KOPERNIK3/2013

1

KOPERNIKISSN

184

8-26

78

Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mikołaj Kopernik“ • Poljska kulturna udruga „Mikołaj Kopernik“ • Biuletyn 3/2013

W numerze:• Wakacyjne aktywności• Spotkania z Polską• Rocznice

Temat numeru

2

W obiektywie

Ostatnie przygotowania przed wystąpieniem (Karanac) W przerwie uzgadnianie stanowisk (Karanac)

„Wisła” na dożynkach w PoddębicachPamiątkowe zdjęcie

Multikultura na Zrinjevcu Tylko skrzydeł brak naszym dziewczynom

KOPERNIK3/2013

1

Drodzy Czytelnicy,

Przed Państwem trzeci tegoroczny „Kopernik”, bogaty w letnie wydarzenia.

Letnią działalność zaczęliśmy jeszcze w czerwcu Sympozjum o pisaniu projektów w Karanacu w Slavonii w organizacji Konsu-latu RP w Zagrzebiu. W tym samym czasie w Zagrzebiu odby-wał się Dzień Mniejszości Narodowych i chociaż trudno jest być jednocześnie w dwóch miejscach, nam się to udało.

Rok 2013 jest między innymi rokiem Witolda Lutosławskiego więc niniejszy numer, zgodnie z naszą tradycją, poświęcony jest temu wybitnemu polskiemu kompozytorowi i dyrygentowi.

Rok 2013 to również rok rocznicowy naszego patrona Mikołaja Kopernika, który urodził się przed 540 laty.

W stałej rubryce Poznati Poljaci pan Branko Šegota przedstawi sylwetkę Haliny Siennickiej, a w kolejnym odcinku Język i my dowiemy się w czym uczestniczyliśmy: w sympozjum, w konferencji czy może w kongresie?

I jeszcze garść wydarzeń letnio-jesiennych, kolonie, podróże, występy. A ponieważ zaczęła się na dobre jesień poruszymy kilka jesiennych tematów.

Życzymy miłej lektury!

Marek Stanojević

KOPERNIK

1

3/2013

Temat numeru

2

Witold Roman LutosławskiPrzypominamy, że 2013 rok to nie tylko rok Juliana Tuwima ale także Witolda Lutosławskiego i Jana Czochralskiego. Niniejszy numer poświęcamy Witoldowi Lutosławskiemu, polskiemu kompozytorowi, dyrygentowi i pianiście, którego nazwisko znane jest nie tylko w Polsce ale i poza jej granicami i pojawia się obok nazwisk Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego.

Witold Roman Lutosławski urodził się 25 stycznia 1913 roku w Warszawie. Od dzieciństwa był zainteresowany muzyką. Już jako dziewięcioletni chłopiec komponował. W 1922 roku napisał swój pierwszy utwór Preludium na fortepian.

Uczył się gry na skrzypcach i gry na fortepianie. Uczęsz-czał do Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. W 1928 rozpoczął naukę kompozycji w klasie Witolda Mali-szewskiego. Po maturze wybrał studia matematyczne na

Uniwersytecie Warszawskim, które jednak przerwał po roku z powodu nadmiaru zajęć w konserwatorium. Oprócz kompozycji uczył się gry na fortepianie u Jerzego Lefelda polskie-go kompozytora i pedagoga.

Brał udział w II wojnie światowej jako radiotelegrafista.

Po wojnie Lutosławski podjął pracę w Polskim Radiu i działał we władzach Związku Kom-pozytorów Polskich z czego wycofał się w 1948, nie akceptując coraz większych wpływów stalinowskich.

W latach 50 zarabiał na życie komponując muzykę teatralną i radiową oraz piosenki. Od początku związany był z festiwalem „Warszawska Jesień”. Przygotował około 200 trans-krypcji utworów znanych kompozytorów, m.in. opracował 24 kaprys N. Paganiniego, i za-tytułował go Wariacje na temat Paganiniego. Prawie wszystkie jego kompozycje sprzed i z okresu wojny zaginęły.

Lutosławski zadebiutował Wariacjami symfonicznymi w 1939. Spośród wielu utworów użytkowych napisanych w dekadzie powojen-nej do dzisiaj utrzymują się w repertuarze jego pedagogiczne utwory fortepianowe (Melodie ludowe i Bukoliki) oraz piosenki dla dzieci, któ-rych napisał ponad 40 (m.in. Spóźniony słowik, O panu Tralalińskim do słów Juliana Tuwima i cykl Słomkowy łańcuszek). Pisane od 1945 roku, nawiązywały w oryginalny sposób do polskiego folkloru, będąc jakby naturalną reakcją na zakaz wykonywania polskiej muzyki i zwalczanie pol-skości w latach okupacji. Po wielu latach pracy, Lutosławski przedstawił neoklasyczną I Symfo-nię, którą jednak po wprowadzeniu socrealizmu uznano za formalistyczną i wycofano z repertu-aru. Zajmując się głównie twórczością użytko-

KOPERNIK3/2013

3

wą, w następnych latach Lutosławski pracował nad kolejnym utworem orkiestrowym. Ukończony w 1954 roku Koncert na orkiestrę jest do dzi-siaj najczęściej wykonywanym jego utworem.

„Odwilż” pozwoliła kompozytorowi na zmianę stylu. W Pięciu pieśniach do słów Kazimiery Iłłakowiczówny po raz pierwszy zastosował system harmoniczny oparty na akordach 12-tonowych, który w następnych la-tach stał się dla niego charakterystyczny.

Pod koniec lat 50 w Polsce synonimem nowoczesności była dodekafo-nia. W Muzyce żałobnej na orkiestrę smyczkową w bardzo niekonwen-cjonalny sposób posłużył się serią dwudziestoczterotonową, opartą za-ledwie na dwóch interwałach.

W utworze orkiestrowym Gry weneckie pojawiła się technika aleatory-zmu kontrolowanego, odtąd tak typowa dla muzyki Lutosławskiego, że powszechnie ko-jarzona z jego nazwiskiem. W Trzech poematach Henri Michaux nowość stanowiła nieza-leżność chóru od orkiestry w niektórych partiach utworu, ponadto w środkowej części (Le grand combat, czyli Wielka walka) chór mówi, krzyczy i śpiewa glissandami.

Charakterystyczna dla dojrzałych dzieł Lutosławskiego stała się forma oparta na dwóch częściach: wstępnej, stanowiącej jakby przygotowanie oraz głównej – bardziej rozbudo-wanej (II Symfonia, Livre pour orchestre i Kwartet smyczkowy). Epizody przygotowujące, albo pozwalające słuchaczowi na chwilowe odprężenie są z zasady aleatoryczne, nato-miast główne, wymagające od słuchacza większej uwagi, są skomponowane tradycyjnie.

Z czasem Lutosławski tracił zainteresowanie poszukiwaniem nowości. Utwory zamawiano u niego na koncerty w filharmoniach, a nie na festiwalach nowej muzyki. Taką zmianę uka-zuje stosunkowo tradycyjnie skomponowany dla Petera Pearsa cykl pieśni Paroles tissees (1965).

Sytuacja polityczna w Polsce niejednokrotnie prowokowała do „politycznego” interpre-towania sztuki, nawet muzyki. Tak właśnie często interpretowano dwa utwory Lutosław-skiego: Koncert wiolonczelowy komponowany 1969-70 dla Mścisława Rostropowicza, w którym wyraźny jest konflikt między partią solową („jednostką”) a orkiestrą (Rostropowicz utożsamiał ją nawet z komunistycznym reżymem) oraz dramatyczną III Symfonię.

W latach osiemdziesiątych Lutosławski skomponował trzy utwory, których tytuły odnosiły się do zastosowanej w nich techniki polegającej na tym, że kolejne frazy nie następowały po kolei, lecz nakładały się. Lutosławski nazwał tę technikę „łańcuchową”. Łańcuch I prze-znaczony jest na 14 instrumentów, Łańcuch III dla wielkiej orkiestry, a Łańcuch II zamówio-ny został przez Paula Sachera dla Anne-Sophie Mutter i właściwie jest koncertem skrzyp-cowym. Wtedy również powstał Koncert fortepianowy, napisany dla Krystiana Zimermana nawiązujący do romantycznej wirtuozerii, a zwłaszcza do Chopina. Ostatnie utwory to cykl 9 pieśni Chantefleurs et Chantefables, w których przeplatają się wątki bardzo liryczne z ilu-stracyjnymi, humorystycznie malującymi zwierzęta (żółwia, aligatora). Ostatnim wielkim utworem Lutosławskiego jest IV Symfonia.

Lutosławski skomponował najwięcej utworów orkiestrowych i one są najważniejsze w jego dorobku. Wirtuozowskie opanowanie orkiestry pozwala uznać go za najwybitniejszego symfonika w dziejach polskiej muzyki. Charakterystyczne dla brzmienia jego muzyki (za-korzenionego we francuskiej tradycji, co sam wielokrotnie podkreślał) są liczne kontrasty kolorystyczne oraz „zwiewne” i szybkie przebiegi.

Temat numeru

4

Lutosławski jako jeden z niewielu kompozytorów XX wieku dyrygował wykonaniami nie-mal wyłącznie swoich kompozycji.

