FAİK ALKANFAİK ALKANfaik.alkan @ mynet.comfaik.alkan @ mynet.com

OSMANLI TARİHİOSMANLI TARİHİ OSMANLI TARİHİOSMANLI TARİHİ

XVII. YY. ISLAHAT HAREKETLERİ Genel Özellikleri:

• • Islahatlar kişilere bağlı kalmış, sorunların kökenine inilmediğinden yüzeysel kalmıştır.

• • Islahatlar halk tabanına yayılmamıştır.• • Baskı ve şiddet yoluyla asayiş sağlanmak

istemiştir.• • Avrupa'daki gelişmelerden

faydalanılamamıştır.• • XVII. yy.‘ da İstanbul, Eyalet ve Celali

isyanları çıkmıştır.• XVII. yy. 'da Anadolu'da halkın devlete olan

güveninin azalması Celali İsyanlarına sebep olmuştur. Celali İsyanları'nın dini bir yönü olmadığı gibi baştaki kişiyi değiştirmeye yönelik isyanlarda değildir.

• I. Ahmet• Ekber ve Erşed sistemi ile hanedanın en yaşlı ve akıllı üyesinin tahta geçmesi kura lını getirdi. Buna göre hükümdarlığın baba dan oğula geçmesi sona erdi. • Kafes usulü getirilerek, şehzadeler göz hapsinde tutuldu.

• Kuyucu Murat Paşa• Devlet otoritesini ve asayişi sağlamak amacıyla baskı ve şiddet yoluyla isyanları bastırdı. Ancak isyan nedenleri ortadan kalkmadığından, bir süre sonra isyanlar tekrar başladı(I.Ahmet)

• II. Osman (Genç Osman)- İlk köklü ıslahat çalışmaları Genç Osman'la başlamıştır. • Şeyhülislam'ın yetkilerini kısıtladı. • Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak istedi ancak, yeniçeriler tarafından öldürüldü. • ilk kez saray dışından evlilik yaparak sara yı halka açtı.

• IV. Murat• Ekonomi ve orduyu düzeltmeye çalıştı. • Tütün kullanımını ve gece sokağa çıkmayı yasakladı. • Devletin kötü gidişine çözüm arayışları nedeniyle Koçi Bey'e rapor hazırlattı. (Koçi Bey Risalesi)

• Tarhuncu Ahmet Paşa• İlk kez denk bütçe hazırladı. (IV.Mehmet)

• Köprülü Mehmet Paşa• Şartlı olarak sadrazam olan ilk devlet adamıdır. • Ordu, donanma ve maliyede düzenlemeler yaptı.(IV.Mehmet)

• .

XVIII. yy. Islahatlarının Genel

Özellikleri: • XVII. yy. ıslahatlarına göre daha geniş

kapsamlıdır.• Savaşların kaybedilmesi

ıslahatların askeri alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur.

• Islahatlar yüzeysel kalmış sorunların kökenine inilememiştir.

• Batı'nın üstünlüğü ilk kez kabul edilmiştir.

• • Islahatların önündeki en büyük engel, çıkarı zedelenen yeniçeriler ve ulema sınıfıdır.

LALE DEVRİ (1718-1730)• Pasarofça Antlaşması'yla başlar; Patrona Halil İsyan ile sona erer.• Lale Devri Osmanlı Devleti'nin Batı'ya açılan ilk penceresidir

(XVIII. yy. ıslahatları Lale Devri ile başlar),• Dönemin Padişahı: III. Ahmet Sadrazamı: Nevşehirli Damat

İbrahim Paşa Şairi: Nedim• Osmanlı Devleti bu dönemde yalnızca iran' la savaşmıştır. Lale Devri Yenilikleri:• İlk kez Avrupa'da geçici elçilikler açıldı (Paris- Viyana,

Moskova-Lehistan)• Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası• kuruldu (1727).• Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügatı'dır (1729).• Hattatlık yaygın bir meslek olduğundan dini kitaplar l$&

matbaada basılmamıştır.• ilk Kez çiçek aşısı kullanıldı.• itfaiye örgütü kuruldu (Tulumbacılar).• Kütüphaneler açıldı, Doğu klasikleri Türkçeye çevrildi.• Kâğıt, kumaş fabrikaları ve çini imalathanesi açıldı.• Avrupa mimarisinden etkilenildi. Sivil mimari ön plana çıktı.• İstanbul'da köşkler, saraylar ve bahçeler yapıldı.• Lale Devri'nde askeri alanda ıslahat yapılmamıştır.

