bulgaristan türkleri

8/8/2019 bulgaristan trkleri

1/31

BULGARSTAN TRKLERNN TARHSEL SRE ERSNDEDNM, AB YELK SREC VE TRK AZINLIA ETKLER

THE TRANSFORMATION OF TURKS OF BULGARIA INHISTORICAL PROCESS AND THE EFFECTS OF EU MEMBERSHIP

PROCESS OF BULGARIA TO TURKISH MINORITY

Kader ZLEM

zet

Osmanl Devletinin Balkanlardan ekiliiyle birlikte geride nemli

oranda bir Trk aznlk kalmt. Bulgaristandaki Trk aznln haklarikili ve ok tarafl antlamalarla gvence altna alnmsa da, 18771878Osmanl-Rus Sava ile balayan ve 1989da Bulgaristandaki sosyalistsistemin yklna kadar geen sre zarfnda lkedeki Trk aznla ynelikeitli asimilasyon politikalar uygulanm ve Trk nfus ge zorlanmtr.Souk sava dneminin bitimiyle birlikte Bulgaristanda bir dnm srecigereklemitir. Bu srete, Bulgaristanda demokratik sistem tesis edilmive Trk aznlk Bulgaristan siyasi yaamna girmitir. te yandan, dpolitikadaki ana ekim merkezi ise Moskova olmaktan km ve Brksel-Washington eksenine kaylmtr. Bu kapsamda, AB ve NATO yelikhedefleri, Bulgaristan iin kanlmaz hale gelmitir. almann amac,Bulgaristan Trklerinin tarihsel sre ierisindeki dnmn veBulgaristann AB yelik srecinin Trk aznla etkilerini incelemektir.

Anahtar Szckler: Trk Aznlk, Bulgaristan, Avrupa Birlii, Hakve zgrlkler Hareketi (HH).

Uluda niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Uluslararas likiler Blm.


2/31

Uluslararas Sosyal Aratrmalar DergisiThe Journal Of International Social Research

Volume 1/2 Winter 2008

342 ZLEM, Kader

Abstract

By the falling back of Ottoman Empire from Balkans, there stayed animportant populated Turkish minority rearward. Even if the rights ofTurkish minority in Bulgaria had been guaranteed by bilateral andmultilateral treaties, various assimilation policies aimed at Turkish minoritywere applied during the time, starting from Ottoman-Russia War (1877-1878) and lasting to the collapse of socialist system in Bulgaria in 1989 andalso Turkish population was forced to immigration. A transformationprocess has become true in Bulgaria by the end of Cold War period. In thisprocess, the democratic system has been established in Bulgaria and Turkishminority has entered the political life of the country. On the other hand,

Bulgaria has changed her foreign political route from Moscow to the axis ofWashington-Brussels. In this frame, the membership goals to NATO andEU became unavoidable for Bulgaria. The purpose of this study is toexamine the transformation of Turks of Bulgaria in historical process andthe effects of EU membership process of Bulgaria to Turkish minority.

Keywords: Turkish Minority, Bulgaria, European Union (EU),Rights and Freedoms Movement.

GRSouk sava dneminin bitimiyle birlikte eitli totaliter devletlerce

bastrlm olan etnik kimliklerin gerek atma ortamnda gerek demokratikplatformlarda kendilerini aramalar uluslar aras ilikiler terminolojisine aznlk,aznlk gruplar, etnik atmalar, etnik parti vb. kavramlarn girmesine yolamtr. Etnik kimliklerin ve sorunlarn tanmlanmalar blgesel balamdafarkllklar arzetmektedir. Sz gelimi Bat Dnyasnda (spanya, svire, ngiltere,Belika gibi) demokratik yollarla ve devlet yapsnda revizyona gidilerek zmebalanmas n plana karken; eski Dou Bloku lkelerinde ise yaananzlmenin ortaya kard dnm srecinde bu sorunlar farkl metotlarlasonuca balanmak istenmitir. Souk sava sonras dnemde eski Yugoslavya

corafyasnda etnik atmalar ortaya kmasna karn, ekoslovakyarnekleminde ise gruplar arasnda anlama ve diyalog kendisini gstermitir.1Dier taraftan, bu konuda uluslar aras platformlarda rnek olarak gsterilenBulgaristan modelinde, etnik gruplarn deiim/dnm srecinde partilemeyoluna giderek i politikada bir aktr, d politikay etkileyebilen bir bask grubu

1 Nurcan zgr, Etnik Sorunlarn zmnde Hak ve zgrlkler Hareketi, stanbul:Der Yaynlar, 1999, s. 12.


3/31

Bulgaristan Trklerinin Tarihsel Sre erisinde Dnm, AB yelik Sreci veTrk Aznla Etkileri



343

olarak, aznln bata kimlik olmak zere dier yaamsal haklarn demokratikyollarla elde etme stratejisi gzlemlenmektedir.

Aznlk gruplar, son dnemlerin kalplam sylemi olan farkllklarnzenginlii olabildii gibi, i ve d odakl krizlerin ve husumetlerin de kaynaolabilmektedir. Bununla birlikte, lke ierisindeki etnik gruplar, kresel, blgeselaktrler ve/veya komu devletlerin d politik amalarna ara olabilmekte ve ibar-btnl tehdit edebilmektedirler. Aznlk gruplarna ilikin sorunlar, insanhaklar, bar ve demokrasi gibi 21. yzyln popler kavramlar erevesindezmlenmesi gerekirken; aznlk gruplarnn haklarnn korunmas asndan tamkapsaml hukuksal bir dzenlemeden bahsetmek gtr. Aznlk haklarna ilikinhukuksal boluun2 yan sra, aznlk kavramnn3 uluslar aras boyutta net bir

tanmnn yaplamad da belirtilmelidir.Berlin Duvarnn ykl ayn zamanda Bulgaristanda yeni bir srecin

balangc olmutur. Duvarn ykld akam istifa eden Todor Jivkov sonrasnda,Bulgaristanda radikal bir deiim sreci yaanmasa da dier Dou Avrupa lkelerigibi lml bir sre ortaya kmtr. Bu kapsamda, Trklerin zorla deitirilenTrke isimlerini iade yoluna gidilmitir. zellikle, 198485 yllarnda gerekleenasimilasyon hareketine kar Trkler arasnda gsterilen direni ve yerel bazdakirgtlenmeler, Hak ve zgrlkler Hareketini ortaya karacak ve sz konusuparti Bulgaristan siyasetinde kilit konuma gelecektir. Bulgaristan Trklerinin temelhak ve hrriyetlerini silaha bavurmadan, demokratik yollarla elde etmesi,gnmzde aznlk problemlerinin zmne ilikin nmzde somut bir modelolarak dururken; yaanan gelimelerin Bulgaristann demokratikleme srecindenemli bir rol olmutur. Ayrca Trk aznln genel durumunda meydana geleniyilemeler, Trkiye-Bulgaristan ilikilerinin de dzelmesini beraberindegetirmitir. Bulgaristan asndan btn bu faktrler, Bat dnyasna ulamakonusunda bir kpr ilevini grrken; NATO ve AB yelik hedefleri de bu

2 Aznlk haklarna dair, kapsaml bir hukuksal dzenleme mevcut deilse de eitlievrensel szlemelerde bu konuya atfta bulunulmutur. rnein, Birlemi Milletler KurucuAntlamas hkmleri, 1948 Soykrm Jenosit Szlemesi, 1963 Irk Ayrmn Ortadan Kaldran Szleme, 1965Irk Ayrmnn nlenmesi ve Cezalandrlmas Hakknda Szleme, 1966 Medeni ve Siyasal Haklarla lgiliSzleme, 1948 nsan Haklar Evrensel Bildirisi. Bunun yan sra, Avrupa Konseyi ve AGK erevesinde deeitli dzenlemeler mevcuttur.3 almamz kapsam itibariyle aznlk kavramn ayrntl bir ekilde incelemeye elverili olmadndan aznln

tanmna dair kapsaml aklamalarda bulunmak mmkn olmamaktadr. Aznlk kavramna ilikin eitli politikve akademik evrelerce deiik tanmlamalar getirilse de genel olarak aznln tanm u ekildeyaplabilmektedir: inde yaadklar toplumda, nfusun byk ounluunu oluturan gruptan din, dil, etnikkken vb. alarndan farkl zellikler gsteren grup. Faruk Snmezolu, Uluslar aras likiler Szl,stanbul: Cem Yaynevi, 1992, s.51. te yandan, Avrupa Parlamentosunca kabul edilen 1 ubat 1993 tarihliAvrupa nsan Haklar ve Temel zgrlkleri Konvansiyonu Ulusal Aznlklara Mensup Kiilere likin EkProtokol Teklifinde ulusal aznlk kavram u ekilde tanmlanmtr: bir devlette yaayan, bu devletinlkesinde yaayan ve onun vatanda olan, bu devletle srekli, salam ve dayanakl balar ierisinde bulunan,belirli etnik, kltrel, dinsel ve dilsel zellikler gsteren, devletin veya devletten bir blgenin halknn kalanksmndan daha az olmalarna ramen yeterli temsil oranna sahip, ortak abalarla kimliklerini olu turan unsurlarve kltrlerini, geleneklerini, dinlerini ve dillerini korumaya abalayan insan grubu. Ayrntl bilgi iin bkz.zgr, s. 3435.


4/31



344 ZLEM, Kader

hususta lokomotifi olmutur. nce Mart 2004te NATO, ardndan Ocak 2007dekiAB yelii Bulgaristan Bat ailesinin ayrlmaz bir paras haline getirmi velkede allmn dnda bir sre yaanmtr. Bu srete gerekletirilenreformlarn ilevsellii konusunda her ne kadar sorunlar yaansa da, zellikle Trkaznlk, sz konusu sreten ve souk sava sonras dnemde oluan gerek kreselgerek lke iindeki olumlu atmosferden nemli lde faydalanmtr. almannamac, tarihsel perspektiften Trk aznln dnm srecini ve Bulgaristann AByelik srecinin Trk aznlk zerindeki etkilerini incelemek olarak belirlenmitir.Konu son tahlilde, kapsaml bir deerlendirme szgecinden geirilerek genel birsonuca balanacaktr.

1. TARHSEL SRE ERSNDE BULGARSTAN TRKLEROsmanl Devletinin blgesel bir g olmaktan kp cihan devleti olma

stratejisindeki en nemli parametreyi Balkan corafyas oluturmaktayd. Devletotoritesinin blgedeki etkisinin ve kalclnn sistematik olarak gerekleecek birskn Siyasetinin varlna bal olmas, Anadoludan Rumeliye kitlesel ghareketlerinin temelini oluturmutur. XIV. yzyln ikinci yarsndan itibaren szkonusu corafyada siyasi egemen g olmaya balayan Osmanl Devleti,uygulad politikalar sonucunda demografik dengeleri kendi lehine evirmeyibaarmtr. Bu durum salt Balkanlar genelinde kendisini gstermezken, blgeninkk rneklemi durumundaki Bulgaristanda da ayn hususla karlalmaktadr.

Osmanl Devletinin sosyolojik erevede ynetim felsefesini oluturanhogr, adalet ve bar kavramlarnn Balkanlardaki hkimiyeti, 1789 Franszhtilalinin sosyal psikoloji zerinde yaratt milliyeti, zgrlk vebamszlk tepkilerin blge halklar zerindeki etkilerinin ortaya kna kadardevam etmitir. Bunun yannda, Osmanl Devletinin dnemin konjonktritibariyle kaybeden aktr statsnde olmas ve Balkanlardaki Trk-Mslmanvarlnn Dvel-i Muazzama katnda yaratt ideolojik rahatszlk, sz konusudevletlerin yardmlaryla Balkan milletlerinin Osmanl ynetimine kar isyanlarnayol amtr. Balkanl milletlerin teker teker bamszlklarna kavumalar,Osmanl Devletinin dalma dnemine ilikin temel parametreyi oluturmutur.Bu dnemin bir baka zellii ise, Anadoludan Rumeliye doru yzyllar ncegerekleen gn bitim noktasn yine Anadolunun oluturmasdr. Farkl bir

deyile ifade etmek gerekirse, blgedeki Trk ve Mslman nfus, Balkandevletlerinin otoriter ve irredentist politik tutumlarnn kurban olarak soykrm,asimilasyon ve bask politikalarna maruz braklmlardr. Bu gelimelerin doalbir sonucu olarak g olgusu sz konusu nfus kitlesinin kaderi haline gelmitir.

Bulgaristan Trklerini tarihsel adan ele aldmzda 4 ana balk altndakategorize etmek mmkndr:

Bulgar Prenslii Dneminde Bulgaristan Trkleri (18771908)


5/31




345

Krallk ve eitli Parti ktidarlar Dneminde Bulgaristan Trkleri(19081944)

Komnist Ynetim Dneminde Bulgaristan Trkleri (19441989)

Demokratik Dnemde Bulgaristan Trkleri (1989-)

Tarihsel sre ierisinde Bulgaristan Trklerinin analizine ilikin olarakyukarda izilen genel ereve, Bulgaristanda dnemden dneme deieniktidarlarn sreleri sonucunda belirlenmitir. Prenslik dneminden demokratikdneme dein yaanan olaylar Bulgaristan Trklerinin kaderinde belirleyiciolmutur. Bulgar i siyasetinde meydana gelen her yeni deiim lkedeki Trkaznlk tarafndan phe ile karlanm ve yeni iktidarlarn lke ynetimindeki

olumsuz yansmalar Bulgaristan Trklerinin zerine dmtr denebilir. Farklbir ifadeyle, sistemin bozuk isel arklar daha ziyade Trk aznlk eksenindekendisini gstermitir.

