ashford, nigel: Özgür toplumun İlkeleri liberte yayınları 152, 2. … · 2018. 1. 3. ·...

Ashford Nigel Oumlzguumlr Toplumun İlkeleriLiberte Yayınları 152 2 Baskı Nisan 2011 978-975-6201-42-8

OumlZGUumlR TOPLUMUN İLKELERİ

Nigel Ashford

Ccedileviren Can Madenci

Ashford NigelOumlzguumlr Toplumun İlkeleri Hakkında Bir Ccedilalışma KılavuzuPrinciples for a Free Society Study Guide

ISBN 13 978-975-6201-42-8Liberte Yayınları 2 Baskı Nisan 2011 1 Baskı Şubat 2009

İngilizce Aslından Ccedileviren Can Madenci

copy Liberte Yayınları 2009copy Nigel Ashford ve The Jarl Hjalmarson Foundation 2003

Tuumlm hakları saklıdır Tamamı veya herhangi bir parccedilası hiccedil bir şekilde fotokopiyle veya başka youmlntemlerle ccediloğaltılamaz ve dağıtılamaz Bunu yapanlar veya buna teşebbuumls edenler hakkında yayınevimiz kanunicirc takibat yaptırma hakkına sahiptir

Mizanpaj Liberte Yayınları Kapak ve İccedil Baskı Cantekin MatbaasıKapak Tasarımı Muhsin Doğan Montaj ve Kalıp Baskı Ahsen Repro

Liberte Yayınları GMK Bulvarı No 10816 06570 Maltepe - AnkaraTel (0312) 230 87 03Faks (0312) 230 80 03 Web wwwlibertecomE-mail infolibertecomtr

İnternet Satışıwwwlibertecomtr

ISBN 978-975-6201-42-8liberte grubuyayın

Nigel Ashford

Siyaset bilimi profesoumlruuml olan İngiliz akademisyen Nigel Ashford İngilterersquodeki Staffordshire Uumlniversitesirsquondeki gouml-revinin ardından 2002 yılından itibaren Washington DCrsquode yerleşik bulunan Institute for Humane Studies kuruluşu iccedilin ccedilalışmaya başlamıştır Ashford International Anthony Fisher Trust Oumlduumlluumlrsquone sahiptir Ashfordrsquoun katkıda bulun-duğu ve muumlellifi olduğu diğer eserler şunlardır US Politics Today (1999) Public Policy and the Impact of the New Right (1994) A Dictionary of Conservative and Libertarian Tho-ught (1991)

İccedilindekiler

Sivil Toplum 11Sivil Toplum Nedir Birliktelik Kuran Bağlar Sivil Topluma Karşı Devlet Ticaretin Ccedilarkları Sivil Toplumun İşlemesini Sağlar Alturizm ve Kişisel Ccedilıkar Yıkıcı Bir Kurum Olarak Aile Birey ve Devlet Arasındaki Tampon Boumllge Sivil Toplumun Duumlşmanları Karmaşık Bir Karşılıklı Yuumlkuumlmluumlluumlkler Ağı Sivil Toplumu Yeniden İnşa Etmek Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Demokrasi 21Demokrasi Nedir Halkı Kimler Oluşturur Halkın Youmlnetilmesi Halkın Youmlnetimi Halk İccedilin Youmlnetim Demokrasi Oumlzguumlrluumlğuuml Korur Demokrasi İnsanların Ccedilıkarlarını Destekler Gerccedilekccedili Politik Katılım Hırs Yerine Mantık İstikrar ve Meşruiyet Liberal Demokrasinin Ayırt Edici Nitelikleri Temsilicirc ve Sorumlu Devlet Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Eşitlik 33Eşitlik Nedir Ahlacirckicirc Eşitlik Kanun Oumlnuumlnde Eşitlik Politik Eşitlik Fırsat Eşitliği Pozitif Ayrımcılık Gelir Eşitliği Eşitliği Desteklemek Eşitlikccedililiğe Karşı Ccedilıkmak Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Serbest Girişim 43Serbest Girişim Nedir Serbest Girişim Ccedilalışanların Uumlcretlerini Yuumlkseltir Serbest Girişim Tuumlketicilerin İsteklerini Karşılar Serbest Girişim Yaşam Masraflarını Azaltır ve Yeni Uumlruumlnler Yaratır Serbest Girişim Verimliliği Destekler Serbest Girişim İnsanları Fakirlikten Kurtarır Serbest Girişim İş İmkacircnları Yaratır Serbest Girişim Ccedilevreyi Korur Serbest Girişim Olmadan Demokrasi de Olamaz Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Oumlzguumlrluumlk 53Oumlzguumlrluumlk Nedir Kendi Hayatını Yaşama Hakkı Kendi Ccedilıkarlarının Neler Olduğuna En İyi Birey Karar Verir Oumlzguumlrluumlk Herkesin Ccedilıkarlarını Destekler Oumlzguumlrluumlk Bilgi Artışına Yol Accedilar Pozitif ldquoOumlzguumlrluumlkrdquo Oumlzguumlrluumlk Anlamına Gelmez Zarar İlkesi Oumlzguumlrluumlk İccedilin Yapılması Gerekenler Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

İnsan Hakları 63İnsan Hakları Nedir Doğal Haklar Doğal Haklardan İnsan Haklarına İnsan Haklarına Youmlnelik Marksist Duumlşmanlık Yaşam Hakkı Oumlzguumlrluumlk Hakkı Muumllkiyet Hakkı Hakları Korumak Toplumsal ve Ekonomik Haklar İnsan Hakları Demek Değildir Topluluk Hakları İnsan Hakları Demek Değildir Gerccedilek İnsan Hakları İccedilin Yapılması Gerekenler Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Adacirclet 75Adacirclet Nedir Filozofların Adacirclet Hakkındaki Duumlşuumlnceleri Uyulan Kurallar Olarak Adacirclet Hukukicirc Aktivizm Hak Kazandırıcı Adacirclet Teorisi Toplumsal Adacirclet Nedir Bir Serap Olarak Toplumsal Adacirclet Totaliter Bir İlke Olarak Toplumsal Adacirclet Ccedilatışan İlkeler Eşitlik Anlamında Toplumsal Adacirclet İhtiyaccedillar Anlamında Toplumsal Adacirclet Fazilet Anlamında Toplumsal Adacirclet Haklar Anlamında Toplumsal Adacirclet Adacircleti Savunmak Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Barış 89Barış Nedir Serbest Ticaret Buumltuumlnleşmiş Tek Bir Duumlnya Yaratır Fikirlerin Serbestccedile Hareketi Guumlccedilluuml Olmak Yoluyla Barış Savaş Yolu Duumlnya Devleti Duumlşuumlncesinin Yanlışlığı Barış İccedilin Yapılması Gerekenler Barışa Youmlnelik Sebepler Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Oumlzel Muumllkiyet 99Oumlzel Muumllkiyet Nedir Muumllkiyet Hakları Olmadan İnsan Hakları da Olamaz Konuşma Oumlzguumlrluumlğuuml Oumlzel Muumllkiyetin Olmasını Gerektirir Bireyler İccedilin Oumlzguumlrluumlk Alanı Muumllkiyetin Olmadığı Yerde Adacirclet de Yoktur Oumlzel Muumllkiyet İnsanları Toplum İccedilerisinde Menfaat Sahibi Yapar Oumlzel Muumllkiyet Ekonomik Gelişmenin Yanı Sıra Ahlacirck İccedilin de Gereklidir Oumlzel Muumllkiyet Muumllk Sahibi Olanların Yanında Bunlara Sahip Olmayanlara da Fayda Sağlar Devletin Roluuml Oumlzel Muumllkiyeti Korumaktır Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Kanun Hacirckimiyeti 109Kanun Hacirckimiyeti Nedir Kişi Devleti Değil Kanun Devleti Kanun Oumlnuumlnde Eşitlik Genel ve Soyut Kanunlar Doğal Adacircletin Kuralları Bağımsız Yargı Anayasacılık ve Sınırlı Devlet Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Kendiliğinden Duumlzen 117Kendiliğinden Duumlzen Nedir Emirlerin Olmadığı Bir Duumlzen Ahlacirckın Evrimi Kuralların Aktarımı Oumlzguumlrluumlğe Neden İhtiyaccedil Duyarız Guumlcuumln Dağılımı Sanki Goumlruumlnmez Bir El Vasıtasıylahellip Oumlzguumlrluumlk Acirchengi Destekler Oumlzguumlrluumlk Duumlzen Yaratır Okuma Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

Hoşgoumlruuml 125Hoşgoumlruuml Nedir Filozofların Hoşgoumlruuml Hakkındaki Goumlruumlşleri Yazma Oumlzguumlrluumlğuuml Dinicirc Hoşgoumlruuml Yaşam Deneyleri Hoşgoumlruuml Lehine Goumlruumlşler İfade Oumlzguumlrluumlğuuml Hoşgoumlruumlnuumln Sınırları Aşırı Tutuculuk Tehlikesi Politik Doğruluk Medeniyet Unsuru Olarak Hoşgoumlruuml Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular

9

Tuumlrkccedile Baskıya Oumlnsoumlz

Her toplum problemlerle ve meydan okumalarla karşılaşır Bun-lara nasıl karşılık vermek gerekir Tarihin tecruumlbenin ve teorinin goumlsterdiği gibi barış iccedilindeki oumlzguumlr ve muumlreffeh toplumların orta-ya ccedilıkmasına katkıda bulunan ilkelerle Bu kitap eylemlerimize kılavuz olmak uumlzere on iki ilke sunmaktadır

Bu kitabın amaccedilları nelerdir İlki ve en oumlnemlisi okuyucuya-kendi ilke ve değerlerini belirlemede yardımcı olmaktır Bu ilke ve değerlerin bir kısmı yazarınkiyle aynı olabilir bir kısmı da olma-yabilir İkinci olarak siz okuyucu olarak toplumunuzda karar ve-rici bir konumda olabilirsiniz Başbakan maliye bakanı mahallicirc idareci belediye başkanı işadamı veya sivil toplum aktivisti Her guumln pek ccedilok karar vermesi gereken bir kişi olarak doğru tercihi yapmada ilkelere ihtiyaccedil duyarsınız Uumlccediluumlncuuml olarak kitap soru-larla ve ileri okuma oumlnerileriyle tartışmayı ve duumlşuumlnmeyi teşvik etmek uumlzere tasarlanmıştır

Yazar bunların milliyeti coğrafyası nuumlfus yapısı dini etnisitesi veya siyasicirc sistemi ne olursa olsun her topluma uyarlanabilir ev-

10

rensel ilkeler olduğuna inanır Bununla beraber her toplum fark-lıdır Bu ilkeler tabiatı icabı genel ve soyuttur Toplumunuzdaki tuumlm sorunların ccediloumlzuumlmuumlnuumln cevap anahtarı değildir

Okuyucu yazarın sadece ziyaretccedilisi olduğu Tuumlrkiyersquoyi tanımak-tadır Okuyucunun karar vermesi gerekir Bu ilkelerin hangileri kendi toplumuna uymaktadır Bu ilkeler buguumln toplumda yaşa-nan oumlzel durumlara nasıl uygulanmalıdır Eğer bu kitap sizi oumlzguumlr bir toplumun ilkelerini duumlşuumlnuumlp tartışmaya teşvik ederse ve daha iyi bir Tuumlrkiyersquonin oluşmasına ccedilok kuumlccediluumlk bir oumllccediluumlde dahi katkıda bulunursa ben memnun olacağım ve okuyucu da vaktini iyi de-ğerlendirmiş olacak

Tuumlrkiyersquonin daha oumlzguumlr muumlreffeh ve barış iccedilinde bir uumllke olma-sı temennisiyle

Dr Nıgel AshfordKıdemli Program Youmlneticisi

Beşericirc Araştırmalar Enstituumlsuuml(Institute for Humane Studies)

George Mason UumlniversitesiArlington VA ABD

httpwwwtheihsorgPeopleDetailsaspxid=702

11

Sivil Toplum

ldquoİnsan toplumlarını youmlneten kanunların arasında buumltuumln diğerlerinden daha kesin ve accedilık goumlruumlnen bir kanun vardır Eğer insanlar medenicirc hacirclde kalacaklarsa ya da bu duruma ulaşacaklarsa birlikte yaşama sanatı da

koşullardaki eşitliğin artışı ile aynı oranda buumlyuumlmeli ve gelişmelidirrdquo

Alexis de Tocqueville

Sivil Toplum NedirAile kilise spor ve muumlzik kuluumlpleri yardım dernekleri gibi birey ve devlet arasında yer alan ve goumlnuumllluuml olarak kurulan buumltuumln oumlrguumlt-ler sivil toplumu oluşturur Sivil toplum duumlşuumlncesi medeniyetin bir uumlruumlnuumlduumlr Tocquevillersquoin birlikte yaşama sanatı olarak adlan-dırdığı şey hedeflerine ulaşmak amacıyla tanımadıkları kişiler ile işbirliği yapan insanların modern uygulamalarının bir sonucudur Bu ihtiyaccedil herkesin birbirini tanıdığı ve tuumlruumln hayatta kalmasının topluluğun ortak bir amacı paylaşmasına bağlı olduğu atalarımızın avcı-toplayıcı toplumlarında hiccedilbir biccedilimde bulunmuyordu İşbouml-

12 Nigel Ashford

luumlmuumlnuumln ve insanların kendi muumllklerini belirli amaccedilları iccedilin kul-lanabildikleri kanuna dayalı toplumların ortaya ccedilıkışı ile birlikte yaşama sanatı insanların arasında barışın ve refahın temeli hacircline gelmiştir Bu nedenle sivil toplum anlayışı oumlzguumlrluumlk duumlşuumlncesin-den ayrı tutulamaz Tek başına yaşayan bireyin oumlzguumlr bir kişi ola-bileceğini ve oumlzguumlrluumlğuumln kısıtlamaların olmamasından ibaret ol-duğunu duumlşuumlnmek yaygın yapılan bir hatadır Sivil toplum teorisi oumlzguumlrluumlğuumln olduğu durumda insanlara acircdil kısıtlamaların uygulan-dığını ve birbirleriyle ortaklaşa hareket etmekle her kişinin kendi iccedilinde bulunduğu koşulları geliştirdiğini bize hatırlatmaktadır

Fransız duumlşuumlnuumlr Benjamin Constant soumlz konusu duumlşuumlncenin ancak bireylerin akranları uumlzerinde fark edilmeyen bir etki yarat-tığı modern duumlnyada anlamlı olduğunu soumlylerken sivil toplumun anlamını accedilıklamaktaydı Constant kadim ve modern doumlnemler-deki iki farklı oumlzguumlrluumlk tipini ana hatlarıyla accedilıkladığı bir konuş-masında modern duumlnyanın bir buluşu olarak insanın en oumlnemli oumlzguumlrluumlğuumlnuumln youmlnetime katılma oumlzguumlrluumlğuumlnden ziyade bir ki-şinin bir diğeri ile birliktelik kurması olduğunu ileri suumlruumlyordu Bu sivil birliktelik duumlşuumlncesi ve onun ortaya ccedilıkardığı kurumlar kendi doumlnemlerindeki İngiliz ve Amerikan toplumlarının işleyişi-ni goumlzlemleyen İrlandalı Edmund Burke ve Fransız Alexis de Toc-queville tarafından sistemli bir şekilde tartışılmıştı Tocquevillersquoin kavramayı başardığı oumlnemli şey toplumdaki ilerlemenin insan iş-birliğinin bir yan uumlruumlnuuml olduğuydu Toplum oumlzguumlr olmadıkccedila ve Aydınlanma duumlşuumlnuumlrlerinin ldquoinsanlara değil kanunlara dayanan bir devletrdquo olarak adlandırdığı devlet tarafından youmlnetilmedikccedile bunun gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildi

Tocqueville 1830rsquolarda Amerikarsquoda yaptığı seyahatler esnasın-da Amerikalıların birlikte yaşama sanatını geliştirmekte kullan-dığı sayısız yolu tarif ederken Burke de ndash bu birlikteliğin uumlruumlnuuml olan ndash aracı kurumların insan ilişkilerinde oynadığı roluuml accedilıklı-

Oumlzguumlr Toplumun İlkeleri middot 13

yordu Kendisi bunlara kuumlccediluumlk birlikler adını vermişti Aile kilise ve topluluklardan oluşan bu aracı kurumlar toplumun bir buumltuumln olarak işleyişine yardımcı oluyorlardı Burkersquouumln yazdığı gibi ldquoAlt boumlluumlmlere bağlı olmak toplumda ait olduğumuz bu kuumlccediluumlk bir-likleri sevmek halk arasındaki muhabbetin ilk kuralıdır (acircdeta tohumudur) Uumllkemizi ve insanlığı sevmek iccedilin geccediltiğimiz aşa-maların ilk halkasıdırrdquo Burkersquoe goumlre bu kurumlar insanın kişiliği-ni şekillendirmede anahtar bir rol oynuyor ve bir yere ait olmak iccedilin duyulan derin ihtiyacı karşılayarak bizi birbirimize bağlayan bağları kuvvetlendiren geniş bir birliktelikler şebekesinin ortaya ccedilıkmasını sağlıyordu

Birliktelik Kuran BağlarMuhafazakacircr filozof Oakeshottrsquoun sonraları sivil kurumlar olarak adlandırdığı bu kuumlccediluumlk birliklerde toplumun yapı taşları olan insan topluluklarını oluşturan ve şekillendiren iccedilguumlduumlleri ve ruhu bu-luyoruz Bu sivil kurumlar toplumsal işbirliğinin oumlnuumlnuuml accedilarak yakınımızdaki kişilerin varlığından faydalanmamızı ve boumlylece onları el uumlstuumlnde tutmamızı sağlar Aileye ve arkadaşlara yerel topluluklara ve ulusa karşı duyduğumuz sadakat başkaları ile bir-liktelik kurma ihtiyacımız tarafından beslenir Bu nedenle sivil kurumlar toplumu bir arada tutan toplumsal tutkalın bir parccedila-sıdır Oumlzguumlr toplumu eleştiren kişilerin bahsettiği atomize olmuş bireyler bir yana sivil kurumlar miras aldığımız şeylerle olan bağ-larımızı ve diğer kişilerle olan ortak ccedilıkarlarımızı kuvvetlendirir ve sonuccedil itibariyle toplumu bir buumltuumln olarak guumlccedilluuml kılar Sivil top-lum insancıl bir toplumdur zira akranlarımıza karşı duyduğumuz insanicirc duygudaşlık hislerini arttırır ve teşvik eder

Sivil Topluma Karşı DevletSivil toplumun duumlşmanı bireysel oumlzguumlrluumlkler değil devlettir Dev-let bizi birleştiren bağları koparıp atar ccediluumlnkuuml yetkileri ve kaynak-

14 Nigel Ashford

ları elinde toplar ve merkezicircleştirir zamanımızdan paramızdan ve şefkatimizden taleplerde bulunarak bireysel sadakatimizi zayıf-latır Bu talepler normalde birbirimiz iccedilin kullanacağımız maddicirc ve duygusal kaynaklardan bizi yoksun bırakarak bizi birbirimize bağlayan bağları gevşetir Napoleon doumlnemi Fransasırsquondan yola ccedilı-kıp Amerikarsquoyı ziyaret ettiğinde Tocqueville evvelacirc akla gelen her tuumlrden hedefe ve goumlruumlşe destek veren goumlnuumllluuml birlikteliklerin to-murcuklandığını goumlruumlp şaşırmıştı Merkezicirc bir youmlnetimin olduğu koşullarda sıkıntı ccedileken anavatanı Fransa bu tuumlrden derme ccedilatma bireysel ccedilabaları destekleyecek durumda değildi ccediluumlnkuuml devletin ihtiyaccedilları bundan ccedilok daha fazla sayıda insanın enerjisini iccediline ccedilekiyordu Bu durum toplumların oumlzguumlrluumlğuumln olduğu koşullarda gelişmesinin ana nedenini goumlstermektedir Devlet birlikte yaşama sanatının oumlnuumlnde engeller yaratır ccediluumlnkuuml bireyleri sahip oldukları haklardan yoksun bırakır Totaliter toplumlarda devlet bireyleri ortak hedeflerine ulaşmak iccedilin işbirliği yapmaktan alıkoyar zira toplumun ulaşmaya ccedilalıştığı tuumlm hedefler devletin amaccedillarını ger-ccedilekleştirmeye youmlneliktir

Ticaretin Ccedilarkları Sivil Toplumun İşlemesini SağlarTicaret medenicirc davranışları teşvik eder Montesquieu Romalıla-rın zamanında barbarlar olarak adlandırdığı Kuzey Avrupa halkla-rının arasında goumlrguuml kurallarını ticaretin yaydığını duumlşuumlnmuumlştuumlr David Hume ticaretin yayılmasının toplumun kabalığını gider-mede sanatın ve bilimin gelişmesinde oldukccedila oumlnemli olduğu duumlşuumlncesini desteklemiştir Zira ticaret ldquohakikicirc bir iyi kalplilik taşımadan bir başkasına hizmet sunmayırdquo muumlmkuumln kılmaktadır Hume ticaretin ldquohalkın iyiliği iccedilin hareket etmenin koumltuuml insanla-rın dahi ccedilıkarına olduğurdquo bir toplum yarattığını ifade etmiştir

Tuumlccarlar ticaret yaptıkları kişilerin itimat ve guumlvenlerine ih-tiyaccedil duyarlar Bu sayede verilen soumlzlerin tutulduğu bir ortamın


doğmasına katkıda bulunurlar Francis Fukuyama başarılı top-lumlarda guumlvenin sahip olduğu oumlnemi ve ticaret ile muumlbadelenin sivil toplumun gelişmesini sağlayan guumlvenin yaratılmasına katkı-da bulunduğunu goumlstermiştir

Altruizm ve Kişisel CcedilıkarAmerikalı iktisatccedilı Ronald Coase farklı bireylerin hisse senedi sahiplerinin işccedililerin muumlşterilerin ve diğer kişilerin bir araya ge-lip firma dediğimiz şeyi nasıl oluşturduklarını tarif etmiştir Hal-buki bu farklı grupları işbirliği yapmaları iccedilin harekete geccediliren şey kişisel ccedilıkar iken başkaları iccedilin kaygılanmak anlamına gelen altuumlrizm diğer toplumsal işbirliği biccedilimlerinin (oumlrneğin ailenin) temelini oluşturur Farklı alanlarda uygun olmakla birlikte altuuml-ristik hislerimizin bize iş hayatında fazla yardımcı olmadığını bi-liyoruz ndashtıpkı bencilliğin aile hayatında fazla işe yaramadığı gibi Sivil toplumlardaki aracı kurumların guumlcuuml beşericirc iccedilguumlduumllerimizi en etkin şekilde kullanılabilecekleri yerler iccedilin besleme ve geliştir-me becerilerinde yatar Sivil toplum başka durumlarda pek ccedilok zarara neden olacak duygularımızı onlar iccedilin en uygun olan ccedilıkış noktalarına youmlnlendirir

Yıkıcı Bir Kurum Olarak AileSivil toplumun tuumlm kurumları arasında belki de en oumlnemli olanı ailedir Ailenin ccedilocukların eğiticisi bakıcısı ve yetiştiricisi olarak oynadığı roluuml başka hiccedilbir kurum yerine getiremez Ailenin ahlacirckicirc değerlerin kaynağı ve beşericirc duyguların odak noktası olarak dengi yoktur Bu nedenle Ferdinand Mount tarafından yıkıcı bir kurum olarak nitelendirilmiştir Zira aile insanlık ile Cesur Yeni Duumlnyarsquonın kacircbusumsu hayali hatta ccedilocukların devletin vesayeti altında ol-duğu Platonrsquoun Devletrsquoi arasında bir set ccedileker Değerlerin nesiller arasındaki aktarıcısı olarak aile beşericirc duygulara yaptığı guumlccedilluuml

16 Nigel Ashford

vurgu ile totaliter devletin en geniş kapsamlı propagandasından ccedilok daha guumlccedilluuml bir ahlacirckicirc oumlğretmendir Geleceğin vatandaşlarının doğruyu ve yanlışı ayırt etmeyi oumlğrendikleri yerdir Ancak ailenin guumlccedilluuml olduğu kararları devletten ccedilok ailelerin verdiği toplumların uumlyeleri doğru ve yanlış arasındaki farkı en iyi şekilde değerlendi-rebilirler Oumlzguumlr toplumlardaki ailelerin bu uumlstuumlnluumlğuuml vardır ccediluumln-kuuml yetişkin uumlyeleri devletten ccedilocuk muamelesi goumlrmez

Birey ve Devlet Arasındaki Tampon BoumllgeOumlzguumlr toplumlarda yer alan sivil toplumun anahtar işlevi devle-tin guumlcuuml karşısında dengeleyici bir kuvvet olarak hareket etmektir Atomize oldukları ve beşericirc işbirliği youmlntemlerine alışkın olma-dıkları yerlerde bireyler oumlzguumlrluumlk yerine guumlvende olmayı teklif eden kişilerin totaliter baştan ccedilıkarmalarına kolayca yem olurlar Bu kuumlccediluumlk birlikler despot devletin oumlnuumlne dikilirler ccediluumlnkuuml vatan-daşların devlete kayıtsız şartsız sadakat goumlstermesini isteyen tota-literlerin taleplerine karşı koyarak kendi uumlyelerinin sadakatlerine sahip ccedilıkarlar Aile dinicirc ilişkiler oumlzel girişimler goumlnuumllluuml oumlrguumltler ve oumlzguumlr sendikalar devlete olan sadakati zayıflatırlar ve totaliter-lerin ihtiyaccedil duyduğu itaate ve uysallığa karşıt değerleri aktarırlar İnsanların şimdiye dek yarattığı tuumlm totaliter toplumların bu ku-rumları zayıflatmaya ccedilalışmalarının nedeni budur Aynı zamanda bu kurumların buumlyuumlme ve zenginleşme derecesinin sahip oldu-ğumuz oumlzguumlrluumlklerin ne kadar guumlvende olduğunun bir goumlstergesi-ni oluşturmasının nedeni de budur

Sivil Toplumun DuumlşmanlarıFaşist ve komuumlnist rejimlerin tarih boyunca aileye karşı savaş accedil-ması ve ccedilocukları ailelerine kadınları kocalarına ve nesilleri ne-sillere karşı kışkırtması bir tesaduumlf değildir Bunun nedeni dev-letin kendi amaccedillarına hizmet edecek bilgiye ulaşmak istemesi


ve insanların normalde ailelerine karşı duyduğu sadakatten daha oumlncelikli ve yuumlksek bir sadakat istemeye ihtiyaccedil duymasıdır Bu kurumlar bu tarz toplumlarda yıkıcıdır ccediluumlnkuuml bunların yarattığı şefkat ve bağlılık devletin taleplerine karşı direniş meydana geti-rir Guumlccedilluuml bir sivil toplum despotluğa karşı bir engel roluumlnuuml oynar zira oumlzguumlrluumlğuumln değerlerini koruyan ve taşıyan bir ahlacirckicirc duumlzenin suumlrmesini sağlar Buumlyuumlk devlet sivil kurumları zayıflatarak bireyin sahip olduğu koruyucu katmanları soyup atar ve bunlar zorla ara-ya giren devletin eline geccediler Devlet ve bireyler arasında yer alan bu katmanlar dağılıp saccedilıldığında bireyin oumlzguumlrluumlğuumlnuuml devletin otoritesine tacircbi kılan accedilık toplum duumlşmanları karşısında bireyler savunmasız kalır

Karmaşık Bir Karşılıklı Yuumlkuumlmluumlluumlkler AğıPolitik guumlcuuml kısıtlayarak toplumsal guumlcuuml destekleyen bu şebeke toplumun kendi kendini idare etmesini sağlayan bir karşılıklı hak-lar ve oumldevler ağı meydana getirir Toplum sadece o toplumun tuumlm uumlyeleri arasında değil aynı zamanda artık hayatta olmayan kişiler ve henuumlz doğmamış kuşaklar arasında da yapılmış geniş kapsamlı bir soumlzleşmedir Bizler tanımadığımız ve kimi durum-larda da tanımamıza imkacircn olmayan kişilerin ccedilıkarlarına youmlne-lik hareket ederiz ccediluumlnkuuml bize ne yapmamız gerektiğini soumlyleyen ahlacirckicirc duygular tarafından harekete geccediliriliriz Bu ahlacirckicirc iccedilguumlduuml-ler bizi sahip olduğumuz roluuml daha iyi oynamaya ve herhangi bir devletin yaratabileceği faydadan daha buumlyuumlk bir faydaya doğru youmlnlendirir Ailelerin ve ccedilocukların birbirlerine karşı hakları ve sorumlulukları vardır Her neslin kendinden oumlnce yasayanlara ve kendinden sonra geleceklere karşı sorumlulukları vardır Evlilik arkadaşlık ve hatta insanların hayvanlar acirclemi ile olan ilişkisi bile bu yuumlkuumlmluumlluumlkler tarafında idare edilir Bu yuumlkuumlmluumlluumlkler top-lumdaki bağları meydana getirir ve diğer kişilere karşı olan oumldev-

18 Nigel Ashford

lerimizi yerine getirirken bize yol goumlsterir Nitekim bu oumldevlerin bize karşı da yerine getirileceğini umarız ve buna inanırız Zira devlet bu şebekenin yerini alamaz almaya ccedilalıştığında da bu ccedila-bası zulme varır

Sivil Toplumu Yeniden İnşa EtmekBelki de buguumln kacircdiri mutlak devletin sivil duumlzeni viraneye ccedile-virdiği toplumlarda bu duumlzeni yeniden inşa etmekten daha hayaticirc bir goumlrev yoktur Devletin bu goumlrevi başaracağını duumlşuumlnmek bir hatadır Sivil toplum oumlzguumlr bir halkın kendiliğinden yaptığı beşericirc faaliyetlerin bir sonucudur Bu durum devletin insanların ccedilabala-rının oumlnuumlnden ccedilekilmesini ve onları birbirleriyle birliktelik kur-mada serbest bırakmasını gerektirir Toplumun ahlacirckicirc dokusunun yok edilmesi bunun oumlzenle geliştirilip nesiller boyunca aktarıl-masından daha kolaydır Bu goumlrevi yerine getirmeye başlamazsak oumlzguumlrluumlğuumln fazla yaşamayacağına şuumlphe yoktur Bu da insanların ekonomik ilişkilerinde dinicirc faaliyetlerinde ve aile hayatlarında oumlzguumlr olmaları gerektiği anlamına gelir

Okuma Edmund Burke Reflections on the Revolution in France Londra Penguin

1968Benjamin Constant Benjamin Constant Political Writings Cambridge

Cambridge University Press 1988 (1833) s 309-328Francis Fukuyama Trust the Social Virtues and the Creation of Prosperity

New York Free Press 1995Ernest Gellner Conditions of Liberty Civil Society and Its Rivals Londra

Hamish Hamilton 1994David Green Reinventing Civil Society Londra Institute of Economic Affa-

irs 1993 1 BoumlluumlmAlexis de Tocqueville Democracy in America New York Fontana 1968

(1840) 2 Cilt 2 Boumlluumlm


Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Guumlccedilluuml bir sivil toplum neden değerlidir2 Sivil toplum devletin sahip olduğu ndash uyuşturucu bağımlılarına ya da fakirlere yardım etmek gibi ndash ccediloğu sorumluluğu ne derece-de yerine getirebilir3 Devlet sivil toplumu nasıl teşvik edebilir

21

Demokrasi

ldquoBu guumlnah ve acı dolu duumlnyada pek ccedilok youmlnetim biccedilimi denedi ve dene-necek Demokrasinin kusursuz ya da tamamıyla bilgece olduğunu kimse iddia etmiyor Aslında zaman zaman denenmiş olan tuumlm diğer biccedilimler

dışında demokrasinin en koumltuuml youmlnetim biccedilimi olduğu soumlylenmektedirrdquo

Winston Churchill

Demokrasi NedirGiderek daha ccedilok uumllkenin demokratik sistemleri benimsemesi sa-yesinde demokrasi artık geleceğin hareketi hacircline gelmiştir Bu memnuniyetle karşılanması gereken bir gelişmedir Bununla bir-likte demokrasi her zaman olumlu ccedilağrışımlar yapmamıştır ldquoDe-mokrasirdquo kelimesi koumlken olarak antik Yunanrsquodaki ldquohalkın youmlneti-mirdquo ifadesinden gelmektedir Yunanlılar bu terimi uzak durulması gereken bir sistemi ifade etmek iccedilin kullanıyorlardı Demokrasi monarşi (tek bir kişinin youmlnetimi) oligarşi (az sayıdaki kişinin youmlnetimi) ve aristokrasi (uumlstuumln durumda olan kişilerin youmlneti-

22 Nigel Ashford

mi) ile zıtlık goumlsteriyordu Yunanlılara goumlre demokrasinin uumlccedil ku-suru vardı ccediloğunlukta olanlar kendi guumlccedillerini azınlıkta kalanları bastırmak iccedilin kullanabilirlerdi halk kolaylıkla heyecan ve hırs dalgalarına kapılabilir ve insanlar mantıkları tarafından youmlnlen-dirilmeyebilirdi ve insanlar bir buumltuumln olarak toplumun ccedilıkarları aleyhine olacak şekilde kendi oumlzel ccedilıkarlarına goumlre hareket ede-bilirlerdi Bu nedenle demokrasinin oumlzel bir tuumlruuml olan ve liberal olarak adlandırılan temsilicirc demokrasi potansiyel tehlikelerden kaccedilınarak veya bunları en aza indirerek demokrasinin iyi youmlnle-rini bir araya getirmeye ccedilalışmak amacıyla geliştirilmiştir Duumlnya genelinde etkili olan demokrasi tuumlruuml de budur

Amerikan İccedil Savaşı esnasında yaptığı uumlnluuml Gettsbury konuş-masında Abraham Lincoln demokrasinin klasik tanımını vermiş-tir demokrasi ldquohalkın halk tarafından halk iccedilin youmlnetilmesidirrdquo Lincolnrsquouumln tanımı liberal demokrasinin belirli yollardan yanıtla-dığı doumlrt soru ortaya koyar

Halkı Kimler OluştururBu sorunun accedilık yanıtı toplumdaki herkesin halkı oluşturduğu şeklindedir Bu nedenle ideal olanı alınacak kararlarda herkesin hemfikir olmasıdır Ancak bunu başarmak son derece guumlccedil ve za-man alıcı bir iş olacak ve kişilere oldukccedila buumlyuumlk bir veto hakkı tanınacaktır Liberal demokrasi genellikle ccediloğunluğun hacirckimiyeti ilkesini benimser Buna goumlre insanlar en iyi ccediloğunluğun yani 50 + 1rsquoin oyları ile temsil edilir Liberal demokrasilerde daha oumlnemli bazı kararların alınması uumlstuumln ccediloğunluğun sağlanmasını gerektirebilir (uumlccedilte iki ccediloğunluk gibi) Bununla birlikte basit ccedilo-ğunluğun azınlık uumlzerinde baskı kurabileceği de kabul edilir do-layısıyla azınlık haklarını koruyucu birtakım duumlzenlemeler ccediloğu defasında mevcuttur Liberal demokrasi kimi zaman ldquoccediloğunluğun hacirckimiyete azınlığın da haklara sahip olmasırdquo olarak tarif edilir


Halkın Youmlnetilmesiİkinci soru ldquohalkın kendisirdquo ile ilgilidir Halk neleri youmlnetecektir Halkın bireylerden ailelerden firmalardan ve kurumlardan mey-dana geldiği durumda hangi kararlar halk tarafından alınacaktır Halkın toplu hacirclde devleti meydana getirdiği durumda hangi ka-rarlar devlet tarafından alınacaktır Eğer buumltuumln kararlar demokra-tik yoldan toplu hacirclde alınırsa oumlzguumlrluumlk ortadan kalkacaktır Top-lum her şeye hacirckim totaliter bir rejimin youmlnetimi altına girecektir J D Talmonrsquoın ifadesini kullanırsak ldquototaliter demokrasirdquo olacak-tır Liberal demokrasilerde devletin roluuml sınırlıdır pek ccedilok kararın alınması kişisel alana bırakılmıştır Dolayısıyla liberal demokrasi sınırlı devlete inanır Ccediloğunluğun her istediğini yapmasına izin verilemez Bu nedenle liberal demokrasi devletin sınırsız youmlneti-mine karşı ccedilıkar Bu demokratik devletleri de kapsar

