stroboskop ve diğer devri ölçümleri

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

FZKSEL BYKLKLERN LLMES

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR .................................................................................................................... v GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. UZUNLUK LME............................................................................................................ 3 1.1. Uzunluun Tanm ........................................................................................................ 3 1.2. Uzunluk Birimleri ......................................................................................................... 4 1.3. Dier Uzunluk Birimleri ............................................................................................... 4 1.4. Uzunluk Birimlerinin Birbirine Dnm .................................................................. 5 1.5. Uzunluk Birimleri Ast ve st Katlar ........................................................................... 5 1.6. Uzunluk l Aletleri................................................................................................... 6 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 10 2. AIRLIK LME ............................................................................................................ 10 2.1. Arln Tanm ......................................................................................................... 10 2.2. Arlk Birimleri ......................................................................................................... 10 2.3. Arlk Birimlerinin Birbirine Dnm .................................................................. 11 2.4. Arlk l Aletleri ................................................................................................... 11 2.5. Kantar (Terazi, Baskl) Sistemlerinin Kullanm ve eitleri .................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 15 3. ALAN HESABI YAPMAK ............................................................................................... 15 3.1. Alan............................................................................................................................. 15 3.2. Alan Birimleri ............................................................................................................. 15 3.3. Alan Birimlerinin Birbirine Dntrlmesi .............................................................. 16 3.4. Alan Hesaplar ............................................................................................................ 17 3.4.1. Karenin Alan ...................................................................................................... 17 3.4.2. Dikdrtgenin Alan .............................................................................................. 18 3.4.3. genin Alan...................................................................................................... 18 3.4.4. Yamuun Alan.................................................................................................... 19 3.4.5. Dairenin Alan ..................................................................................................... 19 3.4.6. Krenin Alan ...................................................................................................... 20 3.4.7. Kpn Alan ........................................................................................................ 20 3.4.8. Silindirin Alan .................................................................................................... 21 3.4.9. Alan lmnn Gerekletirilmesi ................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 24 4. HACM LMEK............................................................................................................. 24 4.1. Hacim.......................................................................................................................... 24 4.2. Hacim Birimleri .......................................................................................................... 24 4.3. Hacim Birimlerinin Birbirine Dnm ................................................................... 26 4.4. Hacim Hesaplar.......................................................................................................... 28 4.4.1. Krenin Hacmi .................................................................................................... 28 4.4.2. Kpn Hacmi....................................................................................................... 28 4.4.3. Prizmann Hacmi ................................................................................................. 29 i

4.4.4. Silindirin Hacmi .................................................................................................. 29 4.4.5. Dzgn Olmayan Hacimlerin llmesi............................................................. 29 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 33 5. SIVI (AKIKAN) LM ............................................................................................ 33 5.1. Akkann Tanm........................................................................................................ 33 5.2. Akkanlarn zellikleri.............................................................................................. 33 5.3. Younluun Tanm .................................................................................................... 34 5.4. zgl Arln Tanm............................................................................................... 34 5.5. Viskozitenin (Akclk) Tanm ................................................................................... 34 5.6. Basncn Tanm .......................................................................................................... 35 5.7. Basn Birimleri .......................................................................................................... 35 5.8. Basn Birimlerinin Birbirine Dnm ................................................................... 35 5.9. Manometre Kullanarak Akkanlarn Basncn lme .............................................. 36 5.10. Bourdan (Borulu Basn Gstergesi) Kullanarak Akkanlarn Basncn lme .... 39 5.11. Farkl Tipte Ak lerler Kullanarak Svlarn Akkanlk Derecelerinin llmesi ........................................................................................................................................... 40 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 41 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42 RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 43 6. SICAKLIK LME .......................................................................................................... 43 6.1. Scakln Tanm........................................................................................................ 43 6.2. Scaklk Birimleri........................................................................................................ 44 6.3. Scaklk Birimlerinin Birbirine Dnm ................................................................. 45 6.4. Termometre eitleri .................................................................................................. 45 6.5. Termometrelerin Kullanm ........................................................................................ 46 6.6. Kullanlacak Ortama En Uygun Termometrenin Seimi ............................................ 47 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 50 RENME FAALYET-7 ................................................................................................... 51 7. EM HESABI YAPMAK ................................................................................................ 51 7.1. Eim............................................................................................................................ 51 7.2. Bir Eimin Asnn llmesi................................................................................... 52 7.3. Eimin Hesaplanmas ................................................................................................. 53 7.4. Su Terazisi Kullanm ................................................................................................. 54 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 55 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 56 RENME FAALYET-8 ................................................................................................... 57 8. , ENERJ VE G LM ....................................................................................... 57 8.1. in Tanm .................................................................................................................. 57 8.2. in Birimleri ............................................................................................................... 59 8.2.1. Elektriksel fadeyle .......................................................................................... 59 8.3. G.............................................................................................................................. 62 8.4. G Birimleri .............................................................................................................. 63 8.4.1. Elektrik Gc ve Birimi....................................................................................... 63 8.5. Dier G Birimleri .................................................................................................... 65 8.6. Enerji........................................................................................................................... 66 ii

8.7. Enerji Birimleri ........................................................................................................... 67 8.7.1. Enerji eitleri ..................................................................................................... 67 8.8. , G ve Enerji Problemleri...................................................................................... 70 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 72 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73 RENME FAALYET-9 ................................................................................................... 74 9. KEST VE AP LMEK................................................................................................ 74 9.1. Kesitin Tanm ............................................................................................................ 74 9.2. apn Tanm .............................................................................................................. 74 9.3. apn Hesaplanmas.................................................................................................... 75 9.4. Kesit ve ap l Aletleri .......................................................................................... 75 9.5. Kumpas Kullanm ...................................................................................................... 75 9.5.1. Analog Kumpas Kullanm .................................................................................. 76 9.5.2. Elektronik Kumpaslar.......................................................................................... 77 9.6. Mikrometre Kullanm ................................................................................................ 78 9.6.1. Mikrometre Kullanmnda Dikkat Edilecek Hususlar ......................................... 81 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 82 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 84 RENME FAALYET-10 ................................................................................................. 85 10. HIZ VE DEVR LMEK.............................................................................................. 85 10.1. Hzn Tanm ............................................................................................................. 85 10.2. Hz Birimleri ............................................................................................................. 85 10.3. Hz Birimlerinin Birbirine Dnm ...................................................................... 86 10.4. Hz l Aletleri....................................................................................................... 87 10.5. Hz l Aletlerinin Kullanm................................................................................. 87 10.6. Devirin Tanm.......................................................................................................... 88 10.7. Devir Birimleri.......................................................................................................... 88 10.8. Devir Birimlerinin Birbirine Dnm................................................................... 88 10.9. Devir l Aletleri.................................................................................................... 88 10.9.1. Tako-Jeneratrler............................................................................................... 89 10.9.2. Darbeli (Palsli) Turmetre................................................................................... 89 10.9.3. Stroboskoplar..................................................................................................... 90 10.9.4. Kademeli (mekanik) Takometreler.................................................................... 90 10.10. Devir l Aletlerinin Kullanm ........................................................................... 90 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 92 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 93 RENME FAALYET-11 ................................................................................................. 94 11. IIK SEVYES LM ............................................................................................. 94 11.1. In Tanm ............................................................................................................. 94 11.2. Ik Birimleri ............................................................................................................. 95 11.2.1. Aydnlanmay Etkileyen ve Bunun Neticesinde Ortaya kan Birimler ........... 96 11.3. Ik Seviye l Aletleri........................................................................................... 97 11.4. Ik Seviye l Aletinin Kullanm......................................................................... 97 11.4.1. Aletin almas ................................................................................................ 97 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 99 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 100 RENME FAALYET-12 ............................................................................................... 101 12. SES SEVYES LMEK ............................................................................................ 101 iii

12.1. Ses ........................................................................................................................... 101 12.2. Sesin Fiziksel zellikleri ........................................................................................ 102 11.2.1. Ses iddeti ( younluk).................................................................................... 102 11.2.2. Ses iddeti Seviyesi......................................................................................... 102 11.2.3. Ses Basnc....................................................................................................... 102 11.2.4. Ses Basn Seviyesi ( Akustik G Seviyesi).................................................. 102 12.3. Ses Seviye Birimleri................................................................................................ 102 12.4. Ses Seviye l Aletleri ......................................................................................... 103 12.5. Ses Seviye l Aletinin Kullanm ....................................................................... 104 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 105 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 106 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 107 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 111 KAYNAKLAR..................................................................................................................... 116

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0015 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Fiziksel Byklklerin llmesi Fiziksel byklklerin tanmlar, bu byklklerin birimlerini ve bu byklklerin birimlerinin birbirlerine dntrlmesi, fiziksel byklkleri len l aletleri konularn ieren renme materyalidir. 40/32 n koul yoktur. Fiziksel byklkleri doru olarak lmek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda fiziksel byklkleri ilgili l aletleri ile lebilecek, hesaplayabilecek, birimleri birbirine dntrebilecek, birimlerin ast ve st katlarna dnmn yapabileceksiniz. Amalar 1. Herhangi bir uzunluu, ilgili l aletlerini kullanarak doru lebilecek; dier uzunluk birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 2. Herhangi bir arl, ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek; dier arlk birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 3. Herhangi bir yzeyi, cismi ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek; bu deerler ile hesaplamalar yapabileceksiniz. Dier alan birimlerine dntrebilecek, ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 4. Herhangi bir cismin hacmini ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek bu deerler ile hesaplamalar yapabileceksiniz. Dier hacim birimlerine dntrebilecek, ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 5. Herhangi bir svnn basncn, viskozitesini (akkanln) ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek dier basn ve viskozite birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 6. Herhangi bir ortamn veya cismin scakln ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek dier scaklk birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. Termometre eitlerini v

MODLN AMACI

bilecek ve kullanabileceksiniz. Kullanlacak yere en uygun termometreyi seebileceksiniz. 7. Herhangi bir eimi, ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek; hesaplayabilecek dier a birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 8. Herhangi bir fiziki hareketin ilgili l aletlerini kullanarak enerjisini, gcn ve yaplan ii doru olarak lebilecek ve hesaplayabileceksiniz. Bu deerleri dier birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 9. Herhangi bir kesiti, ap; ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek, hesaplayabilecek ve dier kesit, ap birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 10. Herhangi bir ekipmann, cihazn, makinenin hz ve devrini ilgili l aletlerini kullanarak doru olarak lebilecek dier hz ve devir birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 11. Herhangi bir ortamdaki k seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek dier k miktar birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. 12. Herhangi bir ortamdaki ses miktarn ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebileceksiniz. Ses seviye birimlerini bileceksiniz. ORTAM Snf, lme laboratuar, ktphane, internet, ev vb. yerlerde kendi kendinize veya gruplar halinde alabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI DONANIM Laboratuarnzda bilgisayar, projeksiyon makinesi, tarayc, yazc, eitli metreler, terazi, baskl, termometreler, manometreler, eim ler, wattmetre ve deiik elektrik sayalar, mikrometre ve kumpaslar, takometreler, lksmetreler, desibelmetrelerle lm yapacaksnz. Modln ieriinde yer alan her sayfada ve her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorularn izerek, kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz, renim faaliyeti sonunda sizlere lme arac uygulayarak sizin uygulamalarla kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

GR GRSevgili renci, Dnyada retilen her nesne insann belirledii ller neticesinde ortaya kmtr. Eer bu llendirmeler geliigzel ekilde yaplsayd hayatmzda kullandmz her ey grnt ve grlt kirliliinden baka bir ie yaramazd. Siz, hayatnzn her alannda be duyu organnz kullanarak birok lm yaptnz. Ama gelien ve deien teknoloji insanlarn lm stillerini deitirmesi gerektiini ortaya karmtr. Ve ortaya atlan, ispatlanan her lmn bir birimi, bir l aleti olarak ortaya kmtr. Bizlerin hayatn kolaylatran bu deerler btnne fiziksel byklk diyoruz. Bu fiziksel byklkleri de yle sralayabiliriz: Uzunluk, arlk, alan, hacim, akkanlar, scaklk, eim, i, enerji, g, kesit ve ap, hz ve devir, k ve ses vs. Bu modlde yukarda isimlerini saydmz fiziksel byklklerin tanmlarn, her birinin birimlerini, bu birimlerin birbirine nasl dntrleceini ve hangi bykl hangi l aletini kullanarak lebileceinizi reneceksiniz. Laboratuarda reneceiniz bu fiziksel byklkleri ve l aletlerini, setiiniz dala bal olarak belirlediiniz yerlere kablo deme, odanzn aydnlatmasn yapma, evinize veya iyerinize klima takma, bir elektrik motorunu tamir etme, kullandnz elektik sarfiyatn hesaplama, bir transformatrn tamirini yapma gibi daha pek ok yerde kullanmak zorunda kalacaksnz. Bahsettiimiz bu lmler iinizin daha ksa zamanda ve daha doru olarak yaplmasn salayacaktr. Bu modl renmek iin gerekli dikkati ve zveriyi gstereceinize eminiz. Baarlar

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1AMAHerhangi bir uzunluu, ilgili l aletlerini kullanarak doru lebilecek; dier uzunluk birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAEvinizde bulunan uzunluk lme aletlerini inceleyiniz. Eer, birka eit lme aleti yoksa evrenizden, iyerlerinden bunlar aratrnz. Aralarndaki farklar arkadalarnzla snfta tartnz.

