arıcılıkta Üstte boş ballıkla kışlatmanın kovan İçi bağıl nem, sıcaklık ve koloninin...

8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri

1/76

TRKYE CUMHURYETANKARA NVERSTES

SALIK BLMLER ENSTTS

ARICILIKTA STTE BO BALLIKLA

KILATMANIN KOVAN BAIL NEM

SICAKLIK VE KOLONNN

YAAMA GC

ZERNE ETKLER

Nesimi KAYA

ZOOTEKN ANABLM DALIYKSEK LSANS TEZ

DANIMAN

Prof.Dr. znur POYRAZ

2007 ANKARA


2/76

ii

Ankara niversitesi Salk Bilimleri Enstits

Zootekni Anabilim Dal Yksek Lisans Program

erevesinde yrtlm olan bu alma, aadaki jri tarafndan

Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.

Tez Savunma Tarihi: 24/ 01/ 2007

mza

Prof. Dr. Ceyhan ZBEYAZAnkara nv. Veteriner Fak.

Jri Bakan

mza mza

Prof. Dr. Halil AKAPINAR Prof. Dr. znur POYRAZAnkara nv. Veteriner Fak. Ankara nv. Veteriner Fak.

mza mzaProf. Dr. Zafer KARAER Do. Dr. Necmettin NALAnkara nv. Veteriner Fak. Ankara nv. Veteriner Fak.


3/76

iii

NDEKLER

Kabul ve Onay indekiler Simgeler ve Ksaltmalar nsz ekiller izelgeler 1. GR 11.1. Genel Bilgiler 1.2. Literatr Bilgisi 1.2.1. Klatmann Tarihesi

1.2.2. Temel Kavramlar 1.2.2.1. K Sresince Arlarn Davran 1.2.2.2. Is retimi ve Oksijen Gereksinimi 1.2.2.3. Kovanda Hava Akm 1.2.2.4. Isl Dzenleme 1.2.2.4.1. Kuluka Blgesinde Mikro Klima Oluumu 1.2.2.4.2. Kovandaki Bo Ksmlarn Mikro Klimas 1.2.2.5. Kovanda Su Buhar Oluumu 1.2.3. Kn Koloni lmleri ve Nedenleri 2. GERE VE YNTEM 332.1. Gere 2.1.1. Bal Ars 2.1.2. Ekipman 2.1.2.1. Kovan 2.1.2.2. Scaklk ve Nem Kaydedici 2.2. Yntem 2.2.1. Verilerin Elde Edilmesi 2.2.2. Verilerin Deerlendirilmesi 3. BULGULAR 373.1. Scaklk 3.2.Bal Nem 3.3.Yaama Gc 544.TARTIMA 554.1. Scaklk 4.2. Bal Nem 4.3. Yaama Gc 5. SONU VE NERLER 62ZET 63SUMMARY 64KAYNAKLAR 65ZGEM 68


4/76

iv

NSZ

Bu aratrma, stte bo ballkla klatma metodunun klatmada en nemli kovanii parametreler olan scaklk ve bal neme etkisinin belirlenmesi amacylayaplmtr.

Aratrmada kullanlan ar materyali Danman Prof. Dr. znur POYRAZtarafndan salanmtr. Kullanlan ekipman yurt dndan temin edildii ve pahalolduu iin rnek says snrl kalm, her kovanda ancak bir cihaz kullanlmtr.

Bu almann yrtlmesinde gerek ar materyalini salayan, gerekse heraamada tevik ve desteini esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. znur POYRAZa,bilgi ve deneyimlerinden yararlandm Prof. Dr. Ceyhan ZBEYAZa ve Prof. Dr.Zafer KARAERe, verilerin istatistik deerlendirilmesinde yardmlarn grdmDo. Dr. Mehmet Nurullah ORMANa, saha almasnda ve tez yazm

aamalarnda karlatm engelleri amadaki katklarndan dolay i arkadalarmMustafa GVEN ve Mahmut DN ile Zootekni Ana Bilim Dal retim yelerineteekkrlerimi ve sayglarm sunarm.

Bu aratrma ve elde edilen sonularn arclkla ilgili herkes iin yararlolmasn diliyorum.


5/76

v

SMGELER VE KISALTMALAR

C Celsiuscm SantimetreDG Deneme Grubug Graml Litrekg KilogramKG Kontrol Grubum Metremg Miligrammm Milimetre

Met MeteorolojiNis NisanOc OcakOrt OrtalamaStd Standartub ubat


6/76

vi

EKLLER DZNekil No ve Ad Sayfa N1.1. Giri dnda her yandan kapal bir kovann iinde havann salkm

zerinden hareketi 13

1.2. Her ynden kapal bir kovanda giri aklnda hava hareketi 14

1.3. Kuluka blgesinde gn iinde scaklk, bal nem ve mutlak nem

deerlerinde grlen deiim 17

1.4. Kartlarnda arl bir kovan iinde scaklk durumu 18

1.5. K salkmnda yatay ve dikey eksende scaklk deiimi 19

1.6. Havada, bo kovan iinde ve bo aa kt iinde scaklk (a),

mutlak nem (b) ve bal nem (c) deerlerinin deiimleri 20

1.7. Salam bir kovanda kuluka blgesinde ve taban tahtasnda gnlkmutlak nem deiimi

1.8. Kovan dnda ve iinde gnlk mutlak nem deiimi 232.1. Veri kaydedici cihazn boyutlar (mm) 34

2.2. Veri kaydedici cihazlarn grnts 34

3.1. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama scaklk (C) grafii 40

3.2. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama bal nem (%) grafii 41

3.3. Aylara gre scaklk (C) ortalamalarnn deiimi 433.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan

dnemlerine ayrlarak gsterilmesi 45

3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iinde

deiim erileri 47

3.6. Aylara gre bal nem (%) ortalamalarnn deiimi 49

3.7. Gn ii bal nem (%) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan

dnemlerine ayrlarak gsterilmesi 51

3.8. Saatlik bal nem (%) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiim erileri 53


7/76

vii

ZELGELER DZN

izelge No ve Ad S1.1. Kn bir gnlk bal tketimi eitlii 11

1.2. Baln bileimi 11

1.3. Bal ekerlerinin kimyasal bileimi 11

1.4. Almanyada ticari bal ars kolonilerinin farkl hava scaklklarnda bir

gnde tkettikleri ortalama eker miktarlar 12

1.5. Soutucuda bekletilen kolonilerin dayanma sreleri 15

1.6. Hava scaklna gre doymu havann mutlak nem miktar 21

1.7. Deiik lkelerde kn koloni kayplar 263.1. Kontrol ve deneme grubu kovanlar ile evrenin scaklk ve bal nem

deerleri (gnlk ortalamalar) 38

3.2. Aylara gre scaklk deerleri 42

3.3. Minimum scaklk istatistii 43

3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi 44

3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiimi 46

3.6. Aylara gre bal nem (%) deerleri 48

3.7. Gn ii bal nem (%) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi 50

3.8. Saatlik bal nem (%) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiimi 52


8/76

1

1. GR1.1. Genel Bilgiler

nsanlarn arlarla olan ilikisi, kayalklarda ve aa kovuklarnda bulduklar yabani

ar kolonilerinden bal elde etmeyi renmeleriyle balamtr. 19. yzylda ekerin

saflatrlmas baarlncaya kadar bal yegne tatlandrc olmutur. Bal yalnzca gda

olarak deerlendirilmemi, ayn zamanda bir ila olarak da kullanlmtr.

nsanlar ar rnlerini daha fazla ve kolay elde edebilmenin yollarn bulmak

amacyla arlar zerinde almlar ve gzlemler yapmlardr. Arlarn sosyal

dzeni birok dnrn ilgisini ekmitir. Arlarn topluluk iindeki sosyal

dzenleri ile insan yaamnn toplumsal dzeni arasnda benzerlikler kurulmutur.

Arlar hakknda bugne kadar elde edilen bilgiler gnmz arcsnn arlara

hkmetmesine olanak salamaktadr. Modern arc ilkel bal toplayclar ve

avclarnn aksine ar rnlerini kolayca elde edebilmektedir.

nsanlar bal arlar hakknda pek ok ey renmi olsalar da arlar ilk hallerine

gre pek deimemitir. Tarmsal retimde yararlanlan pek ok bitki ve hayvan

trnn aksine gnmz bal ars binlerce yl nce yaayan bal arlarnn aynsdr.

Ksacas insanlar arlar evcilletirememitir. Arlar hala doadaki yabani yaamlarn

devam ettirmektedirler. nsanlar arlar retim amacyla bulundurmakta, daha fazla

verim alabilmek iin ynetmekte, ancak dier evcil hayvanlar ve bitkiler kadar

davranlarn ve remesini kontrol edememektedirler (Anonim, 2006c).

Yeryzndeki her canl trnn bulunduu evrede yaamn srdrebilmek

iin bir arada yaad dier canllardan farkllk gsteren bir stratejisi vardr. Eer

her canl trnn stratejisi farkl olmasayd, ayn kaynaklardan beslenen iki canl

trnden birisi dierine zamanla stnlk salayarak dier canl trnn ortadan

kalkmasna neden olurdu. Bal arlarnn yaamlarnn baz zellikleri, onlarn aynkaynaktan beslenmelerine ramen dier bcek ve ar trleriyle ayn yaam alannda

birlikte var olmalarna imkn vermektedir.

Bal arlar ve baz ar trleri koloni halinde yaarlar, ieklerden nektar ve

polen toplarlar. Yaz sonlarnda birka yz arl koloni oluturan dier ar trleri yln

bir blmnde yalnz yaarlar. Bu trlerde ana arlar sonbaharda iftleir ve k


9/76

2

korunakl bir yerde uyur vaziyette geirdikten sonra ilkbaharda yalnz bana koloni

olutururlar. Bal arlarn dier ar trlerinden ayran en nemli zellikleri koloninin

tek yllk olmamasdr. Bal arlar sabit bir koloni yapar ve k ayn yerde geirirler.

lkbahar gelince de koloni olarak faaliyete geer ve dier ar trlerine gre avantaj

salarlar. Klar souk geen yerlerde Nisan ortasndan Haziran sonuna kadar

devam eden birka haftalk ieklenme mevsiminde dier ar trlerine sayca

stnlk salamak bal arsnn hayatta kalma stratejisini oluturmaktadr. Koloni

yln geriye kalan 40 haftasnda en ok gnlk tketimine yetecek kadar besin

toplayabilir, ounlukla tkettii kadarn toplayamaz ve mevcut stoklarn kullanr.

Bal arlarnn Asyann tropikal ormanlarndan dnyaya yayld kabul

edilmektedir. Akta yuva yapan tropikal ar trlerinden Apis dorsata ve Apis

floreann aksine Apis cerena kapal ortamlarda yuva yapmaktadr. Apis cerenanntropik blgelerden dnyaya yaylrken souk iklime sahip blgelere geldike yuva

iindeki snn yazlar bir problem olmaktan kt, klar ise kapal alanda binlerce

arnn vcut ssndan yararlanarak souktan korunmalarnn mmkn olduu

dnlmektedir. Bu defa kn souktan korunmak iin kovanda yeterli bal stoku

yapmalar gibi yeni bir sorunla kar karya kalmlardr. te, ticari arclk

iletmeciliine olanak tanyan ve karl klan ey de koloninin bu bal stoku yapma

drtsdr (Gould ve Gould, 1988).

Binlerce yl nce arlarn besinlerini yuvalarndan alarak bal toplayaninsanolu, zamanla bal arlarn kovanda yaatmay baarm, yzyllar boyunca

arlarn hareketlerini daha fazla denetim altna almak ve kovan iinde olup bitenleri

anlamak iin uramtr. Bu amala ilk gzlem kovan 1678de Pariste yaplmtr.

Bundan bir asr sonra Huberin birok erevenin bir kitabn yapraklar gibi asld,

gerektiinde alp incelenebilen plaka kovan ortaya kmtr (Gen ve Dodololu,

2003).

Bal ars 16. yzyla kadar sadece eski dnyada (Avrupa, Afrika, Yakn Dou)

yaylm ve gelime gstermi, 16. yzyldan itibaren insan eliyle yeni dnyayatanmtr. Yksek uyum yetenei sayesinde kutup blgeleri dnda, farkl ekolojik

koullara sahip dnyann her tarafna yaylmtr (Gener, 1996).

Modern arclk, Amerikal arc L. L. Langsrothun 1851 ylnda bugn kendi

adyla anlan ereveli kovan bulmasyla balamtr. Arclkta bu yllardan sonra


10/76

3

teknik ve bilimsel gelimeler hz kazanm ve gnmzdeki dzeyine ulamtr.

Arlarn biyolojileri, yksek verim iin ihtiya duyulan yntemler aratrlm,

aratrmalardan elde edilen bilimsel sonular arcla entegre edilerek bugnk

noktaya gelinmitir (Gen ve Dodololu, 2003).

Teknik arcln temel gereklerinden biri en ileri ar ynetimi tekniklerini

uygulamaktr. Arclkta yl boyunca yaplacak almalar mevsimsel olarak farkl

uygulamalar gerektirmekte, mevsimsel ynetim tekniklerinin doru bir ekilde

uygulanmas bir sonraki dnemdeki baarnn temelini oluturmaktadr. Her

mevsimin kendisine zg sorunlar vardr. Bu sorunlar ar davranndan

kaynaklanan sorunlar, arcnn kendisinden kaynaklanan sorunlardan olumaktadr.