Halkın YoumlnetimiUumlccediluumlncuuml soru ldquoyoumlnetimde bulunan halkrdquo uumlzerinedir halkın youmlne-timi nasıl olmalıdır Bazı kişiler halkın doğrudan youmlnetimde bu-lunması gerektiğini ileri suumlrerler Bu youmlnetim referandum genel toplantı ya da belirli bir katılımcı demokrasi tuumlruuml vasıtasıyla ger-ccedilekleştirilebilir Teorik olarak her vatandaşa bir bilgisayar temin etmek muumlmkuumlnduumlr Boumlylece vatandaşlar her tuumlrden mesele hak-kındaki oylarını bilgisayara yuumlkleyebilirler ve seccedilmenlerin ccediloğun-luğu huumlkuumlmet politikasını belirleyebilir Ancak devlet halka hiz-met etmek amacıyla varolmalıdır Halkın varoluş amacı devlete hizmet etmek değildir Doğrudan bir demokraside insanlar buumltuumln hayatlarını araştırma yaparak tartışarak ve toplu hacirclde alınacak kararlar iccedilin oy vererek geccedilireceklerdir Kendi hayatları hakkında karar alacak kadar vakitleri olmayacaktır Bu nedenle liberal bir demokraside seccedilmenler onlar adına karar alması iccedilin yasama meclisine (ve kimi zaman da yuumlruumltme organına) temsilciler seccediler

24 Nigel Ashford

Bu temsilcilerin toplu hacirclde alınacak kararlar uumlzerinde duumlşuumlnecek zamanlarının becerilerinin ve kişiliklerinin olması belirli eylem-lerin yarar ve zararları hakkında tartışmaları ve bir buumltuumln olarak halkın ccedilıkarları adına karar almaları gerekir

Bu temsilcilerin sorumluluk sahibi olmaları duumlzenli olarak ya-pılan seccedilimler ile gerccedilekleştirilir Temsilciler halkın ccedilıkarlarını ihmal ettiklerinde goumlrevlerinden alınabilirler Ulaşılmak istenen hedef temsilicirc ve sorumlu youmlnetim arasında yani buumltuumln insanla-rın ccedilıkarlarının ve fikirlerinin temsilcisi bir youmlnetim ile sakin ve mantıklı bir şekilde yapılan tartışmalar vasıtasıyla devletin faali-yetlerinin uzun doumlnemdeki sonuccedillarını değerlendiren bir youmlne-tim arasında bir denge kurmaktır Liberal demokrasi kimi zaman temsilicirc demokrasi ya da dolaylı demokrasi olarak da tarif edilir Bazı liberal demokrasilerde anayasal sistemin yapısı ya da insan-ları youmlnetmekte kullanılan temel kanunlar değiştirileceği zaman referanduma gidilebilir

Halk İccedilin YoumlnetimDoumlrduumlncuuml ve son soru da şudur ldquohalk iccedilinrdquo nelerin gerekli oldu-ğuna nasıl karar verilecektir Halkın ccedilıkarları nasıl tanımlanabilir Tamamı karşılanamayacak olmasına rağmen karar alırken herke-sin ccedilıkarlarını goumlz oumlnuumlnde bulundurmak gerekir Bununla birlikte ulaşılmak istenen hedef nuumlfus accedilısından genel nitelikli ccedilıkarları (oumlrneğin barış ve refah) tanımlamak ve toplumdaki belirli grupla-rı kayıran politikaları benimsememektir Karşılaşılan sorunlardan biri de grupların kendilerine mahsus ccedilıkarları ya da ldquooumlzel ccedilıkarla-rınırdquo savunmalarıdır bunların hepsi de dikkate alınmayı hak eder Ancak uygulanacak politikalar daha geniş veya daha genel ccedilıkar-ları ya da ldquohalkın ccedilıkarlarınırdquo yansıtmalıdır Temsilicirc demokrasi buumltuumln grupların kendi ccedilıkarlarını ve fikirlerini ifade etme fırsatına sahip olmalarını sağlar fakat alınacak kararlar bu oumlzel ccedilıkarların


basitccedile bir yansıması olmamalıdır Karşılaşılan bir diğer sorun da goumlruumlşlerin duygulara ve arzulara dayandığı durumlarda ccedilıkarları tanımlamaktır Genel ccedilıkarların enine boyuna duumlşuumlnuumllmuumlş dik-katli bir tanımının yapılması gereklidir Dolayısıyla liberal de-mokrasilerde ccedilıkar gruplarının kendi ccedilıkarlarını ve fikirlerini orta-ya koymaları teşvik edilir fakat karar alması gerekenler bu gruplar olmamalıdır Bu iş oy veren insanlara karşı sorumlu olan seccedililmiş temsilcilere bırakılmalıdır

Demokrasi Oumlzguumlrluumlğuuml KorurPolitik guumlccedil daima onu kullananların istismarına accedilıktır Demokra-si insanların doğal haklarını ve oumlzguumlrluumlklerini savunan ve bu tuumlr-den istismarları oumlnleyen en uygun sistemdir Filozof muhafızların bilgeliğine dayalı bir youmlnetim isteyen Platonrsquoun sorusuna yanıt olarak Aristo şu soruyu sormuştu ldquoMuhafızlara kim muhafızlık edecekrdquo Youmlneticilerin yetkilerini insanların ccedilıkarları yerine kendi ccedilıkarları iccedilin kullanmamalarını nasıl sağlarız İstismara karşı en buumlyuumlk koruyucu halkın youmlneticileri seccedilimler yoluyla goumlrevden alacak guumlce sahip olmasıdır Sahip oldukları nuumlfuzlu mevkilerden alınabileceklerini bilmek youmlneticilerin yetkilerini koumltuumlye kullan-malarına karşı işleyen en guumlccedilluuml denetim mekanizmasını oluşturur

Bununla birlikte halkın kendisi de oumlzguumlrluumlğe youmlnelik bir tehdit oluşturabilir Fransız duumlşuumlnuumlr Alexis de Tocqueville demokrasi-nin yarattığı en buumlyuumlk tehdidin ldquoccediloğunluğu zulmuumlndenrdquo geldiğini ifade etmiştir Amerikarsquonın Kurucu Babaları oumlzguumlrluumlğe youmlnelik tehdidin guumlcuuml elinde tutan buumltuumlnden geldiğinin tamamıyla far-kındaydılar Alexander Hamilton 1787 yılında yayınlanan The Federalist Papers adlı kitabında şunları yazıyordu ldquoİnsanlar guumlcuuml sever hellip Buumltuumln guumlcuuml ccediloğunluğa verdiğinizde azınlığı bastırır azınlığa verdiğinizde de ccediloğunluğu bastırırrdquo

26 Nigel Ashford

Demokrasinin aynı kusurunu İngiliz tarihccedili Lord Acton da ta-nımlamıştır ldquoDemokrasinin yaygın koumltuumlluumlklerinden biri de ccedilo-ğunluğun zulmuuml ya da daha ziyade ccediloğunluğa her zaman iccedilin sahip olmamakla birlikte seccedilimleri guumlccedil ya da hile yoluyla kazanan partinin zulmuumlduumlrrdquo Bu nedenle liberal demokrasi sınırlı bir de-mokrasidir ccediloğunluğun onayı alınarak kullanıldığında dahi dev-letin guumlcuumlne sınırlar koyar Zira azınlığın ve bireylerin haklarının korunması gerekir

Demokrasi İnsanların Ccedilıkarlarını DesteklerSadece youmlneticilerin değil halkın da ccedilıkarlarının desteklenmesi nasıl sağlanabilir Yapılan duumlzenli seccedilimler yoluyla politikacılar halkın ccedilıkarlarını ihmal ettiklerinde bulundukları mevkilerden atılacaklarını bilirler Guumlnuumlmuumlzde modern ekonomi biliminin temelini oluşturan fayda kavramının mucidi Jeremy Benthamrsquodır Bentham ldquoen fazla sayıda kişinin en fazla miktarda mutluluğardquo sahip olmasını istiyordu İnsanların ccedilıkarlarına hizmet edilme-sini sağlayan tek araccedil olarak goumlrduumlğuuml iccedilin demokrasinin savunu-cusu olmuştu Nitekim demokrasi ccedilıkarların en yuumlksek seviyeye ccedilıkarılmasını sağlamaya ccedilalışır Buumltuumln ccedilıkarların karşılanması muumlmkuumln olmamakla birlikte tuumlm ccedilıkarlar dikkate alınır ccediluumlnkuuml her kişi seccedilimle elde edilen mevkilerden insanların alınmasına ya da bunların elde edilmesine katkıda bulunan potansiyel birer seccedilmen durumundadır İlk Amerikan başkanlarından biri olan John Adamsrsquoın ifade ettiği gibi ldquoDevletin biricik amacı insanla-rın mutluluğu olduğuna goumlre bu mutluluğun mantıksal ahlacirckicirc ve eşyanın doğasına uygun olmak accedilısından tek temel dayanağı insanların rızasıdırrdquo

Gerccedilekccedili Politik KatılımPek ccedilok insan politikayla fazla ilgilenmez Guumlnluumlk yaşamda ya-pacak daha iyi işleri vardır ndash para kazanmak sevdikleriyle vakit geccedilirmek ya da hayatın zevklerinden faydalanmak gibi Demok-


rasi insanların politikaya onların arzu ettiklerinden daha fazla ilgi goumlstermelerini gerektirmez İnsanların en az duumlzeyde yapmaları gereken şey oy vermekten ibarettir Seccedilmenler politik tartışmaları takip etmeye teşvik edilir ama bu tartışmaları onların da yapma-larına gerek yoktur

Bununla birlikte politikayla ilgilenen az bir kesim yani halkın daha dikkatli kesimi iccedilin politikanın bir parccedilası olmak iccedilin ccedilok sa-yıda fırsat mevcuttur Demokrasi politikaya bu katılımı halka accedilık tartışmalar ve muumlzakereler yoluyla oy verme ve aday olma vasıta-sıyla sağlar John Stuart Millrsquoe goumlre politik katılım fazlasıyla arzu edilir bir şeydir zira katılımcıların entelektuumlel gelişimini ahlacirckicirc meziyetlerini ve pratik zekacirclarını besler Politika yapma işi buna zamanını ilgisini ve enerjisini verecek kişiler tarafından uumlstlenilir Doğrudan ya da katılımcı demokrasinin sorunu Oscar Wildersquoın sosyalizm konusunda bahsettiği sorun ile aynıdır bu iş uzun ge-celer boyunca suumlrebilir Ancak sıradan kişiler arzu ettikleri ve oy verecekleri zaman politik accedilıdan bilinccedilli kişilerin arasında geccedilen tartışmalardan faydalanabilirler Politik eğitimin değeri Birleşik Devletler başkanı ve Bağımsızlık Bildirgesirsquonin yazarı Thomas Jefferson tarafından oumlvuumllmuumlştuumlr ldquoToplumun nihaicirc guumlccedilleri iccedilin halkın kendisi dışında daha emin bir kaynak bilmiyorum Eğer insanların sahip oldukları kontroluuml sağlıklı bir sağduyu ile kullan-maya yetecek derecede aydınlamamış olduklarını duumlşuumlnuumlyorsak bunun ccedilaresi bu kontroluuml ellerinden almak değil sağduyularını eğitim yoluyla şekillendirmektirrdquo

Hırs Yerine MantıkYunanlıların demokrasiye karşı duydukları şuumlphe kısmen demosrsquoun yani eğitimsiz kitlelerin karar almaya ccedilok az ehil olduk-ları korkusundan kaynaklanıyordu Kitleler mantık ve dikkatli duumlşuumlnce yerine kıskanccedillık ve oumlfke gibi arzular duygular ve iccedilguuml-

28 Nigel Ashford

duumller tarafından youmlnlendirilebilirlerdi Temsilicirc demokrasi karar alınmadan oumlnce bu kararın etki ve sonuccedillarının tam bir şekilde goumlz oumlnuumlne alınmasını sağlamak amacıyla tasarlanmıştır Halk me-seleler uumlzerinde dikkatli bir şekilde duumlşuumlnmeli ve farklı nitelikteki goumlruumlşlerini ortaya koymalıdır Seccedililmiş temsilcilerin kanunları ve halk adına alınacak kararları tartışmaya ve duumlşuumlnmeye yetecek za-manı eğitimi ve irfanı olmalıdır Demokrasinin doğrudan değil temsilicirc olmasının gerekliliği de bundan kaynaklanır

Bu aynı zamanda seccedililen kişilerin seccedilmenlerinin goumlruumlşleriyle koşullanmış birer delege yerine birer temsilci olmasının nedeni-ni de oluşturur Bristolluuml seccedilmenlere yaptığı konuşmasında Ed-mund Burke bu durumu şoumlyle ifade ediyordu ldquoTemsilcileriniz size sadece işlerini değil duumlşuumlnuumlp karar verme yetilerini de borccedil-ludurlar eğer size hizmet etmek yerine bu yetilerini sizin fikir-lerinize kurban ederlerse size ihanet etmiş olurlarrdquo Meclis farklı ccedilıkarları temsil eden bir delegeler meclisi yerine bir buumltuumln olarak ulusun ccedilıkarlarını temsil eden bilinccedilli bir meclis olmalıdır Tem-silciler mecliste sadece onları seccedilen kişilerin değil tuumlm ulusun ya da toplumun ccedilıkarlarını da ele almak iccedilin bulunurlar

İstikrar ve MeşruiyetPolitik sistemlerin istikrara ve uzun doumlnemde karar alabilecek yeteneğe sahip olmaları gerekir İstikrar en iyi meşruiyet ile yani karar alma yetkisine ya da ldquoyoumlnetme hakkınardquo sahip olmakla elde edilir Devletin youmlnetiminin ndash aldığı kimi kararlara katılmasa bile ndash halk tarafından ve oumlzellikle de hiccedilbir guumlcuuml olmayan kişiler ta-rafından kabul goumlrmesi gerekir Halkın her kararı kabul etmesi gerekli değildir ancak kararların alınış biccediliminin yani bu suumlrecin sonuccedilları yerine suumlrecin kendisinin halk tarafından kabul goumlrmesi gereklidir Liberal demokrasi diğer sistemlere kıyasla daha fazla meşruiyet sağlama imkacircnına sahiptir ccediluumlnkuuml yetkiler halkın onayı


ile kullanılır Herkesin kendi goumlruumlşuumlnuuml ve ccedilıkarlarını ortaya koy-ma suumlrece katılma ve yetki elde etme fırsatı vardır Halkın onayı duumlzenli ve accedilık seccedilimler ile sağlanır Demokrasi diğer rejimlerden daha istikrarlıdır ccediluumlnkuuml insanların goumlzuumlnde meşruiyeti vardır

Liberal Demokrasinin Ayırt Edici Nitelikleri Demokrasi her kişinin tek bir oya sahip olmasından daha fazlasını iccedilerir Demokrasinin işler olabilmesi iccedilin bazı ayrıt edici nitelikle-rinin bulunması gerekir

Hemen hemen herkesin oy verme hakkı yani evrensel onay hak-kı bulunmalıdır Herkesin oy hakkının bulunması ancak tuumlm insan-ların ccedilıkarlarının en az duumlzeyde olsa bile dikkate alınması sağlan-dığında muumlmkuumln olur Herhangi bir istisna olduğunda da bunun kuvvetli arguumlmanlar ile (oumlrneğin ccedilocuklar) haklı kılınması gerekir

Serbest accedilık ve periyodik seccedilimlerin yapılması zorunludur Seccedilimler seccedilmenlerin oylarının yasadışı baskılar olmadan vere-bilecekleri şekilde serbest olmalıdır Oy vermenin genellikle gizli yapılmasının nedeni budur Seccedilimler herkesin seccedilimlerde aday olma ve vaatlerini seccedilmenlere sunma fırsatına sahip olmaları an-lamında accedilık olmalıdır ve periyodik olarak yapılmalıdır Hesap verme ve sorumluluk arasında denge sağlamak iccedilin seccedilimler 3 veya 5 yılda bir yapılmalıdır iki seccedilim arasındaki suumlre ccedilok uzun olmamalıdır Boumlylece halkın huumlkuumlmetlerin icraatları hakkındaki kararını vermeden oumlnce huumlkuumlmetin faaliyetlerinin sonuccedillarını oumlğrenmeye fırsatı olacaktır

Ccedilok partili bir sistemin olması zorunludur Bazı komuumlnist uumllkelerin ve Afrika uumllkelerinin iddialarının aksine tek parti de-mokrasisi diye bir şeyin olması muumlmkuumln değildir Eğer partilerin seccedilmenlerin arzularına yanıt vermesi ve zuluumlmden kaccedilınılması sağlanacak ise seccedilmenlerin partileri goumlrevden alma ve yerlerine

yeni partileri getirme imkacircnına sahip olmaları gerekir Ccedilok partili sistem aynı zamanda buumltuumln partilerin zayıf yanlarının tartışılma-sını ve oy vermeden oumlnce halkın bunları oumlğrenmesini de sağlar Yapıcı muhalefetin burada merkezicirc bir roluuml vardır

Konuşma ve bir araya gelme oumlzguumlrluumlğuuml olmalıdır Herkes fi-kirlerini ifade etme imkacircnına sahip olmalıdır Temsilciler nelerin halkın ccedilıkarına olup olmadığına başka tuumlrluuml nasıl karar verebilir-ler Herkesin duumlşuumlncelerini ve ccedilıkarlarını aktarmak amacıyla baş-kalarıyla bir araya gelme imkacircnı olmalıdır Bu nedenle parti ve ccedilıkar grupları kurma oumlzguumlrluumlğuuml bulunmalıdır

Bir denge mekanizması bulunmalıdır Ccediloğunluğun ya da azınlığın zulmuumlnden kaccedilınmak iccedilin guumlcuumln tek bir kişinin ya da kurumun elinde toplanmaması gerekir Bu nedenle liberal bir demokraside denge mekanizması guumlcuumln belirli ellerde oumlzellikle de yuumlruumltme organında toplanmasını engellemek amacıyla işler Yasama organı yuumlruumltme organının kendi faaliyetlerinden sorum-lu olmasını sağlamalıdır Yasama organı genellikle farklı yollardan seccedililmiş iki meclisten oluşur Yargı sistemi yuumlruumltme organından bağımsız olmalıdır Guumlccedilluuml yerel youmlnetimler bulunmalıdır

Devlete ilişkin kanunları ve proseduumlrleri belirleyen bir anayasa-nın olması zorunludur Bu genelde tek bir belge vasıtasıyla yapı-lır fakat her sistem yazılı kuralların ve yazılı olmayan anlaşma ya da acircdetlerin bir karışımına dayanır İnsanların hacirckimiyeti yerine kanunların hacirckimiyeti olmalıdır boumlylece herkes tacircbi olduğu ka-nunların neler olduğunu oumlğrenebilir Liberal demokrasiler genel-de oldukccedila ayrıntılı katı anayasalardan ve guumlncelliğini kaybetmesi muumlmkuumln olan politikaları emreden anayasalardan uzak dururlar

Temsilicirc ve Sorumlu DevletLiberal demokrasiler kusursuz değillerdir ccediluumlnkuuml temsil ve so-rumluluk sahibi olma arasında bir denge kurmaya ccedilalışırlar Bu-

31

nun nedeni uzun doumlnemde olumlu sonuccedillar verecek olan faydalı kararların alınmasını sağlamaya ccedilalışırken seccedilmenlerin arzu ve ccedilıkarlarına karşı sorumlu olmaktır Ancak bu denge hiccedilbir zaman tam manasıyla sağlanamaz bu kaccedilınılmazdır Bununla birlikte bu iki amacı paylaşan başka hiccedilbir sistem de yoktur Hem temsilicirc hem de sorumlu bir devlet elde etmek iccedilin sonu gelmez bir şekil-de ccedilabalamak demokrasi iccedilin oumldenmesi gereken bir bedeldir

OkumaA H Birch The Concepts and Theories of Modern Democracy Londra Ro-

utledge 1987Alexander Hamilton James Madison ve John Jay The Federalist Papers New

York New American Library 1989 (1787) Sayı 10John Locke A Second Treatise on Government Cambridge Cambridge Uni-

versity Press 1960 (1690) 7 ve 10 boumlluumlmler arasıDiane Ravitch amp Abigail Thernstrom A Democracy Reader New York Har-

per Collins 1989Alexis de Tocqueville Democracy in America New York Fontana 1968

(1840) 1 Cilt 2 boumlluumlm

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Seccedililmiş politikacılar uumllkeleri iccedilin neyin doğru olduğu hakkında-ki kendi duumlşuumlncelerini dikkate almayıp yapılan anketlere goumlre hal-kın ccediloğunluğunun desteklediği politikaları mı takip etmelidirler2 Ccediloğunluğun zulmuumlnuuml nasıl engelleyebiliriz3 Referanduma gitmek gerekli midir Neden

33

Eşitlik

ldquoBuumltuumln insanlar eşit haklara sahip olmakla birlikte eşit şeylere sahip değillerdirrdquo

Edmund Burke

Eşitlik NedirEşitlik insanların aynı ya da eşit muamele goumlrmesi ilkesidir Yine de insanlar accedilıkccedila kişiliklerinin yeteneklerinin becerilerinin gouml-ruumlnuumlmlerinin ya da tercihlerinin ccediloğu accedilısından aynı ya da ldquoeşitrdquo değillerdir Her insanın eşit olduğuna kimse inanmaz Bu durum-da insanlar hangi anlamda eşittirler Eşitlik hakkındaki tartışma insanlara aynı şekilde davranmanın hangi durumlarda doğru ve yanlış olduğuyla ilgilidir En az beş farklı tuumlrden eşitlik tanımlana-bilir ahlacirckicirc (biccedilimsel) eşitlik kanun oumlnuumlnde eşitlik politik eşit-lik fırsat eşitliği ve gelir eşitliği Bunların ilk uumlccediluuml arzulanır tuumlrden eşitliklerdir Son eşitlik fazlasıyla sakıncalıdır Fırsat eşitliğinin oumlnemi ise bunun nasıl yorumlandığına bağlıdır

34 Nigel Ashford

Duumlnya tarihinin ccediloğu boyunca eşitlik bir ahlacirck prensibi olarak goumlrmezden gelinmiş ya da kavranması muumlmkuumln olmayan ve ger-ccedileklikle uyuşmayan bir şey olarak goumlruumllmuumlştuumlr İnsanların fark-lı bir şekilde ndash oumlrneğin baronlar ve koumlyluumller iccedilin farklı yasaların olması gibi ndash muamele goumlrmesi olağan sayılmıştır Eşitliğe ilişkin ilk accedilıklamalardan biri Aristorsquoya aittir Aristorsquonun ifadesine goumlre belirli bir meseleye ilgili olarak tuumlm accedilılardan eşit olan insanların arasında bir ayrım yapılmamalıdır Şuumlphesiz bu durumda mese-leyle ldquoilgilirdquo olan bu şeyin ne olduğunu sormak gerekir Hıristi-yanlık tuumlm insanların tanrının goumlzuumlnde eşit değere sahip olduğu ilkesini vazetmiştir

Thomas Hobbes insanların doğal koşullarda eşit olduklarını ifade etmiştir Fakat hayatın ldquokasvetli ccedilirkin zacirclim ve kısardquo oldu-ğu bu koşullar arzu edilemez olduğundan insanlar guumlccedilluuml bir youml-neticinin yani Leviathanrsquoın youmlnetimi altındaki bir duumlzen iccedilin bu eşitlikten vazgeccedilmeye hazırdırlar Modern felsefe tarihinde sıklık-la rastlanan kesin kopuşlardan biri de John Locke vasıtasıyla ger-ccedilekleşmiştir Locke insanların doğal koşullarda eşit haklara sahip olduklarını ileri suumlrmekle birlikte onları politik youmlnetimin idare-sine sokmuştur Hayata oumlzguumlrluumlğe ve muumllkiyete ilişkin bu haklar tuumlm insanlara aittir Amerikan Bağımsızlık Bildirgesirsquonin ldquobuumltuumln insanlar eşit yaratılmıştırrdquo şeklinde ilacircn ettiği eşitlik de bu anlam-daki eşitliktir Bildirgenin yazarı olan Thomas Jefferson bir başka yerde doğal bir hiyerarşinin olduğuna ve insanların toplumdaki yerlerini bilmelere gerektiğine inanan kişilere sert bir şekilde şun-ları soumlylemiştir ldquoİnsanlar sırtlarında eyerler ile doğmamışlardır Onları tanrının luumltfu sayesinde tekmelemeyerek ve mahmuzlaya-rak meşru bir hacirclde suumlrmeye hazır ayrıcalık sahibi bir azınlık ile birlikte de doğmamışlardırrdquo 19 yuumlzyıl koumlleliğin kaldırılmasıyla kanun oumlnuumlnde eşitlik ilkesinin sağlanmasıyla ve tuumlm vatandaşlara eşit oy hakkı tanıyan politik eşitliğin tesis edilmesiyle kazanılacak


olan eşit haklarının sonuccedilları iccedilin verilen muumlcadelelerle geccedilen bir doumlnem olmuştur Bununla birlikte pek ccedilok uumllkede kadınlar oy verme hakkını 20 yuumlzyılın başlarına kadar elde edememişlerdir Guumlney Afrikarsquoda yapılan ırk ayrımında zenciler ve farklı ırktan olanlar politik ve muumllkiyete ilişkin haklardan mahrum bırakıl-mışlardır Bu yuumlzyılda sosyalizmin ve komuumlnizmin yuumlkselişiyle birlikte eşitlik ccediloğunlukla maddicirc eşitlik ya da ldquosonuccedilların eşitliğirdquo ile ilişkilendirilir hacircle gelmiştir Fırsat eşitliği ilkesi de bu yuumlzyılda ilerleme kaydetmiştir fakat daha sonradan eşit sonuccedillar ilkesi ile neredeyse aynı olan farklı bir ilkeye doumlnuumlşmuumlştuumlr

Ahlacirckicirc EşitlikHer insan ahlacirckicirc accedilıdan itibar goumlrmeye değerdir Her insanın ken-di hayatına ilişkin tercihlerde bulunmaya hakkı vardır Bu durum insanların beşericirc varoluşlarından kaynaklanır ve her insanın bir diğeriyle ortak birtakım şeylere sahip olduğunu (oumlzellikle doğal haklar ve insan hakları) ve bunun onları saygı goumlsterilmeye değer yaptığı inancına dayanır Bir kişinin farklı dinden ulustan ya da cinsiyetten olması onun değersiz biri olduğu anlamına gelmez Diğer kişilerin yaşamlarına tecavuumlzde bulunmamak kaydıyla bir insan olarak herkesin kendi hayatını kendi tercih ettiği şekilde yaşamaya hakkı vardır Bu tuumlrden fikirlerin koumlleliğe karşı olması-nın ve onu yasaklamaya ccedilalışmasının nedeni budur zira koumllenin kendi hayatını istediği şekilde yaşaması yasaklanmıştır Bu biccedilim-sel eşitlik varsayımından hareketle Immanuel Kant kimi zaman kategorik zorunluluk olarak da adlandırılan bir ilke geliştirmiştir ldquodiğer insanlara da sana davranılmasını istediğin şekilde davranrdquo

Şuumlphesiz bu durum herkesin davranışlarında ahlacirckicirc accedilıdan eşit olduğu anlamına gelmez Diğerlerinden daha iyi davranışlarda bu-lunan ve koumltuuml işler yapan insanların da olduğu aşikacircrdır Ancak bu insanların yaşamları da değerlidir Ne yazık ki bu anlamdaki eşitlik

36 Nigel Ashford

iccedilin kullanılacak doğru terimin ne olacağı konusunda fikir birliği sağlanmış değildir Biccedilimsel eşitlik ahlacirckicirc eşitlik statuuml eşitliği de-ğer eşitliği ve saygıda eşitlik gibi ccedileşitli terimler mevcuttur fakat bunların hiccedilbiri bu ilkeyi tam anlamıyla kapsayamamaktadır

Kanun Oumlnuumlnde EşitlikAhlacirckicirc eşitliğin kabul edilmesinin en oumlnemli politik sonucu en iyi kanunicirc eşitlik ya da kanun oumlnuumlnde eşitlik ilkesinde goumlruumlluumlr Bu durum kanunların insanlara milliyet etnik grup refah sınıf cin-siyet din ya da ırk gibi birbirlerinden farklı oumlzelliklerini dikkate almaksızın tarafsız davranmasını ifade eder Soumlz konusu durumla doğrudan ilgisi olan unsurların dışında kalan tuumlm unsurlara karşı adacircletin ldquokoumlrrdquo olmasının nedeni budur Bu nedenle kanunicirc eşitlik kanun hacirckimiyeti ilkesi ile sıkı bir şekilde bağlantılıdır Kadınlara erkekler ile ndash muumllk edinme ve oy verme hakkı gibi ndash aynı hakların verilmesi gerektiğini savunan kadın hakları hareketinin ilk doumlnem taleplerinin temelini de kanun oumlnuumlnde eşitlik oluşturuyordu

Romalı hatip Cicero farklı eşitlik tuumlrleri arasındaki ahlacirckicirc ay-rıma dikkati ccedilekmişti ldquoserveti insanlar arasında eşit kılmak arzu edilemezdir ve herkesin aynı yeteneklere sahip olması muumlmkuumln değildir fakat en azından kanunicirc haklar aynı devletler topluluğu-nun vatandaşları arasında eşit olmalıdırrdquo Fransızların İnsan Hak-ları Bildirgesi 1789rsquoda şunları ifade ediyordu kanunlar ldquoherkes iccedilin aynı olmalıdır hellip ve sahip oldukları erdemlerin ve yetenek-lerin yarattığı ayrımdan başka bir ayrım olmadan goumlruumlnuumlşte eşit olan herkes farklı becerilerine goumlre her tuumlrden uumlnvanı mevkiyi ve goumlrevi almaya aynı derecede lacircyıktırrdquo

Politik EşitlikMahrum bırakılması iccedilin geccedilerli ve meşru bir neden olmadıktan sonra herkesin oy vermeye hakkının olması anlamında ele alındı-


ğında ahlacirckicirc eşitlik politik eşitliğin kaynağını da oluşturmaktadır Ortak kararlar alınacağı zaman tuumlm insanların ccedilıkarları dikkate alınmaya değerdir Dolayısıyla seccedililmiş politikacıların kendi oumlzel ccedilıkarlarını dikkate almalarını sağlamak iccedilin herkesin oy verme hakkı olmalıdır Ccedilocuklar zihinsel engelliler ve hapis altındaki mahkucircmlar gibi esas ccedilıkarlarını tanımlama becerisinden yoksun ya da kanunlara uymadıkları iccedilin bu haklarını kaybeden kişiler bunun istisnasını oluştururlar Bu nedenle insanların istismarda bulunmaya fazlasıyla goumlnuumllsuumlz olacakları eşit politik hakların ol-duğu varsayılır

Fırsat EşitliğiFırsat eşitliği kendi yorumladıkları anlamda hayatta başarılı olma-ları iccedilin mevcut olan fırsatlara ya da imkacircnlara bireylerin sahip ol-maları gerektiği goumlruumlşuumlne dayanır Bu durum genellikle hayata eşit başlamak ya da eşit koşulların olduğu bir oyun sahasının olması gibi metaforlar kullanılarak ifade edilir Hayat yarışı iccedilin eşit bir başlan-gıcın olması gerekir ama yarış eşit bir şekilde bitmemelidir Mar-garet Thatcher bunu ldquoeşit olmama hakkırdquo biccediliminde ifade etmiştir Amaccedillanan hedef kariyer sahibi olmanın yetenekli insanlara accedilık olması ve verilecek terfilerin aileye cinsiyete ya da politik bağlantı-lara goumlre değil goumlsterilen becerikliliğe goumlre yapılmasıdır

Boumlyle bir toplum bir meritoktrasi ya da sahip oldukları mevki-leri huumlnerleri vasıtasıyla elde eden becerikli ve yetenekli kişilerin youmlnetimde bulunduğu bir toplum olacaktır Huumlner beceriklilik ve ccedilabanın bir toplamı olarak tanımlanır Fırsat eşitliği başarı elde etmenin oumlnuumlndeki acircdil olmayan engelleri ortadan kaldırmakla ilgilidir Toplumsal konum bireysel ccedilaba ve becerikliliğe dayan-malıdır Bu durum herkesin eğitim alması duumlşuumlncesine sıkı sıkıya bağlıdır boumlylece herkes kendini tuumlm kabiliyetlerini kullanacak şekilde geliştirebilir Meritokrasinin savunucuları ve buna karşı

38 Nigel Ashford

ccedilıkanlar elde edilecek sonuccedillarda oldukccedila buumlyuumlk farklılıklar (ya da eşitsizlikler) olacağını kabul etmektedirler Bu goumlruumlş eşit oumlz-guumlrluumlkler duumlşuumlncesine dayanır

Bununla birlikte bunu maksimum fırsat ilkesi olarak tanımla-mak daha doğru olacaktır Pratik accedilıdan bakıldığında eşit fırsatlar elde etmek hiccedilbir zaman muumlmkuumln değildir aslında bu arzu edilir bir şey de değildir Eşit olmayan fırsatların en buumlyuumlk kaynakların-dan biri de ailedir Ccedilocuklarına iccedilten bir ihtimam goumlsteren sıcak muumlşfik ebeveynlerin olduğu aileler ile kendi bencil arzularını daha ccedilok oumlnemseyen kişilerin olduğu aileler arasında bir farklılık bulunduğunda soumlz konusu olan budur Her ebeveynin iyi kalpli ve muumlşfik olmasını sağlamak muumlmkuumln değildir dolayısıyla fırsat eşitliği ilkesinin katı bir şekilde uygulanması ccedilocukları ailelerin-den alıp onları toplu hacirclde yetiştirmeyi gerekli kılabilir Ailenin değerine inanan tuumlm insanlar iccedilin kabul edilemez bir şeydir bu Her tuumlrden fırsat farklılığını ortadan kaldırmaya kesin bir şekilde karar vermek kimsenin ldquoacircdilrdquo olmayan bir uumlstuumlnluumlk elde etmesi-ne (oumlrneğin daha iyi bir oumlğretmene sahip olmasına) imkacircn ver-memek iccedilin devletin hayatın her alanını kontrol ettiği totaliter bir toplumu gerektirir

Pozitif AyrımcılıkPozitif ayrımcılığa ndash ya da geccedilmişte veya guumlnuumlmuumlzde yapılan eşit-siz davranışları duumlzeltme aracı olarak orantısız ancak ayrıcalıklı paylar vermeye ndash youmlnelik ccedilabanın ardında maksimum eşitlikten ayrı olarak fırsat eşitliği duumlşuumlncesi yer alır Pozitif ayrımcılık en az uumlccedil biccedilim alır toplumsal yardımlar azınlıkları belirli mevkileri elde etmeye teşvik etmek seccedilim yapmak bir grubu diğerine ter-cih etmek kotalar vermek fırsat eşitliğinin ancak insanların belirli gruplar iccedilinde nuumlfustaki yuumlzdeleriyle aynı oranda istihdam ya da temsil edildiği zaman sağlanacağının ifade edildiği durum Soumlz konusu duumlşuumlnce başlangıccedilta toplumsal yardım yani azınlıkları


mevcut fırsatlardan haberdar etmek ve ccedilabalarını desteklemek anlamına geliyordu Burada itiraz edilecek bir şey yoktur Ancak bu duumlşuumlnce sonradan seccedilim yapmak ve kotalar vermek anlamını almıştır Bu da itiraz edilebilir bir durumdur

Pozitif ayrımcılık karşı ccedilıkılması gereken bir durumdur zira yu-karıda tanımlanan doumlrt eşitlik tipinin reddedilmesi anlamına gelir İlk olarak gruplara soumlz konusu durumla ilgisi olmayan nedenlerle muumlsamaha goumlsterilir Ayrımcılıkla sağlanan fayda ccediloğu durumda gruplardaki nispeten daha eğitimli ve başarılı kişilere youmlneliktir İkinci olarak geccedilmişte bireylere goumlsterilen eşitsiz davranışlar do-ğum esnasında gerccedilekleşen bir tesaduumlf sonucunda aynı gruba ait biri olarak doğan ve tamamıyla farklı bireyler olan kişilere muumlsa-mahalı davranılarak tacircmir edilemez Uumlccediluumlncuuml olarak yapılan her ayrımcılık yeni ayrıcalıklar edinmiş kişilere karşı tepki oluşturur İccedilinde bulundukları konumu sahip oldukları huumlnerler vasıtasıyla edinmiş kişiler olarak kabul etmek yerine bu kişilerin bir şekil-de kayırıldıkları varsayımı yapılır ve bu da nuumlfusun geri kalanının guumlvenini ve itimadını azaltır Doumlrduumlncuuml olarak ccediloğunlukta olan grubun uumlyelerine eşitsiz davranmak onlara haksızlık yapmak olur Her şeyden daha oumlnemlisi insanlara ndash Martin Lutherrsquoın de-yimiyle ldquokişiliğimizin esasınırdquo oluşturan ndash kendi meziyetleri ya da hatalarına goumlre davranmak yerine cinsiyet ve ırk gibi ilgisiz niteliklerine goumlre davranmak biccedilimsel ve kanunicirc eşitlik ilkesinin temel itibariyle reddi anlamına gelir

