ankara Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek...

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

YAŞLILARIN SEBZE-MEYVE TÜKETİMİNE YÖNELİK TERCİHLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Fatma UZUNDİKME

EV EKONOMİSİ (BESLENME BİLİMLERİ) ANABİLİM DALI

ANKARA 2007

Her hakkı saklıdır

i

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

YAŞLILARIN SEBZE -MEYVE TÜKETİMİNE YÖNELİK TERCİHLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Fatma UZUNDİKME Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Ev Ekonomisi (Beslenme Bilimleri) Anabilim dalı Danışman: Doç. Dr. Funda Pınar ÇAKIROĞLU

Bu araştırma, yaşlıların sebze ve meyve tüketim tercihlerini saptama amacıyla, Ankara’daki üç hipermarketten alışveriş yapan 300 yaşlı (150 kadın, 150 erkek) üzerinde anket yöntemi kullanılarak yürütülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre; yaşlıların %53.0’ü 50-64, %47.0’si 65-74 yaş grubundandır. Yaşlıların %40.7’si ilkokul mezunu, %41.3’ü ev hanımı, %41.0’i emeklidir. Yaşlıların %47.3’ü eşi ve çocuklarıyla yaşamaktadır. Herhangi bir sağlık sorunu olan yaşlıların oranı %67.3’tür. Bu sorunlar içinde ilk sırayı ise hipertansiyon almaktadır (%28.3). Yaşlıların %51.7’sinin ilaç kullandığı, %42.7’sinin diyet uyguladığı, uygulanan diyetler arasında ilk sırayı tuzsuz diyetin aldığı saptanmıştır (%33.1). Yaşlılarda ağız sağlığı sorunu olanların oranı %56.0’dır. Protez kullanan yaşlılar %61.1 oranıyla ilk sırayı almaktadır. Yaşlıların %68.7’sinin günlük 3 öğün yemek yediği, öğün atlamayanların oranının %44.0 olduğu, atlanılan öğünler arasında ilk sırayı öğle öğününün aldığı görülmektedir (%40.7). Yaşlıların %95.7’si sebze-meyve tüketiminin sağlığı olumlu etkilediğini düşünmektedir. Yaşlıların beslenme bilgilerini edinmede “arkadaş/komşu” kaynağını tercih ettikleri saptanmıştır. Yaşlıların %60.3’ünün günlük 1-2 porsiyon sebze ve 1-2 porsiyon meyve tükettikleri, ortalama sebze-meyve tüketimlerinin ise yaklaşık 3 porsiyon olduğu belirlenmiştir. Yaşlıların sebze tüketiminde en çok “pişmiş sebzeyi”, meyve tüketiminde “çiğ meyveyi”, pişirme yöntemlerinden en çok “buharda pişirmeyi”, mevsimine göre sebze-meyve tüketiminde ise en çok “taze meyve-sebzeyi” tercih ettikleri, en sık tükettikleri sebzelerin, “domates, salatalık ve kuru soğan”; meyvelerin, “elma, portakal ve karpuz” olduğu saptanmıştır. 2007, 112 sayfa Anahtar Kelimeler: Sebze, Meyve, Tüketim, Tercih

ii

ABSTRACT

Master Thesis

A RESEARCH ON THE PREFERENCES TOWARDS VEGETABLE-FRUIT CONSUMPTION OF ELDERLY

Fatma UZUNDİKME Ankara University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Home Economics (Nutrition Sciences)

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Funda Pınar ÇAKIROĞLU

The research on the preferences towards vegetable-fruit consumption of elderly people was applied to 300 elderly (150 male, 150 female) who were shopping in the three hipermarkets of Ankara. According to the research results; among the elderly people 53.0 % was between 50-64, 47.0 % between 65-74 ages. 40.7 % of these people are primary school graduate, 41,3 % live with their children and wives/husbands. The percentage of the people who has got health problems is 67.3 %. Among the illnesses hypertension takes the first place with 28,3 %. It was learnt that 51.7 % use pills, 42.7 % are on diet in which diet without salt is the forerunner (33.1 %). 56.0 % of the elderly people has got mouth health problems. 61.1 % uses prosthesis. It was deduced that 68.7 % eat their meals 3 times a day, 44.0 % skip a course of the day and among these skipped courses lunch takes the first place (40.7 %). 95.7 % of these people think that vegetable and fruit consumption is beneficial for health. It was learnt that elderly people refer to their neighbours/friends for nutrition knowledge. It was learnt that 60.3 % eat 1-2 portion of fruit , 1-2 portion of vegetable, and that avarage fruit-vegetable consumption is 3 portion. It was learnt that elderly people prefer mostly “cooked vegetable”, in fruit consumption, “raw fruit”, in cooking technique, “cooking with steam” and that among vegetables “tomato, cucumber and onion”; among fruits “apple, orange and water melon” are the most preferred. 2007, 112 pages Key Words: Vegetable, Fruit, Consumption, Preference

iii

TEŞEKKÜR

Bu araştırmanın başından sonuna kadar her aşamada benden hiçbir yardımı

esirgemeyen, değerli bilgi ve önerileri ile bana yol gösteren danışman hocam sayın Doç.

Dr. Funda Pınar ÇAKIROĞLU’na en içten duygularımla teşekkür ederim.

Anket çalışmam sırasında bana yardımcı olan sevgili kardeşime, kuzenim Erkan’a,

arkadaşlarıma, tezimin çeşitli aşamalarında bana yardımcı olan Araş. Gör. Sayın Dr.

Aslı UÇAR’a, teze başladığım günden beri hep yanımda hissettiğim meleğime ve bütün

öğrenim hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini benden hiçbir zaman

esirgemeyen aileme sonsuz teşekkür ederim.

Fatma UZUNDİKME

Ankara, Ocak 2007

iv

İÇİNDEKİLER

ÖZET………………………………………………………………………………….…i

ABSTRACT…………………………………………………………………………….ii

TEŞEKKÜR……………………………………………………………………………iii

SİMGELER DİZİNİ……………………………………...…………………………...vi

ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………………....vii

1. GİRİŞ……………………………………….…………………………………...…....1

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI…………………………………...……………...……14

3. MATERYAL VE YÖNTEM……………………………………………......……..24

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA……………………......…………26

4.1 Yaşlılara Ait Genel Bilgiler………………………………………………….……26

4.1.1 Yaşlıların yaşları ve cinsiyetleri………………………………...……………...26

4.1.2 Yaşlıların eğitim durumları………………………………………………...….27

4.1.3 Yaşlıların meslekleri………………………………………………………...….28

4.1.4 Yaşlıların kiminle yaşadığı………………………………………………...…...29

4.2 Yaşlıların Sağlık Bilgileri……………………………………………………....…30

4.2.1 Yaşlıların sağlık sorunu olup olmama durumu……..……………………...…30

4.2.2 Yaşlıların sağlık sorunlarının niteliği……………………………………...…..31

4.2.3 Yaşlıların ilaç kullanma ve diyet uygulama durumları…………………...….33

4.2.4 Yaşlıların uyguladığı diyetin özelliğine göre dağılımı………………...…...….34

4.2.5 Yaşlıların ağız sağlığı ………………………………………..………………….36

4.2.6 Yaşlıların ağız sağlığı sorunlarının niteliği………………………………...….37

4.2.7 Yaşlılarda çiğneme ve yutma güçlüğü olma durumu…………………………38

4.3 Yaşlıların Beslenme Alışkanlıkları………………………………………….……39

4.3.1 Yaşlıların öğün sayıları ve öğün atlama durumları………………………….39

4.3.2 Yaşlıların sabah öğününü atlama sıklığı….……...………………..…………..42

4.3.3 Yaşlıların öğle öğününü atlama sıklığı….……………………...……...…...….43

4.3.4 Yaşlıların akşam öğününü atlama sıklığı….….…………………………..…..44

4.3.5 Yaşlıların yemek saatlerinin düzenli olup olmama durumu..………..…....…45

4.3.6 Yemek saatleri düzensiz olanların düzensiz olma nedenleri………………....47

4.3.7 Yaşlıların çay- kahve- su içme durumları………………………………...…...48

v

4.3.8 Yaşlıların sigara- alkol kullanma durumları……………………………...…..51

4.3.9 Yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumları……….………………53

4.3.10 Yaşlıların TV’deki beslenme ile ilgili programları takip

etme durumu……………………………………………………………….….55

4.3.11 Yaşlıların gazete ve dergilerdeki beslenme ile ilgili yazıları

takip etme durumu……………………………………........................……....56

4.3.12 Yaşlıların bu program ve yazıları yeterli bulma durumu……………….….57

4.3.13 Yaşlıların beslenme ile ilgili bilgilerini nereden edindikleriyle

ilgili tercih durumu……………………………………………………………58

4.3.14 Yaşlıların sebze ve meyve tüketiminin sağlığı nasıl etkilediği

hakkındaki düşünceleri……………………………………………...………..60

4.4 Yaşlıların Sebze ve Meyve Tüketim Tercihleri………………………..…….…61

4.4.1 Yaşlıların günlük tükettikleri sebze ve meyve miktarı……………...…...…...62

4.4.2 Yaşlıların sebze tüketim tercihleri……………………………………...……...65

4.4.3 Yaşlıların meyve tüketim tercihleri……………………………………...…….66

4.4.4 Yaşlıların sebzelerin pişirilmesinde tercih ettiği yöntemler……………...…..67

4.4.5 Yaşlıların mevsime göre sebze tüketim tercihleri………………...…...........…68

4.4.6 Yaşlıların mevsime göre meyve tüketim tercihleri…………………................70

4.4.7 Yaşlıların cinsiyetlerine göre sebze tüketim sıklıkları………………….…….71

4.4.8 Yaşlıların cinsiyetlerine göre meyve tüketim sıklıkları………………………78

4.4.9 Yaşlıların yaş gruplarına göre sebze tüketim sıklıkları………………………82

4.4.10 Yaşlıların yaş gruplarına göre meyve tüketim sıklıkları…………………....88

5. SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………………………………..92

KAYNAKLAR………………………………………………………………………...98

EK 1 ANKET……………………………………………………………………...…104

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………….112

vi

SİMGELER DİZİNİ

g Gram

IU İnternasyonel Ünite

kg Kilogram

kkal Kilokalori

mcg Mikrogram

mg Miligram

ml Mililitre

mmol Milimol

RE Retinol Eşdeğeri

vii

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 4.1 Yaşlıların yaş gruplarına ve cinsiyetlerine göre dağılımı………...………..26

Çizelge 4.2 Yaşlıların eğitim durumları………………………………………………..27

Çizelge 4.3 Yaşlıların meslekleri ……………………………………………...……….28

Çizelge 4.4 Yaşlıların kiminle yaşadığı………………………………………………...29

Çizelge 4.5 Yaşlıların sağlık sorunu olup olmama durumu.…………….……………..30

Çizelge 4.6 Yaşlıların sağlık sorunları…………..…………………………………......32

Çizelge 4.7 Yaşlıların ilaç kullanma ve diyet uygulama durumları…………...….........33

Çizelge 4.8 Yaşlıların uyguladığı diyetin özelliğine göre dağılımı……………….........35

Çizelge 4.9 Yaşlıların ağız sağlığında sorun olup olmama durumu………...…………36

Çizelge 4.10 Yaşlıların ağız, diş ve dişeti sorunlarının niteliği………………….……..37

Çizelge 4.11 Yaşlıların çiğneme ve yutma güçlüğü olma durumu…..………….……...38

Çizelge 4.12 Yaşlıların günlük öğün sayısı ve öğün atlama durumu………..…...........40

Çizelge 4.13. Yaşlıların sabah öğününü atlama sıklığı….………………...……….......42

Çizelge 4.14 Yaşlıların öğle öğününü atlama sıklığı….………………………………..43

Çizelge 4.15 Yaşlıların akşam öğününü atlama sıklığı….……………………...….......44

Çizelge 4.16 Yaşlıların yemek saatlerinin düzenli olup olmama

durumu…...…………………………………………………………........46

Çizelge 4.17 Yaşlıların öğünlerin düzensiz olma nedenleri…………………………....47

Çizelge 4.18 Yaşlıların çay, kahve, su içme durumları………………………….……..49

Çizelge 4.19 Yaşlıların sigara-alkol kullanma durumları………………………...........52

Çizelge 4.20 Yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumu………….…….........54

Çizelge 4.21 Yaşlıların TV’deki beslenme ile ilgili programları

takip etme durumu… ……………………………………………………55

Çizelge 4.22 Yaşlıların gazete ve dergilerdeki beslenme ile ilgili yazıları

takip etme durumu………………………………………………….........56

Çizelge 4.23 Yaşlıların bu program ve yazıları yeterli bulma

durumu……………………..…………………………………………….57

Çizelge 4.24 Yaşlıların beslenme bilgileri edinme kaynağı ortalama

tercih puanları…………………………………………………………...59

viii

Çizelge 4.25 Yaşlıların sebze ve meyve tüketiminin sağlık üzerine

etkisiyle ilgili düşünceleri………………..…..………………………..…60

Çizelge 4.26 Yaşlıların sebze-meyve tüketim durumlarının

porsiyonlara dağılımı……………………………………………..……..62

Çizelge 4.27 Yaşlıların ortalama sebze-meyve porsiyon sayısı…...……………….......64

Çizelge 4.28 Yaşlıların sebze tercihleri ortalama puanları …………………...….........65

Çizelge 4.29 Yaşlıların meyve tercihleri ortalama puanları…………….……………...66

Çizelge 4.30 Yaşlıların sebze pişirme tercihleri ortalama puanları…………….………67

Çizelge 4.31 Mevsime göre yaşlıların sebze tercih ortalama puanları………...….........69

Çizelge 4.32 Mevsime göre yaşlıların meyve tercih ortalama puanları…………..........70

Çizelge 4.33 Cinsiyete göre yaşlıların sebzeleri tüketme sıklıkları………………........73

Çizelge 4.34 Cinsiyete göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları …………….........79

Çizelge 4.35 Yaş gruplarına göre yaşlıların sebzeleri

tüketme sıklıkları………………………………………………………...83

Çizelge 4.36 Yaş gruplarına göre yaşlıların meyveleri

tüketme sıklıkları …….............................................................................89

1

1. GİRİŞ

Endüstrileşmiş batılı ülkeler başta olmak üzere tüm dünyada yaşlı nüfus giderek

artmaktadır (Güleç ve Tekbaş 1997). Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelere paralel

olarak sağlık alanındaki gelişmeler sonucu özellikle bebeklik döneminde sık rastlanılan

hastalık ve ölüm hızındaki azalmalar, bulaşıcı hastalıklara karşı geliştirilen korunma ve

tedavi yöntemleri, çevre koşullarındaki iyileşmeler, yeterli beslenme olanaklarının

sağlanması, eğitim olanakları ve düzeyinin artması gibi pek çok nedene bağlı olarak

doğumda beklenen yaşam süresi artmaktadır (Karahan ve Güven 2002, Aksoydan

2005).

Yaşlanma ayrıcalıksız her canlıda görülen, tüm işlevlerde azalmaya neden olan, süreğen

ve evrensel bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Biyolojik yaşlanma değişik bireylerde

farklı hızlarda olmaktadır. Nedeni kişilerin genetik özelliklerinin, yaşam tarzlarının,

hastalıklarının ve yaşlanma ile fizyolojik başa çıkma yollarının çok değişiklikler

göstermesidir (Gökçe-Kutsal 2005). Her ne kadar yaşlanma olayı insanların tümünde

meydana gelen kaçınılmaz bir olay ise de her bireyde aynı hızda oluşmaz. Hatta aynı

bireyin çeşitli vücut dokularının yaşlanma hızı birbirinden farklıdır (Hasipek ve Soyuer

1995).

İnsan yaşamındaki kronolojik dönemler kişilerin sağlık durumlarını ve sağlık

sorunlarını belirlemektedir. Yaşın artmasıyla birlikte bazı fizyolojik ve anatomik

değişiklikler meydana gelmekte ve bu durum belirli yaşlardaki kişilerin bazı sağlık

sorunlarına karşı daha duyarlı olmalarına neden olmaktadır (Telatar ve Özcebe 2004).

Yaşlılık hayatın bir devresi, bir parçası ve organizmanın biyolojik bir olayıdır. Bu

dönemde organizmadaki fiziksel, fizyolojik, psikolojik ve mental gelişmeler davranış ve

alışkanlıkların değişmesini zorunlu kılmış ve yeni sağlık sorunlarını ortaya çıkarmıştır

(Sürücüoğlu 1997, Şanlıer ve Arlı 1998).

Normal yaşlanma sürecinde zamana bağlı olarak vücut yapısında, organlarda ve

organların fonksiyonlarında bir takım değişiklikler ortaya çıkar (Aksoydan 2005).

Yaşlanma ile işitme, görme, tat ve koku alma duyularında da belirgin bir azalma

2

görülür. Yaşlanmayla birlikte cilt elastikiyetini kaybeder ve bir miktar incelir.

Yaşlılarda hipertansiyon, kalp-damar hastalıkları, sindirim ve solunum sistemi

hastalıkları, kas ve iskelet sistemi hastalıkları, kanser, obezite, protein enerji

malnütrisyonu, diyabet, sinir sistemi hastalıkları gibi hastalıklara sık rastlanmaktadır

(Beattie and Louie 1989, Arıkan 1993, Saruhan 1996, Dikmenoğlu 1997, Sürücüoğlu

1997, Creagan 2004).

Ülkemizde hipertansiyon ve buna bağlı kalp hastalıkları başlıca ölüm nedenlerindendir

(Şanlıer ve Arlı 1998). Hipertansiyon erken tanı ile kontrol altına alınabilen, geç

kalındığında, iskemik kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar gibi ölümcül

seyreden komplikasyonlara yada organ engeline yol açan küçümsenmemesi gereken

ciddi bir hastalıktır (Önal ve Tümerdem 2001).

Yaşlanma, diyabet ve ateroskleroz; patolojik bakımdan ilişkilidir ve daima biri diğerinin

oluşumunu kolaylaştırmaktadır (Arıkan 1993). Fazla besin tüketimi, yaşın ilerlemesi,

fiziksel uğraşıların kısıtlanmasının glikozun yeteri kadar kullanılmasını önlediği bunun

sonucunda da diyabet oranının arttığı görülmektedir (Hasipek ve Soyuer 1995, Şanlıer

ve Arlı 1998).

Yaşlılar arasında yaygın görülen hastalıklardan biri de kanserdir. Yaş ilerledikçe birçok

kanser tipinin insidansı da artış gösterir (Saruhan 1996).

Yaşlılarda kanser insidansının artışı iki önemli şekilde açıklanabilir;

-Yaşlanma ile oluşan moleküler değişiklikler ve bağışıklık sistemindeki yetersizlik,

yaşlı dokuların karsinojenlere duyarlılığını arttırır

-Karsinojenez çok uzun bir süreç olduğundan kanserinde ileri yaşlarda ortaya çıkması

doğaldır (Özmen 2005).

Yaşlılarda en sık görülen kanserler epitelyal kanserlerdir (%84). Bunlar içinde de en sık

görülenler cilt kanserleridir. Bunu sıklık sırasına göre; meme (%11), prostat (%10),

akciğer (%10) ve kalın barsak kanserleri (%5) izler (Özmen 2005).

3

Geriatrik dönemde yetersizlik oluşturan ve kronik ağrıya yol açarak yaşam kalitesini

bozan en sık ve en önemli nedenlerden biri kas-iskelet sistemi hastalıklarıdır (Erkin vd.

2004).

Yaşlanmanın vücut kütlesindeki azalma da dahil olmak üzere vücut bütünündeki birçok

değişiklikle ilgisi vardır. Vücut kitlesindeki azalma başlıca kas kitlesindeki azalmayla

oluşur (Durmuş vd. 2005). 60-70 yaşındaki kişilerin kas kitlesi % 25-30 oranında

azalmıştır. Kas kitlesindeki azalmaya, vücudun yağ dokularındaki artış eşlik eder. Kas

kitlesinin kaybı kol ve bacaklarda incelmeye neden olurken, gövdede yağ birikmesi

vücudun genel görünümünü değiştirir (Dikmenoğlu 1997).

Osteoartrit geriatrik popülasyonun hastalığıdır. Osteoartrit dışında diğer sık rastlanan

hastalık osteoporozdur. Yumuşak doku problemleri de yaşlılarda çok yaygındır ve yaşa

bağlı fizyolojik değişiklikler yumuşak doku problemlerine zemin hazırlamaktadır

(Çakmak vd. 2004, Erkin vd. 2004).

Yaşlanmanın gastrointestinal sistemdeki genel etkisi hareket, salgı ve emilim

kapasitesindeki azalmadır (Dikmenoğlu 1997). Tüm duyularla birlikte tat duyusunda da

bir azalma söz konusudur (Aksoydan 2005). Tatlı, ekşi, tuzlu ve acı tatları ayırt

edebilme ve tat alma yeteneği azalır (Dharmarajan and Kokkat 2003). Dil ve ağız

boşluğunda yer alan tat hücrelerinin ölümü bu değişiklikte etkindir (Baysal 1994).

Tükürük salgısındaki azalma ağızda kuruluğa yol açar. Bunun temelinde kullanılan

ilaçlar ve hastalıklar yer almaktadır (Dharmarajan and Kokkat 2003). Ağız kuruluğu

yaşlıda ağız hijyenini etkileyen önemli bir faktördür (Nazlıel 2005).

Koku duyusunda da azalma gözlenir. Tat ve koku duyusundaki azalma, yenilen

besinlerden hoşlanmamaya ve iştah azalmasına neden olarak beslenme durumu için risk

yaratabilir (Beattie and Louie 1989, Aksoydan 2005). Diş sayısında azalma ve takma

diş kullanımı bazı besinlerin parçalanmasını ve çiğnenmesini zorlaştırır (Aksoydan

2005).

4

Yaşla birlikte midenin boşalma hızı yavaşlar, özefagusta peristaltik hareketler azalır,

mukoz tabakasında hafif bir azalma olur, Barsak duvarındaki kas hipertrofisi, ileri

yaşlarda sıklıkla rastlanan kabızlık şikayetinin nedenlerindendir. Kitlesindeki küçülme

nedeniyle karaciğere giren ve çıkan kan miktarlarında azalma olur (Soyuer 1994,

Saruhan 1996, Dikmenoğlu 1997).

Yaşlanma akciğer elastisitesinde azalmaya yol açar. Yaş ile maksimum nefes alma

kapasitesinde azalma olur. Bazı yaşlı erişkinlerde zaman içinde kronik bronşit, amfizem

gibi kronik solunum problemleri gelişir. Yaşlıların inflüenza, pnömoni veya tüberküloz

gibi solunum enfeksiyonlarına karşı duyarlılıkları fazladır. Kronik kalp ve akciğer

hastalığı olanlar yüksek risk altındadır (Dikmenoğlu 1997, Güleç ve Tekbaş 1997,

Creagan 2004).

Böbrek fonksiyonları yaşla birlikte azalır. Glomerüler ve tübüler hücrelerin sayıları

azalır, fakat boyutları büyür. Mesane hacminde azalma görülür. Böbreklerin idrar

konsatrasyonunu arttırma yeteneği azaldığından, noktüri yaşlılarda çok sık rastlanan bir

şikayettir. Yaşlanmayla, efektif böbrek plazma akımında ve böbrek kan akımında

azalma olur. Tübüllerin salgılama ve geri emilim kapasiteleri de azalır. Vücudun

bağışıklık sisteminin azalması ve idrar retansiyonunun oluşması nedeniyle yaşlılarda

boşaltım sistemi enfeksiyonlarına eğilim daha fazladır (Dikmenoğlu 1997, Güleç ve

Tekbaş 1997, Creagan 2004).

Yaşla birlikte merkezi sinir sistemini oluşturan sinir hücrelerinde kayıp olur. sinir

hücrelerindeki kayıp sonucu bilgi depolama, anımsama gibi yeteneklerde azalma olur

(Baysal 1994 ve Aksoydan 2005). Beyin ağırlığında azalma, uyku tarzında değişiklik,

rüya görmede azalma, uyanıklık periyotlarında artma, reaksiyon zamanında azalma ve

reflekslerde azalma olur (Soyuer 1994, Güleç ve Tekbaş 1997).

Serebrovasküler hastalıklar sinir sistemi hastalıklarının en önemlisi olarak kabul

edilmektedir (Baysal vd 2002). Demans ve Parkinson hastalığı beyinle ilgili iki

hastalıktır. Alzheimer hastalığı demansın en sık görülen tipidir (Creagan 2004).

5

Yaşla birlikte yağsız vücut kitlesi ve vücuttaki yağ depolarında önemli değişiklikler

olmaktadır (Bağcı-Bosi 2003). Enerji alımındaki azalmayla deri, pankreas,

gastrointestinal sistem (GIS), böbrekler, karaciğer ve kaslardaki protoplazmik protein

azalır ve adipoz dokudaki trigliserit depoları boşalır (Beattie and Louie 1989).

Yaşlılarda malnütrisyon genellikle yiyecek alımındaki azalmadan ileri gelir ve fiziksel

kayıplar, anoreksiya, yoksulluk, yiyeceklere ulaşma zorluğu, uygun olmayan yiyecek

seçimleri ve sınırlı diyetler gibi birçok faktörle desteklenir (Barasi and Mottram 1992,

Dharmarajan and Kokkat 2003, Gökçe-Kutsal 2005).

Yaşlanma, toplam vücut ağırlığında artış, toplam vücut suyu ve yağsız vücut kitlesinde

azalmayla birlikte görülür. Obezite, psikolojik, genetik ve çevresel faktörler veya

hastalıkların birlikte etkileşimiyle meydana gelir ve aşırı beslenmenin en yaygın şeklidir

(Beattie and Louie 1989, Dharmarajan and Kokkat 2003). Yaşlılık döneminde kilonun

normalden fazla olması hipertansiyon, diyabet, kalp hastalığı, kanser vb. hastalıklar için

risk oluşturmaktadır (Şanlıer ve Arlı 1998).

Birçok sağlık sorunu beslenmeye özen gösterilerek önlenebilir, geciktirilebilir yada

hastalıkların zararlı etkileri azaltılabilir (Şanlıer ve Arlı 1998). Sağlıklı yaşamın temelini

oluşturan yeterli ve dengeli beslenme, vücudun gereksinimi olan çeşitli öğeleri içeren

besinlerin belirli ilkeler çerçevesinde tüketilmesi ile mümkündür (Açkurt ve Weltherilt

1989).

Yaşlı insanlar beslenme yetersizliğine karşı özellikle duyarlıdırlar. Bu insanlarda

görülen hastalıkların önemli bir kısmı iyi beslenememekten kaynaklanır. İşin bir başka

yönü de ilerleyen yaşlarda görülen bazı hastalıkların daha genç yaşlardaki kötü

beslenme alışkanlıklarının bir neticesi olmasıdır (Boyacıoğlu 2005).

Birçok araştırma göstermiştir ki; sağlıklı bir diyet, egzersiz ve sağlıklı bir psikoloji ile

birleştirilirse sağlıklı ve uzun bir yaşam sağlamaktadır (Creagan 2004).

6

Organ fonksiyonları ve enerji metabolizmasındaki değişiklikler nedeniyle yaşlıların

besin öğesi gereksinmeleri gençlerden ve yetişkinlerden farklıdır (Yurttagül 1997).

Yaşlılarda bazal metabolik hız ve fiziksel çalışmaların azalması, enerji harcamasını

azaltır (Hasipek ve Soyuer 1995). Yaşlıda enerji harcamasındaki azalmanın 2/3’ü

fiziksel hareketlerin azalmasından kaynaklanır. Fiziksel hareketlerin azalması, alınan

fazla enerjinin yağ dokusu şeklinde depolanarak vücut yağ kitlesinin artmasına, yağsız

doku kitlesinin ise azalmasına neden olmaktadır (Yurttagül 1997). Önerilen günlük

enerji gereksinimi fiziksel aktiviteyle harcanan ortalama enerjiye göre 2000-2400

kkal/gün arasında değişebilir (Dharmarajan and Kokkat 2003).

Toplam enerjinin %50-60’ı karbonhidratlardan gelmelidir. Ancak şeker gibi rafine

karbonhidratlar yerine kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir (Williams 1995 ve

Yurttagül 1997).

Yaşla kas kütlesinin protein içeriğinde azalma olurken bunun yerini yağ alır. Bu durum

protein sentez hızı ve bedenin toplam protein değişimini etkiler (Baysal 1994).

Yaşlılarda yağsız doku kitlesini ve doku fonksiyonlarını en iyi koruyacak protein

miktarı kesin olarak bilinmemektedir (Yurttagül 1997). Yaşlılar için protein ihtiyacı

0.78-0.91 g/kg/gün arasında değişir. RDA’ya göre önerilen tüketim standardı 0.8

g/kg/gün’dür (Williams 1995, Dharmarajan and Kokkat 2003).

Diyetle yağ alımı günlük enerjinin % 30’unu aşmamalıdır. Kalp-damar hastalıkları gibi

kronik hastalıkların önlenmesi ve yeterli miktarda esansiyel yağ asidi sağlanması

açısından günlük alınan yağın 1/3’ünün doymuş, 1/3’ünün tekli doymamış, 1/3’ünün

çoklu doymamış yağ asitlerinden sağlanması gerekir (Yurttagül 1997, Dharmarajan and

Kokkat 2003).

Yaşlıların vitamin gereksinmelerinin belirlenmesinde belirli vitaminlerin fizyolojik ve

metabolik işlevi yanında yaşla ilintili kronik hastalıkların önlenmesi veya geciktirilmesi

de göz önüne alınmaktadır (Baysal 1994).

7

Yaşlılarda A vitamini yetersizliği yaygın değildir. Şiddetli bir yetersizlik olmadıkça

plazma A vitamini düzeyi düşmez. Önerilen tüketim standartlarında 51 yaş ve üzeri

erkekler için günde 900 mg RE, kadınlar için ise günde 700 mg RE önerilmektedir

(Baysal 1994, Hasipek ve Soyuer 1995, Evers 2001).

Yaşlıların güneşten yeterince yararlanamamaları nedeniyle D vitamini eksikliği

yaygındır. D vitamininin en iyi kaynağı güneş ışığıdır. Güneşle teması az olan

bireylerde D vitamini yetersizliği sonucu oluşan osteoporoz daha sık görülür (Arlı ve

Şanlıer 1997, Yurttagül 1997, Aksoydan 2005). D vitamini ihtiyacı hem kadın, hem

erkek için 10 mg/gün’dür. Bu miktarın 400-600 IU olması gerektiğini savunanlar da

vardır (Evers 2001).

E vitamini yetersizliği yaşlılarda yaygın değildir. Yetişkinlere olduğu gibi yaşlılara da

günlük erkek ve kadın için 15 mg/gün alfa-tokoferol eşdeğeri E vitamini önerilmektedir

(Yurttagül 1997, Evers 2001).

Yaşlılarda K vitamini ile ilgili çok az bilgi vardır. Kronik hastalıklar, ilaç tedavisi ve

uygun olmayan diyet K vitamininin biyoyararlılığını azaltabilir. K vitamini erkekler için

120 mg/gün, kadınlar için 90 mg/gün olarak önerilmektedir (Baysal 1994, Hasipek ve

Soyuer 1995, Evers 2001).

Yaşlılarda alkolizm ve genel malnütrisyon durumuna bağlı olarak tiamin yetersizliği

görülür. 51 yaşından büyüklere günlük erkek için 1.2, kadın için 1.1 mg tiamin

önerilmektedir (Baysal 1994, Evers 2001).

51 yaşından büyük erkeklere günlük 1.3 mg/gün, kadınlara 1.1 mg/gün B2 vitamini

önerilmektedir (Evers 2001).

B6 gereksinmesi DRI’ya göre erkekler için 1.7 mg/gün, kadınlar için 1.5 mg/gün olarak

belirlenmiştir (Evers 2001).

Yaşlılarda niasin eksikliği genel malnütrisyonla birlikte görülebilir. Yaşlıların enerji

8

alımları azaldığı için 51 yaşın üstündeki erkeklerin günlük güvenilir alım düzeyleri 15,

kadınların 13 mg olmalıdır (Baysal 1994, Yurttagül 1997).

İlerleyen yaşla birlikte B12 vitamini emilimi azalır. Bu azalma yaşlıların yaklaşık

%50’sinde görülen atrofik gastritten kaynaklanabilir. Yaşla birlikte serum B12 düzeyinin

düşmesi pernisiyöz anemi ve B12 vitaminin emilim bozukluğuna bağlı olabilir. B12’nin

sinir sistemi üzerindeki etkileri de düşünülerek DRI’ya göre günlük 2.4 mg alım

düzeyinin güvenilir olabileceği bildirilmiştir (Baysal 1994, Evers 2001).

