53

MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni (2017) 23: 53-65

TRABZON-RİZE (DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ) METALİK MADEN ARAMALARI

Ahmet AĞAN*, Ali Faik ALTINBAŞ*, Cevdet İrfan EROĞLU*, Semi HAMZAÇEBİ*, Ümit AYDIN** ve Leman ÇETİNER***

ÖZ

Çalışma alanının içinde bulunduğu bölgede Üst Kretase yaşlı kumtaşı, marn ve mikritik kireçtaşı arakatkılı bazaltik-andezitik lav ve piroklastik kayaçlar (Çatak formasyonu), kuvars porfir-dasitik lav ve piroklastik kayaçlar (Kızılkaya formasyonu), kırmızı-bordo renkli, mikritik kireçtaşı, marn ve kumtaşı arakatkılı andezitik-bazaltik lav ve piroklastik kayaçlar (Çağlayan formasyonu), dasit- riyodasit-porfiri dasitik lav ve proklastik kayaçlar (Tirebolu formasyonu), epiklastik kumtaşları-marn-kireçtaşı ardalanmalı sedimanter kayaçlar (Bakırköy formasyonu) ile Tersiyer yaşlı andezitik-bazaltik lav ve piroklastik kayaçları (Kabaköy formasyonu) yer almaktadır. Ayrıca Üst Kretase ve Tersiyer yaşlı diyoritik-granitik karakterli plütonik kayaçlar da bu formasyonlara eşlik eder.

MTA Genel Müdürlüğü tarafından Trabzon ve Rize dolayındaki ruhsat alanlarında 2012’de yürütülen sondaj çalışmaları sonucunda Sürmene-Aksu, Of-Erenköy ve Of- Gülen sahalarında 15 lokasyonda 5804 metre arama sondajı gerçekleştirilmiştir.

2012’deki hesaplamalar sonucu; Aksu sahasında, %0,32 Cu tenörlü 926.100 ton görünür, %0,34 Cu tenörlü 3.056.400 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır.

Erenköy sahasında ise %0,32 Cu tenörlü 3.810.600 ton görünür, %0,3 Cu tenörlü 9.651.600 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır.

GİRİŞ

Doğu Karadeniz Polimetal maden aramaları projesi 2004 yılında, Trabzon ve Rize’yi kapsayacak şekilde başlatılmıştır. Doğu Karadeniz bölgesi, Ülkemizin en

önemli metalojenik maden provensidir ve içinde; a-Artvin-Kuvarshan-Murgul; b-Artvin-Arhavi-Hopa; c-Rize-Çayeli-Madenköy; d-Trabzon-Sürmene-Kutlular; e-Giresun-Tirebolu-Harkköy; f-Giresun-Espiye-Lahanos; g-Giresun-Bulancak, Ordu-Piraziz alt bölgeleri yer almaktadır. Bu kuşakta önemli bir yer tutan Trabzon-Sürmene-Kutlular alt bölgesi kendi içerisinde üç ayrı zona ayrılmaktadır: 1-Batıda, Yomra güneyinde Kanköy (Kayabaşı) ve Arsin güney’inde Elmaalan zuhuru; 2-Ortada, Sürmene-Kutlular, Kotarak dere madenleri; Doğuda Of-Solaklı çayı ile İyidere arasındaki zuhurları (Fındıkoba, Gürpınar) içeren havza. Sürmene-Kutlular Alt Bölgesi ve civarında bugüne kadar birçok çalışma yapılmasına rağmen, çalışmaların farklı zamanlarda ve birbirinden ayrı yürütülmesinden dolayı bölgenin jeolojik ve maden yataklarının jenetik sorunları çözülememiştir. Yöredeki maden zuhur ve yataklarıyla ilgili bilinmeyenler, ancak jenetik nitelikleri ele almayı ön planda tutan jeolojik haritalamanın yeniden yapılması yoluyla açığa kavuşabilir.

BÖLGESEL JEOLOJİ

Etüt alanı, Doğu Pontid orojenik kuşağının kuzey zonunda yer almaktadır. Güven (1990), yaptığı 1/100.000 ölçekli kompilasyon çalışmasında yörenin stratigrafik dizilimine açıklık getirmiş ve formasyon düzeyinde stratigrafiyi ortaya koymuştur (Şekil 1).

Sahada Üst Kretase yaşlı kumtaşı, marn ve mikritik kireçtaşı ara katkılı bazalt-andezit lav ve piroklastlar (Çatak formasyonu-Krü1), kuvars porfir, dasit lav ve piroklastlar (Kızılkaya formasyonu-Krü2), kırmızı-bordo renkli mikritik kireçtaşı, marn ve kumtaşı ara katkılı andezit- bazalt lav ve piroklastları (Çağlayan formasyonu- Krü3), dasit, riyodasit, porfiri dasit lav ve proklastları (Tirebolu formasyonu- Krü4), epiklastik kumtaşı, marn, kireçtaşı ardalanmalı sedimanter kayaçlar (Bakırköy formasyonu- Krü5) ile Tersiyer yaşlı andezit-bazalt lav ve piroklastları (Kabaköy formasyonu- Ev) yer almaktadır. Ayrıca Üst Kretase (γ2) ve Tersiyer (γ3) yaşlı diyoritik-granitik karakterli plütonik kayaçlar da bu formasyonlara eşlik

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Trabzon Bölge Müdürlüğü, Trabzon.** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Maden Etüt ve Arama Dairesi Başkanlığı, Ankara.*** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Fizibilite Etütleri Dairesi Başkanlığı, Ankara.

54

Şekil 1- Doğu Pontid Kuzey zonu stratigrafik kolon kesiti (Güven, 1990’dan alınmıştır).