1. UZUNLUK LMEnce lme nedir? sorusuna cevap arayarak balayalm. lme kavram, hayatmzda her an kullandmz bir kavramdr. Snfmzda iki arkadamzn boyunu karlatrmak da bir lme ilemidir. Biri dierine gre daha uzun ya da daha ksa gibi Yaadz bir gnde ister istemez ya da farknda olmadan birok lme yapmaktayz Bu karlatrma bir lmeye dayanyor. Biz bu lmeyi herhangi bir aletle deil, gzmzle yaptk. Arkadalarmzn boylarnn ne kadar olduunu renmek istersek bir arala bunu gerekletirmeliyiz ki tam sonucu renebilelim. Yoksa lmmz gz karar denilen tahmini bir sonu olur. te, insanlar birok bykl ya da herhangi bir nesneye ait deerleri renmeyi merak etmilerdir. Bunun iin eitli lme aralar gelitirmi ve her lt byklklere de bir ad vermitir.

1.1. Uzunluun TanmBaz byklkleri tanmlamak zordur, fakat o byklkten bahsedilince hemen anlarz. Duyu organlarmzla bunlar hissedebiliriz. rnek: Masann boyunu lmek istersek bununla ne tr bir byklk kastedildii anlalr. te bu bykle uzunluk denir ya da bir elektrik tesisatsndan 5 metre kablo almak istersek ne tr bir fiziksel byklk olduu ve ne ile llecei bilinir. Uzunluu yine de tanmlamak istersek belirli iki nokta arasndaki mesafe ya da fark diyebiliriz. Oturduumuz srann boyu 1 metredir denildiinde burada boy olarak kastedilen srann uzunluudur. Fiziksel byklkleri ifade etmek iin rakamlar kullanrz. Bir kalem 1 YTL. dendiinde rakam kullandmz gibi. Tabii ki burada rakamn yannda bykln cinsi, yani ne tr olduunu ifade iin birimler kullanlr. imdi, birim kavram zerinde duralm. 3

Kalem 1 YTL ise burada kalemin fiyatn renmi ve ayrca fiyatn birim cinsinin de YTL olduunu renmi olduk. Her bykln birimi farkldr. nk her fiziksel byklk bir nesnenin o zelliini belirtir. Birimler insanlarn zamanla gelitirdii ortak kabul edilmi grlerle olumutur. Eski alarda teknoloji gelimedii iin insanlar evrelerinde grd nesnelerden ya da kendi organlarndan yararlanarak birimleri ve l aletlerini gelitirmitir. rnein; kar, arn, kula, ayak, adm vs.

1.2. Uzunluk BirimleriKonumuz olan uzunluun gnmzde kabul edilen birimi metredir. Metre uluslararas bir kurulu olan Sisteme International dUnites (SI); yani Uluslararas Birim Sistemi tarafndan tanmlanmtr. Bu uluslararas sistem Pariste 1971 ylnda toplanan l ve Arlk Konferansnda belirlenmitir. Metre denildiinde rakamsal deeri 1 olan metre anlalr. Metrenin yannda dnyada baka uzunluk birimleri de kullanlmaktadr.

1.3. Dier Uzunluk BirimleriDnyada farkl alanlar, farkl sektrler iin baka uzunluk birimleri de kullanlmaktadr. rnek: Denizciler deniz mili, karada alanlar kara mili, elektronik ve bilgisayar sektrnde in gibi. Denizciler kendi aralarnda deniz milini kullanr. Bilgisayar sektrnde bir monitrn bykl inle ifade edilir. 17 in monitr denildiinde hangi monitr olduu anlalr. Bunlarn her birinin metre karl vardr. Yani birimler birbirine evrilebilir. Aadaki tabloda deiik uzunluk birimlerinin metre olarak karlklar yazldr. nceleyiniz. Blmde, ayn kiiler tarafndan yrtlmesi sistemi giderek yaygnlamaktadr.

UZUNLUK 1 in 1 ayak 1 yarda 1 kara mili 1 deniz mili

METRE KARILII 0,0254 metre 0,3048 metre 0,9144 metre 1609 metre 1852 metre

Tablo 1.1: Deiik uzunluk birimlerinin metre karlklar

1.4. Uzunluk Birimlerinin Birbirine DnmBir uzunluk birimini baka bir uzunluk birimine evirebiliriz. rnek: ki ehrin arasnn metre olarak uzunluunu biliyorsak bu iki ehir arasn kara mili ile de hesaplayabiliriz. Samsun - Ankara aras 450 km ise bu iki ehir arasndaki mesafeyi, kara mili cinsinden hesaplamak iin 450 kmyi bir kara mili olan 1609 metreye bleriz.

SAMSUN450 km = 450.000 m /1609 m = 279,67 mil

ANKARA

55 ekran bir televizyonumuz varsa bu ekrann keden keye uzakl 55cm dir. n olarak karln hesaplamak iin ne yapmanz gerektiini biliyorsunuz. 0,55 / 0,0254 = 21,65 in bulunmu olur.

1.5. Uzunluk Birimleri Ast ve st Katlar1 metre uzunluk, baz mesafeler iin ksa baz mesafeler iin de byk kalabilir. Bunun iin uzunluun alt birimleri ve st birimlerini kullanrz. Alt birimlere ast kat, st birimlere de st kat diyoruz. Metrenin Ast Katlar Desimetre (dm): 1 metreyi 10 eit paraya bldmzde ortaya kan her bir uzunluk bir desimetredir. 1 metrede 10 desimetre vardr.

Santimetre (cm):1 metreyi 100 eit paraya blndnde ortaya kan uzunluktur. 1 m=100 cm dir. Milimetre (mm): 1 metrenin 1000de birine denir. 1m = 1000 mm dir. Milimetreden daha kk birimler de vardr. Bu birimler elektronik, bilgisayar gibi alanlarda kullanlr. 1 metrenin 1 milyonda birine mikrometre (m) , 1 milyarda birine nanometre (nm), 1 trilyonda birine pikometre (pm) denir. Dekametre (dam): 10 adet 1 metreden oluan uzunluktur. 1 Dam=10 m. Hektometre (hm): 100 adet 1 metreden oluan uzunluktur. 1 hm=100 m. Kilometre (Km): 1000 adet 1 metreden oluan uzunluktur. 1 km.=1000 mdir.

Metrenin st Katlar

Buradan anlaldna gre uzunluk birimleri 10ar 10ar byyor ve klyor. Her bir birim kademesinde 10 ile arpma ya da blme yaparz. Birimleri birbirine evirmek iin yukardaki bir birime evirmede blme, aadaki bir birime evirmede arpma ilemi yapmak gerektiini biliyorsunuz. yleyse birka altrma yapalm. RNEK: 3 metre(m). ka santimetre(cm)dir? ZM: 1 metre 100 cmdir. 3 metreyi hesaplamak iin 100 ile 3 arparz. 100x3=300 santimetredir. 3x100=300 cm bulunmu olur. RNEK: 2500 desimetre(dm) ka metre(m)dir? ZM: Bu defa yukardaki bir birime dntrmek istendii iin ve istenen birimle verilen birim arasnda bir basamak olduundan 2500 10a blmek gerekir. Sonu 2500/10 =250 mdir.

1.6. Uzunluk l Aletleriimdi gelelim uzunluklar lmek iin kullandmz aletlere. Gnmzde uzunluk lmek iin genellikle metre denilen alet kullanlr. Metrenin tipi kullanlan yere gre deiir. Bir inaat ustasnn kulland metre ile bir terzinin kulland ayn deildir. in tipine gre kullanm kolay olan ve meslek elemannn iini pratik olarak yapabilen alet gerekir. Aada eitli uzunluk len aletler gsterilmitir.

Resim 1.1: Mezura

Resim 1.1de verilen metreleri terziler kullanr. Mezura denilen zel bir ad vardr.

Resim 1.2: Ahap katlanabilir metre

Resim 1.2de verilen ahap katlanabilir metre, 20 santimetrelik cetvellerin u uca birlemesiyle olumu metrelerdir. Daha ok marangozlar kullanr.1 metre ve 2 metre olarak satlr.

Resim 1.3: Arazi tipi erit metre

Resim 1.3te arazi tipi erit metre verilmitir. Bu metreler arazide byk uzunluklar lebilmek iin retilmitir. Bunlar 10 metre, 20 metre ve 50 metrelik boylarda bulunur. Brakldnda toplanabilir zelliktedir.

Resim 1.4: erit metre

Resim 1.4te grlen alet erit metredir. elik malzemeden yaplr. ki, ve be metre gibi eitli uzunluklarda retilir. Metre ucundan tutularak istenen uzunlua kadar ekilir. Brakldnda bir yayl sistem sayesinde ieri doru toplanr. zerinde, bele taklabilecek ya da bileimize asarak tayabileceimiz aparat vardr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLaboratuvarnzda belirlediiniz cisimlerin ya da yerlerin uzunluklarn lnz.

lem Basamaklarllecek uzunluun tipini belirleyiniz. (rnein, kendi boyunuzu lnz) lm tipine gre gerekli olan uzunluk lme aletini laboratuardan seiniz. stenen lm hatasz olarak yapnz.

nerilerHangi tr uzunluk leceinize dikkat ediniz. Kullanacanz metrenin hangi olmas gerektiine dikkat ediniz. tr

lm srasnda l aletini nasl tutacanza ve nasl doru sonu alacanza dikkat ediniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAadaki sorular cevaplandrnz. 1. Belirli iki nokta arasndaki mesafeye .. denir. 2. Bir in .. cm ye eittir. 3. ki kara mili yol giden araba ................metre yol alr. 4. 30 metre .dmdir. 5. Metrenin binde birine denir. 6. 25 kilometre .. hektometredir. 7. Metrenin bir st kat . dr. 8. I. Mikrometre II. Santimetre III. Dekametre Yukardakilerden hangisi veya hangileri metrenin ast katlarndandr? A)Yalnz I B)I ve II C)II ve III D)I ve III

9. Aadakilerden hangisi bir inaatnn kullanabilecei metre eiti deildir? A) erit metre B) Mezura C) Ahap katlanabilir metre D) Arazi tipi erit metre

10. Bir bykl ayn cins baka bir byklkle karlatrrsak .yapm oluruz.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrnz. Bu sorulardan hepsine doru cevap vermiseniz bir sonraki renme faaliyetine geebilirsiniz. Yanl yaptnz konuyu bir daha tekrar ediniz. 9

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2AMAHerhangi bir arl ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebileceksiniz dier arlk birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAArlk len aletleri ve bunlarn eitlerini aratrnz. Bunun iin evrenizdeki eitli i yerlerine bavurabilirsiniz. Bu bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

2. AIRLIK LME2.1. Arln TanmArl tanmlamadan nce yer ekiminden bahsetmemiz gerekir; nk arlk yer ekimi denilen kuvvete baldr. Dnyamz, zerinde bulunan btn maddeleri kendine eker. zerindeki cisimlere bir ekme kuvveti uygular. Elimizde bulunan bir ta braktmzda yere dmesinin nedeni bu ekim kuvvetidir. Bu kuvveti ilk tanmlayan bilim adamnca yaplan hesaplamalara gre Ayda yer ekimi Dnyadakinden 6 kat daha azdr. yleyse 60 kilogram arlnda olan bir kii Ayda 10 kilogram gelir. Burada rakamn yannda kilogram dedik. Aslnda arln birimi kilogram-kuvvettir. Kilogram (kg) ise ktle birimidir. Ktle, yer ekimine bal olmayan, zamana, yere gre deimeyen madde miktardr. 2 kilo elma demekle aslnda elmann madde miktarn belirtmi oluruz. Bu elmann arl Dnyada bakadr, Ayda bakadr. Arlk ile ktle arasndaki fark rendikten sonra arlk birimlerine geebiliriz.