Bu sorunlarla ba edebilmek iin etkin ve verimli bir ekilde uygulanmas gereken

birok uygulama bulunmaktadr. En ok uygulanan ve en iyi bilinen ynetimmetotlar bile doru bir ekilde uygulanmad takdirde yararsz olmaktadr. Bu

yntemler belli bir amaca ynelik olmas, kolay anlalabilmesi, basit ilkeler ve ilem

basamaklarna gre yrtlebilmesi ve ar davran ile ilgili gzlemlere dayal

olmas halinde baarl olmaktadr.

Arclkta isim yapm pek ok arc kendine zg ynetim sistemlerini

oluturmu ve bu yntemleri baarl bir ekilde uygulamtr. Bu yntemlerden

bazlar artk birer kural halini almtr. Baz yntemlerse ortak zellikler

gstermekle birlikte evrenselleememekte ancak belli koullarda geerliliinikorumaktadr. Her arc temel yntemler nda iinde bulunduu artlarla uyumlu

olan bir ynetim sistemi belirlemelidir. Bu sistem, basit, iyi sonu alnan, baars

kantlanm, arlarn en az rahatsz edildii, en az igc ile gerekletirilebilen az

saydaki uygulamadan olumaldr (Wedmore, 1976).

Arclkta koloni kayplarnn en fazla grld dnem, erken ilkbaharda

kovanlarn ilk inceleme amacyla ald ubat ve Mart aylardr. Kayplarn daha

ok klatma srasnda meydana gelmesi bu konunun arclkta en ok aratrlan ve

tartlan uygulamalardan biri olmasnn nedenidir. Basit gibi grnen bu konudahala aratrma yaplyor olmas ve yaplan yeni aratrmalarn da yeni tartmalar

yaratmas yadrganmamaldr. Bilinen btn nlemler alnmasna ramen k

kayplarnn hala % 8 10un altna drlememi olmas yeni aratrmalarn

yaplmasnda uyarc rol oynamaktadr. lkbahar ve yaz gibi aktif dnemlerde lme


11/76


12/76

5

muhalif kalanlar ise stten havalandrmann doaya ters bir dnce olduunu ifade

etmilerdir. Bu dnceye gre, eer arlara kalsa onlar kovanda bulunan her delii

propolisle kapatarak hava girii iin yalnzca giri deliini ak brakma davran

gstermekte; bu ekilde kendilerini souktan korumaya, scak tutmaya gayret

etmektedirler.

Arlarn geleneksel zararllarnn, zellikle bal mumu gvesinin gelebilecei

veya yumurtalarn brakabilecei her trl atlak ve aklklar kapatmaya

altklar bilinmektedir. Arlarn 9,5 mm den (ar mesafesi*) daha geni aklklara

petek yaparken; 5 mm den daha dar olan ve bir arnn rahata geemeyecei

aklklar ise propolis veya propolis balmumu karm ile kapattklar; bu iki mesafe

arasnda kalan aklklar ise bo braktklar gzlenmitir. Delikler dairesel

olduklarnda; arlar galvanizli sac zerindeki 1,6 mm apndaki delikleri propolis ilekapattklar, ancak bu delikler 3,2 mm ve daha byk ise bu ldeki yuvarlak

delikleri kapatmadklar gzlenmitir (Wedmore, 1947).

Wedmore (1947) arlarn rt tahtasnda veya rt bezinde iinden

girebilecekleri genilikte bir delie rastladklarnda asla kapatmadklarn, byle bir

k muhafaza ettiklerini gzlemlemitir. Bir denemede kovan stne ortasnda 2,5

cm apnda bir delik olan bir cam konulmu, ak deliin tam stne iinde metil

salisilat (aromatik madde) bulunan bir kutu yerletirilmitir. Arlar deliin tam

altndaki erevelerden yukar doru yaptklar bal mumunu tam deliin altnageldiinde ykseltmeye son vermi ve delii kapatmayarak ak brakmlardr.

Arlarn, kovan iindeki yark, atlak ve delikleri kapatrken ayn anda hem

geleneksel dmanlarndan korunmay, hem de havalandrmay gzeterek hareket

ettikleri sonucuna varlmaktadr.

* Ar mesafesi Rahip L. L. Langstroth tarafndan 1851de bulunmutur. Bu terim bir yabani balars kolonisinin yapt doal petekler arasnda gezinmek zere brakt boluutanmlamaktadr. Ar mesafesi 0.63 0,95 mm (Morse, 1990) yada 7,5 1,5 mm (Anonim,2006c) arasnda ifade edilmektedir.


13/76

6

Wedmorea (1947) gre, arclar i rt malzemesi zerinde havalandrma

amacyla aklk braklmas gerekliliini anlayncaya kadar birok kayplar

verilmitir. Baz arclar, havalandrmay salamak amacyla kovan arka yznde

havalandrma delikleri amlardr.

Binalarn at boluklarna yerleen bal arlarnn yerletikleri yerlerde stten

hava geirmeyen bir yaltm olmas mmkn deildir. Bu kolonilerin havann

serbeste hareket ettii bu ortamlarda byk petekler yaparak gayet iyi bir gelime

gsterdikleri ve uzun yllar boyunca varlklarn srdrdkleri bilinmektedir.

rm aalarda yerleen bal ars kolonileri incelendiinde ounlukla bu doal

yerleim yerlerinin stten de bir ka sahip olduu grlmtr.

Pettigrewin 1875de savunduu grlerin hal aksini savunanlar

bulunmaktadr. Wedmore (1947) Eski sepet kovanlarn, sepetten yaplm geirgenkapaklarnn akta klatlan kolonilerde arlarca iten tamamen su geirmez bir

ekilde yaltld halde, kapan hemen bitiminden itibaren yan yzeylerin

kapaktaki gibi propolis ve balmumu ile kapatlmad; sepet iine krkle youn

duman verildiinde yan yzeylerden hemen duman szd, sepetin boaltlarak su ile

doldurulmas halinde de suyun kolayca kendine k yerleri bulduunu

belirtmektedir. Souk ve nemli havann hkim olduu Hollandada geleneksel olarak

kullanlan Hollanda tipi uzun sepet kovanlarda giri delii altta deil, kuluka

peteklerinden yukarda sepetin orta st blmnde bulunmaktayd.ngiliz arclnn nclerinden Frank Cheshire bundan iki yzyl nce plaka

haline getirilmi veya ince minder gibi paketlenmi geirgen malzemeden yaplm

rt malzemesi kullanlmasnn ncln yapmtr (Wedmore, 1947).

Amerika Birleik Devletlerinin nc arclarndan Langstroth ise karlabilir

petekli kovan gelitirme srecinde havalandrma ile ilgili baz nemli gzlemlerde

bulunmu, kulukaln iyi bir ekilde havalandrlmasn, atk gazlarn yukardan

kn salayan bir kovan tipinin gelitirilmesini ve piyasaya sunulmasn

amalamtr. Grleri, o zamanki arclarn, arlarn scak tutulmas eklindekiinan ile ters dtnden kabul grmemi, ancak zamanla hak ettii ilgiyi

uyandrmtr.

Wedmorea (1947) gre, Langstrothun yazlarndan nemin souktan daha

nemli olduu, kn en byk problemin kovan iinde younlaan nem olduu,


14/76

7

ieride biriken nem ve zararl gazlarn aadan yukar havalandrmayla kulukalk

zerindeki bir aklktan dar atlabilecei ynnde net bir fikre ulat

anlalmaktadr.

1853 ylna ait bir yazsnda Nem, souk iklim arclarnn ba etmek zorunda

olduklar, arlarn iinde bulunduu ortamn fenalamasna, en iyi arlarnn yok

olmasna neden olan, arlar iin en tehlikeli dmanlardan birisidir. Arlar taban

akta braklm ve ieri serbeste havann girdii kovanlarda, hatta alt ak

kovanlarda bile yaayabilirler. demitir. Langstroth 1857de, iinde eritler halinde

kesilmi ambalaj ktlar bulunan, kelerinden 1,25 cm ykseltilen bo ballk

yerletirilmi kovanlarn hi birinde nem izine rastlamadn bildirmitir.

Langstroth 1882de kovan kapann hangi malzemeden yaplrsa yaplsn

mutlaka ierideki fazla nemin dar atlmasna imkan verecek ekilde olmasgerektiini, zellikle ok souk havalarda klatlan zayf koloniler iin bu konunun

byk nem tadn ifade etmitir (Wedmore, 1947; s.:14 15).

1.2.2. Temel Kavramlar1.2.2.1. K Sresince Arlarn DavranArlar etin kartlarna kar koymak ve hayatta kalabilmek iin salkm

olutururlar. Arlarn k sresince gereksinimlerini daha iyi anlayabilmek iin k

salkmndaki davranlarnn anlalmas gerekir.

Bal arlar metabolizma asndan soukkanldr, vcut scaklklar deikendir.

Ancak bu arlarn vcut scaklklarn kontrol etme yetenekleri olmad anlamna

gelmez. Aktif durumdaki arlar normalde endotermiktir ve vcut scakln ortam

scaklndan daha yksek tutarlar (Goodman, 2003).

Ar gs blgesinin scakln daima ortam scaklnn 20 oC zerindetutmaya alr. Eer ortam scakl ykselirse arnn vcut scakl da ayn oranda

ykselir. Ancak arnn vcut scakl ortam scakln srekli bu ekilde takip

edemez. Eer ortam scakl 40 oCye ularsa, yksek scaklktan olumsuz

etkilenmemek iin vcut scakl 40 oCnin altnda (38 oC) kalr. Ortam scakl


15/76

8

ykselmeye devam eder ve 50 oCye ularsa hzl bir lm meydana gelir. Ortam

scakl 10 oCnin altna derse, hayatta kalabilmek iin gs blgesinin

scakln artrmak zorundadr. Gs blgesinin scakl 8 oCye dtnde ar

koma durumuna gelmektedir (Marceau, 1982).

Ortam scakl 28 oCnin altna dtnde bal arlar gs kaslarnn

harekete geirilmesi (shivering) ile snrlar. Bu ilem, kanat kaslarnn kanatlarla

balantsnn kesilerek s retimi iin hzl bir ekilde kaslp gevetilmesi eklinde

gereklemektedir. Bu esnada kaslar normal bir uma hareketindeki gibi

senkronizedir, ancak uutakinin 1/10u kadar kas kaslmas meydana gelir. Bu

yerinde uma hareketi srasnda arlar sabit durumda grlrler, her hangi bir kanat

veya gs hareketi gzlenmez. Bu hareketsizlik kaslarn karlkl olarak hareket

ettirilmesi nedeniyle kas liflerinin boyutunda herhangi bir deiim olmamas vegs blgesinin eklinin ayn kalmasyla salanmaktadr (Goodman, 2003; s.:154).

Tek bana bir arnn kn hayatta kalmas mmkn deildir. nk bal arlar

k uykusuna yatmazlar (Owens, 1971). Salkm haline gelen kolonide arlar

metabolizmalarn yavalatsalar da gerekli s retimini yapacak kadar aktif durumda

kalrlar. Salkm oluumu aamal olarak gerekletirilir:

Scaklk 20 oCden yksek iken: az nce anlatlan tek arnn davranuygulanr.

Scaklk 14 19 oC arasnda iken: arlar 20 ile 200 ardan oluan kkgruplar oluturur.

Scaklk 10 14 oC arasnda iken: kk gruplar ana arnn bulunduugrubun etrafnda salkm oluturmak zere toplanrlar.

Salkm oluturulduunda ayn scaklk derecesine sahip olan hatlar (izotermler)

ortaya kar (ekil 1.4.). En dta bulunan arlar gs blgesinin scakln daha

yksek tutabilmek iin karn blgeleri da, balar ie dnk olarak salkmda

hareketsiz durumda kalrlar. Ortam scakl dmeye devam ettiinde en d

katmanda scaklk en az 8 oCde tutulmaya allr. Salkmda s kaybnn

azaltlabilmesi iin sk bir yaltkan tabaka oluumu salanr. Bu ekilde en youn ar

katman 13 oC hattnda oluur, en scak hat 24 oC dir. Merkezde konumlanan arlar

salkmn dnda en az 8 oC scakln salanabilmesi iin s retirler. Merkezdeki


16/76

9

arlar s retiminde bal ve havaya ihtiya duyduklar iin daha gevek

konumlanmlardr (Marceau, 1982).