55

etmektedir. Ruhsat sahalarında volkanojenik masif sülfit kökenli Cu-Pb-Zn cevherleşmesine ait hidrotermal alterasyon (yoğun silisleşme ve killeşmeyle birlikte pirit ayrışmasından dolayı limonitleşme) ile mineralizasyonların (genellikle saçınım, ağsal ve damarcık şeklinde piritleşme) varlığı, sahada özellikle gömülü ve derindeki olası VMS kökenli maden yatağı aramalarına yönelik detaylı bir çalışmanın yürütülmesine zemin hazırlamıştır.

Çalışma sahasının stratigrafisi Güven (1990)’in kompilasyon çalışmasından faydalanılarak ortaya çıkarılmıştır. Sahadaki stratigrafik birimler tavandan tabana aşağıdaki şekilde sıralanırlar: Güncel Alüvyon, Kaçkar Granitoidi(γ3), Kabaköy formasyonu (Ev), Bakırköy formasyonu (Krü-5), Tirebolu formasyonu (Krü4), Kaçkar Granitoyidi (γ2), Çağlayan formasyonu (Krü3), Kızılkaya formasyonu (Krü2) ve Çatak formasyonu (Krü1).

ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ

Ruhsat sahası ve civarında yüzeyleyen başlıca birimler yaşlıdan gence doğru aşağıdadır. Bazı birimler inceleme alanında izlenememesine karşın stratigrafik devamlılık açısından bu birimlere de yer verilmiştir.

Üst Kretase-Paleosen Dönemi

İnceleme alanı, Doğu Pontid orojenik kuşağın kuzey zonda yoğun bir mağmatik aktivite hakimdir. Bu sebeple kuzey zonda, Üst Jura - Alt Kretase dönemine ait karbonat platformu kalın bir Üst Kretase volkano- tortul istifiyle örtülmüştür. Mesozoyik dönemine ait granitoyidler, diğer Mesozoyik birimlerle dokanak oluşturan büyük ölçekli sokulumlar halindedir. Etüt alanında yüzeylenen Üst Kretase-Paleosen formasyonunun kuzey zonlarındaki istiflenmesi (alttan üste doğru) Çatak (Krü1), Kızılkaya (Krü2), Çağlayan (Krü3) formasyonları şeklinde özetlenebilir.

Çatak Formasyonu (Krü 1)

Gülibrahimoğlu (1986) Andezit - bazalt lav ve piroklastları (B2) olarak, Güven (1990) ise bölgede yaptığı derleme çalışmalarında bu istifleri “Çatak formasyonu” olarak

isimlendirmiştir. Gri-siyah-kahverengi ve koyu yeşil renkli olan bu birim tabanda bazaltik, üste doğru andezitik özelliktedir. Bu birim, kumtaşı-siltaşı-marn-killi kireçtaşı ara katkılı bazalt-andezit lav ve piroklastlardan oluşmaktadır. Çatak formasyonu, Berdiga formasyonu üzerine uyumlu gelmekte, felsik karakterli Kızılkaya formasyonu ile uyumlu olarak örtülmektedir. Çatak formasyonunun kalınlığı yaklaşık 1750 m’dir. Formasyon içinde yer alan kırmızı renkli kireçtaşlarında saptanan Globoturuncana Lapparenti Brotezen, Globaturuncana Sp, Globigerinella Sp, Globigemellaides Sp fosillerine göre birime Turoniyen-Koniasiyen-Santoniyen yaşı verilmiştir (Kurt vd., 2005). Formasyonda genel olarak çok az silisleşme, kloritleşme ile birlikte yoğun arjilik alterasyon gözlenmektedir.

Kızılkaya Formasyonu (Krü 2)

Bu formasyon dasitik lav ve piroklastlar (D1) olarak tanımlanmıştır (Gülibrahimoğlu, 1986). Formasyona ait kayaçlar, en iyi gözlendiği Giresun - Espiye - Kızılkaya mevkiinden esinlenerek Güven (1990) tarafından Kızılkaya formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Çalışma alanının genelinde riyodasit/dasit lav ve bunların piroklastik fasiyeslerinden oluşmaktadır. Lavlar genelde akıntılı yapılı masif ve otobreşik lav olarak iki tipte izlenir. Piroklastlar ise genelde formasyonun üst seviyelerinde gözlenmektedir ve breş, lapilli tüf ve ince taneli tüflerden oluşur. Doğu Karadeniz bölgesi metalojenik provensi içinde yaygın olarak bulunan volkanojenik masif sülfit yatakları Kızılkaya formasyonu içerisinde bulunur. Bazı çalışmacılar tarafından “cevherli dasit” olarak da tanımlanmaktadır. Kızılkaya formasyonu tabanda Çatak formasyonu, üstte Çağlayan formasyonu ile uyumludur. Formasyonun sahada gözlenen kalınlığı 100-500 m. arasında değişmektedir. Kızılkaya formasyonunun içinde yaş verebilecek tortul seviyeler bulunmamaktadır. Turoniyen-Santoniyen yaşlı Çatak formasyonunu uyumlu örtmesi ve Kampaniyen - Maastrihtiyen yaşlı Çağlayan formasyonu tarafından uyumlu örtülmesi nedeniyle, Santoniyen yaşı verilmiştir (Güven, 1990). Kızılkaya formasyonunun volkanik kayaçlarında şiddetli alterasyon gözlenir. Alterasyonlar silisleşme, hematitleşme, limonitleşme, kloritleşme, kaolinleşme, piritleşme ve serisitleşme şeklindedir.

