38 M. MONIR AKTEPE

iş l eri , s iyası mes'eleler i üzerinde dunnağa başlamıştır. Bu sebebleona, ka leme ba ğh bir me'm ur olmaklan ziyade, devlet iş l e rindefaal, söz sahibi olmayı arzu eden bir insandı diyebiliriz. Devrinmeşhur yazarlarından Ahmed Midh al Elendi'ye gönderd igoi rnek -tub da göz önün de tutulursa, Salahi Bey'i n ha reketli bir hayalyaşamak istedi ğ i daha iyi o rtaya çıkar.

Di ğer lara ldan öyl e anlaşılıyo r ki, devrin padişahı II. Abd ül-bamid dah i, ha neda ndan ge len bu adamı , kendi ne daha yakınbuldu ğu için, devleti n bazı mahrem ve siyası işlerinde k ull anmay ıihmal etmemiş ve Salahi Bey' i ilerid e gö recegoimiz üzre Selan ik ileGirid iş l erinde tahkika ta memur etm i şt i r ,

CEVDET PAŞA'NINIŞKODRA'YA ME'MUR! YETINE A lD VEsIKALAR

M. Caold Bal/.oıın

12

Gusinye mev ki' i kumandam izzet lü Ali Bey'e

Mukad Jema varid olup cevab ı dahi yazılrmş olan tahrtrat-ıbeh iyyelerinin siyak · ı ifades ind en Ve di ğer i sr i hba ra t-ı da' iyanem-den mevcüd iki taburun ol larafda meşta-niştn olmasında muıa·ya ka ve sıkıntı çekilece ği anlaşılm ış ise d e ne çare ki Karada ğ ' hla rın Bosna lar afında asaki r-i şahane ile rnuharebe üzere o ldukla rımevadd- ı ma' lümeden olmasiyle e ğer Gus inye'de ki ta burlar ol ta -raldan ka ldırılacak olsa Vasev ik cşkıyası Kolaş iri ve Gaçka la -ra fla rın a tes allu t edecekler i der-kar oldu ğundan bu kış ın mezkürt aburların Gusi rıye havallsindcn ka ldmlmamas ı Icab- ı halden gö'r ünmü ş t ür. Asker de iskor pit (scorbut) zuhür eyled i ğ i is tihbarolunrna ğla buna te'ess ül ol unmuş tu r, Ma'IOm-. va la l arı oldu ğu üzerebu illetin a dem-i zuhüru için askere bir i ş bul up ca-be-ca har eketettirilmek laz. m gelirdi . Ne hfıl ise madamki zuh ür eylemiş del ' içare. ine bakı l mak la zı m gelip bu dahi as kere turşu veyahud sir-keli çorba yed irme kle ~fıb il olamaz ise bu taraldan gönde rilmeküzere keyfiyetin iş'arme int izar üzereyim. Serdar -ı ekrem hazret-leri öte tara ldan eşk.ya üzer ine bir ha reke t edip gerek usartanve gerek Karada ğ 'Iıl ardan mürekkeb bir orduyu münhezim ve pe-rişan eylemiş ve meydan-ı ba rbde düşen külliye tli tel efa tın ekseriKarada ğ ' I ı oldu ğu so nradan ıebeyyün ey lemiş ve Pi va nah iyesineasakir-i şahin"!! girip zabt etm iş ol masına nazaran beri tarardandahi Vasovik nah iyesinin zabtı hususuna te şebbü s olanmak muva-f ı k - ı vak t ü ha l olabilir ; ve bu maksadın hus ülü için bu hava ltderiol ta rala bi r tabu r şeşhanec i daha gönde rilmek ve bir mikdarda ğh askeri tedar ük olunmak ~abil olur ise de mevsi m-i şi la

40 ~l. CA VID BA YSUN CEVDET PAŞA'YA AlD vEsİKALAR 41

pek tekarr üb eyledi ğ-inden böyl e bir hare ket-i mühirnme-i ask e-r iyy e teşebbüs olunmak münasib o lup olmıyaca ğ ı dahi cay· i mu-hi l,i'adı r j ve ası l cay -i mutoala'a da ğ lıl ardan ve Gusinye .ihalisin"den nahiye-i merk üme üzerine hareket et tirilecek kesin ya ğ mage rlill'e ibli da r ile po litikaca müşk i l. t çıkarmaları ihtimalidi r. Bina.en· aıa·zalik Bosna taralında Pi va nahiyesinin zabt o lundu ğ u gibi bir&"Üne ya~maırerli k vukü'a ge lmernek şartiyle Vasovik üze rine hare-ket olunmasına dahi me'z üniyet verebilirim. Zaman m üsa 'id olsakendim da hi o raya kadar giderd im. Hal buki bu ta rafda ha valarboruldu ğuna nazaran elbette ol taralda a laim-i ş i ta beli rmiş olma kge re kti r ; ve bu sene o lmaz ise de ııelecek yazın bcher-hal Vasoviküzerine ha re ket o lunma k lca b-ı masıahattan görünmekle ve Gusinyemüdrri nas b u irsa l olunmuş olan A bd ulla h Bey'i n o l ha va ltce vu-I,üf ve ma'ümatı oldu ğ undan bu husüsa dai r amnla da hi lakırdıederek Vasovik üzerine hareket o lunmasının mün.isib mevsimi nezamandır ve ne yolda harek et o lunmak lazımdır, bu babda olanma 'lüma t ve tahl,ı l, a t· ı sa'adetl er inin taraf-ı aciziye ber-tafs tl iş 'arbuyrulmasına munta zmm, Ba ~i ern e ü irade efendim hazretlerinindir.

Fi 25 re bl' ü-l-ahir 78 .