Folik asit yetersizliği yaşlılarda yaygındır. Düşük folat düzeyi kanda homosistein

düzeyinin artmasına neden olmaktadır. Yaşlılara 2 mcg/kg düzeyinde folat almaları

önerilmektedir (Baysal 1994, Dharmarajan and Kokkat 2003).

Yaşlılarda serum askorbik asit düzeyinin düşük olduğu belirlenmiştir. Askorbik asidin

antioksidan özelliği ile yaşlanma prosesini geciktirici olabileceği düşünülmektedir. 51

yaş üzerindeki erkeklerin 90 mg/gün, kadınların 75 mg/gün C vitamini almaları

önerilmektedir (Evers 2001, Aksoydan 2005).

Yaşlılarda demir yetersizliği yaygın değildir. Demir emiliminde önemli bir değişim

gözlenmez. Önerilen tüketim standartlarında yaşlı erkek ve yaşlı kadının gereksinmesi

aynıdır. Karışık diyetle beslenen yaşlılar için günlük 10 mg demir yeterlidir (Baysal

1994, Yurttagül 1997, Dharmarajan and Kokkat 2003).

Kalsiyum alımı, D vitamini alımıyla birlikte yaşlılarda kemik mineral kaybını önlemede

önemlidir. Yaşla birlikte her iki cinste de kalsiyum alımı azalmaktadır. Günlük önerilen

kalsiyum alım miktarı 51 yaşın üzerinde 800-1000 mg’dır (Baysal 1994, Yurttagül

1997, Dharmarajan and Kokkat 2003).

Kemik sağlığının korunmasında kalsiyumun fosfora oranı en az 1 olmalıdır. Yaşlılarda

fosfor eksikliği alüminyum içeren antiasidlerin uzun süre kullanımıyla birlikte görülür.

Hipofosfatemi, osteomalasia, kardiyomiyopati, hematolojik hastalıklara ve kas

hastalıklarına neden olabilir (Baysal 1994, Dharmarajan and Kokkat 2003).

9

Yaşlılarda magnezyum (Mg) eksikliği alkolizm, kontrolsüz diyabet, diüretik kullanımı

veya yetersiz alımdan kaynaklanabilir. Magnezyumun glikoz toleransını düzeltici etkisi

vardır. Erkeklerde 350 mg/gün, kadınlarda 280 mg/gün Mg önerilmektedir (Yurttagül

1997 , Dharmarajan and Kokkat 2003).

Yetişkinlere ve yaşlılara günlük 3.5 g potasyum alımı önerilir. Potasyum alımının yani

sebze ve meyve tüketiminin artması yüksek tansiyon riskini azaltır (Hasipek ve Soyuer

1995).

Sodyum atım yeteneği yaşlıda azalabilir ve aşırı sodyum retansiyonu söz konusu

olabilir. Yaşlı hipertansiyonlularda orta derecede sodyum sınırlaması yapılır. Günde 80

mmol sodyum veya 5 g sofra tuzu uygun olur (Baysal 1994, Yurttagül 1997).

Bakır emiliminde ve atımında yaşla birlikte önemli değişiklikler olmamaktadır. Diyette

çinkonun bakıra oranı ile kardiyovasküler hastalıklar arasında ilinti olduğu

bildirilmiştir. Yaşlılarda özellikle önemli olan çinko bakır dengesinin günde 15 mg

çinko ve 2-3 mg bakır alımıyla sağlandığı rapor edilmiştir (Baysal 1994, Hasipek ve

Soyuer 1995, Yurttagül 1997).

Yaşlılardaki azalmış tat duygusu, iştahsızlık, gecikmiş yara iyileşmesi ve azalmış

immün fonksiyon kısmen çinko eksikliğinin sonucu olabilir. Çinko alımı enerji

tüketimiyle ilişkili bulunmuş ve diyetle alımın yaşla azaldığı sonucuna varılmıştır.

RDA’da erkekler için 15 mg/gün, kadınlar için 12 mg/gün çinko alımı önerilmiştir

(Yurttagül 1997).

Selenyum, vitamin E ile birlikte bedenin antioksidan savunma sisteminde rol alır.

Yaşlılara günlük erkek için 55 mg, kadın için 55 mg selenyum alımı önerilmektedir

(Baysal 1994, Evers 2001 ).

Sıvı alımıyla normal fizyolojik kayıplar karşılanır. Sindirim, intestinal fonksiyon ve

renal klerens sağlanır. Bu nedenlerle yaşlıların sıvı alımları çok önemlidir (Yurttagül

1997). Yaşlılıkla birlikte susama mekanizması gerileme gösterir. Bu durum kaybedilen

10

suyun yerine alınamamasına neden olabilir (Creagan 2004, Aksoydan 2005).

Yetersiz su alımı kronik kabızlık, düşük kan basıncı, böbrek fonksiyon bozuklukları ve

böbrek taşlarının oluşumu gibi hastalıklara zemin hazırlamaktadır. Yeterli ve düzenli

sıvı alımıyla yaşlılar için çok yaygın bir problem olan kabızlık engellenebilir. Yaşlılık

döneminde, günlük en az 1500 ml sıvı alımı önerilmektedir (Beattie and Louie 1989,

Creagan 2004).

Besinler, içerdikleri protein, yağ, karbonhidrat, vitamin ve mineraller, görünüş, şekil ve

lezzet yönünden et-yumurta-kurubaklagiller, süt ve süt ürünleri, ekmek ve tahıllar, yağ

ve şeker ve sebze ve meyveler olarak gruplanmaktadır (Baysal 1999).

Sebze ve meyve grubu; özellikle yaşlanmayı geciktiren, bağışıklık sistemini

güçlendiren, kemik ve kas sağlığı için gerekli vitamin ve mineraller, kalp ve damar

hastalıkları, hipertansiyon, kanser gibi kronik hastalıklara karşı koruyucu bileşikler

(fitokimyasallar) ve posa içerir. Yaşlılık döneminde karşılaşılan risklere karşı koruyucu

olan bu gruptaki besinlerin öğünlerdeki miktarı diğer gruplardan daha fazla olmalıdır

(Aksoydan 2005).

Sebze ve meyvelerin bileşimlerinin önemli bir kısmı su olduğu için günlük enerji,

protein ve yağ gereksinmesini karşılamada fazla katkıları yoktur. Bunun yanında

mineraller ve vitaminler bakımından zengindirler. Su içeriklerinin fazla olması

yaşlıların sıvı gereksiniminin karşılanmasına yardımcı olur (Baysal 1999, Aksoydan

2005).

Meyve ve sebzelerin başka bir yararı da iyi bir posa kaynağı olmalarıdır. Sebzelerin

önemli bir kısmını selüloz, hemiselüloz ve lignin gibi sindirilemeyen maddeler

oluşturur. Bunlar sindirilemedikleri için de kalorisizdirler (zayıflama diyetleri için bu

özellikleri olumludur). Bileşimlerinde bulunan fazla miktarda selüloz ve su,

bağırsakların peristaltik hareketlerini kolaylaştırarak, yaşlılıkta sık görülen kabızlığı

önler ve diğer yiyeceklerin sindirilmesine de yardım ederler. Bağırsakta bulunan

kanserojen maddeler posa ile birlikte güvenli bir şekilde atılır böylece kolon kanseri de

11

dahil olmak üzere kolonla ilgili problemlerin gelişme riskinde azalma olur. Ayrıca

metabolizmayı düzenleyici etkisi vardır. Kan şekerinin ve kolesterolün normal

düzeyinin korunmasında etkilidir. Yüksek posa içeren kurubaklagil ve tahıllardan sonra,

en iyi kaynak sebze ve meyvelerdir (Baysal 1999, Ünver 1997, Müftüoğlu 2003).

Sıvı ve posa içeriklerinin yanı sıra en önemli özellikleri, yararları hiçbir şekilde

tartışılmayacak olan ve hayatın her dönemi için gerekli vitamin ve minerallerin en iyi

kaynağıdırlar. Özellikle antioksidan özelliği olan vitamin A, vitamin C, beta-karoten

için sebze ve meyveler en iyi besinsel kaynaktırlar. Bu vitaminlerden başka sebze ve

meyvelerin B6 vitamini, folik asit, K vitamini, E vitamini ve niasin içerikleri de

önemlidir. Mineraller yönünden de ( potasyum, selenyum, silikon, sülfür, bakır) dikkate

değerdirler (Müftüoğlu 2003).

Besinlerin vücut fonksiyonları üzerine etkileri konusunda son yıllarda yapılan

çalışmalarda, sebze ve meyvelerde bulunan kimyasal maddelerin özellikle yaşlılık

döneminde risk oluşturabilecek sağlık sorunları ve hastalıklara karşı koruyucu

özelliklere sahip olduğu ortaya konmuştur. Vücutta çok özel fonksiyonları yerine

getiren bu maddelere fitokimyasallar adı verilmektedir (Brown 1999, Aksoydan 2005).

Sebze ve meyvelerdeki fitokimyasallar anormal hücre çoğalmalarını engelleyen ve

oksidasyondan dolayı zarar gören hücreleri koruyan bir görev üstlenirler (Brown 1999).

Sebze ve meyve grubu, dengesiz beslenmeye bağlı şişmanlık, kalp-damar hastalıkları,

yüksek tansiyon ve bazı kanser türlerinin oluşma riskini azaltabilen vitamin, mineral,

antioksidan, posa, organasülfür bileşikleri gibi birçok ajan içerir (Almendingen et al.

2005, Aksoydan 2005).

Sebze ve meyveler içerdikleri A, C, E, K vitaminleri, folik asit, niasin, selenyum, bakır,

potasyum gibi vitamin ve mineraller sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirerek

hastalıklara karşı direnç sağlar, deri ve göz sağlığı için temel öğeler içerir, diş ve dişeti

sağlığını korur (Kutluay-Merdol vd. 1997, Aksoydan 2005).

12

Yaşlılar arasında taze sebze ve meyvelerin az tüketilmesi, nükleoproteinlerin sentezi

için elzem olan folik asit, B12 vitamini veya her ikisinin yetersizliği sonucu oluşan

megaloblastik anemiye yol açmaktadır. Bunu önlemek için taze sebze ve meyve

tüketiminin arttırılması önerilmektedir (Arıkan 1993, Kutluay-Merdol vd. 1997).

Araştırma sonuçları antioksidanların Alzheimer hastalığının patogenezinde rol alan

toksik moleküllerin etkilerini azaltarak tedavide yardımcı olduklarını işaret etmektedir.

Hastalıktan korunmak ve ilerlemesini yavaşlatmak için vitamin A, beta karoten, vitamin

C, E ve selenyum gibi antioksidanlardan zengin sebze ve meyvelerin tüketimlerinin

arttırılmasının yararlı olacağı bildirilmiştir (Baysal vd. 2002, Müftüoğlu 2003).

Parkinson hastalığında oksidasyon stresinden sorumlu serbest radikalleri etkisizleştiren

antioksidanların, hastalığın ilerlemesini yavaşlattıkları gözlendiğinden, diyette

turunçgiller, domates, yeşil yapraklı sebzeler, pırasa, soğan, sarımsak, havuç, kayısı gibi

sebze ve meyveler bolca yer almalıdır (Baysal vd. 2002).

Yapılan çalışmalar; sebze ve meyveler gibi yüksek kaliteli besinlerin sistolik ve

diastolik kan basıncına olumlu etkileri olan posa, vitaminler, mineraller ve çeşitli

fitokimyasallar içerdiğini göstermiştir. Hipertansiyonda başlıca risk faktörü şişmanlıktır.

Sebze ve meyvelerde bol miktarda bulunan çözünmeyen lifler hazmedilmediklerinden

az kalori içerirler. Ayrıca hacim etkisiyle tokluk hissi yaratırlar ve yağların emilimini

azaltırlar (Baysal vd. 2002, Müftüoğlu 2003, Tam et al. 2005).

Yapılan araştırmalara göre; meyve ve sebze türlerini düzenli bir şekilde tüketenler

kanser gelişim riski açısından bunları az tüketenlere kıyasla daha az risk altındadırlar

(Brown 1999). Meyve ve sebzelerin ağız, özefagus, akciğer, mide, kolorektum, gırtlak,

pankreas, meme ve sidik torbası kanserini azalttığı rapor edilmiştir (Potter 2005).

Daha öncede belirtildiği gibi sebze ve meyvelerde bol miktarda bulunan diyet posası

kalın barsak bakteri florasını değiştirerek toksik metabolitlerin üretimini önler.

Fermentasyona uğrayarak bakteriler tarafından karsinojenlerin üretimini engeller. Kalın

barsak içeriğinin hızla dışarı atılmasını sağlayarak karsinojenlerin barsak hücreleriyle

13

temas süresini kısaltır. Diyet posasının kolon kanserine karşı koruyucu etkisi

bilinmesine rağmen, son araştırmalar folik asidinde kanser riskini azalttığını ortaya

koymuştur (Baysal 1999, Archer 1996). Yüksek lif içeren diyetlerin meme kanserini

önlediği de öne sürülmektedir. Bazı araştırmacılara göre, lifler bağırsaklarda östrojene

bağlanarak ve fazla östrojenin tekrar kana alınmasını engelleyerek meme kanserini

önlemektedir (Müftüoğlu 2003).

Proteaz engelleyici maddeler içeren kurubaklagiller, biyoflavonoidlerden zengin

turunçgiller, kayısı, kızılcık gibi meyveler, özel koku ve tat veren indol fenol gibi

bileşiklerden zengin lahana, karnabahar, turp gibi sebzeler ile sülfürlü öğelerden zengin

sarımsak, soğan, pırasa gibi sebzelerin, yapılarındaki bu özel maddelerden dolayı

vücuda giren karsinojenleri etkisizleştirdikleri, kanser öncüsü hücrelerin kanser

hücrelerine dönüşmesinde etkili olan ajanlara karşı koydukları ve kanser hücrelerinin

çoğalmasını yavaşlattıkları belirlenmiştir (Kutluay-Merdol vd. 1997).

Tüm bu bilgilerin ışığında nüfus içerisinde oranı gittikçe artan yaşlıların beslenmesinin,

yararları göz önüne alındığında özellikle sebze ve meyve tüketimlerinin, önemi açıktır.

Bu çalışmada da 50-64 ve 65-74 yaşlarındaki yaşlıların sebze ve meyve tüketim

tercihlerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

14

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI

Bu bölümde, konu ile ilgili yerli ve yabancı çalışmalar tarih sırası ve alfabetik sıra ile

verilmiştir.

Attila ve Egemen (1991) yaptıkları araştırmada; Ankara’nın 4 semtinde rastgele

örnekleme yöntemi ile seçilmiş, 65 yaş ve üzeri 115 yaşlının ev koşullarında beslenme

durumlarını belirlemeyi amaçlamışlardır. Yaşlıların demografik özellikleri ve

sağlıklarına ilişkin bazı bilgiler anket yöntemiyle, besin tüketim durumları ise 3 günlük

bireysel besin tüketim araştırmasıyla saptanmıştır. Yaşlıların günlük enerji tüketiminin

1700±41.27 kkal, günlük ortalama toplam protein tüketiminin 55.3±1.47 g, hayvansal

protein tüketiminin 16.7 ± 1.9 g olduğu bulunmuştur. Bu çalışmada, yaşlıların

beslenme durumlarının sosyo-ekonomik durumları ile yakından ilişkili olduğu, düşük

gelirle yaşayanlarda yetersiz beslenenlerin çoğunlukta olduğu, yaşlıları yakınları ile

birlikte yaşamaya iten nedenlerin başında ekonomik yetersizliklerin geldiği

bulunmuştur.

Karaağaoğlu (1992) 45-65 yaş grubu erkeklerde beslenme alışkanlıkları ve

hipertansiyon durumunu saptamak için 210 erkek üzerinde yaptığı çalışmada;

hipertansiyonlu bireylerin oranının %7.1 olduğu saptanmıştır. Beden kitle indeksinin

(BKI), sistolik (p<0.01) ve diastolik (p<0.001) kan basınçları ile korelasyonu

istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. Ortalama enerji tüketimi 2127±406 kkal’dir.

Kan basıncının enerji ve diğer besin öğeleriyle korelasyonları incelenmiş, ancak

istatistiksel açıdan önemli bir ilişki bulunamamıştır. Alkol ve sigara alımı ile

hipertansiyon arasında bir ilişki saptanamamış ancak çay ve kahve tüketimi ile ilişkili

olduğu görülmüştür (p<0.05).

Arıkan (1993) Seyranbağları Huzurevi ve Keçiören Güçsüzler Yurdu’nda kalan 55-90

yaş arası 200 yaşlı üzerinde yaptığı araştırmada yaşlıların %35.5’inin okur-yazar

olmadığını, %41.4’inin ev hanımı, %22.0’sinin memur, %46.5’inin emekli olduğunu,

hipertansiyon oranının kadınlarda (%44.7), erkeklerden daha fazla olduğunu (%44.2),

%60.0’ının takma dişe sahip olduğunu, %73’ünün herhangi bir diyet uygulamadığını,

15

uygulayanların ise genelde tuzsuz ve ülser diyeti uyguladığını, sevilmeyen yemekler

arasında ıspanak, pırasa ve lahana gibi kış sebzelerinin geldiğini saptamıştır.

Gaziano et al. (1995) Massachusetts sağlık inceleme merkezi’nden diyet bilgileri

sağlanan 1299 yaşlı bireyin kardiyovasküler hastalık riski ve karoten içeren meyve ve

sebzelerin tüketimi arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Araştırmanın yapıldığı ortalama

4.75 yıl içerisinde 48’i miyokardiyal infarksiyon’dan olmak üzere 161 kardiyovasküler

ölüm gerçekleşmiştir. Kardiyovasküler ölümler ve fatal miyokardiyal infarksiyonların

toplamında risk, karoten içeren meyve ve sebzeleri en fazla tüketenlerde daha azdır.

Kardiyovasküler ölümlere ilişkin risk 0.54 iken, miyokardiyal infarksiyon da 0.25’tir.

Bu incelemenin verileri Kardiyovasküler mortalite riskini azaltmada karotenoid alımının

diyetle arttırılmasının uygun olduğunu göstermektedir.

Falk et al. (1996) yaptıkları çalışmada; 65 yaşında yalnız yaşayan 16 kişi üzerinde in-

depth mülakat yöntemini kullanarak yaşlıların besin seçimini etkileyen etmenleri

araştırmışlardır. Sonuçlar, besin seçiminde yaşanılan geçmişin çok önemli olduğunu

göstermiştir. Alışkanlıkların büyük bir kısmı çocuklukta oluşmakta ve kişi

çocukluğunda yediklerine benzer bir beslenme biçimini tercih etmektedir. Çocukluk

çağında yaşanılan ve besinin reddiyle sonuçlanan olaylar çok etkileyici olmakta ve

yetişkinlikte bile o besin reddedilmektedir. Yemek hazırlama ve pişirme arzusu

yönünde yapılan incelemede, yalnız yaşayan erkeklerin kadınlara göre besinle

uğraşmaktan daha fazla zevk aldıkları, kadınların ise yemek yapmaktan bıktıkları ve

kendileri için yemek yapmaktan hoşlanmadıkları görülmüştür.

Olsen-Sharp and Hanson (1996) yiyecek seçiminde yaşın etkisini belirlemek için

ortalama 73 yaşlarında 39 yaşlı yetişkin ve ortalama 21 yaşlarında 30 genç yetişkinin

diyet bilgilerini bir süre kaydetmişlerdir. Besin tüketimi; besin piramidi, hazırlama

metotları, besin sıklığı ve yiyeceklerin özelliklerine dayanarak 62 gruba ayrılmıştır.

Sonuç olarak; yaşlı yetişkinler, gençlerden daha fazla (p<0.01) diyet posası, toplamda

daha az yağ ve daha az doymuş yağ tüketmektedirler. Yaşlılar vitamin A, C, D, E,

kalsiyum, magnezyum, demir, selenyum, pantotenik asit ve potasyum içeren besinleri

daha fazla ve yeterli miktarda tüketmektedirler (p<0.01). Yaşlılar, gençlere göre posa,

16

vitamin C, D, E, K, B6, folat, ve pantotenik asit bakımından daha zengin diyetleri tercih

etmektedirler (p<0.01). Yaşlılar, vitamin A, C (p<0.01) bakımından zengin olan

sebzeler, yağsız patates ürünleri ve diğer sebze türlerini (p<0.05) daha fazla

tüketmektedirler. Genç yetişkinler ise tam tersine daha fazla kızartılmış patates,

hayvansal yağlar, peynir ve peynir sosları tüketmektedirler (p<0.01). Yaşlılar az yağlı

sütleri daha fazla, çok yağlı sütleri ise daha az tüketme eğilimindedirler. Yaşlı

yetişkinler özellikle meyve ve sebzeler için önerilen porsiyon miktarına daha yakın bir

diyet uygulamaktadırlar.

Hininger et al. (1997) yaptıkları tanımlayıcı ve ileriye dönük çalışmada; sigara içen ve

içmeyen bireylerin 2 hafta günlük 30 mg karotenoid sağlanarak dolaşımdaki değişik

karotenoidler ve alfatokoferol düzeyleri ile LDL’nin oksidasyona yatkınlığı, Cu-Zn

süperoksid dismutaz (SOD) ve Se glutatyon peroksidaz (GSH-px) aktivitelerini

ölçmüşlerdir. Araştırmanın başlangıcında sigara içenlerin karotenoid düzeyi

içmeyenlerden düşük bulunmuştur. Ancak plazmanın oksidatif stres parametreleri ve

LDL’nin okside olabilirliği yönünden gruplar arasında fark bulunmamıştır. İki haftalık

fazla sebze ve meyve tüketiminin sonunda sigara içenlerin karotenoid düzeyi %23,

içmeyenlerin %11 yükselmiştir. Aynı zamanda LDL’nin oksidasyona direnci sigara

içenlerde %14, içmeyenlerde %28 yükselmiştir. Başlangıçta sigara içenlerde kan GSH

yüksekken, sebze-meyve diyetinin sonunda içmeyenlerinkinin düzeyine inmiştir.

Karotenoidlerden zengin sebze ve meyve tüketiminin artmasının LDL oksidasyonunu

engelleyerek, aterosklerozis riskin düşürülmesi için ilginç bir yaklaşım olduğu sonucuna

varılmıştır.

Ortega et al. (1997) yaptıkları çalışmada; görünür zihinsel bozukluğu olmayan 65-90

yaş arasındaki 260 bireyde besin alımı ile bilişsel performans ilintisini incelemişlerdir.

Bireylerin bilişsel performans durumu Minimental Durum Muayenesi (MMSE) ve

Pfeiffer Mental Durum Anketi (PMQS) ile değerlendirilmiş, birbirini izleyen 7 günlük

besin tüketimleri tartım yöntemiyle saptanmıştır. MMSE testinde yeterli puan alanların

(28 ve üzeri) doymuş ve tekli doymamış yağ asitleri, kolesterol alımları düşük; toplam

besin, meyve, karbonhidrat, posa, folat, vitamin C, beta-karoten, demir ve çinko alımları

yüksek; doymuş yağ alımları düşük bulunmuştur. Diyetin yağ, doymuş yağ ve

17

kolesterolden düşük; karbonhidrat, posa, vitaminler (özellikle C, E ve folat) ve

minerallerden (özellikle demir ve çinko) yüksek olmasının yaşlılar için yararlı olacağı

sonucuna varılmıştır.

Sürücüoğlu (1997) yaptığı araştırmada; Ankara’da Keçiören Güçsüzler Yurdu

Beypazarı Güçsüzler Yurdu ve Ümitköy Huzurevi’nde barınan 50-98 yaşları arasında

59 erkek ve 65 kadın olmak üzere toplam 124 kişinin beslenme alışkanlıkları ve sağlık

durumlarını incelemiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre erkek deneklerin

%66.10’unun, kadın deneklerin %61.54’ünün okur yazar olmadığı, Beden Kitle

İndeksine göre kadınların %50.77’sinin, erkeklerin ise %57.63’ünün normal ağırlıkta

oldukları belirlenmiştir. Erkeklerin %98.31’inin, kadınların %92.31’inin günde 3 öğün

yemek yedikleri, içecek olarak da en fazla çay ve ayran içtikleri bulunmuştur.

Erkeklerin %55.93’ünün, kadınların ise %35.38’inin diyet yapmadığı bulunmuştur.

Yaşlıların en çok uyguladıkları diyetin hipertansiyona bağlı olarak tuzsuz diyet olduğu

belirlenmiştir.

Donkin et al. (1998)’ın İngiltere Notthingham’da yaşayan 369 yaşlı insanı model alarak

yaptıkları çalışmada; meyve ve sebze tüketimlerini onların bir günde 5 porsiyon tüketip

tüketmediklerine göre analiz etmişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre; bekar erkeklerin

günlük 2.66 , bekar kadınların günlük 4.45 porsiyon, evli erkeklerin günlük 4.2, evli

kadınların günlük 4.31 porsiyon sebze-meyve tükettikleri görülmektedir. Sonuçlar

cinsiyet ve yaşam statüsünün, yaşlıların meyve ve sebze tüketimini etkilediğini

göstermektedir. Ev halkında diyet üzerinde etkili bir kadın varsa meyve ve sebze

tüketim sıklığının daha iyi bir durumda olduğu gözlenmektedir. Evli ve bekar kadınlar

arasında önemli farklılıklar bulunmamaktadır. Kadınların yiyecek seçimi, alışveriş,

yiyecek hazırlama ve pişirme konularında geleneksel bir rol üstlendikleri görülmektedir.

Yaşlı erkekler dul kaldıklarında meyve ve sebzeler tarafından sağlanan vitamin ve

mineraller açısından önemli eksikliklere maruz kalmaktadırlar.

Holmes et al. (1998) 60 yaş ve üzeri 33 erkeğin folattan zengin yiyecekler ve vitamin

destekleri hakkındaki inançları, algıları, kabul edilebilir buldukları eğitim metotları,

stratejileri ve onların yiyecek tüketimini etkileyen faktörleri in-depth görüşme

18

yöntemini kullanarak incelemişlerdir. Yaşlı erkeklerin folattan zengin yiyecekleri daha

fazla yeme konusunda %51’i eşleri vasıtasıyla, %45’i bir sağlık sorunundan sonra,

%36’sı gençken öğrendikleriyle bilgi sahibi olduklarını söylemişlerdir. Bu erkeklerin

%24’ü dışarıda yemek yediklerinde, menüden meyve, sebze ve tahıl sipariş ettiklerini,

%82’si ise yemekte bu yiyecekler bulunuyorsa yediklerini söylemişlerdir. Bunların

çoğunluğu (%70) folat hakkında ya çok az bilgi sahibi olduklarını ya da hiç bilgilerinin

olmadığını söylemişlerdir. Bu erkeklerden her gün meyve-sebze tüketimi ve tahıldan

yapılan yiyecekleri arttırmak yada ek folat desteği almak arasında bir seçim yapmaları

istense, onlar folat desteğini tercih edeceklerini belirtmişlerdir. Buna sebep olarak da

doğru miktarı aldıklarından emin olmak istediklerini veya ek destek almanın daha kolay

bir yol olduğunu söylemişlerdir.

Jhonson et al. (1998) yaşlı insanlarda meyve ve sebze tüketim düzeyini belirlemek ve

bu tüketimi etkileyen sosyo-ekonmik, fiziksel ve psikolojik faktörleri incelemek üzere

Notthingham kentinde ve kırsalındaki pratisyen hekimlerin listelerinden rastgele seçilen

65 yaş ve üzeri 445 yaşlı insana yüz yüze görüşme yöntemiyle günlük besin tüketim

sıklığı anketleri uygulamışlardır. Çalışmanın sonucunda kent merkezinde yaşayan

katılımcıların yarısından daha azında (%37) ve kırsalda yaşayanların %51’inde tavsiye

edilen günlük 5 porsiyon meyve ve sebze tüketim hedefinde başarıya ulaşılmıştır.

Düşük sebze ve meyve tüketimi özellikle sosyal açıdan kötü durumda olan ve sigara

içen erkeklerde daha fazladır. Yaşlıların birçoğu önerilen meyve ve sebze tüketim

düzeyinden daha az tüketmektedirler. Düşük tüketim riskiyle karşı karşıya olan bu

insanlara meyve ve sebze tüketimiyle ilgili sağlık programları başarılı bir şekilde

ulaştırılamamaktadır.

Idris (1999) Missisipideki 60 yaş ve üzeri yaşlıların sağlık durumları ve beslenme

bilgisi hakkındaki farkındalıklarını belirlemek için yaptığı incelemede; %75’i zenci ve

%80’i beyaz kadın olan katılımcıların, %80’i sağlıklı bir kiloyu korumak için tuz ve

şeker kullanımının ölçülü olması gerektiğine inandıklarını söylemişlerdir. Bireylerin

posa hakkındaki bilgileri çok sınırlıdır (%20), farklı besin gruplarının porsiyon olarak

miktarları konusunda da sınırlı bilgiye sahiptirler. Birçoğu doktorları dışında başka

kaynaklardan beslenmeyle ilgili bilgi edinmediklerini belirtmişlerdir. Çalışılan grubun

19

neredeyse yarısı az yağlı süt seçiminde bilinçli bir çaba içerisindedirler. Diğer et

kaynaklarıyla karşılaştırıldığında; kümes hayvanları daha fazla tercih edilmektedir

(%20). Meyve tüketimi sınırlı olup (%20), sebze tüketimi biraz farklılık göstermektedir

(%40). Gıda paketlerinin üzerindeki beslenme bilgilerinin kullanımı sınırlıdır (%20).

Meyve ve sebze tüketiminin arttırılmasının ve farklı gıdaları tüketmenin sağlık için iyi

olduğuna hemen hepsi inanmasına rağmen bunu uygulayanlar sınırlıdır (%20).

Liu et al. (2000) yaptıkları çalışmada 39876 kadının meyve ve sebze tüketim

düzeylerini 1993 yılında saptamış ve 5 yıl süreyle kardiyovasküler hastalık yönünden

izlemişlerdir. Bu süre içinde 418 kardiyovasküler olgusu belirlenmiştir. Bunun 126’sı

miyokard enfarktüstür. Yaş, tıbbi bakım ve sigara içimine göre uyarlama yapıldıktan

sonra meyve ve sebze tüketimi ile hastalık riski arasında ters ilinti saptanmıştır. Yüksek

düzeyde meyve ve sebze tüketiminin kardiyovasküler hastalık riskini azalttığı sonucuna

varılmıştır. Bu sonuç günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmesi şeklindeki

önerinin geçerliliğini işaretlemektedir.

New et al. (2000) yaptıkları kesitsel çalışmada; 45-55 yaş arası 62 kadının kemik

mineral yoğunluğu (BMD) ve besin tüketimlerini saptamışlardır. Enerji alımı kontrol

edildiğinde, magnezyum ve potasyum alımının artması BMD artışı ile ilintili

bulunmuştur. Çocukluğundan beri yüksek düzeyde meyve ve sebze tüketen kadınların

femoral boyun BMD’si az ve orta tüketenlerden yüksektir. Sebze ve meyve tüketiminin

yüksekliğinin kemik mineral yoğunluğunu arttırdığı sonucuna varılmıştır.

Strain et al. (2000) yaşları 55-69 arasında değişen erkeklerin sebze ve meyve tüketim

sıklıklarını saptamış ve bunun kan oksidant durumuna yansımasını belirlemişlerdir.

Araştırmaya katılanların sadece %4.3’ünün önerilen düzeyde sebze ve meyve

tükettikleri, %33.3’ünün günlük bir ve daha az porsiyon aldıkları, az sebze ve meyve

tüketenlerin çoğunluğunun düşük sosyo-ekonomik gruba mensup oldukları

belirlenmiştir. Sebze ve meyve tüketimi kan oksidant düzeyine yansımaktadır. Günlük 5

ve daha fazla porsiyon sebze ve meyve tüketenlerin kan tokoferol ve karotenoid

düzeyleri, bir ve daha az porsiyon alanlardan önemli şekilde yüksek bulunmuştur.

İngiltere’de yaşlıların yeterli düzeyde sebze ve meyve tüketmedikleri, kan oksidant

20

düzeylerinin düşük olduğu, bunun hastalıklarla ilintisinin araştırılması gerektiği

sonucuna varılmıştır.