Gelir EşitliğiEşitliğin en sık kullanılan anlamı budur Gelir eşitliği en iyi eşit-likccedililik olarak tarif edilebilir ve herkese eşit paylar verilmesi anla-mına gelir Bu eşitlik anlayışı insanların topluma dahil olduğu ko-şullarla ilgilenmek yerine sonuccedillar ile fırsatlardan oumlduumlllere doğru gidilen bir yarışın sonu ile ilgilenir Buna goumlre tuumlm yarışmacılar yarışmayı beraber bitirecektir ya da birinci veya sonuncu bitirip

40 Nigel Ashford

bitirmediklerine bakılmaksızın hepsi aynı oumlduumlluuml alacaktır Gelir eşitliği maddicirc eşitlik ya da yaşam koşullarının eşitliği ile ilgilidir Bu gelirin iyi durumda olanlardan koumltuuml durumda olanlara doğru yeniden dağıtılmasını gerektirir ve başlıca amacı da iki kesim ara-sındaki boşluğu kapatmaktır

Eşitliği savunanlar gelir eşitliğini mi yoksa refah eşitliğini mi kastettikleri konusunda ccediloğunlukla kafa karışıklığı yaratırlar İki kişi aynı geliri elde ettiğinde bile refahtaki eşitsizlik kendisini der-hal goumlsterir Zira biri gelirini dikkatli bir şekilde tasarruf eder ya da kendisine uzun doumlnemde faydalı olacak şekilde harcarken (evini daha iyi hacircle getirmek gibi) diğeri parasını kısa doumlnemde faydası olacak mallara (sigara gibi) harcayacak ve tasarrufta bulunmaya-caktır İkisi de aynı geliri elde etmesine rağmen ccedilok kısa bir suumlre sonra ilk kişi diğerinden daha fazla refaha kavuşacaktır

Ahlacirckicirc eşitliği savunan ccediloğu kişinin yaptığı gibi gelir eşitliği-nin de arzulanır bir araccedil olarak reddedilmesi gerekir İlk olarak gelir eşitliği doğal değildir İnsanlar accedilısından doğal olan koşul onların maddicirc servetlerde eşit olmamasıdır Bunu değiştirmek doğal olmayan ve baskıcı eylemlerde bulunmayı gerektirir Ken-di hacircllerine bırakılan bireyler hızla farklı gelir refah ve yaşam standartlarına kavuşacaklardır İkinci olarak gelir eşitliği bireysel oumlzguumlrluumlğuumln kuvvetli bir şekilde reddedilmesini ve devletin in-sanların yaşamlarına derin bir şekilde muumldahalede bulunmasını gerekli kılacaktır Uumlccediluumlncuuml olarak gelir eşitliği fazlasıyla verimsiz olacaktır Zira ccedilalışmak ve uumlretmek iccedilin gerekli olan saikleri azal-tacaktır Nasıl davranıldığına bağlı olmadan aynı oranda fayda elde edilecekse ccedilalışmanın gereği nedir Doumlrduumlncuuml olarak gelir eşitliği adacircletsizdir Zira insanların uğruna ccedilalıştıkları faydaları elde etmeye hakları vardır Beşinci olarak refahın yaratılması ge-rekmektedir Eşitliği savunanlar refahın yeniden dağıtımına o ka-dar dalmışlardır ki uumlretim ve dağıtım arasındaki bağlantı nadiren akıllarına gelir Bir kişi uumlretim yaptıktan sonra servetinin bir kıs-

41

mının kendisinin izni olmadan diğer kişilere verildiğini oumlğrenirse servet uumlretimini azaltacaktır İnsanlar mevcut saiklere goumlre hare-ket edeceklerdir Bunun sonucu da bir buumltuumln olarak toplumun refah kaybına uğraması olacaktır Servetin yaratılmasına hiccedilbir etkide bulunmadan boumlluumlşuumlmuumln değiştirilebileceğine inanmak bir yanılsamadan ibarettir Son olarak ldquoinsanları birbirlerine eşit kı-lan kişileri birbirlerine kim eşit kılacaktırrdquo Bu elit grubun uumlyeleri diğer herkesten ccedilok daha fazla guumlce sahip olacak ve bu guumlcuuml kendi ccedilıkarları iccedilin kullanacaklardır Komuumlnist terminolojiye dahil olan kişiler genelde diğer kişilerle aynı uumlcretleri alırken politik guumlccedille-rini kendi yaşam koşullarını iyileştirmek iccedilin kullanabiliyorlardı Elde edilecek sonuccedillarda eşitlik sağlamak politik guumlcuumln buumlyuumlk ccedilapta eşitsiz olmasını gerektirir

Eşitliği Desteklemek Eşitlikccedililiğe Karşı CcedilıkmakBu nedenle acircdil bir politik sistem kendisine gelen tuumlm insanla-ra eşit şekilde muamele eden bir kanun sistemi geliştirmek iccedilin kanun oumlnuumlnde eşitliğe herkesin oy verme ve ifade oumlzguumlrluumlğuuml hakkına sahip olduğu eşit politik haklara ve kariyer imkacircnlarının yetenekli kişilere accedilık olması anlamında fırsat eşitliğine karşı saygı goumlstermelidir Ancak oumlzguumlr ve acircdil bir toplum pozitif ayrımcılığı gelirin yeniden dağıtımını ve eşitlikccedililiği reddetmelidir

Okuma Peter Bauer Equality Third World and Economic Delusion Londra Weiden-

feld amp Nicholson 1981 1 boumlluumlmAntony Flew The Politics of Procrustes New York Prometheus 1981Milton amp Rose Friedman Free to Choose Londra Secker amp Warburg 1980

5 boumlluumlmFA Hayek The Constitution of Liberty Londra Routledge 1962 6 boumlluumlmWilliam Letwin Against Equality Londra Macmillan 1983Robert Nozick Anarchy State and Utopia Oxford Blackwell 1974 8 boumlluumlm

42 Nigel Ashford

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Toplumda en zengin ve en fakir insanların arasında refah boşlu-ğu bulunması bir sorun yaratır mı2 Uumllkenizdeki insanlara kanunlar oumlnuumlnde eşit davranıldığına ina-nıyor musunuz3 Ekonomik ve toplumsal fırsatları nasıl en yuumlksek noktaya ccedilı-kartabiliriz

43

Serbest Girişim

Ekonomik ilişkilerimizi yuumlruumltuumlrken kontrol edilmemiz hellip her şeyde kontrol edilmemiz demektir

Friedrich Hayek

Serbest Girişim NedirSerbest girişim mal ve hizmetlerin goumlnuumllluuml muumlbadelesine dayanan ekonomik bir sistemdir Bu sistemde insanlar nerede ccedilalışacakla-rına nereye yatırım yapacaklarına emeklerinin uumlruumlnlerini nasıl harcayacaklarına ya da saklayacaklarına ve kimlerle ticaret yapa-caklarına kendileri karar verirler ve boumlylece ekonomik ilişkilerini kendileri tayin ederler İnsanlar serbest girişim toplumunda bu kararları almakta serbesttirler ccediluumlnkuuml kanunicirc yapı muumllk edinmele-rine (emekleri dahil) sahip oldukları şeyleri muumlbadele etmelerine ve kanunen bağlayıcı soumlzleşmeler yapmalarına izin verir Bu kanunicirc idare bireylerin ticaricirc işlerini yuumlruumltmek iccedilin yasal birliktelikler kurarak ortak faydaları iccedilin işbirliği yapmalarına izin verir Buna

44 Nigel Ashford

şirketler ortaklıklar ve kacircr amacı guumltmeyen oumlrguumltler kurmak da dahildir Devlet insanların muumllklerini koruma ve onları yaptıkları soumlzleşmeleri yerine getirmeye zorlama roluumlnuuml uumlstlenir boumlylece in-sanlar birbirleriyle guumlven iccedilinde ticaret yapabilirler Fakat serbest girişim toplumunda devletin bu roluuml sıkı bir şekilde kısıtlanmıştır Bu toplumda vergiler duumlzenlemeler ve kamu harcamaları gibi serbest girişimin oumlnuumlndeki engeller en az duumlzeyde tutulur

Ticaret ve muumlbadele her beşericirc medeniyetin ayrılmaz bir parccedilası olmuştur Bu faaliyetlerin sahip olduğu oumlnemin sınırlı bir biccedilimde tanınması Batırsquonın zenginleşmesinin ana unsurlarından birini mey-dana getirmiştir Kilisenin ve devletin guumlcuumlnuumln azaldığı ve birbirle-riyle rekabet hacirclindeki guumlccedil odaklarının olduğu yerlerde insanların zenginleşmesi ve sayılarının artmasını sağlayacak derecede ekono-mik oumlzguumlrluumlk olmuştur Roumlnesans doumlnemi İtalya şehirlerinde 17 yuumlzyıldaki Hollanda devletinde ve hepsinden ziyade İngiltere ve onun Amerikarsquodaki kolonilerinde insanların sahip oldukları goumlreli ekonomik oumlzguumlrluumlkler bu uumllkeleri ticaret merkezleri hacircline getir-miştir Ancak 18 yuumlzyılın son ccedileyreğinde İskoccedil iktisatccedilı Adam Smithrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnden oumlnce serbest girişimin nasıl işlediğine ilişkin sistemli bir teori geliştirilememiştir The Wealth of Nations adlı kitapta Smith 1688rsquode sınırlı anayasal monarşinin ortaya ccedilık-masından sonra İngilterersquode zenginliğin nasıl arttığını accedilıklamaya girişir Kitap Amerikan Bağımsızlık Savaşırsquonın başladığı 1776rsquoda basılmış ve başkaldırışlarını Smithrsquoin de desteklediği Amerikarsquonın Kurucu Babalarırsquonı buumlyuumlk oumllccediluumlde etkilemiştir

Ekonominin merkezicirc bir youmlnetim olmadan geniş oumllccediluumlde kendi kendine işlemesi duumlşuumlncesi Batırsquodaki ekonomik duumlşuumlnce biccedilimini değiştirdi Smithrsquoin yeni teorisi o doumlnemin ekonomi uygulamala-rına ndash monarkların ve bakanların ekonomiyi yakından idare et-tikleri merkantilist sisteme ndash meydan okuyordu Eski ekonomik duumlzen uumllkenin refahının onun altın guumlmuumlş ve değerli maden


stokundan kaynaklandığı duumlşuumlncesine dayanıyordu Ticaretin en iyi loncalara ve şirketlere tekeller vermekle yuumlruumltuumlleceği duumlşuumlnuuml-luumlyordu Uumlcretleri bastırmak ve fiyatları arttırmak iccedilin kanunlar ccedilıkarılıyor karmaşık bir yuumlksek vergi ve oumldevler ağı devletlerin diğer uumllkelerin kaynaklarını yağmalamayı ve insanlarını koumlleleş-tirmeyi amaccedilladığı askericirc maceracılığı finanse etmeye tacircbi kılı-nıyordu Smith uumllkelerin zenginliğinin insanların tuumlketicilere istedikleri şeyleri sağlamada uzmanlaşmalarına imkacircn veren bir işboumlluumlmuumlnden kaynaklandığını goumlstererek bu fikirleri ayakları uumlstuumlne oturttu Paranın sadece satın alabildiği şeylerin değerin-den ibaret olduğunu ileri suumlrduuml Rekabet satın alma guumlcuumlnuuml arttı-rıyor ve boumlylece zenginlik yaratıyordu

Serbest Girişim Ccedilalışanların Uumlcretlerini YuumlkseltirAdam Smithrsquoi serbest ticareti ucuz huumlkuumlmeti ve accedilık piyasaları savunmaya youmlnelten bu duumlşuumlnceler guumlnuumlmuumlzde de ccedilalışan insan-ların yaşam standartlarını yuumlkseltmeye devam ediyor Bu fikirleri benimseyen ve buumlyuumlk bir serbestlikten faydalanan uumllkelerde (oumlr-neğin ABD) ccedilalışanların uumlcretleri duumlnya uumlzerindeki en yuumlksek seviyelere ulaşmıştır Bunun aksine devlet planlamasını deneyen uumllkeler insanları yoksulluk ve accedillıktan ccedilekip ccedilıkarmada başarılı olamamışlardır Serbest girişim insanların akranlarının ihtiyaccedil-larını uumlretme arzusunu ve becerisini teşvik ederek ccedilalışanların uumlcretlerini yuumlkseltir Amerikarsquoda bir televizyon otomobil ya da kişisel bilgisayar almaya yetecek parayı kazanmak iccedilin Rusyarsquoya kıyasla daha az saat ccedilalışılmasının ana nedeni de budur Oumlnemli olan ccedilok ccedilalışmak değil verimliliktir Fakir uumllkelerdeki insanlar genellikle uzun saatler boyunca ccedilalışırlar fakat tuumlketicilere iste-dikleri şeyleri sağlama becerileri ve bunun karşılığında elde ettik-leri devlet muumldahaleleri yuumlzuumlnden sınırlıdır Serbest girişim in-sanların reel uumlcretlerini arttırmaktadır ccediluumlnkuuml istedikleri şeylerin

46 Nigel Ashford

neler olduğunu kolaylıkla aktarabilen tuumlketicilere hizmet etmek iccedilin guumlccedilluuml saikler burada mevcuttur

Serbest Girişim Tuumlketicilerin İsteklerini KarşılarSerbest girişim ekonomisinde insanlar fiyat mekanizması vasıta-sıyla tuumlketicilere hizmet sunma imkacircnına sahiptirler Yuumlkselen ve duumlşen fiyatlardan oluşan bu geniş iletişim ağı ccedilalışanlara ve yatı-rımcılara tuumlketici talebinin nerede yuumlkselip nerede alccedilaldığını goumls-terir Belirli uumlruumlnlere olan yuumlksek tuumlketici talebi fiyatları yuumlkselte-rek yatırımcılar accedilısından kacircrları arttırır Bu yuumlksek kacircrlar da daha fazla yatırımı cezbeder ve soumlz konusu iş alanına daha fazla işccedili ccedilek-mek iccedilin uumlcretleri yuumlkseltir Boumlylece toplum tuumlketicilerin istedikle-ri şeylerden daha fazla uumlretir Belirli mal ve hizmetlerin arzı arttık-ccedila bunların fiyatları uzun doumlnemde tuumlketiciler accedilısından ucuzlar Serbest girişim sisteminde yerleşmiş olan saikler toplumun sahip olduğu kaynakların tuumlketicilerin isteklerini karşılamaya youmlnelme-sini ve daha az acirccil ihtiyaccedilları karşılayan uumlretim alanlarından ccedilekil-mesini sağlar Bu sistemde tuumlketici gelirini nasıl harcayacağına ya da tasarruf edeceğine karar vermek suretiyle toplumun kaynakla-rının nerede ve nasıl kullanılacağını dikte eden bir egemendir Bu-nun karşılığında bu gelir de bireylerin toplumun talep ettiği mal ve hizmetleri sağladığı oranda yuumlksek olur

Serbest Girişim Yaşam Masraflarını Azaltır ve Yeni Uumlruumlnler YaratırSerbest girişim tuumlketicilerin isteklerini insanların keşfetmelerini sağlayan bir keşif suumlrecidir Alım-satım oumlzguumlrluumlğuuml mal ve hizmet-lerin piyasaya gelmesini sağlar bunun ardından insanlar kendi isteklerine goumlre bunları kabul ya da reddetmekte serbesttirler Serbest girişim girişimcilerin yeni uumlruumlnler iccedilin yeni fikirlerle icat-lar yapmalarına ve mevcut uumlruumlnleri geliştirmelerine imkacircn verir


Ardından fiyat mekanizması ccedilalışanlara ve yatırımcılara bu yeni uumlruumlnlerin istenip istenmediğine dair sinyaller goumlnderir Başlan-gıccedilta videolar mikro dalga fırınlar ya da cep telefonları gibi yeni uumlruumlnler pahalı olur ve sadece zenginler tarafından elde edilebilir Fakat uumlruumlnler zamanla denendikccedile test edildikccedile değiştirildikccedile ve daha fazla sermaye bunların geliştirilmesine yatırıldıkccedila fiyat-lar duumlşmeye başlar Bu yoldan az sayıdaki varlıklı kişinin sahip olduğu luumlksler ccediloğu kişi iccedilin birer zorunluluk hacircline gelir Serbest girişim toplumu giderek artan ccedileşitte mal ve hizmet uumlrettikccedile bu uumlruumlnlerin fiyatlarının insanların gelirlerindeki payı azalır ve bu da yaşam masraflarını duumlşuumlruumlr

Serbest Girişim Verimliliği DesteklerBuna ilacircveten serbest girişim ekonomisinde bulunan saikler in-sanların diğer kişilere hizmet sunma arzularını destekleyerek verimliliği şimdiye dek insanlarca tasarlanmış olan tuumlm diğer ekonomik sistemlerden daha fazla destekler Zira insanlar emek-lerinin uumlruumlnlerini ellerinde tutmakta ve serbest girişim sisteminde riske atılmakta serbest olduklarından tuumlketicilere hizmet etme-nin oumlduumlluuml alternatif ekonomik sistemlerde olduğundan daha buuml-yuumlktuumlr Bireylerin diğer insanlar iccedilin ccedilalışmaya zorlandığı koumllelik sistemi ya da devletin ekonomiyi oumlrguumltlediği planlı bir ekonomi uumlretim yapmak iccedilin gerekli olan saikleri yok eder Vergiler de aynı işi goumlruumlr Vergiler fiyatlar gibidir ekonomik faaliyet iccedilerisinde yer almak iccedilin oumldenen birer fiyat ya da cezadırlar Devlet yatırım yap-mayı ve ccedilalışmayı ne kadar vergilendirirse ccedilalışmanın ve yatırım yapmanın oumlduumlluuml de o denli az olur Eğer ccedilalışmanın ve yatırım yapmanın oumlduumlluuml azalırsa bunun sonucunda daha az iş ve yatırım olur Vergiler vergilendirilen faaliyete katılan insanların sayısını sınırlandıran ekonomik engellerdir Ccedilalışmanın ve yatırımların uumlzerine konan vergiler aynı zamanda bazı insanları birlikte ccedilalış-

48 Nigel Ashford

maktan ya da yatırım yapmaktan da alıkoyar Duumlzenlemeler yap-mak da aynı etkilere sahiptir Bunlar uumlretim maliyetlerini yuumlksel-terek fiyatları keyficirc olarak yuumlkseltirler ve bu da yaşam masraflarını yuumlkseltir ve malları fakir insanlar iccedilin erişilmez kılar

Serbest Girişim İnsanları Fakirlikten KurtarırAz sayıdaki varlıklı kişiyi zenginleştirmek bir yana serbest girişim sisteminin dinamizmi en canlı şekilde fakirliği diğer ekonomik sistemlerden daha hızlı ortadan kaldırmasında goumlruumllebilir Eko-nomik oumlzguumlrluumlk insanların gelirlerinde ve refahlarında kaccedilınılmaz olarak bir derece eşitsizliğe yol accedilmakla birlikte bunun oumltesine geccedilmek ve gelir ve refahı varlıklı olanlardan fakir olanlara yeniden dağıtmak ekonomik fırsatları buna en fazla ihtiyacı olan insanla-rın nezdinde yok ederek ekonomiyi kuumlccediluumlltuumlr İnsanların gelirle-rini ve refahlarını devleti kullanarak belirleme girişimleri politik guumlccedil elde etmenin insanların gelirini ve refahını belirlediği keyficirc bir toplum yaratır Bu tarz eşitsizlik fakirlere serbest girişim koşul-larındaki refah ve gelir eşitsizliğinden daha fazla zarar verir ccediluumlnkuuml serbest girişim insanları ancak tuumlketicilere diğer insanlardan daha iyi hizmet ettikleri muumlddetccedile yuumlksek gelirle oumlduumlllendirir İnsan-ların kendi ccedilıkarlarına hizmet etmelerine ancak muumllklerini ve emeklerini diğer insanların ccedilıkarlarına hizmet etmek iccedilin kullan-dıkları suumlrece izin verir Serbest girişim fakir insanların fakirlikten kurtulma imkacircnlarını en yuumlksek duumlzeye ccedilıkarır ve toplumu yaşa-nacak ucuz bir yer hacircline getirir

Serbest Girişim İş İmkacircnları YaratırSerbest girişimi eleştirenler suumlrekli olarak Batırsquodaki ekonomik genişleme doumlnemlerinin işsizliği arttıran resesyonlarla kesildiği iş ccedilevrimlerine işaret ederler İş ccedilevrimlerinin yarattığı dalgalanma-lar Soğuk Savaş doumlnemi boyunca komuumlnist propaganda da oumlnem-li bir rol oynamıştır Fakat şu da belirtilmelidir ki komuumlnist duumlnya bu tarz ccedilevrimlerden ancak yaşam standartlarını Batırsquoda erişilen


standartların ccedilok daha altına duumlşuumlren daimicirc resesyonları suumlrduumlre-rek kaccedilınabilmiştir Aslında ekonomik resesyonlarla depresyon-lara yol accedilan şey devletin para arzını ve kredi miktarını ekono-minin buumlyuumlme hızından daha fazla arttırmasından kaynaklanan enflasyonlardır Para arzını mal ve hizmetlerin arzından daha fazla arttırmak paranın değerini yavaş yavaş bitirip tuumlketir ve insanlar para biriminin değerini kaybettiğini anladığı anda da enflasyona neden olur Enflasyon da işsizliği arttırır Bunun ccediloumlzuumlmuuml serbest girişimi ortadan kaldırmak değil para arzının kontroluumlnuuml devletin elinden almaktır Bazı işsizlik tuumlrleri enflasyondan değil yapılan işler uumlzerine konan vergilerden ve duumlzenlemelerden kaynaklanır Bunlar emek arzının ve tuumlketici talebinin yanlış eşleşmesine ne-den olurlar Serbest girişim ekonomisinde ccedilalışılacak iş her zaman bulunur zira tuumlketicilerin talepleri asla bitmez

Serbest Girişim Ccedilevreyi KorurSerbest girişim mevcut mal ve hizmetlerin ccedileşidini arttırdığı ve bunların fiyatlarını duumlşuumlrduumlğuuml gibi doğal kaynakların arzını da attırmış ve duumlnyada kullanılan enerji ve kaynakların fiyatlarını za-manla ucuzlatmıştır Komuumlnizm uumllkeleri kirlilik ve yağmacılık ile tahrip olmuş hacirclde bırakırken Amerika gibi ekonomilerde hava ve su kalitesinin neden arttığını anlamak accedilısından bu etki temel bir oumlneme sahiptir Aynı zamanda en yuumlksek derecede ekonomik oumlzguumlrluumlkten faydalanan insanların doğum sonrasında daha uzun hayat beklentisine sahip olmalarının oumlnemli bir nedeni de budur Daha fazla refaha sahip insanlar daha sağlıklıdırlar Doğal kaynak-ları daha verimli kullanma yollarının ve yeni enerji kaynaklarının keşfini muumlmkuumln kılan zenginliği serbest girişim sistemi yaratmış-tır Doğal kaynakların oumlzel muumllkiyeti aynı zamanda ccedilevreyi koru-muş ve zenginleştirmiştir ccediluumlnkuuml oumlzel muumllk sahipleri kaynakların uzun doumlnemde korunmasında ccedilıkar sahibidirler Dolayısıyla bu kaynakları devletten daha iyi idare ederler Serbest girişim yeni

50 Nigel Ashford

teknolojiler tarafından yaratılan sorunları ccediloumlzmesi iccedilin nihaicirc kay-nağın ndash insanlığın ndash oumlzguumlrluumlğuumlnuuml en yuumlksek noktaya ccedilıkarmıştır ve eşitsiz ve yaratıcı daha milyarlarca insanın da bir zamanlar ccedilok daha az sayıda insanı besleyen bir duumlnyada yaşamasını ve zengin-leşmesini sağlamıştır

Serbest Girişim Olmadan Demokrasi de OlamazSon olarak serbest girişim politik oumlzguumlrluumlkle ilişkilendirdiğimiz demokrasi ve medenicirc haklar iccedilin gerekli bir koşul olmakla bir-likte yeterli bir koşul değildir Bunun nedeni insanları kontrol etmeden ekonominin de kontrol edilememesinden kaynaklanır Ccedilalışan yatırım yapan tasarrufta bulunan ve para harcayan mil-yonlarca bireyin elinden ekonomik kararlar alma imkacircnı alındı-ğında ve kararlar bu insanlar yerine merkezicirc bir otorite tarafından alındığında bireyleri devletin yaptığı planlara uymaya zorlamak gerekli hacircle gelir Bu durumun devletin eline verdiği guumlccedil otoriteyi elinde tutanların istediklerini yapmayan kişileri devletin cezalan-dırmasını muumlmkuumln kılar Guumlcuumln devletin elinde toplanması dev-letin planlarına muhalefet etmenin aşırı derecede guumlccedil ve tehlikeli olduğu anlamına gelir Uumlretim araccedillarının oumlzel muumllkiyetinin oldu-ğu serbest girişim toplumunda alternatif işverenler oumlzel kişilerce finanse edilen sendikalar politik partiler baskı grupları gazeteler radyolar televizyon istasyonları toplantı ve ibadet yerleri her za-man iccedilin mevcuttur Leon Troccedilkirsquonin de ifade ettiği uumlzere ldquoDevlet tek işveren hacircline geldiğinde muhalefet etmek accedillıktan yavaş ya-vaş oumllmek anlamına gelirrdquo

OkumaMilton Friedman Capitalism and Freedom Londra University of Chicago

Press 1962 1 ve 2 boumlluumlmlerMilton amp Rose Friedman Free to Choose Londra Secker amp Warburg 1980

1 ve 2 boumlluumlmler


Friedrich Hayek The Road to Serfdom Londra University of Chicago Press 1976 (1944)

Henry Hazlitt Economics in One Lesson New Rochelle NY Arlington Ho-use 1979

Peter Saunders Capitalism A Social Audit Buckingham Open University Press 1995

Adam Smith The Wealth of Nations Indianapolis Liberty Press 1981 (1776)

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Piyasa ekonomisi neden devlet sosyalizminden daha uumlstuumlnduumlr2 Serbest piyasaları insanlar tarafından kabul edilmeye nasıl daha uygun hacircle getirebiliriz3 Uumllkenizdeki piyasaları nasıl genişletebilirsiniz

53

Oumlzguumlrluumlk

Oumlzguumlrluumlk adını hak eden tek oumlzguumlrluumlk biccedilimi diğer insanları kendi doğrularından yoksun bırakmadan ya da onları gerccedilekleştirmeye

ccedilalışmalarını engellemeden kendi doğrumuzu kendi bildiğimiz yoldan gerccedilekleştirmektir

John Stuart Mill

Oumlzguumlrluumlk NedirOumlzguumlrluumlk bir kişinin diğer insanların muumldahalesi olmadan kendi hareket biccedilimini seccedilebilme imkacircnına sahip olmasıdır Eylemleri diğer kişilerin oumlzguumlrluumlklerine muumldahale etmediği suumlrece insanlar kendi hayatlarını nasıl yaşacaklarına karar verebilmelidirler Ser-bestlik kelimesi de oumlzguumlrluumlk iccedilin kullanılan bir diğer kelimedir (ya da onun eşanlamlısıdır) Oumlzguumlrluumlğuuml korumak devletin oumlnde ge-len goumlrevlerinden biridir

Buguumln oumlzguumlrluumlğuumln sahip olduğu ahlacirckicirc değer modern duumlnya-nın başlıca oumlzelliklerinden biri olarak kabul edilmektedir fakat

54 Nigel Ashford

durum her zaman iccedilin boumlyle değildi İnsanlık tarihinin ccediloğu bo-yunca devletin goumlrevinin erdemi doğru hayatı ve doğru bir top-lumu desteklemek olduğu duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr İnsanlardan toplum tarafından kararlaştırılan ortak bir doğru iccedilin ccedilalışmaları ve kendi ccedilıkarları ile isteklerini daha yuumlce bir doğruya tacircbi kılmaları bek-lenmiştir Başlangıccedilta oumlzguumlrluumlkler ya da serbestlikler baronlar ya da loncalar gibi birtakım gruplara ya da bireylere verilen belirli haklar veya yetkilerden oluşuyordu Genel bir oumlzguumlrluumlk hakkı bu-lunmuyordu Oumlzguumlrluumlğuumln tuumlm insanlara ilişkin genel bir koşul ol-duğu duumlşuumlncesi 18 yuumlzyılda meydana gelen gelişmelerden biriy-di ve Hobbes ve Locke ile bağlantılıydı Lockersquoun ifadesine goumlre ldquoKanunların amacı oumlzguumlrluumlğuuml ortadan kaldırmak ya da kısıtlamak değil onu korumak ve genişletmektirrdquo Devletin amacı bireylerin oumlzguumlrluumlğuumlnuuml korumaktı Boumlylece bu duumlşuumlnce 19 yuumlzyılın ana ko-nularından biri hacircline geldi oumlnde gelen politik bir değer olarak yuumlkseldi Ancak 20 yuumlzyılda iki kaynaktan gelen bir tehdide ma-ruz kaldı Bu kaynakların biri oumlzguumlrluumlğuumln komuumlnizm ya da ırk-sal accedilıdan saf bir devlet gibi daha yuumlksek bir amaca tacircbi kılınması gereken daha az oumlnemli bir değer olduğunu ileri suumlren kişilerdi Diğeri de devletin insanların yaşamlarına daha geniş bir şekilde muumldahale etmesini meşru kılmak iccedilin oumlzguumlrluumlk kavramının iccedileri-ğini değiştirmeye ccedilalışan sosyalistler gibi kişilerdi

Kendi Hayatını Yaşama HakkıOumlzguumlrluumlk ccediloğunlukla hakların diliyle ifade edilir Nerede yaşaya-cağıma nerede ccedilalışacağıma ya da hayatımı kiminle birlikte ge-ccedilireceğime karar verme hakkı benimdir Diğer kişilerin haklarına saygılı olduğum suumlrece dilediğim şeyi yapmamı kimse zorla en-gelleyemez ya da durduramaz Bu durum Lockersquoun doğal haklar geleneğinden kaynaklanır Serbestlik kişinin hakları dahilinde hareket etmesi demektir Oysa diğer kişilerin haklarına tecavuumlz etmek oumlzguumlrluumlk demek değildir Boumlyle bir durum oumlzguumlrluumlğuumln ya da ldquoyetkilerinrdquo koumltuumlye kullanılması anlamına gelir


Oumlzguumlrluumlk sınırlı devlet ve serbest piyasa ile birdir Devletin gouml-revi herkesin oumlzguumlrluumlğuumlnuuml sağlayan kuralları ya da yapıyı temin etmek ve insanların oumlzguumlrluumlklerini diğer kişilerin ihlacirclinden ko-rumaktır Serbest piyasa ekonomik oumlzguumlrluumlk ya da seccedilim oumlzguumlrluuml-ğuuml ile ilişkilidir ndash yani tuumlketicinin satın alma oumlzguumlrluumlğuuml tuumlccarın kendi mallarının ve hizmetlerinin fiyatını belirleme oumlzguumlrluumlğuuml (ve tuumlketicinin bu fiyatı oumldemeyi kabul ya da reddetme oumlzguumlrluumlğuuml) işccedilinin kendi işini ya da mesleğini seccedilme oumlzguumlrluumlğuuml uumlreticinin is-tediği şeyleri uumlretme ve istihdam edeceği kişileri seccedilme oumlzguumlrluumlğuuml Bu oumlzguumlrluumlkler de ancak kapitalist toplumda mevcut olabilirler

Kendi Ccedilıkarlarının Neler Olduğuna En İyi Birey Karar VerirKendi isteklerinin tercihlerinin arzularının hayattaki amaccedilları-nın ve dolayısıyla ccedilıkarlarının neler olduğunun bilgisine ancak kişinin kendisi sahiptir Bu insanın oumlzguumlr iradeye sahip olduğu ve tercihlerinin sadece iccedilinde bulunduğu koşullar ya da toplumsal geccedilmişi tarafından belirlenmediği anlamına gelir Kişiler muhake-melerini ve ahlacirck anlayışlarını kendileri iccedilin doğru olan tercihleri yapmakta kullanabilirler İsteklerinin ve tercihlerinin neler oldu-ğunu sadece bireyin kendisi bilebilir Diğer insanların başkaları iccedilin nelerin doğru ya da uygun olduğuna dair kendi fikirleri olabi-lir fakat bunların hiccedilbiri soumlz konusu kişi ile aynı derecede bilgiye sahip olamaz Oumlzguumlrluumlk paternalizmin yani kişinin kendi hayatını etkileyen kararları almada diğer insanların daha iyi konumda ol-duklarının reddi anlamına gelir

Oumlzguumlrluumlk Herkesin Ccedilıkarlarını DesteklerOumlzguumlrluumlk ve duumlzen arasında ya da diğer kişilerin ortak iyiliği veya ccedilıkarları arasında hiccedilbir ccedilatışma bulunmaz Oumlzguumlrluumlk herkesin uzun suumlreli ccedilıkarları lehine işler Faydacılar oumlzguumlrluumlğuumln buumlyuumlk des-tekccedilileri arasında yer alırlar zira oumlzguumlrluumlk ccedilıkarları en uumlst duumlzeye ccedilı-

56 Nigel Ashford

karır Jeremy Benthamrsquoın tarif ettiği gibi oumlzguumlr toplumun varacağı nokta ldquoen fazla sayıda kişinin en yuumlksek derecede mutluluğudurrdquo

Adam Smith ldquogoumlruumlnmez elrdquo fikrini ortaya atmıştır Bu kimi zaman ldquokendiliğinden duumlzenrdquo olarak da tarif edilir Kendi hacircline bırakılan her birey ldquosanki goumlruumlnmez bir el tarafından kendi amaccedil-larının parccedilası olmayan bir hedefi desteklemeye youmlnlendirilmek-tedirrdquo Kendi ccedilıkarlarını takip etmeleri iccedilin serbest bırakılan birey-ler hem karşılıklı ccedilıkarları iccedilin hem de bir buumltuumln olarak toplum iccedilin diğer kişilerle işbirliği yapmaya youmlnelecek ve kamu yararını teşvik edeceklerdir Bir kişinin kendi ihtiyaccedillarını karşılayabilmesi iccedilin diğer insanların ihtiyaccedillarını da karşılaması gerekmektedir The Wealth of Nationsrsquoda Adam Smithrsquoin de ileri suumlrduumlğuuml gibi ldquoAk-şam yemeğinde sofrada bulmayı umduğumuz şeyi kasabın bira yapıcısının veya fırıncının iyiliği sayesinde değil onların kişisel ccedilıkarlarına olan saygıları sayesinde elde ederizrdquo Toplumun elde ettiği pek ccedilok yarar diğer insanların faaliyetlerinin amaccedillanmamış sonuccedillarından kaynaklanır Adam Fergusonrsquoın soumlzleriyle bunlar ldquoinsan tasarımının değil insan faaliyetlerinin sonucudurlarrdquo

Oumlzguumlrluumlk Bilgi Artışına Yol AccedilarJohn Stuart Mill hoşgoumlruumlyuuml yani bizim onaylamadığımız şekilde de olsa diğer insanların duumlşuumlnmelerine konuşmalarına ve faali-yette bulunmalarına izin verme arzusunu savunmuştur Gerccedilekte diğer insanlar da haklı olabilirler diğer insanların goumlruumlş ve anla-yışlarını kavramaya ccedilalışarak kendimizinkileri de geliştirebiliriz ya da karşımızdaki kişiyi ve diğer kişileri duumlşuumlncelerinin yanlış olduğuna ikna ederek onların fikirlerini değiştirebiliriz ldquoDedik-lerinizden tiksiniyorum ama onları soumlyleme hakkınızı oumlluumlmuumlne dek savunacağımrdquo ifadesi Fransız filozof Voltairersquoe aittir Oumlzguumlr bir toplumda duumlşuumlncelerdeki ve inanccedillardaki ccedileşitlilik fikirlerin rekabeti vasıtasıyla ifade edilir ve sınanır Gerccedilek yanlış olanı defeder Avusturyalı filozof Friedrich Hayek oumlzguumlr toplumun


sonuccedillarından birinin de bilginin artması olduğunu ifade etmiş-tir Bu bilginin tek bir yerde ya da kurumda toplanması muumlmkuumln değildir tuumlm bireylerin zihinlerine geniş bir şekilde dağılmış hacircldedir Oumlzguumlrluumlk oumlnceden goumlruumllemeyen ve tahmin edilemeyen şeylerin varolmasına imkacircn verir Merkezicirc planlama ve bireyleri belirli nihaicirc amaccedillara uymaya zorlamak yeni fikirlerin ortaya ccedilık-masını ve denemelerin yapılmasını engeller