Od połowy lat 30. kierował nagraniami swojej muzyki filmowej w studiu radiowym. Pierw-szy występ publiczny Lutosławskiego jako dyrygenta miał miejsce 23 stycznia 1952 w Ka-towicach, gdy za namową kompozytora Grzegorza Fitelberga poprowadził Symfonię Oks-fordzką Haydna oraz własne Piosenki dziecinne i Wariacje symfoniczne podczas koncertu Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia. W roku 1963 wykonał premierowy kon-cert Trzech poematów Henri Michaux w Zagrzebiu. Od tego momentu regularnie dyrygo-wał, szczególnie podczas premier swoich utworów. W roku 1969 następująco tłumaczył decyzję pracy dyrygenckiej:

Nie mam dość wiary w to, że najwybitniejsi dyrygenci zabiorą się kiedykolwiek do utworów mego ostatniego okresu, albo jeśli nawet się zabiorą, to nie wyobrażam sobie, że będą mieli dość czasu, chęci i – niezależności od swych przyzwyczajeń – aby je dyrygować do-brze.

Występował zwykle z kilkunastoma koncertami rocznie. Starannie dobierał miejsca koncer-tów, w jego kalendarzu znajdowały się najczęściej metropolie lub miejsca renomowanych festiwali. Dbając o prestiż własnego nazwiska odrzucał wiele ofert. W ciągu trzydziestu lat dyrygował znanymi orkiestrami w Berlinie, Wiedniu, Paryżu, Londynie, w Nowym Jorku, w Filadelfii, Bostonie, Cleveland, Los Angeles, San Francisco, Pittsburghu, Houston, Saint Louis, Louisville. W Polsce najczęściej pojawiał się z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskie-go Radia i Telewizji w Katowicach. Dyrygował też orkiestrami studenckimi, w których brak technicznego doświadczenia rekompensował wyjątkowy zapał młodych muzyków.

Wystąpił w 23 krajach, najczęściej przed publicznością niemiecką (62 koncerty od 1964), angielską (57 koncertów) i amerykańską (46 razy). Rekordową liczbę koncertów (23) zagrał w 1993 – roku jego 80. urodzin. W Polsce występował nie częściej niż cztery razy rocznie.

Wedle Krzysztofa Meyera (współautora biografii), wykonania pod batutą Lutosławskiego nie zawsze stanowiły wierne odczytanie partytury. Nie dysponował słuchem absolutnym i zdarzało mu się nie zauważać błędów w wysokości nut. Cieszył się jednak dużą sympatią wśród muzyków, z którymi współpracował.

Jego twórczość jest niezwykle bogata. Od utworów orkiestrowych, do solo na instrument i orkiestrę, od utworów kameralnych do wokalnych. Wśród jego prac znalazły się również

piosenki takie jak Cyrk jedzie, Filipinka modna, Nie dla nas już, Nie oczekuję dziś nikogo, Warszawski do-rożkarz – które podpisywał pseudonimem „Derwid”. Skomponował ponad 40 piosenek dla dzieci, a także ok. 10 pieśni masowych, m.in. Nowa Huta.

Witold Lutosławski zmarł 7 lutego 1994 roku w War-szawie. Jego grób znajduje się na warszawskich Sta-rych Powązkach.

W Sieci dostępna jest aplikacja komórkowa Prze-wodnik po Warszawie - śladami Lutosławskiego. Więcej inf.: lutoslawski.warszawa.pl

(na podstawie stron internetowych przygotował MMS)

KOPERNIK3/2013

5

Seminarium dla przedstawicieli organizacji polonijnych w Chorwacji

W dniach od 14 do 16 czerwca w Baranji od-było się seminarium zorganizowane przez Ambasadę Rzeczypospolitej Polskiej w Za-grzebiu. Bazą wypadową było OPG Kara-nac – rodzinne gospodarstwo rolne. Celem Seminarium było przekazanie informacji o nowych sposobach finansowania działal-ności polonijnej. Informacji udzielali goście z Polski p. Regina Jurkowska wicedyrektor Departamentu Współpracy z Polonią i Po-lakami za Granicą polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz p. Monika Zdun-kiewicz-Kwiatkowska. Spotkanie oprócz części szkoleniowej miało również na celu integrację środowiska polonijnego w Chor-wacji oraz wzajemne zapoznanie się z działalnością poszczególnych ugrupowań polonijnych. Było ono również okazją do zwiedzenia pięknych zakątków Slawonii, gdzie od niedawna działa nasze najmłodsze stowarzyszenie Polaków „Wisła“ z Osijeka.

Jeszcze jedna Polka

Na początku lata Jego Ekscelencja Am-basador Rzeczypospolitej Polskiej Maciej Szymański wręczył naszej członkini, odda-nej skarbniczce naszego Towarzystwa Ma-

Seminar za predstavnike udruga poljske dijaspore u Hrvatskoj

Od 14. do 16. lipnja u Baranji održan je se-minar za predstavnike poljske dijaspore u Hrvatskoj koji je organiziralo Veleposlan-stvo Republike Poljske u Zagrebu. Baza je bila u obiteljskom poljoprivrednom gospo-darstvu Karanac. Cilj seminara bilo je pre-nijeti informacije predstavnicima poljske dijaspore u Hrvatskoj o novom načinu fi-nanciranja djelatnosti poljske dijaspore. O tome su okupljene informirale gošće iz Po-ljske, gospođa Regina Jurkowska, zamjeni-ca direktora Uprave za suradnju s poljskom dijasporom i Poljacima u inozemstvu polj-skog Ministarstva vanjskih poslova te gđa. Monika Zdunkiewicz-Kwiatkowska. Osim dijela koji je imao edukativnu svrhu jedan od ciljeva organizatora je bila integracija poljske dijaspore u Hrvatskoj te uzajamno upoznavanje s djelatnošću pojedinih udru-ga. Susret je bio također prilika za posjet prekrasnih kutaka Slavonije, kraja u kojem odnedavno djeluje najmlađa organizacija poljske dijaspore u Hrvatskoj udruga „Wi-sla“ u Osijeku.

Još jedna Poljakinja

Početkom ljeta Njegova Ekscelencija Amba-sador Republike Poljske Maciej Szymański uručio je našoj članici, predanoj blagajnici naše Udruge Marini Kukini dokument koji

Kronika wydarzeń

6

Kronika wydarzeń

rinie Kukinie dokument potwierdzający jej polskie obywatelstwo. O tym jak Marina odkrywała swoje korzenie pisaliśmy w 1 numerze Kopernika z 2011 roku. Tegorocz-na uroczystość była szczęśliwym zakończe-niem ówczesnego odkrycia. Gratulujemy „nowej” Polce.

Pierwsze powakacyjne spotkanie Towarzystwa i Zarządu

Po wakacyjnej przerwie nastąpiła gorąca jesień. Towarzystwo przystąpiło do działa-nia. Pierwsze wrześniowe zebranie odbyło się 2 września i dotyczyło przede wszystkim planów na najbliższe dni i tygodnie. Wbrew oficjalnej wakacyjnej przerwie w siedzi-bie latem ciągle coś się działo. A to trzeba było przejrzeć nasze zasoby książkowe i przygotować je do katalogizacji a to trzeba było poćwiczyć przed kolejnymi występami nieco rozleniwione „wiślane” głosy.... Po zebraniu Towarzystwa członkowie Zarządu jeszcze długo rozprawiali o realizacji tego-

potvrđuje njezino poljsko državljanstvo. O tome kako je Marina otkrivala svoje poljsko podrijetlo pisali smo u 1. broju Kopernika u 2011. Ovogodišnja svečanost bila je logičan završetak tadašnjeg otkrića. Čestitamo „no-voj” Poljakinji.

Prvi susret Udruge i Odbora nakon ljeta

Nakon ljetnog prekida došla je vruća jesen. Udruga je počela s radom. Na prvom rujan-skom sastanku govorilo se prije svega o pla-novima na najbliže dane i tjedne. Usprkos godišnjim odmorima u našem se sjedištu tijekom ljeta stalno nešto zbivalo. Trebalo je pregledati naš knjižni fond i pripremiti knjige za katalogizaciju, trebalo je pred na-rednim nastupom vježbati „Wislu” čiji su se glasovi tijekom ljeta pomalo ulijenili... Nakon sastanka Udruge članovi Odbora još su dugo raspravljali o realizaciji ovogodi-šnjih projekata i o programima za sljedeću

KOPERNIK3/2013

7

rocznych programów i planach na przyszły rok a zespół Wisła ćwiczył wytrwale przed występem w Lepoglavie na XVII Międzyna-rodowym Festiwalu Koronek.

Dożynki w Poddębicach z udziałem naszej „Wisły”

Na zaproszenie władz powiatowych nasz zespół wokalny „Wisła” od 12 do 17 wrze-śnia brał udział w tegorocznych dożynkach w Poddębicach.

godinu dok vokalna grupa „Wisla” uporno vježbala prije nastupa u Lepoglavi na XVII Međunarodnoj smotri čipke.

„Wisla” na Danima plodova zemlje u Poddębicama

Na poziv kotorskih vlasti Poddębica naša vokalna grupa „Wisla” sudjelovala je u ovo-godišnjim Danima plodova u Poddębicama.