18771878 Osmanl-Rus sava sonrasnda imzalanan Berlin Antlamas4ile zerk bir statye kavuan Bulgar Prenslii, bu tarihten itibaren RusyannBalkanlardaki uydusu konumuna dmtr. Bulgarlarn, RusyannBalkanlardaki Panslavizm politikasnn en hararetli savunucusu haline geldii93 Harbinde Trklere ynelik giriilen soykrm hareketlerinde nemli roloynamalarnda grlmektedir. Irklar ve Yok Etme Sava olarak da nitelenen1877-78 Osmanl-Rus Sava, McCarthynin tespitlerine gre, 1.253.500 kiiyimuhacir durumuna drmtr.5 Bunun yan sra, ok sayda Trk ve Mslmansivil, soykrmn hedefi haline gelmitir. te yandan, 93 Harbi esnasndaBalkanlardaki Trk-slam kltr mirasnda nemli tahribatlar meydana gelirken;bu savala birlikte Bulgaristandaki Trk nfus kitlesi ilk defa aznlk konumunadmtr.

Balkanlardaki blgesel konjonktrde meydana gelen deiiminBulgaristan rneklemindeki izdm Bulgaristan Trkleri asndan dnmnoktas niteliindedir. Berlin Antlamas sonras dnemde Trkler, aznlk olarakBulgar Prenslii idaresi altnda kalmlardr. 93 Harbi sonrasnda gerekleen gile birlikte Bulgaristan Trklerinin ileri gelenlerinin, aydn ve zengin kesimininAnadolu topraklarna g etmesi, geride cahil ve fakir bir Trk kyl nfusu

4 93 Harbi sonrasnda Rusya Osmanl Devletine dayatlan Ayastefanos Antlamas ile Tunadan Marmara ve EgeDenizine, Karadenizden Ohri Glne kadar uzanan bir corafyada Byk Bulgaristann kurulmasngrlrken; ngilterenin araya girmesi sonucu 13 Temmuz 1878de Berlin Antlamas imza edilmi veBulgaristana Ayastefanos Antlamas itibariyle verilen topraklarda revizyona gidilmitir. Berlin AntlamasnnBulgaristan ile ilgili dzenlemelerine ilikin olarak bkz. Tevfik Byklolu, Trakyada Milli Mcadele, I.Cilt,Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1987, s. 3540.5 Justin McCarthy, lm ve Srgn, 2.bas. (ev. Bilge Umar), stanbul: nklp Yaynevi, 1998, sayfa: 105. Szkonusu say, eitli kaynaklarda farkl ekillerde telaffuz edilse de 1 milyonun zerinde bir nfus kitlesininAnadoluya g etmek zorunda kaldn syleyebilmek mmkndr. 93 Harbi sonrasnda gerekleen ge ilikinsaysal veriler iin bkz. Yldrm Aanolu, Osmanldan Rumeliye Balkanlarn Maks Talihi G, stanbul:Kum Saati Yaynlar, 2001, s. 3335.


6/31



346 ZLEM, Kader

brakmtr.6

Bu gelimenin doal bir sonucu olarak, Bulgaristan Trkleri basz birgvde olarak hareket etmek zorunda kalmtr, denebilir.

Dnemin artlar gz nne alndnda, zellikle Osmanl ynetimininAvrupa ayanda Trk ve Mslman tanmnn edeerde kullanld grlr.Ayn zamanda, Osmanl topraklar ierisinde de farkl kimliklerin tanmlamasnailikin olarak, milli benlik unsurundan ziyade din kavramnn esas tekil etmesi,Berlin Antlamas dzenlemeleri itibariyle de geride kalan aznln haklarna vekimliine ilikin tanmlamalarda dini kimliin n plana kacak olmas sonucunudourmas beklenirdi. Ancak, sz konusu duruma tezat mahiyette BulgaristandakiTrk-Mslman Aznlk7 iin Trk kavramnn kullanlmas tercih edilmi veAntlamann gerek Trke gerek Franszca tercmesinde kaytlara bu ekilde

gemitir. Buna ek olarak, antlamann ieriinde Bulgarlarla Trklerin karkolduu yerlerde Trklerin hukuk ve menfaatlerinin gzetilecei belirtilmitir.8

Yine Berlin Antlamas dzenlemeleriyle Bulgaristan tam anlamyla devletolma vasflarna haiz deil iken dahi, lke ierisindeki Trk aznln eitlialanlardaki haklarna binaen ykmllk altna girmitir. Sz konusu antlamasadece Prenslik ynetimine ykmllkler getirmezken; ayn zamanda OsmanlDevleti ve antlama metnine imza koyan dier devletlere de ykmlklergetirmitir. Antlamann 4. maddesi itibariyle oluturulmas ngrlen BulgaristanAnayasasnn zerinde bir hiyerarik sralamada yer alacak olan bu hukuki vesiyasi bat ilevselliini, Bulgar ynetiminin uluslar aras hukukun ayrlmaz birparas olan Pacta Sund Servanda ilkesini ihlaliyle antlama hkmlerinin teorikboyutu ile uygulama safhas arasnda oluan derin farkllklar sonucu yitirmitir.Yaptrm mekanizmasnn tam anlamyla ilememesi bu derinlii artrmtr.

Berlin Antlamas itibariyle Trk Aznlk ile Bulgarlar arasnda herhangibir ayrm gzetilmeyecei, aznlk mensuplarnn da Bulgar ounluk gibi her trlsiyasal ve medeni haktan yararlanabilecei, hangi din ve mezhepten olurlarsa

6 Bilal N. imir, Bulgaristan Trkleri, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1986, s.32; Kader zlem, BulgaristanTrklerinin Tarihsel Perspektiften ncelenmesi, 29 Temmuz 2005, Trkiye Uluslararas ve Stratejik AnalizlerMerkezi, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=431 (e.t. 12.12.2007).7 Bulgaristanda aznlk kavramna atfta bulunulduunda akla ilk gelen unsur Trklerdir. Zira Bulgarlardan sonralke topraklar ierisinde demografik adan en fazla arlk sahibi olan unsur bu sz konusu nfus kitlesidir.(Nfusu 1 milyonu bulan Trklerin yan sra lke ierisinde az sayda Makedon, Yahudi, Ermeni, Rus, Gagavuz,Arnavut, Ulah, Macar, Srp ve Pomak Trklerinin varlndan bahsedilebilir.) Ancak bu kapsamda belirtilmesi

gereken husus, Bulgaristan, Trkiye ve Yunanistan arasnda ihtilaf konusu olan Pomak Trkleridir. BulgarlarnMslman Bulgarlar, Yunanistann ise Mslmanlatrlm Grekler olarak tanmlad Pomaklar, Trktarihiler ve yetkililer tarafndan Trk olarak tanmlanmakta ve Kuman Trkleriyle ili kilendirilmektedirler.Ayrntl bilgi iin bkz. Ahmet Aydnl, Bat Trakya Faciasnn Yz, stanbul: Akn Yaynlar, 1971, s. 2527; Hseyin Memiolu, Pages of The History of Pomac Turks, Ankara: 1991, s.17; lker Alp, Belgelerle veFotoraflarla Bulgar Mezalimi (18781989), Ankara: Trakya niversitesi Yaynlar, 1990, s. 710, Abdulhalukay, Bulgaristan Trkleri, Trk Kltr, Yl: XXIII, Say: 262, ubat 1985, s. 6667. BulgaristandakiPomaklar gnmz itibariyle dinsel anlamda Mslman olan, ancak dil asndan Bulgarca konuan nfus olarakdikkati ekmektedirler. Bu kapsamda aidiyet duygusu devreye girmekte ve sz konusu kitlenin Trklere yaknlgerek Bulgaristanda yaplan genel seimlerde, gerek sosyolojik balamda Trklerle kurulan balarla ortayakmaktadr.8imir, s. 366.


7/31




347

olsunlar bu haklarn kullanmaktan mahrum braklamayaca ve farkl dingruplarnn mensuplar da kendilerine ait toplumsal rgtlerini kurabilecekleringrlmtr.9 1879 ylnda yrrle giren ilk Bulgar anayasasnda belirtilenhkmler itibariyle10, Bulgaristana vatandalk ba ile bal olan bireylereynelik olarak ilkrenim zorunluluu getirilmitir. 18771878 Osmanl-RusSava esnasnda ve sonrasnda lkedeki Trk nfusunun eitim-retimkurumlar, kapsaml bir ykma uratlma ilemine tabi tutulmak istenmitir. Bubalamda, Bulgar Prensliinin kuruluunun ardndan geen 10 yllk sre zarfnda1500 kadar Trk mektep ve medreseleri yklm ve Berlin Antlamasnn 5.maddesinde belirtilen aznln haklarn ve milli kltr kurumlarn korumahakkna ilikin olan husus ihlal edilmitir. Ayrca Trk aznla ait dier mimariunsurlar da bu ykmdan nasibini almtr. Geride kalan salam yaplar ise Prenslik

ynetimince Trk aznln elinden alnm ve karlksz olarak kamulatrmailemine maruz braklmlardr.11 te yandan, Bulgaristanda Trk aznlneitimine ilikin olarak 1886da balayan ve 1894 e kadar sren bir iyilemedneminden bahsetmek mmkndr.12

II. Merutiyetin ilan esnasnda stanbuldaki ift bal ynetimrealitesinden ve ortaya kan kaos ortamndan istifa eden Bulgar Prenslii, 30 ylOsmanl Devletine vergi veren zerk bir ynetimin ardndan 1908 ylndabamszln ilan etmi ve krallk sistemine gemitir. Bununla birlikte, yenikurulan Bulgar devleti 1909da Osmanl ynetimi ile stanbulda bir protokol tesisederek resmen tannm oluyordu. Sz konusu Protokol ve buna binaen imzalananSzleme Bulgaristandaki Trk aznln durumuna ynelik hususlar da

iermekteydi. Protokol ile birlikte, Bulgaristandaki Trk aznln her trlmedeni ve siyasi haklardan faydalanabilecei, ayn ekilde hak eitliine, din vemezhep hrriyetine sahip olabilecei teyit edilirken; Trklerin okullarn, camiveya mescitlerini koruyup yaatabilecekleri vurgulanmtr. Yine protokolkapsamnda lke snrlar ierisindeki Trk-slam kltrne ait eserlerBulgaristann ulusal yetkisi dhilinde zebilecei bir sorun olmaktan kpDevletler Hukuku ile gvence altna alnmtr. Bylece Osmanl ynetiminin,Bulgaristandaki Trk aznlk ve Trk-slam kltrne ait eserler zerinde hak

9imir, s. 366.10 1879 Bulgaristan Anayasas 78. mad. iin bkz. Bulgaria Constitution Du Royaume De Bulgarie Du 16 Avril(28 Avril) 1879, Section VII.-De L Instruction Publique, Art. 78,http://www.dircost.unito.it/cs/docs/bulgaria%201879.htm (e.t. 13.12.1007). 1879 ylndaki ilk Bulgar Anayasasile birlikte, yeni devletin dini Ortodoks Hristiyanlk olarak tanmlanrken (mad. 3741); lke ierisindeki etnik vedini aznlklara, etnik Bulgarlarla ayn derece eitlik tannmt (mad. 5455). Bkz. Bistra-Beatrix Volgyi , Ethno-Nationalism During Democratic Transition in Bulgaria: Political Pluralism As An Effective Remedy For EthnicConflict, YCISS Post-Communist Studies Programme Research Paper Series, Number 3, March 2007, s. 17,http://www.yorku.ca/yciss/activities/documents/PCSPPaper003.pdf (e.t. 15.12.2007)11 Ayrntl bilgi iin bkz. Hseyin Memiolu, Gemiten Gnmze Bulgaristanda Trk Eitim Tarihi,Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 2002, s. 7475.12 mer Turan, The Turkish Minority In Bulgaria (18781908), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1998,s.220222.


8/31



348 ZLEM, Kader

sahibi olduu akla kavumutur.13

Szleme kapsamnda ise Bulgaristandakimftlerin durumlar ele alnm olup, Bulgaristandaki mftlkler yine Sofyaynetiminin kendi tekelinde karara balayabilecei bir konu olmaktan kmtr.Mftlkler, sadece din ileri ile ilgilenen bir kurum olmaktan km; aynzamanda aznlk ileri ile de ilgilenir hale gelmiti. Mftler Trk okullarn teftiedebilmekte, yeni okullarn alp alamayacana ilikin giriimlerdebulunabiliyordu.14

te yandan, stanbul Szlemesi itibariyle Bulgaristann resmen tannmasbaz hukuksal skntlar da beraberinde getirmitir.15 Bulgaristann bamszlnilan etmeden nce Osmanl snrlarn terk eden Bulgarlarn snrlar arasndaserbeste seyahat etme lkslerinin ortadan kalkmas, Edirne ve Makedonyada

bulunan arazi ve tanmaz mallarn kontrol iin 2 ay ierisinde Osmanlvatandalna gemeleri aksi takdirde ilelebet Bulgar kalacaklarna ilikin birartn getirilmesi16 bu kapsamda verilebilecek rneklerdir.

