bursa ve Çevresindeki arı İşletmelerinde mikotik İnfeksiyonların teşhisi

8/7/2019 Bursa ve evresindeki Ar letmelerinde Mikotik nfeksiyonlarn Tehisi

1/74

1

GR

Ar yetitiricilii, dnyada yaygn, ekonomide nemli yer tutan ve az sermaye ile

yaplabilen tarmsal etkinliklerdendir. Bugn dnyada yaklak 52 milyon koloniden 1.1

milyon ton bal retilmektedir. Trkiye yaklak 4 milyon koloni says ile dnyada ikinci,63 bin ton bal retimi ile drdnc sradadr. Olduka zengin bir bitki florasna sahip olan

Trkiye, ar populasyonlarndaki iyi genetik varyasyonlar, verimli ve hastalklara direnli

ar rklar barndrmas bakmndan byk bir arclk potansiyeline sahiptir. Trkiyenin

eitli blgelerinden ok kaliteli ve lezzetli ballar elde edilmektedir. Bu ballar dnya

lkeleri arasnda tketim iin talep almakta ve olduka deer tamaktadr. Btn bu

olumlu sonulara ramen, arclmz istenen dzeyde geliip ilerleyememektedir. Bal

retimi, arclkta ileri seviyedeki dier lkelerin elde ettikleri bal miktarna gre ve kovan

bana den verim bakmndan olduka dktr (1-4).Bal arlarnda (Apis mellifera L.) ergin ar ve larvalar etkileyen, kolonin yaam gc

ve verimini dren, hastalk ve zarar meydana getiren ok sayda virus, bakteri, parazit,

mantar ve dier zararllar (gveler, karncalar, aylar) bulunmaktadr. Bunlara kar gerekli

nlemler alnmazsa, bulac olan infeksiyonlar, arlklardaki kovanlar arasnda, zamanla

arlklar arasnda, gezginci arclk nedeniyle blgeler arasnda hzla yaylabilirler. Btn

bunlarn olumsuz bir sonucu olarak lkemizde byk apta koloni ve ar populasyonu

kayplar ve doal olarak nemli ekonomik kayplar ortaya kar (3, 5, 6).

Ar infeksiyonlar ile iyi bir mcadele, gerek bal verimi, gerek dier arclk

rnlerinden (propolis, balmumu, ar st, ar zehiri) elde edilen gelirleri daha yksek

seviyeye karabilir. Ayrca ar yetitiricilerinin infeksiyonlar tanyabilmesi, infeksiyonla

mcadele iin doru yntemleri uygulayabilmeleri ve gereksiz ila kullanmlarnn

engellenmesi olduka nemlidir. Bylece ar yetitiricilerinin koloni kayplar nlenebilir,

bal verimi bata olmak zere dier ar rnlerinden elde ettikleri gelir arttrlabilir ve

dolaysyla da lke ekonomisine olduka iyi gelirler salanabilir. Ar yetitiricilerinin

gereksiz ila kullanmlar tketime sunulan ballarda kalnt brakabilecei iin insan sal

da olumsuz olarak etkilenir (1, 3, 7).

Bal arlarnda en nemli mantar infeksiyonu, Ascosphaeriosis ya da chalkbrood (Kire

Hastal-Tebeir Hastal)dr. Stonebrood (Ta Hastal) ise daha az yaygndr ve

arclar tarafndan kire hastal ile kartrlabilmektedir (1, 4, 8, 9)

Kire hastal bata Ascosphaera apis (A. apis) olmak zere Ascosphaera major(A.

major),Ascosphaera proliperda (A. proliperda), Ascosphaera atra (A. atra), Ascosphaera


2/74

2

aggregata (A. aggregata), Ascosphaera fimicola (A. fimicola) ve Arrhenosphaera cranei

(A. cranei) trleri tarafndan oluturulur. A. apis,Trkiyede en yaygn bulunan etkendir.

Dier etkenlerin konaklar farkldr ve sadece belirli lkelerde saptanmtr. Bulama

etkenin askosporlarnn bulak gdalar aracl ile sindirim sistemine alnmasyla olur,

sonuta larvann mumyalaarak lm ekillenir. lk olarak l larva kapal hcre gzleriierisinde kabark beyaz bir kf tarafndan kaplanr, daha sonra kurur ve beyaz veya siyah

mumyalara dnr. Larvalarn rengi infekte olduu miselyum tipine gre deimektedir.

Tek tip miselyumla yani aseksel olarak ( sadece + ya da miselyumla) infekte olan

beyaz, seksel olarak (hem + hem de - miselyumla) infekte olan larvalarn rengi ise siyah,

siyah-gridir. Mumya larvalar ii arlar tarafndan kolaylkla belirlenir ve hcrelerinden

uzaklatrlarak kovan dna atlr (10, 11).

Kire hastalnedeniyle ar populasyonu azalr, bal retimi der, larvalarn %80ininden fazlas etkilenebilir ve sonuta infekte olan koloni sner. nfeksiyon nedeniylezayflayan koloni etkili bir tozlama salayamaz. Arlklar arasnda ar rnlerinin, ergin

arlar ve kralie arnn, kullanlm kovanlarn ve arclk ekipmanlarnn hareketlerinin

kontrol altna alnmas gereklilii ortaya kar (12-15).

Ta hastal olduka nadir grlen ve arclar iin de kire hastalna gre daha az

nem tayan fungal bir infeksiyondur. Hastalk hem larvalar hem de ergin arlar etkiler.

Etken Aspergillus flavus Link (A. flavus) bata olmak zere Aspergillus fumigatus

Fresenius (A. fumigatus) ile Aspergillus niger(A. niger) dir. Etkenler dier insektler,

memeliler, kular ve insanlar iin patojendir (16-18).

Ta hastalnda infekte olan ar larvalar ve erikin arlarn zerlerinde yeilimsi toz

eklinde bir kf tabakas oluur. Etken dokulara girdiinde larvann vcudu ve ergin

arlarn abdomenleri olduka sertleir ve ezilmesi olduka zordur. Erikin arlar, len

larvalarn talamas nedeniyle bu mumyalar kovandan uzaklatramazlar. Ta hastal

etkenleri bala geer, bu nedenle infeksiyon grlen kolonilerden elde edilen bal hasat

edilmemeli, arlara gda olarak verilmemelidir (1, 8, 19, 20). nfekte kolonilerden hasat

edilen ballarn tketimi, insanlarda az ve dieti iltihaplarna, gz ve karn arlarna hatta

dizanteriye sebep olabilir (1, 17, 20).

Arlarda mantar infeksiyonlarnn tehisi, larvalarn klinik grnmleri (9-11, 17, 20)

mantar etkenlerinin koloni grnm (9-11, 14, 17, 18, 20), spor kistlerinin aplarnn

lm (1, 8, 11, 17, 19) ve Polymerase Chain Reaction (PCR) (21-24) ile yaplabilir.


3/74

3

Mikotik infeksiyonlar yurdumuzda arclar tarafndan grsel olarak deerlendirilmekte

ve mcadele yntemleri bilinmemektedir. lkemizde bu konuda yaplan bilimsel

almalar yeterli deildir.

Bu alma ile Bursa ve evresindeki arclk iletmelerinde grlen mantar

infeksiyonlarnn yaygnlnn ve etkili mantar trlerinin belirlenmesi ile birlikte buinfeksiyonlarda nem tayan predispozisyon faktrlerinin incelenmesi amaland.

Laboratuvar tans ile blgemizde, mantar hastalklarnn etkenlerinin kesin tansnn

yaplmas ve predipozisyon faktrlerinin belirlenmesi ve etkili mcadele yntemlerinin

saptanarak uygulanmas salanacaktr. alma prosedr ve prensibi Trkiye geneline

yayldnda ar yetitiriciliinin daha bilinli yaplaca, hastalklarn daha iyi tannp

mcadele yntemlerinin gelitirilecei ve bylece ekonomik kayplarn nlenecei bir

gerektir. Bylece Trkiye, ar ve ar rnleri konusunda dier dnya lkeleri arasnda bir

yer edinecek ve ekonomisine katkda bulunacaktr.


4/74

4

BURSA VE EVRESNDEK ARI LETMELERNDE MKOTK

NFEKSYONLARIN TEHS

GENEL BLGLER

Bal ars olarak bilinen Apis mellifera (A. mellifera), tozlamay en iyi yapan

canllardr. Birok meyve tr iyi mahsul verebilmek iin tozlamaya ihtiya duyar.

Amerikada yaplan bir aratrmada, arlarn tozlama yoluyla saladklar rnn

deerinin, bal ve balmumundan salanan deerin 15-20 kat kadar olduu bildirilmitir

(25).

Kovanlardan ar rn olarak elde edilen ar st, balmumu, polen, propolis ve ar

zehiri, ila sanayiinde, kozmetik sanayiinde, di hekimliinde, cila boyalarnn yapmnda,

balmumu ise temel petek yapmnda, su geiini nleyen bir madde olarak tente ve adryapmnda hammadde olarak kullanlmaktadr (1, 3, 20).

Ar rnleri, salk koruyucu ve tedavi edici etkilerinin renilmesinden itibaren ticari

alanda deer kazanmlardr. nceki yllarda sadece bal ticari bir rn iken, gnmzde

ar st, polen, ar zehiri ve propolisin ticareti de gnmzde nem kazanmaktadr (3, 5,

20, 26).

Arclk, iftiler iin tek bana bir geim kayna olmakta, yatrlan sermaye ve

verilen emee karlk, ksa zamanda ok kar getirmektedir. Arlardan elde edilen bal ve

bal mumunun parasal deerinin en az 20-50 kat kazanl olmas arlarn tozlamaya

dolaysyla da bitkisel retime olan katklarnn nemini vurgulamaktadr (3, 26).

Arclk, dnyada en yaygn tarmsal etkinliklerden biridir. Bugn dnyada yaklak

52 milyon koloniden 1 milyon 100 bin ton bal retilmektedir. Trkiyede de bal ars ve

arclk, krsal nfusun geleneksel gelir kaynaklarndan biridir. Trkiyenin deiik

yrelerinden ok kaliteli ballar elde edilmektedir. lkemiz, dnya ball bitkiler florasnn

% 75ine sahiptir. Zengin floras, uygun ekolojisi, koloni varl ve ar

populasyonlarndaki genetik varyasyon bakmndan da Trkiye byk bir arclk

potansiyeline sahiptir. Trkiyenin 4 milyon dolaynda koloni says ile dnyada ikinci, 63

bin ton bal retimi ile drdnc srada olduu bildirilmitir (1, 3, 20).

Btn bu olumlu etkenlere ramen, arclmz istenen dzeyde geliip ilerleyememi,

arcl ve bal retimi gelimi lkelerin elde ettikleri bal miktarna ve kovan bana den

verime gre olduka dk seviyede kalmasnn pek ok sebebi vardr:

a-Kovan standartnn olmamas.


5/74

5

b-Teknik bilgi ve ekipman yetersizlii.

c-Ar hastalklar ve zararllar ile yeteri kadar mcadele edilememesi gibi nedenlerle her

sene binlerce kovann snd bildirilmitir (1, 3, 5, 20).

Trkiye, byk lde bal ithalat yapan Avrupa Topluluu ve Orta Dou lkeleri ile

youn ticari ilikileri sayesinde ihracat yoluyla lke ekonomisine dviz katkssalayabilir. Ancak Trkiyede birim verimin dkl arclk potansiyelinden yeterince

yararlanlmadn gstermektedir. Uygun tekniklerin kullanlmas ve verimlilii

snrlayan unsurlarn kaldrlmas durumunda arclk Trkiyede krsal kesim nfusunun

gelirinin arttrlmasnda nemli rol oynayacaktr. Bu nedenle verimi dren hastalklarn

tehis ve tedavileri, ayrca bu hastalklardan korunma yollar zerinde ayrntl almalara

ihtiya vardr (1, 3, 5, 7, 20, 26).

Bal arlarnda hastalk ve zarar meydana getiren ok sayda etken bulunmaktadr.

Bunlar viruslar, bakteriler, parazitler, mantarlar ve dier zararllar (gveler, karncalar,aylar) olmak zere 5 grupta incelenebilir (1, 5, 20).

Bal arlarnda grlen balca hastalklar, ergin ar hastalklar ve yavru ar hastalklar

olarak iki blmde incelenmektedir. Ancak baz hastalklar hem ergin, hem de yavru

arlarda grlmektedir. Ayrca baz etkenler ise petek veya kovanda yerleerek zarar

meydana getirmektedir (17, 20, 27).a-Ergin ar hastalklar:

1-Nosema 2-Ar septisemisi 3-Dizanteri 4-Mantar (fungal) hastalklar 5-Ar felci

6-Trachea akar (Acarapis woodi) 7-Ar biti (Braula caece) 8-Tropilaleps clarae

8-Varroa 9-Bitki ve ila zehirlenmelerinden ileri gelen lmler.

b-Yavru arlarn hastalklar:

1-Torba rkl 2-Amerikan yavru rkl 3-Avrupa yavru rkl 4-Kire

hastal 5-Para yavru rkl 6-Adi rklk 7-Mantar hastalklar 8- Varroa 9- Bitki

ve ila zehirlenmelerinden ileri gelen lmler (4, 6, 9, 28-30).