McBee et al. (2001) yaşlı katılımcılara uyguladıkları, 7 bölümden oluşan besin sıklık

anketleri yoluyla, meyve ve sebze tüketim düzeyleri ve bu konudaki bilgilerini

belirlemeyi amaçlamışlardır. Sonuçlar yaş, cinsiyet veya eğitim fark etmeksizin günlük

4.5 porsiyon meyve ve sebze tüketildiğini göstermiştir. Yaşlıların sadece %50’si günlük

5 porsiyon meyve ve sebze tüketilmeli önerisinin farkındadırlar. Bunu engelleyen

durumlar olarak fiyatlar, zaman, olanaklar ve lezzet durumu gösterilmektedir.

Sarageant et al. (2001) yaptıkları kesitsel çalışmada yaşları 45-74 yıl arasında değişen

2678 erkek ve 3315 kadının sebze ve meyve tüketim sıklığı ve glukozlaşmış

hemoglobin (HbA,C) düzeylerini saptamışlardır. Erkeklerin %10.2’si çok seyrek meyve

tükettiğini veya hiç meyve tüketmediğini, %47’si yeşil sebze tüketmediğini bildirmiştir.

Kadınlarda bu oranlar sırasıyla %4.7 ve %2.8’dir. Sebze ve meyveyi çok seyrek

tüketenlerin ve hiç tüketmeyenlerin ortalama HbA düzeyi tüketenlerden daha yüksek

(%5.43’e karşı %5.34) bulunmuştur (p=0.046). Doymuş yağ, diyet posası ve plazma

vitamin C düzeyine göre uyarlama sonucu değiştirmemiştir. Meyve ve yeşil yapraklı

sebze tüketiminin glukoz metabolizmasını olumlu etkilediği ve diyabetten korunmada

yarar sağladığı sonucuna varılmıştır.

Ayar ve Sürücüoğlu (2003) Ankara’da yaşayan 60 yaş ve üzeri 375 yaşlı bireyin

beslenme alışkanlıkları ve sağlık durumlarını saptamak için yaptıkları araştırmanın

sonucunda; hem kadınların hem erkeklerin büyük çoğunluğunun günde üç öğün yemek

yediklerini (sırasıyla %68.4, %73.1), öğün atlayanların çoğunun alışkanlıkları olmadığı

için öğün atladıklarını saptamışlardır. Yaşlılarda sigara ve alkol kullanımı ile spor

yapma oranının çok düşük olduğu görülmüştür. Hipertansiyonun en sık yaşanan sağlık

sorunu olduğu (kadınlarda %36.8, erkeklerde %25.8), yaşlıların atıştırmalık besin

tüketimlerinin çok düşük olduğu, salata ve beyaz peynirin en sık tüketilen yiyeceklerin

arasında olduğu saptanmıştır.

21

Baker and Wardle (2003) yaptıkları çalışmada yaşlı yetişkinlerde meyve ve sebze

tüketiminde cinsiyet farklılıklarını belirlemeyi amaçlamışlardır. Meyve ve sebze

tüketimi, beslenme bilgisi, tat tercihleri, meyve ve sebze tüketim davranışları ve diyet

durumlarını İngiltere’de 55-64 yaş arası 1024 yaşlı yetişkine basit bir anket uygulayarak

belirlemişlerdir. Sonuçlar erkeklerin kadınlardan günlük daha az meyve ve sebze

tükettiklerini (%2.52’ye karşı %3.47) doğrulamaktadır (p<0.01). Kadınlar günlük 3.5

porsiyon tüketirken, erkekler günlük 2.5 porsiyon tüketmektedirler. Erkeklerin %16’sı,

kadınların %34’ü günlük önerilen 5 porsiyon meyve ve sebzeyi tüketmektedir. Meyve

ve sebzelerin sağlık üzerine faydaları ve önerilen miktarlar hakkında, erkeklerin %28’i,

kadınların %63’ü bilgi sahibidir. Erkeklerin %28’i, kadınların %35’i meyve ve sebze

tüketimi ve hastalıklar arasındaki ilişkinin farkındadır. Kadınların sebzelerden hoşlanma

durumu meyveler kadar değildir ve burada davranışlarda bir farklılık yoktur. Erkekler

zayıflama diyetlerini daha az yapmaktadırlar. Diyet durumu ve davranışların tercihler

üzerinde bir etkisi yoktur. Araştırma sonuçları erkeklerin beslenme bilgi düzeylerindeki

düşüklüğün onların meyve ve sebze tüketimlerindeki azlığın önemli bir sebebi olduğunu

göstermektedir.

Jackson et al. (2005)’un 3 ay boyunca sürdürdükleri çalışmada, İngiltere’deki 120 kalp

hastasından günlük meyve ve sebze tüketimlerini 2 porsiyonun üzerine çıkarmalarını

istemişlerdir. Katılımcıların 90 gün boyunca 24 saat hatırlatma yöntemiyle günlük

tüketimleri telefonla kaydedilmiştir. Bu çalışmayı 94 katılımcı tamamlamıştır. 90 günün

sonunda günlük meyve ve sebze tüketimi 2.88 porsiyondan (SD=1.67), 4.28 porsiyona

(SD=2.25) yükselmiştir. Meyve ve sebze tüketimindeki artış özellikle düşük düzeyde

tüketen katılımcılarda başarıya ulaşmıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005) Ankara’da 189’u huzurevi ve 202’si ev ortamında yaşayan 65 yaş

ve üzeri toplam 391 yaşlıda beslenme alışkanlıkları ve besin tüketim durumlarını

saptamak amacıyla yaptıkları çalışmada; birden çok hastalığın görülme sıklığı huzurevi

ve ev ortamında kalanlarda sırasıyla %81.5, %71.8’dir. Sürekli öğün atlayanların oranı

ev ortamında yaşayanlarda (%18.8), huzurevinde (%11.1) yaşayanlardan daha yüksek

bulunmuştur. Ancak atlanılan öğün huzurevi yaşlılarında sabah kahvaltısı (%71.4) iken,

evde kalan yaşlılarda öğlen öğünüdür (%60.5). Hem erkeklerde hem de kadınlarda

22

diyetle alınan kalsiyum, A vitamini, karoten, folat, posa ve kolesterol miktarı ev

ortamında yaşayan yaşlılarda daha yüksek bulunmuştur (p<0.05).

Tam et al. (2005) yaptıkları çalışmada, yaşlı Çinli Amerikanlarda hipertansiyon

prevelansında çay tüketimi, sigara kullanımı, alkol tüketimi ve seçilmiş sebzelerin

tüketim sıklığının; obezite, cinsiyet ve yaş üzerine etkisini belirlemeyi amaçlamışlardır.

Bunun için Los Angeles’ta Çinlilerin yaşadığı bir bölgeden 53-90 yaş arası 205 Çinli

Amerikan (90 erkek ve 115 kadın) belirlenmiştir. Hipertansiyon prevelansı her iki

cinsiyette de en yaşlı grupta daha sık görülmüştür (%45.1). Erkekler için hipertansiyon

yüzdesi kendileriyle yaşıt kadınlardan daha düşüktür (%47’ye karşı %53). Beden kitle

indeksi (BKI) 25 kg/m2’nin altında olan hipertansif kişilerin oranı, BKI’sı 27 kg/m2’nin

üstünde olan; 1. grup (50-64 yaş), 2. grup (65-74 yaş) ve 3. grup (75+) obez

hipertansiflerden daha yüksektir (sırasıyla; %32, %24 ve %26’ya karşı %3, %11 ve

%13). Obez hipertansiflerin oranı kadınlarda, erkek yaşıtlarından daha yüksektir (%13’e

karşı %6) ve bu oran yaşla birlikte önemli bir şekilde artış göstermektedir. Eskiden

sigara içen hipertansifler, normaltansiflerden daha fazladır (%32.5’ye karşı %29.8) .

Alkolü eskiden tüketmiş olan hipertansifler, normaltansiflerden daha fazladır (%47.4’ye

karşı %27.1). Normaltansif kişilerin büyük bir oranı daha sık sebze tüketmektedir

(günde ≥2-3). Sonuç olarak yaş ve cinsiyetin (özellikle zayıf erkekler ve obez

kadınlarda) hipertansiyon gelişiminde önemli bir risk faktörü olduğu belirtilmiştir.

Tsai et al. (2006) Tayvan’da 53 yaş veya üzerindeki kadınlar ve erkeklerde besin

tüketim modelleri ve bunların ilişkisini belirlemek üzere katılımcılara, evde görüşme

yöntemiyle, fiziksel aktivite, sosyo-demografik durum ve başlıca besin gruplarının

tüketim sıklıklarını içeren bir anket uygulamışlardır. Sonuçlar balığın proteinden zengin

besinler arasında en sık tüketilen olduğunu göstermiştir. Kırmızı et ve kümes hayvanları

ise onu takip etmektedir. Yaşlıların %50’den fazlası sütü haftada 2 kereden daha az ,

%40’ından daha fazlası soya ürünlerini haftada 3 kereden daha fazla tüketmektedir.

Tayvanlı yaşlıların %90’ından daha fazlası sebzeleri, %60’ı ise meyveleri her gün yada

hemen her gün tükettiklerini söylemişlerdir. Tayvanlı yaşlı erkekler, kırmızı et, balık,

deniz ürünleri, yumurta ve çayı kadınlardan daha sık tüketmektedir. Kadınlar ise tam

tersi sebze ve meyveyi günlük doğru miktarlarda tüketmektedir. Yaşın ilerlemesiyle

23

birlikte sindirim problemlerinde artış, iştahta azalma ve başlıca besin gruplarının

tüketim sıklığında bir azalma görülmektedir.

24

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Bu araştırmada 50-74 yaş arası yaşlıların sebze ve meyve tüketim tercihlerinin

belirlenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmada kendi işlerini yapabilecek sağlıkta olan yaşlıların dahil edilmesi ön koşul

olarak aranmıştır ve bunun için izin alınabilen üç hipermarketten (Beğendik, Real,

Migros) alışveriş yapan 150 kadın ve 150 erkekten oluşan 300 yaşlı araştırmanın

örneklemini oluşturmuştur.

Yaşlılar, genç yaşlı (50-64 yaş) ve orta yaşlı (65-74 yaş) olarak iki gruba ayrılmıştır

(Tam et al. 2005).

Araştırma verileri, anket formu ile karşılıklı görüşme tekniği kullanılarak, araştırmacı

tarafından gerekli izinler alındıktan sonra Şubat-Temmuz 2006 tarihleri arasında

toplanmıştır. Anket formunun uygulanması yaklaşık olarak 20 dakika sürmüştür.

Anket formunun hazırlanmasında bu konu ile ilgili kaynaklar ve daha önce yapılmış

bazı araştırmalardan yararlanılmıştır.

Anket formu dört bölümden oluşmuştur. İlk bölümde; “Yaşlılar Hakkında Genel

Bilgiler”, ikinci bölümde; “Yaşlıların Sağlık Bilgileri”, üçüncü bölümde; “Yaşlıların

Beslenme Alışkanlıklarıyla İlgili Bilgiler”, son bölümde ise “ Sebze ve Meyve Tüketim

Tercihleriyle İlgili Bilgiler” i ortaya koyacak sorulara yer verilmiştir.

Anket formunda tercih belirtilmesi gereken 14., 15., 16., 17., 18., 23., soruların

değerlendirilmesinde; karşılaştırmanın daha belirgin olması için T=2T1+T2 formülünden

yararlanılmıştır. Formülde T: toplam puanı, T1: birinci tercihi, T2: ikinci tercihi ifade

etmektedir, puanlama sisteminde birinci tercih 2 puan, ikinci tercih 1 puan ile çarpılmış

ve toplam puanlar elde edilmiştir (Özgen and Gönen 1989).

25

Yaşlıların sebze ve meyveleri ne sıklıkla tükettikleri tüketim sıklığı sorularak

değerlendirilmiştir. Bunun için: T=5T1+4T2+3T3+2T4+T5 formülünden yararlanılarak,

puanlama sistemi kullanılmıştır (Aktaş 1979). Her gün tüketilen yiyeceklerin frekansı 5,

günaşırı tüketilenler 4, haftada bir tüketilenler 3, 15 günde bir tüketilenler 2, seyrek

tüketilenler 1 ile çarpılarak toplanmış ve her bir yiyecek için toplam puanlar

bulunmuştur. Tüketim sıklıkları bakımından besinleri kıyaslayabilmek amacıyla her bir

besin için alınan toplam puanların bu besinlerin her gün tüketilmesi durumunda alınacak

toplam puanların yüzde kaçını oluşturduğu hesaplanmıştır.

Yaşlıların günlük kaç porsiyon meyve ve sebze tükettiklerini belirlemek amacıyla

sorulan 12. ve 13. sorulardaki porsiyon miktarları hakkında, “besin değişim listeleri”

dikkate alınarak, gerekli açıklamalar yapılmıştır ( Baysal vd. 2002).

Araştırma sonucunda elde edilen veriler SPSS 10.0 for Windows (Statiscal Package for

The Social Science) yazılımından yararlanılarak değerlendirilmiştir. Açıklayıcı değişken

olarak yaş grubu ve cinsiyet alınmıştır. Araştırma verileri; mutlak ve yüzde (%) değerler

ile çizelgeler halinde gösterilmiş, tercih istenen sorular için puanlama çizelgeleri

hazırlanarak gerekli ortalamalar hesaplanmıştır (X±SX). Verilerin istatistiksel

değerlendirilmesinde Khi-kare (X2) önemlilik testi ve independent t testi kullanılmıştır.

26

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Bu bölümde, araştırmadan elde edilen veriler “Yaşlılara Ait Genel Bilgiler”, “Yaşlıların

Sağlık Bilgileri”, “Yaşlıların Beslenme Alışkanlıkları” ve “Yaşlıların Sebze ve Meyve

Tüketim Tercihleri” başlıkları altında özetlenerek, tartışmaları yapılmıştır.

4.1 Yaşlılara Ait Genel Bilgiler

Araştırmaya alınan 300 yaşlının yaş, cinsiyet, eğitim durumu, meslekleri ve kiminle

yaşadıklarına ait bilgiler çizelgelerde özetlenmiştir.

4.1.1 Yaşlıların yaşları ve cinsiyetleri

Yirminci yüzyılın başlarında yaşlı bireyler nüfusun sadece %4’ünü oluştururken, şu

anda %13’ünü oluşturmakta olup, 2040 yılında %20’sini oluşturacağı tahmin

edilmektedir (Erkin vd. 2004).

Çizelge 4.1’de araştırmaya alınanların yaş gruplarına ve cinsiyetlere göre dağılımı

verilmiştir.

Çizelge 4.1 Yaşlıların yaş gruplarına ve cinsiyetlerine göre dağılımı

Yaş grupları KADIN ERKEK TOPLAM

S % S % S %

50-64 93 62.0 66 44.0 159 53.0

65-74 57 38.0 84 56.0 141 47.0

Toplam 150 100.0 150 100.0 300 100.0

Çizelge 4.1’den yaşlıların yaş gruplarına ve cinsiyetlerine göre dağılımları

incelendiğinde; 50-64 yaş grubu kadınların oranının %62.0, erkeklerin oranının %44.0;

65-74 yaş grubu kadınların oranının %38.0, erkeklerin oranının ise %56.0 olduğu

görülmektedir.

27

4.1.2 Yaşlıların eğitim durumları

Yaşlıların eğitim durumları yaş ve cinsiyet değişkeni dikkate alınarak çizelge 4.2’de

verilmiştir.

Çizelge 4.2 Yaşlıların eğitim durumları

Çizelge 4.2 katılımcıların yaş gruplarına göre incelendiğinde; hem 50-64 hem de 65-74

yaş grubunda ilkokul mezunlarının oranının en yüksek olduğu görülmektedir (% 45.3,

% 35.5). 50-64 yaş grubunda yüksekokul mezunlarının oranının %17.6, lise

mezunlarının oranının %14.5; 65-74 yaş grubunda ise lise mezunlarının oranının %24.1,

yüksekokul mezunlarının oranının %22.0 olduğu görülmektedir.

Çizelge 4.2 cinsiyete göre incelendiğinde; ilkokul mezunlarının hem kadın hem de

erkeklerde en yüksek oranda olduğu görülmektedir ( kadınlarda %46.7, erkeklerde %

34.7), bunu kadınlarda yüksekokul (%18.0) ve lise (%13.3) mezunu olanlar; erkeklerde

ise lise (%24.7) ve yüksekokul (%21.3) mezunu olanlar izlemektedir.

EĞİTİM DURUMU

YAŞ GRUBU CİNSİYET TOPLAM

50-64 65-74 Kadın Erkek

S % S % S % S % S %

Okur-yazar değil

5 3.1 7 5.0 10 6.7 2 1.3 12 4.0

Okur-yazar 10 6.3 9 64.0 14 9.3 5 3.3 19 6.3

İlkokul 72 45.3 50 35.5 70 46.7 52 34.7 122 40.7

Ortaokul 21 13.2 10 7.1 9 6.0 22 14.7 31 10.3

Lise 23 14.5 34 24,1 20 13.3 37 24.7 57 19.0

Yüksekokul 28 17.6 31 22.0 27 18.0 32 21.3 59 19.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 9.486 SD: 5 p>0.05 X2: 23.198 SD: 5 p<0.01

28

Yaşlıların eğitim durumlarının cinsiyetle ilişkisi istatistiksel olarak önemli (p<0.01), yaş

grubuyla ilişkisi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

4.1.3 Yaşlıların meslekleri

Yapılan araştırma sonucunda katılımcıların meslekleri değişkenler dikkate alındığında

çizelge 4.3’ deki gibidir.

Çizelge 4.3 Yaşlıların meslekleri

Çizelge 4.3’ten görülebileceği gibi yaş grubuna göre yaşlıların meslekleri

incelendiğinde; 50-64 yaş grubunun %43.4’ünün ev hanımı, %27.7’sinin emekli,

%9.4’ünün esnaf; 65-74 yaş grubunun %56.0’sının emekli, %26.2’sinin ev hanımı,

%6.4’ünün serbest meslek sahibi olduğu görülmektedir.

Cinsiyete göre yapılan değerlendirmede ise ; kadınların %70.7’sinin ev hanımı,

%20.7’sinin emekli, %4.7’sinin memur; erkeklerin %61.3’ünün emekli, %11.3’ünün

esnaf, %11.3’ünün işçi olduğu belirlenmiştir.

Meslekler



S % S % S % S % S %

Memur 11 6.9 2 1.4 7 4.7 6 4.0 13 4.3

İşçi 11 6.9 8 5.7 2 1.3 17 11.3 19 6.3

Serbest Meslek

9 5.7 9 6.4 - - 18 12.0 36 12.0

Ev Hanımı 69 43.4 37 26.2 106 70.7 - - 124 41.3

Esnaf 15 9.4 6 4.3 4 2.7 17 11.3 21 7.0

Emekli 44 27.7 79 56.0 31 20.7 92 61.3 123 41.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 27.799 SD: 4 p<0.01 X2: 112.670 SD: 4 p<0.01

29

Yaşlıların yaş grupları ve cinsiyetleri ile meslekleri arasındaki ilişki önemli

bulunmuştur (p<0.01).

4.1.4 Yaşlıların kiminle yaşadığı

Çizelge 4.4’ de araştırmaya katılanların kiminle yaşadığına ait bilgiler yaş grubu ve

cinsiyet değişkenine göre verilmiştir.

Çizelge 4.4 Yaşlıların kiminle yaşadığı

Çizelgeden de görülebileceği gibi; 50-64 yaş grubunda eşi ve çocuklarıyla yaşayanlar

%66.7 oranıyla ilk sırayı alırken; 65-74 yaş grubunda eşiyle yaşayanların %53.2

oranıyla ilk sırada yer aldığı, ikinci sırada ise 50-64 yaş grubunda eşiyle yaşayanlar

(%21.4), 65-74 yaş grubunda eşi ve çocuklarıyla yaşayanların (%25.5) geldiği

görülmektedir.

Çizelge cinsiyete göre değerlendirildiğinde; kadınların %48.0’inin eşi ve çocuklarıyla,

%30.7’sinin eşiyle; erkeklerin %46.7’sinin eşi ve çocuklarıyla, %42.0’sinin eşiyle

yaşadığı görülmektedir.

Kiminle yaşadığı



S % S % S % S % S %

Eşiyle 34 21.4 75 53.2 46 30.7 63 42.0 109 36.3

Eşi ve çocuklarıyla

106 66.7 36 25.5 72 48.0 70 46.7 142 47.3

Yalnız 9 5.7 12 8.5 13 8.7 8 5.3 21 7.0

Çocuklarının yanında

10 6.3 18 12.8 19 12.7 9 6.0 28 9.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 51.750 SD: 3 p<0.01 X2: 7.441 SD: 3 p>0.05

30

Yapılan X2 analizi sonucunda yaşlıların kiminle yaşadığı ile yaş grubu arasındaki ilişki

önemli (p<0.01), cinsiyet arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

4.2 Yaşlıların Sağlık Bilgileri

Bu bölümde katılımcıların sağlık sorunları, kullandıkları ilaçlar, diyet uygulama

durumları, çiğneme ve yutma güçlüğü olup olmadığı, ağız sağlığına ait bulgulara yer

verilmiştir.

4.2.1 Yaşlıların sağlık sorunu olup olmama durumu

Yaşlıların çoğunluğunda kronik hastalıklardan bir yada birkaçının bulunduğu, ayrıca

yaşlı bireylerin sağlık durumlarıyla, çocukluk gençlik ve yetişkinlikte uyguladıkları

yaşam şekli arasında ilişki olduğu belirtilmektedir (Baysal 1999).

Katılımcılara herhangi bir sağlık sorunları olup olmadığı sorulmuş ve sonuçlar çizelge

4.5’de verilmiştir.

Çizelge 4.5 Yaşlıların sağlık sorunu olup olmama durumu

Çizelge 4.5’ten yaşlıların herhangi bir sağlık sorunları olup olmadığı yaş grubu

değişkenine göre incelendiğinde; 65-74 yaş grubunda sağlık sorunu olanların oranının

(%80.1), 50-64 yaş grubuna göre (%56.0) daha yüksek olduğu görülmektedir. Herhangi

Sağlık sorunu



S % S % S % S % S %

Var 89 56.0 113 80.1 100 66.7 102 68.0 202 67.3

Yok 70 44.0 28 19.9 50 33.3 48 32.0 98 32.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 19.843 SD: 1 p<0.01 X2: 0.061 SD: 1 p>0.05

31

bir sağlık sorunu olmayanların oranı 50-64 yaş grubunda %44.0, 65-74 yaş grubunda

%19.9 olarak bulunmuştur.

Çizelge cinsiyete göre değerlendirildiğinde; hem kadınlarda hem erkeklerde sağlık

sorunu olanların oranının en yüksek olduğu görülmektedir (kadınlarda %66.7,

erkeklerde %68.0). Kadınlarda sağlık sorunu olmayanların oranının %33.3, erkeklerde

%32.0 olduğu saptanmıştır.

Yaşlıların sağlık sorunu olma durumuyla yaş grubu arasındaki ilişki yapılan istatistiksel

analiz sonucunda önemli (p<0.01), cinsiyet arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur

(p>0.05).

4.2.2 Yaşlıların sağlık sorunlarının niteliği

Yaşlıların sağlık sorunlarının niteliği yaş grubu ve cinsiyet değişkenine göre çizelge

4.6’ da verilmiştir.

Çizelge 4.6’dan yaşlıların sağlık sorunlarının niteliği yaş gruplarına göre

incelendiğinde; hem 50-64 hem de 65-74 yaş grubunda hipertansiyonun ilk sırada yer

aldığı (sırasıyla %28.9, %27.9), 50-64 yaş grubunun %16.3’ünde kas iskelet sistemi

hastalıkları, %14.8’inde diyabet, 65-74 yaş grubunun %14.9’unda kalp-damar

hastalıkları, %13.9’unda diyabet olduğu görülmektedir.

Cinsiyet dikkate alındığında; kadınların %28.1’inde hipertansiyon, %15.7’sinde kas-

iskelet sistemi hastalıkları, %14.6’sında diyabet; erkeklerin %28.5’inde hipertansiyon,

%15.8’inde kalp-damar hastalıkları, %13.9’unda diyabet görülmektedir.

Arıkan (1993), iki huzurevinde yaptığı araştırmada araştırmamız bulgularına benzer

şekilde hipertansiyonun çok görüldüğünü ve hipertansiyon oranının yaşlı erkeklerde

%44.2, kadınlarda %44.7 olduğunu saptamıştır.

32

Sürücüoğlu (1997), 124 yaşlı üzerinde yaptığı araştırmada yaşlıların %16.3’ünde

hipertansiyon, %12.1’inde diyabet, %8.06’sında romatizmal hastalıkların bulunduğunu

belirlemiştir.

Ankara’da bir polikliniğe bir yıl boyunca başvuran 103 yaşlı hasta üzerinde yapılan

araştırmada; yaşlıların %61.2’sinde hipertansiyon %19.4’ünde diyabet, %17.5’inde

aterosklerotik kalp hastalığı olduğu tespit edilmiştir (Erkin vd. 2004).

Tam et al. (2005), erkekler için hipertansiyon yüzdesinin, kadınlardan daha düşük

olduğunu (%47.0’ye karşı %53.0) saptamıştır.

Çizelge 4.6 Yaşlıların sağlık sorunları*

* Birden fazla cevap verildiği için toplamları alınmamıştır. **Prostat, sinir sistemi hastalıkları.

Hastalıklar

YAŞ GRUBU n=300 CİNSİYET n=300


S % S % S % S %

Hipertansiyon 39 28.9 58 27.9 52 28.1 45 28.5

Kalp-damar hastalıkları 11 8.1 31 14.9 17 9.2 25 15.8

Diyabet 20 14.8 29 13.9 27 14.6 22 13.9

Yüksek kolesterol 15 11.1 23 11.0 19 10.3 19 12.0

Sindirim sistemi hastalıkları

11 8.1 12 5.8 11 5.9 12 7.6

Kas-iskelet sistemi hastalıkları

22 16.3 21 10.1 29 15.7 14 8.9

Solunum sistemi 4 2.9 5 2.4 7 3.8 2 1.3

İşitme-görme güçlüğü 3 2.2 11 5.3 5 2.7 9 5.7

Guatr 7 5.2 6 2.9 11 5.9 2 1.3

Karaciğer hastalıkları 2 1.5 4 1.9 5 2.7 1 0.6

Diğer** 1 0.7 8 3.8 2 1.1 7 4.4

33

4.2.3 Yaşlıların ilaç kullanma ve diyet uygulama durumları

Yaşlıların açıklayıcı değişkenlere göre ilaç kullanma ve diyet uygulama durumları

çizelge 4.7’deki gibidir.

Çizelge 4.7 Yaşlıların ilaç kullanma ve diyet uygulama durumları

Yaşlıların ilaç kullanma durumları yaş gruplarına göre incelendiğinde; 50-64 yaş

grubunda ilaç kullananların oranı %45.3, 65-74 yaş grubunda %58.9 olarak

görülmektedir.

Cinsiyete göre yapılan değerlendirmede ise; kadınların %58.0’inin, erkeklerin

%45.3’ünün ilaç kullandığı saptanmıştır.

Yaşlıların ilaç kullanma durumlarının yaş grupları ve cinsiyetle ilişkisi önemli


İlaç kullanma ve diyet uygulama



S % S % S % S % S %

İlaç kullanıyor 72 45.3 83 58.9 87 58.0 68 45.3 155 51.7

İlaç kullanmıyor

87 54.7 58 41.1 63 42.0 82 54.7 145 48.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 5.521 SD: 1 p<0.05 X2: 4.819 SD: 1 p<0.05

Diyet uyguluyor

50 31.4 78 55.3 69 46.0 59 39.3 128 42.7

Diyet uygulamıyor

109 68.6 63 44.7 81 54.0 91 60.7 172 57.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 17.410 SD: 1 p<0.01 X2: 1.363 SD: 1 p>0.05

34

Çizelge 4.7’de yaşlıların diyet uygulama durumları da verilmiştir. Çizelgeye göre; 50-

64 yaş grubunda diyet uygulayanların oranı %31.4, 65-74 yaş grubunda %55.3; diyet

uygulamayanların oranı 50-64 yaş grubunda %68.6, 65-74 yaş grubunda %44.7 olarak

belirlenmiştir.

Aynı çizelge cinsiyete göre incelendiğinde; kadınlarda diyet uygulayanların oranının

%46.0, erkeklerde %39.3; diyet uygulamayanların oranının kadınlarda %54.0,

erkeklerde %60.7 olduğu görülmektedir.

Yapılan X2 analizi sonucunda yaşlıların diyet uygulama durumlarının yaş grubuyla

ilişkisi önemli (p<0.01), cinsiyetle ilişkisi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Çekal (2003), yaşlılar üzerinde yaptığı bir çalışmada; kadınların %39.4’ünün diyet

uyguladığını, %60.5’inin diyet uygulamadığını, erkeklerin %23.6’sının diyet

uyguladığını, %2.6’sının bazen uyguladığını, %73.6’sının hiç diyet uygulamadığını

saptamıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005), huzurevlerinde ve ev ortamında yaşayan yaşlılar üzerinde yaptığı

çalışmada; diyet önerildiği halde diyet uygulamayan, huzurevinde yaşayan yaşlıların

oranının %38.8, ev ortamında yaşayan yaşlıların oranının %28.7, huzurevinde yaşayıp

diyet uygulayanların oranının %29.6, ev ortamında yaşayanların oranının ise %34.7

olduğunu saptamıştır.

4.2.4 Yaşlıların uyguladığı diyetin özelliğine göre dağılımı Diyet uygulayanların nasıl bir diyet uyguladıkları sorulmuş ve cevaplar çizelge 4.8’de

verilmiştir.

Çizelge 4.8’den yaşlıların uyguladıkları diyetin yaş gruplarına göre dağılımı

incelendiğinde; 50-64 ve 65-74 yaş grubunda ilk sırayı tuzsuz diyetin aldığı

görülmektedir (sırasıyla %33.9, %32.6 ). Bunu sırasıyla diyabet diyeti, az yağlı-tuzsuz

35

diyet ve az yağlı diyet izlemektedir (sırasıyla 50-64 yaş grubunda %23.7, %18.6,

%15.2, 65-74 yaş grubunda %28.3, %19.6, %16.3 ).

Çizelge cinsiyete göre irdelendiğinde; kadınların ve erkeklerin sırasıyla tuzsuz diyet,

diyabet diyeti, az yağlı-tuzsuz diyet ve az yağlı diyet uyguladıkları görülmektedir

(kadınlarda %27.8, %26.6, %21.5, %17.7; erkeklerde %38.8, %26.4, %16.7, %13.9).

Çizelge 4.8 Yaşlıların uyguladığı diyetin özelliğine göre dağılımı*

Uygulanan diyet

YAŞ GRUBU CİNSİYET


S % S % S % S %

Az Yağlı 9 15.2 15 16.3 14 17.7 10 13.9

Az Yağlı-Tuzsuz 11 18.6 18 19.6 17 21.5 12 16.7

Diyabet Diyeti 14 23.7 26 28.3 21 26.6 19 26.4

Tuzsuz 20 33.9 30 32.6 22 27.8 28 38.8

Acısız-Baharatsız 5 8.5 2 2.2 5 6.3 2 2.7

Protein Sınırlı - - 1 1.1 - - 1 1.4

* Birden fazla cevap verildiği için toplamları alınmamıştır.

Arıkan (1993), yaşlıların önemli bir kısmının herhangi bir diyet uygulamadığını

(%73.0), uygulayanların ise çoğunlukla tuzsuz diyet veya ülser diyeti uyguladığını

saptamıştır.

Sürücüoğlu (1997), diyet uygulayan yaşlıların çoğunluğunun hipertansiyona bağlı

tuzsuz diyet uyguladıklarını (kadınlarda %41.1, erkeklerde %35.5), bunu diyabet

diyetinin izlediğini saptamıştır (kadınlarda 510.7, erkeklerde %.5.0).

Çakıroğlu ve Çayır (2002) yaptıkları araştırmada; diyet uygulayan yaşlıların

çoğunluğunun %51.2 oranıyla tuzdan kısıtlı diyet, %29.3 oranıyla diyabet diyeti

uyguladıklarını saptamıştır. Tüm bu bulgular araştırma bulgularıyla benzerdir.