56

Çağlayan Formasyonu (Krü 3)

Gülibrahimoğlu (1986) tarafından andezit lav ve piroklastları (B2) olarak tanımlanan bu birime ait kayaçlar, Güven (1990) tarafından Maçka kuzeyindeki Çağlayan köyü çevresinde en iyi şekilde izlendiğinden “Çağlayan formasyonu” olarak adlandırılmıştır. İzlenen bazik volkano-tortul seri bu çalışmada da Çağlayan formasyonu adı altında incelenmiştir. Çağlayan formasyonu’na ait kayaçlar genelde yeşilimsi-gri, siyahımsı-gri ve koyu yeşil renkli olup andezit-bazalt lav ve bunların piroklastlarından oluşmaktadır. Lav ve piroklastik kayaçlarda kumtaşı-marn-killi kireçtaşı ara seviyeleri bulunmaktadır. Lavlar genelde boşluklu yapıdadır ve yer yer yastık lav özelliği belirgindir. Tüf ve breşler ise iyi tabakalanmalıdır. Çağlayan formasyonu, Kızılkaya formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir, Bakırköy formasyonu tarafından uyumlu olarak üzerlenir. Birimin görünür kalınlığı 1000 m civarındadır. Çağlayan formasyonu’nun yaşı, içerisinde yer alan sedimanter seviyelerde tespit edilen Globotruncana Arca (Gushman), Globotruncana Lapparenti - Tricarinata (Quereau), Globotruncana Sp. Bulloides Vogler, Globotruncana coronata Bolli, Globigerine Sp ve Gümbelina Sp. fosil türlerine göre Kampaniyen - Maastrihtiyen olarak saptanmıştır (Güven, 1990). Çağlayan formasyonunu oluşturan volkanik birimlerde yaygın kloritleşme, killeşme, yer yer silisleşme, piritleşme ve epidotlaşma gözlenir.Tirebolu Formasyonu (Krü 4)

Güven (1993) tarafından Tirebolu formasyonu olarak tanımlanan birim; Çağlayan formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmektedir. Çalışma alanı içerisinde, sondajlarla belirlenen kalınlığı 350 m dolayındadır. Doğu Pontidler’de, Giresun-Artvin arasında kalan bölgede riyolit, riyodasit ve dasitlerle temsil edilir. Birim içerisindeki ağsal tip cevherleşmeler çoğunlukla piritiktir.Bakırköy Formasyonu (Krü 5)

Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Kretase döneminde asidik ve bazik volkanik aktivite sonrasında, sığ ve derin denizel havzalarda türbiditik ve resifal çökeller oluşmuştur. Türbiditik karakterli derin denizel çökeller Doğu Pontid kuzey zonunda “Bakırköy formasyonu” olarak tanımlanmıştır (Güven, 1993). Bakırköy formasyonu inceleme alanında Trabzon

merkez, Hacımehmet-Uğurlu ve Gürbulak yörelerinde mostra verir. Tonya yöresinde ise aynı yaşlı ve resifal kireçtaşı içerikli Ağıllar formasyonu ile yanal geçişlidir. Bakırköy formasyonu çoğunlukla gri renkli marn, gri-beyaz renkli killi kireçtaşı, kumlu kireçtaşı ve az oranda kumtaşlarından oluşmaktadır. İnce ve orta kalınlıkta tabakalı yapıları izlenmektedir. Formasyonun kalınlığı 100-250 m kadardır. Globotruncana Lapparenti Tricarinata, Globotruncana Arca (CUSMAN), Marsonellacf. Oxycona (REUSE), Globigerina sp. Gümbelina sp. Orbitolides sp. Robulus sp. Discocylina sp. Textularia sp. Miliolidea sp. fosil türlerine göre formasyonun yaşı Maestrihtiyen-Paleosen olarak saptanmıştır.Kaçkar Granitoyidi (γ2)

Doğu Karadeniz bölgesi’nin doğu kesiminde yer alan Kaçkar Dağları, granotoyidlerin en iyi mostra verdiği alanlardır. Gülibrahimoğlu (1986) tarafından granitoyidler, Türk-Japon proje çalışmalarına göre Torul Granodiyoriti ve Hasandere Granodiyoriti isimler altında incelenmiştir. Güven (1990) tarafından ise Üst Kretase birimlerini kesen ve Eosen yaşlı birimlerce aşınma uyumsuzluğu ile örtülen granitoyidler Kaçkar Granitoidi (γ2) olarak isimlendirilmiştir. Granitoid bileşimli kayaçlar genelde GB-KD doğrultulu bölgesel antiklinal yapılarının merkezi kesimlerinde izlenirler. Granitoyidler açık pembe, açık gri yer yer koyu gri olup genelde granit-granodiyorit, mikro kuvarslı diyorit, mikro granit bileşimlidir. Taneli yapıda kuvars, alkali feldispat, biyotit, yer yer hornblend içeren bu granitoyidlerin eklem düzlemleri iyi gelişmiştir. Genellikle Hamurkesen, Berdiga, Çatak, Kızılkaya, Çağlayan, ve Mescitli formasyonları ile dokanak ilişkisi sunan bu granitoyidler yer yer yoğun hidrotermal alterasyona uğramıştır. Başlıca alterasyonlar silisleşme, limonitleşme, arjilitleşme, piritleşme, kloritleşme ve epidotlaşma şeklindedir. Yer yer kalın arenalı zonlarının geliştiği bu granitoyidler inceleme alanındaki kontakt, skarn, porfiri cevherleşmeler ve epitermal altın mineralizasyonları ile yakın ilişkilidir. Türk-Japon proje çalışmalarında Torul ve Hasandere yörelerinde yüzeylenen granitoyidlerde yapılan yaş tayinlerinde 68-72 milyon yıl tespit edilmiştir (JICA, 1986). Genelde Üst Kretase birimlerini kesen ve Eosen yaşlı birimlerce uyumsuzluk ile örtülen bu granotoyidlere Üst Kretase-Paleosen yaşı verilmiştir (Güven, 1990).