Pozitif ldquoOumlzguumlrluumlkrdquo Oumlzguumlrluumlk Anlamına GelmezBununla birlikte bazı kişiler oumlzguumlrluumlk terimini ccedilok daha farklı bir anlamda kullanırlar ldquoHerhangi biri benim bir şeyler yapmamı en-gelliyor murdquo şeklindeki geleneksel anlamda değil eylemde bulun-ma ya da kendi arzularını gerccedilekleştirme anlamında kullanırlar Bu durum daha yuumlksek konumdaki benlik ile daha aşağı konumdaki benlik arasında goumlruumlnen ccedilıkarlardan daha gerccedilek olan bir farklılık tespit eder Bu farklılık Marxrsquoın ldquoyanlış bilinccedilrdquo kavramının kayna-ğını oluşturur Buna goumlre insanlar doğru ya da gerccedilek ccedilıkarlarının neler olduğunu bilmezler Oysa bu ccedilıkar kapitalizmin ortadan kalk-masıdır Sadece Marksistler ve Komuumlnist Parti bunların neler oldu-ğunu gerccedilekten anlamayı başarırlar ve bu nedenle de kapitalizmi ortadan kaldırmak iccedilin guumlcuuml ellerinde tutmalıdırlar Bu durum soumlz konusu duumlşuumlnceye ait bir soruna dikkati ccedileker İnsanların ccedilıkarları-nın en iyi neler olduğunu onlara sormak yerine bunun bildiklerini iddia eden youmlneticiler bu durumu koumltuumlye kullanırlar Jean Jacques Roussesau oumlzguumlrluumlk terimini genel iradeye ya da kamu yararına ita-at etme anlamında kullanmıştır Dolayısıyla her muhalifin ldquooumlzguumlr olmaya zorlanmasırdquo gerekmektedir Bu yaygın liberalizm anlayışı-nın saccedilma olduğuna şuumlphe yoktur

Two Concepts of Liberty adlı uumlnluuml makalesinde Oxfordlu filozof Isaiah Berlin ilk kavramı ldquonegatif oumlzguumlrluumlkrdquo ikincisini de ldquopozitif oumlzguumlrluumlkrdquo olarak nitelendirmiştir Berlin negatif oumlzguumlrluumlğuuml ldquokişi-nin diğerleri tarafından engellenmeden hareket edebildiği alanrdquo olarak tanımlamaktadır Bu şekilde oumlzguumlrluumlk engellenmemiş ey-

58 Nigel Ashford

lemlerin yer aldığı bir alan anlamına gelmektedir Hayek de bunu ldquozorlamamanın olmamasırdquo biccediliminde tanımlamıştır Berlin pozi-tif oumlzguumlrluumlğuuml de ldquoinsanın kendi kendisinin efendisi olmasırdquo biccedili-minde tanımlamaktadır Berlin bu ikinci kavramın hiccedilbir biccedilimde oumlzguumlrluumlk anlamına gelmediğini ldquokudretrdquo demek olduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr Oumlzguumlrluumlğuumln reddedilmesi bir eylemin engellenmesi amacını taşır Oumlzguumlrluumlk kelimesi de guumlcuumln olmaması anlamında kullanılan bir diğer yanlış kelimedir Bu ikisi arasındaki fark bir kitabı devlet yasakladığı iccedilin satın alamamak ile kitapccedilıda tuumlken-diği iccedilin satın alamamak arasındaki fark gibidir Bunların ilki oumlz-guumlrluumlğuumln reddedilmesi anlamına gelir ikincisi ise boumlyle değildir

Pozitif oumlzguumlrluumlk aynı zamanda kişinin kendisini belirli bir ama-ca doğru youmlnlendirmesi gereğini de ifade eder Bu şekilde birey kendisi iccedilin varolmaz sınıflar uluslar ve ırklar gibi kolektif top-lulukların amaccedillarını karşılamak iccedilin varolur Boumlyle bir durumda kendi amaccedillarımız ve hedeflerimiz yerine başkaları tarafından seccedililmiş birtakım yuumlksek hedefler iccedilin varoluruz Margaret Thatc-her bu duumlşuumlnceyi reddetmiştir ldquoSeccedilim yapabilmek ahlacirckın esası-nı oluşturur Seccedilim yapılamayan bir yerde ahlacirck olmaz iyi ve koumltuuml olmaz İyi ve koumltuumlnuumln ancak insanların seccedilim yapabilme oumlzguumlrluuml-ğuuml olduğunda bir anlamı vardırrdquo

Zarar İlkesiKanunlar doğaları itibariye bireylerin oumlzguumlrluumlklerini kullanmala-rını kısıtlarlar Bunu da belirli yollardan davrandıklarında insan-ları cezalandırmakla tehdit ederek yaparlar İnsanlardan uymaları ve itaat etmeleri beklenir Kanunların oumlzguumlrluumlkleri engellemek iccedilin kullanılmaları hangi durumda uygundur On Liberty adlı ki-tabında John Stuart Mill bunun klasik formuumlluumlnuuml vermektedir ldquozarar ilkesirdquo

ldquoBelirli bir sayıdaki insanın oumlzguumlrluumlğuumlne muumldahale edilirken insanların bireysel ya da kolektif olarak teminat altına alınmasının


tek hedefi hellip onları korumaktır Uygar bir topluluğun herhangi bir uumlyesine karşı onun iradesine rağmen meşru şekilde guumlccedil kulla-nılmasının tek amacı diğer kişilerin zarar goumlrmesini engellemek-tir İster fiziksel ister ahlacirckicirc olsun soumlz konusu kişinin kendi iyiliği yeterli bir guumlvence değildirrdquo

Diğer bir deyişle insanların istedikleri şekilde faaliyette bulun-maları ancak eylemleri diğer kişi ya da kişilere zarar verdiğinde kanun tarafından engellenmelidir Şuumlphesiz arkadaşlar ve aile hatta yabancılar bile kişiyi farklı bir şekilde davranmaya ikna et-meye ccedilalışabilir Onun başka bir yerde yaşamaya başka biriyle ev-lenmeye başka bir yerde ccedilalışmaya ikna edebilirler fakat bu tuumlr alanlar kanunun dahilinde değildir

Oumlzguumlrluumlk İccedilin Yapılması GerekenlerOumlzguumlrluumlk diğer insanların aynı derecedeki oumlzguumlrluumlklerine saygılı olmak kaydıyla hayatımızın her alanına ilişkin seccedilimler yapabil-me hakkı demektir Bu nedenle tuumlm oumlzguumlrluumlklerin bir listesini yapmak muumlmkuumln değildir Ancak belirli bir ilgiyi hak eden oumlz-guumlrluumlkler de bulunmaktadır

Vicdan duumlşuumlnce ve ifade oumlzguumlrluumlğuuml Farklı ve ccedileşitli duumlşuumlncelere karşı hoşgoumlruumlluuml davranılmalıdır Medyanın istediği şeyleri yayın-lamasına izin verilmelidir Her tuumlrden dinin gereklerinin yerine getirilmesine izin verilmelidir Tuumlm bireylerin ceza goumlrmeden duuml-şuumlncelerini accedilıklayabilmelerine izin verilmelidir İnsanların diğer kişilerin fikirlerini eleştirmeye hakları olmalıdır fakat onların bu duumlşuumlncelerini accedilıklamalarını engelleme hakları olmamalıdır Ger-ccedilek duumlşuumlncelerin ve inanccedilların rekabeti sayesinde ortaya ccedilıkar

Soumlzleşme yapma oumlzguumlrluumlğuuml İnsanlar diledikleri kişilerle ticaret yapabilmelidirler Her insanın dilediği kişi ile birlikte anlaştıkları herhangi bir fiyattan alışveriş yapma oumlzguumlrluumlğuuml olmalıdır Bu du-rum aynı zamanda işccedili ve işverenin kendi işbirliklerinin koşulları

60 Nigel Ashford

uumlzerinde anlaşma oumlzguumlrluumlklerinin de olması demektir Devlet bu anlaşmaların gerccedilek anlamıyla goumlnuumllluuml olarak yapılmasını ve zor kullanılmamasını ya da hile yapılmamasını sağlama roluumlnuuml uumlst-lenir Devlet aynı zamanda soumlzleşme koşullarının yerine getiril-mesini sağlamak amacıyla da varolur bunu soumlzleşmelere ilişkin sorunların suumlkucircnet iccedilinde ccediloumlzuumllmesi iccedilin tartışmaların yapılabile-ceği mahkemeleri temin ederek yapar

Birliktelik kurma oumlzguumlrluumlğuuml Diğer insanların oumlzguumlrluumlklerine kar-şı entrikaya girişmedikleri muumlddetccedile insanlar istedikleri kişilerle istedikleri amaccedilları gerccedilekleştirmek iccedilin birliktelik kurabilmeli ya da işbirliği yapabilmelidirler Karşılıklı rızanın olması koşuluyla insanlar seccediltikleri kişilerle evlenebilme ya da samimicirc ilişkiler ku-rabilme oumlzguumlrluumlğuumlne sahip olmalıdırlar İster politik parti ve ccedilıkar grupları kurarak politik accedilıdan ister iş grupları ya da sendikalar kurarak ekonomik accedilıdan ister pul koleksiyonculuğu yaparak ya da folk dansları topluluğu kurarak toplumsal accedilıdan olsun insan-lar ortak ccedilıkarlarını paylaşan kişilerle bir araya gelebilmelidirler

Oumlzguumlrluumlk tuumlm değerler arasında en kıymetli olanıdır zira tuumlm değerlerin temelini oluşturur Bunlara anlam katar Hayatlarımızı kendi seccediltiğimiz biccedilimde yaşamamızı sağlar Fakat aynı zamanda diğer insanların hayatlarına muumldahale edilmesinin engellenmesi-ni de gerektirir Ancak hiccedilbir birey toplum ve oumlzellikle de devlet bunu kolayca gerccedilekleştiremez

Okuma Isaiah Berlin Four Essays on Liberty Oxford Oxford University Press 1969Freidrich Hayek The Constitution of Liberty Londra Routledge 1960 1 ve

5 boumlluumlmler arasıMilton Friedman Capitalism and Freedom Londra University of Chicago

Press 1962 1 boumlluumlmJohn Stuart Mill On Liberty Londra Penguin 1971 (1859)Adam Smith The Wealth of Nations Indianapolis Liberty Press 1981

(1776)


Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Oumlzguumlrluumlk neden oumlnemlidir2 Kanunlar insanların kimin iccedilin ccedilalışacağına ne kadara ccedilalışaca-ğına ve kaccedil saat ccedilalışacağına ilişkin duumlzenlemeler yaparak bunları zorla kabul ettirmeli midir3 Uyuşturucu maddeler yasal hacircle getirilmeli midir

63

İnsan Hakları

ldquoBu gerccedileklerin ndash yani tuumlm insanların eşit yaratıldığının yaratıcıları-nın onlara geri verilemez birtakım haklar verdiğinin bunların arasında

yaşam oumlzguumlrluumlk ve mutluluğu arama hakkının da olduğunun ndash accedilık olduğunu kabul ediyoruzrdquo

Thomas Jefferson

İnsan Hakları Nedirİnsan hakları her insana ait olan haklardır Bir hak her insanın sa-hip olması gereken bir şeydir yani ahlacirckicirc bir yetkidir ve bir istek ya da arzudan daha fazlasını iccedilermektedir İnsan hakları ahlacirckicirc haklardır devlet tarafından tanınan ve ldquopozitif rdquo ya da ldquokanunicirc haklarrdquo olarak bilinen haklardan farklıdır Bu sonuncu haklar in-san hakları olabilirler de olmayabilirler de İnsan hakları hareketi-nin başlıca amaccedillarından biri bu hakları kanunen tanınan haklar hacircline getirmektir ldquoİnsanrdquo ifadesi bu hakların ndash millet din cin-siyet etnik grup ya da cinsel youmlnelime bakılmaksızın ndash tuumlm in-

64 Nigel Ashford

sanlara ait olduğunu ifade eder Bu da soumlz konusu hakların sadece guumlnuumlmuumlz duumlnyasında yaşayan insanlar iccedilin değil aynı zamanda geccedilmişte yaşamış ve gelecekte yaşayacak tuumlm insanlar iccedilin de ge-ccedilerli olduğu anlamına gelir

Geniş oumllccediluumlde tanınan insan hakları yaşam hakkı (oumllduumlruumllme-me işkence goumlrmeme ve sakat bırakılmama) ifade oumlzguumlrluumlğuuml acircdil şekilde elde edilen muumllke sahip olma hakkı hareket oumlzguumlr-luumlğuuml ve din oumlzguumlrluumlğuumlduumlr Koumllelik işkence ve keyficirc engelleme-lerin hepsi insan haklarının inkacircr edilmesi demektir Bu haklar oumlncelikli olarak en iyi şekilde devlete youmlnelik kısıtlamalar olarak goumlruumllebilirler devletin bireylerin kendi alanlarındaki haklarına muumldahale etmemesi gerekir Devletin roluuml bu hakların kendi ka-nunları dahilinde yer almalarını yani ldquokanunicirc haklarrdquo olmalarını sağlamak olmalıdır İnsan hakları kavramı aynı zamanda tuumlm kişi-ler iccedilin diğer insanların haklarına muumldahale etmemeleri gerektiği şeklinde bir yuumlkuumlmluumlluumlk yani karşılıklılık ilkesi de yaratır

Her insan hakkının uumlccedil kıstası karşılaması gereklidir İlk olarak hakkın evrensel tuumlm insanlar iccedilin her zaman geccedilerli olması gerekir Bunlar sadece belirli kişilere verilen oumlzel haklar olmamalıdır İkinci olarak hakkın mutlak olması gerekir Kamu yararı ya da maliyeti tuuml-ruumlnden talepler ile kanunicirc yoldan sınırlandırılmamalıdır İnsan hak-ları ancak birbirleriyle ccedilatıştıklarında sınırlandırılabilirler Oumlrneğin insanları oumllduumlren ve onları yaşam haklarından mahrum eden bir te-roumlristin yaşam hakkı oumlluumlm cezası ya da oumlmuumlr boyu hapis cezası ile ortadan kaldırılabilir Uumlccediluumlncuuml olarak hakkın geri verilemez olması gerekir Soumlz konusu haktan vazgeccedilmek muumlmkuumln değildir Oumlrneğin kişinin kendisini koumlle olarak satması muumlmkuumln olamaz

Doğal HaklarBu hakların varlığına ilişkin ilk doumlnem tanımlardan biri Yunanlı oyun yazarı Sofoklesrsquoin Antigone adlı eserinde verilmiştir Antigo-


ne Kral Creonrsquoun emirlerine karşı gelerek oumlluuml ağabeyini goumlmmuumlş ve davranışlarını tanrıların kanunlarının kralların kanunlarının uumlzerinde olmasına dayanarak haklı ccedilıkarmıştır Bu fikir soumlz ko-nusu kanunların doğada yer aldığına ve aklın kullanımıyla bulu-nabileceğine inanan Yunanlı Stoiklerce de savunulmuş ve Romalı hatip Cicero tarafından tekrar edilmiştir ldquoHer zaman iccedilin doğay-la uyumlu acircdil bir kanun sağlam bir mantık vardır bu değişmez bir yasadırrdquo Hıristiyanlık tanrının kanunlarının laik youmlneticilerin kanunlarından uumlstuumln olduğunu ilacircn etmiştir bu oumlzellikle Aziz Thomas Aquinasrsquoın eserlerinde dile getirilmiştir Bu doğal haklar ya tanrının ilhamıyla ya da akıl vasıtasıyla ldquodoğanın ve doğanın tanrısının kanunlarırdquo vasıtasıyla keşfedilebilirler

Bu alandaki modern duumlşuumlnce uumlzerindeki en buumlyuumlk etki İngi-liz filozof John Lockersquoa aittir Locke ldquokimsenin bir diğer kişinin yaşamına sağlığına oumlzguumlrluumlğuumlne ve muumllkiyetine zarar veremeye-ceğinirdquo doğanın temel bir kanunu olarak ifade etmiştir Yaşama oumlzguumlrluumlğe ve muumllkiyete ilişkin bu haklar diğer insanların yaşamla-rına oumlzguumlrluumlklerine ve muumllklerine zarar vermeme sorumluluğunu ifade ederler Bu haklar ve sorumluluklar doğada mevcutturlar ve youmlneticiler tarafından bahşedilmemişlerdir Devlet bu hakları ko-rumak amacıyla meydana getirilmiştir Bu işlevi yerine getirmek-te başarısız olan her politik rejim ortadan kaldırılabilir ve yerine bunu yerine getirecek bir başkası konabilir Bu durum insanların zacirclim rejimlere karşı başkaldırma haklarının olduğunu oumlne suumlrer

Bu fikirler Amerikalıların Buumlyuumlk Britanyarsquodan bağımsızlıklarını kazanmak iccedilin verdikleri savaşta oldukccedila etkili olmuştur Bağım-sızlık Bildirgesirsquonin yazarı Thomas Jefferson Lockersquodan accedilık bir şekilde ilham almış insanların haklara sahip olarak doğduğunu bunların arasında yaşam oumlzguumlrluumlk ve mutluluğu arama haklarının olduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr Jeffersonrsquoa goumlre Kral III Georgersquoun bu haklara ihanet etmiş olması isyanı ve İngilterersquoden ayrılmayı hak-

66 Nigel Ashford

lı kılıyordu Fransız Devrimi esnasında yayınlanan Fransız İnsan Hakları Bildirgesirsquonin beyan ettiği uumlzere ldquotuumlm politik kurumların amacı insanların doğal ve geri verilemez haklarını korumaktır bu haklar oumlzguumlrluumlk muumllkiyet guumlvenlik ve baskıya karşı direnme haklarını kapsarrdquo

Doğal Haklardan İnsan Haklarına20 yuumlzyılda bu fikirler insan hakları olarak daha fazla tanınır hacircle gelmiştir Bu hakların tanınmasını sağlamak iccedilin uluslararası meka-nizmaları temin etmek ve tuumlm rejimlerin bu haklara saygı goumlster-mesini muumlmkuumln kılmak amacıyla girişimler yapılmaya başlanmış-tır bunlar hacirclacirc suumlrmektedir Bu tuumlrden haklar 1948rsquode Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesirsquonde de tanınmıştır Avrupa Kon-seyi 1950rsquode Avrupa İnsan Hakları Anlaşmasını kabul etmiştir Buna goumlre vatandaşlar haklarının kendi devletleri tarafından su-istimal edildiğini duumlşuumlnduumlklerinde uumlye uumllkeleri Strasbourgrsquodaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesirsquone dava edilebiliyorlardı İnsan haklarına verilen yaygın desteğe dayanmaya ccedilalışan bazı gruplar bu hakların tanımını ekonomik toplumsal ve grup haklarını da kapsayacak şekilde oumlzguumln anlamının oumltesine doğru genişletmeyi denemişlerdir Bu durum bir hayli tartışma yaratmış ve doğal hak-ların gerccedilekleştirilmesinin goumlzden duumlşmesine neden olmuştur

İnsan Haklarına Youmlnelik Marksist DuumlşmanlıkMarksistler insan haklarının varlığını genellikle inkacircr etmişler-dir Karl Marx bunları ldquoburjuva haklarırdquo sayarak reddetmiş insan haklarına başvurmayı muumllk sahibi sınıfların ccedilıkarlarını koruyan ve arttıran araccedillardan biri olarak goumlrmuumlştuumlr Bu tuumlrden hakların yalnızca sınıf farklılıklarını daimicirc hacircle getirdiğini ve zenginlerle burjuvaya fazladan koruma sağladığını duumlşuumlnmuumlştuumlr Komuumlnist rejimler kendi rejimlerinde uygulanabilecek herhangi bir evrensel


oumllccediluumltuumln olduğunu kabul etmeyi reddetmişlerdir Bu inkacircrlarını ldquobir başka devletin iccedil işlerine karışılmamasırdquo iddiasına dayandır-mışlar ve bunu da komuumlnist rejimleri kimse eleştiremez anlamın-da yorumlamışlardır Sovyetler Birliği 1946rsquoda yayınlanan İnsan Hakları Bildirgesirsquoni imzalamayı reddetmiştir Komuumlnistler insan hakları ilkelerini kabul etmede isteksiz davranırken haklıydılar ccediluumlnkuuml 1975rsquodeki Helsinki Deklarasyonursquonu kabul ettiklerinde bu Orlov gibi insan hakları aktivistleri tarafından etkin bir şekil-de onların aleyhine kullanılmıştı

Yaşam HakkıHer insanın yaşamaya hakkı vardır Bu her şeyden oumlnce hiccedil kim-senin diğer kişiler ve devlet tarafından oumllduumlruumllmemesi gerektiği anlamına gelir Gerccedilekte devletin başlıca sorumluluğu vatandaş-larını yabancı istilacirccılardan ve succedillulardan korumaktır Bazı kişiler yaşam hakkını kendi kendine sahip olma duumlşuumlncesine dayandırır-lar Buna goumlre her birey kendi vuumlcudunun sahibidir dolayısıyla insanların izinlerini almadan buna muumldahale edilmemelidir Boumly-lece yaşam hakkının kapsamı oumllduumlruumllmemenin oumltesine işkenceye uğramama ya da fiziksel olarak suistimal edilmeme hakkına kadar genişlemektedir Bu haklar BM Deklarasyonu Madde 3rsquode de ta-nınmıştır ldquoHerkesin yaşam oumlzguumlrluumlk ve kişi guumlvenliği hakkı var-dırrdquo Madde 5rsquoe goumlre ldquoHiccedil kimse işkenceye ya da zacirclim insanlık dışı veya haysiyet kırıcı davranışlara ya da cezalara tacircbi kılınamazrdquo Kendi kendine sahip olma aynı zamanda koumllelik ndash bir kişinin bir diğer kişinin muumllkiyetine sahip olması durumu ndash ile de zıtlık goumls-termektedir (Madde 4)

Oumlzguumlrluumlk HakkıOumlzguumlrluumlk hakkı insanların yaşamlarını kendi seccediltikleri biccedilimde suumlrduumlrmeleri anlamına gelir Bunun tek koşulu başkalarının da

68 Nigel Ashford

bu hakkına saygı goumlstermektir 1789 tarihli Fransız İnsan Hakları Bildirgesirsquonde ifade edildiği uumlzere ldquoPolitik oumlzguumlrluumlk başkalarına zarar vermeyen tuumlm şeyleri yapabilme guumlcuumlnuuml iccedilerir İnsanların doğal haklarını kullanmalarının tek sınırı diğer herkese de aynı hakları kullanma oumlzguumlrluumlğuumlnuuml sağlamak iccedilin gerekli olan kısıtla-malardan ibarettirrdquo

Oumlzguumlrluumlk yukarıdaki kısıtlamaya uymak kaydıyla insanların istedikleri tuumlm şeyleri yapabilme oumlzguumlrluumlğuumlnuuml iccedilerdiğinden va-rolan tuumlm hakların bir listesini ccedilıkarmak muumlmkuumln değildir BM Deklarasyonu bunların arasından oumlzellikle oumlnemli goumlrduumlğuuml bazı oumlzguumlrluumlkleri tanımlamaktadır ndash insanların kendi uumllkeleri dahilinde ve dışında serbestccedile dolaşmaları (Madde 13) evlenme ve aile kur-ma oumlzguumlrluumlğuuml (Madde 16) duumlşuumlnce vicdan ve inanccedil oumlzguumlrluumlğuuml (Madde 18) fikir ve ifade oumlzguumlrluumlğuuml (Madde 19) ve barış iccedilinde toplanma bir araya gelme ve dağılma oumlzguumlrluumlğuuml (Madde 20) gibi

Muumllkiyet Hakkıİnsanların yaşamlarını oumlzguumlrce suumlrduumlrmeleri ve kendi istedikleri biccedilimde mutluluğu aramaları muumllkiyeti gerekli kılar Filozof Da-vid Boazrsquoın accedilıkladığı gibi ldquoİnsanların kullandıkları idare ettik-leri ya da elden ccedilıkardıkları her şey birer muumllktuumlr Muumllkiyet hakkı bir nesneyi ya da varlığı kullanma idare etme ya da elden ccedilıkarma oumlzguumlrluumlğuuml anlamına gelirrdquo Bu hak olmadan yaşamı suumlrduumlrmek toprağı kullanmak mal ve hizmet uumlretmek diğer insanlar ile ti-caret yapmak muumlmkuumln değildir Sosyalistlerin muumllkiyeti ortadan kaldırma girişimleri sadece bu muumllkuumln idaresinin onu acircdil bir şe-kilde elde eden kişiden alınıp bu muumllkuumln kime tahsis edileceğine karar veren devlet yetkilisine aktarılması anlamına gelir

BM Deklarasyonu Madde 17rsquode kabul edildiği uumlzere ldquoHerke-sin başkalarıyla bir arada muumllk sahibi olmaya hakkı olduğu kadar tek başına muumllk sahibi olmaya da hakkı vardır Kimse bu muumllk-


ten keyficirc şekilde mahrum edilemezrdquo Bununla birlikte soumlz konusu madde devletin muumllkiyeti youmlneticilerin uygun goumlrduumlkleri şekilde keyficirc yoldan tahsis etmesine izin vererek bu hakkın korunması iccedilin gerekli olan tuumlm koşulları ihmal etmiştir Birleşik Devletler İnsan Hakları Beyannamesirsquonde bir ldquoelden almardquo bendi yer almak-tadır (5 numaralı kanun değişikliği) Buna goumlre muumllkiyet ancak devlet tarafından haklı gerekccedileyle ve bedelinin tamamının oumlden-mesi kaydıyla elden alınabilir Birleşik Devletlerrsquode dahi bu bent ihmal edilmektedir

Hakları Korumakİnsan hakları olarak adlandırılan pek ccedilok hak gerccedilekte insan hak-ları olmaktan ziyade mevcut hakları korumak amacıyla oluştu-rulmuş mekanizmalardır BM Deklarasyonu kanunen tanınma (Madde 6) keyficirc tutuklamaların ve alıkoymaların oumlnlenmesi (Madde 9) hakların azaltılması durumunda etkin ccediloumlzuumlm yolları-nın bulunması acircdil yargılama succedilsuzluğun oumlnceden varsayılması (Madde 11) sığınma (Madde 14) ve uyrukluk (Madde 15) hak-larını tanımaktadır

İnsan hakları olarak sıkccedila ortaya konulan politik haklardan biri de oy kullanma hakkıdır Madde 21 ldquoduumlzenli olarak ve duumlz-guumln bir şekilde yapılan seccedilimlere hellip evrensel ve eşit oy kullanma vasıtasıylardquo katılım hakkını ifade etmektedir Demokrasi bu hak-ları koruyan araccedillardan biri olarak kabul edilse de demokrasinin kendisi bu tuumlrden bir hak değildir Tarih oumlncesi doumlnemde yaşayan bir insan iccedilin demokrasinden bahsetmek saccedilma olacaktır Temsilicirc demokrasi iccedilin geccedilerli olan durum ahlacirckicirc olmaktan ziyade ampi-riktir tarihsel kanıtlar liberal demokrasilerin bu hakları diktatoumlr-luumlklerden daha fazla koruduğunu goumlstermektedir Ancak demok-rasiler aynı zamanda bu hakların buumlyuumlk yadsıyıcılarından biridir de ndash oumlzellikle de ccediloğunluğun zulmuuml hacircline geldiği durumlarda

70 Nigel Ashford

Aynı demokrasi dahilinde yer alan bireylere ve gruplara koumltuuml dav-ranan ve onları insan haklarından mahrum eden liberal olmayan demokrasiler de mevcut olabilir

Toplumsal ve Ekonomik Haklar İnsan Hakları Demek DeğildirMadde 21rsquoden 30rsquoa kadar olan haklar ldquoekonomik toplumsal ve kuumlltuumlrel haklardırrdquo ve geleneksel olarak doğal kabul edilen liberal haklardan tamamıyla farklı bir niteliğe sahiptirler Buna en koumltuuml oumlrnek ldquomaaşlı periyodik tatilleri iccedileren hellip dinlenme ve boş za-man hakkırdquonın olduğu Madde 24rsquoduumlr Diğer soumlzde ldquohaklarrdquo sosyal guumlvenlik ccedilalışma ve uygun istihdam koşulları eşit işe eşit uumlcret acircdil ve duumlruumlst uumlcretlendirme yeterli yaşam koşulları konut ve tıbbicirc bakım eğitim ve beşericirc bilimlerden yararlanma haklarını da iccedilermektedir Bu haklar 1966 tarihli BM Ekonomik Toplumsal ve Kuumlltuumlrel Haklar Soumlzleşmesirsquonde de kabul edilmişlerdir AB Temel Haklar Şartırsquonın ardında da bu soumlzleşme yatar

Bu haklar arzulanabilir veya arzulanmayabilir ancak bunlar in-san hakları değildir ldquooumlzguumlrluumlk haklarırdquondan ziyade ldquorefah hakla-rırdquo talepleridir Bunları Batırsquoya karşı kullanmayı uman Sovyetler Birliğirsquonin ısrarı uumlzerine BM Deklarasyonursquona dahil edilmişlerdir Batı da bu hakları Sovyetler Birliğirsquonin deklarasyonu imzalayaca-ğını umarak kabul etmiştir buna rağmen sonuccedil itibariyle Sovyet-ler Birliği imza atmaktan kaccedilınmıştır

İnsan hakları olarak goumlruumllen bu ldquorefah haklarırdquo aleyhine olan durum ilk olarak bunların evrensel olmamalarıdır Oumlrneğin ldquoma-aşlı tatillerrdquo sadece maaşla ccedilalışan kişilere ait olabilir ve serbest meslek sahiplerini işsizleri ve ev kadınlarını kapsamaz İkinci ola-rak bu haklar mutlak değillerdir ccediluumlnkuuml goumlreli koşullara bağlıdırlar ndash yeterli yaşam standartları bakımından hem uumllkeler hem de ta-rihsel doumlnemler arasında geniş farklılıkların olması gibi Bu soumlzde


hakları yerine getirme becerisi devletten devlete geniş oumllccediluumlde de-ğişmektedir Bu durum toplumsal guumlvenlik haklarıyla ilgili olan ve ldquoher devletin oumlrguumltlenmesine ve kaynaklarına uygun olmasırdquo koşulu ile nitelenen Madde 22rsquode de kabul edilmiştir Uumlccediluumlncuuml ola-rak bu haklar vazgeccedililemez değillerdir Oumlrneğin kişiler gelirlerini arttırmak iccedilin dinlenme ve boş zaman ldquohaklarındanrdquo vazgeccedilme-yi isteyebilirler İnsanlar arzulanabilir ancak birbirleriyle ccedilelişen haklar arasında değiş tokuş yaparlar O yuumlzden bu tuumlrden talepler bu zorunlu uumlccedil kriteri sağlamada başarılı olamazlar Bir doumlrduumlncuuml arguumlman olarak ldquoyapma zorunluluğurdquo ldquoyapma imkacircnınırdquo da iccediler-melidir fakat bu ldquorefah haklarırdquo mevcut kaynaklara bağlıdırlar Guumlnuumlmuumlzde ve tarih boyunca varolan ccediloğu toplum bu istekleri yerine getirecek araccedillardan yoksundur Beşinci olarak bu haklar doğal hakları kuumlccediluumlk duumlşuumlruumlrler insan hakları ancak guumlnuumlmuumlzde saygı goumlsterilen ahlacirckicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler olabilirler yoksa gelecekte karşılanma ihtimali olan ekonomik ve toplumsal istekler değiller-dir Altıncı olarak ekonomik haklar bu refah haklarını gerccedilekleş-tirmek amacıyla oumlzguumlrluumlk haklarına karşı yapılmış bir saldırıdır Tıbbicirc bakımla ilgili anlamlı bir hak bu bakımın sağlanması iccedilin ndash doktorların ve hemşirelerin isteklerini dikkate almayarak ve boumlylece onları oumlzguumlrluumlklerinden yoksun bırakarak ndash tıp mesleği uumlzerinde bir yuumlkuumlmluumlluumlk yaratabilir Refaha youmlnelik talepler insan hakları anlamına gelmez

Topluluk Hakları İnsan Hakları Demek DeğildirBM Ekonomik Toplumsal ve Kuumlltuumlrel Haklar Soumlzleşmesirsquonin birinci maddesi şu ifade ile başlar ldquotuumlm milletlerin serbest irade hakkı vardırrdquo Madde 25 ldquotuumlm milletlerin doğal refaha ve kaynak-lara ulaşma hakkınırdquo belirtmiştir Bu 1981 tarihli İnsan ve Ulus Hakları Hakkında Afrika Birliği Oumlrguumltuuml Şartırsquonda da tekrar edil-miştir ldquotuumlm milletlerin eşit olmaya hakkı vardırrdquo UNESCO ldquotuumlm

72 Nigel Ashford

milletlerin kuumlltuumlrlerini koruma hakkına sahip olduklarınırdquo ifade etmiştir 1957 tarihli BM Yerli ve Kabile Halkları Soumlzleşmesi ldquobu halkların kurumlarının insanlarının muumllklerinin ve emeğinin ko-runması iccedilin oumlzel oumllccediluumltlerin benimsenebileceğinirdquo belirtmiştir İn-san hakları uumlzerine olan BM konferansları genellikle bu topluluk hakları iddialarının denetimi altındadır

Topluluk hakları aleyhine olan durum bunların uumlccedil gerekli kri-teri sağlamada başarısız olmalarıyla başlar İlk olarak bu haklar ev-rensel değillerdir ccediluumlnkuuml bunlar kadınlar ya da uumllke yerlileri gibi belirli grupların isteklerinden ibarettir Bu da soumlz konusu hakla-rın tanımsal olarak tuumlm insanlara ait olamayacağı anlamına gelir İkinci olarak bunlar ndash Bosnarsquodaki serbest irade hakkında olduğu gibi ndash bir topluluğun diğeri aleyhine tercih edilmesi anlamında mutlak değillerdir Etnik temizlik diğer insanların haklarına saygı goumlstermek yerine topluluğa ya da kuumlltuumlrel kimliğe vurgu yapıl-masıyla teşvik edilir Uumlccediluumlncuuml olarak goumlccedilmenlerin ndash tıpkı binlerce yeni Amerikan vatandaşının her guumln yaptığı siyah İngilizler ve entegre olmuş Yahudilerin yaptığı gibi ndash yeni şeyleri benimsemek amacıyla bir oumlnceki kimliklerinden kendi istekleriyle vazgeccedilmele-ri durumunda sıkccedila kanıtladıkları uumlzere bu haklar vazgeccedililemez değillerdir Doumlrduumlncuuml olarak doğal haklar geleneği insan hakla-rının herhangi bir topluluğa değil insanlara ait olması gerektiğini kabul eder Kuumlltuumlrler diller kabileler ve uluslar hakları olan var-lıklar değillerdir Beşinci olarak kuumlltuumlrel haklar tuumlm insanları eşit haklarından mahrum eder ve pozitif ayrımcılıkta olduğu gibi be-lirli topluluklara oumlzel bir şekilde muamele edilmesinin aracı olur

Etnik azınlıklar kadınlar ve eşcinseller gibi toplum dahilindeki belirli grupların insan haklarından mahrum edildiğini kabul et-mek oumlnemlidir Ancak soumlz konusu olan amaccedil tarihte koumltuuml mua-melelere maruz kaldıkları iccedilin belirli gruplara oumlzel haklar vermek

73

değil tuumlm insanların saygı goumlsterilen aynı haklara sahip olmasını sağlamaktır

Gerccedilek İnsan Hakları İccedilin Yapılması Gerekenlerİnsan haklarının korunmasına ve teşvik edilmesine inanmalıyız ancak bu duumlşuumlncenin suistimal edilme tarzı ve ccedileşitli koşullara uygulanmasında duyarlılıktan yoksun kalınması karşısında kay-gı duymamız gerekiyor İlk olarak bu kavram her talebi isteği ve arzuyu iccedilerecek şekle buumlruumlnduumlruumllmemelidir İnsan hakları o ka-dar değerlidirler ki oumlzel bir oumlnemi ve oumlnceliği hak ederler İkinci olarak insan haklarının teşvik edilmesi farklı kuumlltuumlrlere tarihlere ve koşullara bir parccedila saygı goumlstermelidir Bu haklara saygı goumlste-rilme biccedilimi toplumdan topluma değişebilir Amerika İsviccedilre ya da Almanyarsquoya uygun duumlşen şeylerin Belarus Estonya Arjantin ya da Nijeryarsquoya da taşınabileceği ve taşınması gerektiği varsayıl-mamalıdır