36

4.2.5 Yaşlıların ağız sağlığı

Günümüzde, birçok hastalığın ağız ve diş sağlığı ile ilişkisi bilinmektedir. Ağız ve diş

bakımı, sadece dişleri değil, diş, dişeti, dil ve çevre dokuların tamamının bakımını

kapsamaktadır Özellikle yaşlılarda çürüme vb. nedenlerle diş kayıplarının olması

çiğneme ve yutma güçlükleri oluşturur (Sürücüoğlu 1997, Ersoy 2001, Bulduk

vd.2001).

Çizelge 4.9’da araştırmaya alınanların ağız sağlığında herhangi bir sorunun olup

olmadığı verilmiştir.

Çizelge 4.9 Yaşlıların ağız sağlığında sorun olup olmama durumu

Ağız sağlığı sorunu



S % S % S % S % S %

Var 75 47.2 93 66.0 77 51.3 91 60.7 168 56.0

Yok 84 52.8 48 34.0 73 48.7 59 39.3 132 44.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 10.705 SD: 1 p<0.01 X2: 2.652 SD: 1 p>0.05

Yaşlıların ağız sağlığı sorunu olup olmama durumu yaş gruplarına göre

değerlendirildiğinde; 65-74 yaş grubunda (%66.0) ağız sağlığı sorunu olanların

oranının, 50-64 yaş grubuna göre daha yüksek olduğu; ağız sağlığı sorunu olmayanların

oranının 50-64 yaş grubunda %52.8, 65-74 yaş grubunda %34.0 olduğu saptanmıştır.

Ağız sağlığı sorunu olan kadınların oranının %51.3, erkeklerin oranının ise %60.7

olduğu aynı çizelgede görülmektedir.

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda yaşlıların ağız sağlığı sorunu olma durumunun

yaş grubuyla ilişkisi önemli (p<0.01), cinsiyetle ilişkisi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

37

4.2.6 Yaşlıların ağız sağlığı sorunlarının niteliği

Ağız, diş ve dişeti sorunu olanlara sorunun niteliği sorulmuştur, sonuçlar çizelge

4.10’daki gibidir.

Çizelge 4.10 Yaşlıların ağız, diş ve dişeti sorunlarının niteliği*

* Birden fazla cevap verildiği için toplamları alınmamıştır.

Çizelge 4.10 yaş grubu dikkate alınarak ağız, diş ve dişeti sorunları

değerlendirildiğinde; 50-64 ve 65-74 yaş grubunda protezin ilk sorun olduğu

görülmektedir (sırasıyla %43.5 ve %76.8).

Cinsiyetlere göre yapılan değerlendirmede ise; kadınların %59.0’unda, erkeklerin

%62.9’unda yine protezin ilk sırada yer aldığı belirlenmiştir.Genel toplamda protezden

sonra; çürük %15.0, diş eksikliği %14.4, dişeti hastalığı %9.4 oranıyla yer almaktadır.

Arıkan (1993) yaşlıların %60.0’ının takma diş kullandığını, %10.0’unun kendi dişlerini

kullandığını, %23.5’inin ise hiç dişlerinin olmayıp takma dişe ihtiyaç duyduğunu

saptamıştır.

Şanlıer ve Yaman (2002) yaşlıların %17.5’inin kendi dişlerinin olduğunu, %39.5’inin

dişlerinin eksik olduğunu, %4.0’ünün kaplama, protez ve dolgu kullandığını tespit

etmiştir.

Sorunlar

YAŞ GRUBU CİNSİYET


S % S % S % S %

Protez 37 43.5 73 76.8 49 59.0 61 62.9

Dişeti hastalığı 11 12.9 6 6.3 12 14.4 5 5.1

Diş eksikliği 14 16.5 12 12.6 10 12.0 16 16.5

Çürük 23 27.0 4 4.2 12 14.4 15 15.5

38

4.2.7 Yaşlılarda çiğneme ve yutma güçlüğü olma durumu

Araştırmaya katılan yaşlıların ağız sağlığı sorunlarının kendileri için çiğneme ve yutma

güçlüğü oluşturup oluşturmadığı araştırılmış ve sonuçlar çizelge 4.11’de verilmiştir.

Çizelge 4.11 Yaşlıların çiğneme ve yutma güçlüğü olma durumu

Çiğneme güçlüğü



S % S % S % S % S %

Var 25 15.7 41 29.1 34 22.7 32 21.3 66 22.0

Yok 134 84.3 100 70.9 116 77.3 118 78.7 234 78.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 7.767 SD: 1 p<0.01 X2: 0.078 SD: 1 p>0.05

Yutma güçlüğü

Var 14 8.8 16 11.3 17 11.3 13 8.7 30 10.0

Yok 145 91.2 125 88.7 133 88.7 137 91.3 270 90.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 0.537 SD: 1 p>0.05 X2: 0.593 SD: 1 p>0.05

Çizelge 4.11’e yaş grubu değişkenine göre bakıldığında; 65-74 yaş grubunda (%29.1)

çiğneme güçlüğü oranının, 50-64 yaş grubundan (%15.7) daha yüksek olduğunun

belirlendiği, 50-64 yaş grubunda çiğneme güçlüğü olmayanların %84.3, 65-74 yaş

grubunda %70.9 oranında olduğu görülmektedir.

Çizelge cinsiyete göre incelendiğinde ise; kadınların %22.7’sinde erkeklerin

%21.3’ünde çiğneme güçlü olduğu; kadınların %77.3’ünde, erkeklerin %78.7’sinde

çiğneme güçlüğü olmadığı görülmektedir.

Çiğneme güçlüğü ile yaş grubu arasındaki fark önemli (p<0.01), cinsiyet arasındaki fark

önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

39

Arlı vd. (2003)’nin yaşlılar üzerinde yaptığı çalışmada erkeklerin %9.9’unda, kadınların

%18.9’unda çiğneme güçlüğü olduğu saptanmıştır.

Ayar ve Sürücüoğlu (2003) yaşlı erkeklerin %25.3’ünün, yaşlı kadınların %34.2’sinin

çiğneme güçlüğü çektiğini saptamıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005) huzurevinde yaşayan yaşlıların %16.4’ünün, ev ortamında

yaşayan yaşlıların %11.4’ünün çiğneme ve yutma güçlüğü çektiğini belirlemişlerdir.

4.3 Yaşlıların Beslenme Alışkanlıkları

Yaşamın her döneminde sağlığın korunmasında ve geliştirilmesinde beslenme önemli

bir etmendir. Kişinin yaşlanma süresi ve kalitesi beslenme alışkanlıklarından

etkilenebilmektedir (Yurttagül 1997).

Bu bölümde, yaşlıların öğün sayıları, öğün atlama durumları, sabah-öğle-akşam

öğününü atlama sıklıkları, yemek saatlerinin düzeni, düzensiz olma nedenleri, çay-

kahve-su içme ve sigara-alkol kullanma alışkanlıkları, ek vitamin-mineral desteği alma

durumları, yazılı ve görsel basından beslenme ile ilgili program ve yazıları takip edip

etmedikleri, bu programlar için düşünceleri, beslenme ile ilgili bilgilerini edinmedeki

kaynak tercihleri ve sebze-meyve tüketiminin sağlığa etkisi hakkındaki düşüncelerine

ait bulgular verilmiştir.

4.3.1 Yaşlıların öğün sayıları ve öğün atlama durumları

Günlük besinlerden alınan enerji, protein, vitamin ve minerallerin vücutta elverişli bir

şekilde kullanılabilmesi için, besinlerin öğünlere dengeli bir biçimde dağıtılması

gereklidir. Bu da ancak yemeklerin günde üç ile beş öğün olarak yenmesi ile

mümkündür (Ersoy 2001).

Yaşlıların günlük öğün sayıları ve öğünlerini atlama durumlarına ilişkin bilgiler çizelge

4.12’de verilmiştir.

40

Çizelge 4.12 Yaşlıların günlük öğün sayısı ve öğün atlama durumu

Öğün sayısı



S % S % S % S % S %

1 1 0.6 - - - - 1 0.7 1 0.3

2 20 12.6 20 14.2 17 11.3 23 15.3 40 13.3

3 109 68.6 97 68.8 107 71.3 99 66.0 206 68.7

4-5 29 18.2 24 17.0 26 17.3 27 18.0 53 17.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 1.095 SD: 3 p>0.05 X2: 2.230 SD: 3 p>0.05

Öğün atlama durumu

Atlar* 37 23.3 36 25.5 38 25.3 35 23.3 73 24.3

Atlamaz 66 41.5 66 46.8 57 38.0 75 50.0 132 44.0

Bazen* 56 35.2 39 27.7 55 36.7 40 26.7 95 31.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 0.852 SD: 1 p>0.05 X2: 4.383 SD: 1 p<0.05

*İstatistiksel işlemde birlikte değerlendirilmiştir.

Çizelge 4.12’den de görülebileceği gibi katılımcıların %68.7’sinin günlük 3 öğün,

%17.7’sinin 4-5 öğün, %13.3’ünün 2, %0.3’ünün 1 öğün yedikleri belirlenmiştir.

Yaş grubu değişkeni dikkate alındığında;50-64 ve 65-74 yaş grubunda günlük 3 öğün

tüketenlerin oranı birbirine yakın bulunmuştur (sırası ile; %68.6, %68.8). Aynı şekilde

4-5 öğün (sırası ile; %18.2, %17.0) ve 2 öğün (sırası ile %12.6, %14.2) tüketenlerin

oranları da birbirlerine yakındır.

Kadınlarda 3 öğün tüketenlerin oranı erkeklerden yüksekken (%71.3, %66.0), 4-5

öğün ve 2 öğün tüketen erkekler (%18.0, %15.3), kadınlardan daha fazladır (%17.3,

%11.3).

Yapılan X2 analizi sonucu açıklayıcı değişkenlerin öğün sayısıyla ilişkisi önemsiz

bulunmuştur (p>0.05).

41

Çizelge 4.12’den yaşlıların öğün atlama durumları yaş gruplarına göre incelendiğinde;

her iki yaş grubunda da öğün atlayanların oranının atlamayanlardan yüksek olduğu

görülmektedir (50-64 yaş grubunda.%58.5, 65-74 yaş grubunda %62.0).

Çizelge cinsiyet değişkenine göre değerlendirildiğinde ise; kadınların erkeklere göre

daha yüksek oranda öğün atladıkları belirlenmiştir (kadınlarda %62.0, erkeklerde

%50.0).

Öğün atlama durumunun yaş gruplarıyla ilişkisi yapılan istatistiksel analiz sonucunda

önemsiz (p>0.05), cinsiyetle ilişkisi önemli bulunmuştur (p<0.05).

Yaşlılıkta sıkça görülen diyabet, tansiyon gibi kronik hastalıklar nedeniyle yaşlıların

günde en az üç öğün yemek yemeleri gereklidir. Yapılan çalışmada yaşlıların büyük bir

çoğunluğunun günde en az üç öğün yemek yedikleri görülmektedir, bu yaşlılar için

sevindirici bir sonuçtur.

Soyuer (1994) yaşlıların %68.4’ünün günde 3 öğün, %27.3’ünün günde 2 öğün yemek

yediklerini saptamıştır.

Sürücüoğlu (1997) yaşlılar üzerinde yaptığı bir çalışmada; erkeklerin %98.3’ünün,

kadınların %92.3’ünün günde 3 öğün, , erkeklerin % 1.9’unun, kadınların %7.6’sının 2

öğün yemek yediklerini tespit etmiştir. Çalışmamızın sonuçları da bu çalışmaların

sonuçları ile benzerdir.

Arlı vd. (2003) yaşlı kadınların %65.6’sının 2 öğün, yaşlı erkeklerin %69.32’ünün 2

öğün, kadınların %11.7’sinin, erkeklerin %10.0’unun 3 öğün, kadınların %18.3’ünün,

erkeklerin %16.4’ünün 1 öğün yemek yediklerini saptamıştır.

Yaman vd. (2003) yaşlıların %24.4’ünün öğün atladığını, %75.6’sının öğün

atlamadığını saptamıştır.

42

Rakıcıoğlu vd.’nin (2005) huzurevleri ve ev ortamında yaşayan yaşlılar üzerinde yaptığı

çalışmada; huzurevinde yaşayan yaşlıların %11.1’inin, ev ortamında yaşayanların

%18.8’inin öğün atladığını, huzurevinde yaşayan yaşlıların %36.0’sının, ev ortamında

yaşayanların %30.7’sinin bazen öğün atladığını tespit etmiştir.

4.3.2 Yaşlıların sabah öğününü atlama sıklığı

İnsan vücudu uyurken bile çalışmaya devam etmektedir. Akşam yemeği ile sabah öğünü

arasında yaklaşık 12 saatlik bir süre geçmektedir. Bu süre içinde vücudumuzda

besinlerin tümü sindirilmektedir. Böylece sabah kahvaltısında yenen yiyecekler, vücutta

daha verimli kullanılmakta ve bu nedenle kahvaltı günün en önemli öğünü kabul

edilmektedir (Ersoy 2001).

Katılımcılara sabah öğününü atlama sıklıkları sorulmuştur. Veriler çizelge 4.13’de

verilmiştir.

Çizelge 4.13 Yaşlıların sabah öğününü atlama sıklığı

Çizelge 4.13 incelendiğinde; sabah öğününün hem 50-64 hem 65-74 yaş grubu

tarafından en yüksek oranla hiç atlanmadığı görülmektedir (50-64 yaş grubunda %81.1,

65-74 yaş grubunda %88.7). Bunu 50-64 yaş grubunda seyrek, her zaman, haftada 1-2

kez atlayanların izlediği görülmektedir (sırasıyla %6.9, %6.3, %5.7). 65-74 yaş

Sabah öğünü



S % S % S % S % S %

Her zaman 10 6.3 6 4.3 10 6.7 6 4.0 16 5.3

Haftada 1-2 9 5.7 4 2.8 9 6.0 4 2.7 13 4.3

Seyrek 11 6.9 6 4.3 12 8.0 5 3.3 17 5.7

Hiç atlamam 129 81.1 125 88.7 119 79.3 135 90.0 254 84.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 3.389 SD: 3 p>0.05 X2: 6.813 SD: 3 p>0.05

43

grubunda seyrek ve her zaman atlayanların oranının aynı (%4.3), haftada 1-2 kez

atlayanların oranının ise %2.8 olduğu belirlenmiştir.

Cinsiyet dikkate alındığında; kadınların sabah öğününü sırasıyla seyrek (%8.0), her

zaman (%6.7) ve haftada 1-2 kez (%6.0) oranıyla atladıkları; erkeklerin her zaman

(%4.0), seyrek (%3.3) ve haftada 1-2 kez (%2.7) atladıkları görülmektedir.

Yapılan istatistiksel analizde sabah öğününü atlama sıklığı ile yaş grubu ve cinsiyet

arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Bu çalışmanın sonucunda kahvaltının yaşlılar tarafından yüksek oranda atlanmadığı

belirlenmiştir. Bu sonuç kahvaltının günün en önemli öğünü olması açısından

önemlidir.

4.3.3 Yaşlıların öğle öğününü atlama sıklığı

Çizelge 4.14’de katılımcıların öğle öğününü atlama sıklıklarına ilişkin bilgiler yer

almaktadır.

Çizelge 4.14 Yaşlıların öğle öğününü atlama sıklığı

Öğle öğünü



S % S % S % S % S %

Her zaman 12 7.5 14 9.9 10 6.7 16 10.7 26 8.7

Haftada 1-2 17 10.7 9 6.4 16 10.7 10 6.7 26 8.7

Seyrek 35 22.0 35 24.8 41 27.3 29 19.3 70 23.3

Hiç atlamam

95 59.7 83 58.9 83 55.3 95 63.3 178 59.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 2.353 SD: 3 p>0.05 X2: 5.635 SD: 3 p>0.05

44

Çizelge 4.14’ten de görüldüğü gibi 50-64 yaş grubunda öğle öğününü atlamam

diyenlerin oranı %59.7, farklı sıklıklarda atlayanların oranı %40.3’dür. 65-74 yaş

grubunda hiç atlamam diyenlerin oranı %58.9, farklı sıklıklarda atlayanların oranı ise

%41.1 bulunmuştur.

Yine aynı çizelgede kadınların ve erkeklerin öğle öğününü atlamama oranının

atlayanlardan daha yüksek olduğu izlenebilir (kadınlarda %55.3, erkeklerde %63.3).

Bunu kadınlarda seyrek (%27.3), haftada 1-2 kez (%10.7) ve her zaman (%6.7)

atlayanların; erkeklerde ise seyrek (%19.3), her zaman (%10.7), ve haftada 1-2 kez

(%6.7) atlayanların izlediği saptanmıştır.

Yaşlıların öğle öğününü atlama sıklıklarının yaş grubu ve cinsiyetle arasında önemli bir

fark bulunmamıştır (p>0.05).

4.3.4 Yaşlıların akşam öğününü atlama sıklığı

Çizelge 4.15’de yaşlıların akşam öğününü atlama sıklıklarına ilişkin bilgiler yer

almaktadır.

Çizelge 4.15 Yaşlıların akşam öğününü atlama sıklığı

Akşam öğünü



S % S % S % S % S %

Her zaman 4 2.5 2 1.4 1 0.7 5 3.3 6 2.0

Haftada 1-2 1 0.6 7 5.0 4 2.7 4 2.7 8 2.7

Seyrek 14 8.8 9 6.4 16 10.7 7 4.7 23 7.7

Hiç atlamam 140 88.1 123 87.2 129 86.0 134 89.3 263 87.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 6.295 SD: 3 p>0.05 X2: 6.283 SD: 3 p>0,05

45

Çizelge 4.15’ten genel toplama bakıldığında; akşam öğününü hiç atlamam diyenlerin

oranının en yüksek olduğu görülmektedir (%87.7).

Yaş grupları ve cinsiyet değişkeni dikkate alındığında akşam öğününü atlamayanların

oranının ilk sırada yer aldığı bulunmuştur (50-64 %88.1, 65-74 %87.2; kadınlarda

%86.0, erkeklerde %89.3). Bunu; 50-64 yaş grubunda seyrek (%8.8), her zaman (%2.5),

haftada 1-2 atlayanlar (%0.6); 65-74 yaş grubunda seyrek (%10.7), haftada 1-2 ( %2.7)

ve her zaman atlayanlar (%0.7) izlemektedir.

Çizelge cinsiyete göre irdelendiğinde; akşam öğününü seyrek atlayanların oranının

kadınlarda %10.7, erkeklerde %4.7, haftada 1-2 atlarım diyenlerin oranının erkeklerde

ve kadınlarda aynı olduğu (%2.7), her zaman atlayanların oranının ise kadınlarda %0.7,

erkeklerde %3.3 olduğu görülmektedir.Yaşlıların akşam öğününü atlama durumları ile

açıklayıcı değişkenler arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Yaman vd. (2003) öğün atlayan yaşlıların %38.2’sinin sabah, %56.4’ünün öğle,

%5.4’ünün akşam öğününü atladıklarını saptamıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005) huzurevinde yaşayan yaşlıların %71.4’ünün, ev ortamında

yaşayanların %39.5’inin sabah öğününü, huzurevinde yaşayan yaşlıların %23.8’inin, ev

ortamında yaşayanların %60.5’inin öğle öğününü, huzurevinde yaşayanların %4.8’inin

akşam öğününü atladığını saptamıştır.

Yapılan çalışma sonucunda da en çok atlanan öğünün öğle öğünü olduğu belirlenmiştir.

Öğün atlama nedenleri olarak “İş yaparken saatler kayıyor”, “Geç kalkıyorum”,

“Hazırlamak zor geliyor” gibi nedenler belirtilmiştir.

4.3.5 Yaşlıların yemek saatlerinin düzenli olup olmama durumu

Sabah, öğle ve akşam yemeklerinin saatlerinin düzenli olup olmadığı sorulmuş alınan

cevaplar çizelge 4.16’da verilmiştir.

46

Çizelge 4.16’dan yemek saatlerinin düzenli olma durumu incelendiğinde; sabah

(%76.3), öğle (%54.3) ve akşam (%75.0) öğününün yaşlıların çoğunluğunda düzenli

olduğu ve bu öğünler içerisinde öğle öğünün düzensiz olduğu görülmektedir (%45.7).

Zaten en fazla atlanan öğünde öğle öğünü olarak bulunmuştur.

Yaşlıların sabah, öğle ve akşam öğününün düzenli olma durumunun cinsiyet ve yaş

grubu değişkeniyle arasında önemli bir fark bulunmamıştır (p>0.05).

Çizelge 4.16 Yaşlıların yemek saatlerinin düzenli olup olmama durumu

Yemek saatleri



S % S % S % S % S %

Sab

ah

Düzenli 123 77.4 106 75.2 113 75.3 116 77.3 229 76.3

Düzenli değil

36 22.6 35 24.8 37 24.7 34 22.7 71 23.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 0.197 SD: 1 p>0.05 X2: 0166 SD: 1 p>0.05

Öğle

Düzenli 91 57.2 72 51.1 84 56.0 79 52.7 163 54.3

Düzenli değil

68 42.8 69 48.9 66 44.0 71 47.3 137 45.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 1.146 SD: 1 p>0.0 X2: 0.336 SD: 1 p>0.05

Akşa

m Düzenli 123 77.4 102 72.3 115 76.7 110 73.3 225 75.0

Düzenli değil

36 22.6 39 27.7 35 23.3 40 26.7 75 25.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 1.004 SD:1 p>0.05 X2: 0.444 SD:1 p>0.05

47

4.3.6 Yemek saatleri düzensiz olanların düzensiz olma nedenleri

Yaşlıların yemek saatlerinin düzensiz olma nedenlerine ilişkin bilgiler çizelge 4.17’deki

gibidir.

Çizelge 4.17 Yaşlıların öğünlerin düzensiz olma nedenleri

Çizelge 4.17’den de görülebileceği gibi yaşlıların öğünlerinin düzensiz olma nedenleri

yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde; hem 50-64 hem 65-74 yaş grubunda “iş

yaparken saatler kayıyor” cevabının en yüksek oranı oluşturduğu görülmektedir (50-64

yaş grubunda %44.4, 65-74 yaş grubunda %31.2). 50-64 yaş grubunda “herkesin eve

geliş saati farklı” cevabını verenlerin oranının %27.8, 65-74 yaş grubunda %16.2, “geç

kalkıyorum” cevabını verenlerin oranının 50-64 yaş grubunda %15.5, 65-74 yaş

grubunda %30.0 olduğu görülmektedir.

Öğünlerin düzensiz olma nedenleri



S % S % S % S % S %

Hazırlayan yok 3 3.3 4 5.0 - - 7 7.9 7 4.1

Hazırlamak zor geliyor

2 2.2 9 11.2 9 11.0 2 2.3 11 6.5

İş yaparken saatler kayıyor

40 44.4 25 31.2 25 30.5 40 45.4 65 38.2

Herkesin eve geliş saati farklı

25 27.8 13 16.2 22 26.8 16 18.2 38 22.3

Geç kalkar 14 15.5 24 30.0 20 24.4 18 20.4 38 22.3

Acıkmaz 1 1.1 3 3.7 3 3.6 1 1.1 4 2.3

Canı istemez 4 4.4 - - 3 3.6 1 1.1 4 2.3

Aklına gelmez 1 1.1 2 2.5 - - 3 3.4 3 1.8

Toplam 90 100.0 80 100.0 82 100.0 88 100.0 170 100.0

X2: 19.295 SD: 8 p<0.05 X2: 21.246 SD: 8 p<0.01

48

Çizelge cinsiyete göre incelendiğinde; kadınlarda sırasıyla “iş yaparken saatler

kayıyor” %30.5 oranında, “herkesin eve geliş saati farklı” %26.8 oranında ve “geç

kalkıyorum” %24.4 oranında, erkeklerde “iş yaparken saatler kayıyor”, “geç

kalkıyorum”, “herkesin eve geliş saati farklı”, cevabını verenlerin oranının sırasıyla

%45.4, %20.4, %18.2, olduğu görülmektedir.

Yaşlıların öğünlerinin düzensiz olma nedenlerinin yaş grubuyla (p<0.05) ve cinsiyetle

ilişkisi önemli bulunmuştur (p<0.01).

Ayar ve Sürücüoğlu (2003) yaşlılar üzerinde yaptıkları bir çalışmada; erkeklerin

%68.9’unun, kadınların %79.3’ünün “alışkanlık nedeniyle”, erkeklerin %6.9’unun,

kadınları %13.7’sinin “zayıflamak için”, erkeklerin %17.2’sinin, kadınların %3.5’inin

“rahatsız olduğu için” öğün atladığını saptamışlardır.

4.3.7 Yaşlıların çay- kahve- su içme durumları

Çay ve kahve tüketimiyle hipertansiyon arasındaki ilişkinin önemli olduğu saptanmıştır.

Normal miktarlarda tüketildiğinde, çayın sağlıklı kişiler için zararlı olmadığı, aşırı

tüketiminin ise demir emilimi üzerinde olumsuz etkisinin bulunduğu bildirilmektedir

(Şanlıer ve Yaman 2002, Ayar-Uçar ve Hasipek 2006).

Katılımcılara günde kaç bardak/ fincan çay, kahve ve su içtikleri sorulmuş, cevaplar

çizelge 4.18 ‘de verilmiştir.

Çizelge 4.18’den yaşlıların çay içme durumları yaş grubu değişkenine göre

incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda sırasıyla %48.4 oranıyla >5 bardak, %35.2 oranıyla

3-5 bardak, %14.5 oranıyla 1-2 bardak çay içildiği; 65-74 yaş grubunda >5 bardak ve 3-

5 bardak içenlerinin oranının aynı olduğu (%34.8), 1-2 bardak içenlerin oranının %24.1

olduğu görülmektedir.

Cinsiyete göre yapılan değerlendirmede ise; kadınlarda 3-5 bardak, >5 bardak ve 1-2

bardak içenlerin oranının sırasıyla %40.7, %35.3, %20.7; erkeklerde >5 bardak, 3-5

49

bardak, 1-2 bardak içenlerin oranının sırasıyla %48.7, %29.3, %17.3 olduğu

belirlenmiştir.

Yaşlıların çay içme durumunun yaş grubuyla ilişkisi önemli (p<0.05), cinsiyetle ilişkisi


Çizelge 4.18 Yaşlıların çay, kahve, su içme durumları

Yaş grupları dikkate alınarak yaşlıların kahve içme durumu değerlendirildiğinde; hem

50-64 hem de 65-74 yaş grubunda kahve içmeyenlerinin oranının en yüksek olduğu

Çay-kahve-su içme durumu



S % S % S % S % S %

ÇA

Y

İçmez 3 1.9 9 6.4 5 3.3 7 4.7 12 4.0

1-2 bardak 23 14.5 34 24.1 31 20.7 26 17.3 57 19.0

3-5 bardak 56 35.2 49 34.8 61 40.7 44 29.3 105 35.0

> 5 bardak 77 48.4 49 34.8 53 35.3 73 48.7 126 42.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 10.770 SD: 3 P<0.05 X2: 6.699 SD: 3 p>0.05

KA

HV

E

İçmez 118 74.2 92 65.2 104 69.3 106 70.7 210 70.0

1 fincan 32 20.1 36 25.5 35 23.3 33 22.0 68 22.7

2 fincan 2 1.3 9 6.4 3 2.0 8 5.3 11 3.7

> 2 fincan 7 4.4 4 2.8 8 5.3 3 2.0 11 3.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 7.675 SD: 3 p>0.05 X2: 4.623 SD: 3 p>0.05

SU

1-2 bardak 19 11.9 16 11.3 18 12.0 17 11.3 35 11.7

3-4 bardak 59 37.1 60 42.6 60 40.0 59 39.3 119 39.7

5-10 bardak

59 37.1 54 38.3 57 38.0 56 37.3 113 37.7

> 10 bardak

22 13.8 11 7.8 15 10.0 18 12.0 33 11.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 3.085 SD: 3 p>0.05 X2: 0.319 SD: 3 p>0.05

50

görülmektedir (sırası ile; %74.2, %65.2). Bunu her iki yaş grubunda da 1 fincan kahve

içenler izlemektedir (50-64 yaş grubunda %20.1, 65-74 yaş grubunda %25.5).

Cinsiyet dikkate alındığında; kahve içmeyenlerin oranının kadınlarda (%69.3) ve

erkeklerde (%70.7) birbirine yakın olduğu görülmektedir. Kahveyi 1 fincan içenlerin

oranının kadınlarda %23.3, erkeklerde %22.0 olduğu saptanmıştır.

Yaşlıların kahve içme durumlarının açıklayıcı değişkenlerle ilişkisi yapılan istatistiksel

analiz sonucu önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Yaşlıların su içme alışkanlıkları incelendiğinde %77.4’ünün 3-10 bardak su içtiği; bunu

1-2 bardak (%11.7) ve >10 bardak. (%11.0) içenlerin izlediği görülmektedir.

Hem yaş grupları hem de cinsiyete göre yapılan değerlendirmelerde de 3-10 bardak su

içenlerin oranı diğerlerinden yüksek bulunmuştur (50-64 yaş grubu %74.2, 65-74 yaş

grubu %80.9; kadınlarda %78.0, erkeklerde %76.6).

Yaşlıların su içme durumları ile cinsiyet ve yaş grupları arasındaki farklılıklar

önemsizdir (p>0.05).

Arıkan (1993) yaşlıların %84.5’inin günde 1-10 bardak arası çay içtiğini, kahve

içenlerin oranının ise %21.5 olduğunu saptamıştır.

Sürücüoğlu (1997) yaşlılarda her gün tüketilen içecekler arasında çayın yer aldığını

(%83.8), kahve içenlerin oranının ise %1.61 olduğunu tespit etmiştir.

Şanlıer vd. (2002)’nin yaptığı bir çalışmada; yaşlıların %83.2’sinin her gün çay,

%25.0’inin her gün kahve içtikleri saptanmıştır.

Arlı vd. (2003) yaşlılara sağlığı olumsuz etkileyen ve vazgeçemedikleri bir

alışkanlıkları olup olmadığını sorduğunda; yaşlıların %22.5’inin çay içmek, %7.2’sinin

51

kahve içmek cevabını verdiği saptanmıştır. Yaşlıların %12.2’sinin 1-3 bardak,

%41.6’sının 4-6 bardak, %15.6’sının 7+ bardak su içtiği saptanmıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005) yaptıkları çalışmada huzurevinde yaşayan yaşlıların çay içme

oranının %77.2, ev ortamında yaşayanlarda %84.7, kahve içme oranının huzurevinde

yaşayanlarda %14.8, ev ortamında yaşayanlarda %29.2 olduğunu tespit etmiştir.

Yapılan çalışmanın sonuçları bu araştırmalarla benzerlik göstermektedir. Çalışmanın

sonucunda, yaşlıların çay tüketimlerinin yüksek olduğu, bunun hipertansiyon, demir

yetersizliği anemisi gibi hastalıklar göz önünde bulundurulduğunda olumsuz, kahve

tüketimlerinin düşük olmasının ise olumlu bir gelişme olduğu söylenebilir.

4.3.8 Yaşlıların sigara- alkol kullanma durumları

Sigaranın içinde birçok zararlı madde bulunduğu ve bunların hemen hepsinin

organizmaya zararlı etkisi olduğu, alkolün çok miktarda sık aralıklarla, ve uzun süre

alınmasının sağlığı olumsuz yönde etkilediği, alkol ve sigaranın kan basıncı, akciğer ve

kalp hastalıkları üzerinde olumsuz etkisi olduğu saptanmıştır (Baysal 1999, Şanlıer ve

Yaman 2002, Ayar-Uçar ve Hasipek 2006).

Çizelge 4.19’da yaşlıların sigara-alkol kullanma durumuna ilişkin bilgiler yer

almaktadır.

Çizelge 4.19’dan yaşlıların sigara kullanma alışkanlıkları yaş gruplarına göre

değerlendirildiğinde; 50-64 yaş grubunda hiç içmeyenlerin oranının %51.6, 65-74 yaş

grubunda %36.9, içip bırakanların oranının 50-64 yaş grubunda %22.6, 65-74 yaş

grubunda %41.8, halen içenlerin oranının ise 50-64 yaş grubunda %25.8, 65-74 yaş

grubunda %21.3 olduğu görülmektedir.

52

Çizelge 4.19 Yaşlıların sigara-alkol kullanma durumları

Cinsiyet dikkate alındığında; hiç içmeyenlerin oranının kadınlarda (%69.3), erkeklerden

(%20.0) yaklaşık üç kat daha yüksek olduğu, içip bırakanların oranının kadınlarda

%18.0, erkeklerde %45.3, halen oranının içenlerin kadınlarda %12.7, erkeklerde %34.7


Yaşlıların sigara içme durumunun yaş grubu ve cinsiyetle ilişkisi önemli bulunmuştur

(p<0.01).

