м-р Јасмина Лукановска

Дефектолог-арт- окупационен терапевт

Содржината на оваа публикација е исклучиво одговорност наM-р Јасмина Лукановска и на ниеден начин неможе да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.

� Душата секогаш мисли во слики- Аристотел.� Душата секогаш мисли во слики- Аристотел.

� Арт терапија е форма на експресивна терапија при која се користат уметнички материјали.

� За основа ја има терапевтската улога при создавање на уметнички дела.создавање на уметнички дела.

� Ги комбинира традиционалните психотерапевтски теории и техники со разбирање за психолошките аспекти на креативниот процес, посебно својствата и особините на различни материјали. особините на различни материјали.

� Не постои возрасна граница за примена на арт терапија; може да се применува индивидуално, во парови, со семејства, групи и заедници.парови, со семејства, групи и заедници.

� Преку создавањето уметност и рефлексиите за себе и другите, се менуваат когнитивните способности, радоста и уживањето, самопотврдувањето преку создавањето уметност.

� Арт терапевтите имаат професионална обука и клиничка пракса, теориски знаења за човечкиот развој, психолошки теории, духовните, мултикултурни и уметнички духовните, мултикултурни и уметнички традиции и терапевски потенцијали на уметноста.

� Ја користат во третмани, проценки, истражувања и при тоа се консултираат со истражувања и при тоа се консултираат со компететни стручни лица.

� Користејќи ги сопствените вештини, терапевтите одбираат материјали и постапки соодветни на потребите на клиентите и дизајнираат сесија постигнувања на саканите дизајнираат сесија постигнувања на саканите терапевтски цели.

� При тоа креативниот прецес се користи за да им се помогне на клиентите за подигнување на свесноста; достигнување на суд/проценка; подобро да се соочат со стресот, траумските подобро да се соочат со стресот, траумските искуства, да се подобрат релациите со семејството, пријателите.

� Кај арт терапевтите се генерирале многу спесифични дефиниции што е арт терапија, но најмногу од нив сепак се определуваат за две најмногу од нив сепак се определуваат за две категории.

� Првата го инволвира верувањето во исцелителната моќ на креативниот процес при создавање уметност.

� Овој приод ја опфаќа идејата дека процесот на � Овој приод ја опфаќа идејата дека процесот на уметничко творење е терапевтски.

� На него се гледа како на можност да се изрази сопствената фантазија автентично спонтано; искуството што може да доведе до лично искуството што може да доведе до лично исполнување, емоционална репарација и заздравување.

� Втората дефиниција се заснова на идејата дека уметноста е средство за симболичка комуникација. комуникација.

� Ваквиот пристап помага при разрешување на комуникациските прашања, емоциите и конфликтите.

� Терапија доаѓа од грчкиот збор therapeia, што значи ,,да се внимава на”.

� Тоа значи, да се подвои процесот на арт � Тоа значи, да се подвои процесот на арт терапија на две нивоа.

� а)терапевтот само присуствува на чинот на создавање уметничко дело. Ова лично водство е клуч за терапевтскиот процес.

� Ова неопходна поддржувачка врска го води � Ова неопходна поддржувачка врска го води лицето низ искуство во уметничкото творење и да му помогне да го пронајде значењето низ тој пат.

� б) Друг важен аспект е следењето на � б) Друг важен аспект е следењето на индивидуата низ неговиот/нејзиниот личен процес на уметничко творење и при тоа да им се даде на уметничките материјали лично значење – да се пронајде приказна, опис, значење.

� Сликата преставува врска помеѓу нашетосвесно и несвесно, таа е несвесен план наакција, на она што го работиме или она што ќего работиме.

� Арт- терапијата е терапија која го користи� Арт- терапијата е терапија која го користиуметничкиот медиум како примарен начин накомуникација и ги комбинира различнитекреативни техники од ликовна, музичка, драмска терапија, терапија со движење, семејнатерапија итн.

� Во арт- терапијата не се користи само една� Во арт- терапијата не се користи само еднаметода, туку постои голем број на различнипристапи и нивни комбинации.

Карактеристики на учениците со посебни

потреби

� Спецификите на учениците со посебни � Спецификите на учениците со посебни потреби се јавуваат во темпото на развојот, кој најчесто е забавен.