Depolanm polenlerde reyen Bettsia alvei (B. alvei) ve baz Aspergillus trleri

tarafndan oluturulan ta hastal ar larvalarn etkileyen ve nadir rastlanan mantar

hastalklardr. Bununla birlikte dier faktrlerin etkisiyle koloni ciddi olarak

zayflamadka mantar hastalklar pek grlmez (17, 29).

Bal ars kolonilerinde Ascosphaera trleritarafndan meydana getirilen,

ascosphaeriosis ya da chalkbrood (Kire Hastal-Tebeir Hastal) olarak isimlendirilen

hastalk en nemli mantar infeksiyonudur (16, 17, 19, 20, 29).


6/74

6

Bu iki infeksiyon dnda arlar ve larvalar etkileyen, ancak kire hastal ve ta

hastal kadar yaygn olmayan ve lkemizde de pek grlmeyen fungal etkenler de

bulunmaktadr. Erikin ar ve larvalarda infeksiyona neden olan etkenler Trichoderma

lignorum, Mucor mucedo, Mucor hiemalis, Rhizopus equinus, Scopulariopsis brevicaulis

(Saccardo), Geotrichum candidum utilis, Labyrinthula apis, Endomycopsis apis veNeurospora intermedia olarak sralanabilir (17, 19, 20, 23, 30).

Bal arlarndaki kire hastalnn en yaygn etkeni A. apistir. nfeksiyon nedeniyle

ar populasyonu azalr, bunun sonucu olarak bal retimi der, larvalarn % 80ininden

fazlas etkilenebilir ve sonuta infekte kovan sner. Zayflam koloni etkili bir tozlama

salayamaz, arlklar arasnda ar rnleri, arlar ve kralie ar, kullanlm kovan ve

arclk ekipmanlarnn hareketlerini kontrol altna alma zorunluluu ortaya kar (14).

lk olarak 1911 ylnda Almanya Hannoverda bir arc tarafndan arlarda

Ascosphaera benzeri mantar hastal bildirilmi ve arc arlarnn hastal ile ilgilisemptomlar gzlemleyerek hastala Kalkbrut (Chalkbrood) adn vermitir. Daha

sonra infekte petekleri Imperial Biological Institue for Agriculture for Diagnosise

gndermitir. Kire hastalyla ilgili ilk rapor 1913 ylnda Almanyada Maasen (31)

tarafndan yaynlanmtr.

Daha sonra dnyann birok blgesinden hastalkla ilgili raporlarn geldii ve 1916

ylnda kire hastalnn hzla Avrupa merkezine doru yayld bildirilmitir (32).

Avrupa dnda ilk rapor Gney Afrika ve Yeni Zelandadan (33), Amerika Birleik

Devletlerinde ilk rapor Baker ve Torchio (34) tarafndan 1968 ylnda, Utahdan ilk rapor

ise Torchio (35) tarafndan 1971 ylnda bildirilmitir. Kanadada bal arlarnda kire

hastalyla ilgili ilk rapor Thomas ve Luce (36) tarafndan 1972 ylnda bildirilmitir.

Hastalk birok lkeye ve blgeye hzla yaylmaya devam etmitir. Daha sonra srasyla

kire hastal 1973 ylnda Arizonada (37), 1974de Ohioda (38), 1976 ylnda

Kanadada (39), 1980 ylnda Arjantinde (40), 1981 (41), ve 1982 yllarnda (42) ise

Japonyada bildirilmitir.

Kire hastalnn leafcutting arlarnda epizootik zellik gsterdii 1973 ylna kadar

bilinmedii, ancak 1976da Oregon, Washington ve Idahoda leafcutting arlarnda kire

hastal kaynakl kayp orannn % 52, 1977de Amerikann kuzey batsnda % 40,

1978de Washingtonda % 54 ve Idahoda % 40 olduu bildirilmitir (43).

Kire hastal Trkiyede ilk kez 1988 ylnda Tutkun ve arkadalar tarafndan klinik

olarak tehis edilmi, ancak yaynlanmam bir bilgi olarak kalmtr. Daha sonra yine

Tutkun ve arkadalar (44) mumya larvalardan etkeni (A. apis) 1993 ylnda ilk kez izole


7/74

7

ettiklerini bildirmilerdir. lk klinik tehis yapldktan iki ay sonra hastalk lke arcln

tehdit edecek boyutta btn corafi blgelerimize hzla yaylm ve koloni gelimesine

engel olmutur. Hastaln 16 ay gibi ksa bir srede hzla lkeye yaylmasna,

Avrupadan bulak ham balmumu ithal edilmesinin neden olduu bildirilmitir (1, 7, 20).

lk kez Maassen tarafndan 1911 ylnda tanmlanp 1913 ylnda rapor edilen kirehastal etkenleri, yllarca taksonomi ve isimlendirmeler konusunda youn bir deiim ve

tanmlama geirmitir. 1912 de Betts (45) tarafndanngilterede ar kovanlarnda

depolanan polenlerde bir mantarn redii belirlenmi, mantar tr tanmlanm ve buna

Pericystis alvei Betts. (P. alvei) ad verilmitir.

1916da Maassen (32) incelemi olduu kadavralardaki kire hastal etkeninin polen

kf olan P. alveiden morfolojik olarak farkl olduuna dikkat ekmi ve bu yeni mantara

Pericystis apis (P. apis)adn vermitir.

1919 ylnda Betts (46)iki fungusun birbirinden farkl olduunu P. alveininchlamydospor olutururken P. apisin oluturmadn belirlemitir.

1921de Claussen (47) infekte kovanda bulunan kfl bir bal peteini incelemi ve P.

apis in hayat siklusu ve morfolojisi ile ilgili ilk ayrntl incelemeyi yapmtr. Etkenin

patojen bir mantar olduunu saptamtr. Erkek miselyumlarda antheridia, dii

miselyumlarda oogonialarn olutuunu, yalnz erkek ve dii hifalarn bir araya geldii

zaman rediklerini rapor etmitir.

Maurizio (48)P. apisin iki morfolojik tipini saptam ve bunlarn her ikisinin de

heterotallik ve kire hastal oluturma yeteneine sahip olduunu bildirmitir. Bu

trlerden biri kk kistler oluturan ve kire hastalnn ar kolonilerindeki salgnlarnn

primer sebebi iken dieri byk tabakal kistler oluturan, ounlukla kovanlara dardan

gelen ve peteklerde gelien bir mantar tr olup hastaln sekonder sebebi olarak

belirlemitir. Byk kistler oluturan trlerin zellikle kist formasyonu srasnda dk

sy tercih ettikleri ve optimum snn 20C, kk kistler iin ise 30C olduu

bildirilmitir.

Prkschl (49)1953te trleri karlatrm, kk spor kistleri oluturan P. apis

variety minr(Maasen), Prkschl et Zobl ve byk spor kisti oluturan ise P.apis variety

major(Maasen) Prkschl et Zobl olarak isimlendirmitir.

A.B.Dde 1955 ylnda Spiltoir (50) tarafndan etkenin hayat siklusu allmtr.

Aratrmaclar (51), Pericystis adnn daha nce krmz algler iin genus ismi olarak

kullanldn saptamlar ve fungusu yeniden snflandrmlardr. Ascosphaera ve

Ascosphaearaceaeeklinde yeni bir genus ve aile tantmlar, P. alvei Bettsin geersiz


8/74

8

olduunu aklamlardr. Spiltoir ve OliveP. apisvar. minoru A. apis (Maassen) Olive

at. Spiltoir varietyapis, P. apisvar. majoru ise A. apis (Maassen) Olive at. Spiltoir

variety majorolarak deitirmilerdir. Ascosphaera genusunu ieri alan yeni bir aile

oluturmulardr.

Zaman ierisinde Ascosphaeraceae ailesinin yeni trleri saptanmaya balamtr.Bireysel bir ar olan Megachile centuncularis L.de (M centuncularis) A. proliperda (52),

Megachile willughbiellada (M willughbiella) yine ayn familya ile ilikili Microascus

exsertus (M exsertus) tanmlanmtr (53).

Skou (52) 1972de Ascosphaeraceae yelerinin kltrlerini karlatrm, polen kf

olan Ascosphaera alveinin (A. alvei) sporlarn incelemi, spor toplarnda kmelenme

olmadn ve dier Ascosphaera trlerinden farkl olduunu belirlemitir. Sporlarn

incelenmesi sonucu etkenin B. alveiyi ieren Bettsia Skoudan ayr bir genus

oluturduunu saptamtr.

Stejskal (54) 1974de Venezueladabal arlarnda kire hastal etkeni

Arrhenosphaera craneiyi Ascosphaera ailesinin yeni bir yesi olarak tanmlamtr.

Skou (55), alfalfa leafcutting bee Megachile rotundata (F.) (=pacifica Panzer) (M

rotundata), M centincularis ve Osmia rufa L.den izole ettii tr A. aggregata ve Osmia

rufa fecesinden izole ettii tr Ascosphaera fimicola, B.alveinin conidial halini

Chrysosporium farinaecola (Burnside) Skou olarak, M rotundatann hcrelerinden izole

edilen homotallik bir tr A. atra (56) olarak, M rotundata larvalarndan izole edilen

heterotallik bir tr Ascosphaera asterophora (A. asterophora)(57) olarak ve Megachile

trleri ile Avustralyada bir duvar (mason) ars Chalicodoma mystaceana Michenerden

izole edilen bir tr de Ascosphaera osmophila (A. osmophila) olarak isimlendirmitir

(58).

Skou (59) 1985de Ascosphaera ailesinin yeni bir yesi olarak Osmia cornuta

Latreille yuvasnda bulunan polenden izole edilen etkeni Chrysosporium hispanicum

olarak isimlendirmitir.

1984de Rose ve arkadalar (60) kire hastal sebebi olan Ascosphaera trlerinin

ayrm iin bir anahtar gelitirmiler, iki farkl miselyuma sahip olmayanlarn

reyemediklerini bildirmilerdir.

Temel snflandrmada spor kistleri, spor toplar, ascosporlarn ap ve uzunluklar, spor

kistlerinin yaps nemlidir (59-61).

Ascosphaera spp. ile ilgili taksonomi aadaki gibi belirtilmitir (52)

Subdivizyon: Ascomycotina


9/74

9

Snf: Plectomycetes

Aile: Ascosphaeraceae

Takm: Ascosphaerales

Ascosphaeralarn taksonomik snflandrmasnda nemli olan spor kist, top ve

askospor kriterleri ve Ascosphaeraceae familyasndaki trler Tablo-1de gsterilmitir.

Tablo-1 Ascosphaeralarn snflandrmasnda nemli olan taksonomik kriterler (62)

Askospor ls (m)Tr Spor

kistleri

ap (m)

Spor

toplar

ap (m) Uzunluk

(m)

Genilik

(m)

Askospor

uzunluk/genilik

oran

Ascophaera

apis

80.2

(45-119)

12.5

(7-18)

2.7

(2.0-3.5)

1.4

(1.0-2.0)

1.9

Ascosphaera

major

128.5

(59-213)

16.4

(9-24)

3.4

(3.0-4.0)

1.3

(1.0-1.5)

2.6

Ascosphaera

proliperda

134.4

(70-208)

17.0

(11.0-25.0)

5.5

(3.5-7.5)

2.5

(1.7-3.5)

2.2

Ascosphaera

atra

52.4

(27-76)

12.7

(9.0-18)

7.3

(4.0-9.0)

3.6

(2.0-5.0)

2.0

Ascosphaera

aggregata

210

(100-320)

17.1

(10.0-25)

5.2

(3.8-6.8)

2.0

(1.3-2.6)

2.6

Ascosphaera

fimicola

64.2

(25-125)

10.3

(6.6-15.5)

3.7

(2.6-4.7)

1.7

(1.1-2.6)

2.2

Bettsia alvei 19-34 Standart

yok

3.7 Standart

yok

Standart yok

Arrhenosphaera

cranei

250

(220-320)

Standart

yok, ancak

ortalama

70.0

3.2-3.5-4.2

Standart

yok

1.3

Microascus

exsertus

317 - 1.9-9.4 Standart

yok

5.0


10/74

10

Kire hastalnn en yaygn etkeni A.apis heterotallik bir mikroorganizmadr

(17, 21, 29, 63, 64). Sularn morfolojik olarak ayrm yalnz seksel reme esnasnda

mmkndr (17, 21, 47). Sporlar sadece iki farkl cins miselin birbirine temas ettii

blgede olumaktadr. + ve sular bir araya geldiinde spor keselerinin ekillenmesi ile

sonulanan seksel reme ekillenir. + ve sular morfolojik olarak identikaldir (11, 17,27, 47, 63). A.apisin ekillenen spor keseleri 45-119 m apndadr. Bu snrlar kltr

ss, besiyerine katlan substratlara bal olabilmektedir. Oluan spor kistlerinin rengi

zeytin yeilinden kahverengine deiir ve kre eklindedir. Spor kistleri, kltr yapld

zaman farkl alanlarda veya tm agar yzeyinde yaylm olarak bulunur. Larva

infeksiyonunda sporlar, larvann ba blgesi hari tm vcut yzeyine yaylr. Spor

keselerinin iinde kapal ve kre eklinde ok sayda dii ve erkek spor toplar

bulunmaktadr. Spor toplarnn aplar ise 7-18 mdir. Spor toplarnn iinde ise bireysel

askosporlar bulunmaktadr. Askosporlar hyalin, elipsoid, dzgn duvarl, tek hcreli, tekekirdekli yapda ve yaklak 2-3.5 x 1-2 m llerindedir. Uniform hifalara ve dzenli

olmayan septalara sahiptir. Hifalar beyaz, 2.5-6 m uzunluktadr.A. apis miselyumlar

branlar aras uzakln fazla ayrlm olmas nedeniyle rmcek a benzeri bir yapdadr

(11, 17, 29, 50, 63, 64).

eitli aratrmalar sonucunda A. apisin vegetatif formunun gelimesi iin optimal

snn 25-35C, inkubasyon sresinin 5-15 gn, sporulasyon iin ise optimal snn 30-

35C, inkubasyon sresinin ise 15 gn olduu ortaya konmutur (11, 17, 29, 48, 63).