Çizelge 4.19’dan yaşlıların alkol kullanma alışkanlıkları incelendiğinde hiç

içmeyenlerin oranının, içip bırakan ve halen içenlerden daha yüksek olduğu

görülmektedir (sırası ile; %66.7, %20.7, %12.7).

Yaş grupları dikkate alındığında da aynı sıralamanın olduğu görülmektedir ve oranlar

birbirine benzer şekildedir.

Sigara-alkol kullanma durumu



S % S % S % S % S %

SİG

ARA

Hiç içmedi 82 51.6 52 36.9 104 69.3 30 20.0 134 44.7

İçti bıraktı 36 22.6 59 41.8 27 18.0 68 45.3 95 31.7

İçiyor 41 25.8 30 21.3 19 12.7 52 34.7 71 23.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 12.956 SD: 2 p<0.01 X2:73.898 SD:2 p<0.01

ALK

OL

Hiç içmedi 107 67.3 93 66.0 133 88.7 67 44.7 200 66.7

İçti bıraktı 32 20.1 30 21.3 7 4.7 55 36.7 62 20.7

İçiyor 20 12.6 18 12.8 10 6.7 28 18.7 38 12.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100,0 300 100.0

X2: 0.070 SD: 2 p>0.05 X2:67.468 SD:2 p<0.01

53

Cinsiyetler dikkate alındığında ise; kadınlarda hiç içmeyenlerin oranı erkeklerden

(%88.7, %44.7) daha yüksek bulunmuştur. Erkeklerde halen içenlerin ve içip de

bırakanların oranı (%18.7, %36.7) kadınlardan oldukça yüksek bulunmuştur (%6.7,

%4.7).

Yapılan X2 analizinde yaşlıların alkol kullanma durumlarının yaş grubuyla ilişkisi

anlamsız (p>0.05), cinsiyetle ilişkisi önemli bulunmuştur (p<0.01).

Sürücüoğlu (1997) yaşlı erkeklerin %59.3’ünün, kadınların %75.3’ünün hiç sigara

kullanmadıkları, erkeklerin %13.5’inin, kadınların %15.3’ünün daha önce içip

bıraktıkları, erkeklerin %27.1’inin, kadınların %9.2’sinin halen sigara içtikleri

saptanmıştır.

Şanlıer ve Yaman’ın (2002) yaptığı çalışmada; yaşlıların %19.7’sinin her gün sigara,

%2.7’sinin her gün alkol tükettikleri saptanmıştır.

Rakıcıoğlu vd. (2005) sürekli sigara içenlerin oranının huzurevinde ve ev ortamında

yaşayan yaşlılarda benzer olduğunu saptamışlardır (sırasıyla %23.3, %19.8). Alkol

kullanma durumunun ise huzurevinde yaşayanlarda %0.5, ev ortamında yaşayanlarda

%4.0 olduğu saptanmıştır.

Yapılan çalışmada da benzer sonuçlara ulaşılmış, yaşlılarda alkol ve sigara kullanma

oranlarının düşük olması kalp-damar, akciğer, karaciğer hastalıkları ve kanser gibi

kronik hastalıkların önlenmesi açısından sevindirici bulunmuştur.

4.3.9 Yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumu

Çizelge 4.20’de yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumlarına ait bilgiler

değişkenler göz önünde bulundurularak verilmiştir.

54

Çizelge 4.20 Yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumu

Ek vitamin-mineral desteği alma durumu



S % S % S % S % S %

Alıyor 16 10.1 26 18.4 30 20.0 12 8.0 42 14.0

Almıyor 143 89.9 115 81.6 120 80.0 138 92.0 258 86.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 4.355 SD: 1 p<0.05 X2: 8.970 SD: 1 p<0.01

Çizelge 20’den de görüldüğü gibi; her iki yaş grubunda da ek vitamin-mineral desteği

almayanların oranının ilk sırada olduğu görülmektedir (50-64 yaş grubunda %89.9, 65-

74 yaş grubunda %81.6). Ek vitamin-mineral desteği alanların oranının 50-64 yaş

grubunda %10.1, 65-74 yaş grubunda %18.4 olduğu belirlenmiştir.

Çizelge cinsiyete göre incelendiğinde; kadınların (%20.0) ek vitamin-mineral desteği

alma durumlarının, erkeklerden (%8.0) daha yüksek olduğu görülmektedir. Ek vitamin-

mineral desteği almayan kadınların oranı %80.0, erkeklerin oranı ise %92.0’dir.

Yaşlıların ek vitamin-mineral desteği alma durumlarının yaş grubuyla (p<0.05) ve

cinsiyetle (p<0.01) ilişkisi önemli bulunmuştur.

Yaşlı erkekler üzerinde yapılan bir araştırmada erkeklerin her gün meyve-sebze

tüketmek yada tahıldan yapılan yiyecekleri arttırmak yada ek folat desteği almak

arasında bir seçim yapmaları istense, onların folat desteğini tercih edecekleri

saptanmıştır. Buna sebep olarak da doğru miktarı aldıklarından emin olmak istedikleri

veya ek vitamin desteği almanın daha kolay olacağını söyledikleri saptanmıştır (Holmes

and Gates 1998).

Rakıcıoğlu vd. (2005) huzurevinde yaşayan yaşlıların vitamin-mineral supleman

kullanımını %21.7 oranında, ev ortamında yaşayanların %23.8 oranında

saptanmışlardır. Bu bulgular araştırma bulgularına göre daha yüksektir.

55

4.3.10 Yaşlıların TV’deki beslenme ile ilgili programları takip etme durumu Çizelge 4.21’de TV’deki beslenme ile ilgili programları takip etme durumuna ilişkin

bilgiler yer almaktadır.

Çizelge 4.21 TV’deki beslenme ile ilgili programları takip etme durumu

Çizelge 4.21’den yaşlıların TV’deki beslenme ile ilgili programları takip etme durumu

yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde; 50-64 ve 65-74 yaş grubunda sırasıyla bazen,

hayır ve evet cevabını verenlerin oranının birbirine yakın olduğu görülmektedir

(sırasıyla 50-64 yaş grubunda %42.8, %35.2, %22.0, 65-74 yaş grubunda %40.4,

%36.2, %23.4).

Çizelge cinsiyete göre irdelendiğinde; hayır diyen erkeklerin oranının (%46.0)

kadınlardan (%25.3) daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Bazen ve evet cevabını

veren kadınların oranının sırasıyla %42.7, %32.0; erkeklerin oranının %40.7 ve %13.3


Yaşlıların beslenme ile ilgili programları takip etme durumlarının yaş grubuyla ilişkisi

önemsiz (p>0.05), cinsiyetle ilişkisi önemli bulunmuştur (p<0.01).

Beslenme ile ilgili programları izleme durumu



S % S % S % S % S % Evet 35 22.0 33 23.4 48 32.0 20 13.3 68 22.7

Hayır 56 35.2 51 36.2 38 25.3 69 46.0 107 35.7

Bazen 68 42.8 57 40.4 64 42.7 61 40.7 125 41.7

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 0.181 SD: 2 p>0.05 X2: 20.583 SD: 2 p<0.01

56

4.3.11 Yaşlıların gazete ve dergilerdeki beslenme ile ilgili yazıları takip etme

durumu

Yaşlıların gazete ve dergilerdeki beslenme ile ilgili yazıları takip etme durumuna ilişkin

bilgiler çizelge 4.22’deki gibidir.

Çizelge 4.22 Gazete ve dergilerdeki beslenme ile ilgili yazıları takip etme durumu

Çizelge 4.22’ye yaş grupları dikkate alınarak bakıldığında; beslenme konusunda gazete

ve dergilerden yararlanma oranının en yüksek 50-64 yaş grubunda (%20.1), gazete ve

dergilerden beslenme ile ilgili yazıları okumayanların oranının en yüksek 65-74 yaş

grubunda (%56.7), beslenme ile ilgili yazıları gazete ve dergilerden bazen okuyanların

oranının 50-64 yaş grubunda en yüksek olduğu görülmektedir (%35.2).

Çizelge cinsiyete göre incelendiğinde; kadınların (%22.7) beslenme ile ilgili yazıları

takip etme oranının erkeklerden (%10.0) daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu yazıları

takip etmeyen kadınların oranının %43.3, bazen takip edenlerin oranının %34.0, takip

etmeyen erkeklerin oranının %57.3, bazen takip edenlerin oranının %32.7 olduğu

belirlenmiştir.

Yapılan istatistiksel analizde beslenme ile ilgili yazıları takip etme durumunun yaş

grubuyla ilişkisi önemsiz (p>0.05), cinsiyetle ilişkisi anlamlı bulunmuştur (p<0.01).

Beslenme ile ilgili yazıları takip etme durumu



S % S % S % S % S %

Evet 32 20.1 17 12.1 34 22.7 15 10.0 49 16.3

Hayır 71 44.7 80 56.7 65 43.3 86 57.3 151 50.3

Bazen 56 35.2 44 31.2 51 34.0 49 32.7 100 33.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 5.508 SD: 2 p>0.05 X2: 10.328 SD: 2 p<0.01

57

4.3.12 Yaşlıların bu program ve yazıları yeterli bulma durumu Çizelge 4.23’den yaşlıların bu program ve yazıları yeterli bulma durumuna ilişkin

bilgilere yer verilmiştir.

Çizelge 4.23 Bu program ve yazıları yeterli bulma durumu

Çizelge 4.23’den bu program ve yazıları yeterli bulma durumu yaş gruplarına göre

incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda bu program ve yazıların yeterli olup olmadığı

hakkında bir fikri olamayanların oranının %41.5, 65-74 yaş grubunda %40.4, yeterli

bulanların oranının 50-64 yaş grubunda %36.5, 65-74 yaş grubunda %41.1, bu program

ve yazıları yetersiz bulan ve buna neden olarak da içeriğinin yetersiz veya sürenin kısa

olmasını gösterenlerin oranının 50-64 yaş grubunda %10.1, 65-74 yaş grubunda %3.5,

bu program ve yazıları yetersiz bulan neden olarak da dillerinin anlaşılır olmadığını ve

kendilerine hitap etmediğini söyleyenlerin oranının 50-64 yaş grubunda %5.0, 65-74

yaş grubunda %9.9, bunları çelişkili bulanların oranının 50-64 yaş grubunda %6.9, 65-

74 yaş grubunda %5.0 olduğu görülmektedir.

Program ve yazıları yeterli bulma durumu



S % S % S % S % S %

Evet 58 36.5 58 41.1 69 46.0 47 31.3 116 38.7

Hayır

Yetersiz, süre kısa

16 10.1 5 3.5 12 8.0 9 6.0 21 7.0

Çelişkili 11 6.9 7 5.0 8 5.3 10 6.7 18 6.0

Bize hitap etmiyor, anlaşılır değil

8 5.0 14 9.9 11 7.3 11 7.3 22 7.3

Fikrim yok 66 41.5 57 40.4 50 33.3 73 48.7 123 41.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 7.894 SD: 4 p>0.05 X2: 9.124 SD: 4 p>0.05

58

Çizelge 4.23 cinsiyetlere göre incelendiğinde; kadınlarda bu program ve yazıların

yeterli olup olmadığı hakkında bir fikri olmayanların oranının kadınlarda %33.3,

erkeklerde %48.7, yeterli bulanların oranının kadınlarda %46.0, erkeklerde %31.3, bu

program ve yazıları yetersiz bulan, buna neden olarak da içeriğinin yetersiz veya

sürenin kısa olmasını gösterenlerin oranının kadınlarda %8.0, erkeklerde %6.0, bu

program ve yazıları yetersiz bulan, neden olarak da dillerinin anlaşılır olmadığını ve

kendilerine hitap etmediğini söyleyenlerin oranının kadınlarda ve erkeklerde aynı

olduğu (%7.3), bunları çelişkili bulanların oranının kadınlarda %5.3, erkeklerde %6.7


Bu program ve yazıları yeterli bulma durumunun açıklayıcı değişkenlerle ilişkisi


4.3.13 Yaşlıların beslenme ile ilgili bilgilerini nereden edindikleriyle ilgili tercih

durumu

Çizelge 4.24’de yaşlıların beslenme ile ilgili bilgilerini nereden edinmek istedikleri ile

ilgili tercih durumuna ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Çizelge 4.24’den yaşlıların beslenme bilgilerini nereden edindikleriyle ilgili tercihleri

yaş gruplarına göre incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda yaşlıların beslenme bilgisi

edinirken en çok arkadaş/komşu (0.66±0.869), TV programları (0.59±0.836) ve doktoru

(0.51±0.833); 65-74 yaş grubunda en çok arkadaş/komşu (0.71±0.872), doktor

(0.71±0.864) ve TV programlarını (0.59±0.894) tercih ettikleri görülmektedir.

Yaş grupları arasında beslenme uzmanı (p<0.05) ve kitap/okul (p<0.01) tercih puanları

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunurken, diğerleri arasındaki

farklılıklar önemsizdir (p>0.05).

Çizelge cinsiyete göre değerlendirildiğinde; kadınların bilgi edinirken en çok

arkadaş/komşu (0.70±0.857), TV programları (0.62±0.871) ve doktoru (0.54±0.824);

59

erkeklerin arkadaş/komşu (0.68±0.884), doktor (0.67±0.878) ve TV programlarını

(0.56±0.855) tercih ettikleri görülmektedir.

Yaşlıların beslenme uzmanı, eşim/ailem, kendi kendime ve kitap/okul tercihleri arasında

istatistiksel açıdan önemli farklılıklar varken (p<0.01), diğerleri arasındaki farklılıklar

önemsizdir (p>0.05).

Çizelge hem yaş grupları, hem de cinsiyet dikkate alınarak incelendiğinde;

“Arkadaş/komşu” seçeneğinin ilk sırada yer aldığı görülmektedir.

Çizelge 4.24 Yaşlıların beslenme bilgileri edinme kaynağı ortalama tercih puanları

*p<0.01 ** p<0.05

Holmes et al. (1998) yaptıkları çalışmada; yaşlı erkeklerin folattan zengin yiyecekleri

daha fazla yeme konusunda eşleri vasıtasıyla (%51.0), bir sağlık sorunundan sonra

(%45.0) veya gençken öğrendikleriyle (%36.0) bilgi sahibi olduklarını saptamışlardır.

Beslenme bilgileriyle ilgili tercih durumu

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET

t 50-64 65-74 Kadın Erkek

X±SD X±SD X±SD X±SD

TV programları 0.59±0.836 0.59±0.894 2.019 0.62±0.871 0.56±0.855 0.571

Gazete/Dergi 0.27±0.583 0.58±0.360 34.370* 0.20±0.505 0.20±0.491 0.004

Doktor 0.51±0.833 0.71±0.864 2.314 0.54±0.824 0.67±0.878 3.629

Beslenme Uzmanı

0.25±0.646 0.19±0.491 4.695** 0.26±0.652 0.18±0.492 8.018*

Arkadaş/Komşu 0.66±0.869 0.71±0.872 0.024 0.70±0.857 0.68±0.884 0.672

Eşim/Ailem 0.16±0.530 0.21±0.558 1.460 0.14±0.463 0.24±0.609 10.308*

Kendi kendime 0.03±0.248 0.04±0.289 0.107 0.06±0.341 0.01±0.163 12.287*

Bilgim yok 0.02±0.223 0.01±0.168 0.907 0.01±0.136 0.02±0.230 1.345

Kitaplar/Okul 0.06±0.070 0.04±0.289 9.511* 0.04±0.280 0.06±0.080 8.037*

60

Idris (1999) yaşlı kadınlar üzerinde yaptığı araştırmada; kadınların birçoğunun

doktorları dışında başka kaynaktan beslenmeyle ilgili bilgi sahibi edinmediklerini

saptamıştır. Araştırma sonuçları erkeklerin bilgi düzeylerindeki düşüklüğün onların

meyve ve sebze tüketimlerindeki azlığın en önemli sebebi olduğunu göstermektedir.

4.3.14 Yaşlıların sebze ve meyve tüketiminin sağlığı nasıl etkilediği hakkındaki

düşünceleri

Çizelge 4.25’te yaşlıların sebze ve meyve tüketiminin sağlığı nasıl etkilediği hakkındaki

düşüncelerine ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Çizelge 4.25 Yaşlıların sebze ve meyve tüketiminin sağlık üzerine etkisiyle ilgili düşünceleri

Çizelge 4.25’ten yaşlıların “sebze-meyve tüketmek sağlığı nasıl etkiler?” sorusuna

verdiği cevaplar yaş gruplarına göre incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda olumlu

etkilediğini söyleyip etkisinin ne olduğunu bilmeyenlerin oranının %56.6, 65-74 yaş

grubunda %65.2, olumlu etkilediğini söyleyip etkisinin ne olduğunu bilenlerin oranının

50-64 yaş grubunda %39.6, 65-74 yaş grubunda %29.8 olduğu görülmektedir.

Sebze-meyve tüketimiyle ilgili düşünceler



S % S % S % S % S %

Olumlu etkiler

Doğru cevap 63 39.6 42 29.8 59 39.3 46 30.7 105 35.0

Yanlış cevap veya açıklayamıyor

90 56.6 92 65.2 87 58.0 95 63.3 182 60.7

Olumsuz etkiler

3 1.9 4 2.8 3 2.0 4 2.7 7 2.3

Fikrim yok 3 1.9 3 2.1 1 0.7 5 3.3 6 2.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 3.297 SD: 3 p>0.05 X2: 4.771 SD: 3 p>0.05

61

Çizelge cinsiyete göre değerlendirildiğinde; kadınlarda olumlu etkilediğini söyleyip

etkisinin ne olduğunu bilmeyenlerin oranının %58.0, erkeklerde %63.3, olumlu

etkilediğini söyleyip etkisinin ne olduğunu bilenlerin oranının kadınlarda %39.3,

erkeklerde %30.7 olduğu görülmektedir. Genel toplama bakıldığında olumsuz etkiler ve

fikrim yok cevabını verenlerin oranının sırasıyla %2.3 ve %2.0 olduğu görülmektedir.

Yaşlıların sebze-meyve tüketimiyle ilgili düşüncelerinin yaş grubu ve cinsiyetle ilişkisi


Idris (1999) yaşlı insanlar üzerinde yaptığı çalışmada; kadınların meyve-sebze

tüketiminin arttırılmasının ve farklı besinler tüketmenin sağlık için iyi olduğuna hemen

hepsinin inandığını buna rağmen uygulayanların sınırlı olduğunu saptamıştır.

Baker and Wardle (2003) yaşlı yetişkinler üzerinde yaptıkları araştırmada; meyve ve

sebzelerin sağlık üzerinde faydaları ve önerilen miktarlar hakkında, erkeklerin

%28.0’inin, kadınların %63.0’ünün bilgi sahibi olduklarını, erkeklerin %28.0’inin,

kadınların %35.0’inin meyve ve sebze tüketmek ve hastalıklar arasındaki ilişkinin

farkında olduklarını saptamıştır.

4.4 Yaşlıların Sebze ve Meyve Tüketim Tercihleri

Yeterli ve dengeli beslenmede sebze ve meyveler diyetin önemli vitamin, mineral ve

posa kaynağıdır. Buna karşın enerji ve protein değerleri nispeten düşüktür. Bu nedenle

sebze ve meyvelerin günlük enerji ve protein gereksinmesine katkıları azdır (Rakıcıoğlu

vd. 2002).

Bu bölümde araştırmaya alınan yaşlıların günde kaç porsiyon sebze ve meyve

tükettikleri, sebze ve meyveyi nasıl tüketmeyi tercih ettikleri, sebze yemekleri tercihleri,

sebzelerin pişirilme yöntemlerinden tercih ettikleri, sebze ve meyveyi nasıl tükettikleri,

sebze ve meyve tüketim sıklıkları bu bölümde yer almaktadır.

62

4.4.1 Yaşlıların günlük tükettikleri sebze ve meyve miktarı

Genellikle insanların, sebze ve meyvelerin ne kadar yenilmesi gerektiği veya gerçek

faydasının ne olduğuyla ilgili bilgileri sınırlı olmasına rağmen sağlık için faydalı olduğu

açıkça bilinir (Baker and Wardle 2003). WHO tarafından günde en az 400 g meyve ve

sebze tüketilmeli önerisine dayanarak, günde en az beş porsiyon meyve ve sebze

yenilmesi gerektiği bildirilmektedir (Donkin et al. 1998).

Yaşlıların günde kaç porsiyon sebze ve meyve tükettiğine ilişkin bilgiler çizelge

4.26’daki gibidir.

Çizelge 4.26 Yaşlıların sebze- meyve tüketim durumlarının porsiyonlara dağılımı

Çizelge 4.26’dan da görülebileceği gibi genel toplamda yaşlıların büyük bir

çoğunluğunun (%60.3) 1-2 porsiyon sebze tükettiği görülmektedir.

Tüketilen sebze-meyve (porsiyon)



S % S % S % S % S %

SEBZE

1-2 98 61.6 83 58.9 86 57.3 95 63.3 181 60.3

3-4 51 32.1 44 31.2 51 34.0 44 29.3 95 31.7

5 4 2.5 13 9.2 8 5.3 9 6.0 17 5.7

≥6 6 3.8 1 0.7 5 3.3 2 1.3 7 2.3

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 9.048 SD: 3 P<0.05 X2: 2.308 SD: 3 p>0.05

MEY

VE

1-2 104 65.4 72 51.1 82 54.7 94 62.7 176 58.7

3-4 44 27.7 61 43.3 56 37.3 49 32.7 105 35.0

5 7 4.4 6 4.3 8 5.3 5 3.3 13 4.3

≥6 4 2.5 2 1.4 4 2.7 2 1.3 6 2.0

Toplam 159 100.0 141 100.0 150 100.0 150 100.0 300 100.0

X2: 8.264 SD: 3 p<0.05 X2: 2.644 SD: 3 p>0.05

63

Yaş grupları dikkate alındığında; günde 5 ve daha fazla porsiyon sebze tüketenlerin

oranının 50-64 yaş grubunda %6.3, 65-74 yaş grubunda ise %9.9 olduğu görülmektedir.

Cinsiyete göre yapılan değerlendirmede de 5 ve daha fazla porsiyon sebze tüketenlerin

oranının düşük olduğu, kadınlarda %8.6, erkeklerde %7.3 olduğu belirlenmiştir.

Yaşlılarda sebze tüketim durumunun yaş grubuyla ilişkisi önemli (p<0.05), cinsiyetle

ilişkisi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Yaşlıların meyve tüketim durumları yine aynı çizelgeden incelendiğinde; yaş gruplarına

göre 50-64 yaş grubunda 1-2 porsiyon tüketenlerinin oranının %65.4, 65-74 yaş

grubunda %51.1, 3-4 porsiyon tüketenlerin oranının 50-64 yaş grubunda %27.7, 65-74

yaş grubunda %43.3, ≥6 porsiyon tüketenlerin oranının 50-64 yaş grubunda %2.5, 65-

74 yaş grubunda %1.4 olduğu görülmektedir.

Çizelge cinsiyete göre değerlendirildiğinde ise; 1-2 porsiyon tüketen erkeklerin oranının

(%62.7) kadınlardan (%54.7) daha yüksek olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla

kadınlarda ve erkeklerde 3-4, 5 ve ≥6 porsiyon tüketenlerin izlediği görülmektedir

(kadınlarda %37.3, %5.3, %2.7, erkeklerde %32.7, %3.3, %1.3).

Yaşlılarda meyve tüketim durumlarının yaş grubuyla ilişkisi önemli (p<0.05), cinsiyetle

ilişkisi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Olsen-Sharp (1996) yiyecek seçiminde yaşın etkisini belirlemek için yaptığı

araştırmada; yaşlı yetişkinlerin özellikle sebze ve meyveler için önerilen porsiyon

miktarına daha yakın bir diyet uyguladıklarını saptamıştır.

Jhonson et al. (1998) yaşlı insanlarda meyve-sebze tüketim düzeyini belirlemek için

yaptıkları çalışmanın sonucunda; kent merkezinde yaşayan katılımcıların %37.0’sinde,

kırsalda yaşayanların %51.0’inde tavsiye edilen günlük 5 porsiyon meyve-sebze

tüketim hedefine ulaşmışlardır.

64

Strain et al. (2000) yaşlı erkeklerin sebze-meyve tüketim durumlarını saptamak için

yaptıkları çalışmada; araştırmaya katılanların sadece %4.3’ünün önerilen düzeyde,

%33.3’ünün günlük 1 ve daha az porsiyon meyve-sebze tükettiklerini, günlük 5 ve

üzerinde meyve-sebze tüketenlerin kan tokoferol ve karotenoid düzeylerinin 1 ve daha

az porsiyon alanlardan önemli bir şekilde yüksek bulunduğunu saptamışlardır.

McBee et al. (2001) yaptıkları çalışmanın sonucunda; yaşlı katılımcıların yaş, cinsiyet

veya eğitim fark etmeksizin günlük 4.5 porsiyon sebze-meyve tükettiklerini, yaşlıların

sadece %50.0’sinin günlük 5 porsiyon sebze-meyve tüketilmeli önerisinin farkında

olduğunu saptamışlardır.

Baker and Wardle (2003) yaptıkları çalışmada; erkeklerin %16.0’sının, kadınların

%34.0’ünün günlük 5 porsiyon sebze ve meyve tükettiklerini saptamışlardır.

Yaman vd. (2003), yaşlıların %67.1’inin 1-2 porsiyon, %24.4’ünün 3-4 porsiyon,

%6.7’sinin 5 ve üzerinde meyve ve sebze tükettiklerini saptamışlardır.

Araştırma sonucunda yaş grupları ve cinsiyet dikkate alınarak ortalama sebze-meyve

tüketim miktarları hesaplanmıştır. Sonuçlar çizelge 4.27’deki gibidir.

Çizelge 4.27 Yaşlıların ortalama sebze-meyve porsiyon sayısı

Çizelge 4.27’den sebze-meyve tüketim miktarları yaş gruplarına ve cinsiyete göre

değerlendirildiğinde; yaşlıların günlük yaklaşık 3 porsiyon sebze ve meyve tükettikleri

görülmektedir.

Tüketilen ortalama sebze-meyve (porsiyon)

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Meyve 1.44±0.70 1.56±0.65 0.084 1.56±0.72 1.43±0.63 3.027

Sebze 1.48±0.73 1.52±0.09 0.008 1.55±0.75 1.45±0.67 1.475

Toplam 2.92±1.16 3.10±1.12 2.033 3.13±1.17 2.89±1.10 1.362

65

Yaşlıların tükettikleri sebze ve meyve porsiyonları cinsiyet ve yaş grupları açısından


Rakıcıoğlu vd. (2005) toplam meyve tüketiminin huzurevinde yaşayan yaşlı erkeklerde

297±22.6 g, ev ortamında yaşayan yaşlı erkeklerde 403±238.8 g (~5 porsiyon),

huzurevinde yaşayan yaşlı kadınlarda 346±183.2 g ev ortamında yaşayan yaşlı

kadınlarda 438±257.0 g (~5 porsiyon) olduğunu saptamışlardır.

4.4.2 Yaşlıların sebze tüketim tercihleri Araştırmaya katılanlara sebzeleri ne şekilde tüketmeyi tercih ettikleri sorulmuş ve bir

sıralama yapmaları istenmiştir. Elde edilen veriler çizelge 4.28’de verilmiştir.

Çizelge 4.28 Yaşlıların sebze tercihleri ortalama puanları

*p<0.01 ** p<0.05 Çizelge yaşlıların sebze tüketim tercihleri yaş gruplarına göre incelendiğinde; sebze

tüketim tercih sıralamasının her iki yaş grubunda da pişmiş sebze, çiğ sebze ve sebze

suyu şeklinde olduğu görülmektedir.

Ortalamalar arasında yapılan istatistiksel karşılaştırmada, yaş grubu açısından yaşlıların

çiğ sebze ve sebze suyu tercihleri önemli (p<0.05), pişmiş sebze tercihi önemsiz


Aynı çizelgede görüldüğü gibi; kadınlarda sebze tüketim tercih puan ortalamaları pişmiş

sebze için 1.87±0.353, çiğ sebze için 1.06±0.4289 ve sebze suyu için 0.03±0.180,

Sebze tüketim tercihi

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Pişmiş 1.88±0.337 1.87±0.367 0.164 1.87±0.353 1.89±0.350 0.817

Çiğ 1.01±0.456 0.90±0.511 5.842** 1.06±0.428 0.86±0.518 9.805*

Sebze suyu 0.06±0.023 0.09±0.364 6.304** 0.03±0.180 0.12±0.382 26.945*

66

erkeklerde pişmiş sebze için 1.89±0.350, çiğ sebze için 0.86±0.518, sebze suyu için

0.12±0.382 bulunmuştur.

Cinsiyet açısından yaşlıların çiğ sebze ve sebze suyu tercihleri önemli (p<0.01), pişmiş

sebze tercihi önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

4.4.3 Yaşlıların meyve tüketim tercihleri Çizelge 4.29’da yaşlıların meyve tüketim tercihlerine ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Çizelge 4.29 Yaşlıların meyve tercihleri ortalama puanları

Meyve tüketim tercihleri

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Pişmiş 0.47±0.571 0.70±0.746 15.169* 0.59±0.646 0.56±0.691 1.180

Çiğ 1.87±0.432 1.58±0.728 71.957* 1.74±0.592 1.72±0.622 0.360

Meyve suyu 0.47±0.614 0.58±0.676 2.602 0.51±0.662 0.54±0.630 0.397

* p<0.01

Çizelge 4.29’dan yaşlıların meyve tüketim tercih ortalama puanları yaş gruplarına göre

incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda meyve tercih sıralamasının çiğ meyve

(1.87±0.432), meyve suyu (0.47±0.614), ve pişmiş meyve (0.47±0.571); 65-74 yaş

grubunda çiğ meyve (1.58±0.728), pişmiş meyve (0.70±0.746) ve meyve suyu

(0.58±0.676) şeklinde olduğu görülmektedir.

Yaşlıların pişmiş ve çiğ meyve tercihleri ile yaş grupları arasındaki fark önemli

(p<0.01), meyve suyu tercihleri önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Çizelgeye cinsiyete göre bakıldığında; kadınlarda meyve tercih sıralamasının çiğ meyve

(1.74±0.592), pişmiş meyve (0.59±0.646) ve meyve suyu (0.51±0.662); erkeklerde çiğ

meyve (1.72±0.622), pişmiş meyve (0.56±0.691) ve meyve suyu (0.54±0.630) şeklinde


67

Cinsiyete göre meyve tüketim tercihleri arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Rakıcıoğlu vd. (2002) beslenme eğitimi alan üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları

araştırmada; meyvelerin çoğunluğunun (%84.5), sebzelerin ancak %55’inin çiğ olarak

tüketildiğini saptamışlardır.

4.4.4 Yaşlıların sebzelerin pişirilmesinde tercih ettiği yöntemler Sağlık için önemli besin maddelerini ihtiva eden sebzelerden azami istifade edebilmek

için pişirilmelerine son derece dikkat etmek gerekmektedir (Koçak 2005). Sebzelerde

kullanılacak pişirme yönteminin seçimi amaca, kişilerin yeme alışkanlıklarına göre

değişir. Seçilecek pişirme yöntemi sebzelerin renk, lezzet, doku ve besin değerine farklı

etki eder dolayısıyla sebzelerin yeme kalitesine ve besin değerine en az olumsuz etkisi

olacak pişirme yöntemi seçilmelidir (Ünver 1987).

Çizelge 4.30’da sebzelerin pişirilmesinde tercih edilen yöntemlere ilişkin bilgiler yer

almaktadır.

Çizelge 4.30 Yaşlıların sebze pişirme tercihleri ortalama puanları

* p<0.05

Yaşlıların sebze pişirme yöntemleri tercihleri yaş gruplarına göre incelendiğinde; her iki

yaş grubunda da ilk iki sırayı buharda pişirme (sırasıyla 1.45±0.817, 1.34±0.828) ve

haşlama yönteminin (sırasıyla 0.83±0.789, 0.99±0.866 ) aldığı görülmektedir.

