy aktiwiteite, die wisselwerking
tussen hom ensygeheelomgewing, syrolvervullingten opsigte van sylewenstake,
sy lewensituasie en hoehy die eise wataan hom gestel word, hanteer.
Vir doeleindes van hierdie studie kan maatskaplike funksionering dus gesien. .
wordas die somtotaal van taakvervullingsaktiwiteite op al die lewensterreine
vandiemens, naamlikopdiefisiese, psigiese, maatskaplike enkulturele terreine.
Ditsluit take ten opsigte van die huwefik, gesin, die arbeidsveld, opvoeding, kultuur,
ontspanning engodsdiens in. Maatskaplike funksionering verwys dus na die
rolvervullingsaktiwiteite en die effektiewe interaksie van individue, groepe en
15
gemeenskappe indie volvoering van lewenstake, die bevrediging van behoeftes
en selfverwesenliking op al genoemde lewensterreine van die mens ten einde
sy lewenskwaliteit te verhoog (Du Toit, 1983:34-35).
9.5 Resent
Resent verwys naonlangs en kort gelede (Odendal et ai, 1985:897).Wanneer
daar dusvan individue en egpare gepraat wordwatresent werkloos geraak het,
word daar verwys napersone wat weens die ekonomiese insinkingen politieke
veranderinge inSuid-Afrika vanofdie laat tagtiger ennegentigerjare, werkloos
geraakhet.
9.6 Behoeftes
Behoeftes is dit wat 'npersoon nodighet om van hom 'n tevrede en gelukkige
mens temaak. Odendal etal (1985: 74) verwys nabehoeftes opmateriele gebied
naamlik geldelike behoeftes maar ookna behoeftes wat 'n innerlike drang na
iets is. Behoeftes kan dusjisies, geestelik, emosioneel of psigies van aardwees.
9.7 Lewensbehoeftes (menslike behoeftes)
'n Persoon se lewensbehoeftes is dit wat hy nodig het virsy elke dagse bestaan
om 'n gelukkige mens te wees, byvoorbeeld behoefte aan voedsel, water en
beskutting. Behalwe hierdie basiese behoefies isdaar ookander behoefies, naamlik
behoefte aan sekuriteit, liefde, veiligheid, erkenning, menswaardigheid en
selfaktualisering wat noodsaaklik is vir 'n sinvolle lewe (Steinmetz, 1979:22).
16
Binne diekonteks van hierdie studie isditnoodsaaklik dat individue engesinne
in hulle totale lewensbehoeftes moet voorsien ten einde selfstandig en gelukkig
te kanfunksioneer.
9.8 Ekologiese sisteem
Ekologie wordsoos volg deur Odendal etal (1985:195) beskryf: "Verhouding
van die lewende organismes tothulle omgewing: omgewingsleer. "
Die Nuwe Woordeboek virMaatskaplike Werk (1996:59) definieer 'n sisteem
soosvolg: "Geheel van komplekse eenhede in 'nbepaalde interaksionele verhouding
waarwedersydse betnvloedingplaasvind, en watgekenmerk word deur 'n mate
van gereguleerdheid en ordelikheid. "
'nSisteem bestaan uit verskillende komponente wat metmekaar in voortdurende
interaksie verkeer en mekaar sodoende betnvloed. Sisteme funksioneer deurdat
energie insette uitdie omgewing deurdie sisteem transformeerom insette aan
dieomgewingte fewer. Oop lewende sisteme hetdeurdringbare grense enhierdie
maakdie uitruiling van inligting metander sisteme en die omgewing moontlik.
Geslote sisteme hetmeer rigiede grense en geen interaksie vindplaas metdie
omgewingnie (Schoeman, 1980:173-175).
In hierdie studie worddaar aandaggegee aandiefunksionering van die tndividu
en gesin binne sy totale ekologiese siteem.
17
\
9.9 Rasionalisasie
Odendal etal (1985:880) beskryf rasionaliseer as in ooreenstemming met die
rede bring. Ditisom praktieser, ekonomieser in te rigdeur verlies van tyd, arbeid
en grondstowwe uit te skakel om 'n produk goedkoper te maak. Weens die.
ekonomiese situasie behels rasionalisasie byjirmas dotpersoneel onder andere
verminder word.
Vir doeleindes van hierdie studie isditnoodsaaklik am tebesin oardieverband .
tussen rasionalisasie en werkloosheid omrede dit een van die eksteme oorsake
van werkloosheid is.
9.10 Regstellende Aksies
Me Gregor (1993:18-2) omskryfregstellende aksie soos volg:
"Affirmative action suggests that there is a needfor certain groups ofpeople
in the workplace to receive an element ofpreferential treatment due to the
disadvantages thatagroupfaced in thepastasanresultofdiscriminatorypractice
andlegislation. "
DieNuwe WoordeboekvirMaats~p!ike Werk (1996:55-56) definieerregstellende
aksie soos volg: "Pogings am vordering te maak ten opsigte van substantiewe
gelykheid van geleenthede virgroepe teen wie daargediskrimineer is en wat
tans onvoldoende inbelangrikeposisies indie samelewingverteenwoordigword".
18
Regstellende oksie het tedoen met die bemagtiging van aile mense enorganisasies.
Indien ditregtoegepas wordgaan ditniegepaardmetstcfmaatreels nie. Wanneer
regstellende aksie duskorrek toegepas word beteken ditdatelke persoon sesituasie
volgenssy ofhaarprestasie oorweeg word Volgens De Lange (I 996:4) vereis
doeltreffende regstellende aksie 'n balans tussen kriteria van ras, geslag en meriete.
Tans word in Suid-Afrika gepoog om die speelveldgelyk te maaksodat swart
vrouens en mansop gelyke voet metblanke mans en vrouens kan meeding.
Regstellende aksie isook 'naspek wat verbandhoumetwerkloosheidendaarom
is dit relevant binne die konteks van hierdie studie.
9.11 Afdank
Afdank beteken uitdie diens ontslaan (Odendal et aI, 1985.~20).
Afdanking is 'n belangrikefaktor watmeebring datstabiele individue engesinne
werkloos raak en daarom is dit 'n tersaaklike begrip.
9.12 Entrepreneurskap
In die Prodder (1996:3) word entrepreneurskap soos volg gedefinieer:
''Entrepreneurship is theprocess ofdoing somethingnew andsomethingdifferent
for thepurpose ofcreatingwealthfor the individual andadding value tosociety".
Entrepreneurskap is 'n belangrike aspek in die ekonomiese ontwikkeling van
Suid-Afrika indie 1990s. Dit isdus relevant virdie studie omrede ditmoontlikhede
inhou om die werkloosheidsproblematiek aan te spreek (Vosloo, 1991:47).
19
9.13 Sisteemteorie
Definisie volgens die Nuwe Woordeboek vir Maatskaplike Werk (1996:59):
"Verbandhoudendeformele instellingsenkonsepte oordierealiteitvanonderlinge
verhoudings, interaksie en 'n mate van gereguleerdheiden ordelikheidwat die
samestellende eenhede van sisteme kenmerk".
Die werklose individu en gesin is deel van 'n groter sisteem. 'Hierdie sisteem
bestaan uit verskillende komponente wat met mekaar in interaksie verkeer en
mekaar sodoende beinvloed. In die hantering van die problematiek van .
werkloosheid isditdusnodig om nadiewerklose vanuit 'n sistemiese benadering ~
te kyk.
9.14 Beraad
"Onderhoudvoering wat daarop gemik is om die klient tot insig te lei met die
oog op die bevordering van symaatskaplikefunksionering" (Nuwe Woordeboek
vir Maatskaplike Werk, 1996:7).
Binne diekonteks vandie studie is berading 'n belangrikefaset in die hantering
van die werklose.
20
9~ 15 Groepwerk
Die NuweWoordeboek vir Maatskaplike Werk (1996:25) definieer groepwerk
in maatskaplike werk soos volg: ''Metode indie maatskaplike werk waarvolgens
individuele en groepsdoelstellings binne groepverband verwesenlik word deur
die doelgerigte toepassing van diegroepwerkproses".
Groepwerk is 'n metode in maatskaplike werkwatsuksesvol aangewend kan
word in diehantering van werkloses en dus is dit relevant in hierdie studie.
9.16 Gemeenskapswerk
Definisie volgens die Nuwe Woordeboek vir Maatskaplike Werk (1996:19)
"Gesamentlike, beplande aksie van lede van die gemeenskap en 'n maatskaplike
werkerom diemaatskaplikefunksionering van die totale gemeenskap tebevorder
deur
1) op mikrovlak kennis en hanteringsvermoe te verhoog en sodoende die
gemeenskap tebemagtig om maatskaplike probleme en behoeftes tehanteer,
2) op mesovlak teverseker datdaardoeltreffende hulpbronne is watop die
behoeftesvan die gemeenskapafgestem is, en3) opmakrovlakdie gemeenskap
demokratiese inspraak tegee in die formulering van welsynsbeleid".
Gemeenskapswerk as metode inmaatskaplike werk kan suksesvol aangewend
word in die hantering van die problematiek ten opsigte van werkloosheid.
•
21
9.17 Gemeenskapsontwikkeling
'Proses wat mense in staat stel om kragte en hulpbronne binne 'n gemeenskap
te mobiliseer en te bestuurdeur geleenthede teskep virdemokratiese besluitneming,
aktiewe deelname en samewerking, seljhulp, ontwikkeling van leierskap en
benutting van opvoedingsgeleenthede om die totale gemeenskap se intrinsieke
. potensiaal tebereikenkragte te bevorder" (Nuwe Woordeboek virMaatskaplike
Werk, 1996:19).
Werkloosheid is 'nprobleem wat 'n invloed op die totale gemeenskap het en
deur middel van gemeenskapsontwikkeling kan aile rolspelers betrekworden
lean dieproblematiek vanwerkloosheidvanuit 'n gemeenskapsbenaderinghanteer
word.
10. STRUKTURERING VAN SKRIPSIE
Dienavorsingskripste issaamgestel uitdie volgende hoofstukke: Die inleidende
orientasie totdie ondersoek word in hoofstuk een aangebied Hoofstukke twee
endrie behels die teoretiese ondersoeknawerkloosheid In hoofstuk twee word
. spesijiek aandag gegee aan die werkloosheidsituasie binne die Suid-Afrikaanse
konteks. 'n Literatuurstudie ten opsigte van die betekenis van werkin die lewe
van diemens word inhoofstuk drie uiteengesit. Verder word die oorsake, tipes,
implikasies endie hantering van werkloosheid bespreek. In hoofstuk vierword
die resultate van die ondersoekuiteengesit. Inhoofstukvyf wordgevolgtrekkings
enaanbevelings vanuit die ondersoek gemaak ten opsigte van die maatskaplike
22
funksionering van stabie/e en selfversorgende individue en gesinne wat resent
werk/oos geraak het. Hoofstuk seswordgewy aan 'n opsomming van die studie.
11. SAMEVATTING
Hierdie hoofstuk is van besondere be/ang omrede dit aandui wat aan/eiding
gegee het totdie ondersoeknawerk/oosheid. Nadat dieagtergrondskennis gegee
is, is diehipotese ofveronderstelling geformu/eer. Die hipotese gee 'n direkte
aanduiding van waaroor die navorsing gaan. Vanuit dieprob/eemstelling is
'n spesifieke doelstelling en doe/witte gestel. Die navorsingsontwerp is die
spesijieke planofstrategie waarvolgens die ondersoek gedoen is ten einde die
doe/stellingendoelwitte tebereik. Die wyse waaropdiesteekproeftrekkinggedoen
is, is uiteengesit. Die metode van studie wat gevo/g is, is tweerlei van aard,
naamlik: 'n Literatuurstudie en 'n empiriese studie. Die verskillende begrippe
waama in die navorsingsvers/ag verwys word, is omskryf en 'n indeling van
die verslag is gegee.
Dieteorie ten opsigte van werk/oosheidwordinhoofstukke twee endrie bespreek.
In hoofstuk twee word aandag gegee aan die historiese perspektiewe op
werkloosheid, die huidige situasie in Suid-Afrika asook 'n toekomsscenario.
Hoofstuk drie handel oordie betekenis vanwerk in dielewe van die mens, die
oorsake, tipes,fases en implikasies van werkloosheid asookoor die hantering
van dieprob/ematiek.
23
HOOFSTUK 2
DIE WERKLOOSHEIDSITUASIE BINNE DIE SUID-AFRIKMNSE KONTEKS
1. INLEIDING
~7j Werkloosheid is 'n algemene verskynsel indiewereldmaarhetookinSuid-Afrikacili
'(l 'n realiteit geword. Te midde van die verwagtings van 'n beter lewe vir almal.~i...- in Suid-Afrika, neem werkloosheid skokkende afmetings aan.
Die begrip "nuwe" Suid-Afrika dui daarop dat elke aspek van die
Suid-Afrikaanse samelewing ten diepste besig is om te verander. Hierdie
verandering vindplaasop ekonomiese, staatkundige,.maatskaplike en kulturele
terreine. Aan die een kant ondervind die land 'n totale transformasie en aan
die anderkant 'n voortsetting van baie van die probleme van die verlede.
<Suid-Afrikaners is tans besigom te verarm. Hierdie verarmingsproses word
aangehelp deurdie steeds hoeirflasie asook deurdie toenemende werkloosheid.
Werkloosheid is 'nbaie wye begrip wat indie verlede dikwels nou saamgehang
het met onverantwoordelikheid en seifs werkskuheid. Sedert die tagtiger en
negentiger jare het faktore soos ekonomiese insinking, politieke faktore,
tegnologiese ontwikkeling, uitputting van natuurlike hulpbronne, snelle
bevolkingsgroei, verstedeliking, hoe lone sonder verhoogde produktiwiteit,
gebrekkigeonderwysen opleidingendiskriminasie inSuid-Afrikadaartoe bygedra
datdaarnie werksgeleenthede isnie. Die gebrekaan werksgeleenthede isvandag '(
die grootste oorsaak van werkloosheid (Redakteur, 1991:2). Volgens die )
24
Kleinsake-Ontwikkelingskorporasie (KSOK) is daar die afgelope twee jaar 'n
merkbare toename in mense wat hulwerkverloor en genoodsaak is om ander
werk te gaan soek of om uiteindelik te besluit om 'n eie besigheid te begin
(Cornelissen, 1995:11). Verder meldgenoemde skrywer dat kinders na matriek
nie maklikwerkkry nie weens regstellende aksies.
Diefeit dat werksgeleenthede beperk is, bring meedat individue engesinne wat
virjare selfstandig gefunksioneer het, nou ookdeur die probleem van werkloosheid
geraak word. Werkloosheid het in die huidige situasie 'n realiteit geworden
daarom is ditnodig om ondersoek in te stel na die maatskaplike funksionering
van individue en gesinne watvirjare stabiel en selfstandig gefunksioneer het
en resentwerkloos geraakhet.
Die openbare sieningoor die probleem van werkloosheid moet ook verander
aangesien werkloosheidniemeer netaan onverantwoordelikheidenonstabiliteit
gekoppel kan wordnie. Eksterne faktore in Suid-Afrika dra baie definitiefby
tot die probleem van werkloosheid.
Ten einde 'n diens te kan lewer aan stabiele individue en gesinne watgeraak
word deur die problematiek van werkloosheid, is kennis in verbandmet die
belangrikheid van werk in die mens se lewe, noodsaaklik. Verder moe! die
gemeenskap ookkennis dra van die oorsake engevolge vanwerkloosheid asook
die effekdaarvan op die individu, gesin en gemeenskap.
25
(
Daar sal vervolgens aandag gegee wordaan sekere historiese perspektiewe
ten opsigte van werkloosheid asook 'n oorsig oor die huidige situasie in
Suid-Afrika en 'n toekomsscenario.
2. HISTORIESE PERSPEKTIEWE OP WERKLOOSHEID
Volgens De Klerk (1990:85-87) het 'n hele reeks gebeure op staatkundige en
ekonomiese gebied die Suid-Afrikaanse toneel sedert die tweede helfte van die
vorige eeu totaal verander, watdie armblankevraagstuk tot gevolggehad het.
Die eensongekompliseerde boeresamelewing moes eensklaps kosmopolitiese
gemeenskappe met'nvariasie van norme enkulture huisves. DeKlerk (1990:85)
meldsoosvolg: "'n Gekompliseerde ekonomiese wereldontvou met 'n streng
kompetisie ten opsigte van die welvaart wat die land bied. '.' Verder meld die
skrywer datdie Afrikaner hom in 'n traumatiese, onbenydenswaardige situasie
bevindhet. Sy herkoms uit 'n ongekompliseerde, getsoleerde boeregemeenskap
met dieminimum van onderwysgeleenthede he!hom as 'n ongeskoolde in 'n baie
ongelyke strydgeplaas.
Natuurrampe soos byvoorbeelddroogtes het meegebring datboere genoodsaak
. wasom 'n heenkome opdiedelwerye enmyne tegaan soek. Onbenydenswaardige
situasies inplakkersdorpe sonder geriewe het ontstaan. Hierdie "verstedeliking"
het die Afrikaner as 'n subkultuur in 'n kosmopolitiese bedelinggeplaas.
Ander belangrike faktore wat die armblankevraagstuk verergerhet, is onder
andere die Eerste Wereldoorlog en Rebellie van 1914-1915, die 1918
26
griepepidemie, die 1922 staking en mynonrus, die groot droogte (1919-1933)
asookdie depressie in 1933.
Die Nederduitse Gereformeerde Kerkhet besefdat hy 'n taak en roeping het
ten opsigte vandie problematiese situasie van die blanke bevolking, maar dat
hy die stryd nie aileen kan strynie.
Deur streeks- en nasionale konferensies is inligting deurgegee om die
"volksgewete wakker temaak" endie samewerkingvan staaten diegemeenskap
te probeer verkry.
Die verskyning van dieCarnegieverslag in 1932 werp die Zig op die dreigende
gevaarvan diealgeheleekonomieseondergangvandieAfrikaner. Hierdie verslag
toon aan dat 300,000 mense baie arm was (Botha, 1956:194-195).
In daardie jare is besef dat daar slegs eenpad vorentoe oop is: Daar moet
gestuur word in die rigting van volgehoue, georganiseerde, wetenskaplik
gefundeerde programme en aksies waaraan die kerk, die staat en die hele
gemeenskap deeI sou he.
Vanaf die dertigerjare vind groei en ontwikkeling in Suid-Afrika plaas en
tydens die sestigerjare beleefdie land 'n bloeitydperk.
Na ongeveer vyftigjaar van voorspoed beleef Suid-Afrika weer in die laat
tagtigerjare en negentigerjare 'n tydperk van emstige armoede enwerkloosheid
wat veral die swart bevolking van Suid-Afrika raak (Wilson & Ramphele,
27
1991:86-97). Weereens het dit nodig geword dat daar op 'n georganiseerde
en wetenskaplike wyse programme en aksiesgeloods word, in samewerking
metdie staat, kerke en die hele gemeenskap, omdienoodsituasie aan te spreek.
3. DIE HUIDIGE S1TUAS1E IN SUID-AFRIKA
Volgens Van Wijk (1994:4) gaan armoede gepaard metstygende werkloosheid.
Die getal werkloses in dieformele sektor het seder! 1991 van 2,5 miljoen tot
6 miljoen toegeneem. Asdie informele sektor se gegewens bygereken word, kom
die getal werkloses op 8 miljoen te staan teenoordie 14,5 miljoen ekonomies
oktiewe mense indie land(Van Wijk, 1994:4). Onder die werkloses is duisende
opgeleide beroepsmense watnoodgedwonge werkmoetaanvaar waarvoor veel
laerkwalifikasies vereis wordeninbaie gevalle kanhulle niebetrekkings bekom
nie. Boere se skuldlas hettussen 1981 en 1991 van R4 561 miljoen totR16 2
71 miljoen toegeneem en baie boere is gesekwestreer. Volgens Venter (1993:1)
toon die Buro van Marknavorsing dat44,8% van die totale bevolking inSuid-Afrika
in1989onderdie minimum bestaanspeilgelewehet. Van Wijk (1994:4)konstateer
datkonserwatiewe ramings daarop dui dat 18 miljoen Suid-Afrikaners uit die )I
totale bevolking van 38 miljoen tans onderdie minimum bestaanspeil van R300 Jrper persoon per maandlee! Van Wijk (1994:4) melddat Suid-Afrika gebuk .
gaan onderarmoede, werkloosheid, knellende droogtes, hoe voedselpryse en
'n onstabielepolitiekeklimaat. Verder isdiehoebevolkingsgroei ookkenmerkend
van die Suid-Afrikaanse situasie.
(Seder!Maart 1989het Suid-Afrika 'n resessie beleefwat volgenskenners die
. ergste is in diegeskiedenis (Van Wijk, 1994:4). Volgens ekonome is 'n resessie
28
'n "normale" verskynsel van die hedendaagse ekonomie. 'n Resessie dien as
'n "ajkoeling" van 'n "oorverhitte" ekonomie en gaan gewoonlik gepaardmet
'n matige afname van ekonomiese bedrywighede. Verder het die ekonomiese
groeikoers afgeneem, produksie gedaal, werkloosheidgestyg, investering het
afgeneem en so meer.
Die resessie wat Suid-Afrika beleef het, hetweens die volgendefaktore emstige
afmetinge aangeneem: Buitelandse skuldlas, sanksies enboikotte, dielae waarde
van die rand, die invloedvan droogte, 'n gebrekaan beleggingsvertroue, die
traeekonomiese vertoning van die belangrikste nywerheidslande, werkloosheid
en afdanking, sosiale enpolitieke onrus en geweld, politieke onsekerheid, lae
goudprys, hoeinflasiekoers en so meer. Na die ekonomiese voorspoedfase van
die sestiger en sewentigerjare kon die resessie ~at Suid-Afrika beleef het
"ajkoeling" meegebring het. Die ekonomie kon ondernormale omstandighede
sy onderstedraaipunt bereik het en in die herstelfase inbeweeg het. Weens
genoemde faktore beweersommige ekonome dat die resessie in 'n. depressie
oorgegaan het met die verskil dat daar geen sprake van 'n algehele
prysineenstorting wasnie. 'n Opvallende kenmerk van die afswaaifase is die
ernstige afname in werkverskafjing (Van Zyl, 1993:92-93).
fan Zyl (1993:93-94) melddatSuid-Afrika vanafdie einde van 1992 in die )
~rnstigste ekonomiese krisis sedert die groot depressie van 1929-1933 verkeer. f.
Verderwordgemelddat dieekonomiese situasie deur die volgende onrusbarende '"
feite gekenmerk is:
29
* ongeveer6miljoen Suid-Afrikaners iswerkloos enkanniewerk indieformele
sektor van die ekonomie bekom nie;
* meeras250000 mense hetsedert 1990 hullewerkverloor weens afdankings,
personeelverminderings envervroegde pensioenpakkette. Hierdie toedrag
vansake geld ten opsigte van aile beroepe van die laagste tot die haogste
vlak;
* van die 440 000 skoalverlaters van 1992 sal slegs 3 uit elke 100 van werk
voorsien kan word;
* tussen 15 en18miljoen mense leeftansonder die broodlyn. Wydverspreide
armoede en 'n gebrek aan lewensmiddele kom vo.or en baie mense verlaor
hulle huise;
* meeras 5 000 boere het die landbou verlaaten duisende plaaswerkers het
hulwerkverloor. Die gemiddelde ouderdom van boere wathulleplaseverlaat
het, is 44jaar, en dikwels hethulle geen anderwerksondervindtng nie, wat
meebringdathulle 'n geringe kanshet om ander werk te bekom;
* in 1992 is byna 3 000maatskappye en beslote korporasies gelikwideer enr"':\.j
meer as 4,500 persone, eenmansake en vennootskappe insolvent verklaar;
* die reele verbruikersuitgawe het nou vir sewe agtereenvolgende kwartale
gedaal, wat 'n verdere weerspieeling van die dalende reele inkome,
toenemende werklaosheid en swakboerdery-inkomste is;
30
* die beleggingsvertroue het 'n laagtepunt bereik;
* die totale ekonomiese bedrywighede toon sedert die begin van die resessie
inMaart 1989, 'n voortdurende daling;
* die reele landbouproduksie het in 1972 met 'n ontstellende 63,7% gedaal;
* dieproduksie in die nie-landbousektor het met 1,2%gedaal; en
* negatiewe groei kom voor in die mynbou, fabriekswese, konstruksiebedryf,
handel enfinansies.
Volgens Barker en Backer (1992:5) tree ten minste 350000personejaarliks litoetotdie arbeidsmark, terwyldaar indie dekade 1980 tot1990slegsvirongeveer"
50 000formele werksgeleentheidperjaar geskep is. Moolman (1993:3) toon
die volgende statistieke vir1992 ten opsigte van die omvang van werkloosheid
in Suid-Afrika soos volgaan:
Totale bevolking
Beraamde ekonomies-aktiewe bevolking
Werksaam in: formele sektor
informele sektor
bestaanslandbou
geen heenkome
31
38,0miljoen
14,5miljoen
8,0 miljoen
3,5 miljoen
1,0 miljoen
2,0 miljoen
DieKwartaalblad van Suid-Afrikaanse Reserwebank (1995:8117) verstrek die
volgende statistieke ten opsigte van die totale geregistreerde werkloses in
Suid-Afrika oor die afgelope paarjaar:
April 1992
April 1993
April 1994
Maart 1995
281 554
319778
267493
285932
President Nelson Mandela het die verslag, Children, poverty and disparity
reduction: Towards fulfilling the rights ofSouth Africa's children, saam met
dienasionale program van aksie virkinders inPretoria bekendgestel. Volgens
dieverslag isdaar virdie 25,6miljoen volwassenes inSuid-Afrika net9,6 miljoen
poste. Diehoewerkloosheidsyfer beteken datmeeras 'n miljoen kinders werklose
pa's en meer as 'n miljoen kinders werklose ma'shet (Jonker, 1996:1).
Mnr. Marinus Daling. Sanlam se voorsiuer, meld in Sake-beeld (l995c:2) dat
'n ekonomiese groeikoers van 6% tot 7% in Suid-Afrika nodig is ten einde 'n
effek op werkloosheid te he. Uit'n Absa-verslag (Von Keyserlingk, 1995:2)
blykdatproduktiwiteit in Suid-Afrika baie laag is. Diegemiddelde uitsetper
werkerinAmerika is 5,3 maal hoer as in Suid-Afrika, in Brittanje 2,7 maal hoer
en in Singapoer 2,4 maal hoer. Verder blykdit uit die verslagdat verbeteringe
in mededingendheidleitotsterker ekonomiese groei. Ditleiweertot 'n toename
in indiensneming mits reele lone nie die verbeterde produktiwiteit oorskry nie.
Opsy beurt lei dittot verhoogde vraag na dienste. Sake-Beeld (1 995c:2) meld
datdie volgende probleemgebiede inSuid-Afrika indringendaandag verg indien
32
Suid-Afrika sy groeikoers betekenisvol wil verhoog om die hoe werkloosheid
in die land te bekamp. Hierdie probleemgebiede is:
* Die belastinglas wat tans sowat 25% van die brutobinnelandse produk is,
is te hoog enskrik entrepreneurs af;
* Valutabeheer hou buitelandse beleggers weg en keerdat Suid-Afrikaanse
beleggings vrylik in die buiteland gedoen kan word;
* Die voortgesette hoevlakvan misdaad, takel vertroue af Dit is nadeligvir
produksie en leitot 'n uittog van kundige mense enskrikbeleggers entoeriste
af Ten einde dieproblematiek van werkloosheid aan te spreek is dit uiters
noodsaaklik dat orde en"stabiliteit spoedigbewerkstellig word;
* Produktiwiteit sal moetverbeter. Vroee aftredes, emigrasie en halsoorkop
regstellendeaksie isnie 'n oplossing inSuid-Afrika wat 'n landis met 'n tekort
aan vaardighede nie; en
* Dieonstabiele arbeidsituasie strem groei inSuid-Afrika. Onwettige stakings,
ongedissiplineerde straatoptogte en gewetenlose vandalisme het nieplek in
'n ekonomie wat beleggings dringend benodig nie.
Vanuit Barker & Backer (1992:62-70) blykditdatdaar 'n noue verband is tussen
produktiwiteit en die vraagna arbeid. Die skrywers beskou produktiwiteit as
belangrik om die volgende redes:
33
- Dit is die basiese bron van die verbetering van reele lone, en dus van lewen
standaard Produktiwiteit is dus die ware skake/ tussen uitset en beloning
in produksie.
Verhoging van produktiwiteit is belangrik om 'n hoerekonomiese groeikoers
te kan handhaaf
- Produktiwiteitsgroei is 'n anti-irflasicnere kragdeurdat dithelpam virstygings
in geldlone te kompenseer ofom dit te absorbeer.
Die volgende is vo/gens Barker & Backer (1992: 68-70) enke/efaktore wat
produktiwiteit kan betnvloed:
- Kwaliteitvan diearbeidsmag. Suid-Afrikahet 'nemstigetekortaangeskoolde
arbeid in sekere kategoriee asook 'n hoe ongeletterdheidskoers. Hierdie
faktore het 'n negatiewe uitwerking op dieprodukiiwiteitsprestasie inSuid
Afrika.
- Die verantwoordelikhede van bestuur. Die gebrekaan bestuursvaardighede
in Suid-Afrika asookdie afwesigheid van 'n produkttwiteitsbewustheid is
ook bydraende faktore totdie lae produktiwiteitsprestasie.
- Sosio-politieke omstandighede. Politieke onsekerheid en die sosiale konflik
en gewe/d in Suid-Afrika dra ook by tot die /ae produktiwiteitsprestasie.
34
- Die rolvan vakbonde. Laasgenoemde kan 'n positiewe ro/spee/ indien daar
samewerking tussen vakbonde en bestuur is ten einde arbeidsverhoudinge
te verbeter. In 'n konflikverhouding soos dikwels in die verlede, het dit 'n
negatiewe impakopproduktiwiteit.
Mnr Tony Manning, ekonomiese strateeg en skrywer, meld dat 32,6% van
Suid-Afrikase bevolkingwatkanwerk, werk/oos is. Hierdie hoewerkloosheidsyfer ",,<,
vanSaid-Afrika isnie meer 'n tydelike siklus-verskynsel nie, maar 'n permanente
strukture/e prob/eem (Sake-Bee/d, 1995a:9).
"Werk/oosheid iswaarskynlik die meesgevreesde verskynsel van ons tyd, " het
dieOrganisasie virEkonomiese Samewerkings en Ontwikkeling (OECD) on/angs
in 'n vertroulike verslaggemeld(Sake-Beeld, 1994).
Vanuit genoemde scenarios isditdus duidelik datwerk/oosheid manifesteer in
'n same/ewing waar ekonomiese groei nie tred hou met die toetreders tot die
arbeidsmarknie. Verder moetSuid-Afrika se hoe bevolkingsaanwas ook ten
opsigtevan dieekonomiesegroei inberekeninggebringword(Schoeman, 1991:2).
