analize statistikore
TRANSCRIPT
LIGJERATA E PARË
HYRJE
KONCEPTET BAZË NË STATISTIKË
MBLEDHJA E TË DHENAVE
LLOJET E TË DHËNAVE
BURIMET E TË DHËNAVE
2
PËRMBAJTJA E LËNDËS1. Menaxhimi i të dhënave
2. Metodat e zgjedhjes së mostrës
3. Statistika deskriptive –përshkruese (matësit e tendencës qendrore
dhe variacionit)
4. Probabiliteti dhe distribucionet e probabilitetit
5. Distribucioni diskret i probabilitetit
6. Distribucioni normal dhe distribucioni standard normal
7. Intervalet e besimit (Vlerësimi pikësor dhe intervalor i parametrave
të populacionit)
8. Testimi i hipotezave I
9. Testimi i hipotezave II
10. Analiza e korrelacionit linear
11. Regresioni linear
12. Regresioni multivariabël
13. Seritë kohore
Metodologjia e mësimit dhe vlerësimit
Ligjerata me shembuj konkret
Seminare dhe ushtrime praktike
- MS Excel
- Hyrje në SPSS
Vlerësimi:
- Pjesëmarrja dhe detyrat e shtëpisë - 20%
- Punime individuale - 30%
- Provimi përfundimtar - 50%
Literatura:
- Rahmil Nuhiu: Bazat e Statistikës;
- Statistika- Përkthyer sipas librit “Statistics for Business and
Economics”, Pegi, Tiranë, 2005;
- Ushtrime të Statistikës, Universiteti I Tiranës, Fakultati Ekonomik, 2005
- Milan Papiq; “ Statistika e aplikuar në Ms Excel, Universiteti Victory, etj
Ç‘është statistika?
Pse ?1. Mbledhje e të dhënave
p.sh., Hulumtimit
2. Përpunimi dhe prezantimi
i të dhënave
p.sh Grafik &Tabela
3. Karakterizimi i të
dhënave
P.sh. Mesataret
Analiza e
të
dhënave
Marrja e
vendimeve
© 1984-1994 T/Maker Co.
© 1984-1994 T/Maker Co.
Ç‘është statistika?
Statistika është shkencë e të dhënave . Ajo
përfshin mbledhjen , klasifikimin, organizimin,
analizimin dhe interpretimin e informatave
numerike me qëllim të marrjes së vendimeve
efikase.
6
Mbledhja e të dhënave
Le të themi se jeni të interesuar për
gjendjen e krizës globale financiare
Çfarë lloj të dhënash do të kërkoni?
Ku do t’i kërkoni këto të dhëna?
7
Të dhëna apo informata
Të dhënat janë mbledhje e fakteve dhe
opinioneve me të cilat ne do të punojmë-
zakonisht në formë numerike.
Të dhënat bëhen informata kur ato e
informojnë shfrytëzuesin për marrjen e
vendimeve.
8
Elementet fundamentale/Terminologjia bazike
1. Popullimi/Dukuria masive
-Të gjitha njësitë me interes
2. Mostra /Zgjedhja
- Nënbashkësi/pjesë e njësive të popullimit
3. Njësia eksperimentale (Njësia statistikore)
- Objekti për të cilin mbledhim të dhëna.
4. Variablat
- Karakteristikat e një njësie statistikore
5. Të dhënat statistikore (rezultat i matjes së një variabli me interes)
6. Parametrat (karakteristikat e popullimit)
7. Statistikat e mostrës/zgjedhjes (vlerësimi i parametrave ngatë dhënat e mostrës)
• P në Populacion
& Parametër
• S në Sample/Zgjedhje
& Statistika
Populacion apo Zgjedhje/Mostër
a b c d
ef gh i jk l m n
o p q rs t u v w
x y z
Popullimi/Dukuria masive Mostra/Zgjedhja
b c
g i n
o r u
y
Treguesit që përdoren për të
përshkruar populacionin
quhen PARAMETRA
Treguesit që llogariten nga
të dhënat e mostrës quhen
STATISTIKA
12
Njësia statistikore (individi)
Njësia statistikore (individi) paraqet elementet
individuale prej të cilave përbëhet tërësia e
përgjithshme ose dukuria masive të cilat kanë
karakteristika variabile.