I. MAHMUT (1730-1754)• Humbaracı Ocağı geliştirildi.(kont dö

boneval)• Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i

Berr-i Hümayun) açıldı.(1734)• Avrupa tarzında açılan ilk teknik

okuldur.• Orduya bölük, tabur, alay örgütlenmesi

getirildi.• Halk kütüphanesi kuruldu.• Fransızlara verilen kapitülasyonlar daimi

oldu (1740).• Askeri alanda ıslahatlar ilk kez bu

dönemde yapılmıştır

III. MUSTAFA (1757-1774)

• Baron do Tott istihkâm askerlerini ıslah etti.

• Sürat topçu ocağı kuruldu.• Deniz Mühendishanesi

(Mühendishane-i Bahr-i Hümayun) kuruldu.(1773)

• Maliye düzene sokuldu.• iç borçlanma (esham) sistemi ilk

kez uygulandı

I. ABDÜLHAMİT (1774–1789)

• İstihkâm Okulu açıldı.• Humbaracı ve Lağımcı ocakları ıslah

edildi.• Tersaneler kuruldu ve donanma

yenilendi,• Yerli malı kullanılması zorunlu hale

getirildi.• Yeniçerilerin sayımı yapıldı.• Ulufe alım satımı yasaklandı.• /. Abdülhamit ıslahatlar için getirilen

yabancı danışmanlığını Müslüman olmaları şartını kaldırdı.

III. SELİM (1789-1807)• Nizam-ı Cedid adında yeni bir ordu kurdu.• Nizam-ı Cedid ordusunun ihtiyaçlarını

karşılamak üzere İrad-ı Cedid adında bir hazine oluşturdu.

• Mühedishane-i Bahr-i Hümayun ve Mühedishane-i Berr-i Hümayun geliştirildi.

• Avrupa'daki gelişmeleri yakından takip edebilmek için, daimi elçilikler kuruldu.

• Fransızca ilk resmi yabancı dil kabul edildi.• İlk resmi devlet matbaası bu dönemde

kurulmuştur (Matba-i Amire).• Kabakçı Mustafa İsyanı'yla (1807) III.

Selim dönemi sona ermiştir.

(XIX. YY.) ISLAHATLARI II. MAHMUT (1808–1839)

• • II. Mahmut ile ayanlar arasında Sened-i İttifak imzalanmıştır(1808).

Padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır Padişah ilk kez kendi otoritesinin yanında ayanların da varlığını kabul etmiştir.

• Devlet Yönetiminde Yapılan Yenilikler:• • Divan örgütü kaldırılarak yerine Nazırlıklar

(Bakanlıklar) kuruldu.• • Devlet memurlarına maaş bağlandı ve fes

giyme zorunluluğu getirildi.• • Padişahın resminin devlet dairelerine

asılması zorunlu hale getirildi.• • Devlet adamlarının mallarına el koyma

anlamına gelen Müsadere Usulü kaldırıldı

(XIX. YY.) ISLAHATLARI II. MAHMUT (1808–1839)

• Eğitim Alanında Yapılan Yenilikler:• • İlköğretim zorunlu hale getirildi.• • Rüştiyeler {Ortaokul) açıldı.• • Harbiye ve Tıbbiye, Mızıka-i Hümayun (Bando Okulu)

açıldı.• • ilk kez Avrupa'ya Öğrenci gönderildi.• • Takvim-i Vekayi adı ile ilk resmi gazete çıkarıldı.• Memleket Yönetiminde Yapılan Yenilikler:• • İller merkeze bağlanarak, eyaletlere valiler atandı.• • Köy ve mahalle idari örgütleri ve ilk muhtarlıklar kuruldu.• Askeri Alanda Yapılan Yenilikler:• • Sekban-ı Cedid Ocağı kuruldu.• Eşkinci Ocağını kurdu.• • Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (1826 Vakay-ı Hayriye).• • Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla batı tarzı bir

ordu kuruldu.• • Eyaletlerde müşirlikler ve Redif Birlikleri kuruldu

(XIX. YY.) ISLAHATLARI II. MAHMUT (1808–1839)

• Ekonomik Alanda Yapılan Yenilikler:• • Tımar ve Zeamet usulüne son verildi

(kiralama sistemi getirildi).• • Deri, çuha, iplik ve bez fabrikaları açıldı.• • Osmanlı tüccarlarına batılı tüccarlarla

rekabet edebilmesi için gümrük vergisi kolaylığı sağlandı.