Stabentheiner ve ark.na (2002) gre, k salkmnda merkezde uu kaslarnn

kaslp gevetilmesiyle endotermik s retimini gerekletiren, dta da salkm

sararak manto oluturan arlar bir sper organizma modeli ile sl dzenleme

yapmaktadrlar. Kovan iinde salkmdan 3 cm ilerideki scaklk 0,9; 6,3 oC iken

salkmn dndaki petekte konumlanan arlarn gs evresinin scaklk ortalamas

12,1 oC, karn blgesi 9 oC dir. Merkez petekte d hatta konumlanan arlarn, d hat

ile salkm merkezi arasnda konumlanan arlarn ve merkezdeki arlarn gs blge

scaklklar srasyla 16,9, 22,8 ve 30,4 oC bulunmutur. Yazarlara gre, salkmn en

dndaki arlarn % 3ten daha aznn gs blgesi scakl 9 oCnin altnda

llmtr.1.2.2.2. Is retimi ve Oksijen GereksinimiArlarca s retimi baln ierdii ekerlerdeki karbon ve hidrojenin oksidasyonu

yoluyla yaplmaktadr. nsan kan akcierlerin geni yzey alanna sahip hcrelerine

klcal damarlar yoluyla ular. Arda ise hava trake ad verilen ve kanla sarl klcal

boluklarda bulunur. Bu tersine dzenleme klcal borularda sv hareketinin fazladirenle karlamasna karn havann daha az direnle hareket etmesiyle

aklanmaktadr. nsan kan vcudun her yerine damarlar yoluyla iletilirken gittii

yere snn iletimini, yenilenme iin gerekli maddelerin tanmasn ve metabolizma

atklarnn alnmasn salar. Dolamla akcierlere geri dnen kan buradan geerken

oksidasyonla yeniden temizlenir (Wedmore, 1947).

Arda ise trakelerin en ince blmleri o kadar kktr ki, ancak gl

mikroskoplarla ayrt edilebilirler. Trake a arnn kanatlarnn bir blm dnda

btn vcuduna yaylmtr. Oksidasyon ilemi vcudun her yerinde yapld iin sretimi ayn yerde gereklemekte ve insanda olduu gibi kanla tanmas

gerekmemektedir. Bu sayede vcudun her ksmnn daha etkin bir ekilde snmas ve

hareketliliin aniden artrlmas mmkn olur. Ayn srete insan, arya oranla ok

daha fazla s retmek durumunda kalr. Arda btn fizyolojik sreler insan


17/76

10

vcuduna kyasla ok daha hzlandrlm tarzda oluur. Arnn kk boyutu,

dolam ann hacmine oranla salad yzey alannn insannkinden yz kat fazla

olmasn salar. Kanallarn eper kalnlnn ok daha ince olmas da oksidasyon

ilemlerinin sresini ksaltan bir faktrdr. Bu nedenle ar, vcut arlna kyasla

yz kat daha fazla enerji retebilir (Wedmore, 1947).

Arlar durgun halde iken birden aktif bir duruma geebilirler. Dinlenen bir

arnn umaya balamasyla birlikte oksijen tketiminde 50 kat art meydana gelir.

Dinlenme halinden sonra ok youn bir aktiviteye balayan bir insanda bu art 24

kat olmaktadr. Havada asl durumda uan bir arnn kaslarnn tkettii oksijen

miktar bir saatte, bir gram kas iin 79 94 ml olarak llmtr. Dinlenen bir

arnn metabolizma hz uan bir arnn 1/50 100 kadardr (Goodman, 2003).

Is ekerin sindirimi ile retilmektedir. Bu nedenle ar eker tkettii zamanekerin metabolizmas iin oksijene ihtiya duyar. ekerin metabolize edilmesiyle su

buhar, karbondioksit ve s meydana gelir. % 17 su ieren bir bal veya eker urubu

3040 Kcal/kg enerji verir. Marceaua (1982) gre, k boyunca gerekli ortalama bal

miktar yaklak olarak 10 kg/kovan kadardr ve yaklak 8 Watt srekli enerji

retimine olanak salar.

Klama srasnda tketilen 10 kg eker urubunun sindirimi iin bir koloninin

en az 1,75 l/saat/kovan oksijene ihtiyac vardr. En az % 7 oksijen ve en fazla % 10

karbondioksit konsantrasyonlarnda yaayabilen bir bal ars kolonisinin, oksijen iin300 l/kovan/gn, karbondioksitin uzaklatrlmas iin 600 l/kovan/gn hava ihtiyac

olduu hesaplanmtr. 0,6 m3 hacmindeki bir kovanda bu lde bir havalandrma

iin 600 l/gn hava deiimi gereklidir. Uygulamada srekli bir havalandrma ile

gnde 10 kez kovan havasnn deiimi salanarak salkl bir kovan ii atmosfer

olumaldr (Marceau, 1982).

Browna (1989) gre, bir koloni 15 Kasm ile 15 ubat tarihleri arasndaki 100

gnde ortalama 4,5 kg bal tketmektedir. % 18 su ieren bir baln sindirimi iin

gerekli oksijen miktar ile ortaya kan rnler izelge 1.1.de gsterilmitir.


18/76

11

izelge 1.1. Kn bir gnlk bal tketimi eitlii (Brown 1989).Bir k

gnnde

C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O +

28,3556,7 g bal 0,028 m3 O2 0,028 m

3 CO2 + 1,000 damlack su buhar + 3,54 W

Brown (1989) gerekli oksijenin salanmas iin kovan havasnn srekli bir

hava akmyla her 12 saatte bir deitirilmesi gerektiini bildirmektedir.

Balda bulunan fruktoz ve glukoz C6H12O6 kimyasal yapsndadr; ancak

atomlarn dizilii ve yerleimi farkldr. Ortalama bir baln bileimi izelge 1.2.de

verilmitir.

izelge 1.2. Baln bileimi (Wedmore, 1947).

Bileen % Oran

Fruktoz 41

Glukoz 34

Su 17

Sakaroz 2

Mineral vb 6

Toplam 100

ekerlerin kimyasal bileimi aadaki ekilde hesaplanm ve izelge 1.3.de

verilmitir. Hidrokarbonlar enerji kayna, protein ve mineraller ise yapc unsurlar

olarak deerlendirilmektedir.

izelge 1.3. Bal ekerlerinin kimyasal bileimi (Wedmore, 1947).Bal ekerlerinin Kimyasal

Bileimi% Oran

Karbon 29,6

Hidrojen 4,9

Oksijen 39,5

Serbest su 17,0

Molekler bal su 3,0

Mineraller vb. 6,0

Toplam 100

Baln karbondioksit haline tamamen oksidasyonu srasnda % 29,6 oranndaki

karbon iin % 78,9 oksijen gerekecektir. Hidrojenin oksidasyonu iin % 43,2 ilave


19/76

12

oksijen gerekeceinden toplam oksijen gereksinimi % 123,1 olarak belirmektedir. Bu

miktarn % 39,5i baln yapsndan karlandnda % 83,6snn atmosferden

alnmas gerekecektir. 453,6 g baln tketimi iin % 83,6 ilave oksijen

gerekmektedir. Bu miktarda oksijen iin 1540 l hava gerekmektedir. Ortaya kan

karbondioksit ve suyun uzaklatrlmas iin ok daha fazla miktarda havaya ihtiya

duyulmaktadr (Wedmore, 1947).

Farkl byklkteki kulukal ve kulukasz bal ars kolonilerinin hava

scaklklarna gre bir gnde tkettikleri eker miktarlar izelge 1.4.de

gsterilmitir.

izelge 1.4. Almanyada ticari bal ars kolonilerinin farkl hava scaklklarnda bir gndetkettikleri ortalama eker miktarlar (Bdel, 1960).

On petekli, kulukal ar kolonisi

D hava scakl oC 0 5 10 15 20 25 30

Gnlk eker tketimi g 80 75 68 61 52 38 17

Alt petekli kulukasz ar kolonisi

D hava scakl oC 20 15 10 5 0 5

Gnlk eker tketimi g 38 31 27 21 15 6

On petekli iyi gelimi, kulukal ar kolonisi

D hava scakl oC 0 5 10 15 20 25 30

Gnlk eker tketimi g 100 92 82 58 50 42 17

Alt petekli, kulukal ar kolonisi

D hava scakl oC 0 5 10 15 20

Gnlk eker tketimi g 50 48 44 40 38

Bdele (1960) gre, kn arlarn gnlk eker tketimi koloni mevcuduna,

kuluka faaliyeti olmasna ve d hava scaklna bal olarak deimektedir

(izelge 1.4.).

1.2.2.3. Kovanda Hava AkmGiri dnda her yandan kapal bir kovanda k salkm zerinden hava hareketi ekil

1.1.de aklanmaktadr.


20/76

13

ekil 1.1. Giri dnda her yandan kapal bir kovann iinde havann salkm zerinden hareketi(Wedmore, 1947).

ekil 1.1.de giri dnda her yandan tamamen kapal bir kovanda ortada

konumlanm k salkm grlmektedir. Eer salkm kovan yzeylerinden birisine

yakn konumlanrsa yakn durduu yzeydeki hava akm uzak durduu yne gre

daha az gerekleir.

erideki hava, salkm tarafndan oluturulan s nedeniyle harekete geer.

Isnan hava daha hafiftir. Salkm etrafndaki hava rzgrla deimedii takdirde

oklarla gsterildii gibi hareket eder. En st seviyeye kadar ykselen hava akm

yanlara doru alalr, tabana gelince tekrar salkmn iinden yukar ykselir. Salkm

kovan iindeki en scak blge olduundan, iinden veya etrafndan yukar doru

ykselen hava snr. Hava salkmdan uzaklanca arpt yzeylere s iletir, yanlara

ilerledike s kaybeder. Havann izledii rota ekil 1.1.de gsterildii kadar

simetrik ve dzenli olmayabilir. Dardan farkl ynlerden esen rzgrn da etkisiyle

kvrmlar ve dzensizlikler gsterebilir (Wedmore, 1947).

Eer hava akm imdiye kadar akland dzende srekli hareketine devam

etseydi, salkmn iinden her geiinden sonra biraz daha kirlenir, sonuta bu hava

yenilenmedii iin arlar havaszlktan lrlerdi.

Kovan evresindeki hava durgunsa, arlarn hayatta kalmalar iin gereken hava

giri delii etrafndaki kk scaklk farknn yaratt akmla kovan iine

girmektedir (ekil 1.2.).

Kovan girii


21/76

14

ekil 1.2. Her ynden kapal bir kovanda giri aklnda hava hareketi (Wedmore,1947).

Kovanda yukardan aa doru ynelen hava, giri deliine yaklatnda

kovan dndaki havadan daha scaktr. Bu scaklk fark nedeniyle dardan ieri

doru kk bir hava akm gerekleir. Kovanda ykselen hava geni kovan

yzeyine yaylr, tanan s kovan ii ve d arasndaki scaklk fark yoluyla

uzaklam olur. Ykselen hava kovan st yzeyinde bulabildii her aklktan dar

kar. Kovanda fare girii iin muhafaza varsa, kovan havasnda daha snrl bir

yenilenme gerekleir. Giri delii dnda hibir yerden hava almayan bu tip

kovanlarda, havadaki karbondioksit miktarnn % 5e kadar ykseldii grlmtr.

Bu oranda karbondioksit ieren bir havann oksijen ierii solunum iin gereken

miktarn 1/5i kadardr (Wedmore, 1947).

1.2.2.4. Isl DzenlemeArnn fiziksel evresi, ar ve bulunduu ortam arasnda tm etkileimleri kapsar. Bu

ortam d evreden kovan iine ynelen etkenler (iklim, hava koullar, arcnn

teknik mdahaleleri) ve kovan iindeki malzemelerin (petekler ve ierikleri, kovan

yzeyleri, petekler arasndaki hava) tamamndan olumaktadr. Arlar yaam

alanlarnda scakl kontrol yetenekleri sayesinde, fiziksel etkenlere kar birdereceye kadar nlem alabilmektedirler. Arlarn optimum yaam artlarn bilmek

arclar iin pratik deer tamaktadr(Bdel, 1960).

Winston (1987) arlarn scakl hassas olarak alglama, kuluka scakln

kontrol edebilme ve sl dzenleme iin uygun davran (stma, soutma) belirleme

yeteneinde olduklarn bildirmektedir. Arlar antenlerinin 5. segmentindeki


22/76

15

alglayclar ile 0,25 oC kadar kk scaklk farklarn alglayabilmektedirler

(Seeley, 1985, Winston, 1987).

Tek bir arnn hava artlarn dzenleme kabiliyeti snrl iken; bir ar kolonisi

kovan gibi kapal bir alann havasn koloni yararlar dorultusunda dzenleyebilir.

Kovan iinde mikro klima yaratlmas sl dzenleme yoluyla yaplmaktadr. Isl

dzenleme sadece kovan ii scakln ykseltilmesinde deil, bazen i scakln

drlmesinde de kullanlmaktadr. Isl dzenleme uygulamalar kovan iindeki

nem miktar ile yakndan ilikilidir (Bdel, 1960).

Owens (1971) tarafndan laboratuar artlarnda soutucuda tutulan 5 koloninin

sl dzenleme ile soua dayanma sreleri izelge 1.5.de verilmitir.

izelge 1.5. Soutucuda bekletilen kolonilerin dayanma sreleri (Owens, 1971).

