buxhetimi publik në shqipëri: lëvizja për performancë në

UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU”, DURRËS

FAKULTETI I BIZNESIT

PROGRAMI I DOKTORATURËS NË SHKENCA EKONOMIKE

PROFILI: ADMINISTRIM PUBLIK

Në kërkim të gradës Doktor Shkencash

BUXHETIMI PUBLIK NË SHQIPËRI:

LËVIZJA PËR PERFORMANCË NË QEVERISJE

Udhëhoqi: Doktorante:

Prof.Dr. Mit’hat MEMA Marsida Ismaili, MPA

Durrës, 2015

Buxhetimi publik në Shqipëri: lëvizja për performancë në qeverisje Marsida Ismaili

ii

© Copyright

i

Marsida ISMAILI

2015


iii

Udhëheqësi i Marsida Ismaili vërteton se ky është version i miratuar

i disertacionit të mëposhtëm:



Prof.Dr. Mit’hat MEMA


iv



Përgatitur nga Marsida ISMAILI, MPA

Disertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit,

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës,

në përputhje të plotë

me kërkesat

për Gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës

Shkurt, 2015


v

ABSTRAKT

Shqipëria ka ndërmarrë një numër të madh reformash që nga vitet 1990, për shkak të tranzicionit në

një regjim demokratik, i mbështetur në ekonominë e tregut të lirë. Një nga drejtimet e rëndësishme të

reformimit është ai i lidhur me buxhetimin publik dhe financat publike në përgjithësi, me qëllim

alokimin sa më të mirë të burimeve në funksion të plotësimit të nevojave sociale.

Studimi analizon kuadrin teorik të buxhetimit publik, duke përfshirë formatet e buxhetit, si mjete mjaft

të rëndësishme të paraqitjes së buxhetit, edhe pse nuk i është dhënë vëmendja e duhur. Kështu, formatet

e buxhetit, si mjete të rëndësishme të vendim-marrjes paraqesin informacione mbi të ardhurat dhe

shpenzimet e buxhetit në mënyra të ndryshme, për alokimin e burimeve. Sidomos buxhetimi i bazuar në

programe dhe ai i bazuar në performancë janë formate të cilat lidhen me” buxhetimin e bazuar në

rezultate” dhe lëvizjen për performancë në qeverisje, për rritjen e efiçencës dhe të efektivitetit.

Kështu, në këtë studim, analizohet zhvillimi historik i procesit të buxhetimit publik në Shqipëri për të

kuptuar më mirë dhe për të analizuar arritjet dhe sfidat që janë konstatuar në këtë proces, duke

krahasuar rastin e vendit tonë me Bullgarinë dhe me Kroacinë. Këto vende pavarësisht ngjashmërive,

kanë ecur me shpejtësi të ndryshme në drejtim të demokratizimit dhe të integrimit në Bashkimin

Evropian.

Hipoteza kryesore që përshkon punimin është që me një përdorimin e një formati të përshtatshëm të

buxhetit apo kombinime të tyre, si dhe me përdorimin e informacionit që rezulton nga matja dhe

vlerësimi i performancës së programeve të ofruara, do të kishte një vendim-marrje më të mirë

buxhetore në lidhje me të ardhurat, shpenzimet dhe balancën fiskale, në mënyrë që të shkohet drejt

mirëqeverisjes.

Metodologjia e përdorur në këtë studim ka qenë baza për të verifikuar empirikisht modelin logjik të

paraqitur, me anë të pyetësorëve, si dhe me anë të kombinimit me rastet studimore të vendeve të

Ballkanit Perëndimor. Faktikisht, rezulton se Shqipëria ka ende shumë për të bërë në drejtim të

aplikimit të formateve në themel të buxhetimit të rezultateve, pasi ende nuk ka një sistem të mirëfilltë të

matjes dhe vlerësimit të performancës, me qëllimin e përdorimit të informacionit mbi performancën, në

vendim-marrjen buxhetore, në lidhje me alokimin e burimeve, për një nivel më të lartë të zhvillimit

ekonomik dhe për demokratizimin e mëtejshëm të vendit.

Fjalët kyçe: buxhetimi publik në Shqipëri, “buxhetim i bazuar në rezultate”, matja e menaxhimi i

performancës, buxhetimi në Ballkanin Perëndimor, informacioni mbi performancën, vendim-marrja

buxhetore.


vi

ABSTRACT

Albania has undertaken a variety of reforms from the 1990, from the dismantling of communism in

Albania, in a transition toward a democratic regime, based on the free market economy. One of the

most important areas of reform is that of public budgeting and public finances, for the better allocation

of resources for social needs.

The study analyzes theoretically the field of public budgeting, including budget formats, as important

tools of presenting the budget, even if it is not in the focus of the most studies in the field. Budget

formats present budgetary information on the revenues and expenditures included in the budget in

different ways, for allocating the resources in society. Both the budgeting format based on programs

and that based on performance, are in the center of “Results –based budgeting” and the movement for

increased performance, for governmen’ efficiency and efectivity.

Thus, in this study will be analyzed the historical development of public budgeting in Albania, to better

understand and focus on the achievements and challenges faced in the process, and by comparing our

country with Bulgaria and Croatia, that despite many similarities, have taken different paths with

different speed in the democratization process and the integration in the European Union.

The main hypothesis of the study is that with the use the proper budget format or combination of

formats, and the use of performance information of the offered programs, it will be possible a better

budgetary decicion-making, in relation with planned revenues, expenditures and fiscal balance, for

good-government.

The methodology used served as a basis for empirically verifying the presented logical model, by

means of surveys, and by combining them with case studies of Western Balkans countries. Actually, we

can conclude that Albania is in the beginning of the application of the budget formats, that are in the

center of “Results- based budgeting”, because there is not yet a proper and accurate system of

performance measuring and management, in order to use the information on programme performance

in the budgetary decision-making, to the allocation of the resources, for a higher level of economic

development and for the further country’ democratization.

Key words: public budgeting in Albania, “Results-based budgeting”, performance measurement

and management, budgeting in Western Balkans, performance information, budgetary decision-

making.


vii

Falenderime!

Një falenderim për profesorin tim udhëheqës, Prof.Dr Mit‟hat Mema, që asnjëherë

nuk u kursye të më japë këshilla, shumë të nevojshme për finalizimin me sukses të

studimit.

Një falenderim për familjen time, e cila më ka mbështetur në çdo moment të vështirë,

si edhe më ka inkurajuar gjithmonë në rrugën time drejt së ardhmes.

Gjithashtu, falenderoj në mënyrë të veçantë Dr. Eva Allushi dhe të gjithë ata miq, të

afërm e kolegë, të cilët me mbështjetjen e tyre, më inkurajuan të vazhdoj më tej në

rrugën e dijes!


viii

Deklaratë mbi origjinalitetin

Marsida Ismaili

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të

tjera, përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej

ndonjë burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite

si të tilla.

Jam i/e vetëdijshme/shme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të

UAMD-së është i ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi

bazën e kësaj teze, në përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të

tretë (Doktoratë) të UAMD-së, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së

me Vendimin nr. , datë ________

Durrës, më _________________ Firma


ix

PËRMBAJTJA

Tabela e Përmbajtjes

Abstrakt ........................................................................................................................ v

Hyrje..............................................................................................................................1

I. Konteksti i studimit ........................................................................................ 1

II. Problemi kërkimor .......................................................................................... 1

III. Pyetja kryesore kërkimore..............................................................................2

IV. Rëndësia dhe risia e studimit..........................................................................2

V. Kufizimet e studimit.......................................................................................3

VI. Struktura e dizertacionit..................................................................................4

Kapitulli I: Shqyrtimi i Literaturës............................................................................ 6

1.1. Buxheti publik ......................................................................................................... 7

1.2.Kuadri teorik i politikës buxhetore: Teoritë normative dhe teoritë deskriptive ....... 8

1.3.Vendimi për politika të caktuara publike nga vendim-marrësit.............................10

1.3.1. Racionalizmi.....................................................................................................10

1.3.2. Inkrementalizmi...............................................................................................10

1.4.Reformat racionale të buxhetit...............................................................................11

1.5.Buxhetet publike si dokumente teknike, financiare dhe politike...........................12

1.6.Aspekti politik i buxhetit........................................................................................13

1.7.Buxhetimi publik....................................................................................................14

1.8.Politika buxhetore krahasuese ...............................................................................15

1.8.1. Modeli i “ Pesë Proceseve Buxhetore” i Aaron Wildavsky.............................15

1.8.2. Modeli i “Pesë çështjeve të mëdha të vendim-marrjes buxhetore” i Irene

Rubin................................................................................................................16

1.9.Procesi i buxhetit publik në Shqipëri: ndërveprimi i aktorëve, formatit dhe

rregullave të buxhetit..............................................................................................20

1.10. Formatet e buxhetit dhe rëndësia e tyre në buxhetimin publik........................23

1.10.1. Formati i buxhetit linjë-zë ose buxhetimi i bazuar në objekte shpenzimesh....24

1.10.2. Formati i buxhetit i bazuar në programe .........................................................27


x

1.10.3. Formati i buxhetit me bazë zero ......................................................................28

1.10.4. Formati i buxhetit i bazuar në performancë ....................................................29

1.10.5. Krahasimi i formateve të buxhetit...................................................................30

Kapitulli II: Të dhënat dhe metodologjia e punimit...............................................34

2.1.Performanca e programeve në buxhetin publik dhe faktorët kryesorë që ndikojnë

në matjen dhe menaxhimin e performancës...........................................................34

2.2. Të dhënat dhe metodologjia e përdorur.................................................................36

2.2.1. Të dhënat e përdorura.......................................................................................36

2.2.2. Metodologjia e përdorur...................................................................................37

2.3. Pyetjet kërkimore të studimit................................................................................38

2.4. Modeli analitik......................................................................................................38

Kapitulli III: Lëvizja për performancë në qeverisje...............................................40

3.1. Studimet mbi përdorimin e informacionit të performancës në vendimet mbi

buxhetin..................................................................................................................40

3.2.Studimet mbi efektet e matjes së performancës në vendimet mbi

buxhetin..................................................................................................................48

Kapitulli IV: Modelet e Buxhetimit Publik të vendeve të Ballkanit

Perëndimor.................................................................................................................50

4.1. Buxhetimi Publik në Bullgari................................................................................50

Buxhetet e bazuar në programe në Bullgari..........................................................54

4.2. Buxhetimi publik në Kroaci..................................................................................56

4.3. Buxhetimi publik në Shqipëri...............................................................................58

4.3.1 Mirëqeverisja dhe elementët e saj përbërës......................................................58

4.3.2 Historiku i buxhetimit publik në Shqipëri........................................................61

4.3.3 Arritje dhe sfida në procesin e buxhetimit publik ...........................................62

4.3.4 Aktorët e përfshirë në buxhetimin publik në Shqipëri.....................................63

4.3.5 Buxhetimi i bazuar në programe në Shqipëri...................................................64

4.4. Krahasim me vendet e Evropës Juglindore...........................................................65


xi

Kapitulli V: Performanca e programeve qeveritare: Statistikat përshkruese.....72

5.1. Ndikimi i informacionit mbi performancën e programeve në vendim-marrjen

buxhetore në Shqipëri............................................................................................72

5.2. Rezultatet e përgjigjeve të pyetësorëve.................................................................72

Gjetjet dhe rekomandimet ........................................................................................ 99

Gjetjet...........................................................................................................................99

Rekomandimet...........................................................................................................110

Bibliografia ............................................................................................................... 112

Anekse, Shtojca

Shtojcë nr.1............................................................................................................. 118

Shtojcë nr.2............................................................................................................. 123


xii

RENDITJA E FIGURAVE, GRAFIKËVE DHE TABELAVE

Shkurtesat e përdorura………………………………………………………fq.xv

Renditja e figurave

Figurë nr.1.1: Modeli shkakësor i buxhetit (Rubin. 2010) ........................fq.18

Figurë nr.2.1: Modeli Analitik.....................................................................fq.39

Figurë nr.3.1: Modeli logjik i një programi(Posner at. al., 2013)...............fq.42

Figurë nr.3.2:Kuadri Konceptual për Menaxhimin e Performancës(Posner at.

al., 2013)................................................................................................fq.48

Figurë nr.4.1:Struktura e buxhetit me programe në Bullgari......................fq.54

Renditja e grafikëve

Grafik.nr. 5.1………………………………………………………………fq.73

Grafik. nr.5.2…………….………………………………………………...fq.74

Grafik. nr. 5.3…………….………………………………………………..fq.75

Grafik. nr. 5.4…………….……………………………………………… fq.76

Grafik. nr. 5.5…………….……………………………………………… fq.85

Grafik. nr. 5.6…………….……………………………………………… fq.86

Grafik. nr. 5.7………………………………………….…………………..fq.88

Grafik. nr. 5.8………………………………….…………………………..fq.89

Grafik. nr. 5.9………………………………….…………………………..fq.91

Grafik. nr. 5.10…………………………………………………………….fq.92


xiii

Renditja e tabelave

Tabelë nr.1.1: Model i buxhetit linjë-zë......................................................fq.26

Tabelë nr.1.2. Formatet e Buxhetit(M Douglas, K Robinson, D Barden, D

Strachota)….................................................................................................fq.31

Tabelë nr.3.1: Trajektoret e buxhetit (Pollit dhe Bouckaert, 2005).............fq.46

Tabelë nr. 4.1: Ministria Bullgare e Financës: Afatet kohore të formulimit të

buxhetit të 2009............................................................................................fq.52

Tabelë nr.4.2: Afatet kohore të hartimit të buxhetit në Kroaci....................fq.57

Tabelë nr.4.3: Pyetësori i OECD-së mbi buxhetimin publik, 2007-2008....fq.66

Tabelë nr.4.4: Pyetësori i OECD-së mbi buxhetimin publik, 2007-2008....fq.69

Tabelë nr.5.1: Shpërndarja e dendurisë për grupmoshat..............................fq.72

Tabelë nr.5.2: Shpërndarja e dendurisë për gjininë.....................................fq.73

Tabelë nr.5.3: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë për gjininë e

grupmoshën..................................................................................................fq.73 Tabelë nr.5.4: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë për eksperiencën në AP

dhe eksperiencën në drejtoritë e zyrat buxhetore.........................................fq.74 Tabelë nr.5.5: Shpërndarja e dendurisë për klasifikimin e vendeve të punës në

AP................................................................................................................fq.75 Tabelë nr.5.6: Shpërndarja e dendurisë për numrin e stafit përbuxhetin....fq.76 Tabelë nr.5.7:Shpërndarja e dendurisë së formateve buxhetore në

Shqipëri........................................................................................................fq.77 Tabelë nr.5.8: Shpërndarja e dendurisë së formatit linjë-zëra.....................fq.77 Tabelë nr.5.9: Shpërndarja e dendurisë së formatit me bazë zero...............fq.78 Tabelë nr.5.10: Shpërndarja e dendurisë së formatit me programe.............fq.78 Tabelë nr.5.11: Shpërndarja e dendurisë së formatit me performancë........fq.78 Tabelë nr.5.12: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë së formatit në Shqipëri

dhe njohjes së legjislacionit buxhetor..........................................................fq.79 Tabelë nr.5.13: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë së formatit në Shqipëri

dhe njohjes së legjislacionit buxhetor..........................................................fq.79 Tabelë nr.5.14: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë së formatit në Shqipëri

dhe njohjes së legjislacionit buxhetor........................................................fq.80 Tabelë nr.5.15: Shpërndarja e dendurisë për rëndësinë e formatit në vendim-

marrjen buxhetore.....................................................................................fq.80 Tabelë nr.5.16: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve në Shqipëri.............................................................fq.81 Tabelë nr.5.17: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve................................................................................fq.81 Tabelë nr.5.18: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve................................................................................fq.82 Tabelë nr.5.19: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve................................................................................fq.82


xiv

Tabelë nr.5.20: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve në Shqipëri.................................................................fq.82 Tabelë nr.5.21: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve në

hartimin e buxheteve................................................................................fq.83 Tabelë nr.5.22: Shpërndarja e dendurisë për matësit e performancës në

Shqipëri........................................................................................................fq.84 Tabelë nr.5.23: Shpërndarja e dendurisë së objektit të matjes së

performancës................................................................................................fq.84 Tabelë nr.5.24: Shpërndarja e dendurisë së përgjegjësisë së matjes së

performancës................................................................................................fq.85 Tabelë nr.5.25: Indikatorët e performancës.................................................fq.87 Tabelë nr.5.26: Shpërndarja e dendurisë mbi auditimin e brendshëm.........fq.88 Tabelë nr.5.27: Shpërndarja e dendurisë mbi auditimin e jashtëm..............fq.89 Tabelë nr.5.28: Shpërndarja e dendurisë mbi alokimin e bazuar në

performancë.................................................................................................fq.90 Tabelë nr.5.29: Shpërndarja e dendurisë mbi % e buxhetit të ndikuar nga

alokimi i performancës............................................................................fq.90 Tabelë nr.5.30: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë mbi alokimin e

performancësdhe % e buxhetit të ndikuar nga ky alokim..........................fq.91 Tabelë nr.5.31: Shpërndarja e dendurisë mbi rolin e ON-ve në buxhetim..fq.92 Tabelë nr.5.32: Reformat buxhetore në kuadër të integrimit në BE...........fq.93 Tabelë nr.5.33: Realizimi i Raporteve të Monitorimit.................................fq.94 Tabelë nr.5.34: Shpërndarja e dendurisë mbi rolin e grupeve të interesit në

buxhetimin publik në Shqipëri.....................................................................fq.96 Tabelë nr.5.35: Të ardhurat e parapërcaktuara për çdo institucion

buxhetor...................................................................................................fq.97 Tabelë nr.5.36: Përdorimi i fondit rezervë...................................................fq.98


xv

SHKURTESAT E PËRDORURA

AQB: Autoriteti Qëndror i Buxhetit.

BBP/ PBB: Buxhetimi i bazuar në performancë (Performance-based

budgeting).

BBZ/ZBB: Buxhetimi me bazë zero (Zero-based budgeting).

BLZ/LIB: Buxhetimi linjë-zë (Line-item budgeting).

KASh/MTEF: Kuadri Afatmesëm i Shpenzimeve.

KM: Këshilli i Ministrave.

KMSHP: Kalendari i Menaxhimit të Shpenzimeve Publike.

LOB: Ligji Organik i Buxhetit.

LPQR/GPRA: Ligji mbi Performancën Qeveritare dhe Rezultatet

(Government Performance and Results Act).

MAO/MBO: Menaxhimi me anën e Objektivave (Management by

Objectives).

MF: Ministria e Financave.

MP: Menaxhimi i performancës.

MRP/NPM: Menaxhimi i Ri Publik (New Public Management).

MRVP/PART: Mjeti i Renditjes së Vlerësimit të Programeve (Program

Assessment Rating Tool).

OBEZh/OECD: Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim

(Organization for Economic Co-Operation and Development.

PBA: Programi Buxhetor Afatmesëm.

PBB/GDP: Produkti i Brendshëm Bruto

PS: Planifikimi strategjik.

PSHIP: Planifikimi i Shpenzimeve dhe Investimeve të Programit.

RBB: Buxhetimi i Bazuar në Rezultate (Results-based Budgeting).

RPP: Rishikimi i Politikës së Programit.

SPPB/PBBS: Sistemet e Planifikim - Programim - Buxhetimit (Planning,

programing, and budgeting systems).

VKM: Vendim i Këshillit të Ministrave.


1

HYRJE

I. Konteksti i studimit

Arsyet në thelb të përzgjedhjes së kësaj teme lidhen me faktin që çdo qytetar i një

shteti të caktuar, ka interes dhe kërkon të jetë i informuar mbi veprimtarinë e qeverisë

e cila ushtron pushtetin politik. Ndër veprimtaritë kryesore që kryen qeverisja është

grumbullimi i të ardhurave nëpërmjet taksave dhe tatimeve dhe planifikimi i

shpenzimeve për kryerjen e funksioneve thelbësore të shtetit. Për këtë arsye, është e

rëndësishme të studiohet dhe analizohet buxheti publik si mjeti me anë të të cilit

alokohen burimet e mangëta në shoqëri për nevojat e ndryshme sociale.

Kështu, çdo qytetar, individët në funksione publike, akademikët, si edhe të tjerë

individë apo grupe të interesuara në shoqëri, kërkojnë që të informohen për

veprimtarinë e qeverisë dhe efiçencën e efektivitetin e saj. Për këtë arsye, qeverisja

duhet t‟i dëshmojë qytetarëve të vet se po i kryen funksionet e saj në mënyrën e

duhur. Kryesisht, ky është fokusi edhe i lëvizjes së orientuar drejt performancës së

qeverisjes, që lidhet me rritjen e performancës së institucioneve buxhetore, në drejtim

të ofrimit të programeve dhe aktiviteteve të programeve për qytetarët.

Prandaj është i domosdoshëm shqyrtimi dhe analiza e procesit të buxhetit publik,

sidomos në nivelin qëndror të qeverisjes. Po aq i nevojshëm është edhe studimi i

kontekstit në të cilin ndodh buxhetimi publik, ku faktorët kontekstualë, duke përfshirë

faktorët politikë, ekonomikë, kulturorë, socialë, ligjorë, e të tjera si këto, i ndikojnë

shumë në fund në vetë rezultatet buxhetore, domethënë ndikojnë në vendimet e

buxhet-bërësve mbi alokimin e burimeve në shoqëri.

Në shumë shtete, duke përfshirë edhe në vendin tonë, janë ndërmarrë nisma për

reformë dhe për aplikimin e modeleve të ndryshme të buxhetimit publik, të cilat janë

të orientuar drejt performancës së shtuar të programeve qeveritare, që duhen financuar

nga politikë-bërësit.

II. Problemi kërkimor

Studimi bazohet në shqyrtimin e buxhetimit publik në Shqipëri, si pjesë e

rëndësishme e qeverisjes dhe menaxhimit të sektorit publik, pasi ka mungesë të

studimeve në këtë fushë. Një nga problemet kryesore është që nuk ka studime të

mirëfillta përsa i përket analizës së rëndësisë së buxhetimit publik, si dhe të matjes e

të menaxhimit të performancës prej të cilave nxirret dhe informacioni mbi

performancën e programeve të ofruara që ndikojnë mbi rezultatet e buxhetit në vend.

Gjithashtu, një prej aspekteve më të rëndësishme në buxhetimin publik është që

qytetarët mbeten mjaft të papërfshirë me procesin e buxhetit publik, ndërsa dhe vetë

politikanët e burokratët nuk janë të interesuar që kjo gjë të ndodhë.


2

Hipoteza kryesore që përshkon punimin është që me përdorimin e një formati të

përshtatshëm të buxhetit apo kombinime të tyre, si dhe me përdorimin e informacionit

që rezulton nga matja dhe vlerësimi i performancës së programeve të ofruara, do të

kishte një vendim-marrje më të mirë buxhetore në lidhje me të ardhurat, shpenzimet

dhe balancën fiskale, në mënyrë që të shkohet drejt mirëqeverisjes.

Kështu, formati aktual i buxhetit i përdorur në Shqipëri është formati i buxhetit mbi

bazën e programeve1. Por pyetjet që lindin natyrshëm me aplikimin e këtij formati që

në fillim të viteve 2000 në Shqipëri janë: cilat efekte ka prodhuar aplikimi i këtij

formati të buxhetit në vend? A shërben buxhetimi i bazuar në programe në alokimin

më të mirë, e të përshtatshëm të burimeve për nevojat sociale? A ka kontribuar

formati i bazuar në programe në thellimin e lëvizjes për shtimin e performancës së

programeve të ofruara nga qeverisja? Së fundi, a mbështetet vendim-marrja buxhetore

në informacionin mbi performancën e programeve të buxhetit publik?

Në këtë kontekst, do të analizohet çështja e reformave të buxhetimit dhe se cili format

i buxhetit është më i duhuri në lidhje me alokimin më të mirë të burimeve të rralla, si

dhe do të theksohet matja e performancës së programeve dhe lidhja apo marrëdhënia e

kësaj performance të matur me vendimet për buxhetin e vitit të ardhshëm buxhetor.

Për këtë arsye, do të paraqitet procesi i buxhetimit publik në Shqipëri dhe reformat e

nevojshme, në mënyrë që të prodhohen rezultatet e dëshirueshme, për një nivel të

shtuar të zhvillimit ekonomik si dhe për demokratizimin e mëtejshëm të vendit.

Përveç shqyrtimit dhe analizës së modelit shqiptar të bazuar edhe në përdorimin e të

dhënave të pyetësorit në themel të studimit, do të realizohet edhe krahasimi me vendet

e tjera të rajonit në lidhje me performancën në buxhetimin publik, për të kuptuar se

cilat janë hapat e ndërmarra nga këto shtete dhe çfarë duhet bërë në drejtim të një

procesi të duhur të ndarjes së burimeve në shoqëritë respektive.

III. Pyetja kryesore kërkimore

Në thelb të punimit qëndron çështja kërkimore, e cila e lidh buxhetimin publik me

informacionin e bazuar në performancën e programeve të ofruara dhe në faktin nëse

vendimet për alokimin e burimeve nga viti në vit nga ata që merren me hartimin dhe

miratimin e buxhetit, bazohen ose jo në këtë informacion. Pyetjes së mëposhtme do t‟i

jepet përgjigje duke u bazuar jo vetëm në raportet e dokumentet kombëtare e

ndërkombëtare, por edhe nga të dhënat e analizuara nga plotësimi i pyetësorit të

buxhetimit publik për ministritë, si institucionet kryesore buxhetore.

A ndikon matja e performancës së programeve në buxhetimin publik në

Shqipëri dhe vetë informacioni mbi performancën, mbi vendim-marrjen

buxhetore, lidhur me financimin e programeve nga viti në vit?

IV. Rëndësia dhe risia e studimit

Ky punim sjell risi në studimin e fushës së buxhetimit publik në Shqipëri, duke i

hapur rrugën edhe studimeve të tjera të ngjashme. Në lidhje me këtë subjekt ka pak

1 Formati i bazuar në programe në Shqipëri ka filluar të përdoret që në vitin buxhetor 2005, me

planifikimin e shpenzimeve sipas programeve kryesore të ofruara nga qeverisja.


3

studime, kështuqë ky punim do të ndihmojë në mënyrë modeste në plotësimin e

njohurive në lidhje me fushën e buxhetimit publik. Por ajo që është më e rëndësishme

është që ky punim hedh dritë mbi ndikimin që kanë faktorë të ndryshëm politikë,

ekonomikë, ligjorë dhe burokratikë në performancën e programeve qeveritare dhe në

vetë vendimet buxhetore mbi të ardhurat, shpenzimet dhe balancën fiskale.

Po ashtu, punimi paraqet dhe një krahasim me vendet e rajonit të Ballkanit

Perëndimor, në lidhje me modelet e përdorura prej tyre të buxhetimit publik, që në

fund ndikojnë edhe performancën buxhetore.

Kontributi më i rëndësishëm i studimit është ai i vlerësimit të hapave dhe të situatës

në të cilën gjendet vendi në lidhje me lëvizjen e shtimit të performancës në qeverisje

dhe të ndikimit që ka informacioni mbi performancën e programeve qeveritare në

vendimet e politikëbërësve mbi financimin e mëtejshëm, më të lartë, më të ulët ose të

pandryshuar të programeve të parashikuara dhe të planifikuara në buxhetet publike.

Në këtë studim theksohet elementi i rëndësishëm i performancës së programeve të

realizuara, sipas parashikimeve në buxhetin publik, si edhe marrëdhënien e

informacionit të performancës së programeve me vendim-marrjen buxhetore.

Performanca në buxhetimin publik, mund të matet si lëvizja për të përcaktuar kostot e

përfitimet si dhe burimet e domosdoshme për të gjitha programet në buxhetin publik.

Ajo mund të matet edhe duke u bazuar në formatin e zgjedhur të buxhetit. Matja e

performancës së programeve të buxhetimit publik në Shqipëri ndikohet edhe nga një

sërë faktorësh: politike, ekonomikë, burokratikë, socialë, duke përfshirë këtu dhe rolin

e formatit të zgjedhur të buxhetit.

Çështja në themel të punimit është ndikimi që ka informacioni mbi performancën e

programeve të buxhetit publik në Shqipëri në vendim-marrjen buxhetore në lidhje me

financimin e përvitshëm të programeve publike. Buxhetimi publik në Shqipëri, në

vitet e tranzicionit, është ndikuar nga një sërë faktorësh dhe ndër të tjera, nga formati i

përzgjedhur i buxhetit, që në rastin tonë është ai i bazuar në programe. Performanca

është theksuar pasi të paktën formalisht, një pjesë e vendimeve në lidhje me buxhetin

janë të ndikuara nga matja e performancës së programeve dhe informacioni i

performancës, e më gjërësisht si pjesë e lëvizjes për rritjen e performancës që

qeverisjes në vende të ndryshme.

V. Kufizimet e studimit

Ky punim ka hasur në një sërë problemesh që përkthehen dhe në vetë kufizimet e

studimit. Ka qënë tepër e vështirë që të sigurohej një bazë e të dhënave e plotë dhe e

besueshme në lidhje me variablat e përfshirë në studim.

Shumë vështirësi janë hasur edhe në plotësimin e pyetësorëve të lidhur me

performancën e programeve qeveritare, gjë që ka ndikuar në një numër jo shumë të

lartë të tyre. Fillimisht objektivi i përcaktuar ishte që pyetësori t‟u drejtohej dhe të

plotësohej nga të gjitha ministritë, si institucionet buxhetore qëndrore dhe nga

institucionet e pavarura si: Kuvendi dhe Presidenca, por duke qënë se ishte e

pamundur që të realizohej ky objektiv, janë bërë përpjekje që të sigurohen sa më


4

shumë pyetësorë të plotësuar për qëllimet e studimit në më të shumtën e

institucioneve të sipërpërmendura.

Gjithashtu, edhe pyetësorët që janë plotësuar kanë pasur mjaft pyetje të lëna pa

përgjigje, për arsye të panjohura, edhe pse pyetësori ishte ndërtuar në mënyrë të tillë

që t‟i konsumonte sa më pak kohë dhe energji të anketuarve, që ishin punonjësit

publikë në zyrat e buxhetit dhe të financës të institucioneve buxhetore të synuara. Kjo

do të thotë që studimi has në kufizime të lidhura me të dhënat e disponueshme dhe në

shtrirjen e gjetjeve të studimit.

Një tjetër kufizim ka qënë edhe sigurimi i bazës së të dhënave për shtetet e rajonit,

domethënë vendet e Ballkanit Perëndimor, pasi janë vende që përveç të kaluarës së

ngjashme nën të njëjtën trashëgimi të regjimeve komuniste si dhe të përpjekjes për

demokratizim, e të kulturës së ngjashme politike, janë mjaft të ndryshme, në aspekt

komparativ, në lidhje me faktorët politikë, ekonomikë, socialë, ligjorë, e të tjera si

këto.

VI. Struktura e dizertacionit

Dizertacioni është ndarë në pesë kapituj për studimin e buxhetimit publik dhe të

lëvizjes së performancës në Shqipëri, sëbashku me krahasimin me vendet e Ballkanit

Perëndimor.

Në kapitullin e parë jepet shqyrtimi i literaturës ekzistuese në lidhje me buxhetin

publik, buxhetimin publik dhe formatet (format) e prezantimit të buxhetit kombëtar

(të buxhetit të shtetit dhe lokal).

Në të paraqiten disa çështje kryesore si: rëndësia e formateve të buxhetit për vendim-

marrjen buxhetore, buxheti i bazuar në zëra, buxheti i bazuar në programe, buxheti me

bazë zero, buxheti i bazuar në performancë si dhe kombinimet mes formateve që

prodhojnë formate të ndryshme hibride. Po ashtu, theksohen dhe avantazhet dhe

disavantazhet e përdorimit të secilit format.

Në kapitullin e dytë analizohen të dhënat e përdorura në punim dhe metodologjia e

përdorur, duke përfshirë variablat kryesorë dhe operacionalizimin e tyre, modelin

konceptual që thekson studimi si dhe metodat e përdorura për analizën e çështjeve

kryesore që janë në thelb të studimit.

Në kapitullin e tretë paraqitet dhe analizohet performanca në buxhetimin publik,

aspektet e matjes dhe menaxhimit të performancës, si edhe lëvizja e shteteve të

ndryshme në lidhje me vlerësimin e performancës në qeverisje për shtimin e

transparencës dhe të llogaridhënies ndaj qytetarëve. Në këtë proces theksohen së

tepërmi, efiçenca, efektiviteti dhe produktiviteti i realizimit të programeve qeveritare.

Ndërsa në kapitullin e katërt analizohet buxhetimi publik në Shqipëri, me një historik

të shkurtër të tij, kuadri ligjor si dhe nismat apo reformat e ndërmarra, duke përfshirë

dhe aplikimin e buxhetit të bazuar në programe në Shqipëri. Po këtu, jepet një

krahasim me vendet e Ballkanit Perëndimor si dhe analizohen faktorët kryesorë që

ndikojnë në buxhetimin publik dhe në vetë vendimet mbi buxhetin, që në fund

ndikojnë rezultatet buxhetore.


5

Në kapitullin e pestë analizohet situata aktuale në lidhje me përdorimin e

informacionit të performancës së lidhur me programet qeveritare në Shqipëri nga

buxhet-bërësit. Po ashtu, analizohen dhe interpretohen rezultatet statistikore nga të

dhënat nga pyetësorët, për të arritur në konkluzione mbi procesin dhe gjëndjen e

lëvizjes së performancës në qeverisje.

Në fund, paraqiten gjetjet e studimit si dhe përfundimet e rekomandime për studime të

mëtejshme në fushën e buxhetimit publik, që mund të nxiten nga ky studim, në lidhje

me veprimtarinë e qeverisjen e mirë dhe vetë demokratizimin e mëtejshëm të vendit.


6

KAPITULLI I PARË: SHQYRTIMI I LITERATURËS

“On what basis shall we decide to allocate X funds for program A instead of program B?”, V. O.

Key (1940)

Buxhetimi publik është një nga problemet më të rëndësishme të të gjitha qeverive.

Procesi i buxhetimit shtetëror është po aq i vjetër sa dhe krijimi i shteteve. Që me

krijimin e shteteve, ato për të përmbushur detyrimet e tyre hartonin buxhetet e tyre,

duke planifikuar të ardhurat që do të grumbullonin dhe shpenzimet që do të

realizonin. Natyrisht që së bashku me evoluimin e formës së qeverisjes, ka ndryshuar

dhe qëllimi i hartimit e miratimit të buxheteve. Nëqoftëse në fazat e para të zhvillimit

të shteteve hartimi i buxheteve kishte si qëllim krijimin e mundësive financiare të

qeverive për realizimin e luftërave apo për mbrojtjen e një vendi të caktuar, tashmë

qëllimi i hartimit dhe zbatimit të buxheteve të një vendi është dhe krijimi i kushteve

për një zhvillim sa më të begatë për shoqërinë dhe ekonominë e një vendi. Marrja

përsipër e funksioneve ekonomike prej shtetit, solli si domosdoshmëri gjetjen e

rrugëve dhe metodave më të mira në drejtim të planifikimit dhe realizimit të

buxheteve më të përshtatshme për një vend të caktuar.

V. O. Key2që në vitin 1940, në studimin e tij “Mungesa e një teorie të buxhetit”,

shtron një pyetje shumë të rëndësishme:“Mbi bazën e cilave kritere do të vendoset që

të alokohen X fonde për programin A dhe jo për programin B?”. Kjo pyetje akoma

edhe sot nuk ka marrë një përgjigje nga buxhet-bërësit, që kur u diskutua për herë të

parë nga autori, përpara 74 vitesh. Në fakt, vendimi mbi bazën e të cilit buxhet-bërësit

alokojnë shuma të caktuara të të ardhurave për programe të ndryshme, mbetet akoma

dilema dhe përgjegjësia kryesore e tyre.

Mbi ç‟bazë merret vendimi për shpërndarjen e fondeve për programet? Key në

studimin e tij, theksonte faktin se akoma nuk kishte një teori të përgjithshme të

buxhetit që t‟i jepte përgjigje pyetjes së mësipërme dhe për me tepër, sipas tij,

alokimet e burimeve në buxhet bëhen sipas prioriteteve të përcaktuara nga politika.

Sigurisht, që pyetja merr përgjigje të ndryshme nga individë dhe aktorë të ndryshëm

të përfshirë në procesin e buxhetimit publik, që kanë dhe interesa dhe motive të

ndryshme në lidhje me rezultatet e buxhetit publik.

Këtu është i domosdoshëm një shqyrtim i kuadrit teorik në lidhje me ndikimin e

faktorëve të ndryshëm politikë, ekonomikë, burokratikë dhe ligjorë, si edhe e formatit

të përzgjedhur të buxhetit në performancën e programeve buxhetore nga njëri vit

buxhetor në tjetrin, si dhe nga ana tjetër, e informacionit të performancës mbi

vendimet për alokimin e burimeve në shoqëri.

Për këtë arsye, është e nevojshme të analizohen formatet e buxhetit, llojet kryesore të

formateve dhe rëndësinë e tyre në buxhetimin publik. Por, më parë është e

domosdoshme të shpjegohen edhe disa koncepte kyçe të lidhura drejtëpërdrejtë me

dizertacionin. Në këtë kontekst, është me shumë rëndësi të përkufizohen termat:

buxhet publik, buxhetim publik, performancë e qeverisjes, formate të buxhetit, tipet

2Key, V. O. 1940. The lack of a budgetary theory. American Political Science Review 34 (6): 1137-

1144


7

edhe dallimet mes formateve, për të kuptuar më qartë se cilat aspekte janë të

rëndësishme për buxhetimin publik në një vend të caktuar.

1.1.Buxheti publik

Vetë fjala buxhet, e ka origjinën nga fjala latine bulga, që nënkuptonte një qese të

vogël, që mund të ketë ardhur nga një burim gal e që lidhej me “çantën” irlandeze.

Fjala u përhap në anglisht në shekullin e XIV, pasi përshkroi hapësirën franceze si

“bougette”, një formë e reduktuar e fjalës “bouge” ose “çantë lëkure”. Kuptimi i saj i

parë në anglisht në të vërtetë është “kuletë, çantë” dhe ndoqi kuptimin origjinal të

fjalës në frengjisht që nënkuptonte diçka të bërë me lëkurë. Nga fundi i shek. XVI,

fjala filloi të përdorej për t‟iu referuar përmbajtjes së çantës së lëkurës (buxhet) si dhe

vetë mbajtëses. Lidhja e fjalës buxhet me anën financiare, financat, u shfaq për herë të

parë vetëm në vitin 1773, si rezultat i një pamfleti satirik me titull “Buxheti i hapur”

(“The budget opened”), si një sulm ndaj Sir Robert Walpole, që i referohej faktit që

ministri përgjegjës për çështjet financiare, hapi buxhetin, kuletën ose portofolin, për

paraqitjen e propozimeve të veta. Më vonë, termi u përfshi në zhargonin politik dhe

në vitet 1760, termi u përcaktua mirë e u fut gjërësisht në përdorim. Megjithatë, vetëm

në vitet 1800 filloi të përdorej si një folje, në kuptimin e planifikimit personal të

shpenzimeve. I njëjti kuptim na vjen dhe nga Online Etymology Dictionary dhe

Webster Dictionary ku theksohet që kuptimi financiar modern i termit (1773) derivoi

nga ministri i thesarit, që i mbante planet fiskale të qeverisë në një kuletë. I njëjti

kuptim dhe përkufizim i termit buxhet rezulton edhe nga autorë të tjerë të fushës së

buxhetimit publik (Schiavo-Campo, 2007: 57, 58).

Duke kaluar nga origjina e termit buxhet, në Dictionary of Economics (2006), buxheti

përkufizohet si: „një plan i të ardhurave dhe shpenzimeve të pritshme (zakonisht për

një vit). Në përgjithësi, termi i referohet planit vjetor të taksave dhe shpenzimeve

qeveritare, të propozuara nga ministri i financave, por përdoret gjithashtu edhe për

planifikimin financiar të kompanive dhe individëve.

Ndërsa, në Shqipëri, që në Kushtetutë është sanksionuar në nenin 155, në pikën 1 dhe

2, që: “1. Sistemi buxhetor përbëhet nga buxheti i shtetit dhe nga buxhetet vendore,

dhe 2. Buxheti i shtetit krijohet nga të ardhurat e mbledhura prej taksave, tatimeve dhe

detyrimeve të tjera financiare, si dhe nga të ardhura të tjera të ligjshme. Ai përfshin të

gjitha shpenzimet e shtetit”.

Më tej, në Ligjin Organik të Buxhetit, LOB, “Ligj për menaxhimin e sistemit

buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, nr. 9936, datë 26.06.2008, përcaktohet

shprehimisht në nenin 3, pika 1, që buxheti është: “Buxhet është tërësia e të

ardhurave, shpenzimeve dhe financimeve të qeverisjes qëndrore e vendore dhe të

fondeve speciale, të cilat miratohen me ligj nga Kuvendi i Shqipërisë, ose me vendim

të këshillit të njësisë së qeverisjes vendore.”

Me përcaktimin e termit buxhet është e nevojshme të përkufizohet edhe se çfarë është

buxhetimi publik. Ai i referohet gjithë procesit të përgatitjes, hartimit, miratimit,

zbatimit dhe auditimit të buxhetit publik në një vend të caktuar.


8

1.2. Kuadri teorik i politikës buxhetore: Teoritë normative dhe teoritë

deskriptive.

Ka dy qasje kryesore me anë të të cilave mund të studiohet administrimi publik dhe

vetë buxhetimi publik, që janë dy rrymat kryesore teorike: ajo deskriptive dhe ajo

normative (Rubin, 1990). Në përgjithësi, teoria deskriptive, synon të përshkruajë dhe

shpjegojë ngjarjet duke gjetur të përbashkëtat në raste të ndryshme në sektorin publik,

me anë të vëzhgimit, ndërsa teoria normative synon ofrimin e zgjidhjeve, duke u

bazuar në vlerat dhe normat.

Teoria normative në buxhetimin publik ka filluar që në fillim të shek. XX, kur

reformatorët në Shtetet e Bashkuara po kundërshtonin sistemin e patronazhit në

Administrimin Publik, që përfshinte edhe sistemin e buxhetimit, i cili dominohej nga

legjislaturat dhe që shoqërohej me nivele të larta të korrupsionit dhe të inefiçencës

(Burkhead 1956, Wildavsky & Caiden 2003).

Në këtë kontekst, duhej zhvilluar një shkencë e administrimit e veçuar nga politika

(Denhardt, 2010) pra, ishte e nevojshme që të ndahej administrimi nga politika, për të

bërë menaxhimin e punëve të qeverisë, të ngjashëm me menaxhimin e bizneseve

(Wilson 1887; White 1926). Boshti qëndror i kësaj periudhe ishte efiçenca3 në

sektorin publik: Taylor me menaxhimin shkencor; Weber me burokracinë ideale, që

bazohej në racionalitetin dhe autoritetin racional-ligjor të burokratëve; W. Wilson dhe

L. White me ndarjen e administrimit nga politika; (Taylor 1911; Fayol 1949). Kështu,

koncepti i kompetencës neutrale, i referohej punës së administratorëve publikë, që do

të duhej të ishin të përgjegjshëm ndaj autoriteteve politike, por pa e cënuar ndarjen e

politikës nga administrimi publik (Goodnow 1900; Dernhardt, 2009). Gjatë kësaj

periudhe, shqetësimi kryesor i reformatorëve ishte zgjerimi i pushtetit të ekzekutivit

në lidhje me formulimin e politikave, por edhe në lidhje me procesin e buxhetit, me

një rol më të vogël të legjislativit, me anë të miratimit të Ligjit të Buxhetit dhe

Kontabilitetit të vitit 1921 (“Budget and Accounting Act”).

Pra, gjatë dy dekadave të para të shek.XX, studimi i AP-së reflektoi shqetësim për

ndarjen e administrimit nga politika, si fazë e parë e epokës së reformave, ndërsa në

fazën e dytë, sipas Denhardt, nga viti 1910-1937, theksoi parimet e administrimit, gjë

që ndikon në fitimin e reputacionit të AP-së si fushë studimore, e pavarur.

Epoka tjetër në AP sipas të njëjtit autor njihet si Epoka e Drejtuesve Ekzekutivë, me

zhvillimet e pas Luftës së Dytë Botërore. Kështu, natyra e fragmentarizuar e

strukturave qeveritare dhe problemet shoqërore në rritje, ndikuan në atë që shumë

teoricienë të diskutonin për “një burokraci jashtë kontrollit” dhe për këtë arsye, u

kërkua që të reformohej dhe ristrukturohej qeveria, duke rritur forcën e ekzekutivit

për kontrollin e burokracisë.

Shkolla Neoklasike e AP-së, pas Shkollës së Marrëdhënieve Njerëzore, e vendosën

theksin në vendim-marrjen, si zemra dhe shpirti i administrimit. Kapaciteti

administrativ varet nga vlera bazë e efiçencës dhe theksohet racionaliteti instrumental.

Teoricienët e kësaj shkolle, si L. Gulick në 1937: POSDCORB, si akronim për

planifikim, organizim, stafi, drejtim, koordinim, raportim dhe buxhetimin, duke

3Shqetësimi i shprehur për ndarjen e administrimit publik nga politika dhe theksimi i efiçencës dhe

rritjes së produktivitetit në organizata dhe nevoja e ndarjes së punës, haset në Shkollën Klasike të

Administrimit Publik.Efiçenca kuptohej si realizimi i qëllimeve të lidhura me prodhimin.


9

theksuar përsëri ndarjen e administrimit nga politika. L. Urwick, H. Simon, etj., siç e

parashikonte shkolla klasike e administrimit publik me L. Gulick, me një shkencë të

administrimit (1937), teorinë e H. Fayol (1949) dhe modelin e burokracisë ideale të

Max Weber (1947). Po ashtu, Menaxhimi me anën e Objektivave (MBO) është një

teknikë popullore e menaxhimit që u përdor në sektorin privat, duke u mbështetur në

njëfarë mase edhe në librin e Peter Drucker (1954).