4. TOEKOMSSCENARIO
Schoeman (1991:1) is van mening datwerk/oosheid enarmoede aileen bekamp
kan word vanuit 'n makro-langtermyn perspektiefdeurdat:
* die ekonomie minstens n 6% groeiper jaar handhaafom genoeg
werksge/eenthede te skepvirnuwe toetreders tot die arbeidsmark;
35
* die bevolkingsgroei beheer word endie afgelopejare segroei van ongeveer
2.3%per jaar afgebring wordna 1.8%. Daar moet 'n balans tussen
bevolkingsgroei en ekonomiese groei wees. 'n Bevolkingsaanwas van 2.5%
perjaar bring meedat die bevolking van 'n land elke 35 jaar verdubbel; en
* politieke stabiliteit moet bereik word en geweld moetonder beheergebring
word.
Verder verduidelik Schoeman (1993:1) dat daar 'n direkte interafhanklikheid
en wisselwerking is tussen:
* ekonomiese groei en bevolkingsgroei;
* politieke hervorming en ekonomiese herstel; en.
* bevolkingsgroei enpolitiese medeseggenskap;
'n Verdere belangrike aspek om dieproblematiekvan werkloosheidaan tespreek
is datproduktiwiteitbewustheid onder aile deelnemers in die ekonomie, naamlik
regering, bestuur, werknemers enindividue, moetposvat. Alle mense moet verstaan
dat hulle lewenspeil tot 'n grootmate deurhul eie dryjkrag enproduktiwiteit
bepaalword.
Omrede werkloosheid emstige gevolge vir stabiliteit inhou, kan aandaggegee
wordaan korttermyn-strategiee om die wydverspreide werkloosheidteen tewerk,
byvoorbeeld korttermyn gesubsidieerde werkskeppingsprogramme.
36
r Die gevolge van regstellende aksie wordin die openbare sektor al hoe meer
\Sigbaar. Ditis 'n erkendefeit dat die wyses waaropfirmas personeel verminder,r lei totgrootskaalse moedeloosheid endemotivering beide virdiewerksmag
~at verminder word sowel as die personeel wat agterbly. Die Sentrale
ktatistiekdiens oor Indiensneming in die openbare sektor toon dat die getal
Iswart werkers in die openbare sektordie laaste kwartaal van 1994tot die
( eerste kwartaal van 1995 met581.7 toegeneem het. Diegetal blanke werkers
\het in dieselfde tydperk metbyna dubbel die syfer, sowat 9523, afgeneem. Die
werkersgetalle van die bruin en Indier-bevolking in die openbare sektorbly
egter konstant (Sake-Beeld, 1995b:18).
Die totale getal werkers werksaam in die openbare sektor, naamlikTransnet,
SA Poskantoor en Telkom, was aan die einde van die eerste kwartaal van 1995
sowat1,9miljoen. Van die totale aantal werkers was51,7% (974415) swartes
en 22,5% (425131%) blankes (Sake-Beeld, 1995b:18).
Swart werkers in dienasionale departemente het gedurende die eerste kwartaal
van 1995met5749 tot227496 toegeneem, terwyl die getal blanke werkers met
3 750 tot 217203 werkers afgeneem het (Sake-Beeld, 1995b:18).
Provinsiale administrasies toon 'n afname van 2 365 blanke werkers
gedurende die eerste kwartaal van 1995 tot'n totaal van 53 826werkers, terwyl
die swartwerkers'n effense styging van 321 werkers tot 'n totaalvan 583 034
werkers toon. Indieselfde jaarwas daar in dieprovinsiale administrasie byna
elf swart werkers vir elke blanke werker. Die rede vir die daling in blanke
werkerswas hoofsaaklikdie gevolgvan uitdienstreding (Sake-Beeld, 1995b:18).
37
'n Studie ten opsigte van regstellende aksie is in 1994 gesamentlikonderneem
deur die BlackManagement Forum en bestuurskonsultante Ernst & Young.
Die studie hetmeeras 2100 ondernemings ingesluit. Vanuit hierdie studie word
die redes virregstellende aksie soos volg beskryf (Mothabakwe, 1996:58-59).
Die redesvir regstellende aksie
Gevolgomdat ander dit doen
Druk van werknemers
Druk vanuit die mark
Vrees vir wetgewing
Maatskaplike verantwoordelikheid
Mededingende geleenthede
Pro-aktiewe leierskap
Strategiese besluit
% respondente
6%
16%
21%
26%
46%
47%
54%
80%
Vanuit genoemde statistieke is dit duidelik dat regstellendeaksie aan die orde
van die dag is. Dit is egter noodsaaklik dat daar 'n balans tussen groeien
gelykstelling gevindmoetworden datposte op meriete beklee moet word ten
einde die ekonomie te bevorder.
'n Verdere nadeel van regstellende aksie soos dit tans in Suid-Afrika toegepas
word, isdatdit net n klein groepie swartes begunstig en nie die opheffing van
die massameebring nie.
Ten einde die graterwordende probleem van werkloosheid in Suid-Afrika te
bekamp, sal alle hulpbronne in die samelewing gemobiliseer moet word. Die
38
staat, privaatsektor, kerk, samelewing en individu het dus 'n besliste
verantwoordelikheid in die bekamping van werkloosheid.
5. SAMEVAITING
Vanuit die literatuur blyk dit dat werkloosheid die afgelope jare 'n emstige
probleem in die helewereldgewordhet (Summers, 1990:323-324). Suid-Afrika
is 'n ontwikkelende landwatooktans 'n hoe werkloosheidsyfer ervaar. Hierdie
probleem is eenvan die grootste en mees aktuele probleme waarmee die land
sedert die sewentigerjare te make het. Die ekonomie het 'n onvermoegetoon
om werk te verskaf aan die snelgroeiende bevolking. Die probleem van
werkloosheid raak nie net werksku en onstabiele persone en gesinne in die
samelewing nie. Weens verskillende faktore is rasionalisasie en regstellende
aksieaandie orde van die dag. Ditbring dus meedatstabiele, selfversorgende
en selfstandig junksionerende individue en gesinne tans ookdeurwerkloosheid
geraakword
In dievolgende hoofstuk sal besin wordoor die betekenis van werk in die lewe
vandiemens en spesijiekdandie stabiele enselfstandigfunksionerende individue
en gesinne. Verder worddie oorsake, tipes, implikasies en die hantering van
werkloosheid bespreek.
39
HOOFSTUK 3
DIE BETEKENIS VAN WERK VIR DIE MENS
1. INLEIDING
Deurdiegeskiedenis hetditgeb/ykdotwerknaga/tydvirdie mensvan 'n stabiele
projielvoorsien het endaarom sa/ in hierdie gedee/te aandag gegee wordaan
die betekenis van werk in die /ewe van die mens. Francisco-/a Grange (1991:6)__.~_~_~_~_....._".,_"_~._._".__,~•.~_..-.__~", M-', ,~"__< __o
konstateer soos vo/g: "......werk is noodsqgklik,"J!11'.~,.di.e-._.belewjnKJ'pn_ ........ " .. _._••~._ .....h' •• "- ........-'>.,----._~.. -.~._,.~.''''-- ..,-. , U ~- ..• , •. , ••.•.. - _., .. __ .,._., •• _~ ••,~_..• " •. _<.~._,...~",
menswaardigheid in die lewe waarin daarna kwaliteit gestreefword".
Reedsvanafdie begin was die mens se arbeid/n onlosmaaklike dee/ van sy /ewe
en diespitwaarom sy hele lewe draai. Werk staan sentraal in die same/ewing
enpersoonlike /ewe van die mens in dieopsigdatditn persoon vanaansien,")"------~.-"
. nie aIleen in die oe van ander nie, maar ookyo/gens syeie beskouing voorsien.
Trouens, 'n spesifieke werkmagaan 'n individu bevrediging gee terwy/ ander
dit nie erkenas be/angrik, waardevo/ ofgewensd nie.
Werk hetdus in twee opsigte ekspressiewe waarde, naamlik: bevrediging inwerk
en bevrediging by diewerk. In die eerste gevalwordpersoonlike vervulling•.•• ,. ,•••~_. .~o ,
verkry deur werk optimaal suksesvo/ te verrig, en in die tweede geva/ biedwerk
bevrediging deur opgeneem te wees in die maatskaplike verhoudings watdie
werksituasie meebring.
40
Argyle (1990:234) definieer werkstevredenheid soosvolg:
* die mate van positiewe emosies wat 'npersoon ondervind;
* 'n reflektiewe, kognitiewe staatvan tevredenheid ten opsigte van die werk,
betalingen ander aspekte verbonde aan die werk;
* die ofwesigheidvan angstigheid, depressie ofander psigieseprobleme; en
* toegewydheid van die individu aan die organisasie, sy werk ofsy loopbaan.
Ten einde te begryp wat die mens motiveer om ure lank jisieke, psigiese,
intellektuele entegnologiese kragie te mobiliseer ten einde aan die verwagtinge
van die werksituasie te voldoen, gaan die betekenis van werk bespreek word.
Die oorsake, implikasies, tipes en hantering vanwerkloosheid sal ookaandag
geniet.
2. BETEKENIS VAN WERK
Die volgende aspekte is belangrik ten opsigte van die betekenis van werkin die
lewe van die mens naamlik die godsdienstige, maatskaplike, ekonomiese en
persoonlike betekenis.
2.1 Godsdienstige betekenis
Heyns (1986:250) omskryf arbeid soos volg: "Arbeid is daardie
bewustelik-beplande, vormgewende akiiwiteite waartoe die mensvan Godswee
geroep word en wat gerig is op 'n buite-die-arbeids-akiiwiteite gerigte doel,
naamlik: sy eie lewensonderhoud, 'n algemene lewensontplooiing, op die heil
41
(\
\!
van sy naaste en op die instandhouding van die samelewing" ( vgl. Marais,
1969:62-75).
Heyns (1986:255-257) beskryfdie doel van arbeid soos volg:
- Diens aan God: Hierdie aspek het te doen met gehoorsaamheid wanneer-'--~~-.---""_ .• ....,,.- .~,,'J' ~' •• '."
die skeppingsopdrag uitgevoer word.
- Diens aan die self Die mens het 'n verantwoordelikheid en plig teenoor
homself en deur middel van arbeid voldoen hy aan syjisiese en geestelike
behoeftes. Die mens kom deursyarbeidtotselfontplooiingenselfverdieping.
- Diens aandie naaste: Hierdie dimensie veronderstel dotdiemens se arbeid
ook gerig is op die verdieping en ontplooiing van sy naaste.
- Diens aandiegemeenskap: Arbeidhet 'n sterk inherente sosialiserende,-..-_._-_._.~_ ..,._•.~-~--- .._-_ ..-_.,
metanderwoorde gemeenskapsvormende funksie wat mense saambind en
waardeur lewensruimte geskep wordwat aan die mense in onderlinge
liefdesverbondenheid enwedersydse ajhanklikheid, die geleentheidbied om
as mense tot volle ontplooiing te kom.
Die godsdienstige motivering waarom mensewerk houdus primer verband
met die skeppingsopdrag datdie mensmoetheers en ontwikkel.
42
2.2 Maatskaplike betekenis
Vanuit Heyns (1986:250) se omskrywing vanarbeid blykduidelikdat werk ook
'n sosiale betekenis vir die mens inhou. Arbeid gaan dusjundamenteel om die
persoon van die mens en om die persoon van die medemens, met diep
ingrypende konsekwensies virdie menslike samelewing.
Marais (1969:66-68) skryfdatindie modeme gerasionaliseerde arbeidspatroon
waar arbeidsdifferensiasie en spesialisasie in een taakopdrag die werkswyse
is, wordwerkers noodgedwonge opmekaar aangewys. Deurdat arbeid diemens
in 'nkooperatiewe verhouding bring, ontstaan daar sosiaal psigologiesgesien,
nienet 17 ajhanklikheidsgevoel nie, maarook'n solidariteitsgevoelen 'n wedersydse
waarderingsbehoefte wat die werkers in 'n soliede werksgroep met eie status
saamsmee.
Vanuit die literatuur is ditdus duidelikdat diewerker as 'n sosialewesegesien
moetword Pottas (1969:20) konstateer datdie mens 'n sosiale wese iswatstreej
na interaksie metander. Werk is dan 'n besondere bron van interaksie en die
behoefte aan affiliasie is dan ook 'n sterk dryfveer waarom mensewerk.
Pottas verwys verder na 'n studie van Morse en Weiss waf aantoon dat 31%
van 'n groep werkers wafondervra is, beweer dat hulle salaanhou werkterwille
vansosiale kontak, al souditnieekonomies noodsaaklik wees nie. Pottas haal
verder ookvirHerzberg aanwat reeds in 1957verwys na 15 ondersoeke waarin
meeras 28000 werkers betrekis. Daar is bevinddat sosiale aspekte van werk
bo aan die lys geplaas wordas bron van satisjaksie. Sosiale kontakte in die
43
werksrol behels aspekte soos erkenning en aandag, vriendskap met ander,
geleentheid vir spanwerk en hulp watverleen kan word.
Uit die voorafgaande is dit duidelik dat die mens die behoefte aan andermense
het, deur hulle aanvaar wil worden bevredigende verhoudings wilbou ten einde
as mens gelukkig tejunksioneer.
2.3 Ekonomiese betekenis
Arbeidisonder andere daardie werk waarvoor die mens vergoeding ontvang.
Deur sy loon worddie werker in staatgestel om in synoodsaaklikste lewensmiddele
sooshuisvesting, voedsel enkleding te voorsien. 'n Persoon watwerk is dus in
staat om geld te verdien en so 'n sekere lewenspeil te handhaaf. Salaris kan
dus gesien word as bron van status en dit het 'n invloed op die eie-waarde van
die werker(Pottas, 1969:19; Bergh, 1992:65).
Onsekerheid oar werk knel die individu maar oak die ekonomie omdat
werkloosheid armoede meebring. Indien werkloosheid dus bekamp kan
word sal dit oakmeebring dat armoede beperkword
J Werkloosheid endiefeit dat 'n persoon geen inkomste het nie is verder ook die
broeigrond virrewolusie, politieke onrus, sosiale onstabiliteit en sedeloosheid.
44
2.4 Persoonlike betekenis
Francisco -la Grange (1991:5) enHayes & Nutman (1981:38-43) beweer dat-~--_._""'-::-..::.:...:;;.;=..:=.:-:-.-.......
die redeswaarom die menswerkuit die volgende behoeftes spruit:
* Behoefte aan ordeindie lewe help mense omhulle tydtebeplan, testruktureer
en te organiseer. Dit bringmeedatdie persoon watwerk selfs meer
kwalitatiewe tyd aan sy gesin gee, maar ook sy vrye tyd meer effektief
benut in teensteling met die werklose persoon wat meer tyd tot sy
beskikking het.
* 'n Behoefte aan sosiale verkeer. Mense het diebehoefte omte voeldat hulle
deel is van 'n groep enpositiewe verhoudinge en 'vriendskappe met ander
het. Werk verskafdus 'n geleentheid aan die individu vir sosiale interaksie
metander.
* 'n Behoefte omsinvol te lewe. Die mens het 'n behoefte om hom sinvol in
die samelewing en wereld te verbind ten einde die verryking daarvan te
beleej ensodoende sy leefwereld te verruim. Mense watwerkloos is, beleef
dikwels gevoelens van betekenisloosheid en doelloosheid
* 'n Behoefte aan kreatiwiteit. Werk bied aan 'n persoon die geleentheid om
sy kennis, tegnieke en vaardighede kreatief tebeoefen, teontwikkel endaannee
te ekspertmenteer. 'n Persoon hetdus 'nbehoefte om syjisieseenintellektuele
vermoenssuksesvolaantewend
45
* 'n Behoefte om nuwe ervaringe te be/eefen weermetander te dee/.
* 'n Behoefte om van waarde tewees virsy gesin en ander instansies waarby
die individu betrokke is. Werk dien as skake/ tussen die individu en die
same/ewing waarvan hy/sy dee/ is.
* 'n Behoefte aan persoonlike identiteit en selfagting wordbevredig omdat 'n
werkge/eentheid bied totprestasie. 'n Beroep het ook 'n belangrike bepa/er
van status en prestige geword.
* 'n Behoefte om leiding teneem en teontvang, ander te betnvloed en tevrede
te ste/.
* 'n Behoefte aan rolbesetting wat aan die individu engesin weerstatus in
die same/ewing bied.
* 'n Behoefte om van 'n inkomste verseker te wees ten einde in materiele
behoeftes te kanvoorsien. 'n Inkomste verskafook status en prestige aan
'n individu.
* 'n Behoefie om persoonlike doe/witte tebereik ten einde die self teverwesenlik:
* 'n Behoefte aan erkenning.
46
Vanuit genoemde aspekte is ditdus duidelik dat diemens ensy beroepslewe bate
dimensies het endat 'n beroep in 'n groot mate indie basiese behoeftes van die
mens voorsien.
Hoewel werkverskillende betekenisse vir verskillende mensehet, is dit weI vir
die individu belangrik om deel van die arbeidsmark te wees en die status van
'n werker te geniet. Dit lei weer tot positiewe versterking, aanvaarding en
emosionele bevrediging.
In die huidige situasie inSuid-Afrika waar individue en gesinne virjare van 'n
werkvoorsien was, maarwerkloos geraak het weens ekstemefaktore, is dit te
verstane dat werkloosheid diepliggende psigo-sosiale implikasies vir die mens
sal inhou. Omgenoemde rede isditnoodsaaklik om tegaan kykna die oorsake
van werkloosheid
3. DIE OORSAKE VAN WERKLOOSHEID
In die vorige gedeelte het ditduidelik geblykdat werk 'n positiewe betekenis in
die lewe vandie mens het. Om werkloos te wees hou verband met die mensse
helelewe en kwaliteit van lewe. Omrede werkloosheidsulke ingrypende gevolge
indie lewe van die menshet, isditnodig omeers'n studie temaakvan dieoorsake
van werkloosheid.
Wanneer daar na die oorsake van werkloosheid gekyk word, is liniere
oorsaaklikheidnie aileen tersprake nie, maarmoet dieproblematiek sistemies
benaderword. Diesisteemteorieplaas klem opdie geheelsituasie ensirkulariteit
47
\ '
is een van die belangrikste uitgangspunte van die teorie. Daar vind dus 'n
voortdurende wisselwerking tussen die verskillende sisteme plaas (Grobbelaar
enSchoeman, 1980:187-188). Hoewel werkloosheid nienet linterhanteerkan
wordnie, isdaarwel sekere subjektiewe enobjektiewe oorsake watwerkloosheid
meebring waaraan aandag gegee sal word
Rip (1982:54) verdeel werkloosheid in drie kategoriee:
* persone watas gevolg van werkskuheidwerkloos is. Dit is diepersone wat
wei werkkry, maarniewil werknie, of baieongereeld werk;
* tweedens is daar die persone watfisiese ofgeestelike probleme het en nie
in staat is om te werk nie; en
* derdens is daarpersone watweikan werk en ookwilwerk, maar vir wie
geen werkbeskikbaar is nie as gevolg van sekere objektiewe oorsake,
byvoorbeeld insinking in die ekonomie.
Laasgenoemde is 'n belangrike rede watbydratot die werkloosheidsituasie in
Suid-Afrika.
Dieoorsake van werkloosheid kan verdeel word in subjektiewe en objektiewe
oorsake. Subjektiewe oorsake isgelee in die persoon selfen die objektiewe oorsake
is indieomgewinggelee en 'n persoon hetniebeheerdaaroor nte (Vander Spuy,
1969:32; Vorster, 1992:5-15).
48
3.1 Subjektiewe oorsake
Die volgende kan as subjektiewe oorsake beskou word, naamlik:
* swaksinnigheid ofgeestesversteurdheid;
* ouderdom. Werkgewers stel verkieslikjongerpersone aan. Dieouerpersoon
se werksgehalte neem dikwels afweensjisiese agteruitgang. Die tegnologie
verander vinnig en die ouer werker pas dikwels moeiliker aan by die
verandering;
* beperkte kwalifikasies en opleiding dra daartoe by datpersone moeilik 'n
betrekking bekom;
* werksku persone. Hierdie persone wendnie daadwerklike pogings aan om
'n werkte bekom en te behou nie;
* jisiese en geestelike probleme is ook bepalend vir 'n betrekking;
* alkoholisme en dwelmmisbruik bring meedatpersone ajgedank word en
moeilik weer 'n werk bekom; en
* ongelukke bring ookdikwels afdanking mee.
49
3.2 Objektiewe oorsake
Objektiewe oorsake is hoofsaaklik ekonomies van aard. Uit onderhoude met
sielkundiges, personeelkonsultante, maatskaplike werkers, predikante ensakemanne
blyk dit dat werkloosheid by stabiele, selfversorgende gesinne in Suid-Afrika
grootliks voorkom weens objektiewe oorsake, onderanderepersoneelvermindering,
rasionalisasie,firmaswatgelikwideerwordofbeperktewerksgeleenthede. Verder
hetdie handelsanksiesvan dieverlede, die disinvesteringsbeleidvandiebuiteland,
die geweld en wetteloosheid ook bygedra tot die werkloosheidsprobleem.
Sadie (1991: 7-14) beskou dievolgende vieraspekte as oorsaak vanwerkloosheid
in Suid-Afrika:
* Die ekonomiese groeikrag en voorspoed van die sewentigerjare kon nie
volgehou wordnie. Na die Tweede Wereldoorlog hetdie ekonomiese groeikrag
toegeneem toten metongeveer 1974. Sedertdien hetdieekonomiese groeikrag
skerp gedaal. Sadie (1991:8) toon in 'n skematiese voorstelling die ekonomiese
groeikrag soos volg aan:
Periode
1946-1960
1960-1974
1974-1990
(1981-1990)
Ekonomiese groeikrag
%perjaar
4.4
5.3
2.0
(1.0)
50
* 'n Verdere rede isdie sosiaal-politieke onrus inSuid-Afrika endievyandigheid
wat van die buitelandondervind is. Dithet gepaard gegaan met handel- en
finansiele sanksies enbiokotte van verskillende aard. Weens die wantroue
in Suid-Afrika moes die groot buitelandse skulde terugbetaal word
* Militante vakunies enanderpolitieke organisasies hetoptrede bydie werkplek
aspolitieke wapen benut. Hierdie optredes (byvoorbeeld stakings) het die
ekonomie net verder geknou en produktiwiteit laatdaal.
* Die demografiese faktor veroorsaak 'n aanbod van arbeid waarin niein die
ope arbeidsmark voorsien kan wordnie.
Die objektiewe oorsake volgens Van der Spuy (1969:33) stem ooreen metdie
tipeswerkloosheidwaarnaBarkerenBacker(1992: 74-75) enVorster, (1992:5-15)
verwys, naamlik:
* Sikliesefluktuasies. In die ekonomiese wereld isdaar siklusse van vooruitgang,
resessie en depressie. Hierdie ekonomiese kringlope bring mee dat
werkloosheid gedurende depressietyd voorkom endan weerverdwyn indien,-
daar 'n opswaai in die ekonomie kom.
>Ie Persone wat seisoenwerk doen, hetgewoonlik net werkvir 'npaar maande,
byvoorbeeld druiweplukkers in die Kaap. Die res van die jaar is hulle
gewoonlik werkloos.
I
>Ie Gebrek aan{koordinasie onderprodusente. Soms is daar sterk kompetisie
tussen produsente watmeebring dat pryse van' produkte so daal dat
maatskappye bankrot speel en werkersafgedank word
51
* Tegnologie. Produksietegnieke raak meergevorderd en werkers wordmet
masjinerie vervang.
* Aanvraag en tekort. Die ekonomiese mark behoort te groei volgens die
aanvraag naarbeid.
Rip (1982:53) vul die objektiewe oorsake aan metdie volgende twee aspekte:
* Uitputting van natuurlike hulpbronne bringgrootskaalse afdanking mee.
* Oorbevolking. Die vinnig groeiende bevolking saam met tegnologiese
vooruitgang bringmee datdaaral hoe minderwerksgeleenthede is.
Laasgenoemde twee aspekte is twee tipiese kenmer~e van die situasie in die
landelike asook stedelike gebiede vanSuid-Afrika.
4. TIPES WERKLOOSHEID
Die oorsake van werkloosheid kan niehanteerwordsonder om te verwys na
die verskillende tipes werkloosheid nie.
Ten einde dieprobleem vanwerkloosheid aan te spreek, is dit eersnodig om
onderskeid te treftussen verskillende tipes werkloosheid.
Die indeltng volgens Barker en Backer (1992:74-75) is soos volg:
52
* Wrywingswerkloosheidkom voorinenige dinamiese ekonomie en isdiegevolg
van normale arbeidsomset. Beweging van mense tussen poste asook die
toetrede tot nuwe poste bring mee dat daar van tydtot tyd 'n aantal werkloses
is, asook vakante poste wat niedeur daardie werkloses gevul kanword nie.
Wrywingswerkloosheidhetgewoonlik'nkorttydsduur(Bromberger, 1992:5-6).
* Sikliese werkloosheid kom veral tydens 'n resessie voor. Die vraag na
arbeid is dan laag as gevolg van die lae vraag na produkte en dienste.
Gedurende resessionere tye word min nuwe poste geskep en daar is dus nie
werksgeleenthede virnuwe toetreders totdiearbeidsmark nie. Persone wat
poste beklee, kan ookhulle werkverloor weens personeelvermindering.
* Strukturele werkloosheid venvys gewoonlik na die algemene onvermoe van
die ekonomie omaan die totale arbeidsmark werkte verskaf. Selfs in tye
vanhoeekonomiese groei neem werksgeleenthede nievinnig genoegtoe om
huidige werkloses asook nuwe toetreders tot die arbeidsmark te
akkommodeer nie. Strukturele werkloosheid kan ook verwys na
vaardigheids-wanbalans. Ditbeteken dat daar 'n wanbalans is tussen die
vaardighede wat die werkgewers benodig endit waaroor die werklose persone
beskik. Hierdie tipe werkloosheid velW)'s ook na 'n wanbalans tussen die
Zigging van die vakatures en die van werkloses (Bromberger, 1992:7;
Hardwick, 1987:42-43). In'n baie groot mate kan die werkloos
heidsprobleem in Suid-Afrika aan hierdie soort werkloosheid toegeskryf
word.
53
Hardwick (1987:46) en Bromberger (1992:8-12) verwys ook na werkloosheid
wat voorkom weens diefett dat die ekonomie nie kan voorsien in die vraagna
arbeid nie en duskan daar nie voorsien word in diepersonewat werk soek se
behoeftes nie. Tans kan Suid-Afrika se ekonomie ook nie in die behoefte aan
werksgeleenthede voorsien nie.
* Seisoenalewerkloosheidkom voordeurdatdiearbeidsmag toeneem ofafneem
na gelang van die seisoene byvoorbeeld in die landbousektor. Mense sal
dus in tydperke vanhoeaktiwiteite in diens wees en in tye van laeaktiwiteite
werkloos wees. Hierdie tipe werkloosheid kom van tyd tot tyd voor en
verdwyn op'n gereelde en onvoorspelbare wyse (Hardwick, 1987:42-46,
Bromberger, 1992:12-15).
Uit onderhoude enpraktykervaring blykdit duidelik datwerkloosheid indie verlede
nousaamgehang het metsubjektiewe oorsake en dus grootliks voorgekom het
byonstabielepersone engesinne. Tans manifesteerwerkloosheidonder individue
engesinnewatvirjare stabiele werksrekords het, oor gepaste kwalifikasies en
opleiding beskiken watseniorposte in die ope arbeidsmark beklee het.
Hierdie situasie ontstaan hoofsaaklik weens objektiewe oorsake en al meer en
meerpersone raakduswerkloos weens oorsake van ekonomiese aard. Verder
kan ookalmeerjongmense wat afgestudeer het, niedaarin slaagom betrekkings
te bekom nie.
54
5. FASES VAN WERKLOOSHEID
Die tipes werkloosheid hou verband met die krisis wat 'n persoon deurgaan
wanneerhywerkloos raakendaarom isditnodigomtevenrysnadieverskillende
fases van werkloosheid.
VolgensBrammer (1973:144) en Van Staden (1991/2:8) kan 'nkrisisin 'npersoon
se lewe ontstaan wanneer sy ewewig versteur word. 'n Krisis is dus 'n situasie
vandisorganisasie waarin 'n persoon frustrasie beleeften opsigte van sekere
belangrike lewensdoelstellings en syhanteringsmeganismes word deuromver
werping bedreig. Van Staden (1991/2:88) konstateer dat die term krisis verwys
na die persoon se gevoelens metbetrekking tot die ontwrigting wathy ervaar
en nte na die ontwrigting self nie. Van Rooyen en Combrinc~Jl2.2Q:211),-,... ...,~. .,/ --"."... ,~.
beskoudie volgende as oorsake wataanleiding kan gee tot 'n krisis:\
lie Een of 'n reeks intense gebeurlikhede wat die een ofander ernstige
bedreiging vir 'n persoon inhou;
lie Dieonvermoe van 'n persoon om die bedreiging suksesvolte hanteer deur
probleemoplossende meganismes; en
lie 'n Toename in die spanning as gevolg vandie onvermoe t9t aanpassing.
Murgatroyd en Woolfe (1982:94-97) beskou werkloosheid as 'n krisis wat in 'n
persoon seleweplaasvind. Hierdie krisis ontstaan asgevolg van die onverwagte
verlies aan 'nwerk: Wanneer 'n persoon duswerkloos raak en 'n krisis ontstaan
in sy lewe watsy ewewig versteur, bring hierdie ontwrigting sekeregevoelens
mee. Negatiewe gevoelenssoosbyvoorbeeldbuitengewonespanning, angs, woede
55
en minderwaardigheid kan 'n groot impak op 'n persoon se maatskaplike
funksionering he.
Ofskoon mense verskillende reaksies opverskillende situasies toon, wilditvoorkom
asofhulle deursekere algemene stadiums beweeg wanneer hulle 'n verlies moet
hanteer. Wanneer 'n persoon van sywerk ontneem word, veral as hierdie verlies
aan 'n werkonverwags was, wil ditvoorkom asofhy 'n soortgelyke ondervinding
deurmaak as iemandwatpas 'n geliefde deur die doodofegskeiding verloor
het.
Werkloosheid skep in 'n individu en 'n gesin se lewe 'n krisis. Diefases waarin
'nkrisis verloop volgensVan Rooyen enCombrinck (1990:212) isvantoepassing
gemaak op die krisis wat ontstaan weens werkloosheid.
* Werkloosheid laat 'n krisis ontstaan.
* Diewerklose poogomdie situasie tehanteer maarhyword gekortwiek deur
ontoereikende probleemoplossende meganismes.