İnsan hakları kavramının accedilık bir şekilde anlaşılması bu hak-ların korunması ve teşviki iccedilin ndash oumlzellikle de bunlardan her guumln mahrum bırakılan onca insan iccedilin ndash oldukccedila oumlnemlidir Her arzu edilen şey bir hak demek değildir Mevcut tuumlm haklar insan hak-ları anlamına da gelmez İşkenceyi ndash bir kişinin cinsel organlarına elektrik şoku vermek gibi ndash maaşlı tatil ile bir tutmak adaba aykı-rıdır Her huumlkuumlmet gerccedilek insan haklarını korumadaki başarısız-lıklarından dolayı sorumlu tutulabilmelidir

Okuma Norman Barry An Introduction to Modern Political Theory Londra Macmil-

lan 2000 9 boumlluumlmDavid Boaz Libertarianism New York Free Press 1997 3 boumlluumlmMaurice Cranston What are Human Rights Londra Bodley Head 1962

74 Nigel Ashford

Walter Laqueur amp Barry Rubin The Human Rights Reader New York Me-ridian 1990 Kenneth Minogue amp Maurice Cranstonrsquoa ait denemeler

John Locke A Second Treatise on Government Cambridge Cambridge Uni-versity Press 1960 (1690)

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Yaşam hakkı beslenme hakkını da kapsar mı2 Ulusal azınlıkların hakları var mıdır Yoksa sadece bireylerin mi hakları vardır3 Gerccedilek insan haklarını nasıl koruyabiliriz

75

Adacirclet

Adacirclet ldquoduumlruumlstccedile yaşamak kimseyi incitmemek ve herkese sahip olduğu şeyi vermek demektirrdquo

Yunanlı filozof Ulpian

Adacirclet NedirAdacirclet oumlduumll ve ceza dağıtan kurallarla ilişkilidir her insana hak ettiği şeylerin verilmesi gereği hakkındadır Bu durum sadece maddicirc malları değil oumlzguumlrluumlk ve haklar gibi dağıtılması muumlmkuumln olan tuumlm şeyleri kapsar Ccediloğu defa yapıldığının aksine adacircletin ahlacirckicirc accedilıdan iyi ya da doğru olan şeyler ile karıştırılmaması gere-kir Bir kimse başkalarınca ahlacirck dışı sayılabilecek ancak adacircletsiz olduğu ileri suumlruumllemeyecek tuumlrden davranışlarda bulunabilir Norman Barry poligami ndash birkaccedil karı ya da koca ile yapılan anlaş-malı evlilik ndash oumlrneğini vermektedir Burada adacirclet soumlylemi geccedilerli değildir Can alıcı ayrım adacircletin kurallar ve bu kuralların hangi yoldan yuumlruumltuumllduumlkleriyle ilişkili olmasında yatmaktadır

76 Nigel Ashford

Adacirclet kavramı iki soru ortaya koyar Bir kişinin hak ettiği şey-ler nelerdir ya da bu kişiye uygun duumlşen oumlduumll ve cezalar yani da-ğıtımın ilkeleri nelerdir Ve hangi tuumlrden fayda elde etmek iccedilin hangi ilkeler uygundur Refahın aşkın ya da cezaların dağıtımı-nı tartıştığımız bir durumda bu kurallar oldukccedila farklı olacaktır Geleneksel olarak adacirclet usule ilişkin bir nitelik taşır bu accedilıdan adacirclet insanların oumlzguumlrluumlklerinin korunması ve diğer kişilerin oumlzguumlrluumlklerine saygı goumlstermeyi beceremeyen kişilerin nasıl ceza-landırılacakları hakkındadır

Tarihsel accedilıdan ele alındığında adacirclet suumlrekli olarak iki youmln-den tehdit edilmiştir İlk saldırı hukukicirc aktivizmden gelmektedir Bu saldırı hukukicirc kararlar doğrudan yargıccedilların tercihlerini ve oumlnyargılarını onların doğruya veya yanlışa ilişkin kişisel goumlruumlş-lerini yansıttığında gerccedilekleşir Bu da hukukun değil kişilerin hacirckimiyeti anlamına gelir İkinci saldırı gelir ve refahı muğlak olmakla birlikte goumlruumlnuumlş itibariyle ccedilekici gelen ldquotoplumsal adacircletrdquo ilkesine dayanarak yeniden dağıtma girişiminden gelmektedir Bu ilke kimin neyi nasıl elde ettiğiyle ilgilenmek yerine ldquokimin neye sahip olduğuylardquo ilgilenir Adacirclet kavramı oumlzguumlrluumlk duumlzen ve ya-salar gibi meselelerle ilişkiliyken bu yeni yaklaşım maddicirc yeni-den dağıtımla ilgilidir İnsanların gelir ve refahlarını acircdil yollardan (ccedilok ccedilalışmak gibi) elde edip etmedikleri toplumsal adacirclet iccedilin konuyla ilgisi olmayan bir meseledir

Filozofların Adacirclet Hakkındaki DuumlşuumlnceleriPlaton ve Aristo sağlıklı bir toplum iccedilin temel oumlneme sahip oldu-ğunu duumlşuumlnduumlklerinden adacirclet meselesiyle ilgilenmişlerdi Pla-ton adacircleti ldquoherkese hak ettiği şeyi vermekrdquo olarak tanımlamıştı Onlara goumlre adacirclet insanların sahip oldukları değeri belirlemekle ilgiliydi Şaşırtıcı olmayan bir şekilde bir entelektuumlel olarak Pla-ton değerin zekacirc ile bağlantılı olduğuna inanıyordu Bu da onu


en akıllıların yani muhafız filozofların youmlnetimini tercih etme-ye youmlneltmişti O zamandan bu yana entelektuumleller hak ettikle-ri saygıya ve guumlce sahip olmadıklarını suumlrekli olarak tekrar edip durmuşlardır Hukukicirc aktivizm zekacircnın neyin acircdil olduğuna ka-rar vermek iccedilin en iyi dayanağı sağladığı iddiasının guumlnuumlmuumlzdeki tezahuumlrlerinden biridir

Sokratesrsquoin gemi kazazedelerini kurtarmada başarısız olan ge-nerallerin idam edilip edilmemesi hakkında Atinarsquoda yapılan bir mahkemede oy vermeyi reddetmesi adacircletin kurallarla ilgili ol-duğunu goumlsteren bir oumlrnektir Sokratesrsquoin bunun iccedilin oumlne suumlrduumlğuuml neden kimsenin acircdil bir yargılama olmaksızın mahkum edileme-yeceği ve cezalandırılamayacağı şeklindeydi Ancak succedillama iccedilin deliller oumlne suumlruumllduumlkten ve insanlara eylemlerini savunma fırsatı verildikten sonra bu kişilerin sahip olduğu değer belirlenebilir-di İlk doumlnem kanunnamelerden birinin duumlzenleyicisi olan Roma İmparatoru Juumlstinyen adacircleti ldquoher insana hak ettiğini vermekrdquo olarak tanımlamıştır Orta Ccedilağlarrsquoda adacirclet en buumlyuumlk politik er-demlerden biri olarak goumlruumllmuumlştuumlr zira youmlneticilerinin acircdil olma-ları durumunda toplumlar barış ve refah iccedilinde yaşayabilirlerdi

İskoccedil Aydınlanması adacirclet kurallarını keşfetmek ve accedilıklamak ile insanların haklarına saygı goumlsterilmesi konuları uumlzerine odak-lanmıştı John Locke adacircleti yaşamın korunması oumlzguumlrluumlk ve muumll-kiyet ile eş tutmuştu David Hume insanların ancak diğer kişilerle işbirliği yaparak hayatta kalabileceklerine ve zenginleşebilecekleri-ne inanıyordu Soumlz konusu olan sorun diğer insanlarla ccedilatışmak-tan kaccedilınmak ya da en azından bu ccedilatışmayı en aza indirmekti Bu durum tuumlm insanların acircdil olduklarını kabul ettiklerinden dolayı uyacakları accedilık ve saygı goumlsterilen kuralların belirlenmesi zorunlu-luğuna yol accediltı Humersquoun muumllkiyete ilişkin adacirclet kuralları şunlardı muumllkiyetin barışccedilıl şekilde edinilmesi rıza dahilinde aktarılması ve verilen soumlzlerin yerine getirilmesi Adacirclet diğer insanların oumlz-

78 Nigel Ashford

guumlrluumlklerine ve muumllklerine saygı goumlsterilerek ortaya konuluyordu Adam Smithrsquoin işaret ettiği uumlzere ldquoTek başına adacirclet ccediloğu durumda olumsuz bir erdemdir ve sadece komşularımızı avlamamıza engel olurrdquo Diğer insanlara zarar vermediğimizde acircdil davranmış oluruz Adacircletsizlik ise diğer kişilere zarar verdiğimizde ortaya ccedilıkar Şiddet ya da hırsızlık gibi eylemler nedeniyle diğer insanların haklarına saygı goumlsterilmede yetersiz kalındığı durumlar devletin adacircleti sağ-lamak amacıyla hapse atma ya da para cezası verme gibi kanunicirc guumlccedil kullanımını meşru kılabilir

Uyulan Kurallar Olarak AdacircletAdacirclet en sık hukukicirc sistem bağlamında uygulanır Bu sistem adacircleti bozduğu kabul edilen haksızlıkların sonucu olarak dağı-tılan cezalar ve oumlduumlller ile hasarlara veya zararlara karşılık verilen tazminatları dağıtmakla ilgilenir Hacirckimler de adacircletin idaresiyle ilgilenirler Kanunların zorunlu olarak acircdil olmaları gerekmez İn-sanlara acircdil davranmadıkları iccedilin kanunlar acircdil olmamakla eleşti-rilebilirler Kanunları değiştirmek iccedilin yuumlruumltuumllen kampanyalar ccedilo-ğunlukla mevcut kanunların acircdil olmadığı gerekccedilesine dayanırlar Adacirclet sistemi geniş oumllccediluumlde kabul goumlren ve yargılama youmlntemine ait olan kuralları tanımlamak ve uygulamakla ilgilenir Bu kurallar kanun huumlkuumlmleri uyarınca tanımlanmışlardır Adacirclet sistemi in-sanlara diğer durumlarda adacircletsiz sayılabilecek yollardan mua-melede bulunabilecek yetkilere sahiptir Oumlrneğin bu sistem insan-ları hapse atarak onları oumlzguumlrluumlklerinden yoksun bırakabilir ya da onlardan para cezası biccediliminde para alabilir Bu tuumlrden yetkilerin dahilindeki tehlikelerden dolayı soumlz konusu suumlreccedil katı kuralları takip etmek zorundadır Buna uygun bir oumlrnek adlicirc tarafsızlıktır hacirckimlerin peşin huumlkuumlmluuml olmamaları ya da davanın tarafların-dan birini tutmamaları gerekir

Yargısal adacirclet kurallara saygı goumlstermekle ilgilenir Bu adacirclet iccedileriğin acircdil olmasıyla değil kararların nasıl alındığıyla ilişkilidir


Kurallara uymakla elde edilen sonuccedillar acircdildir Herkesin aynı me-safeyi koşması verilen zamanın aynı olması ve yetkililerin (ya da hakemlerin) tarafsız olması gibi belirli kurallara uymak koşuluyla yapılan bir spor yarışmasında sonuccedillar acircdildir Bu hafta bir ko-şucunun sonraki hafta bir başka koşucunun ya da her hafta aynı koşucunun yarışı kazanması adacircletsizlik iddiaları iccedilin bir gerekccedile sunmaz

Hukukicirc AktivizmAdacirclete youmlnelik bir tehdit olarak hukukicirc aktivizm hacirckimlerin anayasa veya kanunlarda yazılı olan kurallara ya da geniş oumllccediluumlde kabul goumlren doğal adacirclet kurallarına (kanun hacirckimiyeti kısmına bakınız) başvurmak yerine neyin acircdil olduğu hakkındaki kendi goumlruumlşlerini dikkate aldıklarında ortaya ccedilıkar Hukukicirc aktivizmi savunanlar hacirckimlerin roluumlnuumln ldquodoğru olanı yapmakrdquo olduğuna inanırlar Verilen kararları bu kararları almak iccedilin kullanılan youmln-temler yerine sonuccedilları itibariyle değerlendirirler

Avruparsquodaki en alt duumlzey mahkemelerden ABrsquonin Avrupa Adacirclet Mahkemesirsquone kadar hacirckimlerin bu yaklaşımı izlemesi endişe ya-ratmaktadır Bu durum adacirclete youmlnelik bir tehdit oluşturuyor ccediluumln-kuuml ccediloğunlukla anlaşıldığı şekliyle adacircleti zayıflatıyor Mahkeme-lerin anlaşmazlıkları nasıl ccediloumlzebileceğine ilişkin oumlngoumlruumllebilirliği azaltıyor Kararlarını hukukicirc aktivizme dayandıran hacirckimler kendi değerlerini tercihlerini ve oumlnyargılarını dayatmakta yetkilerini su-istimal etmektedirler ve sorumluluktan yoksundurlar Boumlyle bir du-rumda insanların mahkemelerin adacircleti sağlayacağına olan guumlven ve itimatları şiddetli ve tehlikeli bir şekilde zayıflayacaktır

Hak Kazandırıcı Adacirclet TeorisiAdacirclet kurallarını gelir ve refah dağıtımına en sert şekilde uygula-ma girişimi Harvardrsquolı filozof Robert Nozick tarafından Anarchy

80 Nigel Ashford

State and Utopia adlı kitabında yapılmıştır Nozick toplumsal adacirclet teorilerine karşı yıkıcı bir eleştiri yazmış geleneksel goumlruuml-şuumln ldquohak kazandırıcı adacirclet teorisirdquo adını verdiği yeni bir versiyo-nunu sunmuştur Muumllkiyet dağılımının muumllkiyetin guumlccedil kullanma ya da hile olmadan acircdil bir şekilde edinilmesinden ve aktarılma-sından doğması durumunda acircdil olacağını oumlne suumlrmuumlştuumlr İnsan-lar hiccedilbir haktan yoksun bırakılmadığında adacirclet sağlanacaktır Boumlylece acircdil yoldan edinilmiş olması koşuluyla gelir ve refahın yoğun olarak yeniden dağıtımına ilişkin ahlacirckicirc accedilıdan haklı hiccedilbir neden yoktur İnsanlar goumlnuumllluuml olarak uumlrettikleri ya da edindik-leri şeylere hak kazanmaktadırlar ldquoToplumsalrdquo accedilıdan gerccedilekten ldquoacircdilrdquo olan bir toplum herhangi bir sayıda muumllkiyet dağılımı iccedilere-bilir ccediluumlnkuuml can alıcı olan mesele ndash haklara saygı goumlsterilsin ya da goumlsterilmesin ndash dağılımın nasıl ortaya ccedilıktığıdır Bu teori adacircleti tarihsel olarak algılayışımıza dayanan usule ilişkin bir teoridir

Boumlylece en zengin ile en fakir kişi arasında geniş boşluk bulu-nan bir toplum acircdil olabilir En zengin ve en fakir arasında nere-deyse hiccedilbir fark bulunmayan bir toplum da boumlyle olabilir Refah ve gelir dağılımına ilişkin bilgi o toplumdaki adacirclet hakkında bize hiccedilbir şey soumlylemez Bunun iccedilin dağılımın nasıl gerccedilekleştiğini bilmemiz gerekir En zenginlerin refahlarını fakirlerin seve seve satın aldıkları malları sağlayarak edinmeleri durumunda geniş bir boşluğun olduğu toplum da acircdil olabilir Nispicirc eşitliğin bazı insanların diğerlerinden ccedilalıp ccedilırpması sayesinde sağlandığı bir durumda ise bu toplum adacircletsiz olacaktır

Nozick kendisinin accedilık ve basit olan goumlnuumllluuml edinim ilkesine ya-pılan iki ilacircve tanımlamaktadır İlk ilke geccedilmişteki haksızlıkların duumlzeltildiği ıslah ilkesidir Oumlrneğin muumllkuuml ccedilalınan kişilere muumllk-leri geri verilmeli ve zarar veren kişiler muumllkuuml zarar goumlrmuumlş kişi-lere tazminat oumldemelidir Buradaki amaccedil haklar suistimal edil-meden oumlnceki duruma yani statuumlko oumlncesi duruma doumlnmektir


İkinci olarak Nozick John Lockersquoun adının verildiği Lockeccedilu ko-şulu kabul etmektedir Buna goumlre muumllkuumln edinimi bir başkasını kendi hayatı iccedilin gerekli olan şeylerden (ccediloumlldeki su gibi) mahrum etmemelidir Bu gibi durumlar istisnai olmak uumlzere her tuumlrden dağılım potansiyel accedilıdan acircdildir

Toplumsal Adacirclet NedirThomas Sowellrsquoın da ifade ettiği uumlzere birden fazla kişinin arasın-daki etkileşimi kapsaması anlamında tuumlm adacirclet ldquotoplumsaldırrdquo Bununla birlikte toplumsal adacirclet talebi ccedilok daha guumlccedilluuml bir iddia-da bulunmaktadır Aslında Sowell bu adacircletin ldquoanti-sosyalrdquo oldu-ğunu ileri suumlrmektedir ccediluumlnkuuml bu talepleri kabul etmenin topluma olacak maliyetlerini goumlrmezden gelmektedir Politik accedilıdan kulla-nıldığı uumlzere toplumsal (ya da ldquodağıtımcırdquo) adacirclet maddicirc malların ahlacirckicirc accedilıdan sadece tek bir doğru dağılımı olduğunu ve bunun da mevcut toplumda bulunmadığını ifade etmektedir Bu neden-le devletin soumlz konusu ahlacirckicirc dağılımı gerccedilekleştirmek amacıyla gelir ve refahı ona sahip olanlardan kendi himaye ettiği gruplara dağıtması doğru goumlruumllmektedir Oumlzguumlrce tercih edilen muumlbadele-lerin olduğu bir piyasadan doğan dağılımın ahlacirckicirc olmadığı iddia edilmektedir Bu da hak kazandırıcı adacirclet teorisi ile ccedilelişmekte-dir Guumlnuumlmuumlzde toplumsal adacirclet politikada kullanılan popuumller bir slogandır ccediluumlnkuuml devlete ve onu idare edenlere kimin neye sahip olacağına karar verme yetkisini vermektedir Refahın dağıtı-mına ilişkin alternatif ilkeler ise nadiren accedilıkccedila ifade edilmektedir ldquoToplumsal adacircletrdquo bu adacircletin nasıl sağlanacağına ilişkin olarak yapılan bir değerlendirmeden ziyade hoşnutsuzluğu arttırmak ve guumlcuuml ele geccedilirmek amacıyla kullanılan bir slogandır

Bir Serap Olarak Toplumsal AdacircletFriedrich Hayek tuumlm bu toplumsal adacirclet duumlşuumlncesini kaccedilamak yollar aramak ve yanlış fikirler vermek amacıyla bilinccedilli olarak

82 Nigel Ashford

tasarlanmış bir serap olarak goumlrmuumlş ve reddetmiştir ldquoToplum-sal adacircletrdquo ifadesinin oumlzguumlr bir toplumda hiccedilbir anlamı olmadığı sonucuna varmıştır İnsanların oumlzguumlrce muumlbadelede bulunmala-rına izin verildiğinde bunu izleyen dağılım bir oumlzguumlrluumlk suumlreci-nin sonucu olacak ve hiccedil kimsenin amaccedillarına goumlre yaratılmamış olacaktır Bu duumlşuumlnceyle ilgili ilk sorun insan davranışlarına ve sadece insan eylemlerine uygulanan adacircletin acircdil veya adacircletsiz olabileceğidir Bununla birlikte oumlzguumlr bir toplumdaki oumlduumlllerin dağılımı herhangi bir kişinin amaccedillarının değil milyonlarca kişi-nin her guumln aldığı milyonlarca kararın sonucunda gerccedilekleşmek-tedir Bu durumda soumlzde acircdil olmayan bir boumlluumlşuumlm elde etmek iccedilin acircdil olmayan biccedilimde hareket eden kişiler kimlerdir İkinci olarak acircdil bir dağılımın ne olduğu konusunda hiccedilbir goumlruumlş bir-liği olmadığından toplumsal adacirclet ilkesini uygulamak herkesin refahın yeniden dağılımına bir başka kişinin değerlerini yansıtan biccedilimde katkıda bulunmasını gerektirecektir Bu da oumlzguumlrluumlğuumln tersi demektir Bir kişinin kendi toplumsal adacirclet goumlruumlşuumlnuumln ger-ccedilekleştirmesi diğerlerinin adacircletsiz olarak goumlreceği bir dağılım yaratacaktır Zorla yapılan her tuumlrden dağılım ccediloğu insanı mem-nun etmeyecektir Uumlccediluumlncuuml bir sorun da şudur toplum o kadar karmaşık ve daimicirc bir değişim hacirclindedir ki herhangi bir tuumlrden dağılımı yaratmak ve korumak muumlmkuumln değildir Tıpkı bir oyun-da olduğu gibi oumlnceden belirlenmiş bir sonuca youmlnelik olarak oynamak muumlmkuumln değildir Doumlrduumlncuuml olarak yeniden dağıtım refaha zarar vermektedir ccediluumlnkuuml herkes kendi gelirini tuumlketicile-rin taleplerini karşılamaya ccedilalışmak yerine gelir elde etmek iccedilin dayatılan kriterin koşullarını sağlayarak en yuumlksek duumlzeye ccedilıkar-maya ccedilalışacaktır Beşinci olarak yeniden dağıtım kararları alan kişileri kendilerinin daha fazla şey elde etmeye haklarının oldu-ğuna inandırmayı başaracak şekilde etkileyen kesimlerin politik guumlcuumlnuuml yansıtacaktır Nihaicirc kararları verecek olan şey politik guumlccedil olacak ve devlet bir refah kaynağı hacircline gelecektir


Totaliter Bir İlke Olarak Toplumsal AdacircletNozick toplumsal adacircleti totaliter bir ilke olmakla succedillamıştır ccediluumlnkuuml bu ilke refahın devletin dilediği şekilde serbestccedile dağı-tabileceği ortak bir muumllk olduğunu varsaymaktadır İnsanların kendi uumlrettikleri şeyler uumlzerinde hak talep etmeleri hiccedilbir biccedilim-de tanınmamaktadır Kolektif muumllkiyet varsayımı yapılmakta ve uumlretim boumlluumlşuumlmden ayrılmaktadır Oumlzguumlr bireylerin uumlruumlnlerini kontrol etme hakkını devlete ne vermektedir Bu ilke bize devle-tin taleplerini karşılamak iccedilin varolan toplumsal bir araccedil muame-lesi yapmaktadır Bu durum Kantrsquoın kategorik emperatif ilkesini inkacircr etmek demektir insanlara sırf diğerlerinin hedeflerini ger-ccedilekleştirmeye yarayan araccedillar olarak değil kendileri bir amaccedil ola-rak davranılmalıdır Koumlleliği yasaklayan da bu ilkedir Dolayısıyla toplumsal adacirclet totaliter sonuccedillar iccedilermektedir ccediluumlnkuuml hepimizin devletin koumllesi olduğunu ifade etmektedir

Ccedilatışan İlkelerToplumsal adacircleti savunanlar genellikle bunun ne anlama geldiği konusunda belirsizdirler Dinleyicilerinin bu ilkeyi ndash topluluktaki diğer dinleyicilerin goumlruumlşlerine zıt olmasına rağmen ndash onların ldquoki-min ne alması gerektiğirdquo hakkındaki goumlruumlşleri anlamına geldiğini varsayacaklarını umarlar Bu ilkeyi accedilıklamaya zorlandıklarında da uumlccedil ccedilelişkili ve tutarsız ilke oumlne suumlrerler eşitlik (eşitlik boumlluumlmuumlne bakınız) ihtiyaccedillar ve fazilet Bunları hepsi de haksız niteliktedir

Eşitlik Anlamında Toplumsal AdacircletEşitlikccedililer ahlacirckicirc olan tek boumlluumlşuumlmuumln gelir ve refah eşitliği oldu-ğuna inanırlar Goumlruumlşlerinde nadiren bu kadar accedilık olmalarına rağmen eşitsiz boumlluumlşuumlmuuml adacircletsizliğin bir delili olarak sunmaları gelirdeki her eşitsizliğin doğrudan adacircletsizlikten kaynaklandığı-nı ifade eder Eşitlikccedililer doğal olan durumun eşitlik olduğunu ve

84 Nigel Ashford

bundan meydana gelen her sapmanın accedilıklanması ve meşrulaştı-rılması gerektiğini varsayarlar Şuumlphesiz aslolan eşitsizliğin doğal olduğudur ve bunun eşitliğe youmlnelik hareketinin meşrulaştırılma-sı gerektiğidir Eşit gelirlere youmlnelik durum eşitlik adı altında ince-lenmektedir Bununla birlikte eşit gelirler koşulunun accedilıkccedila hak-sız olduğunda dikkat edilmelidir ccediluumlnkuuml diğer kişilerin isteklerine youmlnelik ccedilabalara uumlretime ya da bunların karşılanmasına oumlnem vermemektedir Bu durum ne kadar tembel ya da beceriksiz dav-ranırsa davransın herkesin eşit oumlduumlller alacağı anlamına gelir Pek ccedilok eşitlikccedili tam bir eşitliği değil sadece daha fazla eşitliği kastet-tiklerini ifade etmektedir Fakat bunların adacirclete ilişkin goumlruumlşleri-ni tatmin etmek iccedilin ne kadar eşitlik gereklidir Diğer eşitlikccedililer tamamıyla farklı bir oumllccediluumlte sahip iken bunlar kendi eşitlik sevi-yelerinin adacirclet oumllccediluumltuumlnuuml karşılayan tek seviye olduğu sonucuna nasıl varmaktadırlar

İhtiyaccedillar Anlamında Toplumsal Adacircletİkinci bir okul da refahın ihtiyaccedillar temelinde tanımlanması ge-rektiğini ileri suumlrmektedir İhtiyaccedil bir zorunluluktur o olmadan kimse yaşayamaz İhtiyaccedil istek veya arzulardan daha fazlasını kapsamaktadır İhtiyaccedil iccedilinde olan kişi gıda giyecek ya da barı-nak gibi hayatta kalması iccedilin gerekli şeylerden yoksundur Ccedilok oumlnemli olarak goumlruumllduumlkleri iccedilin bunların sadece arzulanır değil aynı zamanda birer hak oldukları da duumlşuumlnuumlluumlr Bu nedenle ih-tiyaccedilların diğer isteklerin karşısında oumlnceliği olmalıdır Diğer in-sanların isteklerinden oumlnce herkesin temel ihtiyaccedillarının karşı-lanması gereklidir İhtiyaccedillar felsefesinin mantığı kuumlresel yeniden dağılımdır Buna goumlre refah zengin uumllkelerdeki varlıklı insanların ellerinden zorla alınmalı ve fakir uumllkelerdeki fakir insanlara veril-melidir İhtiyaccedillar ilkesi kendilerini fakir olarak goumlrmekle birlik-te temel ihtiyaccedillarından yoksun olmayan uumllkeler de dahil olmak uumlzere zengin uumllkelerdeki geniş kesimlerin ellerinden sahip olduk-


ları şeylerin alınmasını gerektirir Duumlnyanın başka bir yerinde bi-rileri accedillık ccedilektiği muumlddetccedile kimsenin kendi evini geliştirmesine modaya uygun giysiler satın almasına sinemaya gitmesine ya da CD satın almasına izin verilmemelidir Bu mantığa goumlre kimsenin ihtiyaccedillar ilkesini savunan kişilerin kitaplarını satın almasına izin verilmemeli onun yerine bu kişilerin paraları ihtiyaccedil iccedilinde olan insanlara verilmelidir Diğer insanların ihtiyaccedilları karşılanmadığı suumlrece bu ilkeyi savunanların duumlnyayı dolaşıp fikirlerini tanıtma tekliflerini geri ccedilevirmeleri gerekir Bu kişilerin ilkelerini kendile-rine dahi uygulamamaları bunun ne kadar kusurlu olduğuna dair bir şeyler ifade etmelidir

İhtiyaccedil oumllccediluumltlerine ilişkin birkaccedil sorun soumlz konusudur İlk ola-rak ihtiyaccedilların tanımı uumlzerinde uzlaşmak muumlmkuumln değildir Bunlar nesnel mi yoksa oumlznel midir Aslında ihtiyaccedillar suumlrekli olarak yeniden tanımlanmaktadırlar dolayısıyla ihtiyaccedilların kar-şılanmasını sağlamak asla muumlmkuumln olmayacaktır İkinci olarak tarihsel iccedilerik goumlrmezden gelinmektedir İhtiyaccedil olarak goumlruumllen şeyler toplumlar iccedilinde ve arasında ve farklı tarihsel doumlnemlerde geniş oumllccediluumlde değişmektedir Uumlccediluumlncuuml olarak ihtiyacın varlığı ken-diliğinden diğer kişiler uumlzerinde bunun karşılanması iccedilin bir yuuml-kuumlmluumlluumlk yaratmaz Yaşaması iccedilin boumlbreğe ihtiyacı olan bir kişiyi oumlrnek olarak alalım Başkalarının hayatını kurtarmak iccedilin iki boumlb-reğinden birini goumlnuumllluuml olarak vermek isteyen birilerinin olması muhtemel iken insanları bir başka kişiye boumlbrek vermeleri iccedilin zorlamak haksızlık olarak goumlruumllecektir Diğer insanlara karşı olan yuumlkuumlmluumlluumlklerimiz bu kişilerin ailemiz arkadaşlarımız komşula-rımız hemşerilerimiz ya da tamamıyla yabancı kişiler olup olma-dıklarına bağlı olarak geniş oumllccediluumlde değişmektedir

Fazilet Anlamında Toplumsal AdacircletBu goumlruumlş insanların hak ettikleri ya da layık oldukları şeyleri alma-ları gerektiği duumlşuumlncesine dayanmakta ve insanların hakları olan

86 Nigel Ashford

şeyleri almaları gerektiği duumlşuumlncesiyle yuumlzeysel accedilıdan benzerlik taşımaktadır Bu durum eylemlerin ccedilabaların becerilerin hare-ketlerin sonuccedilların bir kişinin ekonomik değerini meşru kıldığı inancına dayanmaktadır Ccedilok ccedilalışan bir insanın işinde başarısız olduğunu ya da sevmediğimiz birinin işinde başarılı olduğunu goumlrmek hayal kırıcı olabilir Ancak uumlretilen şeylerden ziyade goumls-terilen ccedilabaların oumlduumlllendirilmesi saccedilma bir duumlşuumlncedir Bu buuml-yuumlk bir ccedilabayla ccedilukur kazıp onu yeniden dolduran bir kişiye az bir ccedilabayla değerli bir şey uumlreten kişiden daha fazla para oumldenme-si gerektiği anlamına gelir Malların minimum maliyet ve ccedilabayla uumlretilmesi arzulanır bir şeydir boumlyle bir durumda etkinlik sağla-nır ve refah en yuumlksek duumlzeye ccedilıkar Bu nedenle fazilet ilkesi tehli-keli bir duumlşuumlncedir ve refaha youmlnelik bir tehdittir Bu ilke Marxrsquoın yanlış olan emek-değer teorisine de yakın durmaktadır

Friedrich Hayek ldquotoplumsal accedilıdan değerli olmanınrdquo adacircletin temelini oluşturamayacağını ifade etmiştir İlk olarak bu durum toplumun ortak bir amacı olduğunu ve herkese bu ortak amaca yaptığı katkının derecesine goumlre değer biccedililebileceğini varsay-maktadır Ancak toplum geniş bir ccedileşitliliğe sahip farklı amaccedilları olan bireylerden oluşmaktadır İkinci olarak her işin ya da mes-leğin toplum accedilısından değeri uumlzerinde hiccedilbir uzlaşma yoktur Hemşireler askerlerden veya kasaplar oumlğretmenlerden daha fazla mı para kazanmalıdır Toplumun uumlyeleri aynı eylemi ya da hiz-meti ccedilok farklı biccedilimde değerlendireceklerdir Değer tamamıyla oumlznel olduğundan dolayı nesnel bir oumllccediluumlye sahip değildir Uumlccediluumlncuuml olarak arzu edilen şeylerin ccediloğu goumlsterilen ccedilabaların ya da ahlacirckicirc accedilıdan değerli olmalarının değil doğal becerilerin ve niteliklerin bir sonucudur Bazı kişiler diğer insanların takdir ettiği iyi bir sese ya da guumlzel bir goumlruumlnuumlme sahip olarak doğabilirler Bu bize şarkı-cıların ya da aktoumlrlerin ahlacirckicirc nitelikleri hakkında hiccedilbir şey ifade etmez Fazilet uumlzerine kurulmuş bir toplum bu kişilerin hizmet-lerine youmlnelik talep iccedilin gerekli olan şartları sağlayamayacaktır Bir malın değeri onu arzeden kişinin niteliği ile bağlantılı değildir


Doumlrduumlncuuml olarak soumlz konusu durumda kimin neyi hak ettiğine karar verecek kişilere ccedilok buumlyuumlk bir guumlccedil verilecektir Bunların değerli olarak goumlrduumlkleri şeyler oumlduumlllendirilecek ve diğer fikirler goumlrmezden gelinecektir

Hayekrsquoe goumlre ldquoMaddicirc oumlduumlllerin ccediloğunlukla insanların değerli goumlrduumlkleri şeylere denk duumlşmesi ne arzulanır ne de uygulanabilir bir şeydir bireylerin konumlarının akranlarının onların sahip ol-duğu faziletlere ilişkin goumlruumlşlerine zorunlu olarak bağlı olmaması oumlzguumlr bir toplumun gerekli bir niteliğidirrdquo

Liyakat ya da fazilet değeri belirlemede oumlnemli bir unsurdur belki de en oumlnemlisidir Genel itibariyle daha ccedilok ya da daha uumlret-ken ccedilalışan iyi bir eğitim almak iccedilin fedakacircrlıkta bulunan kişiler oumlduumlllendirilir Fakat ahlacirckicirc değerle bağlantılı olmayan zekacirc gouml-ruumlnuumlm ve talih de birer unsurdur Bunların oynadığı roluuml oumllccedilmek imkacircnsızdır Modern sosyolojinin kurucularından biri olan Her-bert Spencerrsquoın dikkati ccedilektiği uumlzere oumlzguumlr bir toplumda değeri bireyler ya da gruplar değil arz ve talep belirlemektedir Bunu da tuumlketicilerin işccedililerin ve işverenlerin her guumln aldığı milyonlarca karar vasıtasıyla piyasa gerccedilekleştirmektedir

Haklar Anlamında Toplumsal AdacircletEğer toplumsal adacirclet diye bir şey varsa bu haklar uumlzerinde te-mellenmelidir Nozickrsquoin oumlne suumlrduumlğuuml uumlzere adacirclet tarihsel bir niteliktedir ve belirli bireylerin refahlarını nasıl edindiklerine da-yanmaktadır Adacircletin toplumsal adacirclet teorilerinin hedefi olan nihaicirc durumla ya da belirli bir kalıba sokulmuş boumlluumlşuumlmle ilgi-lenmesi muumlmkuumln değildir Bu nedenle maddicirc boumlluumlşuumlme uygun duumlşen bir toplumsal adacirclet teorisi diğer her yerdeki aynı tuumlrden adacirclet kurallarına dayanacaktır Kurallara uymakla ilişkili olacak-tır Bu teori diğer insanların da haklarına aynı saygıyı goumlstermek koşuluyla bireylerin kendi anladıkları şekildeki istek ve ihtiyaccedilla-rını takip etmelerine izin veren usule ilişkin bir adacirclet teorisidir

88 Nigel Ashford

Adacircleti SavunmakYunanlı filozoflar adacircletin iyi bir toplumun temelini oluşturdu-ğuna inanırken haklıydılar Dolayısıyla tuumlm partilerin kolekti-vistlerinin kendi guumlccedil ve yeniden dağıtım arzularını desteklemek iccedilin adacircletin dilini kullanmaya ccedilalışmaları anlaşılabilir bir şeydir Toplumsal adacirclet talepleri gerccedilek adacirclete ve oumlzguumlr topluma youmlne-lik ciddicirc birer tehdittir ve bunlara sert bir şekilde karşı koymak gerekir Adacirclete olan bağlılık toplumsal adacirclet duumlşuumlncesinin red-dedilmesini gerektirir

OkumaNorman Barry An Introduction to Modern Political Theory Londra Macmil-

lan 2000 6 boumlluumlmFriedrich Hayek Law Legislation and Liberty Cilt 2 The Mirage of Social