Lëvizja për ndarjen e administrimit publik nga politika filloi të kundërshtohej nga ata

autorë që e shikonin administrimin publik si fushë studimore, që nuk mund të ishte

neutrale nga pikëpamja e vlerave (Waldo 1948). Në të njëjtin kuadër, V. O. Key

(1940) argumenton që mungon një teori e përgjithshme buxhetore si bazë për

alokimin e burimeve dhe që alokimet në buxhet për një program të caktuar bazohen

në preferencat (vlerat) dhe prioritetet. Shpërndarja e vlerave në shoqëri është

interpretuar nga mjaft politologë si vetë politikja. Pra, politika edhe sipas H. Lasswell

është dhe përcaktimi i asaj se “kush merr çfarë, sa merr, si dhe kur”.

Kështu, një sërë studiuesish (Wildavsky; Rubin, 2010) theksojnë se administrimi

publik nuk mund të ndahet nga politika, pasi prioritetet politike reflektohen në buxhet,

mbi bazën e kontekstit në të cilin ndodh buxhetimi. Pra, vetë buxhetimi publik është

thelbësisht një proces politik.

Në kuadër të rritjes së përgjegjshmërisë, llogaridhënies ndaj publikut, si edhe të

sigurimit të një cilësie më të lartë të informacionit buxhetor, u krijuan formate të reja

të buxhetit.Kjo ide theksohet edhe nga OECD në 2007 në “Performance Budgeting in

OECD Countries”.

Reformat e para në Shtetet e Bashkuara u pasuan nga një sërë reformash të tjera të

lidhura me një buxhetim racional, që kërkonin racionalizimin e alokimit të burimeve,

me anë të teknikave analitike ose praktikave administrative (Schick, 1990).

Në këtë kuadër, reformat më kryesore të ndërmarra në lidhje me rritjen e efiçencës

qeveritare ishin krijimi i Komisionit Hoover në SHBA dhe aplikimi i formatit SPPB

(Planning, Programing and Budgeting System).SPPB-ja është një sistem buxhetimi që

bazohej në detajet e objektivave, inputeve të përdorura dhe outputeve të realizuara.E

njëjta gjë vlen të thuhet edhe për Buxhetimin me Bazë Zero, ZBB-në, që e mori

fillesën nga një teknikë menaxhimi për bizneset. Pas MBO (Management by

Objectives) kemi aplikimin e GPRA (Government Performance and Results Act) në

vitin 1993. Lëvizja aktuale e performancës në SHBA e ka fillesën në kohën e

aplikimit të Ligjit mbi Performancën Qeveritare dhe Rezultatet, si pjesë e lëvizjes më

të gjërë të “Rikrijimit të Qeverisë” që bazohej në librin e Osborne dhe Gaebler të

1993 dhe të lëvizjes së Menaxhimit të Ri Publik. Në fund, si pasuese e GPRA-së,

Mjeti i Renditjes së Vlerësimit të Programeve, MRVP-ja (Program Assessment

Rating Tool,PART) aktualisht shërben, për matjen dhe vlerësimin e performancës së

programeve federale në ShBA).

MRVP-ja në ShBA, përbëhet nga katër pjesë kryesore (Blanchard, 2008; Gilmour,

2008), të cilat më pas lidhen me vlerësimin dhe renditjen e performancës së

programeve buxhetore federale:

a. Qëllimi dhe dizenjimi i programit, që vlerësohet me 20 %,

b. Planifikimi strategjik, me 10 % të pikëve,

c. Menaxhimi i programit, vlerësohet me 20% të pikëve, si dhe,

d. Rezultatet e programit, që vlerësohen me 50% të pikëve.


10

Pikët e MRVP-së (PART scores) kanë në thelbin e tyre interpretime cilësore dhe

programet federale renditen mbi bazën e pikëzimit që marrin, në disa kategori:

a. Programe efektive, që janë vlerësuar me 85-100% të pikëve të mundshme.

b. Programe efektive, por në mënyrë të moderuar (moderately effective) me 70-

84% të vlerësimit.

c. Programe të përshtatshme (adequate) me 50-69% të pikëve.

d. Programe jo efektive, të vlerësuara me 49% e më poshtë të pikëve të

mundshme.

e. Renditja “rezultate të pashfaqura (results not demonstrated) i jepet programeve

që nuk kanë arritje të pranueshme të performancës ose i mungojnë standartet

dhe të dhënat e performancës.

Reformat e mësipërmeu kryen me qëllimin e shkëputjes së procesit të buxhetit publik

nga politika, ose të paktën që të minimizohej ndikimi i faktorëve politikë në procesin

e buxhetit, me anë të sigurimit të kritereve objektive për vendim-marrjen buxhetore.

1.3.Vendimi pёr politika tё caktuara publike nga vendim-marrësit

Marrja e një vendimi për politika të caktuara publike është një proces i ndërlikuar. Në

literaturë hasim disa qasje dhe teori të mënyrës se si trajtohet dhe arrihet në këtë

proces. Më poshtë po trajtojmë disa nga qasjet kryesore të vendim-marrjes publike

mbi politikat kryesore.

1.3.1. Racionalizmi

Modeli Weberian i burokracisё pohon se parimi i racionalitetit tё veprimit ёshtё baza

e veprimit burokratik. Pushteti racional-ligjor ёshtё nё themel tё mёnyrёs sё

administrimit tё organizatave moderne komplekse.

Teoria Racionale thekson se zgjedhja e arsyeshme ёshtё njё zgjedhje midis

alternativave tё ndryshme, të menduara mirë, pёr realizimin e objektivave tё

pёrcaktuara. Elemente bazё tё procesit vendimmarrёs janё synimet e qarta, vlerёsimi i

alternativave pёr arritjen e kёtyre synimeve dhe zgjedhja e alternativёs qё paraqet mё

pak kosto dhe më shumë përfitime.

1.3.2. Inkrementalizmi

Herbert Simon (Simon, 1976) si përfaqësues i shkollës neoklasike të administrimit

publik sugjeron një model të racionalitetit të kufizuar.Simon nё librin e tij “Sjellja

Administrative” theksonte qё njё nga problemet kryesore në lidhje me sjelljen

tёrёsisht racionale, ёshtё kostoja e mbledhjes sё informacionit, qё e bёn tё pamundur

njohjen e plotё tё mundёsive tё veprimit. Kështu, Simon pёrpunon modelin e

racionalitetit tё kufizuar, sipas tё cilit vendim-marrёsi nuk priret tё maksimizojё

pёrfitimet e tij, por kёrkon mё shumё njё zgjedhje tё kёnaqshme. Simon identifikoi

pesë nga kufizimet më të zakonshme me të cilat haset administratori publik:

informacioni i pasaktë dhe i paplotë, kompleksiteti i problemit, kapaciteti i kufizuar

njerëzor për përpunimin e informacionit, koha e pamjaftueshme në dispozicion të


11

proceseve vendim-marrëse si dhe preferencat konfliktuale që kanë vendim-marrësit

për qëllimet e organizatës (Denhardt, 2010). Sipas tij, më e mira që mund të bëjnë

menaxherët përfshin atë që ai e quan “kënaqje të balancuar”, që do të thotë të

veprosh me informacionin më të mirë të mundshëm, në një moment të dhënë dhe të

përpiqesh të ruash ekuilibrin mes kërkesave konkuruese.

Charles Lindbloom në artikullin e tij “The science of muddling through” (1959)

thekson inkrementalizmin në vendim-marrje, duke përfshirë këtu dhe vendim-marrjen

buxhetore. Lindblom ka teorizuar mbi krahasimet e njёpasnjёshme tё kufizuara. Ai

pohon se procesi vendim-marrёs procedon nё mёnyrё inkrementale, graduale dhe

jokoherente me anё tё krahasimeve tё njёpasnjёshme tё alternativave, tё cilat janё

mjaft tё ngjashme me mundёsitё ekzistuese. Vendim-marrja kryhet pёrmes pёrshtatjes

si dhe manipulimit, nё mjedisin rrethues.

Duke marrë shkas nga Lindbloom, Aaron Wildavsky (1964) argumenton që

inkrementalizmi është edhe përshkrues, edhe udhëzues në teorinë e buxhetimit publik

dhe sipas tij, një proces inkremental mbështetet nga formati tradicional i buxhetit, siç

është buxhetimi linjë/zëra.

Më tej, Amitai Etzioni (1967) sugjeron modelin e vendim-marrjes së “shqyrtimit të

kombinuar” si kombinim i zgjedhjes racionale me inkrementalizmin (Mixed Scanning

Decision Model) në të cilin vendimet merren duke u bazuar në analizën racionale për

vendimet e mëdha ose thelbësore, duke marrë në konsideratë plotësisht alternativat

dhe rezultatet në vendime të rëndësishme të politikave. Ndërsa vendimet e vogla sipas

këtij modeli, priren të merren me anë të analizës inkrementale.

1.4. Reformat racionale të buxhetit

Formati tradicional i buxhetit, buxhetimi linjë-zëra, theksohej nga autorët që mbronin

inkrementalizmin në vendim-marrjen buxhetore, me ndryshime tepër të vogla,

minimale në lidhje me shumat e buxhetuara nga viti në vit, duke marrë në konsideratë

vetëm ndryshimet në lidhje me inflacionin (Verne B Lewis, Aaron Wildavsky). Në

fakt, ky format do të kritikohej nga autorë të tjerë në fushën e buxhetimit publik, në

lidhje me mungesën e kuptueshmërisë nga buxhet-berësit të efiçencës dhe efektivitetit

të arritur nga qeveria, në lidhje me veprimtaritë e saj për orientimin e shpenzimeve.

Për këtë arsye, filluan të theksoheshin gjithnjë e më shumë reformat në buxhetimin

publik, fillimisht në ShBA, të cilat synonin arritjen e efiçencës dhe efektivitetit në

qeverisje, nëpërmjet vendosjes së fokusit në outputet e realizuara për shpenzime të

kryera të qeverisjes. (Reformat më kryesore të ndërmarra në lidhje me rritjen e

efiçencës qeveritare në SHBA, ishin aplikimi i formatit të buxhetit të bazuar në

programe, Menaxhimi me anën e Objektivave,MBO, aplikimi i formatit të buxhetit

me Bazë Zero, ZZB. Më tej, teknikatmoderne të suksesshme të buxhetimit publik u

lidhën me një qasje tërësore të menaxhimit të sektorit publik, me buxhetin si një

proces qëndror.

Qasjet e Menaxhimit të Ri Publik (Osborne dhe Gaebler) dhe implikimet e tyre në

buxhetim, e vendosën theksin mbi outputet dhe performancën. Rastet e shteteve që

kanë ndërmarrë reforma të tilla të rëndësishme janë: Zelanda e re, Singapori,

Australia, Kanadaja dhe Britania e Madhe.


12

Po ashtu, reforma përfshinte edhe përdorimin e një qasjeje afatmesme në buxhetim,

domethënë për një periudhë më të gjatë. Australia është e para që aplikoi një MTEF

në vitin 1980. Aktualisht, kuadri afatmesëm i të ardhurave dhe i shpenzimeve, apo

vetëm në lidhje me shpenzimet, për periudha tre ose pesë-vjeçare, janë kthyer në

normë për shumicën e shteteve, në fushën e buxhetimit publik dhe të menaxhimit

financiar publik.

1.5.Buxhetet publike si dokumente teknike, financiare dhe politike

Buxheti publik është një planifikim financiar dhe politik, në lidhje me të ardhurat

totale, shpenzimet totale dhe balancën fiskale, në nivelin qëndror apo vendor të

qeverisjes, i cili pasi miratohet dhe merr formën e ligjit nga parlamenti, në fund të çdo

viti buxhetor, është i detyrueshëm për t‟u zbatuar në lidhje me alokimin e përvitshëm

të burimeve në shoqëri.

Kështu sipas OECD-së (2006) termi buxhet përkufizohet si “një deklaratë

gjithëpërfshirëse e planeve financiare të qeverisë duke përfshirë shpenzimet, të

ardhurat, defiçitin ose sufiçitin, si dhe borxhin.

Buxheti është dokumenti kryesor i politikës ekonomike të qeverisë, që tregon se si

qeveria planifikon të përdorë burimet publike për të arritur apo realizuar synimet

politike.

Megjithatë vlen për t‟u theksuar që buxheti nuk është vetëm një plan financiar dhe

teknik i të ardhurave dhe shpenzimeve totale të një shteti, por në fakt është një plan

politik, i cili mbështetet në prioritetet dhe ndërveprimet politike që krijohen në shtete

të caktuara. Kështuqë, siç e thekson dhe Irene Rubin (Rubin, 2010): „buxhetet publike

përshkruajnë se çfarë bëjnë qeveritë, duke u bazuar në atë sesi qeveritë i shpenzojnë

paratë e qytetarëve. Buxheti lidh detyrat për t‟u kryer me sasinë e nevojshme të

burimeve për t‟i realizuar ato, duke u siguruar që paratë do të jenë në dispozicion për

mbrojtje, strehim ose mirëmbajtjen e infrastrukturës, e të tjera veprimtari apo

aktivitete që qeverisja i ofron shtetasve të vet.Buxheti i kufizon shpenzimet në

shumën e të ardhurave të disponueshme, për të siguruar balancën dhe për të

parandaluar mbi-shpenzimet. Shumë nga puna për hartimin e një buxheti është

teknike për nga natyra, duke vlerësuar sesa do t‟i kushtojë një program i caktuar, në

fusha të ndryshme, por buxhetet publike nuk janë vetëm dokumente teknike, ato janë

padyshim dokumenta politike. Buxhetet reflektojnë zgjedhje politike mbi atë se çfarë

do të realizojnë ose jo qeveritë. Ato japin edhe konsensusin e përgjithshëm publik mbi

llojet e shërbimeve që duhet të sigurojë qeveria dhe që duhet t‟i ofrohen qytetarëve.

Buxhetet publike duhet t‟u japin përgjigje pyetjeve, si: A duhet të sigurojë qeveria

shërbime publike që nuk i garanton sektori privat, të tilla si shërbimi me ujë, energji

elektrike, transport dhe strehim? A kanë të gjithë qytetarët të drejta për kujdes

shëndetësor, pavarësisht aftësisë së tyre për të paguar? A janë të gjithë të mbrojtur nga

varfëria, uria? A kanë qytetarët të drejta për strehim apo shërbime të tjera?

Sipas Rubin (2010) buxhetet reflektojnë prioritete. Procesi i buxhetit ndërmjetëson

mes grupeve dhe individëve të cilët kërkojnë gjëra të ndryshme nga qeveria dhe

përcakton se kush merr çfarë. Buxhetet reflektojnë masën relative të vendimeve që

merren për qëllime lokale dhe kombëtare, si dhe për efiçiencën, efektivitetin dhe

synime të tjera të mëdha publike. Buxhetet reflektojnë shkallën e rëndësisë që


13

ligjvënësit i atribuojnë zgjedhësve dhe dëgjimit të kërkesave të grupeve të ndryshme

të interesit. Buxheti siguron një mjet të fuqishëm të llogaridhënies ndaj qytetarëve, të

cilët duan të dinë se si po i shpenzon qeveria paratë e tyre dhe nëse qeveria i ka

ndjekur përgjithësisht preferencat e tyre. Buxhetimi i lidh së bashku preferencat e

qytetarëve me rezultatet qeveritare. Buxhetet reflektojnë preferencat e qytetarëve për

forma të ndryshme të taksimit dhe nivele të ndryshme të taksave, si edhe aftësinë e

grupeve specifike të taksapaguesve për t‟ia kaluar barrën fiskale të tjerëve. Buxheti

reflekton shkallën në të cilën qeveria rishpërndan pasurinë në shoqëri. Në nivelin

kombëtar, buxheti ndikon ekonominë, kështu politika fiskale ndikon nivelet e

punësimit, pra, sa njerëz janë të papunë në kohë të ndryshme. Buxhetet reflektojnë

edhe pushtetin relativ të grupeve apo individëve të ndryshëm që kanë lidhje me

rezultatet e buxhetit, si edhe rëndësinë e qytetarëve në përgjithësi e të grupeve të

veçanta të interesit. Në të gjitha këto mënyra, buxhetimi publik është politik.

Por buxhetimi nuk është një proces i zakonshëm politik. Sipas Rubin (2010), procesi i

buxhetit publik është njëkohësisht një pjesë e rëndësishme dhe unike e politikës.

Buxheti është i rëndësishëm pasi reflekton çështjet e rëndësishme politike, si:

madhësia e qeverisë, shpërndarja e pasurisë, transparenca e qeverisë ndaj grupeve të

interesit dhe llogaridhënia ndaj publikut të gjërë. Buxheti nënkupton një proces unik

pasi vendimet merren në kontekstin e buxhetimit, me nevojën e tij për balancim,

ndikimin nga mjedisi i jashtëm dhe kërkesat për vendime të shpejta që e lejojnë

qeverinë që të vazhdojë punën e saj.

1.6. Aspekti politik i buxhetit

Buxhetet publike kanë një numër karakteristikash të veçanta, që reflektojnë se buxheti

publik është politik. Cilësimi i buxhetit si „politik‟ ka një tërësi kuptimesh, edhe kur

ngushtohet në aspektin e vendim-marrjes buxhetore. Rubin (2010) sugjeron të paktën

pesë aspekte kryesore të lidhjes së politikës me buxhetin: reformimin,

inkrementalizmin, rolin e grupeve të interesit, procesin, si dhe politikë-bërjen. Këto

pesë pikëpamje të politikës janë zhvilluar me kalimin e kohës, megjithatë ato shpesh

kundërshtojnë njëra-tjetrën.

a. Orientimi drejt reformës: argumenton që politika dhe buxhetimi janë ose duhet

të jenë të kundërta, meqënëse buxhetimi duhet të jetë fillimisht ose

ekskluzivisht teknik dhe që krahasimi mes zërave të buxhetit duhet të jetë

teknik dhe efiçient.

Politika (në kuptimin e opinioneve dhe prioriteteve të përfaqësuesve të

zgjedhur dhe të grupeve të interesit) përbën një ndërhyrje të panevojshme që

redukton efiçiencën dhe që e bën vendim-marrjen më pak racionale.

Reformimi përfshin një përballje të pikëpamjeve midis burokratëve dhe

zyrtarëve të zgjedhur, lidhur me kufijtë e duhur midis vendimeve teknike të

buxhetit dhe vendimeve ngushtësisht politike.

b. Perspektiva e dytë është inkrementalizmi që e sheh buxhetimin si negociime,

marrëveshje mes grupeve të ndryshme të aktorëve, si: burokratët, specialistët e

buxhetit, drejtuesit e ekzekutivit e këshilltarët, si dhe ligjvënësit, të cilët

takohen çdo vit dhe bien dakord në lidhje me zgjidhjet kryesore. Kjo

pikëpamje përfaqëson një model pluralist, meqënëse shumë grupe interesi


14

përfshihen në proces. Procesi i buxhetimit është i hapur dhe rezultati i

përgjithshëm është pozitiv pasi konflikti mënjanohet, e secili fiton diçka.

c. Pikëpamja e tretë është që grupet e interesit janë dominues në procesin e

buxhetit. Në formën e tij më ekstreme, argumenti është që grupet e interesit

më të pasura dhe më të fuqishme i japin formë buxhetit. Kështu rezultati i

përgjithshëm nuk i afrohet shumë demokracisë. Mund të ketë fitues apo

humbës të mëdhenj sipas këtij modeli, pasi konflikti këtu është më i madh,

sesa në modelin inkrementalist. Kjo pikëpamje ngre dyshimin nëse grupet e

interesit përfaqësojnë segmente të gjëra apo të ngushta të shoqërisë ose madje

dhe interesa klasore.

d. Pikëpamja e katërt është që vetë procesi i buxhetit është qëndra dhe fokusi i

politikës buxhetore. Individët me synime të veçanta në lidhje me buxhetin,

përpiqen të ndryshojnë procesin e buxhetit në favor të tyre. Nivelet e

qeverisjes konkurojnë me njëri-tjetrin për ndikimin mbi buxhetin gjatë

procesit të përgatitjes dhe miratimit të buxhetit. Procesi i buxhetit bëhet

instrumenti i ndarjes dhe balancës mes niveleve dhe pushteteve ekzekutiv,

legjislativ dhe gjyqësor të qeverisjes. Shkalla e shqyrtimit të kërkesave për

buxhet dhe masa në të cilën ky shqyrtim është teknik apo politik, janë të

rregulluara nga procesi i buxhetit. Aftësia e grupeve të interesit për të ndikuar

buxhetin, roli i publikut në vendimet për buxhetin, transparenca e vendim-

marrjes buxhetore - janë të gjitha pjesë e procesit të buxhetimit publik. Këtu,

aktorët individualë dhe synimet e strategjitë e tyre mund të jenë ose jo të

rëndësishme, në varësi të rolit që ka secili në procesin e buxhetit dhe

gjithashtu në varësi të asaj nëse mjedisi rrethues e lejon apo jo fleksibilitetin.

e. Pikëpamja e pestë është që politika e buxhetimit përqëndrohet në debatet mbi

politikat publike, duke përfshirë dhe debatet mbi rolin e buxhetit. Nivelet e

shpenzimeve, politikat e taksimit dhe nevoja për huamarrje për të mbështetur

shpenzimet e shtuara sidomos gjatë krizave ekonomike, janë të gjitha çështje

të mëdha politike që duhen zgjidhur në një mënyrë ose në një tjetër, gjatë

shqyrtimeve për përgatitjen dhe miratimin e buxhetit. Buxhetet mund të

reflektojnë një politikë të cikleve të moderuara ekonomike ose mund të

shprehin një politikë të lënies së lirë të ekonomisë. Në mënyrë të ngjashme,

buxhetet duhet të alokojnë fondet për programe të veçanta dhe duke e bërë

këtë përcaktojnë prioritetet e qeverisjes në të gjitha nivelet. Kjo pikëpamje

thekson ujditë, marrëveshjet, sidomos ato midis shërbimeve më të mëdha të

parashikuara në buxhet, si: shërbimet sociale, mbrojtja, siguria, arsimi, etj.

Gjithashtu theksohet roli i zyrës që merret me buxhetin në bërjen e politikës

dhe përcaktimit të formatit të buxhetit, gjatë krahasimit të programeve.

1.7. Buxhetimi publik

Një çështje tjetër shumë e rëndësishme është edhe dallimi i buxhetimit publik në

krahasim me buxhetimin privat dhe atë familjar. Buxhetimi publik i referohet procesit

për hartimin, miratimin, zbatimin dhe monitorimin e zbatimit të buxhetit publik,

ndërsa buxhetimi privat i referohet procesit të hartimit, miratimit, zbatimit dhe


15

monitorimit të zbatimit të buxhetit, në bizneset, në sektorin privat. Për më tepër,

çdokush nga ne bën një buxhet, një planifikim të të ardhurave dhe shpenzimeve, në

lidhje me mbarëvajtjen dhe plotësimin e nevojave personale të jetës së përditshme.

Buxhetimi publik ndryshon nga buxhetimi në sektorin privat sepse ngërthen një sërë

aspektesh të rëndësishëm, të lidhur kryesisht me faktin që të ardhurat grumbullohen

nëpërmjet tipeve dhe niveleve të ndryshme të taksave dhe tatimeve për buxhetin e

shtetit, të cilat më pas shpenzohen nga politikëbërësit në lidhje me plotësimin e

nevojave të ndryshme sociale. Pra, buxhetimi publik dallon nga buxhetimi privat

kryesisht në faktin që shpenzohen paratë e qytetarëve, arsye për të cilën

politikëbërësit duhet të jenë të përgjegjshëm dhe të japin llogari, duke qenë

transparentë në lidhje me alokimet e miratuara në buxhet, në çdo vit buxhetor.

Në këtë aspekt Rubin trajton,„thelbi i buxhetimit është alokimi i burimeve të rralla dhe

kjo imponon zgjedhje në lidhje me shpenzimet për t‟u kryer. Ai nënkupton arritjen e

balancës. Buxhetimi publik përfshin përzgjedhjen e synimeve dhe të mënyrave apo

mjeteve për arritjen e këtyre qëllimeve. Ai përfshin ndarjen e burimeve ekonomike

dhe financiare të shoqërisë midis sektorit publik dhe privat, si edhe alokimin e këtyre

burimeve mes nevojave konkuruese të sektorit publik. Sistemet e buxhetimit publik

janë sisteme që shërbejnë për të bërë zgjedhje mes qëllimeve dhe mjeteve. Këto

zgjedhje mund të nxiten nga teoritë e ndryshme, nga interesat, nga partizanizmi

politik, nga interesi vetjak, nga altruizmi, e nga burime të tjera të gjykimit vleror.‟

Edhe sipas autorëve të tjerë (Menifield, 2011) procesi i buxhetit ose buxhetimi është

shumë i rëndësishëm, për të kuptuar zgjedhjet politike, si edhe për të kuptuar

qeverisjen në një vend.

1.8. Politika buxhetore krahasuese

Nga studimi i literaturës rezulton se kerkuesit shkencorë kane studiuar politikat

buxhetore të vendeve të ndryshme dhe tashmë janë kristalizuar modele të dallueshme

krahasuese të buxhetimit publik, ndër të cilët theksojmë: modeli i Aaron Wildavsky

(1975) dhemodeli i Irene Rubin (2010).

1.8.1 Modeli i “Pesë Proceseve Buxhetore” i Aaron Wildavsky

Aaron Wildavsky në studimin e tij në vitin 1975, përqëndrohet në dy variabla për

studimin e buxhetimit publik:nënivelin e burimeve të disponueshme të një vendi dhe

në nivelin e parashikueshmërisë së procesit të buxhetit. Pasi përcaktohen qartë këto dy

variabla atëherë mund të kalohet në studimin e faktorëve të tjerë. Modeli i tij rezulton

në katër rezultate të mundshme,që fokusohen në nivelin e pasurisë (vend i pasur ose i

varfër) dhe në shkallën e parashikueshmërisë së procesit të buxhetit (i sigurtë ose i

pasigurtë).

Wildavsky thekson që vendet e pasura, me një proces buxheti të sigurtë,

karakterizohen nga një buxhetim inkremental, ndërsa një vend i varfër me

parashikueshmëri të lartë të procesit, prodhon buxhetim të të ardhurave (revenue

budgeting). Rezultati i tretë që lidhet me një vend të varfër me paparashikueshmëri të

lartë prodhon buxhetim të përsëritur (repetitive budgeting) dhe rezultati i fundit lidhet

me vende të pasura, por me paparashikueshmëri të lartë të procesit të buxhetit, që jep


16

kombinim të buxhetimit inkremental dhe përsëritës, ose siç e përcakton Wildavsky si

buxhetimi shtesë. Për më tepër, Wildavsky sugjeron se është e nevojshme të

krahasohen dhe variabla si: niveli i pasurisë, i taksave dhe sistemi politik i një kombi,

me qëllim që të kuptohet më mirë procesi i buxhetit. Të tillë varibla janë: PBB, të

ardhurat për frymë, ndërveprimi mes niveleve të ndryshme të qeverisjes, struktura e të

ardhurave, struktura e shpenzimeve, niveli i rritjes apo i zhvillimit ekonomik, niveli i

arsimimit, kultura politike, struktura politike dhe qëndrueshmëria e qeverisjes.

1.8.2 Modeli i “Pesë çështjeve të mëdha të vendim-marrjes buxhetore” i Irene

Rubin

Në procesin e hartimit të politikave buxhetore një model tjetër i rëndësishëm është ai i

trajtuar nga Irene Rubin (2010) i “Pesë çështjeve apo proceseve kryesore politike” që

ndikojnë buxhetimin, që nga formulimi i buxhetit deri në implementimin e tij. Ky

modeli hartuar kryesisht për SHBA-në, mund të aplikohet shumë mirë edhe për shtete

të tjera. Modeli i saj bazohet në pesë çështje të mëdha të vendim-marrjes, ku

përshihen aktorë të shumtë. Kështu, kuptohet që politika që orienton secilën çështje

ndryshon, ashtu siç ndryshon dhe numri i aktorëve të përfshirë. Prandaj rezultatet

buxhetore ndikohen nga politika që shoqëron çdo grupim të aktorëve. Secila kategori

vendimesh përfshin aktorë të ndryshëm dhe gjeneron modele të veçanta të politikës.

Disa kategori reflektojnë aktivitet më të lartë të grupeve të interesit, ndërsa të tjerat

mund të kenë pak ose aspak ndikim nga këto grupe. Çështja e parë është ajo e të

ardhurave, për parashikime të të ardhurave të mundshme. Procesi i buxhetit është

çështja e dytë kryesore dhe lidhet me atë se si do të merren vendimet kryesore në

lidhje me buxhetin. Çështja e shpenzimeve përmban vlerësime të shpenzimeve të

propozuara. Çështja e balancës i jep përgjigje pyetjes themelore të balancimit të

buxhetit, si edhe të reduktimit e të menaxhimit të defiçitit buxhetor dhe çështja e

fundit përqëndrohet në politikën që rrethon implementimin e buxhetit.

1.8.2.1.Kategoria e të ardhurave

Vendimet mbi të ardhurat përfshijnë sipas Rubin, vlerësime teknike të asaj sesa nga të

ardhurat do të jenë të vlefshme për vitin në vijim, duke supozuar që nuk do të ketë

ndryshime në strukturën e taksave, apo në nivelin apo tipet e taksave. Prandaj lindin

pyetje të tilla, si: A do të ulen apo do të rriten taksat? A do të ketë ulje të taksave dhe

nëse po, për cilat prej tyre dhe për ç‟qëllim? Cilët burime të taksave do të theksohen

dhe cilat do të jenë efektet përkatëse? Si do të shpërndahet barra e taksës? Grupet e

interesit përfshihen intensivisht në këtë fazë të vendim-marrjes, në të cilën theksohet

rrallësia e burimeve, që është një element esencial në buxhetim dhe që ilustron

tensionin që ekziston mes llogaridhënies dhe pranueshmërisë, si karakteristikë e

buxheteve publike. Të ardhurat janë gjithashtu mjaft të ndjeshme ndaj mjedisit

rrethues, pasi ndryshimet në ekonomi ndikojnë nivelet e të ardhurave dhe pasi

perceptimet e opinionit publik ndikojnë në nxitjen ose jo të zyrtarëve publikë për

rritjen e taksave.

1.8.2.2.Procesi i buxhetit


17

Tërësia e vendimeve mbi procesin lidhet me atë se si merren vendimet mbi buxhetin.

Këtu lindin pyetje të tilla si: Kush duhet të marrë pjesë në diskutimet mbi buxhetin? A

duhet të kenë drejtuesit e agjencive apo të institucioneve buxhetore, pushtet të pavarur

nga zyra e përgjithshme e buxhetit? Sa ndikim duhet të ushtrojnë grupet e interesit?

Sa pushtet duhet të kenë legjislativi apo këshillet e zgjedhura në pushtetin lokal? Si

duhet të ndahet puna në mes aktorëve dhe kur duhet të merren vendime të veçanta?

Normalisht legjislativi ka një rol kyç në përcaktimin e procesit të buxhetit, megjithëse

shefi i ekzekutivit, kryeministri apo kryebashkiakët mund të propozojnë ndryshime.

Në këtë fazë, grupet e interesit kanë një rol të vogël ose nuk kanë fare ndikim. Procesi

mund të përqëndrohet rreth individëve apo grupeve që përpiqen që të maksimizojnë

pushtetin e tyre përmes ndryshimit të procesit të buxhetit në favor të tyre. Kjo lojë për

pushtet arrin kulmin e vet kur palët që janë në konkurencë me njëra-tjetrën për

ndikimin e rezultateve buxhetore, përfaqësojnë pushtetet ekzekutive dhe legjislative.

Po ashtu, procesi fokusohet rreth çështjeve të politikave publike, lidhur me nivelet e

shpenzimeve dhe aftësinë e qeverisë për të balancuar buxhetin.

1.8.2.3.Kategoria e shpenzimeve

Kjo kategori vendimesh përfshin disa vlerësime teknike të shpenzimeve të

mundshme. Shumë nga politikat e shpenzimeve janë të rëndësishme, duke rezultuar

në pyetje të tilla si: cilat programe do të financohen dhe në cilin nivel të qeverisjes,

kush do të përfitojë ose jo nga programet publike, ku dhe si do të bëhen shkurtimet e

fondeve si dhe cilat interesa do të mbrohen? Drejtuesit e institucioneve buxhetore janë

më të përfshirë në këto vendime, sesa në vendimet e taksimit apo ato në lidhje me

procesin, por edhe grupet e interesit shpesh janë aktive në këtë fazë. Pjesa e

shpenzimeve të buxhetit thekson konkurencën për burimet e rralla dhe marrëveshjet

apo lëshimet që rezultojnë mes alternativave të veçanta të shpenzimeve.

1.8.2.4.Aspekte të lidhura me balancimin

Kjo kategori merret me çështjen themelore të buxhetit, nëse buxheti duhet të jetë i

balancuar çdo vit, me të ardhurat e secilit vit, ose nëse lejohet huamarrja për të

balancuar teknikisht buxhetin. Nëse merret hua, sa është shuma e huasë, për sa kohë

dhe për cilat qëllime?

Politika e balancimit merret me çështjen nëse balanca duhet të arrihet duke rritur të

ardhurat, duke ulur shpenzimet apo të dyja bashkë, e kështu reflekton politikat mbi

madhësinë e dëshiruar të qeverisë. Disa herë kjo politikë e balancimit thekson

mënyrën se si trajtohen apo përcaktohen defiçitet shtetërore, pasi individët në pushtet

kërkojnë t‟i bëjnë defiçitet dukshëm më të ulëta. Gjithashtu, në këtë kategori të

vendimeve i jepet përgjigje pyetjes sesi duhet të eliminohen defiçitet. Këto çështje

janë të një interesi të madh për publikun e gjërë prandaj qytetarët marrin pjesë

intensivisht në këtë fazë, po ashtu si grupet e mëdha të interesit dhe të taksapaguesve

që mund të lobojnë. Madje dhe partitë politike mund të paraqesin në platformat e tyre

elektorale politikat për mbulimin e defiçiteve.


18

1.8.2.5.Implementimi i buxhetit

Tërësia e vendimeve mbi implementimin nxit përgjigjen ndaj pyetjeve të tilla, si: sa

duhet të jetë shmangia apo devijimi mes nivelit të shpenzimeve aktuale me

shpenzimet e planifikuara në buxhetin publik për vitin fiskal në vijim? Si mund të

justifikohen shmangiet nga planifikimet në buxhet? A mund të rishikohet buxheti pasi

është miratuar, gjatë vitit buxhetor? Çështjet kyçe këtu janë të lidhura me nevojën e

implementimit të vendimeve ashtu sikurse janë marrë fillimisht dhe të nevojës për të

bërë ndryshime gjatë vitit për shkak të ndryshimeve në mjedis. Konflikti potencial që

mund të rezultojë, zakonisht zgjidhet duke e trajtuar fazën e implementimit si teknike

më shumë se politike. Rolin kryesor këtu e luan pushteti ekzekutiv, me rol shumë të

pakët të legjislativit. Grupet e interesit nuk luajnë ndonjë rol të rëndësishëm në këtë

fazë. Lejimi i ndryshimeve të buxhetit gjatë implementimit i hap rrugën ndryshimeve

të politikave gjatë vitit, por ato duhen monitoruar me kujdes dhe pavarësisht kësaj

mund të shkaktojnë edhe konflikte.

1.8.2.6.Mikrobuxhetimi dhe makrobuxhetimi

Pesë kategoritë e vendim-marrjes buxhetore të parashikuara në modelin e Rubin,

nënvizojnë natyrën e vendimeve të lidhura me buxhetin, por nuk tregojnë shumë për

mënyrën se si dhe pse merren këto vendime. Në njërën anë, ka një numër të madh

aktorësh të përfshirë në buxhetim, ku secili ka motive të ndryshme dhe strategji të

ndryshme për arritjen e asaj çka ata duan nga buxheti. Sipas Rubin (2010), fokusi mbi

aktorët dhe strategjitë e tyre në lidhje me buxhetimin quhet „mikrobuxhetim‟. Por

çështjet që aktorët diskutojnë, shpesh ndikohen nga procesi i buxhetit, koha dhe

koordinimi mes tyre. Vendim-marrja buxhetore lidhet jo vetëm me aktorët por

gjithashtu me procesin e buxhetit dhe mjedisin. Kjo perspektivë nga lart-poshtë,

sistemike, në lidhje me buxhetimin njihet si „makrobuxhetim‟. Një nga mënyrat për

të kuptuar faktorët ndikues mbi rezultatet buxhetore është një model shkakësor, ku

mjedisi, procesi i buxhetit, si dhe strategjitë e aktorëve ndikojnë të gjitha në rezultatet

e buxhetit.

Fig. 1: Modeli shkakësor i buxhetit (Rubin, 2010).

Mjedisi rrethues ndikon rezultatet buxhetore si direkt ashtu edhe indirekt,

përmes procesit dhe strategjive të aktorëve të buxhetit. Mjedisi i ndikon

Mjedisi Procesi i buxhetit

Strategjite e aktoreve

Rezultatet e

buxhetit


19

drejtëpërdrejtë rezultatet e buxhetit duke anashkaluar procesin e buxhetit si

edhe strategjitë e ndryshme të aktorëve, kur shfaq emergjenca që ripërcaktojnë

prioritetet, si psh një luftë, apo një fatkeqësi natyrore.

Po ashtu, mjedisi ndikon në rezultatet buxhetore edhe në mënyrë jo të

drejtëpërdrejtë, duke influencuar procesin e buxhetit në mënyra të ndryshme:

Niveli i burimeve të disponueshme, si: niveli aktual i pasurive ashtu edhe

gatishmëria e qytetarëve për të paguar taksat, influencojnë shkallën e

centralizimit të buxhetimit. Kur burimet janë shumë të rralla, lind nevoja si për

të shkurtuar buxhetet në lidhje me një grup politikash ose programesh por

edhe që të vlerësohet çdo monedhë e harxhuar për synime specifike

ekonomike. Në këtë rast nuk ka vend për kërkesa nga poshtë, domethënë nga

institucionet buxhetore (ndryshe për buxhetimin „bottom-up‟). Kur burimet

janë të shumta, një model më i decentralizuar i procesit të buxhetit mund të

ndodhë, me më pak theks për krahasimin e politikave dhe më pak konkurencë

midis mbështetësve të pikëpamjeve të ndryshme.

Mjedisi mund të influencojë dhe formatin e buxheteve. Kur rriten të ardhurat,

mund të theksohet më shumë planifikimi dhe lidhja e buxhetit me synime të

ndryshme të komunitetit, pra, nxitja e kërkesave publike për më shumë

shpenzime. Kur nuk ka shumë të ardhura, planifikimi mund të duket qesharak.

Ndryshimi i programeve ekzistuese ose përcaktimi i synimeve të reja është i

pamundur gjë që bën që edhe programet aktuale të jenë vështira për t‟u

financuar.

Mjedisi (në kuptimin e rezultateve të vendimeve të mëparshme) mundet

gjithashtu që ta ndikojë procesin. Nëse ka akumulim të madh të borxhit dhe

pak mënyra për ta kontrolluar rritjen e borxhit, ose nëse shpenzimet janë

shtuar shumë dhe shpejt për arsye të ndryshme, si: luftëra, mot i keq, apo

ngjarje të tjera të paparashikueshme, mund të bëhen përpjekje për të ndryshuar

procesin e buxhetit për të kontrolluar shpenzimet dhe borxhin. Përkundër

kësaj, nëse mjedisi sugjeron nevojën për shpenzime shtesë dhe procesi aktual i

buxhetit nuk po çon drejt zhvillimit të shpejtë, ky i fundit mund të ndryshohet,

në drejtim të rritjes së shpejtësisë dhe lehtësisë së marrjes së vendimeve në

lidhje me shpenzimet.

Mjedisi ndikon jo vetëm procesin e buxhetit, por edhe strategjitë e aktorëve që

marrin pjesë në buxhetim. Padyshim që niveli i burimeve të disponueshme

përcakton nëse aktorët bëjnë kërkesa për programe të reja apo për zgjerimin e

programeve ekzistuese, ose përpiqen të frenojnë shkurtimet e fondeve për

programe të caktuara.

Siguria e financimit të programeve ndikon gjithashtu krijimin e strategjive të

suksesshme. Nëse ajo çka i është premtuar një agjencie apo institucioni

buxhetor nuk realizohet, drejtuesi/ja i/e saj ka shumë gjasa të bëjë lobing, për

të përfituar financim. Marrëveshjet në afat të gjatë do të perceptohen si të

parëndësishme në lidhje me financimet. Vëmendja e këtyre aktorëve do të

fokusohet në arritjen e asaj çka është e mundshme tani, edhe nëse është e

dëshirueshme apo jo.


20

Gjithashtu, siç duket edhe nga modeli, procesi i buxhetit ndikon strategjitë e

aktorëve direkt dhe në një masë më të vogël rezultatet e buxhetit. Proceset e

buxhetit i ndikojnë strategjitë e aktorëve në disa mënyra të dukshme. Nëse

procesi i buxhetit lejon diskutime të gjata, të detajuara dhe seanca dëgjimi të

hapura për publikun dhe grupet e interesit, atëherë këta të fundit do të

mundohen të paraqiten sa më mirë. Nëse hartimi dhe miratimi i buxhetit do të

jetë formal, çdokush që dëshiron të influencojë procesin duhet ta bëjë këtë që

më parë.

Por edhe strategjitë e aktorëve ndikojnë në proceset e buxhetit. Kur rezultatet e

buxhetit janë në kundërshtim me preferencat e grupeve të caktuara të interesit,

ato mund të tentojnë të ndryshojnë procesin e buxhetit. Kur koalicionet e

grupeve të pakënaqura bien dakord për realizimin e ndryshimeve të caktuara,

mund të pasojnë ndryshime të procesit të buxhetit. Një ndryshim në proces do

të sjellë një ndryshim në rezultatet e buxhetit dhe pushteti do të zhvendoset

nga njëri grup në një grup tjetër me synime të ndryshme.

Lidhja e fundit në modelin e Rubin është mes strategjive të aktorëve dhe

rezultateve të buxhetit. Ndikimi që kanë strategjitë e ndryshme tek rezultatet

buxhetore është i vështirë për t‟u përkufizuar. Megjithatë është e dukshme dhe

e kuptueshme që strategjitë e aktorëve që injorojnë mjedisin rrethues ose

procesin janë të destinuara të dështojnë. Aktorët e ndryshëm në buxhetimin

publik duhet të kuptojnë se ku mund të ketë fleksibilitet me qëllim që të arrijnë

të ndikojnë rezultatet. Strategjitë që përfshijnë dokumentim të kujdesshëm dhe

që duken se kursejnë para janë zakonisht më të suksesshmet në lidhje me

buxhetimin publik.

1.9.Procesi i buxhetit publik në Shqipëri: ndërveprimi i aktorëve, formatit dhe

rregullave të buxhetit

Përgatitja, shqyrtimi dhe miratimi i buxhetit të shtetit nga pushteti ekzekutiv dhe

miratimi nga pushteti legjislativ i projekt-buxhetit është një proces që në Shqipëri

përputhet me vitin kalendarik. Ministri i Financave përgatit dhe i propozon Këshillit

të Ministrave,Kalendarin e Menaxhimit të Shpenzimeve Publike, duke përcaktuar

afatet e procesit. Kalendari i MSHP miratohet nga KM-ja dhe bëhet efektiv në ditën e

parë të çdo viti.

Procesi i hartimit dhe miratimit të buxhetit publik në Shqipëri, kalon në një sërë

etapash, nga 1 janari deri në 31 dhjetor të çdo viti buxhetor (Ministria e Financave;

Banka e Shqipërisë; Xhafa. H, 2010). Brenda janarit, Ministri i Financave, paraqet në

KM raportin për vlerësimet dhe parashikimet makroekonomike për: dy vitet përpara

vitit buxhetor; vitin buxhetor; tre vitet e ardhshme buxhetore.Në procesin e buxhetit

në vend, miratohen me VKM dhe i dërgohen Kuvendit brenda datës 10 mars

dokumentet e vlerësimet e mëposhtme:


21

Supozimet e mënyrat për vlerësimin e parashikimin makroekonomik e fiskal, e

të riskut për stabilitetin makroekonomik.

Vlerësimet më të fundit të situatës ekonomike.

Parashikimi për të ardhurat dhe për shpenzimet.

Për defiçitin dhe financimin e tij.

Propozimet për tavanet përgatitore të shpenzimeve për tre vitet e ardhshme

buxhetore.

Informacion për borxhin e brendshëm dhe të jashtëm.

Më tej, Ministri i Financave, pas miratimit nga KM-ja të parashikimeve

makroekonomike, brenda shkurtit,miraton dhe dërgon për zbatim në njësitë e

qeverisjes së përgjithshme, Udhëzimin për përgatitjen e buxhetit që përmban:

Tavanet përgatitore të shpenzimeve të PBA-së;

Transfertat e pakushtëzuara për njësitë e qeverisjes vendore;

Procedurat dhe afatet e përgatitjes së PBA-së dhe të projektbuxhetit vjetor;

Rregulla për ndarjen apo delegimin e funksioneve mes njësive të qeverisjes

qendrore dhe atyre vendore;

Mënyrat e llogaritjes së transfertave, të pakushtëzuara dhe të kushtëzuara, për

njësitë e qeverisjes vendore.

Përveç kësaj, Ministri i Financave shqyrton projektin e dokumentit të PBA-së, e pas

këshillimeve me nëpunësin e parë autorizues, jep miratimin e tij. Brenda qershorit të

çdo viti, MF i paraqet për miratim KM-së projektin e PBA-së, bashkë me propozimin

e tavaneve të shpenzimeve, komentet për pranimin e kërkesave të shpenzimeve të

PBA-së e të kërkesave shtesë. Kështu, brenda muajit korrik të çdo viti, Ministri i

Financave i dërgon për informacion Kuvendit një kopje të PBA-së, të miratuar nga

KM-ja, e me kërkesë të komisionit parlamentar përgjegjës për financat publike, jep

shpjegimet përkatëse.

Më vonë, pas miratimit nga KM-ja të tavaneve përfundimtare të shpenzimeve të PBA-

së, Ministri i Financave nxjerr udhëzimin plotësues për përgatitjen e buxhetit, brenda

datës 10 korrik, gjë që përkon dhe me fillimin e përgatitjes së buxhetit vjetor.