* Noodpogings en -hulpbronne word aangewendom die probleem te oorkom
en sodoende die ewewig te herstel.
* Die spanning neem toe en 'n kettingreaksie van oorsaak en gevolgbring
'n emosionele krisis mee, gevolg deur disorganisasie. Die
verdedigingsmeganismes wat die werklose in die beginfase benuthet
en wat gewerk het, verswak nou en die egokragte raak uitgeput. Die
persoon is nou besonder ontvanklik vir beinvloeding en sal enige
moontlike hulpbron aangryp.
\\1
56
* Hiemaontstaan diena-krisisfase wanneer diewerklose weerewewigherwin.
Die vlak van funksionering kan soortgelyk aan, beterofswakker as voor die
keuse wees. Indien dieproses van aanpassing nie ego-versterkend op die
werklose inwerk nie en sypsigo-sosiale funksionering destruktiefbly, mag
dit tot gevolghe dat die werklose weer in 'n toestandvan krisisverval.
Di~~erslcille:'4egnp~ie§wat'r'-",erklo$eeryaar$aLvanpersoon totpersoon \
en van sifiiiiifinofsi(uasiein-intensiteitvarieer."
Daar moetaltyd in gedagte gehou worddat:
* Hierdie stadiums tendense isennieopelkewerklosese situasie van toepassing
is nie;
* Dieprosesnteveralgemeen kan wordnieomdat 'nwerklose inenige stadium
anders kan voel;
* Verder is die proses wat 'n werklose deurloop nooit 'n statiese proses nie.
Murgatroyd en Woolfe (1982:97) konstateerdat verlies van 'n werk'n vorm van
skeiding is. Genoemde skrywer het die roumodel van Bowlyaangepas sodat
dit van toepassingkanwees op werkloosheid.
* Fase van verlies: Die eerste beleweniswat'npersoon ervaar nawerkloosheid
is 'n gevoel van verlies. Hierdie gevoel is tweerlei van aard, naamlik verlies
ten opsigte van die aktiwiteit en verlies aan sekuriteit.
57
* Fase van soeke: Hierdie gevoel van verlies gaan oor in 'n soeke na werk
en 'nsoeke naidentitett. Hierdie soeke is nienoodwendig suksesvol deurdat
die persoon se behoeftes bevredig wordnie.
* Fase van her-vind: Die fase is 'n aktiewe tydwaartydens die persoon alles
doen waarvoor hy nooit tydgekry hetnie. Hy houhom byvoorbeeld besig
met enige take by en om die huis, maar hierdie aktiwiteite waarmee hy hom
besighou is onbevredigend en van korte duur.
* Fase van her-verlies: Hierdie stadium is 'n sensitiewe en moeilike stadium
omdat diepersoon beseJdat hy lank sonder werkis. Tydens die stadium
kom verskeie fisiese en sielkundige implikasies na vore onder andere die
persoon ontken die gevolge van sy werkloosheid; hyonttrekvan diewerklike
situasie, hyontken syeiegevoelens en openbaar dikwels obsensiewe gedrag.
Alhierdie reaksies biedegtergeen oplossing virsyprobleem nie. Die stadiums
van her-vinden her-verlies wtssel mekaarofenhierdieproseskan voortduur
totdat diepersoon weer 'n werk bekom hetojdeur hierdie lases begelei is.
* Bewuswordingsfasei Tydens hierdie fase besefdie persoonwat die redes
vir sy werkloosheid is en wat sy werklike situasie is. Hy ontwikkel
hanteringsmeganismes om anders te dinken om sygevoelens betertehanteer.
* Begrcfnisfase: Tydens hierdie fase begrawe diewerklose die gebeure van
die verlede. Diepersoon isbeter in staatom aandagaan sy verhoudingslewe
te gee asook om sy totale situasie te hanteer. Hy is in staat om oordie
toekoms te besin. Hierdie isdie fase waartydens die werklose groei beleef.
58
Murgatroyd enWoolfe (1982:99) melddat depressie dikwels by werkloses ..
.voorkom. Werkloosheid bring baie veranderings, wat utters spanningsvol kan
wees, in 'n mensse lewe mee. Wanneer die werklose skielik 'n klomp veranderings
gelyktydig ervaar, bring ditdikwels soveel spanning mee dat depressie maklik
.. kan voorkom. Depressie ontstaan eerstens weensdie emosionele pyn watdie
werklose beleefas gevolgvan emosionele verlies van werken tweedens kan
dit spruit vanuit die stres wat die persoon ervaar weens syfinansiele situasie.
Jones (1991: 7) toon duidelikdot daar 'n verband tussen werkloosheid en depressie
is: ''It is recognized that depression andunemployment may be entangled in
terms ofaccountingfor the reduced social contact."
' ..,/' "::.~ .....
Van Staden (1991/2:100) som depressie soos volg op: "Dit is die verlies van~---_._-_ ...~./
lewensvreugde metgepaardgaande verlaging van dieemosionele, verstandelike
en liggaamlike kragte wat emstige en noodafmetings kan aanneem. "
Werkloosheid .. kan traumaties wees vir ,'n broodwinner wat vir jare met__------,..---.•. ---,.•.-" ._. _, __ '" .. __ "~. r ~ O~'._~"'_"_'_~'.~'" _, _""'''' .,,,,._ ._,~.-•• -.._~__._.__~.',..,.~,.-,_.,._,
veran~f!9r4e.likheid.sy.:werk·verrighet'en-in-sy-gesin-se-behoeftes-voorsienhet.~,-..-._.-'..-'-~ ..- ,- .~
Die emosionele en materiele implikasies van werkloosheid kan daartoe hydra
dat die werklose geen lewensvreugde meer beleefnie en geen sin indie lewe
sien en ervaar nie. Gewoonlik help dit nie baie om in hierdie stadium oordie
sin van die lewe te redeneer nie omdat die negatiewe redenasievermoe van die
brein ooraktiefis (Van Staden, 1991/2:100).
Hierdie depressiewe gevoelens kan meebring dat die werklosenie heskik oor
enige emosionele ofjisiese kragte om iets aan 5)' situasie tedoen nie. Korfrontasie.
teenargumente en oppervlakkige vertroosting en simpatie hetgeen waarde nie.
59
\\
)/
Die werklose moet begelei wordom die realiteit van sy werkloosheidte besef
en te aanvaar sodat hy oor die toekoms kan besin. Murgatroyd en Woolfe
(1982:99-100) se mening is datterapeutiese insette van onskatbare waarde kan
wees tydens die rouproses watdiewerklose persoon moet deurmaak.
Diefases vanKubler-Ross, naam/ik ontkenning, isolasie, woede en aggressie,
gemoedsvrede, depressie, angs enaanvaarding stem ooreen met die emosionele
reaksies wat die werklose persoon en sy gesin dikwels beleef (Kubler-Ross
(1974:38-112). Die rouproses van Kubler-Ross kandusvan toepassinggemaak
word op die werklose se verlies van werk. Wicht (1984:382) beskryf die vyf
stadiums van die rouproses van diepsigiater, dr Kubler-Ross soos volg:
* Stadium van ontkenning en onttrekking: Die ontkenningsfase is gewoonlik
'n tydelike verdedigingsmeganisme waartydens die persoon reageer dat
'n krisis sooswerkloosheidnie 'n realiteit is nie. Na alleswathy gedoen
het, isditvirhom totaal onwerklikdat so iets methom kon gebeur het. Dikwels
maakdie werklose hom wys dathy moreweersy werksal terugkry. Tydens
hierdiefase is diepersoon so geskok en is sy situasie vir hom so onwerklik
dat hy diefeite totaal ontken.
60
* Stadium van aggressie: Wanneer die eerste stadium nie meer on/ken word
nie, word dtt verplaas deur reaksies van woede, naywer, bitterheid enII
gekrenktheid. Die volgende logiese vraag is tiperend van die reaksie:
"Waarom ek?" Die werklose kan ook sy magteloosheid en aggressie op
sy vorige werkgewer projekteer.
* Stadium van onderhandeling: Wanneer diewerklose besefdat hyniks vermag
deur ontkenning en woede wat teen die mens en selfsGodgerigis nie
.. oorweeg hy die moontlikheid om te onderhandel. Diepersoon reageer
dan dikwels optimisties byvoorbeeld:
- nou kan ek soggens laatslaap;
- .ek gaan binnekort moontlik 'n beter werkkry; en
- ek gaan net so veelgeldspandeer soosaltyd
* Stadium van bedruktheid: Die besefvan die werklike situasie bring 'n
toenemende gevoel van bedruktheid mee. Diewerklose besefal meerdie
tmplikasies van sy werkloosheid, onder andere:
- geen ofbeperkte inkomste en dus vermeerdering van finansiele laste;
verlaging van lewenstandaard;
- 'n gevoel van onsekerheid en minderwaardigheid;
- e.ffek op gesinslede.
61
Gevoelens van mislukking, mtnderwaardigheid, eensaamheid, angs en
selfbejammeringkanvoorkom en ditkanoorgaan in depressie. Hierdie gevoelens
kan meebringdat die werklose hom ofhaaraan dierealiteit onttrekendus isoleer.
Tydens hierdiestadium kandie werklose besefdatontkenning, opstanden beloftes
niksmeertotdie verbetering van die onderliggendeprobleem van werkloosheid
oftotsy lewenskwaliteit kan bydra nie. Gevoelensvan seljbejammering moet
dus verminder en hanteerword.
* Stadium van aanvaarding: Namate die werklose persoon voldoende tyd en
genoegsame bystand ontvang het, tree aanvaarding in. Wicht (1984:380)
sienaanvaarding as 'n innerlike persoonlike handeling watvrywillig by die
mens ontstaan. Dithet tedoen metdie wyse waarop die werklose gaan aanpas
by die veranderde omstandighede. Die werklose persoon moet dus sekere
aanpassings maakten opsigte van homselfen sy situasie ten einde weer
lewenstevredenheid en geluk te kan ervaar.
Dieaanpassingswatdie werklose moetmaakstem ooreen metsekere aanpassings
tydens 'n egskeiding. Van Staden (1991/2:110-111) beskou die volgende as
riglyne in di /;;;;;~~h;p7iies ens 'n egskeiding en ditgeld dusookby
werkloosheid:
- Belangstellings indie lewe, lewenstevredenheidenaanvaarding van die huidige
omstandighede.
- Persoonlike aanpassing en verandering indie selfen omgewing kan gesien
wordas die werklose se herstrukturering van syofhaarhoudingengedrag
62
volgens die nuwe situasie, sodat eie verwagtings metdie verwagtings en
eise van die samelewing integreer.
- Algemene aanpassing kan aan die volgende gemeet word:
* deelname aan aktiwiteite;
* tevredenheid daarmee;
* algemene geluk;
* afwesigheid van wanaangepaste gedrag; en .
* stel van 'n lewensdoel en ideale.
Om goedaangepas te wees beteken nie dat die werklose persoon geen probleme
gaan ervaar nie, maar wei dat elke probleem hanteer en opgelos moet word
- Die mate van aanpassing kan bepaal worddeur vas te stel inwatter mate
die basiese behoeftes bevredig is, deur die aard van klagtes te evalueer,
hoe suksesvol persoonlike probleme hanteer worden ofdie werkiose se
. gedrag geluk ofongelukkigheid weerspieel.
Soos in 'n egskeidingsituasie verg werkloosheid daagliks aanpassing en,
kommunikasie met ander mense terverkryging van ondersteuning en realistiese
insig. Van Staden (1991/2:111-112) konstateer: "'n Persoon wat beskik oor
realistiese insig en emosionele ensosiale sekuriteit (m.a. w. 'n goeie balans tussen
innerlike behoeftes, ditisaanpassing na 'binne', en sosiale beheer, ditisaanpassing
na 'buite', kan handhaa.f), sal in staatwees om aan te pas by toekomstige
veranderinge. Die werklose moetdus besefdat ditnoodsaaklik isomteverander.
* Stadium van optrede: Tydens die laaste stadium begin die werklose sy
bekwaamhede en eie waarde evalueer. Hy begrawe ditwatagter isen soek
63
hulp. Verder wendhypogings aan om nuwe werktebekom en hy stelopnuut
weer vir homselfdoelstellings en doelwitte in die lewe.
Laasgenoemde twee fases is dus groeigeleenthede waarin diewerklose na binne
en na buite wil verander.
Hierdie twee roumodelle beklemtoon dat 'n grootverlies in 'n persoon se lewe
'n krisis kan veroorsaak watsy eie waarde 'n knou gee en sy denke verwar.
Werkloosheid is 'n geweldige verlies in 'n stabielfunksionerende persoon se lewe
en die ontwrigting en verwarring watdaarmee saamgaan het 'n impak op elke
gesinslidasook op die gemeenskap.
Diewerklosepersoon en sy ofhaargesin moetbegeleiworddeurdieverskillende
fases sodat hy ofsywegbeweeg van die verlede waaraan dikwels vasgehou word
Diewerklose moet begin omnuwe alternatiewe te oorweeg sodat verandering
en.groei kan tntree en die werklose weersin in die lewe kan beleef
Hierdie twee roumodelle biedenersyds bree riglyne ten einde begrip vir die
werklose te openbaar maar andersyds ook riglyne metdie oogop die hantering
van diewerklose persoon.
6. DIE /MPLIKASIES VAN WERKLOOSHEID
,
Werkloosheidhetverreikende implikasies opdie individu, die gesin, die jeugdige
werklose asook die totale samelewing.
64
6.1 Die effek van werkloosheid op die individu
erkloosheid affekteernt aile individue op dieselfde wyse nie. Die volgende
kom re e I a gemeen voor (vgl. Uys & Marais, 1991:23-25; Vander Spuy,
1969:40-43).
* Finansiele implikasies: Sodra'n persoon uit sy werk ontslaan is beteken.,;.,,----------dit 'n daling indie huishoudelike inkomste. Diegesin is dan ajhanklik van
spaargeld ofdie inkomste van die eggenote wat meebringdat die gesin se
lewenstandaardmoet verlaag. Tekorte kanbyvoorbeeldontstaan ten opsigte
van behuising, water enelektrisiteit, voedsel en mediese dienste. In die
praktykwordondervinddat persone watvirjare in01hullebehoeftes voorsien
het en dan werkloos raakal dieper in die skuld raak. Hulpbronne in die
gemeenskap byvoorbeeld kerke en welsynsorganisasies kan weens beperkte
fondse nie in gesinne watgemiddelde tot bo-gemiddelde lewenstandaard
gehandhaaf het, se behoeftes voorsien nie (Seck,1992:85-87).
* Verlies aanstatus: 'n Beroep asook die versekering van 'n inkomste verleen
status aan 'n persoon. Montero enMcDowell (1986:239) stel dit soos volg:
"In oursociety jobs are the mayor means bywhich social status is attained. "
Veral in die hedendaagse statusbewuste samelewing, hang die status van
die gesin hoofsaaklik afvan die beroepwat die vader beklee (Van der
Spuy, 1969:41).
Uys enMarais (1991:24) beweerdatdie gemeenskap die werklose dikwels blameer
vir sy werklose situasie en hom sien as'n mislukking. Hierdie stigmatisering
65
vandie werklose persoon houimplikasies vir diepersoon se seljbeeld en totale
menswees in.
. 'nPersoon se identiteit houdikwels verband metdie rolle wat 'n persoon beklee.
'n Werklose persoon.moet sekere rollein die same!ewingRrysge~ watm~ebrin~
daiaieperso~n'i~i~n;~.··ge~~~le~~~~~·~;;;~~;~;.~n.:ind~~a~;~i;~:;~.b~l~~j~ ,_,_,..J~'''-'' ;<>~ ..". "
Na aanleiding van die aangehaalde literatuurasook vanuit die praktyk is dit
duidelik dat stabiele enselfversorgende tndividue wat virjare vaste betrekkings
bekleehetensosialestatusbeleefhet, sehelemenswees deurwerkloosheidgeraak-~" ..~>-~ ..._~-~ --~-- ..._....................~....,-~, .. ;...-..._.-.,.".~._~_ .."._.~
word. DjJimpliseerverlies aan statusen moontlikselfs verwerping deur die
gemeenskap. 'n Werkgewerwat betrokkewas byrasionalisertngsom die werklose
soos volg op: "Dit is nie net diewerkofgeld nie...."n man IS sy werk. As'n~;.._;.".,,,......,. ~ •. -~''''~'-'"'''.''~ ,. , •• ',,'. -.,' ,,,., Y'~'~' -
mensditwegneem breekjy sy identiteit af, jy 012tneem hom ·die vermoeom sy
familieteonderhou enjykrenksy manlikheid"(Van Wijk; 1994:5). Jones(1991:2)
vatdieeffekvan werkloosheidsoos volgsaam:"Unemployment canbeconsidered
particulary stressful! because it involves the loss oflife sustainingresources,.-_.r _·,.x,_~'~'~""'''''''~~''''·~W.'''''-''''-',o.._..·<",,~~.~- ~.-"_,~,_,,,,>_.~~<,_ "
and it involves losing a majorsocial rolewhich may effect the ability to carry
out other social roles".
* Sosiale isolasie: Werkloosheid veroorsaok sosiale isolasie en dikwels n
afname insosiale status. Diestigmatiseringwat aan werkloosheidkleefbring
mee dat veraldie stabiele, seljversorgende individu weensskaam- en
minderwaardigheidsgevoelens uit die samelewing onttrek.
Volgens VanderSpuy(1969:42) kan verlies aan inkomste veroorsaakOOt gesinne
na ander woongebiede moet verhuis. Hierdie verskuiwing bring mee dat
66
vriendskapsbande en selfs kontak met instansies byvoorbeeldkerkgemeenskap,
afgesnyword Ditbringmee datpersone watmoeilikhulle werkloosheids-situasie
verwerk en ook nog genoodsaak is omna 'n goedkoper omgewing te verhuis,
baie maklikgeisoleerdkan raak.
* Strukturering van tyd: Uys en Marais (1991:24) beweerdat gebrek aan
asook dieafwesigheid van 'n verpligte aktiwiteit meebring dat 'n werklose
se tyd ongestruktureerd verloop. Weens diefeit datdie werklose baie tyd
totsybeskikking het, raakhydikwels "verlore" insytyd Diewerklose ervaar
dus mettertyd'n gebrek aan roetine en struktuurin sy lewe.
Hoewel die werklosepersoon baie vryetydhet, kortwiek die tekort aan geldaktiewe
inskakeling by vryetydsaktiwiteite. Gesinne wat stabielgefunksioneer het en
aktiefby gemeenskapaktiwiteite ingeskakel het, wordweens die broodwinner
se werkloosheidgenoodsaak om aan verskillende aktiwiteite te onttrek. Hierdie
situasie draverderdaartoe bydatdie broodwinnerskuldgevoelens beleefomrede
hy sy gesinslede van geleenthede in die lewe ontneem.
* Psigiese en f!.mosionele implikasies: Die emosionele implikasies van..i;,:.'.:..·:,:."....."'.---...->r<i -=::::::=::...-:::.~_.::,·~':r.,.~"""_,,_
werkloosheidopdieindividu wissel van persoon totpersoon. Jones (1991:6)
toon aan datwerkloosheid egter'n baiedefinitiewe effekop die individu se
seljbeeld enpersoonlikheidhet, "Diminished self-esteem is almost always
a consequency ofjoblessness since i~di~iduai~ lo;esom-;-a~pects ajpersonal
identity". 'n Werk bevorder die mensse gevoelaan eie'waeJr(le"endit gee_.....~........... ', ....... -".._-".., .. "'.....
sin enbetekenis aan sy lewe. Diegrootsteswaarvan werkloosheid is die
gevoel van nutteloosheid en sinloosheid Die werklose beleefonder andere
67
die volgend~--emOiies.;c~gekwetsheid, skok, woede, wanhoop, ver werping,'------~ .
minderwaardighetd; onsekerheid, eensaamheid, verveeldheid, mateloosheid;
demotivering, spanning, angs, vrees, aggressie, ontkenning, gebrek aan
selfvertroue, eiewaarde en identiteit asook skuldgevoelens en depressie. 'n
Persoon kan selfs so 'n staatvan moedeloosheid beleefdat die lewe geen
sin het nie en selfmoord as 'n oplossing oorweegword (Seck, 1992:87;
Hayes & Nutman,1981:77-78). Mense watwerklik moedeloos geraakhet
en geen sin indie lewe sien nie gee dikwels hoopasook morele en etiese
normes en waardes prys.
* Fisiese enpsigiese gevolge: Murgatroyd en Woolfe (1982:95) bevinddat~ ~C~· •• __ ··_
werkloses hoerrisikopersone isvirhartkwale, arthritis,diabetes, hipertensie
enmaagsere. Anderjisiese probleme watookkan voorkom ishoebloeddruk,
spanningshoofpyne, lusteloosheid, moegheid, slaapversteurings, eetver
steurings, oormatige rooken selfs alkoholmisbruik (Seck, 1992.:87).
Verhaar en. Jansma (1992:17) beweeregter datwerkloosheidnienoodwendig
jisiese probleme meebringnie, maar dat werkloosheidweens diefinansiele
implikasies daartoe bydra datpersone dikwels niemeer 'n gesonde lewenstyl
kan handhaafnie. Dit is dan eerder die rede virjisiese probleme en nie
die werkloosheid as sulks nie.
. De Gruyter (1987:299) konstateer datwerklose persone se psigiese toestand
swakker isaswerkende persone. Verder toon dieskrywer aan datwerkloosheid
oppersonejonger as nege-en-veertigjaar 'n grootpsigiese impakhet veralin
die eerste ses maande na werkloosheid. Diepsigiese gevolge is ietwat minder
na agtien maande maar neem eers werklik afna 'n periode van driejaar. By
68
ouerpersone wat werkloos raak, kom psigieseprobleme nie werklik voornie
(De Gruyter, 1987:314).
Volgens Hayes & Nutman (1981:71-73) het Holmes en kollegas die "Social
ReadjustmentRating Schale" (Holmes &Rahe 1967) saamgestel uitdrie-en-veertig
lewensgebeurtenisse wat 'n geweldige impak opdie lewens vanmense het. Wat
emstigheidsgraadaan betrefis werkloosheidagste geskaal. Hier blyk duidelik
dat werkloosheid 'n traumatiese effekop mense het (Lauer, 1989:391).
DieSuid-Afrikaanse Nasionale Raadinsake Alkoholisme (SANRA) isvan mening
dat drankmisbruik die afgelope drie tot vier jaar toegeneem het weens
werkloosheid, politieke onstabiliteit, die swak ekonomie, onsekerheid oor die
toekoms en geweld (Van Wijk; 1994:4-5).
Samevattend isdit dus baieduidelik datwerkloosheid ingrypende implikasies
op die werklose se hele menswees het. Pearson (1991:157) konstateer: "So
losing ajob does more harm than taking awaya source ofmoney. Work i;-an.............__~_ ~_._ ',."' fr ' .•__~,.,_.""<.•;~ "" "" ~""'"~...-•.,c,.A<~ , "._" ...""' ..;,..~ .., ~c,..,e._ •." ..• , _"-._".. , •. ,• .,.~.,.,...,~•.--_.-..• ,."._.~, ..,.".'.'" ..,.. , ..•-.•.-~.,.,.,<".. ~"'..," ..
opportunity to use ourskills, gain selfesteem and interact with a wide variety"_' T , __" _"_......._~,,..~__, __ ~~'~.'"";"'.,_ .,· ... r.·.'·'.....".'._,., -
ofpeople".
Virpersone wat virjare verseker was van 'n betrekking en 'n inkomste en wat
selfversorgend en stabiel gefunksioneer het, is skielike werkloosheid 'n groter
traumatiese ervaring. Seck (1991:91) bevestig genoemde feit: " ...higher-level
employees (executives, administratorsandmanagers) andworkersfrom high-tech
industries mayencounter more difficulty in acquiring similar positions than
69
do othergroups; reframing skills andexperiencefor jobs in other occupations
or industries may be indicated".
Hierdie gevoelens dat In persoon nie meer selfstandig en onajhanklik kan
funksioneer nie kan aanleiding gee tot stress en ernstige psigo-somatiese
siektetoestande.
Numbeger (1990:10)beskryfdie effek van werkloosheid op die individu soos
volg: "....in generalunemployment causes unhappiness, loneliness, a sense
of helplessness, self-contempt, restlessness, anxiety, anger, bad temper,
depression, apathy, hopelessness, more psychological andbiological diseases,
alcoholism,higher divorce rates, higher suicide rates".
Argyle (1989:233) konstateer: " Job satisfaction is a major component of
overall satisfaction orhappiness, people at workarea lothappier than those
who are out of work, and .... work is, on the whole, goodfor mentalhealth". '
6.2 Die effek van werkloosheid op gesinne
( Werkloosheid het nie net 'n effek op die individu wat werkloos raak nie,
\ maar dit het ook 'n effekopdie gesinsverhouding (Lauer, 1989:329).\
Seck (1992:87) konstateer dat werkloosheid 'n bate definitiewe effek op I!gesinsverhoudinge het. "Needless tosay, family relations areadversely affected, : Iandfamily members mayexibit similar symptoms andhave equal needsfor help \ Iin handlingemotional reactions". " '
70
I Navorsing toon aan dot die ekonomiese onsekerheid verbonde aanwerkloosheid
een van die hoofredes is waarom gesinsverhoudings skade lei en selfs somsop
, 'negskeiding kan uitloop..Verder toon navorsing aan dat daar 'n verband is
tussen werkloosheid en mishandeling van huweliksmaats, kindermishandeling.
alkoholisme, egskeiding en selfmoord (Seck, 1992:88; Van Wijk, 1994:5).
Die impak vanwerkloosheid op gesinsverhoudinge is soos volg:
* Effekop rolfunksionering: Van Staden (1991/2:66) melddatgesinne deur
'n lewensiklus beweeg en elkelase bring spanning mee wat verband hou met
verskillendetoke en aanpassings wat dielase verg. Elke ontwikkelingstadium
het ontwikkelingstoke watnuwe vaardighede vereis om die veranderings
wat plaasvind te kanhanteer. Die wyse waarop 'npersoon dus tydens die
verskillende lewensiklusse take en aanpassings bemeester het, gaan ook 'n
invloed he op die wysewaarop 'n persoon krisisse soos werkloosheid sal
kan hanteer en die nodige aanpassings kan maak (Hayes & Nutman,
1981:71-73; Venter, 1991:29).
Volgens Germain enGitterman (1980:97) beleef,gesinnedikwels emstigekrisisse
asgevolg van skielike veranderings binne die gesin soos byvoorbeelddie verlies
van 'n geliefde ofdie verlies van 'n werk. Hierdie krisisse gaan dikwels gepaard
met stres, argumente en aanpassings.
Werkloosheid bring dikwels rolverandering tussen huweliksmaats mee wat
spanningsvol kan wl?es enaanpassings verg. Germain en Gitterman (1980:91)
konstateer soos volg: "Transitional' changes in status can also be
71
stressfull There are times when assuming a newstatus and its relatedroles
comes too early in the life cycle, so that the potentialfor stress is increased".
'n Gesin waardie broodwinner werkloos raak, worddikwels gedwing in 'n fase
waarvoor die gesinslede nie gereed is nie en dit vra aanpassingsvermoe en
vaardighede. Germain en Gitterman (1980:97) konstateer soos volg: '~ crisis
alsorepresents a situation in which ordinaryadaptivepatterns arenot adequate,
so that novel solutions or coping skillsare required".
,Weens werkloosheid vinddrastiese veranderinge in gesinsrolle dikwels plaas/
/ omdatdie eggenotes noodgedwonge moet gaanwerken die eggenoot moet dan
i die huishouding oomeem. Indien gesinslede nie hierdie aanpassings suksesvol
. kan hanteerniehetdit In negatiewe uitwerkingopdiegesinsisteem. Dieeggenoot\ .
\( verlooroutortteit. Hy he!dikwels nie meer die si! in die finansiele sake nie en
hy kan dikwels die grense en reels indie gesin so verander datdit 'n negatiewe
\ uitwerking op die gesin kanhe. .'\
Venter (1991:29) beweer dat navorsing bewys het datkinders vanwee hulle
vreesvir korfliken 'n verlies aan respek vir hulle vader van hom onttrek.\\
/* Effekopkommunikasie: Diefeit dat die man niemeersy rol as broodwinneri
/ kan vervul nie,~ 'n negatiewe uitwerking op diekommunikasie tussen manl1 en vrouhe.Dit kanookdie kommunikasie tussen vader enkinders benadeel.I\:j
\.
\ Die fett datkommunikasie verswak, kan meebring dat probleemoplossing\ _ __ . __.__ - .
\ binnedie gesin belemmer word (Venter, 1991:29).
72
navorsingsbevindings datdie affektiewe respons van gesinslede in werklose
gesinnemettertydverswak. Emosiessoos apatie, negatiwiteit, getrriteerdheid,
jrustrasie, angs, spanning, aggressie en depressie kan by gesinslede
1* Effek op affektiewe response:
/Volgens Venter (1991:29) toon
\\ -.
ontwikkel.
* Effek opvryetyd: Gesinslede sevryetydwordookgeraak deur werkloosheid.
Aanvanklikbringdie gesinslede meer tydsaam deur. Namate die werkloosheid
voortduur en gesinsverhoudinge gespanne raak, begin gesinslede hulle aan
mekaar onttrek wat die affektiewe betrokkenheid van diegesinslede nadelig
beinvloed (Venter, 1991:30).
* Effekopdie seksuele verhouding: Die man sewerkloosheiden gepaardgaande .
laatslapery, swakkerkommunikasieendikwels alkoholmisbruikkanaanleiding
geetotseksuele probleme. Die vrou raakgetrriteerd en verloor haar respek
virhaarman en onttrek emosioneel uitdieverhouding en verwerp haarman.
/~ Effek opdissipline: Die dissipline binne die gesin kan ook skade ly omdat
\(\ diewerklose ouerdikwels inkonsekwentoptree ten opsigte van die toepassing
van gesinsreels. Verder kan ditook wees dat dievader segesag getgnoreer
\ wordweens dierolveranderinge en dielei! datdie gesinslede respek begin\\ verloor virdie werldose ouer. .
\
* Effekopgesinskohesie: Venter (1991:30-31) toon verder aan dat gesinslede
van werkende gesinne 'n groter mate van kohesie ervaaras die werklose
gesinne. Die gesinslede van werkende gesinne beleef 'n grotergevoel van
73
(
trots, lojaliteit, vertroue en respek teenoordie gesinsisteem. Hulle ervaar
ook 'n sterker gevoel van bevoegdheid in terme vanhullejunksioneringas
gesin asook 'n sterker gevoel van gesinsterkte as die gesin waar die
broodwinner werkloos is.