2.2. Arlk BirimleriGnmzde en ok kullanlan arlk birimi gramdr. Gram g harfi ile gsterilir. Standart ve tam doru bir gram Sevr ehrinde korunmaktadr. Bu arlk suyun younluunun en fazla olduu 4 C deki scaklkta 1 cm3 suyun ktlesine eit kabul edilmitir.

Gramn 1000 kat kilogramdr. Kilogram kg ile gsterilir. Kilo diye ksaca sylenmektedir. Kilogramn 100 katna kental, 1000 katna da ton denir. Bir de gramn 1000de 1i olan miligram vardr. imdi bu birimleri birbirine evirmeyi renelim.

2.3. Arlk Birimlerinin Birbirine DnmBirimleri birbirine dntrmek iin arln hangi birimden verildiine ve hangi birimden istendiine dikkat etmeliyiz. Arlk Birimlerinin Dnm 1 kg 1g 1 ton 1 kental 1000 g 1000 mg 1000 kg 100 kg

Tablo 2.1: Arlk birimlerinin birbirine dnm tablosu

RNEK: 2,5 kilogram(kg) ka gram(g) eder? ZM: Kg gramn 1000 kat olduuna gre 2,5 says 1000 ile arplr. Sonu 2,5x1000=2500 gram. RNEK: 14600 gram(g) ka kilogram(kg) eder? ZM: Alt basamak ste kacamz iin ve gramla kg arasnda 1000 kat olduundan 14600/1000=14,6 kg eder.

2.4. Arlk l AletleriGenel olarak arlk lmek iin terazi kullanlr. Terazilerin mekanik ve elektronik olmak zere iki eidi vardr. Elektronik teraziler hassas lm yapar. Terazinin doru lm yapmas, abuk sonu vermesi, llen maddenin ayn zamanda fiyatn da gstermesi gibi zelliklerinden olan tercih edilir. Yksek arlklar lmek iin kantarlar kullanlr. Baskl denilen aletle de insanlar ve eitli eyalar tartlr.

2.5. Kantar (Terazi, Baskl) Sistemlerinin Kullanm ve eitlerialma koullarna uygun olarak ok eitli arlk len aletler vardr. Bu arlk len aletlerin kullanm alanna gre isimleri deiir. Baskl, terazi, kantar gibi isimler alr. imdi bu aletleri tanyalm. 11

Resim 2.1: Analog ve dijital baskl

Resim 2.1de verilen alet baskl olarak ifade edilmektedir. Yaklak 150 kgye kadar tartm yapabilmektedir. Arl gsteren ekran ibreli, yani analog olabilecei gibi ekranl yani dijital de olabilmektedir.

Resim 2.2. engel kantar

Resim 2.2de grlen l aleti daha yksek arlklar lebilen bir kantardr. engel kantar olarak isimlendirilirler.

Resim 2.3: Elektronik teraziler

Resim 2.3te elektronik devreli teraziler grlmektedir. Dijital olarak daha hassas lme yapabilir. Bunlarla market, manav, kasap gibi i yerlerinde ok karlarz.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETSnfnzda belirlediiniz cisimlerin, malzemelerin arlklarn lnz.

lem Basamaklarllecek arln tipini belirleyiniz. (rnein, kendi kilonuzu lnz) lm tipine gre laboratuardan seiniz. l aletini

nerilerHangi tr bir arlk leceinize dikkat ediniz. Gerekli olan terazinin ya da baskln ne tr olmas gerektiine dikkat ediniz. lm srasnda l aletini nasl kullanacanza ve nasl doru sonu alacanza dikkat ediniz.

lm tekniine uygun olarak hatasz bir ekilde gerekletiriniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMELME SORULARI1. Elimizde bulunan bir topu braktmzda yere dmesinin nedeni

dir. 2. Yer ekimine bal olmayan, yere ve zamana gre deimeyen madde miktarna denir. 3. 3,5 kilogram (kg). .. gram(g) eder. 4. 7,8 kental kilogram (kg) eder. 5. Hangisi arlk lmede kullanlmaz? A)Terazi B)Baskl C)Kuvvet D)Kantar

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtarlar ile kontrol ediniz. Bu sorulardan hepsine doru cevap vermiseniz bir sonraki renme faaliyetine geebilirsiniz. Yanl yaptnz konuyu bir daha tekrar ediniz.

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3AMAHerhangi bir yzeyi, cismi ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek bu deerler ile hesaplamalar yapabileceksiniz. Dier alan birimlerine dntrebilecek, ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAAlan tanmn, hangi l aletleri kullanldn ve alan hesaplarnda kullanlan alan birimleri hakknda internet ortamnda ve ktphanede aratrma yaparak ve matematik, fizik retmenlerinize sorarak genel bilgi edininiz. Bulduunuz bilgileri raporlatrarak snfta arkadalarnza sununuz.

3. ALAN HESABI YAPMAK3.1. AlanHer bykl kendi cinsinden seilen dier bir byklkle karlatrarak bir lme yapmaktayz. Alanlar, birim kabul edilen bir alanla karlatrlarak llr. Alan biriminin, geometrik biimi karedir. Bir kenar 1m olan karenin yzeyi, birim yzey olarak alnr ve metre kare olarak adlandrlr. m2 eklinde sembolize edilir. Dikkat ettiyseniz metre kare uzunluk birimi olan metre den tretilmitir. Birok deiik alanlar lerken dier uzunluk birimlerinden alan birimleri tretilerek lmlerimizi kolaylatrabiliriz. Alan hakknda aklamalardan sonra unlar yapnz. Bulunduunuz laboratuarn bir duvarn, kitabnz, oturduunuz sray metre cinsinden lnz. Aada metre sisteminde tretilmi alan birimleri verilmitir. Alan birimlerini kendi kendinize veya grubunuzla rnekler yaparak reniniz.

3.2. Alan BirimleriAlan l birimi olarak metre kare(m2)yi kullanyoruz. Metre kare kenar 1 metre olan karenin alandr. Alan l birimi metre kare 100er 100er byr ve klr.

Birimin Ad Kilometre kare Hektometre kare Dekametre kare Metre kare Desimetre kare Santimetre kare Milimetre kare

Sembol km2 hm2 dam2 m2 dm2 cm2 mm2

Metre kare Cinsinden Deeri 1 km2 = 1 000 000 m2 1 hm 2 = 10 000 m2 1 dam2 = 100 m2 1 m2 1 dm2 = 0,01 m2 1 cm2 = 0,0001 m2 1 mm 2 = 0,000001 m2

Tablo 3.1: Alan birimleri

RNEK: Bir bilgisayar monitrnn yzeyinin alan 37 cm2 olduuna gre monitrn yzeyinin alann milimetre kareye ve desimetre kareye dntrnz. ZM: 1 cm2 = 0,01 dm2 = 100 mm2 olduuna gre 37 cm2 = 37 * 0,01 = 0,37 dm2 37 cm2 = 37 * 100 = 3700 mm2

3.3. Alan Birimlerinin Birbirine DntrlmesiRNEK: 10 ar ka metre kare(m2) dir? ZM: 1 ar 100 metre kare(m2)ye eit olduuna gre 10 * 100 = 1000 m2 dir. RNEK: 25 yarda kare ka ayak kare( ft2 ) eittir. ZM: 1 yarda kare ( yd2 ) 9 ayak kare ( ft2 ) eittir. 25 * 9 = 225 ( ft2 ) RNEK: 0,5 ayak kare( ft2 ) ka in kare ( in2 ) eittir. ZM: 1 ft2 144 in kare ( in2 ) eittir. 0,5 * 144 = 72 in2

Alan 1 metre kare ( m2) 1 in kare ( inchsquare ) ( in2 ) 1 ayak kare ( foot square ) ( ft2 ) 1 yarda kare ( spuare yard ) (yd2) 1 ar ( a )

m2 1 6,451610-4 9,290310-2 0,83613 100

n2 1550,003 1 144 1296 -

Ft2 10,76391 1/144 1 9 1076

Yd2 1,19599 1/1296 0,111 1 119,6

Buraya kadar alan ve alan birimlerini rendiniz. Burada da deiik geometrik ekillerin alanlarn ve alanlarn formllerle hesaplama yntemlerini reneceksiniz. Baarlar.Tablo 3.2: Alan birimlerinin birbirine dntrme tablosu

3.4. Alan Hesaplar3.4.1. Karenin Alan

ekil 3.1: Kare

RNEK: Bir kenar 60 cm olan kare eklindeki kdn alann m2 cinsinden hesaplaynz. ZM: Karenin alan A = a * a dr. ( 60 cm = 0,6 metre dir.) A = 0,6 * 0,6 A = 0,36 m2 olarak hesaplanr.

3.4.2. Dikdrtgenin Alan

ekil 3.2: Dikdrtgen

RNEK: Bir kenar 50 cm dier kenar 80 cm olan bir masann alann hesaplaynz. Bulduunuz deeri metre kare cinsine eviriniz. ZM: Dikdrtgenin alan A=a*b A = 50 * 80 A = 4000 cm2 1 cm2 = 0,0001 m2 olduuna gre 4000 cm2 = 0,4 m2 olarak bulunur.

3.4.3. genin Alan

ekil 3.3: gen

RNEK: Bir genin ykseklii 5 cm ve taban uzunluu 8 cm ise bu genin alan ka cm2 dir. ZM: genin alan:

A=20 cm2 olarak hesaplanr.

3.4.4. Yamuun Alan

ekil 3.4: Yamuk

RNEK: Alt taban 8 cm, st taban 6 cm, ykseklii 3 cm olan yamuun alann hesaplaynz. ZM: Yamuun alan:

( a + b) h 2

(8 + 6) 3 2

A= 21 cm2

3.4.5. Dairenin Alan

ekil 3.5: Daire

RNEK: ap 5 cm olan bir dairenin alan ka cm2 dir? ZM: r = 5 / 2 A=r2

r = 2,5 cm

A = 3,14 2,52 A = 19,625 cm2

3.4.6. Krenin Alan

ekil 3.6: Kre

RNEK: ap 10 cm olan bir futbol topunun alan ka cm2 dir? ZM: A = 4 * * r2 A = 4 * 3,14 * 52 A = 314 cm2dir.

3.4.7. Kpn Alan

ekil 3.7: Kp

RNEK: Bir kenar 30 cm olan elektrik panosunun alan ka dm2 dir ? ZM: A = 6 * a2 A = 6 * 302 A = 5400 cm2 A = 5400 cm2 = 54 dm2 dir.