Udhëzimi plotësues përfshin:

tavanet përfundimtare të shpenzimeve të PBA-së,

rregullat për rishikimin e kërkesave të shpenzimeve të PBA-së.

Kështu, brenda datës 1 shtator të çdo viti, nëpunësit autorizues të njësive të qeverisjes

qëndrore dhe të njësive të fondeve speciale, paraqesin te nëpunësi i parë autorizues,

kërkesat e rishikuara të PBA-së dhe kërkesat shtesë, me argumentet përkatëse.

Projekt-buxheti vjetor përmban:

a. misionin apo qëllimin e njësisë së qeverisjes qëndrore;

b. përshkrimin e programeve dhe veprimtarive të saj;

c. paraqitjen e politikave, qëllimeve e objektivave të politikës së programeve;

d. standardet e politikave;

e. informacion për kontributin e produkteve të çdo programi, treguesit faktikë

për dy vitet buxhetore paraardhëse, fondet buxhetore për vitin buxhetor në

vazhdim, si edhe shpërndarjen e vlerës totale të tavaneve të PBA-së, sipas

programeve për tri vitet e ardhshme buxhetore;


22

f. shpenzimet kapitale, si dhe shpjegim për qëllimin dhe kostot e veprimtarive

pothuajse fiskale;

g. një parashtrim të shpenzimeve të taksave.

Nëpunësi i parë autorizues (Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave, si

Autoriteti Qëndror i Buxhetit) përgatit projekt-buxhetin vjetor, si pjesë e PBA-së dhe

ia paraqet MF-së, e pastaj për miratim në KM.

Brenda datës 25 tetor, KM-ja miraton me vendim, projektbuxhetin vjetor dhe PBA-në

e rishikuar. Brenda datës 1 nëntor, Kryeministri në emër të KM-së, i paraqet Kuvendit

projekt-buxhetin vjetor.

Ministri i Financave paraqet në Kuvend informacionin për:

a. Listën e njësive shpenzuese, sipas njësive të qeverisjes së përgjithshme, nga të

cilat varen;

b. Respektimin dhe zbatimin e parimeve, në projektbuxhetin vjetor dhe në PBA;

c. Harmonizimin e gjendjes dhe të parashikimeve të borxhit me objektivat e

qëndrueshmërisë fiskale;

d. Risqet fiskale dhe masat për mbrojtjen ndaj tyre;

e. Detyrimet kontigjente të qeverisjes së përgjithshme dhe mundësinë e shfaqjes

së tyre në vitin buxhetor pasardhës.

Miratimi i projektligjit të buxhetit vjetor ndodh kur ai miratohet nga Kuvendi brenda

datës 31 dhjetor, në nivel programi buxhetor, për çdo njësi të qeverisjes së

përgjithshme. Por nëse Kuvendi nuk miraton buxhetin e propozuar deri në fillim të

vitit buxhetor, KM-ja me vendim, para ditës së parë të fillimit të vitit buxhetor,

autorizon zbatimin e buxhetit të përkohshëm për një periudhë, nga dita e parë e vitit

buxhetor deri në fund të muajit të tretë të tij.

Ajo që është për t‟u theksuar në gjithë këtë proces, është koha në dispozicion të

shqyrtimit të buxhetit nga legjislativi, që na mundëson të kuptojmë edhe rolin e

ndikimin e dy pushteteve, pushtetit ekzekutiv dhe atij legjislativ, në politikën

buxhetore në Shqipëri. Fillimisht, në lidhje me buxhetin publik, është qartësisht e

kuptueshme që ndikimi i legjislativit, Kuvendit, në këtë proces është i kufizuar në

krahasim me legjislativët në vende të tjera(sidomos në krahasim më legjislativët në

republikat presidenciale dhe semi-presidenciale, për shkak të vetë formatit kushtetues

që shfaqin këto sisteme). Shqipëria bën pjesë në ato vende që kanë legjislativ të dobët

në lidhje me buxhetimin publik, pasi për shkak të vetë formatit kushtetues, si një

republikë parlamentare, parlamenti përgjithësisht nuk bën ndryshime në shumat të

buxhetuara për programet në projekt-buxhetin vjetor. Përveç kësaj, edhe koha në

dispozicion të ligjvënësve për shqyrtimin e projekt-buxhetit vjetor (vetëm dy muaj)

është shumë e shkurtër, krahasuar edhe me vende të tjera, që këtë periudhë e kanë më

shumë së tre muaj, për një shqyrtim të kujdesshëm dhe të detajuar të gjithë

informacioneve të paraqitura në buxhetin vjetor. Madje, një nga sugjerimet që shpesh

jepet edhe nga organizatat ndërkombëtare është zgjatja e kohës së shqyrtimit të

buxhetit nga legjislativi.


23

1.10. Formatet e buxhetit dhe rëndësia e tyre në buxhetimin publik

Ka disa formate të buxhetit dhe ato janë shumë të rëndësishme për t‟u studiuar, pasi

luajnë një rol thelbësor në paraqitjen e informacionit në procesin e buxhetimit publik.

Mënyra në të cilën ne zgjedhim të prezantojmë informacionin e duhur buxhetor dhe

vendimet e marra më pas, janë rezultat i formateve të ndryshme të buxhetit.

Formatet e buxhetit më të zakonshme janë buxheti me zëra (linjë/zë), buxheti i bazuar

në performancë, buxheti i bazuar në programe, buxhetet me bazë zero, si edhe

buxhetet e bazuar në objektiva (targets). Secili format buxheti synon të realizojë një

sërë politikash dhe synimesh politike të dallueshme. Secili nga formatet ka përparësitë

dhe problematikat e veta në lidhje me vendim-marrjen buxhetore.

Në buxhetin publik paraqiten informacione të detajuara lidhur me të ardhurat,

shpenzimet, si edhe balancën fiskale, si për politikëbërësit ashtu edhe për publikun e

gjërë, të cilët duhet të jenë në gjendje që të kuptojnë mirë se ku dhe si janë orientuar

burimet.

Më konkretisht, edhe sipas studiueses Rubin (2010) buxheti jep informacione të qarta

lidhur me disa elemente, që në fund të fundit përbëjnë, si edhe ndikojnë vendim-

marrjen buxhetore: „Duke paraqitur informacionin e përzgjedhur në mënyra të

ndryshme, dokumentet e buxhetit e drejtojnë vëmendjen mbi çështje të caktuara,

marrëdhënie dhe zhvillime të ndryshme. Për shkak se formatet e ndryshme të buxhetit

“ vendosin rregullat me anë të të cilave funksionon buxhetimi publik (rregullat e

vendim-marrjes) (“decision rules”) dhe gjithashtu “ krijojnë standartet me anë të të

cilave matet suksesi (rregullat e dëshmisë) (“rules of evidence”) ato janë të

rëndësishme për buxhetimin publik. “Kur ne flasim për formatet e buxhetimit, ne

flasim për mënyrën në të cilën strukturohet informacioni mbi buxhetimin, tipi i

informacionit të nevojshëm për të justifikuar kërkesat për buxhet si dhe tipet e

pyetjeve që bëhen gjatë procesit të shqyrtimit të buxhetit‟ (M Douglas, K Robinson, D

Barden, D Strachota, 2002).

Në buxhetimin publik ka shumë rëndësi mënyra e paraqitjes së informacioneve në

buxhet, domethënë e informacioneve mbi të ardhurat, shpenzimet, ekuilibrin

buxhetor, programet edhe elemente të tjera si këto, që janë pjesë edhe njëkohësisht

ndikojnë mbi vendim-marrjen buxhetore. Po ashtu, duhet kuptuar se çdo format ka

avantazhet dhe disavantazhet përkatëse që i bëjnë të përshtatshme ose jo për një vend

të caktuar dhe i bëjnë ose jo, pjesë të lëvizjes së shtimit të performancës së qeverisjes.

Kështu, duke kuptuar tipin e informacioneve në buxhet, mënyrën e paraqitjes së tyre

dhe ndikimin që kanë të gjitha këto mbi vendim-marrjen buxhetore, mund të

analizojmë rëndësinë e formateve të aplikuara, si edhe lidhjen e tyre me periudha të

ndryshme të buxhetimit publik në vende të ndryshme, në periudha të ndryshme

kohore, në varësi të reformave të ndërmarra.

„Formati i buxhetit i referohet mënyrës në të cilën dokumenti i buxhetit parashtron

informacionet për vendim-marrjen buxhetore. Formati i ndryshëm i buxhetit

përfaqëson një nga mënyrat kryesore me anë të të cilës, procesi ndikon politikat. Një

arsye lidhet me grumbullimin e informacionit për buxhetin në mënyra të caktuara dhe

paraqitja vetëm e atij informacioni për vendim-marrjen, gjë që ndikon në diskutimin

dhe analizën e vendimeve buxhetore. Arsyeja e dytë është që disa prej formateve janë


24

në të vërtetë, versione të shkurtuara të procesit të vendim-marrjes, që çuan deri në

informacionin e paraqitur në buxhet.‟ (Rubin, 2010)

Në këtë kontekst, shumë i rëndësishëm është ndikimi që ka formati i buxhetit në

vendim-marrjen buxhetore. Kështu, duhen analizuar formatet e ndryshme të buxhetit,

për të kuptuar më tej, rëndësinë e formateve të aplikuara si dhe ndikimin e tyre të

mundshëm mbi shumat e buxhetuara për çdo institucion buxhetor në vitet e

njëpasnjëshme buxhetore. Për më tepër, disa formate të buxhetit janë pjesë e lëvizjes

mbi performancën e qeverisjes në vende të ndryshme.

Sipas Rubin (2010), „aktorët që marrin pjesë në procesin e buxhetit mundohen t‟i

hartojnë dhe t‟i ndryshojnë rregullat e buxhetimit, në mënyrë që të prodhojnë

rezultatet për të cilat ata shpresojnë. Një sërë kriteresh mund të përdoren në buxhetim,

për të arritur synime të caktuara në lidhje me politikat publike. Nëse zyrtarët publikë

ndiejnë se duhet të sigurojnë besimin e publikut, atëherë procesi i buxhetit duhet të

theksojë transparencën, nxitjen e opinionit publik, si dhe mënyra të tjera për të treguar

se jo vetëm janë ndjekur kërkesat prioritare të qytetarëve, por edhe që programet e

ndryshme janë efektive dhe janë menaxhuar mirë. Dokumenti i buxhetit parashtrohet

kryesisht me një numër programesh, secili me matësit apo kriteret e performancës, që

tregon se çfarë ishte planifikuar dhe çfarë është arritur konkretisht. Nëse synimi i

buxhetimit është të reduktohen shpenzimet, atëherë procesi mund të theksojë kufizime

të tilla si: tavaneshpenzimeshapo dhe hartimin e incentivave për kursim vjetor.

Rregullat e buxhetit mund të krijojnë pengesa të transfertave mes fondeve apo

llogarive të ndryshme, në mënyrë të tillë që kursimet në një fushë, të mos mund të

përdoren për të rritur nivelin e shpenzimeve në një fushë tjetër. Aktorët që marrin

pjesë në procesin e buxhetit mund të ndryshojnë pritshmëritë mbi të cilat hartohen

buxhetet e ardhshme, që përfshijnë edhe kostot e shtuara nga inflacioni. Ata mund të

përcaktojnë shkurtime direkte të fondeve nëse nuk ndërmerren veprime të caktuara.

Buxhetet e bazuara në objektiva ose buxhetet me bazë-zero, mund të thjeshtësojnë

procesin e përcaktimit të prioriteteve midis programeve, duke reduktuar numrin e

programeve qeveritare ekzistuese.‟

Secili format buxhetor lidhet me qëllime të përcaktuara të qeverisjes, duke theksuar

kritere të ndryshme të vlerësimit të veprimtarisë qeveritare. Theksi tanimë në

shumicën e vendeve, vendoset në kritere të tilla si efiçenca, efektiviteti, transparenca

dhe llogaridhënia, prandaj reformat kryesore të ndërmarra në shumë vende janë

bazuar pikërisht në to dhe në aplikimin e formateve buxhetore për “buxhetimin e

bazuar në rezultate”.

1.10.1 Formati i buxhetit linjë/zë ose buxhetimi i bazuar në objekte shpenzimesh

Zakonisht, një format i buxhetimit linjë/zëra ose i bazuar në objekte shpenzimesh e

paraqet informacionin për vendim-marrje, të ndarë në linja ose kategori të

shpenzimeve, që ndahen më tej në qindra apo mijëra zëra apo objekte shpenzimesh.

Gjërësisht, ato kategorizohen në shpenzime për personelin, materiale dhe paisje,

shpenzime të tjera operative si dhe shpenzime kapitale.

Sipas Rubin (2010): „Një buxhet i bazuar në zëra ose formati linjë/zë, rendit çdo

institucion buxhetor (njësi shpenzuese) dhe i cakton një shumë parash. Paratë nuk


25

akordohen në total, si „lump sum‟, që të shpenzohen sipas nevojave, por ndahen sipas

kategorive të zërave apo linjave për qëllime të ndryshme si: udhëtime pune, paga,

paisjet e nevojshme, etj. Çdo kategori e shpenzimeve renditet sipas një linjë të veçantë

në dokumentin e buxhetit. Njësia buxhetore pastaj duhet të shpenzojë fondet e

akorduara në përputhje me kërkesat e çdo linje të buxhetit apo të zërave. Nëse buxheti

detajohet shumë, pra specifikohen zërat, si: furnizimet me letër, lapsa, karrige,

tavolina, kompjutera, printera, e të tjera si këto, drejtuesi i njësisë ka shumë pak

diskrecion apo hapësirë veprimi, në lidhje me shpenzimin e parave. Ky lloj buxheti

thekson kontrollin financiar. Ai e shmang konkurencën pasi nuk krahason programet

dhe madje e bën tejet të vështirë përfshirjen e programeve të tjera. Synimi i tij është të

ruhet status-quo-ja në shpërndarjen e fondeve dhe në aftësinë për të shpenzuar.‟

Për këtë arsye, buxhetimi linjë/zëra si format duhet të adoptohet apo aprovohet mbi

bazën e një numri të kufizuar të linjave/zërave, në mënyrë që burokratëve t‟i jepet

mundësia që të kenë njëfarë diskrecioni të nevojshëm për vendimmarrjen lidhur me

shpenzimet.

“Kategoritë më të mëdha të shpenzimeve, si: shpenzime për personelin, materialet dhe

paisjet si dhe shpenzimet kapitale iu caktohen kode objektesh, e secila nga kategori

ndahet më tej në aq nënkode sa çdokush kërkon të krijojë. Organizatat dhe njësitë e

qeverisjes mund të vendosin mbi atë se kush ka dhe çfarë diskrecioni dhe ku të

lëvizen paratë brenda organizatës midis dhe brenda nënkodeve. Ky tip i kontrollit

mund të zgjerohet më tej dhe po ashtu t‟i shërbejë llogaridhënies mikrofinanciare që

organizata dëshiron të arrijë. Zakonisht, buxhetimi linjë/zëra gjithashtu lidhet me atë

që është njohur si buxhetimi inkremental, në kundërshtim me qasje si: buxhetimi mbi

bazën e programeve, i performancës dhe buxhetimi me bazë zero” (M Douglas, K

Robinson, D Barden, D Strachota, 2002).

Në tabelën më poshtë kemi paraqitur modelin e buxhetimit linjë-zë, ku shpenzimet

ndahen midis linjave apo kategorive të gjëra të shpenzimeve, në: shpenzime

operative, shpenzime kapitale, e shpenzime për materiale dhe paisje dhe më tej në

qindra apomijëra zëra apo objekte shpenzimesh.


26

Tabelë nr. 1.1: Model i formatit të buxhetit linjë-zë.

Kodi i

objektit

VF I

Mirat

uar

VF II

Mira

tuar

Ndry

shimi

në %

VF

III

Mira

tuar

Ndry

shimi

në %

VF

IV

I

Kërk

uar

Ndry

shimi

në %

Shpjegimi për

bazën në vlerësim

Shpenzime

për

personelin

Materiale

dhe paisje

Shpenzime

kapitale

TOTALI

Avantazhet më të mëdha të buxhetimit linjë/zëra janë që ky format buxheti thekson

nevojën për kontroll financiar si edhe nuk kërkon planifikim të mirë të burimeve dhe

në fakt, aspak planifikim, duke marrë parasysh faktin që linjat dhe zërat janë

specifikuar paraprakisht në lidhje me nevojat e institucioneve buxhetore që nga niveli

i njësive shpenzuese, si dhe vendimmarrësit nuk kanë shumë punë për të bërë për

alokimin e burimeve midis objekteve në secilin prej institucioneve buxhetore.

Ndryshimet inkrementale nga njëri vit fiskal në tjetrin përbëjnë një tjetër avantazh të

këtij formati,meqënëse nuk ka shumë ndryshime.Ndryshimet janë graduale dhe

përfshijnë vetëm shuma të vogla të parave. „Arsyeja për përdorimin e termit

inkremental është që buxhetimi linjë/zëra mundëson përgatitjen e një buxheti për vitin

e ardhshëm buxhetor vetëm duke i shtuar një shumë të vogël asaj çka është hartuar më

parë, në përgjigje të ndryshimeve nga inflacioni. Në këtë mënyrë, nuk nevojitet të

kesh synime të qarta programatike apo ndonjë masë të efiçencës dhe efektivitetit, në

mënyrë që të implementosh apo zbatosh siç duhet buxhetimin linjë/zëra. Kështu,

dikush thjesht fillon me një buxhet ekzistues, “bazën” dhe bën vetëm ndryshime

marxhinale poshtë apo lart (inkrementale) çdo vit, në bazë të nocioneve të “ndarjes së

drejtë (fair share)‟ (M Douglas, K Robinson, D Barden, D Strachota, 2002; Wildavsky

& Caiden, 1997).

Për autorët Douglas, Robinson, Barden and Strachota „nuk nevojitet shumë ekspertizë

programatike apo menaxheriale për të realizuar në mënyrë të suksesshme buxhetimin

me objekte. Nga njëra anë, mund të supozohet që ajo çka është bërë më parë ka shumë

gjasa që të vazhdojë të bëhet edhe vitin që vjen, me pak përjashtime në kufij. Pastaj

koha dhe energjitë e kufizuara mund të përqëndrohen në analizimin dhe planifikimin e

këtyre ndryshimeve marxhinale.


27

Për më tepër, në hartimin e një buxheti, buxhetimi linjë/zëra ul nivelin e

konfliktit…kur ka më shumë kërkesa sesa burimet në dispozicion për plotësimin e

këtyre kërkesave, buxheti mund të balancohet duke bërë reduktime, shkurtime,

zakonisht duke u mbështetur në formula të tilla reduktimesh, si: “për të gjithë njësoj”

(“across the board”) ose disa koncepte të ngjashme të “ndarjes së drejtë. Shkurtimisht,

buxhetimi linjë-zëra dhe të bazuarit, në koncepte si “baza” and “ndarja e drejtë”

priret që të mbajë konfliktin dhe kompleksitetin në procesin e buxhetimit në kufij të

menaxhueshëm.

Gjithashtu, ka një sërë disavantazhesh që karakterizojnë buxhetimin linjë/zëra, sipas

asaj që theksojnë autorët (M Douglas, K Robinson, D Barden, D Strachota, 2002) të

tilla si: „Për shkak se buxhetimi linjë/zëra mund të realizohet edhe pa ditur qëllimet

apo arritjet e realizuara të shpenzimeve, pyetjet në lidhje me efiçiencën, efektivitetin

dhe prioritetet e ardhshme nuk adresohen sistematikisht, ashtu siç duhet. Nuk ka asgjë

në buxhetimin linjë-zëra që pengon konsiderimin e këtyre çështjeve, por vetë formati

nuk i kërkon... Për më tepër, pasi qëllimet e shpenzimeve nuk artikulohen qartë,

bazimi vetëm në buxhetimin linjë-zëra kontribuon në mbivendosjen dhe dyfishimin e

përpjekjeve dhe inefiçiencës e mungesës së efektivitetit, që janë kthyer në objektivat

kryesorë të nxitjes së lëvizjes për rikrijimin e qeverisjes‟.

Megjithëse ka disa probleme me buxhetimin linjë/zëra, ai është ndër formatet më të

përdorur të buxhetit për shkak të thjeshtësisë dhe shmangies së konfliktit në lidhje me

alokimin e burimeve të kufizuara.

Në të njëjtën linjë edhe autorë të tjerë (Folcher, 2007) argumentojnë që formatet e

buxhetit mund të ndahen në dy grupe të mëdha në: buxhetimin inkremental linjë-zë

dhe në sistemet e buxhetimit të bazuar në programe.

1.10.2 Formati i buxhetit i bazuar në programe

Buxhetimi mbi bazën e programeve i paraqet shpenzimet të ndara sipas programeve të

specifikuara, që renditin synimet e dëshiruara dhe që ndahen më tej në objektiva dhe

aktivitete, në mënyrë që qeverisja të kryejë obligimet e veta ndaj qytetarëve.

„Ndërsa buxhetimi mbi bazën e programeve ka qënë një praktikë e përhapur për më

shumë se 50 vjet, formati u bë më popullor në vitet 1960, në SHBA, fillimisht si

Sistemet e Programimit, Planifikimit dhe Buxhetit (PPBS). Robert McNamara,

Sekretari i Mbrojtjes në ShBA, e solli SPPB-në nga Kompania e Automobilave Ford,

për ta implementuar në Departamentin e Mbrojtjes. Synimi i tij ishte të lidhte

sistematikisht planifikimin me buxhetimin, në shërbim të disa qëllimeve të

mirëpërcaktuara (M Douglas, K Robinson, D Barden, D Strachota, 2002).

Një buxhet i bazuar në programe i ndan shpenzimet mes aktiviteteve për t‟u kryer.

Shpesh këto buxhete janë të lidhur formalisht me një proces planifikimi ku

përcaktohen synimet shoqërore si edhe fondet e alokuara për të shpenzuar në lidhje

me këto synime.

Theksi këtu vihet në përshtatshmërinë e shpenzimeve me prioritetet e përcaktuara dhe

nevojat e mundshme për marrëveshje, në lidhje me programet që do të financohen.

Këto formate i ofrojnë ligjvënësve mundësinë më të madhe për të rishikuar rrjedhojat

e politikave që rezultojnë nga vendime të caktuara për shpenzime.


28

Ka shumë avantazhe që karakterizojnë buxhetimin mbi bazën e programeve (M

Douglas, K Robinson, D Barden, D Strachota, 2002): “Së jashtmi, një buxhet me

programe i siguron informacion të rëndësishëm mbi menaxhimin

këshillit/bordit/legjislaturës. Informacioni mbi objektivat e departamenteve si dhe

masa në të cilën arrihen objektivat mund të reduktojë elementin e marrjes së riskut në

vendimet e këshillit/bordit/legjislaturës dhe është i rëndësishëm në politikë-bërjen dhe

vendimet mbi shpërndarjen e burimeve…Përveç se sigurojnë informacion të

rëndësishëm mbi menaxhimin, si për qytetarët dhe zyrtarët e zgjedhur, buxhetet mbi

bazën e programeve janë të rëndësishme së brëndshmi, pasi sigurojnë strukturën për

përcaktimin e kostove të shërbimeve dhe rëndësinë relative të aktiviteteve të

ndërmarra apo të realizuara nga punonjësit në një organizatë”.

Fokusi në këtë format është mbi planet, synimet dhe objektivat e programit. Kërkon

burimet e nevojshme për të zhvilluar planet, synimet dhe objektivat e programeve si

dhe siguron një lidhje të qartë mes aktiviteteve të programeve dhe alokimeve të

buxhetit.

Por, ka edhe mjaft disavantazhe në përdorimin e formatit të buxhetit të bazuar në

programe për marrjen e vendimeve, në mënyrë që të alokohen burimet e mangëta në

shoqëri. Buxhetet e bazuar në programe kërkojnë një proces të mirë planifikimi, që

është tepër i vështirë, si dhe duhet të lidhen synimet me objektivat dhe aktivitetet.

Mungesa e informacionit të detajuar historik sipas linjave/zërave ose me objekte,

mund të fshehë ndryshimet e shpeshta në nënprogramet (aktivitetet apo projektet) si

dhe informacionin mbi efiçiencën e realizimit të një programi. Kjo vlen sidomos në

rastin e njësive të mëdha të qeverisjes, ku përkufizimi i një “programi” mund të jetë

aq i gjërë sa që të mbulojë shumicën apo pjesën më të madhe të aktiviteteve të një

njësie. Ndryshimet brenda këtyre njësive mund të bëhen të rëndësishme me kalimin e

kohës, por mund të mos shfaqen kurrë në procesin e buxhetit për një shqyrtim të

hollësishëm, për arsye se emri i programit dhe shuma totale e shpenzuar nga viti në vit

mund të mos ketë ndryshuar shumë. Gjithashtu, formati kërkon investim të

konsiderueshëm të burimeve dhe shfaq potencial të lartë për konflikt.

1.10.3 Formati i buxhetit me bazë zero

Buxhetimi me bazë zero, BBZ-ja, i ndan shpenzimet midis programeve, në

marrëdhënie me produktet e tyre të kaluara ose outputet e prodhuara, e në të njëjtën

kohë, llogarit kostot e çdo aktiviteti, në mënyrë që të renditen siç duhet programet dhe

pastaj të bëhet prioritizimi i tyre. Programet që janë renditur më lart duhet të

financohen nga qeverisja, ndërsa ato të renditura më poshtë, në fund të listës, mund të

financohen të fundit ose të mos financohen fare.

Peter Phyrr e hartoi buxhetimin me bazë zero në fund të viteve „60, në librin e tij

“Zero-Base Budgeting” (1973)…Filozofia e të pyeturit vazhdimisht sepse duhet të

vazhdohet të bëhet diçka që është bërë në të kaluarën, është shpirti dhe zemra e

buxhetimit me bazë zero…Në praktikë, BBZ-ja ekziston vetëm në formë të

modifikuar në sektorin publik, zakonisht si “ vendime” apo “paketa shtesë”

(“decision” or “add packages”) që u kërkon buxhetbërësve të shpërndajnë financime

për programet në një nivel të reduktuar të paracaktuar, që specifikohet që në fillim të


29

vitit buxhetor. Në përgjithësi, BBZ-ja i bën menaxherët të reduktojnë buxhetin e tyre

deri në një nivel 70-85% në krahasim me vitin e kaluar dhe më pas i shtojnë kërkesat

për financim, si një qasje që zakonisht njihet si " BBZ-ja e modifikuar "(Douglas,

Robinson, Barden, Strachota, 2002).

Buxhetimi me bazë zero është një lloj i veçantë i buxhetit të bazuar në programe. Ai

lidh nivelet e shërbimeve në çdo program me kostot përkatëse, e pastaj prioritizon

gjithë opsionet e mundshme, duke i trajtuar nivelet e shërbimeve apo programeve, me

kosto më të ulëta dhe ato më të larta, si opsione të ndryshme për financim. Prandaj,

financohen të gjithë opsionet e renditura më lart se të tjerat dhe nëse ka më tepër

opsione sesa paratë në dispozicion, atëherë opsionet në fund të listës nuk do të

financohen.

Ky format buxheti formalisht lejon dhe krijon mekanizmin për rialokim: një njësi

shpenzuese mund të sugjerojë një nivel më të lartë shërbimi ose një program të ri të

renditur në majë të listës së programeve prioritare, ndërsa programet e një njësie tjetër

mund të jenë renditur në fund të listës. Propozimi i ri mund të financohet në kurriz të

një propozimi të mëparshëm për të mira dhe shërbime.

Problematika që paraqet ky format është potenciali shumë i lartë për gjenerimin e

konkurencës dhe konfliktit, arsye për të cilën ai përdoret rrallë.

Versioni më pak ekstrem i formatit të mësipërm është buxheti mbi bazën e

objektivave, sipas të cilit vetëm 5-10% e buxhetit të institucionit buxhetor rrezikon

rialokimin, arsye për të cilën ky format është mjaft i zakonshëm.

1.10.4 Formati i buxhetit i bazuar në performancë

Buxhetimi mbi bazën e performancës i ndan të ardhurat për institucionet buxhetore

në lidhje me synimet apo objektivat e performancës, në matjen e performancës me anë

të indikatorëve të ndryshëm dhe matësave të performancës, duke u bazuarnë

objektivat e ndryshme që kanë programet. Aktualisht, një numër i konsiderueshëm

vendesh janë duke përfshirë indikatorë të performancës dhe matës të performancës

për financimin e programeve, që janë më të suksesshme ose që operojnë më mirë se të

tjerat, në marrëdhënie me outputet e prodhuara. Informacioni mbi matjen e

performancës së programeve më pas, do të duhet të reflektohet në dokumentin final të

buxhetit publik dhe në fund, të merret në konsideratë në vendim-marrjen buxhetore

për çdo vit fiskal.

“Buxhetimi i bazuar në performancë është një term që aplikohet gjërësisht ndaj një

numri të formateve të buxhetit, që kërkojnë apo përpiqen të përfshijnë matjen e

rezultateve, si një çështje të rëndësishme në alokimin e burimeve buxhetore.”

(Douglas, Robinson, Barden, Strachota, 2002)

Për Irene Rubin (2010) një buxhet i bazuar në performancë liston atë çka dëshiron të

bëjë çdo njësi administrative, se sa ka planifikuar njësia që të bëjë dhe me cilat

burime‟. Pra, një buxhet i bazuar në performancë rendit atë çka dëshiron të realizojë

çdo njësi shpenzuese, sa ka planifikuar të realizojë njësia, e me cilat burime.

Dokumentet e buxhetit duhet të raportojnë se sa mirë ia kanë dalë administratorët

publikë vitin e kaluar me burimet financiare që dispononin. Kështu, theksohet ofrimi i

sa më shumë shërbimeve për para të shpenzuara.


30

Kjo formë e buxhetit thekson llogaridhënien dhe mund të përdoret sidomos në rastet

kur ka shumë skepticizëm në lidhje me qeverisjen. Synimi është t‟i tregohet publikut

se çfarë po bëjnë agjencitë qeveritare, sa po punojnë ato dhe sa mirë po veprojnë, për

të treguar efektivitetin dhe për të inkurajuar përmirësimet e nevojshme në lidhje me

synimet.

1.10.5 Krahasimi i Formateve tëBuxhetit

Siç trajtuam më lart, formatet e buxhetit kanë pika të ndryshme të forta dhe të dobëta,

arsye për të cilën mjaft vende zgjedhin ti kombinojnë formatet buxhetore. Çdo

qeverisje duhet të shqetësohet për kontrollin financiar, kështu që shpesh përdoret një

buxhet linjë-zë, që shoqërohet dhe me një buxhet të bazuar në programe, e ndonjëherë

ky i fundit mund të kombinohet me një buxhet të bazuar në performancë. Në kohë

krizash financiare, ose në përgjigjeve të kërkesave për reduktimin e shpenzimeve,

qeveritë mund të adoptojnë buxhetet me bazë zero ose buxhetet e bazuar në objektiva,

bashkë me buxhetin mbi bazën e programeve.

Në mënyrë të përmbledhur, buxheti me zëra e drejton vëmendjen në ndryshimet në

kategoritë financiare. Psh, arsyeja pse kanceleria e nevojshme për njësinë shpenzuese

është më e shtrenjtë këtë vit në krahasim me vitin e kaluar, është më shumë çështje

teknike që ka pak rëndësi politike. Kur buxheti paraqitet me zëra, mund të jetë e

vështirë të shqyrtohen shpenzimet e propozuara në lidhje me një menaxhim të

arsyeshëm apo të përshtatshëm. Buxheti i bazuar në programe, sidomos me

komponentin e tij, buxhetin me bazë zero, orienton krahasimet mes programeve mbi

bazën e prioriteteve të përcaktuara. Këto prioritete janë shpesh deklarata politike, si

psh: një program mbi bazën e të cilit përfitojnë të varfërit duhet të ketë prioritet më të

lartë se një program për përfitime për kategori të tjera të popullsisë. Buxhetet e

bazuara në performancë paraqesin jo vetëm kostot dhe përfitimet e programit, por

edhe kriteret e përfshira të produktivitetit për zgjedhjen midis programeve.

Në tabelën nr. 1.2 paraqiten të gjitha formatet e buxhetit, të shoqëruara me elementët

që e karakterizojnë çdo format (qëllimi të cilit i shërben formati, çështjet që zgjidh,

tiparet kryesore), si edhe avantazhet dhe disavantazhet e tyre respektive


31

Tabelë.1.2: Formatet e Buxhetit: nga M Douglas, K Robinson, D Barden, D Strachota

Krahasi

met mes

formatev

e

buxhetor

e

Qëllimi?

Pyetjet

kryesore

?

Problemi

për

zgjidhje?

Tiparet

kryesore

Aktorët

kryesorë

Kushtet

për

sukses

Fuqitë Dobësitë

Buxheti

mi

linjë/zë

ose me

objekte.

Inkreme

ntalizmi.

Llogaridh

ënia

financiare

.

A po

shpenzoh

en paratë

sipas

qëllimit të

përcaktua

r?

Parandali

mi i

keqshpërn

darjes së

fondeve.

Fokusi

mbi të

kaluarën,

duke

mbajtur

parasysh

vitin e

kaluar si

“bazë”.

Përdorimi

i

formulave

, si “fair

share” për

të

balancuar

buxhetin.

Kontabilis

tët dhe

menaxher

ët e zyrës

qëndrore

të

buxhetit,

që

interesohe

n për

balancimi

n e

buxhetit.

Mbrojtësit

e buxhetit

në

legjislativ

.

Nevojitet

kohë dhe

ekspertizë

minimale

e stafit

për të

hartuar e

rishikuar

buxhetin.

Funksion

on mirë

kur koha

në

dispozicio

n është e

shkurtër,

kur ka

shumë

kompleksi

tet, shumë

palë të

interesuar

dhe

potencial

të lartë

për

konflikt.

Nuk i

shërben

mirë

konsideri

mit të

efiçiencës

,

efektivitet

it, të

ardhmes

apo

çështjeve

të tjera

shqetësue

se.

Buxheti

mi mbi

bazën e

program

eve

(PPBS)

Llogaridh

ënia mbi

bazën e

programe

ve.

A po i

realizon

programi

synimet

dhe

objektivat

e tij?

Efektivite

ti i

programit

.

Fokusi

është mbi

planet,

synimet

dhe

objektivat

e

programit

.

Kërkon

planifikim

të

kujdesshë

m.

Menaxher

ët e

programe

ve si dhe

analistët e

programe

ve.

Kërkon

burimet e

nevojshm

e për të

zhvilluar

planet,

synimet

dhe

objektivat

e

programe

ve.

Siguron

një lidhje

të qartë

mes

aktivitete

ve të

programe

ve dhe

alokimeve

të

buxhetit.

Lidh

elementët

e

ndryshëm

sëbashku

dhe të

tashmen

me të

ardhmen.

Kërkon

investim

të

konsideru

eshëm të

burimeve.

Potencial

i lartë për

konflikt.


32

Buxheti

mi i

bazuar

në

performa

ncë.

Efektivite

ti dhe

efiçenca e

programe

ve.

A është

programi

kosto-

efektiv?

Matës të

asaj që

kërkohet

të

realizohet

.

Matjet

krijohen

për

aktivitetet

e lidhura

me punën,

efiçenca e

alokimit

të

burimeve

dhe

efektivitet

i.

Mbikqyrë

sit e

punës si

dhe

burokratët

e nivelit

zbatues.

Kërkon

burime të

konsideru

eshme për

zhvilluar

matje të

besueshm

e.

Kërkon

kohë për

të

zhvilluar

matësit e

performan

cës.

Siguron

mënyra

objektive

për

dokument

imin e

arritjeve,

realizime

ve.

Kërkon

tepër

kohë dhe

mjaft i

shtrenjtë,

i

kushtuesh

ëm si

proces.

Potencial

i lartë për

rezistencë

, nga frika

se masat e

performan

cës mund

të

përdoren

për

ndëshkim.

Buxheti

mi me

bazë zero

(ZBB).

Vendosja

e

prioritetev

e e

përshtatja

mes asaj

që është

dhe asaj

që duhet

bërë.

A po i

japim

prioritetin

e duhur

programe

ve

aktuale?

Vendim

nëse

duhet të

vazhdohet

të bëhet,

ajo që

është bërë

më parë,

Rishqyrti

mi

sistematik

i një pjese

të

aktivitete

ve aktuale

të

programit

.

Në varësi

nga

qendra

kryesore e

autoritetit,

ZBBmun

d të

aplikohet

kudo në

organizatë

.

Kërkon

kohë dhe

burime të

konsideru

eshme për

rishqyrtim

in e

detajuar

të

aktivitete

ve.

Kërkon

personel

dhe

menaxher

ë me vetë-

besim të

lartë.

Siguron

mundësi

për

rishqyrtim

in e

supozime

ve

ekzistuese

dhe

aktivitete

ve.

Siguron

mundësi

për

rialokimin

e

burimeve.

Përbën

barrë të

konsideru

eshme për

burimet

organizati

ve.

Krijon

rezistencë

pasi

zakonisht

është

kërcënues

.

Është e

vështirë të

bëhen

krahasime

midis

njësive

organizati

ve,

agjencive.


33

Siç mund të vërehet nga tabela, në lidhje me buxhetimin e bazuar në rezultatedhe

lëvizjen për performancë në qeverisje, formatet kryesore që janë të orientuara drejt

outputeve dhe outcomes, janë buxhetimi mbi bazën e programeve pasi siguron një

lidhje të qartë mes aktiviteteve të programeve e alokimeve të buxhetit dhe buxhetimi

mbi bazën e performancës, pasi thelbi është në efektivitetin e efiçencën e programeve,

për qëllim të së cilës hartohen matësit e performancës.


34

KAPITULLI I DYTË: TË DHËNAT DHE METODOLOGJIA E PUNIMIT

2.1.Performanca e programeve në buxhetin publik dhe faktorët kryesorë që

ndikojnë në matjen e menaxhimin e performancës

Ky kapitull i disertacionit lidhet me kuptimin më të mirë si dhe përkufizimin

operacional të variablave të përfshirë në studim, sidomos të performancës së

programeve të ofruara nga institucionet buxhetore.

Ndryshimi në shumat e buxhetuara për vitin buxhetor vijues, pra, financimi i

programeve buxhetore, ndikohet në modelin tonë nga performanca e programeve të

buxhetit. Ky ndikim lidhet kryesisht me informacioninmbi performancën e

programeve buxhetore, por edhe nga një sërë faktorësh politikë, ekonomikë,

burokratikë dhe ligjorë, si edhe nga formati i përdorur të buxhetit. Analiza e

mësipërme ndihmon në hartimin e një liste të plotë të variablave dhe të marrëdhënieve

mes tyre, për qëllime të vërtetimit të hipotezave. Kështu, do të zhvillojmë një listë të

faktorëve politikë, burokratikë, ekonomikë, ligjorë, që ndikojnë në performancën e

programeve dhe përfundimisht në vendim-marrjen buxhetore për financimin e

programeve në vitin pasues buxhetor. Të dhënat e përdorura do të jenë të lidhura me

faktorët e ndryshëm që do të përfshihen në analizë me qëllimin e verifikimit të

hipotezave të ngritura dhe sidomos të ndikimit që ka performanca e matur e

programeve në vendim-marrjen buxhetore.

Faktorët që ndikojnë në modelin e buxhetimit publik të një vendi dhe në të cilët është

bazuar edhe studimi për rastet e veçanta studimore (vendet e ndryshme të marra në

analizë për krahasim) janë:

1. Formati i aplikuar i buxhetit në vendet e ndryshme, domethënë nëse një

shtet ka aplikuar formatin e buxhetit të bazuar në zëra, objekte, formatin e

buxhetit të bazuar në programe, formatin e bazuar në performancë, formatin e

buxhetit me bazë zero apo formate të tjera që janë hibride, të kombinuara.

2. Faktorët politikë: janë tepër të rëndësishëm në studimin e buxhetimit publik

pasi faktorët politikë i ndikojnë vendimet në lidhje me buxhetin. Edhe pse

shpesh janë bërë përpjekje për të ndarë administrimin publik dhe në fund vetë

buxhetimin publik nga politika, nga autorë të ndryshëm, si një proces teknik

dhe jo politik.4

Në faktorët politikë mund të përfshijmë:

i. Stabiliteti politik i një vendi, me elementët përkatës.

ii. Regjimi politik.

iii. Madhësia e qeverisë.

iv. Veprimtaria në kuadrin e integrimit evropian dhe të anëtarësimit në

organizata të tjera ndërkombëtare.

4 Racionalistët, autorët që theksonin efiçencën dhe efektivitetin në studimin e administrimit publik.


35

v. Ndryshimi i qeverive në zgjedhje (partitë e majta përballë partive të

djathta).

vi. Sistemi politik: marrëdhëniet mes pushteteve dhe më specifikisht,

ekzekutivit dhe legjislativit.

vii. Ndërveprimi mes niveleve të ndryshme të qeverisjes.

viii. Decentralizimi.

ix. Transparenca.

x. Llogaridhënia.

xi. Grupet e interesit.

xii. Kultura politike.

3. Faktorët burokratikë: janë faktorët që kanë mjaft rëndësi në buxhetimin

publik pasi lidhen së brëndshmi me këtë proces. Këtu del në pah ndikimi i

burokratëve në buxhetimin publik, si pjesë shumë e rëndësishme e formulimit

dhe zbatimit të procesit të buxhetit publik.

Në faktorët burokratikë mund të analizojmë rolin e faktorëve të tillë si:

i. Mosha.

ii. Eksperienca në zyrat apo drejtoritë e buxhetit.

iii. Numri i stafit për buxhetin.

iv. Njohja e legjislacionit të buxhetit nga nëpunësit publikë që merren përditë

me buxhetin.

v. Eksperienca me formatet e buxhetit.

4. Faktorët ekonomikë: janë me tepër ndikim në modelet e buxhetimit publik në

vende të ndryshme, pasi ekonomia ndikon drejtëpërdrejtë në vendimet e

buxhetbërësve mbi të ardhurat, shpenzimet dhe balancën fiskale.5

Në variablat ekonomikë mund të përfshijmë rolin e faktorëve të tillë si:

i. Rritja ekonomike.

ii. PBB dhe PBB/frymë.

iii. Niveli i burimeve ekonomike.

iv. Menaxhimi i shpenzimeve publike dhe kontrolli financiar: auditimi.

v. Prirja për balancën fiskale vs. tolerimit të defiçitit buxhetor.

5. Faktorët ligjorë: janë faktorët e lidhur me kuadrin ligjor të domosdoshëm për

të aplikuar ndryshimet e nevojshme në buxhetimin publik.

Në faktorët ligjorë mund të përfshijmë:

i. Kuadri ligjor aktual.

ii. Përafrimi i legjislacionit me BE-në.

iii. Shteti ligjor (i së drejtës).

xiii. Procesi i buxhetit: Buxhetimi Top-down përballë atij Bottom-up.

xiv. Kuadri afatmesëm i shpenzimeve (MTEFs).

5 Vende të pasura do të theksojnë më tepër formate të lidhura me planifikimin e mirë të alokimit të

burimeve, ndërsa vende të varfra do të jenë më të orientuara në kontrollin e inputeve, burimeve në

proces, sipas I. Rubin, edhe A. Wildavsky.


36

2.2.Të dhënat dhe metodologjia e përdorur

2.2.1 Të dhënat e përdorura

Baza e të dhënave të përdorura në këtë studim është përftuar nga burime të ndryshme,

për të cilat jemi përpjekur që të theksojmë parimet e vërtetësisë, e kredibilitetit, të

paanshmërisë dhe të objektivitetit. Të dhënat janë grumbulluar duke pasur si objektiv

vërtetimin e hipotezave që ngre studimi, në lidhje me përdorimin e informacionit të

performancës (si pjesë e lëvizjes për performancë në qeverisje) në vendim-marrjen

buxhetore në lidhje me alokimin e burimeve të institucioneve buxhetore nga njëri vit

në tjetrin.

Studimi bazohet në të dhëna primare, parësore, të përftuara nëpërmjet pyetësorëve të

hartuar për qëllimin e verifikimit të hipotezave dhe të dhënave sekondare, dytësore të

përftuara nga shqyrtimi i dokumentacionit: librave, artikujve shkencorë, raporteve e të

tjera si këto, si nga institucione kombëtare ashtu edhe nga ato ndërkombëtare. Po

ashtu, të dhëna sekondare mjaft të rëndësishme për studimin ka qënë e gjithë baza

ligjore në lidhje me buxhetin publik dhe menaxhimin financiar, që pas rënies së

regjimit komunist dhe vendosjes së regjimit të ri demokratik, duke përfshirë këtu: dy

ligjet organike të buxhetit, ligjet vjetore të buxhetit, ligjet vjetore të zbatimit të

buxheteve, raporteve të monitorimit të ministrive të linjës dhe agregimi i raporteve të

monitorimit nga Ministria e Financave, si Autoriteti Qëndror i Buxhetit, Programet

Buxhetore Afatmesme dhe çdo udhëzim apo vendim në lidhje me zbatimin e buxhetit

vjetor.

Po ashtu, është përdorur Baza e të Dhënave Ndërkombëtare e Praktikave dhe

Procedurave të Buxhetit e OECD-së, që përmban dhe rezultatet e pyetësorit të OECD-

së së 2007 në vendet anëtare të OECD-së, si dhe pyetësorin e 2008 të OECD-së dhe

BB-së për praktikat dhe procedurat buxhetore në vende të tjera. Informacioni i

mbledhur mbi institucionet buxhetore të 97 vendeve, përfshin 31 vendet anëtare të

OECD-së dhe 66 vende jo-anëtare të Lindjes së Mesme, Afrikës, Evropës Lindore,

Azisë, Amerikës Latine dhe Karaibeve. Në fakt, fokusi ynë studimor ka qenë vetëm

mbi vendet e Ballkanit Perëndimor dhe vetëm në lidhje me performancën e sistemit

buxhetor në këto vende

Më shumë se 99 pyetje janë të përfshira në pyetësor për të analizuar çdo aspekt të

ciklit të buxhetit: hartimit, miratimit, zbatimit, llogaridhënies dhe auditimit,

informacionit të performancës si dhe menaxhimit të ndihmave, përsa i përket vendeve

në zhvillim. Por fokusi ynë ka qënë vetëm në pyetjet dhe përgjigjet e pyetësorit të

lidhur me informacionin mbi performancën, në vendet e përfshira në studim. Ky

pyetësor u shpërnda elektronikisht dhe më pas përgjigjet e tij u verifikuan edhe me

anë të takimeve me përfaqësues të shteteve të cilët kishin plotësuar pyetësorët.