13

Gusinye mevki' inde buluna n Kumanda" izzetlü Ali Beye

28 rebl ' ü' f-ah ir se ne 278 ta rih iyle müverrahan varid ol an bir kıt'atahrtrat-ı behiyyelerini alıp Vasovik hadisesin e kesb-i itti la' ey le-d im. Ma'I ü m-ı va la ları oldu ğu üzere kom isyon ma 'r ilet iy le Ka ra-da ğ'm hatt-ı imt i yazı ta 'yin ü tah dtd o lundukta Vasovik'i bala ö teta ralda ve Vasovik- i ılr beri tarafda bırakı lmış tı r, Ha dis e-i mer-küme kangı Vasevik'de vuku' bulmuş olduğ u c ğ erçi tasrlh buyrul-mamış ise de slyak-ı iıade·i aliyycler inden anlaşrldı ğma gö re hat t-ıimtiyazın beri tarafında ya'ni Vase vik-I zlr 'de val, i' olmuş t u r, Şim .d iki halde bizce hatt- ı imtiyazı tecavüz etmek ka t 'a caiz olamadı.~ından bu babda her nası l olu rsa o lsun ah aliyi hu vechile teca -yüzden men'a himmer huyrumalan mc'müriyyct-i aliy yelerine müte.ferri' mevaddandır. Vasovik- j zir bahsine ge lince buras ı h atı-ı im-tiyazın ber i tarafında oldull'undan bütün büt ün zabtına hakk u sa·lahiyyetimiz o lup bunun için muk addema haz' · ı led ,rükat a dahiteşebbüs olunmuş iken her nası lsa iktiuy, i hal ile madde kesb·i

teahhu r eylem iştir . Bu es nada Serd ar' i ekrem hazret ler inin Bosnata ra fından a sa kir-i şahane se vkile Piva nahiyesini urup zabt eyle-di ll'i gi bi bi zim da hi beri tarafdan Vasevik-i zIr nahines ini zabtetrnekl i ğimiz egoerç i muvafık- ı ha l ü masıahat olabilir ve bununiçin burada n o l tarafa bir ta bur şeşhaneci daha gönde rilir idi.Çi-faide ki emarat· ı ş ita belird i. Zann-l aci7Aineme gö re bunda nsonr a ol tarafla rda harek at-ı askeriyye müşkil olur, Kald i ki nahi-ye-i merkü rneye as ke r sevk olunu p da zabtına tesaddi olundo ğugib i k üll iye ıl i Karada ğh 'I arı n imdada ge lecekle ri bt- i ş t i bah olma ğ la kuv vetli bulunmak laz'm gel ir ; Ve da' i1eri e ğerç i as ke rlik etme-miş ve Vasovik rıabiyes ine gitmemiş isem de bu havaliyi misalittihaz edi p anladı ğrma ;:öre böyle sarp da ğl ık ye rlerde vul,ü'bul acak eşkıya muharebelerlnde malisarıardan dahi bi r mikda r as-ker buluna ra k ileriye sev k olun mak ica b ede r. Baş ı - bozu k asa kirise daima ka rye leri ya ll'ma vü g.aret ede' geldik lerinden Icab- ıvakt ü ha ıc göre baş larında sö z anlar ve zabt urabla mukt edirrüesa ve 7abitan o l madıkça bunları i'ma l ü is tihda m etmek cai zol amaz; ve bir de nahiye-i merk ürenin sütet-i za btından ise key-Iiyyet-i muhafazası daha ziyade mutala'aya şayand ir. Zira burasıcle a lınd ıll'ı gibi ha tt-ı i rn t i yaaı n sare t· i muhafazası ne vec hileolabilece ğin i bilm ek ol mahalleri ll'örme~e rnev kufdu r : ve zan n-ida'iya neme göre müte'addid kule ve ta byalar yapılma k ve birha yli asak ir -i muvaızala terUb olunmak icab eder, Vas evik' in iler igCıen k oca -başılan Karada ğl ı 'Iara haviyyen tarafdar ve merbütiseler de eks er -i re 'ayasının ber i ta raf a ce/b ü ima lesi dahi I,abilol aca ğ ından içlerinden el pey da ederek ibtida ver g i ve ilavelerinins intn-i s.abıka be l$ayası a fvolunrnak ve üzerlerine a~ır verg i tarholunmamak gibi ba'z-ı müsa'adat ile ce/ h ü ist imalet lerine yo lbulunup da anın üzerine nahiye-i merkürne üzerine varılsa pek debüyük hir rnuha rebe vUl$ü'a gelmeksiz in ah a ll- i merk ürneyi dai re- iinkıyada get irmek ve bu havalinin sair mal i sorl arı gi bi kendi yer-lerini yine ke ndile rine muhafaza eUirmek I,a bil olabi lece ğ i me'müloldu ğunda n bıı tar rka d .• teşebbüs o lunması m ünasib görünür. Ancaktahkik üt -ı aci zaneme göre Gusinye aha llsi nühiye-i mer kümeninkarie~i arazisinde tasarruf idd i 'a sı edip nahiye-i mer~üme rc'aya -sın ın bu mertcbe zin 'c-j isyan ii şc~avete u rücla rı dahi toprakkavgasından ve Gusinye aha1tsiyle miyanelerinde müstemirr o lankin ü adav eUen neş'et etme bir şey olmas i y l e bu ras, ele geç irild ilti

42 ~i . CAVID BAYSU. CEVDET PAŞA'YA AlD VEsIKALAR 43

halde Gu inye' liler ile Vasovik'liler miya nele rind e teha ddüs edecekarazi münAzeatım bahi düşünmek ik tiıA eder. Gusinye'lilerin Vaso~vik arAzisinde hakk - ı tasarrufları nc im i ş ve şimdi t a S3\'VUr veümitleri nedir , ileride ne o la bili r, buralara dAir mA ıüına l·1 küfiyemyoktur. Müd ir vek ili Abdullah Bey' in ol havali ah va line vul;üf vemallümitı olduğundan rnünasib olur ise anınla dahi bu hususatadair m ü ş ü vere ve müzakere buyrulması rnuvafık-ı masıahat olur.Çend rü z mu kaddem Vasovik' e d Air taraf- ı valAlarına b i ı kıt 'atahr lrAt yazınış idi m. Henüz vas,l olamad ı ğ ı iş bu tahrtra t-ı beh iy-yelerinden ma' lüm o ldu. Gerek anın ve gerek bu tahririt-ı sena-veranemin cevabına munt azırım.