Justice Londra Routledge 1976 8 ve 9 boumlluumlmlerDavid Hume A Treatise of Human Nature Oxford Clarendon Press 1972

(1740)J R Lucas Democracy and Participation Harmondsworth Penguin 1976

7 boumlluumlmRobert Nozick Anarchy State and Utopia Oxford Blackwell 1974 7 bouml-

luumlmAdam Smith A Theory of Moral Sentiments Indianapolis Liberty Press

1976 (1759) 2 kısımThomas Sowell The Quest for Cosmic Justice New York Free Press 1999

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Toplumunuz ne kadar acircdil2 Toplumunuzdaki gelir ve refah dağılımı acircdil mi3 Refah zengin uumllkelerden fakir uumllkelere doğru yeniden dağıtıl-malı mıdır

89

Barış

ldquoSınırları mallar geccedilmediğinde askerler geccedilerrdquo

Frederic Bastiat

Barış NedirBarış oumlzguumlrluumlk ve adacircletle birlikte liberal medeniyetin en buumlyuumlk uumlccedil değerinden biridir Nasıl oumlzguumlrluumlk baskının olmaması ve adacirclet de haksızlığın olmaması şeklinde tanımlanabilirse barış da sava-şın olmaması şeklinde tanımlanabilir Barışın pasifizm ile yani guumlccedil kullanımının reddedilmesi ile karıştırılmaması gerekir Uumllke-ler arasındaki belirli bir duruma işaret etmekle birlikte pasifizm her ne pahasına olursa olsun uygulanması gereken bir barış poli-tikası değildir Oumlzguumlrluumlk veya adacirclete değer verdiğimiz gibi barışa da değer veriyoruz ccediluumlnkuuml barış tek başına bir amaccedil olmaktan zi-yade kendi yaşamlarımızı youmlnlendirmemize izin veriyor Bu ortak barış umudu yerkuumlredeki insanlar tarafından da paylaşılmaktadır yine de uzun insanlık tarihi boyunca bu durum bir normdan ziya-

90 Nigel Ashford

de bir istisna olmuştur Savaşın elinin şimdiye dek uzanmadığı ki-şiler iccedilin barış oumlnemsiz ve sıradan goumlzuumlkebilir fakat gerccedilekte tarih barışı gerccedilekleştirmenin savaştan daha zor olduğunu goumlstermek-tedir Barışı insanlığın en yuumlksek ve soylu gayelerinden biri olarak ortaya koyan şey savaşın değersiz kana bulanmışlığıdır

Kadim duumlnyada savaş guumlnluumlk hayatın oumlnemli bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturuyordu Oumlyle ki kadim Yunan ve Roma duumlşuumlnuumlrleri an-laşmazlıkları ve ccedilatışmaları insan toplumunun doğal duumlzeninin bir parccedilası olarak goumlruumlyorlardı Buumlyuumlk İskender gibi generaller yabancı halkları fethetmek iccedilin ordular youmlnetiyor ve savaşa barış-tan daha fazla değer veriyorlardı Savaşı tuumlm şeylerin babası olarak ilacircn eden Yunanlı filozoflar ile aynı fikri taşıyorlardı Spartalılar ve daha sonra da Romalılar oumlzellikle savaşı toplumun zenginleşmesi ve ilerlemesi iccedilin zorunlu sayıyorlardı Platon ve Aristo da dahil olmak uumlzere pek ccedilok entelektuumlel insanlığın geleceğinde savaşların olmamasından endişeleniyorlardı ccediluumlnkuuml savaşların yokluğunun beşericirc medeniyeti bozarak onun tembelliğe ve durgunluğa duumlş-mesine yol accedilmasından korkuyorlardı Yiğitlik ve kendini feda etme gibi savaşccedilılara ait erdemlerin savaş ve onun gerektirdiği militerleşme olmadıktan sonra ortadan kalkacağına inanıyorlar-dı Barış duumlşuumlncesi ortaya ccedilıkışını farklı geleneklere borccedilludur bu geleneklerin koumlkleri de Judeo-Hıristiyanlığın ve İslacircmrsquoın dinicirc gelenekleri ile 18 yuumlzyıl Aydınlanmasırsquonda yatar

Barış duumlşuumlncesinin guumlcuuml milletler arasında savaş olmaması sa-yesinde insanlığın edineceği maddicirc kuumlltuumlrel ve manevicirc yararlarda yatmaktadır İnsanlık tarihinin ccediloğu boyunca milletler refahları-nı emperyalizm politikalarıyla en yuumlksek seviyeye ccedilıkarmaya ve duumlnyadaki fikirleri etkilemeye ccedilalışmışlardır Persler ve onlardan oumlnce Romalıların yaptığı gibi Avruparsquonın buumlyuumlk guumlccedilleri de yeni bir keşif ccedilağı başlatmış ve bilinen duumlnyanın sınırlarını 16 yuumlzyıl-dan itibaren genişletmişlerdir İlk olarak Portekizliler ve İspanyol-


lar ardından İngilizler ve Hollandalılar daha sonra da Almanlar İtalyanlar Ruslar ve Japonlar imparatorluklar vasıtasıyla maddicirc zenginlik ve askericirc guumlccedil aramışlardır Aydınlanma duumlşuumlnuumlrleri buuml-yuumlk guumlccedillerden kolonyal kazanımlarını goumlnuumllluuml olarak vermelerini beklemenin gerccedilekccedili olmadığını duumlşuumlnmuumlşler fakat yine de ba-rış iccedilinde bir arada yaşamanın ve serbest ticaretin ulusal refahı ve uumlstuumlnluumlğuuml arttıracağına ilişkin giderek etkili olan bir doktrin kurmuşlardır Ticaret ve muumlbadele duumlşmanı dosta ccedilevirecek guumlce sahipti Modern duumlnya doğuyordu

Barışın insanlara faydaları hakkındaki bu modern duumlşuumlnce eski duumlzenin elitlerince bir sapkınlık olarak goumlruumllduuml Aydınlanmarsquonın buumlyuumlk duumlşuumlnuumlrlerinden biri olan David Hume uluslararası iliş-kileri bir uumllkenin kazancının zorunlu olarak diğerinin kaybını oluşturduğu negatif toplamlı bir oyun olarak kabul eden gelenek-sel akla ccedilatıyordu ldquoSadece bir insan olarak değil aynı zamanda bir İngiliz uyruğu olarak da Almanya İspanya İtalya ve hatta Fransarsquonın ticaretinin gelişmesi iccedilin dua ediyorumrdquo Bu şekilde Humersquoun politikası Britanyarsquonın geleneksel duumlşmanlarıyla bile ticareti tavsiye ediyordu Bu duumlşuumlnceler daha sonra Britanyarsquoda John Stuart Mill Fransarsquoda Frederic Bastiat ve Almanyarsquoda Wil-helm von Humboltrsquoda ifadelerini buldular Meclisteki guumlccedilluuml toprak sahiplerinin ithal hububatı vergilendirerek ucuz ekmeği şehirlerden uzak tutmak iccedilin kullandığı tahıl yasalarını Robert Peelrsquoin muhafazakacircr bakanlığı 1846 yılında kaldırdığında Bri-tanya kısıtlanmamış bir serbest ticaret politikasını benimsedi Richard Cobden ve John Bright adındaki iki İngiliz bakan serbest ticaret propagandası yapmak amacıyla 1838rsquode Tahıl Karşıtı Yasa İttifakırsquonı kurdular ve serbest ticaretin duumlnyadaki halklara yeni bir barış doumlnemi getireceğini ileri suumlrduumller Hatta Cobden Britanya imparatorluğunu aristokratlar iccedilin olan devasa bir dış yardım (re-fah) sistemi olarak adlandırdı

92 Nigel Ashford

Serbest Ticaret Buumltuumlnleşmiş Tek Bir Duumlnya YaratırNapolyon Savaşlarırsquonın bitiminden itibaren neredeyse bir yuumlzyıl sonraki I Duumlnya Savaşırsquonın başlangıcına değin Batı Avruparsquoda suumlren uzun barış doumlnemi bu duumlşuumlncelerin mirasıydı Bu barışın nedenlerinden biri serbest ticaretin 19 yuumlzyılın ikinci yarısında İngilterersquonin yanı sıra Fransa Almanya ve daha az bir derecede de Birleşik Devletlerrsquode duumlzenli olarak gelişmesiydi Serbest ticaret buumlyuumlk guumlccedilleri birbirlerine bağımlı kılarak barışı daha fazla temi-nat altına almıştı Uluslararası ticaret arttıkccedila uumllkeler rekabetccedili uumlstuumlnluumlğe daha fazla sahip oldukları uumlretim alanlarında uzman-laşabiliyorlardı ve ithali ucuza gelen malları uumllke iccedilinde uumlreterek kaynakları israf etmelerine gerek kalmıyordu Serbest ticaret aynı zamanda yabancı kuumlltuumlrlerle de yeni bağlantılar kurulmasını sağ-lamış barışa kapitalizm oumlncesi doumlnemin rekabetinden daha fazla katkıda bulunan ve halk iccedilin elverişli olan bir ortam yaratarak dar ve şovenist milliyetccedililiği yıkmıştı Bir zamanlar uumllkeleri boumllen ti-caret şimdi onları barış iccedilinde birbirlerine yaklaştırıyordu

Fikirlerin Serbestccedile HareketiSoldaki idealistler kimi zaman aydınlanmış bir devletin ve dip-lomasinin barışı sağlayabileceğini varsayarlar fakat bu duumlşuumlnce barışı teşvik eden ekonomik saiklerin yanlış anlaşılmasına dayan-maktadır Oumlzguumlrluumlk uumllkeleri sadece birbirlerine bağımlı kılmakla kalmaz aynı zamanda fikirlerin değişimi iccedilin oumlnemli bir kanal işlevi goumlruumlr ve baskıcı rejimlerin karanlığında yaşayan insanlara oumlzguumlr bir toplumda yaşamın neye benzediğine dair ufak bir fikir verir Bilginin serbestccedile akışı ve zacirclim devletlerin erişemediği guumlccedil kaynakları duumlnyanın pek ccedilok yerinde insanların umutlarını ve beklentilerini attırmıştır Bazı uumllkelerdeki oumlzguumlrluumlkler (oumlrneğin BBC World Wide Service ve Radio Free Europe gibi kurumların yayın yapmasına izin veren oumlzguumlrluumlkler) ve yabancı teknolojilerin


devletin erişiminin oumltesinde olması Sovyet imparatorluğunun bitişinde oumlnemli birer etkendiler Bunlar bir zamanlar komuumlnist koloniler ve Batırsquonın duumlşmanı olan uumllkeleri muumlttefikler hacircline ge-tirmişlerdir

Guumlccedilluuml Olmak Yoluyla BarışBarışa youmlnelik eğilim saldırganlık karşısında zayıflık goumlstermekle karıştırılmamalıdır Totaliter diktatoumlrlerin saldırgan politikaları 20 yuumlzyıl boyunca barışa youmlnelik en buumlyuumlk tehdidi oluşturdu-lar Sovyetler Birliğirsquonden (1917ndash1991) ve Nazi Almanyasırsquondan (1933ndash1945) guumlnuumlmuumlzuumln Libya Suriye Irak ve Kuzey Korersquodeki diktatoumlrluumlklerine kadar tuumlm askericirc rejimler ccediloğu defasında oumlluumlm-cuumll silahlarla barışa meydan okudular Barışın koruyucuları bu tehditlere nasıl yanıt verileceği konusunda sık sık aralarında bouml-luumlnduumller ve suumlrekli olarak tehditkacircr komşularıyla uzlaşma yolları aradılar Ancak tarih Ronald Reaganrsquoın goumlzlemini doğrulayarak ccediloğu defasında bunun bir hata olduğunu goumlstermiştir ldquobarışın en oumlnemli garantisi zayıflık değil guumlccediltuumlrrdquo

Batı 1930rsquolarda Nazileri yatıştırmaya ccedilalışma hatasını yaptı Bunu Hitlerrsquoin Avusturyarsquoyı ilhak ve Polonya Ccedilekoslovakya Da-nimarka Fransa Macaristan Norveccedil ve Rusyarsquoyı işgal etme ka-rarı izledi ve duumlnya savaşı kısa suumlrede başladı Batı aynı yanlışlığı Sovyetlerin Batı Avruparsquoya yerleşmelerine izin verdiğinde de yap-tı Sovyetler burada 40 yıldan fazla bir suumlre kaldılar Bu hata Batı 1970rsquolerde Sovyetler Birliği ile silah indirimi pazarlığı yapmaya ccedilalıştığında da tekrar edildi Bunu kuvvetli bir Sovyet ordusunun kurulması ve Afganistanrsquoın işgali izledi Yatıştırma politikasının başarısız olmasının ve Batırsquonın 1940rsquolarda ve 1980rsquolerde aldığı sa-vunmasını geliştirme kararının başarılı olmasını nedeni muhte-melen guumlccedillerini askericirc kuvvetlerle genişletmeye ccedilalışan uumllkelerin askericirc guumlce saygı goumlstermeleri ve askericirc zayıflıktan yararlanmala-

94 Nigel Ashford

rıdır Bunun nedeni bir uumllkenin gidişatı verilen oylar yerine atılan kurşunlar ile belirlendiğinde demokrasinin yabancı saldırganla-ra karşı uyguladığı denetleme ve fren mekanizmalarının ortadan kalkmasında yatmaktadır Finansman kaynaklarının olmaması bir diktatoumlrluumlğuumln saldırgan bir dış politika izleme kapasitesini sınır-layabilir ancak kamuoyunun goumlruumlşuuml bunu yapamaz zira insanlar iktidarı değiştirme imkacircnından yoksundurlar

Savaş YoluDevlet planlamacılığı ilkesi uumlzerine inşa edilmiş toplumlar saldır-gan dış politikalar benimsemeye eğilimlidirler ccediluumlnkuuml guumlcuuml devle-tin elinde toplamaktadırlar Bu da piyasa ekonomisine etkide bu-lunan ccedileşitli bilgi kaynaklarına devlet sızamadığı ve buumlrokraside yer alan kişiler devleti farklı youmlnlere ccedilekmeye ccedilalıştığı muumlddetccedile guumlccedilluuml liderlik taleplerine yol accedilar Şunu da unutmamak gerekir ki bu toplumlarda refahın yaratılması sıkı bir şekilde kontrol edil-mektedir ve bu nedenle elde edilmeye değer tek şey iktidarın ken-disidir Tarihsel olarak bakıldığında bu iktidarı kullanmaya aday kişiler accedilısından hiccedilbir eksiklik ccedilekilmemiştir Gerccedilekte aramız-da kolektivist toplumlardaki iktidar mevkilerinin cazibesine ka-pılmaya eğilimli olan kişiler sıradan vatandaşlardan ziyade en az ilkeli olan kişilerdir Hitler Stalin Saddam Huumlseyin ya da Kaddafi gibi guumlccedilluuml bir lider bir kez ortaya ccedilıktı mı onu durdurmak zordur Bu noktada enternasyonalizme ait sosyalist idealleri yuumlksek sesle dile getirerek iktidara gelen liderler dahi kontroluumlnuuml elde etmeye ccedilalıştıkları kaynakların kendi kontrolleri dışındaki uumllkelere akta-rıldığını goumlrmeyi istemediklerinden ulusalcı ve emperyalist kesi-lebilmektedirler

Kolektivizmin militarist iccedilguumlduumlleri bu tuumlrden toplumların bire-ye ve onun oumlzguumlrluumlğuumlne verdikleri değerin bir uumlruumlnuumlduumlr Ulusal hedeflere ulaşmak iccedilin bireylerin faaliyetlerinin ve tercihlerinin


merkezicirc olarak youmlnlendirilmesi gerekiyorsa bu durumda insanları devletin planlarıyla uyumlu olmaya zorlamak iccedilin guumlccedil kullanılması ihtilacircfların ve karşı koymaların acımasızca icabına bakılması gere-kir Bu toplumun yapısı oumlyledir ki o toplumda yaşayan insanların değer verdikleri her ahlacirck kuralını bozmaya hazır insanlara gerek-sinim duyduğu gibi boumlylelerini cezbeder de Ahlacirckın duumlnya dev-riminin ihtiyaccedillarının koumllesi olduğunu 1920rsquode meşhur bir şekilde ilacircn eden de Leninrsquodir Tuumlm toplumun idaresini boumlyle insanlar el-lerinde tuttuğunda bunu Nazilerin Nihaicirc Ccediloumlzuumlmrsquouuml Sovyet Gu-lagları Maorsquonun Kuumlltuumlr Devrimi ve Kamboccedilyarsquonın Oumlluumlm Tarlaları gibi iğrenccedillikler takip eder Oumlzguumlr toplumlara ilişkin bilgiler oumlrtbas edilir İktidarı demokratik yollardan değiştirmenin araccedilları konuş-ma konusu olmaktan ccedilıktığı gibi anayasadan da ccedilıkar Devlet diğer uumllkelerle ilişkilerini istediği şekilde youmlnetmekte serbest kalır

Duumlnya Devleti Duumlşuumlncesinin YanlışlığıPek ccedilok insan barış ve kuumlresel birlik amacına en iyi ağırbaşlı an-laşmalarla ulusları birbirine bağlayabilecek ve devletlerin sıkın-tılarını gideren bir mahkeme olarak iş goumlrebilecek uluslar uumlstuuml kurumların katkıda bulunabileceğini varsayar İccedilinde bulunduğu-muz ve savaşlarla parccedilalara boumlluumlnmuumlş bu yuumlzyıl boyunca uumllkeler arası duumlşmanlıkların yeniden ortaya ccedilıkmamasını sağlamak ama-cıyla kurumlar oluşturuldu Milletler Cemiyeti Birleşmiş Millet-ler ve Avrupa Birliği hep bu soylu amaccedil goumlzetilerek kurulmuştur Gerccedilekte ise barışı korumak iccedilin gerekli olan ekonomik kuumlltuumlrel ve manevicirc bağlar şebekesini yaratan şey devletler değil bu dev-letlerin vatandaşlarıdır Ulusal savunmanın ihtiyaccedillarına ya da haklı bir nedene dayandırılmayan savaşlara kamuoyunun uzun suumlre tahammuumll goumlstermediği demokratik devletler dahi kurulan bu şebeke ile aynı youmlnde gitmeye ccedilalışırlar Yapılan ticarete tari-feler ve kotalar dayatmakla ve kendi ekonomilerini koumltuuml youmlneten yozlaşmış devletlere dış yardım oumldemeleri yapmakla huumlkuumlmetler mal ve hizmetlerin barışa youmlnelik ortak bir ilgi oluşturan idealle-

rin ve inanccedilların serbestccedile akışını engellerler Şuumlphesiz yabancı yatırımların ve fikirlerin akışını kısıtlayan diktatoumlrluumlkler bu iler-lemenin oumlnuumlne daha da buumlyuumlk engeller koyarlar Uluslar uumlstuuml huumlkuumlmetlerin sağladığı fayda bunları oluşturan devletlerin sayısı ile sınırlıdır diktatoumlrluumlklerin ve otokratların ccediloğunluğu ellerinde tuttuğu yerlerde (BM gibi) bunların barış amacına zarar vermele-ri de muumlmkuumlnduumlr

Barış İccedilin Yapılması GerekenlerBarışı gerccedilekleştirmenin en iyi yolu şu uumlccedil ilkeyi desteklemekten geccediler serbest ticaret liberal demokrasi ve askericirc guumlccedil Savaşın en buumlyuumlk nedenini kendi guumlccedillerini ve servetlerini diğer uumllkelerin aleyhine arttırabileceklerine inanan otokratik rejimler oluşturur Serbest ticaret ise herkesin kazanccedillı ccedilıkabileceği pozitif toplamlı bir oyun yaratır Savaş duumlşmanlarımızın sahip olduğu refahı or-tadan kaldırır ama aynı şekilde bize de zarar verir Serbest ticaret uumllkeler arasındaki barışccedilıl ilişkiler iccedilin gerekli olmakla birlikte ye-terli bir koşul değildir İkinci olarak tarihsel kanıtlar bize liberal demokrasilerin kendi aralarında savaşmalarının pek muhtemel olmadığını goumlstermektedir Tarihte iki liberal demokrasinin bir-biriyle savaştığı hiccedilbir oumlrnek yoktur Uumlccediluumlncuuml olarak ister bireysel ister toplu hacirclde olsun liberal demokrasilerin askericirc guumlccedilleri elde tutmaları gerekir Buradaki amaccedil tuumlm potansiyel saldırganlara savaştan hiccedilbir şey elde edemeyeceklerini goumlstermektir Başkan Teddy Rooseveltrsquoin oumlnerdiği gibi ldquoTatlılıkla konuşun ancak buuml-yuumlkccedile bir sopayı da yanınızdan eksik etmeyinrdquo

Barışa Youmlnelik Sebeplerİki duumlnya savaşının yarattığı kıyım ve yıkım ile Soğuk Savaş bo-yunca duumlnyanın peşini bırakmayan nuumlkleer kıyım teroumlruuml insan-lığın koşullarının ilerlemek zorunda olduğunu soumlyleyen hiccedilbir tarihsel kanunun olmadığını hatırlamamıza yardım etmektedir

97

Barış iccedilin yapılan kadim duaya verilen yanıtın oumlduumllleri pek buumlyuumlk-tuumlr Pek ccedilok uumllke serbest ticaret birlikleri hacirclinde bir araya geliyor ve son yarım yuumlzyıldır barışı koruyan serbest ticaret sistemini inşa ediyorlar İnsanların ticaret vasıtasıyla bir araya gelmeleri yeni bir refah ve barış doumlnemini salıverdikccedile tuumlm insanlık duumlnya halkları-nın kısıtlanmamış işbirliğinden kazanccedillı ccedilıkacaktır Refah iccedilinde olan uumllkeler de bundan faydalanacaktır ndash ama oumlzguumlrluumlğuumln ya da guumlven iccedilinde olmanın ne demek olduğunu bilmeyen ve yeterli yi-yeceği olmayan milyonlarca insan kadar değil

Okuma Raymond Aron On Peace and War Londra Weidenfeld amp Nicholson

1966Friedrich Hayek The Road to Serfdom Londra University of Chicago Press

1976 (1944) 15 boumlluumlmDavid Hume Essays Moral Political and Literary Indianapolis Liberty

Press 1981 (1742)Ludwig von Mises Liberalism Irvington-on-Hudson NY Foundation for

Economic Education 1985

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Barışı ne pahasına olursa olsun gerccedilekleştirmeli miyiz2 Diğer uumllkelerdeki savaşlara (eğer muumldahale edilecekse) ne za-man muumldahale edilmesi gerekir3 Barışı nasıl destekleyebiliriz

99

Oumlzel Muumllkiyet

ldquoOumlzel muumllkiyet bireylere devletten bağımsız oldukları bir alan yaratır Otoriter iradenin işleyişine sınırlar koyar Politik guumlccedille birlikte ortaya

ccedilıkan ve ona muhalefet eden diğer guumlccedilleri serbest bırakır Oumlzel muumllkiyet boumlylece devletin sert muumldahalelerinden bağımsız olan tuumlm o faaliyetle-

rin temelini oluştururrdquo

Ludwig von Mises

Oumlzel Muumllkiyet NedirBeşericirc muumllkiyet kurumu nesneleri ndash ister bireyler tarafından is-ter evlilik birlikteliği gibi gruplar tarafından ister oumlzel girişim ya da devlet tarafından olsun ndash oumlzel olarak sahip olunan şeyler biccedili-minde parccedilalara ayırır Hava ve deniz gibi kimi nesneler tarihsel olarak ayrı ayrı muumllklere boumlluumlnmuumlş olmamakla birlikte teknolojik gelişmeler soumlz konusu kurumun daha geniş bir nesneler alanına uygulanmasını muumlmkuumln kılmıştır Maliklerin kendi muumllkleri uumlze-rinde kullandıkları hakları sadece somut nesnelere denk duumlşmez

100 Nigel Ashford

bir kişinin kendi emeğini ve onun uumlruumlnlerini satması da en az top-rak ya da fabrika sahibi olmak kadar bir muumllkiyet hakkıdır Sahip olma hakkı devrolunamaz niteliktedir diğer kişilerin muumllklerinin zaman ve mekacircn accedilısından uumlzerindedir Muumllkuuml bir başka kişinin muumllkuuml dahilinde yer alsın ya da almasın muumllk sahibi malik olma durumunu muhafaza eder Muumllkiyet halkları oumlzguumlr bir toplumda bireylerin muumllkiyeti serbestccedile edinmelerine elden ccedilıkarmalarına ve kısıtlanmadan kullanmalarına izin verir

Oumlzel muumllkiyet insanlık medeniyeti kadar eskidir Muumllkiyet ku-rumu insanlığı yeryuumlzuumlnde yaşayan diğer tuumlrlerden ayırır Adam Smithrsquoin yazdığı gibi ldquokimse bir hayvanı hareketleri ve doğal ccedilığ-lıklarıyla diğer bir hayvana bu benim o da senin onun karşılığın-da bunu vermek istiyorum diye anlatırken goumlrmemiştirrdquo İnsanlı-ğın bu buluşu onun medeniyetinde oumlnemli bir unsur olmuştur her ikisi de birlikte gelişmişlerdir Bir kimsenin muumllkiyete sahip olma ve onu elden ccedilıkarma hakkının tanınmasına ilişkin en eski bilgilerimiz Akdeniz boumllgesinden gelmektedir Bu hak limanlara ve denizlere dayalı pek ccedilok toplum arasında geniş bir ticaret ağı-nın kurulmasına imkacircn vermiştir Deniz ticareti yerel youmlneticile-rin ulaşabilecekleri alanın oumltesine kadar genişlemiştir Muumllkiyet ve oumlzguumlrluumlk arasındaki bağlantı ilk defa antik Yunanrsquoda tanınmış-tır Şunu biliyoruz ki Girit anayasasını yapan kişiler ldquooumlzguumlrluumlğuuml bir devletin en yuumlksek fazileti olarak kabul etmişler ve sırf bu ne-denden oumltuumlruuml koumllelik koşullarında her şey egemenlere ait iken muumllkiyetin oumlzellikle onu elde edene ait olmasını sağlamışlardırrdquo

Kadim halklar oumlzel muumllkiyet duumlşuumlncesinin temellerini hiccedil-bir zaman sağlam bir şekilde atmamışlardı Akdenizrsquode ticare-tin gelişmesine uzun suumlre direnen Spartalılar bireysel muumllkiyeti tanımamışlar hırsızlığa izin vermişler ve hatta teşvik etmişlerdi Platon ve Aristo da Sparta uygulamalarına geri doumlnuumllmesini arzu-luyorlardı Daha sonra emperyal Romarsquonın kudreti Korintlileri ve


Kartacalıları kovarak yeni doğmakta olan oumlzel muumllkiyet merkez-lerini ezecekti Kadim duumlnya oumlzel muumllkiyetin tanınması uumlzerine temellenmiş olan yeni medeniyetlerin doğum sancılarına ve bunu devletlerin ve askerlerin oumlzel muumllkiyete yaptıkları saldırıların ya-rattığı ccediloumlkuumlşlerin izleyişine ait oumlrneklerle karışmış hacircldedir İslacircm hukukccedilusu İbni Haldun bu suumlreci onun Mısır medeniyetinin yuumlk-selişine ve duumlşuumlşuumlne yol accediltığını soumlyleyerek tarif ediyordu ldquoHane-danlığın başlangıcındardquo diye yazıyordu ldquoyapılan vergilendirme kuumlccediluumlk meblağlardan buumlyuumlk hacircsılatlar getiriyordu Hanedanlığın sonunda ise buumlyuumlk meblağlar kuumlccediluumlk hacircsılatlar getiriyordurdquo

Devletlerin istikametlerini oumlzel muumllkiyetin kullanılmasından insanların oumlzel muumllklerinin korunmasına ccedilevirmeleriyle modern ticaretin ve muumlbadelenin temelleri atılmış oldu Bu kurumun ilk ccedilağdaş soumlzcuumlsuuml John Locke idi Locke ldquomuumllkiyetin olmadığı yerde adacircletin de olmadığınırdquo ilacircn etmişti ccediluumlnkuuml muumllkiyet hakları di-ğer buumltuumln hakların kaynağını oluşturuyordu Muumllkiyet haklarının ihlacircli adacircletsizlik demekti Lockersquoun ileri suumlrduumlğuuml uumlzere ldquoHer insan kendi kişiliğinde bir muumllke sahiptir Bu kişinin kendin-den başka hiccedilbir hakkı yoktur Bedeninin yaptığı iş ve ellerinin uumlruumlnuuml diyebiliriz ki tamamıyla onundurrdquo Bu sadece politik bir teoriden ibaret değildi aynı zamanda 18 Yuumlzyıl İngilteresirsquoni ve Hollandasırsquonı tarif etmek iccedilin yapılmış bir girişimdi Bu uumllkelerin youmlnetimi altında muumllkiyete diğer her yerde olduğundan daha faz-la saygı goumlsteriliyordu Bir yuumlzyıl sonra David Hume daha da ileri gitti ve History of England adlı eserinde İngilterersquonin kudretini bu uumllkede muumllkiyet haklarına saygı goumlsterilmesine atfetti Hume aynı zamanda sahipliğin olmamasının toplumun kaynaklarını nasıl tuuml-kettiğine dair uumlnluuml bir yorum da yapmış The Tragedy of Commons adlı eserinde uzun suumlre korunmasında kimsenin ticaricirc ccedilıkarı ol-madığı iccedilin ortak muumllkiyetin toprağı aşırı kullanım yoluyla harap ettiğine dair uumlnluuml duumlşuumlncesini soumlylemişti

102 Nigel Ashford

Muumllkiyet Hakları Olmadan İnsan Hakları da OlamazBireylerin diğer bireylerden farklı olan amaccedillarını gerccedilekleştir-mek iccedilin kendi bilgilerini ve becerilerini kullanma oumlzguumlrluumlkleri oumlzel muumllkiyet kurumuna bağlıdır Muumllkiyete oumlzel olarak sahip olunmadıktan sonra tuumlm bireylerin amaccedilları devlet tarafından kontrol edilecektir Bazı kişiler insan haklarının muumllkiyet hakla-rından oumlnce geldiğini ifade ederler fakat bu bir yanlış anlamaya dayanmaktadır Muumllkiyet hakları muumllkiyete ilişkin haklar değildir muumllke ait insan haklarıdır Gerccedilekte en temel insan hakkı kişinin kendi vuumlcuduna sahip olması olduğundan dolayı muumllkiyet hak-ları insan haklarının temelini oluşturur Bireyler kendi emekleri-nin uumlruumlnleri uumlzerinde ahlacirckicirc accedilıdan hak sahibidirler Amerikan Bağımsızlık Bildirgesirsquonin yazarlarının sıraladıkları yaşam oumlzguumlr-luumlk ve mutluluğu arama hakları gibi haklar kendi kendimize sa-hip olmak da dahil tuumlmuumlyle muumllkiyet haklarına bağlıdırlar Muumllk sahibi olma hakkı BM İnsan Hakları Bildirgesi Madde 17rsquode de tanınmıştır

Konuşma Oumlzguumlrluumlğuuml Oumlzel Muumllkiyetin Olmasını GerektirirOumlzel muumllkiyetin olmadığı yerde ifade oumlzguumlrluumlğuuml de olamaz Oumlrne-ğin toplantı salonu kiralama hakkının ya da fikirleri basılı olarak veya internet yoluyla ifade etme hakkının olmadığı durumlarda konuşma oumlzguumlrluumlğuuml yoktur Oumlzguumlrce konuşma hakkımız kişiliği-mizin ve toplumdaki maddicirc kaynakların oumlzel muumllkiyetine bağlı-dır 1930rsquolarda İngilterersquode radyo yayıncılığı devletin elindeydi Huumlkuumlmetten gelen emir uumlzerine BBC Winston Churchillrsquoin Nazi Almanyası tehdidi hakkındaki goumlruumlşlerini neşretmesini durdur-muştu Devletin oumlzel muumllkiyeti baskı altında tutması her zaman ve her yerde konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnuumln bastırılması anlamına gelir Oumlzel muumllkiyet medenicirc oumlzguumlrluumlklerimize ve politik oumlzguumlrluumlğuumlmuuml-


ze destek olur zira muumllk sahibi olma hakkı olmadıktan sonra bi-reylerin yetkililerce susturulması muumlmkuumlnduumlr Komuumlnist uumllkeler-de konuşma oumlzguumlrluumlğuuml yoktur ccediluumlnkuuml konuşacak yer yoktur

Bireyler İccedilin Oumlzguumlrluumlk AlanıOumlzel muumllkiyetin kısıtlanmadan kullanılması bireylerin kimlik ve oumlzdeğer duygularını arttırarak onlara yaşayabilecekleri kendi tercihlerini yapabilecekleri ve kendi kaderlerini belirleyebilecek-leri bir alan yaratır Bu alan olmadan bireyler diğer kişilerin keyficirc iradesine tacircbi olacaklar ve dolayısıyla gelecek iccedilin kesinlik iccedileren planlar yapamayacaklardır Oumlzel muumllkiyet kurumu kıt kaynakla-rı olan bir gezegende insanların diğer kişilerin haklarına tecavuumlz etmeden bir arada yaşamalarını sağlamaktadır Bu benzersiz ku-rum basitccedile belirli şeyler uumlzerindeki kontroluuml belirli bir kişiye ya da gruba vererek toplumun varolmasını muumlmkuumln kılar Baş-ka durumlarda sadece şiddet ve guumlccedilluuml olana itaat etme yoluyla hacirclledilebilecek olan tartışmaları ccediloumlzer Oumlzel muumllkiyet aynı şekil-de medeniyetin ve insanların akranlarına olan merhamet duygu-larının ayrılmaz bir parccedilasını oluşturur

Muumllkiyetin Olmadığı Yerde Adacirclet de YokturMuumllkiyet ilkesi kuvvetli olanın haklı olduğu toplumun tersini ifade eder İnsanlar arasında toplumsal işbirliğini sağlamak iste-yen bir devletin adacircleti mecbur kılması gerekir oumlzel muumllkiyet olmadan da adacircletin varolması muumlmkuumln değildir Zira muumllkiyet bedenimiz emeğimiz ve sahip olduğumuz şeyler uumlzerindeki hak-larımızın kabul edilmesini sağlar bu haklara saldırılması ya da bunların ihlacircli adacircletsizlik demektir Bireylerin muumllkiyeti yasal yoldan edinme kullanma ve elden ccedilıkarma haklarına saygı goumlste-rilmedikccedile bu hakların bırakın korunması basitccedile tanımlanması dahi muumlmkuumln değildir Davalı ve davacı muumllk sahibi olmadıktan

104 Nigel Ashford

sonra bir yargıcın veya juumlrinin kimin haklı ve haksız olduğunu be-lirlemesi muumlmkuumln olamaz Cinayet hırsızlık hatta dolandırıcılık ve iftira ile ilişkili kavramlarımız dahi muumllkiyet hakkındaki fikir-lerimize ve bu muumllkiyetin kişiler arasındaki aktarımını youmlneten ve sınırlayan kurallara bağlıdır Muumllkiyeti edinme kullanma ve muumlbadele etme oumlzguumlrluumlğuumlmuumlz olmadıktan sonra acircdil yargılama ideali masumiyet varsayımı ve akranlarımızın yargıları anlamsız hacircle gelir Adacirclet olmadan da toplum parccedilalanıp anarşiye duumlşer

Oumlzel Muumllkiyet İnsanları Toplum İccedilerisinde Menfaat Sahibi YaparOumlzel muumllkiyet acircdil toplumun yanı sıra oumlzguumlr toplumun da temeli-nin oluşturur Oumlzguumlr toplumda muumllkiyetin (eşit dağılımın aksine) geniş bir alana dağılması toplumsal istikrarı ve bireysel sorulu-luğu teşvik eden saikleri yaratır Muumllkiyetin bu şekilde dağılması toplumu daha istikrarlı kılar ccediluumlnkuuml toplumun belirli bir parccedilasına sahip oldukları iccedilin insanlara toplumun oumlzguumlrluumlğuumlnuuml koruma hak-kını kazandırır İnsanların sahip oldukları şeylere daha fazla değer vermeleri oumlzguumlr bir toplumu milyonlarca farklı elin vasıtasıyla toprağı konutları ve sermayeyi oumlzel muumllk olarak boumlluumlştuumlrmeyen toplumların kaderi olan ihmallerden ve bozulmalardan kaccedilınma-ya youmlneltir Oumlzel muumllkiyet aynı zamanda insanları eylemlerinin sonuccedillarına da bağlar Eğer sahip oldukları şeyi ihmal ederlerse bunun finansal fiyatını oumldemek zorunda kalacak olan onlardır Bu durum oumlzel muumllkiyet haklarının olmaması ya da bu haklara duuml-zenli olarak saldırılması durumunda israf edilecek ya da bozula-cak olan kıt kaynakların en iyi şekilde idare edilmesini teşvik eder

