bÖlÜm-10 elektrİk kumanda devrelerİdeneysan.com/content/images/documents/isel10_89987217.pdf ·...
TRANSCRIPT
HAZIRLAYAN
Dr Huumlseyin BULGURCU
ARALIK 2015
1
BOumlLUumlM-10
ELEKTRİK KUMANDA DEVRELERİ
2
BUTONLAR Elektrik akımının geccedilip geccedilmemesini youmln değiştirmesini sağlayan
elemanlardır Bu elemanların kontaklarından akım geccediler Normalde accedilık kontaklı
bir anahtardan akım geccedilmez Butona basarak kontak kapandığında akım geccedilebilir
Normalde kapalı kontaklı bir elemandan akım geccediler Butona basarak kontak
accedilıldığında akım geccedilişi durur
Yapılarına Goumlre Butonlar
1- Normalde Accedilık Kontaklı Buton
Bu elemana kısaca başlatma (start) butonu adı verilebilir Butona basıldığında
kontak kapanarak devre tamamlanır Buton serbest bırakıldığında ise kontak tekrar
eski konumuna doumlner
3
2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton
Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında
kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski
konumuna doumlner
3- Ccedilift Yollu Buton
Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur
Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer
bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır
4
4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)
Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet
uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak
olmasıdır
5
Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar
1- Kalıcı Buton (Anahtar)
Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir
kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir
aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir
2- Ani Temaslı Buton
Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
2
BUTONLAR Elektrik akımının geccedilip geccedilmemesini youmln değiştirmesini sağlayan
elemanlardır Bu elemanların kontaklarından akım geccediler Normalde accedilık kontaklı
bir anahtardan akım geccedilmez Butona basarak kontak kapandığında akım geccedilebilir
Normalde kapalı kontaklı bir elemandan akım geccediler Butona basarak kontak
accedilıldığında akım geccedilişi durur
Yapılarına Goumlre Butonlar
1- Normalde Accedilık Kontaklı Buton
Bu elemana kısaca başlatma (start) butonu adı verilebilir Butona basıldığında
kontak kapanarak devre tamamlanır Buton serbest bırakıldığında ise kontak tekrar
eski konumuna doumlner
3
2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton
Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında
kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski
konumuna doumlner
3- Ccedilift Yollu Buton
Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur
Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer
bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır
4
4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)
Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet
uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak
olmasıdır
5
Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar
1- Kalıcı Buton (Anahtar)
Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir
kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir
aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir
2- Ani Temaslı Buton
Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
3
2- Normalde Kapalı Kontaklı Buton
Bu elemana kısaca durdurma (stop) butonu adı verilebilir Butona basıldığında
kontak accedilılarak devre akımı kesilir Buton serbest bırakıldığında tekrar eski
konumuna doumlner
3- Ccedilift Yollu Buton
Biri normalde kapalı diğeri normalde accedilık iki adet kontağa sahip olan butondur
Butona kuvvet uygulandığında kontaklar yer değiştirir Bir işleme son verirkendiğer
bir işlemi başlatmak istenen yerlerde kullanılır
4
4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)
Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet
uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak
olmasıdır
5
Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar
1- Kalıcı Buton (Anahtar)
Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir
kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir
aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir
2- Ani Temaslı Buton
Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
4
4- Ortak Uccedillu Buton (Jog Buton)
Butonun normal konumunda 1-2 bağlantılarından akım geccedilmektedir Butona kuvvet
uygulandığında devre 1-4 bağlantıları uumlzerinden tamamlanır Buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlner Ccedilift yollu butondan farkı 1 norsquolu ucun ortak
olmasıdır
5
Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar
1- Kalıcı Buton (Anahtar)
Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir
kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir
aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir
2- Ani Temaslı Buton
Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
5
Ccedilalışma Şekillerine Goumlre Butonlar
1- Kalıcı Buton (Anahtar)
Kalıcı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Kalıcı buton serbest
bırakıldığında normal konumuna doumlnmez Yani basıldığı şekilde kalır Başka bir
kumanda elemanı kalıcı butonu tekrar normal konumuna doumlnduumlruumlr Bu eleman bir
aşırı akım roumllesi veya bir durdurma butonu olabilir
2- Ani Temaslı Buton
Ani temaslı butona basıldığında buton durumunu değiştirir Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton otomatik olarak normal konumuna doumlner
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
6
ANAHTARLAR En ccedilok kullanılan kumanda elemanlarıdır Anahtarların butondan
farkı kalıcı tipte olmasıdır Şekildeki anahtar normalde accedilık konumda
kullanılmaktadır
Kuvvet uygulandığında kapalı konuma geccediler Uygulanan kuvvet kaldırılırsa olduğu
konumda kalır Tekrar eski konumuna getirmek istenirse yeniden kuvvet
uygulanmalıdır
Kalıcı tip buton olarak da kullanılırlar Anahtarlar alttaki sembolle goumlsterilir
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
7
LAMBALAR Kumanda devrelerinde en ccedilok kullanılan elemanlar sinyal
lambalarıdır Sinyal lambalarının goumlvdelerine neon veya akkor telli lamba takılır
Neon lambalar 220 V gibi yuumlksek gerilimli kumanda devrelerinde akkor telli
lambalar ise 36 V gibi duumlşuumlk gerilimli kumanda devrelerinde kullanılırlar
Sinyal lambaları genellikle elektrik tablolarına bağlanacak şekilde yapılırlar Bu
bağlamada sinyal lambasının goumlvdesi tablonun arka tarafında kalır Sinyal
lambasının bombeli ve renkli camı tablonun oumln yuumlzuumlnde bulunur
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
8
SINIR ANAHTARLARI
Hareketli aygıtlarda bir hareketi durdurup başka bir hareketi başlatan ve aygıtın
hareket eden elemanı tarafından ccedilalıştırılan kumanda elemanına sınır anahtarı
denir Yapılarına goumlre sınır anahtarları makaralı pimli ve manyetik olmak uumlzere uumlccedil
kısma ayrılır Alttaki şekilde sol kesimde gerccedilek sınır anahtarları sağ kesimde de
devre sembolleri goumlruumllmektedir
1 Makaralı Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının makarasına ccedilarptığında
sınır anahtarının durumunu değiştirir Sınır anahtarında bulunan kapalı kontaklar
accedilılır accedilık kontaklar kapanır Sınır anahtarındaki bu durum değişikliği de aygıtı
durdurur veya aygıtın ccedilalışmasını sağlar
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
9
2 Pimli Sınır Anahtarı Aygıtın genellikle aygıtın sabit kısmına bağlanırlar Aygıtın
hareketli kısmında bulunan bir ccedilıkıntı sınır anahtarının pimine ccedilarptığında sınır
anahtarının durum değiştirmesine neden olur Sınır anahtarında bulunan kapalı
kontaklar accedilılır accedilık kontaklar kapanır Kontakların durum değiştirmesi aygıtı
durdurur veya aygıtta yeni bir hareketi başlatır Pimli sınır anahtarında pimin