• Toplum Yaşamında Yapılan Yenilikler:• • Günümüz posta, itfaiye ve polis

teşkilatının temeli atıldı.• • Halkın sağlığı için karantina servisleri

kuruldu.• • İlk nüfus sayımı yapıldı (yalnızca erkek

nüfus, askerlikle ilgili olarak).

TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876)

• 1839 TANZİMAT FERMANI (Gülhane-i Hatt-ı Hümayun • Dönemin padişahı; Abdülmecid

• Sadrazamı; Mustafa Reşit Paşa'dır (Fermanı kaleme alan kişidir).

• Amacı: Mısır ve Boğazlar Sorunu'nda Avrupa'nın desteğini almak, Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemektir.

• Ferman'ın Getirdikleri;• • Herkes kanun önünde eşit sayılacak• • Bütün vatandaşların can ve mal güvenliği sağlanacak• • Herkesten gelirine göre vergi alınacak• • Askerlik süresi kısaltılacak ve askere alma işlemi belli bir

düzene sokulacak (askerlik vatan görevi haline getirildi)• • Mahkemeler bağımsız ve açık hale getirilecektir.• Tanzimat Fermanı bir anayasa değildir. Padişah ken di

gücünün üstünde yasa gücünü kabul etmiştir. Bu Fermanla Osmanlı Devleti'nde ilk kez hukukun üs tünlüğü kabul edilmiştir.

• 1856 ISLAHAT FERMANI• • Dönemin padişahı; Abdülmecid• Amacı: 1856 Kırım Savaşı sonrasında Paris'te

toplanacak konferansta Osmanlı Devleti'nin içişlerine müdahaleyi önlemektir.

• Ferman'ın Getirdikleri:• • Gayr-i müslimler devlet memuru olabilecekler• • Askerlik için nakdi bedel usulü getirilecek

(cizye vergisi kaldırıldı)• • Gayr-i müslimler il meclislerine üye olabilecekler

(böylece yerel yönetimlerde etkinlikleri artacak)• • Gayr-i müslimler mal ve mülk edinebilecek, banka

ve şirket kurabilecek, her türlü eğitim kurumlarına girebileceklerdir.

• Ferman'a rağmen Avrupalı devletler Osmanlı Devleti'nin içişlerine müdahale etmişlerdir.

TANZİMAT VE ISLAHAT FERMANI

DÖNEMİNDE YAPILAN YENİLİKLER:• Eğitim Alanında;• • Galatasaray Sultanisi ve Mülkiye

Mektebi (Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin temelini oluşturur) açıldı.

• • İlk Osmanlı üniversitesi olan "Darülfünun" açıldı.

• • Maarif Nezareti (Milli Eğitim Bakanlığı) kuruldu.

• ■ Encümen-i Daniş Akademisi kuruldu.• • Öğretmen yetiştirmek için Darü'lmuallim

açıldı.• Tanzimat Döneminde eğitim-öğretim birliği

sağlanamazdı. Eğitimdeki bu ikilik Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile sona ermiştir (3 Mart 1924).

• Hukuk Alanında;• • İlk medeni kanun "Mecelle" hazırlandı.• Mecelle; İslam hukukuna dayalı olan medeni kanun-

dur. Ahmet Cevdet Paşa tarafından kaleme alınmıştır. Mecellemin yapılmasına Abdülaziz zamanında başlan mış, II. Abdülhamit Dönemi'nde yürürlüğe girmiştir. Me celle 1926'ya kadar uygulanmıştır.

• • Şurayı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye (Yargıtay) kuruldu.

• Ekonomi Alanında;• • Maliye Bakanlığı kuruldu.• • İlk kâğıt para Kaime bastırıldı (1840)

(Sahteleri basılınca kaldırıldı).• • Bank-ı Der saadet (ilk Osmanlı bankası) kuruldu.• ° Tanzimat Fermanı ile hukuk devletine geçilmiştir.