8

Kronika wydarzeń

Międzynarodowy Festiwal Koronek w Le-poglavie

Od 19 do 22 września w Lepoglawie odbył się 17 Międzynarodowy festiwal koronek. W tym roku partnerem była Polska. Polska przedstawiła swoje koronki a podczas festi-walu odbył się i koncert organowy Jadwigi Kowalskiej w organizacji Ambasady RP w Zagrzebiu. Ostatniego dnia festiwalu wy-stąpiła i nasza grupa wokalna „Wisła”. Przed występem miasteczkiem przemaszerował kolorowy korowód, którego atrakcją były polskie stroje ludowe. Po występie nastą-piły wielkie brawa, a wśród kibiców naszej grupy wokalnej był i Klub Seniora naszego Towarzystwa. Organizatorzy festiwalu gru-pie wokalnej „Wisła” wręczyli podziękowa-nie, które odebrała prowadząca grupę Wa-lentyna Lončarić.

Spotkania z Polską

Polskie Towarzystwo Kulturalne im. „Mi-kołaja Kopernika” w Zagrzebiu jest organi-zatorem cyklu spotkań, których tematem wiodącym jest Polska. Celem tego cyklu jest przybliżenie mieszkańcom stolicy Chor-wacji naszego kraju, który jest w wielu

Međunarodni festival čipke u Lepoglavi

Od 19. do 22. rujna ove godine u Lepogla-vi održao se 17. Međunarodni festival čip-karstva. Ove godine zemlja partner je bila Poljska. Poljska je predstavila svoje čipke, a održan je i koncert poljske orguljašice Jadwige Kowalske. Zadnjeg dana Festivala nastupala je i naša vokalna grupa „Wisla“. Prije nastupa održan je šareni mimohod su-dionika, a atrakcija su bile poljske narodne nošnje. Nakon nastupa uslijedio je pljesak, a među navijačima naše vokalne grupe, bio je i Klub seniora Udruge. Kao zahvalu za na-stup organizatori Festivala su vokalnoj gru-pi „Wisla“ uručili zahvalnicu koju je primila voditeljica grupe Walentyna Lončarić.

Susreti s Poljskom

Poljska kulturna udruga „Mikolaj Kopernik” ove je godine organizator ciklusa susreta čija je glavna tema Poljska. Cilj ove manifestaci-je je stanovnicima glavnog grada Hrvatske približiti zemlju koja joj je po mnogočemu bliska. Tijekom niza predavanja govorit će

KOPERNIK3/2013

9

punktach podobny do Chorwacji. Podczas szeregu wykładów będzie mowa o języku polskim, o polskim teatrze, polskiej histo-rii, o specyficznych cechach polskiej kultury i o współczesnej Polsce. Pierwszy wykład odbył się 26 września 2013 roku. Temat Polski język przybliżyła zebranym emery-towana profesor Uniwersytetu w Zagrzebiu Barbara Kryżan-Stanojević a wywiad, któ-rego pani Profesor udzieliła dziennikarce chorwackiego radia Sonji Gospodnetić dla programu Multikultura jest dostępny pod adresem http://radio.hrt.hr/ep/multikul-tura-27-09-2013/36827. Język polski, jego podobieństwa do języka chorwackiego i różnice, które dzielą te dwa słowiańskie ję-zyki był również przedmiotem wypowiedzi Barbary Kryżan-Stanojević dla programu HRT Jezik za svakoga, który prowadzi dzien-nikarka Lidija Šprajc, i który można obejrzeć pod adresem:

http://www.hrt.hr/index.php?id=enz&tx_ttnews[cat]=758&cHash=b33d4258d6

se o poljskome jeziku, poljskome kazalištu, o poljskoj povijesti, o specifičnostima polj-ske kulture i o suvremenoj Poljskoj. Prvo se izlaganje održalo 26. rujna 2013. Kroz prvu temu – Poljski jezik povela nas je Barbara Kryżan-Stanojević, profesor u miru dok je intervju s njom o susretu s poljskim jezikom i o djelovanju Udruge „Mikolaj Kopernik” prikazala u svojoj emisiji Multikultura au-torica priloga Sonja Gospodnetić. Intervju je dostupan na adresi: http://radio.hrt.hr/ep/multikultura-27-09-2013/36827 Poljski jezik, njegove sličnosti s hrvatskim jezikom te razlike između ta dva slavenska jezika bile su predmet razgovora Barbare Kryżan--Stanojević s novinarkom 1. programa HRT Lidijom Šprajc snimljenog za emisiju Jezik za svakoga. Emisiju se može pogledati na adresi:

http://www.hrt.hr/index.php?id=enz&tx_ttnews[cat]=758&cHash=b33d4258d6

10

W telegraficznym skrócie

Dni mniejszości narodowych na Zrinjevcu

Dnia 16 czerwca w Zagrzebiu na Zrinjevcu w organizacji Koordynacji Rad i Przedsta-wicieli Mniejszości Narodowych Zagrzebia odbył się Dzień Mniejszości Narodowych, w którym uczestniczyli przedstawiciele 18 mniejszości, między innymi i polskiej mniej-szości narodowej. Naszą Polonię przedsta-wiały młode siły, co spotkało się z radosnym przyjęciem ze strony zwiedzających, którzy lgnęli do polskiego stoiska nie wiadomo czy ze względu na polskie łakocie, które im przypadły do gustu czy też ze względu na ro-ześmiane buzie Antonelli, Evy, Marysi, Alicji i Marty. Wydarzenie na Zrinjevcu śledziły media. W imieniu burmistrza Zagrzebia do zebranych zwróciła się kierownik Urzę-du do Spraw Promowania Praw Człowieka, Równości Płci, Stosunków z Mniejszościami Narodowymi i Wyznaniowymi oraz Rozwo-ju Społeczeństwa Cywilnego pani Elizabeta Knorr. (MC) Więcej na:

http://www.jutarnji.hr/dan-nacionalnih-m a n j i n a - - l j e p o t i c e - n a - z r i n j e v c u -/1109051/?foto=3

http://www.hrt.hr/index.php?id=manjine--clanak&tx_ttnews

Dan nacionalnih manjina na Zrinjevcu

Dana 16. lipnja u Zagrebu na Zrinjevcu u or-ganizaciji Koordinacije vijeća i predstavnika manjina Grada Zagreba održan je Dan na-cionalnih manjina na kojem su sudjelovali predstavnici 18 manjina, među kojima se je našla i poljska nacionalna manjina. Našu su dijasporu predstavljale mlade snage, što je naišlo na srdačan doček posjetitelja, koji su nagrnuli na poljski štand ne zna se da li zbog poljskih slatkiša ili nasmijanih lica Antonel-le, Eve, Marysie, Alicije i Marte. Događaje na Zrinjevcu pratili su mediji.

U ime zagrebačkog gradonačelnika, oku-pljene je pozdravila voditeljica Službe za promicanje ljudskih prava, ravnopravnosti spolova, odnosa s nacionalnim manjinama i vjerskim zajednicama i razvoj civilnog dru-štva Elizabeta Knorr. (MC) Više na: http://www.jutarnji.hr/dan-nacionalnih-manjina--ljepotice-na-zrinjevcu-/1109051/?foto=3

http://www.hrt.hr/index.php?id=manjine--clanak&tx_ttnews

KOPERNIK3/2013

11

Zespół „Bosiljak„ na Festiwalu w Zakopanem

Zaprzyjaźniony z nami Zespół „Bosiljak“ z Čučerja, z którym współpracujemy, zdobył wszystkie możliwe nagrody na Międzynarodowym festiwalu folkloru w Zakopanem. Przypominamy, że dyrygent „Bosiljka“, Ambrozije Puškarić jest jedno-cześnie dyrygentem naszej grupy woklanej „Wisła“. Gratulujemy!

Ansambl „Bosiljak“ na festivalu u Zakopanom

Ansambl „Bosiljak“ iz Čučerja, s kojim se družimo i surađujemo, osvojio je sve mo-guće nagrade koje su se mogle osvojiti na Međunarodnom festivalu folklora u Zako-panima. Podsjećamo, da je dirigent „Bo-siljka“ Ambrozije Puškarić istovremeno dirigent i naše vokalne grupe „Wisla“. Če-stitamo!

12

W telegraficznym skrócie

Kolonie w Poddębicach

Na zaproszenie Starosty Poddębickiego – Ryszarda Ryttera i Fundacji „Inicjatywy Powiatu Poddębickiego” grupa naszych po-lonijnych dzieci przebywała na koloniach letnich w Poddębicach. Podczas swojej wi-zyty dzieci odwiedziły bibliotekę, obejrzały prezentację multimedialną na temat życia i twórczości Juliana Tuwima i zwiedziły bi-bliotekę. Wizyta w bibliotece to tylko cząst-ka bogatego programu wakacyjnego poby-tu w Poddębicach.