Sebze pişirme yöntemleri

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Buharda pişirme

1.45±0.817 1.34±0.828 0.457 1.44±0.815 1.36±0.830 0.469

Haşlama 0.83±0.789 0.99±0.866 1.977 0.88±0.802 0.93±0.856 1.877

Yağda kızartma

0.44±0.652 0.35±0.562 6.236* 0.37±0.619 0.43±0.606 0.350

Közleme 0.14±0.418 0.17±0.413 0.797 0.18±0.454 0.12±0.371 6.092*

68

Yaş grubuna göre yağda kızartma yöntemi tercihi önemli (p<0.05), diğerleri önemsiz


Aynı çizelgeden sebze pişirme yöntemleri cinsiyetlere göre incelendiğinde; benzer bir

tercih sıralaması olduğu görülmektedir. Hem kadın hem de erkeklerde ilk iki sırayı

buharda pişirme ve haşlama yöntemleri alırken, közleme yöntemini tercih eden

kadınların ortalamalarının erkeklerden yüksek ve istatistiksel yönden farkın önemli

(p<0.05), diğer yöntemlerdeki farkın ise önemsiz olduğu bulunmuştur (p>0.05).

Yaman vd. (2003) yaşlıların besin hazırlama ve pişirme yöntemlerinden en çok haşlama

(%88.0), fırında pişirme (%68.0), kızartma (%61.8) ve ızgara yöntemini (%61.3) tercih

ettiklerini saptamıştır.

Çalış (2005) ailelerin beslenme alışkanlıkları üzerinde yaptığı çalışmada; sebze pişirme

uygulamalarında, kadınların en çok kendi suyunda veya az suda pişirme (%68.2), yağda

kavurup, az suda pişirme (%18.6) ve haşlayıp, suyunu döküp pişirme (%12.8)

yöntemlerini uyguladıklarını saptamıştır.

4.4.5 Yaşlıların mevsime göre sebze tüketim tercihleri Mevsime göre yaşlıların sebzeleri tüketim tercihlerine ilişkin bilgiler çizelge 4.31’de

verilmiştir.

Çizelge 4.31’den yaşlıların kış mevsiminde sebze tüketim tercihleri ortalama puanları

yaş gruplarına göre incelendiğinde; “taze” tüketmeyi tercih edenlerin her iki yaş

grubunda da ilk sırada yer aldığı ve 65-74 yaş grubundakilerin ortalama tercih

puanlarının (1.54±0.84), 50-64 yaş grubundakilerden yüksek olduğu görülmektedir

(1.40±0.894).

Yapılan istatistiksel analizde yaş grupları arasında taze ve konserve sebze tercih

puanları açısından farklılık önemli (p<0.01), diğerleri önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

69

Çizelge 4.31 Mevsime göre yaşlıların sebze tercih ortalama puanları

* p<0.01 **p<0.05

Cinsiyet dikkate alındığında; kadınlarda ve erkeklerde kış mevsimindeki ilk iki tercih

taze (sırasıyla 1.42±0.884, 1.52±0.833) ve kurutulmuş (sırasıyla 0.61±0.784,

0.56±0.737) olarak belirlenmiştir.

Cinsiyet ile kış mevsiminde sebze tüketim tercihleri arasındaki fark önemsiz


Yaz mevsiminde yine sebzeleri taze tüketmek isteyenler ilk sırayı alırken, 65-74 yaş

grubunda kurutulmuş (0.11±0.318), 50-64 yaş grubunda ise konserve (0.10±0.301)

sebze tüketmeyi tercih edenlerin puanları yüksek bulunmuştur.

Ortalamalar arası önemlilik analizi sonucunda da yaş grupları ile kurutulmuş ve

konserve sebze tüketim tercihleri arasındaki fark önemli olarak belirlenmiştir (p<0.05).

Yaz mevsiminde sebze tüketim tercihleri cinsiyete göre incelendiğinde; kadınlarda taze

(2.00±0.000), kurutulmuş, konserve (0.06±0.250) ve dondurulmuş (0.02±0.161);

KIŞ

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Taze 1.40±0.894 1.54±0.814 7.422* 1.42±0.884 1.52±0.833 3.609

Kurutulmuş 0.58±0.781 0.58±0.737 1.021 0.61±0.784 0.56±0.737 1.422

Dondurulmuş 0.44±0.602 0.46±0.638 0.718 0.48±0.610 0.43±0.628 0.005

Konserve 0.35±0.617 0.26±0.491 8.175* 0.32±0.596 0.30±0.527 1.389

YAZ

Taze 1.99±0.070 1.99±0.080 0.029 2.00±0.000 1.98±0.115 8.276*

Kurutulmuş 0.07±0.287 0.11±0.318 4.451** 0.06±0.250 0.12±0.346 9.662*

Dondurulmuş 0.08±0.274 0.05±0.232 2.898 0.02±0.161 0.11±0.318 39.719*

Konserve 0.10±0.301 0.06±0.272 4.655** 0.06±0.250 0.10±0.322 4.115**

70

erkeklerde taze (1.98±0.115), kurutulmuş (0.12±0.346), dondurulmuş (0.11±0.318) ve

konserve (0.10±0.322) olarak sıralanmaktadır.

Cinsiyetler arasında taze, kurutulmuş dondurulmuş (p<0.01) ve konserve tercih puanları

farkı önemli bulunmuştur (p<0.05).

4.4.6 Yaşlıların mevsime göre meyve tüketim tercihleri

Mevsime göre meyvelerin tüketilmesinde tercih edilen yöntemler çizelge 4.32’deki

gibidir.

Çizelge 4.32 Mevsime göre yaşlıların meyve tercih ortalama puanları

* p<0.01 ** p<0.05

Hem yaş grupları ve cinsiyet hem de yaz ve kış mevsimi dikkate alındığında meyvelerin

taze olarak tüketilme tercihinin ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bunu kurutulmuş

meyve izlemektedir.

Çizelge 4.32’den yaşlıların kış mevsiminde meyve tüketim tercihleri yaş gruplarına göre

incelendiğinde; 50-64 yaş grubunda ilk iki tercih taze (1.91±0.389), kurutulmuş

KIŞ

YAŞ GRUBU

t

CİNSİYET



Taze 1.91±0.389 1.97±0.237 8.162* 1.94±0.323 1.94±0.332 0.117

Kurutulmuş 0.27±0.523 0.28±0.482 0.000 0.30±0.514 0.25±0.494 1.793

Dondurulmuş 0.20±0.406 0.12±0.334 14.232* 0.13±0.341 0.20±0.406 11.775*

Konserve 0.07±0.287 0.01±0.118 23.866* 0.04±0.196 0.05±0.253 1.073

YAZ

Taze 1.99±0.070 1.99±0.080 0.029 1.99±0.080 1.99±0.080 0.000

Kurutulmuş 1.15±0.382 0.17±0.377 0.262 0.11±0.318 0.21±0.427 22.241*

Dondurulmuş 0.01±0.136 0.04±0.202 5.843** 0.06±0.080 0.05±0.225 24.538*

Konserve 0.02±0.157 0.00±0.000 15.234* 0.06±0.080 0.02±0.140 4.095**

71

(0.27±0.523); 65-74 yaş grubunda yine taze (1.97±0.237), kurutulmuş (0.28±0.482)

olarak görülmektedir.

Yapılan istatistiksel analizde kış mevsiminde; yaş grupları arasında taze, dondurulmuş

ve konserve meyve tercih puanları açısından farklılıklar önemli (p<0.01), kurutulmuş

meyve tercih puanı önemsiz (p>0.05), cinsiyet göre ise dondurulmuş meyve tüketimi

önemli, diğerleri önemsiz bulunmuştur (p>0.05).

Yaz mevsiminde ise yaş grupları arasında dondurulmuş (p<0.05) ve konserve meyve

tercih puanları önemli (p<0.01), diğerleri önemsiz (p>0.05), cinsiyetler arasında

kurutulmuş, dondurulmuş (p<0.01) ve konserve tercih puanları önemli (p<0.05), taze

meyve tercih puanı önemsiz bulunmuştur (p>0.05) .

4.4.7 Yaşlıların cinsiyetlerine göre sebze tüketim sıklıkları

Çizelge 4.33’ten sebzelerin yüzde tüketim puanları dikkate alındığında; kadınlarda ilk

sıraları domates (%91.8), salatalık (%91.2), kuru soğan (%88.5), kıvırcık (%81.5) ve

maydanozun (%80.8); erkeklerde ise domates (%94.7), salatalık (%87.1), kuru soğan

(%86.1), maydanoz (%82.1) ve kıvırcığın (%74.5) aldığı görülmektedir.

Çizelgeye genel örnekleme göre bakıldığında; aynı şekilde domates (%93.3), salatalık

(%89.1) ve kuru soğanın (%87.3) ilk sıralarda olduğu görülmektedir. En az tüketilen

sebzelerin ise börülce (%13.4), yer elması (%14.3) ve pancar (%14.7) olduğu

belirlenmiştir.

Çizelgeden her gün tüketilen sebzeler cinsiyete göre incelendiğinde yüzde tüketim

puanlamasında olduğu gibi kadınların, sırasıyla domates (%84.7), salatalık (%74.7),

kuru soğan (%72.7) ve kıvırcığı (%57.3); erkeklerin, domates (%83.3), salatalık

(%62.7), kuru soğan (%59.3) ve maydanozu (%56.0) tükettikleri görülmektedir.

72

Kadınlar tarafından hiç tüketilmeyen sebzeler brüksel lahanası (%60.0 ), yer elması

(%59.3), enginar (%56.7),brokoli (%561.3); erkeklerde ise brüksel lahanası (%72.0),

kereviz (%56.7), brokoli ve enginar (%56.0) olarak belirlenmiştir.

Antioksidanlar ve vitaminler bakımından zengin olan bu sebzelerin yaşlılar tarafından

hiç tüketilmemesinin beslenme alışkanlıkları arasında olmamasından ve pişirme

yöntemlerinin bilinmemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

73

Çizelge 4.33 Cinsiyete göre yaşlıların sebzeleri tüketme sıklıkları

Sebzeler Cinsiyet Her Gün Günaşırı Haftada Bir 15 Günde Bir Seyrek

Hiç Tüketmez Tp* Ytp**

S % S % S % S % S % S %

Asma Yaprağı K - - 1 0.7 27 18.0 35 23.0 77 51.3 10 6.7 232 30.9 E - - 1 0.7 24 16.0 39 26.0 71 47.3 15 10.0 225 30.0 Toplam - - 2 0.7 51 17.0 74 24.7 148 49.3 25 8.3 457 30.5

Bakla K - - 5 3.3 31 20.7 30 52.6 51 34.0 33 22.0 224 29.9 E 1 0.7 2 1.3 22 14.7 27 18.0 51 34.0 47 32.3 184 24.5 Toplam 1 0.3 7 2.3 53 17.7 57 19.0 102 34.0 102 34.0 408 27.2

Bamya K - - 4 2.7 25 16.7 37 24.7 70 46.7 14 9.3 235 31.3 E 1 0.7 1 0.7 30 20.0 31 20.7 65 43.3 22 14.7 226 30.1 Toplam 1 0.3 5 1.7 55 18.3 68 22.7 135 45.0 36 12.0 461 30.7

Bezelye K - - 4 2.7 24 16.0 52 34.7 56 37.3 14 9.3 248 33.1 E - - 2 1.3 29 19.3 50 33.3 44 29.3 25 16.7 239 31.9 Toplam - - 6 2.0 53 17.7 102 34.0 100 33.3 39 13.0 487 32.5

Brokoli K 3 2.0 3 2.0 22 14.7 11 7.3 34 22.7 77 51.3 149 19.9 E 2 1.3 4 2.7 16 10.7 13 8.7 31 20.7 84 56.0 131 17.5 Toplam 5 1.7 7 2.3 38 12.7 24 8.0 65 21.7 161 53.7 280 18.7

Çarliston Biber

K 46 30.7 30 20.0 37 24.7 12 8.0 14 9.3 11 7.3 499 66.5 E 48 32.0 33 22.0 29 19.3 13 8.7 10 6.7 17 11.3 495 66.0 Toplam 94 31.3 63 21.0 66 22.0 25 8.3 24 8.0 28 9.3 994 66.3

Dolmalık Biber

K 1 0.7 8 5.3 93 62.0 28 18.7 16 10.7 4 2.7 388 51.7 E 4 2.7 5 3.3 93 62.0 27 18.0 13 8.7 8 5.3 386 51.5 Toplam 5 1.7 13 4.3 186 62.0 55 18.3 29 9.7 12 4.0 774 51.6

Kırmızı Biber K 14 9.3 10 6.7 19 12.7 27 18.0 41 61.2 39 26.0 292 38.9 E 11 7.3 15 10.0 27 18.0 27 18.0 26 17.3 44 29.3 276 36.8 Toplam 25 8.3 25 8.3 46 15.3 54 18.0 67 22.3 83 27.7 568 37.9

*Toplam puan **Yüzde tüketim puanı

74

Çizelge 4.33 Cinsiyete göre yaşlıların sebzeleri tüketme sıklıkları (devam)

Sebzeler Cinsiyet Her gün Günaşırı Haftada bir 15 Günde bir Seyrek Hiç tüketmez

Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Börülce K 1 0.7 1 0.7 11 7.3 17 11.3 26 17.3 94 62.7 102 13.6 E 1 0.7 2 1.3 13 8.7 11 7.3 25 16.7 98 65.3 99 13.2 Toplam 2 0.7 3 1.0 24 8.0 28 9.3 51 17.0 192 64.0 201 13.4

Domates K 127 84.7 8 5.3 4 2.7 3 2.0 4 2.7 4 2.7 689 91.8 E 125 83.3 16 10.7 3 2.0 6 4.0 - - - - 710 94.7 Toplam 252 84.0 24 8.0 7 2.3 9 3.0 4 1.3 4 1.3 1399 93.3

Enginar K 1 0.7 - - 17 11.3 11 7.3 36 24.0 85 56.7 114 15.2 E 2 1.3 3 2.0 5 3.3 13 8.7 43 28.7 84 56.0 106 14.1 Toplam 3 1.0 3 1.0 22 7.3 24 8.0 79 26.3 169 56.3 220 14.7

Taze Fasulye K 6 4.0 11 7.3 102 68.0 22 14.7 8 5.3 1 0.7 432 57.6 E 8 5.3 12 8.0 104 69.3 19 12.7 7 4.7 - - 445 59.3 Toplam 14 4.7 23 7.7 206 68.7 41 13.7 15 5.0 1 0.3 877 58.5

Havuç K 58 38.7 30 20.0 30 20.0 11 7.3 18 12.0 3 2.0 540 72.0 E 37 24.7 52 34.7 33 22.0 11 7.3 14 9.3 3 2.0 528 70.4 Toplam 95 31.7 82 27.3 63 21.0 22 7.3 32 10.7 6 2.0 1068 71.2

Salatalık K 112 74.7 22 14.7 6 4.0 9 6.0 - - 1 0.7 684 91.2 E 94 62.7 35 23.3 11 7.3 4 2.7 2 1.3 4 2.7 653 87.1 Toplam 206 68.7 57 19.0 17 5.7 13 4.3 2 0.7 5 1.7 1337 89.1

Balkabağı K 3 2.0 - - 11 7.3 32 21.3 80 53.3 24 16.0 192 25.6 E - - - - 11 7.3 36 24.0 75 50.0 28 18.7 180 24.0 Toplam 3 1.0 - - 22 7.3 68 22.7 155 51.7 52 17.3 372 24.8

Dolmalık Kabak

K 3 2.0 2 1.3 64 42.7 36 24.0 28 18.7 17 11.3 315 42.0 E 1 0.7 4 2.7 69 46.0 43 28.7 23 15.3 10 6.7 337 44.9 Toplam 4 1.3 6 2.0 133 44.3 79 26.3 51 17.0 27 9.0 657 43.8

75



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Karnabahar K 2 1.3 2 1.3 38 25.3 41 27.3 49 32.7 18 12.0 263 35.1 E 1 0.7 3 2.0 29 19.3 37 24.7 56 37.3 24 16.0 234 31.2 Toplam 3 1.0 5 1.7 67 22.3 78 26.0 105 35.0 42 14.0 497 33.1

Kereviz K 1 0.7 - - 16 10.7 17 11.3 34 22.7 82 54.7 121 16.1 E - - 3 2.0 14 9.3 17 11.3 31 20.7 85 56.7 119 15.9 Toplam 1 0.3 4 1.3 30 10.0 34 11.3 64 21.3 167 55.7 240 16.0

Kıvırcık K 86 57.3 27 18.0 16 10.7 9 6.0 7 4.7 5 3.3 611 81.5 E 61 40.7 44 29.3 16 10.7 11 7.3 8 5.3 10 6.7 559 74.5 Toplam 147 49.0 71 23.7 32 10.7 20 6.7 15 5.0 15 5.0 1170 78.0

Ispanak K 8 5.3 4 2.7 83 55.3 37 24.7 14 9.3 4 2.7 393 52.4 E 7 4.7 8 5.3 87 58.0 28 18.7 15 10.0 5 3.3 399 53.2 Toplam 15 5.0 12 4.0 170 56.7 65 21.7 29 9.7 9 3.0 792 52.8

Beyaz Lahana K 1 0.7 6 4.0 33 22.0 46 30.7 49 32.7 15 10.0 269 35.9 E 2 1.3 8 5.3 30 20.0 43 28.7 49 32.7 18 12.0 267 35.6 Toplam 3 1.0 14 4.7 63 21.0 89 29.7 98 32.7 33 11.0 536 35.7

Kara Lahana K - - 3 2.0 11 7.3 22 14.7 40 26.7 74 49.3 129 17.2 E 3 2.0 8 5.3 23 15.3 17 11.3 29 19.3 70 46.7 174 23.2 Toplam 3 1.0 11 3.7 34 11.3 39 13.0 69 23.0 144 48.0 303 20.2

Kırmızı Lahana

K 18 12.0 19 12.7 17 11.3 17 11.3 36 24.0 43 28.7 287 38.3 E 18 12.0 26 17.3 20 13.3 20 13.3 32 21.3 34 22.7 326 43.5 Toplam 36 12.0 45 15.0 37 12.3 37 12.3 68 22.7 77 25.7 613 40.9

Brüksel Lahana

K - - - - 14 9.3 15 10.0 31 20.7 90 60.0 103 13.7 E - - - - 2 1.3 13 8.7 27 18.0 108 72.0 59 7.9 Toplam - - - - 16 5.3 28 9.3 58 19.3 198 66.0 162 10.8

Mantar K 3 2.0 2 1.3 19 12.7 34 22.7 74 49.3 18 12.0 222 29.6 E 4 2.7 6 4.0 17 11.3 32 21.3 65 43.3 26 17.3 224 29.9 Toplam 7 2.3 8 2.7 36 12.0 66 22.0 139 46.3 44 14.7 446 29.7

76



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Marul K 62 41.3 35 23.3 33 22.0 12 8.0 7 4.7 1 0.7 580 77.3 E 54 36.0 47 31.3 26 17.3 10 6.7 7 4.7 6 4.0 563 75.1 Toplam 116 38.7 82 27.3 59 19.7 22 7.3 14 4.7 7 2.3 1143 76.2

Maydanoz K 83 55.3 26 17.3 20 13.3 9 6.0 9 6.0 3 2.0 606 80.8 E 84 56.0 33 22.0 15 10.0 6 4.0 7 4.7 5 3.3 616 82.1 Toplam 167 55.7 59 19.7 35 11.7 15 5.0 16 5.3 8 2.7 1222 81.5

Mısır K 6 4.0 3 2.0 15 10.0 28 18.7 81 54.0 16 10.7 224 29.9 E 4 2.7 4 2.7 33 22.0 21 14.0 68 45.3 20 13.3 245 32.7 Toplam 10 3.3 7 2.3 48 16.0 49 16.3 149 49.7 36 12.0 469 31.3

Nane K 55 36.7 24 16.0 21 14.0 11 7.3 32 21.3 7 4.7 488 65.1 E 43 28.7 26 17.3 28 18.7 10 6.7 35 23.3 8 5.3 458 61.1 Toplam 98 32.7 50 16.7 49 16.3 21 7.0 67 22.3 15 50 946 63.1

Pancar K 2 1.3 - - 7 4.7 12 8.0 54 36.0 75 50.0 109 14.5 E - - 3 2.0 7 4.7 13 8.7 53 35.3 74 49.3 112 14.9 Toplam 2 0.7 3 1.0 14 4.7 25 8.3 107 35.7 149 49.7 221 14.7

Patlıcan K 5 3.3 13 8.7 85 56.7 39 26.0 7 4.7 1 0.7 417 55.6 E 7 4.7 15 10.0 94 62.7 24 16.0 6 4.0 4 2.7 431 57.5 Toplam 12 4.0 28 9.3 179 59.7 63 21.0 13 4.3 5 1.7 848 56.5

Patates K 12 8.0 45 30.0 74 49.3 15 10.0 1 0.7 3 2.0 493 65.7 E 10 6.7 49 32.7 77 51.3 7 4.7 1 0.7 6 4.0 492 65.6 Toplam 22 7.3 94 31.3 151 50.3 22 7.3 2 0.7 9 3.0 985 65.7

Pazı K 1 0.7 2 1.3 18 12.0 17 11.3 44 29.3 68 45.3 145 19.3 E - - 3 2.0 25 16.7 23 15.3 36 24.0 63 42.0 169 22.5 Toplam 1 0.3 5 1.7 43 14.3 40 13.3 80 26.7 131 43.7 314 20.9

Pırasa K 4 2.7 3 2.0 63 42.0 40 26.7 28 18.7 12 8.0 329 43.9 E 5 3.3 3 2.0 62 41.3 41 27.3 23 15.3 16 10.7 328 43.7 Toplam 9 3.0 6 2.0 125 41.7 81 27.0 51 17.0 28 9.3 657 43.8

77



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Roka K 6 4.0 10 6.7 18 12.0 16 10.7 35 23.3 65 43.3 191 25.5 E 10 6.7 13 8.7 14 9.3 15 10.0 24 16.0 74 49.3 198 26.4 Toplam 16 5.3 23 7.7 32 10.7 31 10.3 59 19.7 139 46.3 389 25.9

Sarımsak K 58 38.7 32 21.3 27 18.0 10 6.7 15 10.0 8 5.3 534 71.2 E 50 33.3 34 22.7 29 19.3 17 11,3 13 8.7 7 4.7 520 69.3 Toplam 108 36.0 66 22.0 56 18.7 27 9.0 28 9.3 15 5.0 1054 70.3

Semizotu K 3 2.0 9 6.0 50 33.3 26 17.3 37 24.7 25 16.7 290 38.7 E 6 4.0 18 12.0 39 26.0 31 20.7 23 15.3 33 22.0 304 40.5 Toplam 9 3.0 27 9.0 89 29.7 57 19.0 60 20.0 58 19.3 594 37.9

Kuru Soğan

K 109 72.7 20 13.3 7 4.7 5 3.3 8 5.3 1 0.7 664 88.5 E 89 59.3 38 25.3 14 9.3 3 2.0 1 0.7 5 3.3 646 86.1 Toplam 198 66.0 58 19.3 21 7.0 8 2.7 9 3.0 6 2.0 1310 87.3

Yeşil Soğan

K 45 30.0 43 28.7 29 19.3 10 6.7 18 12.0 5 3.3 522 69.6 E 54 36.0 38 25.3 25 16.7 12 8.0 9 6.0 12 8.0 530 70.7 Toplam 99 33.0 81 27.0 54 18.0 22 7.3 27 9.0 17 5.7 1052 70.1

Yer Elması

K 3 2.0 1 0.7 8 5.3 8 5.3 41 27.3 89 59.3 100 13.3 E 3 2.0 4 2.7 3 2.0 17 11.3 40 26.7 83 55.3 114 15.2 Toplam 6 2.0 5 1.7 11 3.7 25 8.3 81 27.0 172 57.3 214 14.3

Tere K 26 17.3 16 10.7 39 26.0 21 14.0 31 20.7 17 11.3 384 51.2 E 29 19.3 19 12.7 36 24.0 12 8.0 35 23.3 19 12.7 388 51.7 Toplam 55 18.3 35 11.7 75 25.0 33 11.0 66 22.0 36 12.0 772 51.5

Turp K 19 12.7 18 12.0 30 20.0 19 12.7 45 30.0 19 12.7 340 45.3 E 19 12.7 25 16.7 27 18.0 13 8.7 44 29.3 22 14.7 346 46.1 Toplam 38 12.7 43 14.3 57 19.0 32 10.7 89 29.7 41 13.7 686 45.7

78

4.4.8 Yaşlıların cinsiyetlerine göre meyve tüketim sıklıkları

Çizelge 4.33 cinsiyete göre incelendiğinde; kadınların en çok karpuz (%84.0), limon

(%82.4), mandalina (%79.2) ve portakal (%79.6); erkeklerin portakal (%87.1), karpuz

(%82.9), mandalina (%82.1) ve limonu (%81.7) tükettikleri görülmektedir.

Genel örneklemde ise; ilk sıraları karpuz (%83.5), portakal (%83.3), limon (%82.1) ve

mandalinanın (%80.7) aldığı saptanmıştır.En az tüketilen meyvelerin ise böğürtlen

(%17.3), hurma (%20.5) ve kivi (%26.9) olduğu saptanmıştır.

Çizelgeden her gün tüketilen meyvelere bakıldığında; kadınların %68.0’inin elmayı,

%67.3’ünün limonu, %65.3’ünün karpuzu; erkeklerin, %65.3’ünün portakalı,

%58.7’sinin limonu, %57.3’ünün elmayı tükettikleri belirlenmiştir.

Hiç tüketilmeyen meyvelerin ise kadınlarda ve erkeklerde sırasıyla böğürtlen, hurma ve

kivi (kadınlar %42.0, %28.7, erkekler %50.0, %34.7, %32.3) olduğu görülmektedir.

Rakıcıoğlu vd. (2002) beslenme eğitimi alan yüksekokul öğrencileri üzerinde yaptıkları

araştırmada; öğrencilerin sebzelerden en çok lahana (%35.0), domates (%24.0), ıspanak

(%13.0), bezelyeyi (%9.5) sevdiklerini; meyvelerden ise elma (%23.5), muz (%20.0),

karpuz (%9.5) ve çileği (%9.0) sevdiklerini saptamışlardır.

Ayar ve Sürücüoğlu (2003) yaşlıların besin tüketim sıklıklarına göre dağılımını

incelediklerinde; her gün tüketilme oranı en yüksek besinlerin başında meyve (%77.0)

ve sebzelerin (%53.3) geldiğini saptamıştır.

79

Çizelge 4.34 Cinsiyete göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları

Meyveler Cinsiyet Her gün Günaşırı Haftada bir 15 Günde bir Seyrek Hiç tüketmez

Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Armut K 16 10.7 21 14.0 55 36.7 22 14.7 29 19.3 7 4.7 402 53.6 E 14 9.3 27 18.0 61 40.7 19 12.7 25 16.7 4 2.7 424 56.5 Toplam 30 10.0 48 16.0 116 38.7 41 13.7 54 18.0 11 3.7 826 55.1

Ayva K 9 6.0 8 5.3 36 24.0 27 18.0 59 39.3 11 7.3 298 39.7 E 4 2.7 13 8.7 36 24.0 23 15.3 58 38.7 16 10.7 284 37.9 Toplam 13 4.3 21 7.0 72 24.0 50 16.7 117 39.0 27 9.0 582 38.8

Böğürtlen K 5 3.3 4 2.7 6 4.0 12 8.0 60 40.0 63 42.0 143 19.1 E 2 1.3 5 3.3 6 4.0 7 4.7 55 36.7 75 50.0 117 15.6 Toplam 7 2.3 9 3.0 12 4.0 19 6.3 115 38.3 138 46.0 260 17.3

Çilek K 24 16.0 27 18.0 55 36.7 15 10.0 21 14.0 8 5.3 444 59.2 E 32 21.3 29 19.3 43 28.7 19 12.7 25 16.7 2 1.3 588 78.4 Toplam 56 18.7 56 18.7 98 32.7 34 11.3 46 15.3 10 3.3 1032 68.8

Dut K 15 10.0 12 8.0 19 12.7 18 12.0 66 44.0 20 13.3 282 37.6 E 19 12.7 21 14.0 29 19.3 13 8.7 52 34.7 16 10.7 344 45.9 Toplam 34 11.3 33 11.0 48 16.0 31 10.3 118 39.3 36 12.0 626 41.7

Elma K 102 68.0 16 10.7 15 10.0 11 7.3 2 1.3 4 2.7 643 85.7 E 86 57.3 34 22.7 15 10.0 8 5.3 7 4.7 - - 634 84.5 Toplam 188 62.7 50 16.7 30 10.0 19 6.3 9 3.0 4 1.3 1277 85.1

Erik K 49 32.7 26 17.3 42 28.0 9 6.0 18 12.0 6 4.0 511 68.1 E 37 24.7 43 28.7 40 26.7 10 6.7 14 9.3 6 4.0 511 68.1 Toplam 86 28.7 69 23.0 82 27.3 19 6.3 32 10.7 12 4.0 1022 68.1

Greyfurt K 19 12.7 16 10.7 15 10.0 15 10.0 41 27.3 44 29.3 275 36.7 E 15 10.0 23 15.3 15 10.0 11 7.3 33 22.0 53 35.3 267 35.6 Toplam 34 11.3 39 13.0 30 10.0 26 8.7 74 24.7 97 32.3 542 36.1

80

Çizelge 4.34 Cinsiyete göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları (devam)


Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Hurma K 7 4.7 4 2.7 16 10.7 15 10.0 65 43.3 43 28.7 134 17.9 E 5 3.3 5 3.3 12 8.0 17 11.3 59 39.3 52 34.7 174 23.2 Toplam 12 4.0 9 3.0 28 9.3 32 10.7 124 41.3 95 31.7 308 20.5

İncir K 9 6.0 11 7.3 32 21.3 21 14.0 55 36.7 22 14.7 282 37.6 E 12 8.0 16 10.7 19 12.7 28 18.7 49 32.7 26 17.3 286 38.1 Toplam 21 7.0 27 9.0 51 17.0 49 16.3 104 34.7 48 16.0 568 37.9

Karpuz K 98 65.3 16 10.7 18 12.0 6 4.0 10 6.7 2 1.3 630 84.0 E 85 56.7 36 24.0 11 7.3 4 2.7 10 6.7 4 2.7 622 82.9 Toplam 183 61.0 52 17.3 29 9.7 10 3.3 20 6.7 6 2.0 1252 83.5

Kavun K 80 53.3 28 18.7 26 17.3 3 2.0 10 6.7 3 2.0 606 80.8 E 68 45.3 43 28.7 18 12.0 6 4.0 11 7.3 4 2.7 565 75.3 Toplam 148 49.3 71 23.7 44 14.7 9 3.0 21 7.0 7 2.3 1171 78.1

Kayısı K 39 26.0 30 20.0 45 30.0 15 10.0 17 11.3 4 2.7 497 66.3 E 32 21.3 40 26.7 44 29.3 13 8.7 14 9.3 7 4.7 492 65.6 Toplam 71 23.7 70 23.3 89 29.7 28 9.3 31 10.3 11 3.7 989 65.9

Kiraz K 39 26.0 33 22.0 43 28.7 12 8.0 17 11.3 6 4.0 497 66.3 E 43 28.7 41 27.3 36 24.0 14 9.3 12 8.0 4 2.7 527 70.3 Toplam 82 27.3 74 24.7 79 26.3 26 8.7 29 9.7 10 3.3 1024 68.3

Limon K 101 67.3 16 10.7 15 10.0 2 1.3 9 6.0 6 4.0 618 82.4 E 88 58.7 26 17.3 17 11.3 5 3.3 8 5.3 6 4.0 613 81.7 Toplam 189 63.0 42 14.0 32 10.7 7 2.3 17 5.7 12 4.0 1231 82.1

Mandalina K 78 52.0 26 17.3 22 14.7 12 8.0 10 6.7 2 1.3 594 79.2 E 79 52.7 32 21.3 28 18.7 2 1.3 5 3.3 4 2.7 616 82.1 Toplam 157 52.3 58 19.3 50 16.7 14 4.7 15 5.0 6 2.0 1210 80.7

81

Çizelge 4.34 Cinsiyete göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları (devam)


Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Muz K 13 8.7 16 10.7 50 33.3 25 16.7 36 24.0 10 6.7 365 48.7 E 12 8.0 17 11.3 42 28.0 28 18.7 46 30.7 5 3.3 656 47.5 Toplam 25 8.3 33 11.0 92 30.7 53 17.7 82 27.3 15 5.0 721 48.1

Nar K 13 8.7 5 3.3 30 20.0 33 22.0 50 33.3 19 12.7 291 38.8 E 7 4.7 9 6.0 39 26.0 22 14.7 49 32.7 24 16.0 281 37.5 Toplam 20 6.7 14 4.7 69 23.0 55 18.3 99 33.0 43 14.3 572 38.1

Portakal K 91 60.7 19 12.7 23 15.3 6 4.0 9 6.0 2 1.3 597 79.6 E 98 65.3 27 18.0 11 7.3 9 6.0 4 2.7 1 0.7 653 87.1 Toplam 189 63.0 46 15.3 34 11.3 15 5.0 13 4.3 3 1.0 1250 83.3

Şeftali K 53 35.3 36 24.0 37 24.7 8 5.3 13 8.7 3 2.0 549 73.2 E 38 25.3 48 32.0 36 24.0 13 8.7 12 8.0 3 2.0 528 70.4 Toplam 91 30.3 84 28.0 73 24.3 21 7.0 25 8.3 6 2.0 1077 71.8

Üzüm K 70 46.7 40 26.7 18 12.0 11 7.3 8 5.3 3 2.0 594 79.2 E 63 42.0 51 34.0 15 10.0 12 8.0 8 5.3 1 0.7 596 79.5 Toplam 133 44.3 91 30.3 33 11.0 23 7.7 16 5.3 4 1.3 1190 79.3

Vişne K 15 10.0 17 11.3 44 29.3 16 10.7 48 32.0 10 6.7 355 47.3 E 16 10.7 21 14.0 27 18.0 17 11.3 57 38.0 12 8.0 336 44.8 Toplam 31 10.3 38 12.7 71 23.7 33 11.0 105 35.0 22 7.3 691 46.1

Kivi K 13 8.7 4 2.7 13 8.7 24 16.0 53 35.3 43 28.7 221 29.5 E 4 2.7 8 5.3 12 8.0 15 10.0 64 42.7 47 32.3 182 24.3 Toplam 17 5.7 12 4.0 25 8.3 39 13.0 117 39.0 90 30.0 403 26.9

82

4.4.9 Yaşlıların yaş gruplarına göre sebze tüketim sıklıkları

Çizelge 4.34 genel örnekleme göre incelendiğinde; yüzde tüketim puanı en yüksek

sebzenin domates (%93.3), daha sonra salatalık (89.1), kuru soğan (87.3), kıvırcık

(%78.0) olduğu görülmektedir. Yaşlıların yaş gruplarına göre en az tükettiği sebzenin

Brüksel lahana (%10.8), börülce (13.4) ve yer elması (%14.3) olduğu saptanmıştır.