3.4.8. Silindirin Alan

ekil 3.8: Silindir

RNEK: ap 1 cm, boyu 10 cm olan silindir eklindeki tebeirin alann hesaplaynz. ZM: r = = 0,5 A = (2 * * r2 ) +( 2 * * r *h ) A = ( 2*3,14*0,52) + ( 2*3.14*0,5*10 ) A = 32,97 cm2

3.4.9. Alan lmnn Gerekletirilmesirenme Faaliyeti 1 de uzunluk lmeyi renmitiniz. Uzunluk lm iin metre ve metrenin eitlerini grmtnz. Bu renme faaliyetini renirken dikkat ettiiniz gibi alan hesaplarnda mutlaka uzunluun bilinmesi gerektii grdnz. Alan hesaplamalarnda uzunluktan bahsedildiine gre uzunluk l aletleri kullanlmaktadr. Uzunluk l aletlerini renme Faaliyeti-1de rendiniz iin bu konuyu tekrar etmeyeceiz.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlm laboratuarnn taban alann hesaplayacaz. Bulduunuz deerleri dier birimlere evireceiz.

lem Basamaklarllecek alann tipini belirleyiniz. lm tipine gre l aleti belirleyiniz. lm yapnz. lm deerlerine yapnz. gre hesaplamalar

nerilerLaboratuar ilemlerini yaparken rahatlnz iin laboratuar kyafetini giyiniz. lm iin kullanacanz laboratuar dolabndan alnz. aleti

Laboratuarn taban alann hesaplarken bilgi sayfalarndan alan formllerine baknz. Yaptnz faaliyeti raporlatrarak retmeninize sununuz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen cmlelerde boluklar uygun bir ekilde tamamlaynz. 1. Bir kenar 1 metre olan bir karenin yzeyi birim yzey olarak alnr ve .olarak adlandrlr. 2. 20 m2 lik bir yzeyin desimetre kare cinsinden deeri .dr. 3. 30 yardakarelik bir yzeyin alan ....ayakkareye eittir. 4. Bir kenar 50 cm, dier kenar 100 cm olan bir masann yzeyini alan .... metre karedir. 5. Bir dairenin alan ....formlyle hesaplanr. 6. Taban uzunluu 20 cm, ykseklii 25 cm olan bir genin alan ... desimetre karedir. 7. Kp eklindeki bir odann bir kenar 10 cmdir. Bu odann alan .. desimetre kareye eittir. 8. 100 kilometre karelik dr. bir alann hektometre kare cinsinden alan

9. 17 in karelik bilgisayar monitr .... santimetre karedir. 10. Alan bilinen bir dairenin yarap . ile bulunur. DEERLENDRME Yukardaki lme ve deerlendirme sorularn yaptktan sonra ltfen bir sonraki sayfada verilen cevap anahtaryla karlatrnz. renme Faaliyeti-3 ile alan lm burada bitmitir. Sizleri tebrik ederim. Burada rendiiniz bilgileri unutmamak iin evinizde ve okulunuzda grdnz ara gere veya yerlerin alanlarn bulmay denerseniz, bilginiz kalc olacaktr.

RENME FAALYET-4 RENME FAALYET-4AMAHerhangi bir cismin hacmini ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek bu deerler ile hesaplamalar yapabilecektir. Dier hacim birimlerine dntrebilecek, ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAHacmin tanmn internet ortamnda ve fizik kitaplarndan faydalanarak aratrnz. Hacim birimlerinin tablosunu oluturunuz. Deiik prizmalarn hacimlerinin nasl hesap edildiini aratrnz ve rnekleyiniz. Hacim l aletlerinin neler olduunu aratrnz. Bu bilgilerinizi snf ortamnda arkadalarnza sununuz. Topladnz bilgileri rapor haline getirerek retmeninize veriniz. Aadaki konuyu, aratrmanzda bulduunuz bilgilerle balant kurarak srayla ve dikkatli bir biimde inceleyiniz.

4. HACM LMEK4.1. HacimBir maddenin uzayda kaplad yere onun hacmi denir. Hacim, llebilen bir byklktr. Cisimlerin hacimleri llp birbirleri ile karlatrlabilir. Hacim birimlerinin geometrik biimi kptr. Hacim birimleri uzunluk birimlerinden tretilir. Birim hacim olarak kenar 1 metre olan kpn hacmi kabul edilir. Hacim birimi metre kp olarak adlandrlr. Ksaca m3 ile gsterilir. Hacim birimi metre kp 1000er 1000er byr ve klr.

4.2. Hacim BirimleriAada metre sisteminde tretilmi hacim birimleri verilmitir. Hacim birimlerini, kendi kendinize veya grubunuzla rnekler yaparak reniniz. 24

Birimin Ad Kilometre kp Hektometre kp Dekametre kp Metre kp Desimetre kp Santimetre kp Milimetre kp

Sembol km3 hm3 dam3 m3 dm3 cm3 mm3

Metre kp cinsinden deeri 1 km3 = 1 000 000 000 m3 1 hm3 = 1 000 000 m3 1 dam3 = 1000 m3 1 m3 1 dm3 = 0,001 m3 1 cm3 = 0,000 001 m3 1 mm3 = 0,000 000 001 m3

Tablo 4.1: Hacim birimlerinin birbirine dntrme tablosu

RNEK: 5 metre kp(m3 ) ka santimetre kp(cm3 )tr? ZM: 1 metre kp 1000 000 santimetre kp olduuna gre: 5 1000 000 = 5000 000 santimetre kptr. RNEK: 100 metre kp(m3 ) ka dekametre kp(dam3)tr? ZM: 1 metre kp 0,001 dekametre kp olduuna gre: 100 0,001 = 0,1 dekametre kptr. RNEK: 20 santimetre kp(cm3 ) ka metre kp(m3 )dr. ZM: 1 cm3 0,000 001 m3 ise 20 0,000 001 = 0,000 02 m3dr.

4.3. Hacim Birimlerinin Birbirine DnmHacim (Volume) 1 metre kp (m3) 1 inkp (in3) 1 ayakkp (ft3) 1 yardakp (yd3) 1U.S.Galon u 1ING.Galon u 1 Metre kp (m3) Inkp ( in3) 6,1010-4 Ayakkp (ft)3 35,31467 Yardak p (yd)3 1,30795 2,14310-5

U.S. Galonu 264,177 4,32909 10-3 7,48067

ngiliz Galonu 219,975

1,6310-5

1/1728

3,6010-3

2,8310-2

6,22901

4,6610-4

201,978

168,182

3,7810-3

230,995

0,133678

4,9510-3

0,83268

4,5510-3

277,412

0,160539

5,9410-3

1,20094

Tablo 4.2: Hacim birimlerinin birbirlerine dnm tablolar

RNEK: 20 metre kp( m3) ka U.S. galonudur. ZM: 1 metre kp( m3) 264,177 U.S. galonuna eit olduunu gre: 20 264,177 = 5283,54 U.S.galonuna eit olur. RNEK: 50 U.S. galonu ka ING. galonuna eittir? ZM: 1 U.S.Galonu 0,83268 ING. Galonuna eittir. 50 0,83268 = 41,634 ING. Galonuna eit olur. RNEK: 10 ayak kp( ft3) ka in kp ( in3 )e eittir. ZM: 1 ( ft3) 17,28 ( in3 )e eittir. 10 17,28 = 172,8 ( in3 ) eit olur. RNEK: 500 yarda kp (yd3) ka ayak kp( ft3) e eittir? ZM: 1 (yd3) 27 ( ft3) e eittir. 500 27 = 13500 ( ft3) eit olur. Bir nceki sayfada hacim birimlerinden bahsettik. Bu hacim birimlerinin yannda svlarn hacimlerini lmede kullandmz litreden bahsetmeden geemeyiz. 26

LTRE ( LT ) = 1 dm3 denk gelen hacim birimidir.

Litrenin st katlar Dekalitre 10 lt Hektolitre 100 lt Kilo litre 1000 lt

Litrenin alt katlar Desilitre 0,1 lt Santilitre 0,01 lt Mililitre 0,001 lt Sv l Birimleri 1 galon = 3,7854 litre( 1 litre = 0,2642 gallon 1 milles/galon = 0,42514 L) (gal) km/litre 1 galon = 4 quarts 1 guart = 2 pints 1 pint = 2 cups Litrenin Dier lkelerin Birimleriyle Karlatrmas 1 litre ( lt ) 1 dm3 0,2642 galon(ABD ) 1 hektolitre ( hl ) 100 litre 2,83178 bushel(ABD) 1 pint-kuru (ABD) 0,9689 pint ( ngiliz ) 0,5506 litre 1 pint-yat ( ABD ) 0,8327 pint ( ngiliz ) 0,4732 litre 1 pint ( ngiliz ) 1,0321 pint ( ABD ) 0,5683 litre 1 bushel ( ABD ) 64 pint ( ABD ) 35,238 litre 1 bushel ( ngiliz ) 8 galon ( ngiliz ) 36,369 litre 1 galon ( ABD ) 8 pint ( ABD ) 3,7853 litre 1 galon ( ngiliz ) 8 pint ( ngiliz ) 4,5461 litreTablo 4.3: Sv l birimleri ve litrenin dier lkelerin birimleriyle karlatrmas

RNEK: 15 litre(lt) ka mililitre(mlt)dir? ZM: 1 litre(lt) 1000 mililitre(mlt) olduundan; 15 1000 = 15 000 mililitre(ml)dir. RNEK: 60 desimetre kp(dm3) ka dekalitre(dlt)dir? ZM: 1 lt 1 dm3 olduuna gre 60 dm3 60 lt dir. 60 0,1 = 6 dekalitre ( dlt) dir. RNEK: 20 ABD galonu ka litredir? ZM: 1 ABD galonu 3,7853 litre ise; 20 3,7853 = 75,706 litredir. RNEK: 50 ngiliz pintti ka litredir. ZM: 1 ngiliz pintti 0,5683 litre olduuna gre; 50 0,5683 = 28,415 litre olur. 27

RNEK: 100 ngiliz busheli ka ngiliz galonuna eittir? ZM: 1 ngiliz busheli 8 ngiliz galonuna eit ise 100 8 = 80 ngiliz galonuna eittir. Buraya kadar hacim birimlerini rendiniz. Aada baz geometrik ekillerin alanlarnn hesabn ve dzgn geometrik biimde olmayan cisimlerin hacimlerini lmek iin zel metotlar reneceksiniz. Ltfen srayla ve dikkatlice konuyu inceleyiniz.

4.4. Hacim Hesaplar4.4.1. Krenin Hacmi

ekil 4.1: Krenin hacmi

RNEK: Bir voleybol topunun yarap 10 cmdir. Bu topun hacmini hesaplaynz. ZM: Hacim: V=

4 4 r3 , V = 3,14 103 , V = 4186,6 cm3 3 3

4.4.2. Kpn Hacmi

ekil 4.2: Kpn hacmi

RNEK: Kp eklindeki bir cismin bir kenar 20 cmdir. Bu cismin hacmini hesaplaynz. ZM: Kpn hacmi: V = a3 , V = 203 , V = 8000 cm3

4.4.3. Prizmann Hacmi

ekil 4.3: Prizmann hacmi

RNEK: Eni 30 cm, boyu 50 cm ve ykseklii 50 cm olan elektrik panosunun hacmini bulunuz? ZM: Prizmann hacmi: V = abc , V = 30 50 50 , V = 75 000 cm3

4.4.4. Silindirin Hacmi

ekil 4.4: Silindirin hacmi

RNEK: Silindir eklindeki tebeirin taban yarap 1cm ve ykseklii 10 cm ise tebeirin hacmini hesaplaynz? ZM: Silindirin hacmi: V = r2 h , V = 3,14 1210 , V = 31,4 cm3

4.4.5. Dzgn Olmayan Hacimlerin llmesiYukarda geometrik ekillerin hacim hesabn rendiniz. Acaba svlarn ve ekli dzgn olmayan cisimlerin hacimleri nasl bulunur ve hesaplanr? Svlarn hacimleri cam silindir eklinde lmlendirilmi kapla llr. Fiziksel ifadeyle beher denilen kapla llr. Bu kabn derecelendirilmesi birimler konusunda rendiiniz sv birimi litre ile yaplmtr. Dolaysyla sv lm litre cinsinden bulduktan sonra hacim birimlerinde rendiiniz birimlere evirebilirsiniz. 29

Bir ta paras gibi ekli dzgn olmayan bir cismin hacmini bulmak iin svlarn baz zelliklerinden faydalanlr. Bir sv konulduu kabn eklini alr. Byle bir svnn iine svda znmeyen bir cisim batrlrsa cismin hacmine eit hacimde sv yer deitirir. Yer deitiren svnn hacmi llerek kat cismin hacmi bulunur.