Ljetovanje u Poddębicama –

Na poziv predsjednika kotora Poddębice – Ryszarda Ryttera i Fundacije „Inicijative ko-tora Poddębice“ skupina naše poljske djece boravila je na ljetovanju u Poddębicama. Za vrijeme svog posjeta Poddębicama djeca su posjetila knjižnicu, pogledala prezenta-ciju o životu i stvaralaštvu Juliana Tuwima i razgledala su knjižnicu. Posjeta knjižnici je bila samo mali dio bogatog programa bora-vka u Poddębicama.

KOPERNIK3/2013

13

Otwarcie wystawy Alojzija Vjekoslava Bosnara

Dnia 25 września 2013 roku w organizacji Przedstawiciela Polskiej Mniejszości Naro-dowej Miasta Zagrzebia w Galerii Kristofora Stankovicia w Staromiejskim ratuszu zosta-ła otwarta wystawa malarza Alojzija Vjeko-slava Bosnara, potomka Polaków. W imie-niu organizatora zebranych powitała pani Walentyna Lončarić a o otwarcie wystawy poprosiła burmistrza miasta Zagrzebia, który zaszczycił wystawę swoją obecnością pana Milana Bandicia. Do zebranych zwró-cił się również autor wystawy. Wśród 40 wystawionych prac (olej na płótnie i akryl na papierze) zwiedzający mogli oglądać motywy Zagrzebia - Katedrę Zagrzebską, Kościół św. Katarzyny czy plac Bana Jelačića. Wśród wystawionych obrazów były także te z motywami kwiatów czy morza. Po otwar-ciu wystawy zwiedzający mieli okazję przy lampce wina zamienić kilka słów z artystą.

Wystawa była otwarta do 30 września.

Otvorenje izložbe slika Alojzija Vjekoslava Bosnara

Dana 25. rujna 2013. godine u organizaciji Predstavnika poljske nacionalne manjine Grada Zagreba u Galeriji Kristofora Stan-kovića u Starogradskoj vijećnici, otvorena je izložba slika, slikara Vjekoslava Alojzija Bosnara inače potomka Poljaka. Izložbu je u ime organizatora otvorila gđa. Walentyna Lončarić. Svojom prisutnošću i pozdravnom riječju otvorenje izložbe uveličao je grado-načelnik Grada Zagreba gospodin Milan Bandić nakon čega se posjetiteljima obratio i sam autor. Među 40 izloženih slika (ulja na platnu i akrili na papiru), posjetitelji su mogli vidjeti motive Zagreba kao što su Za-grebačka katedrala, Crkva sv. Katarine i Trg bana Jelačića i druge. Osim Zagreba bile su izložene slike i s drugim motivima kao što su more i cvijeće.

Nakon razgledavanja izložbe posjetitelji su imali priliku razgovarati s gospodinom Bo-snarom uz skromni domjenak.

Izložba je bila otvorena do 30. rujna.

14

Język i my (23)

Polacy lubią konferować!Barbara Kryżan-Stanojević

Zdarza się, że znaczenie niektórych wyrazów występujących nieco rzadziej w codziennej komunikacji niekiedy nam umyka. Nie do końca wiemy co znaczą, nie zawsze potrafimy je zdefiniować.

Ostatnio uczestniczyliśmy w wydarzeniu, które między innymi zostało uwiecznione przez jednego z organizatorów Towarzystwa „Wisła” z Osijeka pamiątkowymi koszulkami z napi-sem Sympozjum Polonii chorwackiej, Barania 2013.

Spróbujemy dzisiaj zająć się wyrazami z grupy nazywającej rozmaitego typu spotkania gro-madzące ludzi w rozmaitym celu. Jesteśmy świadomi, że język jest organizmem żywym, że, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, niezwykle szybko się zmienia. Wiemy, że niektóre z wyrazów stopniowo tracą swoje źródłowe znaczenie, zmieniają swój profil. Mimo to spró-bujmy zakreślić podstawowe znaczenie niektórych z tych trudnych i nie zawsze do końca rozumianych słów. Zajmiemy się słowami: kongres, konferencja, sympozjum, warsztaty, szkolenie, zgromadzenie, zjazd, zebranie, spotkanie.

Pierwszy z tych wyrazów to kongres. Według Słownika języka polskiego PWN

kongres to -

1. «zjazd krajowy lub międzynarodowy przedstawicieli nauki, polityki itp.»

2. «organizacja polityczna lub społeczna»

3. «najwyższy organ kolegialny w niektórych organizacjach politycznych lub społecznych»

4. «parlament Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; też: parlament niektórych państw Ameryki Łacińskiej».

My mówiąc o kongresie mamy zazwyczaj na myśli jego pierwsze znaczenie. Kongres to spotkanie na najwyższym poziomie. Może to być zjazd przedstawicieli jakiejś dziedziny nauki z całego świata, z jednego kontynentu, rzadziej używa się go dla określenia kon-ferencji o zakresie lokalnym. Mamy więc Światowy Kongres Polonii Medycznej, Kongres Polonistyki Zagranicznej, Kongres Polonii Kanadyjskiej.

Wyraz konferencja jest nam nieco bliższy. Konferencja to spotkanie, którego celem jest omówienie jakiegoś zagadnienia - naukowego lub politycznego. Konferencja ma określo-ną strukturę, określoną liczbą wystąpień. Wystąpienia mogą przybierać formę referatów, paneli, prezentacji. W związku ze znacznym rozwojem komunikacji i mediów postacie konferencji uległy również rozwojowi. Konferencje naukowe odbywają się drogą elek-troniczną, konferencje prasowe przybierają postać rozmowy a konferencje biznesowe często są szeregiem prezentacji, pobudzających do dyskusji. Nic dziwnego, że sam wyraz konferencja stracił na prestiżu. Coraz częściej małoznaczące spotkania nazywamy konfe-rencjami.

Jeśli chodzi o sympozjum – moglibyśmy powiedzieć, że jest ono małą konferencją. Rangą jest niżej usytuowane niż konferencja, jest jednak bardziej niż konferencja wyspecjalizo-wane, węższe zakresowo. Najczęściej jest poświęcone omówieniu jednego, dość wąskiego zagadnienia z danej dziedziny np. Sympozjum Sekcji Ortopedii Dziecięcej, Międzynarodo-we Sympozjum Kontrabasowe, Sympozjum Techniki Laserowej.

KOPERNIK3/2013

15

Coraz częściej pojawiającym się określeniem są warsztaty. Początkowo była to praktyczna część jakiegoś naukowego spotkania, mająca na celu przekazanie uczestnikom konferen-cji czy sympozjum praktycznej wiedzy. Obecnie warsztaty się usamodzielniły i ruszyły w dwu kierunkach. Jeden z nich to właśnie ten praktyczny, mający na celu nauczenie lub udoskonalenie jakiejś konkretnej umiejętności jego uczestników. Mieliśmy więc w siedzi-bie warsztaty robienia palemek, warsztaty pisanek. Drugi nurt również się usamodzielnił i przejął rolę sympozjum. I podczas gdy warsztaty kojarzą nam się z aktywnym udziałem słuchaczy-uczestników, szkolenie odbywa się na zasadzie wykładu, którego wynikiem po-winno być udoskonalenie wiedzy w jakiejś dziedzinie.

Pozostałe cztery terminy zgromadzenie, zjazd, zebranie, spotkanie nie są związane z przedmiotem. To zebranie się na jednym miejscu ludzi według jakiegoś innego klucza dla zrealizowania jakiegoś celu.

Wyraz Zgromadzenie ma ciekawe znaczenie, które się wyspecjalizowało i występuje co-raz częściej w połączeniu z Walne dla określenia organu uprawnionego do wyboru władz jakiejś organizacji. Przez to wyspecjalizowanie zatraciło dotychczasowe znaczenie zjazdu. Zjazd to spotkanie jakiejś grupy ludzi połączonych czymś wspólnym. Zjazd Polonii Chor-wackiej zakłada spotkanie członków Chorwackiej Polonii - kluczem jest przynależność do chorwackiej polonii. Zjazd uczniów 44 Liceum ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Piastowie jest spotkaniem absolwentów tego liceum. Zebranie i spotkanie to mniej ofi-cjalna i mniej zobowiązująca forma, bardziej lokalna.

Tak więc, gdybyśmy chcieli nazwać nasze slawońskie spotkanie należałoby użyć nazwy, której użyli zagrzebscy organizatorzy Warsztaty – były prezentacje, rozmowy, pytania i (zażarte niekiedy) dyskusje. I to wszystko wmontowane we wspaniały (trochę co prawda powodziowy) krajobraz Slawonii.

Jednak z perspektywy uczestników warsztatów nie było ważne czy to było sympozjum, seminarium czy warsztaty. Ważne, że było ciekawie i pouczająco.

16

Poznati Poljaci u Hrvatskoj (11)

Halina Siennicka: Uroda JugosławiiBranko Šegota

Želja nam je da u nekoliko tekstova upoznamo čitatelje s poljskim književnicama koje su u poljskim novinama objavile svoje dojmove nakon boravka u našoj zemlji, posebice na Jadranu.