Fi' Lasl Gusinye ha nedamndan ol up el-haletü ha zihi Akova mü-diri bulun an A li Bey'i n Gus inye müd ir lijiin e tayini husüsu nezd-ivAlalarında tasvtb ü tenslb buyurulınuı olup ancak her taraldayerl i müdirlerden ı ürlü rnüşk i la t zuhü r ede-ge ld iği cihetl e ma'Aşlıo larak yerli müd ir istihdam olunmaması ha · İrade- j seniyye nizamarebt olunınuş idÜjiinden müma-ileyh Ali Bey 'in Gu sinye nıüdirlill'inela'yini niza m-ı mevzü'una muhalif düşer. Burası her vechile müs-tes nA oldu ğu cinet le t u ta lı m ki böyle bi r teng vakitte müstesnaol arak mlr- i müma-ileyhin Gusinye müdirl ijiine IA'yini husüsunamusd'ed e..j seniyye is tihsa l olunabiIsin i fakat müma -Ileyhin hu ta-rafda ba' ztlard an halini sordum . 110 dahi ssiir Gusi ngd'Uler gibiçenddn rcihat durmak' isteıııez bir edttır" diyorlar. Korkarım sonradaha büyük hadisel ere ba' is olmasın . Hal-i hAzir üzerine akdeınceGusinye'ye bir liyaka t li müd irin la 'y ln ü irsAli ıazım gel mek leKay makam Ahıned Paşa Meclis-i livA Azas ı ile i s l iş a re ol undu kt ahu i şe rnüma-i leyh A bdu llah Bey 'den enseb k irnesne bu lunanuya-cağını ifade vii ihbar etmeleri üzerine kendisi her ne kadar ba' z-ıa'zar irad iyle ka bülden imtina ' saded ind e bu l undıysada Meclis'in bl ' l-iltihad ibrümiyle halı ü nA-hah Gusi rıye' ye gönderilmiş id i. Tah -trat -ıbeh iyyeler ind en da hi kendis inin dirayeti anlaşılıyor. Lakin Ali Beyg ib i unl ü şiddet sahibi bi rinin müdir lijie la 'yini rıe zd-i vAIAlarındaınünasib görül üyor. Da'i1er inec ik isinin dahi hAli ve ol havAIi ah·vAli meehül o ld uj:rundan bu habd a bir şe}' d iyernem . Faka l Gus inye'·Iile r lütl ile kullaııılaınadıkları misi Jlü pe k de unl ile mu'amele o lun·duil' u takdirce bütün hülü n çi zgiden çıkmal. rı iht imali vArid·; halırolm.z ın' . Gus inye' ye IAbi Arjaniça karyesi ahAlisi eh l·i islAm ikengeçen sene Vasoviklilere pey're" ol a ra k Karadajilu'ya IAbi' olduk·

la rı ma'I üm-ı vA la l a rıd ır . Bura lar: pek g üze l muvazene ol unmak vegaaye ı hakimane ha reket edilmek IAzı ın gelir aann-ederim . Ma'a-ma-nh b üsn -i idare husülü her neye mev~üf ise icras: feri iz-i hali-yedendir. Ancak Dersaade t'e avdet-i da'iyAnem zamAnı tekarrübedip Mulasarnl Paşa haa retler l dahi lşkodra'ya gelmek Üzere oldu-ll'undan ve hln-i vusüJler inde kendisine devr ü te slim' i ma'I ümatolunacağından ol vakit verilecek kararın icrası mu vank-ı hal umaslahal görünür. Ş imd i li k muk teza y- i d irAyet "e Iet an et-l htr;)"yeleri üzere icab-ı hal u rnevki 'e R'öre müteyakkizan e har ek et vebir tarafdan hatt-ı imtiyazln ötesine tecavüz olunmaması ve birde akvarn-ı vahş iyyenin adeli o lan yajima ııerlik hA l atının vuk ü'agel irilmeınes i husüslanna sarf-ı vüs'

44 M. CAvrıı BA YSUN CEVDET PAŞA'YA AlD vEsiKALAR 45

15

Maı,am- ı va lay-i Sada re t-l uema 'ya

Gusinye'l ile rden üç yüz k i çete lari kıyle ya 'n i ba ' z- ı hayva-nat gasb u ya~ma e tme k emeliy le Vas e vik nahiyesin e gi ımek üze-re beyinleri nd e bahane-i itt ila ı, ede re k nahiye- I mer kürneye vardık.larında Vasovik ' liler çı k ı p beğ tcten üze rlerine hücüm ile içle rin denbeşin i idam eylern iş ve beşin i dahi yaralamış olduk l arı ndan vukü '«hali beyarı zıınnında Gus iny e mevki'Inde ku mandan bu luna n ~i i ra.lay iııellü Ali Bey bendeler ind en d ünk ü pazarles i g ünü taral-ı aci-zan erne va rid ol an bir kıt'a la hrira t lellen ta kdim-i piş l[ah·. haka-yık ik tinah-, vek alet-penahll eri kıhndı. Mul ala'asından muhat- ı il';' . ;all-i " sdAnele ri buyrulaca ğı vechi le Vasovik 'l ilerden ahz-i intikamda'iycsiy le bundan sonra nahi Gusinye'liI er in ndhiye-i mekı,ılmeüzerine hareket ve tecavüzden geri durmıyacakları melh üz bulun-du ğundan bu babd a ne vechile hareke t olunmak ıazım gelir iseana gör e bi r kıt 'a la'Ilma t i stemiş t ir. Böy le b ir ta 'Iima t ilAsı mu t-laı,a re'y-i rnünir-i ali ve aihn-I d errak- i müte lalt -i hidlvllerindeni k ti bas- ı erivar- ı hikmet ve haklkat etmeğc rnenüt mevaddan o lupha lbuki ınaslahat nazik ve zaman leng ü tct ik oldu ğundan mir -imd ma-i leyhi uzun u..d iye ceva bs ı z olarak ha l-i hayret ve inlizardabuakmağ r dahi tecvlz edernediğim eihelle vuk üf ve ma' lümd t-ıubeyda nemin muhi t oldu ğu mertebe bir k ı t'a ı .hrirat kalerne a lınarak hemen bu kerre kendisine gönder ilm i şt i r . Tahr irat ~ ı merk üme-nin b ir süreti dahi Ieffen t akd ım- i p l şgah· ı ha ~iiyık·ik linah ·ı ~'ekAlet-penahlleri k ıh nma ğ l a hatt' üt - ı kemterarıem hame -i .1 ü safh- ıcemil ve midad-ı merham et-I bl-ad tl-I a li·i a sa la neleriyle lashihbuyrulara k rnlr-i mümaileyhe t a ' I lm üt - ı lazime ihs ün buyrulmaaıbabında ernr Ii [ennan hazret-i rnen-Iehü' J-emrind ir.