19121913 Balkan Savalar Osmanl Devletinin Balkanlarla topraksahibi olma balamnda artk bir bann kalmadnn tescili olurken17; blgedekiTrk nfus asndan bask, zulm ve g olgusu yeniden kendisini gstermi18 veBulgaristan, Krcali de dhil olmak zere Bat Trakyay alarak Ege denizekmtr. Yzyllarca Osmanl ynetiminde kalan blge, 1920den sonraYunanllarn eline gemitir. 29 Eyll 1913 tarihinde Osmanl Devleti ileBulgaristan arasnda stanbul Antlamas imza edilirken; Sofya merkezli kan 2.Balkan Sava da son bulmaktayd. stanbul Antlamasyla birlikte Bulgaristansnrlarn gney ynnde de geniletirken; Krcali, Koukavak, Mestanl gibinfusunun tamamna yakn Trk olan Trk olan yerleim yerlerini topraklarnakatmtr. te yandan, blge halknn yabanc bir aktr egemen g olarak kabuletme konusundaki yabancl, Rodop Hkmeti Muvakkatesinin ardndan (18781886) yeni bir direni hareketinin de balangc olmutur. Sonu olarak,Bulgaristan ile stanbul Antlamas imzalanm ve lkedeki Trk aznla ynelikyeni dzenlemeler antlama ieriinde yer almtr. Bu antlamaya gre,Bulgaristana braklan topraklardaki Trk-Mslman nfus Bulgar uyruunageerken; 4 yllk bir sre zarfnda kans deitiyse Trk uyruuna geebilmeansn elinde tutuyordu. ocuklar da reit olduktan sonra bu hakka sahipolabilmekteydi. Ancak, Trk uyruuna gemek isteyenler 4 yl iinde Trkiyeye

13 mer E.Ltem, Tarihsel Sre iinde Bulgaristan Trklerinin Haklar, Erhan Trbedar (der.), BalkanTrkleri/Balkanlarda Trk Varl, Ankara: ASAM Yaynlar, 2003, s.45.14imir, s.368369.15 Ayrntl bilgi iin bkz. Mehmet Yavuz Erler, Osmanl dari Yapsnda Bulgar Vatandalarnn G ile ilgiliBaz Dzenlemeler (19011910)", XIV. Trk Tarih Kongresi (Ankara 2002), II. Cilt, I. Ksm, Ankara: 2003, s.315349.16 Erler, s. 316.17 Balkan Savalarna dair ayrntl bilgi iin bkz. Georges Castellan, Balkanlarn Tarihi, Ay egl Yaraman-Babuu (ev.), stanbul: Milliyet Yaynlar, 1995, s. 384390; Andre Gerolymatos, The Balkan Wars, NewYork: Basic Books, 2002, s. 211232.18 Bu dnemde Trklere kar uygulanan mezalim iin bkz. lker Alp, Bulgarian Atrocities-Documents andPhotographs, London: 1988, s. 110.


9/31




349

gmek zaruretinde olup kendileriyle birlikte tanabilir eyalarn ve mal varlngtrebiliyor ve bunlar iin gmrk paras demiyorlard. Bununla beraber, Bulgaruyruunda kalmay tercih eden Trk aznlk, Bulgarlarn sahip olduu her trlmedeni ve siyasal haklardan yararlanabiliyordu.19 Antlamann teorik ksmnabakldnda 8. madde, Bulgaristan uyruklu Mslmanlarn Bulgar unsurlarlamedeni ve siyasal alanda eit olacaklarn, ayrca dini serbestliklerinin bulunacanve rf, adet ve dini rgtlenmelerine sayg gsterileceini vurgulamaktadr.12.madde ise Mslman vakflarnn korunmasna ilikindir. Bu antlamann ikincieki, Bulgaristandaki mftlerin grev ve sorumluluklarn saptamaktadr.20Antlama kapsamnda yaplan bir yenilik olarak dikkatleri eken husus, dahanceki antlamalarla lkedeki aznlk grubunun Trk olarak tanmlanmasnaramen, 1913 stanbul Antlamas ve Mftler Szlemesinde Mslman

ifadesinin kullanlmasdr.

I. Dnya Sava yaklarken uluslar aras sistemde meydana gelenkutuplamalar stanbul ve Sofya ynetimlerini de etkilemitir. Her iki ynetim dettifak Devletleri tarafnda yer alrken, mttefiklik ilikisinin Bulgaristandaki Trkaznla yansmas da olumlu ynde olmutur. Bulgar Devleti savatan malupkarken; tilaf Devletleriyle 27 Kasm 1919 tarihinde Paris yaknlarnda bulunanNeuillyde bar antlamas imzalamtr. Osmanl Devletinin taraf olmad buantlama dokuz blmden olumaktayd. Antlamann IV. Blm lkeierisindeki aznlklarla ilgiliyken; sz konusu antlama ulusal mevzuattaki normlarhiyerarisinin zerinde yer almaktayd.

Neuilly Antlamasnn IV. blm dzenlemelerine gre;

Bulgar Devleti din, dil, rk ve milliyet ayrm gzetmeyecek,

Topraklarnda yaayan aznlklara tam eitlik salayacak,

Bulgaristandaki aznlk gruplar dini vecibelerini serbeste yerinegetirme hrriyetine sahip olurlarken; tpk bir Bulgar fert gibi medeni ve siyasalhaklarn kullanlmas balamnda ayrma tabi tutulmayacak,

Aznlklar, devlet memurluuna girebilecekler, istedikleri meslei veyazanaat seebilecekler,

Ayrca, aznlklar eitim-retim kurumlar, dini ve sosyal kurumlaraabilecekler, bunlar denetleyip ynetebilecekler ve ayn zamanda bu kurum ve

kurulularda kendi dillerini zgrce kullanabileceklerdi. Aznlk unsurlar younolarak yaad yerlerde, Bulgar Hkmeti tarafndan devlet ve belediyebtelerinden bu aznlk okullarna, dini ve sosyal kurumlara yardm yapacakt.21Neuilly Antlamasnn IV. blmnn 50 ila 58. maddeler arasndaki hususlar

19 Cengiz Hakov, 1913 Ylnda stanbulda mzalanan Bulgar-Trk Antlamas ve Bulgaristan Trk-MslmanNfusun Haklar, XIII. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt-I. Ksm, TTK BasmeviAnkara:48 Ekim 1999, 2002, s. 421.20 Ltem, s. 4546.21imir, s.374375.


10/31



350 ZLEM, Kader

aznlklar ve haklarna ilikindir. Bu antlamann 54.maddesinde: Etnik, dil ve dinaznlklarna mensup olan Bulgar vatandalar, br vatandalar ile ayn haklardanyararlanacaklar, hayr kurumlar, dini ve sosyal kurumlar, okullar ve benzeri eitimkurumlar kurup ynetebilecekler, burada kendi dillerini serbeste kullanp,serbeste ibadet edebileceklerdir. denmektedir. Neuilly Antlamasnn aznlkhaklar asndan ileri nitelikte denebilecek hkmler ierdii belirtilmelidir.

Neuilly Antlamasnn imza edilmesinin ardndan Bulgaristanda krallkrejiminde ynetim zafiyetleri ortaya karken, I. Dnya Sava sonrasndaAvrupada grlen krallk sisteminden eitli ierikteki parti ynetimlerine geisrecinden Bulgaristan da nasibini alm ve iki sava arasndaki 20 yllk dnemBulgaristan iin iddet ve darbelerle anlr olmutur.22 Alexandr Stambolyski

zamannda altn alarn yaayan Bulgaristan Trkleri, Neuilly, Lozan ve 1925Trk-Bulgar Dostluk Antlamalaryla23 koruma altna alnmlardr. Ancak, iftiPartisinden sonra iktidara gelen Faist hkmetler dneminde Trklere ynelikbask unsurlar artmtr. Genel olarak denilebilir ki, farkl sebeplere dayanlarak19131934 yllar arasnda ortalama olarak her yl 1012 bin Trk Anadoluya getmitir.24 Aanolunun tespitlerine gre ise, 19231939 yllar arasndaBulgaristandan Anadoluya doru gerekleen g hareketine 198.688 kiikatlm olup, ortalama olarak yl bana 17.000 kii etmektedir.25

Bulgar Prensliinin kuruluundan 2. Dnya Savann sonuna kadargeen sre genel hatlaryla zetlendiinde, eitli antlamalar ad altnda lkedekiTrk aznln temel hak ve zgrlklerinin korunmasna ynelik hem OsmanlDevleti hem Trkiye tarafndan birok giriimde bulunulmutur. G olgusu, busre itibariyle gndemden eksik olmamtr. Belirtilmesi gereken ayr bir husus dalke ierisindeki etnik Bulgarlar ve Trkler arasnda bir kutuplamannyaanmamas, her iki toplumun da yzyllardr sre gelen bir arada yaamaerdemine sadk kalmalardr. Bulgaristandaki Trk aznla ynelik tekiletirmeileminin temel sujesi olarak daha ziyade devlet ynetiminde stratejik noktalardayer alan yneticiler ve belli dnemlerde grlen komitaclar dikkatleriekmektedir. Bununla birlikte, lkedeki Trk toplumunda meru devlet ynetiminekar sivil itaatsizlik unsuru yaanmam; aksine Bulgaristann savaa girdiidnemlerde Trkler de ordu kademelerinde yerini almlardr.

1944 ylnda Bulgaristanda komnist sistemin tesisi ile birlikte lkedekiTrk aznln kaderini belirleyen Bulgarlarn milliyeti emelleri ve etnik

farkllklar gibi hususlarn yanna bir de Trkiye ile Bulgaristan arasndaki

22 Castellan, s.443447; L. S. Stavrianos, The Balkans Since 1453, London: Hurst, 2000, s.644660.23 1925 ylnda Trkiye ve Bulgaristan arasnda tesis edilen antlamalarn ieriine ilikin olarak bkz. smailSoysal, Trkiyenin Siyasal Antlamalar, I.Cilt (19201945), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, s. 253263; Bilal imir, Bulgaristandaki Trk Aznlnn Ahdi Durumu, Trk Kltr, Yl: XXIV, Say: 264, Nisan1985, s. 265274.24 mer Turan, Gemiten Gnmze Bulgaristan Trkleri, Erhan Trbedar (der.), Balkan Trkleri/BalkanlardaTrk Varl, Ankara: ASAM Yaynlar, 2003, s.23.25 Aanolu, s.310.


11/31




351

ideolojik atma eklenmitir.26

Komnistlerin iktidardaki ilk on ylnda etnikkimliklerin nemli olmad sav n plana karken; etnisite dnda nceliklesosyalist bir sistem ardndan da komnist bir toplumun oluturulmas iinegiriilmitir.27 Ne var ki, Bulgaristanda yeni sistemin ilanndan sonra izilenpembe tablolarn doru olmad anlalm ve 195051 ylnda ilk byk ghareketi yaanmtr. 10 Austos 1950de Bulgar Hkmetinin, Trkiyeden ayierisinde 250.000 Bulgaristan Trkn gmen olarak kabul istemesiyle iki lkearasndaki ilikiler gerilmi ve 195051 yllarnda 150.000 kii BulgaristandanTrkiyeye g etmitir.28

Nisan 1956da Todor Jivkovun Bulgaristan Komnist Partisi (BKP)zerinde nfuzunu glendirmesiyle birlikte, 2. Dnya Sava sonrasnda

Bulgaristanda yrtlmeye allan etnik unsurlarn gz ard edilmesi ilkesi terkedilmi; yerine Trk-slam kart sylemler gndeme gelmi ve Sofya ynetimilkedeki Trk aznl bu sylemlerle asimilasyon politikalarna tabi tutmakistemitir. Bu kapsamda, Jivkov ynetiminin Bulgaristan Trkleri asndan birdnm noktas olduu ileri srlebilir. Bu faktrlerle birlikte lkedeki Trkaznln genel durumunda bir deikenlik ve gerileme sz konusu olmutur.rnein, 1946da karlan bir kanunla Trk aznlk okullar ile bunlara bal btnmenkul ve gayrimenkul mallar devletletirilmitir. 19511952 ders ylnda Trkeokutulan derslerin oran te bire indirilmitir, ayn yl aznlk okulu kavramortadan kalkarak Trk ve Bulgar okullar birletirilmeye balanmtr. Bununlabirlikte, 1959da Trk aznlk okullar tamamen kapatlarak Trke semeli dersolarak haftalk 1 saate indirilirken; 1974te ise bu uygulamaya tamamen son

verilmitir.29

1956 ylnda Jivkovun iktidara gelmesiyle birlikte gn na kan

asimilasyon hareketleri Aralk 1984-Mart 1985e kadar sistematik bir ekildesrdrlm ve bu dnemde doruk noktasna ulamtr. Ksacas, Trkler genikapsaml bir Bulgarlatrma politikasna maruz braklmlardr.30 Trk isimlerininBulgar isimleriyle deitirilmesi, dini vecibelerin engellenmesi, komnizmgerekesiyle camilerin kaplarna kilit vurulmas vb uygulamalar kltrel

26 Aye Kayapnar, Trkiye-Bulgaristan likilerinin Bulgaristandaki Trkler Asndan Deerlendirilmesi,Stratejik Aratrmalar Dergisi, Yl:1 Say:2, Eyll 2003, s. 206.27 Vesselin Dimitrov, In Search of a Homogeneous Nation: The Assimilation of Bulgarias Turkish Minority,19841985, 23 December 2000, European Center for Minority Issues, s.7,

http://ecmi.de/jemie/download/JEMIE01Dimitrov10-07-01.pdf (e.t. 15.12.2007)28 19501951 gne ilikin ayrntl bilgi iin bkz. imir, s.212230; Aanolu, 310312. Sz konusu g aslitibariyle Moskova kaynakl olup; Trkiyenin Kore Savana katlmasn ve ardndan NATO yesi olmasncezalandrmak amacyla Stalin tarafndan Ankaraya kar bir silah olarak kullanld belirtilmelidir. Paralelmahiyetteki grler iin bkz. Birgl Demirta-Cokun, Bulgaristanla Yeni Dnem, Ankara: ASAM Yaynlar,2001, s. 16; Kayapnar, s. 206. 1951 Gne ilikin ayrntl bilgi ve Trkiye ile Bulgaristan arasndaki bu dnemitibariyle yaanan diplomatik ilikiler iin bkz. Bilal imir, Bulgaristan Trkleri zerine Aratrmalar veBelgeler I, Trk Kltr, Yl: XXIV, Say: 272, Aralk 1985, s. 500514.29 Kamuran zbir, Bulgar Ynetimi Gerei Gizleyemez, stanbul:1986, s. 41.30 Bu dneme ilikin ayrntlar iin bkz. Hugh Poulton, Balkanlar: atan Aznlklar, atan Devletler, YavuzAlagon (ev.), stanbul: Sarmal Yaynevi, 1993, s. 146184; Refik Korkud, Komnist Bulgaristann Dosyas,Ankara: 1986, s. 2936.