U ovome govorit ćemo o Halini Siennickoj, vrsnoj autorici koja se jednostavno zaljubila u našu obalu i otoke, o kojima je objavila više tekstova u poljskim novinama. Napisala je i knjigu Ljepote Jugo-slavije (Uroda Jugosławii), za ono vrijeme bogato i lijepo ilustriranu. Hrvatska književnica i prevoditeljica Zdenka Marković, koja je 1915. doktorirala u Poljskoj na temu Pojęcie dra-matu u Wyspiańskiego (Pojam drame kod Wyspiańskog), jednom je zapisala:

Bila je naša vjerna i oduševljena prijateljica koju sam upoznala u Varšavi prilikom posjeta ‘Poljsko-jugoslavenske lige’ 1931. godine. Dva dana nas je ugostila u svom domu. Gotovo svake godine imala sam priliku da je vidim u Zagrebu. Nastojala je da temeljito upozna cijelu našu domovinu. Otvorenim očima i dušom s fotoaparatom u ruci obišla je cijeli jug i sjever, istok i zapad jer je znala naš jezik ... Kasnije u jesen 1936. godine ponovno nas je posjetila. Neumorna i vječno čila propagatorka našeg zbližavanja. Ponijela je sa sobom najljepše njeno djelo, lijepo ilustriranu knjigu ‘Uroda Jugosławii’ (Čari Jugoslavije) na kojoj na 360 stranica ima 150 prekrasnih ilustracija. Djelo govori o estetskim i povijesnim i zeml-jopisnim čarima naše domovine koje je pisano neobično lijepim i živim jezikom.

Najveći broj stranica, 169 (bez Bosne i Hercegovine), posvetila je Hrvatskoj i Hrvatima, točnije Dalmatincima i vinima. Piše da su Dubrovčani fizički najljepši u Jugoslaviji, vitki kao ris, plećati, duge bujne kose i krasnih zubiju što čini tog primorskog Slavena najljepšom mješavinom rimske, grčke i italijanske krvi. Kada govori o našim ljudima koji žive uz obalu Jadrana, tada iznosi i zanimljiv statistički podatak o njihovoj vječnosti. Navodi zanimljivost da više od 4000 ljudi doživi 100 godina, a 120 godina 62 osobe. Ljudi sa sjevera uvijek će težiti da se odmore na suncu kojeg tamo ima 70 dana više nego li u Poljskoj. To je, uz osta-lo, ono što nas Poljake vuče u Jugoslaviju.

Halina Siennicka posvetila je mnogo stranica prirodnim ljepotama naše zemlje. Osobito su je se dojmili otoci Hvar i Korčula te otok ljubavi Rab, dok Šoltu, gdje se nalazio Dom polski na Adriatyku, i ne spominje. I jedan detalj za vrijeme njezina boravka u Olbi pokraj Dubro-vnika: Tamo se nalazi slavna vinarija. Moji zemljaci odlaze često u Olbu da kušaju čašu zlat-nog vina. Čini se da je u opisu ljepota Dalmacije i Dalmatinaca pretjerala. Nema u nas bolje promidžbene poruke od ove knjige, koja bi privukla veću pozornost Poljaka i potaknula ih da posjete našu obalu. Knjigu Uroda Jugosławii uvrstio je u svoju Jugoslavensku biblioteku Julije Benešić, koji je osam godina (od 1930. do 1938.) boravio u Varšavi kao kulturni ataše, što je veliko priznanje ovoj književnici. U Nacionalnom sveučilištu u Zagrebu predstavila je svoju na hrvatski jezik prevedenu knjigu O ženama u poljskoj umjetnosti. To joj je bio posljednji posjet Zagrebu. U Varšavi je 1938. održala predavanje o hrvatskim slikaricama.

Halina Siennicka i društveno se angažirala na promicanju kulturnih odnosa između dviju zemalja. Bila je aktivna članica Društva prijatelja Jugoslavije u Varšavi te potpredsjednica sekcije tog društva za ženska pitanja.

Poginula je 26. kolovoza 1944. kao medicinska sestra u varšavskom ustanku.

KOPERNIK3/2013

17

Mikołaj Kopernik (1473 – 1543) nasz patron Irena Duić

Zainteresowanie i fascynacja postacią Mikołaja Kopernika, patrona naszego Polskiego Towarzystwa w Zagrzebiu zawsze trwa. Nie zaszkodzi przypomnieć na czym polega wielkość jego postaci.

Nasz wielki uczony urodził się 19 II 1473 r. w Toruniu za panowania Kazimierza Jagielloń-czyka, u szczytu potęgi Rzeczpospolitej. Przodkowie uczonego już w XIV wieku notowani są w kupieckich księgach Krakowa. Zajmowali się obróbką i handlem poszukiwanej miedzi (cuprum, łac., koper - nazwa staropolska). Przedsiębiorczy ojciec, Mikołaj przeniósł się z Krakowa do Torunia, gdy Polska w roku 1456 odzyskała Gdańskie Pomorze, Ziemię Cheł-mińską, Warmię, Malbork, Elbląg. Tu pełnił jako radca miejski zaszczytną funkcję ławnika. Matka Barbara, z domu Watzenrode, była córką toruńskiego patrycjusza podobnie ławnika i kupca. Po śmierci ojca w roku 1483 opiekę nad dziećmi przejął brat Łukasz Watzenro-de. Był to człowiek nadzwyczaj wykształcony. Studiował w Krakowie, Kolonii i Bolonii. Był kanonikiem włocławskim, warmińskim i gnieźnieńskim. W 1489 r. został księciem-bisku-pem warmińskim. Dzięki wujowi Mikołaj Kopernik w 1491 r. rozpoczyna naukę w słynnej Akademii w Krakowie na wydziale nauk wyzwolonych. Tu słuchał wykładów matematyka i astronoma profesora Wojciecha z Brudzewa i Jana z Głogowa, astronoma i filozofa. Aka-demii Krakowskiej zawdzięcza ogromną wiedzę i ukierunkowanie jego wszechstronnego umysłu na samodzielne poszukiwania rzeczywistego obrazu świata. W 1496 r. wyjeżdża do Włoch na dalsze studia. W Ferrarze otrzymuje tytuł doktora prawa kanonicznego. W Bolonii przeprowadza ze słynnym astronomem Nawarrą pierwszą obserwację astrono-

miczną, wynikiem której było sko-rygowanie błędu Ptolemeusza. Pa-dwa przygotowuje go do zawodu lekarskiego. Niestrudzony Mikołaj uczy się tam i języka greckiego. W okresie późniejszym wykorzystuje to na tłumaczenie listów bizantyj-skiego historyka i pisarza Teofilakty Simokatty z greckiego na łacinę. W Padwie w czasie studiów przyjmu-je wstępne świecenia kapłańskie i zostaje kanonikiem warmińskim. W roku 1503 wraca na Warmię i tu zdobyta wiedza obficie owocuje. U swego wuja w Lidzbarku War-mińskim pełni funkcje sekretarza, powiernika i lekarza. Dużo czasu poświęca na sprawy polityczno--państwowe. Towarzyszy wujowi w licznych podróżach do Krakowa a także do Malborka i Elbląga. W Lidzbarku opracowuje zarys pod-staw astronomii – „Komentarzyk”, w którym podaje elementy helio-centrycznej budowy świata. Była to krytyka geocentrycznej teorii

Rocznice

18

Rocznice

Ptolemeusza. Wiedza o epoce helleńskiej pomogła mu w żmudnych obserwacjach i do-ciekaniach. Już 1500 lat przed nim astronom Arystarch z wyspy Samos stworzył pewną teorię heliocentryczną. Według niej Ziemia porusza się ruchem obrotowym wokół Słońca w rocznych cyklach, oraz dobowych wokół własnej osi. Teorię tę trzeba było uzasadnić. Po śmierci wuja w 1512 r. Kopernik przenosi się do Fromborka nad zalewem Wiślanym. Mieściła się tam katedra i rezydowała kapituła (liczyła ok. 16 kanoników). Od 1497 r. w jej skład wchodził również Kopernik. Od kapituły dostaje pomieszczenie w wieży katedry, gdzie mieszka i urządza astronomiczne obserwatorium. Posługuje się przyrządami, które sam konstruuje. W 1516 r. kapituła powierza mu administrację dóbr diecezji. Przenosi się na zamek w Olsztynie. Tu pisze rozprawę o poprawie wartości monety. Jest pierwszym polskim teoretykiem w zakresie ekonomii. W traktacie swym dowodzi, że bicie monety powinno być pod królewską kontrolą w jednej mennicy, co stanowiłoby zabezpieczenie przed inflacją. W tym czasie Zakon Krzyżacki prowadził podstępny rozbój. Wychwytywał wartościowy pieniądz, a puszczał w obieg mniej wartościowy. Kopernik pierwszy określił skutki tego i wskazał konkretne środki zaradcze. Dążył do tego, by ujednoliconą mocną walutą bardziej związać ziemie pomorskie z Rzeczpospolitą.

Tylko pieniądz o dobrej trwałej wartości może wpłynąć na rozwój handlu, zwłaszcza zagra-nicznego. To prawo opublikował angielski ekonomista Tomasz Gresham (1519-1579). Pra-wo to nazwane zostało niestety tylko jego imieniem. Dowodzi to, że nasz wielki uczony był człowiekiem niezwykle skromnym. O światową sławę nie chciał i nie miał czasu zabiegać. Leczył biednych i bogatych. Zajmuje się również administracją dóbr kapituły. Fortyfikuje zamek w Olsztynie, dzięki czemu Krzyżacy odstępują od oblężenia. Pisze listy np. do króla Zygmunta Starego donosząc o rozboju Krzyżaków na Ziemi Warmińskiej. Uczestniczy w sej-mikach. Warmia w tym okresie była ciekawym tworem polityczno-prawnym, rządzonym przez biskupów.