Anayasacılık hareketinin başlangıcıdır.• * Tanzimat Fermanı halk hareketi sonucunda ilan

edilmemiştir. Buradaki haklar bizzat padişah tara fından verilmiştir

MEŞRUTİYET DÖNEMİ• • Meşrutiyet; monarşi veya mutlak monarşinin yetkilerinin bir

meclis tarafından sınırlandırılmasıdır,• • Dönemin padişah II. Abdülhamit'tir.• i. Meşrutiyet (1876 Kanun-İ Esasi)• • Türk tarihinin ilK anayasasıdır. Dönemin sadrazamı Mithat

Paşanın başkanlığındaki bir kurul tarafından hazırlanmıştır.• • İlanında etkili olan grup Genç Osmanlılar (Jön Türkler)'dır.• • Haik ilk kez yönetime katılma olanağı elde etmiştir. Mebusan

Meclisi: Üyeierini halk seçer.• Ayan Meclisi: Üyeleri padişah tarafından atanır.• Özellikleri:• - Hükümetin kurulması ve görevden alınması padişaha aittir

(hükümet, padişahın denetimindedir).• - Meclisi açma ve kapatma yetkisi padişaha aittir.• - Padişah sürgüne gönderme hakkına sahiptir.• /. Meşrutiyet döneminde, siyasal partiler kurulmamıştır. Partileşme

süreci II. Meşrutiyet ile birlikte başlar.• II. Abdülnamit 93 Harbi (1877 -78 Osmanlı-Rus Savaşı):nı bahane

ederek meclisi kapatmıştır. Meşrutiyet rejimi sona ermiş ve 1908'e kadar sürecek olan İstibdat (Baskı) Dönemi başlamıştır. • I. Meşrutiyet; demokrasi yolunda atılmış önemli bir adımdır.

• Meşrutiyet (1908 Kanun-i Esasi)• ilanında etkili olan cemiyet İttihat ve Terakki'dir. Bu

dönemde ilk kez çok partili hayata geçilmiştir.• Türk siyasal yaşamın ilk siyasi partisi Ahrar

Fırkasıdır.• Hürriyet ve İtilaf Partileri ve İttihat ve Terakki (1913

yılında) Partisi Osmanlı Devlet’inin diğer siyasi partileridir.• •1909 Anayasası Değişikliği:• • V. Mehmet Reşat döneminde gerçekleşmiştir.• • Bu değişiklik ile gerçek anlamda padişahın

hakları kısıtlanmıştır.• • Padişahın sürgün etme hakkı anlamına gelen 113.

Madde kaldırıldı.• • Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi kaldırıldı.• • Hükümet meclise karşı sorumlu hale getirildi.• • Toplantı, cemiyet kurma, gösteri yapma hakkı kabul

edildi.• Bu değişiklik, Osmanlı Devleti'nde ilk defa siyasal parti

lerin kurulmasına olanak sağlandı.

Osmanlı Devleti'nde Düşünce Akımları;

• -Osmanlıcılık• - İslamcılık (Ümmetçilik)• -Türkçülük• -Batıcılık• -Adem-i Merkeziyetçilik (Federalcilik)• Lale Devri Batıcılık • I. Meşrutiyet Dönemi Osmanlıcılık • İstibdat Devri İslamcılık • II. Meşrutiyet Dönemi Türkçülük • I. Dünya Savaşı'nda Arapların İngilizlerin

yanında yer almasıyla, Osmanlıcılık ise I. Balkan Savaşı'nda Arnavutluk'un bağımsız olmasıyla sona ermiştir.

DEVLET YÖNETİMİ• • Osmanlı devlet anlayışının temelinde Orta Asya Türk geleneği ve

Türk-İslam devletlerinin etkisi görülür.• • Devlet "Sultan" veya "Padişah" unvanı taşıyan hükümdar

tarafından yönetilirdi.• • 1.Murat, ülkenin hanedanın ortak malı olması prensibini kaldırıp,

"Ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır." prensibini kabul ederek merkezi otoriteyi güçlendirmiştir.

• ■ Kardeş katli uygulaması "Kanunname-i Âli Osman" ile yasallaşmıştır. Fatih Sultan Mehmet böylece merkezi otoriteyi artırmayı amaçlamıştır.

• • Sancağa çıkma geleneği Fatih Sultan Mehmet döneminde resmileşmiştir.