37

2.2.2 Metodologjia e përdorur

Metodologjia në këtë studim është një kombinim i metodave sasiore me anë të

pyetësorit të hartuar për të përfituar të dhëna primare sëbashku me pyetësorët e

OECD-së, si dhe me metodat cilësore, si: shqyrtimi i literaturës dhe

dokumentacioneve, nga institucione të rëndësishme të vendit dhe ato ndërkombëtare.

Të dhënat e përdorura në studim lidhen me një bazë të dhënash nga burime të

ndryshme.

Pyetësori i hartuar për qëllimin e dizertacionit është hartuar duke pasur si qëllim të

kuptuarit më të mirë të mënyrës se si kryhet buxhetimi publik në Shqipëri, duke

kërkuar të arrijë në përfundime mbi buxhetimin publik në Shqipëri, bazuar në

mendimet dhe qëndrimet e administratorëve publikë, në institucionet qëndrore

buxhetore. Pyetësori është hartuar me njëzet e tetë pyetje të cilat orientojnë dhe

studimin tonë, ka patur si bazë faktorët e ndryshëm politikë, ekonomikë, ligjorë dhe

burokratikë, të cilët ndikojnë në procesin e buxhetit.6

Në pyetësor rezultojnë një sërë elementesh që hedhin dritë mbi veprimtarinë në

drejtim të performancës së programeve qeveritare të ofruara nga institucionet

buxhetore. Duke nisur që nga muaji shtator i vitit 2013 deri në mars të vitit 2014 kemi

ndërmarrë plotësimin e pyetësorëve në institucionet buxhetore të përzgjedhura

(kampionin studimor), të cilat ishin ministritë dhe më specifikisht, adminstratorët

publikë në drejtoritë dhe sektorët e buxhetit dhe financës, për të kuptuar më mirë

procesin e buxhetimit publik në vend dhe ndikimin në performancën qeveritare në

lidhje me ofrimin e shërbimeve. Pyetësori iu drejtua administratorëve publikë në këto

institucione, që merren me procesin e buxhetit drejtëpërdrejtë dhe që mund të jepnin

informacionin më të saktë dhe të besueshëm, mbi buxhetimin publik dhe njohuritë dhe

qëndrimet e tyre në lidhje me performancën e qeverisjes.

Për shkak të vështirësive të ndryshme, pyetësori është plotësuar nga nëpunës publikë

vetëm në një pjesë të ministrive të linjës, duke u grumbulluar vetëm 38 pyetësorë të

plotësuar në minitritë e ndryshme, duke përfshirë pjesërisht dhe Ministrinë e Financës

në Shqipëri, si autoriteti qëndror i buxhetit. Kështu, pyetësori është plotësuar nga

administratorët publikë të Ministrisë së Financës, në Ministrinë e Bujqësisë dhe të

Ushqimit e të Konsumatorit, në Ministrinë e Drejtësisë, atë të Turizmit dhe Sportit, në

Ministrinë e Transportit dhe të Telekomunikacionit, në Ministrinë e Brendshme, në

Ministrinë e Mjedisit, në Ministrinë e Mbrojtjes, në Ministrinë e Arsimit dhe Sportit.

Ndërsa, studimi i dokumentacionit ka krijuar bazën e domosdoshme të burimeve

dytësore dhe bërjen e analizës rreth çështjes. Kështu, janë bërë përpjekje që ky

informacion i grumbulluar të jetë i besueshëm dhe objektiv. Shqyrtimi i

dokumentacionit është përdorur për të hartuar pjesën teorike të punimit si dhe

krahasimit mes Shqipërisë dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Në lidhje me krahasimin me vendet e Ballkanit Perëndimor janë shqyrtuar dhe

analizuar të dhënat primare të pyetësorit të hartuar nga OECD dhe BB, në vitin 2007i,

për sa i përket performancës së programeve qeveritare në këto vende, si edhe të

dhënave dytësore të literaturës në lidhje me këto vende. Pyetësori i realizuar ka

shërbyer për të kuptuar më mirë informacionin mbi performancën në procesin e

6 Për më shumë, pyetësori mund të gjendet në fund të dizertacionit, në Shtojcën 1.


38

buxhetit publik në Shqipëri, Bullgari, Bosnjë-Hercegovinë, Qipro, Kroaci, Greqi,

Serbi.7

Dizertacioni është hartuar duke u mbështetur në të dhënat empirike të përftuara nga

pyetësori i hartuar për Shqipërinë dhe nga përgjigjet e pyetësorit të OECD-së dhe BB-

së, së bashku me shqyrtimin dhe analizën e rasteve studimore të veçanta (case studies).

2.3. Pyetjet kërkimore të studimit

Pyetjet kërkimore të studimit, që përkthehen edhe në vetë objektivat studimore, janë:

1. Çfarë janë formatet e buxhetit dhe cilat janë tipet kryesore të tyre, si dhe cila

është rëndësia e formateve në lidhje me vendim-marrjen buxhetore?

2. Çfarë nënkupton lëvizja për matjen dhe menaxhimin e performancës së

programeve në buxhetin publik?

3. Cilat reforma buxhetore janë ndërmarrë në Shqipëri, në kuadër të

mirëqeverisjes, cilat janë formatet e përdorura të buxhetit, në vitet e

tranzicionit (nga vitet ’90 e deri më tani) dhe në çfarë situate ndodhemi në

krahasim me vendet e Ballkanit Perëndimor në lidhje me lëvizjen për

performancën në qeverisjee?

4. A ndikon informacioni mbi performancën e matur të programeve në

vendim-marrjen buxhetore të lidhur me alokimin e burimeve?

2.4. Modeli analitik

Bazuar në sa trajtuam në këtë kapitull, u shpjeguan faktorët kryesorë që ndikojnë në

procesin e buxhetit publik dhe baza e të dhënave dhe metodologjia, që është përdorur

në këtë studim. Për t‟iu përgjigjur pyetjeve dhe hipotezave të ngrituar në këtë studim,

ndërtohet modeli i mëposhtëm analitik:

7Për më shumë informacion në lidhje me pyetjet në pyetësor mbi performancën, shih pyetësorin e

OECD-së dhe BB-së, në fund të dizertacionit, në Shtojcën 2.


39

Figura 2.1. Modeli analitik

Siç shihet edhe nga figura më sipër, modeli analitik paraqitet si tërësia e elementeve të

rëndësishëm dhe ndikues në vendim-marrjen buxhetore në lidhje me të ardhurat,

shpenzimet dhe balancën fiskale.

Vendim-marrja buxhetore

Faktoret politike

Formati i buxhetit

Faktoret burokratike

Faktoret ligjore

Faktoret ekonomike

Matja e menaxhimi i

performances se programeve


40

KAPITULLI I TRETË: LËVIZJA PËR PERFORMANCË NË QEVERISJE

Krijimi i një klime të përshtatshme për zhvillimin ekonomik të një vendi dhe

efektiviteti i orientimit të shpenzimeve është në qendër të vëmendjes së çdo qeverie.

Në fushën e administrimit publik, vlerësimi nëse buxhetet publike të qeverive

realizojnë keto dy synime është një nga dilemat më të rëndësishme për t‟u zgjidhur që

në momentin e hartimit të buxheteve. Vendim-marrësit kanë të domosdoshme që në

momentin që miratojnë projekt-buxhetet të jenë në gjendje të parashikojnë se çfarë

efektesh do të ketë buxheti që ata miratojnë. Në këto kushte, ata kërkojnë një mënyrë

se si mund të vlerësohen jo vetem nga pikëpamja politike, por dhe ajo ekonomike,

projekt-buxhetet e paraqitura nga qeveritë.

Një nga mënyrat për të lehtësuar këtë proces është ajo që njihet me emrin lëvizja për

rritjen e performancës së institucioneve dhe organeve qeveritare, për matjen apo

vlerësimin e performancës së tyre, si edhe në drejtim të përdorimit të informacionit

mbi performancën në vendim-marrje më cilësore, në kuadër të mirëqeverisjes dhe

forcimit të demokratizimit.

Në këtë kapitull do të analizojmë studimet që janë bërë nga autorë të ndryshëm të cilët

trajtojnë përdorimin e performancës si një nga elementet më të rëndësishëm në

hartimin dhe vlerësimin e buxheteve nga ana e vendim-marrësve politikë.

3.1. Studimet mbi përdorimin e informacionit të performancës në vendimet

mbi buxhetin

Në një numër studimesh të ndërmarra nga OECD-ja, ku studiohet situata e procesit të

hartimit të buxheteve publike të disa vendeve, vihet re në përgjithësi që në lidhje

buxhetimin publik janë aplikuar një sërë reformash të orientuara drejt matjes së

performancës, pikërisht në kuadër të forcimit të demokracisë dhe rritjes së

llogaridhënies dhe të përgjegjshmërisë së qeveritarëve ndaj qytetarëve.

Në këto shtete gjithnjë e më tepër janë ndërmarrë reforma dhe janë aplikuar formate të

buxhetit që bazohen në outputet (produktet e menjëhershme) dhe outcomes (rezultatet

në afat të mesëm dhe të gjatë) dhe jo më në inputet (burimet e përdorura), siç janë

formatet e bazuara në programe dhe formatet e bazuara në performancë. Pra, tanimë

gjithnjë e më shumë fokusi është zhvendosur nga inputet në buxhetimin publik drejt

rezultateve, arsye për të cilën shpesh këto lëvizje përfshihen në një emër të vetëm si “

buxhetimi i bazuar në rezultate”, ashtu siç shprehet edhe nga autorë të ndryshëm

(Results-based budgeting8) (Hatry, 2007; West, 2011).

8 National Academy of Public Administration, edited by Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F.

Terry. Performance Management and Budgeting: How governments can learn from experience. M. E.

Sharpe, 2008,

West F. William. Program budgeting and the performance movement: the elusive quest for efficiency

in government. Georgetown university press, Washington, D.C, 2011


41

Kështu, formatet e bazuar në performancën (Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss

F. Terry, 2008), pavarësisht nivelit të përdorimit të informacionit të lidhur me

performancën qeveritare dhe përdorimit të tij në vendimet në lidhje me buxhetet

publike, janë bërë pjesë shumë e rëndësishme e punës së agjencive qeveritare, meqë

sigurojnë një bazë shumë të mirë në lidhje me përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e

shtuar të qeverisë si dhe për të kuptuar se sa dhe se si punon qeveria.

Ka një sërë përdorimesh të informacionit të lidhur me performancën e programeve të

agjencive qeveritare, që i bashkelidhen dhe që ndikojnë në vendimet mbi të ardhurat

dhe shpenzimet në buxhet. Më kryesisht, dallohen katër kategori të buxhetimit të

bazuar në performancë, në dy dekadat e fundit në eksperiencën ndërkombëtare, në

lidhje me mënyrën e përdorimit të informacionit mbi performancën (Shah. Anwar,

Shen. Chunli, 2007):

a. Buxhetimi i bazuar në raportimin mbi performancën (PRB): e paraqet

informacionin e performancës si pjesë e dokumentit të buxhetit, por aktorët e

buxhetit nuk e përdorin këtë informacion në alokimin e burimeve.

b. Buxhetimi i bazuar në informimin mbi performancën (PIB): mban në

konsideratë performancën e programit, por e përdor informacionin vetëm si një

faktor të vogël në vendim-marrje.

c. Buxhetimi i bazuar në performancë (PBB): informacioni mbi performancën

luan rol të rëndësishëm në alokimin e burimeve sëbashku me faktorë të tjerë,

por jo domosdoshmërisht ai e përcakton sasinë e burimeve të alokuara.

d. Buxhetimi i determinuar nga performanca (PDB): nënkupton që alokimi i

burimeve lidhet drejtëpërdrejtë dhe në mënyrë eksplicite më njësitë e matjes së

performancës (units of performance).

Matja e performancës së qeverisjes, domethënë e performancës së realizimit të

programeve qeveritare të parashikuara në buxhetin publik është tepër e rëndësishme

për të kuptuar më mirë punën e qeverisë si dhe sasinë e mënyrën e përdorimit të

burimeve, në lidhje me nevojat shoqërore.

Në këtë kontekst është e nevojshme që të përcaktohen dhe konceptet bazë të lidhur me

performancën (Shah. Anwar, Shen. Chunli, 2007; Pollit & Bouckaert, 2005). Këta

autorë në studimin e tyre përcaktojnë se aspektet më të rëndësishme mbi të cilat duhet

të përcaktohet performanca e aspekteve financiaredhe jo financiare të qeverive janë:

a. Inputet dhe inputet e ndërmjetme: burimet për prodhimin e outputeve.

b. Outputet: sasia dhe cilësia e të mirave dhe e shërbimeve të prodhuara.

c. Outcome: progresi në arritjen, realizimin e objektivave të programit.

d. Impakti: synimet e programit.

e. Gjerësia (shtrirja apo efektiviteti): individët që përfitojnë ose që cënohen nga

një program.


42

Ndërsa sipas autorëve të tjerë (Posner at. al., 2013) modeli logjik i një programi të

përgjithshëm, paraqitet si në figurën më poshtë:

Ndikimet e jashtme

Ndikimet e jashtme

Figura 3.1:Modeli logjik i një programi(Posner at. al., 2013).

Ndërsa, Pollit dhe Bouckaert (Pollit & Bouckaert, 2005), në studimin e tyre arrijnë në

konkluzionin se modeli Inpute/Output është modeli qe shërben për të kuptuar më mirë

trajektoret e reformave të ndërmarra nga shumë vende në lidhje me menaxhimin e

financave publike.

Proceset janë aktivitetet që ndodhin brenda institucioneve për gjenerimin e outputeve.

Outputet përbëjnë produktet e këtyre proceseve- çfarë i shpërndan institucioni botës

së jashtme. Këto më tej ndërveprojnë me mjedisin (sidomos me individët dhe grupet e

synuar), që shpien në rezultate, e në afat të gjatë në impakte. Si rezultatet edhe

impaktet mund të emërtohen si outcomes (rezultatet si outcomes të ndërmjetme dhe

impaktet si outcomes përfundimtare). Vlera edhe e proceseve edhe e outputeve

qëndron në outcomes. Marrëdhënia mes inputeve dhe outputeve përbën efiçencën,

ndërsa marrëdhënia mes objektivave, outcomes të ndërmjetme dhe impakteve përbën

efektivitetin. Ndërsa programet ose organizimi lidhen me objektivat, inputet,

aktivitetet dhe outputet.

Shah. Anwar, Shen. Chunli, 2007, në studimin e tyre cilësojnë se disa shembuj të

indikatorëve të matjes së efiçencës dhe cilësisë së veprimtarisë së qeverisë janë:

a. Cilësia, matësit e shërbimit, si: afatet, aksesueshmëria, mirësjellja dhe

saktësia.

b. Kënaqësia e konsumatorit: renditja e shërbimeve nga përdoruesit.

c. Produktiviteti: output-i për orë pune.

d. Efiçenca: kosto/njësi output-i.

Burimet

Aktivitetet

e programit

Rastet, klientët

Outpute

t

Outcome

s

fillestare

Outcomes

të

ndërmjetme

Outcomes

afatgjata


43

Një numër i konsiderueshëm autorësh (Robert D. Lee Jr, Ronald W. Johnson, 2004;

Philip G. Joyce, 2006) konkludojnë se kriteret për gjykim në analizë bazohen në

parime të ndryshme si: efiçenca, efektiviteti, produktiviteti dhe drejtësia në

shpërndarje (equity). Analiza e tyre përdor informacionin e mbledhur për t‟u përdorur

në vendim-marrjen mbi politikat dhe programet (aplikimi i një ndryshimi politik, futja

e një programi të ri, modifikimi i një programi ekzistues e vendime të tilla si këto).

Në studimin e Lee dhe Johnson, efektiviteti lidhet me përdorimin e burimeve, nëse ka

impaktin e dëshiruar mbi personat dhe mjedisin. Ai përdoret si kriter për vlerësimin e

një programi, duke supozuar që programi i ka arritur në fakt synimet dhe objektivat e

tij. Në analizat e efektivitetit, fokusi është në outcomes (të programit). Ndërsa

gjykimet mbi efiçencën përfshijnë krahasime. Fokusi këtu mund të jetë në efiçencën

operacionale, domethënë sesi të reduktohet në mënyrën më të mirë të mundshme

kostoja e një aktiviteti, ose mund të përfshijë çështje më të gjëra, domethënë se si të

alokohen në mënyrën më të mirë të mundshme burimet në shoqëri. Ndërsa për

autorët, termat analizë e produktivitetit dhe matje e performancës kanë marrë tepër

rëndësi në vitet e fundit, duke u përdorur shpesh edhe si sinonime, duke përfshirë

shqetësime mbi efektivitetin dhe efiçencën, megjithëse shumë autorë e shohin

analizën e produktivitetit si një nënfushë e matjes së performancës. Në raste të tjera,

termi produktivitet kufizohet në përdorimin efiçent të burimeve në kryerjen e punës,

me pak ose aspak preokupim në lidhje me rezultatet ose impaktet. Koncepti i

riinxhinieringut dhe reformimit, duke iu referuar dhe zbatimit të tyre në qeverisje, i

referohen kryesisht përmirësimit të produktivitetit, pa i kushtuar shumë rëndësi vlerës

së rezultateve të arritura. Ndërsa drejtësia në shpërndarje i referohet faktit nëse

përfitimet e programeve shpërndahen në shoqëri mbi bazën e ndonjë lloj koncepti të

ndershmërisë, drejtësisë.

Sipas Lee dhe Johnson (Lee & Johnson, 2004) në “Public Budgeting Systems” ka tre

tipe të analizave të përgjithshme. Përveç formulimit të politikave, është monitorimi i

programeve, si një lloj i analizës së përgjithshme, që monitoron rezultatet e

programeve. Monitorimi i programeve, sidomos kur përdoret sëbashku me një sistem

të buxhetit, shpesh fokusohet në atë që agjencitë të jenë të përgjegjshme në lidhje me

rezultatet e premtuara në lidhje me burimet e përdorura. Një konsideratë e

rëndësishme, përveç performancës, është vetë procesi i implementimit, domethënë që

programet të zbatohen ashtu siç janë miratuar nga Kongresi në SHBA. Një term tjetër

është llogaridhënia, që tregon se agjencitë duhet të jenë të përgjegjshme për rezultatet

e premtuara. Ndërsa vlerësimi i programeve bën vlerësimin e programeve aktuale. Një

detyrë mund të jetë shqyrtimi i synimeve dhe objektivave të synuara të një programi,

meqë shpeshherë ato nuk përcaktohen qartë. Kur objektivat e një programi janë të

panjohura ose të papërcaktuara qartë, natyra e analizës bëhet më shumë cilësore sesa

sasiore. Ky tip i kërkimit shkencor është njohur si vlerësimi social, i dallueshëm nga

vlerësimi teknik. Në SHBA, psh vlerësimi i programeve si një analizë rigoroze e

kostove dhe rezultateve të programeve në vazhdim, u institucionalizua si praktikë në

vitet 1960, në qeverisjen federale. Analiza gjithashtu mund të marrë në konsideratë

alternativat e shpërndarjes së shërbimeve, për mekanizmin e ofrimit të shërbimeve,

për realizimin e objektivave.

Ndërsa sipas Stuart Nagel (Lee & Johnson, 2004) matja e performancës është bërë aq

e zakonshme në qeveritë e të gjitha niveleve, saqë kërkesa për informacion krahasues


44

është e lartë edhe mbi rezultatet edhe mbi mënyrat se si janë arritur ato rezultate. Në

masën në të cilën indikatorët e performancës masin outputet e programeve, analizat

do të fokusohen në produktivitetin e qeverisë ose në performancën operacionale.

Ndërsa në masën që indikatorët e performancës theksojnë impaktet mbi përfituesit e

synuar, tipet e analizës do të fokusohen mbi efektivitetin e qeverisjes.

Ndërkohë që informacioni mbi performancën e programeve buxhetore është i një

rëndësie të madhe në lidhje me shumat e buxhetuara nga njëri vit buxhetor në tjetrin,

çështja që lind është se a mbahet parasysh ky informacion dhe se sa ai merret realisht

në konsideratë nga buxhet-bërësit.

Ajo që është për t‟u theksuar është që edhe pse formati i bazuar në performancë dhe ai

në programe janë tepër të ngjashëm, si edhe janë pjesë e lëvizjes drejt reformimit të

qeverisjes dhe të buxhetimit publik në veçanti, pra të lidhur me buxhetimin e orientuar

drejt rezultateve, këto dy formate kanë një dallim të rëndësishëm nga njëri-tjetri. I pari

është i lidhur me rezultatet konkrete të realizuara nga institucionet buxhetore deri në

nivel njësie shpenzuese në çdo vit buxhetor, pra lidhet me të kaluarën, i dyti lidhet me

synimet dhe objektivat e përcaktuara për të ardhmen, me anë të një procesi të

kujdesshëm të planifikimit strategjik.

Pollit dhe Bouckaert (Pollit & Bouckaert, 2005: 66-69) trajtojnë se gjërësia dhe

komponentët e reformës brenda trajektores janë:

a. Financa: buxheti, llogaritë, auditet.

b. Personeli: rekrutimi, pozicioni i punës, shpërblimi, siguria në punë, etj.

c. Organizimi: specializimi, koordinimi, shkalla (pozicionimi), de (centralizimi).

d. Sistemet e matjes së performancës: përmbajtja, organizimi, përdorimi.

Në po të njëjtin studim autorët theksojnë se procesi i implementimit të reformave

mund të realizohet në tre mënyra:

a. Top-down / bottom-up.

b. Nga dimensionet lokale.

c. Shpërndarja e burimeve: organizatat (e reja).

Trajektoret në reformën e menaxhimit financiar për Pollit dhe Bouckaert (Pollit &

Bouckaert, 2005), në veçanti reformat e buxhetit, kanë qënë mjaft të përhapura dhe

janë nxitur nga dy presione të jashtme:

a. Kufizimi i rritjes së shpenzimeve publike, për arsye makroekonomike. Kjo

reformë i përshtatet uljeve apo ngritjeve të ciklit ekonomik dhe forcës apo

dobësisë së një ekonomie të veçantë.

b. Presioni i dytë ka qënë i lidhur me përmirësimin e performancës së sektorit

publik - për tipet e buxhetimit dhe menaxhimit financiar, që do të stimulojnë

efiçencë ose efektivitet më të lartë, ose më shumë cilësi, ose ndonjë kombinim

të të trejave.

Të dyja së bashku këto nxitje për reformë kanë çuar në atë që në realitet, ka rezultuar

në një zgjerim në gjërësinë (scope) ose qëllimin (purpose) e buxhetimit. Përkundër një

situate kur buxhetet dilnin nga një proces i alokimeve financiare vjetore, që


45

rregulloheshin inkrementalisht, ligjëroheshin dhe i paraqiteshin legjislaturave, tanimë

buxhetimi është lidhur ngushtë me procese të tjera, si: planifikimi, menaxhimi i

operacioneve dhe matja e performancës. Objektiv i përbashkët tani është bërë

integrimi i këtyre sistemeve të ndryshme. (Bouckart 2000b, 2002c; Bouckaert & Van

Reeth, 1998; Le Loup, 1988, OECD, 2002b; Pollit, 2001).

Caiden (1998) e përshkruan këtë zgjerim dhe rritje të kompleksitetit të axhendës së

buxhetit si fillimi i “superbuxhetimit”.

1. Reformat që janë ndërmarrë për objektivin e kursimit, nuk janë përshtatur mirë

gjithmonë me reformat që do të nevojiteshin për të inkurajuar përmirësimin e

performancës, psh, përdorimi i buxhetimit nga lart-poshtë.

“Cheese-slicing”: thellësia dhe shpeshtësia e shkurtimeve në buxhet varen nga

mundësitë politike (disa objektiva, targets janë më të “rënda” politikisht se sa

të tjerat, si dhe në ashpërsinë e pozicionit makroekonomik. Por, në përgjithësi,

kjo metodë, nuk përputhet mirë me përmirësimin e performancës, pasi krijon

një mjedis mjaft të paparashikueshëm dhe negativ për menaxhimin e

operacioneve.

2. Mënyra tjetër për kursim ka qënë më e përputhshme me rritjen apo

përmirësimin e performancës. Adoptimi ose rritja e përdorimit të buxhetimit-

kornizë apo në bllok (frame or block budgeting) si në Finlandë, Suedi, SHBA,

Belgjikë dhe Itali, si pjesë e reformave të decentralizimit. Këtu, ministria

qëndrore, si autoriteti qëndror i buxhetit, vendos dhe rregullon tavane të gjëra

ose “frames”, por brenda tyre i delegon mjaft përgjegjësi politikanëve ose dhe

menaxherëve, për alokimin për shërbime të veçanta, programe ose projekte.

Kjo qasje lejon deri diku përcaktimin të pjesshëm të prioriteteve, por gjithsesi

të vendos përpara zgjedhjeve të vështira mes prioriteteve të ndryshme.

“Frame-budgeting” gjithashtu kërkonte disa rirregullime të procedurave

buxhetore, në atë që duhet të ishte e qartë dhe të ishin të dallueshme fazat në

diskutimin buxhetor: - së pari, përcaktimi i kornizave financiare agregate

(edhe debatit se cila formulë do të ishte më e përshtatshme), si dhe së dyti, një

diskutim të detajuar se si duhet të bëhet alokimi i burimeve për programe

specifike (edhe se si duhet matur performanca e këtyre programeve).

Kur i referohemi aspekteve të reformës së menaxhimit financiar, që lidhen më

shumë me performancën sesa me kursimet, evidentohen sipas autorëve Pollit

dhe Bouckaert (Pollit & Bouckaert, 2005) një sërë trajektoresh të pjeshme:

a. Hapi i parë është shpesh publikimi i disa informacioneve mbi

performancën bashkë me dokumentet vjetore të buxhetit (megjithëse mund

të jetë e vështirë ose e pamundur që të lidhen mes tyre “performanca”

specifike me alokimet financiare specifike.

b. Hapi i dytë është të fillohet të ndryshohet formati dhe përmbajtja e vetë

buxhetit, duke u zhvendosur nga buxhetimi linjë/zë, drejt disa

kategorizimeve të lidhura me performancën, ose duke u përpjekur të

lidhim buxhetimin me proceset e reja të planifikimit strategjik.

c. Hapi i tretë dhe më ambicioz është ndryshimi i vetë procedurës së

buxhetimit, psh duke ndryshuar nxitjet apo incentivat e aktorëve kyç të

buxhetit, ose duke e ndryshuar thelbësisht strukturën ose kohën e


46

diskutimit mbi buxhetin, ose madje edhe përpjekja për ndryshimin e rolit

të legjislaturës në procesin e buxhetit (Pollit, 2001).

Sipas këtyre autorëve duhet bërë kujdes në interpretimin e evidencave të reformës

buxhetore. Buxhetimi është një proces i vërtetë politik dhe sjelljet aktuale vështirë se

mund të ndryshojnë, edhe kur procedurat formale modifikohen. Për më tepër, edhe

kur reforma buxhetore implementohet me sukses, mund të duhen vite për të gjithë

organizatat që të realizojnë reformën dhe të praktikojnë plotësisht procedurat e reja.

Së fundi, procesi i reformës së buxhetit është i vazhdueshëm dhe me iniciativa të reja.

Si rezultat, mund të krijohet një model në reformën e buxhetit: ndryshime të mëdha

për përmirësimin apo rritjen e fokusit të performancës mbi buxhetin, janë

implementuar në Australi, Zelandë, Finlandë, Suedi dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Megjithatë sipas autorit nuk ka arsye të besohet se tërësia më e fundit e reformave të

buxhetit, do të kenë më shumë sukses se sa përpjekjet e mëparshme (suksesi i tyre do

të jetë marxhinal).

Në tabelën më poshtë paraqiten trajektoret kryesore të reformimit të buxhetimit

publik, në vende të ndryshme bazuar në formatet e përdorura të buxhetit edhe në

sistemet e kontabililitetit, gjithnjë në kuadër të lëvizjes për shtimin e performancës në

qeverisje.

Tabelë nr.3.1 : Trajektoret e buxhetit (Pollit & Bouckaert, 2005)

Modernizimi i sistemeve të kontabilitetit: Trajektoret e Buxhetit.

Statusi i Buxhetit Rrugëtimi

1. Buxheti linjë/zë i orientuar

drejt inputeve.

2. A: përfshin njëfarë

informacioni mbi

performancën.

3. A+B: ndryshon formatin dhe

përmbajtjen edhe shton dhe

dokumente të tjera.

4. A+B+C: përshtat procedurat

dhe afatet kohore.

5. A+B+C+D: përshtat metodat

e kryerjes së shpenzimeve

(mbi baza akruale)

1. Gjermani/Belgjikë.

2. Francë/ BE/ Itali.

3. ShBA.

4. Hollanda/Kanada/Suedi/Finlandë.

5. MB/ Australia/Zelanda e re.


47

Për më shumë, kuadri konceptual për menaxhimin e performancës (Posner at. al.,

2013) lidh së bashku një sërë elementesh. “Matja e performancës i referohet

mbledhjes së të dhënave mbi indikatorët kyç të performancës; ai është një ushtrim

relativisht i thjeshtë, megjithëse praktika ka treguar se është tepër e vështirë për

qeveritë me nivel të ulët të kapacitetit teknik dhe të mbështetjes nga palët e

interesuara (Berman & Wang, 2000) si dhe i vështirë për t‟u implementuar në kushtet

e synimeve, objektivave të shumëfishta dhe të konfuzionit apo paqartësisë (Koppell,

2005).

Ndërsa, Menaxhimi i performancës i referohet përdorimit të përditshëm strategjik të

informacionit të performancës nga menaxherët, për të zgjidhur apo adresuar

problemet përpara se ato të shfaqen si problematika në performancë.”

Moynihan (2008) thekson një doktrinë të menaxhimit të performancës, nga studimi në

nivelin e shteteve, e cila ka tre indikatorë tepër të rëndësishëm të matjes së

performancës si dhe paraqet rrugën për të kaluar nga matja e performancës në

menaxhimin e performancës:

1. Kalimi nga matësit e outputeve tek matësit e outcomes.

2. Përdorimi i informacionit të performancës në vendim-marrje.

3. Kalimi i përgjegjësive dhe të diskrecionit te menaxherët zbatues (në terren), në

këmbim të përgjegjësisë së performancës së agjencisë qeveritare.

Kështu, sfida e menaxhimit të performancës është që të demonstrojë rezultatet

afatmesme, outcomes, nga burimet e përdorura nga programi, agjencia, apo

organizata, për menaxherët e duhur, palët e interesuara, klientët dhe qytetarët.

Gjithashtu, ajo kërkon të përmirësojë performancën me kalimin e kohës, për të

identifikuar dhe ndrequr problemet, mungesat në procesin e prodhimit apo ofrimit të

të mirës dhe shërbimit. Përdoruesit e saktë të informacionit performancës, ndryshojnë

nga vendi në vend, ashtu siç ndryshojnë dhe nevojat e tyre në lidhje me

informacionin. Kjo nënkupton që sistemet e MEP duhet të dizenjohen, hartohen sipas

nevojave të klientit, në lidhje me qëllimet për të cilat janë krijuar.

Sipas Poister (2014) me kalimin e kohës, matja e performancës është integruar

gjithnjë e më shumë në vendim-marrje, për të gjeneruar raporte të rëndësishme për të

mbështetur qëllime të ndryshme). Ai thekson tre tranzicione të mbivendosura me

njëra-tjetrën: nga planifikimi strategjik në menaxhimin strategjik, nga matja e

performancës në menaxhimin e performancës, si dhe nga përdoimi i këtyre mjeteve në

mënyrë të pavarur në integrimin e duhur të menaxhimit strategjik dhe menaxhimit të

performancës.


48

Figura 3.2: Kuadri Konceptual për Menaxhimin e Performancës(Posner at. al., 2013)

Siç duket edhe nga figura kuadri konceptual për menaxhimin e performancës bazohet

në ndërlidhjen e ndërveprimin e planifikimit, menaxhimit, buxhetimit dhe vlerësimit,

e ndikimin e tyre të përbashkët në menaxhimin e performancës.

3.2. Studimet mbi efektet e matjes së performancës në vendimet mbi buxhetin

Ekziston një numër jo i vogël studimesh kohët e fundit, mbi lidhjen mes matjes së

performancës dhe të rolit që luan informacioni mbi performancën në vendimet mbi

alokimet në buxhetin. Kryesisht këto studime janë të lidhura me ShBA-në. Ndërsa, të

pakta janë studimet që janë kryer për vende të tjera në lidhje me matjen e

performancës së programeve buxhetore dhe këto studime kryesisht janë ndërmarrë

nga OECD-ja.

Në lidhje me orientimin e shtuar të performancës në qeverisje, Pollit dhe Bouckaert

(Pollit & Bouckaert, 2005: 106-113,126) theksojnë se një numër vendesh kanë

propozuar një lidhje mes matjes së perfomancës dhe buxhetimit, meqë kjo do të ishte

diçka “ e mirë”. Problemi është të shpjegohet pse përpjekjet për të realizuar këtë lloj

Matja e performances e raportimi i

saj.

PLANIFIKIMI

Angazhimi i paleve te interesuara.

Qartesimi i misionit, vizionit e strategjise.

Percaktimi i synimeve e objektivave.

Planifikimi i programeve, projekteve e sistemeve te ofrimit te

sherbimeve.

BUXHETIMI

Analiza e masave te efiçences e kosto-

efektivitetit.

Krahasimi i investimeve alternative.

Alokimi i burimeve.

MENAXHIMI

Menaxhimi i njerezve, organizatave e programeve

per rezultate.

Promovimi i performances me ane te rrjeteve.

Zhvillimi i kultures se performances

VLERESIMI

Analiza e performances e identifikimi i çeshtjeve te

performances.

Realizimi i vleresimeve te thella te programit, Permiresimit te

Cilesise, Analizave te MEnaxhimit e Buxhetit, Kerkimit dhe Analizes se

politikave.


49

lidhjeje kanë dështuar në mënyrë të dukshme, që të kenë një bazë në të kaluarën.

Mundet që logjika ekonomike dhe logjika politike nuk shpien në të njëjtat

konkluzione, si dhe nga një perspektivë politike, aplikimi i një logjike ekonomike

strikte, nuk funksionon (Pollit, 2001).

Studimet kryesore mbi buxhetimin publik janë marrë me informacionin që rezulton

nga matja e performancës dhe më pas ato analizojne se si ndikon ky informacion në

vendimet mbi shumat e buxhetuara nga viti në vit.

Kryesisht këto studime ndahen në dy rryma:

1. Studimet që theksojnë se informacioni mbi performancën që rezulton nga

matja e saj, ka nje efekt te rendesishem në vendimet mbi alokimet në buxhet

(Wholey S. J, Hatry H; Curristine. T, 2005; Hatry. H, 2006; Gilmour B J;

Joyce, G P; Blanchard L; Posner L P & Fantone M D; Donald P. Moynihan,

2010).

Në studimet që i përkasin pikëpamjes së parë mund të citojmë studimin e John

B. Gilmour (Gilmour, 2006) “ Implementimi i PART nga OMB: Përballja me

sfidat e buxhetimit të bazuar në performancë”, po ashtu, Philip G. Joyce me

artikullin e tij “Lidhja e performancës me buxhetimin: mundësitë për

ekzekutivët federalë, artikullin e Lloyd Blanchard me “Efektiviteti i PART

dhe i buxhetimit të bazuar në performancë”. Gjithashtu, në të njëjtën linjë janë

dhe autorët Paul L. Posner dhe Denise M. Fantone me “Buxhetimi i bazuar në

performancë: perspektivat për qëndrueshmëri”; “Buxhetimi i bazuar në

rezultate” i Harry Hatry (Hatry, 2006) si dhe studimi i Teresa Curristine mbi “

Eksperiencat e vendeve të OECD me buxhetimin dhe menaxhimin e bazuar në

performancë: mësimet e nxjerra” (Curristine, 2005) .

2. Një grup i dytë studimesh thekson se megjithëse matja e performancës ka

filluar të jetë në fokus të veprimtarisë qeveritare të një vendi të caktuar, përsëri

vlerësimi i performancës dhe informacioni mbi performancën nuk ka ndikim

të matshëm dhe të qëndrueshëm, mbi vendim-marrjen buxhetore në lidhje me

shumat e buxhetuara mbi programet ( Radin, A B, 2006; Kraan D-J, 2007;

West F W, 2011).

Ndërsa pikëpamjet e zhvilluara nga grupi i dytë e kanë shprehur më shumë

Beryl A. Radin, me “Trashëgimia e ndryshimit të menaxhimit federal: PART

përsërit probleme të njohura”, në librin e saj “Sfida ndaj lëvizjes së

performancës: llogaridhënia, kompleksiteti dhe vlerat demokratike”.

Gjithashtu, Dirk-Jan Kraan në artikullin e tij “Buxhetimi i bazuar në programe

në vendet e OECD”, ku thekson që mbingarkesa me informacion mbi

performancën që nuk ka ndonjë rol mbi procesin e buxhetit mund të shmangë

vëmendjen nga transparenca. Më tej, West në librin “Buxhetimi i bazuar në

programe dhe lëvizja e performancës: misioni iluzor për efiçencë në qeverisje”

thekson se në ShBA vetëm në dy agjenci federale ka funksionuar buxhetimi i

bazuar në programe ndërsa lëvizja për rritjen e performancës në qeverisje

thjesht ka dështuar në arritjen e objektivave të përcaktuara.


50

KAPITULLI I KATËRT: MODELET E BUXHETIMIT PUBLIK TË

VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR

Vendet e Ballkanit paraqesin interes studimor për analizimin e modeleve të buxhetimit

publik, për të kuptuar mënyrën e funksionimit të procesit të buxhetit publik në to.

Vendet e përfshira në studim janë: Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Bullgaria, Qipro,

Greqia, Kroacia, dhe Serbia. Shumë të rëndësishme janë veçanërisht: Bullgaria,

Kroacia, Qipro dhe Greqia, si vende anëtare të Bashkimit Evropian (BE), që i

nënshtrohen dhe rregullave të buxhetimit sëbashku me vendet e tjera anëtare të

Bashkimit.

Në këtë kapitull do të trajtojmë eksperiencën që kanë vendet e Ballkanit Perëndimor

në fushën e buxhetimit publik dhe në fund të kapitullit do të bëhet një krahasim i

eksperiencave të këtyre vendeve, bazuar në një studim të OECD-së. Në vijim, do

trajtojmë situatën në fushën e buxhetimit publik në Bullgari, Kroaci dhe gjithashtu në

Shqipëri. Zgjedhja e këtyre vendeve është bërë bazuar në faktin që Bullgaria dhe

Kroacia, kanë dalë në vitet 1990 nga regjime diktatoriale komuniste dhe kanë kaluar

kryesisht në hapa të ngjashëm gjatë procesit të tranzicionit drejt demokracisë.

Megjithëse edhe Bullgaria, edhe Kroacia kanë bërë hapa më të mëdhenj përpara, duke

arritur të integrohen dhe në Bashkimin Evropian, procesi i buxhetimit publik në to, në

mbi 20 vjet ka shumë ngjashmëri me rastin e Shqipërisë, pavarësisht nivelit të arritjeve

në reformat e ndërmarra.

4.1.Buxhetimi Publik në Bullgari

Historia e Bullgarisë si shtet është e ngjashme me atë të Shqipërisë, një vend në

Evropën Juglindore, vend komunist deri në vitet ‟90, i cili pas realizimit të reformave

të kërkuara, më në fund në vitin 2004 u anëtarësua në NATO dhe në vitin 2007 në

BE. Bullgaria është republikë parlamentare. Deri në fund të vitit 2009, popullsia e saj

vlerësohet të ishte 7 204 648, me një popullsi kryesisht urbane, me gati 70.6% të

popullsisë që jeton në qytete, deri në fund të 2006. Vendi ka përjetuar një rënie të

fortë ekonomike në 1996 dhe pas kësaj ka filluar të ketë rritje ekonomike të

rëndësishme.

Nevoja për të frenuar rritjen e defiçitit korrent, nxiti arritjen nga qeveria të balancimit

të buxhetit në vitin 2003 dhe që nga viti 2004, Bullgaria ka pasur sufiçite të

konsiderueshme, që kanë rezultuar kryesisht nga rritja e të ardhurave dhe nga

performanca më e mirë, se sa nga shkurtimi i shpenzimeve. Norma e rritjes

ekonomike ka qënë mesatarisht 6% që nga 2004, duke tërhequr një numër të

konsiderueshëm të IHD-ve. Për më tepër, Bullgaria ka qënë në gjendje që të reduktojë

borxhin e konsoliduar të qeverisë, si përqindje ndaj PBB-së, në ndryshim nga vendet e

tjera të BE-së, nga 79.6% në 1998 në 14.1% në 2008. Vendi është më i orientuar ndaj

sektorit të shërbimeve dhe ka pësuar një rënie të peshës së industrisë, por shifrat

zyrtare nuk përfshijnë një ekonomi gri në lulëzim por të parregjistruar, madhësia e së

cilës vlerësohet të jetë rreth 20-30 % e PBB-së. Problem i konsiderueshëm social për

Bullgarinë ka qënë papunësia e lartë, edhe pse ka patur një rënie të qëndrueshme të saj


51

në vitet e fundit (deri në 6.9% në 2007). Shqetësim tjetër ka qënë korrupsioni, i

ngritur nga Komisioni i BE-së në lidhje me fondet e BE-së, arsye për të cilën në vitin

2008 emërohet një zëvëndës kryeministër i ri në lidhje me mbikqyrjen e

administrimin e fondeve të BE-së, por gjithashtu janë ndërmarrë edhe nisma të tjera

anti-korrupsion.

Në lidhje me buxhetimin publik, në Bullgari sidomos në fazën e formulimit, fokusi

është në zhvillimin e supozimeve makroekonomike si dhe aplikimi i strukturës së

buxhetit të bazuar në programe, si dhe nisma për sigurimin e qëndrueshmërisë fiskale

afatgjatë.

Buxhetimi në Bullgari po orientohet gjithnjë e më shumë drejt performancës së shtuar

të veprimtarisë së qeverisë. Bazuar ne raportin për Bullgarinë (Hawkesworth, Emery,

Wehner & Saenger, 2009) vërejme se janë ndërmarrë nisma të rëndësishme për të

shtuar efiçencën dhe efektivitetin në qeverisje, nëpërmjet metodave dhe teknikave

moderne të buxhetimit publik. Përdorimi i teknikave moderne të buxhetimit është më

i spikatur sidomos (pasi në krahasim me Kroacinë edhe raporti është më aktual) si :

buxhetimi nga lart-poshtë, perspektivat shumë-vjeçare buxhetore dhe përdorimi i

informacionit të performancës në procesin e buxhetit, sidomos në fazën e formulimit

të buxhetit. Sigurisht që suksesi i të gjitha teknikave të mësipërme varet nga

implementimi i duhur i tyre.

Programi Fiskal i Konsoliduar (The Consolidated Fiscal Programe, CFP) në Bullgari

përfshin buxhetin e shtetit, buxhetet lokale, buxhetet e dy fondeve të sigurimeve

shoqërore dhe një numër të fondeve dhe llogarive jashtëbuxhetore. Buxheti vjetor

kalon në tre faza gjatë përgatitjes: zhvillimi i MTEFs, kuadrit fiskal shumëvjeçar, që

nga viti 2007, si një plan fiskal agregat; zhvillimi i një kuadri buxhetor tre-vjeçar, me

tavane të përcaktuara të shpenzimeve, për ministritë e linjës (njësitë shpenzuese të

nivelit të parë duke përjashtuar bashkitë); si dhe përpunimi i projekt-buxhetit të shtetit

që i paraqitet Asamblesë Kombëtare.

Afatet kohore dhe fazat e realizimit të procesit të hartimit të buxhetit në Bullgari

paraqiten në tabelën e mëposhtme:


Tabelë nr. 4.1 Burimi : Ministria Bullgare e Financës: Afatet kohore të formulimit të buxhetit të 2009.

Shkurt Këshilli i Ministrave përcakton procedurat për hartimin e buxhetit.

Në mes marsi Agjencia e parashikimeve ia paraqet parashikimet Ministrisë së Financave.

Fund marsi Ministritë e linjës paraqesin propozime për projekte të mëdha të reja investimi në Ministrinë e Financave.

Fillim prilli Ministria e Financave ia paraqet Këshillit të Ministrave politikat afatmesme, si pjesë e supozimeve makroekonomike.

Në mes prill Këshilli i Ministrave aprovon kërkesat e Ministrisë së Financave dhe supozimet makroekonomike dhe i dërgon këto tek Asambleja e

Përgjithshme për informacion.

Fund prilli Ministria e Financave i jep udhëzime ministrive të linjës, për përgatitjen e buxhetit për 3 vjet .

Mes maji Ministria e Financave përgatit një listë të propozuar projektesh dhe ia dërgon për aprovim Komitetit Ekonomik dhe Këshillit të Ministrave.

Fund maj Komiteti Ekonomik dhe Keshilli i Ministrave aprovon projektet me rëndësi madhore.

Mes qershori Ministria e Financave i paraqet Këshillit të Ministrave listën me projektet madhore.

Fund qershori Këshilli i Ministrave aprovon listën e propozuar nga Ministria e Financave.


53

Korrik Ministria e Financave analizon projekt-buxhetin 3 vjecar dhe konsultohet me ministritë e linjës.

Mes korrik Ministria e Financave paraqet projekt-buxhetin 3 vjeçar, tavanet e shpenzimeve dhe përditëson borxhin publik përmes Strategjisë së

Menaxhimit të Këshillit të Ministrave.

Fund korriku Keshilli i Ministrave aprovon projekt-buxhetin 3 vjeçar, tavanet e shpenzimeve dhe përditeson borxhin publik përmes Strategjisë së

Menaxhimit dhe ia paraqet Asamblesë Kombëtare për informacion.