57

Eosen Dönemi

İnceleme alanında Eosen dönemi kuzey ve güney zonda farklı fasiyes koşulları ile temsil edilir. Kuzey zonda volkanizma etkili olurken güney zonda fliş çökelleri gelişmiştir. Kuzey zon, andezitik-bazaltik lav ve bunların piroklastlarının çoğunlukta olduğu, volkanizmanın etkin olmadığı zaman aralığında ise kumtaşı-kumlu kireçtaşı ve marn çökeliminin geliştiği volkano-tortul karakterli “Kabaköy formasyonu” ile temsil edilirken, güney zon volkanizmanın görülmediği tamamen konglomera, kumtaşı, kumlu kireçtaşı, şeyl, tüf ardalanmalı fliş özelliğinde “Kelkit Formasyonu” ile temsil edilmektedir. Bu iki formasyon yer yer yanal ve düşey olarak birbirlerine tedrici geçişlidir. Eosen döneminde Kaçkar Granitoyidi’nin (γ3) bazı fazları Kabaköy formasyonu içine sokulum yapmıştır.

Kabaköy Formasyonu (Ev)

Güven (1990), volkano-tortul özellikteki bu birimi “Kabaköy formasyonu” olarak isimlendirmiştir. Çalışma alanındaki kayaçlar, Kabaköy formasyonu’na benzer özellikte bulunmasından dolayı aynı isim altında incelenmişlerdir. Genelde andezitik-bazaltik lav ve bunların piroklastik bileşenlerinden oluşan birim kumtaşı-kumlu kireçtaşı-marn ara seviyeleri içermektedir. Bu birime ait volkanik kayaçlar genelde yoğun hidrotermal alterasyona uğramıştır. Gözlenen alterasyonlar silisleşme, arjilitleşme, piritleşme, limonitleşme, hematitleşme, kloritleşme ve epidotlaşmadır. Bu formasyon epitermal altın oluşumları açısından önemlidir. İstifin inceleme alanında gözlenen kalınlığı 800 m civarındadır. Kabaköy Formasyonu’nun yaşı, Numilites cfclobulas LEYMERİE, ASSİLİNA cf EXPONENS (SOVVERBY), Assilina cfspira, Numulites Sp., Discocyclina Sp., Asteroceyelina Sp., Actinocyclina Sp., Amphistegina Sp. ve Aljeolina Sp. türlerine göre Alt-Orta Eosen olarak saptanmıştır (Güven, 1990).

Güncel Çökeller

İnceleme alanında haritalanabilen ölçekte alüvyonlar, Karadere, Manahoz ve Solaklı dereleri boyunca gözlenmektedir. Taraça, eski alüvyon ve yeni alüvyon olarak tanımlanabilen bu kayaçlar değişik boyutlu çakıl ve kumdan oluşur.

MADEN JEOLOJİSİ

Maden Arama Çalışmaları

Doğu Karadeniz maden provensi içinde belirlenen sahalarda, Trabzon-Rize arasında kalan bölgede gerçekleştirilen proje ile VMS ve damar tipi maden yatağı aramaları amaçlanmıştır. MTA’nın ruhsatlı sahalarında aşağıdaki veriler elde edilmiştir;

I-Trabzon-Yomra-Çukurköy (AR 20050239) sahasında yürütülen çalışmalar:

2005’de yapılan detay jeoloji ve jeofizik çalışmalarının ardından 2006 ve 2007 yıllarında 4 lokasyonda (YS-1, YS-2, YS-3, YS-4) toplam 986 metre sondaj çalışması yapılmıştır. Ancak yapılan sondajlı arama çalışmalarından önemli bir cevherleşmeye rastlanmamıştır.

II-Trabzon - Köprübaşı - Sahasında (AR 20058994) yürütülen çalışmalarda sahanın sondajlı arama için uygun olmadığı düşüncesi hakim olmuştur. Ayrıntılı maden jeolojisine yönelik sahada yapılan çalışmalar, sahanın özellikle masif sülfit tip Cu-Zn-Pb cevherleşmesi bakımından önem taşımadığını düşündürmektedir. Sahada cevher öncesi tektonik rejime ait KB-GD uzanımlı fay hatları ile KD-GB doğrultulu fay hatlarının kesişim alanları yaygın olarak gözlenmektedir. Bu tektonik yapılar II. Faz bimodal karakterli volkanik kayaçların yerleşimi ve bunlara bağlı gelişen hidrotermal solüsyonların ana çıkış kanallarını oluşturması bakımından önemlidir. Diğer taraftan aynı doğrultuların cevher sonrası tekrar hareketlenmesi sonucunda cevher sonrası fay hatları gelişmiştir. Dolayısıyla özelde çalışma alanında genelde tüm etüt alanında benzer tektonik yapıların ortaya konması maden jeolojisi açısından önem arz etmektedir. Ruhsat süresi bitiminde sahanın terki yapılmıştır.

III-Trabzon - Araklı - Taştepe Sahasında (AR200610367 ve AR 200708789) yürütülen çalışmalarda genel toplamda 14 lokasyonda 7554 metre sondaj yapılmıştır. Ayrıntılı maden jeolojisi çalışmaları tamamlanmıştır. Ayrıca jeofizik elektrik-IP yöntemi, pol-dipol (8 profil), pol-pol (2 profil) ve CSAMT (2 profil) çalışmaları şeklinde yürütülmüştür. Trabzon-Araklı-Taştepe sahasındaki ruhsatların birleştirilmesi sonucu

58

tek parça halinde oluşturulan 201101106 ruhsat nolu ve 3277009 erişim no.lu sahanın, buluculuk raporu Maden Etüt Dairesi ve Fizibilite Dairesinin katılımı ile koordineli olarak yürütülen çalışma sonucunda hazırlanarak teslim edilmiştir. Taştepe sahasında;10157 ppm (~%1) Zn, 1016 ppm (~% 0,1) Cu tenörlü 2.405.900 ton görünür rezerv, 9565 ppm (~%1) Zn, 909 ppm (~% 0,1) Cu tenörlü 5.318.600 ton muhtemel rezerv olmak üzere, 9749 ppm (~%1) Zn, 942 ppm (~% 0,1) Cu tenörlü 7.724.500 ton toplam rezerv ( görünür+muhtemel rezerv) hesaplanmıştır. Ruhsat sahalarının Google Eart görüntüsü şekil 2’de verilmiştir.