Diegesinslede van diewerklosepersoon beleefdikwels diefinansiele implikasies,
verlies aan status en sosiale isolasie netso intens soosdie werklose self Verder
lean spanning van werkloosheid ooksoortgelyke emosionele, psigiese enjisiese
gevolge vir diegesinslede inhou as virdie werklose.
Werkloosheid kan meebring dat die hele gesinstruktuur in duie kan stort omdat--._-_._-_ _---, -.......... .
die sleutelfiguur, naamlik die broodwinner nie meer sy rol soos in die verlede
kanvervuliiie....Die..geitnmoet(f;n-c;;;;;p;;i~g;~~~~k;~ndom 'n nuwe sleuteljiguur" -""' .........._">-,.~""....n.".•~,_..,
endiewerkloseworddikwelsgeisoleer. Dienormalegesinspatroon van interaksie
wordversteur en 'nnuwe patroon van interaksie watdie werklose uitsluit, word
ontwikkel.
/~J)U (..'P"
Daarmoetaltyd in gedagte gehou worddat ailegesinne nie negatiefreageer ' )
lop werkloosheidnie. Daar isgesinne watoor probleemoplossingsvaardighede
. beskikasookegokragt« wafmeebring dathuile krisissituasies suksesvol hanteer!( en dienodige aimpassings maak. In sulke gevalle beweeg gesinslede naderaan
1\. mekaar, ondersteun mekaar, hanteer saam die krisis en oorbrugwerkloosheid
, suksesvol sonder dat die gesinsverhoudinge emstiggeskaadwordofverbrokkel.\\ .
Volgens Visser (1991 :38-40) toon navorsing dat die voorkoms van sielkundige
probleme by kinders uitwerklose gesinne hoeris as in die algemene bevolking.
74
Ditwilvookom asofkinders in werklose gesinne ongelukkiger isas kinders waar
ouerswerk. 'n Verskeidenheid probleme word waargeneem by kinderswie se
ouers werkloos is, onderandere:
* Spanning en selfs depressie kom by kinders voor. Hulle beleef gevoelens
van eensaamheid ensosiale isolasie en siendikwels nie kans om te leefnie.
*I . Werkloosheid het 'n negatiewe invloed opkinders seseljbeeld en hulle voel
minderwaardig.
* Vanuit die literatuur enpraktyk blykdit dat kinders in werklose gesinne
meer geneig is om hulleuit die portuurgroep te onttrek. Hulle sosiale
verhoudings lei dus skade.
* Probleme ten opsigte van skoolwerk en swakvordering kom ook dikwels
voor.
Rakende die ouer-kindverhouding in werklose gesinne kon daar nie vanuit
navorsing 'n verskil waargeneem word in die moeder-kindverhouding nie. Die
kinders het weiaangetoon dathulle meer onsekeris van hullevader se liefde
en hullehet ervaar dat hulle vader minder beskikbaar is (Visser, 1991:39).
Samevattend is dit duidelik dat kinders in werklose gesinne wei skade ly ten
opsigte van hulle materiele-, ekonomiese-, sosiale-, opvoedkundige- en psigologiese
behoefles.
75
6.3 Die effek van werkloosheid opjeugdige werkloses
Volgens die literatuur asook praktykervaring blyk dit dat die oorsaak van
werkloosheid onderdiejeughoofsaaklik isweens 'ntekort aan werksgeleenthede.
Summers ( 1990:84) konstateersoos volg: "The results suggest that the problem
of teenage unemployment arises from a shortage ofjobs".
Werkloosheid het in besonder 'n traumatiese effekopdiejeugdige persoon
wat uitsien na uitdagings binne 'n werksituasie.
Volgens statistieke salslegs ongeveer 7% van aile skoolverlaters in dieformele
sektor 'nwerkkan bekom (Beukes, 1993b :10). Volgens Barker (1995:5) tree
ten minste 350000personejaarliks totdie arbeidsmark toe terwyl slegs ongeveer
50000formele werksgeleenthedeperjaargeskep word Suid-Afrika seekonomie
kanslegs 14%nuwe toetreders totdie arbeidsmarkabsorbeer. Dit isdusduidelik
dat skoolverlaters 'n emstige probleem het omwerkte bekom. Die omvang van
werkloosheid onder die jongmense is baiegroteras ondermiddeljariges (Uys
& Marais, 1991:26).
Werkloosheid en beperkte werksgeleenthede werk negatief in op die gemoed
van diejeugdige watvollewens/us enidealisme isendit is 'ntraumatiese ervaring
virdiejeugdigeasooksyfamilie. Volgens Van derSpuy (1969:46) raakjongmense
makliksinies entemeergedruk en neem hulle inwanhoop hultoevlug totallerhande
ongewensteendemoraliserendepraktyke. Volgens Verhaar enJansma (1992:296)
wek werkloosheid onderjeugdiges baie kommer omdat hulle tydens die eerste
jare wathulle betrekkings beklee verskillende gesindhede en waardes aanvaar
76
wat regdeurdielewe deel van hulle is. Werkloosheid kan meebring datradikale
en anti-sosiale gedrag bywerklosejeugdiges toeneem. Verder toon navorsing
dat werkloosheid onderjeugdiges kan lei tot radikale politieke houdings oftot
'n apatiese houding ten opsigte van diepolitiek. Vanuit die navorsingblyk dit
dusduidelik datwerkloosheid 'n invloedhet opdiejeugdige sepolitieke sieninge.
Numbeger (1990: 10-11) skryfsoos volg oorwerkloosheid onderjongmense:
''At a time when the level ofenergy andenthusiasm isat thepeak andonecraves
for action, when onehas toprove one's worth in the grown-up worldwhen one
seekstotestone's abilitiesandtodevelop one'sgifts, hangingaroundwith nothing: ,
to do destroys the morale oftheyouths, oftenfor the rest oftheir lives. They
developfeelings ofinferiority, futility and resentment. They willfind an outlet
for theiroverflowingenergies ingangwarfare orothermischief They will resort
to sex orgies and drugs tofind fulfillment. To destroy the young generation
fulfillment in work is to destroy thefuture ofthe nation".
MurgatroydenWoolfe (1982:100-101) beweer datjeugdiges se verlies niegaan
oor die verlies van 'n werk nie maar oor die beperkte geleenthede om die
beroepswereld te betree. Hierdie belewenis hou vir diejongmense emosionele
implikasies inwat negatiefop hulle selfvertroue en selfbeeld inwerk.
Tweedens isdie voltooiing van diejongmensseskoolloopbaan ofstudie-loopbaan
'n baie belangrike fase in sy lewe. Tydens hierdiefase maak hy hom los van
sy ouerhuis enfamiliebande enbekom hy 'n nuwe identiteit. Indien diejongmens
onsuksesvol indie beroepswereld is beleef hy onsekerheid, vrese en seljsver
werping in die volwasse wereld. Diefeit dat diejongmens nie 'nwerkkan bekom
77
nie bringmee dat hy hom niekan losmaak van syfamilie op 'n tydstip wat al
die gesinslede daarvoor gereed is nie.
Werkloosheid kan vir die jongmens asook sy gesin verreikende finansiele
implikasies inhou deurdat 'n ouer 'n kind ten duurste laat leer het net om drie
jaar later te ontdek datdie studieskuld astronomies hoogopgehoop het en dat
daarnog steeds nie werk is virdie pas-gekwalifiseerde nie.
Skole sal ook meer daarop gerig moet wees om diejongmense akademies en
tegnies beter toe te rusmetdie oog opwerksgeleenthede. Thompson (1984:178)
konstateer soos volg: ''A popular diagnosis of the, problem ofhigh youth
unemployment andof workers unsuitability or inefficiency, is that the schools
do notprepare youngpeoplefor work".
Die situasie wattans in Suid-Afrika heers, bringmee dat daar virjongmense
beperkte geleenthede is om hulle ideale uit te lee! Daar is vir hulle geen
toekomsvisie nieen dus leef baiejongmense netvirvandag. Waardes ennorme
worddikwels oorboordgegooi omrede hulle inalle opsigte die lewe wilgeniet.
Hierdie lewensuitkyk is ookskadelik vir Suid-Afrika se toekoms omdat die
jeug die leiers van more is.
Diefeit datafgestudeerdejongmense moeilikwerkkrybringmeedathulle eerder
in die buiteland hulle heilprobeer soek.'· Die sogenaamde "brain drain" wat
ditteweegbring hou emstige langtermyn nadele vir Suid-Afrika in (Moolman,
1993:5).
78
6.4 Die uitwerking van werkloosheid binne die samelewingskonteks
Werkloosheid hou nie alleen implikasies vir die individu en sy gesin in nie,
maar ook vir diegemeenskap as sisteem waarbinne die individu en sy gesin
funksioneer.
·Indien 'n persoonduswerk/oos raak, sa/ dit 'n uitwerkingop die omgewing en
same/ewing- he. Cawker (1991:25) bevestig dat werkloosheid ekonomiese
implikasies virdieindividu maarookvirdiesamelewing inhou. Volgens Summers
(1990:323-324) het werkloosheid ook 'n impakop die ekonomiesebeleid van
'n land.
Werkloosheid bringeerstens 'n verlies aan inkomste virdie staatmee as gevolg
van 'nverlies aan produaiwiteit en aan belasting wat deur die werklose betaal
sou geweeshet indien hulle wel betaalde werk verrighet.
79
Tweedens bring grootskaalse werkloosheidmeedotdie staat geldmoet spandeer
aan voorsiening van mediese enwelsynsdienste aanwerkloses.
Daar is bevind dat hoe vlakke van werkloosheid toenemende armoede in
gemeenskappe tot gevolghetwat dan weer dievlakke van werkloosheidverhoog.
'n Styging indiewerkloosheidsyfer endiegepaardgaande styging van armoede
bring'n verskeidenheidsamelewingsprobleme mee onder andere politieke onrus
en geweld Diefeit dat misdaad toeneem bring verhogings in onkoste vir die
staat mee ten opsigte van die Suid-Afrikaanse Polisie, die howe en die
gevangeniswese (Uys & Marais, 1991:15-16).
Wilson & Ramphele (1989:89-91) konstateer dat werkloosheid die oorsaakis
van 'n toename inalkoholismeasooksjebeens. Alkoholisme bringmeedotpersone
niegeskik is om 'n betrekkingsuksesvol te beklee nie. Afdankingslei daartoe
dotwerkgewers 'n verlies aan inkomste beleefmaardikwels ook 'n verlies aan
behuising. Laasgenoemde kan ook bydra totplakkery.
Hoevlakke van werkloosheidkan verder diedaarstelling van gelyke geleenthede
in gevaar stel. Indien daar 'n oormaat arbeid beskikbaar is, is dit nie vir
werknemers nodigompogings aan te wend omwerksgeleenthede vir vrouens,
jongmense, bejaardes en etniese minderheidsgroepe te skep nie.
Die apartheidsbeleid in Suid-Afrika word in 'n grootmate geblameer vir die
werkloosheidsproblematiek: Mense beleeftans dat regstellende aksie weereens
disknminasie meebring. Werklose persone blameer dus sekere groeperings in
80
diesamelewingvirdiewerklose toestand Hierdie situasie skepverdere spanning
en verdeeldheid inplaas daarvan dateenheidbevorder word.
'n Andernegatiewe aspekvan werkloosheid is dat dit meebringdatwerkende
persone indie gemeenskap voortdurend onder die wolk van vrees leefdat hulle
binnekort afgedank kan word Hierdie mense se vrese wordaangewakker deur
diegroot persentasie mense watreeds binnehulle bedryfhul werk verloor het
en komende rasionalisasie en besparings (Beukes, 1993a:3; Uys &Marais,
1991:26).
Hierdie angs wat diewerkende persone beleefbringgeweldige spanning vir die
individu maar ookvir sy gesin mee. Verder kan dit ook bydra tot verlaagde .
produktiwiteit wat weer 'n uitwerking op diegemeenskap het asookSuid-Afrika
se ekonomie in totaliteit knou.
7. HoE RISIKO PERSONE
Vanuit onderhoude met kundige persone enpraktykervaring wil dit voorkom
asofdie volgende tipe persoonlikhede werkloosheid moeiliksal hanteer:
* Persone wie sewerkdie belangrikste terrein van sy/haarlewe isen wafpsigies
baie uit sy/haar werkput;
* Ouerpersone watnie weer maklik 'n betrekking sal kan bekom nie, maar
wat ook nognie gereedis viraftrede nie;
81
* Persone wataan buitegewone stres onderworpe is en gebrekkige
hanteringsmeganismes het;
* Persone wat ooronvoldoende kwalifikasies en beperkte formele opleiding
beskik;
* Persone met 'n eksteme lokus van beheeren dus geensins kan aanvaar dat
hulle ook verantwoordelik is vir hulle situasie nie. Hulle blameer altyd
anderpersone ofgebeure virdie situasie waarin hulle verkeer;
* Persone wat virjare 'nbestendige werksrekordenstabiele leefwyse gehandhaaf
het. Hulle huidige werklose situasie is totaal onaanvaarbaar en
vernederend en hulle isnie in staatom dit te hanteer nie;
* Eensame en getsoleerde persone metweinig kontak metvriende enfamilie;
* Persone wattotaal onbetrokke in die gemeenskap is en byvoorbeeld selfs
nie inskakel by kerklike instansies of andersteunstelsels nie;
* Persone met 'n swakselfbeeld; en
* Persone met ernstige persoonlike probleme, onder andere swak
gesondheid, depressie en alkoholisme;
82
8. HANTERING VAN WERKLO,OSHEID
As gevolg van die traumatiese effek: van werkloosheid is dit noodsaaklik om te
besin oordiehantering van die problematiek. Seck (1992:81) beklemtoon dat
persone watwerkloos raak, hulp benodig, veral ten opsigte van die volgende
vier belangrike terreine: finansiele verlies, emosionele enpsigiese implikasies,
die her-toetrede tot die arbeidsmark en verdere loopbaanontwikkeling asook
die bestuuren hanteer van konflik in die werksituasie.
Vanuit die literatuur is dit duidelik dat werkloosheid 'n effek op al die
lewensterreine van die mens het. In die assessering en hulpverlening aan die
werklose individu, die gesin ofgemeenskap, moet ingedagte gehou worddat
daar wederkerige beinvloeding tussen die verskillende sistemeplaasvind. Die
geheelbeelden kompleksiteit van die sisteemnetwerkmoetdusinaggeneem word
Hoewel verskillende metodes en tegnieke benut kan word in die hantering van
werkloosheid, is die sisteemteoretiese benadering die vertrekpunt vir enige
hulpverleningstntervensie. Diesisteemteorie bieddus 'n bepaaldedenkraamwerk
waarbinne maatskaplikewerkkennis en denke georden engeorganiseerkan word
(Crompton & Galaway, 1975:61).
8.1 Sisteemteorie
Volgens diesisteemteorie wordklem gele op die geheelsituasie endie interaksie
watdaar tussen sisteme onderlingplaasvind. Hierdie benadering biedaan die
hulpverlener 'n raamwerk waarbinne hy/sy 'n verskeidenheid van inligting en
perspektiewe op'n logiese wyse kan organiseereninsinvolle verbandmetmekaar
83
kan plaas. Grobbelaar en Schoeman (1980: 187) beklemtoon die noodsaaklike
interaksie-, kommunikasie-, en verhoudingsnetwerke tussen mense, groepe en
gemeenskappe. Volgens Crompton en Galaway (1975:315) moet die
hanteringsproses op die klient, die probleem endie totale sisteemnetwerkfokus.
Crompton en Galaway (1975:173) stel dit soos volg: "The system approach
allow us to replace the older analytic orientation, in which we observe the
individual onthe onehandandhisenvironment onthe other, with a more holistic
orientation totheproblem ofcomplex organization, inwhich weseethe individual
andhissocial andphysical environment as an interacting whole. We are, thus,
concemedwith thelaws ofinteractionsandtransaction rather than with the intrin
sicqualities oftheparts. The assumption thatthe behaviorof theparts isdifferent
when studied in isolation than when seen within thewhole because ofthedynamic
interaction andorganizingpatterns that are only observable as a part ofthe
whole".
Diewaarde van die siteemteorie ten opsigte van die hantering vanwerkloosheid,
is soos volg:
* Die sisteemteorie plaas klem opdie geheelsituasie waarin die werklose
persoon homself bevind. Dit beklemtoon die noodsaaklike interaksie-,
kommunikasie- en verhoudingsnetwerke ten opsigte vandie werklose self,
sygesin en die gemeenskap in totaliteit. Die hulpverlening aan diewerklose
moet dus binne die totale sisteemnetwerk van homlhaar geskied. Daarvind
dus'n verskuiwing vanaf'n liniere perspektieftot'n sistemiese perspektief
plaas.
84
* Binne diesisteemteorie wordklem gele opdie wisselwerking en betnvloeding
tussen die werklose, sy gesin, al die gemeenskapsisteme asook tussen die
subsisteme en hulle subsisteme. Die verskillende sisteme en subsisteme met
wie die werklose persoon in interaksie en in verhouding staan moetdus
as vennote betrekwordby die hulpverleningsproses.
* Diesisteemteoriehe! die waarde dat ditfragmentering uitskakel en daar word
gekonsentreer op 'n geintegreerde en werkbare geheeleenheid.
* Diewerklose persoon se equilibrium is versteur en moetherstelword. Die
skeppende kragte binne sisteme maakaanpassing, groei en ontwikkeling
moontlik: Sodra daar dus verandering bydie werklose ofvan dieander sisteme
intree het dit 'n invloed, hetsypositiefofnegatief, op die andersisteme.
Diehulpverlener he!dus 'n groot verantwoordelikheid om verandering te
bewerkstellig ten'einde groei en ontwikkeling by die werklose en sy gesin,
teweeg te bring.
* Die sisteemteorie laat ruimte vir die hulpverlener om verskillende
benaderings en teoriee teneem, te verwerk, sy eie te maak en tot voordeel
van diesisteme aan tewend Diebenuttingvanuit die verskillende dissiplines
asook'n spanbenadering kan ook alleen totvoordeel van die sisteme dien.
Dit is dus duidelik dat die sisteemteorie ruimte bied vir enige ander
benadering, teorie ofbehandelingsmetode (Grobbelaar en Schoeman,
1980:187-189).
85
8.2 Individuele beraad
In die benutting van individuele beraad is ditnoodsaaklik om dieproblematiek
van werkloosheid vanuit 'n sistemiese benadering te hanteer aangesien
werkloosheid 'n impakopaldie lewensterreine van diemens binne sy gemeeskap
het.
Hepworth enLarson (1986:25) beskryfdiedoel van die hulpverleningsproses
soos volg: "The helpingprocess thus is aimedat assisting people to regain
equilibrium and toachieve growth in coping capacity bydeveloping new resources
oremployinguntappedresources inways thatreduce tension andachieve mastery
oj problems".
DiehooJdoel van hulpverleningtydens dieterapeutieseprosesisom die werklose
persoon bewus te maak van altematiewe benaderings in die hantering van die
probleem. Dievolgende drieJasette vereis aandag: die werklose metsy ofhaar
gevoelens enemosies, die gesinsverhoudings endie individu engesin severhouding
met die samelewing. Tydens die terapeutiese proses kan die individu en gesin
geleer word hoe om die probleem van werkloosheid te hanteer ten einde
maatskaplik betertefunksioneer.
Tydens die hanteringvanwerkloosheidmoetaandaggegee wordaan die volgende
aspekte:
* Diepersoon moetweetwatdie rede vir sy werkloosheid is.
86
* Die persoon moet die geleentheid gebiedwordom sy verlies te beleejen
daaroor te treur.
* Gevoelens enemosies isnatuurliken diewerklose moetdiegeleentheidgebied
wordomuiting daaraan tegee. Die werklose asooksy gesin moetgehelp
wordomdie negatiewe inwerking van skuldgevoelens om te sit inpositiewe
energie (Van Staden, 1991/2:95).
* Diewerklosemaakdikwels van die volgende verdedigingsmeganismesbyvoor
beeldontkenninggebruikom sysituasie tehanteeren dan soosvolgtereageer:
- om gevoelens van die p~uste na die onderbewuste te verplaas;
- om ander personedeurlopend virsy werkloosheidsituasie te blameer;
omgedurigverskonings virsyhuidige situasie temaaken nie die werklikheid
in die gesigte staarnie;
- omsy huidige situasie teverklein en niedie ems daarvan te erken nie. Die
werklose moet dus deur middel van beraad gehelp word om realisties
ten opsigte van sy situasie tewees ten einde perspektiejte kry om sysituasie
te kan hanteer (Van Staden, 1991/2:95).
* Diewerklose moetgehelp word om ander emosies sooswoede, verwerping.
minderwaardigheid, onsekerheid, spanning, angs, vrees, skok ensomeer
te hanteer.
* Die nodige ondersteuning moet aan die werklose persoon gebiedword.
87
\
* Aile moontlike altematiewe moetgeeksploreer word ten einde dit vir die
werklosepersoon moontlik te maakom die beste alternatiefte kies.
* Beplan en organiseer 'nplan van aksie en help die werklose om die aksie
uit te voer.
* Die werklose persoon se verantwoordelikheid moetdeurlopend beklemtoon
word en hy/sy moet begelei wordom selfbeheer oor sy/haar situasie te
aanvaar.
* Spanningshanteringstegnteke kanpositiefbenutword.
Seck(1992:86) beklemtoondie belangrikerolwatdiemaatskaplikewerkerbehoort
te speel ten opsigte van individuele beraad.
8.3 Groepwerk
Groepwerk asmetode in maatskaplike werk kan suksesvol benut worddeurdat
werklose persone dieselfde ervaring kan deel, wedersydse interaksie en
wisselwerkingkan plaasvindsodat beinvloeding en verandering tenopsigte van
die individu kan intree (Corey en Corey, 1993 :5).
Brown (1979:10-11) beskryf die waarde van maatskaplike groepwerk soos
volg:
88
* Die groep is 'n milieu vir sosialisering en biedaan die groeps/ede die
ge/eentheid om verhoudingsprob/ematiek op te k/aar en om nuwe sosia/e
vaardighede aan te leer.
* Die groeps/ede ervaardat ander ook soortge/yke prob/eme ondervind en
die gemeenskaplikheid isvirdie groeplede 'n bron van ondersteuning en
motivering totprob/eemoplassing. Binne die groep is dit virgroeps/ede
minder b/aotste//end en bedreigend.
* Diefeit datdie graepslede virmekaar ietsbeteken kan meewerkom elke lid
se selfaanvaarding, eie waarde enseljbee/d te verhoog.
* Diegroep biedge/eentheid tot gevae/shantering, insigontwikkeling, direkte
beinvloeding en gedragsverandering.
Diewerklose individu engesin kan dievolgende waarde uit diegroepwerkmetode
put:
* Diefeit datgevoelensgeverba/iseerkan worden die werklose persoon ervaar
datanderpersone sootge/yke belewenisse en gevoe/ens het, kan spanning
enangsverminderenditkan oaktottnsigontwikkelingengedragsverandering
lei.
* Diewerklose kan die noodsaak/ikheidvan uitreikingnaander besefvirgesonde
maatskaplike funksionering en sosialisering.
89
* Deurmiddel van die ondersteuning watervaar word, kan die werklose nuwe
perspektiewe ontwikkel en insigontwikkeling en groei kanplaasvind.
* Die inligting wat verstrek word ten opsigte van werkloosheid en veral soos
dit tans inSuid-Afrika manifesteer, kan virdie werklose gerusstellend wees
en insigin sy situasie laat ontwikkel.
* Diefeit datdie werklose ervaar dathy 'ngemeenskaplike probleem het, kan
verligting meebring en syangs en spanning verlig.
* Die ondersteuning wat die groepslede aan mekaarbied, kan bydra tot
seljbeeldversterkingvan die werklose enditkan meehelp dat nuwe vaardighede
aangeleer worden daadwerklike pogings aangewendwordom die probleem
te hanteer.
* 'n Groep kan ook 'n belangrike steunstelsel vir diewerklose persoon se
gesinslede wees.
Seck (1992:92) beklemtoon ook die waarde wat 'n groep kan inhou vir die
werkloses.
Binne groepsverband kan intensiewe opleiding gebied word om persoonlike
vaardighede asook beroepsvaardighede te ontdek metdie oogop die bekom van
'n betrekking, skakeling ennetwerk kan aandag geniet en toerusting ten opsigte
van onderhoudvoering kan gebied word. Groepslede kan bymekaar leer hoe
om vol te hou met 'n daaglikse roetine, hoe om persoonlike en
90
beroepsvaardighede na buite te kommunikeer asook hoe om selfvertroue te
behou. Die morele ondersteuning wat groepslede aan mekaar bied is van
onskatbare waarde (Jones, 1991:19).
Samevattend is dit dus duidelik dat die maatskaplike groepwerkmetode gerig
is op verbeterde maatskaplike funksionering, langs die weg van sosialisering,
rehabiliteringen voorkoming. Ten opsigte vandieproblematiekvanwerkloosheid
is dit noodsaaklike om die werklose te help om die trauma van werkloosheid
te verwerk. Hy moet begelei word om weer in die samelewing oan tepas en
doeltreffend tefunksioneer en daarmoet ook voorkomend opgetree wordten
opsigte van die problematiek van werkloosheid.
8.4 Gemeenskapswerk engemeenskapsontwikkeling
Lombard (1991:75) definieer gemeenskapswerk as n maatskaplikewerkmetode
wat volgens 'n maatskaplike prosesdaarop gerig is om een ofmeer van die
volgende doelstellings te bereik:
* omdie bree behoeftes van die gemeenskap te bevredig en 'n balans teweeg
tebringentehandhaaftussen die behoeftes enhulpbronnein diegemeenskap;
* om 'n gemeenskap in die geleentheid te stel om sykragte en potensiaal (kennis
en vaardighede) te ontgin en te ontwikkel ten einde in staat te wees om
maatskaplike probleme en behoeftes nie net te hanteer nie, maar ook te
voorkom; en
91
* om verhoudinge teweeg te bring in die gemeenskap, in groepverhoudinge
en in die verspreiding van besluitnemingsmag.
Vanuit die definisie kan dussaamgevatworddatgemeenskapswerk'n sistematiese
doelgerigte handelswyse isenbinne die metode isdaar sekereprosesse e?stappe.
Die maatskaplike werker kan metbehulp van sekere tegnieke die gemeenskap
in staatstelom die proses van probleemoplossing te deurloop en hy/sy behoort
die gemeenskap te motiveer om betrokke te raaken hulpbronne aan te spreek.
Weens die omvangrykheid van werkloosheid is hierdie metode uitersgeskikom
die huidige problematiek aan te spreek en sal die metode in die toekoms baie
meer doelgerig aangewend moet word.
Gemeenskapsontwikkeling word volgens Du Toit (1983:66) soos volgomskryft
"'n Opvoedingsproses watdeur middel van die oordra van gepaste kennis, die
verbetering van toepaslike vaardighede en die beinvloeding van houdings,
gemeenskappe betrokke maakby (a) die aanpassings in hul omgewing en (b).
by hul eie ontwikkeling met die oog op selfgeidentifiseerde verbeterde
lewenstandaarde en 'n vreedsame naasbestaan. "
DaarisvolgensLombard(1991:217) sekere ooreenkomste tussen gemeenskapswerk
en gemeenskapsontwikkeling, naamlik: beide metodes is gemoeid met die
bevordering van mense se betrokkenheid by die gemeenskap en seljhelp, die
verandering van die mags- en besluitnemingstrukture, die opvoeding van die
gemeenskap, die veandering van houdings en menings, mensontwikkeling en
die ontginning en ontwikkeling van hulpbronne.
92
Gemeenskapswerk en ontwikkelingkan soosvolgprakties benutwordten opsigte
van dieproblematiek rondom werkloosheid:
* Diegemeenskap moet 'n gesindheidsverandering ondergaan ten opsigte van
werkoosheid soos dit tans in Suid-Afrika manifesteer. Deur middel van
inligting en opvoedingmoet die stigmatisering rondom werkoosheidafgebreek
word.
* Deurmiddel van gemeenskapswerk en ontwikkeling moetdie. gemeenskap
bekendgestel wordmet die oorsake, implikasies en hantering van werkloosheid
* Dieowerheid,privaatsektor, kerkgenootskappe, welsynsorganisasies en ander
instansies moet gekoordineerdsaamspan om werkloosheid te bekamp deur. .
middel van praktiese projekte.
8.5 Welsynsorganisasies
Welsynsorganisasies is daarop gerigom die trauma van werkloosheid aan te
spreekdeur middelvan terapeutiese insette asook ondersteuningsgroepe. Aandag
word ook gegee aan die tnisiering van werkskepping deur middel van
kennisuitbreiding en toerusting, ontwikkeling van persoonlike vaardighede,
ontwikkeling van databank-stelsels asookdie organisering van simposiums en
werkswinkels. Diegemeenskapswerkmetode wordookbenut omdiegemeenskap
te mobiliseer om betrokke te raak en aksiekomitees wordsaamgestel vanuit al
die rolspelers ten einde die problematiek van werkloosheid aan te spreek.
93
Welsynsorganisasies kan 'nprofessionele diens lewerdeur die benutting van
die gevallewerk-, groepwerk-, gemeenskapswerk- en navorsingmetodes asook
deurmiddel van gemeenskapsontwikkeling om dieprobleem van werkloosheid
aan te spreek.
8.6 Departement van Arbeid
Die Departement vanArbeid lewer die volgende dienste naamlik: dienste ten
opsigte van arbeidsverhoudinge, indiensplasings, beroepsdienste, loopbaandienste,
beroepsveiligheid, mannekragopleiding en werkloosheidsversekering. Verder
is 'n handleiding omwerkloosheid tehanteer saamgestel en opleidingskursusse
word aangebied (Handleiding Werkloosheid, 1992:1-34).
Die beroepsdienste en indiensplasings van die Departement vanArbeid het
'n handleiding saamgestel met die oog op die aanbiedvan kursusse vir die
werkloses. Tydens die kursusse word aandaggegee aan die ontwikkeling van
persoonlike ensosiale vaardighede. Verder kan die Departement vanArbeid
ookbenutwordvtropleidingsgeleenthede binnediebreegemeenskap. Genoemde
Departement is ook 'n belangrike hulpbron vir verwysings met die oog op
moontlikebetrekkings. Diebenuttingvanwerkioosheidsvoordelekan 'n belangrike
bronvan inkomste wees in 'n krisissituasie. Vanuit Jones (1991: 15) senavorsing
blykditdatwerkloses stigmatiseringbeleefindien hulle virwerkloosheidsvoordele
aansoekdoen. Laasgenoemde word verbindmet welsyn.
94
8.7 Diekerk
Die kerk moet in sy diepste wese verbonde weesaan aksiesom werkloosheid
te bekamp. Vo/gens Hugo (1984:38) moet die bee/dvan die kerk een wees van
besorgdheidoor werk/oosheid en inskakeling by aksies ter voorkoming van
armoede en ook werkloosheid Verder bek/emtoon die skrywer dat
gemeenskapsbetrokkenheid beskou moetwordas die pUg van e/ke ge/owige.