W 1523 r. ponownie widzimy Kopernika w jego pustelniczej fromborskiej wieży. Telesko-pu nie posiadał i przy pomocy prymitywnych instrumentów, wysiłkiem swojej niezłomnej woli dokonał gigantycznego dzieła. Otworzył drogę dla rozwoju nauk ścisłych i dla nowych eksperymentalnych metod poznawania świata (Tycho Brahe, Keppler, Newton, Einstein, Ciołkowski etc.).

Dzieło jego życia „De revolutionibus orbium coelestium” było odkryciem potrójnego ruchu Ziemi: wirowego (cykl dobowy), rocznego obiegu planet wokół Słońca i powolnego ruchu osi ziemskiej.

Kopernik w swoim geometrycznym modelu świata był bliski stanu rzeczywistego, pomimo że nie uwzględnił eliptycznego krążenia planet. Dzieło jego było gotowe już ok. 1530 r. a wydrukowane zostało w 1543 r. Przyczynił się do tego jedyny uczeń młody profesor mate-matyki i astronomii z Tyrolu, Georg Joachim Rheticus, który rękopis odwiózł do Norymber-gii. Dzieło swego życia uczony ujrzał w dniu śmierci 24 V 1543 r. Było ono przyczyną 250 lat nietolerancji i mrocznego negowania głoszonej prawdy. Giordano Bruno został spalony w Rzymie 17 lutego 1600 r. Prześladowany był i Gallileo Galliei. Jedynie Akademia Krakowska bez strachu przed św. Inkwizycją wykładała Kopernikowską teorię heliocentryczną. Koper-nik i w tym był wielki, że będąc kanonikiem i badaczem nie znał konfliktu między wiarą i nauką. Świadczą o tym jego słowa: „Myśli uczonego są niezależne od sądu ogółu, ponie-waż dążeniem uczonego jest szukanie we wszystkim Prawdy!”

KOPERNIK3/2013

19

Otkriveni zločinci odgovorni za pokolj u katinjskoj šumiBranko Šegota

Među članovima Međunarodne medicinske komisije koja je utvrdila, boraveći na mjestu tragedije u Katinju, da su Sovjeti počinili taj strašan zločin, bio je i dr. Eduard Miloslavić, Hrvat, redoviti profesor sudske medicine i kriminalistike na Sveučilištu u Zagrebu.

Za razliku od Sovjetskog Saveza, u kojem se o škakljivim povijesnim i političkim temama moglo koliko-toliko šaptati samo, kako se kaže, u četiri oka, u Poljskoj se nakon sedam-desetih godina prošloga stoljeća sve glasnije govorilo o zločinima Staljinova režima nad Poljacima. Mnoge je posebno zanimala sudbina preko 5000 poljskih časnika koji su pogu-bljeni u Katinjskoj šumi nedaleko od Smolenska u Sovjetskom Savezu. Tko je zločin poči-nio? Godinama se u SSSR-u i Poljskoj tvrdilo da su to učinili Nijemci. Većina Poljaka nije u to vjerovala.

Na tu temu bio sam im, za mojih čestih boravaka u Poljskoj, zanimljiv sugovornik jer su čuli mišljenje i neutralne strane.

Potkraj pedesetih godina pročitao sam zanimljivu knjigu Bijele mrlje Slavka Odića i Slavka Komarice. Tako sam, služeći se njihovim istraživanjima i izvorima, došao do podataka pre-ma kojima se moglo zaključiti da su poljske časnike strijeljali i bacili u zajedničke grobnice sovjetski, a ne njemački vojnici, kako se desetljećima tvrdilo u sovjetskoj, ali i poljskoj slu-žbenoj propagandi.

Naime, jedan od članova Međunarodne medicinske komisije, koja je to utvrdila na mjestu događaja 1943. godine u Katinju, bio je Eduard Miloslavić, redoviti profesor sudske me-dicine i kriminalistike na Sveučilištu u Zagrebu te predavač sudske medicine na fakultetu Marquette u Wisconsinu u SAD-u. Otac i majka bili su mu Hrvati, Dubrovčani.

Budući da je na graničnim prijelazima u svim socijalističkim zemljama policijska i carinska kontrola bila stroga, osobito kad je riječ o knjigama i časopisima, nisam im mogao donijeti te dokaze.

Međutim, rodbini i prijateljima koji su dolazili k meni u Zagreb na proputovanju prema Jadranskome moru pokazivao sam tekstove i knjige o pobijenim poljskim časnicima u šumi pokraj Katinja te mnogim drugim prešućivanim bijelim mrljama u poljsko-sovjetskim od-nosima.

Tako sam ih upoznao i s pisanjem lista Nova Hrvatska od 11. lipnja 1943. godine. List je objavio vijest da je dan ranije (10. lipnja) dr. Miloslavić održao predavanje u Zagrebu na temu Katinja. Naglasio je, između ostalog, da ubijeni časnici i dočasnici nisu bili ratni zaro-bljenici, (kako su tvrdili Sovjeti), nego su, bježeći pred njemačkom vojskom, potražili pomoć i zaštitu ‘kod svoje slavenske braće Rusa’. Rusi nasuprot, mjesto da im ovu pomoć pruže, pripravili su im zajednički grob... Sve lješine bez iznimke imaju prostrele lubanje od zatiljka prema čelu. Tom prilikom pokazao je predavač ruski komesarski samokres kalibra 7,63 mm, koji ima jako veliku prodornu snagu i zatim lubanju jednog poljskog dočasnika, koja je također nađena u skupnom grobu. Ova lubanja poslužila je kao dokaz predavaču, jer je imala prostrijeljene rupe na zatiljku i na čelu. Zatim je pokazao prisutnima poljsku častni-čku kapu nazvanu ‘Frederatka’. Ovu kapu nosili su skoro svi strijeljani u Katinjskoj šumi.

Tragovima povijesti

20

Tragovima povijesti

Na kraju je doktor Miloslavić rezimirao:

Naučno istraživanje međunarodne komisije u pogledu grobova u Katinjskoj šumi može se ovako sažeti:

- Pretragom je dokazano da su lješine nađene u Katinjskoj šumi, lješine ubijenih poljskih častnika i dočastnika,

- Svi su poginuli nasilnom smrću prostrijelom glave od zatiljka prema čelu,

- Smaknuće je uslijedilo u ožujku i travnju 1940.

Treba naglasiti da je obdukcijom utvrđeno da su poljski časnici ubijeni u ožujku i travnju 1940. godine, dakle u vrijeme kada Nijemci još nisu napali Sovjetski Savez pa nisu ni mogli počiniti zločin u Katinju. Da podsjetim, Njemačka je napala Poljsku 1. rujna 1939., a Sovjet-ski Savez 22. srpnja 1941.

Plašeći se jugoslavenske komunističke odmazde poslije Drugoga svjetskog rata, doktor Eduard Miloslavić još je tijekom rata otišao u SAD i ondje nastavio obavljati svoj liječnički poziv. Stoga je i ovaj znanstvenik u neku ruku katinjska žrtva.

KOPERNIK3/2013

21

Susreti s Poljskom

Poljska kulturna udruga „Mikolaj Kopernik” ove je godine organizator ciklusa Susreti s Poljskom čija je glavna tema Poljska. Cilj ove manifestacije je sta-novnicima glavnog grada Hrvatske približiti zemlju koja joj je po mnogočemu bliska. Ciklus se u neku ruku nadovezuje na predavanja koja su se održavala i prethodnih godina, u kojima je bila riječ o povije-snim vezama Poljske i Hrvatske, o Poljacima koju su za svoju domovinu izabrali Hrvatsku. U našem ci-klusu ove godine govorimo o poljskome jeziku, po-ljskome kazalištu, o specifičnostima poljske kulture i o suvremenoj Poljskoj. Pokušat ćemo Vas iznenaditi novim spoznajama i odgovoriti na pitanja koje ste

možda htjeli postaviti. U susretima s Poljskom pridružit će nam se profesori Filozofskog fakulteta u Zagrebu, Medijskog Sveučilišta u Koprivnici i Gradskog sisačkog kazališta.

U našem programu predviđamo za početak 4 tematske cjeline. Prva odnosi se na polj-ski jezik. Druga tema o kojoj ćemo govoriti je eksperimentalno kazalište, kazalište Jerzyja Grotowskog, njegove eksperimente s pokretom približit će nama Jasmin Novljaković, sâm redatelj, rekli bismo kazališni čovjek. Nakon toga slijedi povijesna tema koju pod zagonet-nim naslovom Država na kotačićima prikazat će Magdalena Najbar-Agičić, a nakon toga slijedi predavanje Jolante Sychowske-Kavedžije o poljskome sarmatizmu. Ciklus će završiti okruglim stolom na kojem će sudjelovati poznata imena iz kulturnog života Zagreba. (BKS)

Prosimy naszych członków, którzy dotychczas nie wypełnili nowych ankiet (2012) i tych, którzy zamierzają zostać członkami Polskiego Towarzystwa

Kulturalnego o zgłoszenie się w godzinach dyżurów i uzupełnienie danych.