Oumlzel Muumllkiyet Ekonomik Gelişmenin Yanı Sıra Ahlacirck İccedilin de GereklidirYarattığı ccedilalışma ve yatırım saiklerinden dolayı oumlzel muumllkiyet eko-nomik gelişmenin başlıca yuumlruumltuumlcuumlsuumlduumlr Bu nedenle muumllkuumln guumlven altında olması ekonomik gelişme iccedilin gerekli bir koşuldur


14 yuumlzyılda İbni Haldun bu suumlreci şoumlyle tarif etmiştir ldquoİnsanların muumllklerine yapılan saldırılar muumllkuuml edinme ve kazanma saiklerini ortadan kaldırır Muumllkiyet haklarının ihlacirclinin genişliği ve derecesi muumllk edinme girişimlerinin uğrayacağı durulmanın genişliğini ve derecesini belirlerrdquo David Hume muumllkiyete ilişkin kuralları ekono-mik gelişmenin motoru olarak tanımlamıştır Humersquoun saptadığı kurallar şunlardır ldquosahiplikte istikrarrdquo ldquomuumllkuumln rızaya dayalı akta-rımırdquo ve yapılan soumlzleşmelere saygı goumlsterilmesini kastettiği ldquove-rilen soumlzlerin yerine getirilmesirdquo Dolayısıyla muumllkiyet haklarının guumlccedillendirilmesi ekonomik performansı arttıracak olan ekonomik reformlar iccedilin temel bir unsurdur Humersquoun uumlccedil kuralı da tanındığı takdirde muumllkiyet sadece devletin kendi muumllkuumlnuuml aktardığı kişile-rin değil en iyi idarecilerin de elinde olacaktır Toplumsal işbirli-ğini ekonomik gelişme iccedilin bir zorunluluk hacircline getirmekle oumlzel muumllkiyet insanları birbirlerine yakınlaştırır ve insanların yaptıkları işleri komşularının da yararlanacağı biccedilime sokar

Oumlzel Muumllkiyet Muumllk Sahibi Olanların Yanında Bunlara Sahip Olmayanlara da Fayda SağlarOumlzel muumllkiyet ccediloğunlukla ona bireysel olarak sahip olanlara fayda sağladığı şeklinde yanlış anlaşılır Gerccedilekte muumllkiyete oumlzel olarak sahip olunmasından toplumun payına duumlşen yararlar bireylere duumlşenden ccedilok daha fazladır Bir toprak sahibinin bir ccediliftccedili olarak gelir elde etmesi iccedilin toprağı olmayan ve muhtemelen uzaktaki şehirlerde yaşayan insanları doyurması gerekir Aynı zamanda gelecekte gelirini korumak istiyorsa kırsal alanı ekip biccedilmesi ve doğal ccedilevreyi iyi idare etmesi gerekir Fakir bir ccediliftccedili ise gelir elde edemeyecek ve toprağını onu daha iyi idare edecek birine sat-mak zorunda kalacaktır Oumlzel muumllkiyet ona sahip olanlara kazanccedil sağlar ancak bu kurumun yaptıkları alışverişin araccedillarına sahip olmayan milyonlarca kişinin ccedilalışmasını ve yaşamasını muumlmkuumln

kılarak topluma sağladığı kazanccedil daha buumlyuumlktuumlr Oumlzel muumllkiyet toplumun etrafında refahın bu yoldan nakledilmesi vasıtasıyla bi-reylerin sermaye biriktirmelerine ve ileride kendi işlerini kurma-larına izin verir Oumlzel muumllkiyet korunduğu suumlrece uzun doumlnemde insanlığın tek başına muumllk sahipliğine dayalı olarak yaşayan kısmı da artar

Devletin Roluuml Oumlzel Muumllkiyeti KorumaktırOumlzel muumllkiyete dayalı bir toplumun eski komuumlnist duumlnyada ccediloğu yerde komuumlnizmin yerini alan eş-dost kapitalizminden gayet farklı olduğunu unutmamak oumlnemlidir Oumlzel muumllkiyetin saygı goumlrduumlğuuml bir toplumda muumllkiyetin devletten mafyaya yoz bir şekilde aktarı-mı muumlmkuumln değildir ccediluumlnkuuml guumlccedil kullanarak yaşayan insanlar hak-sız şekilde edinilen muumllkuuml oumlzguumlr bir toplumda ellerinde tutamaz Oumlzel muumllkiyet toplumsal bir ayrıcalık değildir onu ancak toplu-ma akranlarından daha iyi hizmet edebilecek kişilerin ellerinde bulundurmasına izin veren bir kurumdur Devletin roluuml sadece iyi bilinen nesnelerin değil siber uzaydaki entelektuumlel muumllkiye-tin yeni alanlarında da oumlzel muumllkiyeti korumaktır Oumlzel muumllkiyet demokrasi iccedilin gerekli ve bireysel kimlik iccedilin hayaticirc olan politik istikrarın kaynağını oluşturan ve refahın uumlretilmesinde etkin olan bir insan hakkıdır Muumllkiyetin ccedilıkarları aynı zamanda uygarlığın da ccedilıkarları demektir

Okuma Tom Bethell The Noblest Triumph Property and Prosperity throughout the

Ages New York St Martinrsquos Press 1998Samuel Blumenfield Property in a Humane Economy La Salle ILL Open

Court 1978Jim DeLong Property Matters New York Basic Books 1997 3 boumlluumlmFriedrich Hayek The Fatal Conceit The Errors of Socialism Londra Univer-

sity of Chicago Press 1988 2 boumlluumlm

107

John Locke A Second Treatise on Government Cambridge Cambridge Uni-versity Press 1960 (1690) 5 boumlluumlm

Richard Pipes Property and Freedom New York Knopf 1999

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Muumllkiyetin oumlzel olarak elde tutulması neden arzulanır bir şeydir2 Devlet size kendi eviniz ile hangi şeyleri yapabileceğinizi soumly-leyebilmeli midir3 Oumlzel muumllkiyete ilişkin haklar doğal ccedilevreyi devlet muumllkiyetin-den daha iyi korumayı başarabilir mi

109

Kanun Hacirckimiyeti

ldquoAkıl sahibi varlıkların kendi yaptıkları kanunları olabilir fakat aynı zamanda asla kendilerinin yapmadığı birtakım kanunları da vardırrdquo

Charles-Louis Montesquieu

Kanun Hacirckimiyeti NedirKanun kelimesi ccediloğunlukla millet meclislerinin ya da huumlkuumlmetle-rin kabul ettikleri ve uymalarının beklendiği kuralları tarif etmek amacıyla kullanılır Bununla birlikte kanun hacirckimiyeti ldquokanunla-rınrdquo genellikle de yasamanın izlemesi gereken daha yuumlksek duuml-zeydeki birtakım kanunların olduğu anlamına gelir Yasama ve devlet usulleri doğal kanun olarak bilinen bir ahlacirckicirc ilkeler grubu ile karşılaştırılabilir Kanun hacirckimiyetine ilişkin bu ilkelerin ara-sında kanun oumlnuumlnde eşitlik doğal adacirclet ilkeleri genel ve soyut kurallar ve bağımsız yargı yer alır Bu kuralların amacı bireylerin oumlzguumlrluumlklerini devlete karşı korumaktır

Kanunları basitccedile birer insan uumlruumlnuuml olmaktan ziyade keşfedil-miş şeyler olarak goumlrme duumlşuumlncesinin derin koumlkleri vardır Kendi

110 Nigel Ashford

demokrasisinin zirvesindeki klasik Atinarsquoda bile kanunları meclis huumlkuumlmleri yoluyla değiştirmek muumlmkuumln değildi Roma kanunla-rı imparatorların ve senatoumlrlerin huumlkuumlmlerinden ccedilok neredeyse tamamıyla hukukccedilulara dayanıyordu Başlıca ilke şu şekilde belir-lenmişti ldquoacircdil olmayan kanun kanun değildirrdquo (ldquolex injusta non est lexrdquo) Bu kanun grubunun İmparator Juumlstinyen tarafından bir araya toplanması buumlyuumlk oumllccediluumlde bu şekilde hacirclihazırda mevcut olan tanınan ve uyulan kanunları birleştirme girişiminden ibaret-ti Bu girişim yeni kanunların yapılmasını kapsamıyordu

Anglo-Amerikan duumlnyada bu birleştirme davaların ve oumlrnek olayların bir sonucu olarak keşfedilen gelenek hukuku biccedilimin-de gelişti Boumlylece İngiltere Meclisi ndash Soumlr Edward Cokersquoun Kral I Jamesrsquoe karşı yaptığı gibi ndash gelenek hukukunu monarkların guumlcuumlnuumln karşısına ccedilıkarabilmeyi başardı Amerikan kolonicileri kolonilerin geleneksel kanunlar tarafından youmlnetilmesini talep ediyorlardı ve İngilizlerin ldquokanunlarrdquo karşısındaki oumlzguumlrluumlkleri-ni İngiltere Meclisi kabul etmişti Avrupa kıtasında bu gelenek tuumlm devlet faaliyetlerinin kanuna tacircbi olmasını kabul eden ve Ka-nun Devleti ya da ldquoRechsstaatrdquo olarak bilinen daha farklı bir yol izledi Devletin her faaliyetinin devlet faaliyetlerini yasal kılan kanunların tanımlanmasıyla meşru hacircle getirilmesi gerekiyordu Bu durum Avrupa Birliğirsquonin kabul ettiği tuumlm kanunlarda goumlruumlle-bilir Buna goumlre Avrupa Birliği anlaşmalarında faaliyetlere ya da kanun yapmaya ilişkin olarak verilen bazı yetkilere başvurulma-sı gerekmektedir BM İnsan Hakları Beyannamesi bu ilkelerden bazılarını Madde 7-11rsquode kabul etmektedir Avrupa İnsan Hakları Konvansiyonu da benzeri şekilde bazı uumlst duumlzey kanunları ulusal yasamanın uumlzerinde tutmaktadır

Kişi Devleti Değil Kanun DevletiKanun hacirckimiyeti kişilerin hacirckimiyetinin tersi sayılabilir Şuumlphe-siz kanunları yapan kişilerdir fakat bunların daha yuumlksek ya da


temel bir kanunu takip etmeleri veya bu kanun tarafından değer-lendirilmeleri gerekir Bu kanunlar ya da kurallar keyficirc guumlcuumln kul-lanımını engeller İngiliz anayasa hukukccedilusu A V Diceyrsquoin ifade ettiği uumlzere ldquoBu anlamda kanun hacirckimiyeti geniş keyficirc ya da arzuya bağlı olarak kısıtlayıcı guumlccedil kullanan yetki sahibi kişilerin uygulamalarına dayanan her tuumlrden devlet sistemi ile tezat teşkil ederrdquo Youmlneticiler ve kanun yapıcılar belirli kurallarla sınırlandırıl-mışlardır Devlet kendini kanunlardan ayrı tutamaz Pek ccedilok uumll-kede devlet faaliyetleri oumlzel kişilerce yuumlruumltuumllmeleri durumunda yasa dışı olacak takiplerden muaftır

Bu durum insanların birbirleriyle olan ilişkilerinin bir kanun sisteminde iccedilerilmiş genel ilkeler tarafından belirlenmesi ve mo-narkların bakanların ve youmlneticilerin keyficirc buyruklarına tacircbi ol-maması gerektiğini ifade eder Belirli insanların kanun karşısında sorumluluk sahibi olmadığı bir toplum oumlzguumlr değildir Kanunlar-ca youmlnetilen devlet yani Rechsstaat youmlneticilerin de diğer herkes kadar kanunlara tacircbi olması demektir Devlet kendi isteğine goumlre hareket edemez kanunlara uymalı ve boumlyle davranmayı başara-madığında da sorumlu tutulabilmelidir

Kanun Oumlnuumlnde EşitlikKanunlar kişileri sahip oldukları mevkilere goumlre değerlendir-mez Statuumlleri politik konumları ya da guumlccedilleri ne olursa olsun kanunlar tuumlm kişilere aynı şekilde uygulanmalıdır Oumlrneğin ce-zalandırmak ya da muaf tutmak amacıyla bireylerin isimlerinin kanunlarda belirtilmesi bu ilke ile bağdaşmaz Adacircletin yaygın bir semboluuml olan ve elinde iki terazi goumlzuuml tutan goumlzuuml bağlı figuumlr de herkese aynı şekilde uygulanan bu anlamdaki gayri şahsicirc kurallar sistemini ifade eder Kanunlar kişiler arasında taraf tutmamalı ya da yansız olmalı onların sınıflarını dinlerini politik goumlruumlşlerini cinsiyetlerini ya da cinsel eğilimlerini dikkate almamalıdır Ger-

112 Nigel Ashford

ccedilek adacirclet kimin ne yaptığıyla değil yapılan şeylerle ilgilenir Bu anlamda kanunlar devletin ona muhalefet edenleri yok etmek ya da onu destekleyenlere iltimas vermek amacıyla kullandığı bir araccedil değildir ve olamaz da

Genel ve Soyut KanunlarFilozof Hayek kanunların genel ve soyut belirli kişi ya da gruplara değil herkese hitap eden kanunlar olmaları gerektiğini ileri suumlr-muumlştuumlr Kanunlar evrenselleştirilebilir olmalı gruplar ve bireyler arasında ayrım yapmadan herkese aynı şekilde uygulanmalıdır Kanunların uumlccedil kriteri karşılamaları gereklidir benzeri vakalarda tutarlılık tarafsızlık kanunların diğer kişilere olduğu kadar onla-rı yuumlruumltenlere de uygulanması ve ahlacirckicirc yansızlık kanunların iyi hayata ilişkin farklı fikirler arasında ayrım yapmaması

Hayekrsquoin ileri suumlrduumlğuuml uumlzere ldquoEğer yasaklanan ve faydalanılan tuumlm şeyler istisnasız (bu tuumlrden bir istisna başka bir genel kural-dan hareket etmediği suumlrece) herkes iccedilin geccedilerli olursa ve otorite-nin de kanunları uygulatmak dışında oumlzel guumlccedilleri yoksa insanla-rın makul isteklerinin ccedilok azı yasaklanacaktırrdquo

Planlı bir toplum kanun hacirckimiyeti ile bağdaştırılamaz Devle-tin yaptığı planlama insanların ve muumllkiyetin belirli yerlere belirli zamanlarda yerleştirilmelerini gerektirir Boumlyle bir sistem nerede ccedilalışacaklarına ve yaşayacaklarına ilişkin kararları kendileri veren bireylerle başa ccedilıkamaz Planlı toplumlarda devlet belirli kişileri ve grupları tanımlamaya ve idare etmeye ihtiyaccedil duyar Oumlzguumlr bir toplumun ise soumlzleşmeleri uygulatmak ve bireysel oumlzguumlrluumlkleri korumak iccedilin sadece kanunlara ihtiyacı vardır Bu nedenle piya-saların işlemesi belirli bir kanun yapısını gerektirir Bu kanunların yokluğu pek ccedilok eski komuumlnist rejimde serbest piyasaların oluş-masının oumlnuumlndeki başlıca engeli teşkil etmektedir Bu tuumlrden bir


yapı olmadan mafya gibi guumlccedilluuml gruplar diğer insanları soumlmuumlrme yetkisine sahip olurlar

Doğal Adacircletin KurallarıDoğal adacircletin tuumlm kanun yapıcıların uyması gereken birtakım kuralları vardır Bu kurallar kesinlik oumlngoumlruumllebilirlik evveliyatın hariccedil tutulması accedilıklık istikrarlılık yapılması muumlmkuumln olmaya-nı gerektirmeyen kanunların olmaması ve masumiyetin oumlnceden varsayılmasını kapsar

Kesinlik başka kişilerin haklarımıza saygı goumlstermemesi du-rumunda kanuna başvurabileceğimizi ya da duumlzeltme isteyebile-ceğimizi bilmemiz sayesinde hayatlarımızı planlamamıza imkacircn verir Oumlrneğin şirketlere ilişkin kanunlar bize bir şirket kurarak iş yapmak iccedilin ne yapmamız gerektiğini goumlsterirler Eğer herhangi birinin şirkete para borcu varsa ya da soumlz konusu şirket bir soumlz-leşmeyi bozarsa ilgili taraflar kanuna başvurabilirler ccediluumlnkuuml şir-ket muumlduumlrlerinin yasal haklara ve sorumluluklara sahip olduğu kanunicirc bir yapıdır Hayekrsquoe goumlre ldquoekonomik hayatın sorunsuz ve etkin işlemesi iccedilin kanunların kesinlik sahibi olmaları gerektiği hususunun oumlneminin abartılmasının muumlmkuumln olup olmadığın-dan [şuumlpheliyim] Muhtemelen Batı duumlnyasının yuumlksek duumlzeyde-ki refahına hellip Batırsquonın oumlnceden sağlamış olduğu kanunların goumlreli kesinliğinden hellip daha fazla katkıda bulunan hiccedilbir unsur yokturrdquo

Kanunlara dayanarak karar verecekleri durumda bireylerin hangi eylemlerin kanunları ihlacircl ettiğini oumlnceden tahmin edebil-meleri gerekir Eğer kanunlar fazlasıyla belirsizse ya da yuumlksek duuml-zeyde takdir hakkına tacircbiyse bireyler kanunu bozup bozmadık-larını kesin olarak bilmeden faaliyetlerini yuumlruumltemeyeceklerdir The Incredible Bread Machine adlı hikacircyede bir fırıncı muumlşterile-rini kandırmak iccedilin mallarına yuumlksek fiyat koymakla rakiplerini safdışı bırakmak iccedilin duumlşuumlk fiyat koymakla ve diğer fırıncılarla iş ccedilevirmek iccedilin aynı fiyatı koymakla succedillanır

114 Nigel Ashford

Kanunlar geccedilmişte yapılan eylemlere değil ancak gelecekte ya-pılacak eylemlere uygulanabilirler Kimse geccedilmişe youmlnelik olarak yani o doumlnem kanuna aykırı olmayan bir eylemi gerccedilekleştirmiş ol-duğu iccedilin succedillanamaz Yapılması imkacircn dahilinde olmayan bir ey-lemi gerccedilekleştiremediği iccedilin kimsenin cezalandırılmaması gerekir

Succedillulukları kanıtlanıncaya kadar bireylerin masum oldukları duumlşuumlncesi doğal adacircletin temel bir ilkesidir Succedillayıcı unsurların en fazla sayıda olduğu koşullarda dahi kimsenin succedillu olarak gouml-ruumllmemesi oumlnemlidir Zira diktatoumlrluumlklerde yaygın olan uydurma succedillamaların aksine succedilluluğu kanıtlamak yetki sahibi olmayı ge-rekli kılar

Bağımsız YargıYargının işlevlerinden biri de devlet karşısında kanunları uygula-maktır Bu nedenle yargıccedilların politik accedilıdan youmlneticilerden ba-ğımsız olmaları gerekir Bu durum bizi kuvvetler ayrılığı ilkesine goumltuumlruumlr kanun yapma (yasama) kanunları uygulama (yuumlruumltme) ve kanunlara dayanarak huumlkuumlm verme (yargı) işi farklı yapıların sorumluluğunda olmalıdır Atanma suumlreci ve iş guumlvenliği sistemi vasıtasıyla yargıccedilların bağımsızlıkları korunmalıdır bu durum youml-neticilerin onları yerlerinden almalarını guumlccedilleştirir Başka kişilere boyun eğmelerini ya da politik etkilere maruz kalmalarını engel-lemek iccedilin yargıccedilların politik faaliyetlerine kısıtlamalar konulur Yargıccedillar tarafsızlık ilkesi uyarınca goumlrevlerini yapmalıdırlar poli-tik goumlruumlşleri ya da ccedilıkarları profesyonel davranışlarını bozmamalı-dır Kanunların bu anlamda politikadan ayrı olmaları gerekir

Anayasacılık ve Sınırlı DevletDevleti kısıtlayan kuralları birkaccedil yerde bulmak muumlmkuumlnduumlr Dev-letin faaliyetlerini incelemek ve kanunların kanun hacirckimiyetine ilişkin standartları karşılamalarını sağlamak iccedilin yargıccedilların hukukicirc değerlendirme yapma guumlccedilleri olmalıdır Yargıccedillar bu faaliyetleri de-

115

ğerlendirmek iccedilin uumlccedil kaynağa başvurabilirler Bu kaynaklardan biri yazılı ya da duumlzenli anayasadır bu nedenle kanun hacirckimiyetinin savunucuları ccediloğunlukla yazılı anayasanın da taraftarıdırlar ABD Anayasasırsquonın kurucu babalarından biri ve The Federalist Papersrsquoın yazarı olan Alexander Hamiltonrsquoın ifade ettiği uumlzere ldquoAnayasa ger-ccedilekte temel bir kanundur ve yargıccedillar da onu boumlyle goumlrmelidirrdquo Anayasalar devletlerin yapabilecekleri şeylerin uumlzerine konulmuş sağlam sınırlardan oluşurlar Bir diğer kaynak da gelenek hukuku-dur Bu hukuk sadece bir grup benzeri olaydan hareketle saptan-mış kurallardan ibaret değildir bu olayların yaptığı iş sadece ka-nunu tanımlamaktır onu yapmak değil 18 yuumlzyılda yaşamış bir İngiliz yargıcın yazdığı gibi İngiliz gelenek hukuku ldquobelirli olay-lardan değil bu olayların tanımladığı ve accedilıkladığı genel ilkelerden oluşurrdquo Gelenek hukuku belirli olaylara genel ilkeler tatbik eder bunu da bir diktatoumlruumln keyficirc kararlarının ihtiyaccedil duymayacağı yoldan yapar Bir uumlccediluumlncuuml kaynak da doğal hukukun felseficirc olarak yorumlanmasıdır yapı itibariyle felseficirc olan bu kadar ccedilok hukukicirc tartışmanın yapılmasının nedeni de budur

Kanun hacirckimiyetinin amacı bireyleri korumaktır Kanun hacirckimiyeti dışında hiccedilbir şey oumlzguumlr bir toplumu oumlzguumlr olmayan bir toplumdan bu kadar accedilık biccedilimde ayıramaz Kanun hacirckimiyeti ile keyficirc guumlccedillerin arasındaki fark gideceğimiz yere varmamız iccedilin arabamızla hangi yolu takip etmemiz gerektiğini bize goumlsteren bir işaret levhası ile nereye ne zaman gidebileceğimizi bize soumlyleye-rek hareket oumlzguumlrluumlğuumlmuumlzuuml kısıtlayan bir devlet bildirisi arasında-ki fark kadar buumlyuumlktuumlr

Okuma Friedrich Hayek The Constitution of Liberty Londra Routledge 1960 11-

13 boumlluumlmlerFriedrich Hayek The Road to Serfdom Chicago University of Chicago

Press 1972 (1944) 6 boumlluumlm

116 Nigel Ashford

Bruno Leoni Freedom and the Law Indianapolis Liberty Press 1991 (1972)

Charles-Louis Montesquieu The Spirit of the Laws Londra Dent 1949 (1734)

Michael Oakeshott Rationalism in Politics Indianapolis Liberty Press 1991 (1962) s 384-406

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Kanun hacirckimiyeti neden değerlidir2 Yasama yasa dışı olabilir mi3 Yargı bağımsızlığını nasıl koruyabiliriz

117

Kendiliğinden Duumlzen

ldquoPek ccedilok beşericirc kurum insan tasarımının değil insan faaliyetlerinin bir sonucudurrdquo

Adam Ferguson

Kendiliğinden Duumlzen NedirDuumlzen duumlşuumlncesi ccedilağlar boyunca politik duumlşuumlnuumlrlerin ve filozof-ların ana uğraşılarından biri olmuştur Guumlnuumlmuumlzde duumlzen buumlyuumlk oumllccediluumlde insanlar arasındaki acirchenk durumu ya da toplumsal barış olarak anlaşılmaktadır Bununla birlikte modern oumlncesi doumlnem-de bu kavram tanrının doğanın ya da her ikisinin oumlnceden bu-yurmuş olduğu istikrarlı ve hiyerarşik duumlzenin suumlrduumlruumllmesi bi-ccediliminde anlaşılıyordu Duumlzen aynı zamanda insan ilişkilerinde duumlzenliliğin ve oumlngoumlruumllebilirliğin olması kaosun olmaması olarak da goumlruumllebilir Buguumln artık ayrıcalıklara ve sahip olunan guumlccedillere goumlre tasnif edilmiş katı bir toplum ile ilişkilendirilmemekle bir-likte duumlzen duumlşuumlncesine hacirclacirc buumlyuumlk bir değer verilmektedir Bu-nun nedeni duumlzenin farklı ccedilıkarları ve değerleri olan insanların

118 Nigel Ashford

toplum iccedilinde kavgalara ccedilatışmalara ya da iccedil savaşa başvurmadan yaşamalarına imkacircn vermesinden kaynaklanmaktadır Modern anlamdaki kendiliğinden duumlzen duumlşuumlncesinin anlamı da budur

Bu modern kendiliğinden duumlzen kavramını ilk ifade eden duuml-şuumlnuumlr The Fable of the Bees adlı kitabıyla Bernard de Mandeville olmuştur Bu ccedilalışma bireylerin kişisel ccedilıkarları gibi ldquokişisel kouml-tuumlluumlluumlklerinrdquo tuumlm topluluğun faydalanacağı ldquokamusal faydalarardquo yol accedilacağı şeklindeki paradoksu tartışıyordu Mandeville farklı amaccedillarla hareket eden bireylerin toplamının hiccedil kimsenin amaccedil-ları arasında yer almayan bir ticaret toplumu yarattığını ileri suumlr-muumlştuuml Beşericirc kurumların evriminin bireylerin amaccedilları kişisel ccedilıkar olsa bile diğer kişilere hizmet ettiğini sağladığı duumlşuumlncesi Adam Smith David Hume ve Adam Fergusonrsquoın etrafında geli-şen İngiliz Aydınlanmasırsquonın oumlzuumlnuuml oluşturuyordu Bu kişiler bu duumlşuumlnceyi ticaretin yanı sıra hukuk dil insan ahlacirckı hatta acircdet ve gelenekler de dahil olmak uumlzere tuumlm bir beşericirc kurumlar alanı-na uygulamaya ccedilalıştılar Dar bir ekonomi teorisi olmak bir yana Smith The Theory of Moral Sentimentsrsquoda ahlacirckın insanlığın geliş-mesine ve zenginleşmesine imkacircn verecek topluluk tarafından ağır ağır benimsenecek ve zamanın sınamasına karşı dayanacak şekilde evrildiğini ileri suumlruumlyordu

Hiccedil bir zihnin duumlşuumlncesinin uumlruumlnuuml olmamalarına rağmen bu de-ğerlerin ve kurumların insanlığa buumlyuumlk faydalar sağlayacak şekilde gelişmesi bu insanları etkilemişti Adam Fergusonrsquoın insan faaliyet-lerinin toplumda beşericirc tasarımın akledebileceğinden daha uumlstuumln bir duumlzen biccedilimi yarattığı fikri 200 yıl sonra Avusturyalı Friedrich Hayekrsquoin duumlşuumlncelerinde yansımasını bulacaktı Hayek kurumların ldquodoğalrdquo ve ldquoyapayrdquo kurumlar olarak ayrıldığı kadim duumlşuumlnceyi ele aldı uumlccediluumlncuuml bir nesneler grubu daha bulunduğunu ve bunun da toplumsal kurumlar olduğunu ifade etti Bu kurumlar derli toplu olduklarından dolayı insanlar bunların insanlar tarafından icat edil-diğini ve bu nedenle istenilen şekilde değiştirilebileceklerini veya yeniden inşa edilebileceklerini duumlşuumlnuumlrler Hayek bu duumlşuumlncenin


yanlış olduğuna işaret etti ccediluumlnkuuml insan aklı ve toplum birlikte ev-rilmişlerdi Sosyalistlerin savundukları gibi toplumu bir arada tutan kurumları yıkmak ve yeniden inşa etmek toplumun işlemesini sağ-layan duumlzeni yıkmak demek olacaktı

Emirlerin Olmadığı Bir DuumlzenKendiliğinden duumlzen toplumun ccedilarklarının belirli bir merkezden emirler verilmesine ihtiyaccedil duyulmadan doumlnmesini sağlar Oumlzguumlr bir toplumun duumlzen sahibi olmasının nedeni insanlara ne yapa-caklarının soumlylenmesinden değil beşericirc toplumunun evrilmekte olan geleneklerinin ve miras alınan kurumlarının bireylerin kendi amaccedillarını gerccedilekleştirmelerine ve boumlylece diğer kişilerin ihtiyaccedil-larını karşılamalarına izin vermesinden kaynaklanır İnsanların davranışları belirli yollar izler ccediluumlnkuuml bu yollar onları benimseyen grupların zenginleşmesini sağladıkları iccedilin oumlncelikle toplum tara-fından kabul edilmişlerdir Hayekrsquoin ifade ettiği uumlzere maddicirc refah-taki en keskin farklılıkların Uumlccediluumlncuuml Duumlnya uumllkelerinde goumlruumllmesi bir tesaduumlf değildir Bu uumllkelerde şehirler kırsal alanlara ve karmaşık olana kuralların yol goumlsterdiği toplum da samimicirc topluluklara denk duumlşer toplumun sorunsuz işlemesi iccedilin uygun olan kurallar gayet farklıdır Bir şehir ya da kırsal ekonomi gibi karmaşık bir toplumsal duumlzenin işlemesini sağlayan kurallar terimin genellikle anlaşıldığı anlamdaki emirler değildir Bireylerin diğer kişileri incitmelerini hırsızlığa veya dolandırıcılığa karışmalarını ya da verdikleri soumlzleri bozmalarını engelleyen kurallar gerccedilekte insanlara davranışlarında buumlyuumlk bir serbestlik sağlar Bu kurallar insanlara neleri nasıl yapa-bileceklerini anlatır ama onlara ne yapmaları gerektiğini soumlylemez

Ahlacirckın EvrimiBeşericirc toplumun ahlacirckicirc yapısı donmuş hacirclde değildir daha ziyade toplumsal duumlzenin daha iyi işlemesini sağlayan yeni kurallar keş-fedildikccedile suumlrekli olarak değişmektedir Soumlz konusu mesele hangi kuralların işleyip işlemeyeceğini oumlnceden bilmememizdir Mevcut

120 Nigel Ashford

kanunlarımız ve acircdetlerimiz toplumun buguumln sahip olduğumuz gelişme derecesine ulaşmamızı neyin sağladığını goumlstermektedir Bununla birlikte toplumun daha oumlnceden habersiz olduğumuz yollardan işlemesini muumlmkuumln kılacak yeni kuralları keşfetmeye de-vam edecek isek yeniliklerin yapılması ve deneme-yanılma youmlneti-minin kullanılması gereklidir Toplumu duumlzen iccedilinde tutan beşericirc kurumlar ndash kurumlar acircdetler gelenekler ve değerler ndash araccedillara benzerler Bizden oumlnceki nesillerin nasıl hareket edileceğine ve dav-ranılacağına ilişkin bilgilerini iccedilerirler Bu bilgiler yeni doğmakta olan nesillerce değiştirilir ve sonraki nesillere aktarılır Bu kuralları benimseyen gruplar nedenini mutlaka bilmelerine gerek olmadan boumlyle yapmaktan fayda goumlruumlrler Bu kurallar hakkında bilgi aktaran kurumlar insan faaliyetlerinin birer uumlruumlnuumlduumlrler fakat bunların mutlaka beşericirc tasarımın uumlruumlnleri olmaları gerekmez

Kuralların AktarımıHayekrsquoe goumlre uumlccedil toplumsal kural kategorisi bulunmaktadır Bunla-rın ilki parlamenter yasama gibi bizim tasarladığımız kuralları iccedilerir ldquoZımnicirc bilgirdquo olarak adlandırılan ikinci kategori acircdil ya da adacircletsiz davranmak gibi hepimizin anladığı ancak kelimelere doumlkemediği duygularla uyduğumuz kuralları kapsar Son olarak faydalı davranış-lara ilişkin uumlccediluumlncuuml bir kurallar grubu bulunmaktadır Bunlar goumlzlem-leyebildiğimiz ve yazıya doumlkebildiğimiz fakat kanun hacirclinde toplama girişimlerimizin ancak goumlzlemlediğimiz ilkelere yaklaşabildiği kural-lardır Anglo-Sakson gelenek hukuku sistemi bu uumlccediluumlncuuml tuumlr kurallara oumlrnektir Bu sistem aşamalı olarak olgunlaşan ve gelecekteki değişim-lere accedilık olan kanun yapısına yuumlzyıllar boyunca eklenen ccedileşitli olaylar ve kararlar yoluyla evrim geccedilirmiştir Bu kuralları ccediloğu defasında tam olarak accedilıklayamasak bile bunlardan bir şeyler oumlğrenebilir ve onlara katkı yapabiliriz Tek bir insan zihninin bilebileceğinden daha fazla miktarda bilgiyi kullanan karmaşık bir duumlzen yaratma guumlcuumlne sahip olanlar da ikinci ve uumlccediluumlncuuml kategorilerdir


Oumlzguumlrluumlğe Neden İhtiyaccedil DuyarızKarmaşık toplumsal duumlzenler işleyebilmek iccedilin oumlzguumlrluumlğe ihti-yaccedil duyarlar ccediluumlnkuuml bunların işlemesini sağlayan enformasyon ve bilgi asla merkezicirc bir otorite tarafından bir araya toplanamaz İlk kategorideki kuralları ndash kanunları ndash kullanarak kendiliğinden duumlzene ait ikinci ve uumlccediluumlncuuml kategorileri değiştirmeye ccedilalışma gi-rişimi başarısız olacaktır ccediluumlnkuuml toplum iccedilinde yer alan insanla-rın birlikte yaşamalarını sağlayan ve bizi şu anda faydalanmakta olduğumuz refah ve nuumlfus duumlzeyine eriştiren şey beşericirc bilginin toplam miktarıdır Bu durum Sovyet İmparatorluğursquondaki eski sosyalist uumllkelerde de goumlruumllebilir Bu uumllkelerde devlet bir yandan geleneksel ahlacircka adacirclete ve tarafsızlığa saldırıp bunları zayıflatır-ken diğer yandan da yaşam standartlarının geccedilimlik seviyenin al-tına duumlşmemesini sağlamak iccedilin batı ekonomilerine dayanıyordu Kendiliğinden duumlzenin toplumda gerccedilekleşme suumlreci accedilısından oumlzguumlrluumlğuumln mevcudiyeti kritik bir oumlneme sahiptir ccediluumlnkuuml hangi kuralların işleyeceklerini oumlnceden bilemiyoruz Buna ilacircveten hangi kuralların işlediğini bulmayı sağlayan deneme-yanılma youmlntemi suumlreci iccedilin oumlzguumlrluumlğuumln olması temeldir insanlığın ya-ratıcı guumlccedilleri ancak guumlcuumln ve bilginin geniş şekilde yayıldığı bir toplumda ifadelerini bulabilirler Daha oumlnceden tasarlanmış olan bir yolun topluma dayatılması toplumun yaratıcı bir guumlccedil olarak işlemesini sona erdirecektir İlerlemeyi emirlerle idare etmek muumlmkuumln değildir

Guumlcuumln DağılımıDuumlzen sahibi bir toplumun gelişebilmesi iccedilin guumlcuumln devletin elin-de toplanmak yerine o toplumdaki vatandaşlar arasında dağılması temel bir oumlneme sahiptir Bu durum toplumun kendi davranışları-nı idare eden kurallar ve geleneksel davranış biccedilimleri uumlzerinde de-neyler yapabilmesine izin verir Bu deneme-yanılma youmlntemi hem yapılan hataların etkilerini toplumun kuumlccediluumlk bir kesimi ile sınırlan-dırır hem de işe yarayan kuralların goumlzlemlenmelerini taklit edil-

122 Nigel Ashford

melerini ve başarılı olanların oumlzguumlr toplumun toplumsal yapısına iccedilerilmelerini sağlar Yakın ilişkilerin olduğu kuumlccediluumlk kırsal toplum-larda risk almak ve kuralları bozmak fiilen muumlmkuumln değildir yine de bunlar modern hayatın geniş anonim toplumlarında yaşayan in-sanların sayısının korunması iccedilin gereklidir Guumlccedil merkezicirc devletin elinde toplanmak yerine insanların arasında dağılmadıktan sonra bu oumlnemli faaliyetlerin meydana gelmesi olanaksızdır