Resim 4.5: Beher

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETFiziksel byklkleri lme laboratuarnzn hacmini hesaplaynz. Dardan alacanz dzgn olmayan bir cismin ( herhangi bir ta olabilir) hacmini lnz.

lem Basamaklarllecek cismin tipini belirleyiniz. Cismin tipine belirleyiniz. lm yapnz. lm deerlerine gre hesaplamalar yapnz. gre l aleti

nerilerLaboratuarda rahatlnz kyafetinizi giyiniz. iin uygun

Laboratuar malzemelerinin bulunduu dolaptan gerekli l aletini alnz. lm deerlerini defterinize not ediniz. Geometrik ekilli olan cisimlerin hacim hesab iin bilgi sayfasna baknz. Svnn hacmini lerken svnn beher leinin neresine geldiine dikkat ediniz. Sonular kaydediniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorularn doru kkn iaretleyiniz. 1. Bir maddenin uzayda kaplad yere ne ad verilir? A) Ktle B) Arlk C) Hacim D) zktle

2. Hacim birimi olarak aadakilerden hangisi kullanlr? A) m B) m2 C) m3 D) kg 3. Aadakilerden hangisi hacim birimlerindendir? A) n kp B) Ayak kp C) Metre kp D) Hepsi

4. 1000 metre kp ...dekametre kpe eittir. A) 1 B) 10 C) 100 D) 1000 5. 1 litre ka desimetre kpe eittir. A)1000 B) 100 C) 10 D) 1

6. Hacim birimleri er .er byr ve klr. A) 1000 B) 100 C) 10 D) 1 7. Aadaki formllerden hangisi bir kenar t olan kpn hacmini verir? A) t3 B) t2 C) t D) 2t3 8. Eni 10 cm, boyu 30 cm ve ykseklii 10 cm olan bir prizmann hacmi ....m cm3 dr. A) 30 B) 3000 C) 3 D) 0,3 9. V = x r2 x hacim formlnde bo braklan yeri aadakilerden hangisi tamamlar? A) R B) h C) D) A 10. Svlarn hacmini lek iin kullanlan lmlendirilmi kaba ne ad verilir? A) Kap B) Hibiri C) Beher D) Cam ie

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtarlar ile kontrol ediniz. Vermi olduunuz cevaplarn hepsi doruysa dier faaliyete geiniz. Yanl cevapladnz sorular iin konular tekrar ediniz.

RENME FAALYET-5AMA

RENME FAALYET-5

Herhangi bir svnn basncn, viskozitesini (akkanln) ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek, dier basn ve viskozite birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAevrenizde bulunan basn lm aletlerini inceleyiniz. Bunun iin bir benzin istasyonunda bulunan lastik iirme hava pompasnn ya da bir bisiklet tamircisinde bulunan basn gstergesini, bir kompresrn basn gstergesini inceleyebilirsiniz. Ayrca internet ortamndan da faydalannz. Bu bilgileri snfta arkadalarnza sununuz.

5. SIVI (AKIKAN) LM5.1. Akkann TanmAkkan madde denince aklmza akan madde gelir. nk maddeler tabiatta kat, sv ve gaz halinde bulunurlar. Bu hallerden sv ve gaz halindeki maddeler akkandr. Akkan maddede maddenin moleklleri birbiri zerinde kayarlar. Su, ya, civa gibi maddeler akkanlk zelliine sahiptir. Bu akma, madde molekllerinin birbiri zerinde kaymasdr. Baz maddelerin akkanl az iken baz maddelerinki yksektir. rnein, suyun akkanl yan akkanlndan iyidir.

5.2. Akkanlarn zellikleriAkkan maddelerin belli biimleri yoktur. Konulduklar kabn biimini alrlar. Buna biz svlarn esneklii diyoruz. Btn maddeler gibi svlar da yer ekimine maruz kaldklar iin arlklar vardr. Bu yzden bulunduklar kaba bir kuvvet uygularlar. Bir bardak suyu yere dktmzde su etrafa doru yaylr. nk sv maddenin moleklleri birbiri zerinde kayarlar. Bir torba ierisine su doldurduumuzda bir parmamzla bir yerine bastralm. Dier parmaklarmzla da baka bir yerine dokunalm. Dokunduumuz parmamzn itildiini hissederiz.Buradan u sonucu karabiliriz: Svlar, zerine uygulanan basnc aynen iletirler. Bir kaptaki suya kabn azn tam olarak kapatacak ekilde bir cisimle bastrdmzda kapa itemediimizi grrz. Demek ki svlarn bir zellii de sktrlamamalardr. Gazlarda ise akkanlk zellii svlara gre biraz farkldr. Gazlarn belli hacimleri olmad iin bulunduklar ortama yaylrlar. Moleklleri srekli hareket halinde ve birbirlerine arpmaktadrlar. Fakat gazlar svlardan farkl olarak sktrlabilir. 33

5.3. Younluun TanmBir maddenin birim hacminin ktlesine younluk denir. Younluun dier ad zktledir. Ktle, yer ekiminden bamsz olduundan zktle de yer ekiminden bamszdr. Younluk, maddelerin ayrt edici bir zelliidir. rnein, suyun younluu 1g/cm3, demirin younluu 7,8 g/cm3 tr. zktle (younluk ) d ile gsterilir. Tanmdan yararlanarak younluun formln yazarsak:

Burada : d= Younluk (g/cm3) m=maddenin ktlesi (g) v=Maddenin hacmi (cm3)

5.4. zgl Arln TanmBir maddenin birim hacminin arlna o maddenin zgl arl (ya da z arlk)denir. Burada birim hacim olarak genellikle 1 cm3 alnr. rnein, 1 cm3 suyun arl 1 gdr. Bunun iin suyun zgl arl 1dir. z arlk simgesi ile gsterilir. Aada baz maddelerin zgl arlklar verilmitir. nceleyiniz. Dikkat edilirse an az younlua sahip olan madde havadr. Suyun ise 1 cm3 1 gramdr. Tabloya gre gm en ar maddedir. Bakr ise gme gre biraz hafiftir.MADDE ZGL AIRLIK (g-kuv/cm3)

Hava Su Zeytinya Alminyum Gm Bakr

0,0013 1 0,9 2,7 10,5 8,9

Tablo 5.1: Baz maddelerin zgl arlk listeleri

5.5. Viskozitenin (Akclk) TanmBir kap iinde bir sv dnelim. Kabn kenarndan bir delik aalm. Sv akmaya balar. te svlarn dar bir boazdan akabilmesine o svnn akclk derecesi denir. Peki ayn miktarda svlar ayn delikten eit zamanda m akar? Yaplan deneylerde her svnn farkl zamanlarda aktklar gzlenmitir.

Akclk derecesi teknik dilde viskozite kavramyla ifade edilmektedir. Bir litrelik herhangi bir sv madde, bir kaptaki delikten 10 snde akyorsa ayn miktarda baka bir sv da 5 snde akyorsa bu ikinci svnn akkanl daha yksektir, deriz. Akkanl iyi olan svlarn viskozitesi dk, akkanl kt olan svlarn viskozitesi ise yksektir.

5.6. Basncn TanmBirim yzeye dik olarak etki eden kuvvete basn diyoruz. Cismin btn yzeyi ile birden uygulad kuvvete ise basn kuvveti denir. Basn P ile gsterilir. Bir S yzeyine dik olarak bir F kuvveti etki ediyorsa P basnc: forml ile bulunur.

Biz bu renme faaliyetinde katlarn basncn deil svlarn basncn inceleyeceiz. Tabann alan S olan bir kabn iinde h yksekliinde bir sv olsun. Bu svnn z arl (ro diye okunur) olsun. Bu sv arl nedeniyle kabn tabanna ve dedii tm yzeye bir basn uygular. Svnn herhangi bir noktaya yapt basn, Svnn zgl arl ile doru orantldr. h ykseklii ile doru orantldr. Svnn ykseklii ve svnn cinsi ayn kalmak artyla kabn ekline ve sv miktarna bal deildir.

5.7. Basn BirimleriBasn birimleri uygulama alanlarna gre deiiklikler gsterir. Meteorolojide atmosfer basnc denilen kavram kullanlr. Atmosfer basnc, atmosferin arlndan dolay yere uygulad kuvvettir. Havann 1 litresinin arl sadece 1,29 gdr. Ancak kilometrelerce ykseklikteki bir havann arln ihmal edemeyiz. Deniz seviyesindeki bu basn deeri 1 atmosfer kabul edilir. Atmosfer basncn ksaca atm ile gsteririz. Daha sonra deiik alanlar iin basn birimleri gelitirilmitir. Bunlar bizim en ok kullandmz birimler bar, psi (Per square in yani 1 in kare bana den basn) ve paskaldr. Bu birimlerin birbirine dnm aadadr.

5.8. Basn Birimlerinin Birbirine DnmAadaki tabloda en ok kullanlan basn birimlerinin birbirine karlk gelen deerleri verilmitir. 35

Basn Birimlerinin Birbirine Dnm 1 Atm 1 Atm 1 Atm 1 bar 1 bar 1 bar 1,013 bar(1 kabul ediyoruz) 101,32 kPa (kilo paskal) 14,69 psi 100 000 Paskal (Pa) 100 kPa (kilo Paskal 10 hPa (hekto paskal)

Tablo 5.2: Basn birimlerinin birbirine dnm tablosu

RNEK: 240 milibar ka kilopaskal (kPa) eder? ZM: nce milibar bara evirelim.1 bar 1000 milibar ise 240 milibar 240/1000=0,24 bar eder. Bir de orant kurarak ilemi yapalm: 1 bar 0,24 bar X = 0,24x100 X = 24 kPa eder. 100 kPa ise X kPa eder

5.9. Manometre Kullanarak Akkanlarn Basncn lmeManometreler akkanlarn basnlarn lmek iin kullanlr. Manometrelerin eitli tipleri vardr. Bunlara rnek olarak U tipi manometreler, bourdan borulu manometreler saylabilir. Bu iki tip manometre piyasada en ok kullanlanlardr. U tipi manometrelerde basn U harfine benzer bir tp ile llr. Burada resimde de grld gibi manometre ierisinde bir sv vardr. Bu sv genellikle civadr. Basnc llecek sv ya da gaz borunun ierisine girerek civay hareket ettirir. Civa borunun dier kolunda ykselir. Bu ykselme miktar svnn basncn gsterir.

Resim 5.1: Bir U borusunda basncn etkisi ile sv seviyesinin ykselii

Resim 5.1deki resimde bu durum grlmektedir. Sv, ilk resimde dengede iken svya basn uygulannca hareket ederek ykselmektedir. nk yukarda da rendiimiz gibi svlar kendilerine uygulanan basnc aynen iletir. Resim 5.2de eitli manometreler grlmektedir. Bu manometreler genel olarak eit alma prensibi ile alr. Dikkat edilirse Resim 5.2deki manometre ierisinde bir sv vardr. Bu manometrenin basn alglamas aada da anlatlaca gibi bourdan borusu prensibine gredir.

Resim 5.2: breli manometreler

Resim 5.3teki manometre ise dijital olarak basn lm yapar. Bunlarn basn alglamas ise straingauge (strengey diye okunur) denilen kk bir malzeme tarafndan gerekleir. Bu malzeme hakknda bilgiyi de yine aada bulacaksnz.

Resim 5.3: Dijital bir manometre

Resim 5.4te eitli U tipinde manometreler gryorsunuz. Basncn llmesi, borunun bir koluna basn uygulanp dier kolunda sv seviyesinin ykselmesi ile gereklemektedir.

Resim 5.4: eitli U tipinde manometreler

Resim 5.5 ise yatay olarak kullanlan ve ierisindeki svnn ilerlemesi ile basnc len bir manometreye aittir.