Dier Ascosphaeraelarn optimum geliim ve sporulasyon scaklklar deeri Tablo 2de

belirtilmitir.


11/74

11

Tablo-2 Ascosphaeralar iin uygun reme scaklklar (11, 29, 48, 63)

Trler En iyi miselyal gelime ve

sporulasyon scaklklar

Ascophaera apis Gelime ve sporulasyon:11-37C

Ascosphaera major Gelime: 11-37C

Optimal scaklk: 20C

Sporulasyon: 11-30C

Ascosphaera proliperda Gelime (ok yava ya da

hi yok): 10C

Gelime yava (Ascomata

retilmemektedir) : 15C

Gelime (ok iyi ve bol

sporulasyon): 20-23C

Ascosphaera atra Gelime: 11-37C

Ascosphaera aggregata Gelime: 25-40C

Ascosphera fimicola Gelime: 11-37C

Bettsia alvei Gelime yok: 20-23C

En iyi gelime: 18C

Arrhenosphaera cranei Gelime: 11-37C

Microascus exsertus Gelime: 5-40C

A. apisin miselyumlar sadece aerobik koullar altnda geliir (11, 36, 48). Ancak

sporlarn geliimi iin karbondioksit kaynana (% 10 CO2) ihtiya duyulabilir (11, 17,

29). ngilterede yaplan bir almada havada % 5ten daha azCO2 bulunan ortamda A.

apis etkeninin sporlarnn yars, % 12.5 CO2 bulunan ortamda ise sporlarn tmnn

geliim gsterdii rapor edilmitir (65).

Maurizio (48)Ascosphaera trlerinin arabinose, dextrose, mannose, galaktose,

sucrose, maltose ve lactose, dextrin ve niastadan yararlandn bildirmitir. Gouchnauer

ve Margetts (66) trehalose, glucose, galactose ve fructosenin A.apisin geliimini

uyardn bildirmilerdir.


12/74

12

A.apis enzimatik aktiviteye sahiptir. Alonso ve arkadalar (67) tarafndan yaplan bir

almada 3 adet referens su ve 125 adet saha suu API ZYM (BioMerieux) ile

incelenmi, tm sularda alkaline phosphatase, acid phosphatase, esterase (C4), leucin

aminopeptidase, phosphoamidase aktivitesi saptand bildirilmitir. Ayrca hibir suta

lipase (C14), trypsine, -galactosidase, -glucronidase ve -fucosidase aktivitesinerastlanmad bildirilmitir. Gilliam ve arkadalar (68) 15 adet A. apis suunun enzimatik

aktivitesini seksel ve aseksel sularda API ZYM ile incelemiler, tm sularn alkaline

phosphatase, butirat esterase, leucine aminopeptidase, acid phosphatase ve -glucosidase

rettiini, valine aminopeptidasein sadece aseksel reyen sular tarafndan retildiini

rapor etmilerdir.

A. apisin ierdii ya asitlerinin izolasyonu ve identifikasyonu yaplm, elde edilen

linoleik asitin antimikrobiyal zellik gsterdii ve zellikle Amerikan yavru

rklnn etkeni Paenibacillus larvaeye kar yeni, etkili ve ucuz bir antibakteriyel

ajan olarak kullanlabilecei rapor edilmitir (69).

A. apisin retilmesi iin birok besiyeri kullanlmaktadr. Fakat birok aratrmac

potato dextrose agar (PDA) (1, 9, 11, 17, 19, 23, 52, 63, 70)ve %20 dextrose ieren malt

yeast agarn (MY20) (malt agar + %4 yeast extract + % 20 dextrose) (23, 42, 70)

kullanlmasn nermektedir. Ancak A. apisin retilmesi iin saboraud dextrose agar

(SDA), milk agar, egg yolk agar, niasta-glucose-yeast agar, oatmeal (yulaf ezmesi) agar,

coon medium, wort agar, carrot glucose agar, whole wheat kernel (tam buday ekirdei)

medium, integral rice kernels (pirin ekirdei) medium da eitli aratrmaclar tarafndan

nerilmektedir (70-74).

A.apisin remesini arttrmak iin PDA, malt agar ve SDAya % 0.4 yeast extract

katlmasnn uygun olduu bildirilmitir (11, 19, 63). Thomas ve Luce (36), polen ieren

mediumda A. apisin iyi bir geliim gsterdiini rapor etmitir. A. apisin kompleks

nitrojen ihtiyacn karlamak iin % 0.1 asparagin, cystein veya cystinin besiyerine

katlmasnn remeyi stimle ettii bildirilmitir (19, 29, 48).

Spor oluumunu daha iyi grmek iin Avrupa Yavru rklnn etkeni

Melissococcus plutonun (M pluton) retilmesi iin kullanlan yeast glukoz fosfat (YGPS)

agar kullanlmas da nerilmektedir (19, 75, 76).

PDAda gl vegetatif reme ve aerial hifalarn grld, MY20 agarda ise aerial

hifa remesi olmamas nedeniyle mikroskobik incelemeler ve sporulasyon iin daha uygun

olduu bildirilmitir (19, 29, 48, 63).


13/74

13

A. apis besiyerinde pamuk benzeri koloniler eklinde geliirler. + ve sular

morfolojik olarak benzerlik gsterir. Farkl sular ayn medium zerinde retildiinde

reme zonlarnn birleme yerinde spor kistleri ekillenir. Koloniler ksmen yava geliir

ve 10 gn iinde 5-7 cm apnda koloniler oluturur. Oluan aerial miselyumlar uzun, lifli

pamuk benzeri grnmde veya mat, beyazdan soluk sarya deien renklerdedir. Ayrcainkubasyon sresine bal olarak mercan renginden soluk krmzms kahverengine

deiebilirler (19, 29, 63, 64). Ascosphaeralarn redii besiyerlerindeki koloni

morfolojisi Tablo-3te zetlenmitir.

Tablo-3 Ascosphaeralarn besiyerlerinde grlen kolonilerinin morfolojileri (17, 19, 29,

62-64)

Fungus Besiyerlerindeki koloni morfolojisi

Ascosphaera apis Gevek rmcek a benzeri ve pamuk

benzeri grnt

Ascosphaera major Besiyerine gmlm, ukurumsu

Ascosphaera proliperda Besiyerine gmlm, ukurumsu

Ascosphaera atra ok dank grnm

Ascosphaera aggregata Medium yzeyinde kaln dokuma benzeri,

dank

Ascosphaera fimicola Tipik deil

Bettsia alvei Kayan veya besiyerine gml koloni

Arrhosphaera cranei Kayan veya besiyerine gml koloni

Microascus exsertus Tipik deil

A. apis toprakta, bitkilerde, bal arlarnn gda zinciri iinde, kovanda depo edilmi

balda ve polende, petek yzeylerinde, su kaynaklarnda, erikin arlarn sindirim sistemi ve

vcut yzeylerinde bulunabilmektedir (11, 17, 29).

A. apis etkeninin sporlar evre artlarna olduka direnlidir ve en az 15 yl infektif

kalabilmektedir. Sporlar depolanm bal, polen, polen kapsl ve tabletleri, kovan

ekipmanlarnda, arclkta kullanlan alet ve ekipmanlar ile zellikle infekte arlktaki

toprakta uzun yllar canl kalabilmektedir (17, 76-78). A. apisin 27C den daha dk

scaklkta en az bir yl ve polenlerde ise en az 12 ay canl kalabildii bildirilmitir (78). A.


14/74

14

apis bulunan ballarn 65C de drt saat ve 70C de bir saat tutulduklarnda etkenin

gelimesinin yavalad, 65C de sekiz saat ve 70C de iki saat tutulduklarnda ise balda

etkenin saptanmad bildirilmitir (10).

A. apisin -16C de be gn (79) ya da 12C de (78) bir yl tutulduktan sonra

optimum artlar salandnda gelimesine normal olarak devam ettii bildirilmitir.

Deiik s dereceleri ve rutubet oranlarnda kire hastalnn grlme oran

karlatrlm, petek gzleri kapatldktan sonra 25C scakla maruz kalan larvalarda

mumifikasyon orannn % 77.62, 30Cde % 15.31, 35Cde % 2.22 olduu saptanmtr.

30C scaklk ve % 87 nem orannda mumifikasyon orannn % 7.75, ayn scaklk ve %

68 nemde ise % 0.95 olduu bildirilmitir (80).

Etkenin askosporlarnn duvarlarnn deriik slfirik asite direnli olduu saptanmtr

(77). Askosporlarn % 20 formaldehite dayandklar, kaln bir d kabuk ile evrili olmas

nedeniyle birok organik ve inorganik maddeye kar diren gsterdikleri, dkmetabolizmas nedeniyle de d etkenlere uzun sre dayanabildikleri bildirilmitir (81, 82).

Etkenin sporlar zellikle souk ve nem oran yksek blgelerde daha kolay geliir.

Bu nedenle zellikle ya oran yksek olan ilkbahar ve sonbahar aylarnda infeksiyona

daha sk rastlanr. zellikle ilkbahar aylarnda, kolonilerin hzla genilemesi ve erikin

arlarn bakmakla ykml olduu yavru says fazla olmasndan dolay kire hastalna

olduka sk rastlanr. Hastalk Nisandan Ekim ayna kadar grlebilir. En youn

grld aylar ise Mays-Haziran aylardr (1, 17, 20).

zellikle petek gzleri kapatldktan hemen sonra yen larvalarda hastala

duyarllk artmaktadr. me, scakln normal 35Cden 30Clik scakla birka

saatliine dmesi sonucu oluur. me srasnda oksijen barsaa gelir ve miselyumlar

reaktive olur, scaklk 35Cye ulaana dek geliimine devam eder (1, 76). meye

maruz kalan larvalarn yalar hastaln grlmesinde etkilidir, ileri yalardaki larva ve

pupalarda kire hastal insidensi olduka dktr (83).

K aylarnda kovanda havalandrma iyi olmad iin A. apis sporlar latent olarak

kalr. Bu da sporlarn ilkbahar ya da erken yaza kadar peteklerde kalmasna ve bylece

larvalarn infekte olmasna neden olmaktadr (84).

Hastala zellikle 3-4 gnlk bal ars larvalar ok duyarldr. Yaplan bir almada

3-5.5 gnlk larvalarn hastala eit derecede duyarl olduu, larva ve prepupalarn A.

apise olduka duyarl olduu, yumurta ve pupalarda ise etkenin gelimedii rapor

edilmitir. Ar stnden iseA. apis izolasyonunun yaplamad, ar stnn

antimikrobiyal etkisi nedeniyle A. apisin geliimini engelledii bildirilmitir (17, 19).


15/74

15

Arlarn diyetleri de kire hastalndan lm sresini etkilemektedir. Polen +ekerle

beslenen arlarda lm sresi uzun ve sporulasyon oran dk, polen + polen ile beslenen

arlarda ise lm sresi ksa ve sporulasyon oran yksek olarak rapor edilmitir (85).Yine

baka bir almada doal diyetle beslenen larvalarn yapay diyetlerle beslenenlere gre

infeksiyona daha direnli olduu belirlenmitir (86).

Inglis ve arkadalar (87)

-nuygulamas yaplan gdalar ile beslenen arlara spor inokulasyonu yapldnda kire

hastal grlme orannn % 50.2, sterilize edilmeyen gdalarla beslenen arlarda ise bu

orann % 67.6 olduunu rapor etmilerdir.

Erikin larvalarn hastala yakalanma olaslklar dktr. Hastalk ergin arlarda

grlmez. Erkek ar gzleri yavrulu petekte scakln daha dk olan d kenarnda

bulunduu iin erkek ar larvalar hastalktan daha fazla etkilenir. i arlar erkek ar

gzlerini temizlemeyi ihmal ettii iin hastalk daha iddetli seyreder (1, 17, 19).

Ascosphaeralarn bulunduu konak grubu Tablo-4te belirtilmitir.