• • XVII. yy.'da I, Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemiyle veraset sistemi belirginleşmiştir. Sancağa çıkma usulü kaldırılarak Kafes Usulü getirilmiştir.

• Buradaki amaç; taht kavgalarını önlemektir.• Kafes usulü, şehzadelerin tecrübesiz yetişmelerine ne den olmuştur.• Devlet ve memleket işleri Divan-ı Hümayun'da görüşülürdü.

Parlamento özelliği taşımaz, sadece padişaha danışmanlık yapardı.

Divan-ı Hümayun Üyeleri• Orhan Bey Divan teşkilatı ilk kez kuruldu.• Fatih Sultan Mehmet Divan'a sadrazamlar başkanlık yapmaya

başladı.II. Mahmut Divan-ı Hümayun kaldırıldı.• Sadrazam (Vezir-i Azam)• Padişahın mutlak vekili ve

yardımcısıdır. Padişahın mührünü taşır. • Padişah bulunmadığı zamanlarda "Ser-dar-ı Ekrem" unvanıyla orduyu komuta ederdi.

• Vezirler• Sadrazamın yardımcılarıdır.• Kazasker(Kadıasker)• I. Murat döneminde kuruldu. • Divan'da

büyük davalara bakar. • Kadı ve müderrislerin atamasını yapar. • Adalet, eğitim, kültür ve diyanet işlerine bakar.

• Defterdar• Ekonomik ve mali işlere bakar. • Anadolu ve Rumeli defte rdar-lı klan en önemlileridir.

• Nişancı (Tuğrai)• Ferman ve beratlara padişahın tuğrasını çeker.• Fethedilen toprakların kaydını ve dağıtı mını yapar.

• Reisü'lküttap• 18 yy.'da divan üyesi oldu. • Nişancıdan ayrılarak yazışmalar ve dı şişlerini düzenlemekten sorumlu oldu

• Kaptan-ı Derya» Kanuni zamanında divan üyesi oldu. • Donanma ve denizlerden sorumludur

• Şeyh ü'lis lam• 16. yy.'da divan üyesi oldu. • Divan kararlarının dine uygunluğu konu sunda fetva verir.

2. İDARİ TEŞKİLAT • Osmanlı ülkesi idari bakımdan Eyaletlere,

eyaletler Sancaklara, sancaklar Kazalara, kazalar da Tımarlı Nahiyeleri'ne ayrılmıştı.

• Eyaletler (Beylerbeylik)• Eyaletlerin başında Beylerbeyi bulunuyordu.

Osmanlı Devletinde eyaletler Salyaneli ve Salyanesiz olmak üzere ikiye ayrılıyordu.

• • Salyaneli (Yıllıklı) Eyaletler: Bu eyaletlerde tımar sistemi uygulanmaz, vergiler yıllık olarak toplanırdı (Mısır, Habeş, Bağdat. Basra, Yemen, Tunus, Cezayir, Trablus).

• • Salyanesiz (Yılıksız) Eyaletler: Tımar(dirlik) sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bu eyaletlerdeki topraklar has, zeamet ve tımar olarak ayrılmıştı. Merkeze yakın eyaletlerdir (Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Şam)

• Sancaklar• Kazaların birleşmesiyle meydana gelirdi. En üst

dereceli yöneticisi Sancak Beyi'dir. Sancaklarda asayiş Subaşı ve Yasakçılar (ases ler), kalelerin korunması da Kale Dizdarları tarafından yapılırdı.

• Kazalar• Hem adli hem de idari birimdir. Kazaların başında

yönetici olarak Kadı bulunurdu.• İmtiyazlı Eyaletler• ■ İç işlerinde serbest dış işlerinde ise merkeze

bağlı eyaletlerdir.• • Yıllık vergi öderlerdi.• • Yöneticileri padişah tarafından atanırdı.• • Kırım Hanlığı, Eflak Beyliği, Boğdan Beyliği,

Erdel Beyliği, Hicaz Emirliği

3. TOPRAK YÖNETİMİ• • Toprak padişahın mülkü sayılırdı. Toprağın

üzerinde yaşayan reaya adı verilen köylüler toprağı işlemekle yükümlüydüler.