Resim 5.5: Yatay bir manometre

5.10. Bourdan (Borulu Basn Gstergesi) Kullanarak Akkanlarn Basncn lmeBu gstergeler plastik ya da metal gvde ierisindedir. Gstergenin iinde hava ya da sv bulunur. Akkann basnc ierisine giren svnn debisine baldr. Bourdan borulu manometrede kvrml bir boru vardr. Basnc llecek olan sv ya da gaz bu boru ierisine alnr. Dikkat edilirse borunun kvrm olmas nedeniyle i ksm ile d ksmnn mesafesi ayn deildir. eri giren sv ya da gaz, borunun i ksm ile d ksmna farkl miktarda basn uygular. Bylece basncn etkisi ile borunun i ksm d ksmndan daha fazla almak ister. Bu alma, boruya bal olan ibrenin de hareket ederek skalada bir deer gstermesini salar.

ekil 5.6: Bourdan borulu manometrenin prensip emas

Aada bourdan borusunun svl ve svsz hali grlyor. Boru iinden sv geince darya doru almak ister. Geen svnn basnc ne kadar yksek ise borunun alma miktar ve dolaysyla ibrenin gsterdii deer de o kadar yksek olur.

ekil 5.7: Bourdan borusunun almas

5.11. Farkl Tipte Ak lerler Kullanarak Svlarn Akkanlk Derecelerinin llmesiManometreler, U eklinde ve bourdan borusu eklinde yaplr. Bu manometrelerin basnc alglama ekli deiiktir. ounlukla artk basn alglamas bir elektrik devresine iletilmektedir. Gelen sinyal ilenerek elektronik devreye aktarlr. Bu devrede ilenen sinyal gstergeye iletilir. Bu alglayclardan birisi strain gauge denilen bir malzemedir. Bu malzeme resimde de grld gibi izgili bir eride benzer. Strain gauge malzemeli basn lmnde mantk yledir: Malzeme basn len para zerine yapktr. Basn bu para zerinde bir gerilme oluturunca malzemenin elektriksel direnci deiir. Deien diren miktarna gre elektrik devresine bir sinyal uygular. Sinyal elektronik devrede deerlendirilir ve dijital olarak lm ekrandan okunur.

Resim 5.8: eitli strain gaugeler

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETBelirlediiniz bir svnn basncn mevcut basn lerlerle lnz.

lem Basamaklarlm iin gerekli ortamn hazrlaynz. llecek akkann belirleyiniz. l aletini belirleyiniz. alma

nerilerLaboratuarda uygulanan gvenlik ve alma kurallarna uyunuz. llecek akkann danarak karar veriniz. tipini retmeninize

cinsini

Gerekli olan manometrenin hangi tr olacan belirlemek iin bilgi sayfalarndan 9-10 ve 11 numaral konu balklarna baknz. lm srasnda l aletinin kullanm ekline ve doru sonu almaya dikkat etmelisiniz.

lm yapnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAadaki sorular cevaplaynz. 1. Bir maddenin birim hacminin ktlesine ............................................ denir. 2. Btn maddeler gibi svlar da yer ekimine maruz kaldklar iin ..vardr. 3. Atmosfer basncn ksaca ile gsteriyoruz. 4. Aadakilerden hangisi basn birimi deildir? A)Atm B)Bar C)Psi D)Foot

5. 7 bar . pascaldr. 6. I. Manometrelerle katlarn basnc llr. II. Btn cisimler bulunduklar yzeylere bir basn uygularlar. III. Akclk derecesi viskozite ile ifade edilir. Yukardaki yarglarda hangi ya da hangileri yanltr? A)Yalnz I B)Yalnz II C)I ve II D)I ,II ,III

7. U tipi manometreler ierisinde en ok .. bulunur. 8. Dijital manometrelerde basnc alglama iin ierisinde ......denilen malzeme bulunur. 9. Sv maddelerin moleklleri birbirleri zerinde iin akkandrlar. 10. Bourdan borulu manometre ierisine sv girdii zaman boru ... hareketi yapar.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtarlar ile kontrol ediniz. Vermi olduunuz cevaplarn hepsi doruysa dier faaliyete geiniz. Yanl cevapladnz sorular iin konular tekrar ediniz.

RENME FAALYET-6 RENME FAALYET-6AMAHerhangi bir ortamn veya cismin ilgili l aletlerini kullanarak scakln hatasz lebilecek ve ltnz bu deeri dier scaklk birimlerine dntrebileceksiniz. Scaklk birimlerinin ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz. Termometre eitlerini bilecek ve kullanabileceksiniz. Kullanlacak yere en uygun termometreyi seebileceksiniz.

ARATIRMAScaklkla s arasndaki farklar, scaklk len aletleri ve bunlarn nasl lme yaptklarn aratrarak bu bilgileri rapor haline getiriniz ve snfta arkadalarnzla tartnz. Bu bilgilere ulaabilirsiniz. internetten, fizik kitaplarndan ve evrenizdeki iletmelerden

6. SICAKLIK LME6.1. Scakln TanmEnerji kaynamz olan Gne, Dnyamza gnderdii nlarla bizleri stmaktadr. Yazn hava snd iin scaklk deeri artar. Kn ise hava souduu iin scaklk der.Is ile scaklk kavramlarn ok kullanrz. Bu kavramlar ayn gibi grnse de aslnda ok temel farkllklar vardr. Bunun iin bu kavramlarn farklarn renmek zorundayz. Is bir enerji eididir. Maddeyi oluturan atom ve molekller srekli hareket halindedir. Bu atom ve molekllerin hareketlerinden dolay oluan enerjiye s enerjisi diyoruz. Fakat scaklk, maddenin ortalama hareket (kinetik) enerjisini gsteren bir deerdir. Bir maddenin scakl denildiinde maddedeki bir molekln ortalama kinetik enerjisi sylenmi olur. Hatta bu deeri duyu organlarmzla alglayabiliriz. Maddenin ss denildiinde ise o maddedeki toplam kinetik (hareket) enerjisi anlalr. Bu anlatlanlara gre scakln tanmn yle yapabiliriz: Scaklk bir maddedeki tanecik bana den ortalama kinetik enerjinin bir lsdr. Buradan u sonucu karabiliriz: Scaklk maddenin ne kadar olduuna bal deildir. Ama s, madde miktarna baldr. Biri dierinin sonucunda deiiklie urar.

ISIKalorimetre kab ile llr. Enerji eididir. Enerji birimleri (kalori ,joule) kullanlr.

SICAKLIKTermometre ile llr. Enerji deildir. Birimi derecedir. Santigrad, Fahrenheit (fahrenayt), Kelvin, Reomr dereceleri kullanlr.

Tablo 6.1: Isscaklk kavramlar

6.2. Scaklk BirimleriScaklk birimleri drt farkl ekilde gsterilir. Bunlar santigrad, fahrenheit (fahrenayt), kelvin ve reomr dereceleridir. Santigrad derecesi en ok kullanlan scaklk birimidir. Amerika ve ngiltere gibi baz lkelerde ise fahrenayt derecesi ounlukla kullanlr. Kelvin ve reomur derecelerinin ise kullanm alan daha azdr. Santigrad derecesini 1742 ylnda sveli fiziki Celcius, 1 atm basn altnda suyun donma scakln 0, kaynama scakln 100 kabul ederek ve 100 eit paraya blerek elde etmitir.

ekil 6.1. Termometre birimleri arasndaki balant

Bir dier leklendirme sistemi olan kelvin leini ise Lord Kelvin gelitirmitir. Kelvin, teorik olarak eriilebilecek en dk scaklk olan 273 Cyi mutlak 0 noktas kabul etmitir. Yaplan aratrmalarda hibir maddenin scakl -273 Cnin altna drlememitir. te Kelvin bu scakl referans kabul etmitir. Fahrenheit referans olarak yine ayn artlar altnda suyun donma ve kaynama noktalarn alm olup donma noktas 32 F, kaynama noktas 212 F alnarak 212 32=180 eit paraya blnmtr.

Reomr leinde 0 roemr donma noktas, 80 roemr kaynama noktas alnarak 80 eit paraya blnmtr. Bir nceki sayfada bu drt derecenin birbirleri ile olan bantsn daha iyi grmektesiniz.

6.3. Scaklk Birimlerinin Birbirine DnmYukarda belirlenen bu drt lein birbirine dnmn salamak iin aadaki eitlik yazlabilir.

C R F 32 K 273 = = = 100 80 180 100RNEK: 250 kelvin derece ka santigrad derecedir? ZM: Yukardaki bantdan, celcius ile kelvin birimleri arasnda C = K-273 bants olduu grlyor. Buradan deerleri yerine yazarsak; C=K-273, C=250-273, C= -23 santigrad derece yapar.

6.4. Termometre eitleriGenel olarak eit termometre vardr. Cival ya da alkoll termometre. Madeni ya da metal termometre. nfrared termometre. Yaygn olarak kullanlan termometreler civaldr. Bunlarn alma esas svlarn genleme esasna dayanr. Bildiimiz gibi snan bir telin boyu uzar, snan bir sv ya da gaz genleir. Dolaysyla bir svy leklendirilmi bir tp ierisine koyarsak basit bir termometre yapm oluruz. Cival termometrede civa, cam hazne iindedir. Svlar scaklk arttka genletii iin haznenin devam olan klcal boru iindeki sv stunu seviyesi ykselir. Ya da scaklk dt zaman sv seviyesi der. Seviyenin yan taksimatl bir ekilde leklendirilmi olduundan scaklk bu lek sayesinde okunur. Dk scaklklarn olduu yerlerde ise donma scakl dk olan alkoll termometreler kullanlr. Madeni (metal) termometreler ise bi-metal elemanldr. Bi-metal eleman uzama katsays farkl iki metalin birletirilmesi ile oluan elemandr. Scakl alglayan ksm bimetalden yaplm helezon eklinde bir yay olduu iin uzama farkndan dolay eilen metalin bir deer gstermesi ile lm gerekleir. 45

ekil 6.2: a) Cival termometre

b) Metal termometreler

Yukarda grld gibi K ile gsterilen metalle L ile gsterilen metal farkldr. Uzama katsaylar farkndan dolay dnme hareketi oluur. Bunun yannda scaklk lmlerinde uzaktan lme yapan infrared termometreler de yaygnlamaktadr. nk ulalmas zor olan ya da tehlikeli olan elektrik hatlar, yksek slara sahip elektrikli cihazlar, stma soutma sistemleri gibi geni bir alanda scaklk lm gerekmektedir. Bu termometrelerle bir yksek gerilim hattnn scakl yerden llebilmektedir. Bu termometrenin kullanm sonraki konularda anlatlacaktr. Ayrca endstride yksek dereceli sanayi frnlarnn scaklklarn lmek iin zel ad pirometre olan aletlerden yararlanlr. Yksek dereceli frnn ierisine termometre konulamayaca iin pirometre denilen alet gelitirilmitir. Bu aletin scakl alglayan ksm frnn iinde, lme yapan ksm ise frnn dndadr. Scakl alglayc ksm termokupl elemanldr. Bununla ilgili bilgileri ileriki modlerde alacaksnz.

6.5. Termometrelerin KullanmTermometre kullanmnda dikkat edilecek en nemli unsur scakl llecek ortam ya da nesnenin nasl veya nerede olduunun bilinmesidir. Bir odann scakl llecekse termometre ortalama bir deere sahip olan yerde olmaldr. lm, odada bir s kaynann yannda yaparsak olmas gerekenden fazla bir deer lm oluruz. Bir elektrikli cihazn scakl llecekse cihazn durumuna gre scakln en iyi alglanabilecei yerden lme yaplmaldr. Termometre problarnn cihaza iyi temas etmesi salanmaldr. Elektronik ekranl termometrelerde okuma ilemi yaparken birime dikkat etmeliyiz. nk bu aletler birimi santigrad, fahrenheit ya da kelvin olarak gsterme zelliine sahip olarak dizayn edilmi olabilir. nfrared termometrelerle scaklk llmesi ise u ekilde yaplmaktadr: Scakl llecek paraya ya da cisme lazer k yollanr. Bu k aletten geri yansr. Yansyan k ile gnderilen k arasndaki sinyalin fark aletin elektronik devresinde deerlendirilerek ekrana yanstlarak lm gerekleir. 46

Resim 6.3: nfrared termometreler

6.6. Kullanlacak Ortama En Uygun Termometrenin Seimi

Resim 6.4: Kalem tipi termometre

lm yapacamz ortama en uygun termometreyi seebilmek iin termometre eitleri ve kullanm yerlerini renmeliyiz. Bunun iin eitli termometre resimleri gsterilmi ve nerelerde kullanldklar anlatlmtr. nceki sayfada kalem tipi bir termometre grlmektedir. Alet kk bir pille alr. Scaklk saysal olarak ekrandan grlmektedir. Bir cismin scakl rahatlkla llebilir.