Przypominamy, że roczna składka rodzinna wynosi 240 kn a indywidualna 180 kn.

22

Bibliotečni kontakti

Ponieważ przygotowujemy się do otwarcia naszej zmodernizowanej biblioteki Kopernika dobrze przypomnieć o naszych polskich kontaktach bibliotecznych, które nawiązaliśmy dzięki czasopismu Kopernik. Mianowicie po uzyskaniu ISSN numeru, a może nawet wcześniej otrzymaliśmy zaproszenie do uzupełnienia naszych zbiorów, które od pierwszych numerów Biuletynu (rodzica naszego Kopernika) gromadzono skrzętnie w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Pod zaproszeniem widniał podpis Dorota Maciejuk. Od tego czasu korespondujemy. Próbowaliśmy namówić panią Dorotę na wywiad ale zamiast tekstu o sobie wysłała tekst o zbiorach i polonikach, które gromadzi Biblioteka Narodowa, o książkach, bez których, jak widać nie wyobraża sobie świata. Umieszczamy w „Koperniku” ten tekst jako rodzaj wywiadu. Myślę, że warto wiedzieć, że nasze czasopismo jest dostępne w Warszawie, każdy kto jest zainteresowany naszym działaniem może do niego sięgnąć. Pani Doroto Dziękujemy!

„Gromadzenie i wieczyste archiwizowanie dorobku umysłowego Polaków jest nadrzędnym zadaniem Biblioteki Narodowej. Obejmuje publikacje krajowe: książki i czasopisma, doku-

menty życia społecznego, dokumenty graficzne, kartograficzne, muzyczne, audiowizualne i elek-troniczne, a także rękopisy, inkunabuły, stare druki. Gromadzone są również publikacje pol-skie lub Polski dotyczące, publikowane poza jej granicami, także Książnica gromadzi periodyka zagraniczne, w których zamieszczony jest arty-kuł Polaka, bądź poświęcony jest Polsce.

Jak również piśmiennictwo innych narodów powstające na terytorium Polski lub przecho-wywane niegdyś w historycznych polskich księ-gozbiorach, a także najważniejsze współczesne publikacje zagraniczne z zakresu humanistyki.”

(Na stronach http://www.bn.org.pl/zbiory/apel-o-pomoc-w-gromadzeniu-polonikow znaj-dujemy apel o nadsyłanie poloników, do których należą i tłumaczenia na inne języki polskiej lite-ratury. Może należałoby pomyśleć o przesłaniu chorwackich przekładów literatury polskiej do Polski – trochę się już ich uzbierało.)

Każdego miesiąca staramy się nawiązać nowe kontakty z instytucjami krajowymi oraz za-granicznymi, redakcjami w celu uzupełnienia naszych zbiorów.

Polonia, która pozytywnie odpowiedziała na mój apel, zgodziła się przesłać swoje publi-kacje w wersji papierowej po 1-2 egz., sama pokrywa koszty przesyłki. Aby obniżyć koszty przesyłki mogą Państwo przesłać z dowolnego miejsca w Polsce do Biblioteki Narodowej bezpłatnie jako egzemplarz obowiązkowy

Dawna siedziba Biblioteki Narodowej Pałac Krasińskich. Dzisiaj znajdują się tu zbiory specjalne

KOPERNIK3/2013

23

http://www.bn.org.pl/zbiory/egzemplarz-obowiazkowy

Coraz chętniej konsulaty RP także godzą się pomagać w pozyskaniu poloników. Co nas cieszy. W ostatnim tygodniu otrzymałam odpowiedź na mój email z maja od p. Joanny Ku-łakowskiej-Kumoch [II sekretarz] Ambasady RP w Pekinie, iż oprócz kwartalnika Bursztyn oraz książki Zniewolony umysł/ Miłosza, o które prosiłam, wyrażają zgodę na przesłanie do zbiorów BN także innych tłumaczeń literatury polskiej na język chiński, na przykład chiń-skojęzyczne wydanie „Cesarza” Ryszarda Kapuścińskiego oraz kilka innych tytułów.

W zeszłym tygodniu Ambasada RP w Erywaniu [Republika Armenii] potwierdziła, iż odłoży-ła dla nas polonika w języku ormiań-skim [bajek polskich, wierszy polskich i opracowania o Słowackim], jak rów-nież wydana pierwszą w historii mapę Polski w języku ormiańskim przez Am-basadę, także dołączy do paczki dla BN.

Książki są wyrazem podziękowania za współpracę, jak również nawiązania nowej współpracy. W zeszłym roku były to poradniki, książki psycholo-giczne głównie z wydawnictwa Me-dia Rodzina. Natomiast w tym roku książki historyczne z Ośrodka Spotkań KARTA. Oprócz Państwa książki trafiły na Majorkę, do Montrealu, Wiednia, Tallina, żytomierza, do Rumunii, Kolo-rado, Nottingham, Hamburga, Kilonii, Johanesburga i do licznych szkół.

Chciałabym raz na kwartał móc przy-gotować ofertę książek, z której Po-lonia mogłaby wybrać dla swoich bi-bliotek. Ale także marzy mi się, aby Redakcje, autorzy publikacji pamiętali o nas i przesyłali swoje wydawnictwa w celu pod-trzymania dziedzictwa narodowego.

„Pozwólmy by nasze książki podróżowały,

by dotykały ich inne ręce, By cieszyły cudze oczy”

Paulo Coelho „O książkach i bibliotekach”

A pamiętają Państwo jak nasza współpraca się zaczęła?

9 września 2011 roku przesłałam do Państwa email.

11 września 2011 otrzymałam odpowiedź:

Szanowna Pani, piszę w imieniu redakcji naszego biuletynu polonijnego. Moje nazwisko Barbara Kryżan-Stanojević. Od wielu lat współpracuję z biuletynem i zależy mi na jego dostępności. Tak jak większość tego typu publikacji często zmieniają się redaktorzy, szata

Nowy gmach Biblioteki Narodowej

24

Bibliotečni kontakti

graficzna itp. Od nowego roku i nasze czasopismo ma nową szatę graficzną a złożyliśmy również wniosek o przydział numeru ISSN. Do starszych numerów będzie mi nieco trudniej dotrzeć ale nowe wkrótce wyślę. Kłopoty finansowe z wysyłką są ale spróbujemy sobie z tym poradzić. Jesteśmy w trakcie porządkowania strony internetowej - nasze biuletyny z pewnymi lukami (które niebawem uzupełnimy) znajdują się w PDF na stronach www.ptk--zagreb.hr

Jednocześnie prosiłabym o kierowanie ewentualnej korespondencji dotyczącej czasopisma na adres mars794@wp.pl lub bkryzan@ffzg.hr

Serdecznie dziękuję za troskę o los publikacji polonijnych. Mam nadzieję, że pozostaniemy w kontakcie

Z pozdrowieniami Barbara Kryżan-Stanojević

To już prawie 2 lata mam zaszczyt z Państwem współpracować.

Dziękuję, mam nadzieję, że mi zaufaliście, jesteście, wspieracie.

Dorota Maciejuk

Książki, które dostaliśmy od BN

KOPERNIK3/2013

25

Povodom primitka Hrvatske Europskoj Uniji udrugama nacionalnih manjina obratio se predsjednik Savjeta za nacionalne manjine Aleksandar Tolnauer. Njegovo dopis koji osim čestitki govori i o novom financijskom postupku koji odnosi se i na nacionalne manjine prenosimo u cijelosti.

UDRUGAMA I USTANOVAMA NACIONALNIH MANJINA, svima

Poštovani/a,

Prigodom ostvarenja jednog od temeljnih ciljeva hrvatske politike i volje građana iskazane na referendumu, Savjet za nacionalne manjine koristi priliku da svim pripadnicima i udru-gama i ustanovama nacionalnih manjina čestita ulazak Republike Hrvatske u Europsku uni-ju u nadi da ćemo zajedno odgovoriti izazovima prilagodbe specifičnostima funkcioniranja civilnog društva u novim okolnostima.

Imamo priliku predstaviti ne samo bogatstvo kulture, tradicije i običaja hrvatskog naroda, već i različitost i multikulturalnost koja se ogleda u 22 nacionalne manjine na prostoru Republike Hrvatske. Zakonodavstvom koje uređuje ostvarivanje prava nacionalnih manji-na Republika Hrvatska istaknula se kao najliberalnija država u Europskoj uniji što svakako predstavlja njezinu prednost.

