T.C.AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

İLETİŞİM FAKÜLTESİ

İLETİŞİM VE TOPLUM

Biyo-politik ve Anatomo-politik kavramları bağlamında haber analizi

Ömür TALAY

ANTALYA

"Günümüzde iktidarın beden üzerine ayrı, fakat birbiriyle ilişkili iki yoldan

müdahalesi var: tek tek bedenlerle ilgilenen beden disiplinleri (anatomo-politika) ve

insan türünün bedenine bir bütün olarak yaklaşan nüfus düzenlemeleri (biyo-

politika). Medyada güzel ve sağlıklı bedenlere düzülen övgüler, askeri talimler,

okullardaki beden eğitimi dersleri, kıyafet yönetmelikleri, tıbbın bedene

müdahaleleri, doğum kontrolleri, yerlerinden edilip başka yerlere taşınan insanlar,

iktidarın panoptikonu ile durmadan denetlenen bedenler, genetik olarak tasarlanan

bedenler, cinsel metalara dönüşen bedenler; aslında toplumsal alanda anatomo-

politika ile biyo-politikanın iç içe geçtiğine tanıklık edebiliyoruz. İktidar bedeni

fethetmeye kalkışıyor; sağlıklı bedenler üzerinde inatçı ve titiz bir çalışma

yürüterek, bireysel bedenin arzulanabilir kılınmasına çalışıyor."

"Biyo- iktidar, Foucault’nun yönetebilirlik adını verdiği şeyin doğasında

gerçekleşmiş olan bir dizi dönüşümü içerir. Biyo- iktidar iki ana biçimde gelişmiştir;

1- İnsan bedenine bir makine olarak yaklaşan birinci biçimi disiplinci bir

iktidardır; amacı bedeni disipline etmek, yeteneklerini geliştirmek ve ekonomik

denetim sistemleriyle bütünleştirmektir.

2- İkinci biçimiyse insan bedenine bir doğal tür olarak yaklaşır ve nüfusu

düzenleyici bir denetim üzerinde yoğunlaşır. Biyo-iktidar kapitalizmin gelişmesinde

vazgeçilmez bir unsur ve olmazsa olmaz bir koşuldur."

"Foucault’ya göre biyo-iktidar, kapitalizmin bedenlerin üretim süreçlerinin

içine şırınga edilişi ve nüfus olgusunun iktisadi süreçlere göre ayarlanışı

olmaksızın mümkün olmazdı. Biyo-iktidarın amacının iki bileşeni vardır; İnsanın

bedeni ve nüfus iktisadı olarak biyokapitalizm . Burada iki kutuplu bir stratejiye

ulaşılır: Nüfusun biyo-politiği ve bedenin anatomo-politiği."

1

Edirne'de obeziteyle mücadele ile ilgili haberde Michel Foucault'nun

anatomo-politik kavramı karşımıza çıkmaktadır. İnsan hayatının üzerinde iktidar

kurma, disiplinci iktidarın anatamo-politik kavramının özünü oluşturmaktadır.

"İktidar beden üzerinde yoğunlaşır, bireyselleştirici etkiler yaratır, hem yararlı hem

de uysal kılınması gereken güçlerin kaynağı olarak bedeni manipüle eder." (Michel

Foucault Toplumu Savunmak Gerekir, 2002: 254-255) Michel Foucault

hastalanma oranını değiştirmek, bu oranı düşürmek, yaşamı uzatmak gerekir

derken iktidarın bedeni ele geçirme çabasında olduğunu ifade etmektedir.

2

Haberde asansör kullanımı ile ilgili olarak, kurumda asansörlerin ilk üç katta

durmayacağı, bu katlara yürüyerek çıkılması durumunda obeziteyle mücadele

edileceği savunulmaktadır. İktidarın beden üzerindeki bu tutumu, insanların

tercihlerini hiçe sayarak, beden üzerinde bir güvenlik mekanizması oluşturmaya

yöneliktir. Oysa ki kurumda hamile, yaşlı ya da engelli vatandaşların da

bulunabileceği düşülmemiştir. Vatandaşların tercihleri, özgürce bu hakkını

kullanabilmesi, obeziteyle mücadele adı altında merdivenlere yönlendirilmesi

disiplinci beden teknolojisinin bir örneğidir.