hareket kursunun uygun buumlyuumlkluumlkte olması gerekir Aksi takdirde aygıtın hareketli
parccedilası anahtarın kursu kadar olan mesafede duramazHareketli parccedila sınır
anahtarının parccedilalanmasına neden olur
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
10
3 Manyetik Sınır Anahtarı Bu sınır anahtarı sabit mıknatıs ve kontak bloğu olmak
uumlzere iki kısımdan oluşur Kontak bloğu aygıtın sabit kısmına sabit mıknatıs ise
aygıtın hareketli kısmına bağlanır Kontak bloğunda normalde accedilık ve normalde
kapalı bir kontak vardır Kontak parccedilalarından biri manyetik bir maddeden yapılır
Aygıt ccedilalışırken zaman zaman kontak bloğu ile sabit mıknatıs karşı karşıya gelirler
Bu durumda sabit mıknatıs kontağın manyetik parccedilasını kendine doğru ccedileker
Kontağın accedilılmasına veya kapanmasına neden olur
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
11
PAKET ŞALTERLER
Bir eksen etrafında doumlnduumlruumllebilen arka arkaya dizilmiş birccedilok dilimden oluşan ve
ccedilok konumlu olan şalterlere paket şalter adı verilir Elektriksel aygıtlara otomatik
olarak kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz Bu nedenle ufak guumlccedilluuml ve
basit aygıtların ccedilalıştırılmaları daha ccedilok paket şalterlerle yapılır Paket şalterler
kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
12
0 - 1 (On-Off)
0 - 1 - Start (Tek Fazlı Asenkron
Motora Yol Verme)
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
13
1 - 0 - 2 (Doumlnuumlş Youmlnuuml Değiştirme)
0 - 1 - 2 (Ccedilift Devirli Yol Verme)
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
14
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (iki kontaklı)
0 - Yıldız ndash Uumlccedilgen (uumlccedil kontaklı)
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
KESİK VE SUumlREKLİ CcedilALIŞTIRMA
Bazı hareketli aygıtlarda (iş tezgahlarında ve vinccedillerde) motorların hem suumlrekli ve
hem de kesik olarak ccedilalıştırılmaları istenebilir Bir motorun kesik ccedilalıştırılmasına
genellikle hareket eden parccedilanın durumunu ayarlamak iccedilin ihtiyaccedil duyulur
Oumlrnek 1 Guumlccedil ve kumanda devresinde tek kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
Şekilde motorları kesik ve suumlrekli ccedilalıştırabilecek bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede Başlatma butonuna basıldığında M kontaktoumlruuml
enerjilenir Guumlccedil devresinde normalde accedilık M kontakları kapanır Kumanda
devresinde kapanan M kontağı Başlatma butonunu muumlhuumlrler Durdurma
butonuna basılıncaya kadar M kontaktoumlruuml ve motor suumlrekli olarak ccedilalışır
15
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Oumlrnek 2 Guumlccedil ve kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve suumlrekli
ccedilalıştırma devresi
16
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Oumlrnek 3 Guumlccedil devresinde tek kumanda devresinde ccedilift kontaktoumlr olan kesik ve
suumlrekli ccedilalıştırma devresi
17
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
PAKET ŞALTERLE KUMANDA
Oumlrnek 1 Bu oumlrnekte kalıcı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir
Paket şalterin ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Durma konumunda paket şalterin kontağı accedilıktırPaket şalterin kolu ccedilalışma
konumuna getirildiğinde paket şalterin kontağı kapanır M kontaktoumlruuml enerjilenir
Guumlccedil devresinde M kontakları kapanır ve motor direkt olarak şebekeye bağlanır
Paket şalterle yapılan bu kumanda devresi kalıcı butonlarla yapılan kumanda
devrelerinin oumlzelliğine sahiptir
18
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Oumlrnek 2 Alttaki şekilde bir kalıcı paket şalterle yapılan kumanda devresi
verilmiştir Bu paket şalterin de ccedilalışma ve durma olmak uumlzere iki konumu vardır
Bu kumanda devresinde bir de DG duumlşuumlk gerilim roumllesi kullanılmıştır Paket şalter