Soutucuda Kal Sresi (Gn) Ortalama Scaklk Derecesi (oC)

35 32,6

41 33,7

74 19,6

84 24,2 *

106 19,1

Seeleyin (1985) bildirdiine gre, Lindauer Gney talya, Salernoda volkanik

blgeye kovan yerletirerek koloninin yksek scaklk ortamndaki davranlarn

incelemitir. D scaklk 60 oCye, ayn yerde bulunan bir bo kovann scakl 41

oCye ykseldii halde arl kovan ii scaklk asla 36 oCyi amamtr. Yksek

scakl drebilmek ii arlar aamal olarak birka yntem uygulamlardr. nce

ergin arlar kovana dalarak yelpazelemeye balamlar, sonra su buharlamas

yoluyla serinlemeye almlar, en sonunda kovan ksmen boaltmlardr.

* Bu koloni deneme sresinde iki gn boyunca 45,5 oCde tutulmutur.


23/76

16

Seeley (1985) yelpazeleme yaparak havalandrma faaliyetinin kovan ii

scaklk 36 oCye geldiinde balatldn, arlarn gruplar halinde kovan iine

dalarak mevcut hava akmn glendirecek ekilde yelpazeleme yaptklarn, bir

grup arnn da giri deliine doru konumlanarak yelpazeleme yaptn

bildirmektedir. Seeleye (1985) gre, giri deliinde yelpazeleme yapan ar grubu

olmasa kovan giriinden dar doru bir hava akm olmas mmkn

grlmemektedir. Bir ar kolonisi s retiminde olduu gibi serinletmede de ayn

baary gstermektedir.

Arlarn sl dzenleme kabiliyetleri ok kk mesafelerde etkili olabilmekte,

bu yetenekle daha sonra bir mikro klima alan yaratlmas organize edilmektedir.

Arlar evreleyen kk hava katmanlar arlarn srekli ve rastgele hareketleri ile

yer deitirirler. Bu hareketlerin toplamnda kitlesel bir s iletimi gereklemektedir.Kk giri deliinin fakl hava scakl da bu deiime hareket kazandrr. Fiziksel

farklar ne kadar kk olursa, arlarca igal edilmeyen yerlere doru hava dolam,

dolaysyla da s transferi o kadar yavalar.

Ar mevcudu yeterli bir kovanda hava miktar snrldr. 37x22,3 cm

ebatlarndaki petein bir yzndeki boluun hacmi, gzlerindeki hava hari,

yaklak 1 litredir. Yani 10 petekli bir kovan iinde yaklak 20 litre hava

bulunmaktadr. 60* litre hacmindeki bir kovanda bulunan 20 litre boluun 10 litresi

ierideki arlarca doldurulunca, geriye iinde mikro klima oluturulan 10 litrelik birhacim kalmaktadr (Bdel, 1960).

Kovanda arlarca ortama verilen s ve gne nlar yoluyla salanan s art

olarak kaydedilirken, s kayb tarafnda ise beslenme ile meydana gelen eitli enerji

kayplar, zellikle d scaklk ve kovan yapsndan ileri gelen s kayplar

bulunmaktadr. Is kayb, arlarca kovanda scaklk kontrol iin s retimi (sl

dzenleme) ile dengelenmektedir.

*Bdele (1960) gre, Dadant tipi 10 ereveli kovann hacmi 60l. Wedmorea (1976) gre,Dadant tipi 10 ereveli kovann i boyutlar 46,51x42,86x29,52 cm, hacmi 58,84l, standartLangstroth tipi kovann i boyutlar 46,51x37,30x24,36 cm, hacmi 42,26 l dir. Cranee (1990)gre, Dadant tipi kovan 58,76 l, Langstroth tipi kovanlar ise 38,94 ile 44,99 l, hacmindedir.Denemede kullanlan kulukalklarn (46x37,5x26 cm) hacmi 44,85l, ballklarn (46x37,5x17cm) hacmi 29,32 l dir.


24/76

17

1.2.2.4.1. Kuluka Blgesinde Mikro Klima OluumuKovann herhangi bir blgesinde olduu gibi petekler zerinde de srekli bir scaklk

deiiklii meydana gelmektedir. Arlarn rahatsz edilmeleri sonucu yaanan

dzensizlik ve kulukasz dnemde s kaynanda (salkmn merkezinde) meydana

gelen deiiklikler scaklk dalgalanmalarna neden olmaktadr. Kovan ii scakln

izledii seyir, d scaklk ve arlarn deien etkinlikleri ile belirlenmektedir (ekil

1.3.).

ekil 1.3. Kuluka blgesinde gn iinde scaklk, bal nem ve mutlaknem deerlerinde grlen deiim (Bdel, 1960).

Arlarla tamamen kaplanm bir kuluka peteinin scaklk dengesi genellikle

kovan tipinden bamszdr. Kuluka peteinin yzeyinde scaklk 34 oC, petek

ortasndaki scaklk deeri ise 34,8 0,3 oC dir.

Kuluka blgesinde ylan ar kitlesi ile kovan duvarlar arasnda scaklk

dengesi tamamen doal yollarla kurulur. Bdele (1960) gre, ok iyi izole edilseler

Mutlak Nem

Bal NemOrt %42.7

Ort. 34.3 oC

Scaklk


25/76

18

dahi souk dneme girilince kovan giriinden uzak keler de dahil olmak zere

kovann byk blmnde sfrn altnda scaklklar grlebilir (ekil 1.4.).

ekil 1.4. Kartlarnda arl bir kovan iinde scaklk durumu (Bdel,1960).

Her ar hareketli bir s kaynadr. Bununla birlikte arlar yoluyla gerekleen

aktif s transferi snrldr. Nektardaki suyun uzaklatrlmas iin arlarn

yelpazeleme yapmas kovanda hava dolamn ve s transferini artrmaktadr. Pasif

s transferi (gne nlarnn salad s ve arlarn vcut ss) fizik kurallarna

gre gerekleir (Bdel, 1960).

Bdele gre, ekil 1.4.de gsterilen rnekte s kayplarnn % 32si

radyasyonla, % 59u bal peteklerinden kondksiyonla, % 9u konveksiyonla

meydana gelmektedir.

Arlarn k salkmnda bulunduklar petekler arasnda kalm dilimler ar diski

olarak adlandrlmaktadr. Ar diskini evreleyen hava katman diskten salnan sy

datan ve scak bir cismi evreleyen bir ortam niteliindedir. Is iletimi bu hava

katmannda oluan hareketler ile gerekleir (ekil 1.5.).

KovanGirii

- 4 oC


26/76

19

ekil 1.5. K salkmnda yatay ve dikey eksende scaklk deiimi (Bdel, 1960).

Kuluka alannda rastlanan sabit scaklk ortamna karn, k salkmnda

dardaki souk hava nedeniyle kovan yzeylerinden youn bir s transferi meydana

gelmektedir.

Wedmore (1947) bilinen malzemelerden yaplm kovanlarn ok sk bir

ekilde izole edilmedikleri srece yzeylerinin i tarafndaki scakln kovan

dndaki hava scaklndan bir veya en fazla iki derece daha yksek olabileceini

bildirmektedir.

1.2.2.4.2. Kovandaki Bo Ksmlarn Mikro Klimas

Kovan iindeki mikro klimann scaklk deerleri sabahn ilerleyen saatlerine kadargece hkim olan hava artlarna gre oluurken, gn ortasndaki hava artlar ancak

akam olduunda ieriye yansmaya balar. Dardaki havann nem oranndaki

deiimler ise e zamanl olarak kovan iine yansmaktadr. Arlar iin mutlak nem

ve hava scaklna bal olarak deien bal nem oran nem tamaktadr. Kovan

Salkm

Salkm

Bitiik

HavaKatman

BitiikHavaK

atman


27/76

20

evreleyen atmosferdeki scaklk, mutlak nem ve bal nem deiimleri ve kovan

iine yansmalar ekil 1.6.da gsterilmitir (Bdel, 1960).

ekil 1.6. Havada, bo kovan iinde ve bo aa kt iinde scaklk (a), mutlak nem (b)ve bal nem (c) deerlerinin deiimleri (Bdel, 1960).

Bdel (1960) tarafndan oluturulan ekil 1.6. a, b, ve c grafiklerinin

incelenmesi halinde, saat 06.00 ile saat 22.00 arasnda hava scakl, bo kovan ii

scakl, bo kovanda mutlak nem ve bal nem deiimleri ayrntl olarak

Hava Scakl

Bo Kovan Scakl

Bo AaKtnn Scakl

Saat

Kovan i Nem D Havann Nemi

Nem

Kovan i Bal Nem

D Havann Bal

BalNem

Saat

Saat

Nemli ve Bulutlu Bir Gn

c

b

a


28/76

21

izlenebilmektedir. Hava scaklnn en yksek deerine (22 oC) ulat saat 17.00

de ekil 1.6. ada kovan ii scaklk (18,7 oC), ekil 1.6. bde mutlak nem (8,5 mg/l),

ekil 1.6.cde bal nem (% 72) en yksek deerine yakn deerler gstermektedir.

Kovan ii scaklk hava scaklndan 2 saat sonra saat 19.00da en yksek deerini

almaktadr. Bal nem deerinin kovan ii scakln en yksek deerini ald saat

19.00dan 5 saat nce, saat 14.00den itibaren dmeye balad grlmektedir.

Owensa (1971) gre, klatmada standart kovanlarn i scaklk deiimleri,

d scaklk deiimini 1 2 saat, izolasyon uygulanan kovanlarda ise 6 8 saat

geriden izlemektedir. Kovan ii scaklklar hibir zaman hava scaklnn en yksek

ve en dk deerlerine ulamamakta, ancak d hava scaklna gre azalp

ykselmektedir.

1.2.2.5. Kovanda Su Buhar OluumuBelirli bir miktar hava snrl miktarda suyu tayabilir. Su buhar ile doyma noktasn

belirleyen husus havann scakldr. Hava zaten bir miktar nem tayorsa bu

durumda doyma noktasna gelinceye kadar yeni nem tayabilir. Eer doyma

noktasna gelmi nemli havann scakl drlrse, suyun bir ksmnn havadan

ayrlmas gerekir; nk souk hava scak havaya gre daha az nem tayabilir.Havadaki fazla nem derhal yakndaki bir souk yzey zerinde younlar veya

atmosferde bulut veya sis olarak grlr. Nemle doymu havann scakl

ykseltilirse bu durumda havann ilave nem tama kapasitesi artar (izelge 1.6).

izelge 1.6. Hava scaklna gre doymu havann mutlak nem miktar (Bdel, 1960).

Hava scakl oC 10 0 10 20 35

Havadaki su buharnn en

yksek miktar mg/l2 5 9 23 40

Arlar kn tkettikleri baln bileiminde bulunan su ve sindirim siteminde

oluan serbest suyu, dklama uuuna klabilen havalarda boaltm sistemlerinden

atmaktadrlar. Kovan dna kn mmkn olmad uzun sren souk havalarda

ise atk suyu kana geirerek, solunumla oluan su ile birlikte trakelerden


29/76

22

buharlatrmaya alrlar.Yazara gre kt havalandrma nedeniyle kovandan

atlamayan nem trakelerden buharlamay engellemektedir (Wedmore, 1947, s.:70).

Wedmore (1947) sindirim sistemindeki atk suyun kan ve trakeler yoluyla

atlmas ileminin enerji gerektiren klfetli bir i olduunu, atk suyun daha az olmas

halinde arlarn daha ok kat dky sindirim sisteminde tutabileceini, atk su

nedeniyle iki dklama aras srenin ksaldn bildirmektedir.

Verrona (1955) gre, bir kovanda ii arlar normalde nemle ilgili

deiikliklere bir reaksiyon gstermemektedir. i arlar ne kuru hava, nede ar

nemli hava ortamnda harekete gemilerdir. Sadece scakln ar ykselmesi

zerine kovana su getirip yelpazeleme ile mdahalede bulunmaktadrlar. Bu nedenle

kovanda su ile ilgili dzenleme, sl dzenlemenin bir sonucu olarak ortaya

kmaktadr.Bdel (1948) ise, arlarn kovan iinde su buhar dzeyini ayarlama

kabiliyetinde olabileceklerini, ancak bu davrann sl dzenlemeye gre ncelikli

olduunu bildirmektedir. Bdele (1948) gre, kuluka blgesinde bal nemin

nadiren deimesi, farkl lmlerin ok nadir olmas bu hipotezi desteklemektedir.

Bdel (1960) kovan iinde farkl blgelerde (ekil 1.7.) ve kovan ii ile

dndaki havada (ekil 1.8.) gnlk mutlak nem deiimlerini aadaki gibi

belirlemitir.

ekil 1.7 Salam bir kovanda kuluka blgesinde ve taban tahtasnda gnlk mutlak nem

deiimi (Bdel, 1960).

Kuluka Blgesinde

Kovan Tabannda

Saat

MutlakNem


30/76

23

Bdel (1960) arl bir kovanda belli bir anda havadaki su buhar miktarnn

(mutlak nem) zamana bal olarak deikenlik gsterdiini (ekil 1.7., 1.8.), kuluka

blgesindeki havann nem miktarnn daha dk, bal nemin sabit olduunu;

kovann en souk blgesinin ayn zamanda bal nemin de en yksek blm

olduunu bildirmektedir.

ekil 1.8. Kovan dnda ve iinde gnlk mutlak nem deiimi (Bdel, 1960).