Fund gushti Ministritë e linjës

Mesi i shtatorit Agjencia e parashikimit jep një parashikim të përditësuar makroekonomik

Fundi i shtatorit Ministria e Financave përgatit projektligjin e buxhetit shtetëror.

Mesi i tetorit Ministria e Financave paraqet projektligjin e buxhetit shtetëror në Këshillin e Ministrave për miratim.

Fundi i tetorit Këshilli i Ministrave miraton projekt-ligjin e buxhetit të shtetit. Projektbuxheti është dorëzuar në Asamblenë Kombëtare.


54

4.1.1. Buxhetet e bazuar në programe në Bullgari

Në vitin 2003, Bullgaria nëpërmjet një projekti pilot ndërmori hapa për kalimin drejt

formës sëbuxhetimit të bazuar nëprograme. Ky modeli i ri i procesit të buxhetimit i

bazuar në programe, u vendos për ministritë në nivelin qëndror, për vitet në vijim.

Edhe pse s‟ka pasur një kërkesë ligjore për këtë, programi i qeverisë bullgare i vitit

2005, përmbante një angazhim për përfshirjen e buxheteve të bazuar në programe, në

të gjitha ministritë e linjës. Për herë të parë, gjithë ministritë, i dërguan buxhetet e tyre

të bazuar në programe si pjesë e formulimit të buxhetit për vitin buxhetor 2009. Kjo

ka nënkuptuar edhe ndarjen e shpenzimeve në mes politikave dhe programeve, si dhe

zhvillimin e një numri të madh të matësve dhe të objektivave të lidhur me to të

performancës.

Gjatë kësaj kohe, formati i buxhetit i bazuar në programe është përdorur njëkohësisht

me qasjen tradicionale, mbi bazën e një klasifikimi të buxhetit të unifikuar. Ministri i

Financës aprovon formatin e klasifikimit të buxhetit të unifikuar, për çdo vit,

megjithëse ka pasur pasur ndryshime të vogla në vitet e fundit. Kjo përfshin

klasifikime të detajuara ekonomike dhe funksionale, duke përdorur paragrafë dhe

nënparagrafë.

Në figurën nr. 4.1 paraqitet struktura e procesit të hartimit të buxhetit bazuar në

programet e synimet strategjike në Bullgari.

Figurë nr. 4.1: Struktura e buxhetit me programe në Bullgari

Ministria

Politika 1

Synimi strategjik

Objektivi operacional

PROGRAMI 1

Objektivat e performances

Targets-at e performances

PROGRAMI 2



PROGRAMI 3



PROGRAMI 4



Politika 2

Synimi strategjik


Politika 3

Synimi strategjik



55

Buxheti i bazuar në programe e ka pasur fillesën në Drejtorinë e Përgjithshme të

Buxhetit të Ministrisë së Financës, ndërsa klasifikimi i unifikuar i buxhetit është baza

tradicionalisht për negociimet e buxhetit mes Drejtorisë së Përgjithshme të

Shpenzimeve Shtetërore dhe ministrive të linjës. Kështuqë është e nevojshme që të

ketë një bashkëpunim edhe më të lartë mes dy Drejtorive të Përgjithshme për

konsolidimin e suksesshëm të qasjes së re.

Por implementimi i buxhetimit të bazuar në programe dhe matësve të performancës ka

hasur edhe në mjaft sfida në Bullgari. Njëra nga sfidat e hasura nga Ministritë e Linjës

është nevoja për reduktimin e numrit të politikave dhe programeve. Sfidë tjetër ka

qënë kapaciteti i personelit të ministrive të linjës dhe agjencive për të kuptuar dhe

përdorur të menduarin rreth performancës, që nga ana tjetër shkakton probleme edhe

për drejtoritë e financës të ministrive të linjës (Hawkesworth, Emery, Wehner &

Saenger, 2009).

Impakti aktual (deri në 2009) i informacionit mbi performancën mbi vendimet mbi

alokimin e burimeve është akoma e pasigurtë, e panjohur. Ka pasur disa shembuj të

shkurtimit të fondeve për programet që dështojnë në arritjen e objektivave (targets).

Megjithatë edhe numri i objektivave është shumë i madh për të monitoruar

sistematikisht performancën nga ministritë e linjës dhe sidomos nga drejtoritë e

financës në ministritë e linjës. Dhe së fundi, objektivat aktuale janë të fokusuara rreth

outpute-ve, ndërsa zyrtarët e disa ministrive të linjës ishin të prirur për të përfshirë

objektiva të bazuar në outcomes ( të bazuar në rezultatet e ndërmjetme, afatmesme).

Masat e bazuara në outcomes janë tërheqëse nga pikëpamja teorike pasi fokusohen në

qëllimin përfundimtar të shpenzimeve. Megjithatë, ato janë njëkohësisht edhe shumë

më komplekse dhe të vështira për t‟u hartuar sesa masat e bazuara tek outputet. Për

më tepër, llogaridhënia mbi performancën bëhet më e vështirë nën një sistem të

bazuar tek outcomes.

Ndërsa Asambleja Kombëtare bullgare (parlamenti) ka një rol të pakët ndikues në

procesin e buxhetit, pasi megjithëse deputetët gjenerojnë një numër të propozimeve

për amendime, shumica e tyre ka pak ndikim, në përbërjen dhe përmbajtjen e politikës

buxhetore dhe asaj fiskale.

Kjo haset përgjithësisht në vendet me formë parlamentare të qeverisjes ku qeveria në

pushtet, ka edhe shumicën në parlament, arsye për të cilën asambleja e aprovon

buxhetin me shumë pak ndryshime.

Në Bullgari, në legjislativ është Komisioni i Buxhetit dhe Financës që ka një rol të

rëndësishëm në procesin e miratimit të buxhetit. Në përgjithësi, procesi i miratimit

është përgjithësisht efektiv, por ka mundësi edhe për përmirësime, sidomos në lidhje

me aprovimin e gjërë të buxhetit në një nivel agregimi të lartë.

Për më tepër, ekzekutivi ka tepër fleksibilitet për ndarjen e shpenzimeve gjatë vitit

fiskal. Në një numër të vendeve të OECD-së dhe më tej, legjislaturat e aprovojnë

buxhetin mbi baza të programeve. Aplikimi i kësaj qasjeje në Bullgari do të nxiste

parlamentarët që të shqyrtojnë shpenzimet në nivel programesh, gjë për të cilën,

ministritë e linjës, do të duhet t‟i japin përparësi programeve dhe informacionit të

performancës gjatë fazës së formulimit të buxhetit.


56

4.2. Buxhetimi publik në Kroaci

Studiues të ndryshëm që kanë analizuar buxhetimin publik Kroaci, (Kraan, Bergvall,

Muller &Wehner, 2006) theksojnë se duke filluar nga viti 2000 qeveritë Kroate kanë

hartuar politika me qëllimin e modernizimit të administrimit publik si dhe të

reformimit të procesit të buxhetit. Kroacia si shtet është formuar pas shpërbërjes së

ish-Jugosllavisë, e fitoi pavarësinë në vitin 1990, por ka pasur probleme të luftës më

jashtë dhe të luftës civile. Kroacia është një republikë parlamentare pas

amendamenteve të vitit 2000 të realizuara të kushtetutës së vitit 1990, të amenduar në

1992. Në 2014, shteti kroat u bë anëtar me të drejta të plota i BE-së, pas firmosjes së

MSA-së në tetor të 2001 dhe aplikimit për t‟u bërë shtet anëtar i BE-së në 2003.

Kroacia ka një popullsi prej 4.5 milionë banorë, me dy nivele të qeverive vendore:

rajonet dhe bashkitë (counties dhe municipalities).

Në lidhje me buxhetin, Ligji Organik i Buxhetit (The budget act) ka vendosur

themelet për një proces të buxhetit transparent dhe efektiv. Si trashëgimi e të kaluarës,

në Kroaci ka një sektor të madh publik, si dhe një defiçit të lartë (4.9% në vitin 2004).

Për shkak të aplikimit për anëtarësim në BE, vendi ka kryer një sërë reformash në

fushën e buxhetimit publik (arritja në një nivel të defiçitit deri në 3% të PBB-së, si

vendet e tjera të Eurozonës). Autoritetet publike kanë nënvizuar nevojën e formulimit

të një plani fiskal afatmesëm, duke filluar që nga buxheti i 2005. Kështu, buxheti i

vitit 2005 u shoqërua me një kuadër shumëvjeçar makroekonomik dhe fiskal, që ishte

në përputhje me programin ekonomik të para-anëtarësimit, të përgatitur në kuadër të

integrimit në BE.

Procesi i buxhetit në Kroaci ka pasur dy karakteristika kryesore, që e diferencojnë nga

shumica e vendeve të OECD-së: një strukturë të llogarive shumë të detajuar por që ka

një nivel të caktuar fleksibiliteti, pasi në ligjin për buxhetin përcaktohet mundësia e

rialokimit gjatë zbatimit të buxhetit si dhe ligj që njihet si Ligji mbi Zbatimin e

Buxhetit.

Klasifikimi i buxhetit është shumë i detajuar, me rreth 5000 objekte shpenzimesh ose

zëra, që përcaktohen mbi bazën e dimensioneve ekonomike, organizative dhe

programatike, megjithëse së fundi është theksuar më shumë aspekti programatik, por

që prapë se prapë nuk ka sjellë reduktimin e konsideratave ekonomike edhe

organizative. Edhe Parlamenti kroat ka hezituar të reduktojë numrin e zërave në

buxhet. Vetë Ministria e Financës është e interesuar në aspektin programatik të

buxhetit dhe thekson se nëse departamentet e linjës do të sigurojnë informacion të

sigurtë dhe të besueshëm mbi performancën dhe rezultatet, edhe pse jo

domosdoshmërisht brenda buxhetit, por në planet dhe vlerësimet e ministrive të linjës,

atëherë edhe parlamenti do të fitojë më tepër besim dhe kjo do të jetë një parakusht

për reduktimin e konsiderueshëm të zërave të buxhetit.

Së dyti, ka një numër tepër të lartë të fondeve jashtë-buxhetore si dhe të aktiviteteteve

pothuajse-fiskale9 të ndërmarrjeve publike.

Hapat në procesin vjetor të buxhetit sëbashku me aktorët e ndryshëm të përfshirë na

dëshmojnë edhe për një rol të kufizuar të parlamentit në formulimin e politikës

buxhetore. Viti buxhetor në Kroaci koinçidon me vitin kalendarik.

9Veprimtaritë quasi-fiskale i referohen veprimtarive ekonomike të ndërmarrjeve publike.


57

Në tabelën 4.2, paraqiten afatet kohore të procesit të hartimit të buxhetit në Kroaci, si

dhe baza ligjore në të cilën mbështetet procesi.

Tabelë nr.4.2:Afatet kohore të hartimit të buxhetit në Kroaci.

AFATET AKTIVITETET BAZA

LIGJORE

Fund i

prillit

Ministria e Financave përgatit dhe paraqet qeverisë kuadrin afatmesëm

ekonomik dhe fiskal.

Artikulli 18 (2)

15 maj Qeveria aprovon udhëzimet e buxhetit vjetor. Artikulli 18 (4)

Fundi i

majit

Ministria e Financave, mbi bazën e orientimeve, nxjerr udhëzimet për

zhvillimin e propozimeve të buxhetit, për përdoruesi e buxhetit dhe ata të

fondeve jashtë-buxhetore, si dhe për njësitë lokale dhe njësitë vetë-

qeverisëse rajonale.

Artikulli 20

(1,3)

Fundi i

qershorit

Përdoruesit e buxhetit paraqesin propozimet e tyre financiare për

ministritë përgjegjëse.

Artikulli 22 (2)

Qershor-

Tetor

Ministria e Financës shqyrton propozimet dhe i përputh me të ardhurat

dhe shpenzimet e parashikuara. Negociime të detajuara mes Ministrisë së

Financës dhe ministrive të linjës.

Artikulli 30

(1,3)

15 tetor Ministria e Financave përgatit projekt-buxhetin e shtetit, duke përfshirë

dhe buxhetin e konsoliduar dhe më pas ia paraqet qeverisë.

Artikulli 30 (2)

Fundi i

tetorit

Shqyrtimi dhe miratimi prej qeverisë i propozimit final të buxhetit, mbi

bazën e propozimeve nga MF dhe ministritë e linjës

Administrativ

15 nëntor Qeveria ose autoriteti ekzekutiv lokal ia paraqet projekt-buxhetin dhe

buxhetin e konsoliduar për miratim parlamentit (Sabor) ose këshillit

përfaqësues lokal.

Artikulli 30 (5)

Fundi i

dhjetorit

Parlamenti (Sabor) ose këshilli përfaqësues lokal e aprovon buxhetin.

Buxheti i miratuar publikohet në Narodne Novine (gazetën zyrtare

kombëtare).

Artikulli 32

(1,3)


58

Ajo që është për t‟u theksuar është që në lidhje me formulimin e buxhetit në ministritë

e linjës, kemi të bëjmë me një proces nga poshtë-lart. Përdoruesit e buxhetit i

zhvillojnë planet e tyre financiare, për t‟ja dërguar Ministrisë së Financës deri në fund

të qershorit. Këto plane financiare duhet të përfshijnë: vlerësimet e të ardhurave sipas

tipeve, vlerësimet e shpenzimeve për një periudhë tre-vjeçare, të klasifikuara sipas

LOB-it, planet e zhvillimit të programeve të investimit në afat të mesëm dhe të gjatë,

planet e prokurimit, numrin e planifikuar të stafit për tre vjet në përputhje me kuadrin

ligjor,si dhe një shpjegim të planeve financiare, që duhet të përfshijë nga ana e vet:

një deklarim të arsyeve për programet në një fushë të caktuar, kuadrin ligjor dhe

implikimet e tjera të programeve, objektivat e programeve si dhe strategjitë e

politikave, të harmonizuara me planet e zhvillimit, indikatorët mbi bazën e të cilave

realizohen vlerësimet, një raport mbi rezultatet e arritura të programeve në vitin e

mëparshëm si dhe shpjegime e dokumente të tjera mbështetëse.

Ndërsa në lidhje me miratimin e projekt-buxhetit nga parlamenti del në pah që ka një

rol shumë të vogël në formulimin e politikës buxhetore. Koha e miratimit të buxhetit

është shumë e paktë, e shkurtër, në krahasim me praktikat dhe standartet

ndërkombëtare, gjë që nuk i jep mundësinë parlamentarëve që të angazhohen

plotësisht dhe të analizojnë buxhetin. Për këtë arsye, duhen ndërmarrë hapa që të rritet

roli i parlamentit në miratimin e buxhetit (rekomandohet që të jetë minimalisht tre

muaj përpara fillimit të vitit buxhetor).

4.3. Buxhetimi Publik në Shqipëri

Duke shqyrtuar zhvillimin historik të buxhetimit publik në Shqipëri, duhet të

konsiderohen periudhat e ndryshme kohore të cilat kanë qënë tepër të rëndësishme

dhe e kanë shenjuar procesin, duke u bazuar edhe në faktin që vendi ynë ka kaluar

nga një regjim totalitar, ku gjithçka planifikohej nga partia dhe udhëheqësit shtet, në

drejtim të një regjimi demokratik, me një sistem të ekonomisë së tregut të lirë.

Historiku i buxhetimit publik në Shqipëri, në lidhje me reformat e ndërmarra, duke

përfshirë këtu edhe formatin e aplikuar të buxhetit, është bazuar kryesisht

nëshqyrtimin e kuadrit ligjor shqiptar, në lidhje me buxhetimin publik, që nga 1990 e

deri më tani për të kuptuar më mirë reformat e ndërmarra. Ky proces na ndihmon për

analizimin e buxhetimit publik modern në vend dhe sidomos në analizën e formatit të

buxhetit të përdorur në Shqipëri. Analiza e mëtejshme bën të domosdoshme

përfshirjen e këtyre variablave, si pjesë e analizës në lidhje me ndikimin që ka forma e

buxhetimit ne procesin e matjes se performancës së programeve buxhetore.

4.3.1 Mirëqeverisja dhe elementët e saj përbërës

Kur diskutohet çështja e mirëqeverisjes, një nga temat më të rëndësishme është ajo e

menaxhimit të sektorit publik. Duke qënë se fokusi në të drejtat e njeriut është

themelor në një demokraci, është e nevojshme dhënia e përkufizimeve të ndryshme që

i janë bërë nocionit të mirëqeverisjes.


59

Organizatat e ndryshme ndërkombëtare kanë dhënë përkufizime të ndryshme për

nocionin e mirëqeverisjes.

Kështu nga Banka Botërore, qeverisja e mirë bazohet në katër faktorë:

a. Menaxhimi i sektorit publik;

b. Kuadri ligjor për zhvillim;

c. Llogaridhënia;

d. Transparenca dhe informacioni.

Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara, PNUD, e përkufizon mirëqeverisjen

si: ushtrim i autoritetit politik, ekonomik dhe administrativ për të menaxhuar punët e

një vendi, që përfshin procese dhe institucione nëpërmjet të cilave, qytetarët dhe

grupet e tjera artikulojnë interesat e tyre, ushtrojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre dhe

mediojnë interesat e ndryshme që ato kanë dhe shfaqin. “Me qeverisje të mirë

kuptohet realizimi i drejtimit të punëve publike, menaxhim të burimeve publike, dhe

garantim të realizimit të të drejtave të njeriut në një mënyrë të çliruar nga abuzimet

dhe korrupsioni, duke patur në bazë konceptet e shtetit të së drejtës, ku testi i vërtetë

është shkalla në të cilën respektohen premtimet në lidhje me të drejtat e njeriut: civile,

kulturore, ekonomike, politike dhe sociale.”

Bazuar në sa trajtuam më sipër, mirëqeverisja si nocion është pjesë themelore e punës

së organizatave dhe gjithashtu pjesë e marrëveshjeve të ndryshme, ku shtetet palë

angazhohen për të marrë masat e duhura për një qeverisje të mirë, si dhe respektimin

dhe garantimin e të drejtave të njeriut.

Nisur nga fakti që vendi ynë është angazhuar në respektimin dhe garantimin e të

drejtave të njeriut, atëherë shteti është përgjegjës për implementimin e një qeverisjeje

të mirë, në elementët e saj përbërës. Duke iu referuar faktorëve të përcaktuar nga ana

e Bankës Botërore, analiza e situatës së vendit tonë shpjegohet më poshtë.

4.3.1.1 Menaxhimi i sektorit publik

Reforma në shërbimin civil, kujdes në procesin e privatizimit të sektorit publik,

përmirësimi i procedurave financiare, shpërndarje të mirë të shërbimeve, që

përkthehet në pjesëmarrje më të madhe në qeverisje, janë elementët më të

rëndësishëm të menaxhimit të sektorit publik.

Siç mund të kuptohet qartë kjo reformë në administratën publike është marrë përsipër

dhe në Shqipëri, për të mënjanuar korrupsionin, nepotizmin dhe mjaft dukuri të tjera

negative për shoqërinë. Gjithashtu kjo i shërben mbajtjes në konsideratë të parimit të

meritokracisë, në zënien e vendeve të punës në administratën publike, për më shumë

efiçencë dhë efektivitet.

Megjithatë ka mjaft punë për të bërë ende në këtë drejtim në mënyrë që administrata,

në nivel qëndror dhe vendor, ti përgjigjet më së miri, sistemit politik vëndas dhe

demokracisë. Pjesëmarrja në qeverisje është mjaft e rëndësishme për promovimin e

demokracisë në vend, pasi njerëzit mund të marrin pjesë në vendimmarrje, në mënyra

të ndryshme dhe të kontribuojnë në përmirësimin dhe bërjen sa më cilësore te

vendimeve qeveritare.


60

4.3.1.2 Kuadri ligjor për zhvillim

Në aspektin e legjislacionit, vendi yne ka bërë hapa përpara në përafrimin e

legjislacionit vendas me legjislacionin e Bashkimit Evropian, me qëllim që baza

ligjore t‟i përgjigjet transformimeve politike, ekonomike e sociale të kësaj periudhe të

tranzicionit, për rritjen e nivelit të demokratizimit në vend. Por ky legjislacion është

themeli për vendosjen e sistemit të demokracisë liberale, ndërkohë që zbatimi i ligjit

është hapi i nevojshëm për të forcuar këtë sistem, pas një përvoje të gjatë nën sistemin

komunist.

Gjithashtu, në këtë kontekst është e rëndësishme të theksohet se shteti ynë është bërë

palë në mjaft marrëveshje ndërkombëtare, sidomos ato që kanë të bëjnë me

respektimin dhe garantimin e të drejtave të njeriut.

4.3.1.3 Llogaridhënia

Nëpërmjet procesit të llogaridhënies synohet që shtetasit t‟i bëjnë të përgjegjshëm

përfaqësuesit e zgjedhur prej tyre me votë të lirë, që ti përgjigjen nevojave të

komuniteteve respektive, si edhe të njohin mirë kompetencat e tyre, në mënyrë që të

mos dalin jashtë kufijve të parashikuar nga ligji. Kjo do të rriste efektivitetin e

institucioneve shtetërore, në nivel qëndror dhe vendor, pasi krijohet stabilitet në

qeverisjen e vendit. Përgjegjshmëria e të zgjedhurve i referohet faktit që në vendim-

marrje mbahen parasysh interesat e grupeve të ndryshme shoqërore, në mënyrë që të

rritet niveli i mirëqënies në vend. Gjithashtu duhet të mbahet parasysh parimi i

barazisë përpara ligjit i shtetasve, që i mundëson të gjithëve mundësi të njëjta për

arsim, punësim dhe të tjera.

Siç e cilëson dhe Ll. Filo (2003) „mirëqënia përmban zotimin për një jetesë cilësisht

më të mirë dhe të përshkruar nga optimizmi, që i mundëson individit, zhvillim të

gjithanshëm të personalitetit të tij, për realizim të të gjitha aftësive të tij krijuese, për

punë me shpërblim përkatës e mjedis komod, për harmonizim të kohës së punës me

atë të ekzistencës në familje, duke zhdukur dilemën e vështirësive në rritjen e

fëmijëve si edhe në kombinimin e veprimtarisë krijuese e produktive me pushimin

kuptimplotë e të shpërblyer.‟

4.3.1.4 Transparenca dhe informacioni

Shpërndarja e informacionit dhe transparenca janë elementët më të rëndësishëm të

mirëqeverisjes, që e bëjnëadministratën publike të hapur ndaj qytetarëve dhe i jep

mundësi atyre që të jenë të informuar për veprimtarinë e saj, në mënyrë që sistemi

politik të ketë më shumë legjitimitet, si rrjedhojë e faktit, që shtetasit kanë mundësi të

japin opinionet e tyre rreth çështjeve të ndryshme.

“Dhënia dhe marrja e informacionit është shumë e rëndësishme, për të kuptuar dhe

monitoruar institucionet dhe proçeset që ndikojnë jetën e publikut” (Qendra për

Studime Parlamentare, 2004)


61

Transparenca në nivel qëndror dhe vendor e përmirëson bashkëpunimin mes qeverisë

dhe shtetasve te saj, duke bërë që të ketë një përfshirje më të madhe të tyre në

vendimmarrje dhe përmirësim të këtyre vendimeve.

4.3.2 Historiku i buxhetimit publik në Shqipëri

Me ndryshimin e sistemit, vitet 1990-1996 ishin vitet e para të reformës së ndërmarrë

nga qeveria e re demokratike në Shqipëri, e themeluar nga Partia Demokratike e

sapokrijuar, që kërkonte të liberalizonte ekonominë dhe çmimet e tregut, ashtu siç

udhëzonin dhe aktorët ndërkombëtarë.

Shteti funksiononte mbi bazën e ligjit nr.7491 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”

deri në adoptimin e kushtetutës së RSH-së në 1998. Në maj të 1992, me një dekret të

presidentit theksohej se Këshilli i Ministrave duhet të planifikonte dhe përgatiste

projekt-buxhetin e shtetit për gjashtë muajt në vazhdim, të vitit fiskal 1992, si pjesë e

projekt-buxhetit që do të miratohej nga parlamenti, (Kuvendi).10

Reformat kryesore në këto vite të procesit të buxhetit publik ishin:

Se pari, adoptimi i një buxheti vjetor që pastaj do të miratohej nga parlamenti

me ligjin për vitin fiskal në vazhdim (ligji i parë i buxhetit11 ishte ai i vitit

1992) që e paraqiste buxhetin në një format linjë/zëra për institucionet e

ndryshme buxhetore. Në Dekretin Presidencial nr. 266, datë 22.7.1992,

shpallej që parlamenti kishte kontroll mbi nivelet e shpenzimeve buxhetore

dhe prioriteteve qeveritare të shpenzimeve. Gjithashtu, aty sanksionohej që

shpenzimet e institucioneve buxhetore do të klasifikoheshin duke i ndarë në

tituj, kapituj dhe artikuj, si edhe mbi bazën e disa funksioneve kryesore të

qeverisjes.12 Formati i buxhetit linjë/zëra vazhdon edhe në vitet buxhetore

199413 dhe 199514 me paraqitjen e shpenzimeve dhe detajimin e tyre në linja,

kategori dhe zëra (objekte). Ky format theksonte kontrollin financiar mbi

institucionet buxhetore.

Së dyti, në vitet 1996-1997 ndodhën prapësime të mëdha në stabilitetin e

vendit të lidhura me ekzistencën dhe aktivitetet e skemave piramidale, nga viti

1996, që e çoi vendin në gjendje të jashtëzakonshme, pothuajse në luftë civile,

ndërsa shteti pushoi së ekzistuari dhe së kryeri disa nga funksionet e tij më të

rëndësishme. Kur rendi u vendos disi, shteti shqiptar filloi të stabilizohej

politikisht dhe ekonomikisht. Në këtë periudhë në lidhje me reformat në

sistemin e buxhetimit publik nuk pati dhe aq progres, duke qëndruar pothuajse

në të njëjtën linjë me vitet e mëparshme.

Së treti, vitet 1998-2008 shënuan përmirësime të dukshme dhe të

konsiderueshme në drejtim të vendosjes së një kuadri ligjor dhe procedurave

10

Fletorja Zyrtare, Nr.2, Maj 1992, f.90 11

Fletorja Zyrtare, Nr.4, Gusht 1992, f. 216-224 12

Fletorja Zyrtare, Nr.6, Tetor 1992, f. 321-328 13

Fletorja Zyrtare, Nr.4, Prill 1994, f.147-243 14

Fletorja Zyrtare, Nr.8, Prill 1995, f. 299-305


62

moderne të buxhetimit publik. Ligji i parë organik i buxhetimit publik15

sanksiononte procesin e planifikimit, paraqitjes dhe miratimit të buxhetit,

marrëdhëniet mes ekzekutivit dhe legjislativit në procesin e implementimit të

buxhetit si dhe çështjet e huamarrjes dhe të borxhit publik. I gjithë procesi do

të bazohej në këtë ligj të ri organik, njëlloj si në një sërë vendesh të tjera. Duke

nisur që me vitin fiskal 200016 u vendos praktika e planifikimit dhe aprovimit

të buxhetit për alokimin e burimeve që përpara mbarimit të vitit buxhetor në

vijim. Kjo do t‟i jepte kohë buxhet-bërësve që të planifikonin dhe përgatitnin

më mirë buxhetin.

Më tej, reforma tjetër e ndërmarrë ishte miratimi i programit buxhetor

afatmesëm (the medium-term budgetary program, MTBP) në vitin 2000, për

vitet 2001-2003, si një paraqitje e të ardhurave dhe shpenzimeve shtetërore për

një periudhë trevjeçare, të bazuar ose së bashku me vlerësimet dhe supozimet

makroekonomike mbi gjendjen e vendit, me qëllim që të lidheshin më mirë

politikat e qeverisjes me veprimtaritë e nevojshme dhe burimet për të mira dhe

shërbime për qytetarët. Në fakt, PBA, edhe pse në vende të ndryshme mund të

marrë forma të ndryshme, tashmë është bërë praktikë universale e buxhetimit

publik.

Një hap tjetër i rëndësishëm në 2004 ishte zgjerimi i aplikimit të formatit të

buxhetit të bazuar në programe, përkundër buxhetimit linjë/zëra, që i paraqet

të ardhurat dhe shpenzimet në lidhje me programet e buxhetuara.

Së katërti, vitet 2008-2012, kur në vitin 2008 u miratua ligji i ri organik mbi

buxhetin: Ligj, nr. 9936, datë 26.6.200817 “Mbi menaxhimin e sistemit

buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, i cili specifikoi më mirë sistemin

buxhetor, rolin dhe përgjegjësitë e aktorëve në procesin e buxhetimit publik,

përgatitjen, shqyrtimin dhe miratimin e buxhetit të shtetit, implementimin e

buxhetit, huamarrjen shtetërore dhe garancitë mbi huatë, sistemin e

kontabilitetit publik, si edhe monitorimin dhe auditimin e sistemit buxhetor.

Në ligjin e ri organik sanksionohej haptazi aplikimi dhe rëndësia e PBA-së.

4.3.3 Arritje dhe sfida në procesin e buxhetimit publik

Arritjet më të mëdha në reformën e sistemit buxhetor shtetëror ishin përfshirja e një

sërë teknikave dhe procedurave moderne të buxhetimit publik, si: adoptimi i një ligji

mbi buxhetin duke nisur që me vitin 1998 dhe më pas, detajimi më i mirë i ndarjes së

përgjegjësive dhe rolit mes pushtetit ekzekutiv dhe atij legjislativ, në lidhje me

buxhetin, duke i dhënë më shumë pushtet ekzekutivit dhe duke e lënë legjislativin me

një rol të limituar dhe formal.

Një çështje tjetër e rëndësishme ishte aplikimi i kuadrit afatmesëm të të ardhurave dhe

shpenzimeve, për planifikimin, shpërndarjen dhe implementimin e ndarjes së

burimeve në shoqëri. Kjo iniciativë ishte mjaft premtuese në mënyrë që të ruhej një

15

Ligj nr.8379, datë 29.7.1998, “Për hartimin dhe zbatimin e buxhetit të shtetit të Republikës së

Shqipërisë” 16

Ligj nr.8554, datë 10.12.1999, “ Për buxhetin e shtetit të vitit 2000” në Fletore Zyrtare, nr.35, Dhjetor

1999, f. 1361-1365 17

Ligj nr.9936, datë 26.6.2008, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”


63

ekonomi të stabilizuar dhe disiplinën fiskale, në fazën e tranzicionit drejt

demokracisë. Kështu, kuadri afatmesëm i shpenzimeve që në rastin është një kuadër

afatmesëm i programeve për tre vjet, me vitin e parë që përfaqëson buxhetin e vitit

fiskal vijues, si dhe dy vitet e tjera që përfaqësojnë më shumë parashikime,

projeksione të burimeve të buxhetuara për programet që qeverisja i ofron qytetarëve,

sigurisht të bazuara në vlerësimet makroekonomike të vendit.

Programi buxhetor afatmesëm u hartua fillimisht në vitin 2000, me PBA-në e parë për

vitet 2001-2003 u miratua për herë të parë dhe deri më tani janë miratuar shtatë PBA

të tjera.

Një nga reformat është adoptimi i standartit ndërkombëtar të klasifikimit të

shpenzimeve qeveritare në lidhje me funksionet e qeverisjes, COFOG-u i ri.

Gjithashtu, në Shqipëri reforma tjetër e rëndësishme ishte aplikimi i buxhetimit mbi

bazën e programeve, që i paraqet të ardhurat dhe shpenzimet në lidhje me programet e

ofruara nga të gjithsa institucionet buxhetore. Kjo reformë nisi në vitin 2004, në

mënyrë që të lidhej më mirë alokimi i burimeve të mangëta me një proces të mirë të

planifikimit për realizimin e funksineve të qeverisjes.

Megjithatë janë ndeshur mjaft probleme në procesin e buxhetimit publik, të lidhura

kryesisht me gjendjen e tranzicionit, të shoqëruar me institucione të brishta, me

madhësinë e vogël të vendit dhe nivel të ulët të burimeve, zyrtarë publikë pa

eksperiencën e duhur, nivele të larta të korrupsionit, mungesë e ekspertizës dhe kohës

së planifikimit të buxhetit, interesa private si dhe probleme të tjera.

4.3.4 Aktorët e përshirë në buxhetimin publik në Shqipëri

Aktorët më të rëndësishëm të buxhetit të përfshirë në procesin e buxhetmit publik në

Shqipëri janë ekzekutivi, Këshilli i Ministrave si dhe Ministria e Financave, MOF, me

Drejtorinë e Përgjithshme të Buxhetit në përbërje të saj, e cila ndahet më tej në tre

departamente, drejtori që analizojnë buxhetin dhe përgatisin buxhetin për vitin fiskal

në vazhdim.

Aktor tjetër i rëndësishëm është parlamenti, Kuvendi që aprovon ligjin vjetor të

buxhetit për vitin buxhetor në vazhdim si dhe ligjin për implementimin e buxhetit në

vitin në vazhdim. Në Shqipëri mund të themi se ka një proces strikt të buxhetimit

publik nga lart-poshtë, që e kufizon rolin dhe kërkesat e institucioneve buxhetore në

lidhje me alokimin e burimeve në vitin buxhetor në vazhdim.

Gjithashtu, në lidhje me pushtetin që kanë ekzekutivi dhe legjislativi në lidhje me

alokimin e burimeve që përcaktohen në dokumentin final të buxhetit, më i

rëndësishëm është ekzekutivi, ndërkohë që parlamenti thjesht aprovon planifikimin e

burimeve të përcaktuar në projekt-buxhetin e përgatitur nga i pari.


64

4.3.5 Buxhetimi i bazuar në programe në Shqipëri

Shqipëria ka ndërmarrë një sërë reformash në fusha të ndryshme në raport me

realizimin e mirëqeverisjes. Një nga këto reforma është adoptimi i standarteve

ndërkombëtare të klasifikimit të shpenzimeve qeveritare, në lidhje me funksionet që

kryen qeverisja (COFOG i ri 18

). Përpara se të adoptohej buxhetimi mbi bazën e

programeve, kishte vetëm një klasifikim ekonomik të shpenzimeve, e paraqitur në

kode objektesh /zëra.

Formati aktual i buxhetit i përdorur në Shqipëri është buxhetimi mbi bazën e

programeve. Përgatitja dhe përfshirja apo aplikimi i buxhetimit publik ka qënë një nga

masat e marra nga qeveria shqiptare19 dhe e aprovuar nga organizatat ndërkombëtare

si: Fondi Monetar Ndërkombëtar (IMF) për të reformuar procesin e buxhetimit publik

në Shqipëri, e për këtë arsye është aplikuar për herë të parë për vitin fiskal 2004

(FMN, 2004).

„Masat e shpenzimeve të aplikuara në kontekstin e buxhetit të vitit 2004: të paraqitet

në parlament buxheti i 2004 me shpenzimet kapitale për projektet; si dhe të kërkojë

miratim nga parlamenti mbi bazën e programeve të hartuara‟ (FMN, 2004).

“Planet dhe planifikimi janë esenca e buxhetimit mbi bazën e programeve. Buxhetet

mund të emërtohen si buxhete të bazuara në programe, por nëse nuk ka një plan

konkret që i lidh shpenzimet e programeve me një sërë objektivash, të cilat nga ana e

vet janë të lidhura me synimet, nuk ekziston në fakt një buxhet i vërtetë mbi bazën e

programeve” (Douglas, Robinson, Barden, Strachota, 2002)

Synimet dhe objektivat ofrojnë githashtu një arsye për aprovim dhe nëse adoptohen,

hyjnë në fuqi, përbëjnë një kontratë për vlerësimin e efektivitetit/ llogaridhënies,

përgjegjshmërisë. Shkurtimisht, ka si avantazhe të jashtme edhe avantazhe të

brendshme të paturit e qëllimeve dhe objektivave të qarta, që janë të lidhura me

procesin e buxhetit (Douglas, Robinson, Barden, Strachota, 2002) .

Edhe pse ky format është shumë i përdorshëm dhe mjaft i thjeshtë për tu përgatitur

dhe për t‟u implementuar, ai paraqet vështirësi të shumta dhe nuk i shërben siç duhet

qëllimit të prezantimit të informacionit për vendim-marrjen buxhetore, si dhe qëllimit

për të influencuar këtë vendim-marrje. Ky format kërkon një proces të mirë të

planifikimit, që është i mundur vetëm kur ka burime të shumta dhe një ekonomi të

qëndrueshme dhe të fortë.

Sipas Rubin „një buxhet i bazuar në programe i ndan shpenzimet midis aktiviteteve

për t‟u kryer... disaherë buxhetet e bazuar në programe janë të lidhur formalisht me

një proces planifikimi, ndërsa përcaktohen synimet e komunitetit (ose synimet

kombëtare) si dhe shpenzimet për të realizuar këto synime. Theksi në këtë format

vihet në përshtatshmërinë e prioriteteve aktuale të shpenzimeve dhe nevojës së

mundshme për marrëveshje, ujdi programeve‟ (Rubin, 2010).

18

Klasifikimi i funksioneve të qeverisjes, me paraqitjen e shpenzimeve të ndara midis programeve për

10 funksionet e qeverisjes, si: Shërbimet e përgjithshme publike; Mbrojtja; Rendi dhe siguria publike;

Çështjet ekonomike; Mbrojtja mjedisore; Strehimi dhe komoditetet e komunitetit; Shendetësia;

Argëtimi, kultura dhe çështjet fetare; Edukimi; si dhe Mbrojtja sociale. 19

Në këtë kohë në pushtet ka qënë qeveria e majtë e kryesuar nga Fatos Nano.


65

Në vendin tonë, edhe pse qeverisja deklaron që në jemi i vetmi vend në rajon që po

përjeton një rritje të qëndrueshme ekonomike, për më shumë se pesë vjet (BB, 2006),

në realitet ka pasur shumë faktorë që kanë kontribuar në një kontekst ekonomik të

paqëndrueshëm, pjesërisht të ndikuar për shkak të krizës ekonomike botërore të viti

2008 që ka prekur çdo vend, pa përjashtuar dhe Shqipërinë (Programi Ekonomik dhe

Fiskal, 2010).

Edhe për Rubin, „format i buxhetit mund të influencohet nga mjedisi sepse sipas saj

ndërsa të ardhurat rriten mund të ketë më tepër theks ndaj planifikimit dhe lidhjes së

buxhetit me synimet e rdhshme të komunitetit, për nxitjen dhe stimulimin e kërkesave

të publikut për shpenzime të reja‟ (2010).

4.4. Krahasim me vendet e Evropës Juglindore

Krahasimi me vendet e Evropës Juglindore është bazuar në të dhënat e siguruara

nëpërmjet OECD-së. Nga kjo organizatë është zhvilluar një pyetësor për sa i përket

performancës së programeve qeveritare në këto vende. Pyetësori i realizuar ka

shërbyer për të kuptuar më mirë informacionin mbi performancën në procesin e

buxhetit publik në Shqipëri, Bullgari, Bosnjë-Hercegovinë, Qipro, Kroaci, Greqi,

Serbi. Pyetjet janë realizuar nga OECD në bashkëpunim me BB, për të kuptuar më

mirë procesin e buxhetit në këto vende, në vitin 2007-2008.

Në pyetësor rezultojnë një sërë elementesh që hedhin dritë mbi performancën e

programeve qeveritare të ofruara nga institucionet buxhetore.

Në këtë kontekst, për grupin e pyetjeve të lidhur me shumat e kërkuara nga

institucionet buxhetore dhe përputhja e tyre me kërkesat për buxhet të hartuara nga

këto institucione buxhetore, që mbajnë ose jo parasysh performancën e kaluar të

këtyre institucioneve, rezulton si më poshtë:

Për pyetjen: “Cilat tipe të informacionit mbi performancën prodhohen për të

vlerësuar performancën jo-financiare të qeverisë”, rezulton që në Shqipëri dhe në

Bullgari prodhohen objektiva të performancës si dhe matës të performancës. Ndërsa

në Bullgari prodhohen edhe Raporte vlerësimi (psh, analiza të programeve, sektoriale,

të efiçencës apo të efektivitetit të kostos). Ndërsa Greqia prodhon vetëm objektiva të

performancës. Kroacia, Qipro, Serbia nuk prodhojnë asnjë lloj informacioni në lidhje

me performancën jofinanciare të qeverisjeve përkatëse (Në pyetësor nuk ka përgjigje

për shtetin e Bosnjë-Hercegovinës).

Më tej, në lidhje me pyetjen: “Cilat tipe të vlerësimit nxiten nga dhe / ose

drejtohen nga institucionet e mëposhtme”, rezulton që në institucionet buxhetore të

tilla si: Autoritet Qëndror i Buxhetit (që në rastin tonë është Ministria e Financave),

apo në Ministritë e ndryshme të linjës, apo Institucioni Suprem i Auditit (në rastin

tonë Kontrolli i Lartë i Shtetit) apo Legjislatura (në rastin tonë Kuvendi), nxiten dhe

ose prodhohen dokumenta të ndryshme për vlerësimin e performancës së programeve

qeveritare. Kështu, Shqipëria, Bullgaria, Kroacia dhe Qipro, janë ndër vendet e rajonit

ku AQB-ja, Ministria e Financës dhe Ministritë e tjera të linjës prodhojnë

informacione mbi performancën në dokumentet : Analizat e Programeve Ekzistuese.

Analiza Ex-post të programeve, Analiza Sektoriale. Ajo që evidentohet është që në

Shqipëri nuk nxiten apo prodhohen Analiza të Efiçencës apo të Kosto-Efektivitetit.


66

Tabelë nr. 4.3 : Burimi: Pyetësori i OECD-së mbi buxhetimin publik, 2007-2008.

Autorit

eti

Qëndro

r i

Buxheti

t

Ministri

a e

Financë

s

Ministri

të e

linjës

Instituci

oni

suprem

i auditit

Legjisla

tura

Tjetër

Pa

përgjigj

e

Analiza

të

progra

meve

ekzistue

se (në

vazhdi

m).

Shqipër

ia,

Greqia

Shqipër

ia

Greqia,

Bullgari

a, Qipro

Shqipër

ia

Greqia,

Bullgari

a, Qipro

Bosnja-

Herceg

ovina,

Kroacia

Analiza

ex-post

të

progra

meve.

Shqipër

ia

Greqia,

Shqipër

ia

Greqia,

Qipro

Greqia,

Serbia

Greqia,

Bullgari

a,

Kroaci

Greqia. Bullgari

a

Analiza

të

nismav

e apo

progra

meve të

reja.

Shqipër

ia

Greqia,

Kroacia

Shqipër

ia

Greqia,

Bullgari

a,

Qipro,

Kroacia

Shqipër

ia

Greqia,

Bullgari

a,

Serbia

Analiza

sektoria

le.

Shqipër

ia,

Shqipër

ia,

Bullgari

a, Qipro

Shqipër

ia,

Greqia,

Bullgari

a,

Serbia

Bullgari

a

Analiza

të

efiçienc

ës

dhe/ose

kosto-

efektive

.

Bullgari

a, Qipro

Bullgari

a,

Bullgari

a.

Asnjë. Serbia Serbia Serbia Serbia


67

Në lidhje me pyetjen se “cilat tipe të matësve të performancës jo-financiare janë

krijuar për qeverisjen qëndrore?” përgjigjet e dhëna nga vendet e përfshira në

studim janë të ndryshme.

Në lidhje me matësit e output-eve rezulton se kanë të tillë matës vetëm Shqipëria, që

ka 7 matës20

Bullgaria me 5500 matës dhe Greqia me rreth 50 të tillë, ndërsa

mungojnë këto matës në Kroaci, Qipro, Serbi.

Po ashtu, në lidhje me matësit e outcome-s, përsëri rezulton që të tillë matës

ekzistojnë dhe përdoren në Shqipëri dhe Bullgari, ndërsa mungojnë në Kroaci, Qipro,

Serbi. Në lidhje me outcomes në Shqipëri janë hartuar 2 matës të tillë21

, ndërsa në

Bullgari janë 300 matës të outcomes, rezultateve afatmesme.

Në lidhje me matës të tjerë të performancës jo-financiare kemi përsëri të njëjtin

rezultat si më sipër, ekzistojnë dhe përdoren në Shqipëri dhe Bullgari, ndërsa

mungojnë në Kroaci, Qipro, Serbi. Në lidhje me outcomes në Shqipëri janë hartuar 4

matës të tjerë jo-financiarë të performancës22

, ndërsa në Bullgari janë 30 matës të

tillë.

Përsa i përket pyetjes se “Në cilin vit u ndërmor iniciativa e parë mbarëqeveritare

për të përfshirë matës të përformancës (output dhe outcome)?” na rezulton edhe

sipas pyetësorit që në Shqipëri iniciativa nisi në vitin 2006, ndërsa në Bullgari që në

vitin 2003, e në fund në Serbi në vitin 2008.

Kështu afërsisht objektivat e performancës në buxhetet publike sipas studimit në fjalë,

në vitin 2007, janë në Shqipëri rreth 700 ndërsa në Bullgari janë afërsisht 2000

objektiva të performancës.

Sipas të anketuarve në këto vende përqindja e shpenzimeve që është e lidhur

specifikisht me objektivat (targets) e performancës janë respektivisht në Bullgari: 11-

20%, ndërsa në Shqipëri: 91-100% (Kroacia dhe Serbia: e pa përfshirë).

Për pyetjen “A lidhen shpenzimet me synimet apo objektivat e performancës?” na

rezulton që kjo nuk ndodh në Kroaci dhe Serbi, ndërsa janë të lidhura në masën 41-

60% në Bullgari dhe në masën 81-100% në Shqipëri. Në këtë kontekst, përgjegjësia

për të përcaktuar objektivat e përformancës: formalisht dhe në praktikë (pjesëmarrësit

më aktivë, që mund të jenë Kryeministri, Presidenti, Kabineti, Ministri përgjegjës,

Ministri i Financës, Sekretari i përgjithshëm i ministrisë përgjegjëse, Ministri i

Financës së bashku me ministrin përgjegjës, legjislativi apo organizatat

ndërkombëtare). Nga përgjigjet na rezulton që në Kroaci nuk merret askush, as

formalisht dhe as praktikisht me procesin e përcaktimit të objektivave të

performancës. Në Bullgari përgjegjësia formalisht dhe praktikisht është te Kabineti,

Ministri përgjegjës, si edhe formalisht tek Sekretari i përgjithshëm i ministrisë

përgjëgjëse. Ndërsa në Shqipëri tek Ministri përgjegjës dhe në praktikë tek Sekretari i

përgjithshëm i ministrisë përgjëgjëse, si edhe përsëri në praktikë, te Ministri i

Financës bashkë me ministrin përgjëgjës. Ndërsa në Greqi kjo përgjegjësi është

formalisht dhe praktikisht tek ministri përgjegjës.