Tablo-4 Ascosphaera trlerinin konak trleri (1, 17, 62, 64)

Etken Konaks

Ascopshaera apis Apis mellifera (Bal ars)

Ascosphaera major Apis mellifera (Bal ars)

Megachile centuncularis

Bombus ars

Ascosphaera proliperda Megachile centuncularis

Ascosphaera atra Megachile rotundata

Apis mellifera (Bal ars)

Ascosphaera aggregata Megachile centuncularis

Megachile rotundata

Megachile pacifica

Osmia cornuta

Osmia lignaria

Osmia rufa

Stelis sp.

Anthidium sp.

Ascosphaera fimicola Osmia rufa-Saprofit

Bettsia alvei Depolanm polen-SaprofitArrhenoshaera cranei Apis mellifera

Polen

Microascus exsertus Koza

Megachile willughbiella


16/74

16

Kire hastalnn Trkiyede 1988 ylnda klinik olarak tehis edilmesinden yaklak

iki ay sonra hastaln Aydn, Mula, Ankara, ankr, Edirne, Sivas ve Bitlis illerine

yayld bildirilmitir. Eyll 1989 ylnda yaplan bir aratrmada hastaln btn

illerimizde saptand bildirilmitir (1, 20).

Kire hastal dnyada en hzl yaylan ar hastal olarak deerlendirilmektedir.Asya ve Japonyada ise en ciddi bal ars hastal olarak kabul edilmektedir. Asya,

Avrupa ve Kuzey Amerikada infeksiyonun yaygn olduu, Afrika ve Gney Amerikada

pek rastlanmad bildirilmitir (17, 19, 88).

Dnyada arlarda mantar hastalklarnn etkenlerinin belirlenmesi, hastaln grlme

skl ve yaylma oranyla ilgili gerek klinik gerekse mikrobiyolojik dzeyde birok

alma yaplmtr (9, 13, 15, 27, 88).

1997 ylnda Amerika Kaliforniya Santa Cruz adasnda (88) bal arlarndan 20 adet A.

apis suu izole edildii bildirilmitir. 1999-2000 yllar arasnda Fransann deiik blgelerindeki 41 arlktaki bal ars

kolonilerinde k lmlerinin sebepleri aratrlm, Varroa % 40, Kire hastal % 36,

Avrupa Yavru rkl (European Foulbrood) % 33, Nosemosis % 31, Amerikan Yavru

rkl (American Foulbrood) % 30 ve Kronik paraliz % 19 olarak rapor edilmitir

(12).

Kanadada klinik bulgular incelenerek kire hastal taramas yaplm, 5374

koloninin 1694nde (% 31.5) hastalk semptomlarna rastland bildirilmitir. lk

hastalk bildiriminden sonra Kanadada kire hastalnn hzla yayld rapor edilmitir

(39).

Bat Kanadadaki drt blgede kire hastalnn klinik olarak incelemeleri yaplm,

ortalama oran % 28 (89)ve yine Kanadada klatma yaplan kolonilerde kire hastal %

0.8, paket arclk yaplan kolonilerde ise % 2.3 olarak bildirilmitir (90).

Kosta Rikada Afrika bal arlarnda mantar hastalklarnda en fazla izole edilen etkenin

A. apis, daha sonra Penicillium sp., daha az olarak Beauveria sp. ve Cladosporium sp.

olduu bildirilmitir (9).

srailde Mays 1984ten Mays 1985e kadar toplam drt arlkta 2000 civarnda

kovann taramas yaplm, arlklardaki kire hastal oran % 1-3 olarak bildirilmi,

bunun srailde bildirilen ilk kire hastal raporu olduu bildirilmitir (8).

1987 ylnda Gney Korede be adet Apis cerena kolonisinden kire hastal benzeri

klinik bulgular gsteren bir koloniden A. apis izole edildii bildirilmitir. Bu arada arpc


17/74

17

olmasndan dolay A. cerena ar kolonisinin yaklak 500 metre yaknlarnda kire hastal

ile ar derecede infekte olmu 20 A. mellifera kolonisi bulunduu rapor edilmitir (13).

Korede 2001-2002 yllar arasnda farkl blgelerdeki 42 arlkta bal ars hastalklar

incelenmi, arlklarn % 42sinde Avrupa yavru rkl, % 62sinde kire hastal, %

21inde her iki hastaln bulunduu, % 17sinde ise her iki hastaln da bulunmadbildirilmitir (91).

1987-1992 yllar arasnda rann gneybat blgelerindeki deiik alanlarnda

bulunan 209 Apis florea kolonisi, mantar hastalklar ynnden incelenmi ve klinik olarak

hastalk belirtisi gsteren 600 mumya larva mikrobiyolojik olarak incelendiinde 252sinin

(% 42)A. flavusla, 138inin (% 23) A. niger, 72sinin (% 12) A. fumigatus, 102sinin

(%17) iki ya da trle, 36snn (% 6) ise dier mantar tryle (Penicillium sp.,

Paecilomyces sp. ve Phoma sp.) infekte olduu bildirilmitir (18).

Tysett ve arkadalar (92) tarafndan yaplan bir almada ticari ballarda Ascosphaera,Aspergillus, Cephalosporium ve Penicillium saptand rapor edilmitir.

Avustralya ballarnn mikrobiyolojisi zerine yaplan bir almada 60 bal rneinin

yedi tanesinde (% 11.7) A. apis izole edildii bildirilmitir (27).

Ankara ve evresinde taramas yaplan 156 kovann alt (% 10.7) tanesinden kire

hastal etkeni A. apisin izole edildii bildirilmitir (4).

Kaftanolu ve arkadalar (2) tarafndan yaplan bir aratrmada ar hastalklar,

arclara uygulanan anketler ile deerlendirilmi ve illere gre dalm rapor edilmitir.

Trkiyede 2794 arc ile yaplan anket almalarnda arclarn % 73 kovanlarnda kire

hastal klinik bulgularnn grldn bildirmilerdir. Trkiyedeki belirli illere gre

rapor edilen kire hastalnn dalm Tablo-5 te gsterilmitir.


18/74

18

Tablo-5 Kire hastalnn illere gre dalm (2)

LLER DEERLENDRLEN ANKET

SAYISI

KRE HASTALII % ORANI

ADANA 102 85.3

AKSARAY 20 80.0ANTALYA 25 100.0

ARTVN 70 88.6

AYDIN 34 58.8

BALIKESR 79 53.2

BARTIN 16 100.0

BLECK 11 81.8

BTLS 26 100

BOLU 109 57.8

BURDUR 101 30.2

BURSA 46 23.9

ANKIRI 111 94.5

ORUM 21 83.3

DENZL 32 65.6

DYARBAKIR 63 33.3

EDRNE 74 95.9

ERZNCAN 54 35.2

HATAY 21 90.5

ISPARTA 80 77.5

EL 16 100.0

ZMR 14 85.7

K.MARA 100 13.0

KARAMAN 35 91.4

KASTAMONU 49 100.0

KIRIKKALE 12 83.3

KTAHYA 17 100.0

MALATYA 51 23.5

MANSA 32 96.9

MULA 152 63.2

NEVEHR 94 40.4

NDE 123 78.0

ORDU 31 94.0

RZE 16 68.8

SAKARYA 65 83.1

SVAS 26 23.1

TOKAT 37 89.2

TRABZON 44 93.1

TUNCEL 30 70.0

UAK 33 78.8

YOZGAT 38 81.6

2794 ORTALAMA 73.0


19/74

19

akmak ve arkadalar (28), Bursa ve evresindeki balars zararllarn tespit etmek

iin 22 blgeden 217 kovan incelemiler ve klinik olarak kire hastalnn orann % 26

olarak bildirmilerdir.

Bursa ve Yalova yrelerinde yavru rkl pheli 24 farkl arlktan elde edilen

eski peteklerde ve ticari firmalar tarafndan retilen 11 hazr petekte insan ve ar salnazararl bakteriyel ve fungal etkenler incelenmi, temel ticari peteklerin bir (% 16.7)

tanesinde Candida spp., eski peteklerin tamamnda ise bakteriyel ve fungal etkenler (A.

fumigatus, Candida spp., Cladosporium corrioni, Penicillium spp.) bulunduu rapor

edilmitir (30).

A.apisin askosporlar, larvalarn beslenme gdalar, depolanm gdalar ve bakc

arlarn vcut yzeyleri ile bular. Askosporlar toprakta, bitkilerde, su kaynaklarnda,

petek yzeylerinde, polen ve nektar toplayan tarlac arlarn vcut kllar arasnda ve

erikin arlarn sindirim sisteminde bulunabilmektedir (1, 2, 11, 17, 19, 20). A. apisinaskosporlarnn tarlac arlar tarafndan nektar, polen ve su kaynaklarndan alnarak salkl

koloniye tand bildirilmitir (93). Kire hastalnn etkeni A. apisin ii arlarn polen

ykleri, vcut yzeyleri, ve arlkta bulunan su kaynandan izole edildii rapor edilmitir

(94). M rotundatalarda erikin arlarn tad spor ykleri incelenmi ve 1.0 x 105 ile 1.6

x 107 arasnda Ascosphaera sporlarn tadklar bildirilmitir (95). Generatif reme

sonucu bir larva zerinde 104 -109 spor bulunabildii bildirilmitir (11, 17, 19, 29).

Etken, infekte kolonilerdeki arlarn barsaklarnda bulunabilmekte ve kn da arda ve

balda kalabilmektedir (48).nfekte kolonilerdeki erikin ii arlarn bal kursaklarndan A.

apis izole edilmi, dolaysyla yiyecek alverii srasnda sporlarn gda aracl ile ardan

arya ve larvalara bulat, hastalkl kolonilerden elde edilen ballarn verildii salkl

kolonilerde de grld bildirilmitir (77, 96).

Etkenin askosporlarnn mevcut bulunduu petek ve petek duvarndan larvalarn

kitinlerinin duvara temas sonucu infeksiyon ekillenebilmektedir (97, 98). Kire hastal,

kontamine arlar ve kralie ile de bulaabilmektedir (12, 96). Moeller ve Williams (93)

kire hastal grlen kolonilerdeki ana arnn salkl kolonilere verilmesi sonucu,

salkl kolonilerde de hafta iinde hastaln semptomlarnn grldn

saptamlardr.

Polenlerin de etkenin sporlarn tad ve hastaln bulamasna neden olduu

belitilmitir (99-102). Hale ve Menapace (78) sporlarn polenlerde en az 12 ay canl

kalabildiini vurgulamlardr.


20/74

20

Birok aratrmac bireysel veya yabani arlarn kire hastalnn bulamasnda

nemli rol olduunu, yabani ar yuvalarnn nemli infeksiyon kaynaklarndan biri

olduunu bildirmilerdir. Batra ve arkadalar (16) Megachile tr arlar ve bireysel ar

Anthophora pacificadan, Baker ve Torchio (34)Megachile inermis Provancer ve toprak

ars olan Anthopra pacifica Cressondan ve Rose ve arkadalar (60) alkali ar, Nomiamelanderi Cockerellden ve alfalfa leafcutting ars M rotundatadan A. apis ve dier

Ascosphaera trlerini izole etmilerdir. Hastaln, infekte kolonilerdeki bal arlar ve

yabani arlarn hastalk bulunmayan blgelerdeki ieklere gelmesiyle de yaylabildii

bildirilmitir (17, 19, 94). Ayrca infeksiyonun bulamasnda yamaclk (12, 14, 82, 94,

99, 103-105), kovanlarn aran arlar, hastalkl kovanlarla salkl kovanlarn

birletirilmesi (11, 12, 14, 82, 94, 99, 103-105), arclkta kullanlan alet ve ekipmanlar

(eldiven, el demiri, ayakkab, giyisiler), kovanlar arasnda petek aktarmlar, arclar,

gezginci arclk (11, 14 82, 12, 99, 103-105), kular (11, 12, 99), rzgar (12, 99), yamurda (12, 94, 99) nemli rol oynamaktadr.

nfeksiyonun gelimesinde etkili olan birok faktr vardr. Bunlar:

1-klim artlar: Kire hastalna neden olan etkenin sporlar zellikle,souk ve rutubet

oran yksek blgelerde daha kolay rerler. Bu nedenle hastalk ounlukla yan bol

olduu serin ilkbahar ve sonbahar aylarnda younluk gsterir. Serin ve rutubetli

blgelerde yerlemi bulunan arlklarda gece scaklnn azald, yal geen yaz

aylarnda da hastalk ortaya kabilmektedir (1, 7, 17, 19, 20, 106).

Yaplan bir almada yksek relatif nem ve yksek s nedeniyle Almanyann dou

blgesinde kire hastalnn epidemik olarak seyrettii rapor edilmitir (17).

2-Stres faktrleri: A. apis frsat bir patojendir. zellikle ar kolonilerinde olumsuz

koullarn ortaya kt durumlarda etken aktif duruma geer. Ar ailelerinin yetersiz

beslenmesi, nektar aknn az olmas ve alk larvalarn direncini drr ve frsat

patojenlerin etkili hale gelmesine neden olur. Ayrca ar kolonilerinin birletirilmesi,

kovanlarn nakli, yamaclk gibi stres faktrleri de olduka etkili olur (1, 7, 11, 17, 19, 20,

29).

