bÖlÜm-10 elektrİk kumanda devrelerİdeneysan.com/content/images/documents/isel10_89987217.pdf ·...

36
HAZIRLAYAN Dr. Hüseyin BULGURCU ARALIK 2015 1 BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİ

Upload: others

Post on 08-Mar-2020

25 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

HAZIRLAYAN

Dr Huumlseyin BULGURCU

ARALIK 2015

1

BOumlLUumlM-10

ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİ

2

BUTONLAR Elektrik akımının geccedilip geccedilmemesini youmln değiştirmesini sağlayan

elemanlardır Bu elemanların kontaklarından akım geccediler Normalde accedilık kontaklı

bir anahtardan akım geccedilmez Butona basarak kontak kapandığında akım geccedilebilir

Normalde kapalı kontaklı bir elemandan akım geccediler Butona basarak kontak

accedilıldığında akım geccedilişi durur

Yapılarına Goumlre Butonlar

1- Normalde Accedilık Kontaklı Buton

Bu elemana kısaca başlatma (start) butonu adı verilebilir Butona basıldığında

kontak kapanarak devre tamamlanır Buton serbest bırakıldığında ise kontak tekrar

eski konumuna doumlner

3

2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton

Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında

kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski

konumuna doumlner

3- Ccedilift Yollu Buton

Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur

Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer

bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır

4

4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)

Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet

uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak

olmasıdır

5

Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar

1- Kalıcı Buton (Anahtar)

Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir

kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir

aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir

2- Ani Temaslı Buton

Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında

ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 2: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

2

BUTONLAR Elektrik akımının geccedilip geccedilmemesini youmln değiştirmesini sağlayan

elemanlardır Bu elemanların kontaklarından akım geccediler Normalde accedilık kontaklı

bir anahtardan akım geccedilmez Butona basarak kontak kapandığında akım geccedilebilir

Normalde kapalı kontaklı bir elemandan akım geccediler Butona basarak kontak

accedilıldığında akım geccedilişi durur

Yapılarına Goumlre Butonlar

1- Normalde Accedilık Kontaklı Buton

Bu elemana kısaca başlatma (start) butonu adı verilebilir Butona basıldığında

kontak kapanarak devre tamamlanır Buton serbest bırakıldığında ise kontak tekrar

eski konumuna doumlner

3

2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton

Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında

kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski

konumuna doumlner

3- Ccedilift Yollu Buton

Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur

Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer

bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır

4

4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)

Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet

uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak

olmasıdır

5

Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar

1- Kalıcı Buton (Anahtar)

Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir

kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir

aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir

2- Ani Temaslı Buton

Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında

ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 3: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

3

2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton

Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında

kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski

konumuna doumlner

3- Ccedilift Yollu Buton

Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur

Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer

bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır

4

4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)

Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet

uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak

olmasıdır

5

Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar

1- Kalıcı Buton (Anahtar)

Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir

kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir

aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir

2- Ani Temaslı Buton

Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında

ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 4: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

4

4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)

Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet

uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak

olmasıdır

5

Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar

1- Kalıcı Buton (Anahtar)

Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir

kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir

aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir

2- Ani Temaslı Buton

Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında

ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 5: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

5

Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar

1- Kalıcı Buton (Anahtar)

Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest

bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir

kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir

aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir

2- Ani Temaslı Buton

Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında

ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 6: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

6

ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan

farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda

kullanılmaktadır

Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu

konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet

uygulanmalıdır

Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 7: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

7

LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal

lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır

Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli

lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar

Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu

bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal

lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 8: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

8

SINIR ANAHTARLARI

Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın

hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı

denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil

kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de

devre sembolleri goumlruumllmektedir

1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında

sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar

accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı

durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 9: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

9

2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın

hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır

anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı

kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı

durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin

hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli

parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır

anahtarının parccedilalanmasına neden olur

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 10: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

10

3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak

uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise

aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde

kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır

Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler

Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker

Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 11: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

11

PAKET ŞALTERLER

Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve

ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik

olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve

basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler

kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 12: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

12

0 - 1 (On-Off)

0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron

Motora Yol Verme)

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 13: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

13

1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)

0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 14: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

14

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)

0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 15: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA

Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve

hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına

genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur

Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml

enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda

devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma

butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır

15

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 16: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli

ccedilalıştırma devresi

16

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 17: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve

suumlrekli ccedilalıştırma devresi

17

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 18: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

PAKET ŞALTERLE KUMANDA

Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir

Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma

konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir

Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır

Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda

devrelerinin oumlzelliğine sahiptir

18

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 19: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi

verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır

Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter

durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek

DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir

ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır

19

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 20: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu

devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil

konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol

ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar

20

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 21: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

BUTONLA KUMANDA

Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla

yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki

kısımlarda accedilıklanacaktır

Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır

Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir

Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ

nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M

kontakları kapanır

21

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 22: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi

goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı

bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini

sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır

22

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 23: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

UZAKTAN KUMANDA

Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma

butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir

Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma

butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma

butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma

butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M

kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını

muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak

şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi

tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya

başlar

Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır

23

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 24: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME

Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya

reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer

ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya

reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve

reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi

goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına

direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir

Tek kademeli direnccedille yol verme

24

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 25: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

İki kademe direnccedille yol verme

25

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 26: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME

Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto

transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok

kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk

gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler

26

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 27: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme

27

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 28: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME

Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol

vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır

Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk

gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz

sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak

bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder

28

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 29: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME

Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar

olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır

Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı

miktarına goumlre gerilim alınır

29

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 30: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da

stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza

bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse

motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir

Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla

yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu

sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak

bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye

yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı

olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir

elemanla devreden ccedilıkartılır

30

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 31: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE

BAĞLANTI ŞEMALARI

Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir

Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının

sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay

veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven

şeması olarak da bilinir

Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle

goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri

cihazda bulunduğu gibidir

31

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 32: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının

Oumlzellikleri

bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir

bullBağlantıları bir merdivene benzer

bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır

bullDevrede arıza teşhisi kolaydır

1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri

bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle

goumlsterilir

bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir

bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur

bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 33: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi

1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi

33

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 34: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

2Yuumlklerin Belirlenmesi

34

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 35: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi

35

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36

Page 36: BÖLÜM-10 ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİdeneysan.com/Content/images/documents/isel10_89987217.pdf · 10.1 ELEKTRİKSEL ÇALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE BAĞLANTI ŞEMALARI Elektrik

4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması

36