.Diekerkmoet ookvanuit 'n holistieseperspektiefna werkloosheidkykHoewel
dit inwerkloosheidgaan oordie materiele aspek ensekuriteit, gaan ditookbaie
dieper, naamlik oor mense-waardes en verwagtinge en oor dinge watsin gee
aandie /ewe. Die kerkse taak is om 'n boodskap van hoop te bring. Vo/gens
Beukes, 1993b:10; Uys, 1993:1-3) het die kerk 'n baie definitiewe rol te spee/,
naamlik:
* Eredienste moet benutwordom dieprob/ematiekonderdiemense se aandag
te bringenge/owiges moet gemotiveer wordom betrokke te raak.
* Die gemeenskap moet 'n paradigma skuifmaakten opsigte van waardes
en normes.
>Ie Projekte moetgeloods word om individue en gesinne waar werkloosheid
voorkom te identifiseer ten einde die nodige hulp aan te hied.
>Ie Aandag moet gegee word aan die hantering van emosionele pyn en verlies
en dan spesifiek ten opsigte van werkloosheid.
95
* Die ampte binne die kerk kan baie positiefbenut word ten opsigte van
ondersteuning en begeleiding. Dienodige toerusting aandie ampte is egter
noodsaaklik.
* Werkswinkels, simposiums enondersteuningsgroepe kan aangebied word
ten einde die gemeenskap toe te rusen kreatiwiteit te ontwikkel.
* Diewerkendes metantisiperende angsdat hulle dalkdie volgende persone
mag wees om afgeM te word, worddikwels mis gekyk as voorwerpe vir
besondere aandag.
* Diekerkhetook'ntaakten opsigte van dieskoolverlaterenpas afgestudeerdes
wat nie 'nwerk kan bekom nie.
* Diekerkmoet eienaarskap aanvaarasmede-betrokkene wat'n unieke bydrae
kan lewerten opsigte van die werklose.
* Die kerk moet die boodskap van hoop bringmaar het ook 'n verant
woordeltkheid ompraktiese aksies te loods.
Vanaf die Sinodale Kommissie vir die Diens van Barmhartigheid van die
Nederduitse Gereformeerde Kerk is leiding gebied ten opsigte van die hantering
van werkloosheid hoofsaaklik deur middelvan die Christelike-Maatskaplike
Rade. Op rings-en gemeentelike vlakhet weinigvan bogenoemde aspekte nog
96
. tothulle reggekom. Daar iswei in enkele gemeentes watindiepredikingaandag
aanwerkloosheid gee en watbinne gemeente verbandmet steungroepe begin
het. Vanuit onderhoude metleraars van verskillende denominasies het dit geblyk
dat die kerk in die algemeen nog nie werklik 'n rol speel ten opsigte van die
problematiek van werkloosheidnie. Diebehoefte aan leiding op hierdie terrein
hetookduidelik navore gekom. Leraars meld egterdatdaarop tndividuele basis
terapeutiese en ondersteuningsdienste gelewerword.
Samevattendhet die kerk dus 'n duidelike begeleidende, onderskragende en
praktiese verantwoordelikheid ten opsigte van individue en gesinnewat deur
werkloosheid geraakword..
8.8 Steungroepe
Dit is noodsaaklik dat individue en gesinne wat die trauma van werkloosheid
ervaar.fisies enpsigies deur gemeenskapsinstellings ondersteun word. Privaat
en regeringswelsynsorganisasies en instellings moetailes in hulle vermoe doen
om werklose individue en gesinnete ondersteun. Die ekonomiese situasie in
Suid-Afrika bring meedat instansies egterself 'n gebrekaan[ondse ondervind
en dit onmoontlik word om in die stygende vraag na noodhulp te voorsien.
Individue engesinnewatweensdie ekonomiesesituasie enrasionalisasiewerkloos.raakbenodig ruim finansiele hulp omte kan oorleefen instansies beskik nie oor
sulkefondse ombehulpsaam tewees nie. Diestigmatiseringenskaamtegevoelens
wat individue engesinne wat jare selfstandig en selfversorgendgefunksioneer
97
~.
het ervaar, bring dikwels mee dat hulle weens selftrots nie kans sien om hulp
te vranie. Hulle wenddusaile moontlike pogings aan om ophulle eie te oorleef
'n Steungroep kan daarom 'n uiters belangrike funksie vervul waar individue
en gesinne hulle ervarings met mekaar kan deel en aan mekaar die nodige
ondersteuningkan bied. Jones (1991:19) konstateersoos volg: "Self-help support
groups could also help to keep up the morale andmotivation ofthose engaged
in longandunsuccessfulljob efforts".
Binne die maatskaplikewerkdiensleweringwordtans aandaggegee aan steungroepe
maarweens die feit dat werklose persone wat virjareonafhanklik en selfstandig
gefunksioneer het, nie bereid is om hulleself te identifiseer nie, kom die
steungroepe nie werklik van die grond af nie. Binneenkele gemeentes bestaan
daarwel steungroepe. Ophierdie terreinbehoortaile rolspelers gekoordineerde
pogings aan te wend om 'n effektiewe diens te lewer. Seck (1992:85-86)
beklemtoon ookdie belangrike funksie wat steungroepe kan vervul.
'n Steungroep word gevorm deur twee of meer mense wat in soortgelyke
probleemsituasies hulle ervarings met mekaar deel en ondersteuning,
onderskraging en motivering aan mekaar bied(Jones, 1991:19).
Diebelangrikste doel van 'n steungroep vir werklose persone is om te leerdat
daarmaniere is waarop gevoelens wat metwerkloosheidgepaardgaan, hanteer
kan wordten einde hullemaatskaplike funksionering te verbeter.
98
\
Steungroepe moet nie noodwendig slegs bestaan uit werklose persone nie
aangesien dit beperkings kan plaas opdiemoontlikheid om daadwerklikpogings
aan te wend om betekkings te bekom. Jones (1991:19) konstateersoos volg:
"Support groups made up ofunemployedpeople mayhave limitations in this
area".
8.9 Gesin, familie en vriende
Jones (1991:12-13) melddatvanuit navorsing wafgedoen is kontak vanafdie
werklosepersoon sefamilie in die meeste gevalle toegeneem hetmaardat kontak
met vriende heel dikwels afneem indien 'npersoon werkloos raak.
Die kemgesin, asook die uitgebreide gesin bied 'n natuurlike ondersteunende
struktuur waarin 'n werklose persoon op verskeie maniere gehelp kan word
byvoorveeld materiele hulp, oorweging van altematiewe, generering van 'n
inkomste, finansiele uitgawes te beperk, emosionele ondersteuning te bied,
ensomeer. Vanuit diepraktyk blykduidelikdat die sosiale ondersteuning van
familie envriende die skadelike effek vanwerkloosheidhelpverminder.rGesinne
wadfaaa;-'~heite"~gesTnsranae"teenwoo;'dTi'i;:"'·~ '~~~; '~i~j~;e';elfstandig
gefunksioneer het enwaf geleer hetom krisissituasies te hanteer, bieddikwels
ook in die werkloosheidsituasie aan die werklose die nodige ondersteuning.
Jones (1991:16) konstateer soos volg vanuitdie navorsing wat gedoen is:" )IMany respondents reported that thefamily was drawn closer together by the (/
unemployment crisis".
99
Vriende is 'n baie belangrike steunstelsel in die lewe van werkloses. Die
praktyksituasie bewys datpersone wat hulle werkverloor hulle dikwels onttrek
van hulle vriende en sosiale netwerke. Dit isjuis diebenutting van vriende wat~-..,-,--~-"_.~.__•.,.__._~_.,._ ....•..,-,.~~.- .-
'nbelangrikehulpbron kan wees in die bekom van 'n betrekking (Jones, 1991:12).
Gebrek aan kontak met sosiale strukture verminder dus die werklose sehulpbronne>
omweer'n betrekking te bekom engenoemde aspekkanweer aanleiding gee
tot eensaamheid en selfs depressie (Jones, 1991:18).
8.10 DIE ROL VAN DIE MAATSKAPLIKE WERKER IN DIE BANTERING
VAN WERKLOOSHEID
Diemaatskaplike werkerspeel 'n kern belangrike rolin die hantering van die
problematiek van werkloosheidomrede hierdieprobleem baie duidelik manifesteer
op onder andere die maatskaplike terrein en verreikende andermaatskaplike
probleme totgevolghetrakende die individu, diegesin en diegemeenskap. Indien
die maatskaplikwerkmetodes, naamlik gevallewerk (individuele beraad),
groepwerk, gemeenskapwerk ennavorsing ge'tntegreerd en vanuit 'n sistemiese
benaderingbenutwordten einde dieproblematiekvan werkloosheidaan tespreek
moetdit 'n impak in die praktyk he. Verder is die maatskaplike werker 'n baie
belangrike rolspeler op die terrein van gemeenskapsontwikkeling.
Die rolle van die maatskaplike werker kan omskryfword as daardie insette wat
hy/sy lewer om die maatskaplikewerkproses sinvol en suksesvol te laat verloop
om sodoende 'n verbeterde maatskaplike funksionering by die individu, gesin
groep ofgemeenskap te bewerkstellig (Lombard, 1991:174).
100
'.
Die volgende rollevan die maatskaplikewerker (Lombard, 1991:175-176) kan
positiefaangewend word in die hantering van maatskaplike problematiek onder
andere dan ookwerkloosheid.
* terapeut
* ondersteuner
\ * aanmoediger
. * instaatsteller
* bemiddelaar
* interpreteerder
* kommunikator
* gids
* fasiliteerder
* katalisator
* stimuleerder
* organiseerder
* onderhandelaar
* advokaat
* deskundige
* aktivis
* bestuurder
Die terreine waarop die maatskaplike werker 'n belangrike rol kan speel is
soos volg (Seck, 1992:78-96).
* Beplanning ten opsigte van werkloosheid ten einde die gevolge teminimiseer.
101
"
* Hu/p, ondersteuning en begeleiding ten opsigte van die werklose individu,
en sy gesin om die psigo-sosia/e, ekonomiese enfisiese implikasies van
werkloosheid te kan hanteer.
* Bevordering van die hertoetrede tot die arbeidsmark.
* Betrokkenheid bystrategiee ten einde. te helpom die konflikte bestuur wat
kan ontstaan onderdiepersoneelwatindie organisasie oorblynabyvoorbee/d
inkortings, afdankings, regstellende aksie en rasionalisasie. Leiding ten
opsigte van die her-struktureringsproses is 'n belangrike taak.
* Die koordineringsrol is baie belangrik ten einde as skakel te dien om die
samewerking van aile rolspe/ers te bekom asook om projekte te koordineer.
* Die minimisering ofvoorkoming van toekomstige werkloosheid:
* Insette ten opsigte van beleid, ook binne die werkplek. Vanuit die rol as
advokaat moethulle insettemaak ten opsigte van gelyke werksge/eenthede,
nie-diskriminasie, demokrasie en regverdigheid. Regstellende aksie moet
gebaseer wordopgenoemde beginsels (Konsepwitskrif virMaatskaplike
Welsyn, 1995:17).
* Diemaatskaplike werker hetook 'n rol ten opsigte die betnvloeding van
openbare be/eiden symoet insette maakten opsigte van die regering rakende
laasgenoemde se rol om werkloosheid aan te spreek.
102
"
* Deurlopende navorsing om ophoogte te bly van die ekonomiese, politieke,
fisieseen maatskaplike impak van werkloosheid.
9. SAMEVATTING
Werkloosheid is 'n wereldwye fenomeen wat ook sedert 1989 in Suid-Afrika
geweldige afinetinge aanneem. Daar issubjektiewe oorsake watbinne 'n persoon
selfgelee is watwerkloosheid kan meebring. Objektiewe oorsake wat in die
omgewing gelee is en waaroor die individu nie werklik beheerhet nie, is tans
in Suid-Afrikain 'n groot mate die oorsaak van die emstige werkloosheidsprobleem.
Die beroepslewe vandiemens, ditwilse sywerk, raakal die dimensies van die
mens se lewe. In die arbeidgaan dit om diepersoon van die mens en om die
persoon van die medemens, metdiep ingrypende konsekwensies vir diemenslike
samelewing. Werkloosheid het verreikende implikasies op die maatskaplike,
jisiese, ekonomiese enpolitieke terreine.
Sedert die ekonomiese resessie vanaf 1989 in Suid-Afrika het afdankings,
regstellende aksie, rasionalisasie enajtreepakette deel van die Suid-Afrikaanse
leefwysegeword Dieimplikasieshiervan istraumaties enhetverreikendegevolge
opdie individu, sy gesin endie hele gemeenskap. Dieprobleem vanwerkloosheid
raaktans individue engesinne wat virjare stabiel en selfversorgendwas en in
'n groot mate verantwoordelik wasvir stabiliteit op ekonomiese gebied Die
negatiewe psigologiese effek van werkloosheid moet verminder word ten einde
werkloses in die hoofstroom van die samelewing te absorbeer.
103
'.
Diestigmatisering verbonde aan werkloosheid bringmee dat selfversorgende
individue en gesinne wat resent werkloos raak nte am hulp aanklop nie.
Hulpbronne isookniewerklik in gemeenskappe beskikbaar am hierdie individue
en gesinne behulpsaam te wees en te ondersteun nie.
Diehanteringen bekampingvan werkoosheid; die opvoedingvan diegemeenskap,
die skep en ontwikkeling van werksgeleenthede in die informele sakesektor is
van kardinale belang. Ten einde dieproblematiek suksesvol aan te spreekis
dit noodsaaklik datdie owerheid, die privaatsektor, welsynsorgantsasies, kerke,
ander instansies en die totale gemeenskap sal moethandevat.
Crous (1990:3) konstateer soos volg: "Wat Suid-Afrika egter dringend nodig
het, is 'n Nasionale Mannekrag Strategie. So'n strategie moet dit tendoelhe
om die landop die ekonomiese wenpadte plaas met menslike hulpbronne as
die kompeterende voordeel".
Hoewel wJrkloosheid 'n geweldige probleem is. moetditnie net negatiefgesien
wordnie. Die veranderde toestand in Suid-Afrika het menseaangemoedig om
'n kans tewaag enomkundigheidwathulleoordie jare opgedoen het, tegebruik
omhulle eieondememing tebegin. Hierdie negatiewe situasie kan talente binne
mense na yore bringwafvirjareverberg was. Thompson konstateer (1984:182)
''When the conditions ofworkare badin theformal economyandthe opportunities
for informalworkare good, unemployment couldunder certain specifiedconditions,
be a positive benefit".
104
Die maatskaplike werker het 'n baie definitiewe rolte speel in diehantering van
dieproblematiek van werkloosheid in samewerking metander rolspelers. Die
problematiekmoetop 'n getntegreede werkrnyse vanuitdie sistemiese beandering
hanteerword.
Vanuit die literatuurstudie hetditduidelik geblykdatwerkvan groot betekenis
in die lewe van die .mens is. Werkloosheid het emstige implikasies in die lewe
van diemens in totaliteit. Indie volgende hoofstuk salaandag gegee wordaan
die resultate van die empirtese ondersoek ten opsigte van die implikasies van
werkloosheid opindividue en gesinne wat stabiel en selfstandig gefunksioneer
het en resent werkloos geraak het.
105
HOOFSTUK 4
RESULTATE VAN ONDERSOEK
1. INLEfDfNG
In hierdie hoofstuk is die inligting wat uit die vraelyste wat deur87 werklose
respondente voltooi is, asookdie vraelyswatdeur 57professionelepersone voltooi
is, verwerk en die inligting word opgrafiese wyses voorgestel. Dieprofiel van
die werkloses asook van die hulpverleners word eers verken. Daama word
die respondente se gevoelens ten opsigte van die betekenis van werkasookdie
oorsake van werklodsheid ontleed. 'n Ontledingwordookgemaak van die effek
van werkloosheid opdie totale maatskaplikefunksionering van die werklose en
sy gesin. Die ontleding is eenvoudig en bondig en die doel isslegs om die leser
'nbegrip tegee van die impakvanwerkloosheidopdie maatskaplikejunksionering
van individue en gesinne.
2. PROFfEL VAN RESPONDENTE;
2.1 Profiel van werklose respondente
2.1.1 Geslag
vroulik17%
manlik83%
Figuur 4.1: GESLAG
106
Figuur 4.1 weerspieel die geslag van die 87 respondente wat deur die krisis
vanwerkloosheidgegaan het. Drie- en- tagtigpersent van die respondente was
manlik teenoor die 17% vroulike respondente.
2.1.2 Ouderdomsverspreiding
40
30
•-;c 20je 10II.
51-60Ouderdomsverspreldlng
61+
Figuur 4.2: OUDERDOMSVERSPREIDING
Die respondente se ouderdomme hetgewissel vanaf20jaar tot bo 60 jaar. Van
die respondente was56,2% jongeras50jaar watbeteken dat hulle nogrelatief
jonk is en instaat is om in die arbeidsmark te kan werk.
107
2.1.3 Kwalifikasieverspreiding
40
35
30
Kwalmnsle
Figuur 4.3: KWALIFlKASIEVERSPREIDING
Figuur 4.3· toon aan dat 71.2% van die respondente naskoolseopleidinghet
en dus goedgekwalifiseerd is. Die rede virdiewerkloosheid van respondente
kan dusgeensins aan swakkwalifikasies toegeskryfword nie. Vanuit hierdie
inligting wtl dit voorkom asof Suid-Afrika se huidige situasie nie voldoende
werksgeleenthede kan hiedvirdie totale bevolking nietenspyte van akademiese
kwalifikasies (Van Zyl, 1993:93-94).
108
2.1.4 Huwelikstaat
l.. ...
~E 1.. =e :c~~
Huwellkstaat
Figuur 4.4: HUWELIKSTAAT
Vanuit die ondersoek blyk dat 74.7% van die respondente getroud is, 14.9%
ongetroudis, 5.7% geskei is, 2.3%hertrou isen2.4% hetniehullehuwelikstaat
aangedui nie. Diegesinne waar daar kinders is, het die kinders gewissel van..
voorskools tot naskoolse studerendejeug. Die getal kinderspergesin hetgewissel,
van een kind totseskinders per gesin. Die grootste persentasie (73.3%) van
die gesinne het tussen een en vier kinders per gesin gehad. Dieoorwegende
groep respondente het dus een ofmeerajhanklike kinders.
109
2.15 Kerkverband
Orbetrokke8%
And..
AGS ...
e..HoIvo_.".
0.11.2..
aieaktief50%
Figuur 4.5: KERKVERBAND Figuur 4.6: KERKLlKE BETROKKENHEID
Die grootste persentasie van die respondente naamlik 77.9% behoort aan die
Nederduitse Gereformeerde Kerk terwyl 22.1% van die respondente aan
anderkerke behoort. Van die respondente toon 50% (Jan dat hulle baie aktief
inhulleonderskeie kerke is, terwyI41.9% minderaktief is en 8.1% van die
respondente onaktief is. Die godsdienstige belewenisse is 'n belangrike aspek
omrede 'n godsdienstige persoon gewoonlik sy situasie vanuit 'n godsdienstige
oortuiging beredeneer. Vanuitdievraelyste het sommige respondente laat
blykdat die Drie-Enige God, die Bybel en hulle geloofbaie sterk ankers in
diekrisis van werkloosheid was en is en dat hulledaarsondernie sou oorleef
het nie. Hierdie inligting stem ooreen met die literatuur naamlik dat arbeid
baiedefinitiefook'ngodsdienstige dimensie het(Heyns, 1986:250). Inhoofstuk
twee is uiteengesit datdie doel van arbeidsoos volgis: Diensaan God, diens
aandie self, diens aan die naaste endiens aan die gemeenskap (Heyns, 1986:255
257). Die geestelike dimensie kan dus 'n sterk anker wees.
110
2.1.6 Gesinsinkomste
~..c
I110
. Inkomste
Figuur4.7: GESINSINKOMSTE PER MAAND VOOR WERKLOOSHEID
Van die gesinne het 84% in die gemiddelde tothoe inkomste groepgevalmet
'ninkomste van tussen R5001 enR15000 enhoerper maand Verder toon 91%
vandie respondente aan dat hulle gesinne afhanklik isvan die werklose persoon
se inkomste. Werkloosheid het dus groot finansiele implikasies vir die
ondersoekgroep deurdat 'n gereelde inkomste afgesny is. Die literatuur soos
in hoofstuk drie bespreek bevestig dat die mees ooglopende uitwerking van
werkloosheid op die individu waarskynlike diefinansiele implikasies is (Uys &
Marais, 1991:24).
111
2.1.7 Periode van werkloosheid
30.!~ 20•~ 10II.
Maande
Figuur4.8: PERIODE VAN WERKLOOSHEID
Van die totale respondente was 54% vir 'n relatief kort periode werkloos,
naamliktussen nul en ses maande. 'n Verdere 20.7% van die respondente is
langer as25 maande werkloos. Al die respondente was stabiele werkers wat
goeie posisies inhulle werksituasies beklee het en wat hullewerke verloor het
indiehuidige swak ekonomiese situasie in Suid-Afrika. Hierdie resultate stem
ooreenmetdie literatuurdatSuid-Afrika in 'n grootmatestrukturelewerkloosheid
beleef watbeteken dotdie arbeidsmark nie indie vraag na arbeidkan voorsien
nie(Bromberger, 1992:7;Hardwick, 1987:42-43). "Volgens VanZyl (1993:93-94),
soosinhoofstuk twee uiteengesit, hetSuid-Afrika sedertMaart 1989 'n resessie
beleef wat 'n emstige afname inwerkgeleenthede en -verskaffing meegebring
het".
112
2.2 Profiel van hulpverleners
2.2.1 Beroep
Men.llkt
hulpbr onbe.tuu, der.
14"
Mttt.klplikt
worker.
4~
Figuur4.9: BEROEP VAN HULPVERLENERS
Die grootste persentasie van die hulpverleners wasmaatskaplike werkers en
leraaromredehulle in diepraktykmetwerklosepersone tedoen het. Sielkundiges
hanteergewoonlik slegs die persone bywiedaar sielkundige probleme aanwesig
is. Sodra'n persoon uit diens van 'n firma ontslaan word, hou die menslike
hulpbronbestuurder gewoonlik niekontak metdie werklose nie en drahullenie
noodwendig kennis van die impak van werkloosheid op die maatskaplike
junksionering vandie werklose nie. Die menslike hulpbronbestuurder hanteer
hoofsaaklik dieproblematiek binne die werksituasie.
113
2.2.2 Periode werksaam met dieproblematiek van werkloosheid
16·20jr 0·1jr11-15jr 5% 5%
5%
6-'"0 jr30%
2·5jr54%
Figuur4.10: PER/ODE WERKSAAM MET DIE PROBLEMATIEK VAN
WERKLOOSHEID '
Van die totale hulpverleners toon 84.2% aandathulle tussen 2 jaar en 10jaar
reeds dieproblematiek rondom werkloosheidhanteer. Verder het 29.8% van
die hulpverleners tussen 6 jaar en 10 jaar met werkloosheid te doen. Die
hulpverleners dra dus kennis van die lryse waarop werkloosheid tansinStud-Afrika
manifesteer naamlik datgoedgekwalifiseerde individue watseniorposte beklee
het en stabiele werksrekords gehad het, hulle werke verloor.
114
2.2.3 Funksies ten opsigte van dieproblematiek
.!IIIC
jeu,
2 3 4 5 6 7 8
Funksles (Sleutel)
Figuur4.11: FUNKSIES TEN OPSIGTE VAN DIE
PROBLEMATIEK VAN WERKLOOSHEID
Sleutel:
1 Personeelvermindering
2 Regstellende aksie
3 Afdanking
4 Vervroegde pensioen
5 Voorbereiding ten opsigte van werkloosheid
6 Terapie
7 Ondersteuning
8 Verskafwerksgeleenthede
115
Figuur 4.11 toon aan watter tipe funksie diehulpverleners ten opsigte van die
werklose ensygesin verrig. Van die hulpverleners toon 93% aan dathulle 'n
ondersteuningsfunksie ten opsigte van werkloses gelewer het. Ten opsigte van
terapie toon 56.1% van die hulpverleners dat hulle 'n terapeutiesefunksie gelewer
het. Genoemde twee funksies Ie dan ook spesifiek op die terrein van die
maatskaplike werker en leraar wat in diepraktyk dikwels metwerklose persone
te doen kry. Verder word aangedui dat 38.6% van die hulpverleners
werksgeleenthede verskafhet, 35.1% het die werkloses voorberei metdie oog
op 'nander betrekking, 19,3.% het tedoen gehadmetpersoneelvermindering,
17.5% het voorbereiding gedoen metdie DOg opdie feit datpersone hulle werk
gaan verloor, 15.8% was betrokke by regstellende aksie 'en 15.8% by die
voorbereiding ten opsigte van vervroegde pensioen. .
Vanuit die vraelyste is ditdusduidelik dat die hulpverleners kennis dra
van dieproblematiek vanwerkloosheid. Verder is dit ook duidelik dat hulle
vanuit hulle hulpverlenersrol direk tedoen hetmetindividue engesinne watdeur
die krisis van werkloosheid is.
116'.
3. DIE BETEKENIS VAN WERK VIR DIE MENS
.!IIC
!l
2 3 .. I • 7 I • 10 11 12
Betelcenls vanwert (Sleutel)
Figuur4.I2: BETEKENIS VAN WERK VIR DIE MENS
Sleutel:
1 Werk helpom tyd te heplan
2 Werk hiedgeleentheid totsosiale verkeeri' .• , .. « ..~
\.1)' Werk gee sinaan die lewe
(3 Verseker 'n inkomste
5 Verseker status
6 Biedgeleentheid tot kreatiwiteit
C!:)Verseker 'ngevoelvan waarde
e: Biedsekurtteit
9 Geleentheidom leiding teneem
J..lD Geleentheid om persoonlike doelwitte te bereik
11 Bronvan identiteit
12 Geleentheid om leiding te ontvang
117
'.
Vanuit die literatuur is dit baie duidelik dat 'n werkbelangrik is om maatskaplik
gesondtefunksioneer. Francisco-la G~C!!lgei1991:3)meld.soos-volg;--'!Vir die-'- .-----~ .,.- ~.- ,,----'."
g,.gf!!~!~ge{leelteYandiegeskiedenis wasdiemensnogaltydwathy doen. Werk
het hom nog altyd van 'n stewige projiel voorsien. Vandaar diepersoonlike
ide~ti;~i;~;-~-;;k-h'~;nbesorg as burger, ~;-g~;insljcfas"-byaraer tot die.... ;.' '-~._ -._~ .'._-,., ..-
samelewing en ookdie ekonomiese sisteemdaarin, as verbruiker en as persoon
watbehoeftedaaraan hetombekendteweesenduserkenningenagtingtegeniet".
In hoofstuk drie word aangetoon dat werk van godsdienstige, maatskaplike,
ekonomiese enpersoonlike betekenis in dielewe van die mens is. Verder konstateer
Francisco-laGrange (1991:5) dat indien n persoon se behoefte aan 'n werk
bevredig is, dit ook daartoe bydra dat die volgendebehoeftes bevredigword
naamlik: om ordeen struktuur te ervaar, om sosiale verkeer te geniet, om"--"-,... ,....<,-,.. "..0.,.-, ..•.." .•
van waarde te wees, om geleenthede te kan benut, .om. persoonlike identiteit
te ervaar en ompersoonlike doelwitte tebereik. Deur te kan werk genietdie-----~~-"..._.,.~~..... .. ,
mensdus werklikpersoonlike vervulling. Vanuit hoofstuk !Wee blykdusduidelik
datwerkloosheidemstige gevolge virdiestabiliteit van 'npersoon engesin inhou.
Die ontledings bevestig die groot waarde van werk vir die mens. Die
ondersoekgroep hetaangedui dot werk virhulle groot intrinsieke asook ekstrinsieke
waarde het.
Die intrinsieke waarde behels gedrag terwyl die ekstrinsieke waarde te doen
het met diekonkrete vergoeding virwerk asook die beloning vir werkgedrag.
118
'.
4. OORSAKE VAN WERKLOOSHEID IN DIE HUIDIGE SITUASIE IN
SUID-AFRIKA
100%
~
Ui 60%c II Series1~
~ 40% IISeries2l!!II.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Algemene oorsake (Sleutel)
Figuur4.13: ALGEMENE OORSAKE VAN WERKLOOSHEID IN
SUID-AFRIKA
Sleutel:
([) Ekonomiese toestand
o Politieke situasie
® Rasionalisasie
4 Beperkte kwalifikasie
5 Finansiele probleme
6 Ouderdom
7 Geestelike probleme
CD Swak ekonomie
9 Alkoholisme en dwelmmisbruik
10 Gebrekkige werksgeleenthede
11 Afbetaling sonder pakket
W Vervroegde pensioen metpakket
13 Vrywillige keuse ompakket teaanvaar
14 Firma is insolvem/gelikwideer
119
In figuur 4.13 worddie data van die hulpveleners (series 1) met die data van
die werkloses (series 2) vergelyk en worddie oorsake van werkloosheid involgorde
van belangrikheid deur middel van persentasie aangedui.
Vanuit die ontleding van die data van werkloses asookdie hulpverleners blyk
ditduidelik datdie swakekonomie, die politieke situasie ,rasionalisasie asook
gebrekkige werksgeleenthede tans beskou word as die belangrikste oorsake van
werkloosheid inSuid-Afrika. Hierdie inligting stem ooreen met die literatuur
soosinhoofstuk !Wee bespreek, wataandui datdiewerkloosheidsituasie in Suid
Afrikahoofsaakliktoeskryfkan wordaanstrukturelewerkloosheid Dieekonomie
isdus nieinstaat om huidige werkloses asooknuwe toetreders totdie arbeidsmark,
te kan akkommodeer nie (Barker en Backer, 1992:74-75)..
Verder toon die ontleding ookdie volgende redes aan waarom mense werkloos
raak, naamlik: vervroegde pensioen, vrywillige keuse om 'n pakket te aanvaar
of firmas watinsolvent raak. Laasgenoemde rede hou verband met die swak
ekonomie terwyl vervroegdepensioen envrywillige keuse om'npakketteaanvaar
moontlik verband hou met die onsekere politieke asook ekonomiese situasie
in Suid-Afrika (Van Zyl, 1993:93-94; Sake-Beeld, 1995c:2).