12/31



352 ZLEM, Kader

asimilasyona; Trklerin youn olarak yaad yerlere yatrm yaplmamas veTrke konuanlardan zorla para alnmas ekonomik anlamda izole edilmilie; buuygulamalara itiraz edip bakaldranlarn ikenceye maruz braklmalar ise fizikiyaptrma ak birer rnek tekil etmektedir. Bulgaristan Trklerinin maruz kaldbu durum, komnist partinin hesaplad sonucun aksine, aznlk grubu yelerinidil, din ve aile balar temelinde bir araya getirmi ve ounluktan uzaklatrmtr.Dier bir deyile, izlenen asimilasyon politikalar Trk aznln etnik kimliiniglendirmitir.31

Bu gelimelerin doal bir sonucu olarak eitli zaman dilimlerinde golgusu yeniden gndeme gelmitir. 1968 ylnda Trkiye ile Bulgaristan arasndaG Anlamas32 tesis edilirken, anlama kapsamnda 19691978 yllar arasnda

130.000 kadar Trkn g ettii anlalmaktadr.33

Bulgaristandaki Trk aznlnhaklarn garanti altna alan ikili antlamalarn yan sra Birlemi Milletler KurucuAntlamas, Jenosit Szlemesi, Irk Ayrmn Btn ekilleri ile OrtadanKaldrlmasna likin Szleme, Medeni ve Siyasi Haklara likin Szleme,Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Szleme, nsan Haklar EvrenselBeyannamesi ve Helsinki Nihai Senedi gibi birok antlama ve szlemeyle Trkaznln haklar uluslar aras boyutta teminat altna alnmt.34

Aralk 1984e gelindiinde, Bulgaristandaki komnist ynetim Trkaznl asimilasyona ynelik en somut giriimlerde bulunmu ve lkedekiTrklerin isimleri zorla deitirilmeye allmtr. lk olarak GneyBulgaristandan balanm; sz konusu kampanya Kuzeydou BulgaristandakiTrklere de uygulanmak istenmitir. Bu durum, Trkler arasnda tepkileriartrrken; rgtlenme srecinin de nn amtr. Zorla isim deitirmekampanyasn protesto etmek amacyla geni katlml yryler dzenlenmitir.35Bununla birlikte, yaplan gsterilerde sivil halka Bulgar gvenlik glerince atelekarlk verilmesi sonucu ok sayda insan hayatn kaybetmitir.36 Dier taraftan,lkedeki Trk aydnlar hapishanelere mahkm edilmi ve trl ikencelere maruzbraklmlardr. 1989un balarndan itibaren protestolarn sesi ykselie geerken;Kuzeydou Bulgaristanda alk grevleri dzenlenmi ve bu kvlcm Rodopblgesine de sramt. Gstericilerin demokratik yollardan dini ve kltrelhaklarnn iadesini talepleri, Trkiyeden ve uluslararas kamuoyundan gelenbasklarla37 birleince Sofya ynetimince geri adm atlmtr. 29 Mays 1989daTodor Jivkov medya araclyla lkedeki Bulgar Mslmanlarnn istedikleri

31 Milena Mahon, Turkish Minority Under Communist Bulgaria-Politics of Ethnicity and Power, Journal ofSouthern Europe and the Balkans, Volume 1, Number 2, 1999, s. 156.32 Bilal imir, Bulgaristandaki Trk Aznlnn, s.251253.33 Aanolu, s. 313; G Anlamasna binaen ayrntl bilgi iin bkz. imir, Bulgaristan Trkleri, s.314339.34 Ayrntl bilgi iin bkz. brahim Kamil, Bulgaristandaki Trklerin Stats, stanbul: Trk DnyasAratrmalar Vakf, 1989, s. 6380.35sim deitirme kampanyasna gsterilen direni iin bkz. Poulton, s.169185.36 kan olaylarda yaanan can kaybna ilikin farkl saysal veriler ileri srlse de imire gre, Mart 1985ekadar Bulgaristanda hayatn kaybeden Trklerin says 8002500 arasndadr. imir, Bulgaristan Trkleri, s.340.37 Uluslar aras camiada ykselen tepkiler iin bkz. Cokun, s. 3335.


13/31




353

takdirde Trkiyeye gidebileceklerini bildirmi ve Trkiyenin de bu dorultudasnrlar amas talebinde bulunmutur.38 1989 yaznda 310.000 Bulgaristan TrkTrkiyeye g ederken39; yaanan g, II. Dnya Sava sonras Avrupadagerekleen en byk kitlesel g hareketi olma zelliini tamaktadr.

2. BULGARSTAN SYASETNDE TRKLER

2.1. Souk Savan Bitimine Doru Bulgaristandaki Genel Durum veBulgaristan Trklerinin Partileme Sreci

80lerin ikinci yarsndan itibaren Gorbaovun Glasnost ve Perestroykapolitikalarna paralel olarak uluslar aras sistemde meydana gelen yumuamasrecine karn, Politbro ynetimin Bulgaristan Trklerine ynelik giritiiasimilasyon politikas bata Trkiye olmak zere, Bat dnyasnn ve uluslar araskamuoyunun tepkisini ekmiti. Soruna ilikin Moskovann kaytsz kalmas daBulgaristan iyice yalnzlatrmtr. Jivkov ynetimin uluslar aras konjonktrdemeydana gelen/gelecek olan deiiklikleri analiz etmede zorluk ekmesi, lkeierisinde ksr bir dngnn olumasna ve Stalin dneminden kalma metotlarnuygulanmasna yol amtr. Uygulanan asimilasyon politikalarna direnile karlkverilmesi, lke ierisinde genel anlamda bir kaos ortamnn olumasn daberaberinde getirmitir. Souk sava dneminin bitimine yaklalrken,Bulgaristandaki i siyasal sistemde zlmeler meydana gelmi ve bu da yapsal

dnmlerin gereklemesini zaruri klmtr.10 Kasm 1989da Todor Jivkov Bulgaristan devlet bakanlndan

indirilirken; yerine eski dileri bakan Petar Mladenov gemitir.40 Jivkovun yenidzene uyumsuzluunun ve sorun reten politikalarnn ardndan, yerine Bulgarhariciyesinden bir ismin gelmesi, gerekleen kitlesel gn, asimilasyonpolitikalarnn ve komnist parti ierisindeki darbenin d dnya nezdinde aklamave hakl karma zaruretinde bulunulmasndan kaynaklanmaktadr.41 Mladenovynetimi, ncelikli olarak asimilasyon politikalarn protesto gsterilerine nderlikettii gerekesiyle hapse atlan Trk entelektellerin serbest braklmasna ynelikhukuksal dzenlemelere girimitir. Bu erevede 14 Kasmda bata Ahmet

38 Kayapnar, s. 208.39 Aanolu, s. 316; Rossen Vasilev, Bulgarias Ethnic Problems, East European Quarterly, XXXVI, No.1, Mart2002, s. 105.40 Todor Jivkovun devlet bakanlndan indirilmesi, salt Jivkovun iradesine bal olarak gerekleen bir gelimeolmaktan ziyade, bunun Moskovann istei dorultusunda gerekletii ne srlmektedir. Bkz. Sami Kocaolu,Bulgaristan Trkleri Ah, stanbul:1998, s. 409. Dier taraftan, dnemin uluslar aras artlar gz nnealndnda, Gorbaovun balatt gei srecinde Jivkovun aykr bir ses olmasnn ve bloklar aras gerilimiartrmasnn nlenmek istendii dnlebilir. Ancak bu dnemde Polonya, Macaristan, Dou Almanya veekoslovakyadaki komnist sistemlerde zlmelerin meydana geldiini ve Dou blounda deiimrzgrlarnn oktan baladn, te yandan Jivkov rejimine ynelik komnist parti ierisindeki yeni muhalefeteMoskova tarafndan yasad olarak destek verildiini belirtmek gerekir. Dimitrov, s. 17.41 Poulton, s. 197.


14/31



354 ZLEM, Kader

Doan olmak zere, Trk aydnlarla grme masasna oturulmu ve yeni ynetimtarafndan Trk aznln durumunun iyiletirilmesine ynelik gerekletirilmesidnlen reformlardan bahsedilmitir. 29 Aralkta ise Mladenov ynetimi, eskihkmet tarafndan zor kullanlarak deitirilen isimlerin yerine Trke adlarnalnabileceini, gnlk hayatta dinsel ykmllklerin yerine getirilebileceini veTrke konumann yasaklanmayacan aklamtr.42

Bulgaristanda yeni bir dnm sreci yaanrken; bu srete aznlkgruplar gncelliini koruyan en nemli konu olarak karmza kmaktadr. 15Ocak 1990da Bulgaristan Komnist Partisinin 9. Halk Meclisinde uygulananpolitikalarn hakszln aklayan bildirge ile adlarn iade edilmesine ilikinkararlar alnm; 16 Ocak 1990 tarihinde 1971 Anayasasnda yer alan 1/2. ve 1/3.

maddelerin kaldrlmasyla Bulgar siyasetine hkim olan Komnist Parti tekelineson verilmitir.43

simlerin iade edilmesine ilikin kararlar alnrken; zellikle Bulgarnfusunun ounlukta olduu blgelerde genel bir honutsuzluk kendisinigstermitir. Yaz dneminde ok sayda Trkn Bulgaristandan g etmesi, etnikBulgarlar asndan vatana ballkla badamayan bir eylem olarak grlmtr.zellikle, Jivkov dneminde Bulgarlatrlan Trklerin haklarnn Mladenovidaresiyle birlikte geri verilmesi gz nnde bulundurulduunda, yeni ynetiminsz konusu politikalar, Bulgar nfusunun milliyeti duygularn harekete geirmive ok sayda protesto mitinginin dzenlemesine neden olmutur.

Bulgaristanda farkl bir srece girilirken politik arenada yeni siyasal

partiler kendisini gstermitir. 7 Aralk 1989da kurulan Demokratik Gler Birlii(DGB), eitli sivil toplum rgtlerinin bir araya gelmesi sonucu oluturulmutu.DGBnin Bulgaristan siyasetinde yer almas, lke iindeki siyasal dokuyu sosyalisteksenli bir yapsal grnmnden karlmas hususunda nemli bir faktrolmutur. DGBnin yan sra bu dnem itibariyle, Bulgar Sosyal Demokrat Partisi,Yeni Demokrasi, Bulgar Ulusal Birlii, Demokrat Parti, Yeiller Partisi, BulgarHalk Partisi gibi saylar 100 bulunan ok sayda yeni partinin Bulgaristan politikyaamna katld gzlemlenmektedir. Bu durumun Bulgaristanda oksesli biryapy oluturduu dnlse de, gei dneminde teekkl olan bu partilerbirbirlerinin trevi olmaktan teye gidememilerdir.

100 yl akn bir sredir Bulgaristan topraklarnda ulusal aznlk

statsnde bulunan Bulgaristan Trkleri, bu sre zarfnda aznlk haklar ikili, oktarafl ve uluslar aras antlamalar erevesinde garanti altna alnmasna karnbirok asimilasyon hareketine maruz braklmlardr. Masa banda elde edilenkazanmlarn totaliter rejimler araclyla kaybedilmesi, Trk aznlnnTrkiyeye g etmesinde nemli bir etken olmutur. 1984n Aralk aynda

42 Poulton, s. 198; Upheaval in the East: Bulgaria; Turks Win Right to Use the Muslim Names They Were Forcedto Change, The New York Times, 30 December 1989.43 zgr, s. 86.


15/31




355

balatlan son asimilasyon politikas da Trk aznlk iin yeni rgtlenmeleri deberaberinde getirmiti. Bu kapsamda, Hak ve zgrlkler Hareketi (HH)kurulmutur. 22 Aralk 1989da Ahmet Doan tarafndan kurulan hareket, 4 Ocak1990 itibariyle resmen tescil edilirken; balang itibariyle bir siyasi parti deil;sadece haklar savunmak iin kurulmu bir oluum olduu iddia edilmitir.44rgtn yeni kurulmu olmasna ramen ubat 1990da 10.000 yesininbulunduunu belirtmek gerekir. Sz konusu durum, Ahmet Doan tarafndan1985ten beri yeraltnda rgtlenildii iin hayli gelime saland eklinde ifadeedilmitir.45

HHn rgtlenme srecinin yan sra siyasi arenaya kyla birliktebaz sorunlar da kendisini gstermitir. Partinin kurulmasyla ilgili olarak ilk

toplant, Sofyada 2627 Mart 1990 tarihlerinde gerekletirilen KuruluKonferansyla olmutur. Konferans genel anlamda, oluturulacak partinin yol,yntem ve amalarn tayin edici nitelikteyken; konferansa katlan yeler arasndaba gsteren fikir ayrlklar, blnmlk belirtileri olarak alglanmtr.46 KuruluKonferansnda yaplan gr alverileri neticesinde ekillenen parti, anayasalereveye ve Siyasi Partiler Kanununun hkmlerine uygun bir ekilde 26 Nisan1990da Bulgaristan siyasi yaamna girmitir.