• Mülk Arazîler:• Mülkiyeti kişilere ait olan topraklardır. Öşri

topraklar, Müslüman olanların işledikleri, Haraci topraklar, Müslüman olmayanların işledikleri topraklardır. Toprağını sebepsiz yere boş bırakan köylüden Çiftbozan vergisi alınırdı. Mülk olarak dağıtılan topraklara ve diğer mallara devletin el koyması esasına Müsadere adı verilir.

• f Müsadere usulünü ilk kez Fatih Sultan Mehmet uygu lamış, (Merkezi otoriteyi güçlendirmek için), II. Mahmut ise sona erdirmiştir

• Miri Araziler:• Mülkiyeti devlete aittir. Ekilip biçilmesi için çeşitli

kişilere bırakılırdı.• • Ocaklık Arazi: Geliri kale muhafızlarına ve

tersane giderlerine verilen arazilerdir.• • Yurtluk Arazi: Sınırlarda oturanlara verilen

arazilerdir.• • Mukataa: Geliri doğrudan hazineye ait olan

arazilerdir.• • Paşmaklık Arazi: Padişahın hanım ve

kızlarına verilen arazilerdir.• • Vakıf Arazi: Geliri medrese, hastane, cami,

külliye, kervansaray, imarethane gibi toplumsal amaçlı din, bilim ve hayır kurumlarına ayrılan arazilerdir.

• • Dirlik: Maaş karşılığı olarak üst düzey devlet görevlilerine ve askerlere verilen arazilerdir. Dirlikler gelirlerine göre has-zeamet-tımar olmak üzere üçe ayrılırdı.

• Selçuklulardaki İkta Sistemi, Osmanlı Devleti'ndeki Tı mar Sistemi'ne karşılık gelmektedir.

• İkta Sistemi ile;• • Askerin bir kısım ihtiyacı karşılanmış,• • Tarımda verimlilik artırılmış,• • Toprağın vergilendirilmesi gerçekleşmiş,• ■ Toprağın boş bırakılmaması sağlanmıştır.• 1858 Arazi Kanunnamesi ile uzun süre toprağı

ta sarruf edenler onun sahibi olacaklardır (Özel mülkiyet pekiştirildi).

4. ORDU• Osmanlı Devleti'nde Yaya ve Müsellem denilen

ilk düzenli ordu Orhan Gazi zamanında kurulmuştur.

• I. Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler)• • ihtiyaçları dirlik sahipleri tarafından

karşılanırdı.• • Savaş zamanı orduya katılır, barış zamanı

bulundukları bölgede asayişi sağlarlardı.• • Cebelü adı verilen atlı askerlerden oluşmuştur.• II. Kapıkulu Askerleri• • Devletten üç ayda bir ulufe adı verilen maaş

alırlardı.• • II. Murat tarafından kurulmuştur.

• Kapıkulu Piyadeleri• 1. Acemi Oğlanlar Ocağı: Devşirmelerin

yetiştirildiği ocaktır.• 2. Yeniçeri Ocağı: Ordunun temelini oluşturur.• 3. Cebeci Ocağı; Ordunun silah yapımı ve

onarımı işlerine bakar.• 4. Topçu Ocağı: Topları dökmek ve

toprakları kullanmakla görevlidirler.• 5. Top Arabacıları Ocağı: Topları savaş

bölgesine taşır.• 6. Humbaracı Ocağı: Havan toplan ve el

bombaları yapan ocaktır,• 7. Lağımcılar Ocağı: Tünel kazar, fitil döşer,

kale surlarının yıkılmasını sağlar.• 8. Sakalar: Kapıkulu askerlerinin sularını taşır.• 9. Turnalar: Ordunun posta işlerine bakar.

• Kapıkulu Süvarileri• 1. Sipahi: Padişah; korumakla görevlidir.• 2. Silahtar: Sipahilerin araç

gereçlerinden sorumludur.• 3. Ulufeciler (Sağ-Sol}: Hazineyi

korurlar.• 4. Garipler (Sağ-Sol): Sancak taşırlar.• Ulufenin yanında kapıkulu askerleri Cülus

denilen bir bahşiş de alırlardı. Bu bahşiş, padişah tahta çıkınca ve rilirdi. Ayrıca padişahlar sefere çıkarken sefer bahşişi de dağıtırdı.

• III. Yardımcı Kuvvetler• Bağlı beylik ve ülke kuvvetlerinden (Kırım, Eflak askerleri

gibi) gönderilen birlikler, akıncılar ve azaplardan oluşmuştur.