S obzirom na brojne upite o daljnjem sufinanciranju donacijskim sredstvima iz Državnog proračuna koje Savjet zaprima, procijenili smo da se pojedine udruge nisu u potpunosti prilagodile standardima financiranja civilnog društva u novim okolnostima, te još jednom skrećemo pozornost na sljedeće:

Odluke o rasporedu sredstava osiguranih u Državnom proračunu za programe kulturne au-tonomije nacionalnih manjina Savjetu predlaže Povjerenstvo za raspodjelu sredstava ne-vladinim udrugama i ustanovama nacionalnih manjina. Povjerenstvo ovlašteno za pregled prijedloga programa i analizu pretpostavki koje udruge trebaju ispunjavati pri zahtjevu za dodjelu potpore sastoji se od članova Savjeta i vanjskih članova. Povjerenstvo predla-že odluke isključivo na temelju Kriterija za utvrđivanje financijske potpore za programe nevladinih udruga i ustanova nacionalnih manjina („Narodne novine“ 129/09 i 70/11) i Metodologije praćenja ostvarivanja programa nevladinih udruga i ustanova nacionalnih manjina („Narodne novine“ 129/09 i 70/11). Nakon što Povjerenstvo predloži, za odluke o rasporedu sredstava na javnoj sjednici glasuje svih 19 članova Savjeta.

U skladu s navedenim, Savjet je na prijedlog Povjerenstva 18. travnja 2013. donio Odlu-ku o rasporedu sredstava osiguranih u Državnom proračunu za 2013. godinu. Kriteriji i Metodologija osigurali su zastupljenost programa ocijenjenih vjerodostojnim na temelju

Savjet za nacionalne manjine Republike Hrvatske

Temat numeru

26

njihove procjene, a ne na temelju “stečenih prava” i brojnosti nacionalne manjine koja je ključna samo i isključivo za zastupljenost u Hrvatskom saboru, tijelima državne uprave i pravosudnim tijelima, te za izbore za vijeća i predstavnike u jedinicama lokalne i područne samouprave.

Kriteriji i Metodologija jamče da se odluke o rasporedu sredstava determiniraju kvalitetom i održivosti programa, brojem članova udruge, njezinim prethodnim rezultatima, admini-strativnoj sposobnosti, upravljanju financijskim sredstvima, procjenom rizika u provedbi projekta, kao i izvješćima o radu i ostvarivanju programa odnosno financijskim izvješćima o utrošku sredstava dodijeljenih u prethodnoj godini.

Radi specifičnosti financiranja programa kulturne autonomije nacionalnih manjina, Savjet će do kraja 2013. godine usuglasiti i donijeti nove Kriterije i Metodologiju u potpunosti usklađene s financijskom legislativom Republike Hrvatske kojima će se urediti pitanja ve-zana uz status stalno zaposlenih u udrugama i ustanovama nacionalnih manjina.

Budući da se u skladu sa standardima financiranja civilnog društva u Europskoj uniji fi-nanciraju isključivo projekti, potrebno je utvrditi obvezu planiranja u prijavi programa na-knada za obavljanje pojedinih aktivnosti. Iz tog razloga naglašavamo potrebu prilagodbe udruga i ustanova financijskoj legislativi kako bi se mogli nastaviti sufinancirati ulaskom u Europsku uniju.

Naime, ni u jednom zakonskom i podzakonskom aktu nije propisana obveza Republike Hrvatske financiranja već osiguranja ostvarenja prava zajamčenih Ustavnim zakonom o pravima nacionalnih manjina, stoga se sredstva za programe kulturne autonomije u Drža-vnom proračunu vode na poziciji tekućih donacija u novcu.

Savjet raspoređuje sredstva Državnog proračuna osigurana za sufinanciranje programa za ostvarivanje kulturne autonomije nacionalnih manjina. Pored Državnog proračuna Repu-blike Hrvatske, udrugama i ustanovama nacionalnih manjina na raspolaganju su i proraču-ni županija, gradova, općina, kao i fondovi Europske unije.

Ulaskom Republike Hrvatske u Europsku uniju i pristupom strukturnim fondovima otvaraju se nove mogućnosti financiranja projekata jačanja civilnog društva i integracije nacional-nih manjina. Uz znanje i stručnost u pripremi prijedloga programa za ostvarivanje kulturne autonomije udruga i ustanova nacionalnih manjina mogu se ostvariti povlačenja značajni-jih sredstava iz EU fondova.

Vezano uz zahtjeve za prenamjenom sredstava istih programa iz godine u godinu koji su dokaz još uvijek nedovoljno promišljenog planiranja programa, udrugama i ustanovama skrećemo pozornost da pri prijavi na Javni poziv vode računa o održivosti programa. Savjet će u budućnosti zauzimati principijelniji stav prema zahtjevima za prenamjenom sredstava za programe za ostvarivanje kulturne autonomije.

S poštovanjem,

PREDSJEDNIK SAVJETA

Aleksandar Tolnauer

KOPERNIK3/2013

27

Jolanta Zofia Więckowska Matić

1942. — 11.09.2013.

Drodzy Państwo, z pewnością dotarła do Was smutna wiadomość o śmierci naszej Ko-leżanki

Jolanty Więckowskiej-Matić. W środę 11 września 2013 roku odeszła od nas na zawsze. Pogrzeb odbył się 13 września na Krematorium cmentarza Mirogoj. Ze względu na oko-liczności pogrzebu nie wszyscy mieliśmy okazję w tej smutnej uroczystości pożegnania uczestniczyć.

Jola działała w naszym Towarzystwie od samego początku, była jego współzałożycielką i pierwszą przewodniczącą. Do ostatnich swoich dni próbo-wała się włączać w działalność Towarzystwa, przy-chodziła na zebrania Klubu Seniorów jednak ciężka choroba przykuła ją do łóżka a okoliczności sprawi-ły, że nie mogliśmy jej odwiedzać. Będzie nam Jej brakowało. Zapamiętajmy ją taką jaka była – po-godna, dowcipna, zawsze elegancko ubrana, taka jak na tym zdjęciu. Jeśli chcecie Państwo pokazać, że pamiętacie zapalcie symboliczną świeczkę pod nekrologiem (osmrtnice.hr) i poszukajcie Jej grobu na Mirogoju. „Istniejemy, póki ktoś o nas pamięta”.

dcŻycie

Życie nie dokończone gdy oczy ci zamkną i zapalą świecę

miłość spełnioną i nieudaną płacz

między mądrością i zabawą Bożej powierzam opiece

Ks. Jan Twardowski

Pożegnania

28

Polskie Towarzystwo Kulturalne ˝Mikołaj Kopernik˝ w Zagrzebiu10000 Zagrzeb, Mesnička 6/I, ChorwacjaTel/fax: 00385 1/ 49 21 919e-mail: kopernik.ptk@gmail.com; mars794@wp.plstrona internetowa: www.ptk-zagreb.hr

Zespół redakcyjny:Redaktor: Marek–Mladen Stanojević Członkowie redakcji: Barbara Kryżan-Stanojević, Janina Wojtyna-Welle, Branko Šegota, fotografie:Arkadiusz NizińskiKorekta: Ivana Puškarić Dystrybucja: Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mikołaj Kopernik“ w ZagrzebiuNakład: 150 egzemplarzy

Druk: Drukarnia ZelinaOprawa graficzna: Ibis grafika, Zagrzeb

Biuletyn jest wydawany przy pomocy finansowej Rady Mniejszości Narodowych Republiki Chorwac-kiej oraz Wspólnoty Polskiej.W numerze wykorzystano materiały nadesłane przez członków PTK ˝Mikołaj Kopernik”. Wykorzy-stane zdjęcia i grafiki są własnością publiczną bądź należą do PTK ̋ M. Kopernik˝, pochodzą ze zbiorów prywatnych i nie podlegają ochronie autorskiej.

Poljska kulturna udruga „Mikolaj Kopernik“ u Zagrebu10000 Zagreb, Mesnička 6/I, HrvatskaTel/fax: 00385 1/ 49 21 919e-mail: kopernik.ptk@gmail.com; mars794@wp.plinternetska stranica : www.ptk-zagreb.hr

Uredništvo:Urednik: Marek-Mladen Stanojević Članovi uredništva: Barbara Kryżan-Stanojević Janina Wojtyna-Welle, Branko Šegota, fotografije: Arkadiusz NizińskiLektoriranje: Ivana Puškarić

Distribucija: Poljska kulturna udruga „Mikołaj Kopernik” u ZagrebuNaklada: 150 primjeraka

Tisak: Tiskara ZelinaGrafička oprema: Ibis grafika, Zagreb

Bilten se izdaje uz financijsku pomoć Savjeta za nacionalne manjine Republike Hrvatske te Poljske Zajednice.U ovom broju su korišteni materijali koje su poslali članovi PKU „Mikołaj Kopernik”. Korištene fotogra-fije i grafike su javno vlasništvo ili pripadaju PKU „Mikolaj Kopernik“, potječu iz privatnih zbirki i ne podliježu autorskoj zaštiti.

Materiały do 4 numeru Kopernika przyjmujemy do 15 grudnia 2013 roku

W obiektywie

Pierwsze powakacyjne spotkanie Towarzystwa

Z autorem Vjekoslavem Bosnarem i jego dziełami Dwie Panie Prezes przyłapane na rozmowie o

sztuce

Świeżo upieczona Polka Marina z mamą Jadranką

Spotkanie ze sztuką

O języku polskim w dniu Europejskiego dnia języków Wierne audytorium

W następnym numerze:• Dzień Niepodległości

• Nowa Biblioteka

• Wystawa fotografii

Susreti sa Slavonijom