2.2. Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristandaki Siyasi Yaam,HH ve Trk Aznln Kazanmlar

44 Sonrasnda siyasi bir parti halini alan Hak ve zgrlkler Hareketi, 1984te balayan asimilasyon politikalarnatepki olarak Ahmet Doan tarafndan oluturulan Trk Milli Kurtulu Hareketinin devam niteliindedir. Bkz.Bulgaristan Siyasetinde Trkler, TUSAM Ulusal Gvenlik Stratejileri Aratrma Merkezi, 17.06.2005,http://www.tusam.net/print.asp?id=234&tbl=MAKALELER&fld=makale (e.t. 20.12.2007). Trk Milli KurtuluHareketi balang itibariyle yasal bir oluum deilse de, Hak ve zgrlkler Hareketi adyla meruiyet zeminindevarlk bulmutur. Sz konusu hareketin henz yasal perspektifte yer almamasna ramen, Trk aznln haklarnelde etme konusunda iddete bavurmaktan kanmas, Bulgaristan Trklerinin sorunlarn zmne ilikindemokratik metotlar benimsediinin kant niteliindedir.45 Poulton, s. 201202. Bu noktada belirtilmesi gereken ayr bir husus da partileme srecine gidilirken,Bulgaristan Trkleri asndan yaanan ynetici/elit tabaka sorunsaldr. Hareketten partiye gei srecindeyaanan g olgusu ile birlikte, direnie rehberlik eden aydn tabakann byk ounluu Trkiyeye g etmiti.Bu durum, 1989 g sonrasnda cezaevinden kan Ahmet Doan hareketin doal lideri durumuna getirmitir.Sz konusu durum, baz evrelerde rahatszlk yaratm olsa da, Jivkov sonras dnemde Bulgaristanda kendisinigsteren partileme rzgrndan Trkler de faydalanmtr. Bu dnemde Hak ve zgrlkler Hareketinin yan sra

Demokratik Geliim Hareketi, Trk Demokrat Partisi ve Demokratik Adalet Partisi gibi Trk kkenli partilerinvarlndan bahsedilebilir.46 Kurulu Konferansnda partinin ideolojisi, amalar, izlenecek yntemler ve kullanlacak aralar eksenindeeitli gr ayrlklar ortaya kmtr. Partinin izlemesi gereken politikalara ilikin Trk aznlkla ilgili her trlsorunda taviz verilmeksizin zm taraftar ve son tahlilde zerklik talep eden bir radikal kanat ortaya karken;zm srecinin anayasal erevede demokratik srete ortaya kmas taraftar olan lml, pragmatik bir kanadnvarlndan bahsedilebilir. Bununla birlikte, ulus-etnik grup kavramlarnn tanmna ilikin olarak bir gr ayrlda kendisini gstermitir. zellikle partinin hangi kesimlere hitap edecei, Trk-Mslman snflandrmasnnyaplp yaplmayaca, hangi kimliin daha n planda tutulaca gibi eitli konular da konferansn ieriinde yeralmtr. Konferansta ele alnan konular ve partileme srecinde karlalan sorunlar iin bkz. zgr, s. 91114.Gerek konferansn genelinde gerekse daha sonra oluturulacak partinin ynetim kademelerinde lml kanadnhkim olduu gzlemlenmektedir.


16/31



356 ZLEM, Kader

Kurulu Konferansnn ardndan Bulgar i hukukunun ilgili hkmlerineuygun olarak siyasi bir parti haline gelen Hak ve zgrlkler Hareketi hakknda,1991 Bulgaristan Anayasasnn 11/4. ve 44/2. maddelerinde yer alan siyasipartilerin etnik ve dinsel izgide kurulamayaca47 ynndeki hususlara aykrolduu gerekesiyle kapatlma davas almtr. Oysa HHn tznebakldnda, lkedeki tm topluluklara sayg duyulacana, aznlk haklarnngaranti altna alnmasn salamak iin Bulgar ulusal hukukunun uluslar arasprensip ve normlara uyumunun salanmasnn ama edinilerek Bulgaristanvatandalar arasnda birlik ve eitlie ulalmas iin aba gsterileceinedeinildii aka grlmektedir.48 Bulgar Anayasa Mahkemesinin 21 Nisan 1992tarihli karar ile HHn kapatlmasna ilikin alan dava reddedilirken;49 bukararla birlikte HHn meruiyet sorunu da ortadan kalkm grnmektedir.

Bulgaristan siyasi dengeleri yeni dnemde Trklerin varlna almayaalrken; gerek i kamuoyundan gerekse uluslar aras camiadan gelen basklarsonucunda Trk aznlk eski isimlerine kavumulard. simlerin iadesiyle ilgiliolarak balang itibariyle mahkeme karar art koulmu olsa da, 1990 ylndayaplan seimlerle parlamentoya giren HHn giriimleri sonucu, mahkemekarar art ortadan kalkm, isimlerin iadesi basit bir idari ilem haline gelmitir.

Bulgaristann Jivkov sonras dnemde aznlk haklaryla ilgilidzenlemelere girimesi Trk aznln durumunu glendirmekle birlikte, Batdnyas tarafndan da takdirle karlanmtr. Trke isimlerin50 iade edilmesininardndan sosyal haklarn bir paras olarak Trk aznln eitim ve basn-medyahaklarnn durumu gndeme gelirken; konu zerinde Bulgar hkmetince hayliar denebilecek bir tempoda da olsa gerekli ancak eksik admlar atlmtr. Trkaznln eitim haklarn alma konusunda dersleri boykot karar, 19911992eitim-retim ylnda sonu verirken; bu yldan itibaren Trklerin nfusa younolduu yerlerde ders program dnda Trke derslerin okutulmasna izinverilmitir. Bulgaristan Bakanlar Kurulu, 5 Eyll 1994 tarihli 183 nolukararnamesiyle ilk ve orta dereceli okullarda program d olarak Trk rencilerehaftada 4 saat Trke dersin okutulmasn karara balamtr. 1999daBulgaristanda kabul edilen Milli Eitim Kanunuyla birlikte 1. snftan 12. snfnsonuna kadar anadili eitiminin mecburi semeli ders programna alndgrlmektedir.51 Trk rencilerin anadilde eitim durumu ve hali hazrdaki

47 1991 Bulgaristan Anayasas iin bkz. Constitution of Republic of Bulgaria, The National Assembly of theRepublic of Bulgaria, http://www.parliament.bg/?page=const&lng=en (e.t. 26.12.2007).48 HH tz iin bkz. Hak ve zgrlkler Hareketi Tz,http://www.dps.bg/cgi-bin/e-cms/vis/vis.pl?s=001&p=0319&n=&vis= (e.t. 26.12.2007).49 Anayasa Mahkemesi tarafndan tesis edilen karara ilikin olarak bkz. Annotations Et Rsumes DesDcisions De La Cour Constitutionnelle De La Rpublique De Bulgarie, 7. Dcision No 4 du 21 avril 1992, A.C.No 1/91, http://www.constcourt.bg/ks_fr_frame.htm (e.t. 26.12.2007); Dimitrov, s. 18.50 Bulgaristanda Trke isimlerin geri alnmas mmkn olurken; Bulgarcann tipik bir karakteristii olan ev, -ov, -eva, - ova, gibi eklerin kullanlmasnn zorunlu hale getirildii belirtilmelidir. Bkz. Poulton, s. 204.51 Memiolu, Gemiten, s. 265. Trke ders kitaplarnn basmna ilikin mali skntlar yaanrken; bukonuda Trkiyeden yardm istenmitir. 1990l yllarn balarndan itibaren Trkiyenin bu hususta yardmlarolmutur. te yandan, eitim artlarnda meydana gelen iyileme srecine paralel olarak, umnu ve Krcalideki


17/31




357

uygulamann eksiklii gnmz itibariyle Trk aznla ilikin krlmanoktalarndan birini oluturmaktadr. Trk kimliini oluturan en nemliunsurlardan olan Trkenin semeli ders kategorisinde yer almas, Trk dilininTrk aznlk zerindeki hkimiyetini azaltmakta ve gerek Trklerin temsilcisiHH, gerekse Trkiye tarafndan konuya ilikin gereken hassasiyetingsterilmesini, Bulgaristan nezdinde giriimlerde bulunulmasn kanlmaz halegetirmektedir.

1991 Bulgaristan Anayasasnn 39, 40 ve 41. maddelerinde basn-medyahaklaryla ilgili hkmler yer alrken; bunlarn Trk aznlk rneklemindekiizdmlerine rastlamak mmkndr. Hak ve zgrlkler ad altnda HH nkard gazetenin yan sra, Filiz, Balon, Kaynak, mit ve Zaman gibi Trke

ve/veya Bulgarca olarak yaymlanan gazete ve dergilerin varlndanbahsedilebilir.52 Bunun yannda, gnlk dzenli olarak radyo ve televizyonprogramlarnda Trke yaynlara yer verilmektedir. Sonu olarak, sz konusudnm srecinden medya haklaryla ilgili hususta, Trk aznln pozitif yndeyararland belirtilmelidir.

Jivkov sonras dnemde, 1997 ylnakadar 1 yllk bir sre dnda sosyalist partilkeyi ynetmeye devam etmitir. Bulgaristan

Sosyalist Partisi (BSP) dnda 1990l yllar boyunca HHn siyasi sahnedekirol n planda olmu ve zellikle 2001 sonras dnemde lkedeki politikdengelerde kilit konumuna gelmitir.53 Aada verilen tabloda da grld zere,

HHn 240 sandalyeli Bulgaristan Parlamentosunda temsil oran yllara gredeikenlik arzeder grnmde olsa da zellikleson seimde etkinliini daha da artrdnbelirtmek mmkndr. 1997 ylnda yaplanseimlerde iktidar koltuunu DGB % 52lik biroy oran ile elde ederken; lke ierisinde de yenibir reform srecine girilmitir. 2001 ylnda,kinci Simeon Ulusal Hareketi (ISUH) seimlerinde tamamlamasna karn, 4 yl sonra yaplan2005 yl seimlerinde ise BSP % 34lk oy

niversiteler bnyesinde Trk Dili ve Edebiyat blmleri alrken; Sofyada slam Enstits, Razgrad, Rusuk

Mestanl ve umnuda orta renim dzeyinde mam-Hatip okullar bulunmaktadr. Ne var ki, gnmzitibariyle, Trk dili derslerini renmeye ynelik rencilerin duyduu isteksizliin yan sra sz konusu durumTrk dili okutan retmenleri de isiz durumuna srklemektedir. Bkz. Peter-Emil Mitev, Ethnic Relations inBulgaria: Legal Norms and Social Practice, s. 84, http://www.fes.org.mk/pdf/PETER%20-%20EMIL%20MITEV%20-%20ETHNIC%20RELATIONS%20IN%20BULGARIA%20-.pdf (e.t. 27.12. 2007)52 19902000 yllar arasnda Bulgaristanda kartlan gazete ve dergiler iin bkz. Igor Valentovitch,Impediments to the Development of Turkish Ethnic Minority Media in Bulgaria, s. 15.http://pdc.ceu.hu/archive/00002429/01/valentovitch.pdf (e.t. 27. 12. 2007). 2002 ylndan itibaren Deliorman veBalkan Aktel isimli dergiler de yaymlanmaya balanmtr. Ancak zaman ierisinde sz konusu dergilerin de okgemeden yayn hayat sona ermitir.53 James W. Warhola-Orlina Boteva, The Turkish Minority in Contemporary Bulgaria, Nationalities Papers, Vol.31, No. 3, September 2003, s. 266.

YIL MilletvekiliSays

1990 23

1991 24

1994 15

2001 21

2005 34


18/31



358 ZLEM, Kader

oran ile iktidar tekrar ele geirmitir. Bulgaristanda son seime bakldnda, farkl ismin babakanlk koltuunda oturduu grlmektedir. Bulgaristan1990l yllarn ortalarnda yaad ekonomik krize karn, 1997 sonras dnemdeekonomik istikrar salamay ve bunu gnmze kadar srdrmeyi baarmtr.Ancak, makro dzeyde salanan istikrarn halkn yaam standartlarnda hibir eyideitirmemesi son parlamento seimlerine etkili bir ekilde yansmtr. Buseimlerde Bulgaristan halk iktidar partilerini cezalandrm ve alternatifkurtarclara oy vermitir.54 Bunun dnda, siyasal partileri semenlerin gzndebirbirlerinden farkllatran unsurlardan biri, bu partilerin savunduklar deiikTrkiye politikalar olmutur.55

Souk sava sonras dnemde Bulgaristan siyasi yaamnda belirsizlikler

hkim olurken; halkn sandktaki tercihini ekonomide yaanan genel gidiatetkilemitir. Burada vurgulanmas gereken, Bulgaristanda etnik ayrmayderinletirecei varsaylarak phe ile yaklalan HHn, kuruluundangnmze dein ypratc olmaktan ziyade yapc bir siyasi grnt izmesidir. 25Haziran 2005 parlamento seiminden56 nc parti olup glenerek kan HH57,seim sonularnn genel olarak koalisyon oluturulmasna engel olduu ve lkeninABye yelik aamasndayken siyasi istikrarszlk yaad bir dnemde koalisyonukuran kk ortak olarak n planda yer almtr.