Detay Jeolojik Haritalama Çalışması

Aksu ve Erenköy sahalarının temel jeolojisini kurabilmek ve alterasyon türlerini ayırtlamak amacıyla, ruhsat alanında 1/10.000 ölçekli maden jeolojisi haritası ve 1/2000 ölçekli topografik haritası hazırlanmış ve detay jeolojik harita çalışması yapılmıştır (Şekil 3, 4, 5). Gülen köyü ve civarında, sahanın temel jeolojisini kurabilmek ve alterasyon türlerini ayırtlamak amacıyla, ruhsat alanında 1/10.000 ölçekli maden jeolojisi haritası yapılmıştır. Tavşanlı, Cumapazarı ve Gürpınar köyleri ve civarında, sahanın temel jeolojisini kurabilmek ve alterasyon türlerini ayırtlamak amacıyla, ruhsat alanında 1/5000 ölçekli maden jeolojisi haritası çalışması yapılmıştır.

Aksu sahasında tabandan tavana uyumlu olarak Üst Kretase yaş aralığında volkanik, volkano- tortul ve tortul kayaçlar yüzeylenmektedir. Tabanda Üst Kretase yaşlı dasitik tüflerden oluşan Kızılkaya formasyonu bulunur. Bunun üzernde taban kesiminde ve ara seviyeler halinde mikritik kireçtaşı içeren bazaltik-andezitik lav breşi ve aglomeradan oluşan Çağlayan formasyonu yer alır. Dasit ve riyodasit bileşiminde lav ve piroklastik kayaçlardan oluşmuş Tirebolu formasyonu’ ise örtü kayasını oluşturmaktadır. Cevherleşme ve bu cevherleşme ile ilgili alterasyonlarsahada görülmektedir. Sahadaki dasitik tüflerde, ağsal ve saçınım halde (ağsal ve masif tipte Cu, Pb, Zn) cevherleşmeler yer almaktadır. Bunun yanında dasitik tüflerin üzerinde yer alan mikritik kireçtaşlarında gelişen fay hattı boyunca damar tipte Cu, Pb ve Zn cevherleşmesi bulunmaktadır.

Erenköy sahasında Üst Kretase yaşlı dasit lav ve piroklastlarından oluşan Kızılkaya formasyonu kırmızı bordo renkli mikritik kireçtaşı, marn ve kumtaşı ara katkılı andezit-bazalt lav ve piroklastlarından oluşan Çağlayan formasyonu ve dasitik-riyodasitik lav ve piroklastlarından oluşan Tirebolu formasyonu mostra verir. Sahadaki cevherleşme çeşitli boyutlardaki damarlarla ilişkilidir. Bazı damarlar andezitler içerisinde 300 metre kadar izlenmektedir. Kalınlıkları en fazla 1 metre kadardır. Cevherleşme kırık zonları, ayrışma

Şekil 2- Ruhsat sahalarının Geogle earth görüntüsü üzerindeki konumları.

59

Krü

3

Krü

4+ -

Krü

4

Krü

4

20

A

A'

25

25

40

35

700

400

450

300

450

300

350

200

600

SA

11-P

et8SA

11-P

et1

1

SA

11-P

al1

SA

11-P

al3

SA

11-J

21

SA

11-J

22

SA

11-J

20

SA

11-J

23

SA

11-P

et6

SA

11-P

al1

01000 m

.

Aytuka D.

MAHANOZ ÇAYI

Ort

akö

y

Va

tra

h M

ah

.

Ara

sta

Ma

h.

Ba

tıks

u

Ça

kıllı

Ma

h.

Kili

ma

dü

kka

nla

rı

Ka

hra

ma

n

ÇA

LIŞ

AN

LA

RA

hm

et A

ĞA

N

(2

00

4-2

01

2)

Ali

Fa

ik A

LTIN

BA

Ş

(2

01

2)

Ce

vde

t İ.

ER

OĞ

LU

(2

00

9-2

01

2)

Ce

mil

Y. T

OS

UN

(2

00

4-2

01

2)

TR

AB

ZO

N-2

01

2

SA

F11

-Pet5

S-3

S-1

S-4 S

-2

SA

11-P

et3

SA

11-P

et4

SA

11-P

et-

10

SA

11-J

14-1

5

SA

11-P

et2

SA

11-P

et1

SA

11-J

18-1

9

SA

11-J

1-8

SA

11-J

9-1

2

SA

11-P

et9

45

23

00

045

24

00

045

25

00

0

69

30

00

69

40

00

69

50

00

69

60

00

69

70

00

69

80

00

G4

4-a

1

G4

4-a

4G

44

-a3

1

2

3

45

22

00

0

AÇ

IKL

AM

AL

AR

Ruhsa

t S

ahası

Krü

3

Krü

4

Alü

vyo

n

Krü

2K

ızılk

aya

form

asy

onu

Çağla

yan form

asy

onu

Tirebolu

form

asy

onu

ÜST KRETASE

Kuva

tern

er

Jeoki

mya

sal Ö

rnek

Alım

Yeri

Sondaj L

oka

syonla

rı

Pe

tro

gra

fik Ö

rne

k A

lım Y

eri

Pale

onto

loji

Örn

ek

Alım

Yeri

Da

sit

La

v ve

Piro

kla

stla

rı(T

üf,

Ag

lom

era

,Bre

ş)