20

Km të tipeve të rrugëve të shtruara; nr i mësuesve të trainuar (kilometers of road type built; number

of teachers trained) 21

% e një sëmundjeje të caktuar, pas një fushate vaksinimi; nr i studentëve të punësuar menjëherë pas

diplomimit (percentage of a type of disease ocurring after a full innoculation campaign; number of

students immediately employed after graduation) 22

Raporti student / klasë; raporti doktorë të familjes / banor (students per class rate; family doctors per

1 inhabitants rate)


68

Aspekt tjetër i rëndësishëm për studimin është edhe pyetja në lidhje me përgjegjësinë

për realizimin e objektivave të preformancës (Askush, Presidenti, Kryeministri,

Autoriteti Qëndror i Buxhetit, Ministri Përgjegjës, Ministri i Financës, Sekretari i

Përgjithshëm i Ministrisë Përgjëgjëse, tjetër), ndërsa në Shqipëri, Bullgari, Greqi

rezulton të jetë përgjegjës ministri përgjegjës, në Kroaci, nuk përcaktohen objektiva të

performancës por çdo ministri është përgjëgjëse për punën / performancën e vet.

Ndërsa në lidhje me pyetjen “nëse objektivat e performancës i tejkalojnë kufijtë e

organizatës, kush është përgjegjës për arritjen (realizimin e tyre)?” (Mund të jenë

njëri nga ministrat përgjegjës, të gjithë ministrat përgjegjës, sekretari i përgjithshëm i

njërës nga ministrisë përgjëgjëse, sekretari i përgjithshëm në secilën nga ministritë

përgjëgjëse) na rezulton se në Shqipëri, Bullgari dhe Greqi janë përgjegjës të gjithë

Ministrat përgjegjës.

Në lidhje me “Nëse Ministritë/agjencitë qeveritare duhet të raportojnë mbi

performancën në lidhje me objektivat e përcaktuara, kujt duhet t’i raportojnë?” (Së brendshmi, në ministrinë përgjegjëse/agjencinë qeveritare, ministrisë mëmë,

autoritetit qëndror të buxhetit, zyra e Presidentit, zyra e Kryeministrit, Kabineti,

Legjislaturës, Institucionit Suprem të Auditit) na rezulton që në Bosnjë, Kroaci,

Qipro, Greqi nuk është e aplikueshme, pasi nuk ka objektiva. Ndërsa në Shqipëri,

duhet të raportojnë së brendshmi, në ministrinë përgjegjëse/agjencinë qeveritare, në

zyrën e Kryeministrit, si edhe në Ministrinë e Financës. Në Bullgari, së brendshmi, në

ministrinë përgjegjëse /agjencinë qeveritare, ministrisë mëmë, autoritetit qëndror i

buxhetit, Kabinetit, legjislaturës, institucionit suprem të auditit. Ndërsa në Greqi,

autoritetit qëndror të buxhetit, zyrës së Kryeministrit.

Kur analizojmë rolin e ekzekutivit në buxhetimin publik, e më konkretisht lidhjen e

performancës së programeve qeveritare me vendim-marrjen buxhetore lidhur me

financimin e këtyre programeve nga viti në vit, duhet të analizojmë edhe rolin e

legjislativit në këtë proces lidhur me miratimin e shumave të buxhetuara për

programet çdo vit.

Kështu, në lidhje me pyetjen “A i paraqitet Legjislativit në mënyrë rutinë

performanca lidhur me objektivat?”, ndër opsionet e mundshme të përgjigjeve (Jo,

nuk i paraqitet; po, i paraqitet vetëm mbi baza ad hoc;

po, i paraqitet në një raport mbarëqeveritar, por që nuk i bashkëlidhet buxhetit;

po, i paraqitet në një raport mbarëqeveritar, që i bashkëlidhet buxhetit, po, integrohet

në dokumentet financiare vjetore;

po, integrohet në dokumentet kryesore të buxhetit;

po, çdo ministri përgatit raporte të performancës që shoqërojnë buxhetin),

rezulton që në Shqipëri nuk i paraqitet ky informacion Kuvendit. Ndërsa në Greqi, i

paraqitet informacioni legjislativit, pasi integrohet në dokumentet kryesore të

buxhetit, ndërsa në Bullgari, çdo ministri përgatit raporte të performancës që

shoqërojnë buxhetin.

Në këtë kontekst, është e rëndësishme dhe transparenca dhe llogaridhënia e

qeveritarëve ndaj publikut të gjërë, që është dhe një nga arsyet për theksimin e

lëvizjes drejt performancës dhe të buxhetimit të orientuar drejt rezultateve. Kështu,

për pyetjen “A i paraqitet publikut performanca lidhur me objektivat?”, na

rezulton që në Greqi dhe në Bullgari, i paraqitet informacioni si pjesë e dokumenteve


69

të caktuara të ministrive të veçanta, ndërkohë që respektivisht në Greqi, paraqitet si

pjesë e dokumenteve të tjera qeveritare, ndërsa në të dytën, ministritë publikojnë

raporte mbi performancën e tyre.

Në lidhje me pyetjen “A përdoret informacioni mbi performancën si pjesë e

diskutimeve / negociimeve mbi buxhetin, midis Autoritetit Qëndror të Buxhetit

dhe ministrive të linjës / njësive shpenzuese?” nga përgjigjet e vendeve

pjesëmarrëse në studim në vitin 2007 rezulton se Raportet e Vlerësimit përdoren në

Bullgari dhe Greqi, por jo në Shqipëri dhe Serbi. Në Bullgari, përqindja e ministrive

me të cilat përdoren raportet e vlerësimit si baza për negociim është 41-60%. Po

ashtu, në lidhje me Performancën në lidhje me Objektivat, përsëri janë Bullgaria dhe

Greqia, vendet që përdorin këto informacione dhe përqindja e ministrive me të cilat

përdoren performanca e lidhur me objektivat si bazë për negociim është në Greqi, mbi

20% dhe në Bullgari, 21-40%. Ky informacion nuk përdoret në Shqipëri dhe Serbi.

Në këto dy vende, në Greqi dhe në Bullgari, në tabelën mëposhtë jepen të dhëna në

lidhje me përdorimin zakonisht të informacionit mbi performancën nga dy aktorë:

Autoriteti qëndror i buxhetit dhe ministritë e linjës.

Tabela nr.4.4: Pyetësori i OECD-së mbi buxhetimin publik, 2007-2008.

Autoriteti Qëndror i

Buxhetit

Ministritë e Linjës

Asnjë impakt mbi vendim-marrjen.

Në alokimin e burimeve mes

ministrive\agjencive.

Bullgari

Në alokimin e burimeve midis

programeve.

Bullgari, Greqi Greqi

Në alokimin e burimeve brenda

programeve.

Greqi Bullgari, Greqi

Në justifikimin e alokimeve

ekzistuese të

programeve\aktiviteteve specifike.

Bullgari

Në shkurtimin e shpenzimeve. Bullgari

Në detyrimin apo nxitjen e

ndryshimeve në programet.

Bullgari, Greqi

Në përcaktimin e objektivave për

vitin e ardhshëm.

Bullgari

Në menaxhimin e

programeve\agjencive.

Bullgari


70

Përsa i përket mos-arritjes së objektivave të përcaktuara të performancës, në këto

vende mund të ndodhin disa pasoja në lidhje me buxhetin. Fillimisht, programi mund

të eliminohet dhe kjo ndodh në masën 0-20% (pothuajse asnjëherë) në Bullgari dhe në

masën 41-60% (disa herë) në Greqi. Më tej, të ketë më shumë monitorim mbi

programin/aktivitetet në të ardhmen në Bullgari në masën 21-40% (rrallë) dhe në

masën 41-60% (disa herë) në Greqi. Po ashtu, ka pasoja negative për madhësinë e

buxhetit, të ministrisë përgjegjëse për realizimin e objektivit (dmth ulet buxheti), ka

pasoja negative për madhësinë e buxhetit, të ministrisë përgjegjëse për realizimin e

objektivit (dmth ulet buxheti) si dhe ka pasoja negative për mundësitë e ardhshme të

karrierës për drejtuesit në ministri/njësitë përgjegjëse për realizimin e objektivit, në

Bullgari, në masën 0-20% (pothuajse asnjëherë).

Në rastet kur vlerësimet tregojnë për një performancë të dobët, në këto vende mund të

ndodhin disa pasoja në lidhje me buxhetin. Fillimisht, programi mund të eliminohet

dhe kjo ndodh në masën 0-20% (pothuajse asnjëherë) në Bullgari dhe në masën 41-

60% (disa herë) në Greqi. Më tej, të ketë më shumë monitorim mbi

programin/aktivitetet në të ardhmen në Bullgari në masën 61-80% (shpesh) dhe në

masën 41-60% (disa herë) në Greqi. Po ashtu, ka pasoja negative për madhësinë e

buxhetit, të ministrisë përgjegjëse për realizimin e objektivit (dmth ulet buxheti), si

edhe ka pasoja negative për madhësinë e buxhetit, të ministrisë përgjegjëse për

realizimin e objektivit (dmth ulet buxheti), por njëkohësisht, ka pasoja negative për

mundësitë e ardhshme të karrierës për drejtuesit në ministri/njësitë përgjegjëse për

realizimin e objektivit, në Bullgari, në masën 0-20% (pothuajse asnjëherë).

Në lidhje me pyetjen “Sa shpesh e përdorin aktorët, informacionin mbi

performancën (Presidenti, Kryeministri, Kabineti, Ministri i Financës, Autoriteti

Qëndror i Buxhetit, Ministri përgjegjës, Anëtarët e komisioneve parlamentare si

dhe Anëtarët e komiteteve në legjislativ) në vendim-marrjen buxhetore?”: Të

dhënat e marra nga pyetësori lidhen vetëm me shtetin bullgar, ku Presidenti e përdor

informacionin mbi performancën në vendim-marrjen buxhetore, në masën 0-20%,

pothuajse asnjeherë, ndërsa në masën 41-60% (disa herë), e përdorin këtë informacion

kryeministri, kabineti, anëtarët e komisioneve të buxhetit në legjislativ si dhe anëtarët

e komiteteve sektoriale në legjislativ. Ndërsa në masën 61-80% (shpesh) e përdorin

Ministri i Financës, Autoriteti Qëndror i Buxhetit, si dhe Ministri me përgjegjësinë

për ministrinë/agjencinë, që duhet të realizojë objektivin e performancës.

Në këtë proces, vetë Autoriteti Qëndror i Buxhetit, si institucioni kryesor në procesin

e formulimit të buxhetit, duhet të analizohet në lidhje me atë se si dhe sa shpesh

përdoret performanca e lidhur me objektivat, në procesin e formulimit të buxhetit.

Fillimisht në masën 21-40%, (rrallë), performanca e lidhur me objektivat, përdoret për

të determinuar, përcaktuar alokimet në buxhet, ndërsa në masën 61-80 % (shpesh) në

Bullgari, performanca e lidhur me objektivat përdoret gjërësisht bashkë me

informacionin mbi politikat fiskale e prioritetet politike për të informuar, por jo për të

përcaktuar alokimet e buxhetit, si edhe performanca e lidhur me objektivat nuk

përdoret në vendim-marrjen buxhetore, në të njëjtën masë.

Pra, mund të konkludojmë nga gjithë studimi që vendet e rajonit janë ende larg rrugës

së aplikimit e konsolidimit të reformave në drejtim të sigurimit të performancës së

shtuar në buxhetim dhe në fund të fundit, në atë që është më e rëndësishme shtimi ose


71

pakësimi i fondeve në lidhje me informacionin e performancës së programeve

buxhetore. Në këtë proces, deri në vitin 2007 mund të konkludojmë se vetëm

Bullgaria, dhe në njëfarë mase edhe Shqipëria me Greqinë, kanë ndërmarrë hapa dhe

iniciativa në drejtim të vlerësimit të performancës, por jemi akoma në fillesat e

lëvizjes dhe të ndikimit të këtij informacioni në vendimet mbi buxhetin.


72

KAPITULLI I PESTË:

PERFORMANCA E PROGRAMEVE QEVERITARE:

STATISTIKAT PËRSHKRUESE

5.1. Ndikimi iinformacionit mbi performancën e programeve në vendim-

marrjen buxhetore në Shqipëri

Duke filluar që nga muaji shtator i vitit 2013 deri në mars të vitit 2014 kemi

ndërmarrë plotësimin e pyetësorëve në institucionet buxhetore të përzgjedhura për

këtë qëllim, të cilat ishin ministritë në pushtetin qëndror, e më specifikisht, drejtoritë

dhe sektorët e buxhetit dhe financës, për të kuptuar më mirë procesin e buxhetimit

publik në vend dhe ndikimin në performancën qeveritare në lidhje me ofrimin e

shërbimeve. Ne iu drejtuam këtyre institucioneve pasi përgjigjet e vetë

administratorëve publikë që merren me buxhetimin, në lidhje me pytjet e hartuara,

janë pasqyrim tepër i vlefshëm në lidhje me procesin e buxhetimit publik në Shqipëri.

Pyetësori iu drejtua administratorëve publikë në ministritë e ndryshme, që merren me

procesin e buxhetit drejtëpërdrejtë dhe që mund të jepnin informacionin më të saktë të

mundshëm mbi buxhetimin publik dhe lëvizjen mbi performancën në qeverisje.

5.2. Rezultatet e përgjigjeve të pyetësorëve

Rezultatet në lidhje me përgjigjet e të anketuarve nëpër ministritë e ndryshme janë:në

lidhje me pyetjen “Në cilën grupmoshë bëni pjesë?”rezulton që në institucionet

buxhetore në të cilat është kryer anketimi, grupmosha me % më të konsiderueshme

ndër të anketuarit në ministritë ë nsryshme, është 31-41 vjeç (28,9%) si dhe 42-52

vjeç (me 44,7%), siç shihet edhe në tabelë, edhe nga grafiku nr.5.1:

Tabelë nr.5.1: Shpërndarja e dendurisë për grupmoshat.

Grupmosha e AP Frekuen

ca

% %

kumulati

ve

20-30 6 15,8 15,8

31-41 11 28,9 44,7

42-52 17 44,7 89,5

53-63 4 10,5 100,0

Total 38 100,

0

Mesatarja 2,50

Mediana 3,00

Moda 3

Devijimi

Standart

,893


73

Grafik nr. 5.1

Ndërsa në lidhje me pyetjen mbi gjininë(a. Femër, b.Mashkull) rezulton se

grupmoshat 31-41 vjeç dhe 42-52 vjeç, të gjinisë femër hasen përqindjen më të madhe

në studimin, respektivisht, 10 dhe 12 prej të anketuarve.

Në tabelën nr.5.2. mëposhtë jepen shpërndarja sipas moshës e buxhetbërësve dhe në

tabelën nr.5.3 dhe grafikun 5.2, shpërndarja e përbashkët e dendurive për variablat

moshë dhe gjini të tyre:

Tabelë nr.5.2: Shpërndarja e dendurisë për gjininë.

Gjinia Denduria,

Frekuenca

% % kumulative

Mashkull 11 28,9 28,9

Femër 27 71,1 100,0

Total 38 100,0

Më poshtë është dhënë dhe një paraqitje e marrëdhënies mes dy variablave: moshë

dhe gjini të administratorëve publikë të anketuar (e ilustruar edhe me anë të grafikut):

Tabelë nr.5.3: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë për gjininë dhe grupmoshën.

Gjinia *

Grupmosha

Crosstabulation

Grupmosha Total

20-30 vjeç 31-41vjeç 42-52 vjeç 53-63 vjeç

Gjinia Mashkull 4 1 5 1 11

Femër 2 10 12 3 27

Total 6 11 17 4 38


74

Grafik nr. 5.2.

Në lidhje me eksperiencën në administratën publike dhe më specifikisht në drejtoritë

dhe zyrat e buxhetit: “Sa vite keni që jeni i punësuar në administratën publike? Sa

kohë keni që bëni pjesë në drejtoritë dhe zyrat e buxhetit të institucioneve të

pavarura dhe të ministrive të linjës?” rezulton si mëposhtë:

Tabelë nr.5.4: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë për eksperiencën në AP dhe eksperiencënnë

drejtoritë e zyrat buxhetore.

Sa vite në AP? * Sa

kohë keni që bëni

pjesë në drejtoritë

dhe zyrat e

buxhetit?

Crosstabulation

Sa kohë keni që bëni pjesë në drejtoritë dhe

zyrat e buxhetit?

Total

0-5 vjet 6-11 12-23

Sa vite në

AP?

0-5

vjet 14 0 0 14

6-11 2 5 0 7

12-23 3 6 7 16

Mbi

23 0 0 1 1

Total 19 11 8 38


75

Grafik nr. 5.3.

Pra, siç shihet edhe në tabelën nr.5.4 më lart, edhe në grafik, janë 19 të anketuarit që

kanë 0-5 vjet eksperiencë punë në AP, specifikisht në drejtoritë apo edhe zyrat e

buxhetit, 11 kanë 6-11 vjet dhe 8 vetë kanë 12-23 vjet eksperiencë pune. Kjo tregon

për nivelin e ekspertizës që zotërojnë këta administratorë publikë, të cilët merren çdo

ditë me procesin e buxhetimit në institucionet përkatëse buxhetore si dhe me

implementimin e ofrimin e të mirave dhe shërbimeve publike për qytetarët.

Aktualisht pyetësorët iu drejtuan 10 ministrive dhe u plotësuan 38 pyetësorë në total,

më specifikisht nga një Drejtor Drejtorie, 4 Përgjegjës Sektori (7 vetë ose 18.4 % e të

anketuarve i përkasin nivelit të lartë të drejtimit në burokraci) si dhe 19 Specialistë të

administratës së këtyre institucioneve buxhetore (pjesa tjetër e pyetësorëve ka pasur

mungesë të informacionit mbi pozicionin specifik të punës së të anketuarve) (niveli i

mesëm në hierarki është përcaktuar nga 22 vetë ose 57.9 %, si dhe niveli zbatues janë

9 vetë ose 23.7 % e të anketuarve). Ndërsa mesatarja e numrit të stafit të këtyre

institucioneve në lidhje me buxhetin, nga të dhënat e pyetësorëve rezulton të jetë 4.84

individë për ministri.

Në lidhje me pyetjen: “Nëse do t’i referoheshim klasifikimit të posteve të punës në

administratën publike (në nivel qëndror) ju do bënit pjesë në administratorët

publikë të nivelit të?” rezulton se ndër të anketuarit, pjesa më e madhe (57,9%), i

përkasin nivelit të mesëm të drejtimit, 23,7% nivelit zbatues dhe 18,4% nivelit të lartë

në drejtimit në hierarkinë e administratës publike:

Tabelë nr.5.5: Shpërndarja e dendurisë për klasifikimin e vendeve të punës në AP.

Klasifikimi i posteve të

punës në administratën

publike?

Denduria,

Frekuenca

% % kumulative

Niveli i lartë 7 18,4 18,4

Niveli i mesëm 22 57,9 76,3

Niveli zbatues 9 23,7 100,0

Total 38 100,0


76

Grafik nr. 5.4.

Ndërsa në lidhje me përgjigjet e dhëna për pyetjen: “Cili është numri i stafit që

merret me buxhetimin në institucionin tuaj?” është kryer analiza statistikore

deskriptive të të dhënave:

Tabelë nr.5.6: Shpërndarja e dendurisë për numrin e stafit për buxhetin.

Statistikat

Deskriptive

N Rangu Min Max Mesata

rja

Devijimi

standart

Varian

ca

Cili është numri i

stafit që merret me

buxhetimin?

32 11 2 13 4,84 2,142 4,588

Në lidhje me pyetjet: “A jeni të familjarizuar me legjislacionin aktual të hartimit,

miratimit dhe zbatimit të buxhetit?” si dhe“Nëse do t’ju pyesnin rreth formës

(fomatit) të prezantimit të buxhetit në Shqipëri, cila do të ishte përgjigja juaj në

lidhje me të?”(Format linjë-zëra, Format me bazë zero, Format i bazuar në programe,

Format i bazuar në performancë, Tjetër) rezulton që:


77

Tabelë nr.5.7: Shpërndarja e dendurisë së formateve buxhetore në Shqipëri.

Statistikat Formati i

përdorur i

buxhetit linjë-

zëra

Formati i

përdorur i

buxhetit me

bazë zero

Formati i

përdorur i

buxhetit i

bazuar në

programe

Formati i

përdorur i

buxhetit i

bazuar në

performancë

N

Të

vlefshme 37 37 37 37

Pa

përgjigje 1 1 1 1

Mesatarja ,9459 1,0000 ,1081 ,8378

Devijimi standart ,22924 ,00000 ,31480 ,37368

Varianca ,053 ,000 ,099 ,140

Në lidhje me formatet e përdorura të buxhetit, për secilin prej tyre, analiza e të

dhënave nga pyetësorët tregon për njohuritë e buxhet-bërësve dhe aplikimin prej tyre

të formatit të caktuar të buxhetit në Shqipëri.

Siç rezulton edhe nga tabela më poshtë, 2 prej të anketuarve, përcaktojnë se në

Shqipëri përdoret një format buxheti i bazuar në linja-zëra (pra, 5,3%).

Tabelë nr.5.8: Shpërndarja e dendurisë së formatit linjë-zëra.

Formati i

përdorur i

buxhetit linjë-zëra

Frekuenca % % e vlefshme %

kumulativ

e

Po 2 5,3 5,4 5,4

Jo 35 92,1 94,6 100,0

Total 37 97,4 100,0

Pa

përgjigje 1 2,6

Total 38 100,0


78

Tabelë nr.5.9: Shpërndarja e dendurisë së formatit me bazë zero.

Formati i përdorur i

buxhetit me bazë

zero

Frekuenca % % e vlefshme %

kumulati

ve

Jo 37 97,4 100,0 100,0

Pa

përgjigje 1 2,6

Total 38 100,0

Për 33 nga të anketuarit, pra, 86,8% të tyre, në Shqipëri përdoret formati i buxhetit i

bazuar në programe, ndërsa për pjesën e mbetur (10, 5%) nuk përdoret ky format.

Tabelë nr.5.10: Shpërndarja e dendurisë së formatit me programe.

Formati i

përdorur i

buxhetit i bazuar

në programe

Denduria,

Frekuenca

% % e vlefshme % kumulative

Po 33 86,8 89,2 89,2

Jo 4 10,5 10,8 100,0

Total 37 97,4 100,0

Pa

përgjigje 1 2,6

Total 38 100,0

Në tabelën mëposhtë shihet se për 15,8 % të të anketuarve në vend përdoret një

format i bazuar në performancë.

Tabelë nr.5.11: Shpërndarja e dendurisë së formatit me performancë.

Formati i

përdorur i

buxhetit i bazuar

në performancë

Denduria,

Frekuenca


Po 6 15,8 16,2 16,2

Jo 31 81,6 83,8 100,0

Total 37 97,4 100,0

Pa

përgjigje 1 2,6

Total 38 100,0


79

Meqënese një nga pyetjet në pyetësor ishte në lidhje me njohuritë e administratorëve

publikë mbi legjislacionin buxhetor, si dhe duke u nisur edhe nga përgjigjet e dhëna

për pyetjen mbi formatet e përdorur të buxhetit, është bërë një analizë e dy variablave

në lidhje me kategoritë përkatëse. Nga kjo analizë rezulton se edhe pse

administratorët publikë pretendojnë që e njohin shumë mirë legjislacionin,

përcaktojnë se në formati i përdorur i buxhetit është ai i bazuar në zëra, objekte

shpenzimesh (2 prej të anketuarve).

Tabelë nr.5.12: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë së formatit në Shqipëri dhe njohjes së

legjislacionit buxhetor.

Crosstabulation Formati i përdorur i buxhetit

linjë-zëra

Total

Po Jo

A jeni të familjarizuar

me legjislacionin

aktual të hartimit,

miratimit dhe zbatimit

të buxhetit?

Jo 0 1 1

Mjaftueshëm

mirë 0 5 5

Po 2 29 31

Total 2 35 37

Po ashtu, katër prej tyre me njohuri shumë të mira të legjislacionit buxhetor,

përcaktojnë se në Shqipëri, nuk është formati i bazuar në programe, por ndonjë format

tjetër.



Crosstabulation Formati i përdorur i buxhetit

i bazuar në programe

Total

Po Jo


me legjislacionin aktual

të hartimit, miratimit

dhe zbatimit të

buxhetit?

Jo 1 0 1

Mjaftueshëm

mire 5 0 5

Po 27 4 31

Total 33 4 37

E njëjta gjë vlen edhe në lidhje me formatin e bazuar në performancë, i cili

përcaktohet si formati i përdorur në vend nga gjashtë prej të anketuarve, me njohuri

të mira të legjislacionit buxhetor.


80



Crosstabulation Formati i përdorur i buxhetit i

bazuar në performancë

Total

Po Jo


me legjislacionin

aktual të hartimit,

miratimit dhe zbatimit

të buxhetit?

Jo 0 1 1

Mjaftueshëm

mirë 0 5 5

Po 6 25 31

Total 6 31 37

Në lidhje me pyetjen: “A mendoni se formati i përzgjedhur është i rëndësishëm

për vendim-marrjen buxhetore (dmth vendim-marrjen lidhur me të ardhurat,

shpenzimet, procesin e buxhetit, balancën buxhetore)?” rezulton se për 89,5 % të

të anketuarve, formati është shumë i rëndësishëm si faktor ndikues në vendim-marrjen

buxhetore.

Tabelë nr.5.15: Shpërndarja e dendurisë për rëndësinë e formatit në vendim-marrjen buxhetore.

A është i

rëndësishëm

formati i

përzgjedhur për v-

m buxhetore?

Denduria,

Frekuenca

% % e vlefshme %

kumulative

Po 34 89,5 91,9 91,9

Jo 3 7,9 8,1 100,0

Total 37 97,4 100,0

Pa

përgjigje 1 2,6

Total 38 100,0

Nga analiza e përgjigjeve të pyetjes mbi përcaktimin e punës konkrete në drejtim të

formateve të aplikuara të buxhetit, si bazë gjithashtu për parashikimet e buxhetit të

vitit buxhetor në vijim: “Në punën tuaj të përditshme në lidhje me buxhetin, si

procedohet në lidhje me parashikimet për nevojat buxhetore (duke iu

përmbajtur sigurisht tavaneve buxhetore të përcaktuara nga Ministria e

Financës:

a.Bazoheni në parashikimet e vitit të kaluar buxhetor, duke bërë vetëm ndryshime

tepër të vogla,

b. Mendoni rreth nevojave aktuale të institucionit tuaj, duke i ndarë të ardhurat e

planifikuara në shpenzime të detajuara sipas kategorive dhe zërave përkatës në buxhet

c. Mendoni rreth projekteve që janë në proces apo projekteve të reja,


81

d. Bazoheni në programet e ofruara dhe në performancën e tyre dhe sipas këtij

vlerësimi, mendoni dhe për ndarjen e të ardhurave, për gjithë institucionin dhe

institucionet e tjera në varësi,

e. Tjetër; rezulton se:

Tabelë nr.5.16: Shpërndarja dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve në Shqipëri.

Statistikat Procesi i

parashikim

it e

hartimit të

buxhetit

inkrementa

l.

Procesi i

parashikimit

e hartimit të

buxhetit me

linja-zëra.

Procesi i

parashikimit

e hartimit të

buxhetit mbi

baza

programesh.

Procesi i

parashikimit

e hartimit të

buxhetit mbi

bazë

performance

.

Procesi i

parashikimi

t e hartimit

të buxhetit

si

kombinime

të

formateve.

Nr 38 38 38 38 38

Pa

përgjigje 0 0 0 0 0

Mesatarja ,5000 ,5526 ,6053 ,8158 ,9737

Devijimi

standart ,50671 ,50390 ,49536 ,39286 ,16222

Varianca ,257 ,254 ,245 ,154 ,026

Për secilën nga përgjigjet e të anketuarve, është përcaktuar përqindja respektive e

aplikimit konkret të formatit të caktuar të buxhetit. Kështu, rezulton se për 50% të të

anketuarve, procesi i parashikimit e hartimit te buxhetit është inkremental, duke u

bazuar në alokimet e mëparshme të buxhetit për institucionin respektiv, si edhe duke

mbajtur në konsideratë vetëm ndryshimet në lidhje me inflacionin, pra, në punën e

tyre të përditshme ndjekin një buxhetim inkremental.

Tabelë nr.5.17:Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve.

Buxhetim

inkremental.

Denduria,

Frekuenca


Valid

Po 19 50,0 50,0 50,0

Jo 19 50,0 50,0 100,0

Total 38 100,0 100,0


82

Po ashtu, rezulton se për 44,7% të të anketuarve, procesi i parashikimit e hartimit te

buxhetit është i bazuar në kategoritë dhe zërat e detajuar të shpenzimeve për secilin

institucion buxhetor, në varësi të të mirave dhe shërbimeve që ofron.

Tabelë nr.5.18: Shpërndarja dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve në Shqipëri

.

Buxhetimlinja-

zëra

Denduria,

Frekuenca


Po 17 44,7 44,7 44,7

Jo 21 55,3 55,3 100,0

Total 38 100,0 100,0

Po ashtu, pavarësisht se 86,8% e të anketuarve, theksojnë se në Shqipëri përdoret

formati i buxhetit i bazuar në programe. Në fakt është kontradiktore të shihet se

vetëm për 39,5% të të anketuarve, procesi i parashikimit e hartimit te buxhetit është i

bazuar në programe dhe aktivitetet respektive, në thelb të programeve.

Pra, ka një mospërputhje midis asaj që përcakton ligji për menaxhimin e sistemit

buxhetor në RSH dhe aplikimit konkret të formatit të përcaktuar në këtë ligj, gjë që

mund të shpjegohet nga faktorë të ndryshëm (psh, mosnjohja e mirë e formatit në

fjalë, mungesa e kapaciteteve brenda administratës publike, mungesa e burimeve,

etj).

Tabelë nr.5.19: Shpërndarja dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve.

Buxhetim

meprograme.

Denduria,

Frekuenca


Po 15 39,5 39,5 39,5

Jo 23 60,5 60,5 100,0

Total 38 100,0 100,0


83

Ndërsa për formatin e bazuar në performancë rezulton nga përgjigjet e të anketuarve

se 18,4% e tyre bazohen në informacionin e performancës, matjes dhe menaxhimit të

saj gjatë parashikimit të alokimeve buxhetore për vitin buxhetor vijues. Kjo

nënkupton, bazimin në programet e ofruara dhe në performancën e tyre të matur dhe

sipas këtij vlerësimi, realizohet ndarja e të ardhurave, për institucionin dhe

institucionet e tjera në varësi.

Tabelë nr.5.20: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve.

Buxhetim me

performance

Denduria,

Frekuenca


Po 7 18,4 18,4 18,4

Jo 31 81,6 81,6 100,0

Total 38 100,0 100,0

Ndërsa në lidhje me kombinime të formateve, vetëm 2,6 % e të anketuarve thekson

përdorimin e një formati hibrid, si bazë për analizën dhe parashikimet buxhetore.

Tabelë nr.5.21: Shpërndarja e dendurisë së përdorimit të formateve nëhartimin e buxheteve.

Buxhetimme

kombinime të

formateve

Denduria,

Frekuenca


Po 1 2,6 2,6 2,6

Jo 37 97,4 97,4 100,0

Total 38 100,0 100,0


84

Në lidhje me pyetjen “Duke ndalur tek performanca, a ekziston një matës i

performancës në institucionin tuaj, lidhur me të mirat dhe shërbimet që ofron

ai?”rezulton nga përgjigjet e të anketuarve se për 52.6 % të administratorëve publikë

ka matës të performancës, ndërsa për pjesën tjetër prej 47, 4 % ose janë përgjigjur që

nuk ka matësa të performancës se që nuk kanë dijeni për ekzistencën e tyre.

Madje, mbi bazën e të dhënave të nxjerra nga pyetësorët rezulton që vetëm tre

(afërsisht 8% në total) prej tyre kanë specifikuar që matësat e performancës në

institucionet respektive, janë: a. Vlerësimi i punës, b. Performanca si pjesë e

deklarimit për cilësinë e sistemit të kontrollit të brendshëm, si dhe c. Raporti i

monitorimit të buxhetit.

Tabelë nr.5.22: Shpërndarja e dendurisë për matësit e performancës në Shqipëri.

A ka matës të

performancës?

Fre

kue

nca

% % e

vlefs

hme

%

kumulat

ive

Valid Po 20 52,6 52,6 52,6

Jo 18 47,4 47,4 100,0

Total 38 100,0 100,0

Mesatarj

a

,4737

Dev.

Standart

,50601

Varianca ,256

Në lidhje me pyetjen “Nëse në institucionin tuaj ka matje të performancës, cili

është objekti i tyre?” përgjigjet e të anketuarve janë si mëposhtë:

Tabelë nr.5.23: Shpërndarja e dendurisë së objektit të matjes së performancës.

Nëse ka matës të

performancës, cili është

objekti i tyre?

Denduria,

Frekuenc

a

% % e

vlefshme

%

kumulative

Të ardhurat 2 5,3 6,7 6,7

Shpenzimet 6 15,8 20,0 26,7

Programet e projektet 13 34,2 43,3 70,0

Tjetër 9 23,7 30,0 100,0

Total 30 78,9 100,0

Pa përgjigje 8 21,1

Total 38 100,0


85

Nga tabela më sipër rezulton që për 34.2 % të të anketuarve në institucionet qendrore,

objekti i matjes së performancës janë programet dhe projektet, ndërsa për 15.8 % janë

shpenzimet e parashikuara nga institucioni respektiv. Ajo që vihet re është se për 23.7

% objekti i matjes së performancës nuk përcaktohet, duke e lënë të paqartë se çfarë

nënkuptojnë me të.

Grafik nr.5. 5.

Duke qënë se realizimi i matjes së performancës është po aq i rëndësishëm në lidhje

me buxhetimin, është përfshirë në pyetësor pyetja “ Matja e performancës

realizohet nga nëpunësi i parë autorizues; sekretari i përgjithshëm, si nëpunës

autorizues; individë të caktuar brenda institucionit; apo grupe të përcaktuara (brenda

institucionit apo ndërinstitucionale)?”:

Tabelë nr.5.24: Shpërndarja dendurisë së përgjegjësisë së matjes së performancës.

Nga kush realizohet matja e

performancës?

Denduria,

Frekuenca

% % e

vlefshme

%

kumulative

Nëpunësi i Parë

Autorizues 7 18,4 25,0 25,0

Nëpunësi Autorizues 13 34,2 46,4 71,4

Individë të caktuar

institucionalë 3 7,9 10,7 82,1

Grupe brenda ose

ndërinstitucionalë 5 13,2 17,9 100,0

Total 28 73,7 100,0


Total 38 100,0


86

Siç vihet re edhe nga tabela, por edhe nga grafiku sipas përgjigjeve të të anketuarve,

matja e performancës në ministritë e ndryshme realizohet kryesisht (34.2%) nga

nëpunësi autorizues i institucionit, që do të thotë sekretari i përgjithshëm i ministrisë

së caktuar. Më pas, për 18.4% matja e performancës realizohet nga Nëpunësi i Parë

Autorizues, i cili nga ligji mbi menaxhimin e sistemit buxhetor përcaktohet si

sekretari i përgjithshëm i Ministrisë së Financave. Për pjesën tjetër 21.1 % matja

realizohet nga individë të caktuar institucionalë dhe grupe brenda ose

ndërinstitucionalë, duke i specifikuar si: Ministri i Financave, Drejtoria e Hartimit;

EMP (Ekipi i Menaxhimit të Programit).

Grafik nr 5.6.

Pyetje shumë e rëndësishme në pyetësor mbi sistemin e matjes dhe të menaxhimit të

performancës për institucionet qëndrore buxhetore është : “Cilët janë indikatorët

kryesorë të përdorur të performancës së programeve në institucionin tuaj?”, për

të cilën vetëm 21 prej 38 të anketuarve i është përgjigjur (55.3%). Duke u bazuar në

përgjigjet e dhëna, rezulton se nuk ka përputhje mbi indikatorët kryesorë të

performancës për programet, as brenda një institucioni dhe as në përgjigjet e dhëna

nga administratorët publikë në institucionet e ndryshme të shqyrtuara. Ajo që vihet re

është se mungon informacioni bazë mbi programet dhe aktivitetet që kryhen për

ofrimin e programit, pasi mungojnë dhe përgjigjet cilësore në lidhje me indikatorët e

programeve të ofruara nga secili institucion, psh në lidhje me një program që ofron

Ministria e Arsimit dhe e Sportit, një indikator i performancës do të ishte nr i

studentëve për mësues, apo nr i shkollave apo i auditoreve të rikonstruktuara, apo nr i

projekteve kombëtare për angazhimin e pedagogëve apo i atyre ndërkombëtare për

shkëmbimin e stafit akademik, apo kosto për student universitar në një vit studimi, e

të tjera si këto.


87

Në tabelën mëposhtë pasqyrohen indikatorët e performancës të specifikuar në

pyetësorët e plotësuar:

Tabelë nr.5.25: Indikatorët e performancës.

Nr. Indikatorët e performancës

1 Diskutimi i programit; marrje e sugjerimeve; qellimi, impakti.

2 Objektivi,qëllimi, produkti, efektiviteti, impakti.

3 Realizimi i objektivave, qëllimeve, produkteve.

4 Qëllimi, objektivat, produktet dhe aktivitetet e secilit produkt; afatet e paraqitjes;

sasi rialokimesh gjatë vitit për të përdorur buxhetin.

5 Specifikohet sipas programeve të buxhetit të ministrisë.

6 Afatet, numri i rialokimeve duhet të jetë sa më i vogël.

7 Politikat buxhetore bazuar në strategjitë, aktivitetet.

8 Qëllimet e çdo programi buxhetor. Objektivat dhe produktet e programit

buxhetor.

9 Afatet, rialokimet, etj.

10 Realizim produkte, realizim projekte, realizim shpenzime.

11 Realizimi i produkteve sipas artikujve, realizimi i rezultatit të produktit të

programit.

12 Realizimi i produkteve sipas artikujve, realizimi i rezultatit te produktit te

programit. realizimi sipas projekteve.

13 Përputhshmëria e përshkrimit të punës me detyrat e realizuara; cilësia e punës së

kryer dhe aftësitë komunikuese.

14 Menaxhimi i fondeve publike në përputhje me kuadrin ligjor; ruajtja e aseteve

në administrim të institucionit, raportimi nga institucionet mbi mënyrën e

përdorimit të aseteve financiare.

15 Varet nga programet dhe projektet.

16 Treguesit e monitorimit.

17 Objektivat e sektorit, drejtorisë, ne kuadër të objektivave të institucionit që

përfaqësojnë.

18 % e realizimit të treguesve buxhetorë, numri i kërkesave për rishpërndarje të

fondeve të alokuar; respektimi i afateve të dorëzimit të materialeve të

programimit buxhetor; pajtueshmëria me legjislacionin.

19 Shpenzime/nxenës; shpenzime/student; klasa të ndërtuara/ ristrukturuara;

kompjuter/ nxënës; mësues/nxënës, etj.

20 Realizimi i buxhetit; shpejtesia në rialokimet e buxhetit; realizimi i objektivave.


88

Për pyetjet “ Gjatë kryerjes së auditimit të brëndshëm, a bazohet puna e

audituesve në kriteret dhe matësit e përcaktuar të performancës në institucionin

tuaj?” si dhe “Gjatë kryerjes së auditimit të jashtëm , a bazohet puna e

audituesve në kriteret dhe matësit e përcaktuar të performancës në institucionin

tuaj?”, rezulton se:

Tabelë nr.5.26: Shpërndarja e dendurisë mbi auditimin e brendshëm.

Gjatë kryerjes së

auditimit të brëndshëm,

a bazohet puna në

kriteret e

performancës?

Denduria,

Frekuenca

% % e

vlefshme

%

kumulative

Po, gjithmonë 25 65,8 71,4 71,4

Nuk e di 8 21,1 22,9 94,3

Në raste të

pakta 2 5,3 5,7 100,0

Total 35 92,1 100,0

Pa përgjigje 3 7,9

Total 38 100,0

Siç vërehet edhe në tabelën e statistikave deskriptive edhe nga grafiku, sipas

përgjigjeve të të anketuarve, rezulton që puna e audituesve të brendshëm bazohet në

pjesën më të madhe, në 65,8 % të rasteve, në kriteret e performancës së programeve,

ndërsa pjesa tjetër prej 26,4% ose nuk e dinë (21,1%) ose theksojnë se vetëm në raste

të pakta (5,3%) mbështetet puna e auditit të brëndshëm në kriteret e performancës.

Grafik nr 5.7


89

Ndërsa përsa i përket auditimit të jashtëm, si element tepër i rëndësishëm i

monitorimit të zbatimit të buxhetit duke u bazuar në përgjigjet e të anketuarve në

administratën publike rezulton se puna e audituesve të jashtëm bazohet gjithmonë, në

63,2 % të rasteve, në kriteret e performancës së programeve, ndërsa pjesa tjetër prej

31,5% ose nuk e dinë (23,7 %) ose theksojnë se vetëm në raste të pakta (7,9 %)

mbështetet puna e auditit të brëndshëm në kriteret e performancës.

Tabelë nr.5.27: Shpërndarja e dendurisë mbi auditimin e jashtëm.

Gjatë kryerjes së

auditimit të jashtëm, a

bazohet puna në

kriteret e

performancës?

Denduria,

Frekuenc

a

% % e

vlefshme

%

kumulative

Po, gjithmonë 24 63,2 66,7 66,7

Nuk e di 9 23,7 25,0 91,7

Në raste të

pakta 3 7,9 8,3 100,0

Total 36 94,7 100,0

Pa përgjigje 2 5,3

Total 38 100,0

Grafik nr. 5. 8

Për pyetjen “A bazohen alokimet e buxhetit për institucionin tuaj, në këtë

performancë të matur të programeve që ju ofroni si institucion?” sipas analizës së

të dhënave, rezulton se: për 5,3% të të anketuarve alokimi në institucionin buxhetor

përkatës bazohet gjithmonë në performancën e matur të tij, në ofrimin e shërbimeve

dhe të programeve. Në 18,4% të përgjigjeve rezulton se alokimi buxhetor për

institucionin bazohet në më të shumtën e rasteve, në performancën e matur të tij. Pra,

për një përqindje të vogël të të gjithë të anketuarve rezulton se alokimi buxhetor

realizohet në performancën e matur të institucioneve respektive ( 23,7% në total). Po

kështu, për 34,2% theksohet se alokimi vetëm në pak raste bazohet në performancë, si


90

dhe për pjesën e mbetur të të anketuarve (pjesë e konsiderueshme në 36,9% në total)

mendojnë se performanca nuk luan rol asnjëherë në alokimin e buxhetit për vitin

vijues buxhetor (21,1%) dhe pjesa tjetër nuk është në dijeni të këtij kushtëzimi

buxhetor (15,8%).

Tabelë nr.5.28: Shpërndarja e dendurisë mbi alokimin e bazuar në performancë.

A bazohet në

performancë alokimi në

institucionin tuaj?

Denduria,

Frekuenca


Gjithmonë 2 5,3 5,6 5,6

Në më të

shumtën e

rasteve

7 18,4 19,4 25,0

Nuk e di 6 15,8 16,7 41,7

Në pak raste 13 34,2 36,1 77,8

Asnjëherë 8 21,1 22,2 100,0

Total 36 94,7 100,0

Pa përgjigje 2 5,3

Total 38 100,0

Siç u theksua dhe më lart vetëm për një pjesë të vogël të administratorëve publikë

(23,7% në total) rezulton se alokimi buxhetor për institucionin bazohet në më të

shumtën e rasteve, në performancën e matur të tij. Prandaj, në lidhje me pyetjen

vijuese të pyetësorit, “Nëse po, sa përqind e alokimeve brenda buxhetit prej jush

të detajuar, bazohet në vlerësimet e performancës?” rezulton respektivisht që edhe

për ata që e lidhin buxhetin e vitit vijues me performancën e matur të institucioneve,

vërehet që për 65,8% të të anketuarve performanca e matur kushtëzon nga 0-25% të

fondeve të institucionit, ose nga 26-50% të tyre. Ndërsa, për pjesën tjetër prej 10,5%

performanca e institucionit në ofrimin e programeve ndikon nga 51-75% dhe nga 76-

100% të fondeve të planifikuara për institucionin në vitin e ardhshëm buxhetor.

Tabelë nr.5.29: Shpërndarja e dendurisë mbi % e buxhetit të ndikuar nga alokimi i performancës

Sa % e alokimeve

në buxhet bazohen

në vlerësimin e

performancës?

Denduria,

Frekuenca

% % e

vlefshme

%

kumulative

0-25 % 12 31,6 41,4 41,4

26-50 % 13 34,2 44,8 86,2

51-75 % 1 2,6 3,4 89,7

76-100 % 3 7,9 10,3 100,0

Total 29 76,3 100,0


Total 38 100,0


91

Edhe në grafik duket qartë që performanca e matur nga viti në vit e institucioneve

qëndrore buxhetore, ndikon shumë pak në vendimet e buxhet-bërësve në lidhje me

shpenzimet e institucioneve në fjalë. Pra, nuk ekziston një lidhje e drejtëpërdrejtë e

performancës së matur me alokimet e buxhetit për vitin buxhetor në vijim, ose ky

ndikim është tepër i vogël në lidhje me buxhetimin publik.

Grafik nr. 5.9.

Nga sa më sipër, është realizuar një shpërndarje e përbashkët e dendurive (frekuencës)

së dy variablave të mësipërm, për të kuptuar më mirë marrëdhënien mes tyre.