Wohlgemuth (1957) deneysel kovanlarda termoelektrik psikrometre ile yapt

lmlerde, normal artlar altnda kovan ii havann su buhar ieriinin her yerde

ayn olduunu, scakl sabit olan kuluka blgesinde bal nem orannn % 40olduunu, kuluka blgesinde scakl drmek zere yelpazeleme yapldnda

bile buharlama ile o blgenin bal nem orannn sabit tutulduunu, bu esnada dier

yerlerde daha dk bal nem oran gzlendiini bildirmektedir.

Michenere (1974) gre, souk bir ortamda solunumla aa kan su buhar

kuluka blgesinin bal nemini % 50 70 aralna ykseltmekte ve su buhar bazen

d yzeylerde younlamaktadr. Buna gre zel bir nem kontrol olduuna dair bir

kant bulunmamaktadr. nk buharlama olan yzey soumakta, bu olay o andaki

scakla bal olarak bal nemi deitirmektedir. Havann ilave nem balamakapasitesi, tad nem miktarna ve o andaki scakla gre deimektedir. Scaklk

ve nem kontrolnn arlar iin ayn anda yrtlmesi gereken faaliyetler olmad

anlalmaktadr. Scakln birincil nem tayan faktr olduu, hassas bir ekilde

dzenlenebildii, kovan ii hava neminin ise scaklk, hava ve ortam nemi

Dardaki Havada Nem

MutlakNem

Kovan indeMutlak Nem

MART


31/76

24

koullarnda gerekli deiimlere urad anlalmaktadr (Michener, 1974, s.: 207

208)

1.2.3. Kn Koloni lmleri ve NedenleriFurgalann (1997) bildirdiine gre, k kayplarnn oran ortalama % 15

dolayndadr. K kt durumda atlatan kolonilerin verim kaybnn mali deeri,

byk ihtimalle kn veya erken ilkbaharda kaybedilen kolonilerin mali deerinin

zerindedir. Yazar tarafndan yaplan aratrmada kayplarn oran % 20 25 olarak

bulunmutur.

Dewey (1999) doru arclk uygulamalar ile yaplan baarl bir klatmadakayplarn % 10dan daha az olmas gerektiini, klatlan koloni byklnn

nemli olduunu, skoyada yaplan bir denemede 18000 arl bir kolonide ar

lmleri koloninin % 35i orannda iken, 4500 arl bir koloninin ar kaybnn % 85

olduunu bildirmektedir.

Prosta (1994) gre, klatmada kovan ii havalandrmann yetersiz olmas

peteklerde, yan yzeylerde ve taban tahtasnda kf geliimine neden olmaktadr. Bu

durum k sonlarnda balayan kuluka faaliyetini olumsuz etkilemektedir. Prost,

Canteneurun yrtt bir aratrmada, k kayplarnn % 10 50 arasndadeitiini, kayplarn sebeplerinin azalan nem derecesiyle,

1.Yetersiz besin stoku,2.Kolonilerin zayfl,3.Kt konumlanm, nemli kovanlar, fare ve dier k zararllar,4.Hastalklar: Nosemosis, Akarisis

olarak sralandn belirtmektedir.

Pedersen ve ark. (1995, 1996) Kanadada 1988 1995 arasnda yaptklar

denemelerde, akta klatmay ierde klatmaya, akta tek katl kovanlardaklatmay akta iki katl ve katl paket kovanlarda klatmaya gre daha baarl

bulmu; kayplar % 8 22 aralnda meydana gelmitir. Klatlan tek katl 542

kolonide lm oran % 8 iken, 66 adet iki katl olarak klatlan kolonilerden 16

adedi lm, kayp oran % 25e yaklamtr. 1994 knda Mart ayna kadar


32/76

25

tamamen kar altnda gml kalan 40 koloniden sadece bir kayp verildii

bildirilmektedir.

Sugden ve ark. (1988) Minnesotada uygulanan hafif izolasyonla klatma ve

Kanadada yaygn olan sk izolasyonlu 4l paket ynteminin 2 ve 3 katl

kovanlardaki klatma performanslarn karlatrm ve en iyi sonucun 3 katl hafif

izolasyonlu deneme grubundan elde edildiini bildirmitir.

Dodololu ve ark. (2004) ahap ve strafor kovanlar karlatrdklar bir

aratrmada, denemeye alnan ahap kovanlarda koloni kayp oran % 14, strafor

kovanlarda % 33 olarak geeklemi; ahap kovanlarda % 37, strafor kovanlarda %

47 populasyon kayb meydana gelmitir.

Erzurum koullarnda en uygun klatma ynteminin saptanmas amacyla

yaplan bir aratrmada, izolesiz olarak akta klatlan kolonilerin ou (% 72,7)kn lm; yaayabilenlerde ise ahap kovanlar iin % 45,52, strafor kovanlar iin

% 64,82 orannda populasyon kayb olmutur (Gen ve Kaftanolu, 1993).

Eckert ve Shawn (1960) bildirdiine gre, Kanadada 1921 1926 arasnda

akta ve mahzende klatlan 395 koloninin karlatrlmasnda; akta klatlan

koloniler mahzende klatlanlara gre daha iyi sonular vermi, akta klatlan

koloniler ayn yl kovan bana ortalama 11 kg daha ok bal retmilerdir. New York

eyaletinde 75000 koloninin snd ok sert geen 1939 1940 knda ise

incelenen 2049 koloniden sk izolasyon uygulananlarda lm oran % 2,8, zayfizolasyon uygulananlarda % 62,9, izolasyon uygulanmayanlarda % 50,8 olmutur.

Yazarlara gre, kn kovan tabannda giriten grlebilecek ekilde buz oluumunun

sebebi, kovan st blmlerinde younlaarak donan su buharnn eriyerek tabanda

birikmesidir. Bu damlalarn arlarn zerine dmesi halinde arlar iin olduka

rahatszlk yaratmaktadr.

Haubruge ve ark. (2005) aadaki izelgede koloni lmlerini rakamsal olarak

ortaya koyan almalarn sonularn derlemitir (izelge 1.7.).


33/76

26

izelge 1.7. Deiik lkelerde kn koloni kayplar (Haubruge ve ark., 2005).

lkeKoloni lm

Oran %

Ort.lm

Oran %Yl Referanslar

Almanya 17,861,1 29 2003 Otten, 2003

ngiltere 40 1992 Brown, 2000

080 30 2002 Ulz, 2003Avusturya

28,2 2003 Otten, 2003

070 1999 Bruneau & Jacobs, 1999

22 2002 Simoens & Jacobs, 2004

34 2003 Lefebvre & Bruneau, 2003

6,118,4 14,6 2004 Lefebvre & Bruneau, 2005

Belika

084 17 2005 Haubruge and Al, 2005

Kanada 3758 2003 To stop & Desjardins, 2003

spanya 1090 2004 Anonymity, 2005

Fransa 0,68 2004 Anonymity, 2004

Lihtenstayn 18 2003 Biedermann, 2003

Lksenburg 18,1 2003 Otten, 2003

32 1998

33 1999

http://www.beekeeping.com/articles/fr/oxalic_

2.htm

764 23,2 2003 Cart track & Al, 2003svire

26,4 2003 Otten, 2003

ABD 4060 2005 Salisbury, 2005

ABD (California) 50 2005 Salisbury, 2005

44 1993

45 1994ABD (Wisconsin)

29 1995

Phibbs, 1996

5370 1996 Finlcy &Al, 1996

5560 1997 Frecon, 1997

31,751 2001

12,314,3 2002

30 2003

4050 2004

ABD

(Pennsylvania)

23,836 2005

Charon & Al, 2005

Haubruge ve ark.na (2005) gre, sonular lkeden lkeye, ayn lke iinde,

yldan yla, arlklar arasnda, bir aratrmadan dierine nemli bir varyasyon

gstermektedir. Yinede bu izelge, bu tr kaytlarn tutulduu lkelerde anormal

dzeyde koloni kayplar olduunu gstermektedir.


34/76

27

Owens (1971) A.B.D. Wisconsinde 5 yl sren, 1200000 scaklk verisi

kaydettii aratrmasnda, salkmn kovan merkezinin gney bat ynnde

konumlanmay tercih ettiini, bunun gnein stc etkisini iaret ettiini, gl

kolonilerin zayf olanlara gre salkmn bykln ve pozisyonunu daha ok

deitirdiklerini tespit etmitir. Uzun sre sfrn altnda scaklklara maruz kalan k

salkmnn giderek g kaybettiini, ypranmann polen eksiklii ile arlatn, bu

srecin izole edilen kolonilerde edilmeyenlere gre daha yava ilerlediini

bildirmektedir.

Khalifman (1953) eski Sovyetler Birliinde k salkmnda izolasyondan

sorumlu d katmann s yaltmndaki etkinliini ortaya koymak iin yaplan bir

aratrmada, akta klatlan birka kovann n cephesi dndaki yzeylerinin yerine

kafes tel takldn bildirmektedir. Koloniler Kasm ayndan itibaren rzgrdankorumal bir yerde akta braklmtr. Blgede Ocak ve ubat aylarnda en dk

scaklk srasyla 30 ve 20 oC olarak kaydedilmitir. Bu denemede, oluturduu

salkm dnda hibir korumas olmayan koloniler k atlatmlar, baharda zayf

dmelerine ramen sonbaharda gelecek ka yetecek miktarda bal stoku yapmay

baarmlardr.

Johansson ve Johanssona (1978) gre, bal arlarnn klatlmalarnda yaplan

dzenlemelerin ou insann kendi rahat ile ilgili tercihlerinden esinlenmitir. Kuzey

Avrupada arclar geleneksel olarak kovanlarn ar evlerinde ya da bir takmyaltkan d kaplamalar yaparak akta klatmaktadr. Arlarn bu ekilde, yetersiz

havalandrma artlarnda s yaltm iin yaltkanlarla kaplanmas yerine, ngilterede

yaltm yaplmadan, daha fazla i hacim, bal ve polen stoku ile akta klatma

benimsenmitir. A.B.Dde bir zamanlar drt kovan bir arada, dta kalan yzeyler

kaplanarak klatma tercih edilmekteydi. Son zamanlarda ift katl malzemeden

kovan yaplmas, ar yaltm ve sarmalama yaplmas ve ierde klatma

uygulamalar rabet grmemektedir. Is yaltm kovanda nemli sorunlara yol

aabilmektedir. Gneli fakat souk bir gnde, siyah renkli malzemeyle kaplanmbir kovanda, kovan ii scakln gnein etkisiyle ykselmesi sonucu baz arlar

kovan dna kmakta ve souktan hareketsiz kalarak lmektedirler. Sk yaltm

uygulanm kovanlar ise scaklk deiimlerini kovan iine 6 8 saat gecikme ile

ilettiinden bazen scak gnlerde scaklk ykselii kovan iinde hissedilinceye kadar


35/76

28

hava yeniden soumakta, arlar iin ok nemli olan dklama uuu frsat

karlm olmaktadr. Kesintisiz souk havann hkm srd, souk hava

nedeniyle kovan dna kamadklar dnemde arlar kovan iine dk

yapmaktadrlar. Dkda bulunan hastalk etmeni mikroorganizmalarn enfeksiyona

neden olmalar ilkbahar kayplarn artrmaktadr. Kovan iinde bal nemin artmas,

uzaklatrlamayan nemin souk yzeylere arparak younlamas kovan ii artlarn

daha da arlamasnda etkili olmaktadr.

Wedmore (1976) klatmada kovanlarn en hassas yerinin tavan olduunu,

kovan iinde oluan nemin kapakta younlatn, younlaan nemin arlar iin ok

zararl olduunu belirterek; kapak ile i rt arasnda mutlaka boluk braklmasn,

yukardan havalandrma ile bu nemin uzaklatrlmasn nermektedir. Wedmorea

gre kovanlara iyi yaltm uygulayarak kn souk havada ierideki snnkorunaca, yazn da dardaki snn kovana geiinin nlenecei dnlerek ok

nemli bir husus gzden karlmaktadr. Kn kovana arpan gne nlarnn

uyarc etkisi kuluka faaliyetini balatmaktadr. zole edilmeyen kovanlarda gnein

etkisiyle balayan erken kuluka faaliyeti yaltm uygulanmayan kovanlardaki

yksek besin tketimini fazlasyla telafi etmektedir. Bal arlar ok ar k koullar

altnda, uygun yer seimi ve rutubetin nlenmesi kaydyla baaryla akta

klatlabilmektedir. Ancak yeterli havalandrlmayan kovanlarda uzun sren souk

dnemlerden sonra ar lmleri ve koloni kayplar artmaktadr.Gojmerac (1980) bal arlarnn k salkmnda yzeyden radyasyonla

kaybedilen miktarda sy, bal metabolize ederek salamaya devam ettiklerini

belirtmektedir. Her 1197 g bal tketildiinde kovan iinde 1 litre su aa

kmaktadr. Yln dier dnemlerinde su buharnn kovandan atlmas bir sorun

olmazken, kn kovan iindeki souk yzeylere arparak younlar ve donar.

Scaklklar ykseldike bu buzlar erir ve salkmn zerine damlar. Gl bir koloni

byle bir durumda canl kalabilirken, zayf bir koloni iin bu lmcl olabilir.