Trklerin Bulgar siyasetinde gn getike artan etkisine tepki olarakBulgar milliyetileri cephesinde yeni oluumlar kendisini gstermitir. 1990lyllarn balarnda itibaren Bulgaristanda meydana gelen dnm srecindenTrk aznln elde ettii kazanmlar, milliyeti evrelerde rahatszlk yaratm vesz konusu durum ar milliyeti siyasetiler tarafndan yeni bir siyasi rgtlenmeoluturulmak suretiyle sanda yanstlmak istenmitir. Bu kapsamda, 2005 Haziranseimlerinin ay ncesinde oluturulan ATAKA hareketi lkedeki etnik gruplarhedef alan sylemleri ve marjinal politika araylaryla HHn yan sra 2005seimlerine damgasn vuran bir dier faktr olmutur. Mecliste % 8.75lik oyoranyla temsil edilen hareket, lke ierisinde artan ulusu tabanla birliktesylemlerini sertletirmektedir. ATAKA oluumuna salt seimlerden ay ncegerekleen bir oluum olarak deil; Jivkov sonras dnemde lke ierisindekiaznlk gruplarnn hukuksal ve siyasi anlamdaki sembolik kazanmlarnn etnikBulgarlar nezdinde yaratt rahatszln bir trevi olarak ortaya ktnn alt

54 Erhan Trbedar, Bulgaristann Batya Yolculuu, Stratejik Analiz, Say: 64, Austos 2005, s.73.55ule Kut, Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2005, s. 202.56 25 Haziran 2005 milletvekillii seimi ve Bulgaristanda yaplan seimlerin genel istatistik bilgileri iin bkz.Elections in Bulgaria, http://www.abdn.ac.uk/cspp/bulgelec.shtml (e.t. 28.12.2007).57 Hak ve zgrlkler Hareketinin son parlamento seimlerinde kaydettii baarda zellikle 1989 ve dahancesinde Bulgaristandan Trkiye gm Bulgaristan Trklerinin nemli bir pay bulunmaktadr. iftevatandal bulunan Trkiyedeki Bulgaristan Trkleri sz konusu seimde sadece Trkiye ierisinde 44 bin oykullanm, eitli sivil toplum rgtlerinin organizasyonlaryla 10 bin civarnda semen de Bulgaristanagnderilmitir. BALG Bakan Emin Balkan tarafndan 07.07.2005 tarihinde yaplan basn aklamas iin bkz.Basn Aklamas, http://www.balgoc.org.tr/2005/genel/secimaciklama.html (e.t. 28.12.2008).


19/31




359

izilmelidir. nmzdeki yllarda Bulgaristan siyasetini HH ve ATAKAarasndaki eksende skan bir atmosferde bulmak kuvvetle muhtemeldir.

3. BULGARSTANIN BATIYA YNEL, AB YELKPERSPEKTF VE TRK AZINLIK

Souk sava sonras dnemde Trk aznlk iin elde edilen kazanmlarasndan bakldnda, bunda birok etkenin nemli olduu grlmektedir. 1990lyllarn banda Bulgaristann ulusal mevzuatnda aznlk haklarna ynelikyaplan dzenlemelerde Bulgaristan isel dinamiklerinin yan sra yeni uluslar araskonjonktr de etkili olmutur.

Souk sava dneminin sona ermesinin ardndan Bulgaristan dpolitikasnda byk bir boluk kendisini gstermitir. Global lekli deiimlerlebirlikte lke ierisindeki Trk aznlkla ilgili olarak yaanan krizin ve golgusunun paralel dnemlere denk dmesi, Bulgaristandaki belirsizlik dneminiderinletirmitir. Souk sava dneminde d politikaya ilikin bamsz kararalamayan Bulgaristan, yeni dnemle birlikte bu hususta hareket serbestliinekavumutur. Sofya Hkmetleri, i ve d politikada kkl deiimlere giderken;Trk aznla uygulad asimilasyon politikalar nedeniyle d dnyadan byktepkiler toplam ve yeni dzene adaptasyon yarna eski sosyalist Dou Avrupalkelerinden hayli geride balamtr.

Yeni dnemde Bulgaristann uluslar aras ilikilerinde farkl d politika

alternatifleri kendisini gstermitir. Bu kapsamda, Sovyetler Birlii sonrasdnemde Rusya ile ilikileri gelitirmek ve Bat ile ibirlii srecine girmek temelstratejiler olarak n plana karken; 1990l yllarn ikinci yarsndan itibaren Batdnyasyla ibirlii politikas ve NATO-AB yelik hedeflerinin siyasi, ekonomikve stratejik adan daha ar bast gzlemlenmektir. Byle bir d politika tercihiBulgaristann ayn zamanda komu lkelerle sorunlarn zmesini de beraberindegetirmitir. Bulgaristann Yunanistan ile Mesta rma sularnn kullanmyla ilgilisorunu, Makedonya ile Makedoncann Bulgarcadan farkl bir dil olup olmadhususundaki ekime, Romanya ile Tuna Nehri zerindeki meseleler ve Trkiye ileTrk aznlk balamnda yaad gerilim Bat yanls bir d politikann sonucuolarak zme kavumutur.58

Bulgaristann bu dnemde Trkiye ile ilikileri gelitirme abas, Batylayaknlama politikas balamnda ele alnmaldr.59 Souk sava dnemi bittiindeTrk aznlkla ilgili sorunlar yaad Trkiye, Bulgaristan asndan caydrc birg olarak hemen yan banda belirmi ve ilikilerin iyiletirilmesi kanlmaz halegelmitir. Bu noktada, Trk aznln durumunda meydana gelen dzelme, ikiliilikilerin normalletirilmesi bakmndan bir ara olma ilevini grmtr. Ayrca,

58 Trbedar, s. 78.59 Cokun, s. 46.


20/31



360 ZLEM, Kader

Varova Paktna sonuna kadar bal kalan Bulgaristan iin yeni dnemde NATOyelik perspektifinin belirmesi Trkiye ile iyi ilikiler kurulmasn zaruri klmtr.Zira NATO ierisinde saygn bir statde bulunan Trkiyenin onay olmaksznBat ile ibirlii srecinin gvenlik ayanda varlk gsterilemeyecei, Sofyaynetimince kavranmtr. 2004 ylnda NATO yeliini elde eden Bulgaristan,gvenlik konusundaki kayglarn Sofya ekseninden NATOnun merkezinekaydrmtr.

Bulgaristann d politikas yeni dnemde 4 temel zerinedayandrlabilir:60

- lke siyasetine uzun yllar hkim olmu komnist ideolojiye sonvermek,

- Avrupay rnek almak,- D politik alanda karar alma mekanizmalarn demokratikletirmek ve

effaf hale getirmek,

- Karar alma srecinde pragmatik olmak ve aklc hareket etmek.Blgesel politikalar denkleminde ise ok tarafllk ilkesi erevesinde bir

stratejinin gelitirildiini syleyebilmek mmkndr.

Bulgar Prensliinden iki kutuplu sistemin bitimine kadar geen srezarfnda, belirli dnemler sakl kalmak artyla, byk glerin yrngesinde kalanBulgaristan, souk savan sona ermesiyle birlikte d politikada allagelmiin

dnda bir bamsz hareket etme kabiliyetine kavumu ve kendi kaderini tayineder duruma gelmitir. Sz konusu durum, Bulgaristann 1 Ocak 2007de eldeettii ABye tam yeliine kadar srm ve Brkselin emsiyesi altna girdiktensonra ulusal yetkilerinden feragatte bulunmutur.

3.1. Bulgaristann AB yelik Sreci

Souk sava dneminin bitimiyle birlikte Bulgaristan asndan Bat ileentegrasyon sreci d politikadaki ana gndem maddesini oluturmutur. GerekAvrupa Topluluklarna gerekse NATOya yelik ihtimalleri st dzey yetkililertarafndan dile getirilirken; Bulgaristan iin 1990l yllarn ilk yarsnda batyaentegrasyon sreci hayli ar ilemitir. Gerekli somut admlar ise ancak 1997deDGBnin iktidara gelmesiyle gereklemitir.

ki kutuplu uluslar aras sistemde Avrupa lkeleriyle ilikileri snrldzeyde kalan Bulgaristan, bu dnemde ticari ilikilerini COMECON eksenindeekillendirmitir. 1988 ylnda Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) veCOMECON un ortak bir bildirgeyle birbirlerini tanma kararnn ardndan,Bulgaristan da AET ile diplomatik ve ticari ilikilerini gelitirme yoluna gitmitir.

60 Cokun, s. 47.


21/31




361

Bu kapsamda, 1989 ylnda Bulgaristan ile AET arasnda Ticaret ve Ekonomikbirlii Antlamas yaplmas gndeme gelmise de, antlama BulgaristannTrk aznla ynelik uygulad politikalardan dolay AET tarafndan askyaalnmtr.61 Sofya ynetiminin aznlk haklarnda yapt iyiletirmelere paralelolarak, sz konusu antlama ancak Mays 1990da imzalanabilmitir.

Bulgaristann tarihsel adan AB yelik srecine bakldnda, 1997ncesi ve sonras eklinde kategorize etmek mmkndr. 1997 ncesindeBulgaristan siyasetine hkim olan BSPnin AB ile ilikiler balamnda sembolikadmlar atmas ve ABden ekonomik yardm beklentisi iine girmesi, BulgaristanAB yelik yarnda Macaristan, Polonya ve ek Cumhuriyeti gibi Orta Avrupalkelerinin gerisinde brakmtr.62

1991-1992de bir yllna iktidarda kalan DGB Hkmeti dnemindeBrksel ile ilikilerin gelitirilmesi hususunda irade ortaya konmu, bu dorultuda1993te Ortaklk Antlamas imzalanm ve 1 ubat 1995te sz konusuantlamann yrrlk kazanmasyla birlikte Bulgaristan, ABnin Dou Avrupalkeleri uyarlad ortaklk statsne girmitir.63 Bu dnem itibariyle, DGBnin ABile ilikilerde somut admlar attn ve st dzey diplomatik giriimlerdebulunduunu belirtmek gerekir.64 Bulgaristan 16 Aralk 1995te AB tam yeliiiin bavuruda bulunmutur.

1997 ylna kadar, Bulgaristan AB ile ilikilerde belli bir seviyenin zerinekamazken; zaman zaman ilikilerin genel dzeyinde gerilemeler bile yaanmtr.zellikle 1995 ylna kadar olan dnemde ABnin politikalar, Bulgaristan

tarafndan eitli gerekelerle eletirilmitir.65

1997 ylnda Bulgaristan asndan nemli gelimeler yaanmtr. lk

olarak, cumhurbakanl koltuuna Bat yanls ve liberal politikalar destekleyen,DGBnin aday Petar Stoyanov otururken; ayn yl lke ierisinde yaplanparlamento seimlerinde DGB byk bir farkla iktidar olmutu. 1997 ylBulgaristann Bat ile entegrasyonu balamnda dnm noktas olmu; bu yndekisiyasi irade ve kararlar iin yrtme erkleri arasndaki egdm salanmt.Bylece reformist kanat lke siyasetine hkim oluyordu.66

1996 ylnn sonunda lkedeki ekonomik kriz, DGB hkmetine ar biryk getirmiti. Ekonomik istikrarn tesisi ve makroekonomik gstergelerdebaarnn salanmas iin yapsal bir reform srecine ihtiya duyulmutur. Bu

61 Aye zkan, Bulgaristan Siyasetinde Trkler, Stratejik Analiz, Cilt: 5, Say: 54, Ekim 2004, s. 83.62 Vesselin Dimitrov, Learning to Play the Game: Bulgaria's Relations with Multilateral Organizations,Southeast European Politics, Vol. 1, No. 2, December 2000, s. 103,http://www.seep.ceu.hu/volume12/dimitrov.pdf (e.t. 29.12.2007).63 zgr, s. 314.64 Dimitrov, Learning to Play the Game, s. 104.65 Bu dnemde Bulgaristan, gmrk politikalar ve Orta Avrupa lkelerine salanan imknlarn Bulgaristanasalanmad noktalarnda AByi eletirmitir. Bkz. Birgl Demirta-Cokun, Bulgaristann ABye yelikHedefi: Karlalan Sorunlar, Yakalanan Frsatlar, Stratejik Analiz, Cilt: 1, Say: 10, ubat 2001, s. 2728.66 Cokun, Bulgaristann ABye yelik Hedefi, s. 28.


22/31



362 ZLEM, Kader

balamda, IMF ve Dnya Bankas gibi uluslar aras finans kurulularyla ibirliisrecine giren Bulgaristan, dier taraftan AB yelik hedefi konusunda da admlaratmtr.

1999 Kosova krizi Brksel-Sofya ilikileri asndan nemli bir testniteliinde olurken; Bulgaristan hkmeti, kamuoyundan ykselen tepkilereramen Bat dnyas ile ibirlii yolunu tercih etmitir. Dnemin hkmeti,Yugoslavyaya ynelik NATO mdahalesini desteklerken, ayn zamanda NATOuaklarna hava sahasn kullandrmtr.67 Bulgaristann izledii bu politika, ABKomisyonu tarafndan olumlu karlanm ve Komisyon, ubat 2000deBulgaristan ile tam yelik mzakerelerine balama karar almtr.

Kasm 2000de AB Komisyonu tarafndan aklanan raporda,

Bulgaristann Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirme konusunda nemliaamalar kaydettii vurgulanrken; yarg alanndaki yetersizlikler, yolsuzluk veaznlk haklarna ilikin skntlara da raporda yer verilmitir.68 Raporda ayrca,Bulgaristan-AB ilikileri asndan krlma noktas oluturan Kozloduy nkleersantraline ve taahht edilen sre ierisinde reaktrlerin kapatlmasna da yerverilmitir.69

te yandan, Aralk 2000de ABnin Bulgaristana ynelik uygulad vizerejimini terk edip, Bulgaristan vatandalarnn Birlik yesi lkelerde serbestdolam hakkna sahip olacan aklamas, Bulgaristanda byk bir sevinyaratrken; Bulgaristan vatandalar AB yeliinin somut olarak nelergetirebileceini fark etmilerdir.70 Ayrca, cumhurbakan Stoyanovun ABnin

aklamas sonrasnda Bulgar vatandalar iin Berlin Duvar bugn ykldeklindeki demeci71, serbest dolam hakknn Bulgaristan asndan ne ifadeettiini gstermesi bakmndan nemlidir.