Tabelë nr.5.30: Shpërndarja e përbashkët e dendurisë mbi alokimin e performancës dhe % së

buxhetit të ndikuar nga ky alokim.

Crosstabulation Sa % e alokimeve në buxhet bazohen në

vlerësimin e performancës?

Total

0-25 26-50 51-75 76-100

A

bazohe

t në

perfor

mancë

alokim

i në

institu

cionin

tuaj?

Gjithmo

në 1 0 0 0 1

Në më

të

shumtën

e rasteve

2 2 0 0 4

Nuk e di 1 1 0 0 2

Në pak

raste 5 6 1 1 13

Asnjëhe

rë 3 3 0 2 8

Total 12 12 1 3 28


92

Grafik nr. 5.10.

Ndërsa në lidhje me rolin e organizatave ndërkombëtare, meqë jemi vend në

tranzicion demokratik, përgjigjet e të anketuarve në lidhje me pyetjen: “Në punën

tuaj të përditshme cili është vendi që zënë ndihmat (këshillimet, raportet,

analizat) nga institucione të rëndësishme ndërkombëtare, si: BB dhe FMN?”

rezulton se për 34,2 % të administratorëve publikë të anketuar, konsultimi është i

vazhdueshëm dhe mbështetja në këto organizata është e rëndësishme, me financimin

e programeve si IPA, IPARD, etj, ndërsa për 44,7%, institucione të tilla si BB, FMN,

BERZH, etj shërbejnë më tepër si ndihmëse dhe orientuese në veprimtaritë e

përditshme, në lidhje me buxhetimin. Për pjesën tjetër, theksohet se roli i këtyre

institucioneve është shumë i vogël se nuk kanë aspak rol në buxhetimin publik në

Shqipëri.

Tabelë nr.5.31: Shpërndarja e dendurisë mbi rolin e ON-ve në buxhetimin publik në Shqipëri.

Cili është vendi që zënë

ndihmat nga institucionet

ndërkombëtare, si BB, FMN,

etj, në buxhetim?

Denduria,

Frekuenc

a

% % e

vlefshme

%

kumulative

Konsultim i

vazhdueshëm 13 34,2 36,1 36,1

Ndihmës dhe orientues 17 44,7 47,2 83,3

Tjetër 6 15,8 16,7 100,0

Total 36 94,7 100,0

Pa përgjigje 2 5,3

Total 38 100,0


93

Në lidhje me pyetjen se: “Cilat janë reformat kryesore të ndërmarra në

institucionin tuaj lidhur me procesin e buxhetit, në kuadër të BE-së për

realizimin e angazhimeve si vend kandidat potencial ne BE?”, rezulton si

mëposhtë:

Tabelë nr.5.32: Reformat buxhetore në kuadër të integrimit në BE.

Reformat në kuadër të integrimit në BE

1 Programe specifike të programimit e alokimit të fondeve;Trainim i mjaftueshëm i

stafit.

2 IPA, IPARD.

3 Projektet e huaja, IPAT.

4 Menaxhimi i fondeve të paraanëtarësimit, IPA; Buxhetimi gjinor.

5 Përfshirje e elementit gjinor në buxhet. Përfshirje e buxhetit të IPA.

6 Pjesëmarrje masive e gjithë punonjësve në procesin e buxhetimit, për realizimin

e angazhimeve si vend kandidat në BE.

7 Dirigjente Ministria e Financave.

8 Pjesëmarrja e gruas në buxhetim.

9 Pjesëmarrje masive e gjithë punonjësve në procesin e buxhetimit, për realizimin

e angazhimeve si vend kandidat në BE.

10 Implementimi i ligjit për menaxhimin financiar dhe kontrollit të fondeve publike;

Integrimi dhe përdorimi i sistemit online të thesarit.

11 Ligji për menaxhimin financiar dhe kontrollin.



14 Procesi realizohet duke patur si bazë ligjin për buxhetin e shtetit, por nxirren

edhe udhëzime që të bëhet përshtatja me direktivat e BE-së.

15 Janë hartuar Deklaratat e Politikave të Programit për 2014-2020, periudhë që

përkon me asistencën financiare të IPA II dhe buxhetin e BE-së (2014-20).

16 Janë hartuar Deklaratat e Politikave të Programit për 2014-2020, periudhë që

përkon me asistencën financiare të IPA II dhe buxhetin e BE-së (2014-20).

17 Hartimi i projekt-buxhetit afatmesëm.

18 Transparenca, gjithëpërfshirja në proceset e hartimit e zbatimit të buxhetit.

Strategjia për parandalimin e krijimit të detyrimeve financiare, menaxhimi

financiar e kontrollit për disiplinimin e përdorimit të fondeve financiare.

19 MAS në periudhën 2006-2013, ka pasur projekte të financuara nga BB dhe

Bankat europiane, po kështu edhe projekte të financuara në kuadër të programeve

kombëtare IPA, e çdo aktivitet/projekt që kërkon kosto/fonde është mbështetur

me përparësi të kostos apo TVSH.

20 Për momentin nuk ka informacion, pasi projektet menaxhohen nga një

departament tjetër. Të mëparshmet: programi CBA, IPA, VET, TEMPUS, FP7.


94

Përgjigjet për pyetjen “Si realizohen raportet e monitorimit nga Ministria e

Financave dhe nga institucionet e tjera(kombëtare dhe ndërkombëtare) dhe a

mbahen ato parasysh në punën tuaj të përditshme?” kanë treguar se përgjithësisht

raportet e monitorimit janë shumë të rëndësishme dhe mbahen në konsideratë në

procesin e buxhetit publik. Ndër të anketuarit në administratën publike qëndrore,

vetëm njëri përcakton se raportet e monitorimit realizohen çdo muaj (2,6%), ndërsa 14

prej tyre (36,8%) theksojnë që raportet realizohen çdo tremujor. Po ashtu, një i

anketuar (2,6%) përcakton një periudhë katër mujore për realizimin e raporteve të

monitorimit, ndërsa tre të tjerë(7,9%) theksojnë rolin e Programit Buxhetor

Afatmesëm si përcaktues në hartimin e raporteve të monitorimit për çdo institucion

qëndror buxhetor. Ndërsa pjesa tjetër, prej 31,6% theksojnë periodicitetin e raporteve

si dhe udhëzimet nga MoF, KLSH, etj, siç përcaktohen në tabelën më poshtë:

Tabelë nr.5.33: Realizimi i Raporteve të Monitorimit.

Realizimi i raporteve të monitorimit

1 Çdo muaj.

2 Çdo 3-mujor, raport i realizimit të treguesve buxhetorë.

3 Mbahen parasysh se jepen çdo 3-muaj raportim për realizim buxheti

4 Ministria e linjës drejton në MF çdo 3-muaj raportin e monitorimit të buxhetit

dhe kjo nga ana e vet bën vlerësimin e tij, mbahet parasysh në veprimtarinë

zinxhir.

5 Realizohet çdo 3-muaj monitorimi i programeve financiare.

6 Çdo 3-mujor.

7 Çdo 3-muaj.

8 Çdo 3-muaj kryhet monitorimi i buxhetit në nivel institucioni, programi, titulli

dhe artikulli kontabël, duke rakorduar me MF, shifrat e planit e të faktit.

Publikohen pastaj në internet.

9 Raportet e monitorimeve janë 3-mujore progresive. Ato mbahen parasysh në

punën e përditshme.

10 Nuk kam informacion nese MF bën raporte të integruara të cilat i nënshtrohen

analizave apo konkluzioneve.

11 Në mënyrën më korrekte dhe mbahen vazhdimisht parasysh.

12 Realizohen në mënyrë periodike. Mbahen parasysh në punën e përditshme.

13 Mbahen parasysh gjithmonë raportet e monitorimit.

14 Patjetër.

15 Institucionet e varësisë dhe Ministritë e linjës dërgojnë në MF raporte periodike

në lidhje me ecurinë e realizimit të financimeve buxhetore, më pas MOF i

analizon ato dhe i publikon.

16 PBA.

17 Po mbahen parasysh.

18 Raportet e monitorimit realizohen përmes një programi të veçantë, ai i PBA-së.

19 Ka një program të MOF, mbi bazën e të cilit bëhet raportimi. Raportimi bëhet

çdo 4-mujor.


95

20 Nëpërmjet programit PBA.

21 Raporte periodike, 3-mujore, 6-mujore, 9-mujore, vjetore.

22 Raportet realizohen çdo 3-mujor dhe i dergohet info MOF. Po mbahen parasysh,

mundohemi qe realizimi i buxhetit të jetë sa më i madh.

23 Raportohet çdo 3-mujor në MF për treguesit e performancës/monitorimet.

24 Nëpërmjet të dhënave statistikore, po mbahen parasysh.

25 Raportet e monitorimit realizohen çdo 3-mujor të vitit ushtrimor dhe raporti

vjetor i monitorimit realizohet brenda janarit të vitit pasardhës. Ato janë tregues

direkt i matshëm i rezultateve të institucionit qëndror.

26 Në mbështetje të udhëzimeve përkatëse që nxjerr MOF.

27 Po, raportet 3-mujore, 6, 9 dhe 12-mujore të monitorimit nga MF realizohen mbi

bazën e raporteve të dërguara nga MAS.

28 Sugjerimet, këshillat, detyrat dhe masat që le auditimi nga KLSH mbahen

parasysh në punën e përditshme.

29 Po, sugjerimet dhe masat nga KLSH janë pjesë e punës së përditshme.

30 Realizohen mbi baza 3-mujore, mbahen parasysh.

31 MAS në disa raste ka marrë informacion vetëm për realizimin e të ardhurave e

shpenzimeve sipas formatit të përcaktuar në udhëzimet e MOF nga njësitë

shpenzuese.


96

Duke qenë se roli i grupeve të interesit është shumë i rëndësishëm në demokraci në

buxhetimin publik, pyetja: “Cili është roli i grupeve të ndryshme të interesit dhe si

ndikon në performancën e programeve të ndryshme qeveritare?” specifikonse a

kanë vërtetë ndikim këto grupe në procesin e hartimit, miratimit dhe të zbatimit të

buxhetit publik.

Për 65,8 % të të anketuarve në ministritë e ndryshme grupet e interesit ndërhyjnë dhe

ndikojnë shpesh pozitivisht procesin e buxhetit (psh, me anë të organizimit të

panaireve apo sponsorizimeve, sipas përgjigjes së një prej të anketuarve) për 23,7%,

grupet e interesit përpiqen të ndikojnë procesin e buxhetit. Ndërsa është interesante të

vihet në pah se askush nuk është përgjigjur se grupet e interesit ndërhyjnë dhe

ndikojnë negativisht në procesin e buxhetit.

Tabelë nr.5.34: Shpërndarja e dendurisë mbi rolin e grupeve të interesit në buxhetim.

Cili është roli i grupeve të interesit

në performancën e programeve

qeveritare?

Dendur

ia,

Frekue

nca

% % e

vlefshme

%

kumulativ

e

Valid

Pozitiv 25 65,8 73,5 73,5

Përpiqen të ndikojnë 9 23,7 26,5 100,0

Total 34 89,5 100,0


Total 38 100,0

Për pyetjen “Cilat janë llojet e programeve të ofruara në institucionin tuaj dhe

lutemi t’i renditni ato sipas madhësisë (në milionë lekë)?” në shumicën e

pyetësorëve, nuk janë dhënë përgjigje.

Megjithatë, burimi i të dhënave zyrtare është Ligji Vjetor i Buxhetit dhe Ligji për

Zbatimin Vjetor të Buxhetit.

Për më tepër,pyetja “A ka të ardhura të parapërcaktuara (earmarks) të lidhura

me institucionin tuaj dhe cilat janë ato, cila është përafërsisht sasia e tyre (në

milionë lekë)? Nëse ka të ardhura të parapërcaktuara të lidhura me institucionin

tuaj, cila është përafërsisht sasia e tyre (në milionë lekë)? Cili është mendimi juaj

në lidhje me ndikimin që kanë këto fonde në performancën e institucionit ku ju

bëni pjesë?”, tregon se për 13 vetë (34,2%)nuk ka të ardhura të parapërcaktuara në

institucionin përkatës, ndërsa 16 të anketuar (42,1%) nuk kanë dijeni mbi këto të

ardhura për institucionet përkatëse. Vetëm për 8 prej tyre (21%) ka fonde të

parapërcaktuara (siç vihet re në tabelën më poshtë), por sasia e tyre nuk është e

rëndësishme për institucionin:


97

Tabelë nr.5.35: Të ardhurat e parapërcaktuara për çdo institucion buxhetor.

Të ardhurat e paracaktuara Sasia e tyre

1 Po, nga qeratë, koncensionet, licencat, etj. Për 2013, 59 mil lekë

2 Po, nga qeratë, koncensionet, liçencat, veprimtaria e

drejtëpërdrejtë.

Për 2013, 78 mil lekë

3 Po, nga qeratë, koncensionet, licencat, veprimtaria e

drejtëpërdrejtë.

Për 2013, 78 mil lekë

4 Po, nga qeratë, koncensionet, licencat. Për 2013, 78 mil lekë

5 Po, ka fonde nga MSH. E vogël, e papërfillshme.

6 Po, ka nga sistemi i arsimit të larte në Akad. Mbrojtjes. 5 mil lekë.

7 Po, ka nga sponsorizimet nga Komisioni evropian për

prog të ndryshme, FP7, Tempus, etj.

9 mil lekë.

8 Po, nga tarifat e dokumenteve të arsimit

parauniversitar, nga njohjet e diplomave të arsimit të

lartë, tarifat në IAL.

Nuk kam dijeni.


98

Për pyetjen “Në dijeninë tuaj, si është përdorur (në cilat drejtime) zakonisht

fondi rezervë në institucionin tuaj?”, nga përgjigjet rezulton se për 18 prej të

anketuarve (47,4%)nuk ka fond rezervë, sepse sipas tyre nuk e lejon ligji për buxhetin

ose mbahet vetëm nga MOF ose KM, ose sepse çdo gjë planifikohet në fillim të vitit

buxhetor dhe 23,7 % nuk i janë përgjigjur pyetjes. Ndërsa për pjesën tjetër, për 11 prej

tyre (28,9%), fondi rezervë është përdorur si më poshtë vijon:

Tabelë nr.5.36: Përdorimi i fondit rezervë.

Fondi rezervë

1 Disa herë është përdorur për shpronësime.

2 E ndan Min e Financës me KM.

3 Fondi i veçantë për shpërblime fundviti, për shpërblime, dalje në pension, raste

fatkeqësish dhe raste të veçanta.

4 Fondi rezervë i ministrisë, gjatë 2013 për raste shpërblimesh,

fatkeqësi/semundje. Do të përdoret për shpërblimin e fundvitit të punonjësve.

Fondi i veçantë përdoret me kerkesë rast pas rasti, drejtuar MF.

5 Kryesisht për situata të cilat nuk kanë mundur të parashikohen, gjatë hartimit

vjetor të buxhetit.

6 Në zbatim të VKM përkatëse. Konkretisht për shpronësime.

7 Për fondin e veçantë për shpërblime, për daljen në pension, shkaqe sëmundje,

për vdekje, etj, nga artikulli 606.

8 Për situata të paparashikuara në ligjin e buxhetit vjetor të miratuar.

9 Publicitet;për fondin e zhvillimit.

10 Transfertë në buxhetet familjare; Fondi i zhvillimit të rajoneve.

11 Vetëm në raste emergjence me Vendim të KM.


99

GJETJET DHE REKOMANDIMET

Buxhetimi publik është një nga problemet më të rëndësishme të të gjitha qeverive. Së

bashku me evoluimin e formës së qeverisjes, ka ndryshuar dhe qëllimi i hartimit dhe

miratimit të buxheteve. Tashmë, qëllimi i hartimit dhe zbatimit të buxheteve të një

vendi është dhe krijimi i kushteve për një zhvillim sa më të begatë për shoqërinë dhe

ekonominë e një vendi.

Vendimi mbi bazën e të cilit buxhet-bërësit alokojnë shuma të caktuara të të

ardhurave për programe të caktuara, mbetet ende dilema dhe përgjegjësia kryesore e

tyre. Sigurisht, që çështja merr zgjidhje të ndryshme nga individë dhe aktorë të

ndryshëm të përfshirë në procesin e buxhetimit publik, që kanë interesa dhe motive të

ndryshme në lidhje me rezultatet e buxhetit publik.

Për çdo shtet është i domosdoshëm një shqyrtim i kuadrit teorik në lidhje me ndikimin

e faktorëve të ndryshëm politikë, ekonomikë, burokratikë dhe ligjorë, si edhe e

formatit të përzgjedhur të buxhetit në performancën e programeve buxhetore nga njëri

vit buxhetor në tjetrin. Po ashtu, është e nevojshmetë kuptohet dhe analizohet roli që

luan informacioni i performancës mbi vendimet për alokimin e burimeve në shoqëri.

Për këtë arsye, duhet të njihen dhe kuptohen formatet e buxhetit, llojet dhe rëndësia e

tyre në buxhetimin publik. Në të njëjtën linjë është dhe fokusi i lëvizjes për rritjen e

performancës së qeverisjes, gjë që kërkon një kuptueshmëri më të madhembi

aspektete rëndësishme për buxhetimin publik në një vend të caktuar.

Buxheti është tërësia e të ardhurave, shpenzimeve dhe financimeve të

qeverisjes qëndrore e vendore dhe të fondeve speciale, të cilat miratohen me

ligj nga parlamenti, Kuvendi i Shqipërisë, ose me vendim të këshillit të njësisë

së qeverisjes vendore. Ndërsa, buxhetimi publik i referohet gjithë procesit të

përgatitjes, hartimit, miratimit, zbatimit dhe auditimit të buxhetit publik në një

vend të caktuar.

Janë dy qasjet kryesore me anë të të cilave mund të studiohet administrimi

publik dhe vetë buxhetimi publik: teoritë deskriptive dhe teoritë normative.

Në përgjithësi teoria deskriptive, synon të përshkruajë dhe shpjegojë ngjarjet

duke gjetur të përbashkëtat, në raste të ndryshme në sektorin publik, me anë të

vëzhgimit, ndërsa teoria normative synon ofrimin e zgjidhjeve, duke u bazuar

në vlerat dhe normat.

Marrja e një vendimi për politika të caktuara publike është një proces i

ndërlikuar. Më kryesoret ndër teoritë dhe qasjet shpjeguese të mënyrës së

marrjes së vendimeve,janë teoria racionale që thekson se zgjedhja e arsyeshme

ёshtё njё zgjedhje midis alternativave tё ndryshme, të menduara mirë, pёr

realizimin e objektivave tё pёrcaktuara.

Ndërsa, Simon sugjeron një model të racionalitetit të kufizuar, për shkak të

kufizimeve më të zakonshme me të cilat haset administratori publik:

informacioni i pasaktë dhe i paplotë, kompleksiteti i problemit, kapaciteti i

kufizuar njerëzor për përpunimin e informacionit, koha e pamjaftueshme në


100

dispozicion të proceseve vendimmarrëse si dhe preferencat konfliktuale që

kanë vendim-marrësit për qëllimet e organizatës. Sipas tij, më e mira që mund

të bëjnë menaxherët përfshin atë që ai e quan “kënaqje të balancuar”, që do të

thotë të veprosh me informacionin më të mirë të mundshëm, në një moment të

dhënë dhe të përpiqesh të ruash ekuilibrin mes kërkesave konkuruese.

Charles Lindbloom thekson inkrementalizmin në vendim-marrje, duke

përfshirë këtu dhe vendim-marrjen buxhetore. Lindblom ka teorizuar mbi

“krahasimet e njёpasnjёshme tё kufizuara”dhe se procesi vendim-marrёs

procedon nё mёnyrё inkrementale, graduale dhe jokoherente me anё tё

krahasimeve tё njёpasnjёshme tё alternativave, tё cilat janё mjaft tё ngjashme

me mundёsitё ekzistuese. Vendim-marrja kryhet pёrmes pёrshtatjes si dhe

manipulimit nё mjedisin rrethues.

Në të njëjtën linjë, Aaron Wildavsky argumenton që inkrementalizmi është

edhe përshkrues edhe udhëzues në teorinë e buxhetimit publik dhe sipas tij,

një proces inkremental mbështetet nga formati tradicional i buxhetit, siç është

buxhetimi linjë/zëra.

Më tej, Etzioni sugjeron modelin e vendim-marrjes së “shqyrtimit të

kombinuar” si kombinim i zgjedhjes racionale me inkrementalizmin, në të

cilin vendimet merren duke u bazuar në analizën racionale për vendimet e

mëdha ose thelbësore, duke marrë në konsideratë plotësisht, alternativat dhe

rezultatet në vendime të rëndësishme të politikave, ndërsa vendimet e vogla

sipas tij, priren të merren me anë të analizës inkrementale.

Ka dy pikëpamje në lidhje me buxhetet publikë: që buxhetimi publik duhet të

ndahet nga politika (racionalistët) dhe tjetra që buxhetet reflektojnë prioritete

dhe si rrjedhojë, buxhetimi publik është politik.

Për pikëpamjen e dytë, buxheti është i rëndësishëm pasi reflekton çështjet e

rëndësishme politike, si: madhësia e qeverisë, shpërndarja e pasurisë,

transparenca e qeverisë ndaj grupeve të interesit dhe llogaridhënia ndaj

publikut të gjërë. Buxheti nënkupton një proces unik pasi vendimet merren në

kontekstin e buxhetimit, me nevojën e tij për balancim, ndikimin nga mjedisi i

jashtëm dhe kërkesat për vendime të shpejta që e lejojnë qeverinë që të

vazhdojë punën e saj. Rubin sugjeron të paktën pesë aspekte kryesore të

lidhjes së politikës me buxhetin: reformimin, inkrementalizmin, rolin e

grupeve të interesit, procesin, si dhe politikë-bërjen.

Nga studimi i literaturës rezulton se janë kristalizuar modele krahasuese të

buxhetimit publik, ndër të cilat më kryesoret janë: modeli i “Pesë proceseve

buxhetore” i Aaron Wildavsky (1975) dhe modeli i “Pesë çështjeve të mëdha

të vendim-marrjes buxhetore” i Irene Rubin (2010).

Përgatitja, shqyrtimi dhe miratimi i buxhetit të shtetit nga pushteti ekzekutiv

dhe miratimi nga pushteti legjislativ i projekt-buxhetit. Procesi i hartimit dhe

miratimit të buxhetit publik në Shqipëri, kalon në një sërë etapash, nga 1 janari

deri në 31 dhjetor të çdo viti buxhetor.

Ka disa formate të buxhetit dhe ato janë shumë të rëndësishme për t‟u

studiuar, pasi luajnë një rol thelbësor në paraqitjen e informacionit në procesin

e buxhetimit publik. Mënyra në të cilën ne zgjedhim të prezantojmë

informacionin buxhetor, në lidhje me të ardhurat, shpenzimet dhe balancën


101

fiskale, e vendimet e marra më pas, janë rezultat i formateve të ndryshme të

buxhetit. Formatet e buxhetit më të zakonshme janë buxheti me zëra (linjë/zë),

buxheti i bazuar në performancë, buxheti i bazuar në programe, buxhetet me

bazë zero, si edhe buxhetet e bazuar në objektiva (targets). Secili format synon

të realizojë një sërë politikash dhe synimesh politike të dallueshme dhe po

ashtu, ka përparësitë dhe problematikat e veta në lidhje me vendim-marrjen

buxhetore.

Zakonisht, një format i buxhetimit linjë/zëra i bazuar në objekte e paraqet

informacionin për vendim-marrje në lidhje me shpenzimet, të ndarë në linja

ose kategori të shpenzimeve, që ndahen më tej në qindra apo mijëra zëra,

objekte shpenzimesh. Gjërësisht, ato kategorizohen në shpenzime për

personelin, materiale dhe paisje, shpenzime të tjera operative si dhe shpenzime

kapitale.

Buxhetimi mbi bazën e programeve i paraqet shpenzimet të ndara sipas

programeve të specifikuara, që renditin synimet e dëshiruara dhe që ndahen

më tej në objektiva dhe aktivitete, në mënyrë që qeverisja të kryejë obligimet e

veta ndaj qytetarëve.

Buxhetimi me bazë zero, BBZ, i ndan shpenzimet midis programeve, në

marrëdhënie me produktet e tyre të kaluara ose outputet e prodhuara, e në të

njëjtën kohë, llogarit kostot e çdo aktiviteti, në mënyrë që të renditen siç duhet

programet dhe pastaj të bëhet prioritizimi i tyre. Programet që janë renditur më

lart duhet të financohen nga qeverisja, ndërsa ato të renditura më poshtë, në

fund të listës, mund të financohen të fundit ose të mos financohen fare.

Buxhetimi mbi bazën e performancës i ndan të ardhurat për institucionet

buxhetore, në lidhje me synimet, matjen e performancës, indikatorët e

performancës si dhe objektivat e ndryshme që kanë programet. Aktualisht, një

numër i konsiderueshëm vendesh janë duke përfshirë matës të performancës

dhe indikatorë të performancës për financimin e programeve, që janë më të

suksesshme ose që operojnë më mirë se të tjerat, në marrëdhënie me outputet e

prodhuara. Informacioni mbi matjen e performancës së programeve më pas, do

të duhet të reflektohet në dokumentin final të buxhetit publik dhe në fund, në

vendim-marrjen buxhetore për çdo vit fiskal.

Formati tradicional i buxhetit, buxhetimi linjë-zëra, theksohej nga

inkrementalistët në vendim-marrjen buxhetore, duke theksuar se vendim-

marrja buxhetore realizohej duke ndërmarrë ndryshime të vogla, në lidhje me

shumat e buxhetuara nga viti në vit, duke marrë në konsideratë vetëm

ndryshimet në lidhje me inflacionin.

Formati i buxhetit linjë-zëra do të kritikohej nga mungesa e kuptueshmërisë

nga buxhet-berësit të efiçencës dhe efektivitetit të arritur nga qeveria, në lidhje

me veprimtaritë e saj dhe orientimin e shpenzimeve. Për këtë arsye, filluan të

theksoheshin gjithnjë e më shumë reformat në buxhetimin publik, të cilat

synonin arritjen e efiçencës dhe efektivitetit në qeverisje, nëpërmjet vendosjes

së fokusit në outputet e realizuara për shpenzime të kryera të qeverisjes.

Formatet e reja të buxhetit, të ndryshme nga buxheti me objekte shpenzimesh,

apo buxheti linjë-zëra, u krijuan për rritjen e përgjegjshmërisë, llogaridhënies


102

ndaj publikut, si edhe të sigurimit të një cilësie më të lartë të informacionit

buxhetor nga qeveritë në pushtet.

Reformat më kryesore të ndërmarra në lidhje me rritjen e efiçencës qeveritare

ishte hartimi i formateve të reja të buxhetit, si: formatit i buxhetit të bazuar në

programe, të Menaxhimit me anën e Objektivave, MBO dhe më tej, formati i

buxhetit me Bazë Zero, ZZB. Qasjet e Menaxhimit të Ri Publik dhe

implikimet e tyre në buxhetim, e vendosën theksin mbi outputet dhe

performancën. Rastet e shteteve që kanë ndërmarrë reforma të tilla janë

Zelanda e re, Singapori, Australia, Kanadaja dhe Britania e Madhe. Po ashtu,

reforma përfshinte edhe përdorimin e një qasjeje afatmesme në buxhetim,

domethënë për një periudhë tre deri në pesë-vjeçare.

Krijimi i një klime të përshtatshme për zhvillimin ekonomik të një vendi dhe

efektiviteti i përdorimit të shpenzimeve është në qendër të vëmendjes së çdo

qeverie. Vlerësimi nëse buxhetet publike realizojnë këto dy synime është një

nga dilemat më të rëndësishme për t‟u zgjidhur që në momentin e hartimit të

buxheteve. Një nga mënyrat për të lehtësuar këtë proces është ajo që njihet si

lëvizja për rritjen e performancës së institucioneve qeveritare për matjen apo

vlerësimin e performancës së qeverisjes. Në themel të saj qëndron përdorimii

informacionit mbi performancën e programeve buxhetore përnjë vendim-

marrje më cilësore, në kuadër të mirëqeverisjes dhe forcimit të demokratizimit.

Kështu, performanca rezulton si një nga elementet më të rëndësishëm në

hartimin dhe vlerësimin e buxheteve nga ana e vendim-marrësve.

Nga një numër studimesh të procesit të buxheteve publike vihet re në

përgjithësi që në fushën e buxhetimit publik janë aplikuar një sërë reformash të

orientuara drejt matjes së performancës, pikërisht në kuadër të forcimit të

demokracisë dhe rritjes së llogaridhënies dhe të përgjegjshmërisë së

qeveritarëve ndaj qytetarëve. Në këtë grup vendesh bën pjesë edhe Shqipëria.

Në to gjithnjë e më tepër janë ndërmarrë reforma dhe janë aplikuar formate të

buxhetit që bazohen në outputet (produktet e menjëhershme) dhe outcomes

(rezultatet në afat të mesëm) dhe jo më në inputet (burimet e përdorura), siç

janë formatet e bazuara në programe dhe formatet e bazuara në performancë.

Pra, tashmë gjithnjë e më shumë fokusi është zhvendosur nga inputet në

buxhetimin publik drejt rezultateve, arsye për të cilën shpesh këto lëvizje

përfshihen në një emër të vetëm si “ buxhetimi i bazuar në rezultate”.

Formatet e bazuar në performancë, pavarësisht nivelit të përdorimit të

informacionit të lidhur me performancën qeveritare në vendimet në lidhje me

buxhetet publike, janë bërë pjesë shumë e rëndësishme e punës së agjencive

qeveritare, meqë sigurojnë një bazë shumë të mirë në lidhje me

përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e shtuar të qeverisë si dhe për të kuptuar

se sa dhe se si punon qeveria.

Ka një sërë përdorimesh të informacionit të lidhur me performancën e

programeve të agjencive qeveritare, që i bashkëlidhen dhe që ndikojnë në

vendimet mbi të ardhurat dhe shpenzimet në buxhet.

Më kryesisht, dallohen katër kategori të buxhetimit të bazuar në performancë,

në dy dekadat e fundit në eksperiencën ndërkombëtare.


103

Buxhetimi i bazuar në raportimin mbi performancën (PRB) që e paraqet

informacionin e performancës si pjesë e dokumentit të buxhetit, por aktorët e

buxhetit nuk e përdorin këtë informacion në alokimin e burimeve.

Buxhetimi i bazuar në informimin mbi performancën (PIB) mban në

konsideratë performancën e programit, por e përdor informacionin vetëm si një

faktor të vogël në vendim-marrje.

Buxhetimi i bazuar në performancë (PBB) ku informacioni mbi performancën

luan rol të rëndësishëm në alokimin e burimeve sëbashku me faktorë të tjerë,

por jo domosdoshmërisht ai e përcakton sasinë e burimeve të alokuara.

Buxhetimi i determinuar nga performanca (PDB) nënkupton që alokimi i

burimeve lidhet drejtëpërdrejtë dhe në mënyrë eksplicite më njësitë e matjes së

performancës.

Matja e performancës së qeverisjes, domethënë e performancës së realizimit të

programeve qeveritare të parashikuara në buxhetin publik është tepër e

rëndësishme për të kuptuar më mirë punën e qeverisë si dhe sasinë e mënyrën e

përdorimit të burimeve, në lidhje me nevojat shoqërore. Performanca e e

qeverive janë: Inputet dhe inputet e ndërmjetme: burimet për prodhimin e

outputeve; Outputet: sasia dhe cilësia e të mirave dhe e shërbimeve të

prodhuara; Outcome: progresi në arritjen, realizimin e objektivave të

programit; Impakti: synimet e programit; Gjerësia (efektiviteti) individët që

përfitojnë ose që cënohen nga një program. Ndërsa, ndër indikatorët e

performancës janë: cilësia, kënaqësia e konsumatorit, produktiviteti: output/orë

pune, efiçenca: kosto/output.

Si pjesë e lëvizjes drejt reformimit të qeverisjes dhe të buxhetimit publik, pra

të lidhur me buxhetimin e orientuar drejt rezultateve, formati i bazuar në

performancë dhe ai në programe edhe pse janë tepër të ngjashëm, dallojnë nga

njëri-tjetri. Formati i bazuar në performancë është i lidhur me rezultatet

konkrete të realizuara nga institucionet buxhetore deri në nivel njësie

shpenzuese në çdo vit buxhetor, pra lidhet me të kaluarën. Ndërsa, formati i

bazuar në programe lidhet me synimet dhe objektivat e përcaktuara për të

ardhmen, me anë të një procesi të kujdesshëm të planifikimit strategjik.

Rezulton se për përmirësimin apo rritjen e fokusit të performancës mbi

buxhetin, janë implementuar ndryshime të mëdha në Australi, Zelandë,

Finlandë, Suedi dhe Mbretërinë e Bashkuar. Megjithatë, kur i referohemi

aspekteve të reformës së menaxhimit financiar, që lidhen më shumë me

performancën sesa me kursimet, evidentohen sipas autorëve Pollit dhe

Bouckaert një sërë trajektoresh të pjeshme:

a. Hapi i parë është shpesh publikimi i disa informacioneve mbi

performancën bashkë me dokumentet vjetore të buxhetit që të lidhen me

alokimet financiare specifike.

b. Hapi i dytë është të fillohet të ndryshohet formati dhe përmbajtja e vetë

buxhetit, duke u zhvendosur nga buxhetimi linjë/zë, drejt disa

kategorizimeve të lidhura me performancën, ose duke u përpjekur të

lidhim buxhetimin me proceset e reja të planifikimit strategjik.

c. Hapi i tretë dhe më ambicioz është ndryshimi i vetë procedurës së

buxhetimit.


104

Në literaturë ekzistojnë një numër i konsiderueshëm studimesh mbi lidhjen që

ekziston mes matjes së performancës dhe rolit që luan informacioni mbi

performancën në vendimet mbi alokimet në buxhetin (kryesisht në ShBA).

Ndërsa, janë të pakta studimet për vende të tjera në lidhje me matjen e

performancës së programeve buxhetore (nga OECD). Studimet kryesore mbi

buxhetimin publik janë marrë me informacionin që rezulton nga matja e

performancës dhe më pas ato analizojne se si ndikon ky informacion në

vendimet mbi shumat e buxhetuara nga viti në vit.

Studimet që theksojnë se informacioni mbi performancën që rezulton nga

matja e saj, ka efekte të rëndesishme në vendimet mbi alokimet në buxhet.

Grupi i dytë thekson se megjithëse matja e performancës ka filluar të jetë në

fokus të veprimtarisë qeveritare të një vendi të caktuar, përsëri vlerësimi i

performancës dhe informacioni mbi performancën nuk ka ndikim të matshëm

dhe të qëndrueshëm, mbi vendim-marrjen buxhetore në lidhje me shumat e

buxhetuara mbi programet.

Në këtë aspekt, por edhe në funksion të një qasjeje krahasuese mes Shqipërisë

dhe vendeve të Ballkanit: Bosnjë-Hercegovina, Bullgaria, Qipro, Greqia,

Kroacia dhe Serbia, u analizuan modelet e buxhetimit publik, bazuar në një

studim te OECD-së. Pyetësori i realizuar nga OECD në bashkëpunim me BB,

për të kuptuar më mirë procesin e buxhetit në këto vende, në vitin 2007. Madje

Bullgaria, Kroacia, Qipro dhe Greqia, si vende anëtare të Bashkimit Evropian

(BE) dhe që i nënshtrohen dhe rregullave të buxhetimit sëbashku me vendet e

tjera anëtare të BE-së. Zgjedhja e Bullgarisë dhe Kroacisë është bazuar në një

sërë faktorësh të përbashkët, por edhe në faktin që buxhetimi publik në to, në

dy dekadat e fundit ka shumë ngjashmëri me rastin e Shqipërisë.

Buxhetimi në Bullgari po orientohet drejt performancës së shtuar të

veprimtarisë së qeverisë. Përdorimi i teknikave moderne të buxhetimit si:

buxhetimi nga lart-poshtë, perspektivat shumë-vjeçare buxhetore e përdorimi i

informacionit të performancës në procesin e buxhetit, sidomos në fazën e

formulimit. Shpenzimet ndahen në mes politikave dhe programeve, si dhe

numrit të madh të matësve dhe të objektivave të performancës të lidhur me to.

Impakti aktual (deri në 2009) i informacionit mbi performancën mbi vendimet

mbi alokimin e burimeve është akoma i panjohur (ndikim i paket).

Që në vitin 2000, në lidhje me buxhetimin në Kroaci, qeverisjet kanë hartuar

politika me qëllimin e modernizimit të administrimit publik dhe të reformimit

të procesit të buxhetit. LOB (The Budget Act) ka vendosur themelet buxhetim

transparent dhe efektiv. Kroacia ka pasur dy karakteristika kryesore: një

strukturë të llogarive shumë të detajuar, rreth 5000 objekte shpenzimesh ose

zëra, që përcaktohen mbi bazën e dimensioneve ekonomike, organizative dhe

programatike, por që ka një nivel të caktuar fleksibiliteti, pasi përcaktohet

mundësia e rialokimit gjatë zbatimit të buxhetit.

Ndërsa në zhvillimin historik të buxhetimit publik në Shqipëri, janë analizuar

dhe ndarë periudhat e ndryshme kohore të cilat kanë qënë tepër të rëndësishme

dhe e kanë shenjuar procesin, duke u bazuar edhe në faktin që vendi ynë ka

kaluar nga një regjim totalitar, ku gjithçka planifikohej nga partia dhe

udhëheqësit shtet, në drejtim të një regjimi demokratik, me një sistem të


105

ekonomisë së tregut të lirë. Me ndryshimin e sistemit, vitet 1990-1996, ishin

vitet e para të reformës së ndërmarrë nga qeveria e re demokratike, që

kërkonte të liberalizonte ekonominë dhe çmimet e tregut, ashtu siç udhëzonin

dhe aktorët ndërkombëtarë. Reformat kryesore ishin: së pari, adoptimi i një

buxheti vjetor që pastaj do të miratohej nga parlamenti me ligjin për vitin

fiskal në vazhdim (ligji i parë i buxhetitishte ai i vitit 1992) që e paraqiste

buxhetin në një format linjë/zëra për institucionet e ndryshme buxhetore.

Parlamenti kishte kontroll mbi nivelet e shpenzimeve buxhetore dhe

prioriteteve qeveritare të shpenzimeve. Gjithashtu, sanksionohej që

shpenzimet e institucioneve buxhetore do të klasifikoheshin duke i ndarë në

tituj, kapituj dhe artikuj, si edhe mbi bazën e disa funksioneve kryesore të

qeverisjes. Formati i buxhetit linjë/zëra vazhdon edhe në vitet buxhetore 1994

dhe 1995 me paraqitjen e shpenzimeve dhe detajimin e tyre në linja, kategori

dhe zëra (objekte). Ky format theksonte kontrollin financiar mbi institucionet

buxhetore.

Së dyti, në vitet 1996-1997 ndodhën prapësime të mëdha në stabilitetin e

vendit të lidhura me ekzistencën dhe aktivitetet e skemave piramidale. Në këtë

periudhë në lidhje me reformat në sistemin e buxhetimit publik nuk pati dhe

aq progres, duke qëndruar pothuajse në të njëjtën linjë me vitet e mëparshme.

Së treti, vitet 1998-2008 shënuan përmirësime të dukshme dhe të

konsiderueshme në drejtim të vendosjes së një kuadri ligjor dhe procedurave

moderne të buxhetimit publik. Ligji i parë organik i buxhetimit

publiksanksiononte procesin e planifikimit, paraqitjes dhe miratimit të

buxhetit, marrëdhëniet mes ekzekutivit dhe legjislativit në procesin e

implementimit të buxhetit si dhe çështjet e huamarrjes dhe të borxhit publik.

Duke nisur që me vitin fiskal 2000 u vendos praktika e planifikimit dhe

aprovimit të buxhetit për alokimin e burimeve që përpara mbarimit të vitit

buxhetor në vijim. Kjo do t‟i jepte kohë buxhet-bërësve që të planifikonin dhe

përgatitnin më mirë buxhetin. Reforma tjetër ishte miratimi i programit

buxhetor afatmesëm në vitin 2000, për vitet 2001-2003, si një paraqitje e të

ardhurave dhe shpenzimeve shtetërore për një periudhë trevjeçare, të bazuar

ose së bashku me vlerësimet dhe supozimet makroekonomike mbi gjendjen e

vendit, me qëllim që të lidheshin më mirë politikat e qeverisjes me

veprimtaritë e nevojshme dhe burimet për të mira dhe shërbime për qytetarët.

Në fakt, PBA, edhe pse në vende të ndryshme mund të marrë forma të

ndryshme, tashmë është bërë praktikë universale e buxhetimit publik. Një hap

tjetër i rëndësishëm në 2004 ishte zgjerimi i aplikimit të formatit të buxhetit të

bazuar në programe, përkundër buxhetimit linjë/zëra, që i paraqet të ardhurat

dhe shpenzimet në lidhje me programet e buxhetuara.

Së katërti, vitet 2008-2012, kur në vitin 2008 u miratua ligji i ri organik mbi

buxhetin, nr. 9936, datë 26.6.2008 “Mbi menaxhimin e sistemit buxhetor në

Republikën e Shqipërisë”, i cili specifikoi më mirë sistemin buxhetor, rolin

dhe përgjegjësitë e aktorëve në procesin e buxhetimit publik, përgatitjen,

shqyrtimin dhe miratimin e buxhetit të shtetit, implementimin e buxhetit,

huamarrjen shtetërore dhe garancitë mbi huatë, sistemin e kontabilitetit publik,

si edhe monitorimin dhe auditimin e sistemit buxhetor. Po ashtu, adoptimi i

standarteve ndërkombëtare të klasifikimit të shpenzimeve qeveritare, në lidhje

me funksionet që kryen qeverisja (COFOG i ri). Përpara se të adoptohej

buxhetimi mbi bazën e programeve, kishte vetëm një klasifikim ekonomik të

shpenzimeve, e paraqitur në kode objektesh /zëra. Formati aktual i buxhetit i


106

përdorur në Shqipëri është buxhetimi mbi bazën e programeve dhe është

aplikuar për herë të parë për vitin fiskal 2004.

Në këtë kontekst, vendet e rajonit, duke përfshirë dhe Shqipërinë, kanë ende

shumë për të bërë në rrugën e aplikimit të reformave në drejtim të sigurimit të

performancës së shtuar në buxhetim dhe në fund të fundit, në atë që është më e

rëndësishme, shtimin ose pakësimine fondeve në lidhje me informacionin e

performancës së programeve buxhetore. Në këtë proces, deri në vitin 2007

vetëm Bullgaria, dhe në njëfarë mase edhe Shqipëria me Greqinë, kanë

ndërmarrë hapa dhe iniciativa në drejtim të vlerësimit të performancës, por

jemi akoma në fillesat e lëvizjes dhe të ndikimit të këtij informacioni në

vendimet mbi buxhetin.

Rezultatet e pyetësorëve në institucionet buxhetore të përzgjedhura, që ishin

ministritë dhe specifikisht, drejtoritë dhe sektorët e buxhetit dhe financës, në

lidhje me procesin e buxhetimit publik në vend dhe ndikimin në performancën

qeveritare në lidhje me ofrimin e shërbimeve na sugjerojnë gjetje të

rëndësishme në këtë fushë. Pyetësorët u mblodhën në 10 ministri dhe u

plotësuan 38 pyetësorë në total.

o Parashikimet buxhetore për vitin në vijim, nuk ka gjasa të ndikohen

nga legjislacioni buxhetor edhe pse administratorët publikë që merren

me buxhetin, sugjerojnë se e njohin shumë mirë këtë të fundit.

Megjithëse për shumicën e administratorëve publikë të anketuar

(86,8% ) theksohet se formati i aplikuar i buxhetit është ai i bazuar në

programe.

o Edhe pse formati i buxhetit konsiderohet tepër i rëndësishëm për

vendim-marrjen buxhetore, rezulton se administratorët publikë nuk e

njohin sa duhet formatin aktual të përcaktuar, që është formati i bazuar

në programe dhe mënyrën e aplikimit të tij. Kështu parashikimet

buxhetore vijojnë të realizohen duke u bazuar në formate të tjera,

kryesisht ato të bazuara në inpute.

Për sa i përket rëndësisë së formatit në vendim-marrjen buxhetore,

rezulton se për 89,5 % të të anketuarve, formati është shumë i

rëndësishëm si faktor ndikues në vendim-marrjen buxhetore.

Megjithatë vetëm për 39,5% të të anketuarve, procesi i parashikimit e

hartimit të buxhetit është i bazuar në programe dhe aktivitetet

respektive, në thelb të programeve. Për pjesën tjetër të buxhet-bërësve,

procesi i parashikimit e hartimit te buxhetit është inkremental, duke u

bazuar në alokimet e mëparshme të buxhetit për institucionin respektiv,

si edhe duke mbajtur në konsideratë vetëm ndryshimet në lidhje me

inflacionin, pra, në punën e tyre të përditshme ndjekin një buxhetim

inkremental, ose është i bazuar në kategoritë dhe zërat e detajuar të

shpenzimeve për secilin institucion buxhetor, në varësi të të mirave

dhe shërbimeve që ofron, ose bazohen në informacionin e

performancës, matjes dhe menaxhimit të saj, gjatë parashikimit të

alokimeve buxhetore për vitin buxhetor vijues. Kjo nënkupton,

bazimin në programet e ofruara dhe në performancën e tyre të matur

dhe sipas këtij vlerësimi, realizohet ndarja e të ardhurave, për


107

institucionin dhe institucionet e tjera në varësi. Pra, vihet re një

mospërputhje midis asaj që përcakton ligji për menaxhimin e sistemit

buxhetor në RSH dhe aplikimit konkret të formatit të përcaktuar, gjë që

mund të shpjegohet nga faktorë të ndryshëm (psh, mosnjohja e mirë e

formatit në fjalë, mungesa e kapaciteteve brenda administratës publike,

mungesa e burimeve, e të tjerë faktorë).

o Edhe pse për administratorët publikë ka matës të performancës, ata

janë të paqartë në lidhje me to, për çdo institucion respektivisht dhe

nëse këta matës të performancës e ndikojnë ose vendim-marrjen

buxhetore. Për 52.6 % të administratorëve publikë ka matës të

performancës, ndërsa për pjesën tjetër prej 47, 4 % ose janë përgjigjur

që nuk ka matësa të performancës se që nuk kanë dijeni për

ekzistencën e tyre.

o Matja e performancës në ministritë e ndryshme realizohet kryesisht

(34.2%) nga nëpunësi autorizues i institucionit, që do të thotë sekretari

i përgjithshëm i ministrisë së caktuar. Më pas, për 18.4% matja e

performancës realizohet nga Nëpunësi i Parë Autorizues. Për pjesën

tjetër 21.1 % matja realizohet nga individë të caktuar brenda

institucioneve respektive buxhetore dhe grupe brenda ose ndër-

institucionalë, duke i specifikuar si: Ministri i Financave, Drejtoria e

Hartimit; EMP (Ekipi i Menaxhimit të Programit).

o Në lidhje me indikatorët kryesorë të përdorur të performancës së

programeve, vetëm 21 prej 38 të anketuarve i është përgjigjur (55.3%).