Çizelge yaş gruplarına göre incelendiğinde ise genel toplamdakine benzer şekilde; 50-

64 yaş grubunda yüzde tüketim puanı en yüksek sebzelerin domates (%94.1), salatalık

(%89.5), kuru soğan (%86.9), maydanoz (%79.2); 65-74 yaş grubunda domates

(%92.1), salatalık (%88.6), kuru soğan (%87.6), kıvırcık (%82.1) olduğu görülmektedir.

Her gün tüketilen sebzeler arasında; hem 50-64, hem de 65-74 yaş grubunda en yüksek

oranı domates, salatalık, kuru soğan ve maydanozun aldığı görülmektedir (sırasıyla 50-

64 yaş grubu %84.3, %65.4, %63.5, %50.9; 65-74 yaş grubu %83.7, %72.3, %68.8,

%61.1).

Hiç tüketilmeyen sebzelerde ise; 50-64 yaş grubunda, börülce (%70.4), brüksel lahanası,

yer elması (%63.5) ve brokoli (%62.3); 65-74 yaş grubunda, brüksel lahanası (%68.8),

börülce (%56.7), enginar (%52.5) ve kara lahananın (%51.1) ilk sıralarda yer aldığı

saptanmıştır.

83

Çizelge 4.35 Yaş gruplarına göre yaşlıların sebzeleri tüketme sıklıkları

Sebzeler Yaş grubu Her gün Günaşırı Haftada bir 15 Günde bir Seyrek Hiç tüketmez

Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Asma Yaprağı

50-64 - - 1 0.6 28 17.6 38 23.9 83 52.2 9 5.7 247 31.1 65-74 - - 1 0.7 23 16.3 36 25.5 65 46.1 16 11.3 210 29.8 Toplam - - 2 0.7 51 17.0 74 24.7 148 49.3 25 8.3 457 30.5

Bakla 50-64 - - 3 1.9 29 18.2 27 17.0 66 41.5 34 21.4 219 27.5 65-74 1 0.7 4 2.8 24 17.0 30 21.3 36 25.5 46 32.6 189 26.8 Toplam 1 0.3 7 2.3 53 17.7 57 19.0 102 34.0 80 26.7 408 27.2

Bamya 50-64 - - 4 2.5 30 18.9 35 22.0 73 45.9 17 10.7 249 31.3 65-74 1 0.7 1 0.7 25 17.7 33 23.4 62 44.0 19 13.5 212 30.1 Toplam 1 0.3 5 1.7 55 18.3 68 22.7 135 45.0 36 12.0 461 30.7

Bezelye 50-64 - - 4 2.5 30 18.9 48 30.2 57 35.8 20 12.6 259 32.6 65-74 - - 2 1.4 23 16.3 54 38.3 43 30.5 19 13.5 228 32.3 Toplam - - 6 2.0 53 17.7 102 34.0 100 33.3 39 13.0 487 32.5

Brokoli 50-64 2 1.3 3 1.9 12 7.5 17 10.7 26 16.4 99 62.3 118 14.8 65-74 3 2.1 4 2.8 26 18.4 7 5.0 39 27.7 62 44.0 162 22.9 Toplam 5 1.7 7 2.3 38 12.7 24 8.0 65 21.7 161 53.7 280 18.7

Çarliston Biber

50-64 47 29.6 29 18.2 34 21.4 18 11.3 9 5.7 22 13.8 498 62.6 65-74 47 33.3 34 24.1 32 22.7 7 5.0 15 10.6 6 4.3 496 70.3 Toplam 94 31.3 63 21.0 66 22.0 25 8.3 24 8.0 28 9.3 994 66.3

Dolmalık Biber

50-64 3 1.9 8 5.0 95 59.7 36 22.6 12 7.5 5 3.1 416 52.3 65-74 2 1.4 5 3.5 91 64.5 19 13.5 17 12.1 7 5.0 358 50.8 Toplam 5 1.7 13 4.3 186 62.0 55 18.3 29 9.7 12 4.0 774 51.6

Kırmızı Biber

50-64 17 10.7 14 8.8 28 17.6 21 13.2 42 26.4 37 23.3 309 38.9 65-74 8 5.7 11 7.8 18 12.8 33 23.4 25 17.7 46 32.6 229 32.5 Toplam 25 8.3 25 8.3 46 15.3 54 18.0 67 22.3 83 27.7 538 35.9

84

Çizelge 4.35 Yaş gruplarına göre yaşlıların sebzeleri tüketme sıklıkları (devam)


Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Börülce 50-64 2 1.3 2 1.3 9 5.7 9 5.7 25 15.7 112 70.4 88 11.1 65-74 - - 1 0.7 15 10.6 19 13.5 26 18.4 80 56.7 113 16.0 Toplam 2 0.7 3 1.0 24 8.0 28 9.3 51 17.0 192 64.0 201 13.4

Domates 50-64 134 84.3 15 9.4 4 2.5 1 0.6 4 2.5 1 0.6 748 94.1 65-74 118 83.7 9 6.4 3 2.1 8 5.7 - - 3 2.1 651 92.3 Toplam 252 84.0 24 8.0 7 2.3 9 3.0 4 1.3 4 1.3 1399 93.3

Enginar 50-64 1 0.6 - - 12 7.5 10 6.3 41 25.8 95 59.7 102 12.8 65-74 2 1.4 3 2.1 10 7.1 14 9.9 38 27.0 74 52.5 118 16.7 Toplam 3 1.0 3 1.0 22 7.3 24 8.0 79 26.3 169 56.3 220 14.7

Taze Fasulye

50-64 9 5.7 18 11.3 94 59.1 28 17.6 10 6.3 - - 465 58.5 65-74 5 3.5 5 3.5 112 79.4 13 9.2 5 3.5 1 0.7 412 58.4 Toplam 14 4.7 23 7.7 206 68.7 41 13.7 15 5.0 1 0.3 877 58.5

Havuç 50-64 40 25.2 44 27.7 41 25.8 11 6.9 21 13.2 2 1.3 542 68.2 65-74 55 39.0 38 27.0 22 15.6 11 7.8 11 7.8 4 2.8 526 73.9 Toplam 95 31.7 82 27.3 63 21.0 22 7.3 32 10.7 6 2.0 1068 71.2

Salatalık 50-64 104 65.4 36 22.6 12 7.5 5 3.1 2 1.3 - - 712 89.5 65-74 102 72.3 21 14.9 5 3.5 8 5.7 - - 5 3.5 625 88.6 Toplam 206 68.7 57 19.0 17 5.7 13 4.3 2 0.7 5 1.7 1337 89.1

Balkabağı 50-64 3 1.9 - - 17 10.7 29 18.2 82 51.6 28 17.6 206 25.9 65-74 - - - - 5 3.5 39 27.7 73 51.8 24 17.0 166 23.5 Toplam 3 1.0 - - 22 7.3 68 22.7 155 51.7 52 17.3 372 24.8

Dolmalık Kabak

50-64 3 1.9 4 2.5 61 38.4 46 28.9 30 18.9 15 9.4 336 42.3 65-74 1 0.7 2 1.4 72 51.1 33 23.4 21 14.9 12 8.5 316 44.8 Toplam 4 1.3 6 2.0 133 44.3 79 26.3 51 17.0 27 9.0 652 43.5

85



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Karnabahar 50-64 3 1.9 1 0.6 34 21.4 38 23.9 59 37.1 24 15.1 256 32.2 65-74 - - 4 2.8 33 23.4 40 28.4 46 32.6 18 12.8 241 34.2 Toplam 3 1.0 5 1.7 67 22.3 78 26.0 105 35.0 42 14.0 497 33.1

Kereviz 50-64 1 0,6 - - 10 6.3 14 8.8 35 22.0 99 62.3 98 12.3 65-74 - - 3 2.1 20 14.2 20 14.2 30 21.3 68 48.2 142 20.1 Toplam 1 0.3 4 1.3 30 10.0 34 11.3 64 21.3 167 55.7 240 16.0

Kıvırcık 50-64 69 43.4 38 23.9 19 11.9 13 8.2 11 6.9 9 5.7 591 74.3 65-74 78 55.3 33 23.4 13 9.2 7 5.0 4 2.8 6 4.3 579 82.1 Toplam 147 49.0 71 23.7 32 10.7 20 6.7 15 5.0 15 5.0 1170 78.0

Ispanak 50-64 7 4.4 9 5.7 84 52.8 39 24.5 16 10.1 4 2.5 417 52.5 65-74 8 5.7 3 2.1 86 61.0 26 18.4 13 9.2 5 3.5 375 53.2 Toplam 15 5.0 12 4.0 170 56.7 65 21.7 29 9.7 9 3.0 792 52.8

Beyaz Lahana

50-64 2 1.3 7 4.4 35 22.0 48 30.2 48 30.2 19 11.9 287 36.1 65-74 1 0.7 7 5.0 28 19.9 41 29.1 50 35.5 14 9.9 249 35.3 Toplam 3 1.0 14 4.7 63 21.0 89 29.7 98 32.7 33 11.0 536 35.7

Kara Lahana

50-64 2 1.3 7 4.4 12 7.5 28 17.6 38 23.9 72 45.3 168 21.1 65-74 1 0.7 4 2.8 22 15.6 11 7.8 31 22.0 72 51.1 140 19.8 Toplam 3 1.0 11 3.7 34 11.3 39 13.0 69 23.0 144 48.0 308 20.6

Kırmızı Lahana

50-64 20 12.6 22 13.8 18 11.3 23 14.5 34 21.4 42 26.4 322 40.5 65-74 16 11.3 23 16.3 19 13.5 14 9.9 34 24.1 35 24.8 291 41.3 Toplam 36 12.0 45 15.0 37 12.3 37 12.3 68 22.7 77 25.7 613 40.9

Brüksel Lahana

50-64 - - - - 15 9.4 16 10.1 27 17.0 101 63.5 104 13.1 65-74 - - - - 1 0.7 12 8.5 31 22.0 97 68.8 58 8.2 Toplam - - - - 16 5.3 28 9.3 58 19.3 198 66.0 162 10.8

86



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Mantar 50-64 5 3.1 3 1.9 17 10.7 36 22.6 74 46.5 24 15.1 234 29.4 65-74 2 1.4 5 3.5 19 13.5 30 21.3 65 46.1 20 14.2 212 30.1 Toplam 7 2.3 8 2.7 36 12.0 66 22.0 139 46.3 44 14.7 446 29.7

Marul 50-64 62 39.0 47 29.6 32 20.1 8 5.0 7 4.4 3 1.9 617 77.6 65-74 54 38.3 35 24.8 27 19.1 14 9.9 7 5.0 4 2.8 526 74.6 Toplam 116 38.7 82 27.3 59 19.7 22 7.3 14 4.7 7 2.3 1143 76.2

Maydanoz 50-64 81 50.9 32 20.1 23 14.5 9 5.7 10 6.3 4 2.5 630 79.2 65-74 86 61.0 27 19.1 12 8.5 6 4.3 6 4.3 4 2.8 520 73.7 Toplam 167 55.7 59 19.7 35 11.7 15 5.0 16 5.3 8 2.7 1150 76.7

Mısır 50-64 8 5.0 4 2.5 24 15.1 29 18.2 71 44.7 22 13.8 257 32.3 65-74 2 1.4 3 2.1 24 17.0 20 14.2 78 55.3 14 9.9 132 18.7 Toplam 10 3.3 7 2.3 48 16.0 49 16.3 149 49.7 36 12.0 389 25.9

Nane 50-64 42 26.4 23 14.5 28 17.6 14 8.8 44 27.7 8 5.0 458 57.6 65-74 56 39.7 27 19.1 21 14.9 7 5.0 23 16.3 7 5.0 488 69.2 Toplam 98 32.7 50 16.7 49 16.3 21 7.0 67 22.3 15 5.0 946 63.1

Pancar 50-64 2 1.3 1 0.6 8 5.0 17 10.7 51 32.1 80 50.3 123 15.5 65-74 - - 2 1.4 6 4.3 8 5.7 56 39.7 69 48.9 98 13.9 Toplam 2 0.7 3 1.0 14 4.7 25 8.3 107 35.7 149 49.7 221 14.7

Patlıcan 50-64 7 4.4 17 10.7 88 55.3 33 20.8 12 7.5 2 1.3 445 56.0 65-74 5 3.5 11 7.8 91 64.5 30 21.3 1 0.7 3 2.1 403 57.1 Toplam 12 4.0 28 9.3 179 59.7 63 21.0 13 4.3 5 1.7 848 56.5

Patates 50-64 14 8.8 47 29.6 77 48.4 16 10.1 2 1.3 3 1.9 523 65.8 65-74 8 5.7 47 33.3 74 52.5 6 4.3 - - 9 3.0 462 65.5 Toplam 22 7.3 94 31.3 151 50.3 22 7.3 2 0.7 9 3.0 985 65.7

Pazı 50-64 1 0.6 2 1.3 16 10.1 26 16.4 37 23.3 77 48.4 150 18.9 65-74 - - 3 2.1 27 19.1 14 9.9 43 30.5 54 38.3 164 23.3 Toplam 1 0.3 5 1.7 43 14.3 40 13.3 80 26.7 131 43.7 314 20.9

87



Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Pırasa 50-64 3 1.9 3 1.9 57 35.8 43 27.0 34 21.4 19 11.9 318 40.0 65-74 6 4.3 3 2.1 68 48.2 38 27.0 17 12.1 9 6.4 339 48.1 Toplam 9 3.0 6 2.0 125 41.7 81 27.0 51 17.0 28 9.3 657 43.8

Roka 50-64 9 5.7 13 8.2 19 11.9 15 9.4 28 17.6 75 47.2 212 26.7 65-74 7 5.0 10 7.1 13 9.2 16 11.3 31 22.0 64 45.4 177 25.1 Toplam 16 5.3 23 7.7 32 10.7 31 10.3 59 19.7 139 46.3 389 25.9

Sarımsak 50-64 49 30.8 29 18.2 33 20.8 20 12.6 18 11.3 10 6.3 518 65.1 65-74 59 41.8 37 26.2 23 16.3 7 5.0 10 7.1 5 3.5 536 76.0 Toplam 108 36.0 66 22.0 56 18.7 27 9.0 28 9.3 15 5.0 1054 70.3

Semizotu 50-64 5 3.1 18 11.3 40 25.2 29 18.2 33 20.8 34 21.4 308 38.7 65-74 4 2.8 9 6.4 49 34.8 28 19.9 27 19.1 24 17.0 286 40.6 Toplam 9 3.0 27 9.0 89 29.7 57 19.0 60 20.0 58 19.3 594 39.6

Kuru Soğan 50-64 101 63.5 31 19.5 15 9.4 6 3.8 5 3.1 1 0.6 691 86.9 65-74 97 68.8 27 19.1 6 4.3 2 1.4 4 2.8 5 3.5 619 87.8 Toplam 198 66.0 58 19.3 21 7.0 8 2.7 9 3.0 6 2.0 1310 87.3

Yeşil soğan 50-64 56 35.2 45 28.3 34 21.4 5 3.1 11 6.9 8 5.0 583 73.3 65-74 43 30.5 36 25.5 20 14.2 17 12.1 16 11.3 9 6.4 469 66.5 Toplam 99 33.0 81 27.0 54 18.0 22 7.3 27 9.0 17 5.7 1052 70.1

Yer Elması 50-64 4 2.5 3 1.9 5 3.1 8 5.0 38 23.9 101 63.5 101 12.7 65-74 2 1.4 2 1.4 6 4.3 17 12.1 43 30.5 71 50.4 113 16.0 Toplam 6 2.0 5 1.7 11 3.7 25 8.3 81 27.0 172 57.3 214 14.3

Tere 50-64 23 14.5 20 12.6 41 25.8 19 11.9 37 23.3 19 11.9 393 49.4 65-74 32 22.7 15 10.6 34 24.1 14 9.9 29 20.6 17 12.1 379 53.7 Toplam 55 18.3 35 11.7 75 25.0 33 11.0 66 22.0 36 12.0 772 51.5

Turp 50-64 16 10.1 23 14.5 33 20.8 20 12.6 43 27.0 24 15.1 354 44.5 65-74 22 15.6 20 14.2 24 17.0 12 8.5 46 32.6 17 12.1 332 47.1 Toplam 38 12.7 43 14.3 57 19.0 32 10.7 89 29.7 41 13.7 686 45.7

88

4.4.10 Yaşlıların yaş gruplarına göre meyve tüketim sıklıkları

Çizelge yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde; 50-64 yaş grubunda yüzde tüketim

puanı en yüksek meyvelerin sırasıyla karpuz (%83.9), elma (%82.1), portakal (%82.0)

ve limon (%80.9); 65-74 yaş grubunda elma (%88.5), portakal (%88.2), limon (%84.7)

ve mandalina (%83.4) olduğu görülmektedir.

Genel örneklemde; yüzde tüketim puanı en yüksek meyvelerin elma (%85.1), portakal

(%84.9) ve karpuz (%83.3); yüzde tüketim puanı en az olan ilk üç meyvenin ise

böğürtlen (17.3), kivi (%22.5) ve hurma (%24.5) olduğu saptanmıştır.

Her gün tüketilen meyvelere çizelgeden bakıldığında; 50-64 yaş grubunda, karpuz

(%61.0), elma, limon (%57.2) ve portakalın (%56.6); 65-74 yaş grubunda, portakal

(%70.2), limon (%69.5), elma (%68.8) ve karpuzun (61.1) en yüksek oranda olduğu

görülmektedir.

Hiç tüketilmeyen meyvelerden en yüksek oranda olanların; 50-64 yaş grubunda,

böğürtlen (%37.1), greyfurt (%32.7), kivi (%32.1) ve hurma (%26.4); 65-74 yaş

grubunda, böğürtlen (%56.0), hurma (%37.6), greyfurt (%31.9) ve kivi (%27.7) olduğu

belirlenmiştir.

89

Çizelge 4.36 Yaş gruplarına göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları

Meyveler Yaş grubu Her gün Günaşırı Haftada bir 15 Günde bir Seyrek Hiç tüketmez

Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Armut 50-64 16 10.1 19 11.9 64 40.3 28 17.6 27 17.0 5 3.1 431 54.2 65-74 14 9.9 29 20.6 52 36.9 13 9.2 27 19.1 6 4.3 395 56.0 Toplam 30 10.0 48 16.0 116 38.7 41 13.7 54 18.0 11 3.7 826 55.1

Ayva 50-64 6 3.8 13 8.2 38 23.9 26 16.4 67 42.1 9 5.7 315 39.6 65-74 7 5.0 8 5.7 34 24.1 24 17.0 50 35.5 18 12.8 267 37.9 Toplam 13 4.3 21 7.0 72 24.0 50 16.7 117 39.0 27 9.0 582 38.8

Böğürtlen 50-64 5 3.1 6 3.8 9 5.7 16 10.1 64 40.3 59 37.1 172 21.6 65-74 2 1.4 3 2.1 3 2.1 3 2.1 51 36.2 79 56.0 88 12.5 Toplam 7 2.3 9 3.0 12 4.0 19 6.3 115 38.3 138 46.0 260 17.3

Çilek 50-64 30 18.9 29 18.2 41 25.8 26 16.4 26 16.4 7 4.4 467 58.7 65-74 26 18.4 27 19.1 57 40.4 8 5.7 20 14.2 3 2.1 445 63.1 Toplam 56 18.7 56 18.7 98 32.7 34 11.3 46 15.3 10 3.3 912 60.8

Dut 50-64 13 8.2 16 10.1 31 19.5 10 6.3 70 44.0 19 11.9 312 39.2 65-74 21 14.9 17 12.1 17 12.1 21 14.9 48 34.0 17 12.1 314 44.5 Toplam 34 11.3 33 11.0 48 16.0 31 10.3 118 39.3 36 12.0 626 41.7

Elma 50-64 91 57.2 28 17.6 21 13.2 8 5.0 7 4.4 4 2.5 653 82.1 65-74 97 68.8 22 15.6 9 6.4 11 7.8 2 1.4 - - 624 88.5 Toplam 188 62.7 50 16.7 30 10.0 19 6.3 9 3.0 4 1.3 1277 85.1

Erik 50-64 52 32.7 26 16.4 41 25.8 9 5.7 22 13.8 9 5.7 527 66.3 65-74 34 24.1 43 30.5 41 29.1 10 7.1 10 7.1 3 2.1 495 70,2 Toplam 86 28.7 69 23.0 82 27.3 19 6.3 32 10.7 12 4.0 1022 68.1

Greyfurt 50-64 19 11.9 14 8.8 17 10.7 19 11.9 38 23.9 52 32.7 278 35.0 65-74 15 10.6 25 17.7 13 9.2 7 5.0 36 25.5 45 31.9 264 37.4 Toplam 34 11.3 39 13.0 30 10.0 26 8.7 74 24.7 97 32.3 542 36.1

90

Çizelge 4.36 Yaş gruplarına göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları (devam)


Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Hurma 50-64 8 5.0 5 3.1 16 10.1 22 13.8 66 41.5 42 26.4 218 27.4 65-74 4 2.8 4 2.8 12 8.5 10 7.1 58 41.1 53 37.6 150 21.2 Toplam 12 4.0 9 3.0 28 9.3 32 10.7 124 41.3 95 21.7 368 24.5

İncir 50-64 15 9.4 11 6.9 31 19.5 21 13.2 54 34.0 27 17.0 308 38.7 65-74 6 4.3 16 11.3 20 14.2 28 19.9 50 35.5 21 14.9 260 36.8 Toplam 21 7.0 27 9.0 51 17.0 49 16.3 104 34.7 48 16.0 568 37.9

Karpuz 50-64 97 61.0 26 16.4 19 11.9 6 3.8 9 5.7 2 1.3 667 83.9 65-74 86 61.0 26 18.4 10 7.1 4 2.8 11 7.8 4 2.8 583 82.7 Toplam 183 61.0 52 17.3 29 9.7 10 3.3 20 6.7 6 2.0 1250 83.3

Kavun 50-64 77 48.4 34 21.4 32 20.1 3 1.9 10 6.3 3 1.9 633 79.6 65-74 71 50.4 37 26.2 12 8.5 6 4.3 11 7.8 4 2.8 562 79.7 Toplam 148 49.3 71 23.7 44 14.7 9 3.0 21 7.0 7 2.3 1195 79.7

Kayısı 50-64 37 23.3 24 15.1 53 33.3 19 11.9 19 11.9 7 4.4 497 62.5 65-74 34 24.1 46 32.6 36 25.5 9 6.4 12 8.5 4 2.8 492 69.8 Toplam 71 23.7 70 23.3 89 29.7 28 9.3 31 10.3 11 3.7 989 65.9

Kiraz 50-64 49 30.8 28 17.6 40 25.2 16 10.1 20 12.6 6 3.8 529 66.5 65-74 33 23.4 46 32.6 39 27.7 10 7.1 9 6.4 4 2.8 495 70.2 Toplam 82 27.3 74 24.7 79 26.3 26 8.7 29 9.7 10 3.3 1024 68.3

Limon 50-64 91 57.2 26 16.4 21 13.2 6 3.8 9 5.7 5 3.1 643 80.9 65-74 98 69.5 16 11.3 11 7.8 1 0.7 8 5.7 7 5.0 597 84.7 Toplam 189 63.0 42 14.0 32 10.7 7 2.3 17 5.7 12 4.0 1240 82.7

Mandalina 50-64 79 49.7 30 18.9 26 16.4 9 5.7 11 6.9 4 2.5 622 78.2 65-74 78 55.3 28 19.9 24 17.0 5 3.5 4 2.8 2 1.4 588 83.4 Toplam 157 52.3 58 19.3 50 16.7 14 4.7 15 5.0 6 2.0 1210 80.7

91

Çizelge 4.36 Yaş gruplarına göre yaşlıların meyveleri tüketme sıklıkları (devam)


Tp Ytp S % S % S % S % S % S %

Muz 50-64 16 10.1 14 8.8 51 32.1 30 18.9 43 27.0 5 3.1 392 49.3 65-74 9 6.4 19 13.5 41 29.1 23 16.3 39 27.7 10 7.1 329 46.7 Toplam 25 8.3 33 11.0 92 30.7 53 17.7 82 27.3 15 5.0 721 48.1

Nar 50-64 14 8.8 9 5.7 37 23.3 27 17.0 47 29.6 25 15.7 318 40.0 65-74 6 4.3 5 3.5 32 22.7 28 19.9 52 36.9 18 12.8 254 36.0 Toplam 20 6.7 14 4.7 69 23.0 55 18.3 99 33.0 43 14.3 572 38.1

Portakal 50-64 90 56.6 28 17.6 24 15.1 4 2.5 10 6.3 3 1.9 652 82.0 65-74 99 70.2 18 12.8 10 7.1 11 7.8 3 2.1 - - 622 88.2 Toplam 189 63.0 46 15.3 34 11.3 15 5.0 13 4.3 3 1.0 1274 84.9

Şeftali 50-64 46 28.9 40 25.2 46 28.9 13 8.2 10 6.3 4 2.5 564 70.9 65-74 45 31.9 44 31.2 27 19.1 8 5.7 15 10.6 2 1.4 513 72.8 Toplam 91 30.3 84 28.0 73 24.3 21 7.0 25 8.3 6 2.0 1077 71.8

Üzüm 50-64 70 44.0 44 27.7 20 12.6 15 9.4 7 4.4 3 1.9 623 78.4 65-74 63 44.7 47 33.3 13 9.2 8 5.7 9 6.4 1 0.7 567 80.4 Toplam 133 44.3 91 30.3 33 11.0 23 7.7 16 5.3 4 1.3 1190 79.3

Vişne 50-64 21 13.2 19 11.9 39 24.5 26 16.4 46 28.9 8 5.0 396 49.8 65-74 10 7.1 19 13.5 32 22.7 7 5.0 59 41.8 14 9.9 295 41.8 Toplam 31 10.3 38 12.7 71 23.7 33 11.0 105 35.0 22 7.3 691 46.1

Kivi 50-64 13 8.2 4 2.5 14 8.8 22 13.8 55 34.6 51 32.1 222 27.9 65-74 4 2.8 8 5.7 11 7.8 17 12.1 62 44.0 39 27.7 115 16.3 Toplam 17 5.7 12 4.0 25 8.3 39 13.0 117 39.0 90 30.0 337 22.5

92

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışma, Ankara’da üç hipermarketten alışveriş yapan yaşlıların sebze ve meyve

tüketim tercihlerini belirlemek için yürütülmüş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

• Araştırmaya alınan yaşlıların %53.0’ü 50-64 yaş grubundan, %47.0’si ise 65-74 yaş

grubundandır.

• Yaşlıların %40.7’sinin ilkokul mezunu, kadınların %70.7’sinin ev hanımı,

erkeklerin %61.3’ünün emekli olduğu, yaşlıların %47.3’ünün eşi ve çocuklarıyla,

%36.3’ünün eşiyle birlikte yaşadığı belirlenmiştir.

• Araştırmaya alınan yaşlılardan 50-64 yaş grubunda sağlık sorunu olanların oranı

%56.0, 65-74 yaş grubunda %80,1, kadınlarda %66.7, erkeklerde %68.0 olarak

bulunmuştur. Yapılan istatistiksel analizde yaşlıların sağlık sorunu olma durumuyla

yaş grupları arasındaki ilişkinin önemli olduğu saptanmıştır (p<0.01).

• Yaşlıların sağlık sorunlarının niteliğine bakıldığında; hipertansiyonun ilk sırada yer

aldığı görülmektedir (%28.3). Bunu diyabet (%14.3) ve kas-iskelet sistemi

hastalıkları izlemektedir (%12.5).

• Yaşlıların %51.7’sinin sürekli bir ilaç kullandığı, %42.7’sinin diyet uyguladığı

saptanmıştır. İlaç kullanma durumu ile yaş grupları ve cinsiyet arasındaki ilişki

(p<0.05) ve diyet uygulama durumlarıyla yaş grupları arasındaki ilişki önemli


• Yaşlıların uyguladıkları diyete bakıldığında; tuzsuz diyetin ilk sırada geldiği

(%33.1), bunu diyabet diyeti (%26.5) ve az yağlı-tuzsuz diyetin (%19.2) izlediği

görülmektedir.

• Yaşlılarda ağız sağlığı sorunu olanların oranı 65-74 yaş grubunda (%66.0) ve

erkeklerde (%60.7) daha yüksek bulunmuştur. Ağız sağlığı sorunu olma durumuyla,

93

yaş grupları arasındaki fark yapılan X2 analizi sonucunda önemli bulunmuştur

(p<0.01).

• Yaşlılarda ağız sağlığı sorunu olarak ilk sırada protez gelmektedir (%61.1).

Yaşlıların %78.0’inde çiğneme, %90.0’ında yutma güçlüğü olmadığı saptanmıştır.

Çiğneme güçlüğü olma durumu ile yaş grupları arasındaki ilişki önemli bulunmuştur

(p<0.01).

• Araştırma kapsamındaki yaşlıların %68.7’sinin günlük 3 öğün, %17.7’sinin 4-5

öğün yemek yedikleri, %44.0’ünün öğün atlamadığı belirlenmiştir. Yapılan

istatistiksel analiz sonucunda öğün atlama durumuyla, cinsiyet arasındaki fark

önemli bulunmuştur (p<0.05).

• Yaşlılar arasında en fazla atlanılan öğünün öğle öğünü (%40.7) olduğu, sabah

öğünün %15.3, akşam öğününün %12.3 oranıyla atlandığı saptanmıştır.

• Araştırmaya alınan yaşlıların %23.7’sinin sabah, %45.7’sinin öğle, %25.0’inin

akşam öğününün düzensiz olduğu, buna “İş yaparken saatler kayıyor” (%38.2),

“Herkesin eve geliş saati farklı” (%22.3) ve “Geç kalkıyorum” (%22.3) gibi

nedenlerin gösterildiği saptanmıştır. Yapılan X2 analizi sonucunda öğünlerin

düzensiz olma nedenleriyle, yaş grupları arasındaki fark önemli bulunmuştur

(p<0.01).

• Yaşlıların %42.0’sinin günde >5 bardak çay, %39.7’sinin 3-4 bardak su içtiği,

%70.0’inin ise kahve içmediği saptanmıştır. Yapılan analiz sonucunda yaşlıların çay

içme durumuyla yaş grupları arasındaki ilişki önemli bulunmuştur (p<0.05).