• Akıncılar: Sınır boylarında otururlar ve düşman ülkelere akınlar düzenlerler.

• Azaplar: Gönüllü Türk gençlerinden oluşur.• Fethedilen arazilerden toplanan Hıristiyan çocukların

askeri eğitim aldıkları ve Türk-İslam kültürüyle yetiştirildikleri sisteme Devşirme Sistemi denilirdi.

• 5. DONANMA• İlk Osmanlı donanması Karesi oğulları Beyliği'nin

Osmanlı topraklarına katılmasıyla oluşmuştur. Donanma en güçlü döneme Kanuni devrinde ulaşmıştır. Donanma komutanına Kaptan-ı Derya, deniz erlerine ise Levent adı verilirdi. İstanbul, Gelibolu, Süveyş ve Rusçuk tersaneleri önemli tersanelerdir, ilk büyük tersane Yıldırım Bayezid döneminde kurulmuştur.

• Osmanlı donanması ilk büyük yenilgisini İnebahtı'da almıştır.

• Osmanlı donanması ile fethedilen son yer Girit'tir.

6. EKONOMİ• Osmanlı ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık

oluşturur.• Şehirlerde ticaret ve küçük el sanatları gelişmiştir.

Ticaret daha çok Müslüman olmayan Osmanlı vatandaşları arasında yayılmıştır.

• Osmanlı fetihlerini ticari faaliyetler yönlendirmiştir. (Trabzon-Amasra - Kırım -> İpek Yolu, Mısır -> Baharat Yolu)

• Ticaret yollarının yön değiştirmesi ve kapitülasyonların yaygınlaşması Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir.

• Tanzimat Dönemi'nde Bank-ı Dersaadet adıyla ilk Osmanlı

• bankası kuruldu.• Mithat Paşa'nın girişimi sonucunda çiftçiye kredi

vermek amacıyla Memleket Sandıkları kuruldu.• 1863 yılında Ziraat Bankası kuruldu.• İlk para Osman Bey, ilk sikke Orhan Gazi, ilk akçe Fatih

Sultan Mehmet döneminde basılmıştır.• Devlet hazinesine Hazine-i Amire padişaha ait hazineyeHazine-i Hassa denilirdi.

VERGİLER

• A. ŞER’İ VERGİLER• Bunlar İslam hukukuna dayalı vergilerdir. Bu

vergiler;• A. Öşür: Müslüman üreticilerden 1/10 veya

1/20 oranında alınan arazi ve ürün vergisidir.• B. Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan arazi ve

ürün vergisidir.• C. Cizye: Baş vergisi de denilen bu vergi,

sadece askerlik yapacak durumda olan gayr-i müslim erkeklerden alınan sosyal güvenlik ve himaye vergisidir. Kadın, çocuk, ihtiyar ve düşkünlerden alınmamıştır.

B. ÖRFİ VERGİLER• Padişahın iradesiyle toplanan vergilerdi. Raiyyet rüsumu da

denilen bu vergiler üreticinin durumuna göre toplanıyordu.• A. Resm-i Çift: Çiftçi ailesinin elinde bulunan toprakların

karşılığında alınan bir vergidir. Vergi miktarı arazinin büyüklüğü ve çiftçinin evli-bekâr oluşuna göre belirlenirdi.

• — Resm-i Mücerret: Bekârlardan alınan vergidir.• — Resm-i Bennak: Evlilerden alınan bir vergidir.• B. Çiftbozan: Toprağını mazeretsiz olarak terk eden ya da üç

yıl üst üste boş bırakan köylüden alınan vergidir.• C. Adet-i Ağnam: Hayvan vergisidir. Sipahiler tarafından

toplanan bu verginin miktarı, hayvan sayısıyla orantılı olarak belirlenirdi. D. Bac-i pazari: Pazaryerlerinden alınan vergiler.

• E. Resm-i İspençe: Gayr-i müslim halkın yetişkin erkeklerinden alınan vergidir. Müslümanlardan alınan Resm-i çift karşılığıdır.

• F. Resm-i Arus: Sipahiler tarafından tımar arazilerinde yaşayan kadınların evlenmeleri esnasında kocalarından alınan vergilerdir.