Zeyli

Had ise-i mer k örneye dair Gusinye meclisinin Mirliva iızetluA hme d Paşa'ya gelm iş olan hir kı!'a m.zha lasmda Gu s inye aha-Iisinin çiltl ika ! ve arazis i ka milen Vaso vik nahiyes i dahi lind e k. hpnah iye 'i merı,ümenin .;. ,; nam mahalde vaki ' birkaç parça çayırla.rının ollarını zaht II iliM elmek ü1.ere buraya dahi hayvan sürmüşolduk l a rı nı ah ali-i mer~üme islihha r eyled ikleri esnada Pla va kasa-basında k ışlayarak asak ir-; şahane içi n kona k hazırlamak üzere

Müd ir vek ili A bd ullah Bey ile Mecl is-i idare " ıaS I Plava 'da bulun-duk l a rı ndan k irnesnenin haberi olmaks ı z ın Gusinye kasabas ı ileVusay karyesi ahalisinden ba 'zıl a rı ge cele yin mahall-i merkürneazirnet etmek üzere: tecemmü' edip Va sovik'Iiler ise evvelce key-li yeli İ s t ihbar eylemiŞ olduklarından hay vanlarını geri çekip ken-dil er i pusuya yatmış olmalariyle Gusinye'l iler geldi goi g ib i üzerle-rine hücüm ett iklerinde b ir-ik i saal kadar mümledd olan muhare-bede beri laraldan beş kişi şeh td ve üç -dö rt kişi mee rüh olupa ncak islihb;, r edildi ğine göre Vasovık 'liI erin makt ül ve rnecrühudaha ziyade olduğu muharrer olup ma zba ta -i merkume işbu artaa-iacizanemi lemlıir ettikten sonra \'a sıl~ı dest-i ubeyda nem olm asiyleve posta kapanmak üzere bulunmasiyle hemen beyan-ı hal ile tah-ş tye- I metn-i ubüdiyyele musara'at kılındı. Her halde em r ü lermanharret-I men-l eh ü'J-ernrindir.

Fi 3 cumade'l-ü ta sene 278.

16

Taraf-ı va lay-i hazre t-i Serdar- i ekrcmiye

A bd-i da'i1e ri aıa·hilMi'l·kıy", ola ra k İşkodra sanca ğ ını n umü r- ım ülkiy ye ve askeriyyesine nezar et etmek üzere bu tarafa geliphalbuki bir ddem asker olmadı ğ ı halde as ker işine nezaret e lmekve ale'l-hus üs unsü r-ı askeriyyeyi mülk iye iş iyle beraber görm ekne ka dar müşkil ve düşvar o ldu ğunu nezd-i sami-i h id tvtler l . ı deıııiisla j!"n i· j beyan o ldu ğ undan buraya geleliden be r i görü lüp geçişt ir irken rnü şki l a t ı n ta 'dad u lafs iline hacet görmeyip ya l nız ba'z- ıvu~ülat ' l rnühi mıncnin beyanına mübaderet olunmuştur, Mukadde-ma tertlb-i saml-i asaffll1eleri üzere Vasovik için Gusinye'de ba'z -ıteheyyüôte teş ebb üs olunmuş ve Bosna tarafına hareket olunduğ uişi t i lmiş iken bu lara lca hasbe'l -hal ma ddenin kes b-l leahhur elmesimücib-i ha lecan - ı efkar olup bu esnada Gusinye meclisi az.asiyleVusa y karyes; ahalis; beyinle rinde bürüdcı ve müMyene! vuı,iı'.gelerek ka rye· i ıner~üme haklıida kuvve·i cebriyeye ima l olunm.sıiçin mem leket mecl isin den Mira la y Ali Bey' e bir kı!'a mazbalaveri lmiş ise d e cesare l ede miyerek bu larardan islizan ey lem i ş vehükümet·i mahalliyyen in bir şeye mukıedir olmadıj!"ı ha ber veri l-miş olmasiyle bir badi re· ; baride çıkarılmamak iç in derhal Işkodravücühundan Po dgoriça 'h A bdullah Bey Gusinye müdiri la'yin ol u·