Njësia (individi ) paraqet pjesën përmbajtësore
të dukurisë masive dhe ka rëndësi të veçantë.
13
VARIABLAT/ Karakteristikat/Tipari
Atributi ose tipari (variablat) paraqesin
karkateristikën apo vetin që ndryshon
vlerën e saj nga një element në një tjetër.
Një karkateristikë është një variabël nëse
ka dy apo më shumë vlera apo atribute.
14
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kualitative ose Atributive:
karakteristikat e variablave që studiohen
janë jo numerike.
SHEMBUJ: Gjinia, përkatësia fetare, tipi i
automobilit, vendi i lindjes, ngjyra e syve
etj.
1-7
15
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kuantitavie (sasiore-numerike):variablat mund të raportohen në mënyrë numerike.
SHEMBULL: bilanci në llogarinë e juaj bankare, mosha e punëtorëve të një firme, numri i fëmijëve në një familje, etj.
1-8
16
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat kuantitative mund të klasifikohen si
diskrete - të ndërprera dhe të vazhdueshme-
kontinuale .
Variablat diskrete - të ndërprera: mund të
marrin vetëm disa vlera të caktuara dhe
gjithmonë ka “ndërprerje” në mes të vlerave.
SHEMBULL: numri i dhomave të fjetjes në
shtëpi ( 1,2,3,.., etj), numri i anëtarëve të
familjes, etj.
1-9
17
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat e vazhdueshme - kontinuale:
mund të marrin çfarëdo vlere brenda një
rangu të caktuar.
SHEMBULL: Koha e kaluar me aeroplan
prej Prishtine në Gjenevë, gjatësia e
nxënësve të një klase, etj.
1-10
18
Përmbledhje e llojeve të variablave
Variablat
Kualitative/Atributive)
Diskrete/të ndërprera
Numerike/Kuantitative)
Të vazhdueshme/kontinuale
Shembuj:•gjinia, nacionalitetingjyra e flokëve,etj
Shembuj: •Numri i fëmijëve, Numri i të punësuarëve, Numri i kinemave Numri i veturave të shitura
Shembuj: •Mosha e studentëveKilometrat e kaluara në mes të dy distancaveGjatësia trupore enxënësve, etj
Të dhënat statistikore Të dhënat statistikore janë rezultat i matjes së
një cilësie, tipari apo karkateristike me interes në
një element të popullimit apo të zgjedhjes.
Sikurse variablat edhe të dhënat mund të jenë:
- Të dhëna sasiore- rezultojnë nga matjet e
niveleve të variablave sasiorë
- Të dhëna cilësore - rezultojnë nga matjet e
niveleve të variablave cilësor
19
Shkallët e matjes së të dhënave Matja e variablave-të dhënave është një proces i
gjetjes së vlerave të një variabli për elemente të
ndryshëm.
Ne mund të masim variablat për cdo njësi
statistikore qe kemi në studim- individë, familje,
grupe, komunitete, shoqëri dhe ngjarje.
Psh. Mund të masim nivelin e arsimit të një
individi, koeficientin e lindshmërisë së një vendi,
etj.
20
Shkallët e matjes së të dhënave
Ne përdorim termin shkallë për t’iu referuar një grupi
vlerash që merr një vriabël.
Vitet e shkollimit janë një shkallë për matjen e nivelit të
arimit të individit.
Koeficienti i lindshmërisë së një vendi mund të matet si
raport i lindjeve në 1000 banorë
Vlerat e variablave që gjejmë kur masim diçka quhen
rezultate
P.sh rezultat është 16 vjet shkollimi për indivin X;
25.8% lindje për 1000 banorë për vendin X, etj.
21
Shkallët e matjes së të dhënave
Variablat-të dhënat statistikore
klasifikohen në katër tipe bazuar në
mënyrën e matjeve:
Të dhëna nominale
Të dhëna të zakonshme/ordinale/të
renditshme
Të dhëna intervalore
Të dhëna në formë raporti
22
Shkallët e matjes së të dhënave
Shkalla tregon se cilat mënyra të analizës statistikorejanë më të përshtatshme.