120"
70%
6O'Yo
5Oro
-! 40%
I :0:10%
0'1'0
12 13 14
Oorsake van persoonllke werk!oosheld
(SIeuteI)
Figuur4.14: OORSAKE VAN PERSOONLIKE WERKLOOSHEID
Sleutel:
1 Ekonomiese toestand
2 Politieke situasie
3 Rasionalisasie
4 Beperkte kwalifikasies
5 Finansiele probleme
6 Ouderdom
7 Geestelike probleme
8 Swak ekonomie
9 Alkoholisme en dwelmmisbruik
10 Gebrekkige werksgeleenthede
J1 Afbetaling sonder pakket
12 Vervroegde pensioen metpakket
13 Vrywillige keuse ompakket te aanvaar
14 Firma is insolvent/gelikwideer
121 "
Figuur 4.14 toon die oorsake aan wat diewerkloses beskou as die belangrikste
redesvirhullepersoonlikewerkloosheid Rasionalisasie,personeelvermindering,
die politieke situasie, gebrekkige werksgeleenthede en die swakekonomie word
vanuit die ontleding beskou as die belangrikste oorsake van respondente se
persoonlike werkloosheid Hierdie redes stem ooreen metdie algemene oorsake
van werkloosheid tans in Suid-Afrika soosdeurdie respondente aangedui.
Volgens die ontleding van die data isobjektiewe oorsake wat in die omgewing
gelee isdusdie oorsake van die ondersoekgroep se werkloosheid. Ten spyte
van goeie kwalifikasies, kundigheid en relatief jong ouderdom verloor mense
hulle werk weens die ekonomiese enpolitieke situasie inSuid-Afrika. Genoemde
feite stem ookooreen metBarkerenBacker (1992: 74-75) sesiening datdieSuid
Afrikaanse ekonomie niein die aanvraagnawerkkan voorsien nie, soos in hoofstuk
twee uiteengesit. Verder stem dit ookooreen metwatmaatskaplike werkers in
diepraktykervaar. Navorsingbinnediepraktyksituasie loon dat almeerindividue
watweens rasionalisasie. inkorting en regstellende aksie hulle werkverloor het,
onder die aandag van leraars en personeelbestuurders kom. Die diens wat
hulpverleners aanwerkloses lewer ishoofsaaklik ondersteuning op'n individuele
basis. Diehantering van die problematiek van werkloosheid in totaliteit word..nagniewerklikdeurhulpverleners in diebreegemeenskapsuksesvolaangespreek
nie.
122
'.
5 ALGEMENE BELEWENISSE VAN WERKLOSE PERSONE
a
3
~ 2.5
j~ 1.5CD3l
CD
""E 0.5CD
C)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 ,10 11 12 13 14
Gevoelens (S1eutel)
.Orek
_Tans
Figuur4.15: GEVOELENS VAN DIE WERKLOSE PERSOON
Sleutel:
(1 '\Gekwets V"'"'-.._."""(!) Woede X
cD Verwerping
(!;)v1inderwaardig
(~)Onseker v ~
6 Nutteloos
CL..,lSpanning 1/ X»<>:
\~)4ngs v9 Vrees
10 Aggressie
11 Skok 1/
12 Ontkenning
13 Skuldgevoelens
14 Depressie
123
In figuur 4.15 het die respondente hulle gevoelens aangetoon direk nadathulle
werkloos geraak het asook die gevoelens wathulleervaar hetmet die voltooiing
van die vraelys. Die vertikale as (Y-as) toon diegemiddeld van die verskillende
gevoelens op 'n skaal van 0-4aan.
Vanuit die ontleding is dit duidelik dat werkloosheid'n traumatiese ervaring
isenalbogenoemde emosies is in 'ngroot mate bydie werklosepersoon aanwesig.
Werk speel 'n baiebelangrike rol in 'n persoon se lewe ten einde maatskaplike
gesond te kanfunksioneer (Heyns, 1986:250). In hoofstukdrie is aangedui
dat indien 'n persoon van sy werk ontneem wordgaan hy deur 'n rouproses
wat gekenmerkworddeur die volgendefasesnaamlik: skok, ontkenning, aggressie,
onderhandeling, skuld, depressie enuiteindelik aanvaarding (Wicht, 1984:382).
Die ontleding en literatuur korreleer dus.
Vanuit die ontledings is dit opvallend dat die negatiewe gevoelens na 'n tyd
afgeneem het. Die ofleiding kan dusgemaak worddat die trauma om 'n werk
teverloorgeweldigbaienegatiewegevoelens en emosies meebring, maarnamate
die werkloses en hulle gesinne die situasie deur worstel en hanteerhet , neem
die negatiewegevoelens wei later geleidelik af Die enigste gevoelens wat
toegeneem hetisdievan onsekerheid Diefeit datdiehuidige ekonomiese situasie
. inSuid-Afrika baieswakis, die politieke situasie gespanne is en daar beperkte
werksgeleenthede is en dat rasionalisasie enpersoneelvermindering aan die
orde van die dag is, bringmee datdie toekoms tenopsigte van werksgeleenthede
baie onseker is. Daarheers ook'n klimaat van onsekerheid ten opsigte van
die blankes in Suid-Afrika. Genoemdefeite kandaartoe bydra dat respondente
124
baieonsekerheid ervaar ten opsigte van hulle eie toekoms en dit kan daartoe
bydra dat gevoelens van onsekerheid toeneem (Sake-Beeld, 1995a:9; Meyer,
1995a:2).
Vanuit dieliteratuur blyk ookdat werklosepersone sepsigiesetoestandswakker
is as werkende persone (De Gruyter, 1987:299). Genoemdefeit kan dus ook
'n impak he op die gevoelens watdie werklose persoon ensy gesin ervaar.
6. .EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GESINSVERHOUDINGE
6. I Huweliksverhouding
100%
80%G)
iii 60%c
j 40%e&L.
20%
0%
lllIWerkloses
• H.dpverleners .
2 3 4
Effek op die huwellksverhoudlng (Sleutel)
Figuur4.16: EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE HUWELIKS
VERHOUDING
Sleutel:
CDU eggenoot/eggenote is noudie broodwinner
2 Uis niemeer in beheer van die finansies nie
3 Uvrou sien nie meer na 11 op asdiebroodwinner nie
4 Totale rol-ommekering hetplaasgevind
125
Vanuit die ontleding dui 67.1% van die respondente aan dathullewerkloosheid
nie die huweliksverhouding negatief betnvloedhet nie en dat die rolle binne
diehuweliksverhouding nieverander het nie. 'n Verdere 32.9% toon aan dat
daar wei 'n rolverandering binne die huweliksverhouding plaasgevind het.. .
Venter(1991:28-31) beweer datnavorsinggetoon hetdat daar rolverandering
binne diehuwelik van werklose gesinne plaasvind Die proefpersone uit Venter
se navorsinghet bestaan uitpersone uit 'n mindergegoede woonbuurt en hulle
moesoor ten minste"n standerdses-sertifikaat beskik. Dieproefpersone in die
.navorsing ispersone watvirjare stabiel gefunksioneer het en watuitgemiddeld
totwelafomstandighede kom. Dieondersoekgroepwas ookgoedgekwalijiseerde
persone. Daar was dus'n radikale verskil in samestelling tussen die !wee
ondersoekgroepe. Daar kan dus afgelei word dat omrede die gesinsisteme in
diehuidige ondersoekgroep stabiel is, werkloosheidnie noodwendig ingrypende. .
rolveranderings meegebring het nie. Verder beskikhuweliksmaats ook oor
ego-kragte en vaardighede om stresvolle situasies suksesvol te kan hanteer.
Die datain figuur 4.16 stem dus nie ten volle ooreen met die literatuur, soos
in hoofstuk drie bespreek, watbeweerdat werkoosheid'n definitiewe effek op
die gesinsverhoudings en in besonder die huweliksverhouding het nie (Seck,• _.._".. ,_...•._.., _ -•., ""--~ •.•-·-_·*..s·.- ~._.,~. _. ~~ ..,.,"..
1992:87-88). 'n Krisis gaan dikwels gepaard metstres, argumente enaanpassings.
Hoewel werkloosheid 'n krisis indiegesin veroorsaak kan dit wees dat sekere
huweliksmaats die krisis meersuksesvolhanteer as ander.
126
6.2 Ouer-kindverhouding
90%80%70%
G)60%iii
c 50%G)
~ 40%G) 30%..II. 20%
10%0%
1 2 3 4 5
Bfek op die ouer-klndverhoudlng (Sleutel)
Ell Werkloses
• HJlpverleners
Figuur4.17: EFFEKVAN WERKLOOSHEID OP DIE OUER
KlNDVERHOUDING
Sleutel:
cD Kinders siennie meer opnau asgesagsfiguur nie /
2 Kinders ignoreer u dissipline
(r~»)issipline word niemeerkonsekwent toegepas nie
r.::J:) Gesinsreels wordverbreek
5 Dieander ouerhetdiedissiplineringstaak oorgeneem
Dieondersoekgroep dui aan dat werkloosheid wel 'nuitwerking opdie verhouding
metdiekinders het. Van die totale respondente toon 52.4% aandatdiekinders
nie meernadiewerklose as gesagshoof opsien nie, 23.8% toon aan dat die
.kinders dissipline ignoreer, 42.9% toon aan datdissipline nie meerkonsekwent
toegepas wordnie, 38.1%beweer datgestnsreels verbreekworden 47.6% toon
. 127
aan dat die ander ouerdie dissiplineringstaak oorgeneem het. Diehulpverleners
se resultate stem min ofmeer ooreen met die van die werkloses. 'n Baiehoer
persentasievan diehulpverlenersbeweeregterdat dissipline niemeerkonsekwent
toegepas wordnieen datgesinsreels verbreekword Visser (1991:40-41) beweer
datnavorsing getoon het dat kinders vanuitgesinne waardie ouers werkloos
is, meer sielkundige probleme openbaar as kinders uit gesinne waar die ouers
werk. Volgens Visser (1991:40-41) toon genoemde kinders probleme soos
depressie, angs, spanning, lae seljbeeld ensomeer.· Hierdie probleme hounie
noodwendig verband metdie verhouding tussen die werklose ouerensy kinders
nie. In hierdie ondersoek en vanuit praktykervaring het die werklose ouers
aangetoon dat hulle hulle kinders dikwels ondersteunend beleef Dieafleiding
kan hierookgemaakworddatgesinne watgelukkig fU.nksioneer en oorinnerlike
kragte en vaardighede beskik, dikwels krisissituasies suksesvol hanteer en dat
die krisis vir aldiegesinslede 'n groeiervaringkan wees. Van Staden konstateer
dot 'n persoon waf beskikoor realistiese insigenemosionele ensosiale sekuriteit
sekere aanpassings in veranderde omstandighede sal kan maak(Van Staden,
1991/2:111-112).
128
6.3 Belewenisse van gesinslede
3.5..,.----------------Gl 3+-----------~cj 2.5
Gl 2+-=--=,-~
~ 1.5'ii'C 1'C
~ 0.5C) 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Belewenlsse van geslnslede (Sleutel)
Figuur4.18: BELEWENISSE VAN GESINSLEDE
Sleutel:
1 Gesin is vereensaam
2 Gesin kan me oorleefnie
3 Gesin beleejspanning/',~
4 Gesin het nie geld vir noodsaaklikste behoeftes nie
5 Gesin spatuitmekaar
6 Gesin moes van besittingsontslae raak
7 Gesin het hul huis verloor
8 Vrou en/ojkinders is moedeloos
9 Vrouen/ofkinders is depressief
10 Vrou en/ojkinders is bekommerd -/.#
11 Vrou en/ojkinders is verwytend
@Yrou en/ojkinders is ondersteunend
@Vrou en/ojkinders positief
@Vroll en/oj kinders werksaam
129
Figuur 4.18 toon die belewenisse wat gesinne ervaardirek nadiewerkloosheid
situaste asookwathulle ervaar het tydens die voltooiing van die vraelyste.
Dievertikale as (Y-as) toon die gemiddeld van elke belewenis op 'n.skaal van
0-5 aan.
Hoewel dieontledings aantoon dat die werkloses in die meestegevalle hulle
eggenotes en kinders as ondersteunend enposittef ervaar, kom spanning en
kommeroordie gesinsituaste weinavore. Ditisegteropmerklikdatdie negatiewe
gevoelens, hoewel teenwoordig by die meeste gesinne, nte sterk navore kom
nie. Die rede hiervoorkan wees datdie respondente in die ondersoekgroep
hoofsaaklikgoed'funksionerende engelukkige gesinne iswatoorinnerlike kragte
en vaardighede beskik. 'n Krisis wat in die gesin ontstaan worddus redelik
suksesvol hanteer en die gesinslede wordas ondersteunend en positiefervaar
en hulle werk saam om die krisis van werkloosheid tehanteer ten spytevan die
spanning enkommerwat beleef word (Van Staden, 19911/2:111-112).
Verder het uitdie data in figuur 4.5 geblykdat 50% van die ondersoekgroep
meelewend inhulle kerk isen hulle het aangetoon datdie geestelike dimensie
vir hulle 'n sterk anker is en help om die krisis van werkloosheid te verwerk.
Ten spyte van dienegatiewe situasiewaarin die werklose ensy gesin hulle bevind
kon hulle dus'n toekomsvisie te he.
130
TABEL 4.19: TIPE EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GESIN
TIPE GEEN GEMIDDELD GROOT
Sosiaal 32,6% 40,7% 26,7%
Materieel 17,2% 56,3% 26,4%
Emosioneel 16,3% 39,5% 44,2%
Die ontledings toon aan datslegs26,7% van die respondente beweer dat op
sosiale gebied werkloosheid'n groot impak op die gesin het. Op materiele
gebiedbeweer 26,4% van die respondente datwerkloosheid 'n groot effek op
die gesin het. Op emosionele gebied toon 44,2% van die respondente aan dat
werkloosheid 'n groot effek opdie gesin het. Volgens die literatuur (Uys enMarais,
1991:24-25) asook die praktyksituasie het werkloo.sheid op sosiale asook
materiele gebied 'n grootimpak opgesinne hoewel die ontledings ditniebevestig,
nie. Dit wil voorkom asof die respondente hierdie afdeling nie korrek
getnterpreteerhetnieomrede die respondente wei lateraantoon datwerkloosheid
'n effek ophulle lewenstandaard het. Hulle toon aan dat hulle nawerkloosheid
slegs in staatwas om dienoodsaaklikste lewensbenodigdhede te koop en nie
meer luukshede kon bekostig nie. Daar moet egter ook ingedagte gehou word
datdie respondente deurgaans stabiel, selfstandig en selfversorgende individue
was endeel van gelukkig gesinne is. Pensioenpakkette of eenmalige pakkette
isookaan van dierespondente tydens ajbetalingofajdankingtoegestaan. Verder
hethulle voor werkloosheid 'ngemiddelde tothoe lewenstandaard gehandhaaf
enwas hullefinansieel selfstandig. Genoemde aspekte sal'n impak opdie totale
131
maatskaplikefunksionering ten opsigte van die sosiale, materiele en emosionele
terreine he.
Dieafleidingkan egter gemaak worddat werkloosheidwel'n sosiale, materiele
asook emosionele effek opgesinne hetmaardatdie intensiteit daarvan van gesin
totgesin verskil ajhangende van die gesinsfunksionering, andersteunstelsels
asook die materiele omstandighede.
7.. EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE GESONDHEID VAN
WERKLOSE PERSONE
100%,.-----=----_----90%~--
80%~-"111__-70%~ -
-! 60%+--111--cj 50%GJ 40%t-III-il.._-I.
u: 30%20%10%0%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Rslese probleme (Sleutel)
IIWerkloses
.I-\Jlpverleners
Figuur 4.20: FISIESE PROBLEME WAT WERKLOSES ERVAAR
132
Sleutel:
1 Hartprobleme
2 Hoe bloeddruk
3 Suikersiekte
4 Maagsere
5 Spanninghoofpyne
6 Lusteloosheid
7 Moegheid
8 Slaapversteurings
9 Eetversteurings
10 Rookoormatig
11 Alkohol.misbruik
Van die totale respondente toon 67.4% aan dat werkloosheid 'n effek op hulle
gesondheidhet. Spanningshoofpyne, lusteloosheid; moegheidenslaapversteurings
is uitstaande fisiese probleme wat ervaar word Diefeit dat werkloosheid 'n _
baie duidelike efJek op die gesondheid van die werklose het word ook in die
literatuurbevestig (Seck, 1992:89).
Daar is 'n redelike verskil tussen die hulpverleners en die werkloses se data.
Volgens diehulpverleners het werkloosheid 'n baie graterfisiese impakop 'n
individu aswatdie werkloses selfaandui. Die moontlike rede kan wees dat die
hulpverlenersmeerobjektiefdie situasie evalueerendie werklosesmeersubjektief
by die problematiek betrokke isenniealtyd realisties hulle eie situasie evalueer
nie.
133
8. EFFEK VAN WERKLOOSHEID OP DIE LEWENSTANDAARD.
90%
80%
70%
• 60%
'i 50%
! <40%! 30%IL 20%
1ll%ll%
7
Brek van WW1doosheld op lawenstandaard
(Sleutel)
Figuur4.21: EFFEK OP DIE LEWENST4NDAARD
Sleutel:
1 Kanslegs in behoefte aanvoedsel voorsien
2 Oorleefnet
3 . Kan niemeerluukshede bekostig nie
4 Moes van sekere besittings ontslae raak
5 Koop slegs die noodsaak/ikste lewensbenodigdhede
6 Kan nie meeraan kinders sakgeld voorsien nie
7 Slaagnieda,arin om in noodsaaklikste finansiele verpligtinge na te kom nte
Dieverlies van betaalde werkbringgewoonlik 'n verlagingindielewenstandaard
mee soos wat respondente in die ondersoek aangedui het. Van die totale
respondente toon 82.8% aan dat hulle lewenstandaard verlaag het na
werkloosheid Sodra 'npersoon uitsy werkontslaan is, is daar 'n daling in sy
134
inkomste waifinansiele imkplikasies meebring soosdeur die literatuur bevestig
(Seck, 1991:85-87). Dit moet egter ingedagte gehou word dat werkloosheid
nie aile individue op dieselfde wyse affekteer nie.
9. TYDSPANDERING
70%
60%
• SO%..i <40%} 30%!II. 20%
10%
0%
Tydcpand~ng(6hMrtaQ
5
Figuur 4.22: TYDSPANDERING
Sleutel:
1 Verveeld
2 Besig byhuis
3 Beoefen 'n stokperdjie
4 Poog om 'n inkomste te genereer
5 Doe/loos
Volgens die literatuur help 'n werkvir 'n persoon om sy tyd te beplan en te
struktureer. Dithelp verder om sy lewe teorganiseer, sy energie sinvol te bestee
135
om sodoende sy tyd effektief deur te bring ten einde sinvol te kan lewe
(Francisco-Ia Grange, 1991:5).
Vanuit die ontleding blyk dit dat die grootse persentasie (77.9%) van die
ondersoekgroep hulle tyddeurbringom 'n inkomste te genereer. Verder bring
72.9% van die respondente hulle tyd deur met aktiwiteite tuis. Slegs 14%
beweer dathulle verveeld is en 12.8% bringhulle tyddoelloos deur. Dit is dus
duidelik datdie grootste persentasie van die ondersoekgroep hulle tyd sinvol
deurbring ten spyte van hulle werkoosheid. Die grootste persentasie van die·L
ondersoekgroep wenddus daadwerklike pogings aan om besig te bly enpoog
om 'n inkomste te genereer. 'n Moontlike afleiding kan wees dat die
ondersoekgroep bekwame entoegerustepersone isendusoarvaardighede beskik:
om hulle tydpositiefte benut.
10. EFFEK VAN WERKLOOSHEID 'OP DIE GEMEENSKAP
90%80%70%
Gl 60%Ui
50%cj 40%l!! 30%II.
20%10%0% .. ... lc "" c
:-=
'* ~..~ . ..: ~ "" !~
.. \1\ .. ..... 0.0
IlIlIWerkloses
Bl-lIlpverleners
..oJ..fc~
~
Houdlng van gemeenskap
Figuur4.23: HOUDING VAN GEMEENSKAP TEENOOR WERKLOSES
136
Deurdiejare heen hetdaar nogaltyd 'n stigma aan werkloosheid gekleef en
worddie werklose nie deur die gemeenskap aanvaar nie (Uys & Maraias, 1991:24).
Die werklose wordin 'n groot mate verantwoordelik gehou vir sy situasie veral
as hy lank werkloos is. Hierdie aspek word bevestig deur Jones (1991:5) se
navorsing wat aangetoon het dat hoelanger 'n persoon werkloos is, hoe meer
wordhy deurdie gemeenskap geblameer vir sy eiesituasie.
Die ontleding stem ooreen metdie literatuurdat die gemeenskap onbetrokke
beleefworden 'n skeptiese en vermydende houding openbaar. Die resultate
ten opsigte van diehouding van die gemeenskap issoos volg: 36,9% van die
respondente het die gemeenskap ondersteunend beleef, 61,6% beskryfdie
gemeenskap as onbetrokke, 36% toon aan dat die gemeenskap 'n skeptiese
houdingopenbaar, 37,2% dui die gemeenskap asbetrokkeaan en24,4% beweer
dat hulle weihulp uit diegemeenskap ontvanghet.
Imeke-IBTans
Emoslonele belewenlsse (S1eutel)
Figuur4.24: EMOSIONELE BELEWENISSE VAN WERKLOSE PERSONE
BINNE DIE GEMEENSKAP
137
Sleutel:
([;)Voel skaam omwerkloos te wees
Olegspersone watwerkword deur gemeenskap gerespekteer
3 Voel eensaam
4 Werkloses worddeur mense vermy
(!)ersone wat betrekkings beklee geenieomvirwerkloses nie
Dieontleding toon dieemosionele belewenisse van die werklose aan direk nadat
hy werkloos geraak het asook tydens die voltooiing van dievraelys. Die vertikale
as (Y-as) toon die gemiddeld van elke belewenis op 'n skaal van 0-5 aan.
Dieemosionele belewenisse waf werkloses ervaar soos infiguur 23 uiteengesit
is tipiese reaksies van die persoon wat sy werk verloor. Hierdie resultate stem
ookooreen metdie navorsing wat Jones gedoen het onderwerkloses vanuit
'n sterk ekonomiese gemeenskap (Jones, 1991:1-20).
Dieontleding toon verderdatdie respondente skaam voel oorhulle werkloosheid
en eensaamheid beleef. Hulle voel dat hulle nie respek en agting van die
gemeenskap ervaar nie. Verder ervaar hulle datpersone watbetrekkings beklee
niewerklik omgee virwerkloses nie. Jones (1991:19-20) konstateer soos volg:
"Workers shouldhelp individuals who havelost theirjob through nofault of
their own avoid selfrecrimination which feeds into internalized blame". Indien
daar tans na die werkloosheidsituasie in Suid-Afrika gekyk word, is eksteme
faktore soos rasionalisasie, regstellende aksie, swak ekonomie, beperkte
werksgeleenthede en die onstabiele politieke situasie oorsake wat bydra tot
werkloosheid Hierdie aspekte raak inbesonderdan ookdieindividue engesinne
138
watvirjare stabiel en selfstandig gefunksioneer het en resentwerkloos geraak
het (Barker enBacker, 1992:74-75). Daar is dus baie ekstemefaktore wat 'n
ro1 spee1 ten opsigte van werkloosheid en dus moet die werklose persoon en
sy/haar gesin begelei word om hulle te distansieer van die stigmawat aan
werkloosheid kleef Verder isditnoodsaaklik OOt die gemeenskap bege1ei word
om 'n paradigma-skuiften opsigte van diewerk1oosheidsprob1ematiek te maak
soos dit tans in Suid-Afrika manifesteer.
11. STEUNSTELSELS
11.1 Hu1p van individue
90% ,80% :70%:
Gl 60%:~ 50%:·j 40%::
e 30% ':LI. 20%:
10% .:.
0%'. ~ J• IF ~
1 .::l! II.! :.. 2:
Steunstelsels (Indlvldue)
.3'i.::
III Werkloses
.l-lJlpverleners
Figuur 4.25: STEUNSTELSELS (INDIVIDUE)
139
Die ont/eding dui aan datwerk/oses weinighu/p ontvanghet van sie/kundiges
enmaatskaplikewerkers. Hierdie aspek isteenstydigmetdieont/edingten opsigte
vandie hu/pverleners waar aangetoon worddat 78.9% van die maatskaplike
werkers aandui dathullehu/p aan werklose persone bied en 33.3% van die
sielkundiges aandui dathulle die nodige hu/p bied. Die redehiervoor kan wees
datvera/maatskaplike werkersbywe/synsorganisasieshoofsaaklik in dieverlede
'n ander teikengoep hanteerhet as die ondersoekgroep. Die praktyksituasie
hetaangetoon dat werklosepersone vanuit die gemidde/de tot hoer sosio-kulturele
groep skaam is oorhulle werk/oosheid enhulleself niemaklik identifiseer nie.
Genoemde aspeklean daartoe bydra dar werk/oses uitdiehoersosio-ekonomiese. .'
groep nie maklik onder die aandag van maatskaplike werkers en sie/kundiges
kom nie. Die stattstiese gegewens van werk/oses enhulpver/eners ten opsigte
van /eraars as steunste/se/s verskil ook redelikgroat. Dieselfde redes soos
gemeld kan ook hiervan toepassing wees. Ditblykegteruitdie ontledings dat
die ondersoekgroep in 'n groot matedie ondersteuning van hullegesins/ede,
familie envriende ontvanghet. Jones (1991:12) senavorsingbevestigdatfamilie
kontak enondersteuningtydens werkloosheid toeneem maar volgens genoemde
skrywer neem die kontak met vriende aj Genoemde skrywermeldverderdat
vriende 'nbaie waardevolle steunstelse/ is ten opsigte vanondersteuning asook
die bekom van 'n nuwebetrekking.
140
11.2 Hulp van instansies
80%
70%
60%G) 50%iicj 40%
G) 30%..u.
200k
10%
0%WlI"f'1Slrgonl!ltl",: Kerte
IIIWerkloses
• H.llpverleners
Steu'lgJ"08p llept Mennekr.g
steunstetsets (Instansles)
Figuur 4.26: STEUNSTELSELS (instansies)
Vanuit die ontleding is daar ook 'n duidelike verskil tussen die werkloses se
ervaringvan hulp van instansies teenoordie hulpverleners se ervaring. Die
ontledings dui.aan dat die kerk (28,7%) die belangrikste rol ten opsigte van
ondersteuning gespeel het. Hierdie inligtingkan verbandhou met diefeit dat
'n groot persentasie van die ondersoekgroep aangedui het dathulle aktiefin
hulleonderskeie kerke is. Beukes (1993b: 10) beklemtoon die belangrike rol
watdie kerk behoort te speel assteunstelsel. Slegs3,4% van die respondente
beweerdat hulle hulp van welsynsorganisasies ontvang het, 5,8% toon aan
dathulledie ondersteuning van 'n steungroep ervaar het en 13,8% het van die
Departement vanArbeidhulp ontvang. Diefeit dathulpverleners aandui dat
welsynsorganisasies 'n belangrike steunstelsel is, kan wees omrede werkloosheid
oordiebrei!spektrum deurmaatskaplikewerkers hanteerword Diemaatskaplike
141
werkers beskik dus oar diekennis en vaardighede am dieproblematiekte kan
hanteer. Seck (1992:82-97) beklemtoon diebelangrike rolwatdie maatskaplike
werker behoort tespeelten opsigte van diewerkloses, diegesinne, diewerkplek
asook ten opsigte van betnvloeding van beleid.
11.3 Behoefte aan hulp
Flmml
~
I.tlendo- MOlt••pl/koSlolkundlgn _kor.
3% 4~ Ler.." •
18%~~rl
KInder.
20%
Figuur 4.27: BEHOEFTE AANHULP Figuur 4.28: BEHOEFI'E AAN HULP
VAN INDlVIDUE VAN INSTANSIES
Vanuit die data blyk dat 82.5% van die respondente ervaar dat hulp van
steunstelsels onvoldoende is. Dierespondente toon aan dat daar'n dringende
behoefte aan hulp van hulle gesinslede, familie, vriende en leraars is. Die
maatskaplike werker ensielkundige wordnieaangedui as 'n belangrike steunstelsel .
nie. Die moontlike redes kanweer intern in die ondersoekgroep weesdeurdat
hulleervaar dat slegs persone metsielkundige probleme n.a 'n sielkundige gaan
en dat slegs die werkloses in die gemeenskap vandie laersosio-kulturele groep
by welsynsorganisasies om hulpaanklop.
142
JJ. 4 Tipe hu/p wat benodig word
IIlIIWerk!oses
B'-lJlpverleners .
TIpe hulp wat benodlg word
Figuur 4.29: TIPE HULP WAT BENODIG WORD
Die ontleding toon aan dat werk/oses 'n sterk behoefte het aan emosionele
ondersteuning, opregtebe/angstellingengeestelikehulp maarnieaan sielkundige
hulpnie. Die rede hievoor kan wees weens die negatiewe konnotasie dots/egs
persone metafwykende gedrag die hu/p van 'n sielkundige benodig. Die werkJoses
dui ook nie materiele hu/p aan aseen van die belangrikste behoeftes nie. Die
redeshiervoorkanwees dat die meeste respondentepakkette ofpensioenvoordele
geniet. Die stigmatisering wat dan werkloosheid k/eef kan daartoe bydra dat
die ondersoekgroep niehulle werklike materiele behoeftes aandui nie. Selftrots
gevoelens kan ook daartoe bydra. Vo/gens Jones (199J:15)se navorsing blyk
ditdatwerkJoses in die hoerekonomiesegroepe ditasstigmatiseringbeleefindien
hulle virwerkloosheidsvoorde/e aansoek doen. Genoemde feit kan dus ook ten
143
opsigte van hierdie ondersoekgroep 'n rol speel. Diehulpverleners toon aan
datemosioneleondersteuning, materielehulp, sielkundige ondersteuning, opregte
belangstelling en geestelike ondersteuning aan die werkloses en hulle gesinne
van groot waarde kan wees. Hierdie aspek korreleer metdie literatuur (Seck,
1992:96).
12. TOERUSTING
Simposium
11'lfo KurSJ!ge
13'1(,
Riglyne
24'1(,
Wtrkbtl1del
dokument26%
Figuur 4.30: TIPE TOERUSTING VERLANG DEUR HULPVERLENERS
Dieontleding toon dat80. 7% van die hulpverleners aandui dathulle behoefte
aan toerustinghet ten opsigte van die hantering van die problematiek van
werkloosheid Diehulpwat benodigwordmoetpraktiesgerigwees. Dieresultate
toon aan dat diehulpverleners 'n behoefte aan 'n werkswinkel het maar ook
aan spesifieke riglyne en 'n werksdokument. Dit blyk dus duidelik dat die
ontwikkelingvan In werksdokument van grootwaarde virhulpverleners kanwees.
Dieloodsing van werkswinkels vanuit die praktyksituasie van maatskaplike werkers
144
in samewerking metander rolspelers isnoodsaaklik ten einde dieproblematiek
van werkloosheid in Suid-Afrika werklikaan te spreek.