46 M. CA VID DA YSUN CEVDE T PAŞA'YA AlD vESIKALA R 47

nar a k t enblha t-ı liizime ile oraya gönderilmiş ve Vasovik maddesiiç in dahi t ara l-ı zt-şeref-i iisalanelerine müraca'a t ed ilmiş id i, İhsiin buyru lan ta' Itmat- ı asa laneleri Ica b eden ler ile Iede'f-müza kerebu sene Vasovik iç in ıa .ım ola n lediirükii tın ye t i ş tir il em iyece ğ lanlaşı l mış ise de Ali Bey'den d ahi isli' liim·, halolunmuş idü ğindencevabına intizar üzere iken Gusinye'liIerden üç yüz kadar kesanıecemmü ' ederek Vasevik üzerine hareket eylemiş olduklarına vebundan böyle ken d isince laz' m ııe len hiil ü ha reke t hakkında birkıt'a ta 'lima! isti d 'asma da ir mtr-i müma-ileyhin bir k ıt 'a tahrlratıgeld i. Tahr lra t- ı merk ümerıin bir sü reli lellen takdim kıhnmı ştır.Mtr-I müma·ileyhin istedi ği ta 'Ilmau ilaya kiilil ü kiili ma' lümiilve iktidar.. ı acizanem olmadığı misillü kendisini uzun uzadıya hiil·jha yret ve inli za rda b ı ra kma ğ ı d ahi müniisib gö rmedigoinden ken-d is ine mufa ssal bir kıt 'a mektüb lahrlr ü les yir k ı lınmış tı. Bu.nun dabi bi r süreli lellen takd im-i plşgii h· , ha~ay ,k· i klinah. , asa.laneleri k rl ındı, lca b- ı hiilin hilM. ve re'yi reztn- I isa be t.karnl. id üstüriinclcrine münar i bir şey görüldügoü gibi hiiliiy-i da ' iyiinemintashlhiyle he men bu ta ra la em r ü ifiir buyrulması ıazime·i haldenve mel tür buy ruldukları şime-i ke rime-i merAhim-perverileri ica-bından bulunmuştur. Bu hahrtra t - ı acz·iiya t-ı ubeyd anem in irsali a kl-binde Gusinye meclisin in dahi hadise-i merk ürneye dair bir kıt'amaabata sı gel ip hulasa-i mücddiisında Gusinye ah al isin in çiltlikatve arazisi kam ilen Vas evik nah iyes i dahilinde kalıp nahiy e·i mer-k üme usalı bun l arı zab l etlik lerine kana 'a t el miyerek ahal i-I rnerk ü-menin ..hı nam mah a lde va k!' bir kaç pa rç a çayırla rın ın atlan nızabt u il iM elmek ÜZere buraya dahi hayvan sürmüş olduklarınıaMII· i merk üme is lihbii r ey led ikleri es nada Plava ka sabasm dak ı şlayacak bi r labur asaki r-i şaMne için konak hazırlamak üze reMüd ir· i ka za Abdu llah Bey ile Meclis azas ı Plav a 'ya gitm iş bulun.d uklarından kimsenin haberi o lmaksızın Gusinye kasabası ile Yu·say karyes i ahalıs i nden ba'lI la rı geceleyi n mahall ·i merküme azlm elelmek üzere lecemmü' edip Vaso viklil er ise evvel.. key liy eli islih-biir eylemiş olduklarından hayvanla rını geri çekip kendileri pusu.ya yatm ı ~ ol malari yle Gus inye'liIer vardıkları gibi üzerlerine hücümetli kle rinde bir· ik i saa ı kadar mümtedd ol_n muhiirebede ber i ta .ralda beş kişi şehid ve üç·dört kişi mecruh olu p ancak isı i hbiirolundugouna gö re Vasovik 'l iler in ma klül ve mecrühu daha ziyadeoldugou münde ric bulunmuş lu r. Işt e bundan sonra mlr·i mümii· iley.

hin 'I a sovi k ' in zabtı hakkında tedablr-i I" zimeyi h"vi o lan bi rkı t'e tahrtra t ) gel ip hulasa tü 'l-hulavas) batelgraf pişgah·, sarni-lse rda r- ı ekremlleri ne arzolunmuş idi. Mazrnünu Vasovi k'in zabtımurad olundu ğu ha lde bir ta bu r ş eşhiineci ile beş bin başı-bozuka skerin ve icab eden kaffc· i levazımatımn derhal tedeirlik li irsa live bu ha reketin onbeş-yirmi gü n za r fında icra sı l ei z ı m idü~indenibarettlr. Ha lbuki bu müddet za r lında tedarükat-ı laa imenin üçdehiri Ii' le gelemlyece ği müsellemattandu; ve da ğlılardan cem' üsevk ol unacak asker r üesa s: ile evvel- i emirde yagmeigerli~e sap-mıyacaklarına dair ka vi mu~aveleler o lunarak bu süretıc bunla rıist eni len sür elte istihdam edebilece ğ ini Mirliva izzetlü Ahmed Paşa.hendeleri e ğerçi iladc et miş id i. Lakin ol aralık anın dahi buradaninlikaki caiz de ği] id i. Ba'z-ı erbab-ı vu~ü lun ifadesine nazaranVasovik üzerine hareket in iki zamanı olup biri rü z- ı kasımdanotuz'kırk gü n mürüruna kad ar "c digoeri baha ra do ğru ka rlar eri-rn e ğe başladt ğ: vakit tir. Zira na hiye-I merküme ahalisi yazın çol ukve çocukla rını yaylalara çıkarıp üzerlerine hareket ol urıdu ğu gibiKarade ğ ' d an dahi külliydl i imdad ları geli r; ve eyya rn- şi tada e ğerçi Karada ğ 'dan imdad ge lmez ise de beri tarafdan dahi ha reke tmüşkil olur . Amma bu mevsinıde zahi relerini iddlhar ile hanelerineye rl eşip bir la ra la hareke t ede mlyecek lerine ve Karada ir'lı larınmu'a veneti dahi su'übet li oldu ğundan tama m urulac ak mevs imd ir.Kış son u dahi ayniyle böyle rnüs ü'Id dir d iyorlar. Şimdi bir ayzarfında esbab- ı lüaimenin tedar ük ve tehyies i ~ahil cla rmyeca ğ rder-kardır. Bahar için liiZlm gelen ıeda r ü katı dahi şi mdiden dü ş ün rne ğ e baş l amak ıazımdır zannede ri nı ; ve ol vakit da ğhl ardan hirmikdar asker tertlb ye ya~ma gerli k etmemek üze re evvclc e r ü esasıile mukav ele o lunara k i s t ihdam ıa rı ~abi l idült ini ba'zı ları idd i' iiede rle r, Abd -i da'i1eri bu vechile bir bir kaç bin başı-bozuk askertertib ve istihdam o lunabi lece ğini zihnimce mümkin o lur. d iyo r isemde külliyetli baş,·bozuk askeriıı i ma tlüb vechile za bl u ra bl lah·t ında lulmak mümki n ola maz za nned iyorum. Ancak ne ceng de bulu·du m ve ne de şimdiye kadar böyle aske r kullandım . ',u ı{' '':' 1 ..J~a'idesince yalnız kagoıd üstünde görmek bö yle işl erde ~~'y ii Iıü'k:me kari olamaz. Fakat bu ıaralda bulundugoum müd detçe bir mas·lah at ·, mühimmenin le'hirine se beb ol makda n ha vf ederek ba 'z · ,ma'rüzat·, tel lfraliyyc ile efendimizi las d ra mec uür olmuş id im; vebu lalsilii ltan garaz-ı as li d ahi bu l aralın ahvoi lin; efendimize bil·