3

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın yeni yılda uygulayacağı

düzenlemelerle ilgili haberde, ilk haberde olduğu gibi Michel Foucault'nun

anatomo-politik kavramı görülmektedir. Michel Foucault anatomo-politiğin

bireylerin bedenlerini yararlı fabrika ellerine dönüştürdüğünü söylerken, insan

bedenine makine gibi yaklaştığını vurgular. İktidar, salça ve sofralık zeytinlerde

bulunan tuz oranını azaltarak insan bedeninin yıpranması engellemiş olacak,

yaşam kalitesini artıracak ve fabrikalarında daha sağlıklı ve daha uzun süre

çalıştıracaktır. Kısacası kapitalizmin çarklarını döndürecek bireyler yaratmış

olacaktır.

4

5

Hükümet Kürtajda Frene Bastı başlıklı haberde Michel Foucault'un biyo-

politik kavramı görülmektedir. Michel Foucault biyo-politiği, "Nüfusun biyo-politiği

insan türünün, biyolojik süreçlerinin zemini olarak hizmet veren beden üzerine

yoğunlaşır. Üreme, doğum, ölüm, sağlık düzeyi, ölüm yaş ortalaması yerleşim ve

göç. Bunlar biyo-politiği ilgilendiren ana sorunsallardır." şeklinde açıklamıştır.

"Bedene değil yaşama odaklı bir teknoloji var; Bir Nüfusa özgü kitle

etmenlerini bir araya getiren, canlı bir kitlede meydana gelebilen tehlikeli olaylar

dizisini denetlemeye çalışan bir teknoloji." (Michel Foucault Toplumu Savunmak

Gerekir, 2002: 255) "Hastalık sigortası ya da yaşlılık sigortası sistemleri; nüfustaki

ortalama yaş süresinin en yüksek düzeye çıkarılmasını sağlayan sağlık kuralları;

bizzat kent örgütlenmesinin cinsellik üzerindeki baskıları, yani döllenme; ailelerin

sağlığı üzerinde kurulan baskılar; çocuklara gösterilen bakımlar; öğrenim oranı vb

Demek ki disiplinci mekanizmalar ve düzenleştirici mekanizmalar söz konusu."

(Michel Foucault Toplumu Savunmak Gerekir, 2002: 257)

Ülkemizde İktidarın nüfus üzerindeki etkisi Foucault'un dediği gibi özellikle

üreme, doğum, ölüm üzerine yoğunlaşmıştır. Haberde iktidarın kürtaj oranını

düşürmek üzere çalışmalar yürüttüğü görülmektedir. Kürtajın katı kurallar

getirilerek sınırlandırılması ya da denetim altına alınmaya çalışılması, beden

üzerinden nüfusa müdahalenin örneğidir. Sezaryen doğumla ilgili olarak da kişinin

özgürce karar verebileceği bir durum olmasına, ayrıca gebelik döneminde hassas

durumda olabilecek annenin psikolojik-fizyolojik durumu bilinmemesine rağmen

tüm bunlar göz ardı edilmiştir. Sezaryen doğumun sağlık açısından bebekler için

daha önemli olduğu tabi ki göz ardı edilemeyecek bir durumdur ancak Foucault,

iktidarın meselesi tam olarak toplum değil, beden-birey değil "yeni bedendir"

demektedir ki iktidarın ilgilendiği tamda budur.

6

Erdoğan: 3 çocuğu vatana hibe edin başlıklı haberde dönemin Başbakanı

Recep Tayyip Erdoğan'ın sıklıkla dile getirdiği en az 3 çocuk söylemi karşımıza

çıkmaktadır. Michel Foucault'un biyo-politikle ilgili şu sözü akıllara gelmektedir:

"Hastalanma oranını değiştirmek, düşürmek gerekecektir; yaşamı uzatmak

gerekecektir; doğum oranını artırmak gerekecektir." (Michel Foucault Toplumu

Savunmak Gerekir, 2002: 252)

Doğum oranı biyo-politik kavramı çerçevesinde iktidarın nüfus üzerindeki

müdahale zeminini oluşturur. Haberde Recep Tayyip Erdoğan'ın "Bu milletin güçlü

olması lazım. O da nerden geçiyor? İnsan denilen o şerefli mahlukattan geçiyor."

şeklindeki söylemi bir önceki haberde de bahsi geçen iktidarın toplumla ilgisinin

olmadığı, yeni bir bedenle ilgili olduğudur. Toplumun nasıl yaşadığı iktidarın

meselesi değildir. Mesele ne kadar çok çalışabilecek işgücü olduğu ve kapitalizmin

çarklarını döndürebilecek iş gücünün olduğudur.

7