Aralk 2002ye gelindiinde Avrupa Komisyonu tarafndan Bulgaristan veRomanyaya ilikin bir yol haritas tesis edilirken; sz konusu belge, ABmktesebatna (Acquis Communautaire) uyum srecinde ksa, orta ve uzun vadedetaraflardan yerine getirilmesi istenen reformlar iermektedir. Belgede,Bulgaristann baz eksikliklere ramen, artk ilevsel bir piyasa ekonomisine sahipolduu vurgulanm ve ad geen lkenin 2007 ylndaki AB yelii iin Konsey

67 Erhan Trbedar, Dou Blokundan AB ile Btnlemeye Doru Bulgaristan ve Romanya, Avrasya Dosyas,Avrupa Birlii-Trkiye likileri, Yaz 2004, Cilt: 10, Say: 2, s. 326.68 Sz konusu rapor iin bkz. 2000 Regular Report, http://www.evropa.bg/showfile.php?file=rr_bg_en_2000.pdf(e.t. 29.12.2007).69 Rus yapm 6 reaktrden oluan Kozloduy nkleer santrali AB yetkililerince gvenlik asndan risklibulunurken; Kasm 1999da AB ile yaplan anlama erevesinde Bulgaristan, 1. ve 2. niteleri 2003ten nce, 3.ve 4. niteleri de en ge 2006nn sonuna kadar kapatmay taahht etmi ti. Bkz. 2000 Regular Report, s. 8.70 Cokun, Bulgaristann ABye yelik Hedefi, s. 31.71 Boryana Zaneva, Fall of Visa Curtain Opens the Window to Europe, 07 December 2000,http://www.sofiaecho.com/article/fall-of-visa-curtain-opens-the-window-to-europe/id_53/catid_38(e.t.29.12.2007)


23/31




363

tarafndan verilen destee de deinilmitir.72

Haziran 2004te AB mktesebatnauyum mzakerelerini 31 blmde de tamamlayan Bulgaristan iin yelik tarihiolarak 2007 yl ngrlrken; gerekli reformlarn geciktirilmesi durumunda iseyeliin 2008 ylna ertelenebilecei belirtilmitir. Ancak Bulgaristann bukonudaki zverili almalar sonucu olarak 1 Ocak 2007de ABye tam yelikgereklemitir.

Souk sava sonras dnemde AB yelii, Orta ve Dou Avrupa lkeleriasndan hem ulalmak istenen bir ama; hem de yelik perspektifiyle post-komnist dnemde lke ierisinde gerekli reformlarn yaplmasnda,demokratikleme ve pazar ekonomisine gei srecinde yararlanlan bir araolmutur. Bulgaristan asndan da sz konusu durum geerliliini korumaktadr.

AB yetkililerince ideolojik, stratejik ve reel politik gerekler temelinde yenidnemde ktasal btnlemenin kanlmaz hale geldiinin anlalmas,Bulgaristann AB yelik srecinde gecikmi olmasna ramen, hzl ilerlemesinisalayan bir etken olmutur.

2007deki yelie karn Bulgaristan halk iin halen ekonomik sorunlarnceliini koruyor olsa da, lkedeki temel sknt mantalite sorunudur. Bulgaristanhalk ekonomik kalknmann gerekletirilmesi ve dier AB yesi lkelerin refahseviyesine ulama gibi konularda Brkseli adeta bir kurtarc olarakgrmektedir. Bulgarlar sz konusu hususlar gerekletirmek iin aba sarf etmekyerine, ABnin Bulgaristan o noktaya tayacana inanmaktadrlar. Farkl birdeyile, Bulgaristan balk tutmay renmek yerine, her gn kendisine balkverilmesini tercih etmektedir.

3.2. AB yeliinin Trk Aznla Etkileri ve Mevcut Sorunlar

Bulgaristandaki Trk aznlnn temsilcisi olarak Hak ve zgrlklerHareketinin Bulgaristann genel olarak Avroatlantik kurumlarla yakn ibirlii vebunun doal bir uzants olarak da AB yelik srecinde etkili ve yapc politikalarbenimsediini syleyebilmek mmkndr. HHn kuruluundan gnmzeBulgaristan parlamentosunda yer almas nedeniyle Bulgaristann Bat dnyas ileentegrasyon servenine yakndan tanklk etmi ve yaanan srece nemlikatklarda bulunmutur.

HHn aznlk haklarna ilikin olarak lke ierisinde yaanan ihlalleriBat dnyas nezdinde gndeme tamas ve bu kapsamda eitli platformlarda73yer alarak konuyu uluslar aras camiann dikkatine sunmas, Bulgaristann buhusustaki krmz izgilerinde esneme pay brakmasn da beraberinde getirmitir.Ayrca bata Avrupa Konseyi olmak zere, eitli Batl kurum ve rgtlenmelerinkonuya duyarll ve Bulgaristan nezdindeki basklar, Bulgar yetkililerin aznlk

72 Roadmaps for Bulgaria and Romania, Commission of the European Communities, Brussels (13. 11. 2002),www.evropa.bg/showfile.php?file=roadmap-br-ro-2002_en_0.pdf (e.t. 29.12.2007).73 Ayrntl bilgi iin bkz. zgr, s. 320321.


24/31



364 ZLEM, Kader

haklarna dair yapmas gereken reform faaliyetlerini zaruri klan dsal bir etkenolmutur. sel ve dsal vektrlerin bileiminin Bulgaristan zerinde odaklanmas,HHn Bulgar siyasi yaamndan izole edilmesi yerine, sisteme entegreedilmesinin nn amtr. Aznlk haklarnda yaplan iyiletirmeler,Bulgaristann bu balamda kt sicilinin biraz olsun aklanmasn salamtr.

Avrupa Birlii srecine destek veren HH, Bulgaristann Avrupanndoal bir paras olduunu, bu srecin gerek Bulgaristann demokratiklemesigerekse lkedeki aznlk haklarnn korunmas ve garanti altna alnmasbalamnda kanlmaz bir olgu olduunu aklamtr.74 HH, BulgaristannBatyla btnleme srecine ak ekilde destek verirken; lkedeki etnik gruplarnhaklarnn savunulmas hususunda Sofya ynetiminin yanl admlarn d dnyaya

aklamaktan da kanmamtr.Trk aznln haklarna ilikin meydana gelen dzelmede Avrupa Birlii

ve Avrupa Konseyi gibi Batl rgtlenmelerin nemli pay bulunsa da,Bulgaristann zellikle gei dnemiyle birlikte anayasal erevedegerekletirdii reformlar da gz ard etmemek gerekir. Bu kapsamda, reformlarnyaplmasnda d faktrlerden ziyade, Bulgaristan isel dinamiklerinin daha arbast sylenebilir. Zira Bulgaristan aznlk haklaryla ilgili hususta reformpolitikalar yerine, Jivkov dneminden kalma baskc politikalar devam ettirseydi,Balkanlardaki ayrma ve atma rzgrnn Yugoslavya corafyasndan deil,Bulgaristandan balamas mmkn olabilirdi.

Mays 1992de Bulgaristann Avrupa Konseyi yesi olmasyla birlikte

lke gndemine gelen Ulusal Aznlk Haklarnn Korunmas ile lgili ereveKonvansiyonu isimli anlamann imza edilmesine ilikin bir gecikme yaanmtr.Muhalif kanadn lkedeki farkl etnik gruplar arasndaki huzur ve barn tesisedilmesinin, ancak sorunlara Avrupa kaynakl zmlerin getirilmesiyle mmknolaca ve bunun yolunun da sz konusu anlamann imzalanmasndan getiinoktasndaki srar, BSPyi zora sokmutur. Anlamann imzalanmas ancak Ekim1997de gereklemi; yrrle girme tarihi ise 1 Eyll 1999 olmutur.

Bulgaristann yeni dneminde insan haklar ve paralel mahiyette aznlkhaklarna ilikin iki aamal bir sre yaamtr. Bunlardan ilki, temel hak vezgrlklerin bask altnda tutulmasnn terk edilmesi; ikincisi ise, yeni dnemdeinsan haklarnn ulusal mevzuatla (anayasal ereve) ve uluslar aras antlamamalar

erevesinde glendirilmesi olmutur.Gnmzde Bulgaristanda aznlk gruplar asndan uygulanan genel

erevenin byk blm Bulgaristann inisiyatifi dorultusunda gereklemitir.zellikle 2000 yl sonrasnda gerek AB yelik perspektifi, gerekse AvrupaKonseyi75 boyutu, lkede aznlk haklarnn gelitirilmesi noktasnda n ayak

74 zgr, s. 324.75 Avrupa Konseyi, zellikle Ulusal Aznlklarn Korunmas ile lgili ereve Konvansiyonu kapsamndaBulgaristandaki genel boyutta insan haklar ve buna paralel olarak aznlk haklarn da ieren eitli raporlar


25/31




365

olmutur. 8 Kasm 2000de AB Komisyonunca yaymlanan raporda, Trkaznlkla ilgili ifadelere yer verilirken; nfusun % 9unu oluturan Trklerin yerelve ulusal dzeyde politik yaama gayet iyi entegre olduklar vurgulanmtr. Diertaraftan, Trk aznln gerek orduda gerekse st dzey makamlarda iyi temsiledilemediine deinilmi, ilk ve ortaokul seviyesindeki retim kurumlarndaTrke eitim konusunda ilerleme salanmasna karn, konuya dair retmensknts ekildii de belirtilmitir. Sz konusu raporda, ulusal kanalda yaynabalayan Trke haber programna da atfta bulunurken; aznln bulunduublgede, dk istihdam ve yksek isizlik oranna dikkat ekilmitir.76

Bulgaristann 1 Ocak 2007deki AB yeliine karn, BulgaristandakiTrklerin baz konularda skntlar halen mevcuttur. eitli AB kurumlarnn

hazrlad raporlarda Trk aznlk ifadesine rastlanrken; Bulgaristananayasasnda sz konusu ifade bir yana dursun, aznlk kelimesine dahirastlanmamaktadr. Bulgar anayasasnn 36/2. maddesinde sz konusu durumutanmlamak iin, anadili Bulgarca olmayan vatandalar77 eklinde bir ifadegrlmektedir.

Trke yayn konusunda snrlamalarn kalkm olmasna ramen, bukonuda byk bir boluk olumutur. lkede kk aznlk gruplarnn ulusalgazeteleri bulunmasna karn, Trklerin ulusal bir gazetesi bulunmamakta78 vehlihazrdaki Trke gazeteler, belli ideolojiye hizmet eden bir kar grubununtekelinde bulunmaktadr. Sorunla ilgili olarak, Avrupa Konseyi tarafndanBulgaristana eitli telkinlerde bulunulmu olmasna karn; Bulgar yetkililerin veHHn konuya ilgisiz kalmas, finansal zorluklar ve entelektel birikime haizinsan gc eksiklii Trke yaynlar konusundaki temel engellerdir. Ulusal kanaldaTrke radyo ve TV yayn sembolik srelere sahip olmasnn yannda, Trkaznla hitap edecek bamsz ve srekli Trke yayn yapan bir radyoistasyonunun bulunmamas da bu konudaki ayr bir skntdr.

Bulgaristanda Trk aznln youn olarak yaad yerlerde yatrmeksikliine paralel olarak ortaya kan yksek isizlik oran farkl bir sorun olarakkarmza kmaktadr. Bulgaristana AB tarafndan aktarlan finansal yardmlardaha ziyade Bulgar nfusunun youn olarak yaad blgelerde yatrm aracolarak kullanlmaktadr. Trklerin nemli bir blmnn dalk kesimlerdekidevlet arazilerinde ttn tarm yaparak geimlerini salamaya almalar dndafarkl bir i olana bulunmamaktadr. Ttn sat konusunda ise alc firmalarn

dk fiyat teklifleri, Trk aznln karlarnn minimize edilmesine nedenolmaktadr. Ekonomik eksende yaanan skntlar, Bulgaristan Trklerinin bykehirlere g etmelerini ve gmen ii statsne dnmelerini kanlmaz

hazrlamtr. Sz konusu raporlar iin bkz.http://www.coe.int/t/e/human_rights/minorities/Country_specific_eng.asp#P131_6788 (e.t. 30.12.2007).76 2000 Regular Report, s. 22.77 Bkz. Constitution of Republic of Bulgaria, 36. madde.78 zkan, s. 87.


26/31



366 ZLEM, Kader

klmaktayken; son dnemlerde zellikle Trk genleri arasnda bata Bat Avrupaolmak zere, AB yesi lkelere i bulma amacyla g etmek yaygn bir durumhaline gelmitir.79

Din ve ibadet zgrlkleri balamnda da nemli admlar atlm olmasnakarn, gnmzdeki bu konuyla ilintilendirilebilecek olan Osmanldan kalanvakflara ilikin sorunlar yaanmaktadr. Mslmanlarn dini inanlarn yaamalarkonusunda herhangi bir kstlama bulunmazken; Bulgaristandaki okullarda 1997ylndan itibaren ailesi isteyen rencilere geleneksel din Ortodoks Hristiyanlkeitimi verilmekte ve sz konusu uygulamadan 2000 ylndan itibarenMslmanlarn youn olarak yaad yerlerdeki Mslmanlar dafaydalanmaktadr. Ancak, Trke retmen konusunda yaanan skntlar, din

eitimini veren retmenler iin de yaanmaktadr.80

Bulgaristanda Sofyadabulunan slam Enstitsnn yan sra farkl ehirlerde din eitimi veren imamhatip okullar da mevcuttur.