durma konumundayken R fazından gelen akım şalterin uumlst kontağından geccedilerek
DG duumlşuumlk gerilim roumllesinden devresini tamamlar G duumlşuumlk gerilim roumllesi enerjilenir
ve kumanda devresinde bulunan DG kontağını kapatır
19
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Oumlrnek 3 Şekilde yaylı paket şalterle yapılan bir kumanda devresi verilmiştir Bu
devrede kullanılan paket şalterin başlatma normal ve durdurma olmak uumlzere uumlccedil
konumu vardır Şalter kolu başlatma veya durdurma konumlarına ccedilevrilirse kol
ccedilevrildiği durumda kalmaz Bir yay kolun normal konumuna doumlnmesini sağlar
20
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
BUTONLA KUMANDA
Motorların direkt başlatılmalarında butonlar daha ccedilok kullanılırlar Butonlarla
yapılan kumanda devrelerinin ccedileşitleri ccedilalışmaları ve oumlzellikleri aşağıdaki
kısımlarda accedilıklanacaktır
Oumlrnek 1 Şekilde kalıcı butonlarla yapılan bir guumlccedil ve kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların arasında mekanik bir bağ vardır
Bağı sağlayan kol A noktası etrafında doumlnebilir
Bu devrede başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağ
nedeniyle durdurma butonu kapanır M kontaktoumlruuml ccedilalışır Guumlccedil devresinde M
kontakları kapanır
21
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Oumlrnek 2 Şekilde ani temaslı butonlarla yapılan bir kumanda devresi
goumlruumllmektedir Bu devrede kullanılan butonların her ikisi de yaylıdır Ani temaslı
bir buton basılıp serbest bırakılırsa yay butonun normal konumuna doumlnmesini
sağlar Motor devreye direkt olarak bağlanır
22
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
UZAKTAN KUMANDA
Motorlar birden fazla başlatma butonuyla ccedilalıştırılıp birden fazla durdurma
butonuyla durdurulursa boumlyle bir ccedilalışmaya uzaktan kumanda adı verilir
Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirine seri başlatma
butonları birbirine parelel bağlanırlar Boumlyle bir devrede başlatma
butonlarından birine basıldığında R fazından gelen akım durdurma
butonlarından ve basılmış olan başlatma butonunu geccedilerek M
kontaktoumlruumlnuuml enerjilendirir M kontağı kapanır ve başlatma butonlarını
muumlhuumlrler Guumlccedil devresinde kapanan M kontakları motoru direkt olarak
şebekeye bağlar Diğer bir başlatma butonuna basılırsa kumanda devresi
tekrar aynı şekilde ccedilalışır Yani M kontaktoumlruuml enerjilenir ve motor ccedilalışmaya
başlar
Ccedilalışan motoru durdurmak iccedilin durdurma butonlarından birine basılır
23
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
DİRENCcedil VEYA REAKTANSLA YOL VERME
Motorları duumlşuumlk gerilimle başlatmada en ccedilok kullanılan youmlntem direnccedille veya
reaktansla yol vermedir Direnccedille veya reaktansla yol verme birbirine ccedilok benzer
ve temel ilke şebeke geriliminin bir kısmını yol verme direncinde veya
reaktoumlruumlnde duumlşuumlrmek ve geriye kalanını motora uygulamaktır Direnccedil ve
reaktansla yol vermede guumlccedil devresi aynıdır Yandaki şekilde guumlccedil devresi
goumlruumllmektedir Aşağıdaki kısımlarda ise doğru veya alternatif akım motorlarına
direnccedille veya reaktansla yol vermeye ait ccedileşitli oumlrnekler incelenecektir
Tek kademeli direnccedille yol verme
24
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
İki kademe direnccedille yol verme
25
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
OTO TRAFOSUYLALA YOL VERME
Motorların duumlşuumlk gerilimle başlatılmasında gerekli olan duumlşuumlk gerilim bir oto
transformatoumlruumlnden de sağlanabilir Kumanda devrelerinde bir iki veya daha ccedilok
kademeli oto transformatoumlrleri kullanılır Oto transformatoumlrlerinin sargıları duumlşuumlk
gerilimin alınması iccedilin kullanıldığı gibi yol vermede reaktoumlr gibi de kullanılabilirler
26