An

de

zit-

Ba

zalt

La

v ve

Piro

kla

stla

rı(K

ırm

ızı

kire

çta

şı a

raka

tkılı

)

Da

sit-

Riy

od

asi

t la

v ve

piro

kla

stla

rı

Qal

Pa

fta

No

:KÖ

lçe

k:1

/10

00

0

G4

4-a

1-a

3-a

4

1

2

3

A

B

Kesi

t İz

i

+ -D

üşe

y F

ay

Heye

lan

10

0m

200m

30

0m

40

0m

50

0m

60

0m

70

0m

40

0m

30

0m

20

0m

10

0m

Eks

ali

Ma

ha

llesi

Manahoz

Dere

Ort

akö

y

Va

tra

h M

ah

alle

si

TR

AB

ZO

N-S

ÜR

ME

NE

-AK

SU

RU

HS

AT

SA

HA

SIN

IN A

-A' J

EO

LO

Jİ K

ES

İTİ

AA

'

Krü

3

Krü

4

Krü

2K

rü4

Krü

2

Krü

3K

rü4

GB

KD

50

15

Şeki

l 3- A

ksu

saha

sını

n 1/

10.0

00 ö

lçek

li m

aden

jeol

oji h

arita

sı.

60

Şeki

l 4- A

ksu

saha

sını

n 1/

2000

ölç

ekli

mad

en je

oloj

i har

itası

.

61

S

S

Krü4

Krü3

Krü4

Krü4

12

34

5

6

78

910

4522000

4521000

4523000

4524000

4425000

601000 602000 603000 604000

TRABZON-2011

HAZIRLAYANLARAhmet AĞANAli Faik ALTINBAŞCevdet İrfan EROĞLUCemil Yılmaz TOSUN

Sındoma Mah.

Kıran Tepe

Gelincik Mah.

Çıkarın Yazlıkları

Meyvalı YaylaSoğuk T.

900

800

750

850

800

1100

900

Ahamlı D.

Gelincik D.

Havran Yayla

SJ-3

SJ-2

SJ-1

SJ-4

OE11-J26,27

OE11-J22,23,24,25OE11-J28-37OE11-1-9

OE11-J10-21OE11-J38,39,40

OE11-J41,42,43

Ölçek:1/10000

KPafta No:G44-a3

AÇIKLAMALAR

Krü3

Krü4

Alüvyon

Çağlayan formasyonu

Tirebolu formasyonu

ÜS

T K

RE

TAS

E

Kuvaterner

Andezit-Bazalt Lav ve Piroklastları(Kırmızı kireçtaşı arakatkılı)

Dasit-Riyodasit lavve piroklastları

Qal

Ruhsat Sahası

Jeokimyasal Örnek Alım Yeri

Sondaj Lokasyonları

Petrografik Örnek Alım Yeri

Paleontoloji Örnek Alım Yeri1 2

10

A

B

Kesit İzi

34

5 6

7 8

9

Doğrultu Eğimli Fay

Sindoma Mah

300m

SJ-1SJ-3

SJ-2

KB

GD

SJ-4

Işıklı Mahallesi

Erenköy

Ahmalı Dere

1300m

1200m

1100m

1000m

900m

800m

700m

600m

500m

400m

300m

200m

100m

200m

100m

EE'

TRABZON-OF-ERENKÖY RUHSAT SAHASININ E-E' JEOLOJİ KESİTİ

TRABZON-OF-ERENKÖY RUHSAT SAHASININ E-E' JEOLOJİ KESİTİ

Krü4

Krü3 Krü4

EE'

0 1000 m.

Şekil 5- Erenköy sahasının 1/10.000 ölçekli maden jeoloji haritası.

Şekil 6- Erenköy cevherleşmesine ilişkin yapı ve dokular. (A) Fay zonunda sülfit yığışım zonu. (B) Altere dasit lavlarda sülfit damarı. (C) Breşik yapılı sülfit cevheri. (D) Cevherli zonlardaki kuvarslarda tarak yapı.

62

zonlar ve tektonik breşler içerisindedir (Şekil 6a, b). Kırıklanma ve breşleşmeler büyük ölçüde pirit ve daha az oranda galenit, sfalerit ve kalkopirit ile doldurulmuştur (Şekil 6c). Bazı damarların kuvarslarında tarak dokuları gözlenir (Şekil 6d). Andezitler içerisinde sülfit içerikli ağsal kuvars damarları gözlenir. Killeşme, silisleşme, limonitleşme ile birlikte saçınım ve ağsal piritik zonlar gözlenmektedir. Volkano-sedimanter istifin kireçtaşları ile andezitlerin dokanaklarına yakın yerlerde az da olsa cevherleşmeler gözlenir. Dokanaklardaki metal zenginleşmesi tektonik süreçlerle oluşmuş tabaka kontrollü genişleme zonlarının varlığına işaret eder.

Gülen cevherleşmesi Üst Kretase dasitik lavlar ve tüf breşleri içerisinde yer alır. Dasitik lavlar genelde otobreşik ve akma breşleri ve daha az oranda masif kütleler şeklindedir. Bu dasitik lavlar stokvörk ve saçınımlı cevherleşmeleri içerir. Dasit lavlar kuvars, plajiyoklaz, amfibol fenokristalleri içerir. Hamur camdan oluşur. Dasitik tüf breşler dasitik

lavların üst ve yanal kesimlerinde yer alır ve tabanındaki dasitik lavların kırıntılı fasiyeslerini temsil ederler. Dasitik tüfleri dasit lavların otobreşik kesimlerinden ayırmak oldukça zordur. Cevherleşmenin yakın çevresinde granitik kayaçlar ayırtlanmıştır. Cevherli dasitik seviyeler volkano-sedimanter seviyeler ile üzerlenir (Şekil 7).