� Кај учениците со посебни потреби се аспектирани степенот на интелигенција, квалитетот на перцепција, способностите за квалитетот на перцепција, способностите за анализа и синтеза, мислењето и памтењето, вербалните способности, мотивацијата, како и моторните и социјалните компетенции

� Овие ученици се со сиромашен речник, недоволниот лексички фонд не им дозволува адекватно да ги изразат своите миси и адекватно да ги изразат своите миси и истовремено му го отежнува разбирањето на искажаното од страна на соговорникот.

� Во говорните ситуации често употребуваат многу воопштени и несоодветни зборови

� Тешкотијата во ориентација во просторот � Тешкотијата во ориентација во просторот преставува голем проблем при развивањето на способностите за читање, пишување, цртање, моделирање.

� Тешкотиите во памтењето доаѓаат до израз во спориот процес на памтење и отсуство на примена на техниките на запамтување.

� Секоја нова содржина треба да биде � Секоја нова содржина треба да биде прилагодена на способностите на ученикот, адекватно дозирана со примена на соодветни и за ученикот интересни наставни средства.

� Неопходно е повеќе пати да се повторува на нови примери, со нови наставни средства и дидактички материјал.

� Овие ученици најчесто учат по пат на имитации, затоа наставникот треба да биде во улога на модел кој учениците ќе го имитираат.улога на модел кој учениците ќе го имитираат.

� Учењето на нови содржини треба да преставува надградување врз предходното знаење (секојдневните искуства) на учениците.

� При планирањето наставникот треба да го почитува принципот на функционално учење, почитува принципот на функционално учење, наученото на часот да биде практично и применливо во секојдневното живеење.

� Учениците ќе бидат помотивирани, а интересот за учење ќе биде голем доколку содржината е презентирана во вид на приказна, содржината е презентирана во вид на приказна, со стил близок и разбирлив за учениците.

� Учениците треба да се постојано ангажирани, задоволни, а наставникот дискретно треба да ги има сите во фокус, и секако да се обидува да одговори на нивните специфични потреби да одговори на нивните специфични потреби и афинитети.

Арт- терапијата кај деца со посебни

образовни потреби

� Арт- терапијата кај деца со посебни образовни� Арт- терапијата кај деца со посебни образовнипотреби овозможува поголем степен насамоспознавање, креативност, сигурност, како и задоволство од изработениот продукт.

� Ако се работи арт- терапија со деца со посебниобразовни потреби важно е да се знаат теориите оддетскиот уметнички развој и да се користат тиедетскиот уметнички развој и да се користат тиезнаења како база за споредба

� Две од највлијателните теории на ова поле се одарт- едукаторите Victor. Lowenfeld. ( 1987) и Rhoda Kellogg ( 1969).

� Виктор го опишува дететовото рано цртањекако прогресија од дисорганизирано, случајнокако прогресија од дисорганизирано, случајношкрабање кон поконтролирано шкрабање.

� Келог не се согласува со идејата декашкрабањето е главна кинестетска активност, и верува дека визуелниот интерес е од суштинскозначење.

� И двајцата се сложуваат со идејата дека� И двајцата се сложуваат со идејата декашкрабањето е важна, вродена, прелиминарнаактивност, под влијание од детската способности физичко растење.

� Раната интервенција е најдинамичниот и критичен период во третманот кај децата сопосебни образовни потреби, од едноставнапричина- помлади се и поеластични вопричина- помлади се и поеластични вонивните мозоци.

� На оваа возраст невронските врски се сеуштевисоко- функционални.

� Терапевтот и родителите со манипулација надечјата околина имаат најдобра шанса задечјата околина имаат најдобра шанса заправење промени во ожичување на детскиотмозок.

� . Раната интервенција е времето меѓу првата� . Раната интервенција е времето меѓу прватадијагноза ( 18-36 месеци) и периодот назапочнување на училиште ( 6 години).

� Детето треба да е доволно големо даманипулира со материјали за да почне даработи на цртање ( 2-3 година е вообичаеноработи на цртање ( 2-3 година е вообичаенодобро време за да се започне со интеграција наарт- работа во терапија).

� Кај некои деца со аутизам симптомите напореметување можат да влијаат врз ранитестадиуми на комуникација на таков начин дастадиуми на комуникација на таков начин дакористењето на говор е целосно блокирано.

� Постои поврзаност меѓу вербалниот говор и другите форми на комуникација посебно прекууметноста.

� Во такви случаи раната интервенција е � Во такви случаи раната интервенција е неопходна . Оваа терапија може да започне одвозраст од 12- 18 месеци.