13 SAMEVAITING
In hierdie hoofstuk is die profiel van die werkloses asook die profiel van
hulpverleners geskets. Die werklose respondente het bestaan uit 87 stabiel
funksionerende individue waarvan die meerderheid mans was. Die respondente
was hoofsaaklik goed gekwalifiseerde persone wat 'n gemiddelde tot hoe
lewenstandaard gehandhaaf het. Hulle ouderdomme was nog relatiefjonk en
hulle is nog in staat· omaktief in die arbeidsmark te funksioneer. Die
hulpverleners het bestaan uit maatskaplike werkers, leraars, sielkundiges en
menslikehulpbronbestuurders. Hulle wasdeurgaans bekendmetdieproblematiek
vanwerkloosheid Verder is daar gekykna die betekenis van werkloosheid vir
die werklose. 'n Vergelykende ontleding is gedoen ten opsigte vandiealgemene
oorsake van werkloosheid soos deur diewerkloses enhulpverleners ervaar is.
'n Ontleding.is ookgedoen ten opsigte van diewerkloses sepersoonlike oorsake,van hulle werkloosheid. Vanuit die ontledinghet dit duidelik geblyk dat die
volgende beskou wordasalgemene oorsake maarookasdieoorsake van werkloses
sepersoonlikesituasie: ekonomiesesituasie inSuid-Afrika, politieke onstabiliteit,
rasionalisasie en regstellende aksie asook beperkte werksgeleenthede.
Vergelykende ontledings isgedoen ten opsigte van die effek van werkloosheid
op diemaatskaplikefunksionering van individue engesinne asookdie effekwat
dit binne die gemeenskap het. Die ontledings dui aan dat werkloosheid n groot
impak hetop die individu se seljbeeld en sy totale rolvervulling. Dit het ook
145
'n effekop die gesins/ede maar die wyse waarop diekrisis hanteerword verskil
vangesin totgesin. Dienavorsing het aangedui dat die werk/oses in 'n groot
mate hullegesinslede asondersteunendbe/eef enhierdie aspekstem ook ooreen
metdie literatuur (Jones, 1991:12). Werkloosheid het 'n definitiewe ejJek op
diegemeenskap, veralop ekonomiese gebied (Uys & Marais, 1991:25; Sake-Beeld,
1995b:18). Verder is vergelykende ont/edings gedoen ten opsigte van die hu/p
watvan steunstelsels ontvang is asookdie tipehulpwat aan werk/oses gebied
is endie tipe hulpwatver/ang word. Die respondente het die gemeenskap as
onbetrokke encfsydigervaar. Daar is 'n duidelikbehoefte aan emosionele en
geestelikeondersteuningenopregtebelangstelling. Dieontledinghetookaangedui
dathulpver/eners behoefte hetaantoerusting ten opsigtevan dieprob/ematiek
vanwerkloosheiden dotdie toerustingprakties gerigmoetwees. Daaris veral
behoefte aan werkswinkels, riglyne en 'n werksbunde/. Verdere navorsing op
die gebied is noodsaaklik.
In die vo/gende hoofstuksa/ aandaggegee wordaan die gevo/gtrekkings, algemene
aanbeveling en aanbevelings ten opsigte van die maatskaplikewerk
hulpverlening.
146
HOOFSTUK 5
GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS
1. INLEIDING
In hierdie hoofstuk word gefokus op die inligting SODS wat uit die
empiriese ondersoek na vore gekom het asook die ooreenkomste en
verskille watdaar metdie literatuur is. Verder saldiehoofbevindings,
algemene aanbevelings asook aanbevelings ten opsigte van die
maatskaplikewerkhulpverlening van die ondersoek uiteengesit word.
Die bespreking geskied aan die hand van 'n navorsingsvraelys
(Bylae 1) soos voltooi deurwerklose persone binne die Gautengprovinsie
(Suid-Transvaal) asook 'n vraelys wat voltooi is deurprofessionele
hulpverleners binne genoemdeprovinsie (Bylae 2).: Hierbenewens word
aanbevelingsgemaakmetdie oogop'n beterdiensleweringaan stabiele
en selfstandigfunksionerende individue en gesinne watwerkloos raak.
Inhierdie studieword spesifiek aandag gegee aan die maatskaplike
funksionering van individue en gesinne en daarom isduidelike riglyne
aan die maatskaplike werker gebied ten opsigte van die hantering van
werkloosheid Aanbevelings ten opsigte van die rol van die maatskaplike
werker is gemaakten einde die problematiek van werkloosheid aan
te spreek.
147
2. GEVOLGTREKKINGS
Vanuit die ondersoek beskou die respondente datwerk 'n belangrike
rol speel in die bevrediging van die mens se behoeftes op al die
lewensterreine, naamlik: maatskaplike-,jisiese-, psigiese-, emosionele-,
godsdienstige- en ekonomiese terreine. Dit houdus verbandmet die
menssegeluken bevredigingintotaliteit. Hierdiefeitewordookbevestig
deurdie hulpverleners watdieproblematiek van werkloosheidhanteer.
Verder stem ditooreen metdieliteratuur soosinhoofstuk drie bespreek
naamlik dat werk die mens van 'n stewige projiel voorsien (Francisco
-la Grange, 1991:6).
Vanuit die literatuur soos uiteengesit inhoofstuk drie is aandag gegee
aandie verskillende tipes werkloosheid (Barker en Backer, 1992:74-75)
en'die verskillende oorsake (Rip, 1982:53-54 en Vorster, 1992:5-15).
Die ondersoek toon egterduidelikdat werkloosheid ten opsigte van
individue en gesinne watstabielen selfstandig gefunksioneer het nie
spruit vanuit subjektiewe oorsake nie maar dat dit verbandhou met
dievolgende objekiieweoorsake, naamlik: dieswakekonomiesesituasie,
die politieke situasie, rasionalisasie, regstellende aksie, gebrekkige
werksgeleenthede, vervroegde pensioen endie toestaan vanpakkette.
Diemeerderheid van dierespondente toon dievolgende aanasoorsake
vir hulle eie persoonlike situasie: ekonomiese insinking, politieke
situasie, rasionalisasie, vervroegde pensioene endie vrywillige keuse
ompakkette teaanvaar. Ditstem dus ooreen met wat die respondente
beskou as die algemene oorsake van werkloosheid in Suid-Afrika.
148
)
Werkloosheid skep 'n emosionele krisis in die lewe van die werklose
weens dieverlies wathy ervaar. Vanuit die ondersoek blykditduidelik-;)
dat die volgende emosies intens ervaarword, naamlik: gekwetsheid, \1
skok, woede enaggressie, wanhoop, verwerping, nuueloosheid; spanning,
angs, eensaamheid, gebrekaan selfvertroue en minderwaardigheid,
moedeloosheid en geen toekomsvisie nie. Die literatuurbevestigook
dat werkloosheid virdie individu psigiese en emosionele implikasies
.inhou maar dotditwissel van persoon totpersoon (Seck, 1992:87; Hayes
enNutman, 1981:71-78).
Vanuit dieondersoekasookdie literatuur isditduidelikdatwerkloosheid
'n definitiewe impak hetopdiefisiese funksionering van die werklose
persoon (Murgatroyd en Woolfe, 1982:95; Seck, 1991:87).
Volgens die literatuur hetwerkloosheid'n e.ffek op gesinsverhoudinge
(Germain en Gittennan, 1980:97). Vanuit die empiriese gegewens toon
67.1% van die respondente wat getroud is dat werkloosheid nie 'n
negatiewe impakopdie huweliksverhouding gehadhet nie, maar dat
die huweliksmaat ondersteunendbeleef is. Ookrakende die ouer-kind
verhouding beweer.70:8% respondente dat die ouer-kindverhouding
nie negatiefskade geleihet nie. 'nMoontlike afleidingkan gemaak
word dat die gesinne wat by' die ondersoek betrek was stabieI.funksionerende gesinne is en in krisissituasies mekaar ondersteun.
149
I
Ii
Vanuit die empiriese gegewens blyk dit dat 50 %van die respondente
meelewend is binne kerkverband. Die geestelike aspek kan ook 'n
positiewe efJek op die gesinsverhoudinge he.
Die literatuur (Cawker, 1991:20) asookdie empiriese gegewens toon
aan dat werkloosheidfinansiele implikasies het en dat die individue
engesinne se lewenstandaardgewoonlikmoetverlaag. Respondente
toon aan dathulle slegs inhulle noodsaaklikste behoeftes kan voorsien.
Dieindividue engesinne ervaargrootliks diegemeenskap asonbetrokke
en hulle het tydens krisissituasies weinig ondersteuning vanuit die
gemeenskapontvang. Daarisweibehoefte aandie ondersteuning van
leraars, huweliksmaats, kinders, vriendeenfamilie.
Volgens respondente is die tipe hulp wat verlangword hoofsaaklik
emosionele ondersteuning, opregte belangstelling en geestelike
ondersteuning. Die professionele persone beskou emosionele
ondersteuning, sielkundige hulp, materiele hulp asook opregte
belangstelling van groot waarde.
Daar is deurgaans gevoel datdie hulp van steunstelselonvoldoende
is en aandagbehoort te geniet.
Daar is 'n dringende behoefte aan duidelike riglyne, 'n werksbundel
of werksdokument asook 'n werkswinkel ten einde professionele .
150
hu/pver/eners toe te rus ten opsigte van die prob/ematiek van
werk/oosheid.
3. AANBEVELINGS
Vanuitdiegevolgtrekkingskan daartotdie vo/gendeaanbevelingsgekom
word.
3.1 A/gemene aanbevelings
,* Simposiums, kursusseen seminare isnodigten einde die gemeenskap
enhulpverleningsprofessies toeterustenopsigte van werk/oosheid
* Deur/opende inligting is nodigten einde 'n houdingsverandering
in die gemeenskap te weeg te bring. Die stigmawataan
werk/oosheid k/eefmoet afgebreek wordten einde ekonomiese
ondersteuning aan die werk/oses te bieden hulle in die
hoofstroom van die same/ewing te absorbeer.
* Ondersteuningsprogramme moet ontwerp wordom die werk/ose
voor te bereien te helpmetdie drastiese veranderinge watkan
p/aasvind in die gesinsisteem. Dieprogramme moetaandag gee
aan die werknemers se selfbee/d, selfvertroue engevoe/ van
menswaardigheid
151
* Daadwerklikepogings moet aangewend word deurdie staat, kerk,
welsynsorganisasies en gemeenskap om projekte virwerkskepping
te inisieer.
* Daarstelling van selfhelp-skemas virwerkers watweens inkorting
afgedank is moet deurdie staat en dieprivaat-sektor geskied.
* Die skoolkurrikulum moetindringend aandag gee aan
kreatiwiteitsontwikkeling en entrepeneurskap.
* Aile ro/spe/ers moet hande vatom werksge/eenthede te ontwikkel
in die irformele sakesektor. Dieontdekking van die ondernemende
individu is nodigwat risiko's neem, ontdekkings maaken wat 'n
vindingryke rol indie ekonomie kan speel. Die irformele sektor
speel 'n belangrike rol in enige ontwikkelende land
* 'n Omvattendeontwikkelingstrategjeis'n dringendenoodsaaklikheid
virdie werkloosheidskrisis in Suid-Afrika.
* Die kerkas baiebelangrike ro/speler, moetdeur middel van die
prediking aktief aandag geeaan aktuele onderwerpe op hierdie
terrein. Geestelike ondersteuning, begeleiding, enpraktiese hu/p
moetgebiedword.
152
* Steungroepe moetontwikkel word ten einde die nodige emosionele
maar ook praktiese ondersteuning aan die werklose en sy gesin
te bied.
* Die ontwikkeling van 'n data-stelsel binne gemeenskappe kan van
onskatbare waarde wees.
* Die hulpverleners het die behoeftegetdentifiseer aan 'n program wat
ontwikkel moetwordten einde leiding en hulp te kan biedaan individue
engesinnewat die trauma van werkloosheid ervaar.
* Om armoedeen werkloosheid werklikin Suid-Afrika te bekampmoet
daar intensief aandag gegee word aan ekonomiese groei, politieke
stabiliteit en 'n afname in bevolkingsgroei.
* Die gemeenskap moetgemobiliseer word ten opsigte van medemenslikheid,
mededeelsaamheid en meelewendheid.
* Verskillende staatsdepartemente behoort geld beskikbaarte stel vir die
opleiding van werkloses ten eindemense beter toe te rus om vir
betrekkings aansoek te doen.
153
* Skemas metdieoog opwerkskeppingwat lewensvatbaar is, standhoudend
is en waarde virgeld lewer, moetontwikkel word.
* Aileinstellings onder ondere ookwelsynsinstellings, moethulleselfher
posisioneer en aanpas ten einde die problematiek vanwerkloosheid
op die brei! terrein te kan aanspreek.
* Regstellende aksiemoetdoeltreffendtoegepaswordenditvereis 'n balans
tussen die kriteria van ras, geslagen meriete. Die volgende vereistes
is noodsaaklik om regstellende aksie te laatslaag:
- Die kriteria waarvolgens kandidate virregstellende aksie gekeur word,
moet behoorlikgetoets wordaan standaarde wat billik is;
- Daarmoetveralaandaggegeewordaanpotensiele bevoegdheid teenoor
bewese bevoegdheid;
Werknemers moet betrekwordby die opstelling en toepassing van
regstellende oksieprogramme sodat hul 'nbegrip kan kry virdie manier
waarop verskillende groepe regverdig behandel kan word;
Blankes en in besonder blanke mans moetbewus gemaakword van die
veranderende geleenthede en vereistes in diearbeidsmark sodathulle
hul verwagtings daarvolgens kan aanpas;
154
- Regstellende aksie moetook vir die blanke bevolkingdie versekering
biedvanregverdige geleenthede. Dieversekeringmoetaanhulle gebied
word dat regverdige geleenthede nie van hulle weerhou sal word in die
pogingom dit summier aan andergroepe te bied nie;
- Maatskappye moethul beleidoor regstellende aksie duidelik en eerlik
aan werknemers kommunikeer. Daar moetaangedui wordhoe ras of
geslag oorweegword in keuringsprosesse (De Lange, 1996:4).
3.2 Aanbevelings ten opsigte van maatskaplikewerkhulpverlening
* Verdere maatskaplikewerknavorsing moet ondemeem wordten opsigte
van werkloosheid soos dit tans in Suid-Afrika manifesteer.
* Navorsing isnodig ten opsigte vandie lipses waarop individue engesinne
wat stabielen selfversorgend gejunksioneer het en werkloos raak, die
problematiek hanteer.
* Maatskaplike ontwikkelingsprogramme moetdaar gestel wordom .
maatskaplike ontwikkeling te bevordermetdie klem op veralmens
. ontwikkeling,
* Die rolspelers op die welsyn-en ontwikkelingsterrein sal dieplaaslike
hulpbronne moet mobiliseer tenopsigte van gemeenskapsdeelname met
die doel om werksgeleenthede te skepen mense te versterken uiteindelik
te bemagtig.
155
* Die maatskaplike werker moet emstig besin oorhaar rol ten opsigte van
werkloosheid aan die handvan die volgende vrae:
beskik die maatskaplike werker oor die nodige kennis en navorsings
vaardighede ten einde die werkloosheidsituasie inSuid-Afrika tekan ontleed
om die omvangdaarvan te besef om sodoende 'n bydrae ten opsigte
van die hantering van die problematiek te kan maak;
is die maatskaplikewerkpraktyk relevant ten opsigte van die
werkloosheidsttuaste/problemattek;
beskikdiemaatskaplikewerkeroordie inisiatief kreatiwiteit, innoverende
denke enbuigsaamheidomgeleenthedeenhulpbronnebuitedie organisasie
se mandaat, te benut.
* Welsynsorganisasies moethulledienste verkoop aan grootfirmasteneinde
betrokke te raakby voorbereidingspr?gramme waar inkortings en
personeelvermindering oorweeg word. Verder kan die maatskaplike
werker 'n belangrike skakel wees vir verdere dienslewering en die
inskakeling en ondersteuningvan individue engesinne byhulpprogramme
ensteungroepe.
* In die huidige situasie inSuid-Afrika moetmaatskaplike werkers 'n meer
prominente rolspeel ten opsigte van die beleid indie werksituasie. Hulle
moet die advokaatrol inneem ten einde die volgende te propageer
naamlik:gelykewerksgeleenthede, regverdigheid.gelykheidendemokrasie.
156
* Die maatskaplike werkers kan ookbetrokke raak byjirmas se stategiese
beplanning ten einde behulpsaam te wees met die eksplorering van
altematiewe ten opsigte van rasionalisasie en verminderingvanpersoneel.
4. SAMEVAITING
Dieondersoek het duidelik aangetoon datwerkloosheid 'n geweldige impak
hetop die maatskaplikefunksionering van individue engesinne wat aanvanklik
stabiel, selfversorgenden selfstandiggefunksioneerhetenwat resent werkloos
geraak het.
Om mens tewees entewerk isdustwee aspekte watonlosmaaklik aan mekaa,{};,i. C
verbind is. Deurdie geskiedenis wasen is werk nogaltyddeel van die mens
in sy totaliteit. 'nMens se werk is nie aileen die hoofbron van inkomste nie,
maardit isookdiehoojbron van sy idemiteit ten opsigte van homself, sy gesin
asook in die gemeenskap.
Om werkloos te wees is 'n traumatiese ervaring enhet 'neffek opdie individu
asook opdietotale sisteme waarbinne hy beweeg. Weens die stigma wat aan
werkloosheid kleef isdie individue engesinne wat virjarestabiel en selfstandig .
gefunksioneer hetntebereid om hulle te identifiseer nie. Daaris ook weinig
steunstelsels beskikbaarom indiegesinneseemosionele enmatenelebehoeftes
tevoorsien. Om hierdie redesword individue en gesinne vanuitdie gemiddelde
en hoer ekonomiese groepe nie altyd in diepte ondersteun nie.
Dit is duidelik dat die gemeenskap 'nparadigma skuif sal moetmaak ten
opsigte van werkloosheid en veral ten opsigte van werkloosheid rakende die
157
stabiel en selfstandig funksionerende individue en gesinne ten einde 'n
ondersteunende rol te kan speel.
Toerustingsgeleenthede is dringend nodig om die gemeenskap asook
hulpverleners toeterus ten opsigte van die hantering van dieproblematiek
rakende werkloosheid soos dit tans in Suid-Afrika manifesteer.
Allerolspelers naamlikdie staat, privaatsektor, kerkengemeenskap salhande
moetvatomdieproblematiekvanwerkloosheidin totaliteitsuksesvoltehanteer.
Die maatskaplike werker se taak en rol is om aandag te gee aan die
maatskaplikefunksionering van individue en gesinne en daarom is hy/sy 'n
belangrike rolspeler in die hantering van werkloosheid. Ten einde die
problematiek van werkloosheid aan te spreeksal die maatskaplike werker
die verskillende maatskaplikewerlanetodes geintegreerd moetaanwend maar
hy/sy sal veral -n baie sterker rol moet speel op die terrein van
gemeenskapsontwikkeling. Die maatskaplike werker het 'n definitiewe
verantwoordelikheidam werkloosheid tehanteer sooswatdit huidig inSuid
Afrikamanifesteer, binne aile sosio-ekonomiese groepe.
Suid-Afrika blysteeds 'n land metgeleenthede indien die totale gemeenskap
die regte ingesteldheidhet. Om egter die geleenthede tebenutsaldurf inisiatief
en deursettingsvermoe van aile rolspelers vra.
158
BIBLIOGRAFIE
Argyle, M 1989. The Social Psychology ofWork. Londen:
Penquin books.
Bardin, A.C. in Vorster, WS. 1992. On BeingUnemployed and
Religious. Pretoria: University ofSouth Africa.
Barker, F.S. en Backer, ~ 1992. Die Suid-Afrikaanse Arbeids- .I
mark. Kritieke aspekte vir 'n oorgangsfase. Pretoria:
JL van Schaik (Edms) Bpk.
Barker, F. 1995. The South african LabourMarket.
Critical issues {or reconstruction. Pretoria: JL van Schaik..
Bergh, z.e. in Vorster, ~S. 1992. On being Unemployed andReligious.
Pretoria: University ofSouth Africa.
Beukes, PiJ. 1993a. Werkloosheid en Gemeente - Uitdaging voorons
deur. Ongepubliseerde inligtingstuk.
Beukes, P.J. 1993b. Werkloosheid. Kerkbode, 16April: p.10.
Botha, L.L.M 1956. DieMaatskaplike Sorgvan dieNG KerkIi-
.~, in Suid-Afrika. Paarl. Paarlse Drukpers Maatskappy (Esms) Bpk.
159
Brammer, L.M. 1973. The HelpingRelationship. Englewood
Process and Skills. New Jersey: Prentice-Hall:
Bromberger, N. in Vorster, W.S. 1992. On Being Unemployed and
Religious. Pretoria: University of South Africa.
Brown, W. 1979. Groupwork. London: Heenemann Educational
Books.
Cawker, G.B. 1991. Unemployment as a Barrier to the Effective
Management ofNatural Resources and the Environment in South
Africa. Welsynsfokus, 26 (2), Desember: pp. 20 - 23.
Cawker, G. en'Whiteford, A. 1993. Confronting Unemployment
in South Africa. Pretoria: Human Sciences Research Coucil.
Chestang, 1.W 1982. Work, PersonalChange and Human Development in
Akabas, S. andKurzman, PA. (red) Work, Workers and Organizations; New
Jersey: Prentice» Hall.
Corey, MS en Corey, G. 1993. Groups Process and Practic.
California: Brooks/Cole Publishing Company.
Cornelissen, A. 1995. Om werk te verloor, kan groot geleentheid bied.
Beeld. 12 Julie: p.11.
Crompton, B.R en Galaway, B. 1975. Social Work Processes.
Illinois: TheDorseyPress.
1nO
Crous, W. 1990. 'n Nuwe Suid-Ajrika op die Horison - implikasies vir die
menslike hulpbronbestuurder. IPMJoemaal, Maart: p.3.
De Gruyter, w: 1987. Unemployment: Theory. Policy and
Structure. Berlin: LibraryojCongress Cataloging-
in- Publication Data.
De Klerk, J.J. 1990. Die Diens van Barmhartigheid en die
Nederduitse Gereformeerde Kerk. Pretoria: Nasionale Boek
drukkers.
De Lange, J. 1995. Minimum-lone kan beleggers afskrik. Sake-Beeld.
31 Oktober: p.9.
De Lange, J. 1996. "Moenie teen blanke mans diskrimineer".
Sake-Beeld. 19 April: p.s.
Departement Welsyn enBevolkingsontwikkeling, 1995. Konsepwitskrif
virMaatskaplike Welsvn. November: p.l7.
Du Toif, A.M 1983. Die opleiding van vakkundiges vir 'n
Nasionale Gemeenskapsontwikkelingsprogram in Suidwes
Namibie - 'n Kurrikulum- studoie. Johannesburg: Randse
Ajrikaanse Universiteit. (Ongepubliseerde MA-verhandeling).
Francisco -la Grange, F. 1991. Die Betekenis wat Werk vir
die mens het. Welsvnsfokus, 26/2, Desember: pp.3-6.
161
Germain, C.B. en GUterman, A. 1980. The Life Model ofSocial
Work Practice. New York: Columbia University Press.
Gerstel, N. en Gross, H.E. 1987. Families and Work.
Philadelphia: Temple University Press.
Grinnell, R..M & Williams, M 1990. Research in Social:
A Primer. F.E. Peacocks, Inc. Itasco, Illionois.
Grinnell, R..M 1981. Social Work Research and Evaluation.
F.E. Peacocks, Inc. Itasco, lllionois.
Grobbelaar, S. w.P. en Schoeman, J.H. 1980. Benadefings in
Maatskaplike werk Pretoria. Onbekend.
Handleiding - Werkloosheid. 1992. Departement vanMannekrag.
Hardwick, P. 1987. The problems ofunemploymeni and Inflation.
New York: Longman Inc.
Hayes. J. en Nutman, P. 1981. Understanding the unemployed
London: Tavistock Publications.
Hepworth, D.H. andLarsen, J.A. 1986. Direct Social Work Practice.
Theary an Skills. Chicago: The Dorsey Press.
162
Herzberg, F, Mausner, B. enSnyderman, B.B. 1959. The motivation toWork.
New York: John Wiley & Sons.
Heyns, J.A. 1986. Teologiese Etiek. Pretoria: N.G. Kerkboekhandel.
Hofmeyr, L. 1993. Navorsingsontwerpe. Pretoria: Universiteit van Pretoria,
Departement vanMaatskaplike Werk.
Jones, L.P. 1991. The Effect on Social Networks, Depression andReemployment
Oppertunities. Journal ofSocial Service Reach, 15 (1/2).
Jonker, 1. 1996. SA niegeskik vir kinders - verslag. Beeld 3 Junie: p.:
Kubler-Ross, E. 1974. OnDeath andDying. New York: MacMillan.
Lauer, R..H. 1989. Social Problems and the QualityofLife. Wm C
Brown Publishers, Dubuque Iowa
Lombard, A., Weyers, ML. en Schoeman, J.H. 1991. Gemeenskapswerk en
gemeenskapsontwikkeling. Perspektiewe op mensontwikkeling.
Pretoria: HAUM.
163
Marais, E.J. 1969. Pastorale sorg aan die mens in die Bedryj.
Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch. (Ongepubliseerde
Doktorale Proefskrif.)
McGregor, A. 1993. Industrial Relation Handbook. Onbekend.
Meyer, F. 1995a. Onsekerhede oor werkknel mense en die ekonomie.
\ Sake-Beeld 3 Augustus: p.2.
Meyer, F. 1995b. Regstellende aksie sal nie vir ewigblynie.
Sake-Beeld 17 Oktober: p.2.
Moolman, I.J. 1993. Werkloosheid: Ons uitdaging. Pretoria:
FAKKongres.
Montero, D. enMcDowell, J. 1986. Social Problems. New York:
MacMillan Publishing Company.
Motlhabakwe, S. 1996. Benchmarking affirmative action. Enterprise.
Februarie: pp.58-59.
Mouton, J. enMarais, HiC. 1990. Metodologie van die Geestes
wetenskappe. Basiese begrippe. Pretoria: RGNDrukkery.
Murgatroyd, S. en Woolfe, R. 1982. Coping with crisis. Understanding and
Helping people in need London: Harper andRow, Publishers.
164
Numbeger, K. 1990. The Scourge ofunemployment in South
Africa. Pietermaritzburg: Encounter Publications.
Nuwe Woordeboek virMaatskaplike Werk, 1995. Kaapstad: CTP
BookPrinters (pty) Ltd.
Odendal, F.F., Schoonees, P.C, Swanepoel, CJ.S., Du Toit, S.J. en
Booysen, C.M 1985. HAT Verklarende Handboek vandie Afrikaans
Taal. Johannesburg: Perskor-Uitgewery.
Pearson, R. 1991. The Human Resource. Managing people
and workin the 1990's. London: Me Grew - Ifill Book company
UKLimited.
Prodder. 1996. The Entrepreneurship Challenge. 8(1).
Pottas, CD. 1969. Werksmotivering. Pretoria: J.L. van
Schaik Beperk.
Redakteur. 1991. Redaksioneel. Welsvnsfokus, 26/2,
Desember: p.2.
Rip, CM 1982. Contemporary Social Pathology. Pretoria:
Academica.
165
Sadie, J.L. 1991. Unemployment in South Africa: Its nature and
origins. Welsynsfokus, 26/2, Desember: pp 7-14.
Sake-Beeld Verslaggewer. 1994. Leierspraatoor werkloosheid.
Sake-Beeld. 11 Maart.
\ Sake-Beeld Verslaggewer. 1995a. Gauteng 2 keer rykeras res van SA.
Sake-Beeld. 22 September: p.9.
Sake-Beeld Verslaggewer. 1995b. Al minder blankes in die staatsdiens.
Sake-Beeld. 24 Oktober: p.18.
Sake-Beeld Verslaggewer. 1995c. SA groeikoers moe!drasties verhoog
word. Sake-Beeld 26 Oktober: p.2.
Schoeman in Grobbelaar, S. WP. &Schoeman, J.H. 1980. Benaderings in
Maatskaplike Werk. Pretoria. Onbekend.
Schoeman, J.H. 1993. Armoede: Ons Uitdaging. Pretoria:
FAKKongres.
Schoeman, J.H. 1991. DieOntwikkelingsproblematiek van Suid-:
Afrika in Lombard
Seck, E.J. 1992. Social Work Intervention with Displaced
Workers. Employee Assistance Quarterly, 7 (4), pp. 77- 97.
166
Shostak, A.B. 1982. Work Meanings Through Western History.
From Athens to Detroit and Beyond in Akabas, SA. en Kurzman. pA. (red)
Work, Workers andOrganizations. NewJersey: Prentice - Hall.
Steinmetz, 1. 1979. Human Relations: People and Work. London:
\ Harperan Row.
Strydom, H. 1989. Maatskaplikewerk - Navorsing. Ongepubliseerde bundel.
Potchefstroom: Universiteit van Potchefstroom.
Suid-Afrikaanse Reserwebank. 1995. Kwartaalblad. No 197.
Summers, 1.H. 1990. Understanding Unemployment.
United States ofAmerica: Massachusetts Institute ofTechnology.
.Thompson, K. 1984. Work. employment andunemployment.
Scotland: Thompson Litho Limited.
Uys, A.E.M 1993. Steungroepe vir werkloses. Ongepubliseerde
inligtingstuk, Johannesburg: SKDB.
Uys, T. en Marais, S. 1991. Die effek vanwerkloosheid op die
individu en samelewing. Welsvnsfokus, 26/2, Desember:
pp.23-27.
167
Van der Spuy, D.T. 1969. Werkloosheid as Sosiaal-Patologiese
Verskynsel, met besondere verwysing na 'n Groep Indiers in
Natal. Pretoria: Universiteit van Pretoria. (.Ongepubliseerde
MA-verhandeling)
Van Rooyen, I.J.J. en Combrink, MJ. 1990. Gevallewerk - 'n
Integrerende Benadering. Pretoria: Academica
Van Staden, S.M 1991/1992. Om heel te word. Pretoria:
HAUM-De Jager Uitgewers.
Van Wijk, E. 1994. Armoede en Werkloosheid: Die Wurggreep van dieresessie.
Saulus, 17/1, Februarie: pp.4-5.
Van Zyl, J.S. 1993. Resessie en depressie - ekonomiese krisis ofnormaIe
verskynsel. Ensiklopedie Afrikana (Edms) Bpk. pp.93-94.
Venter, C.A. 1991. Die Effek van Werkloosheid op Gesinsverhoudinge.
Welsvns(okus, 26/2, Desember: pp.28-31.
Venter, Roo 1993. Armoede en Werkloosheid: 'n Besinning. Pretoria.
FAKKongres.