48 M. CA VID BAYSUS CEVDET PAŞA'YA AlD VESIKALAR 49

dirmckden ibarett ir. Yoksa Va sevik üzerine hareket o lunacak 01-du ğu ıakdirce ne te dbir olunmak ve kumandanlı ğa kim ıa'yin k ıhnm ak la zım ge lir, buralarını ihata edecek mer tebe ma'Iüma t -ık ôfiye el endimizden başka kimsede olmadı ğı müsellemaııandır.Kum andan Ali Bey be nde leri ik i k ı t'a t ahrlra tında dahi Ako vamüdiri Ali Bey'in sert'an Gusinye mü dirlikine t a'yhıini inh1 e t m i şolup ancak rna 'Iüm- t ali· i asalaneleri oldu ğu üzere Gusinye kazas ıfi'l- asl Bosna'ya mül hak ve ahalis i boşnak oldu ğundan arazisi çif -t ikata merbü t olup Vasovik' liIerin serkeşleri ne bir se beb dahi bumaddedir. Zira yedi-sekizyüz haneden ibaret olan Vasevik-i zirbütün Gusinye altalarının çiftlikah olup bunun Üç}'ÜZ hanesi Akovamüdiri müma-ileyh A li Bey'in oldu ğ u c ümle-i tah~i~at- ı acizanem-dend ie. Bu halde cüm lede n ziyade Vasovik'in urulmasına müma-iley-hin ha ris o lması em r i tabi'id ir. Blnaen-aleyh müdir oldu ğu takdir -de baba ra kad a r dahi sabr edemiyerek bi r hadise cıkarabi lmesiihtimali ıahdt ş - i zihn et mekle mlr-I müın5 . i leyh i n bu inhasmı icrayacesaret edernedim. Vasovik ' liIer evan- ı isyanda çift lik ra ' iyycl iliin-den çıkıp sahib-i arazi olmuşlar , Beri tara ld an zabt o l unduklarıtakdi rce yine çif tl ik ra 'iyyesi olacakları mulala 'asiylc Arnavudlukmalisorları ııibi kullanılamayıp da imi bir kuvve-i muhafıza tah t ındahu lunduru lına la rı lazım gelecek. Şurası dahi cay·i dikkat bir mad-dedi r. Buradaki redil tahurlarının haline gelince nasılsa ge mile rdenkar. ya çıkarı ldıkları vak it dakı lamayıp pek sefil olmuşlar; ve bucihell e zedelenip içlerine hastalık düşm üş ve bu taralda müke mmelhastahaneler olmayı p hastalık dahi ziyade o ldu ğundan lay ı kıyletedabi r-ı hbbiyye icra d ah i olunamad ı ğı ci hetl e içle ride ha yli vele -yal VU~lı' bu lmuş tu r : ve çünki bunların ekseri esnanı tecavüz etmişulanlardan olmasiyle askcrlik etmemiş ve lü lenk t utınam ış ac emineferat tan ibaret oldukları ha ld e böyle hastalık mülabesesiyle bu-rada dahi ta 'lim ettlrilememiş olduklarından işe ya ra yacak birhade bu lunmay ı p halta Mirdi ıa'hlar ile İ ş kodra da ğ lılan beynindemukadderna vukü' bulmuş olan mübayene; üzerine bu esnada Motsuyu kenarına inen da ğ l ar ı urmak üzere Mirdita'hlar silahlanıpberikiler d ahi müdM"a zımnında hazırlanmakta oldukları ve işialev lend irip d e bi r hadisc çıkarmak üze re ba'zı mülsi d lerin tah rib-den ha li olmadıkla rı lah~i~ olunmali la tara le yni teca vüzde n men'iç in Leş ıaralına bir mı kdar askerle Ahmed Paşa'nın irsa li ıezek kü r olund ukda bu üç ıaburun se kiz yüz ka dar aya k üze rinde eli

tü len g tu ta r neferau o ldu ğ u zabitanı tarafından ihba r olunmuş ise debir kaç dela da ' ileri dahi ır id ip şô y l ece bir mu'ayene etmiş idürıimden t ah~ r~a l ve meşh üdat-ı da ' iya nemc göre üç ta burdan nihayetbeş - a ltı y ü z nefer sevk olu nabi lece ğ i nnl aşılıp Ahmed Paşa ise buas ke rle bir ta ra la gidemi yece ği ni ve bunla ra bcdc l ik i bö lök şeşbaneci ile me'müriyet ka bül edebi l ece ğini ka t' İyyen beyan eyled i,Halbuki ınezkür ıaburla rı n havaıcıe ri henüz ta hst l o lnamad ı ğmdanem r-i idarelerinde ve has ta la rı na ha ne teda rikinde aciz kalmış id ik.Bir tara fmd an dahi her 1 ün içlerinde ve/eya! vu~ü 'a gelmekte 01-du ğ undan ne yapaca ğurı ızı ş aşırdı k. Binaen-ala-zalik bunca mesail-imilhimm e-i serdar-ı ekremileri arasmda bunun için dahi ba'z-ı ma"·rüzal ile efendimizi tasdi"a mecbür olmuş Id i rtı . Mirdita mes'elesiha ' z- ı tedabir ile bir parça yatıştmlıp Bib Paşa dahi /şkodra'yagelerek Ic a bı na bak ı lmakdadır; ve çün ki Raşid Paşa g