Resim 6.5: eitli tiplerde termometreler

Yukardaki resimde eitli tiplerde termometreler grmektesiniz. Oda tipi, masa tipi, cihaz tipi olan termometrelerin yannda bir de scaklk deerini bir kada kaydedebilen termometreler de mevcuttur.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETBulunduunuz laboratuarn scakln lnz.

lem Basamaklaralma ortamnn lm yapmaya uygun olduunu kontrol ediniz. llecek belirleyiniz. scakln tipini

nerilerLaboratuar gvenlik kurallarna uyunuz ve i nlnz giyiniz. Scakl llecek olan bir cisim, malzeme veya bir sv olabilir. Hangi tr bir lm yapacanz tespit etmelisiniz.

stenilen lm gerekletiriniz.

hatasz

olarak

Kullandnz termometrenin alma prensibini ya da nasl kullanldn hatrlamak iin bilgi sayfalarnda termometrelerin kullanm konusuna ya da aletin kullanma kitapklarna bakabilirsiniz.

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRMEUygulama faaliyeti sonunda, aadaki tabloda verilen ilemlerin karlarna deerlendirme yapnz. Deerlendirme sonunda baarsz olduunuz ilemleri tekrar uygulaynz.

DEERLENDRME LTLERllecek scakla gre termometreyi belirlediniz mi? Termometreyi lme hazrladnz m? Termometreyi llecek yere yerletirdiniz mi? Termometrenin gsterdii deeri okudunuz mu? Okunan deeri dier scaklk birimlerine evirdiniz mi? Termometrenin bakmn yaparak yerine yerletirdiniz mi?

RENME FAALYET7 RENME FAALYET-7AMAHerhangi bir eimi ilgili l aletlerini kullanarak hatasz lebilecek, hesaplayabilecek dier a birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAEimin tanmn internet ortamndan, ktphaneden ve ders kitaplarndan aratrnz. Eimi len cihazlar hakknda internet ortamndan ve ktphaneden yararlanarak bilgi edininiz. Bulduunuz bilgileri dzenleyerek snf ortamnda arkadalarnza sununuz.

7. EM HESABI YAPMAK7.1. EimHerhangi bir cismin yatay dzlemle yapt a eim olarak tanmlanr. Tanmdan da anlalaca gibi daha nce grdnz matematik derslerinde bahsettiiniz a bize belirlediimiz yere gre eimi vermektedir. Eim deyince adan bahsetmek gerekmektedir. Ann SIdaki birimi radyan(rad) dr. Yani bir emberde uzunluu yarapa eit yayn merkezle yapt a olarak tanmlanr. Endstride ise a birimi olarak derece kullanlmaktadr. Derece, bir emberin 360a blnmesiyle elde edilir.

ekil 7.1: Bir cismin eimi

360 derece 2 radyan olarak deerlendirilir. Bir derece 60 dakikaya ve bir dakika 60 saniyeye blnmtr.

7.2. Bir Eimin Asnn llmesiBir eimin asn lmek iin teknolojinin gelimesine paralel olarak iletki ( a ler) yerine dijital l aletleri retilmitir. Resim 7.2de bir a ler gryorsunuz.

Resim 7.2: Dijital bir a ler

Yukardaki a lerin zellikleri

Alarn belirlenmesi daha hzl, daha hassas ve daha ekonomik Alarn i paralar zerine hassas aktarm n ve arka tarafta 2 adet iyi okunabilir ekran Entegre edilmi, anmasz ve sya duyarsz hassas a belirleyici sayesinde srekli olarak en yksek hassasiyet Ayarlama gerekli deil Tua basarak lm sonularnn kaydedilmesi iin tutma fonksiyonu Salam & kompakt

Dier avantajlar

Resim:7.3: Bir lavabonun asnn llmesi

7.3. Eimin HesaplanmasEim, bir yzeyin yatay dzlemle dey dzlem arasndaki bir konumda olmas, yani bir a farkyla durmas demitik. Buradan eimi hesaplayabilmek iin: Eim = Ykseklik ( m ) 100 / Yatay Uzaklk

yazabiliriz.Ayrca matematik dersinin trigonometri blmne baknz. RNEK: A B arasndaki uzaklk 1 / 600000 lekli haritada 4 cm gsterilmitir. Aralarndaki ykseklik fark 1200 m olduuna gre, A B arasndaki eim binde katr? ZM: A B arasndaki gerek uzaklk: 4 6 = 24 km olduuna gre Eim = Ykseklik fark ( m ) / Yatay Uzaklk ( m ) 1000 Eim = 1200 / 24000 1000 Eim = %0 50 ( binde elli ) olarak bulunur. DKKAT: Eim yzde ( % ) olarak hesaplanrken 100 ile, binde ( %0 ) olarak hesaplanrken 1000 ile arplr. Denge lm iin dijital eim lerler ve su terazisi kullanlmaktadr. Dijital Eim lerler

ekil 7.4: Dijital eim ler

Resim 7.5: Dijital eim ler

Yukardaki eim lerin zellikleri Alar cinsinden veya eimleri % cinsinden ler. 0 veya 90'de akustik sinyal vericidir. Yn oklar, yatay veya dikeye sapmay gsterir.

Dier avantajlar Kafa seviyesi zerindeki almalarda lm deerlerinin otomatik evrilmesi Tua basarak lm sonularnn kaydedilmesi iin tutma fonksiyonu Eik konmu, kolay okunabilir ekran Salam ve kullanldr. 2 adet su kabarc su terazisi olarak da kullanlmasn salar.

7.4. Su Terazisi Kullanm

Resim 7.6: Su terazisi 1

Resim 7.7: Su terazisi 2

Su terazisi yzeylerin eim durumunu belirlemek iin kullanlr. rnein, bir amar makinesinin yerletirilecei zeminin alma verimi ve sarsntlar iin eimsiz olmas gerekir. Su terazisi zemine veya yzeye yerletirilir. Alet zerinde bulunan cam iindeki svda bulunan havann, cam zerinde biimlendirilmi blmede 0 noktasnda olmas bize zeminin veya yzeyin eimsizliini gsterir. NOT: Ayn ii dijital eim lerle de yapabilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETBulunduunuz snfta herhangi bir eyann eimini lnz.

lem Basamaklarllecek eimi l aleti ile lnz. l aleti ile gerekli ay lmek iin belirleme yapnz. l aleti ile gerekli mesafeleri lnz. Hesaplamalar yapnz.

nerilerBilgi sayfalarna baknz. l aletini depodan alnz. Eimi lecek yerletiriniz. yere tam olarak

l aletinin gsterdii deeri doru bir ekilde kaydediniz.

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRMEUygulama faaliyeti sonunda, aadaki tabloda verilen ilemlerin karlarna deerlendirme yapnz. Deerlendirme sonunda baarsz olduunuz ilemleri tekrar uygulaynz.

DEERLENDRME LTLEREim leri lme hazrladnz m? Eim leri dzgn bir ekilde atnz m? Eim leri llecek yerlere yerletirdiniz mi? Eim lerin gsterdii deeri okudunuz mu? Eim lerin bakmn yaparak yerine yerletirdiniz mi?

RENME FAALYET8 RENME FAALYET-8AMAHerhangi bir fiziki hareketin ilgili l aletlerini kullanarak enerjisini, gcn ve yaplan ii doru olarak lebilecek ve hesaplayabileceksiniz. Bu deerleri dier birimlerine dntrebileceksiniz. Ast ve st katlarna evirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMAin tanmn, birimlerini ve i lme cihazlar hakknda ktphane, internet vb. yerlerden yararlanarak n bilgi eklinde hazrlaynz. G tanmn ve gc lmek iin kullanlan aletler hakknda ktphane, internet vb. yerlerden yararlanarak bilgi notlar hazrlaynz. Enerjinin tanmn, eitlerini ve i ile ilikisini aratrarak dokman haline getiriniz. Snfnzdaki arkadalarnz bu konuda bilgilendiriniz.

8. , ENERJ VE G LM8.1. in TanmGnlk yaammzdaki her trl bedensel ve zihinsel faaliyetlere i yapyoruz deriz. Ancak bu faaliyetlerin yapm fiziksel anlamda bir i ifade etmez. rnein: Masamzda oturup ders alrken i yaptmz halde, fiziksel anlamda i yapm olmayz. Ama yere drdmz kalemi alan insan i yapm olur. i yle tanmlayabiliriz: Bir kuvvetin bir cisme etki ederek ona konum deiiklii kazandrmas olay i olarak tanmlanr. Kuvvetin sabit olmas ve alnan yol ile uygulanan kuvvetin ayn dorultuda bulunmas durumunda oluan i, kuvvet ile alnan yolun arpmna eittir.

W = F x LDenklemde; W = Yaplan i (joule, J), F = Kuvvet (newton, N), L = Yol (metre, m) dir.

ekil 8.1: Cisme uygulanan kuvvet ve ald mesafe

NOT: Bir cisme kuvvet uyguluyor ve cisim hareket etmiyorsa burada i sz konusu deildir. Cisim i yapyor denebilmesi iin cisim yer deitirmek zorundadr.

ekil 8.2: Cisme as ile F kuvvetinin uygulanmas

ekil 8.2de grld gibi, bir F kuvveti as yaparak cismi A noktasndan B noktasna L kadar yer deitirdiini varsayarsa F in x dorultusundaki bileeni FX ile gsterilirse F tarafndan yaplan i: Bu iki formlden yararlanlarak; W = Fx x L olacaktr (bu durumda F = F * cos olacaktr). W = Fx * Cos * L olur. RNEK: Srtnmesiz bir ortamda bir cihaz 40 Newtonluk bir kuvvetle itilmektedir. Bu cihaza 15 metre yol aldrldna gre harcanan iin miktarn hesaplaynz. ZM: = kuvvet * yol W=F*L W = 40 * 15 W = 600 Nm

8.2. in BirimleriSI sisteminde kuvvet birimi Newton, alnan yolun birimi metre olduundan iin birimi Newton arp metredir (Nm). Bu birim SI sisteminde JOULE (JUL) olarak adlandrlr. ( 1 joule 1 newton*metreye eittir.) Bir joule, bir newtonluk kuvvet tarafndan, kuvvetin dorultusuna paralel olarak bir metrelik bir uzaklk boyunca etkimesiyle yaplan itir. Joule ile dier birimlerin dnmleri 1 ayak. Pound ( ft.Ib) 1,356 joule 1 erg 1 10-7 joule 1 elektronvolt (eV) 1,602 10-19 jouleTablo 8.1: Dier birimler ve joule

Buraya kadar ii fiziksel olarak rendiniz. imdi de elektriksel olarak ii ele alalm.

8.2.1. Elektriksel fadeyle , birim zamanda belli bir enerji harcayarak bir olayn gereklemesi (s,k , manyetik alan elde etme vb.) olarak tanmlanr. Elektrikle alan bir alcnn harcad enerji miktar arttka grd i de o oranda artar. Elektrikte i W harfiyle gsterilir. birimi, wattsaat (Wh)' tir. Devreye bal 1000 W (1 kW) gcndeki alc, bir saat boyunca alyorsa yapt i 1 kWh'tir. in yaplmas iin geen sre t ile ifade edilir, birimi de saattir. in forml: i = g zaman ise,

W=ptolarak bulunur. in birimi i = g zaman ise i = watt saat tir. Sembolik olarak wh olarak ifadesini bulur. (1kwlk bir cihaz 1 saat boyunca altrlrsa 1 kwh i yapm olur.) Bu bilgilerden sonra konuyu pekitirmek iin bir rnek yapalm. RNEK: 5 kwlk bir elektrik cihaz 360 dakika sresince altrlacaktr. Bu elektrik cihaznn yapt ii hesaplaynz. ( 1 saat 60 dakikadr. ) 59

ZM = Harcanan g Zaman ( 360 dakika 6 saattir ) W=pt W=56 W = 30 kwh olarak bulunur.

Elektrikte, yaplan ii len cihazlara elektrik sayac denir. Sayalar, elektrik enerjisini kilowatt saat cinsinden len ve kaydeden cihazlardr. Elektrik enerjisinin sanayide kullanlmaya balamasyla byk miktarda enerji tketilmeye balanmtr ve bu tketimin maliyetini ortaya karmak iin sayalar gelitirilmitir. Bu gelimeyle elektronik sayalar ve endksiyon sayalar gelitirilmitir. Basit yaplar, hassasiyetleri, dayankll, bakma az ihtiya duymalar, maliyetinin dk olmas, gvenirlilii gibi nedenlerle endksiyon sayalar daha ok kullanlmaktadr. Endksiyon sayalar; akm bobini, gerilim bobini, numaratr ve alminyum disk dzeneinden meydana gelmitir. Elektronik sayalarn balantlar her birinden farkl olup saya balant emalar saya zerinde verilmektedir. Aada gryorsunuz. evlerimizde kullandmz bir fazl endksiyon sayacnn resmini

Resim 8.3: Bir fazl aktif saya

ekil 8.4: Bir fazl sayacn devreye balants

Resim 8.5te ve 8.6da elektronik sayacn resmini ve balant emasn gryorsunuz.