Gojmeraca gre nemin uzaklatrlmas iin havalandrma yaplrsa s kaybnn vebal tketiminin artaca grnn geerli olmad yaplan lmlerle

kantlanmtr. Klatlan kovann gney ynndeki st kenar ortasnda 2,54 cm

apnda bir havalandrma delii alarak, yada kapakta yaltm uygulanp i rt ile


36/76

29

kapak arasndaki bolua nem tutan malzeme yerletirilerek ierideki nemin arlar

etkilemesi nlenmelidir.

Morse (1990,1994) bal arlarnn klama gc zerinde yaplan aratrmalarn

sk k yaltmnn yararl olmadn ortaya kardn belirterek, yaltm

yaplacaksa plastik malzemeden kanlmasn, ksmen havay geirme zellii

bulunan suya dayankl siyah kat kullanlmasn nermektedir. Metabolik su, eker

ve ya gibi organik maddelerin oksidasyonu ile ortaya kmaktadr. Bu su kovan

iinde ar miktarda younlar, kovan iini, peteklerin yzeylerini ve arlar slatrsa

koloninin lmne neden olabilir. Morsea gre baarl bir klatma yapldnn

sylenebilmesi iin k salkmnn kovanda bal bulunan yerlere doru hareket

edebilmesi ve arlarn dklama uuuna kmalarn kolaylatran nlemlerin

alnmas gerekmektedir. Yaltmn etkinlii en iyi ilkbahar incelemesi ile grlebilir.Bu incelemede kovanlarn ii kuru olmaldr.

Macee (1976) gre, k kayplar kovandaki yetersiz havalandrmaya bal

olabilmektedir. Rutubetli, kt havalandrlan kovanlarda oluan nemin bal

tarafndan emilecei, bu baln tketilmesinin de arlarda ishali tevik edeceini

bildirmektedir. Arlarn solunum yaparak meydana getirdikleri nemin hava akmyla

uzaklatrlmas iin geni bir kovan giri akl braklmasn, iinden hava geiren

bir st rt malzemesinin kullanlmasn, ahap bir rt tahtas kullanlacaksa

ortasnda yeterli bir delik bulunmasn, kovan kapann altnda ierideki havannhareket etmesine olanak salayacak bir boluun braklmasn nermektedir.

Jaycox (1985) klatmadan nce bo ballklarn ve ana ar zgarasnn

alnmasn, eer bo peteklerin depolanabilecei uygun bir yer yoksa ballklarn

kulukaln stnde braklabileceini, kovan iinin nemli olmasnn ishali artran

faktrlerden biri olabileceini bildirmektedir. Jaycoxa (1985) gre, ar biyolojisi ve

ar ynetim metotlar hakknda artan bilgi dzeyine ramen, k lmlerinin oran

hala yksektir. Koloni mevcudu ok gl ve ok zayf kolonilerdeki k kayplar

orta byklkteki kolonilere gre daha fazla olmaktadr.Sammataro ve Avitabile (1998) kn bal arlarnn metabolik aktiviteleri

sonucu meydana gelen su buharnn mutlaka uzaklamas gerektiini, souk

mevsimde havalandrmann en az scak mevsimde olduu kadar nemli olduunu


37/76

30

belirterek, kulukaln stne bo, kabartlm petekli veya iinde nem emici

malzeme olan bo ballk veya kovan konulmasn nermektedir.

Szabo (1988) Kanada Albertada havalandrma amacyla kovanlarda alan st

havalandrma deliini gzlemledii almada, bo kovan ii blmlerin ve salkmn

scaklklarn kaydetmitir. Arlarn bulunmad taban tahtasna yakn blmlerin

scakl hava scaklndan 1 5 oC derece daha yksek bulunmutur. Dardaki

hava scakl 25 oC derece iken tabandaki scaklk 22 oC llmtr.

Scott (2004), arclarn sonbahar bakmn tamamladktan sonra havalar

snncaya kadar bir daha kovan ii inceleme iin kovanlarn almamas

uygulamasnn hatal olduunu, souk havalarda kovann almasnn arlara zarar

verip k salkmn bozmayacan, sonbahar souklarndan sonra ve erken

ilkbahardaki souk dnemlerden sonra rutubet kontrol yaplarak gerekli nlemlerinalnmasn nermektedir.

Szaboya (2004) gre, klatlan kovanlara stten giri ve havalandrma delii

(1 x 5 cm) almas k kayplarn azaltan ve kuluka geliimini tevik eden bir

uygulamadr. stten delikli kovanlardaki koloniler k salkmnda sl dzenleme,

dklama ve havalandrma hususlarnda daha etkin davranabilmektedir.

Cranein (1990) bildirdiine gre, Alaska Fairbanksde kovanlar ste ilerine

cam yn doldurulmu bo ballklar konulduktan sonra ikili halde yaltkanlarla

sarlarak klatlmtr.Oskay (2003) ka giren kolonilerde btn petekleri kararak arlarn peteksiz

bir ekilde k salkm oluturmalarn salam, kulukalklarn dip tahtas karlp

yerine sinek teli taklmtr. Sonbaharda btn petekleri alnan kolonilere 3er litre

urup ve 0,5er kg polenli kek verilmitir. Oskaya gre, dip tahtasnn sinek teliyle

deitirilmesi havalandrma asndan nemlidir. Klasik klatma ynteminde kovan

iinde oluan karbondioksit ve nem koloninin sonunu hazrlayan iki etkendir.

Jeffree (1959) skoya Aberdeende 153 adet muhtelif byklkteki (ok

kk, byk, iki veya koloninin birletirilmesiyle elde edilen ok gl)kolonilerle yaplan klatma denemesinde, ok kk kolonilerin klatmada ok

dezavantajl durumda olduklarn, salkmda 6,25 cm2 alanda kaybedilen snn yerine

konmas iin 30dan daha az sayda arya i dtn bildirmektedir. Jeffreeye

(1959) gre, ok byk koloniler yzeyden kaybedilen snn telafisi iin salkm


38/76

31

merkezinde ok yksek scaklklarn elde edilmesi gereklilii yznden kt

klamaktadr. Klatmada Kasm aynda optimum koloni bykl 11000, Nosema

Apis ile bulakl kolonilerde ise bu say 14000 olarak tespit edilmitir.

Gen ve Kaftanolu (1993) ka girerken kolonilerin gen ve genetik kapasitesi

yksek ana arlara sahip olmalar, salam ve havalandrmas yeterli kovanlarda

bulunmalar, ar k koullarna kar korunmalar, klk besin stokunun yeterli

nitelik ve nicelikte olmas ve hastalk etmenlerinin bulunmamas gerekliliini

bildirmektedir.

Arlarn solunumla meydana getirdikleri nemin ieride birikerek arlar

etkilememesi iin hava akmyla kovandan uzaklatrlmas gerekir. Bunun iin

iinden hava geiren bir st rt malzemesinin kullanlmas, i ve d kapakta yeterli

havalandrma delikleri braklmas ve stte nem emici madde (saman, tala, kepek,kuru yaprak, gazete kd) bulundurulmas gerekir (Eckert ve Shaw, 1960;

Wedmore, 1976; Johansson ve Johansson, 1978; Gen ve Kaftanolu, 1993).

Ksolu (1997) Trakya blgesinde farkl klatma yntemlerinin yaama gc

ve koloni populasyon geliimi zerine etkilerini aratrmtr. Yaplan denemede,

stte bo ballkla klatma yntemi ile dier yntemler arasnda koloni kayb ve arl

ereve saysnda istatistik asndan bir fakllk bulunmamtr. Kuluka geliiminin

incelenmesi sonucu, arlarn klamada bo balla kmadklar, ancak Mays ve

Haziran aynda ar kolonisinin geni alanda dalmasndan dolay kulukageliiminin olumsuz etkilendiinin tespit edildiini bildirmektedir.

Klatma Trkiye arcl iin de byk nem tamaktadr. Trkiyede

alternatif klatma yntemlerinin bilinmemesi nedeniyle ve iklim koullarnn da

etkisiyle her yl klatma srasnda nemli miktarda ar kayplar olmakta ve

yaayabilen kolonilerde koloni bana verim beklenilenin altnda gereklemektedir

(Gen ve Kaftanolu, 1993).

Literatr bildirilerinden de anlalaca gibi klatma konusu teden beri ar

yetitiricilerinin ve aratrclarn ilgi oda olmutur.Yaplan literatr taramalar sonucunda, Bdel (1948, 1960), Verron (1955),

Wohlgemuth (1957), Owens (1971), Szabo (1988) tarafndan yaplan almalarda

kovan ii scaklk ve nem deiimlerini inceledikleri anlalmtr. Ancak bu

almaya kadar kovan iinde oluan ar nemi uzaklatracak bir uygulamann


39/76

32

kovan ii nem dzeyi zerine etkisini len bir yayna rastlanmamtr. Bu nedenle

bu almayla, stte bo ballkla klatmann kovan ii scaklk ve bal nem deerleri

zerine etkisi saysal olarak tespit edilmeye allmtr.

Kovan iinde klatma boyunca saatlik veri kayd yaplmas zor bir ilemdir.

Bu kaytlar alnrken kovan iindeki ortam artlarnda deiiklie ve arlarda

rahatszla neden olmadan kayt yaplabilmesi arttr. Bu zorluklar manuel olmayan,

yani otomatik kayt yapabilen ve kovan iindeki boluklara (0,95 cm) rahata

yerletirilebilecek kadar kk boyutlarda bir cihazla alabilirdi. Byle bir cihazn

yurt dnda varl aratrlm ve sadece A.B.D.de yerleik bir firma tarafndan

retildii saptanmtr (Anonim, 2006a).

Bu almann amac, arclkta stte bo ballkla klatma ynteminin kovan ii

bal nem, scaklk ve kolonilerin yaama gc zerine etkilerini aratrarak, kmevsiminde kovan iinde oluan ar nemin uzaklatrlmasn salayacak maliyet

etkin ve basit bir yntemin uygulanabilirliini ve etkinliini ortaya koymaktr.


40/76

33

2. GERE VE YNTEM

2.1. Gere

2.1.1.Bal Ars Aratrmada Ankara li, Beypazar lesi, Sekli Kynde bulunan, 6 adet koloni

kullanlmtr. almada kullanlacak koloniler Anadolu topografyasnda sakl

kalm ceplerden biri olduu belirtilen (Frat ve Karacaolu, 1995) Beypazar

lesinde yksek birrneklik gsteren Orta Anadolu bal ars (Apis mellifera

anatolica) Beypazar ekotipi davran ve d grnndeki yerel arlardr. Arlarn

organik yntemlerle bal retiminde kullanlyor olmas ve bir enfeksiyon belirtisi

olmamas nedeniyle yldan bu yana hibir tedavi yaplmam ve ila

kullanlmamtr. Bu aratrma ncesinde de bir tedavi uygulanmamtr.

2.1.2. Ekipman2.1.2.1. KovanAratrmada Langstroth tipi ahap kovanlar kullanlmtr. Kulukalklarn ve

ballklarn i lleri 46x37,5x26 cm ve 46x37,5x17 cm dir.

2.1.2.2. Scaklk ve Nem Kaydedici

Klatma sresince scaklk ve bal nem deerlerinin lmnde ekil 2.1., 2.2.degrlen, 16 mm apnda, 6 mm yksekliinde, silindir eklindeki metal yapl 6 adet

Dallas Maxim DS 1923 veri kaydedici (Data Logger) kullanlmtr.

Cihazlarn kurulumu iin DS9490R USB aparat, DS1402RP8 okuyucu ara yz

kablosu, kurulum program ve diz st bilgisayar kullanlmtr.


41/76

34

ekil2.1. Veri kaydedici cihazn boyutlar (mm).

ekil 2.2. Veri kaydedici cihazlarn grnts.

16,31 mm

6.35 mm


42/76

35

2.2. YntemBu almada kullanlacak deneme materyali Beypazar lesinin Sekli Kyndeki

bir zel arlktan temin edilmitir. Bu amala, 01 02.11.2005 tarihlerinde 21 adet

koloninin iinden bir nceki yl oul veren 6 adet koloniden oluan kovanlarn

denemede kullanlmak zere hazrlanmasna ynelik bir alma yaplmtr.

Kolonilerin gleri ar says bakmndan 8 arl ereve olacak ekilde eitlenmitir.

almada gruplar oluturan kovanlar rastgele seilmitir. Kontrol grubuna

(KG) ait 3 adet kovan standart tek katl olarak, deneme grubuna (DG) ait 3 adet

kovan zerine bo ballk yerletirilerek akta klatlmtr. Her iki grupta da

kulukalk zerine Trkiyede yaygn olarak kullanlan ve 2,5x15 cm boyutunda

urupluk delii olan keten kuma rt bezi yerletirilmitir.Veri kaydediciler (Anonim, 2006a), diz st bilgisayarda saatte bir scaklk ve

nem lmek zere programlandktan sonra petek takviye teli ile kenarlarndan

sabitlenerek, kovanlarn arka cephesi orta noktasndan 10 cm aaya, salkmdan

yaklak 7 10 cm uzaa yerletirilmitir. 19.1.2006 tarihinde balatlan veri kayt

aamasna 12.4.2006 gn saat 08.00 itibar ile son verilmitir.