3-Dier hastalklar ve zararllar: Avrupa ve Amerikan yavru rkl, Varroa,

kovandaki dier paraziter ve viral infeksiyonlarar ailesinin direnlerinin azalmasna

neden olarak A. apisin remesini kolaylatrmaktadr (1, 7, 19, 20).


21/74

21

Kovana gda salayan ii arlarn yksek oranda tracheal akar ile infeste olduklar

durumda koloni zayflar, ii arlar kire hastal bulunan hcreleri temizleyemezler.

Bunun sonucu olarak infeksiyonun kontrol ve eradike edilememesi nedeniyle, kire

hastal daha youn grlr (107). Maurizio (48) Avrupa yavru rklyle infekte

kadavralarn bulunduu peteklerde sekonder olarak kire hastalna rastladn raporetmitir. Kire hastalnn nosema, bakteriyel septisemi, rickettsia ve sacbrood

infeksiyonu ile birlikte grldne dair ok sayda rapor bulunmaktadr (93, 99,108).

Ayrca, yaplan birok aratrmada Varroa ve kire hastalnn birlikte grld,

Varroann kire hastal etkeni A. apisin taycs olabilecei bildirilmitir (109-111). Varroa ve dier bakteriyel yavru rkl infeksiyonlar kovanda mevcut ise en ksa

srede infeksiyon mcadelesi gerekletirilmelidir (1, 7). Liu (109) tarafndan yaplan bir

almada Varroa ile infeste kolonilerde kire hastal insidensinin % 13.5-52.3, Varroa

enfestasyonu bulunmayan kolonilerde ise insidensin % 10-18.8 olduu bildirilmitir.Varroa akarnda da A. apis sporlarnn izole edildii, elektron mikroskobu ile Varroa

akarnn ktikulas incelendiinde ise A. apis sporlarnn ktikulaya yapm durumda

olduu belirlenmi, bu sonulara gre de Varroa akarnn kire hastalnn potansiyel

vektr olabilecei bildirilmitir (109).

4- Eski peteklerin kulanm: Eski peteklerdeki yavru gzlerinde ar larvalarna ait dk

ve pupa kalntlar mantar sporlarnn gelimesi iin uygun bir ortam oluturmaktadr (1, 7,

104, 105).Yaplan birok aratrma sonucunda A. apis sporlarnn infekte kolonilerin

peteklerindeki hcrelerde, larva artklarnda, dklarda ve balmumunda uzun sre canl

kald, ve uygun ortam bulduunda infeksiyonun tekrar ortaya kt belirlenmitir. (76,

104, 105, 112, 113)

5-Hava ve evre kirlilii: Hava kirlii ve tarmda ar gbre kullanm sonucu oluan

evre kirlilii mantar sporlarnn gelimesi iin uygun bir ortam oluturur. Gbrelerden

suya geen re, nitrat ve nitrit gibi azotlu maddeler arlarn midesinde amonyaadnerek arlarn mide florasn bozar ve hastalklar iin uygun ortam oluturur (1, 7, 26)

6-Ar antibiyotik kullanm: Arlarda grlen bakteriyel hastalklar nlemek amacyla

kullanlan eitli antibiyotikler, ar derecede kullanlrlarsa arlarn intestinal florasn

bozarak aktif olmayan mantar sporlarnn aktif hale geip remesi iin uygun ortam


22/74

22

olutururlar (1, 7, 114-116). Baz aratrmaclar ise yavrularn mesi, rutubet orannn

yksek olmas gibi durumlarda antibiyotiklerin zellikle de oksitetrasiklinin kire

hastalnn ortaya kn arttrdn bildirmilerdir (114, 117, 118).

7-Ar urup kullanlmas: lkbahar ve sonbaharda arlara fazla miktarda urup verilmesisonucu kovan iindeki nem miktar artar ve havalandrmann yetersiz olduu kovanlarda

mantar infeksiyonlarna neden olur (1, 7, 20)

8-Hijyenik davranlarda bozulma: Baz ar kolonilerinde temizlie dikkat etmeyen ii

arlar bulunabilir. Petek gzlerindeki hastalkl mumya larvalarn kuruduktan sonra

kovandan uzaklatrlmasnda grevlerini yerine getirmeyen bireyler, hastaln artmas ve

devam etmesine neden olur (119-123).

9-Hassas koloniler: Kire hastalna genetik olarak duyarl kolonilerde etkili tedavi

yntemleri uygulansa bile baar salanamayabilir, bu gibi kolonilerde ana arlarn

deitirilmesi etkili olabilmektedir (124-126).

Ayrca arlarn kire hastalna kar duyarl olmasnda beslenme, mikrobiyal flora ve

abiyotik faktrlerin de etkili olduu belirlenmitir (127).

Arlarn kire hastalna duyarllnda mantar sular da nem tamaktadr. Goettel

ve arkadalar (128)tarafndan yaplan bir almada A. aggregata French derived

univoltine suu ile Kanada suu karlatrlm ve arlarn bu sua Kanada suundan daha

duyarl olduu rapor edilmitir.

Ar larvalar, A. apisin sporlarn beslenme srasnda alrlar. Sporlarn germinasyonu

larvann zellikle orta barsak lmeninde, dokularda CO2 aktivasyonunun da etkisiyle

balar ve miselyumlar geliir, zellikle de arka uta imlenir (1, 17, 19, 129-132).

Sporlarn midenin peritrofik membrannda ve epitelyumunda da gelitii grlmtr

(129-131). A. aggregata sporlar ise M rotundatalarda mide ve orta barsakta rer ve

hemosele penetre olur (131, 132).

Miselyumlar barsak duvarna penetre olur, larva vcudunun arka ksmndan daryakarlar, ba genellikle etkilenmez. Larvalarn d yzeyinde gelime balar ve larvay

kaplar. Sporlarn germinasyonu anaerob olarak da oluabilir (1, 7, 19, 129-134).

reyen miseller birtakm toksinler salglar, larvalarn lmnde bu toksinler de

sorumludur (7, 17, 129-130).


23/74

23

Larvann derisinden dar yaylan mantar miselleri, vcut yzeyinde beyaz ty gibi bir

tabaka oluumuna neden olur. Gri-beyaz, ak sar-yeilimtrak renkte ve yumuak

sngerimsi yapdaki larva ilerlemi olaylarda sertleir ve mumya larva grntsn alr.

Bir larva tek cinsiyetteki miseller (aseksel) ile kaplanm ise beyaz renk alr. Bu

karakteristik grnm nedeniyle hastala Kire Hastal ya da Tebeir Hastaldenmitir. Eer larva her iki tr mantar miseli ile (seksel) infekte olmu ise,

mumyalam larvalar siyah benekli, koyu gri noktal ve siyah renkte grlr (1, 11, 17,

19, 20, 29, 133,134).

Hastaln youn seyrettii durumlarda ak yavru gzlerinde beyaz pelte kvamnda

l larvalara rastlanabilir. Kapal yavru gzlerinde len larvalar ise genellikle olgun larva

ya da prepupa dnemindedir. i arlarn bu larvalar ilk gnden fark edip uzaklatrmalar

zordur (1, 17).

Kolonilerdeki ar says azaldnda yavrulu erevelerin d kenarndaki erkek arlarvalarnn geliimi iin gerekli optimum scaklk salanamaz. Mantar sporlar bu

dnemde aktif duruma geerse, hastaln ilk belirtisi ereve kenarndaki erkek yavru

gzlerinde ortaya kar. Hastaln ileri dnemlerinde mumya larvalara yavrulu

erevelerin orta ksmnda da rastlanr. Eer koloni iddetli derecede infekte olmu ise

gzler kapal kalr ve mumyalar petek silkelendiinde petek gzlerine arparak ses

karabilirler. Larva kalntlarna kapal ya da ak petek gzlerinde rastlanabilir.

Larvalarn ou ldklerinde dik konumdadrlar. Erikin arlar l larvalar

farkedebilirlerse kovandan uzaklatrrlar. Mumya larvalara kovan girilerinde, uu

tahtasnda ve kovann evresinde rastlanabilir (11, 17, 20, 96, 101).

Kire hastal etkenini ii arlarn % 20si tayacak olursa, koloninin bal retimi %

80-90, besin toplama kapasiteleri % 49 arasnda azalmakta ve koloniler glerinin %

23n kaybetmektedir (1).

Kire hastal ve ta hastalna kar en etkili savunma sistemi, ktikulann

antifungal etkiye sahip koruyucu bariyeri, doymam ya asitleri tracheal sistem ve

barsaklardr. Fungal invazyonlarn nlenmesinde, ktikulann sertlii ve fazla geirgen

olmamas, mide-barsak svsnn biyokimyasal ortam, nem oran dk tracheal sistemle

birlikte peritrofik membran, ar vcut boluundaki mekanik ve fizyolojik bariyerler

olduka etkilidir. Ayrca arlarn hijyenik davranlar, ii arlarn antimikrobiyal

sekresyonlar ve ar hemoseli mikotik infeksiyonlara kar nemli savunma

mekanizmalardr (135-138).


24/74

24

Bal, nektar ve polenin antimikrobiyal aktivitesi ok sayda saprofitik bakteri ve

mantarn depolanm gdalarda gelimesini inhibe eder ve ok sayda patojenik

mikroorganizmay da yok eder (17, 19 ). Ar st deA. apis gibi mantar etkenlerinin

gelimesini inhibe eder ya da geciktirir. Propolis ve balmumu da arlarn antimikrobiyal

savunmasnda olduka etkilidir (138).Yaplan birok aratrma sonucu mantar hastalklar zellikle de kire hastalna kar

savunmada hijyenik davranlarn olduka nemli olduu vurgulanmtr. Hijyenik

davranlar hastalkl ve l larvalarn ii arlar tarafndan hzla kovandan

uzaklatrlmas, kolonideki l insektlerin uzaklatrlmas ve petek gzlerinin

temizlenmesi ile karakterizedir (138). Hijyenik rklarn hastala daha direnli olduu,

hijyenik rklardan transfer edilen ii arlarn non-hijyenik ar kolonilerinde hijyenik

davranlar arttrd ve hijyenik rklardan elde edilen analarn yetitirmelerde

kullanlmasnn hastalklara kar direnli rklarn gelimesi ve hijyenik davranlarnarttrlmasnda etkili olduu rapor edilmitir (119-126, 139-143). Hijyenik davranlarn

genetik ve doal en az iki mekanizmann kontrol altnda olduu dnlmektedir (138).

ki resesif gen tarafndan kontrol edilen hijyenik davranlar, hastalkl larvann petek

gznn kapatlmamas ve mumya larvalarn uzaklatrlmasdr (144). Kolonideki ar

says azald zaman hijyenik koloniler etkilenir ve hijyenik aktivite yavalar, non-

hijyenik koloniler ise etkilenmez (138). Taber (144), hijyenik davranlara sahip olan

arlarn kire hastalna kar direnli olduunu rapor etmitir. Stephen ve Fichter (145)

M rotundatalarda kire hastal etkeni A. aggregataya genetik direnlilii incelemi ve

hastala direnlilikte genlerin etkili olduunu bildirmilerdir.

Arlarda entomopathogenik mantar trlerine kar hcresel immun yant da sz

konusudur. Hcre aracl immun yant iki ana kategoriden oluur: Bunlar, fagositozis ve

yabanc cisimlerin kapsulasyonu ile antimikrobiyal immun proteinlerden oluan cell-free

savunma mekanizmasdr. Fagositozis ve kapsulasyon mantar infeksiyonlarna kar

savunmada olduka etkilidir. Fagositozis bakteri ve mantar sporlarnn etkisiz duruma

getirilmesinde nemlidir (138).

Arlarda mantar infeksiyonlarnda klinik bulgu tanya yardmc olmakla birlikte kesin

tan laboratuvar tehisi ile yaplmaktadr. Laboratuvara tehis amacyla ak ve kapal

yavru gzlerinin bulunduu 10 x 12 cm boyutlarnda kesilen bulak petek, koloniye ait

mumya larvalar gnderilebilir (1, 17, 19, 20). Ayrca ii arlar ve su kaynaklar da

incelenebilir (94).


25/74

25

Mantar infeksiyonlarnn tans etkenin izolasyonu (11, 17, 33, 42, 51), identifikasyonu

(11, 17, 33, 51, 62, 64, 70) ve molekler tan yntemleri (11, 17, 22, 24, 62) ile

yaplabilmektedir.

Arlarda mantar infeksiyonlarnn tehisinde izolasyon olduka nemlidir. Mantar

etkenlerinin retilmesinde PDA, malt agar + %4 yeast extract + %2 dextrose (MY2), SDA,YGPS, czapeks dox agar, patojen mantar besiyeri, MY20 ve water agar gibi birok besiyeri

kullanlmaktadr (1, 9, 17-19, 23, 63, 70).

Birok aratrc tarafndan besiyerlerine % 4 yeast extract katlmasnn A. apis

remesini uyard bildirilmitir. Yine % 0.1 asparagin, % 0.5 yeast extract ve % 2-20

dextrose katlmasnn da remeyi arttrc etki gsterdii rapor edilmitir (1, 9, 11, 17, 23,

63, 70).