� Рехабилитацијата е тип на терапија каде што сетренираат или вежбаат делови на мозокот( илителото) што биле оштетени од болест илиповреда.

� Раната терапевска интервенција влијае завоспоставување на одредена атипичнавоспоставување на одредена атипичнаконекција во мозокот.

� Уметноста се користи за рехабилитација надетската креативност и имагинација. Цртањетосекогаш се користи за регуларно оценување ( задефицит на имагинација, фина моторика, дефицит во визуелно- просторна ориентација, дефицит во визуелно- просторна ориентација, развојно ниво).

� Уметноста се користи како практична терапијаво оваа специјалност.

� Во арт- терапијата продуктот не е важен, тукуакцентот е ставен на процесот на себеоткривање, експериментирање, тактилнатолеранција.

� Продуктот станува поважен за детето ( и � Продуктот станува поважен за детето ( и терапевтот) кога детето ќе стане постаро, когаќе почне да го разбира и да се восхитува наготовото делче.

� Кај одредени деца абстракното мислење можеда се развие без интервенции, но тоа не значидека овие вештини е невозмозно да се учат.дека овие вештини е невозмозно да се учат.

� Соодветната околна стимулација соодветноделува на дететовите потреби за развивање накреативно мислење кај сите деца.

Стадиуми во цртањето

� Развивањето на цртањето кај децата почнува во� Развивањето на цртањето кај децата почнува воисто време кога почнува и развојот на говорот, околу 15 месечна возраст.

� Тој период е познат како пре-репрезентационоцртање или шкрабање. Цртањето кај децатацртање или шкрабање. Цртањето кај децатаопфаќа неколку стадиуми.

� Стадиум на правење белег ( V. Lowenfeld) го опишува како стадиум на чкртаница 2-4 години, која е главно мотивирана од физичката активност на детето.

� Овој стадиум е пропратен со вербален опис и е наменет за никого посебно, туку комуникација со самиот себе. Овој стадиум се вика уште “именувана чкртаница”

� Стадиум на пре- планирање- Ловенфилд вели дека на возраст од 4 години децата почнуваат да дека на возраст од 4 години децата почнуваат да прават препознатливи цртежи. Детето почнува да ги поврзува белезите со светот околу нив.

� Стадиум на планирање- децата откриваат дека белезите преставуваат објекти во вистинскиот свет, исто така ја откриваат и формата на говорот.

� Стадиум на интелектуален реализам-� Стадиум на интелектуален реализам-Според Лукет во текот на овој стадиум децата цртаат што знаат, а не што гледаат. Цртежите зависат од тоа што им е во мислите, отколку што се наоѓа во нив.

� Кај децата со АСД приметливо е скокање на � Кај децата со АСД приметливо е скокање на прешематската фаза на цртрање и неконвекционални избори на субјекти.

Техники и игри во арт- терапијата

� Анализата на податоците меѓу мноштвото на техники и игри во арт- терапијата, како најприменливи во раната интервенција во едукацијата и рехабилитацијата ги посочува (Martin, N. 2009)(Martin, N. 2009)

� Следење на сенка- целта на оваа техника е да се развие свесноста за телото, читање на јазикот на телото, цртање на фигура.

� Следење на сенка е всушност следење на активноста на телото.активноста на телото.

� Треба да се исклучат светлата, едно дете треба да ја држи ламбата, а друг врсник стои пред хамерот.

� Терапевтот ја следи сенката од другото дете што стои пред хамерот.

� Детето може да ги почуствува деталите од � Детето може да ги почуствува деталите од телото и облеката.

� Активноста продолжува со презентирање пред огледало.

� Следење на телото- целта е да се развие свесност за телото, цртање на фигури, имитирање.

� На децата им се покажува да легнат на хамерот во поза во која тие сакаат и треба да се црта во поза во која тие сакаат и треба да се црта секое тело.

� Потоа на нацртаното тело децата можат да ги нацртаат деталите на своето тело, а потоа и на своите врсници.

� Хартијата треба да се закачи на ѕид, да се � Хартијата треба да се закачи на ѕид, да се пофалат за добро завршената работа, да се охрабрат за да дадат описи и да раскажат околу фигурите индивидуално и како група.

� Игра- фати ја топката - целта е проширување на имагинативно мислење. Топката се подава со музика, кога ќе запре музиката, кај она дете каде што е топката кажува една боја на каде што е топката кажува една боја на другарчето што е до него. Тогаш личноста мисли 3 различни работи на таа боја: автобус, сонце.