Verhaar, C.H.A. enJansma, L:G. 1992. On theMystries of
Unemployment: Causes, Consequences andPolicies. Dordrecht:
Kluwer Academic - Publisher
168
\
Visser, M 1991. The Psychological EffectofParents Un
employment on children. Welsynsfokus, 26/2. Desember:pp.38-41.
Von Keyserlingk, C. 1995. Beskermde bloukraagwerk'n voorskrifvir
Werkloosheid. Sake-Beeld 13 Oktober: p.2.
Vorster, W.S. 1992. On Beingunemployed and religious.
Pretoria: University ofSouth Africa.
Wicht, c.i: 1984. Die be;aarde en sy kwale. Pretoria:
HAUM.
Wilson, F. enRamphele, M 1991. Uprooting Poverty: The
South African Challenge. Kaapstad: DavidPhilip.
169
POSBUS 10163
ASTON MANOR
1630
''If 9727912(H)
''If 9753924(W)
Geagte respondent
Vraelys: Werkloosheid
BYLAE 1
Daarworddeur middel vanhierdie vraelys gepoog om te bepaalwatter invloed werkloosheid op
die maatskaplike funksionering van individue en gesinne het wat aanvanklik stabiel en
selfversorgend was en wat ongeveer sedert 1989werkloosgeraak het.
U mening sal 'n belangrike bydrae lewer ten einde die probleme rondom werkloosheid meer
effektief aan te spreek. Omdatu dee! vorm van 'n ondersoekgroep is dit essensieel dat u die
vraelys moet voltooi. Dit is ook belangrik dat alle vrae beantwoord moet word. Geen
identifiserende besonderhede wordverlang nieen alle inligting sal strengvertroulik hanteerword.
Moet asseblief nie in die gedeelte regs van die vertikale lyn enige merke maak nie, aangesien
hierdie gedeelte slegsvir kantoorgebruik is.
Die inligting wat deur hierdie navorsingsvraelys bekom word, sal vir my MA Skripsie in
maatskaplike werk benut word. Dit sal dus opreg waardeer word indien ek die vraelys voor
15 April 1996terug kan ontvang.
By voorbaat dankie vir u samewerking
Dieuwe
.,a¥'./. AJW ~t-:f:(Mev) AM du Toit.
170
NAVORSINGSVRAELYS OOR WERKLOOSHEID
Beantwoord die vrae deur die toepaslike kode in die blokke (D) te ornkring (0)behalwewaar anders vermeld.
Kantoorgebruik
[II(1 - 3)
~Kaart(4)
Voorbeeld:
Geslag
1 Biografiese besonderhede:
Manlik
Vroulik 2
1.1 Geslag Manlik
Vroulik
1
2 (5)
1.2
1.3
Ouderdom
U hoogste opvoedkundige kwalifikasie(Slegs een keuse)
20 - 30 jaar 1
31 - 40 jaar 2
41 - 50 jaar 3
51 - 60 jaar 4
61 + jaar 5
St. 6 - 8 1
St.9-10 2
Ambag 3
Diploma 4
Gegradueer 5
(6)
(7)
Indienu oor ander kwalifikasies beskik, spesifiseer asseblief. . . . . . . . . . . . ...
171
1.4
1.5
Huwelikstaat
Is u diebroodwinner ?
Ongetroud 1
Woon saam 2
Getroud 3
Vervreemd 4
Weduwee 5
Geskei 6
Hertrou 7
-1:1(8)
(9)
1.6 Is u gesin afhanklikvan u inkomste? I:ee (10)
1.7 Aantalkinders in gesin Geen 1
1 2
2 3
3 4
4 5
5 6
6 7
Meer as ses 8 (11)
Indien daar meer as ses kinders in die gesin is, spesifiseer assebliefhoeveel
172
1.8 Hoeveel van u kinders is...(Onthou om al die kinders in te vul waar nodig)
..:.:.:.;...:.....................
Voorskools
Laerskool
Hoerskool
Studeer naskool
Onafhanklik
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
1.9 U gesin se inkomste per maand voor werkloosheid....
R15 000+ per maand (Hoe lewenstandaard) 1
R8 000 - RI5 000 per maand (Hoe gemiddelde lewenstandaard) 2
R5 001 - R8 000 (Gemiddelde lewenstandaard) 3
R3 001 - R5 000 (Lae gemiddelde lewenstandaard) 4
RO - R3 000 (Lae lewenstandaard) 5 (17)
1.10 Hoe lank is u reeds werkloos? 0-3 maande 1
4 - 6 maande 2
7 -12 maande 3
13 - 18 rnaande 4
19 -24 maande 5
25+maande 6 (18)
1.11 Kerkverband Ned GerefKerk 1
Gereformeerde Kerk 2
Hervormde Kerk 3
AGS 4
Ander kerkverband 5 (19)
Indien ander kerkverband, spesifiseerasseblief . . . . . . . . . . .
173
1.12 Betrokkenheid by gemeente
Baie aktief(Woon eredienste en gemeente-aksies by)
Minderaktief(Woon slegs eredienste by)
Onbetrokke (Nie ingeskakel by kerklike aktiwiteite nie)
1
2
3 (20)
2 Wat beteken werk vir u? (Beantwoord telkens JA of Nee)
1
Werk help om tyd te beplan 1 2
Werk biedgeleentheid tot sosiale verkeer 1 2
Werk gee sin aan die lewe 1 2
Verseker 'n inkomste 1 2
Verseker status 1 2
Bied geleentheid tot kreatiwiteit 1 2
Verseker 'n gevoelvanwaarde 1 2
Bied sekuriteit 1 2
Geleentheid om leiding te neem 1 2
Geleentheid om persoonlike doelwittete bereik 1 2
Bron van identiteit 1 2
Geleentheid om leiding te ontvang 1 2
Indienwerk vir u 'n anderbetekenis het, spesifiseer asseblief
174
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
3 Dink u die rnoontlike oorsake van werkloosheid in Suid-Afrika oor diealgemeen is te wyte aan die....(Antwoord telkens JA of Nee)
Ekonomiese toestand 1 2
Politieke situasie 1 2
Rasionalisasie 1 2
Beperktekwalifikasie 1 2
Finansiele probleme 1 2
Ouderdom 1 2
Geestelike probleme 1 2
Swak ekonomie 1 2
Alkoholisme en dwelmmisbruik 1 2
Gebrekkige werksgeleenthede i 2
Afbetaling sonder pakket 1 2
Vervroegde pensioen met pakket 1 2
Vrywillige keuse om pakket te aanvaar . . 1 2
Firmais insolvent/gelikwideer 1 2
Indien u voel daar is nog anderoorsake, spesifiseer asseblief
175
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
4 Wat beskou u as oorsake van j; werkloosheid(Antwoord telkens Ja ofNee)
Ekonomiese toestand 1 2
Politieke situasie 1 2
Rasionalisasie 1 2
Beperktekwalifikasies 1 2
Finansiele probleme 1 2
Ouderdom 1 2
Geestelike probleme 1 2
Swak ekonomie 1 2
Alkoholisme en dwelmmisbruik 1 2
Gebrekkige werksgeleenthede 1 2
Afbetaling sonder pakket 1 2
Vervroegde pensioen met pakket 1 2
Vrywillige keuse om pakket te aanvaar 1 2
Firmais insolvent/gelikwideer :1 2
Indienu ander oorsake as belangrik beskou, spesifiseer asseblief
176
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
Kantoorgebruik
[IT](1 - 3)
~ Kaart
(4)
5 Implikasie van werkloosheid op die werklose persoon:
5.1 Tot watter mate het u onderstaande gevoelens beleefnadat u werkloos geraak heten tot watter mate ervaar u tans nag hierdie gevoelens?
Omkring(0) aile toepaslike kodesSleutel:
.:.......;........:.:.:-: .:.....:.:....:::::.:::::.::::::::...:.:.:.;.:.;.;.... .. '.':'.':'. ......... '.':'::::.;.'.:.:. ::::.:. ':::::':':';'::::::'.:.'.::" .... ".", .. :::::::::. :'.:.:-'.::::::;:;:;:'" .:
Sleutel 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Gekwets 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Woede 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Verwerping 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Minderwaardig 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Onseker 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Nutteloos 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Spanning 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Angs 0 1 2 3 4 0 f 2 3 4
Vrees 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Aggressie 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Skok 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Ontkenning 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Skuldgevoelens 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
Depressie 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4
(5,6)
(7,8)
(9, 10)
(11, 12)
(13, 14)
(15, 16)
(17,18)
(19, 20)
(21,22)
(23,24)
(25,26)
(27,28)
(29,30)
(31, 32)
Indien ander gevoelens ervaar, spesifiseer asseblief .
5.2 Het u rol binne die huwelik verander sedert u werkloos geraak het?
~ (33)
177
5.3 Indien u by punt 5.2 JA geantwoord het, hoe het u rol verander?(Antwoord telkens JA ofNee)
U eggenoot/eggenote is nou die breodwinner 1 2 (34)
U is nie meer in beheer van die finansies nie 1 2 (35)
U vrou sien nie meer na U op as breodwinner nie 1 2 (36)
Totale rol-ornmekering het plaasgevind 1 2 (37)
Indien U 'n ander rede wil verstrek, spesifiseer asseblief .
(38)
d h t?aange oen e.
Ja 1
Nee 2
Sou u se dat werkloosheid u verhouding met u kinders skade5.4
5.5 Indien u by punt 5.4 JA geantwoord het, hoe het werkloosheid u verhouding metu kinders benadeel?
;.;.:.".:.:.".:.;.: :.:.;.:.:.:.'.:.-.:.:-:::.: ......:....:.........;.:
Kinders sien nie meer op na u as die gesagsfiguur nie 1 2
Kinders ignoreer u dissipline 1 2
Dissipline word nie meer konsekwent toegepas nie 1 2
Gesinsreels word verbreek 1 2
Die ander ouer het van u die dissiplineringstaak oorgeneem 1 2
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
Indien u 'n ander rede wil verstrek, spesifiseer asseblief
5.6 Sou u se dat werkloosheid 'n effek op u gesondheid het?
rn (44)
178
5.7 Indienu by punt 5.6 Ja geantwoord het, watter fisieke probleme het u ondervind?(Antwoord telkens JA ofNee)
Hartprobleme 1 2 (45)
Hoe bloeddruk 1 2 (46)
Suikersiekte 1 2 (47)
Maagsere 1 2 (48)
Spanninghoofpyne 1 2 (49)
Lusteloosheid 1 2 (50)
Moegheid 1 2 (51)
Slaapversteurings 1 2 (52)
Eetversteurings 1 2 (53)
Rook oormatig 1 2 (54)
Alkohol rnisbruik 1 2 (55)
Indien u ander probleme ondervind, spesifiseer asseblief :
~~
5.8 Sou u se dat u werkloosheid meegebring het dat u u lewenstandaard moesverlaag?
179
(56)
5.9 Indien u by punt 5.8 JA geantwoord het, watter van die voIgende steIIings is opu van toepassing? (Antwoord telkens JA ofNee)
:.:.;.:.:.;.:.:.:..... ........ ..............................
U kan sIegs in u behoefte aanvoedseI voorsien 1 2
Oorleefnet 1 2
Kan nie meer Iuukshede bekostig nie 1 2
Moes van sekere besittings ontslae raak 1 2
Koop tans slegsdie noodsaaklikste Iewensbenodigdhede 1 2
Kan nie meer aan kinders sakgeld voorsiennie 1 2
Slaag niedaarin om noodsaaklike finansiele verpligtinge nate komme 1 2
Indien u ander ervarings beleef, spesifiseer asseblief
.............................................................. '
180
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
Kantoorgebruik
ITJJ(1 - 3)
~Kaart(4)
5.10 Tot watter mate beleefu tans die volgende gevoe1ensoor uself asook net nadat uwerkloos geraak het?Sleutel::;::::;::::;: ; :.:.:.:.:.:-:.:.;.;::;:::::::::;:;:;:;::.;..c :::::.....•..........................::::::::;:;:::;:: :. ;.:.:;:.:.;. ;.:.;:;.:.;.:.:.>::: ...................•......•....... :.:.:.:.;.>:.;.;.:. ;.:.::>'. .::,::.;.:.;....••.........•.•• ;:;:: :-:.:-:.:-:.:.:::::::.:.;.;.:
::Glit:dfii~::??::{m6t;h:::t::::!!:::!:rnHiMri:!!!:::::::::T6t;:~h::~F:tm.t::~ft:i':
:.:·:...:: •.1:.·.:::.·.:·::.:·::•.:·:•.!.!:.:•..·.:.·.:.:~·:::j?::::.i.l.l.I.I.l.l.i.I\\i.:I ...:I.:\..:.:\..:•.:1.:I.:\...\.:\::i.:•..:\.:i..:I.:\.:.\.:gm::.::~:at.:: ...De··.:.·•.g...•.:·.: ~illi·!:::·!·.~~~fa~I!·.!r!I.·I~*~~.:.:I:·:; •• I.:;·.I.: •••:i:lll:il!·~~~~.~ill.:\.·.: .•:.1.: ••: :::. :~::::::: :mate:::·::·:·:·· ••. ·...,tt::?\.:.:...:.J.t.:::({}::.i(.:.:r';'"'f '~ T; '~"'~I;,·,'1Wg 'F' I; '~'*"''' %"1
Ek beteken niks 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (5,6)
Ek kan myself nie handhaafsonder geld nie 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (7,8)
Ek het my selfvertroue verloor 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (9,10)
Werk gee betekenis aan my .lewe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (11,12)
Ek het my selfrespek verloor 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (13,14)
Ek kan nie vir my gesin sorg nie 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (15,16)
Ek is nutteloos 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (17,18)
Sonder werk is die lewe sinloos 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (19,20)
Ek voel teneergedruk 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (21,22)
'n Inkomste is 'rinoodsaaklikheid 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (23,24)
Ek is eensaam 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (25,26)
Ek voel depressief 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (27,28)
Ek wil nie meer lewe nie 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 (29,30)
Indien u ander belewenisse ervaar, spesifiseer asseblief
181
\
5.11 Beskryf kortliks u gevoelens rondom u huidige situasie
5.12 Hoe bring u tans u tyd deur?(Antwoord telkens JA ofNee)
.".:.:.:.:.:.-. :.....:.:.:.:...:.: .:.:-:.:...:.........:.:...: ,",:,:,:,:.".:.
Verveeld 1 2
Besig by die huis 1 2
Beoefen 'n stokperdjie 1 2
Poog om 'n inkomste te genereer 1 2
Doelloos 1 2
Indien u op 'n ander wyse u tyd deurbring, spesifiseer asseblief :
6 Effek van werkloosheid op die gesin
6.1 Tot watter mate sou use het u werkloosheid 'n negatiewe effek op u gesin.
Geen effek 0
Klein effek 1
Gerniddelde effek 2
Groot effek 3
182
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
6.2 Tot watter mate het werkloosheid ten opsigte van die volgende aspekte 'nnegatiewe effek op u gesin
................................:.:.:.:.: .:.:.:.:.:.:.;.:.:-:.:.;.;.:. :-:.:.; .;.:.;.:.: .;.'.:.:-:.:-:.;.:. ;.:.;.;.;.:.: .;.;.:.:.:.:.; .:. :.:-:.:.;............
Sosiaal 1 2 3
Materieel 1 2 3
Emosioneel 1 2 3
\
Indien ander implikasies, spesifiseer asseblief
6.3 Hoe voorsien u tans in u gesin se materiele behoeftes?(Antwoord telkens JA ofNee)
.xo ..;.;.:.:.:.:-:.:.;.;.:.;.:.:.;.;.:.;.;.:.:.:.:.;.;.:.;.:.:.:.;.:.:.:.;.:.;.;.
Vrou werk 1 2
Pensioengelde 1 2
Pakketgeld 1 2
Genereer'n inkomste - informele sektor 1 2
Hulp van familie 1 2
Hulp van vriende 1 2
Hulp van kerk 1 2
Hulp van welsynsorganisasie 1 2
Indien daar op ander wyses in u gesin se behoeftes voorsien word, spesifiseerasseblief
183
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
6.4 Watter van die volgende stellings weerspieel u gesin se situasie direk nadat uwerkloos geraak het en ook tans? (Antwoord die hieropvolgende stellings deurdie korrekte kode wat u gevoelens weerspieel te omkring)
'.:.:-:.:.: ......•.•..:.:.:...;.;.:.:.:.:.:.:.;.:.:.;.:.:.;.:.:.:.:.:.:.:.:.: .:-:.:.:.:.;.:.:.:.;.:.:.;.:.:.:.:.:.:.;.:.;.:.;.:.:.: .:.:.:.:.:.:.:.:.:. :.:.:. :.:.:.:.:.;.;.:.:. :.:.:.:.:.:.:.:. :.:.:.:.:.:.....:.:-:.;-:.:. ;.:.;.'.:.;.;.:.;.;.:.;.:.:.;.;...;. ......................................:.;.:.:...;. ;........, .................................
Ons gesin in vereensaarn 1 2 3 4 1 2 3 4
Ons gesin kan nie oorleef nie 1 2 3 4 r 2 3 4
Ons gesin beleef spanning 1 2 3 4 1 2 3 4
Ons gesin het nie geld vir ons 1 2 3 4 1 2 3 4noodsaaklike behoeftes nie
Ons gesin spat uitmekaar 1 2 3 4 1 2 3 4
Ons gesin moes van ons 1 2 3 4 1 2 3 4besittings ontslae raak :
Ons het ons huis verloor 1 2 3 4 1 2 3 4
Vrou enlofkinders moedeloos 1 2 3 4 1 2 3 4
Vrou enlofkinders depressief 1 2 3 4 1 2 3 4
Vrou enlofkinders 1 2 3 4 1 2 3 4bekommerd
Vrou enlofkinders is 1 2 3 4 1 2 3 4verwytend
Vrou enlofkinders is 1 2 3 4 1 2 3 4ondersteunend
Vrou enlofkinders is positief 1 2 3 4 1 2 3 4
Vrou enlofkinders werk saam 1 2 3 4 1 2 3 4
Indien u gesin ander belewenisse ervaar, spesifiseer asseblief . . .
184
(48,49)
(50,51)
(52,53)
(54,55)
(56,57)
(58,59)
(60,61)
(62,63)
(64,65)
(66,67)
(68,69)
(70,71)
(72,73)
(74,75)
7
7.1
\
Effek van werkloosheid binne gemeenskap.
Wattergesindheid het diegemeenskap teenoor u openbaar?(Antwoord telkens JA of Nee)
.......• ....•.•............................. ..............:.:.:.:.:.:.;.:.:.:.:.:
Ondersteunend 1 2
Onbetrokke 1 2
Skepties 1 2
Vermydend 1 2
Betrokke 1 2
Hulpaangebied 1 2
185
Kantoorgebruik
ITJJ(1 - 3)
.G:J Kaart
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
21
Tot watter matebeleefudievolgende emosies nadat u werkloos geraakhet asooktans.(Beantwoord alle vrae deur die korrekte kodes te omkring)Sleutel
::i.:··;i·i!l~i~:~lli::::·::::!:::::t:j!::jiiiir·I:::111::::\I\::'iljlljlll~llljl:::II:II:!i:II:'::II:lil::II:lli::·~lmil;lii:::::::i:i::::j:::i·:·I·::I~~I:111~I::::I::::::I
I I 3 I 4 I 5 I
7.2
'iEk voel skaamom werkloos 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5te wees (11,12)
Ek voeldat slegs personewat werk deur diegemeenskap gerespekteerword 1 2 3 4 5 1. 2 3 4 5 (13,14)
Ek voeleensaam 1 2 3 4 5 1 2 .3 4 5 (15,16)
Ek beleefdat mensemy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5vermy (17,18)
Ek voeldat personewat 1 2 3 4 5 1 . 2 3 4 5betrekkings beklee nieom-geevir werklosesnie (19,20)
Indien u ander emosies ervaar, spesifiseer asseblief
186
7.3 Geniet u ondersteuning van die volgende persone(Antwoord telkens JA ofNee)
Sielkundige 1 2 (21)
Maatskaplike werker 1 2 (22)
Leraar 1 2 (23)
Eggenote 1 2 (24)
Kinders 1 2 (25)
\ Vriende 1 2 (26)
Familie 1 2 (27)
Indien u ondersteuning van ander persone ontvang, spesifiseer asseblief ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4 Geniet u ondersteuning van die volgende instansies?(Antwoord telkens JA ofNee)
.;.:.;.:.:.;.;.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.;.:.:.:.:.:.:.:." .. ....
Welsynsorganisasie 1 2
Kerk 1 2
Steungroep 1 2
Dept. Mannekrag 1 2
Indien u ondersteuning van ander instansies ontvang, spesifiseer asseblief.
7.5 Sou u hulp wou ontvang van die volgende persone?(Antwoord telkens JA ofNee)
187
(28)
(29)
(30)
(31)
Sielkundige 1 2 (32)
Maatskaplike Werker 1 2 (33)
Leraar 1 2 (34)
Eggenote 1 2 (35)
Kinders 1 2 (36)
Familie 1 2 (37)
Vriende 1 2 (38)\
1
Indien u hulp van ander persone behalwe soos gemeld wou ontvang, spesifiseerasseblief .
7.6 Sou u hulp wou ontvang van die volgende instansies(Antwoord telkens JA ofNee)
Welsynsorganisasie 1 2 (39)
Kerk 1 2 (40)
Steungroep 1 2 (41)
Dept. Mannekrag 1 2 (42)
Indien u hulp van ander instansies behalwe die soos gemeld sou wou ontvang,spesifiseer asseblief
7.7 Watter soort hulp sou u van waarde ag?(Antwoord telkens JA ofNee)
.:.........:.:.:.:.:-: .:.:.:.:. :::::::::::::::.:.;:::::::...:......:........
Emosionele ondersteuning 1 2
Materiele ondersteuning 1 2
Sielkundige ondersteuning 1 2
Opregte belangstelling 1 2
Geestelike ondersteuning 1 2
188
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
\
Indien u ander hulp behalwe die gemeldvan waarde ag, spesifiseer asseblief
EK BEDANK U VIR U SAMEWERKING
189
\,
POSBUS 10163
ASTON MANOR
1630
"B' 9727912(H)
"B' 9753924(W)
Geagte respondent
VRAELYS: WERKLOOSHEID
BYLAE2
Daar word deur middel van hierdie vraelys bepaal wat u mening oor werkloosheid is en hoe dit
die maatskaplike funksionering van individue en gesinne raak wat aanvanklik stabiel en
selfversorgend was en wat ongeveer sedert 1989 werkloos geraak het.
Aangesien u in die praktyk met werklose individue en gesinne te doen het, kan u mening 'n
belangrike bydrae lewer om die probleme rondomwerkloosheid aan te spreek. Dit sal waardeer
word indien u aIle vraebeantwoord. Geen identifiserende besonderhede wordverlang nie en aIle
inligting sal streng vertroulik hanteerword.
Moet assebliefnie in die gedeelte regs van die vertikale lyn enige merke maak nie, aangesien
hierdie gedeelte slegsvir kantoorgebruik is.
Die inligting wat deurhierdie navorsing bekom word sal virmyMA Skripsie in maatskaplike werk
benut word. Ek sal dit opreg waardeer indien ek die vraelys voor 15 April 1996 terug kan
ontvang. Indienu belangstel kan u die resultate na September 1996 by my bekom.
By voorbaat dank vir u samewerking
Dieuwe
A'/1f/ ~/ .,2O;'d(Mev)A M du Toit.
190
NAVORSINGSVRAELYS OOR WERKLOOSHEID
Beantwoord die vrae deur die toepaslike blokke ( 0 ) te omkringbehalwe waar anders vermeld.
Kantoorgebruik
10(1 -3)
~Kaart(4)
1
Voorbeeld: Geslag
Biografiese besonderhede
Manlik
Vroulik
1.1 Beroep Menslike hulpbronbestuurder 1
Sielkundige 2
Maatskaplike werker 3
Leraar 4 (5)
1.2 Hoe lank is u betrokke by werklosepersone wat aanvanklik stabiel enselfversorgend gefunksioneer het en watongeveer sedert 1989 werkloosgeraak het. (Slegs een keuse)
191
0- 1 jaar 1
2 - 5 jaar 2
6 - 10 jaar 3
11 - 15 jaar 4
16 - 20 jaar 5
(6)
1.3 Watter funksies vervul u ten opsigte van werkloosheid?(Beantwoord telkens JA ofNEE).
Personeelvermindering 1 2 (7)
Regstellende aksie 1 2 (8)
Afdanking 1 2 (9)
Vervroegde pensioen 1 2 (10)
Voorbereiding ten opsigte van werkloosheid 1 2 (11)
Terapie 1 2 (12)
Ondersteuning 1 2 (13)
Verskafwerkgeleenthede 1 2 (14)
2 Oorsake van werkloosheid
2.1 Dink u die moontlike oorsake van werkloosheid in Suid-Afrika oor diealgemeen is te wyte aan (Antwoord telkens JA ofNEE) .
::.;:"::!:III~·III:Ii'.:!:··:!:II:·:II:···!I:.:·:.:.;.: .;.:.;.;.;.:. :.:.;.:.:-:.:.:...........
Ekonomiese toestand 1 2
Politieke situasie 1 2
Rasionalisasie 1 2
Beperkte kwalifikasies 1 2
Finansiele probleme 1 2
Ouderdom 1 2
Geestelike probleme 1 2
Swak ekonomie 1 2
Alkoholisme en dwelmmisbruik 1 2
Gebrekkige werksgeleenthede 1 2
Afbetaling sonder pakket 1 2
Vervroegde pensioen met pakket 1 2
Vrywillige keuse om pakket te aanvaar 1 2
Firma is insolvent/gelikwideer 1 2
192
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
3
3.1
3.2
Implikasies van werkloosheid.
Dink u dat werkloosheid 'n invloed op die werklose persoon seemosionele lewe het?
.illWatter gevoelens dinku ervaar 'n werldose persoon?(Antwoord telkens JA of Nee.)
':'::i:I'::':IIIII':i:II:::li!'i:I:I::llill~i:::ii:I:1I:
Gekwetsheid 1 2
Woede 1 2
Verwerping 1 2
Minderwaardigheid 1 2
Onsekerheid 1 2
Nutteloosheid 1 2
Spanning 1 2
Angs 1 2
Vrees 1 2
Aggressie 1 2
Skok 1 2
Ontkenning 1 2
Skuldgevoelens 1 2
Depressie 1 2
Indien u ander gevoelens as belangrik beskou, spesijiseerasseblief
-------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------
-------------------------------------~5--------------------------
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
3.3 Dink u dat werkloosheid 'n invloed op die werklose persoon sehuweliksverhouding het?
(44)
\3.4 Indien u bypunt 3.3 JAgeantwoord het, hoe dink u raakwerkloosheid
die werklose persoon se huweliksverhouding?
Diebroodwinnerrol word omgekeer 1 2 (45)
Diewerklose is niemeer inbeheervan diefinansies nie 1 2 (46)
Diehuweliksmaat sien nie meerna diebroodwinner op nie 1 2 (47)
Totale rol-ommekering het plaasgevind 1 2 (48)
3.5 Dink u dat werkloosheid 'n invloed op die werklose persoon severhouding met sy/haar kinders het?
3.6 Indien u bypunt 3.5 JAgeantwoord het, hoe dink u raakwerkloosheiddie werklose se verhouding met sy/haar kinders?(Antwoord telkens Ja of Nee)
(49)
Kinders sienniemeer na die werklose asgesagsfiguur op nie
Kinders ignoreer werklose se dissipline
Dissipline word nie meerkonsekwent toegepasnie
Gesinsreels word verbreek
Dieander ouer het die dissiplineringstaakoorgeneem
194
1 2
1 2
1 2
1 . 2
l' 2
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
3.7
3.8
Dink u dat werkloosheid 'n invloed op die werklose persoon segesondheid het?
IIjjIndien u by punt 3.7 JA geantwoord het, watter fisieke probleme het ual by werklose persone waargeneem?(Antwoord telkens JA ofNee)
iiii!iii:i::'iilll:lilili:liliiiilil:i:liillillilliiiii.
Hartprobleme 1 2
Hoe bloeddruk 1 2
Suikersiekte 1 2
Maagsere 1 2
Spanningshoofpyne 1 2
Lusteloosheid 1 2
Moegheid 1 2
Slaapversteuring 1 2
Eetversteurings 1 2
Rook oormatig 1 2
Alkohol misbruik 1 2
195
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
Kantoorgebrnik
LIIJ(1 - 3)
~Kaart(4)
4 EtTek van werkloosheid binne gemeenskap
4.1 Watter van die volgende gesindhede dink u openbaar die gemeenskapteenoor werklosepersone? (Antwoord telkens JA ofNEE)
Ondersteunend 1 2 (5)
Onbetrokke 1 2 (6)
Skepties 1 2 (7)
Vennydend 1 2 (8)
Betrokke 1 2 (9)
Hulp aangebied 1 2 (10)
4.2 Dink u die werklose persoon geniet die ondersteuning van .(Antwoord telkens JA ofNEE)
Sielkundige
Maatskaplike werker
Leraar
Eggenote
Kinders
Vriende
Familie
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
4.3 Dinku diewerklose persoongeniet die ondersteuning van die volgendeinstansies.(Antwoord telkensJAofNEE)
Welsynsorganisasie
Kerk
Steungroepe In gemeenskap
Departement Mannekrag
196
1
1
1
1
2
2
2
(18)
(19)
(20)
(21)
\
4.4 Watter soort hulp ag u van waarde vir die werklose persoon?(Antwoord telkens JA ofNee)
Emosionele ondersteuning 1 2 (22)
Materiele ondersteuning 1 2 (23)
Sielkundige ondersteuning 1 2 (24)
Opregte belangstelling 1 2 (25)
Geestelike ondersteuning 1 2 (26)
4.5 Watter tipe hulp het u aan die werklose persoon verleen?(Antwoord telkens JA ofNee)
Emosione1e ondersteuning 1 2 (27)
Materiele ondersteuning 1 2 (28)
Sielkundige ondersteuning 1 2 (29)
Opregte belangstelling 1 2 (30)
Geestelike ondersteuning 1 2 (31) .
4.6 Sou u se dat die werklose persoon voldoende deur steunstelselsgehelp word? .
(32)
5 Toerusting ten opsigte van die bantering van werkloosbeid
5.1 Ret u behoefte aan toerusting en opleiding in die hantering vanproblematiek rondom werkloosheid?
197
(33)
5.2 Indien u by punt 5.1 JA geantwoord het watter soort toerustingverlang u?(Antwoord telkens JA ofNee)
Simposium 1 2 (34)
Kursusse 1 2 (35)
Werkswinkel 1 2 (36)
Riglyne 1 2 (37)
'n Werkbundel/dokument 1 2 (38)
EK BEDANK U OPREG VIR U SAMEWERIQNG
198