Trke eitim konusunda ise, Bulgaristanda 1999 ylnda kabul edilenMilli Eitim Kanunu uyarnca, anadili eitiminin mecburi semeli ders programnaalnd grlmektedir. Haftada 4 saat olarak verilen Trke derslerin, haftasonlarnda veya okuldaki normal ders saatleri sonrasnda verilmesi, Trkrencilerin derslere olan talebini drmektedir. Bunun yannda Trke dersinialabilen rencilerin baka bir yabanc dili, ders olarak alamamalar mevcutuygulamann eksik ynlerini oluturmaktadr.81 Kanaatimizce, Trk aznlngeleceine ilikin en acil zm bekleyen sorun, Trke eitim konusudur.

Yukarda ifade edilen sorunlarn yanna, asimilasyon politikalarna direnenTrklerin mahkm edildii Belene Toplama Kampnda bask ve iddete maruzkalan kiilerin AHM Mahkemesi nezdinde am olduklar davalarn semboliktazminatlar denerek kapatlmak istenmesi ve daha nce Bulgaristandan Trkiyeg etmi olan kiilerin sosyal gvenlik alanndaki haklarnn aktarlmaskonusunda yaanan problemler de eklenebilir. Sz konusu hususlara ilikin, gerekAB yarg organ gerekse AHM katnda dava almak suretiyle hukuksalmcadelenin n ak olsa da, konuya vakf kiilerin sorululuk stlenmemesinedeniyle adm atlamamaktadr.

SONU

Gerek Bulgaristan ulusal mevzuatyla gerekse uluslar aras antlamalarlaaznlk haklar garanti altna alnm olmasna karn, tarihsel sre ierisinde

79 1 Mays 2004te AB yesi olan 10 yeni lkenin byk ounluu emek piyasalarn Bulgaristan vatandalarnaam olmalarna karn, eski 15 ye lkenin nemli bir blm (Finlandiya ve sve dnda) bu konudaBulgaristan vatandalarna kstlamalar getirmitir. Bat Avrupa lkelerine i bulma midiyle g eden BulgaristanTrklerinin alma durumlar yasad yollarla gereklemektedir. Bulgaristan vatandalarna ynelik getirilen bukonudaki kstlamalar, AB yesi lkelerin inisiyatifi dorultusunda kaldrlacaktr.80 zkan, s. 88.81 Ayn yer.


27/31




367

Bulgaristan Trkleri, eitli soykrm ve asimilasyon politikalarna maruzbraklmlardr. Sz konusu politikalar Trk aznlk zerinde ters etki yaparken;Bulgaristan Trkleri, milli benliklerine sonuna kadar sahip kan bir D Trkgrubu olarak karmzda durmaktadr. lkedeki Trk aznlk Jivkov sonrasdnemde partileme srecine girerek, demokratik sistemde yerini alm ve uluslararas ilikiler literatrne Bulgar modeli kavramnn yerlemesine nedenolmutur. Gemiin karanlna ramen, gnmzde Bulgaristan Trkleri, HHaraclyla Bulgaristan ynetiminde sz sahibi olmu ve lkenin siyasidengelerinde kilit konuma gelmi durumdadr.

1989 sonras dnemde Bulgaristanda yaanan gei dnemine paralelolarak, ynetim i ve d politika stratejilerinde kkl deiikliklere gitmitir.

Souk sava dneminin bitmesiyle birlikte Bulgaristan d politikadaki rotasnBat dnyasna evirirken; Avroatlantik kurumlara yelik hedefleri Bulgar dpolitikasnn ana hedefini oluturmutur. politikada ise, daha nce uygulananaznlk politikalar hzla terk edilmi, aznlk haklarna ilikin konularda reformhareketleri kendisini gstermitir. Yaplan reformlar Bulgaristan i dinamiklerinindoal bir sonucu olarak grlse de, 1984-85teki asimilasyon hareketi sonrasuluslar aras camiada oluan tepkinin ve Bulgaristann Batyla entegrasyonsrecinin sz konusu duruma nemli katklar olmutur. Bulgaristann aznlkhaklar konusunda uzun bir yol kat ettii aktr. Ancak, gelinen noktada bataTrke eitim olmak zere, Trke yayn hayatna ilikin nemli skntlarbulunmaktadr. Bunun yan sra, Bulgaristan Trklerinin sosyo-ekonomikhayatnda nemli anmalar sz konusudur. Ayrca, lke nfusunun % 10undan

fazla bir orann oluturan Bulgaristan Trkleri, 1991 Bulgaristan Anayasasndaanadili Bulgarca olmayan vatandalar olarak tanmlanmas kabul edilebilirdeildir.

Sonu olarak, 1989 sonras dnemde Bulgaristann AB yelik srecineparalel olarak Bulgaristan Trkleri de aznlk haklar balamnda bir dnmsreci ierisine girmitir. Halen birok sorunun mevcut bulunmasna karn,Bulgaristan Trkleri sadece Bulgaristann deil; ayn zamanda AB sisteminin birparas haline gelmilerdir.


28/31



368 ZLEM, Kader

KAYNAKA

AANOLU, Yldrm; Osmanldan Rumeliye Balkanlarn Maks Talihi G,stanbul: Kum Saati Yaynlar, 2001.

ALP, lker; Belgelerle ve Fotoraflarla Bulgar Mezalimi (18781989), Ankara:Trakya niversitesi Yaynlar, 1990.

ALP, lker; Bulgarian Atrocities-Documents and Photographs, London: 1988.

AYDINLI, Ahmet; Bat Trakya Faciasnn Yz, stanbul: Akn Yaynlar, 1971.

BIYIKLIOLU, Tevfik; Trakyada Milli Mcadele, I.Cilt, Ankara: Trk TarihKurumu Basmevi, 1987.

CASTELLAN, Georges; Balkanlarn Tarihi, Ayegl Yaraman-Babuu (ev.),stanbul: Milliyet Yaynlar, 1995.

COKUN, Birgl Demirta; Bulgaristann ABye yelik Hedefi: KarlalanSorunlar, Yakalanan Frsatlar, Stratejik Analiz, Cilt: 1, Say: 10, ubat 2001.

COKUN, Birgl Demirta; Bulgaristanla Yeni Dnem, Ankara: ASAMYaynlar, 2001.

AY, Abdulhaluk; Bulgaristan Trkleri, Trk Kltr, Yl: XXIII, Say: 262,ubat 1985.

DIMITROV, Vesselin; In Search of a Homogeneous Nation: The Assimilation ofBulgarias Turkish Minority, 19841985, 23 December 2000, European Centerfor Minority Issues, http://ecmi.de/jemie/download/JEMIE01Dimitrov10-07-01.pdf(e.t. 15.12.2007).

DIMITROV, Vesselin; Learning to Play the Game: Bulgaria's Relations withMultilateral Organizations, Southeast European Politics, Vol. 1, No. 2, December2000, s. 103, http://www.seep.ceu.hu/volume12/dimitrov.pdf (e.t. 29.12.2007).

ERLER, Mehmet Yavuz; Osmanl dari Yapsnda Bulgar Vatandalarnn G

ile ilgili Baz Dzenlemeler (19011910)", XIV. Trk Tarih Kongresi (Ankara2002), II. Cilt, I. Ksm, Ankara: 2003.

GEROLYMATOS, Andre; The Balkan Wars, New York: Basic Books, 2002.

HAKOV, Cengiz; 1913 Ylnda stanbulda mzalanan Bulgar-Trk Antlamasve Bulgaristan Trk-Mslman Nfusun Haklar, XIII. Trk Tarih Kongresi,Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt-I. Ksm, TTK Basmevi, Ankara:48 Ekim1999, 2002.


29/31




369

http://www.abdn.ac.uk/cspp/bulgelec.shtml (e.t. 28.12.2007).http://www.balgoc.org.tr/2005/genel/secimaciklama.html (e.t. 28.12.2008).

http://www.coe.int/t/e/human_rights/minorities/Country_specific_eng.asp#P131_6788 (e.t. 30.12.2007).

http://www.constcourt.bg/ks_fr_frame.htm (e.t. 26.12.2007).

http://www.dircost.unito.it/cs/docs/bulgaria%201879.htm (e.t. 13.12.1007).

http://www.dps.bg/cgi-bin/e-cms/vis/vis.pl?s=001&p=0319&n=&vis= (e.t.26.12.2007).

http://www.evropa.bg/showfile.php?file=roadmap-br-ro-2002_en_0.pdf (e.t.

29.12.2007).http://www.evropa.bg/showfile.php?file=rr_bg_en_2000.pdf (e.t. 29.12.2007).

http://www.fes.org.mk/pdf/PETER%20-%20EMIL%20MITEV%20-%20ETHNIC%20RELATIONS%20IN%20BULGARIA%20-.pdf (e.t. 27.12.2007).

http://www.parliament.bg/?page=const&lng=en (e.t. 26.12.2007)

http://www.tusam.net/print.asp?id=234&tbl=MAKALELER&fld=makale (e.t.20.12.2007).

http://www.yorku.ca/yciss/activities/documents/PCSPPaper003.pdf(e.t.15.12.2007)

KAML, brahim; Bulgaristandaki Trklerin Stats, stanbul: Trk DnyasAratrmalar Vakf, 1989.

KAYAPINAR, Aye; Trkiye-Bulgaristan likilerinin Bulgaristandaki TrklerAsndan Deerlendirilmesi, Stratejik Aratrmalar Dergisi, Yl:1 Say:2, Eyll2003.

KOCAOLU, Sami; Bulgaristan Trkleri Ah, stanbul:1998.

KORKUD, Refik; Komnist Bulgaristann Dosyas, Ankara: 1986.

KUT, ule; Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, stanbul: Bilgi niversitesiYaynlar, 2005.

LTEM, mer E.; Tarihsel Sre iinde Bulgaristan Trklerinin Haklar, ErhanTrbedar (der.), Balkan Trkleri/Balkanlarda Trk Varl, Ankara: ASAMYaynlar, 2003.

MAHON, Milena; Turkish Minority Under Communist Bulgaria-Politics ofEthnicity and Power, Journal of Southern Europe and the Balkans, Volume 1,Number 2, 1999.

MCCARTHY, Justin; lm ve Srgn, 2.bas. (ev. Bilge Umar), stanbul: nklpYaynevi, 1998.


30/31



370 ZLEM, Kader

MEMOLU, Hseyin; Gemiten Gnmze Bulgaristanda Trk EitimTarihi, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 2002.

MEMOLU, Hseyin; Pages of The History of Pomac Turks, Ankara: 1991.

MITEV, Peter-Emil; Ethnic Relations in Bulgaria: Legal Norms and SocialPractice,

ZBR, Kamuran; Bulgar Ynetimi Gerei Gizleyemez, stanbul:1986.

ZGR, Nurcan; Etnik Sorunlarn zmnde Hak ve zgrlkler Hareketi,stanbul: Der Yaynlar, 1999.

ZKAN, Aye; Bulgaristan Siyasetinde Trkler, Stratejik Analiz, Cilt: 5, Say:

54, Ekim 2004.ZLEM, Kader; Bulgaristan Trklerinin Tarihsel Perspektiften ncelenmesi, 29Temmuz 2005, Trkiye Uluslararas ve Stratejik Analizler Merkezi,http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=431 (e.t. 12.12.2007).

POULTON, Hugh; Balkanlar: atan Aznlklar, atan Devletler, Yavuz Alagon(ev.), stanbul: Sarmal Yaynevi, 1993.

SOYSAL, smail; Trkiyenin Siyasal Antlamalar, I.Cilt (19201945), Ankara:Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1983.

SNMEZOLU, Faruk; Uluslar aras likiler Szl, stanbul: Cem Yaynevi,1992.

STAVRIANOS, L. S.; The Balkans Since 1453, London: Hurst, 2000.

MR, Bilal; Bulgaristan Trkleri zerine Aratrmalar ve Belgeler I, TrkKltr, Yl: XXIV, Say: 272, Aralk 1985.

MR, Bilal; Bulgaristandaki Trk Aznlnn Ahdi Durumu, Trk Kltr,Yl: XXIV, Say: 264, Nisan 1985.

MR, Bilal; Bulgaristan Trkleri, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1986.

TURAN, mer; Gemiten Gnmze Bulgaristan Trkleri, Erhan Trbedar(der.), Balkan Trkleri/Balkanlarda Trk Varl, Ankara: ASAM Yaynlar, 2003.

TURAN, mer; The Turkish Minority In Bulgaria (18781908), Ankara: Trk

Tarih Kurumu Yaynlar, 1998.TRBEDAR, Erhan; Bulgaristann Batya Yolculuu, Stratejik Analiz, Say:64, Austos 2005.

TRBEDAR, Erhan; Dou Blokundan AB ile Btnlemeye Doru Bulgaristanve Romanya, Avrasya Dosyas, Avrupa Birlii-Trkiye likileri, Cilt: 10, Say: 2,Yaz 2004.


31/31


Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi

371

Upheaval in the East: Bulgaria; Turks Win Right to Use the Muslim Names TheyWere Forced to Change, The New York Times, 30 December 1989.

VALENTOVITCH Igor, Impediments to the Development of Turkish EthnicMinority Media in Bulgaria, http://pdc.ceu.hu/archive/00002429/01/valentovitch.pdf (e.t. 27.12.2007).

VASILEV, Rossen; Bulgarias Ethnic Problems, East European Quarterly,XXXVI, No.1, Mart 2002.

VOLGYI, Bistra-Beatrix; Ethno-Nationalism During Democratic Transition inBulgaria: Political Pluralism As An Effective Remedy For Ethnic Conflict,YCISS Post-Communist Studies Programme Research Paper Series, Number 3,

March 2007.WARHOLA James W. - BOTEVA Orlina; The Turkish Minority inContemporary Bulgaria, Nationalities Papers, Vol. 31, No. 3,