50 M. CAVIO BA YSU:O; CEVOH PAŞA' YA ALD v ES1KALAR 51

için bu ta ra fın aha lis ine dokuarnamı ş " c la kat l şpuai civarında, aki' P irokoç nah iyeler inden k üllr as ker göl ürmüş olduğu ve bi-ha mdi'I la hl te'a ia sademat- ı sa vlet- i salde ran elcriy le Piva 'dan a v-del ed en Pirokoç bayrak da n dörd er oe ş er eşkıya ile köyleri ne gele'b ilm i ş o ld uk la rı is ıihbar ile kesb- i rnesa r olunmuş idi. Fa ka t mu-ah haran bir ke rr e dahi o l ha va ilden as ker cem'ile Pi va üzerineg idi p de yine nail· i meram olam az ise biT cümle Kar a dair halkınıtoplayıp d ı Piva üzerine sev k et mek niyelinde oldu ğ u ba'z-ı cev a-sts vası ta si y le İs t i hbar olunmasiyle ba- telg ra ! ta ra f- ı saml· i as ala·nelerine yazılmış id i. Cenab-ı Hakk he r ha lde efe ndi mizi muvaffakbuyu rsu n. l n -ş a- Al lahü 'l - kertm himem-i se niyy deriyle gerek ol ta -ralm "e ge rek bu ta ra fın m ü şk i lat ı be r la ra lolur. Da ' Ilerince dahibe~ay& i hilsa-i nazar -i k imya -eser -I asataneleri ahas s- ı amal o l rna ğ la ol böbda emr ü ler man ha zre t-i men-Iehü 'I-emrin ded ir .

Fi 12 cumade' f-üla sene 27ô

17

Bar'dan [ş kodra muıasarrıfı saad etl ü Raşid Paşa Iıazrelle ri neyazılan tahrtrat s üretld ir.

Ispiç nah iyes irı e gi di p Nehay ka lesi ni mu'ayene etti m. Hayli nok-sanı var. S ür' a t-i it rna mı fariza-i halden bulunduğunu ve kireç vetahta ol m ad ı ğ mdan bir hayli dülger işs iz d urmakt a o lduğu haldeka l' a- i mezkürenin rüzmerrc narı ve sa ir ta'yinah Bar'dan gönde-ril mekted ir . Hal buk i bundan sonra buralarda d e nanma -yi hü mayunbulunarnayıp ve sair kayı kla r dahi i şlemey i p şimdi ki halde beşyüzyahud bin kad ar Karadağ 'lı ba' z - ı meva ki'e inecek olsa yo lu ka l' .edebilecekler inden işhu kara yoluna dahi çendan emniyet u l u rımıyaca ğ ı cihetl e kal'a- i mer küren in ha t t - ı muvasaleti münkatı ' hük-münded lr. Bu hAlde kuvve-i karibe ye ge lm i ş olan lurun ve sıbric in isert'a n itmamiyle bir d e el de ğinnen i ce lb ü irsa l buyru l ması vekı şlık zah tres inin hem en bir müsa' id havada gönderilmes i ve ba'deh übir tarafdan dahi ikmal· j no ksa nma himmet olunmas ı vacibit · ı umur-dand ı r ; ve kal'a· j tmozkurenİn noksanı itrnarn olundukta muhMa·zaSl iç in ikiyüz şeşhaneci ki layet edehilir ; ve in'şa-A ll ah bir mü'sa ' id va ~it ı.. b i' z· za ı mu'ayene buyru lur ise pek güze l olur. Ispiçbayrakdarının ma 'iyyet ine clli nefe r terllb u lah ri r olunmuş id i.

i Sıhrie ="'O ı Ç'

Meşhud· ı acizii nem ola n ha l ü mevki'e göre bi r çavuş ma' Iyefiy leelli nefer daha ı ah rtr ü irsa l buyrulmasına lüzüm görüyoı um. Lakin",. Ji"j ı ~)a3 1 Iehvasınca şô y l ece bir görüşle re 'y-i kat' i bey anet mek d ahi ha taya ak reh o lmasiyle ar t ı k bundan son ra istihsalbuyrulacak ta hki : i t -ı devletlerine göre ikfiea srrnn leras ı münasibg örünür. Bu havalinin ist i hkamat- ı I.azirnes i il marn oluoup da azas ke rle muhaıaza olunabilecek derecey e ıret i r ilmes i elrerçi ge lece kbah ara ka lmış bir madded ir. Anca k ol vak te ka da r surel -i muvak-ka ted e emr-i muhafazanın ve Nehay kalesini muzayakaya düşürmemenin çare-i seri'i d ü ş ü nülmek lcab-ı hald en görülmüştür. Birde Nehay kala 'sinde hayl i şeyler yapılıp ba'zıla rı naklS ka lm ı ş 01-du ğ undan bö yle bırak ı lı r ise eyyam ' l şi IAda boz ulup alınan masralheba olur. Mişik karyes ine kada r g it mek üzere çarı k hazırlamış ikenhava pek lena oldu ğ undan Neha y kal es inden a vdet o lund u ise dein-şa-Allah vapur ile Nemçe hud üduna kadar g id ip mu'ayene e ı rnek niyyetin deyim.

Miş i k maddesi için Mirlh'a izzell u Alımed Paşa ile Nemçe kon-solos u Iıeyn i nde ba ' z-ı muha berat cereya n edip tlmariyan y ü zbaşısıHüseyin Ag'a Luba dalı i me' rnüren ol ta ra la gönderilmekle İşkodra'ya a vde t ind e bi r k ı t' a mazbata sre t irm i ş idi. Bu e vr üka nazarbuyrulma sı ve ba'debü rnuhaberat Ve t ah~;~a t· ı laz imenin icr üsımenul-ı himmet-i dev let ler id ir. Nemç e kon solasunun ba-tel gr af iş 'Arbuyru lmuş ola n ce vabı na Ii' f-va ki' a hd en bir di yecek bu lunamıyar.Lak in Mişi k 'lil eri n münaz i 'ün·filı olan arazide şimd iye kadar ka t' · ıe~car ve ra' y-i agmlm ede-gelir iken bu sene Avust urya' lı l a r men'etasaddi ed iyorlar ; ve bu Idd i ' ü l a rımn sebeb-I hikmeti ned ir , bura sıtahklka ve M işi k ' lil erin bu araz i için eller inde Venediklü vaktindenka lma sened ieri o ldu ğundan mu'ayene ve tedktk a rnuhtacd ı r. Isp içna hiyesinde bu l u .ıa n rumlar öl eden be ri Karada ğ lu'ya mail olu pMiş ik karyesi ahal ls ] ise he p runı mezhe binde olduk ları cihelle baya g'ı Karadaif lı l a rdan ma'd üd gibi iken ş imdi lerde içleri nd en ba'zıl arı dev let-i metb ü ' a lannı tanıma ğa başlamış l ar gibi görünür. Avus·tu rya lı ise öleden ':>er i bun la rı k ucak l amağa s a'y ede-gelm işlir,Şimd il ik t ah~i~5t- ı a ciziinem be merlebed e ol up d aha ziyade ıstıt·ıa'at· ı IAzime bundan soara va ki' o lacak talı~ i~a l- ı leta .ıeı-ayaı-;devlell eri yle Ii'l e gelece lı'i umur- ı müsellemcd end ir,