Shkalla e matjeve përcakton sasinë e informatave qëpërmbahet në të dhëna.
Shkallët e matjeve – klasifikimi i të dhënave:
Nominale /të parenditshme
E Zakonshme/e renditshme
Intervalore
Raporti/Proporcionale
Nivelet e matjeve dhe shkallët e matjeve
Të dhëna intervalore
Të dhëna ordinale/zakonshme
Të dhëna nominale
Niveli më i lartë
(Forma më e
fuqishme e matjeve)
Nivele më të larta
Niveli më i ulët
(Forma më e dobët
e matjeve)
Kategori (pa ndonjë rregull apo drejtim)
Kategori të renditshme (rangimi, rregull )
Diferenca në mes të matjeve, por jo zero të vertete
Të dhëna në formë raporti/propocionaleDallimet midis matjeve, zero e vërtetë ekziston
Nivelet e matjeve dhe shkallët e
matjeve
Të dhëna intervalore
Të dhëna të
zakonshme
Të dhëna nominale
Pesha, Mosha,
Shpenzimet javore të
ushqimit
Rangimi i kualiteteve të
shërbimit, Rangimi i
studentëve në bazë të
suksesit
Statusi martesor, Tipi i
automobilit që posedojmë
Të dhëna në
formë raporti
Temperaturat në shkallë
të Fahrenheit, Celsiusit,
Datat kalendarike
Kategori (pa ndonjë rregull apo drejtim)
Kategori të renditshme (rangimi, rregull )
Diferenca në mes të matjeve, por jo zero të vertete
Dallimet midis matjeve, zero e vertete ekziston
Shembuj
Shembull për të dhënat nominale/ të parenditshëm
26
Variablat kualitative Kategoritë/Modalitetet
Pronarë i automobilit Po Jo
Gjendja martesore I/e martuar; I/e pamartuar; I/e ve; I/e
ndarë
Gjinia Mashkull; Femër
Veprimtaritë ekonomike Industria dhe xehtaria; bujqësia;
tregtia; pylltaria, ndërtimtaria;
komunikacioni dhe lidhjet; etj
Format ligjore të
shoqërive tregtare
Biznes individual, Partneritet,
Korporatë, etj
Shembuj pët të dhënat ordinale/ të renditshme/të
zakonshme
Variablat kualitative Kategoritë/Modalitetet
Kënaqja me produktin Shumë i pakënaqur; pak i pakënaqur;
neutral, Pak i kënaqur; shumë i kënaqur
(Shkallët e Likertit)
Thirrjet akademike të
profesorëve
Profesor i rregullt; Profesor i asocuar;
Profesor asistent; Assistent; Asistent i ri.
Suksei i studentëve 10; 9; 8; 7; 6; 5.