Ekimleri yaplan besiyerleri aerobik koullarda ve sporlanma iin ise % 10 CO2li

ortamda tutulur. reme sresi 5-15 gn, reme ss ise 25-35Cdir.A. apis kolonileriortalama 7 gn iinde 5-7 cm apnda koloniler oluturur.(1, 17, 18, 29)

Besiyerlerinde reyen mantar kolonilerinin rengi ve grnm identifikasyonda

nemlidir. Kire hastalnn bal arlarndaki en nemli etkeni A. apisin kolonisi

besiyerlerinde tipiktir. Pamuk benzeri grnml bir kolonisi vardr. Ancak koloninin

alttan grnm ve rengi ayrtedici zellikte deildir. Ta hastal etkenleri A. flavus, A.

fumigatus ve A. nigerin de koloni grnmleri de tipiktir. A. flavusun kolonileri zeri

dalgal sar, yeil ve kahverengi, alt ksm ise krmz-kahverengidir. A. fumigatus

kolonisinin ise zeri nce beyaz, sonralar koyu yeil granler grnm, arka yzden

grnm beyaz-pembe-ak kahverengidir. A. nigerin kolonisi nce beyaz-sonralar koyu

ve siyah alttan grn ise sardr (1, 9, 11-20, 23, 29, 70).

Mikroskobik inceleme iin besiyerinde remesini tamamlam olan mantar

kltrnden alnan mantar elementleri 1-2 damla gliserin, basic fucsin ya da laktofenol

pamuk mavisi ile muamele edildikten sonra mikroskopta incelenir. Mikroskopta spor

kistleri, spor toplar ve askosporlar grlr. Bunlarn lmleri Ascosphaera spp.

identifikasyonunda zellikle nem tamaktadr. (1, 17, 18, 146)

A. apis iin spor kistinin ap aratrmaclar tarafndan 80.3 m (52), 65.8 m (48),

60-70m (49), 32-99 m (50) gibi farkl olarak bildirilmitir, ortalama 45-119 m olarak

kabul edilmektedir.

A. apis, A. majorve A. proliperdann ayrmnda sporlarn uzunluk/genilik orannn

da identifikasyonda nemli olduu bildirilmitir (53). A. majorsporlarnn ok ince ve


26/74

26

uzunluk/genilik orannn 2.6, A. apisin 1.9, A. proliperda sporlarnn ise 2.2 olduu

vurgulanmtr (16).

Bisset (64), 1984-1985 yllar arasnda kire hastal pheli M rotundata

kolonilerinden elde edilen 207 petek rneini incelemi, izole edilen A. apisin spor

kistlerinin 40-110 m, spor toplarnn 7-20 m, askosporlarn ise 2.1-3.9 x 1.1-1.7molduunu bildirmitir.

Ruffinengo ve arkadalar (70), A. apisin askospor retimi iin farkl besiyerlerini

incelemi (MY20, MY2, PDA, havulu-glukozlu agar, pirinli agar ve budayl agar),

askosporlarn morfometrik analizlerini yapmlar, askospor retimi iin en uygun

mediumun MY20 agar olduunu belirtmilerdir. Lokal izolatlar spor kist aplarna, spor

toplarnn aplarna, askospor uzunluuna, askospor apna ve askospor uzunluk/genilik

oranna gre identifiye ederek izole edilen etkenlerin A. apis olduunu bildirmilerdir.

Chorbinsky ve arkadalar (147) Ascosphaera trleri ve A. apisin identifikasyonu iinscanning electron mikroskop (SEM) ile cryon electron mikroskobisi ile etkenlerin

morfolojik detaylarn incelemi, SEMin Ascosphaera trlerinin belirlenmesinde faydal

olacan bildirmitir.

Reynaldi ve arkadalar (148) Arjantin ve ilide ballardan ve kire hastal

semptomlar gsteren larvalardan izole ettikleri A. apis sularn incelemiler, Arjantinde

izole edilen sularn spor kistleri aplarn ortalama 88.5 m, spor toplarnn 14.9 m,

askosporlarn uzunluk/genilik orannn 3.4 x 1.5 m ve spor uzunluk/genilik oran

ortalamasnn 2.3 m, iliden izole edilen sularn ayn srayla 91.6 m, 15.1 m, 3.5 x

1.5 m ve 2.3 m olduunu bildirmilerdir.

Alonso ve arkadalar (67) A. apisin identifikasyonunda nemli olan enzimlerin

belirlenmesinde API ZYMden yaralanlabileceini belirtmilerdir.

Maghrabi ve Kish (61), arlarda kire hastal etkenleri A. apis, A. aggregata ve A.

proliperday acrylamide gel electrophoresis ile incelemiler, 285 isozyme ve 12 enzim

belirlemilerdir. A. apisin seksel suunda esterase, hekzokinase, leucine aminopeptidase

ve phosphoglucomutase enzimlerinde tr ii varyasyonlar olduu rapor edilmitir.

suun isozyme patternlerinin bu trn ayrmnda etkili olduu bildirilmitir.

Arjantinde yaplan bir almada piyasadaki ballardan ve kire hastal bulgusu

gsteren larvalardan izole edilen A. apis sularnn tmnn katalase ve alkalin fosfatase

rettii ve amilolitik aktiviteye sahip olduu, deiiklik gstermekle birlikte sularn

ounun (% 97) jelatini hidrolize ettikleri bildirilmitir (148).


27/74

27

Kire hastal etkeninin incelenmesinde DNA ekstraksiyon metodlar son yllarda

uygulanmaya balamtr. Lu ve arkadalar (149) M rotundatalardan kire hastal

etkeni olarak izole ettikleri A. aggregata ve A. larvisirandom amplified polymorphic

DNA analizi (RAPD) ile incelemiledir. Farkl blgelerden salanan A. aggregata ile

infekte olan larvalarda benzer bantlarn olutuunu, her iki trn saf kltrlerinin bantprofillerinin, larvalarn mantar sporlarndan elde edilen bant profilleri ile benzer olduunu

gstermilerdir. Ayrca uygulanan in situ RAPD tekniinin A. aggregata ve A. larvis

trlerinin identifikasyonunda baarl olduunu rapor etmilerdir.

Anderson ve arkadalar (62)ribozomal DNA sekanslarndan yararlanarak

Ascosphaera trlerini PCR ile incelemiler ve Ascosphaera trlerinin farkllnn ITS1-

5.8s-ITS2 rDNA sekanslarndan kaynaklandn, uluslararas bilgilerde A.apisin

rDNAs olarak kaytl bulunan sekansn aslnda A. atraya ait olduunu rapor etmilerdir.

Arjantin Buenos Airesde 1999-2001 yllar arasnda 394 bal rneinin mikrobiyolojikanalizi yaplm, 51 rnekte A. apis sporlar saptanm (% 13), yine Arjantin ve ilide

kire hastal bulgular gsteren mumya larvalardan ve piyasadaki ballardan toplam 48 A.

apis suu izole edilmitir. Sular BOX, REP ve ERIC sekans spesifikleri kullanlarak

repetitive-sequence-based polymerase chain reaction teknii (rep-PCR) ile incelenmi, bu

tekniin A. apisin zelliklerinin ortaya konmasnda olduka yararl, uygulamas kolay ve

hzl olduu bildirilmitir. Ayrca uygulanan mantar DNA ekstraksiyonunun basit ve test

iin yeterli olduu rapor edilmitir (148).

Kire hastal olduka eski bir hastalk olmasna ramen kesin etkili ilac

bulunamamtr. Tedavide nerilen ilalar, kimyasal maddeler yer yer hastal nlemekle

birlikte deiik blgelerde deiik sonular vermektedir. Bu nedenle kire hastal ile

mcadelede etkili ila ve kimyasal madde bulma almalar devam etmektedir (1, 7, 17).

Fungisitlerin ar larvalarnda ya da yetikin arlarda zararl etkilere neden olduu

aratrmalarla gsterilmitir. Ayrca uzun sre fungusit uygulanmasnn evreye yan

etkileri bulunduu, mantarlarn da fungisitlere ounlukla direnli olduu bildirilmitir.

Fungisitlerin genellikle miselyumlarn gelimesini, spor formasyonunu veya

germinasyonunu engellerdii ancak sporicidal etkilerinin ne kadar olduunun bilinmedii

vurgulanmtr (1, 7, 17).

nfekte peteklerde A. apisin etilen oksit fumigasyonu ile ldrlebildii birok

aratrmac tarafndan rapor edilmitir. Etilen oksit fumigasyonunun kire hastalna kar

% 100 etkili olduu saptanmtr (36, 150-154). Etken sporlaryla kontamine kovan

materyallerinin, ar petek gzlerinin dezenfeksiyonunda paraformaldehit fumigasyonunun


28/74

28

etkili olduu, kire hastal yaylmnn ve insidensinin nemli derecede azaltt rapor

edilmitir (155, 156).

Fenol ve derivatlar gibi dezenfektanlarn % 2lik solsyonlar sporosidal, virusidal

ve bakteriosidal etkili olmaktadr (157). Stockton(158),leafcutting cinsi arlarda henz

tam kapatlmam petek gzlerini bir dakika % 2.5 ve yarm dakika da % 5lik calciumhypochlorite daldrm ve her ikisinin de kire hastal iddetinin azalmasnda baarl

olduunu bildirmitir (158). Prezervatif maddelerin ounlukla miselyumlarn gelimesini engelledii, sorbik asitin

A. apis miselyumlarnn gelimesini nledii bildirilmitir (36).

Kire hastalna kar sorbik asit, sodyum propionat (90), thiabendazole, methyl

parahydroxybenzoat, allyl isothiocyanate (159, 36), slfr (108)vepotasyum sorbat (160)

gibi dezenfektanlarn etkili olduu ve bunlarn herhangi bir toksik etkisi bulunmad(161)

bildirilmitir. Bununla birlikte sodyum propiyonatn fungal gelimeyi nleyemedii,sorbik asit ve metil parabenin tek tek ya da birlikte etkenin duyarlln etkilemediini

bildiren aratrmaclar da mevcuttur (73, 162).

Yaplan almalar sonucu benomyl (93, 163), captan (164, 165), botran ve

carbendazim (165), DPX 965-% 75 (Dichlozoliney carbendazim) ve DPX 965-% 50nin

enilconazole, ascocidin (N-glycosylpolifungin) ve DFMO (-DL-difluoromethylornithine)

(166) gibi fungisitlerin kire hastaln nemli derecede azaltt belirlenmi, bu

fungusitlerin larval ve erikin dnemdeki arlarn mortalitesi zerinde yan etkisi olmad,

rovral (iprodione) ve benlate (benomyl) kire hastal dzeyini azaltt ama larvalar iin

toksik olduu rapor edilmitir (167-169).

Kire hastalnn tedavisi iin eitli antimikotikler test edilmi, bunlardan

amphotericin Bnin olduka etkili olduu (159, 167, 170-176), formalin, ajatin ve salisilik

asit gibi antiseptikler ile lastanox, nystatin, actidione, griseofulvine, thiabendazole ve

nitrofuranin gibi antimikotiklerin etkili olduklar ancak acditionenun arlar iin yksek bir

toksisite gsterdii, griseofulvinin ise A. apis geliimini engellemedii bildirilmitir (173-

175). Antiseptikler arlar iin antimikotiklerden daha toksik bulunmulardr, chloramine

T, abacin (175, 177),5-azasterol A25822B (178) polyfunginenin choline tuzu (174),

citral, geraniol (73),trichloroisocyanuric asit (78, 179),alkyl amineler(IPL-7, IPL-12 ve

IPL-13) (180, 181),% 0.7 thymol solsyonunun (182), fungistatik etkili olduu rapor

edilmitir.

Hastalkla mcadelede nemli s kullanm da sporlarn yokedilmesi asndan etkili

olabilmektedir. Birok fungal ascosporlarn termal lm noktas 50-60C arasndadr.


29/74

29

Johansen (183) kovan tahtalarnn 93-149C sda tutulduunda kire hastalnn % 50

azaldn rapor etmitir.

Neem aacnn ierdii (Azadirachta indica A. Juss synoym Melia azadirachta L.)

margosan-O kimyasal maddesi azadirachtin, neem tohumu, nimbidin ve thionimone

antifungal aktiviteye sahiptir (184).Kire hastalnn farmakolojik tedavisi ve kimyasal kontrol tam olarak mmkn

deildir. Ayrca bu ilalara kar diren gelimesi ve ar rnlerinde de kalntlar brakmas

nedeniyle son yllarda esansiyel ya asitlerinin A. apise kar etkinliini aratran pek ok

aratrma bulunmaktadr (185-189).

Citral ieren yalar (185),farkl Labiaceaelerin esansiyal yalarnn, Coriandum

sativum L.nin ya chalkbrood etkeni A. apise kar etkili ve kire hastaln nlemede

anlaml bulunduu bildirilmitir (186-189)

Viruslarla birlikte seyreden mantar hastalklarnda virusidlerin kullanlmas da tedaviasndan etkili olmaktadr (7, 11).