I. p iç nahiyes inin Pa pan malıailes inde Karad.lı' yo lu üze rindevaki' ba' z· ı ha nelerin a shab. Ka radalrlu'ya labi' o lup lak a ı ba' z· .

52 M. CAV/O BAYSUN

akra baları han.lerinde bulunmalıla eks eriya gece ve gündüz Kara.dalı' lı l a r ile beraber mezkür biinel.re gelerek Ve Nehay kalesindekiaskere sölıüp sayarak yine Karada ğ'a giderler imiş. Beş -on gün-den beri gelip gitm.z olmuşlar. Sebebi ı .Bayrakdar'ın aslcerininaray a vÜTÜclumudur. y oksa Bosna tara/iylt melRu/ bu/unma/arımıdır,bilmem- deyu kal 'a-i mezk ürede bulunan Kola ğas, beya n eyledi.M. zkür han.ler. kal ed en ıop d.kil ş eşbane kurşunu bil. yetişiyor:ve üsl ıarafdaki yol bütün bütün top altıd ır , Bu Mide gelip gider-ken niçin m~n' olonmuşjar» deyu 5ual etti ğinde: Tufeng atma ğa rulı satımız y ok> deyu cevab verdi, Böyle gider ise bu nahiye ahaıı.işırnarıp Karadalılu'ya mülıehi~ hükmüne girerler . Karadalı hüdü.duna tecavüz olunmaması irade- i seniyye iktiıasından olup ammaonlar hüdüdun beri ta ra fına tecavüz ett ikler inde urulmaması nedenikıiza ed iyor, bilmem. Karada ğ 'ın a bluka tahtında oldu ğu cümle-nin ma'I ümudur. Mlaisoriar ha tt - ı imtiyazı geçip Karadağ'lu'yu ur-mak is terler, Bizimkile r dahi Karada ğ lu yakalarına asılsa müdala'aelmek istemezler. l şkodra tarafında dahi ask eride bu hal müşahed. olunmuş id i. Maslahati n iki ucundan gid iliyor ve bu ifriil ulefr il arası nda zah met çek ilip ziyan görülüyor. Her mevki'de bulu-nan me"mürin ve zab itana ı a ' Itmat mücibirıce ita buyurulması la-zım gelir. zannederim Bunla rııı cümlesi himem-I \'aIA-nchem-i kerima-nelerine kalm ış şeyler olmasiyle ol ba bd a emr ü irad e hazret-imen- Iehü' l-ernn ndir.

Fi 16 cuınade'ı ·üıa sene 278

AMERIKANıN TARIHINDE GÖÇMENLERIN YERI

S encer To nguç

Amerika Bi rleşik Devletlerinin va rolu ş sebebi olan ı:öçle r buülkenin gel i şmesi nde en devamlı ve en yaygm tes iri icra etmişlerdir ve Amerika'ya olan göçlerin larihini kaleme almak isteyenbir kimsenin farkına varaca ğt ilk şey böyle bir letkikin birzatAmerika larihini yazmakıan farksız olduğ udur, Göçmenlerin la rihive Ame rika larihi bi rb irinden ayrı lamaz . Bu konuyu ele alan her-hangi bir kimsenin gözüne çarpacak olan şeyler Amerikanın yeniı:öçmenleri nasıl karş ıladı ğ r, 1820 y ılından beri geçen zaman zar-fında Amerika'ya gelen otuzbeş milyo nu aşkın göçmenin ülkeninpol itik, sosyal ve ekonom ik mües seselerine yaphk' tes irle rdi r '.Ansızın büyüyen kasaba lar ve bunların yaralllfr' problemler, po-litika hakkında de ğ iş i k görüşlere sahip yeni seçmenlerin oylarıylaortaya çıkan cereyan l a rın Amerikan cemiyetine katılan yen i ele -manların iyi ve k ôlü taraflarına dik kati çekmesi labil id i.

Bu yazıda konuyu ikinci bir aç ıdan, yani göçmen lerin a çı sından da ele almak istiyoruz. Göçler Amer ika' yı evvela meydanagetirdi, son ra da devamlı değişi kliklere labi tuıtu. Bu herkesçebilinir ve geni ş ölçüde iş lenmişti r . Genellikle hesaba katılmıyanbir nokta bu göç hareketinin g öçlere katılanları da çok de ğ i ş t i rdifridi r ' . Ahşılrnış bir hayaı tarzını t erked iş, lanıdık bir nıuhillen

i Bu .I . ad. ODemli "erler ol.r.1e O. Handlia'in ··Bo, ton'. immilP'tlııt••1790-1865" CambridX'., H. n . rd Uoiv . PreN 19U . M.reua L. Han.u'i. ·'Tn.immıra ıı l ;n Am.., k dll HI, to,y ··C . m b r i d i' e , H.rv.rd UQiw. Pre•• , HHO.• :O. HndliCl'i. "Rau GııJ Natiolltlli lg in A mrrlClln Lı/~.. : B o. i o ii, LiIUI'.Browıı, 19.\j A. M. Scbl..iDı.r'io "Ptlin, lo ılı.. Pr" ..nl ,. New.York. M.~millaD19-i9. ..,II.bitir.

t Bu problefDio bazı , öDleriDe O. HaDdliD'in •. The UprOlJıed.• Bes te e, liltle.Browe , 19M i.imli ueriod. d..t ioilmi,tir .