Sondaj Çalışmaları2012 yılında Trabzon-Sürmene-Aksu

sahasında 2152 metre (Çizelge 1), Trabzon-Of-Erenköy sahasında 2345 metre (Çizelge 2) ve Trabzon-Of-Gülen sahasında 1306 metre (Çizelge 3) olmak üzere toplam 15 lokasyonda 5804 metre sondaj yapılmıştır.

Sondaj Verilerinin DeğerlendirilmesiAksu Ruhsat Sahası (AR: 201100419) Sondaj

Çalışmaları

Sürmene-Aksu sahasında 5 lokasyonda 2152 metre sondaj çalışması yapılmıştır.

Şekil 7- Gülen sahasının 1/10.000 ölçekli maden jeoloji haritası.

Çizelge 1- Aksu sondajlarına ait bilgiler.

Sondaj No

Sondaj Eğim ve

Yönü

Y(sağa)

X(yukarı)

Z(kot)

Derinlik(m)

CevherliZonun

Kalınlığı

JeokimyaÖrnek(Adet)

MaxCu(%)

MaxZn(%)

KarotSandık(Adet)

SA-1 350/70 593566 4522987 134 500,00 53 (22-275) 257 >1,00 1,31 131

SA-2 330/60 593555 4523019 135 350,00 29 (4-158) 214 >1,00 >1,00 92

SA-3 20/60 593586 4522931 134 362,00 6 (13-193) 176 0,47 0,31 95

SA-4 -/90 593670 4523165 274 521,00 4 (206-302) 175 1,00 >1,00 121

SA-5 -/90 593846 4523060 386 419,60 2 (275-277) 144 0,30 >1,00 93

K

Trebolu formasyonu

Bakırköy formasyonu

Çağlayan formasyonu

63

Sondaj karotlarından 966 adet jeokimyasal örnek alınmıştır. SA-1 sondajında 22-57 m aralığında (35 metre kalınlıkta) ortama % 0,26 Cu değeri, 91-96 m aralığında (5 metre kalınlıkta) ortalama % 0,54 Cu değeri, 184-188 m aralığında 4 metre kalınlıkta ortama % 0,48 Cu değeri ile birlikte %1< Zn değeri ve aynı zamanda 22-275m aralığında 53 metre kalınlıkta ortama % 0,31 Cu değeri elde edilmiştir.

SA-2 sondajında 4-12 m aralığında (8 m kalınlık) ortalama % 0,57 Cu değeri, 54-57m. aralığında (3 m kalınlık) ortama % 0,25 Cu değeri, 153-158m aralığında (5 metre kalınlık) ortama % 0,5 Cu değeri ve 4-158m aralığında (29 m kalınlık) ortama % 0,34 Cu değeri elde edilmiştir. Sürmene Aksu sahasının SA-1 ve SA-2 sondaj lokasyonları ve kesitleri şekil 8’de verilmiştir.

SA-3 sondajında 191-193 m aralığında (2 m kalınlık) ortalama % 0,2 Cu ile 187-193 m aralığında (6 m kalınlık) % 0,18 Cu değeri elde edilmiştir. SA-4 sondajında 206-207 m aralığında (1 m kalınlık) ortalama % 0,5 Cu ve % 1 Zn, 299-302m aralığında (3 m kalınlık) % 1’den fazla Cu değerleri elde edilmiştir.

Aksu sahası genelinde 5 lokasyonda değişik açılarda eğimli toplam 2152 m sondaj gerçekleştirilmiştir. Saha genelinde % 0,32 Cu

tenörlü 926.100 ton görünür rezerv, % 0,33 Cu tenörlü 3.056.400 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır.

Erenköy Ruhsat Sahası (AR: 201100412) Sondaj Çalışmaları

7 lokasyonda toplam 2345 metre sondaj yapılmıştır. Sondaj karotlarından 907 adet jeokimyasal örnek alınmıştır.

OE-3 sondajında 97-114 m aralığında (17 m kalınlık) ortama % 1,86 Cu değeri ve 85-115 m aralığında (30 m kalınlık) ortama % 1,14 Cu değeri elde edilmiştir. OE-4 sondajı 5-11 m aralığında (6 m kalınlık) ortama % 0,21 Cu değeri ile % 0,11 Zn değeri elde edilmiştir. OE-5 sondajında 115-117 m aralığında (2 m kalınlık) % 0,97 Cu ve aynı zamanda 2-239 m aralığında 23 metre kalınlıkta ortama % 0,33 Cu değeri elde edilmiştir.

OE-2 sondajında 50-62 m aralığında (12 m kalınlık) ortama % 0,41 Cu değeri, 179-188m aralığında (9 m kalınlık) ortalama % 0,3 Cu değeri, 263-269 m aralığında (6 m kalınlık) ortama % 0,37 Cu değeri veya aynı zamanda 0-320 m aralığında 69 metre kalınlıkta ortama % 0,26 Cu değeri elde edilmiştir.

OE-6 sondajında 97-131 m aralığında (34 m kalınlık) % 0,8 Cu ve 32-263 m aralığında toplam 66 metre kalınlıkta ortama % 0,65 Cu

Çizelge 2- Erenköy sondajlarına ait ilgili bilgiler.