2003 ylnda yaplan bir almada polen ve peteklerde A. apis ve Paenibacillus larvae

larvaenin kontrolnde high velocity electron-beam radiation (HVER) uygulanm ve

etkenlerin remelerinin inhibe olduu grlmtr. Bu sonu iki etkenin kontrolnde

HVERin uygun bir metod olarak kullanabileceini gstermitir (190).

A. apisin biyolojik kontrol amacyla yaplan bir almada Arjantinin farkl

blgelerinden elde edilen ballardan izole edilen 249 aerobik sporlu bakterinin A. apisle

antagonist etkisi central disk assay yntemi ile incelenmi, Bacillus cereus, Bacillus

circulans, Bacillus megaterium, Bacillus pumilus, Bacillus subtilis ve Paenibacillus

alveinin en iyi antagonist etkiyi gsterdii, gelecekte bal ars kolonilerine direkt

biyokontrol amacyla uygulanabileceini gstermitir. AyrcaBacillus subtilis, Bacillus

megaterium ve Bacillus circulans gibi bal arlarnn normal mikroflorasnda bulunan

etkenlerin A. apis geliimini inhibe etmesi nedeniyle genetik olarak direnli rk ve hijyenik

davranlara sahip arlarn kullanlmasnn A. apis ile mcadelede olduka faydal olaca

bildirilmitir (191)

Trkiyede de kire hastal ile mcadele konusunda eitli ila ve kimyasal madde

denemeleri yaplmtr. Ascocidin (192),formik asit, nystatin, asetik asit, fluvalinat ve

perizin (2), rabendazol, nystatin ve propiyonik asit etkili bulunmu ve bal analizleri

sonucunda kalnt brakmadklar bildirilmitir (193). Ayrca, % 5lik propolis ekstrakt

PDA zerine yaylarak ve besiyerine katlarak A. apise kar in vitro etkinlii


30/74

30

incelenmitir. Propolisin etanolik ekstratnnA. apisin geliimini in vitro koullarda

inhibe ettii bildirilmitir (194).

Kire hastalnda ila ve kimyasal maddelerle mcadeleden, ok kesin sonularn

alnamamas ve sonularn blgelerde deiiklik gstermesi nedeniyle daha nemli olan

korunma tedbirlerinin alnmasdr. Bunlar;1-Etkenin sporlar souk ve nemli havada daha fazla gelime gsterir. Bu nedenle kovan

dip tahtas nemli toprak zerine yerletirilmemeli, yerden 35-40 cm ykseklikte

tutulmaldr (1, 7, 20).

2-Fazla ya olan ilkbahar ve sonbahar aylarnda yamurdan sonra kovann

havalanmasna ve rutubetten kurtulmasna yardmc olmak iin kovann uu delii biraz

geniletilmelidir (1, 7, 17, 19, 20).

3-Kflenmi ve siyahlam petekler, infeksiyon belirtileri gsteren yavrulu ereveler

kovandan karlmal, arlar temiz ve salam kovanlara aktarlmaldr. Malzemelerdezenfekte edilmelidir (104, 105).

4-Kontamine petekler 120Cde 15 dakika sterilize edilmeli, hastalkl kovanlardan szlen

ballar arlara kesinlikle gda olarak verilmemelidir (1, 104, 105, 113)

5-Mantar hastalklarnda hijyenik davranlar ve hastala direnlilik genetik olduundan

hastalkl koloninin anas hemen deitirilmelidir (119, 121, 124, 125, 195).

6-nfeksiyon nedeniyle zayflam kolonilere, koloninin glenmesini salamak iin

salkl kovanlardan gen arlar ilave edilmelidir (93, 196, 197).

7-Arlarda stres oluturan alk, uzun yolculuk, ar antibiyotik ve urup kullanma ve dier

ar hastalklar gibi faktrlerden arlar uzak tutulmaldr(1, 7, 20).

8-Hastala duyarl kolonilerle allmaktan kanlmaldr (181, 198).

9-Arlar iin temiz su kayna salanmaldr. Arlkta bulunan su kaynaklar da fungal

infeksiyonlara neden olabilmektedir (1, 7, 20, 94).

10-lkbahar kontrollerinde kovanlar uzun sre ak tutulmamal, yavrular tlmemeli,

erken ilkbaharda blme yaparak koloniler zayflatlmamaldr (1, 7, 20).

Arlarda grlen dier bir mikotik infeksiyon ta hastaldr. Ta hastal bal

arlarnda olduka nadir grlen ve arclar iin de kire hastalna gre daha az nem

tayan bir mantar hastaldr. Hastalk hem larvalar hem de ergin arlar etkilemektedir.

Etken Aspergillus genusuna ait mantarlardr. A. flavus Link bata olmak zere A.

fumigatus Fresenius ile A. nigerdaha az izole edilen hastalk etkenidir. Etkenler dier

insektler, memeliler, kular ve insanlar iin de patojendir (1, 7, 17, 19, 20, 23, 46, 63).


31/74

31

nfekte larvann tannmas infekte yetikin arnn tannmasndan daha kolaydr.

nfekte larva ve pupalar lmden sonra ta benzeri sert mumyalara dnrler. nfekte

yetikin arlarn abdomenleri de mumifiye olabilir (17, 20, 46, 63).

Ta hastal ilk olarak 1906 ylnda Almanyada Maassen (199) tarafndan

tanmlanmtr. Maassen l arlardanA. flavusu izole ve identifiye etmi, etkilenen larvave pupalarn olduka sert mumyalara dntn bildirmitir. Srasyla 1916da

Danimarkada (200),1919da Avrupa ktasndan ngiltereye kadar olan lkelerde (46),

1923te Fransada(201),1930-1963 yllar arasnda Kuzey Amerikada(75, 203, 204)ve

1958 ylnda Venezuelada(204)rapor edilmitir.

Ta hastal sonucu oluan lmn arlarn barsaklarnda bulunan mantar tarafndan

retilen toksik rnlerden kaynakland bildirilmitir (205) Burnside (203)A. flavusun

bir suu tarafndan retilen toksik bir substansn arlarda fatal lmlere neden olduunu

bildirmitir. Ayrca arlarda infeksiyon oluturan etkenin ounlukla A. flavus olduu,fakat A. fumigatusun daha patojen olduu rapor edilmitir (17, 19).

Larvalarn petek gzlerine miselyumlar ile tutunmasndan dolay ii arlarn petek

gzlerindeki mumyalar uzaklatramad, bu nedenle etkenin kovanda uzun sre

kalabilmesi sonucu spontan salgnlara neden olduu grlmtr (206).

Canl vcudu iinde gelien miseller, ldrc etkiye sahip mikotoksinler salglar.

Aflatoksin, B1, B2, G1, G2, M1, M2 gibi toksin eitleri olan hepaptotoksik bir maddedir.

Aflatoksin, hcrelerdeki DNA (Deoksiribonkleik asit) moleklnn grev yapmasn

nleyerek RNA (Reoksiribonkleik asit) sentezini engeller. Bunun sonucu olarak

ribozomlarla birlikte canl yaam iin nemli olan proteinler ve enzimler sentezlenmesi

yavalar. Aflatoksin bu nedenle olduka toksik ve kanserojen etkilidir.nsan ve hayvan

sal ynnden de olduka nem tamaktadr (1, 7, 20, 43, 203-206).

A. flavus kolonileri hzl geliirler, 25Cde 7 gn iinde geliebilirler. A. flavus derin,

tozlu-granler, sar-yeilden yeil renge kadar deien renkte koloniler olutururlar, beyaz

marginal ya da sentral miselyumlara sahiptirler. Konidioforlar 3.5-5 m apndadr.A.

fumigatus 37-45Cde 7 gn iinde geliebilir, kolonileri tozlu, snk mavi, yeil

grnmdedir. Konidioforlar yeilimsi renkte, 2.5-3 m apnda ve veziklldr. A. niger

ise derin, granler grnmde, kahverengiden sar renge deiebilen renktedir,

konidioforlar 3.5-4.5 m apndadr (23).

Ak ve kapal yavru gzlerindeki larvalar gibi pupalar da etkilenebilir. Kapal yavru

gzlerindeki pupalar daha az duyarldr. ounlukla kapal gzlerdeki larvalar pupa


32/74

32

oluumundan nce lrler, yal ergin arlar ise sonbahar aylarnda hastala daha hassas

durumdadrlar (17).

Dnyada ve Trkiyede kire hastalnn aksine ta hastal konusunda yaplan

almalar snrldr. Bunun nedeni kire hastalnn daha sk grlmesi, hzla yaylmas,

nemli ekonomik zararlara ve kovan kayplarna neden olmasdr. nfeksiyon kirehastalnda olduu gibi rutubetli ve fazla yal mevsimlerde grlmektedir (1, 7, 17, 20).

Ta hastal zellikle Avrupa, Kuzey Amerika, nadiren Venezuela ve ngilterede

grlmektedir (1, 7, 17, 19, 20.).

Ta Hastal lkemizde arclar tarafndan pek bilinmemekte ve nemsenmemektedir.

Hastala zellikle Karadeniz blgesinde rastlanmakta ve ergin arlarda zaman zaman toplu

lmlere neden olmaktadr (1, 7, 20).

Mantar sporlar, serbest halde toprakta ve zellikle Gramineae familyasndaki

bitkilerde olduka fazla bulunurlar. nfeksiyonun nasl bulat tam olarakaklanamamtr. Bu konuda deiik grler bulunmaktadr. Mantarn ilk olarak polen

ile dolu petek gzlerinde gelitii (199), infeksiyon bulunan kolonilerden salkl

kolonilere petek aktarm yaplmas ve infekte peteklerden elde edilen kontamine ballarla

arlarn beslenmesi (46), rutubet orannn yksek olduu durumlarda fungal sporlar tayan

bal veya polenin koloniye girmesi sonucu (207) bulaabilecei gibi grler ne

srlmtr. Bailey (75) sporlarn sadece larva ve prepupalar stres altndayken

infeksiyona sebep olabileceini, eer ok sayda larva lm olursa koloninin

zayflayaca ve erikin arlarn da duyarl hale gelerek mantarlardan etkileneceini ileri

srmtr. Antibiyotik kullanm sonucu arlarn normal intestinal floralarnn dengesinin

bozulmas, rutubet, havalandrma eksiklii, gdalarn fazla su iermesi, genetik faktrlerin

infeksiyonun ortaya kmas ve yaylmasnda etkili olduu bildirilmitir (115, 116, 208).

Koloniler deneysel olarak ta hastal ile infekte edilememitir. Bu nedenle zellikle

stres altnda bulunan ya da anormal arlarn toksinlere olduka duyarl olduu bu nedenle

infeksiyondan aflatoksinlerin sorumlu olduu ileri srlm, aflatoksin verilen erikin

arlarda mortalite oranlarnn artt bildirilmitir (17, 19).

Bir kolonide hastaln ortaya kmas, kovan iinde bulunan etkenlerin spor geliimi

iin uygun koullarn belirli bir sre devam etmesine baldr. % 85-90 oranndaki nem

hastaln balamas ve yaylmasnda olduka etkilidir. Zayf koloniler ve yavru mesi

gerekleen ak gzlerdeki larvalarda hastalk daha kolay ve hzl geliir. Hasta larvalarn

byk ksm pupa dneminde lrler (1, 7, 17, 19, 20).


33/74

33

eitli yollarla kovana bulaan sporlar, ergin ar ya da larvalar etkileyebilirler.

Sporlar larvann ktikulasnda germine olabilir ve miselyumlar sub-ktikular dokulara

penetre olur, konidioforlar ile lokal aerial hifalar retilir. Ancak infeksiyon genellikle

mide-barsak yoluyla bular. dokularda miselyumlar hzla geliir, vcudun anterior

ksmndaki ktikulay paralar, larvada karakteristik olarak ban arka ksmnda beyazmssar renkte yzk ya da halka ekillenir, dar kan miseller hzla gelierek 2-3 gn iinde

yalanc deri olutururlar. Larvalar toz halindeki mantar sporlaryla kapl olduklar iin

yeilimtrak sar renkte grlrler. Sporlar ounlukla ba ve abdomen sonunda youn

olarak bulunurlar. nfeksiyonun sebebi, ounlukla miseller tarafndan salglanan

toksinlerdir. Bu toksinler hcrelerde RNA sentezini engelleyerek larvalarn lmne

sebep olurlar (7, 17, 19, 203-207).

Ta hastal, ok iddetli infeksiyonlarda kolonilerin lmne sebep olmakla birlikte

genellikle geici bir infeksiyondur. Miselyumlar, larvann petek hcre duvarlarndagelitiklerinden dolay erikin arlarn buralar temizlemesi ve hcreleri dezenfekte etmesi

olduka zordur (17, 20).

nfekte olan ar larvalar ve erikin arlarn zerleri yeilimsi toz eklinde bir kf

tabakas oluur. Peteklerde ve l larvann zerindeA. flavus sar-yeil, A. fumigatus gri-

yeil, A. nigerise koyu gri grnmdedir. nfeksiyonun balangcnda ise, larvada bu

belirtiler grlemez. Fungus dokulara girdiinde larvann vcudu ve ergin arlarn

abdomenleri olduka sertleir ve ezilmesi ok zordur. Bu nedenle infeksiyona Ta

Hastal ad verilmitir. Erikin arlar, len larvalar talap hcre duvarna yaptklar

iin kolaylkla bu mumyalar uzaklatramazlar (1, 7, 19, 20).