27
Shembuj të shkallës intervale dhe proporcionale të
dhënave
Variablat kuantitative Niveli i matjeve
Temperatura (në shkallë
Celsius ose Fafrenheit)
Intervale
Gjatësia (në metra dhe cm) Proporcionale/në formë raporti
Pesha (në litër ose kg) Proporcionale /në formë raporti
Pagat (në euro apo valutë
tjerër)
Proporcionale/në formë raporti
28
Shembull. Vrojtimi i punëtorëve të firmës “X”
Emri dhe
mbiemri
Gjinia Mosha Pozita Pervoja
e punes
Paga vjetore
(000)
Albulena Z. F 30 Menaxhere 12 20
Afrim T. M 25 Shefe e shitjes 13 15
Vjollca M F 22.3 Financa 10 10
Aferdita I. F 45 Marketing 2 8
Agon T. M 32.5 Shites 5 6
Genc M. M 23.8 Shites 8 6
Adelina B. F 27 Shites 6 6
Bardha M. F 19 Shites 14 6
Yll T M 27 Shofer 12 5
Valton K. M 28.6 Shofer 3 5
29
VariablatNjesite/Elem
entete
Të dhënat
Statusi Shitjet Fitimi/
Ligjor Vjetore($M) ($000)
Të dhënatElementet, Variablat, dhe Vrojtimet
Firma
Dataram
EnergyDrink
Dardania
Agroimpex
Psychemedics
Individual 73.10 86
SH.P.K 74.00 1.67
Ortakeri 365.70 86
SH.P.K 111.40 33
Individual 17.60 13
Variablat
Njesite/elementet
Të dhënat
Bazat e Statistikës 2010
Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 31
Burimet e të dhënave statistikore
Primare
Mbledhja e të dhënave
Sekondare
Të dhëna të grumbulluara
Vrojtimi
Eksperimentimi
Studimi
Të printuara ose
elektronike
Burimet e të dhënave
Burimet ekzistuese/Burimet sekondare
Brenda firmës– gati çdo departament
Agjencitë shtetërore- Enti statistikave,Doganat, Ministritë, etj
Asociacionet e ndryshme–
Organizata të specializuara të interesit–
Interneti– më shumë e më shumë firma
Të dhënat primare/Studimet statistikore
Burimet e të dhënave
Në studimet eksperimentale , së pari identifikohen
variablat me interes. Mandej një apo dy faktorë
mbahen nën kontroll, ashtu që të mund të sigurohen
të dhëna nën ndikimin e këtyre faktorëve. P.sh. Një mënyrë e re e prodhimit - ndikimi i saj në
sasinë e prodhuar.
Ose- Një medikament i ri ,ndikimi i tij në tensionin
e gjakut. (Eksperimentet janë shumë të kushtueshme, dhe
shumë herë te pamundura
Në vrojtime-studime(jo-eksperimentale) nuk
tentohet që të kontrollohen ndikimet e faktorëve
në variablat me interes.
Mënyra më e shpeshtë e hulumtimit. Anketa është njëshembull i mirë
Statistikat zyrtare Institucionet shtetëroe nxjerrin statistika sepse:
1. Të dhënat janë pjesë e procesit administrativ;
2. Ato nevojiten për matjen e efekteve të politikave
shtetërore;
3. Ato shërbejnë për të përcaktuar dhe kontrolluar efektet
e faktorëve të jashtëm në politikat e qeverisë;
4. Me anë të statistikave mund të përcaktohen prirjet,
prognozat dhe politikat për të ardhmen;
Në Kosovë institucioni kryesor shtetëror për statistika
është Enti i Statistikave të Kosovës.
www.esk.rks-gov.net
34
Disa burime të dhënave
www.esk.rks-gov.net
www.ec.europa.eu/eurostat
www.stats.oecd.org
…………
35
Statistika
Statistia
Deskriptive
Statistika
Analitike
Përfshin
Mbledhjen
Organizimin
Përmbledhjen
Prezantimin e
të dhënave (grafe,
Tabela, mesatare,
Tregues te variacionit, etj
Përfshin
Bërjen e vlerësimeve
Testimin e hipotezave
Përcaktimin e raporteve
Bërjen e parashikimeve
Llojet e analizës statistikore
37
Llojet e analizës statistikore
Univariate
• Analiza e tëdhënave që ipërkasin vetëmnjë variabli
• P.sh. Mesataret, variacioni, etj
Bivariate
• Analiza e lidhjesnë mes të dyvariablave
• P.sh. Regresioni, korrelacioni, tabelat e kryqëzuara, testihi në katror, etj
Multivariate
• Analiza e tëdhënave në mestë tri apo mëshumëvariablave
• P.sh.Tabelat e kryqëzuara dhemultivariate, regresioni dhekorrelacioni ishumëfishtë
PËRFUNDIM/ KONKLUZION
Përdorimi I të dhënave dhe informatave
është pjesë e rëndësishme e zgjidhjes së
problemeve
Neve kemi nevojë edhe për të dhënat
primare dhe sekondare
Procesi I hulumtimit të dhënave mund të
krijojë probleme të reja në brendësi dhe
mundësi për kreativitet më të lartë.