Sanki Goumlruumlnmez Bir El Vasıtasıyla hellipOumlzguumlr bir toplumda insanların yaşamları minimum duumlzeyde dev-let baskısına tacircbidir fakat bu durum bir anarşi yaratmaz Gerccedilek-te oumlzguumlr bir toplumda yaşam zor olabilir zira bu yaşam bireyleri diğer kişilerin ihtiyaccedillarına uyarlanmaya zorlar Oumlzguumlr toplumun işler hacirclde olmasının nedeni bu toplumun insanların kendi ihti-yaccedillarını diğer kişilerin ihtiyaccedillarını gidererek karşılayabilmeleri iccedilin gerekli saikleri yaratarak ccedilatışmakta olan bu arzular arasında uyum sağlamasıdır Bu insanların kendi amaccedillarını diğerlerinin aleyhine olacak şekilde gerccedilekleştirdikleri anarşik durumun ter-sidir Adam Smithrsquoin ileri suumlrduumlğuuml gibi kendi amaccedillarımızı ger-ccedilekleştirmeye ccedilalışırken sanki goumlruumlnmez bir el vasıtasıyla diğer insanların ihtiyaccedillarına da hizmet etmeye youmlnlendiriliyoruz

Birbirlerinden farklı olan insanların ccedilatışan arzularını uyum-lu hacircle sokan ve aynı şekilde hareket ettiren bu karmaşık duumlzen ilk başta kafa karıştırıcı olabilir fakat oumlzguumlr bir toplumun nasıl işlediğini goumlrmek istiyorsak başlangıccediltaki bu karışıklığın oumltesine bakmamız gereklidir Alexis de Tocqueville 1831rsquode New Yorkrsquoda ilk defa karaya ccedilıktığında ldquokarmakarışık bir uğulturdquo olarak tarif ettiği bir şey duymuştu Amerikan toplumunun bu buumlyuumlk tarih-ccedilisi şunları yazmıştı ldquoAmerikan toprağına ayak basar basmaz bir ccedileşit karmaşa karşısında afallıyorsunuz her yandan karmakarışık bir guumlruumlltuuml işitiliyor ve aynı anda konuşan binlerce kişi toplum-sal ihtiyaccedillarının giderilmesini istiyorrdquo Sadece izleme ve dinleme yoluyla toplumun nasıl işlediğini anlamaya ccedilalışmak bize fazla bir


şey anlatmaz Bu bir saatin nasıl işlediğini saatin kaccedilı goumlsterdiğini soumlyleyerek anlamaya ccedilalışmaya benzer Toplumu oluşturan par-ccedilaların işleyişinin suumlrmesini sağlayan şey insanların birbirleriyle hangi şekilde etkileşimde bulunduklarıdır

Oumlzguumlrluumlk Acirchengi DesteklerTicaretin uğultusu oumlzguumlr bir toplumdaki toplumsal işbirliğinin yuuml-ruumlmesini kısmen kolaylaştırır ccediluumlnkuuml ticaret tek başlarına hareket ettikleri iccedilin faydalı olamayan ya da birbirleriyle muumlcadele eden ki-şilere hizmet etmeleri durumunda insanlara fırsatlar sunar Politik meseleler hakkındaki goumlruumlşlerimiz veya dinicirc inanccedillarımız temelden farklı olsalar dahi bu saikler birbirimizle işbirliği yapmamızı sağlar İnsanlar mal ve hizmet sunarlarken ya da bunları diğer kişilerden sa-tın alırlarken kimlerle iş yaptıklarını bilmezler Protestanların Ka-toliklerin Yahudilerin ve Muumlsluumlmanların hepsi oumlzguumlr bir toplumda temel inanccedillarını değiştirmeden birbirlerinin ticaricirc faaliyetlerinden faydalanırlar Guumlvenlikleri ve refahları birbirlerinin guumlvenliğine ve refahına bağlıdır Oumlzguumlr toplumlarda bunlar ccedilatışmaların inanccedil farklılıklarına işaret ettiği uumllkelerdeki guumlvenliğin ve refahın ccedilok daha ilerisindedir Boumlyle toplumlarda bu farklılıklar barış iccedilinde ve kazanccedillı bir yoldan ccediloumlzuumlluumlrler ccediluumlnkuuml bu değerlerin faydaları top-lum iccedilinde aktarılmış ve ahlacirckicirc yapının birer parccedilası hacircline gelmiş-lerdir Ahlacirckicirc değerleri aktaran bu mekanizmaların oumlzguumlr olmayan toplumlarda bulunmayışı dinicirc ccedilatışmaların ve toplumsal duumlzensiz-liğin oumlzguumlrluumlğuuml hiccedilbir zaman tatmamış olan toplumlara işaret etme-sinin nedenlerinden birini oluşturur

Oumlzguumlrluumlk Duumlzen YaratırOumlzguumlr toplumlarda eşguumlduumlmuuml muumlmkuumln kılan ana kurumlardan biri de kanunlardır Oumlzguumlr bir toplumda kanunlar ne totaliter ve otokratik toplumların keyficirc devletlerine ne de Batı uumllkelerinin meclislerinin kanunlarına benzer Daha oumlnce de goumlrduumlğuumlmuumlz gibi bu kanunlar politikacıların ellerinde değil yargıccedilların aldıkları ka-

124 Nigel Ashford

rarlarla evrilmişlerdir Tocqueville Democracy in Americarsquoda oumlzguumlr bir toplumda kanunların duumlzeni nasıl koruduğunu tarif etmiştir Tocquevillersquoin goumlzlemlediği uumlzere ldquoOkullarda ve adliyelerde ya-pılan kanunların ruhu yavaş yavaş buralardaki duvarların oumltesine geccedilerek toplumun bağrına işler burada en aşağı sınıflara kadar ulaşır Boumlylece sonuccedil itibariyle tuumlm insanlar sulh hacirckimlerinin alışkanlıklarını ve beğenilerini sınırlandırırlarrdquo Oumlzguumlr toplumlar-da kanunlara saygı goumlsterilmesinin nedeni guumlccedil kullanılmasından değil (gerccedili devletler oumlzguumlrluumlkleri korumak iccedilin guumlccedil kullanma haklarını saklı tutarlar) kanunların gerccedilek hayatta gelişen ve sı-nanan kurallara dayanmasından ve değerlerin ya da kanunların ruhunun medeniyetin ahlacirckicirc değerleriyle yakından ilişkili olma-sından kaynaklanır Aşırı derecede youmlnetimin olması insanlara miras kalan doğru ve yanlış anlayışlarına uymayan kontrolleri topluma dayatarak bu saygıyı zayıflatır Oumlzguumlrluumlk toplumda bir duumlzen yaratır Oumlzguumlr toplumların kurumları insanlara barışın ko-runmasından bir pay verir bu da herhangi bir polis devletinin ya da toplama kampının vereceği paydan daha iyidir

Okuma Norman Barry The Invisible Hand in Economics and Politics Londra Institu-

te of Economic Affairs 1988Friedrich Hayek Law Legislation and Liberty Londra Routledge 1982Friedrich Hayek New Studies in Politics Philosophy and Economics Londra

Routledge 1978 6 boumlluumlmAdam Smith A Theory of Moral Sentiments Indianapolis Liberty Press

1976 (1759)Alexis de Tocqueville Democracy in America New York Fontana 1968 (1840)

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Duumlzen neden gereklidir2 Ahlacirckicirc davranışlar kanunlara ihtiyaccedil duyar mı3 İnsanlar kendi ccedilıkarlarını takip ettiklerinde duumlzen mevcut ola-bilir mi

125

Hoşgoumlruuml

ldquoTuumlm insanlar hata yapmaya eğilimlidirrdquo

John Locke

Hoşgoumlruuml NedirHoşgoumlruuml insanların onaylamadıkları davranışlara ya da eylemle-re muumldahale etmemeleri gerektiği inancıdır Bu inancın iki temel niteliği bulunur belirli bir davranışın onaylanmaması ve kişilerin kendi goumlruumlşlerini başkalarına dayatmalarının reddedilmesi Belirli bir şeyi onaylayan kişi o şeye karşı hoşgoumlruumlluuml olarak tanımlana-maz Hoşgoumlruumlnuumln ahlacirckicirc kayıtsızlıktan (insanların diğer kişilerin eylemlerinin ahlacirckicirc sonuccedillarıyla ilgilenmemeleri) ya da ahlacirckicirc goumlrelilikten (ahlacirck kuralları arasında herhangi bir farkın olmadı-ğı inancı) ayırt edilmesi gerekir Ccedilocuklarının yaramazlıklarını goumlrmezden gelen aileler hoşgoumlruuml goumlsteriyor değillerdir Kadınlara youmlnelik koumltuuml davranışları (oumlrneğin kuumlccediluumlk tutmak amacıyla ayakla-rının zorla bağlanması) kınamayı ldquoBatırsquonın kuumlltuumlr emperyalizmirdquo

126 Nigel Ashford

olacağı gerekccedilesiyle reddeden biri de hoşgoumlruuml goumlsteriyor değildir Hoşgoumlruuml hem eylemlerin onaylanmaması iccedilin hem de muumldahale-den kaccedilınmayı meşrulaştırmak iccedilin birtakım ahlacirckicirc ilkelere ihtiyaccedil duyar Zira hoşgoumlruuml her şeye rağmen onaylamamayı iccedilerdiğinden azınlıkta kalan gruplar (oumlrneğin eşcinseller) ccediloğu defasında hoş-goumlruumlnuumln yeterli olmadığını duumlşuumlnuumlrler fakat eylemlerinde yanlış olan bir şey olmadığı gerekccedilesiyle kabul goumlrmeye de ccedilalışırlar Ahlacirckicirc accedilıdan ikna etmek muhakemede bulunmak ya da arguuml-manlar ileri suumlrmek gibi bazı muumldahale biccedilimleri meşru olabilir ancak baskı yapmak ya da guumlccedil kullanmak boumlyle değildir Oumlrneğin bir kişi arkadaşını sigarayı bırakmaya teşvik edebilir ama sigara iccedilmenin yasaklanmasını isteyemez ya da arkadaşının sigaraları-nı ccedilalamaz Hoşgoumlruuml pasif bir biccedilim yani insanların birbirleriyle uyum iccedilinde yaşamalarını sağlamak iccedilin olan goumlnuumllsuumlz bir zorun-luluk biccedilimini alabilir Oysa daha pozitif bir hoşgoumlruuml farklılıkların yararlarından zevk alabilir Bu durum yani insanların ccedilok farklı değere ve inanccedillara sahip diğer kişilerle bir arada yaşabilmeleri medenicirc toplumun temellerinden birini oluşturur

Hoşgoumlruumlye youmlnelik tehdidin iki biccedilimi vardır İlk tehdit inanccedil-larında aşırı tutucu olan aşırı sağ ya da soldaki totaliter kişilerden gelir Bu kişiler duumlşuumlncelerinin doğruluğu konusunda hiccedilbir şuumlp-he duymazlar ve bu nedenle ahlacircksızlıkları bastırmak iccedilin guumlccedil kullanmaktan hiccedilbir şekilde ccedilekinmezler İkinci tehdit de doğru olsun ya da olmasın pek ccedilok goumlruumlşuumln ırksal dinicirc ve cinsel azın-lıklarda kızgınlığa ve sıkıntıya yol accediltığını ve bu nedenle yasak-lanmaları gerektiğini duumlşuumlnen politik doğruluk anlayışından gelir

Filozofların Hoşgoumlruuml Hakkındaki GoumlruumlşleriTopluma yol goumlsterici bir ilke olarak hoşgoumlruuml nispeten yeni bir kav-ramdır Kadim duumlnyadaki ve orta ccedilağlardaki pek ccedilok toplum top-lumun işleyebilmesi ve duumlzeni koruyabilmesi iccedilin yuumlksek duumlzeyde


homojenliğe ihtiyaccedil duyduğunu duumlşuumlnmuumlşlerdir Buna goumlre yay-gın goumlruumlşlere aykırı inanccedilları olanların ve azınlıkların ya inanccedilların-dan doumlnduumlruumllmeleri ya da suumlruumllmeleri gerekiyordu Avrupa tarihi din savaşlarının olduğu bir tarihti herkesin tanrıya aynı şekilde tap-ması gerektiği duumlşuumlnuumlluumlyordu Katolik kilisesinin otoritesine Pro-testanlık tarafından meydan okunduğunda bile bu ccediloğu defasında kilisenin otoritesini kendi inanccedillarından ccedilıkan yeni bir otorite ile değiştirmeyi isteyen dinicirc muhaliflerce yapılıyordu

Yazma Oumlzguumlrluumlğuumlİlk doumlnem hoşgoumlruuml ccedilağrılarından biri 1644rsquode yayınlanan Areopa-gatica adlı risalesinde sansuumlre itiraz eden İngiliz şair John Milton tarafından yapılmıştır Milton tuumlm matbaa makinelerinin devlet tarafından ruhsatlandırılmasını isteyen bir kanun tasarısına karşı ccedilıkmıştı Sansuumlrcuumller Ortodoks olmayan ya da tahripkacircr iccedilerikli malzemeler yayınlayan makinelere ruhsat vermeyi reddedebi-liyorlardı Sansuumlrcuumllerin ldquodin ve devletin itibarını buumlyuumlk oumllccediluumlde zedeleyen yanlış uydurma ayıp muumlfsit koumltuumlleyici ve ruhsatı olmayan yazıları risaleleri ve kitaplarırdquo yasaklama guumlccedilleri vardı Milton yazma ve yayınlama oumlzguumlrluumlğuumlne ilişkin youmlntemli bir sa-vunma ortaya koyan ilk duumlşuumlnuumlrlerden biriydi

Milton yayın sansuumlruumlne bir dizi neden oumlne suumlrerek itiraz et-mişti İlk olarak insanın erdemli olabilmesi iccedilin ayıpları tanı-ması gerekiyordu İkinci olarak hata yapmama becerisine sahip olmadıktan sonra sansuumlrcuumllerin bu tuumlrden kararlar almalarına guumlvenilemezdi Uumlccediluumlncuuml olarak sadece otoriteden hak talep ede-rek meşrulaştırılması durumunda gerccedilek durağan hacircle gelecekti Doumlrduumlncuuml olarak yanlış duumlşuumlncelerin susturulmaları değil ccediluuml-ruumltuumllmeleri gerekliydi Beşinci olarak devlet gerccedileği yanlışlıkla sansuumlrleyebilirdi

128 Nigel Ashford

Dinicirc HoşgoumlruumlJohn Lockersquoun Letter Concerning Toleration (1689) adlı eserinin ana konusunu din alanındaki baskılardan kurtulmak oluşturu-yordu Lockersquoun ileri suumlrduumlğuuml arguumlman esas itibariyle şoumlyleydi Eğer devletin roluuml yaşamı oumlzguumlrluumlğuuml ve muumllkiyeti korumak ise devletin insanların maneviyat alanına karışmaya hiccedilbir hakkı yok-tur ldquoDin konusunda diğer insanlardan farklı olan kişilere hoşgoumlruuml goumlsterilmesirdquo sevgiye ve hayırseverliğe dayalı Hıristiyan oumlğretisi ile hem tutarlıdır hem de bu oumlğretinin bir gereğidir Dinicirc inanccedil-lar baskı iccedileren araccedillarla guumlven altına alınamazlar Baskı kişinin iradesi uumlzerinde cezalar vasıtasıyla işleyebilir fakat inanccedillar ve fikirler kişinin iradesine tacircbi değildir dolayısıyla insanlar bun-ları inanıyormuş gibi davranarak edinemezler ldquoBelirli bir şeyi yapmayı ne kadar isterlerse istesinler insanlara neler yapamaya-caklarını soumlyleyen bir kanundan faydalanıldığında elde edilen şey nedir Belirli bir şeyin doğru olduğuna inanmak irademizin alanı dahilinde değildirrdquo Locke yaptığı hoşgoumlruuml ccedilağrısının şuumlpheciliğe tanrının varlığına veya doğru ibadet youmlntemine ilişkin şuumlphelere dayanmadığını accedilık bir biccedilimde ifade etmişti Kendisinin ahlacircka ilişkin hiccedilbir oumlznel goumlruumlşuuml yoktu

Lockersquoun uumlccedil temel arguumlmanı bulunuyordu İlk olarak hoşgouml-ruumlsuumlz olmak Hıristiyanlığa aykırıdır Merhamet goumlstermeyen bir kişi gerccedilek bir Hıristiyan olamaz Yaygın goumlruumlşlere aykırı inanccedilları olduğu iccedilin diğer insanlara baskı yapmak ister istemez merhamet-sizliktir dolayısıyla bu tuumlrden baskılar Hıristiyanlığa aykırıdır İkinci olarak Locke bu insanları tutarsızlıkla succedillar Baskı yapan kişiler amaccedillarının insanların ruhlarını kurtarmak olduğunu ilacircn etmektedirler fakat aynı hevesle cezalandırılmayan daha koumltuuml ni-telikte pek ccedilok guumlnah vardır ndash Locke burada ldquofahişelik dolandı-rıcılık ve garazırdquo sayar Guumlncel bir oumlrnek vermek gerekirse eşcin-seller onlara karşı ccedilıkan kişilerin eşcinselleri sık sık aileye youmlnelik


bir tehdit olarak tanımladıklarına işaret ederler oysa soumlz konusu tehdit genccedil ve bekacircr ebeveynler ile boşanmalardan gelmektedir Buna rağmen bu meseleye ilişkin ccedilok az girişimde bulunulmak-tadır Bu da insanları ldquoaile taraftarırdquo kampanya yapan kişilerin gerccedilekte aile hakkındaki kaygıları nedeniyle hareket edip etme-diklerinden şuumlphelenmeye goumltuumlrmektedir Uumlccediluumlncuuml olarak Locke hoşgoumlruumlsuumlzluumlğuumln mantık dışılıktan kaynaklandığını duumlşuumlnmuumlş-tuumlr İnanccedillar isteğe bağlı olarak değiştirilemezler zira bunlar kişi-nin gerccedilekte neyin doğru olduğuna ilişkin anlayışına dayanırlar Katolik Engizisyonursquonun yapmaya ccedilalıştığı gibi guumlccedil kullanılarak değiştirilemezler

Yaşam DeneyleriOn Liberty adlı eserinde John Stuart Mill yaptığı geniş oumlzguumlrluumlk savunusunun bir parccedilası olarak dinde olduğundan daha geniş bir ifade ve yaşam tarzı alanı iccedilin hoşgoumlruuml elde etmeye ccedilalışmıştır Mill iyi yaşam tarzına ilişkin rakip fikirlerin yaşama geccedilirilmesine ve karşılaştırılmasına izin veren ve ldquoyaşam deneylerirdquo olarak ad-landırdığı goumlruumlşuuml savunmuştur Millrsquoin oumlzellikle ifade oumlzguumlrluumlğuuml savunusu uumlnluumlduumlr Locke gibi Mill de insanların esas duumlşuumlnce-lerini değiştirmek guumlccedil kullanma kabiliyetinin oumltesinde olmasına rağmen bunu yapmaya ccedilalışan kişilerin aklıselim olup olmadıkla-rından şuumlphe etmiştir

Hoşgoumlruuml Lehine Goumlruumlşlerİlk olarak hoşgoumlruuml bireysel oumlzguumlrluumlğe bağlılığın oumlnemli ifadele-rinden biridir Bireysel oumlzguumlrluumlğuumln olduğu bir yerde insanlar ndash pek ccedilok insanın goumlruumlşuumlnden gayet farklı olsa bile ndash iyi yaşama dair kendi goumlruumlşlerini takip edebilirler Bireyler bağımsız yani kendi yaşamları ve iccedilinde bulundukları koşullar uumlzerinde kontrol sahi-bi olabilmelidirler İkinci olarak gerccedilek ancak fikirlerin serbest-

130 Nigel Ashford

ccedile rekabeti sayesinde keşfedilebilir Bireyler gerccedileği ancak farklı arguumlmanların ve goumlruumlşlerin olduğu bir alanı dinleyerek ve goumlz oumlnuumlne alarak belirleyebilirler Kişisel doğrular başkalarına daya-tılamaz Bu durum daima şu duumlşuumlnceye dayanır Gerccedilek diye bir şey vardır fakat buna ilişkin bilgi ancak eksik bir şekilde kavra-nabilir ve bu bilginin suumlrekli olarak geliştirilmesi gerekir Uumlccediluumlncuuml olarak kamusal ve oumlzel yaşam arasında ccedilok oumlnemli bir ayrım bu-lunmaktadır Başkalarının fikirlerine muumldahale etmemesi koşu-luyla bireylerin en saccedilma fikirlere dahi (uzaylılarca kaccedilırıldıkları gibi) inanmalarına izin verilmelidir Doumlrduumlncuuml olarak kişisel ve ahlacirckicirc gelişim hem kendilerini daha iyi anlayabilmeleri hem de eylemlerinin sonuccedillarını daha iyi tanıyabilmeleri iccedilin bireylerin seccedilim yapabilmelerini gerektirir Mill oumlzellikle geleneksel goumlruumlş-lerin insanları yeni fikirleri denemekten vazgeccedilirdiği uyumluluk durumunun tehlikelerinden endişe duymuştu Beşinci olarak ekonomik ve toplumsal ilerleme bireylerin ortaya geleneklere uymayan fikirler ve yeni duumlşuumlnce yolları koymalarına bağlıdır Bunların ccediloğunun sonradan aptalca olduğu ya da yanlış anlaşıldı-ğı ortaya ccedilıkar fakat bir kısmı da topluma gerekli dinamizmi sağ-lar Alexander Graham Bell insanların birbirleriyle daha sonradan telefon olarak tanınacak şey ile konuşabileceklerini ilk defa ileri suumlrduumlğuumlnde tamamıyla tuhaf hatta ccedilılgın biri olarak toplumdan dışlanabilirdi

İfade Oumlzguumlrluumlğuumlİfade oumlzguumlrluumlğuuml ne kadar kırıcı olursa olsun kimseye doğrudan zarar vermemesi koşuluyla her tuumlrden şeyin basılma ve radyoda veya televizyonda yayınlanma hakkının olmasını gerektirir Irk-ccedilı cinsiyet ayrımcısı devrimci pornografik homofobik ifade biccedilimlerine ve duumlşuumlncelere izin verilmeli ve gerektiğinde bunlar eleştirilebilmelidir Salman Rushdiersquonin The Satanic Verses adlı ki-


tabı yayınlandığında Muumlsluumlmanlar şiddetli bir şekilde kızmışlardı fakat kitabı yasaklamaya ve yazarını oumllduumlrmeye kalkıştıklarında yanlış davranıyorlardı

John Stuart Mill On Liberty adlı eserinde en uumlnluuml ifade oumlzguumlrluuml-ğuuml savunusunu yapmıştır ldquoEğer tek bir kişi dışında tuumlm insanlar aynı fikirde olsaydı bu insanların o kişiyi susturmaları o kişinin guumlcuuml yettiğinde tuumlm insanları susturmasından daha doğru olmaz-dı hellip Eğer soumlz konusu fikir doğruysa bu insanlar yanlışı doğruyla değiştirme fırsatından mahrum kalacaklardır eğer fikir yanlışsa insanlar doğrunun onun yanlıştan ayrılmasıyla ortaya ccedilıkacak olan accedilık algısını ve canlı etkisini yitireceklerdir Oysa bu nere-deyse ccedilok buumlyuumlk bir kazanccediltırrdquo

İfade oumlzguumlrluumlğuuml hakkı doumlrt arguumlman uumlzerinde temellenmektedir İlk olarak yanılabilirlik arguumlmanı hatalı olabileceğimizi kabul eder İnsan olarak hepimiz muhakememizde ve iccedilguumlduumllerimizde yanıla-biliriz Eğer bir fikri bastırırsak bu fikrin sonradan doğru olduğu ortaya ccedilıkabilir Bir fikrin doğru olmadığından ancak hiccedilbir zaman hata yapmayacağımızı varsaydığımızda emin olabiliriz Gerccedilekte bir fikrin insanların ezici ccediloğunluğu ya da en eğitimli kişiler tara-fından kabul edilmesi baskı yapılmasını meşrulaştırmak iccedilin yeterli bir neden değildir Neredeyse tuumlm insanlarca sarsılmaz doğrular olarak kabul edilen fikirlerin bile yanlış oldukları sonradan anlaşıl-mıştır Guumlneşin duumlnyanın değil duumlnyanın guumlneş etrafında doumlnduuml-ğuumlnuuml iddia etmesi yuumlzuumlnden Galileorsquoya kilise tarafından baskı ya-pılmıştı O doumlnem guumlneşin duumlnya etrafında doumlnduumlğuumlne yaygın bir şekilde inanılıyordu Sonradan Galileorsquonun haklı olduğu kanıtlandı ve Kopernikrsquoin teorisi kabul edildi İkinci olarak geniş oumllccediluumlde yan-lış olan fikirler bile kısmicirc doğrular iccedilerebilirler Duumlşuumlnceler nadiren tamamıyla doğrudurlar boumlyle olsalar bile neyin eksik olduğunu keşfedebilmemizin tek yolu yanlış duumlşuumlncelerin geniş bir şekilde

132 Nigel Ashford

ortaya konulmalarına izin vermektir Buradan daha doyurucu bir gerccedileğin ortaya ccedilıkması muumlmkuumln olabilir

Uumlccediluumlncuuml olarak mevcut duumlşuumlnce doğru olsa bile bu duumlşuumlnceye meydan okunmadıktan ve eleştirilmedikten sonra doğruya ilişkin anlayış soumlnuumlp yok olacaktır Bu duumlşuumlncenin doğruluğuna ait ne-denler unutulacaktır ve kabuluuml de uumlzerinden duumlşuumlnmekten ziyade oumlnyargıya dayanacaktır Duumlşuumlnceler kuvvetli bir şekilde savunul-madıkları zaman geccedilersiz hacircle gelirler ve yanlış anlaşılırlar ldquoNe kadar goumlnuumllsuumlzce olursa olsun kuvvetli bir duumlşuumlncesi olan kişi bu duumlşuumlncesinin yanlış olabileceği ihtimalini kabul edebilse dahi bu kişinin yine de ne kadar kuvvetli olursa olsun doyurucu bir şe-kilde sıkccedila ve korkusuzca tartışılmadıktan sonra bu duumlşuumlncenin yaşayan bir gerccedilek değil oumlluuml bir dogma olarak kabul edileceğini goumlz oumlnuumlne alarak hareket etmesi gerekirrdquo diye yazmaktadır Mill ldquoDuumlşmanlar ortalıktan ccedilekilir ccedilekilmez hem oumlğretmenler hem de oumlğrenciler kışlalarına uyumaya ccedilekileceklerdirrdquo Doumlrduumlncuuml olarak kendisine meydan okunmadığı suumlrece gerccedilek eyleme yol accedilma-yacaktır İnsanlar yerleşmiş duumlşuumlnceleri kabul edebilirler fakat bunlar sıkıca inanılan kanaatler olmayacaklar ve dolayısıyla ey-lemleri uumlzerinde ccedilok az etkiye sahip olacaklardır

Hoşgoumlruumlnuumln SınırlarıBununla birlikte hoşgoumlruuml her eyleme uygulanmamalıdır Bir kişi başka birinin eyleminden doğrudan zarar goumlrduumlğuumlnde bu ey-lemin kınanması belki de cezalandırılması gerekebilir Yabancı goumlccedilmenlerin oumllduumlruumllmelerini ve evlerinin yakılmalarını isteyen bir demagoga şiddeti teşvik etmekten dolayı dava accedilılabilmelidir Tecavuumlz gibi zorlama iccedileren eylemler cezalandırılmalıdır Yetiş-kinler ve ccedilocuklar arasında cinsellik iccedileren fiillerin bunu kendi istekleriyle yapsalar bile yasaklanması gereklidir ccediluumlnkuuml genccedil


ccedilocuklar eylemlerinin sonuccedillarını anlayabilecek durumda değil-lerdir Buna ilacircveten tahammuumll goumlstermeyi haklı goumlstermenin de bir sınırı vardır Devletin guumlcuumlnuumln ve yetkilerinin kullanılması ile nefretin ve guumlcenmenin kişisel olarak ifade edilmesi arasında hay-li buumlyuumlk bir farklılık bulunur Eşine sadık kalmayı beceremeyen birini eleştirmek yerinde bir davranış olabilir fakat sadakatsiz eşe para cezası vermek ya da onu hapse atmak doğru değildir

Bazı insanlar boksu şiddet iccedileren insanlık dışı bir spor olduğu gerekccedilesiyle kınamak isteyebilirler Ancak bu spora kendi istekle-riyle iştirak eden ve potansiyel tehlikelerinin farkında olan kişiler olduğu suumlrece boksun yasaklanmaması gerekir Roma hukukuna ait bir ilke buraya oumlzelikle uygun duumlşmektedir ldquorıza goumlsteren bir kişiye hiccedilbir biccedilimde zarar verilmemelidirrdquo Aynı ilke sado-mazo-şizme de uygun duumlşer

Aşırı Tutuculuk TehlikesiHoşgoumlruumlsuumlzluumlğuumln kaynaklarından biri de aşırı tutuculuk yani ki-şinin yanılmaz olduğunu varsaymasıdır Hem solun hem de sağın totaliterlerinin komuumlnistlerin ya da faşistlerin inanccedil sistemlerinin oumlzuumlnde bu varsayım yatmaktadır Hoşgoumlruumlsuumlzluumlğe karşı hoşgoumlruuml goumlstermeme gereği Almanyarsquoda aşırı youmlnelimli partilere konan yasağı haklı goumlstermek iccedilin kullanılmaktadır Hem Almanyarsquoda hem de Fransarsquoda ndash 6 milyon Yahudinin yanı sıra eşcinsellerin ccedilingenelerin ve Yehova Şahitlerirsquonin de oumllduumlruumllduumlğuuml ndash Yahudi Soykırımırsquonın gerccedilekleşmediğini iddia etmek yasaklanmıştır Ni-tekim soykırımın gerccedilekleştiğine dair ccedilok kuvvetli deliller vardır bu tuumlrden iddialarda bulunan kişiler ise anti-semitizm tarafından youmlnlendiriliyor goumlruumlnmekteler Ancak serbestccedile konuşma ilkesi anti-semitist olan kişilerin bu tuumlrden duumlşuumlncelerini ifade etme haklarını da savunmakta ve ardından bu iddiaların doğru olmadı-ğını kanıtlamaktadır

134 Nigel Ashford

Politik DoğrulukPolitik doğruluk (PD) dilin ırk ve cinsiyet gibi toplumsal accedilıdan hassas konularda kızgınlık yaratmamayı amaccedillayan bir yoldan ve kızgınlık yaratacak duumlşuumlncelerin ifade edilmesini yasaklamaya ccedilalışan biccedilimde kullanılmasıdır Bir nezaket meselesi olduğun-dan dolayı insanların gereksiz kızgınlıklara yol accedilmaktan daima kaccedilınmaları gerekir Fakat politik doğruluk dili başka insanların ifade oumlzguumlrluumlklerini kısıtlayarak onlarda kızgınlığa yol accedilar bu ne-denle de kendi kendini bozucu bir niteliğe sahiptir Politik doğru-luk ya kanunlar ya da yuumlksek duumlzeyde toplumsal baskı vasıtasıyla duumlşuumlnceleri ve ifadeleri sansuumlrlemeye ccedilalışır ağza alınmayan bir-takım duumlşuumlnceler biccediliminde onları uygunsuz bir hacircle sokar

Bununla birlikte başkalarını kızdırmak kimi zaman gerekli ve arzulanır bir şeydir Jonathan Rauch politik doğruluğun ccediloğun-lukla insancıl duumlşuumlnceler vasıtasıyla youmlnlendirildiğini fakat so-nuccedillarının sadece belirli tuumlrden konuşmaları ve eylemleri koru-maktan ibaret olduğunu goumlsteriyor Politik doğruluk kullandığı yollar accedilısından bir totalitarizmde olduğu kadar otoriterlik iccedilere-bilir Azınlıklara goumlsterilen saygıyı arttırmaya ccedilalışırken bastırıl-mış susturulmuş yeni bir grup yaratır Gerccedileği arayış geniş oumllccediluumlde eleştiri yoluyla yuumlruumltuumlluumlr bilimsel bilgi filozofu soumlr Karl Popper bunu yanlışlamacılık olarak adlandırmaktadır Rauchrsquoun ileri suumlr-duumlğuuml uumlzere hem kızdırmaya hakkımız hem de kontrol etme ve edilme sorumluluğumuz vardır

Medeniyet Unsuru Olarak HoşgoumlruumlDiğer insanlarla birlikte ccedileşitlilik iccedileren ccediloğulcu bir toplumda ya-şamak iccedilin tuumlm insanların kendi yaşamlarını youmlnlendirmelerini sağlayan haklara ve oumlzguumlrluumlklere saygı goumlstermek bir zorunlu-luktur Medenicirc davranışın temel oumlzelliklerinden biri de insanla-rın anlaşmazlıkları ccediloumlzmek iccedilin şiddet kullanmamaları gereğidir


Ancak bu insanları ayıpladıkları kişilerin ahlacirck dışı davranışlarını eleştirme sorumluluğundan kurtarmaz sadece kişilerin kullana-bilecekleri youmlntemleri sınırlar Tevazunun ve insanın yanılabilir olduğunu kabullenmenin hem gerccedileği arama ccedilabasıyla hem de duumlşuumlncelerinin ve davranışlarının eleştiriye accedilık olmasına izin vermeyi reddedenleri kuumlccediluumlmsemeyle birleştirilmesi gereklidir

Okuma H L Hart Law Liberty and Morality Oxford Oxford University Press

1963Alan Haworth Free Speech Londra Routledge 1998John Locke A Letter Concerning Toleration Hague Martinus Nijhoff 1963

(1689)John Stuart Mill On Liberty Londra Penguin 1971 (1859)John Milton Areopagatica Londra Dent 1993 (1644)Jonathan Rauch Kindly Inquisitors The New Attacks on Free Thought Chica-

go University of Chicago Press 1993

Duumlşuumlnmek İccedilin Sorular1 Yasaklanması gereken cinsel davranış biccedilimleri var mıdır2 Irkccedilı cinsel accedilıdan ayrımcı ve homofobik soumlzler iccedilerenler de dahil olmak uumlzere belirli şeylerin basılmasının ya da konuşulma-sının yasaklanması haklı goumlruumllebilir mi3 Boks sporu kaldırılmalı mıdır

OumlZGUumlR TOPLUMUN İLKELERİ

Nigel Ashford

Ccedileviren Can Madenci










Nigel Ashford


İccedilindekiler













9





10








11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford




















Nigel Ashford


İccedilindekiler













9





10








11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford











İccedilindekiler













9





10








11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford

















9





10








11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford











10








11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford











11

Sivil Toplum





12 Nigel Ashford








14 Nigel Ashford








16 Nigel Ashford







18 Nigel Ashford












21

Demokrasi



Winston Churchill


22 Nigel Ashford







24 Nigel Ashford








26 Nigel Ashford








28 Nigel Ashford















31









33

Eşitlik


Edmund Burke


34 Nigel Ashford







36 Nigel Ashford









38 Nigel Ashford








40 Nigel Ashford




41






42 Nigel Ashford


43

Serbest Girişim


Friedrich Hayek


44 Nigel Ashford







46 Nigel Ashford







48 Nigel Ashford







50 Nigel Ashford












53

Oumlzguumlrluumlk



John Stuart Mill



54 Nigel Ashford







56 Nigel Ashford








58 Nigel Ashford











60 Nigel Ashford







(1776)



63

İnsan Hakları



Thomas Jefferson


64 Nigel Ashford









66 Nigel Ashford








68 Nigel Ashford









70 Nigel Ashford








72 Nigel Ashford




73






74 Nigel Ashford




75

Adacirclet




76 Nigel Ashford








78 Nigel Ashford









80 Nigel Ashford








82 Nigel Ashford






84 Nigel Ashford







86 Nigel Ashford








88 Nigel Ashford










89

Barış


Frederic Bastiat


90 Nigel Ashford







92 Nigel Ashford







94 Nigel Ashford










97








99

Oumlzel Muumllkiyet




Ludwig von Mises


100 Nigel Ashford







102 Nigel Ashford







104 Nigel Ashford













107




109






110 Nigel Ashford








112 Nigel Ashford










114 Nigel Ashford





115






116 Nigel Ashford





117



Adam Ferguson


118 Nigel Ashford








120 Nigel Ashford






122 Nigel Ashford








124 Nigel Ashford







125

Hoşgoumlruuml


John Locke


126 Nigel Ashford








128 Nigel Ashford







130 Nigel Ashford







132 Nigel Ashford








134 Nigel Ashford











ashford, nigel: Özgür toplumun İlkeleri liberte yayınları 152, 2. … · 2018. 1. 3. ·...

Documents