2.2.1. Verilerin Elde EdilmesiDenemenin sonlandrlmasn mteakip kovanlardan alnan cihazlardaki veriler USB

aparat ve bilgisayar program kullanlarak Excel tablolarna aktarlmtr. Deneme

sresince her kovanda 2.001 adet scaklk, 2.001 adet bal nem verisi olmak zere

toplam 12.006 adet scaklk, 12.006 adet bal nem verisi kaydedilmitir.

Ayrca Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden deneme gnlerine ait

2.001 adet scaklk ve 250adet bal nem verisi alnmtr. Meteoroloji scaklk

verileri gnde 24 adet iken, bal nem kaytlar gnde veri iermektedir. Bunedenle Meteorolojiden alnan bal nem verileri scaklk verilerine gre az

saydadr.


43/76

36

2.2.2. Verilerin Deerlendirilmesi Deneme boyunca elde edilen scaklk ve nem verileri ile gnlk ve saatlik

ortalamalar hesaplanm, ortalamalar kullanlarak izelgeler oluturulmu ve

grafikler izilmitir.

alma ile ilgili istatistiksel deerlendirmede, ortalama deerler, ortalamalarn

standart hatas, minimum ve maksimum deerler SPSS program ile hesaplanmtr

(SPSS Inc., 2005). Aylara gre kontrol ve deneme gruplar aras farklarn nem

kontrolnde Mann Whitney U test uygulanmtr (Conover, 1999).


44/76

37

3. BULGULARDeneme boyunca kontrol ve deneme gruplarnda belirlenen ve meteorolojiden elde

edilen gnlk ortalama scaklk ve bal nem deerleri izelge 3.1.de verilmi, ayn

deerler ekil 3.1. ve 3.2.de grafik olarak gsterilmitir. Kontrol ve deneme

gruplarndaki ortalama scaklklar srasyla 7,2 ve 6,6 oC, bal nem ortalamalar ise

ayn srayla % 99,7 ve % 87,2 olarak gereklemitir.

3.1. Scaklk

Kontrol ve deneme kovanlarnda belirlenen gnlk ortalama scaklk deerleri ile

meteoroloji kaytlar izelge 3.1.de, aylar itibariyle belirlenen scaklk deerleri de

ortalama, ortalamann standart hatas, minimum ve maksimum deerler olarak

izelge 3.2.de verilmi, ekil 3.3.de de grafik olarak gsterilmitir.


45/76

38

izelge 3.1. Kontrol ve deneme grubu kovanlar ile evrenin scaklk ve bal nem deerleri(gnlk ortalamalar).

Tarih

Met.

B.Nem

%

Met.

Sc.C

KG 1

B.Nem%

KG 1

Sc.C

KG 2

B.Nem%

KG 2

Sc.C

KG 3

B.Nem%

KG 3

Sc.C

KG Ort

B.Nem%

KG

Ort.Sc. C

DG 1

B.Nem%

DG 1

Sc.C

DG 2

B.Nem%

DG 2

Sc.C

DG 3

B.Nem%

DG 3

Sc.C

DG Ort.

B.Nem%

DG

Ort.Sc.

C

Gen.Ort. 70 3,80 99,10 6,74 101,72 7,55 98,31 7,25 99,7 7,2 84,59 9,62 95,17 4,12 82,04 6,09 87,3 6,6

19.1 90 -0, 11 10 5,9 0 2 ,3 7 103 ,8 1 2 ,6 7 1 00, 42 2 ,0 2 10 3,3 8 2 ,35 94, 14 4 ,71 100 ,6 4 1 ,0 5 8 9, 27 1 ,2 9 94 ,6 8 2, 35

20.1 65 -0,40 105,67 1,51 103,23 2,14 99,49 1,60 102,79 1,75 94, 30 5,07 98,71 0,68 79,48 1,69 90,83 2,48

21.1 68 -1,33 105,32 1,27 103,21 1,68 99,65 0,76 102,73 1,24 95, 66 4,69 98,24 -0,19 84,78 0,66 92,90 1,72

22.1 73 -2, 04 10 6,3 7 1 ,0 9 103 ,3 5 1 ,3 7 1 01, 73 0 ,4 5 10 3,8 2 0 ,97 95, 84 4 ,55 9 9, 19 -0,6 0 8 7, 68 -0 ,3 9 9 4,2 4 1, 19

23.1 91 -0,50 105,89 2,41 102,41 2,96 100,37 1,91 102,89 2,43 95, 68 4,67 98,23 1,03 87,93 1,67 93,94 2,46

24.1 84 -3,77 105,74 0,46 103,19 0,99 99,73 0,61 102,89 0,69 93, 50 3,90 97,46 -0,54 85,06 0,45 92,00 1,27

25.1 90 -4, 19 10 5,8 4 -0 ,0 5 1 03 ,5 1 0 ,3 2 98 ,9 1 -0 ,2 3 1 02,7 5 0 ,02 94, 37 3 ,67 9 8, 00 -1,5 0 8 8, 87 -0 ,3 2 9 3,7 5 0, 61

26.1 81 -3, 99 10 5,2 6 0 ,1 8 103 ,7 5 0 ,9 3 1 02, 84 0 ,0 7 10 3,9 5 0 ,39 93, 57 4 ,32 9 9, 69 -1,0 2 8 7, 70 -0 ,0 3 9 3,6 5 1, 09

27.1 80 - 7,66 107 ,01 -2 ,27 104 ,48 -1 ,50 104 ,88 -2 ,30 105 ,46 -2 ,02 93,81 2 ,20 102,25 - 4,04 89,13 -2 ,96 95,06 -1 ,60

28.1 76 - 7,88 107 ,67 -1 ,71 104 ,26 -0 ,79 106 ,30 -2 ,05 106 ,08 -1 ,51 94,51 3 ,00 102,11 - 3,58 91,51 -2 ,61 96,04 -1 ,06

29.1 78 -12,38 107 ,00 -4 ,39 105 ,14 -3 ,44 106 ,67 -4 ,55 106 ,27 -4 ,13 91,41 1 ,10 102 ,27 - 6 ,47 92,83 -5 ,97 95,50 -3 ,78

30.1 74 -14,48 105 ,17 -6 ,68 105 ,18 -5 ,52 104 ,60 -6 ,82 104 ,98 -6 ,34 91,51 1 ,39 102 ,12 - 9 ,12 90,32 -7 ,44 94,65 -5 ,0631.1 72 -13,55 104 ,63 -7 ,97 104 ,60 -6 ,75 103 ,91 -8 ,29 104 ,38 -7 ,67 94,00 -0 ,60 102 ,44 -10,78 94,53 -9 ,61 96,99 -6 ,99

1.2 75 -10,56 105 ,36 -5 ,74 105 ,18 -4 ,81 104 ,77 -6 ,14 105 ,10 -5 ,56 93,83 0 ,34 102 ,97 - 8 ,55 98,46 -7 ,36 98,42 -5 ,19

2.2 73 - 6,09 106 ,16 -2 ,67 104 ,98 -1 ,73 105 ,79 -2 ,99 105 ,64 -2 ,46 94,26 1 ,60 103,69 -4 ,88 98,74 -4 ,23 98,90 -2 ,50

3.2 80 -2, 07 10 6,5 0 0 ,4 1 105 ,5 3 1 ,2 4 1 06, 44 -0 ,0 1 1 06,1 6 0 ,55 94, 99 4 ,11 104 ,3 3 - 1,6 1 9 8, 56 -0 ,7 6 9 9,2 9 0, 58

4.2 81 -2, 05 10 7,0 1 0 ,9 6 106 ,0 4 1 ,5 8 1 07, 41 0 ,7 0 10 6,8 2 1 ,08 91, 77 3 ,98 105 ,3 4 -0 ,6 5 9 8, 84 -0 ,0 9 9 8,6 5 1, 08

5.2 78 -1, 46 10 7,0 1 1 ,3 0 105 ,5 5 2 ,0 2 1 05, 31 1 ,14 10 5,9 6 1 ,48 93, 38 4 ,00 104 ,4 1 -0 ,4 0 9 7, 13 -0 ,0 1 9 8,3 1 1, 20

6.2 92 1,27 106,92 2,32 104,64 2,88 103,97 2,17 105,18 2,45 94, 48 4,59 102,80 0,84 96,50 1,65 97,93 2,36

7.2 92 -0, 83 10 6,8 4 2 ,0 9 104 ,0 5 3 ,0 0 1 01, 74 2 ,35 10 4,2 1 2 ,48 91, 93 4 ,44 101 ,6 4 1 ,2 2 9 5, 54 2 ,5 9 96 ,3 7 2, 75

8.2 91 -0, 94 10 7,0 9 1 ,9 5 103 ,4 7 2 ,7 9 1 01, 09 2 ,33 10 3,8 8 2 ,36 92, 54 4 ,19 100 ,8 9 0 ,9 9 9 2, 96 2 ,5 5 95 ,4 6 2, 58

9.2 82 -0, 13 10 6,2 5 2 ,2 4 104 ,1 8 3 ,0 6 1 03, 20 2 ,19 10 4,5 4 2 ,50 95, 06 4 ,61 101 ,0 8 1 ,1 1 9 2, 19 2 ,0 7 96 ,1 1 2, 60

10.2 89 0,96 103,99 2,49 103,75 3,21 102,38 2,31 103,37 2,67 95, 98 4,30 100,83 1,39 96,99 1,44 97,93 2,37

11.2 91 2,63 103,47 3,87 103,05 4,80 101,81 4,01 102,78 4,23 94, 82 5,55 100,41 2,91 95,23 3,29 96,82 3,92

12.2 93 -0, 22 10 4,2 6 2 ,4 3 103 ,1 5 3 ,4 6 1 01, 66 2 ,80 10 3,0 2 2 ,90 92, 61 4 ,84 100 ,1 5 1 ,7 2 9 3, 64 2 ,6 1 95 ,4 7 3, 06

13.2 78 -3, 66 10 6,7 9 -0 ,0 7 104 ,6 8 0 ,7 4 1 05, 21 -0 ,0 4 10 5,5 6 0 ,21 93, 40 4 ,00 103 ,5 0 - 1,7 8 9 5, 19 -1 ,3 1 97 ,3 6 0, 31

14.2 80 -5, 33 10 7,3 5 0 ,2 7 106 ,2 8 0 ,9 5 1 07, 49 -0 ,0 8 1 07,0 4 0 ,38 91, 16 3 ,40 104 ,7 4 - 1,6 3 9 3, 40 -0 ,9 9 9 6,4 3 0, 26

15.2 70 - 6,04 108 ,16 -2 ,00 107 ,70 -1 ,25 108 ,24 -2 ,13 108 ,03 -1 ,79 90,37 2 ,31 104,86 -3 ,64 87,78 -2 ,44 94,34 -1 ,26

16.2 70 - 9,40 107 ,21 -4 ,08 107 ,70 -3 ,11 107 ,21 -4 ,63 107 ,37 -3 ,94 91,93 1 ,12 104,76 -6 ,60 95,17 -5 ,74 97,29 -3 ,74

17.2 77 - 6,20 106 ,35 -4 ,16 108 ,92 -2 ,84 106 ,07 -4 ,28 107 ,11 -3 ,76 91,54 -0 ,08 104 ,16 - 6 ,22 98,67 -5 ,15 98,12 -3 ,82

18.2 90 -0, 28 107 ,1 1 -0 ,1 5 106 ,1 6 0 ,9 1 1 07, 02 -0 ,4 8 10 6,7 6 0, 09 96, 69 2 ,68 104 ,9 5 - 2,0 7 9 8, 29 -0 ,6 0 99 ,9 8 0,0 1

19.2 89 0,35 106,88 2,85 105,27 4,17 106,30 3,17 106,15 3,40 95, 84 4,88 104,89 1,07 97,55 2,26 99,43 2,74

20.2 86 2,37 106,46 4,74 105,02 6,05 105,65 4,91 105,71 5,23 94, 75 6,99 103,36 3,21 97,28 4,18 98,46 4,79

21.2 83 2,69 106,62 4,99 104,99 6,33 105,95 5,71 105,85 5,67 92, 84 7,64 102,93 3,71 96,86 4,40 97,54 5,25

22.2 92 -0, 73 107 ,0 9 3 ,2 3 105 ,0 9 4 ,3 6 1 07, 08 3 ,42 10 6,4 2 3, 67 89, 44 6, 05 104 ,0 3 1 ,6 2 9 7, 13 2 ,4 5 96 ,8 6 3,3 7

23.2 91 -1, 11 107 ,2 0 3 ,1 2 104 ,6 6 4 ,4 5 1 06, 16 3 ,26 10 6,0 1 3, 61 92, 10 5 ,74 103 ,0 9 1 ,6 6 9 7, 11 2 ,5 1 97 ,4 3 3,3 0

24.2 78 3,46 106,88 3,92 104,60 5,13 105,07 3,86 105,52 4,30 93, 22 6,36 102,54 2,35 97,63 3,95 97,80 4,22

25.2 68 7 ,3 4 105 ,8 5 7 ,5 2 103 ,9 1 8 ,7 3 1 04, 30 7 ,48 10 4,6 9 7, 91 89, 16 1 2, 46 101 ,9 2 4 ,2 1 9 8, 06 6 ,1 5 96 ,3 8 7,6 1

26.2 72 7 ,6 5 105 ,0 5 1 0, 49 102 ,4 2 11, 84 1 01, 62 1 1, 98 10 3,0 3 1 1, 44 66, 80 2 4, 89 1 01 ,4 4 6 ,8 3 9 7, 15 8 ,9 6 88 ,4 6 13 ,5 6

27.2 74 6 ,2 1 103 ,1 4 9 ,6 8 101 ,2 8 10, 38 97 ,7 3 1 0, 37 10 0,7 2 1 0, 14 56, 56 2 4, 10 101 ,8 4 6 ,9 6 9 4, 88 7 ,5 8 84 ,4 2 12 ,8 8

28.2 70 6,93 101,13 7,21 100,61 8,65 96,04 7,91 99,26 7,92 68, 53 12,34 101,73 5,66 90,13 6,89 86,80 8,29


46/76


47/76


48/76

41

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100

105

110

GenelOrt

Ort.21.1

Ort.24.1

Ort.27.1

Ort.30.1

Or t.2.2

Ort.5.2

Ort.8.2

Ort.11.2

Ort.14.2

Ort.17.2

Ort.20.2

Ort.23.2

Ort.26.2

Ort.1.3

Ort.4.3

Ort.7.3

Ort.10.3

Ort.13.3

Ort.16.3

Ort.19.3

Ort.22.3

Ort.25.3

Ort.28.3

Gn

BalNem%

Meteo Nem

KG Ort Nem

DG Ort Nem

ekil 3.2. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama bal nem (%) grafii.