� Игра- Направи звук на... Целта на оваа игра е правилно користење на звуци. Една личност мисли и прави звук како птица, мачка, мисли и прави звук како птица, мачка, кола......Групата размислува што е тоа. Личноста што ќе погоди е следниот.

� Материјалите за работа се најразновидни, почнувајќи од природните материјали, молив, боици- дрвени, водени, темперни, колаж, пластелин, глина, материјали за рециклирање........

При изведување на арт- терапијата треба да се � При изведување на арт- терапијата треба да се внимава на добрата подготвеност на средината и материјалите со кои ќе се работи.

� Внимателно да се испланира времето за објаснување на активноста која отприлика трае 20 минути и време за изведување на активноста 20 минути и време за изведување на активноста која е во времетраење од 20 минути

� . Голем акцент е ставен во изразувањето на чувствата и емоциите кога е креирана творбата, како и во завршниот продукт.

� Вклучувањето на арт- терапијата во раната интервенција , во едукацијата и рехабилитацијата кај деца со посебни образовни потреби постепено се зголемува.

� Децата од најрана возраст се запознаваат со материјалите за работа, експериментираат, творат, се материјалите за работа, експериментираат, творат, се едуцираат и рехалибитираат.

� Арт- терапијата е од голема помош во запознавањето на своето тело, просторот околу себе, развивањето на имагинативната игра и имагинацијата, моториката на телото како и фината моторика.

Преку цртањето и креирањето дирекно се влијае врз � Преку цртањето и креирањето дирекно се влијае врз развојот на говор и комуникацијата со околината.Често пати се откриваат и скриените уметнички потенцијали кај одредени деца.

Пример за прв час по арт- терапија- 5 ученици

� Да се запознаеме-нашите имиња и да ги научиме имињата на другитеимињата на другите

� Учениците се наместени и стојат во круг. Им се објаснува дека треба да си подаваат еден до друг клопче волница и да го кажуваат своето име кога ќе дојде клопчето кај нив. Потоа треба кога ќе го фрлаат клопчето, да го кажат името кај кого е истото.Се плете пајакова мрежа.

� 2.Вежба- Цртаме заедно� 2.Вежба- Цртаме заедно� Цел-да се изгради чувствителност према членовите во

група и свесност за прифаќање и дозволување на еднакво учество.

� Материјали-хамер, фломастери

� Се договараме дека хамерот ќе го залепиме на зид, на него ќе цртаме лето-плажа, сонце, бранови...

� .Секое дете црта по нешто на хамерот неколку � .Секое дете црта по нешто на хамерот неколку минути, а другите гледаат. Кога цртежот е готов, целата група го врти грбот кон сликата-им се поставуваат општи прашања-каква боја е сонцето?, дали има облаци на сликата?....

� Одговорите може да се бодуваат

� Како за крај им се дава релаксирачка игра-� Како за крај им се дава релаксирачка игра-Заедно одбираме еден од групата да покаже на другарче пр.Предходно му се кажува некоја боја и треба да покаже што има тоа другарче во кафена боја ( пр. Боја на коса, боја на очи).

� 1.Водени од предходниот час- за да видиме дали ги

Пример за втор час по арт- терапија – 5

ученици

� 1.Водени од предходниот час- за да видиме дали ги паметат имињата на своите другарчиња, играме игра со подавање на топка и кажување на имињата

� 2.Прво разговараме за омилените ликови од цртани филмови. Секој си го кажува својот омилен лик и некои карактеристики за него. Се договараме дека овој час ние ќе се викаме како нашите ликови, пр- том, снежана, ние ќе се викаме како нашите ликови, пр- том, снежана, вештерка. Во позадина можеме да пуштиме и некоја музика од цртан филм. Значи децата сега треба да глумат дека се тие ликови. За да ги запаметат новите имиња си подаваат со клопчето како минатиот час и си ги кажуваат нивните имиња.

� 3.Денес ќе го цртаме ликот во кој се замислиле � 3.Денес ќе го цртаме ликот во кој се замислиле самите тие.( облека, коса, очи, нешто карактеристично за нив). Ги лепиме готовите цртежи на зид и секој раскажува за својот цртеж.

� 4. За крај- игра- цртање во воздух- а другите � 4. За крај- игра- цртање во воздух- а другите погодуваат што е тоа.

Благодарам на вниманието � Благодарам на вниманието