38
39
Konceptet kyçeAnaliza statistikore
Popullimi/tërësia e
përgjithshme
Mostra/Zgjedhja
Njësia statistikore,
individi
Variablat
Të dhënat statistikore
Modalitetet
Parameter
Statistikë
Të dhëna nominale
Të dhëna të
renditshme
Të dhëna intervalore
Të dhëna në formë
raporti
Statistikë deskriptive
Statistike analitike
Analizë univariate
Analizë bivariate
Analizë multivariate
40
Detyrë
Shpjego dallimin në mes të të dhënave
kualitative dhe kuantitative dhe jep tre
shembuj për secilën.
Shpjego dallimin në mes të dhënave
diskrete dhe të vazhdueshme dhe jep tre
shembuj për secilën.
41
Detyrë
Përcakto se cilat nga variablat vijuese është kualitative e cila kuantitative. Nëse janë kuantitative përcaktoni se fenomeni me interes a është diskret apo kontinual:
- Numri i telefonave në familje,
- Lloji i telefonit,
- Ngjyra e telefonit,
- Pagesa mujore (në euro dhe cent) për thirrje telefonike,
- Numri i thirrjeve lokale të bëra gjatë muajit,
- Zgjatja (në minuta) e thirrjeve lokale gjatë muajit,
- Fakultetet e Universitetit të Prishtinës.
Shembull
Në tabelën vijuese jepen të dhëna për
pesë profesor të Fakultetit Ekonomik
42
Emri Specializimi Gjinia Mosha Grada/titulli shkencor
A.. S Ekonomiks F 45 Prof. i asocuar
D.D Menaxhim F 37 Pro. i rregullt
A.B Financë M 53 Prof. i rregullt
D.A Kontabilitet F 29 Asistent
F.T Marketing M 38 Prof. asistent
a) Sa elemente përmban ky studim?
b) Sa variabla janë?
c) Sa vrojtime janë?
d) Cila shkallë e matjes është përdorur për çdo variabël?
43
Ushtrime
Ushtrim . “Jam shumë i stresuar” është një
shprehje që shumë e shpeshtë në mes të
studentëve. Çka ju streson juve. Cili është populacioni me interes?
Identifikoni më së paku tri arsye për të marrë
mostrën.
Identifikoni dy variabla ose karakteristika të
anëtarëve të këtij populacioni që ju dëshironi të
studioni.
44
Ushtrime
Ushtrim . Dekani i fakultetit dëshiron të shoh se çfarë lloj aktiviteti dhe pune bëjnë studentët e diplomuar të fakultetit pas 5 vjet diplomimi.
Cili është populacioni me interes?
Identifikoni arsyet për të marrë mostrën për hulumtim.
Identifikoni dy variabla/karakteristika të anëtarëve të populacionit që ju dëshironi të studioni
45
Ushtrime
Ushtrim . Kryetari i një shteti dëshiron të
shoh se sa është i popullarizuar pas dy
vjetëve të mandatit të tij. Një mostër e
votuesve të rritur janë pyetur se a do ta
rizgjedhnin prapë atë në atë post. A janë të dhënat kualitative apo kuantitative
Nëse të dhënat janë kualitative a janë ato
nominale apo rendore/shkallore. Nëse janë
numerike a janë ato diskrete apo kontinuale.
46
Ushtrime
Ushtrim . Më poshtë janë të listuar disa pyetje nga anketa rreth virusit “Trojan horse”. Për çdo lloj të pyetjes identifikoni se çfarë lloj të dhënash duhet të grumbullohen.
A është infektuar kompjuteri juaj me virusin “Trojan horse” Po, kompjuteri im është infektuar me këtë virus.
Jo , kompjuteri im nuk është infektuar me këtë virus.
Nuk jam i sigurt se kompjuteri im është infektuar.
A dini dikë tjetër që kompjuteri i është infektuar me virusin “Trojan Horse” Po
Jo
Sa shpesh ju me kujdes ekzaminoni subjektin e-mailit të juaj para se të hapni atachmentët. Gjithmonë
Shpesh
Sipas rastit
Rrallë ose kurrë