• Yaşlıların %55.4’ünün sigara, %33.4’ünün ise alkol kullandığı belirlenmiştir. Sigara

kullanma durumuyla yaş grupları ve cinsiyet arasındaki ilişki ve alkol kullanma

durumuyla cinsiyet arasındaki ilişki önemli bulunmuştur (p<0.01).

94

• Yaşlılarda ek vitamin-mineral desteği alanların oranı %14.0’tür. Yapılan istatistiksel

analiz sonucunda ek vitamin-mineral desteği alma durumuyla yaş grupları (p<0.05)

ve cinsiyet arasındaki fark önemli bulunmuştur (p<0.01).

• Yaşlıların TV’den beslenme ile ilgili programları izleme durumuna bakıldığında;

%64.4’ünün bu programları izlediği saptanmıştır. Yapılan analiz sonucunda bu

programları izleme durumu ile cinsiyet arasındaki ilişki önemli bulunmuştur

(p<0.01).

• Yaşlıların %49.6’sının gazete ve dergilerden beslenme ile ilgili yazıları takip ettiği

ve bu yazıları takip etme durumuyla cinsiyet arasındaki ilişkinin önemli bulunduğu

saptanmıştır (p<0.01).

• Yaşlılardan yazılı ve görsel basındaki program ve yazıları yeterli bulanların oranı

%38.7, yetersiz bulan buna sebep olarak da çelişkili, sürenin kısa olmasını ve

anlaşılır olmamasını gösterenlerin oranı %20.3, fikri olmayanların oranı ise

%41.0’dir.

• Yaşlıların beslenme bilgilerini edinmede tercih ettikleri kaynaklara bakıldığında;

hem yaş gruplarında, hem de cinsiyette arkadaş/komşu seçeneğinin ilk sırada geldiği

görülmektedir. 50-64 yaş grubunda ve kadınlarda bunu TV programları, 65-74 yaş

grubunda ve erkeklerde ise doktor seçeneğinin izlediği belirlenmiştir.

• Yaşlıları %95.7’sinin sebze-meyve tüketmenin sağlığı olumlu, %2.3’ünün olumsuz

etkilediğini düşündüğü, %2.0’sinin ise bu konu hakkında bir fikrinin olmadığı

belirlenmiştir.

• Yaşlıların %60.3’ünün 1-2 porsiyon sebze, %58.7’sinin 1-2 porsiyon meyve

tükettikleri, ortalama tüketim miktarlarına bakıldığında ise günlük yaklaşık 3

porsiyon sebze-meyve tükettikleri belirlenmiştir. Yapılan analiz sonucunda sebze ve

meyve tüketimiyle yaş grupları arasındaki ilişki önemli bulunmuştur (p<0.05).

95

• Yaşlıların sebze tercih ortalamalarına bakıldığında; pişmiş sebze tercihinin 50-64

(1.88±0.337), 65-74 yaş grubunda (1.87±0.367), kadınlarda (1.87±0.353) ve

erkeklerde (1.89±0.350) ilk sırada olduğu saptanmıştır.

• Yaşlıların meyve tercih ortalamalarında ise; çiğ meyve tercihinin 50-64

(1.87±0.432), 65-74 yaş grubunda (1.58±0.728), kadınlarda (1.74±0.592) ve

erkeklerde (1.72±0.622) ilk sırada geldiği saptanmıştır.

• Yaşlıların sebzelerin pişirilmesinde tercih ettiği yöntemlerde, buharda pişirme

yöntemi ilk sırada yer almaktadır. Ortalama tercih puanları 50-64 yaş grubunda

1.45±0.817, 65-74 yaş grubunda 1.34±0.828, kadınlarda 1.44±0.815 ve erkeklerde

1.36±0.830 olarak bulunmuştur.

• Yaşlıların mevsime göre sebze tüketiminde ilk tercihin; hem kış mevsiminde, hem

de yaz mevsiminde taze sebze olduğu belirlenmiştir. Ortalama tercih puanları kış

mevsiminde, 50-64 yaş grubunda 1.40±0.894, 65-74 yaş grubunda 1.54±0.814,

kadınlarda 1.42±0.884 ve erkeklerde 1.52±0.833; yaz mevsiminde, 50-64 yaş

grubunda 1.99±0.07, 65-74 yaş grubunda 1.99±0.08, kadınlarda 2.00±0.00 ve

erkeklerde 1.98±0.115’tir.

• Yaşlıların mevsime göre meyve tüketiminde ortalama tercih puanları ise; kış

mevsiminde, 50-64 yaş grubunda 1.91±0.389, 65-74 yaş grubunda 1.97±0.237,

kadınlarda 1.94±0.323 ve erkeklerde 1.94±0.332; yaz mevsiminde, 50-64 yaş

grubunda 1.99±0.07, 65-74 yaş grubunda 1.99±0.08, kadınlarda ve erkeklerde

1.99±0.08 ile taze meyve olarak belirlenmiştir.

• Yaşlıların cinsiyetlerine göre sebze tüketim sıklıkları, yüzde tüketim puanlarına göre

değerlendirildiğinde; kadınlarda ilk sıraları domates (%91.8), salatalık (%91.2),

kuru soğan (%88.5), kıvırcık (%81.5) ve maydanozun (%80.8); erkeklerde domates

(%94.7), salatalık (%87.1), kuru soğan (%86.1), maydanoz (%82.1) ve kıvırcığın

(%74.5) aldığı görülmektedir.

96

• Yaşlıların cinsiyetlerine göre meyve tüketim sıklıkları, yüzde tüketim puanlarına

göre değerlendirildiğinde; kadınların en çok karpuz (%84.0), limon (%82.4),

mandalina (%79.2) ve portakal (%79.6); erkeklerin portakal (%87.1), karpuz

(%82.9), mandalina (%82.1) ve limonu (%81.7) tükettikleri belirlenmiştir.

• Sebze tüketim sıklıkları, yüzde tüketim puanlarına göre incelendiğinde ise; 50-64

yaş grubunda yüzde tüketim puanı en yüksek sebzelerin domates (%94.1), salatalık

(%89.5), kuru soğan (%86.9), maydanoz (%79.2); 65-74 yaş grubunda domates

(%92.1), salatalık (%88.6), kuru soğan (%87.6), kıvırcık (%82.1) olduğu

saptanmıştır.

• Meyve tüketim sıklıkları, yaş grupları dikkate alınarak değerlendirildiğinde; 50-64

yaş grubunda yüzde tüketim puanı en yüksek meyvelerin sırasıyla karpuz (%83.9),

elma (%82.1), portakal (%82.0) ve limon (%80.9); 65-74 yaş grubunda elma

(%88.5), portakal (%88.2), limon (%84.7) ve mandalina (%83.4) olduğu

görülmektedir.

Yaşlılık döneminin daha sağlıklı ve mutlu geçmesi için bu yaş grubunda bulunan

bireylerin beslenmelerine önem verilmeli, yaşamlarının daha önceki dönemlerindeki ve

şu anki beslenme hataları belirlenerek önerilerde bulunulmalıdır.

Yaşlı nüfusun, özelliklede bu nüfus içerisinde, ailede yiyecek hazırlama ve pişirmeden

sorumlu olan kadınların eğitim düzeylerinin düşük olduğu göz önünde

bulundurulduğunda, yaşlıların yeterli ve dengeli beslenebilmeleri için beslenme eğitimi

kaçınılmazdır. Ülkemizde verilen beslenme eğitimi yetersiz olduğu için, yaşlıların daha

kolay ulaşabilecekleri gazete/dergi, TV programları gibi kitle iletişim araçlarının

beslenme içerikli program ve yazılara ağırlık vermeleri gerekmektedir. Bu program ve

yazıların yaşlıların anlayabileceği bir dilde ve dikkat çekici bir şekilde sunulmasına

önem verilmelidir.

Yaşlıların beslenmesi planlanırken enerji içeriği nispeten düşük, vitamin, mineraller ve

posadan daha zengin besinlerin seçilmesi gereksinmenin karşılanması ve psikolojik

97

değişikliklere uyum açısından önemlidir. Bu etmenleri içinde barındıran en iyi besin

grubu olan sebze ve meyvelerin ise yaşlılar tarafından önerilen miktarlarda

tüketilmediği görülmektedir. Bunun için yaşlılara günlük en az 5 porsiyon sebze ve

meyve tüketilmeli önerisinin benimsetilmesi gerekmektedir.

Yaşlılar tarafından sebze ve meyvelerin sağlık üzerine etkilerinin olumlu olduğu

bilinmesine karşın, gerçek faydasının ne olduğu bilinmemektedir. Sebze-meyve

tüketiminin arttırılması açısından yaşlıların bu konuda bilgilendirilmesi gerekmektedir.

Yaşlı nüfusta herhangi bir sağlık sorununa sahip olanların oranı çoğunluktadır. Birçok

kronik hastalık günlük daha sık ve az yemeyi gerektirmektedir. Beslenme alışkanlıkları

içerisinde günlük öğün sayısı büyük önem taşıdığından yaşlılar arasında öğle öğününü

atlama oranının yüksek olması olumsuz bir gelişmedir. Günlük öğün sayısının 3 ana ve

2 ara öğün şeklinde olması gerektiği konusunda bilgi verilmelidir.

Yaşlılıkta meydana gelen çiğneme, yutma güçlüğü ve tat duyusundaki azalma gibi

faktörler nedeniyle vücut için gerekli vitamin ve mineralleri yiyeceklerle alamayan

yaşlılar bir uzman kontrolünde multivitamin ve mineral destekleri alabilirler. Ayrıca

vitamin ve mineralleri sağlayan sebze ve meyvelerin yiyebilecekleri şekilde

hazırlanması gereklidir.

98

KAYNAKLAR

Açkurt, F. ve Weltherilt, H. 1989. Sağlıklı pişirme yöntemleri. TÜBİTAK Yayını:120,

56 s., Kocaeli.

Aksoydan, E. 2005. Yaşlılık ve Beslenme. 62 s., Ankara.

Aktaş, N. 1979. Hollanda’daki Türk İşçi Ailelerin Beslenme Alışkanlıklarını Etkileyen

Faktörler Üzerinde Bir Araştırma. Doktora tezi (basılmamış). Ankara

Üniversitesi, Ankara.

Almendingen, K.Brevik, A., Nymoen, D.A., Hilmarsen, H.t., Andersen, L.F. and Vatn,

M. 2005. Modulation of COX-2 expression peripheral blood cells by increased

intake of fruit and vegetables? European Journal of Clinical Nutrition, 59;597-

602.

Archer, M.C. 1996. Cancer and diet. Present Knowledge in Nutrition, 7th edition, ILSI

Pres, pp;482-485, Washington DC.

Arıkan, H. 1993. Ankara da Seyranbağları Huzurevi ve Keçiören Güçsüzler Yurdunda

kalan yaşlıların sağlık ve mevsimlere göre beslenme durumlarıyla ilgili bir

araştırma. Bilim uzmanlığı tezi (basılmamış). Gazi Üniversitesi, Ankara.

Arlı, M. ve Şanlıer, N. 1997. Yaşlılık ve beyin yaşlanması. Yaşlılık ve Kentsel Yaşam

Sempozyumu. İzmir.

Arlı, M., Şanlıer, N. ve Demirel, H. 2003. Yaşlılarda stres ve beslenme ilişkisi. 2.

Ulusal Yaşlılık Kongresi. s;81-91. Denizli.

Attila, S. ve Egemen, A. 1991. Yaşlıların ev koşullarında beslenme durumları.

Beslenme ve Diyet Dergisi, 20;69-79.

Ayar, A. ve Sürücüoğlu, M.S. 2003. Ankara’da yaşayan yaşlıların beslenme

alışkanlıkları ve sağlık durumları üzerine bir araştırma. 2. Ulusal Yaşlılık

Kongresi. S;92-110. Denizli.

Ayar-Uçar, A. ve Hasipek, S. 2006. Ankara üniversitesi öğrencilerinin sigara kullanma

durumunun beslenme alışkanlıkları ve bazı hematolojik parametreler üzerine

etkisi. Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Yayınları: 14, Bilimsel

Araştırma ve İnceleme: 14, 147 s., Ankara.

Bağcı-Bosi, T. 2003. Yaşlılarda antropometri. Türk Geriatri Dergisi, 6(4);147- 151.

99

Baker, A.H. and Wardle, J. 2003. Sex differences in fruit and vegetable intake in older

adults. Appetite, 40;269-275.

Barasi, M.E. and Mottram, R.F. 1992. Human Nutrition. 4th edition, Edward

Arnold, 230 p., London.

Baysal, A. 1994. Yaşlılık ve Beslenme. Türkiye Diyetisyenler Derneği Yayını:7, 80 s.,

Ankara.

Baysal, A. 1999. Beslenme, 8. Baskı, Hatipoğlu Yayınları:93, 496 s., Ankara.

Baysal, A., Bozkurt, N., Pekcan, G., Besler, T., Aksoy, M., Kutluay-Merdol, T.,

Keçecioğlu, S. ve Mercanlıgil, S.M. 2002. Diyet El Kitabı, Hatiboğlu

Yayınları:116, Yükseköğretim Dizisi:36, Şahin Matbaası, 490 s., Ankara.

Beattie, B.L. and Louie, V.Y. 1989. Nutrition and health in the elderly. in:Clinical

Aspects of Aging. Reichel, W.(ed), 3rd edition Williams&Wilkins, pp;207-224,

Baltimore.

Boyacıoğlu, S. 2005. Beslenme. Sağlıklı Yaşlanma 3. Baskı, s;175-178, Ankara.

Brown, J.E. 1999. Nutrition Now. 2nd edition, West/Wadswort, Belmont.

Bulduk, S., Demircioğlu, Y. ve Yabancı, N. 2001. Huzurevlerinde kalan yaşlıların

sağlık ve beslenme durumlarının saptanması. I. Ulusal Yaşlılık Kongresi. S; 96-

107, Ankara.

Creagan, E.T. 2004. Mayo Clinic Sağlıklı Yaşlanma. (çeviri:Y. Gökçe-Kutsal). Güneş

Kitabevi, 244 s., Rachester, Minnesota.

Çakıroğlu, P. ve Çayır, S.A. 2002. Huzurevlerinde kalan yaşlıların beslenme servis

örgütü hizmetlerine ilişkin memnuniyet durumları. Yaşlı Sorunları Araştırma

Dergisi, 2(1):15-28.

Çakmak, B., Yıldız Aydın, F., Aktaş, İ., Akgün, K. ve Eryavuz, M. 2004. Geriatrik

hastalarda kas-iskelet sistemi hastalıkları. Türk Geriatri Dergisi, 7(4);221-224.

Çalış, C. 2005. Milas ilçesi ve köylerinde ailelerin beslenme alışkanlıkları. Yüksek

lisans tezi (basılmamış). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Çekal, N. 2003. Huzurevlerinde kalan yaşlıların beslenme servis örgütünden

memnuniyet düzeyleri. Ulusal Yaşlılık Kongresi. S; 209-216, Denizli.

Dharmarajan, T.S. and Kokkat, A.J. 2003. Geriatric nutrition. in: Clinical Geriatrics.

Dharmarajan, T.S. and Norman, R.A. (eds). The Parthenon Pub. Group, pp; 93-

103.

100

Dikmenoğlu, N. 1997. Fizyolojik değişiklikler. Geriatri (Ed:Gökçe-Kutsal, Y.,

Çakmakçı, M. ve Ünal, S.). Hekimler Yayın Birliği, s; 97-113, Ankara.

Donkin, A.J.M., Johnson, A.E., Lilley, J.M., Morgan, K., Neale, R.J., Page R.M. and

Silburn, R.L. 1998. Gender and living alone as determinants of fruit and

vegetable consumption among the elderly living at home in Urban

Nottingham. Appetite, 30;39-51.

Durmuş, D., Cantürk, F. ve Topal, T. 2005. Yaşlanma ile kastaki değişimler,

beslenme ve egzersiz. Türk Geriatri Dergisi, 8 (1);37-43.

Erkin, G., Gülşen, E.D., Dülgeroğlu, D., Aybay, C. ve Özel, S. 2004. Kas-iskelet sistemi

hastalığı olan yaşlıların sistemik hastalıkları ve ilaçların değerlendirilmesi.

Türk Geriatri Dergisi, 7 (3);155-158.

Ersoy, G. 2001. Okul çağı ve spor yapan çocukların beslenmesi. Ata ofset. Ankara.

Evers, W. 2001. Tables for dietary refence intakes for energy, carbonhydrate, fiber, fat,

fatty acids, choleterol, protein and aminoacids. İnstitute of medicine of the

Nattional Academies Press. Washington, D.C. USA. http://www.nap.edu.tr.

Erişim tarihi: 22.12.2001

Falk, L.W., Bisogni, C.A. and Sabal, J. 1996. Food choise processes of older adults.

Journal of Nutrition education 28(5);257.

Gaziano, J.M., Manson, J.E., Branah, L.G., Colditz, G.a., Willett, W.C. and Buring, J.E.

1995. A prospective study of consumption of carotenoids in fruits and

vegetables and decreased cardiovascular mortality in the elderly. Annals of

Epidemiology 5(4);255-260.

Gökçe-Kutsal, Y. 2005. Yaşlıların sağlık sorunları. Sağlıklı Yaşlanma, 3. baskı, s;101-

110, Ankara.

Güleç, M. ve Tekbaş, F. 1997. Sağlık perspektifinden yaşlılık. Türkiye Klinikleri Tıp

Bilimleri Dergisi. 17;369-378.

Hasipek, S ve Soyuer, Ş. 1995. Sağlıklı yaşlılık ve beslenme ilişkisi. Sosyal Devlet

Yaklaşımında 2000’li Yıllara Doğru Olgun Gençlik Sempozyumu, s; 22-35,

Ankara.

Hininger, L., Chopra, M. and Thuraham, D.I. 1997. Effect of increased fruit and

vegetable intake on the susceptibility of lipoprotein to oxidation in smokers.

European Journal of Clinical Nutrition. 51;601.

101

Holmes, T.W. and Gates, G.E. 1998. İnfluences of folate intake in elderly men. Journal

of the American Dietetic Association. 99(9);33

Idris, R. 1999. Assessment of nutrition knowledge and eating behaviour as health

indicators of elder mississipians. Journal of the American Dietetic Association.

99(9);26-49.

Jackson, C., Lawton, R., Knopp, P., Raynor, D.K., Conner, M., Lowe, C. and Closs,

S.J. 2005. Beyond intention: do specific plans increase health behaviours in

patients in primary care? A study of fruit and vegetable consumption. Social

Science and Medicine 60(10);2383-2391.

Johnson, A.E., Donkin, A.J., Morgan, K., Neale, R.J., Page, R.M. and Silburn, R.L.

1998. Fruit and vegetable consumption in later life. Age Ageging. 27(6);723-

830.

Karaağaoğlu, N. 1992. 45-65 yaş grubu erkeklerde beslenme alışkanlıkları ve

hipertansiyon durumu. Beslenme ve Diyet Dergisi, 21;45-58.

Karahan, A., ve Güven, S. 2002. Yaşlılıkta evde bakım. Türk Geriatri Dergisi,

5(4);155-159.

Koçak, H. 2005. Amasya ili merkez ilçesi ve köylerinde yiyecek hazırlama, pişirme ve

saklama uygulamaları. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.

Kutluay-Merdol, T., Başoğlu, S. ve Örer, N. 1997. Beslenme ve diyetetik açıklamalı

sözlük. Hatiboğlu Yayınları: 95, Kaynak Kitap Dizisi: 17, Şahin matbaası, 393

s., Ankara.

Liu, S., Manson, J.E. and Lee, I.M. 2000. Fruit and vegetable intake and risk of

cardiovascular disease. The Women’s Health Study. 72;922.

McBee, S., Cotugna, N. and Vickery, C.E. 2001. Fruit and vegetable consumption in an

elderly population. Journal of Nutrition for the Elderly. 21(1);59-67.

Müftüoğlu, O. 2003. Yaşasın hayat viva la vita! 1. baskı, Doğan Kitapçılık, 336 s.

Nazlıel, H. 2005. Yaşlı bireylerde genel sağlık ile ağız sağlığı arasındaki ilişki.

http://www.gebam.hacettepe.edu.tr. Erişim Tarihi: 09.10.2005.

New, S.A., Robins, S.P. and Campbell, M.K. 2000. Dietary influences on bone mass

and bone metabolism: Further evidence of a positive link between fruit and

vegetable consumption and bone health. The American Journal of Clinical

Nutrition. 71;142.

102

Olsen-Sharp, L.F., and Hanson, C.F. 1996. Food selection and nutrient intakes of young

and elderly adults. Journal of the American Dietetic Association. 96(9);37-49.

Ortega, R.M., Requejo, A.M. and Andres, P. 1997. Dietary intake and cognitive

function in a group of elderly people. The American Journal of Clinical

Nutrition. 66;803.

Önal, E. ve Tümerdem, Y. 2001. Yaşlılıkta hipertansiyon. Türk Geriatri Dergisi,

4(4):141-145.

Özgen, Ö. and Gönen, E. 1989. Consumer Behaviour of Children in Primary School

Age. Journal of Consumer Studies and Home Economics, 13:175-187.

Özmen, M. 2005. Yaşlılık ve kanser. Sağlıklı Yaşlanma. 3. baskı. s;101-110,

Ankara.

Potter, J.D. 2005. Vegetables, fruit and cancer. 366(13);527-529.

http://www.thelancet.com. Erişim Tarihi:15.11.2005.

Rakıcıoğlu, N., Fidancı, G. ve Kıral, S. 2002. Sebze ve meyve tüketimine etki eden

etmenlerin saptanmasına yönelik bir çalışma. Beslenme ve Diyet Dergisi,

31(1):18-31.

Rakıcıoğlu, N., Çalışkan, D., Özçimen, S., Nakilcioğlu, H., Parlak, S. ve Kaya, T. 2005.

Ankara’da huzurevi ve ev koşullarında yaşayan yaşlılarda beslenme

alışkanlıklarının saptanması ve beslenme durumunun değerlendirilmesi.

Beslenme ve Diyet Dergisi, 33(2):19-30.

Sarageant, L., Khow, K.T. and Binghan, S. 2001. Fruit and vegetable intake and

population glycosylated hemoglobin levels EPIC-Norfolk study. European

Journal of Clinical Nutrition. 55;342.

Saruhan, S. 1996. Yaşlılarda beslenme durumunun değerlendirilmesinde kullanılan

antropometrik ölçümlerin geçerliliğinin saptanması üzerine bir araştırma. Bilim

uzmanlığı tezi (basılmamış). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Soyuer, Ş. 1994. Ankara’da farklı sosyo-ekonomik düzeydeki yaşlıların beslenme

durumları ve bunu etkileyen bazı faktörler üzerinde bir araştırma. Doktora tezi

(basılmamış). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Strain, J.J., Elwood, P.C. and Davis, A. 2000. Frequency of fruit and vegetable

consumption and blood antioxidants in the caerphilly cohort of older men.

European Journal of Clinical Nutrition. 54:828.

103

Sürücüoğlu, M.S. 1997. Ankara ‘da huzurevi ve güçsüzler yurdunda barınan yaşlıların

beslenme alışkanlıkları ve sağlık durumları üzerinde bir araştırma. Beslenme

ve Diyet Dergisi 26(1);18-24.

Şanlıer, N. ve Arlı, M. 1998. Yaşlılıkta beslenme. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi,

7(12);401-403.

Şanlıer, N. ve Yaman M. 2002. Ankara’da yaşayan yaşlıların sağlık ve beslenme

durumları. Yaşlı Sorunları Araştırma Derneği. 2(1)29-40.

Tam, C.F., Nguyen, L., Pe, S.S., Hajyan, K., Kevork, S., Davis, R., Peen, G. and Lew,

P. 2005. The effects of age, gender, obesity, health habits and vegetable

consumption frequency on hypertension in elderly Chinese Americans. Nutrition

Research, 25;31-43.

Telatar, T.G. ve Özcebe, H. 2004. Yaşlı nüfus ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesi.

Türk Geriatri Dergisi, 7(3);162-165.

Tsai, A.C., Liou, J.C. and Chang, C.M. 2006. Food patterns that correlate to health and

nutrition status in elderly Taiwanese. Nutrition Research. 26(2);71-76.

Ünver, B. 1987. Deneysel yiyecek hazırlama. Mars Matbaası. 300 s., Ankara.

Ünver, B. 1997. Yiyecek hazırlama ve pişirme teknikleri 1. Milli Eğitim Basımevi,

131s., Ankara.

Williams, S.R. 1995. Basic Nutrition and Diet Therapy. 10th edition, Mosby, pp; 218-

231.

Yaman, M., Şanlı, N. ve Yabancı, N. 2003. Yaşlıların besin tercihleri ve etkileyen

faktörler. II. Ulusal Yaşlı Kongresi. S; 483-489.

Yurttagül, M. 1997. Beslenme. (Ed: Gökçe-Kutsal, Y., Çakmakçı, M., Ünal, S.).

Geriatri. Hekimler Yayın Birliği, s; 97-113. Ankara.

104

EK: 1 Anket Formu

Yaşlıların Sebze Ve Meyve Tüketimine Yönelik Tercihleri Üzerinde Bir

Araştırma

1.YAŞLILARA AİT GENEL BİLGİLER

1) Yaş:( )

2) Cinsiyet

a) Kadın b) Erkek

3) Kiminle yaşıyorsunuz?

a) Eşimle c) Yalnız

b) Eşim ve çocuklarımla d) Çocuklarımın yanında

4) Eğitim durumunuz?

a) Okur-yazar değil d) Ortaokul

b) Okur-yazar e) Lise

c) İlkokul f) Yüksekokul

5) Mesleğiniz nedir?

a) Memur d) Serbest meslek

b) İşçi e)Esnaf

c) Ev hanımı f)Emekli

105

2. YAŞLILARIN SAĞLIK BİLGİLERİ

1) Herhangi bir sağlık sorununuz var mı?

a) Evet (Açıklayınız):.....................

b)Hayır

2) Herhangi bir diyet uyguluyor musunuz?

a)Evet (Açıklayınız):......................

b)Hayır

3) Devamlı kullandığınız bir ilaç var mı?

a)Evet

b)Hayır

4) Yutma güçlüğünüz var mı?

a)Evet b) Hayır

5) Çiğneme güçlüğünüz var mı?

a)Evet b) Hayır

6) Ağzınızda, dişlerinizde, diş etlerinizde bir problem var mı?

a)Evet (Açıklayınız):......................

b)Hayır

106

3. YAŞLILARIN BESLENME ALIŞKANLIKLARI

1) Günde kaç öğün tüketirsiniz?

a) 1 öğün b) 2 öğün c) 3 öğün d) 4-5 öğün

2) Öğün atlar mısınız?

a)Evet b) Hayır c) Bazen

3) 13. soruya cevabınız ‘Evet’ ve ‘Bazen’ ise hangi öğünü ne sıklıkla atlarsınız?

4) Yemeklerinizin saatleri düzenli midir?

5) Cevabınız ‘Hayır’ ise nedeni nedir?

a) Hazırlayan yok d) Herkesin eve geliş saati farklı

b) Hazırlamak zor geliyor e) Geç kalkıyorum

c) İş yaparken saatler kayıyor f) Diğer (Açıklayınız):...................

Her zaman Haftada 1-2 Seyrek Hiç atlamam

SABAH

ÖĞLE

AKŞAM

Sabah Öğle Akşam

Evet

Hayır

107

6) Günde kaç bardak çay içiyorsunuz?

a)İçmiyorum c) 3-5 bardak

b)1-2 bardak d) 5 bardaktan fazla

7) Günde kaç fincan kahve içiyorsunuz?

a) İçmiyorum c) 2 fincan

b) 1 fincan d) 2 fincandan çok

8) Günde kaç bardak/litre su içiyorsunuz?

a) 1-2 bardak b) 3-4 bardak c) 5-10 bardak d) 10 bardaktan çok

9) Sigara içiyor musunuz?

a) Hiç içmedim b)İçtim bıraktım c)İçiyorum

10) Alkol kullanıyor musunuz?

a) Hiç kullanmadım b)Kullandım bıraktım c)Kullanıyorum

11) Ek vitamin-mineral desteği alıyor musunuz?

a) Evet b) Hayır

12) TV programlarında beslenme ile ilgili programları takip ediyor musunuz?

a) Evet b) Hayır c) Bazen

108

13) Gazete ve dergilerden beslenme ile ilgili yazıları takip ediyor musunuz?

a) Evet b) Hayır c) Bazen

14) Bu program ve yazıları yeterli buluyor musunuz?

a) Evet

b) Hayır (Açıklayınız):......................

c) Fikrim yok

15) Beslenme ile ilgili bilgilerinizi nereden edindiniz? (İlk 2 tercihinizi 1 ve 2 olarak

belirtiniz)

a) TV programlarından d) Beslenme uzmanı

b) Gazete/dergi vb. e) Arkadaş/komşu vb.

c) Doktor f) Diğer:.....................

16) Sebze ve meyve tüketiminin sağlığınızı ne şekilde etkilediğini düşünüyorsunuz?

a) Olumlu (Açıklayınız):......................

b) Olumsuz (Açıklayınız):....................

c) Fikrim yok

4. YAŞLILARIN SEBZE VE MEYVE TÜKETİM TERCİHLERİ

1) Genellikle günde kaç porsiyon sebze tüketirsiniz?

a)1-2 b) 3-4 c) 5 d) 6 ve üzeri

2) Genellikle günde kaç porsiyon taze meyve tüketirsiniz?

a) 1-2 b) 3-4 c) 5 d) 6 ve üzeri

109

3) Sebzeleri nasıl tüketmeyi tercih edersiniz? ( İlk iki tercihinizi 1 ve 2 olarak

belirtiniz).

a)Pişmiş b)Çiğ c)Sebze suyu

4) Meyveleri nasıl tüketmeyi tercih edersiniz? ( İlk iki tercihinizi 1 ve 2 olarak

belirtiniz).

a)Pişmiş (Komposto, tatlı vb.) b)Çiğ c)Meyve suyu

5) Sebzelerin pişirilmesinde en çok hangi yöntemi tercih edersiniz? (İlk iki

tercihinizi 1 ve 2 olarak belirtiniz).

a) Buharda pişirme c) Yağda kızartma e) Diğer (Açıklayınız):…........

b) Haşlama d) Közleme

6) Sebzeleri en fazla nasıl tüketirsiniz? (İlk iki tercihinizi 1 ve 2 olarak belirtiniz).

7)Meyveleri en fazla nasıl tüketirsiniz? (İlk iki tercihinizi 1 ve 2 olarak belirtiniz).

Taze Kurutulmuş Dondurulmuş Konserve

KIŞ

YAZ

Taze Kurutulmuş Dondurulmuş Konserve

KIŞ

YAZ

110

8) Aşağıdaki sebzeleri mevsimine göre ne sıklıkla tüketirsiniz?

Sebzeler Her gün Günaşırı Haftada 1 15 günde bir Seyrek Hiç Asma Yaprağı Bakla Bamya Bezelye

Brokoli

Çarliston Biber Dolmalık Biber Kırmızı Biber Börülce Domates Enginar Taze Fasulye Havuç Salatalık Balkabağı Dolmalık Kabak Karnabahar Kereviz Kıvırcık Ispanak Beyaz Lahana Kara Lahana Kırmızı Lahana Brüksel Lahana Mantar Marul Maydanoz Mısır Nane Pancar Patlıcan Patates Pazı Pırasa Roka Sarımsak Semizotu Kuru Soğan Yeşil Soğan Yer Elması Tere Turp

111

9) Aşağıdaki meyveleri mevsimine göre ne sıklıkla tüketirsiniz?

Meyveler Her gün Günaşırı Haftada 1 15 günde bir Seyrek Hiç Armut Ayva Böğürtlen Çilek Dut Elma Erik Greyfurt Hurma İncir Karpuz Kavun Kayısı Kiraz Limon Mandalina Muz Nar Portakal Şeftali Üzüm Vişne Kivi

112

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Fatma UZUNDİKME

Doğum Yeri : Ankara

Doğum Tarihi : 15.01.1982

Medeni Hali : Bekar

Yabancı Dili : İngilizce

Eğitim Durumu

Lise : Abidinpaşa Lisesi - 1998

Lisans : Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu - 2004

Yüksek Lisans: Ankara üniversitesi Ev Ekonomisi (Beslenme Bilimleri) - 2007

Çalıştığı Kurum ve Yıl

Sofra Yemek Üretim ve Hizmet A.Ş. (2005)

-Proje Müdür Yard.

ankara Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek...

Documents