Resim 8.5: Elektronik saya

ekil 8.6: Elektronik sayacn balants

8.3. GBirim zamanda retilen veya tketilen enerjiye ya da birim zamanda yaplan ie g denir. rnek: Bir elektrikli stcnn birim zamanda harcad enerji ayndr. Ama zaman ilerledike harcad toplam enerji geen zamanla artmaktadr. G saniyede yaplan ii verir.

i yapmak iin geen sre

SI birim sisteminde i joule ile, zaman saniye ( s ) alndnda

joule saniye

SI sisteminde joule/ saniyenin karl Watt tr. W harfiyle ifade edilir. Ksaca: WATT: 1 saniyede 1 joule lik i yapan cihazn gc olarak tanmlanr. RNEK: Srtnmesiz yatay bir dzlemde durmakta olan bir cisme, hareketi dorultusunda F= 10 N luk sabit bir kuvvet uygulanyor. Cisim 60 saniyede 100 m yer deitiriyor. F Kuvvetinin yapt ii ve harcad gc hesaplaynz. ZM W = F L = 10 100 = 1 000 Joule P = W / t = 1000 / 60 P = 16,6 Watt 62

8.4. G BirimleriBirimin Ad Gigawatt Megawatt Kilowatt Watt miliwatt Sembol Gw MW kW w mwTablo 8.1: G birimleri

Watt cinsinden deeri 1 000 000 000 W 1 000 000 W 1 000 W 1W 0,001 W

NOT : WATT birimleri 1000er 1000 er klr ve 1000er 1000 er byr. RNEK: 400 miliwatt ka watt tr? ZM : 1 watt 1000 miliwatt olduuna gre 400 / 1000 = 0,4 watt dr. RNEK: 20 kilowatt ka watt ettiini bulunuz? ZM :1 kilowatt 1000 watt olduuna gre 20 1000 = 20 000 watt dr..

8.4.1. Elektrik Gc ve BirimiElektrik alclarnn birim zaman iinde (saniyede) yaptklar ie elektrik gc denir. Elektrikte g, alcnn ektii akm ile gerilimin arpmdr. G, P harfi ile gsterilir. Elektrik gc birimi: joule/saniye ya da watt (vat)tr.

G =sadeleirse;

P=zaman

V * I *t t

P = V * I denklemi bulunur.P = G, birimi watt V = Uygulanan gerilim, birimi volt I = Alcdan geen akm, birimi amper R = Alcnn direnci, birimi ohm (om)dur. Ksaca; g birimi watt iin: 1 voltluk gerilim altnda 1 amper akm geiren alcnn gc 1 watttr denir. RNEK: Bir elektrik cihaz 220 voltluk ebekeden 5 amper akm ekmektedir. Bu cihazn gcn hesaplaynz. ZM: G = Gerilim Akm, P=VI P = 220 5 P = 1100 W = 1,1 kilowatt olarak sonu bulunur. RNEK: Bir alc 60 voltluk bir gerilimle alrken 3 amper akm ekmektedir. Bu alcnn gcn hesaplaynz? ZM: P = V I P = 60 3 P = 180 W olarak sonu hesaplanr. Buraya kadar rendiklerinizi grup arkadalarnzla tartnz. Anlamadnz yerleri ltfen retmeninize sorunuz. rendiinizden eminseniz, gcn dier birimlerini renmek zere bir sonraki sayfaya geiniz.

8.5. Dier G BirimleriG BRMLER 1 kilowatt ( kw ) 1 kg-m/sn 1 kg-cal/sn 1 beygir gc ( metrik ) 1 beygir gc(hp) 1 ngiliz s birimi / saniye (BTU/sn ) 1 kw 9,81 10 -3 kw 4,19 kw 102 kg-m/sn 1 kg m / sn 427 kg-m/sn 75 kg-m/sn 76,04 kg-m/sn 427 kg-m/sn

0,736 kw 0,746 kw 1,06 kw

Tablo 8.2: G birimleri

Endstride kullanlan elektrik motorlarnn gc watt (vat), kilowatt cinsinden veya beygir gc ( BG) cinsinden ifade edilir. 736 Watt 1 BG e eittir. Baka ifadeyle 1,36 BG , 1 kWa eittir. RNEK: Bir motorun gc 3000 watt ise bu motorun gc ka beygir gcdr? ZM: 736 watt 1 beygir gc ise 3000 watt; 3000 / 736= 4,07 beygir gc bulunur. RNEK: Bir motorun gc 5 BG olduuna gre motorun gc ka watt tr? ZM: 1 BG 736 watt olduuna gre; 5 736 = 3680 watt olarak bulunur. Buraya kadar geldiine gre artk gc tanmlyor, birimlerini biliyor ve formlleriyle hesap yapabiliyorsunuz. Ayn hassasiyetle dikkatini ve ilgini vererek ltfen devam ediniz.

8.6. EnerjiEnerji, etrafmzdaki birok olayn gereklemesine neden olmaktadr. Gndz vakti gnein dnyamz aydnlattn ve etraf sttn, akam olunca sokak lambalarnn yanarak etraf aydnlattn, yediimiz yiyecekler sayesinde hareket edebildiimizi, akler sayesinde arabamzn altn vb. grmekteyiz. Btn bu enerji olaylarn aadaki gibi tanmlayabiliriz. Bir ii yapabilme kabiliyeti veya etki oluturma yetenei enerji olarak tanmlanr.

ekil 8.7

Gnlk yaantmzda enerji maddeyi starak, hareket ettirerek ya da elektrikle ykleyerek kendini gsterir. Bunlar iinde s, k, kimyasal, nkleer enerji gibi enerjilerden yararlanlr. Bir i yapabilmek iin mutlaka bir enerjiye ihtiya duyulmaktadr. rnein; evlerimizde kullandmz elektrik enerjisi, k enerjisine dnr. Ayn zamanda s enerjisi de ortaya kmaktadr. Grld gibi enerji durumunu deitirecek olursa kimyasal, fiziksel veya biyolojik deiimler olmaktadr. Baka bir rnekleme yaparsak kaleminizi masann zerinden alp yukar kaldrrsanz i yapm olursunuz. Kalemi braktnzda yer ekimi kuvveti ile kalem yere der. Bu da yer ekimi kuvvetinin i yaptn dolaysyla ortada bir enerji olduunu gstermektedir. Bu enerji kalemi yukar kaldrrken kazandrlmtr. Enerjiyle i birimleri ayn mdr? Gurubunuzla tartnz. Sonra ltfen konuya dnerek devam ediniz. , enerjiye; enerji de ie dntne gre her ikisinin de birimlerinin ayn olmas zorunluluu vardr. SI birim sisteminde enerji ve i birimi joule olarak karmza kar. RNEK: Srtnmesiz bir ortamda 20 Newtonluk bir kuvvet bir cismi 5 metre uzaa tamaktadr. Yaplan i ve cisme kazandrlan enerjiyi hesaplaynz. ZM: Enerji = = Kuvvet Alnan yol 66

Enerji = = F * X = 20 5 Enerji = = 100 joule olarak hesaplanr.

8.7. Enerji BirimleriENERJ BRMLER1 joule 1 kg-m / sn 1 kw-saat 1 kgcal 1 beygirgc-saat(metrik) 1 beygir gc saat ( hp ) 1 BTHU 981 gr-cm 1 kg-m 3,6 1013 joule 860 kw-sa 1,36 kw-saat 1,341 kw-sa 3,41 103 kw-saTablo 8.3: Enerji birimlerinin birbirine dnm tablosu

9,81 107 joule 367 103 kg-m 3,1562 108 kg-m -

RNEK: 20 joule ka gram- santimetreye eittir. ZM: 1 joule 981 gr-cm olduuna gre; 20 * 981 =19620 gr-cm ye eittir.

8.7.1. Enerji eitleriAlt eit enerji vardr. Bunlar srayla tanyalm. 8.7.1.1. Mekanik Enerji Hareket sonucu oluan enerjidir. Maddelerin durumuna ve pozisyonuna baldr. ki eittir:

Potansiyel Enerji: Cisimlerin bulunduklar konum ya da ekil deiikliine bal olarak sahip olduklar enerjidir. rnek: Elinizdeki kalemin yere gre potansiyel enerjisi vardr. rnekten de anlalaca gibi bir cismi bulunduu yerden daha yksek bir yere gtrmekle cisme potansiyel enerji kazandrlr.

ekil 8.9: Potansiyel enerji

Potansiyel enerji yer deitirmenin yannda cismin ktlesine ve yer ekimi ivmesine baldr. Buna gre forml:

Ep = m* g *h

= G *h

ile hesaplanr.

Birimi jouledr. Ep = Potansiyel enerji ( joule ) M = cismin ktlesi ( kg ) G = yer ekimi ivmesi ( 9,8 m/ sn2) H = cismin yerden ykseklii ( m ) RNEK: 5 kg ktleli cisim 3 metre ykseklie kaldrlyor. Cisme kazandrlan potansiyel enerjiyi hesaplaynz. ( g = 9,8 m/sn2) ZM: Ep = m g h = 5 10 3 = 150 joule olarak hesaplanr. Kinetik Enerji: Hareket halindeki cisimlerin sahip olduklar enerjidir. Elimizdeki kalemin masann zerinde ileri doru itersek cismin yeri, yer deiikliinden i yaplyor diyorduk ve enerji kazanm sz konusuydu. te bu enerjiye kinetik enerji denir.

Kinetik enerji bir cismin ktlesine ve hzna baldr.

E k = 1 / 2 * m * v 2 bantsyla bulunur.RNEK: m = 1000 kg l bir araba 100 km/sn hzla ilerlemektedir. Bu arabann kinetik enerjisini hesaplaynz. ZM: Ek = m V2 = 1000 1002 = 5000 000 jouledr. NOT: Cisimlerin hareketi srasnda rnein, yerden belli bir ykseklikten atlan bir cisim serbest brakldnda yere doru der. Cisim derken potansiyel enerjisi azalr kinetik enerjisi artar. Anlalaca gibi potansiyel enerji kinetik enerjiye dnr. 8.7.1.2. Elektrik Enerjisi Cisimlerin atom yapsndaki elektronlarn hareket etmesiyle oluan kuvvettir. ( - ) ykl elektronlar ile (+) ykl protonlarn karlkl itme ve ekme etkileimi sonucu meydana gelmektedir. Elektrik enerjisi maddeye ait bir zelliktir. Gzle grlmez, ama etkisiyle hissedilir. Bugn aydnlatma iin televizyon, amar makinesi vb. ev aletlerinin almas iin ska kullanlr. 8.7.1.3. Is Enerjisi Maddeleri meydana getiren molekller

stroboskop ve diğer devri ölçümleri

Documents

servet i fûnun devri

barajlarda mühendislik ölçümleri

islahat hareketleri lale devri

rÜzgar erozyonu arazİ ÖlÇÜmlerİ : karapınar Örnek...

pletismografta v, v*,pağız ölçümleri ve volüm...

İŞletmelerde İŞ hİjyenİanlık gaz, amonyak, benzen,...

otoyol pazarlama anonİm Şİrketİ · web viewtüm...

akiŞ ÖlÇÜmlerİ

stroboskop - pce instruments...stroboskop mit...

akustik laboratuvarlarının akreditasyon · akreditasyon...

lale devrİ islahatlari

güneş enerjisi Ölçümleri ve Ölçüm tebliği müslüm...

ls-3 - stroboskop

İmisyon Ölçümleri

sivas il merkezinde türk devri mimarisi

küçük hava yolu hastalığı ölçümleri

tarİhİ bİr yalankabataŞ devrİ

avt stroboskop dyskotekowy 747avt 747 stroboskop dyskotekowy...

kistik fibrozisli hastalarda nazal potansiyel fark...

tugas geohidrologi devri