Rezulton se nuk ka përputhje mbi indikatorët kryesorë të performancës

për programet, as brenda një institucioni dhe as në përgjigjet e dhëna

nga administratorët publikë në institucionet e ndryshme të shqyrtuara.

Ajo që vihet re është se mungon informacioni bazë mbi programet dhe

aktivitetet që kryhen për ofrimin e programit, pasi mungojnë dhe

përgjigjet cilësore në lidhje me indikatorët e programeve të ofruara nga

secili institucion. Kryesisht përgjigjet konvergojnë në disa pika:

objektivat, qëllimet, impakti, produkti, efektiviteti, afatet, numri i

vogël i rialokimeve.

o Puna e audituesve të brendshëm bazohet në pjesën më të madhe, në

65,8 % të rasteve, në kriteret e performancës së programeve. Ndërsa

përsa i përket auditimit të jashtëm, si element tepër i rëndësishëm i

monitorimit të zbatimit të buxhetit duke u bazuar në përgjigjet e të

anketuarve në administratën publike rezulton se puna e audituesve të

jashtëm bazohet gjithmonë, në 63,2 % të rasteve, në kriteret e

performancës së programeve.

o Po ashtu, vërehet se mungon një lidhje mes informacionit mbi

performancën për programet buxhetore të parashikuara nga viti në vit,

si dhe parashikimeve buxhetore të kushtëzuara nga kjo performancë e

matur e programeve, gjë që na bën të konkludojmë rreth

aplikueshmërisë së formatit në vendim-marrjen buxhetore, në lidhje

me alokimin e përvitshëm të burimeve.


108

Në lidhje me alokimet e buxhetit për institucionin, rezulton se për një

përqindje të vogël të të gjithë të anketuarve rezulton se alokimi

buxhetor realizohet në performancën e matur të institucioneve

respektive ( 23,7% në total). Megjithatë buxhet-bërësit nuk janë në

dijeni për lidhjen apo theksojnë se nuk ekziston një lidhje e tillë, mes

performancës së matur dhe % së alokimeve buxhetore që kushtëzohet

nga ky informacion i performancës për institucionet buxhetore.

o Pra, përgjigjet sugjerojnë që për 65,8% të të anketuarve performanca e

matur e programeve, kushtëzon nga 0-25% të fondeve të institucionit,

ose 26-50% të tyre. Ndërsa, për pjesën tjetër prej 10,5%, performanca

e institucionit në ofrimin e programeve ndikon nga 51-75% dhe nga

76-100% të fondeve të planifikuara për institucionin në vitin e

ardhshëm buxhetor. Pra, performanca e matur nga viti në vit e

institucioneve qëndrore buxhetore, ndikon shumë pak në vendimet e

buxhet-bërësve në lidhje me shpenzimet e institucioneve në fjalë.

Mund të konkludojmë se nuk ekziston një lidhje e drejtëpërdrejtë e

performancës së matur me alokimet e buxhetit për vitin buxhetor në

vijim, ose ky ndikim është tepër i vogël në lidhje me buxhetimin

publik. Ndërsa, vihet re se në pyetësorin e OECD-së, përqindja e

shpenzimeve të lidhur specifikisht me objektivat e performancës në

Shqipëri është në nivelin 91-100% dhe shpenzimet lidhen me qëllimet

dhe objektivat e performancës në nivelin 81-100% e shpenzimeve.

o Ndërsa në lidhje me rolin e organizatave ndërkombëtare, meqë jemi

vend në tranzicion drejt demokracisë, rezulton se për 34,2 % të

administratorëve publikë të anketuar, konsultimi është i vazhdueshëm

dhe mbështetja në këto organizata është e rëndësishme, me financimin

e programeve si IPA, IPARD, etj. Për 44,7%, institucione të tilla si:

BB, FMN, BERZH, etj,shërbejnë më tepër si ndihmëse dhe orientuese

në veprimtaritë e përditshme, në lidhje me buxhetimin. Për pjesën

tjetër, theksohet se roli i këtyre institucioneve është shumë i vogël se

nuk kanë aspak rol në buxhetimin publik në Shqipëri.

o Roli i grupeve të interesit është shumë i rëndësishëm në demokraci në

buxhetimin publik, pyetja, megjithatë për 65,8 % të të anketuarve në

ministritë e ndryshme grupet e interesit ndërhyjnë dhe ndikojnë shpesh

pozitivisht procesin e buxhetit, për 23,7%, grupet e interesit përpiqen

të ndikojnë procesin e buxhetit. Pra, organizatat ndërkombëtare dhe

grupet e interesit luajnë rol të kufizuar në procesin e buxhetit publik.

o Raportet e monitorimit janë shumë të rëndësishme dhe mbahen në

konsideratë në procesin e buxhetit publik. 36,8% theksojnë që raportet

realizohen çdo tremujor.

o Për 13 vetë (34,2%)nuk ka të ardhura të parapërcaktuara në

institucionin përkatës, ndërsa 16 të anketuar (42,1%) nuk kanë dijeni

mbi këto të ardhura për institucionet përkatëse. Vetëm për 21% ka


109

fonde të parapërcaktuara, por sasia e tyre nuk është e rëndësishme për

institucionin.

o Po ashtu, në lidhje me fondin rezervë rezulton se për 47,4%nuk ka

fond rezervë, sepse sipas tyre nuk e lejon ligji për buxhetin, ose mbahet

vetëm nga MOF ose KM, ose sepse çdo gjë planifikohet në fillim të

vitit buxhetor, Ndërsa për pjesën tjetër, për 28,9% fondi rezervë është

përdorur.


110

Rekomandimet

Rekomandimet kryesore në lidhje me procesin e buxhetimit publik në Shqipëri

dhe në lidhje me lëvizjen për performancë në qeverisje janë si mëposhtë:

Krijimi i kapaciteteve në administratën publike, me anën e trainimit në

lidhje me formatet e buxhetit të lidhura me arritjen e rezultateve në

qeverisje, për qëllimin e kuptueshmërisë më të lartë dhe të ndikimit të

tyre në vendim-marrjen buxhetore.

Në lidhje me formatin aktual të përcaktuar në vend, formatit mbi bazën

e programeve, është e nevojshme që të përcaktohet qartë për secilin

institucion, qëllimet, objektivat, aktivitetet në lidhje me realizimin e

programeve buxhetore, me efiçencë dhe efektivitet. Vetë kërkesa dhe

thelbi i formatit është planifikimi dhe për këtë arsye, duhet të bëhen

plane të detajuara në lidhje me realizimin e programeve. Gjithë ky

proces planifikimi duhet të marrë në konsideratë dhe Programet

Buxhetore Afatmesme, PBA-të, duke rishikuar edhe komponentët

kryesorë të saj, që janë RPP-ja Rishikimi i Politikës së Programeve dhe

PSHIP, Planifikimi i Investimeve dhe Shpenzimeve të Programit.

Krijimi i një sistemi të matjes dhe menaxhimit të performancës, pas

përcaktimit të qartë të performancës së lidhur me objektivat, të

indikatorëve të performancës, ouput-eve, outcomes (rezultateve të

ndërmjetme) në mënyrë që të sigurohet informacioni i nevojshëm dhe i

besueshëm i performancës.

Rekomandohet që në një kohë sa më të shkurtër që të jetë e mundur të

nisë përdorimi i infoormacionit të performancës së programeve në

vendim-marrjen buxhetore, në mënyrë që të kushtëzohet alokimi i

burimeve për çdo program të institucioneve buxhetore deri në nivel të

njësive shpenzuese, për rritjen e efiçencës dhe efektivitetit në

qeverisje.

Përsa i përket rolit të legjislativit, parlamentit, rekomandohet zgjatja e

periudhës së shqyrtimit të buxhetit publik (sugjerohet të jetë një

periudhë me më e gjatë se dy muaj) dhe shoqërimi i tij me

informacionin mbi performancën buxhetore, në mënyrë që të bëhet

miratimi i një projekt-buxheti të mirë-planifikuar, duke theksuar dhe

rolin tepër të rëndësishëm të Komisionit të Ekonomisë dhe Financës.

Ndërsa, në lidhje me organizatat ndërkombëtare, rekomandohet rritja e

ndërveprimit dhe konsulencës me to, në drejtim të përfitimit të

eksperiencave dhe aplikimit të standarteve më të mira ndërkombëtare.


111

Në lidhje me të ardhurat e parapërcaktuara, ose fondet jashtëbuxhetore

sugjerohet në çdo rast përfshirja e tyre në dokumentet vjetore

shoqëruese të buxhetit.

Kurse, përsa i përket auditimit të brendshëm dhe të auditimit të

jashtëm, sugjerohet hartimi i një skeme auditimit të bazuar edhe në

performancën e programeve të ofruara.

Në lidhje me grupet e interesit dhe çdo qytetar të interesuar

rekomandohet lehtësimi i aksesit dhe qasjes ndaj buxhetit publik si dhe

të informacioneve mbi performancën, për transparencë dhe

llogaridhënie më të madhe, për qëllimin e informimit dhe të kuptimit

më të mirë të veprimtarisë së qeverisjes dhe efiçencës e efektivitetit të

saj.

Në fund, rekomandohet që të evidentohen qartë kompetencat dhe

përgjegjësitë për aktorët e përfshirë në buxhetimin publik, në mënyrë

që sistemi të orientohet drejt rezultateve dhe performancës së shtuar në

qeverisje.


112

BIBLIOGRAFIA

“Dictionary of Economics”, editor, Heather Bateman & Katy McAdam, A &

C Black, London, 2006.

“The encyclopedia of political science”, editor-in-chief George Thomas

Kurian & James E. Alt, Simone Chambers, Geoffrey Garrett, Margaret Levi,

Paula D. McClain, American Political Science Association, CQ Press, Sage

Publications, Washington, DC, 2011.

Alesina. Alberto, Perotti. Roberto, “Budget deficits and budget institutions” in

Fiscal Institutions and fiscal performance, edited by James M. Poterba &

editors, University of Chicago Press, 1999.

Badi H. Baltagi. “Econometrics” 5th

edit, Springer Texts on Business and

Economics, 2011.

Blanchard, A. Lloyd. “PART and Performance Budgeting Effectiveness”.

National Academy of Public Administration, edited by Redburn F. Stevens,

Shea J. Robert, Buss F. Terry, inPerformance Management and Budgeting:

How governments can learn from experience. M. E. Sharpe, 2008

Caiden, Naomi. “The Management of Public Budgeting”. 1981

Callahan, Kathe.Elements of effective governance: measurement,

accountability, and participation. Auerbach Publications, Taylor & Francis

Group, 2007

Center for Parliamentary Studies, Journal: E drejta parlamentare dhe politikat

ligjore, Nr 3/2004, p. 22-23

Combs, Susan. “Budget Manual, Appendix C,

2003”.http://www.window.state.tx.us/lga/budget/apdxc.html, accessed July

31, 2007.

Curristine, Teresa “OECD Countries‟ Experiences of Performance Budgeting

and Management: Lessons Learned”. National Academy of Public

Administration, edited by Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F. Terry.

Performance Management and Budgeting: How governments can learn from

experience. M. E. Sharpe, 2008

Dahl, A. Robert. 1947. “The Science of Public Administration: Three

Problems”, Public Administration Review, Vol.21, No.1.

Davis, A. Otto, Dempster, M. A. H, Wildavsky, Aaron. 1966. “A Theory of

the Budgetary Process”, Public Administration Review, Vol.60, No.3.

Denhardt, R B Denhardt, J V. Administrimi Publik: Veprim i orientuar. Botimi

i gjashtë, Shtëpia botuese universitare UFO Press, Tiranë, 2010

http://www.window.state.tx.us/lga/budget/apdxc.html


113

Etzioni, Amitai. Mixed Scanning: A “Third” Approach to Decision-Making,

Public Administration Review, Vol.27, No.5, Wiley, 1967, 385-392.

Fletorja Zyrtare, Nr.2, Maj 1992

Fletorja Zyrtare, Nr.4, Prill 1994

Fletorja Zyrtare, Nr.4, Gusht 1992

Fletorja Zyrtare, Nr.6, Tetor 1992

Fletorja Zyrtare, Nr.8, Prill 1995

Folscher, Alta. “Budget Methods and Practices” in « Public Sector

Governance and Accountability Series: Budgeting and budgetary institutions”

edited by Shah, Anwar. World Bank, 2007

Gilmour B. John, “ Implementing OMB‟s Program Assessment Rating Tool:

Meeting the Challenges of Performance-Based Budgeting”, National Academy

of Public Administration, edited by Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss

F. Terry. Performance Management and Budgeting: How governments can

learn from experience. M. E. Sharpe, 2008

Gujarati, Damodar N. “Basic Econometrics”, 4th edit, McGraw-Hill, 2004.

Gulick, Luther.“Next Steps in Public Administration”, Public Administration

Review, Vol.15, No.2.1955

Handbook of Public Administration, 3rd

edit, Public Administration and Public

Policy Series, edited by Jack Rabin, W Bartley Hildreth, Gerald J Miller,

Taylor & Francis Group, 2007

Hatry, Harry. “Results- Based Budgeting”, në National Academy of Public

Administration, edited by Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F. Terry.

Performance Management and Budgeting: How governments can learn from

experience. M. E. Sharpe, 2008

Hawkesworth. Ian, Emery. Richard, Wehner. Joachim, Saenger. Kristin.

“Budgeting in Bulgaria”, in OECD Journal on Budgeting, Vol.3, 2009

Henry, Nicholas. “Paradigms of Public Administration”. PAR, vol.35, no. 4,

1975, 378-386.

Joyce, G. Philip. “Linking Performance and budgeting: Opportunities for

Federal Executives”, National Academy of Public Administration, edited by

Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F. Terry. Performance Management

and Budgeting: How governments can learn from experience. M. E. Sharpe,

2008

Key, V. O. 1940. The lack of a budgetary theory. American Political Science

Review 34 (6): 1137-1144


114

Klepsvik. Knut, Emery. Richard, Finn. Brian, Bernhard. Regina. “Budgeting in

Albania”, OECD Journal on Budgeting, Vol. 13/2, 2014

Koop, Gary. “Analysis of Economic Data”, 2nd

edit, John Wiley & Sons Ltd,

2005.

Kraan. Dirk-Jan, Bergvall. Daniel, Muller. Iris, Wehner. Joachim. “Budgeting

in Croatia”, in OECD Journal on Budgeting, Vol.5/no.4, ISSN 1608-7143,

2006

Kraan. Dirk-Jan. 2007. “Programme Budgeting in OECD Countries”, OECD

Journal on Budgeting, Vol.7, No.4.

Kume, Vasilika. 2002. “Marrja e vendimeve manaxheriale”. Bot. Tretë,

SHBLU, Tiranë.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë, 1998.

Lee. Robert, Johnson. Ronald, Public Budgeting Systems, Jones & Bartlett

Publishers

Lewis, B. Verne.“Toward a Theory of Budgeting”, Public Administration

Review, Vol.12, No.1.1952

Ligj nr.8554, date 10.12.1999, “Për buxhetin e shtetit të vitit 2000” në Fletore

Zyrtare, nr.35, Dhjetor 1999

Ligj, Nr. 9936, datë 26.06.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në

Republikën e Shqipërisë”

Ligj, Nr.8379, datë 29.7.1998, “Për hartimin dhe zbatimin e buxhetit të shtetit

të Republikës së Shqipërisë”.

Lindbloom E. Charles.“The Science of “Muddling Through””, Public

Administration Review, Vol.19, No.2.1959

Lindbloom E. Charles.“Still muddling, not yet through”, Public

Administration Review, Vol.39, No.6.1979

Menifield, Charles E. “An introduction to comparative budgeting” in

Comparative Public Budgeting: a global perspective, edited by Menifield,

Charles E. Jones and Bartlett Learning, 2011

MF: Aneksi 4. Proçedurat e Planifikimit të Shpenzimeve të Programit.

Ministria e Financave, Proçedurat e Planifikimit te Shpenzimeve dhe

Investimeve te Programit, Aneksi 7.

Moe, C. Ronald. 1994. “The “Reinventing Government” Exercise:

Misinterpreting the Problem, Misjudging the Consequences””. Public

Administration Review, Vol.54, No.2.


115

MoF, General comments on “The monitoring report of the Ministry of

Education and Science” for the year 2011

Morgan. Douglas, Robinson Kent, Barden. Drew, Strachota. Dennis.

Handbook on Public Budgeting. Portland State University, Hatfield School of

Government, Executive Leadership Institute, College of Urban and Public

Affairs, Portland State University, State of Oregon Edition, 2002

Moynihan, Donald P. 2010. “From Performance Management to Democratic

Performance Governance”, in “The future of Public Administration, Public

Management, and Public Service around the world: The Minnowbrook

Perspective” ed. Rosemary O‟Leary, David M. Van Slyke, & Soonhee Kim.

Georgetown University Press, Washington, D.C.

Naomi Caiden. “The Management of Public Budgeting”.

National Academy of Public Administration, edited by Redburn F. Stevens,

Shea J. Robert, Buss F. Terry. Performance Management and Budgeting: How

governments can learn from experience. M. E. Sharpe, 2008

OECD Budget Practices and Procedures Database, Phase II, Final Glossary,

2006

OECD. 2007. “Performance Budgeting in OECD Countries”.

Opre. Gentian, “Buxheti i Shtetit. Ligji për menaxhimin e Sistemit Buxhetor në

RSH”.

Poister H. Theodore, Maria P. Aristigueta, Hall, Jeremy L. “Managing and

measuring performance in public and nonprofit organizations: an integrated

approach”, Second edition.

Pollit. Christopher, Bouckaert. Geert, “Public Management Reform: A

comparative analysis”, Second Edition, Oxford University Press, 2005.

Posner L. Paul, Fantone M. Denise. “Performance Budgeting: Prospects for

sustainability”, National Academy of Public Administration, edited by

Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F. Terry. Performance Management

and Budgeting: How governments can learn from experience. M. E. Sharpe,

2008.

Poterba, James M., and Jürgen von Hagen. “Fiscal Institutions and Fiscal

Performance”, Chicago: University of Chicago Press, 1999.

Radin, A. Beryl. “The Legacy of Federal Management Change: PART

Repeats Familiar Problems”. National Academy of Public Administration,

edited by Redburn F. Stevens, Shea J. Robert, Buss F. Terry. Performance

Management and Budgeting: How governments can learn from experience. M.

E. Sharpe, 2008


116

Radin, Beryl. 2006. Challenging the Performance Movement: Accountability,

Complexity and Democratic Values. Washington, DC: Georgetown University

Press.

Republic of Albania, Economic and Fiscal Program, 2010-2012, Tirana, 2010

Republika e Shqipërisë, Këshilli i Ministrave, Strategjia Kombëtare për

Zhvillim dhe Integrim, 2007-2013, Tiranë, 2008.

Republika e Shqipërisë, Ministria e Financave, Drejtoria e Përgjithshme e

Buxhetit, Programi Buxhetor Afatmesëm, 2011-2013

Rhee, Dong-Young. 2009. Dissertation: “Performance-Based Budgeting:

Reality or Rhetoric?”, New Jersey.

Rosenbloom, H. David. 1983. “Public Administrative Theory and the

Separation of Powers”, Public Administration Review, Vol.43, No.3.

Rubin S. Irene. “The Politics of Public Budgeting: Getting, Spending,

Borrowing and Balancing” 6th ed., CQ Press, 2010

Schick, Allen, 1966. “The Road to PBB: The Stages of Budget Reform”,

Public Administration Review, Vol.26, No.4.

Schick, Allen. “Performance Budgeting and Accrual Budgeting:Decision

Rules or Analytic Tools?”, Asian SBO Meeting Bangkok, Thailand, 14 - 15

December 2006

Simon, A. Herbert. “The Proverbs of Administration”, Public Administration

Review. Vol.6, No.1, 1946

Shah, Anwar. “Budgeting and Budgetary Institutions”. New York: World

Bank, 2007

Shah. Anwar, Shen. Chunli. “A primer on performance budgeting” in « Public

Sector Governance and Accountability Series: Budgeting and budgetary

institutions” edited by Shah, Anwar. World Bank, 2007

Terry, D. Larry. 1998. “Administrative Leadership, Neo-Managerialism, and

the Public Management Movement”, Public Administration Review, Vol.58,

No.3

The monitoring report of the Ministry of Education and Science” for the year

2008 and 2009.

Weber, Max. “Politika si profesion”, 2007

West F. William. “Program budgeting and the performance movement: the

elusive quest for efficiency in government”. Georgetown University Press,

Washington, D.C, 2011


117

West F. William. Program budgeting and the performance movement: the

elusive quest for efficiency in government. Georgetown university press,

Washington, D.C, 2011

Wholey S. Joseph. “The Case for Performance Monitoring”, Public

Administration Review, Vol.52, No.6, 1992.

Wildavsky, Aaron Budgeting: A Comparative Theory of Budgetary Processes.

Boston: Little, Brown, 1975.

Wildavsky, Aaron. 1961. “Political Implications of Budgetary Reform”,

Public Administration Review, Vol.21, No.1.

Wildavsky, Aaron. 1966. “The Political Economy of Efficiency: Cost-Benefit

Analysis, Systems Analysis, and Program Budgeting”, Public Administration

Review, Vol.26, No.4, 292-310.

Wildavsky, Aaron. 1978. “A Budget for All Seasons? Why the Traditional

Budget Lasts?” Public Administration Review, Vol.38, No.6.

Wildavsky, Aaron. 1992. “Political Implications of Budget Reform: A

retrospective”, Public Administration Review, Vol.52, No.6.

Wildavsky, Aaron. The New Politics of the Budgetary Process, 2nd ed. New

York: Harper-Collins, 1992.

Wildavsky, Aaron. The Politics of the Budgetary Process. Boston: Little,

Brown,1964.

World Bank, Report No. 36453-AL, Albania, Restructuring Public

Expenditure to Sustain Growth: A Public Expenditure and Institutional

Review, Volume II: Main Report, 2006.

www.etymononline.com/index.php?term=budget

www.worldwidewords.org/topicalwords/tw-bud1.htm

Xhafa. Halit, “Drejtimi Financiar i Organizatave Publike”, Tiranë, 2010.

http://www.etymononline.com/index.php?term=budget

http://www.worldwidewords.org/topicalwords/tw-bud1.htm


118

ANEKSE (SHTOJCA)

ANEKSI NR.1

Pyetësor mbi performancën e nivelit qëndror të qeverisjes në

buxhetimin publik.

Pyetësor:

1. Në cilën grupmoshë bëni pjesë? (Lutemi të zgjidhni njërin prej

opsioneve):

A. 20-30 vjeç

B. 31-41 vjeç

C. 42 -52 vjeç

D. 53-63 vjeç

2. Gjinia juaj:

A. Femër.

B. Mashkull.

3. Arsimimi juaj i përket:

A. Fushës së shkencave ekonomike.

B. Fushës së shkencave natyrore.

C. Fushës së shkencave sociale.

D. Tjetër.

4. Sa vite keni që jeni i punësuar në administratën publike?

A. 0-5 vjet

B. 6-11 vjet

C. 12-23 vjet.

D. Më shumë se 23 vjet.

5. Sa kohë keni që bëni pjesë në drejtoritë dhe zyrat e buxhetit të

institucioneve të pavarura dhe të ministrive të linjës:

A. 0-5 vjet

B. 6-11 vjet

C. 12-23 vjet.

D. Më shumë se 23 vjet.

Specifikoni drejtorinë apo zyrën përkatëse:

6. Nëse do t’i referoheshim klasifikimit të posteve të punës në administratën

publike (në nivel qëndror) ju do bënit pjesë në administratorët publikë të

nivelit të:

A. Lartë të drejtimit.

B. Mesëm të drejtimit.

C. Zbatues.

Specifikoni ekzaktësisht pozicionin tuaj të punës:


119

7. Cili është numri i stafit që merret me buxhetimin në institucionin tuaj?

Specifikoni:

8. A jeni të familjarizuar me legjislacionin aktual të hartimit, miratimit dhe

zbatimit të buxhetit?

A. Po, e njoh shumë mirë.

B. Mjaftueshëm mirë. Specifikoni:

C. Jo, nuk jam i familjarizuar me të.

9. Nëse do t’ju pyesnin rreth formës (fomatit) të prezantimit të buxhetit në

Shqipëri, cila do të ishte përgjigja juaj në lidhje me të:

A. Format linjë-zëra.

B. Format me bazë zero.

C. Format i bazuar në programe.

D. Format i bazuar në performancë.

E. Tjetër. Specifikoni:

10. A mendoni se formati i përzgjedhur është i rëndësishëm për vendim-

marrjen buxhetore (dmth vendim-marrjen lidhur me të ardhurat,

shpenzimet, procesin e buxhetit, balancën buxhetore)?

A. Po, formati i paraqitjes së buxhetit është tepër i rëndësihëm.

B. Jo, nuk është i rëndësishëm.

C. Nuk e di.

11. Në punën tuaj të përditshme në lidhje me buxhetin, si procedohet në

lidhje me parashikimet për nevojat buxhetore (duke iu përmbajtur

sigurisht tavaneve buxhetore të përcaktuara nga Ministria e Financës):

A. Bazoheni në parashikimet e vitit të kaluar buxhetor, duke bërë vetëm

ndryshime tepër të vogla.

B. Mendoni rreth nevojave aktuale të institucionit tuaj, duke i ndarë të

ardhurat e planifikuara në shpenzime të detajuara sipas kategorive dhe

zërave përkatës në buxhet.

C. Mendoni rreth projekteve që janë në proces apo projekteve të reja.

D. Bazoheni në programet e ofruara dhe në performancën e tyre dhe sipas

këtij vlerësimi, mendoni dhe për ndarjen e të ardhurave, për gjithë

institucionin dhe institucionet e tjera në varësi.

E. Tjetër. Specifikoni:

12. Duke ndalur tek performanca, a ekziston një matës i performancës në

institucionin tuaj lidhur me të mirat dhe shërbimet që ofron ai:

A. Po ka një matës të performancës (specifikoni):

B. Jo, nuk ka.

C. Nuk kam dijeni.

13. Nëse në institucionin tuaj ka matje të performancës, cili është objekti i

tyre:


120

A. Te ardhurat.

B. Shpenzimet.

C. Programet dhe projektet e ofruara nga institucioni.

D. Tjetër.

14. Matja e performancës realizohet nga:

A. Nëpunësi i parë autorizues.

B. Sekretari i pergjithshëm, si nëpunës autorizues.

C. Individë të caktuar brenda institucionit. Specifikoni:

D. Grupe të përcaktuara (brenda institucionit apo ndërinstitucionale)

Specifikoni:

15. Cilët janë indikatorët kryesorë të përdorur të performancës së

programeve në institucionin tuaj?

Specifikoni:

16. Gjatë kryerjes së auditimit të brëndshëm, a bazohet puna e audituesve në

kriteret dhe matësit e përcaktuar të performancës në institucionin tuaj:

A. Po, gjithmonë.

B. Nuk e di.

C. Në raste të pakta. Specifikoni:

D. Asnjëherë.

17. Gjatë kryerjes së auditimit të jashtëm , a bazohet puna e audituesve në

kriteret dhe matësit e përcaktuar të performancës në institucionin tuaj:

A. Po, gjithmonë.

B. Nuk e di.

C. Në raste të pakta. Specifikoni:

D. Asnjëherë

18. A bazohen alokimet e buxhetit për institucionin tuaj, në këtë

performancë të matur të programeve që ju ofroni si institucion?

A. Gjithmonë.

B. Në më të shumtën e rasteve.

C. Nuk e di.

D. Në pak raste.

E. Asnjëherë

19. Nëse po, sa përqind e alokimeve brenda buxhetit prej jush të detajuar,

bazohet në vlerësimet e performancës?

A. 0-25%

B. 26-50%

C. 51-75%


121

D. 76-100%

20. Në punën tuaj të përditshme cili është vendi që zënë ndihmat (këshillimet,

raportet, analizat) nga institucione të rëndësishme ndërkombëtare, si: BB

dhe FMN?

A. Konsultimi është i vazhdueshëm dhe mbështetja në to është e rëndësishme.

B. Shërbejnë si ndihmëse dhe orientuese në veprimtaritë e përditshme.

C. Tjetër: Specifikoni.

21. Cili janë reformat kryesore të ndërmarra në institucionin tuaj lidhur me

procesin e buxhetit, në kuadër të BE-së për realizimin e angazhimeve tona

si vend kandidat potencial ne BE?

Specifikoni:

22. Si realizohen raportet e monitorimit nga Ministria e Financave dhe nga

institucionet e tjera(kombëtare dhe ndërkombëtare) dhe a mbahen ato

parasysh në punën tuaj të përditshme?

Specifikoni:

23. Cili është roli i grupeve të ndryshme të interesit dhe si ndikon në

performancën e programeve të ndryshme qeveritare?

A. Grupet e interesit ndërhyjnë dhe ndikojnë shpesh pozitivisht procesin e

buxhetit. Specifikoni:

B. Grupet e interesit përpiqen të ndikojnë procesin e buxhetit.

C. Grupet e interesit ndërhyjnë dhe ndikojnë shpesh negativisht procesin e

buxhetit. Specifikoni:

24. Cilat janë llojet e programeve të ofruara në institucionin tuaj dhe lutemi

t’i renditni ato sipas madhësisë (në milionë lekë)? Specifikoni:


122

25. A ka të ardhura të parapërcaktuara (earmarks) të lidhura me

institucionin tuaj dhe cilat janë ato, cila është përafërsisht sasia e tyre (në

milionë lekë)?

A. Po, ka të ardhura të parapërcaktuara. Specifikoni:

B. Jo, nuk ka të ardhura të parapërcaktuara.

C. Nuk kam dijeni.

26. Nëse ka të ardhura të parapërcaktuara të lidhura me institucionin tuaj,

cila është përafërsisht sasia e tyre (në milionë lekë)?

A. Sasia e tyre është _______________

B. Nuk kam dijeni.

27. Nëse ka të ardhura të parapërcaktuara të lidhura me institucionin tuaj,

cili është mendimi juaj në lidhje me ndikimin që kanë këto fonde në

performancën e institucionit ku ju bëni pjesë?

A. Ndikojnë pozitivisht.

B. Nuk ndikojnë.

C. Ndikojnë negativisht.

Specifikoni në secilin prej rasteve të mësipërme:

28. Në dijeninë tuaj, si është përdorur (në cilat drejtime) zakonisht fondi

rezervë në institucionin tuaj?

Specifikoni:

Ju faleminderit për kohën që i kushtuat këtij pyetësori.


123

ANEKS NR.2

Pyetësori i OECD-së mbi buxhetimin publik.

Pyetjet nga 71- 89 të pyetësorit në lidhje me performancën:

Vendi: Shqipëria

Viti i realizimit: 2007

Vendi, Numri,

Përqindja

P.71: Cilat lloje të informacionit të performacës prodhohen për të vlerësuar

performancën jo-financiare të qeverisë? (What types of performance information are

produced to assess the Government's non-financial performance?)

a. Asnjë

b. Objektivat e performancës (Performance targets) 1

100%

c. Matësa të performancës (Performance measures) 1

100%

d. Raporte vlerësimi (Evaluation reports) (p.sh. të programeve, sektoriale,

efiçencës, ose analiza të kosto-efektivitetit)"

e. Standartizimi (Benchmarking)

f. Tjetër

g. Pa përgjigje

Komente të tjera:

P.72: Cilat lloje të vlerësimeve i ngarkohen dhe / apo zhvillohen nga institucionet e

mëposhtme? (What types of evaluations are commissioned and/or conducted by the

following institutions?)

P.72.a Analiza (shqyrtimi) e programeve në vazhdim

Autoriteti Qëndror i Buxhetit 1 1 100%

Ministria e Financës 1 1 100%

Ministritë e Linjës 1 1 100%

Institucioni Suprem i Auditit

Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

P.72.b Analiza e mëpasshme e programeve (Ex post review)





Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

P.72.c Analiza e iniciativave apo e programeve të reja



124




Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

P.72.d Analiza sektoriale





Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

P.72.e Analiza të efiçencës dhe/ ose kosto-efektivitetit

Autoriteti Qëndror i Buxhetit

Ministria e Financës



Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

P.72.f Asnjë


Ministria e Financës



Legjislativi

Tjetër

Pa përgjigje

Komente shtesë:

P.73: Cilat lloje të matësave të performancës jo-financiare janë hartuar për qeverisjen

qëndrore? (What types of non-financial performance measures have been developed

for Central Government?)

P.73.a Matës të output-eve (Output measures)

Po/Jo?

Po 1 1 100%

Jo

Pa përgjigje

Numri i matësave të output-eve Nr: 7

2 shembuj të matësave të output-eve kilometra tipi rruge të

shtruar; numri i mësuesve të trainuar.


125

P.73.b Matës të outcome-ve (Outcome measures)

Po/Jo?

Po 1 1 100%

Jo

Pa përgjigje

Numri i matësave të outcomes Nr: 2

2 shembuj të matësave të outcomes % e një sëmundjeje pas një

fushate vaksinimi; nr i studentëve të punësuar menjëherë pas diplomimit.

P.73.c Matësa të tjerë të performancës jo-financiare (Other non-financial

performance measures)

Po/Jo?

Po 1 1 100%

Jo

Pa përgjigje

Numri i matësave të performancës jo-financiare Nr: 4

2 shembuj të matësave të tillë raporti studentë /klasë;

raporti mjekë familjeje për 1 banor

P.74 Në cilin vit u realizua iniciativa e parë mbarë-qeveritare për të përfshirë në

buxhetim matësat e performancës ( të output-eve dhe/ose outcomes) (In which year

was the first Government-wide initiative to introduce performance measures (outputs

and/or outcomes))?

Viti i iniciativës së parë mbarë-qeveritare për të përfshirë në buxhetim matësat

e performancës. Viti: 2006

P.75 Afërsisht sa objektiva të performancës janë të përfshira në buxhet

(Approximately how many performance targets are there in the budget)?

P.75.a Numri i objektivave të performancës në buxhet

Number: 700

P.75.b Lutemi të përcaktoni përqindjen e shpenzimeve të lidhur specifikisht

me objektivat e performancës (Please estimate what percentage of expenditure is

specifically linked to performance targets):

Nuk përfshihet

1-10%

11-20%

21-30%

31-40%

41-50%

51-60%

61-70%

71-80%

81-90%

91-100% 1 1 100%

Pa përgjigje


126

P.76 A lidhen shpenzimet me qëllimet dhe objektivat e performancës (Are

expenditures linked to performance goals or objectives)?

P.76.a Po/Jo dhe përqindja.

Jo

Po, 0-20% e shpenzimeve




Po, 81-100% e shpenzimeve 1 1 100%

Tjetër

E pa aplikueshme

Pa përgjigje

P.76.b Nëse është e aplikueshme , jepni një shembull të një qëllimi ose

objektivi të performancës (If applicable, example of such a performance goal or

objective): Zvogëlimi i normës së ndotjes deri në arritjen e

standarteve nddërkombëtare.

P.77 Kush e ka përgjegjësinë për të përcaktuar objektivat e performancës (Who has

responsibility for setting performance targets)?

P.77.a Askush

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.b Kryeministri

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.c Presidenti

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.d Kabineti

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.e Ministri i ministrisë së përcaktuar

Formalisht 1 1 100%

Në praktikë 1 1 100%

Pa përgjigje

P.77.f Ministri i Financës

Formalisht

Në praktikë


127

Pa përgjigje

P.77.g Kreu administrativ i ministrisë së përcaktuar

Formalisht


Pa përgjigje

P.77.h Ministri i Financës bashkë me ministrin përkatës

Formalisht


Pa përgjigje

P.77.i Legjislativi

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.j Organizatë ndërkombëtare

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

P.77.k Tjetër

Formalisht

Në praktikë

Pa përgjigje

Komente shtesë:

P.78 Kush është përgjegjës për realizimin e objektivave të performancës (Who is

responsible for achieving performance targets?)

Askush

Presidenti

Kryeministri

Autoriteti qëndror i buxhetit

Ministri përgjegjës 1 1 100%

Nëpunësi civil më i lartë në ministrinë e përcaktuar

Tjetër

E pa aplikueshme

Pa përgjigje

Komente shtesë:

P.79 Nëse objektivat e performancës i tejkalojnë kufijtë organizativë kush është

përgjëgjës për realizimin e tyre (If performance targets cut across organisational

boundaries who is responsible for achieving them)?

Askush


128

Njëri nga ministrat përgjegjës

Të gjithë ministrat përgjegjës 1 1 100%

Nëpunësi civil më i lartë në njërën nga ministritë përgjegjëse

Nëpunësi civil më i lartë në secilën nga ministritë e përcaktuara

Tjetër

E pa aplikueshme

Pa përgjigje

Komente shtesë:

P.80 Nëse ministrive / organizatave qeveritare u kërkohet të raportojnë mbi

performancën në lidhje me objektivat, cilave trupa janë të detyruar që t‟u raportojnë (

If ministries/Government organisations are required to report on performance against

targets, to which bodies are they required to report)?

E pa aplikueshme, pasi nuk ka objektiva

Nuk i kërkohet të raportojnë

Së brendshmi, në ministrinë/organizatën qeveritare përgjegjëse1 1

100%

Ministrisë prej së cilës varen

Autoritetit Qendror të Buxhetit

Zyrës së Presidentit

Zyrës së Kryeministrit 1 1

100%

Kabinetit

Legjislativit

Institucionit Suprem të Auditit

Tjetër 1 1

100%

Pa përgjigje

Komente shtesë: Ministrisë së Financës.

P.81 A i paraqitet në mënyrë rutinë Legjislativit performanca në lidhje me objektivat

(Is performance against targets routinely presented to the Legislature)?

Jo aspak 1 1 100%

Jo, i paraqitet vetëm mbi baza ad hoc

Po, i paraqitet në një raport mbarë-qeveritar, që nuk i bashkëlidhet

buxhetit. Po, i paraqitet në një raport mbarë-qeveritar, që i bashkëlidhet

buxhetit

Po, përfshihet në dokumentet financiare vjetore.

Po, përfshihet në dokumentet kryesre të buxhetit

Po, çdo ministri përgatit raporte të performancës që i bashkëlidhen

buxhetit

Tjetër

E pa aplikueshme

Pa përgjigje

Komente shtesë


129

P.82 A i prezantohet publikut performanca në lidhje me objektivat (Is performance

against targets made available to the public)?

Jo, nuk i prezantohet publikut

Po, publikohet një raport mbarë-qeveritar mbi performancën

Po, ministritë respektive publikojnë raporte mbi performancën e tyre

Po, si pjesë e dokumeneteve të tjera mbarë-qeveritare

Po, si pjesë e dokumenteve të tjera specifike të ministrive

Po, ka një faqe interneti për këtë informacion. Lutemi të specifikoni

adresën (URL) Tjetër 1 1 100%

Pa përgjigje

Komente shtesë: për momentin kjo është në zhvillim e sipër.

P.83 A përdoret informacioni mbi performancën si pjesë e diskutimeve/negociimeve

për buxhetin mes Autoritetit Qëndror të Buxhetit dhe ministrive të linjës/shpenzuese

(Is performance information used as part of the budget discussions/negotiations

between the Central Budget Authority and line/spending ministries)?

P.83.a Raportet e Vlerësimit (Evaluation reports)

Po

Jo 1 1 100%

Pa përgjigje

Nëse po, a mund të tregoni përqindjen e ministrive me të cilat përdoret

raportet e vlerësimit si bazë për negociime?

Asnjëra

Deri në 20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

Pa përgjigje

83.b Performanca në lidhje me objektivat

Po

Jo 1 1 100%

Pa përgjigje

Nëse po, a mund të tregoni përqindjen e ministrive me të cilat përdoret

performanca në lidhje me objektivat si bazë për negociime?

Asnjëra

Deri në 20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

Pa përgjigje


130

P.84 Si përdoret zakonisht informacioni mbi performancën nga dy aktorët e

mëposhtëm (How is performance information generally used by the following two

actors)?

P.84.a Asnjë impakt mbi vendim-marrjen

Autoriteti Qendror i Buxhetit


Pa përgjigje

P.84.b Alokimi i burimeve mes ministrive/agjencive



Pa përgjigje

P.84.c Alokimi i burimeve mes programeve



Pa përgjigje

P.84.d Alokimi i burimeve brenda programeve



Pa përgjigje

P.84.e Justifikim i alokimeve ekzistuese për aktivitetet/ programet specifike



Pa përgjigje

P.84.f Shkurtimi i shpenzimeve



Pa përgjigje

P.84.g Detyrimi ose nxitja e ndryshimit të programeve



Pa përgjigje

P.84.h Vendosja e objektivave për vitin në vijim



Pa përgjigje

P.84.i Menaxhimi i programeve/agjencive



131


Pa përgjigje

P.84.j Tjetër



Pa përgjigje

Komente shtesë: Për momentin, ky komponent po dizenjohet të jetë brenda

Autoritetit Qendror të Buxhetit dhe për herë të parë ky mekanizëm do të përdoret në

negociimet e 2008 për procesin e hartimit të buxhetit për vitin 2009.

P.85 nëse objektivat e performancës nuk realizohen, sa gjasa ka që të nxitet një nga

pasojat e mëposhtme (If performance targets are not met, how likely is it that any of

the following consequences are triggered)?

Programi eliminohet

Pothuajse asnjëherë 0-20%

Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%

Pothuajse gjithmonë 81-100%

Pa përgjigje

Ka monitorim më të madh të programeve/aktiviteteve në të ardhmen


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka pasoja negative për madhësinë e buxhetit të ministrisë përgjegjëse për

realizimin e objektivit (që do të thotë se buxheti ulet)


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka pasoja negative për pagën e kreut të ministrisë /njësisë përgjegjëse për

realizimin e objektivit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%



132

Pa përgjigje

Ka pasoja negative për munddësitë e ardhshme të karrierës së drejtuesve të

ministrisë /njësisë përgjegjëse për realizimin e objektivit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Tjetër


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.85 NA

Komente shtesë: Lutemi referohuni komenteve për pyetjen 84.

Pa përgjigje

P.86 Nëse raportet dëshmojnë për performancë të dobët, sa gjasa ka që të nxitet

ndonjëra nga pasojat e mëposhtme (If evaluations indicate poor performance how

likely is it that any of the following consequences are triggered)?

Programi eliminohet


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka monitorim më të madh të programeve/aktiviteteve në të ardhmen


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka pasoja negative për madhësinë e buxhetit të ministrisë përgjegjëse për

realizimin e objektivit (që do të thotë se buxheti ulet)


Rrallë 21-40%


133

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka pasoja negative për pagën e kreut të ministrisë /njësisë përgjegjëse për

realizimin e objektivit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ka pasoja negative për mundësitë e ardhshme të karrierës së drejtuesve të

ministrisë /njësisë përgjegjëse për realizimin e objektivit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Tjetër


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.86 NA

Komente shtesë: Lutemi referohuni komenteve në faqen 14 (të pyetësorit).

Pa përgjigje

P.87 Sa shpesh e përdrin aktorët e mëposhtëm informacionin mbi performancën në

vendim-marrjen buxhetore (How often do the following actors use performance

information in budgetary decision-making)?

Presidenti


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje


134

Kryeministri


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Kabineti


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ministri i Financës


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje



Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Ministri me përgjegjësinë për ministrinë /njësinë përgjegjëse për realizimin e

objektivit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Anëtarët e Komisionit të Buxhetit në Legjislativ


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje


135

Anëtarët e komiteteve sektoriale në Legjislativ


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Tjetër


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

Komente shtesë: Lutemi referohuni komenteve për pyetjen 84.

P.87 NA

Pa përgjigje

P.88 Kur performanca në lidhje me objektivat përdoret nga Autoriteti Qëndror i

Buxhetit në procesin e formulimit të buxhetit, si përdoret dhe sa shpesh përdoret

(When performance against targets is used by the Central Budget Authority in the

budget formulation process how is it used and how often)?

P.88.a Performanca në lidhje me objektivat përdoret për të përcaktuar alokimet

e buxhetit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.88.b Performanca në lidhje me objektivat përdoret në mënyrë aktive

sëbashku me informacionin mbi politikën fiskale dhe prioritetet politike për të

informuar, por jo përcaktuar buxhetin


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.88.c Performanca në lidhje me objektivat nuk përdoret në vendim-marrjen

buxhetore


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%


136

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.88.d Tjetër


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.88 NA

Pa përgjigje

P.89 Kur përdoren rezultatet e vlerësimeve nga Autoriteti Qëndror i Buxhetitnë

procesin e formulimit të buxhetit (When the results of evaluations are used by the

Central Budget Authority in the budget formulation process)

P.89.a Rezultatet e vlerësimeve përdoren për të përcaktuar alokimet e buxhetit


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.89.b Rezultatet e vlerësimeve përdoren për të përcaktuar në mënyrë aktive

sëbashku me informacionin mbi politikën fiskale dhe prioritetet politike për të

informuar, por jo përcaktuar buxhetin


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.89.c Rezultatet e vlerësimeve nuk përdoret në vendim-marrjen buxhetore


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.89.d Tjetër


Rrallë 21-40%

Disaherë 41-60%


137

Shpesh 61-80%


Pa përgjigje

P.89 NA

Pa përgjigje

buxhetimi publik në shqipëri: lëvizja për performancë në

Documents