Erikin arlarda ilk olarak grlen semptomlar spesifik deildir. Hareketsizlik,

kuvvetsizlik, paraliz, uamama ve srnme gibi semptomlar grlr. Abdomenleri

ounlukla dilatedir, lmden sonra abdomenleri sertleir ve mumifiye olur (17, 19, 20).

Ta hastal etkenlerinin tehisinde kullanlan yntemler A. apisin tehis yntemleri

ayndr (17, 19, 23).

Hastaln tedavisi iin etkili bir ila bilinmemektedir. nfekte arlarn, peteklerin ve

kovann tm malzemelerinin yaklmas, daha sonra kovann dezenfekte edilmesi

nerilmektedir. Eer koloni hafif derecede infekte ise arlar yeni kovan ekipmanlarna

alnabilir ve eski kovan dezenfekte edilirken, eski petekler yaklabilir. Bu ilemler

yaplrken gz, az ve burun korunmaldr (209).

Ta hastalnda etkenler bala geer, bu nedenle infekte kolonilerden elde edilen bal

hasat edilmemeli, ar gdas olarak tketilmemelidir. Kontamine ballar, insanlarda az ve


34/74

34

dieti iltihaplarna, gz ve karn arlarna hatta dizanteriye sebep olabilirler (17, 19, 20,

23).

nfeksiyonla mcadelede, slfr (112, 206), stamycin (210), nystatin ve

thiabendazolen etkili olduu (115), 22 Cde 15 saat ve 1,5 saat 100 mg/litre etilen oksit

uygulamasnn peteklerde A. flavusu ldrd (151, 177) bildirilmitir.Arlarda ve larvalarda infeksiyon oluturmayan, zellikle depolanm polenlerde

bulunan bir dier etken ise B. alveidir. nceden yanllkla kire hastal ile kartrlm,

daha sonra etkenin hastalk yapmad sadece peteklerdeki hcrelerde bal arlar tarafndan

depolanan polenlerde bulunan saprofitik bir fungus olduu ortaya kmtr. Bu

etkenlerden biri de Penicillum sp.dir. Bunlar kovan girilerinde, peteklerde ve l arlarda

olduka yaygndr. Fakat bir hastalk etkeni deildir (17, 19, 202-207).


35/74

35

GERE VE YNTEM

GERE

Saha rnekleri:Austos 2003-Austos 2005 tarihleri arasnda Bursa ve evresindeki eitli arclk

iletmelerinde 1850 kovan mantar infeksiyonlar ynnden klinik olarak incelendi.

Mikotik infeksiyonlar ynnden pheli bulunan ve klinik septomlar gzlenen 20

kovandan larva ve ii ar olmak zere iki eit materyal alnd (Tablo-6). rneklerin

alnd blge, iletmedeki kovan says, rneklerin alnd kovanlar ve rnek eidi

kaydedildi. Alnan materyaller souk zincire dikkat edilerek en ksa srede laboratuvara

ulatrld.

nfeksiyon kan kovanlarn periyodik olarak 2 yl boyunca takipleri yapld.

Tablo-6 ncelenen kovanlarn ilelere gre dalm

le ncelenen Kovan

says

rnek alnan

kovan says

rnek eidi

Merkez 20 1 Larva

Grkle 40 - -

Harmanck 25 - -

Nilfer 231 5 -

Karacabey 605 1 Larva

i ar

Orhaneli 197 7 Larva

i ar

Osmangazi 10 - -

Orhangazi 25 - -

Mustafakemalpaa 507 2 Larva

i ar

Yldrm 20 4 Larva

i ar

Balkesir-Susurluk 170 - -

TOPLAM 1850 20 -


36/74

36

Standart A. apis suu:

Kontrol amal DSMZden salanan A. apis suu (DSMZ 3116-Deutsche Sammlung

von Mikroorganismen und Zellkulturen GmbH, Braunschweig, Germany) kullanld.

Besiyerleri:Mantar etkenlerinin izolasyonunda;

PDA (CM139-Oxoid) + % 4 yeast extract (L21-Oxoid) + % 10 lactic acide (SR21K-

Oxoid),

MY20 agar: Malt agar (CM59-Oxoid)+ % 4 yeast extract + % 20 dextrose (0155-17-

Difco),

SDA (CM41-Oxoid)+ % 4 yeast extract + % 10 lactic acide,

Patojen mantar besiyeri (1.05467-Merck),

Czapeks dox agar (CM97-Oxoid) veYGPS agara ekimler yapld.

Besiyerleri retici firmalarn belirttii formulasyona gre hazrlanarak kullanld.

YGPS agar aada belirtilen formle gre pH 6.6ya ayarlanarak laboratuvarda

hazrland. Petri kutularna 20 cc.olacakekilde dkld.

Yeast extract (L21-Oxoid) 10 gr

Dextrose (0155-17-Difco) 10 gr

KH2 PO4 (Art.4873-Merck) 3.5 gr

Eriyebilir niasta (1.01252-Merck) 10 gr

Agar (L11-Oxoid)

Distile su

Mikroskop: Spor keseleri, kistleri ve ascospor aplar ve uzunluklarnn lm iin

Nikon Eclipse E600 mikroskobun Nikon Model Eclipse E200 mikrofotografi ataman

kullanld.


37/74

37

YNTEM

Klinik nceleme:

Kovanlar, petekler ve larvalar mikotik infeksiyon bulgular ynnden incelendi.

Arclk iletmelerinde bulunankovanlarda inceleme yaplrken peteklerdeki normaldenfarkl renk deiimlerine, kf, pamuksu tabakalarn bulunup bulunmadna, kovann genel

durumuna, ergin arlarn davranlarna, larvalarn grnmlerine dikkat edildi. Yavru

gzleri, polen ekmeceleri ve kovanlarn etraf incelendi. Mantar infeksiyonlarnn klinik

ayrmna yardmc olduu iin mumyalam larvalarn sertlii incelendi.

zolasyon almalar:

zolasyon almalar iin infeksiyondan pheli larvalar steril bir pens ve eldiven

yardmyla az vidal kapakl steril tplere ya da steril petri kutularna alnd. Ayrcainfeksiyon phesi bulunan kovanlarn farkl peteklerinden ve peteklerin deiik

blgelerinden ii arlar da steril bir pens yardmyla tplere ya da petri kutularna alnd.

rnekler en ksa srede laboratuvara ulatrlarak izolasyon ilemlerine geildi.

Larvalardan mantar etkenlerinin izolasyonu iin ayr yntem uyguland (9, 94):

1.Yntem: Mumya larvalar steril distile suda ykand ve besiyerlerine direkt olarak ekildi.

2.Yntem: Larva rnekleri % 0.5 sodyum hipoklorit solusyonunda 60 saniye tutulduktan

sonra 10 ml steril distile suda homojenize edildi. Elde edilen sspansiyondan steril bir

pipet yardmyla 0.1 ml alnarak besiyerlerine inokule edildi.

3.Yntem: Larvalarn ktikulalar steril bir bistri yardmyla kazndktan sonra

besiyerlerine ekimleri yapld.

A. apis izolasyonu iin ncelikle tek bir miselyumla infekte olan (aseksel) beyaz

renkli larvalar ile her iki miselyumla infekte olan (seksel) siyah- gri benekli ve siyah

renkli larvalarn ekimi iin ayr ayr petriler kullanld.

i arlardan mantar izolasyonunda ise iki yntem kullanld (94):

1.Yntem: i arlar steril tplere alnd, 10 ml steril distile su ile homojenize edildikten

sonra besiyerlerine inokule edildi.

2.Yntem: 8-10 ii arnn sindirim sistemi steril bir pens yardmyla dar alnd ve

rnekler 5 kez steril distile suda ykand ve homojenize edilerek besiyerlerine inokule

edildi.

Kltre edilen besiyerleri 30C de aerobik ve mikroaerofilik koullarda 1-14 gn

inkube edildi. Gnlk olarak reme kontrolleri yapld.


38/74

38

dentifikasyon almalar:

Etkenlerin reme sresi, koloni morfolojileri, mikroskobik grnmleri incelendi ve

Ascosphaera trleri iin spor keseleri, spor toplar ve askosporlarn aplar lld.

Koloni Morfolojilerinin ncelenmesi: Besiyerlerinde etkenlerin reme sresi ve geliim yetenekleri karlatrld. reyen

koloniler, koloni morfolojileri bakmndan incelendi.

Mikroskobik ncelemeler:

nkubasyon sresi sonrasnda besiyerlerinde reyen mantar kolonileri ine ulu ze

yardmyla lam zerine alnd. A. apispheli kolonilerin mikroskobik incelemesinde iki

yntem uyguland. Birinci yntemde zerine gliserin damlatlarak, ikinci yntemde ise

laktofenol pamuk mavisi ile boyanarak preparat hazrland. zerine lamel kapatldktansonra mikroskopta incelendi.

Dier mantar etkenlerinin mikroskobik incelemesinde ise reyen mantar kolonisi ine

ulu ze yardmyla lam zerine alnd. Laktofenol pamuk mavisi ile boyanarak 40 x lk

objektifte incelendi.

Her iki misel tryle de infekte olduundan phelenilen larvalarn kltr ile izole

edilen kolonilerde askosporlar ve zigosporlarn varl incelendi. Spor keseleri, spor

toplar 100 xlk ve askosporlarn aplar ve uzunluklar 400 xlk bytme ile

mikrofotografi cihaznda mikrometre (m) olarak lld. Her bir izolat iin spor kesesi,

spor toplar ve askosporlar iin 50 saym yapld ve ortalamalar alnarak deerlendirildi

(9, 22, 64, 70).

Predispozisyon Faktrlerinin ncelenmesi:

rneklerin alnd blgelerde ve iletmelerde mantar infeksiyonunun olumasnda

etkili olabilecek predispozisyon faktrlerinin varl belirlendi. ki aylk aralklarla iki yl

boyunca kovanlardan etken remesi olup olmadn incelemek iin rnekler alnd. Bu

faktrler Tablo-7de verilmitir.


39/74

39

Tablo-7 rneklerin alnd blgelerde ve iletmelerde incelenen predispozisyon faktrleri

Kullanlan peteklerin eski ya da yeni olmas

Kovanlar aras petek aktarm yaplp yaplmad

Kovanlarn yerden yksekliiKovanlarn evresinde uzun boylu bitkilerin varl

Paraziter hastalklar

Antibiyotik uygulamalar ve kullanlan antibiyotikler

Blgede zirai ila kullanm

nfeksiyon bulgular grlen ve izolasyon yaplan kovanlarn sahiplerine infeksiyonla

mcadele iin nerilerde bulunuldu (Tablo 8).

Tablo-8 Mantar infeksiyonlaryla mcadele iin nerilerde bulunulan konular

Kralie Arnn Deitirilmesi

Kovanlarn Yerden Yksekliinin 40-45 cmye karlmas

Kovan evresindeki Otlarn Kesilmesi

Eski Peteklerin Uzaklatrlmas

Kovanlarn Deitirilip Dezenfekte Edilmesi

Kovanlarn Bulunduu Alana Temiz Su Konulmas

Meteorolojik Veriler: 2003-2005 yllar arasnda aylara gre nem oran bilgileri

Meteoroloji leri Genel Mdrlnn internet sayfasndan elde edildi (211).

statiski Analiz: nfeksiyonda etkili olan predispozisyon faktrlerinin nemi tek tek ve

kombineli olarak Ki-Kare testi ile incelendi.


40/74

40

BULGULAR

ncelenen Kovanlarda ve Peteklerdeki Klinik Grnm:

ncelenen 1850 kovann 20sinde (% 1.08) mantarinfeksiyonu semptomlar gzlendi.

Bu kovanlarda peteklerin zerinde beyaz pamuk benzeri tabakalar olduu ve bu peteklerinzerindeki gzlerin byk ounluunun kapal olduu gzlendi. Bu kovanlarn girii,

kovanlarn 2-3 metre evresi ve polen ekmeceli kovanlarn ekmeceleri incelendiinde

ii arlar tarafndan kovan dna atlm mumyalam larvalar saptand (ekil-1).

Mumya larvalarn renklerinin beyazdan, gri- siyah benekli ve siyah renge kadar farkllk

gsterdii (ekil-2, 3), kvamlarnn yumuak olduu ve parmaklar arasnda

paralanabildii belirlendi.

ekil-1 Polen ekmecesinde kire hastal pheli mumya larvalarn grnm

ekil-2 nfeksiyondan pheli mumya larva rneklerinin klinik grnm


41/74

41

ekil- 3 nfeksiyondan pheli mumya larva rneklerinin klinik grnm

Ayrca kovan sahipleri, hastalk phesi bulunan kovanlarnn bir nceki seneye gre

bal verimlerinin kayba uradn ve kolonideki arlarn huzursuz olduklarn bildirdi.

zolasyon almalar:

Klinik olarakmantar infeksiyo

bursa ve Çevresindeki arı İşletmelerinde mikotik İnfeksiyonların teşhisi

Documents