49/76

42

izelge 3.2. Aylara gre scaklk (C) deerleri.

Aylar Kovanlar N En Dk En Yksek Ortalama Std. HataKG 1 312 13,52 5,64 1,06 0,21837

KG 2 312 11,93 6,66 0,37 0,19931

KG 3 312 12,50 4,60 1,29 0,2029GENEL 936 13,52 6,66 0,91 0,12007

DG 1 312 3,90 7,14 3,28 0,11754

DG 2 312 14,98 3,65 2,69 0,22863

DG 3 312 13,54 4,10 1,81 0,21303

Ocak

GENEL 936 14,98 7,14 0,40 0,14066KG 1 672 10,49 17,68 2,11 0,17207

KG 2 672 9,41 17,69 3,10 0,17189

KG 3 672 10,00 19,70 2,18 0,1786

GENEL 2016 10,49 19,67 2,47 0,10104DG 1 672 2,90 29,66 6,12 0,24186

DG 2 672 12,46 10,68 0,33 0,16033

DG 3 672 11,01 12,64 1,31 0,16244

ubat

GENEL 2016 12,46 29,66 2,59 0,12429KG 1 744 2,92 24,69 10,64 0,19807

KG 2 744 1,37 23,69 11,30 0,17295

KG 3 744 1,90 24,2 11,16 0,1799

GENEL 2232 2,92 24,69 11,04 0,10632DG 1 744 1,60 29,16 12,97 0,19079

DG 2 744 4,90 17,19 7,37 0,14737

DG 3 744 1,94 22,66 9,95 0,16108

Mart

GENEL 2232 4,90 29,16 10,10 0,10809KG 1 273 4,63 26,19 16,38 0,34438

KG 2 273 7,16 26,69 17,28 0,30094KG 3 273 7,64 28,16 18,80 0,33058

GENEL 819 4,63 28,16 17,48 0,19109DG 1 273 5,62 25,68 16,33 0,31577

DG 2 273 3,15 20,20 12,33 0,25707

DG 3 273 7,62 24,66 16,33 0,25566

Nisan

GENEL 819 3,15 25,68 15,00 0,17312

izelge 3.2.ye gre Ocak, ubat, Mart ve Nisan aylarnda kontrol grubu

kovanlarnda scaklk ortalamalar srasyla 0,91, 2,47, 11,04, 17,48 C olarak,

deneme grubu kovanlarnda scaklk ortalamalar srasyla 0,41, 2,59, 10,10 ve

15,00 C olarak gereklemitir. Ayn izelgeden izlenebilecei gibi Ocak ve ubat

aylarnda deneme grubu kovanlarnn scaklk deerleri kontrol grubu kovanlarna

gre yksek bulunurken, Mart ve Nisan aylarnda ise kontrol grubu kovanlarnn

scaklk deerleri deneme grubu kovanlarna gre daha yksek kmtr.


50/76

43

Scaklk iin yaplan deerlendirmede, Ocak, ubat ve Mart aylarnda deneme

ve kontrol gruplar arasndaki fark istatistik olarak nemsiz bulunmutur. Nisan

aynda ise deneme grubu scaklk ortalamas kontrol grubuna gre dk saptanm

ve bu farkllk istatistik olarak nemli bulunmutur (P < 0.05). izelge 3.2.de

verilen deerler ekil 3.3.de grafik halinde gsterilmitir.

Kontrol

Deneme

Grup

Dot/Lines show Means

1 2 3 4

Aylar

0,00

5,00

10,00

15,00

Sc(C

)

ekil 3.3. Aylara gre scaklk (C) ortalamalarnn deiimi.

Deneme blgesinde 1976 2006 yllar arasnda en souk gn deerleri

izelge 3.3.de verilmitir. Deneme blgesinde kaydedilen Meteoroloji Genel

Mdrl istatistiklerine gre (Anonim, 2006b) yrede 2006 ylnda, 1975 ylndan

bu yana en souk geen k mevsimi yaanmtr.

izelge 3.3. Minimum scaklk (C) istatistii.

1976 2006stasyon Ad Yl Ay Gn Deer (oC)

Beypazar 1985 2 22 17,7

Beypazar 2006 1 31 19,1

Ocak ubat Mart Nisan


51/76

44

izelge 3.1.in oluturulmasnda kullanlan saatlik scaklk verileri Ocak

ubat ve Mart Nisan ay deiimlerinin farkllatnn grlmesi zerine ayn

saatte elde edilen verilerin ortalamalar Ocak ubat ve Mart Nisan dnemlerine

ayrlarak bir gnde gsterilmitir (izelge, ekil 3.4).

izelge 3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi.

SaatMet.Sc.

Ort.Met.Sc.Ocub

KG Ort.Sc.Ocub

DG Ort.Sc.Ocub.

Met. Sc.MartNis.

KG Ort.Sc.MartNis.

DG Ort.Sc.MartNis.

00:00 1,56 3,55 0,35 1,20 6,42 10,49 10,03

01:00 1,22 3,73 0,09 0,97 5,93 9,89 9,48

02:00 0,93 3,93 0,09 0,76 5,56 9,46 9,02

03:00 0,69 4,07 0,25 0,57 5,23 8,98 8,53

04:00 0,48 4,15 0,45 0,41 4,90 8,56 8,0705:00 0,30 4,18 0,57 0,28 4,58 8,11 7,62

06:00 0,60 4,23 0,70 0,15 5,20 7,93 7,34

07:00 2,02 3,79 0,79 0,02 7,55 8,69 7,73

08:00 3,61 2,52 0,43 0,13 9,45 10,18 8,62

09:00 5,18 1,38 0,52 0,47 11,22 11,55 9,53

10:00 6,09 0,46 1,63 1,10 12,49 13,30 10,88

11:00 6,94 0,06 2,60 1,75 13,66 14,94 12,18

12:00 7,56 0,60 3,41 2,40 14,36 16,22 13,43

13:00 7,85 0,63 4,02 2,95 14,90 17,32 14,50

14:00 7,71 0,44 4,26 3,37 14,81 18,25 15,44

15:00 7,39 0,05 4,18 3,53 14,66 18,43 15,93

16:00 6,71 0,56 3,72 3,45 13,80 18,19 16,08

17:00 5,64 1,30 2,98 3,19 12,41 17,35 15,71

18:00 4,64 1,79 2,38 2,76 10,91 15,95 14,62

19:00 4,00 2,13 1,94 2,42 9,99 14,60 13,51

20:00 3,28 2,60 1,61 2,20 9,02 13,46 12,64

21:00 2,82 2,65 1,32 1,97 8,16 12,53 11,90

22:00 2,43 2,84 1,03 1,75 7,58 11,75 11,20

23:00 2,05 3,04 0,77 1,60 7,01 11,17 10,65

Ort. 3,82 2,13 1,40 1,64 9,58 12,80 11,44


52/76

45

-10,00

-5,00

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00

Saat

ScaklkC.

ekil 3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan dnemlerine ayrlarak gsterilmesi. Alttaki gragrup Mart Nisan aylarndaki deiimi gstermektedir.


53/76

46

Deneme sresinde kaydedilen saatlik scaklk (oC) deerlerinin ortalamalar

alnarak gnlk deiimi karlm, izelge 3.5. ve ekil 3.5.de gsterilmitir.

izelge 3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn

iinde deiimi.

Saat Met. Scaklk KG Ort. Scaklk DG Ort. Scaklk

00:00 1,56 5,54 5,72

01:00 1,22 5,11 5,32

02:00 0,93 4,80 4,99

03:00 0,69 4,48 4,65

04:00 0,48 4,16 4,33

05:00 0,30 3,87 4,04

06:00 0,60 3,71 3,83

07:00 2,02 4,06 3,9508:00 3,61 5,00 4,47

09:00 5,18 6,35 5,24

10:00 6,09 7,53 6,05

11:00 6,94 8,84 7,03

12:00 7,56 9,90 7,98

13:00 7,85 10,75 8,79

14:00 7,71 11,34 9,48

15:00 7,39 11,39 9,80

16:00 6,71 11,04 9,84

17:00 5,64 10,25 9,53

18:00 4,64 9,25 8,76

19:00 4,00 8,35 8,03

20:00 3,28 7,61 7,48

21:00 2,82 6,99 6,99

22:00 2,43 6,46 6,53

23:00 2,05 6,03 6,18

Ort. 3,82 7,20 6,63


54/76

47

-1,00

4,00

9,00

00:00

01:00

02:00

03:00

04:00

05:00

06:00

07:00

08:00

09:00

10:00

11:00

12:00

13:00

14:00

15:00

16:00

17:00

18:00

19:00

20:00

21:00

Saat

ScaklkC

ekil 3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iinde deiim erileri.


55/76

48

3.2. Bal NemKontrol ve deneme kovanlarnda belirlenen gnlk ortalama bal nem deerleri ile

meteoroloji kaytlar izelge 3.1.de, aylara gre belirlenen bal nem deerleri de

ortalama, ortalamann standart hatas, minimum ve maksimum deerler olarak

izelge 3.6.da verilmi, ekil 3.6.da grafik olarak gsterilmitir.

izelge 3.6. Aylara gre bal nem (%) deerleri.

Aylar Kovanlar N En Dk En Yksek Ortalama Std. HataKG 1 312 102,16 109,90 105,95 0,07249

KG 2 312 100,51 107,67 103,85 0,06692

KG 3 312 95,45 109,54 102,26 0,19221

GENEL 936 95,45 109,90 104,02 0,08728

DG 1 312 74,59 102,76 94,02 0,31768

DG 2 312 95,52 105,07 100,10 0,12280

DG 3 312 66,70 100,70 88,39 0,30440

Oc

ak

GENEL 936 66,65 105,07 94,17 0,21815KG 1 672 98,84 109,90 106,07 0,07268

KG 2 672 99,03 111,35 104,74 0,08083

KG 3 672 91,86 110,00 104,38 0,12586

GENEL 2016 91,86 111,35 105,06 0,05773DG 1 672 42,09 103,23 89,99 0,41158

DG 2 672 97,97 107,82 102,97 0,06879

DG 3 672 66,70 102,20 95,96 0,13880

ubat

GENEL 2016 42,09 107,82 96,31 0,18821KG 1 744 58,02 104,02 93,20 0,20034

KG 2 744 94,54 106,73 100,07 0,07188

KG 3 744 72,35 106,72 94,58 0,18245

GENEL 2232 58,02 106,73 95,95 0,11258DG 1 744 55,26 99,45 77,42 0,26275

DG 2 744 78,99 105,07 93,97 0,22987

DG 3 744 43,10 99,30 74,34 0,38640

Mart

GENEL 2232 43,08 105,07 81,91 0,25184KG 1 273 63,31 101,21 90,20 0,36813

KG 2 273 90,45 100,51 96,30 0,14083

KG 3 273 68,36 97,53 88,97 0,32379

GENEL 819 63,31 101,21 91,82 ,20347DG 1 273 61,88 97,96 80,05 0,41383

DG 2 273 66,16 86,93 73,55 0,28238

DG 3 273 32,14 95,78 61,48 0,63031

Nisan

GENEL 819 32,14 97,96 71,69 0,37974


56/76

49

izelge 3.6.da da grlebilecei gibi Ocak, ubat, Mart ve Nisan aylarnda

kontrol gruplarnda bal nem srasyla % 104,02, % 105,06, % 95,95, % 91,82

olarak, deneme gruplarnda srasyla % 94,17, % 96,31, % 81,91 ve % 71,69 olarak

gereklemitir. ncelenen aylarda deneme gruplar bal n

arıcılıkta Üstte boş ballıkla kışlatmanın kovan İçi bağıl nem, sıcaklık ve koloninin...

Documents