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
Bir kademeli oto tranformatoumlruumlyle yol verme
27
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
YILDIZ-UumlCcedilGEN ŞALTERLE YOL VERME
Bir şebekede uumlccedilgen bağlı olarak ccedilalışacak uumlccedil fazlı bir asenkron motor yol
vermede yıldız bağlanırsa faz bobinleri 173 kat daha az bire gerilimle ccedilalışır
Motorun yol alma akımı yaklaşık olarak uumlccedil kat azalır Yıldız bağlı olan motor duumlşuumlk
gerilimle yol almaya başlar Yol almanın uygun bir anında ilk oumlnce motorun faz
sargıları arasındaki yıldız bağlantı accedilılır Sonra motor faz sargıları uumlccedilgen olarak
bağlanır Boumlylece motor normal geriliminde ccedilalışmaya devam eder
28
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
ROTORU SARGILI 3~ ASENKRON MOTORA YOL VERME
Rotoru sargılı asenkron motor şekilde goumlruumllduumlğuuml gibi rotorunda da 3 fazlı sargılar
olan ve bu sargıların uccedilları bilezik ve fırccedilalar yardımıyla dışarı alınmış motorlardır
Rotora yol verme kısmı olmazsa trafo mantığıyla ccedilalışır ve uccedillardan sargı
miktarına goumlre gerilim alınır
29
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Asenkron motorlarda doumlnme hareketini doumlner manyetik alan sağlar Doumlner manyetik alanı da
stator sargıları yaratır Doumlner alan yalnız iki ve uumlccedil fazlı sistemlerde meydana gelir Bir faza
bağlı bir sargı ile motorda doumlner alan yaratılamaz Yalnız boumlyle bir motora yol verilirse
motordaki bir sargı doumlnuumlşuuml devam ettirir Bu sargıya ana sargı adı verilir
Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak iccedilin ana sargıya goumlre 90 derecelik accedilıyla
yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır Motordaki ikinci sargıya yardımcı sargı denir Bu
sargı asenkron motorun iki fazlı bir motor gibi ccedilalışmasını sağlar Yardımcı sargıya seri olarak
bir kondansatoumlr bağlanır Kondansatoumlr ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 dereceye
yakın bir faz farkı yaratır Bir fazlı asenkron motorların bazılarında yardımcı sargı devamlı
olarak devreye bağlı kalır Bazılarında ise devrin 75 inde elle veya otomatik ccedilalışan bir
elemanla devreden ccedilıkartılır
30
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
101 ELEKTRİKSEL CcedilALIŞMA PRENSİP (KUMANDA) VE
BAĞLANTI ŞEMALARI
Elektrik devreleri iki ana grupta toplanabilir
Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şeması Devre elemanlarının
sembollerle goumlsterildiği kumanda ccedilizimidir Bağlantılar yatay
veya dikey merdiven basamaklarına benzediği iccedilin merdiven
şeması olarak da bilinir
Bağlantı Şeması Her elemanın resim veya sembollerle
goumlsterildiği bağlantı diyagramıdır Elemanların yerleri
cihazda bulunduğu gibidir
31
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
1011 Ccedilalışma Prensip (Kumanda) Şemalarının
Oumlzellikleri
bullSistem elemanları sembollerle goumlsterilir
bullBağlantıları bir merdivene benzer
bullMerdiven basamakları ayrı ayrı devrelerdir
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj birbirinden ayrılmıştır
bullDevrede arıza teşhisi kolaydır
1012 Bağlantı Şemalarının Oumlzellikleri
bullSistem elemanları temsili resimler veya sembollerle
goumlsterilir
bullElemanların tahmini yerleri goumlsterilir
bullDevreyi takip etmek oldukccedila zordur
bullHat voltajı ve duumlşuumlk voltaj devreleri birbiri iccedilinde goumlsterilir 32
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
1213 Bir Prensip (Kumanda) Şemasının Ccedilizilmesi
1Guumlccedil Kaynağının Yerleştirilmesi
33
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
2Yuumlklerin Belirlenmesi
34
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
3 Her Devre İccedilin Kontrol Anahtarının Tespit Edilmesi
35
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36
4Buumltuumln Devrelerin Hatta Bağlanması
36