Sondaj No

Sondaj Eğim ve Yönü

Y (sağa)

X(yukarı)

Z(kot)

Derinlik(m)

Cevherli Zonun Kalınlığı(metre)

JeokimyaÖrnek(Adet)

MaxCu (%)

MaxZn (%)

Karot Sandık Adet

OE-1 -/90 602834 4521553 549 374,00 - 124 0,14 0,03 97

OE-2 125/60 602390 4521516 585 437,00 69 (0-320) 148 0,57 >1,00 118

OE-3 295/63 602457 4521336 582 272,00 30 (97-114) 114 4,80 0,20 63

OE-4 340/75 602969 4521589 523 383,00 6 (5-11) 138 0,67 0,02 103

OE-5 135/60 602330 4521370 590 245,00 2 (275-277) 91 1,8 66

OE-6 345/65 602460 4521338 582 296,00 66 (32-263) 148 4,6 >1,00 66

OE-7 270/60 602615 4521505 555 338,00 27 (122-322) 144 1,9 0,22 92

Çizelge 3- Gülen sondajlarına ait ilgili bilgiler.

Sondaj No

Sondaj Eğim ve Yönü

Y (sağa)

X(yukarı)

Z(kot)

Derinlik(m)

Cevherli ZonunKalınlığı(metre)

Jeokimya Örnek(Adet)

MaxCu (%)

MaxZn (%)

Karot Sandık Adet

OG-1 320/60 607892 4520856 180 485,00 1 (40-102) 296 >1,00 >1,00 129

OG-2 130/60 601655 4520797 816 351,40 40 (29-333) 117 0,63 0,26 93

OG-3 65/60 607330 4520345 288 470,00 Cevherleşme yok 156 - - 125

64

Şekil 8- Aksu sahası SA-1 ve SA-2 sondajlarının enine kesiti ve yanal korelasyonu.

Çağlayan formasyonu

Kızılkaya formasyonu

65

Şeki

l 9- E

renk

öy s

ahas

ı OE-

2 ve

OE-

6 so

ndaj

loka

syon

ları

kesi

tleri.

66

değeri elde edilmiştir. OE-7 sondajı 140-142 m aralığında (2 m kalınlık) % 1,75 Cu ve aynı zamanda 122-322 m aralığında (27 m kalınlık) ortama % 0,37 Cu değeri elde edilmiştir. Erenköy sahasının OE-2 ve OE-6 sondaj lokasyonları ve kesitleri şekil 9’da verilmiştir.

Erenköy sahası genelinde 7 lokasyonda değişik açılarda eğimli toplam 2345 m sondaj gerçekleştirilmiştir. Saha genelinde % 0,32 Cu tenörlü 3.810.600 ton görünür rezerv, % 0,3 Cu tenörlü 9.651.600 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır

Gülen Ruhsat Sahası (AR: 201100415) Sondaj Çalışmaları

Bu sondaj lokasyonun Erenköy ruhsat sahasının güney bitişik kesiminde yer almakta olup Erenköy cevherleşmesiyle benzer özellikleri taşımaktadır. OG-2 sondajında 83-98 m aralığında (15 m kalınlık) ortama % 0,40 Cu değeri ve aynı zamanda 29-333 m aralığında (40 m kalınlık) ortama % 0,34 Cu değeri edilmiştir.

SONUÇLAR

Çalışma alanında Üst Kretase ve Tersiyer yaşlı volkanikler ve granitik kayaçlar yer almaktadır. Aksu cevherleşmesi düzensiz bir saçınımlı ve ağsal türde bir zenginleşmedir. Kırıkların oluşumuna yol açan süreçlerin olasılıkla VMS yataklarının geliştiği büyük ölçekli çöküntü havza gelişimidir. Bu tür çöküntü havzaları gelişirken ortamda havza açılımına eşlik eden çok sayıda büyük ve küçük ölçekli düşeye yakın açılma kırıkları gelişmiştir. Bu kırıklar aynı zamanda hidrotermal akışkanların dolaşımını kolaylaştıran kanallardır. Bu nedenle VMS yatakları oluşurken sistemde buna paralel olarak damar-tip sistemlerin gelişmesi olağandır.

Erenköy cevherleşmesi tektonik süreçlerle oluşmuş bir kırık sistemi içerisinde gelişmiş

epijenetik bir cevherleşmedir. Cevherleşmeler daha çok yan kayaçlar içerisindeki süreksizlik düzlemlerini tercih etmiştir. Erenköy cevherleşmesinin bölgedeki VMS yataklarının gelişiminden hemen sonra devam eden hidrotermal ve volkanik faaliyetlerin bir sonucu olduğu söylenebilir.

Aksu sahasında %0,32 Cu tenörlü 926.100 ton görünür rezerv hesaplanmıştır. Erenköy sahasında %0,32 Cu tenörlü 3.810.600 ton görünür rezerv hesaplanmıştır.

DEĞİNİLEN BELGELER

Gülibrahimoğlu, İ. 1986. Arsin - Araklı - Sürmene - Çaykara güneyi ile Bayburt kuzeyi yörelerin-deki Cu-Pb-Zn-Fe-Mn Cevherleşmelerine ait 1/25.000 ölçekli maden jeolojisi raporu, Ma-den Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ra-por No:8039, Ankara (yayımlanmamış).

Güven, H. 1990. Doğu Karedeniz Bölgesi’nin 1/100.000 ölçekli kompilasyon çalışması, (yayımlanmamış).

Güven, H. 1993. Doğu Karedeniz Bölgesi’nin 1/100.000 ölçekli harita ve jeoloji raporu, Ma-den Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, An-kara.

JICA, 1986. The Republic of Turkey Report on the cooperative mineral exploration of Gümüş-hane Area, Phase III. General Directorate of Mineral Research and Exploration Report (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü), Report No: 8298, Ankara (yayımlanmamış).

Kurt, İ., Özkan, M., Karslı, Ş., Çolak, T., Topçu, T. 2005. Doğu Karadeniz bölgesinin jeodinamik ve metalojenik evrimi Keşap (Giresun)-Çarşı-başı (Trabzon)-Torul (Gümüşhane) arasının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Mü-dürlüğü Derleme Rapor No: 10875, Ankara, (yayımlanmamış)