• G. Niyabet Rüsumu: Yöneticilerin halktan aldığı bir vergi çeşididir. Suçlulardan alınan Cerimeler de bu vergiye dahil edilmiştir. Bu vergilere Bad-ı Hava vergileri de denmiştir.

• Bu ve benzeri vergilerin dışında bir de olağanüstü durumlarda toplanan Avarız vergisi vardır. Bir kez II. Beyazıt devrinde, yalnız savaş zamanlarında toplanmaya başlamış daha sonra sürekli hale getirilmiştir.

7. EĞİTİM, BİLİM VE SANAT• Osmanlı Devleti'nde ilk medrese Orhan Gazi

tarafından İznik’te açılmıştır.• II. Murat Dönemi'nde kurulan Enderun Mektebi'nde

devşirme çocukların zeki ve yetenekli olanları okutulur ve saraya memur olarak yetiştirilirdi. Okul 1909 yılında kapatılarak yerine Mülkiye açılmıştır.

• Fatih Dönemi'nde medreselerde ilk teşkilat kurulmuş ve Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.

• Osmanlı Devleti'nin resmi dili Türkçe'dir. 15. yy.'dan itibaren Arapça ve Farsça sözcükler artmıştır.

• Süleymaniye Camii ve Süleymaniye Medreseleri Kanuni Sultan Süleyman döneminde inşa edilmiştir.

• Selimiye Cami, II. Selim zamanında Edirne'de açılmıştır.

• Sultan Ahmet Cami, I. Ahmet zamanında açılmıştır.

Düşünce hayatıDüşünce - Bilim XV. XVI. yy

Fenari Ölm. 1431 - Mantık

- XIX yy. sonlarına kadar medreselerde okutuldu.

Kadızade-i Rumi 1337-1412 - Matematik, Astronomi - Bursa'da doğmuş Uluğbey zamanında Semerkanta gitmiş, gözlemevi ve medresesinin baş müderrisliğini yapmıştır.

Hacı Pasa Ölm. 1413 -Tıp - Hayvanlar ansiklopedisi - Hekim davranışları ile ilgili bir eser

Ali Kuscu Ölm. 1474 Matematik Astronomi Osmanlılarda matematik bilimin temellerini atmıştır.

Molla Lütfü Matematik, Felsefe, Astronomi

Piri Reis 1465 -1554 - Coğrafya - Dünya Haritası - Kitab-ı Bahriye (liman ve kıyılar akıntılar, haritalar)

Seyd-i Ali Reis

XVI yy.- Coğrafya Miratü'l Memalik; Hint ile Osmanlı ülkesi arasında yaptığı yolculuğu anlatır.

Matrakçı Nasuh

XVI yy.- Matematik - Silahşorluk kitabı - Minyatür

Takıyyeddin Mehmet XVI yy. - İlk Osmanlı rasathanesi - Kısa sürede yıktırılmıştır.

Din - Hukuk - Zembilli Ali Efendi - Kemal Paşazade - Ebusuud Efendi

- Fetvalar - Şer'i Hukuk - Osmanlı örfi hukukun geliştirilmesi

XVII. yy

Katip Çelebi (1609-1659) - Düşünce hayatı - Tarih - Coğrafya - Keşfu'z Zunun: Bibliyografya zamanına kadar olan eserlerin tanıtımı

Güzel sanatlarMimari

Camiler14-15. yy İznik: Hacı Özbek (İlk Osmanlı cami Bursa: Ulucami (İlk büyük yapı) Yeşil cami Edirne

Eski camii (Buradaki ilk Osmanlı yapısı) Üç şerefeli camii

16 yy. İstanbul: Fatih camii İstanbul'da İlk Osmanlı camii - Bayezıd (Büyük camilerin ilki) Mimar

Sinan - Şehzade camii (Çıraklık eseri) - Süleymaniye (Kalfalık eseri) - Selimiye (Ustalık eseri)

17. yy. Sultan Ahmet Yeni cami (Sinan ekolunun son örneğidir.)

18. yy Avrupai ilk örnekler Nuru Osmaniye camii Laleli, camii

Saraylar En uzun süre Topkapı 18. yy Ihsak paşa (Doğu Bayezit) 19. yy Avrupai etki: Beylerbeyi Dolmabahçe, Çırağan, Yıldız

Ticari Yapılar Bedesten, Kapalı çarşılar, Kervansaraylar, Hanlar

Askeri yapılar Anadolu Hisarı (I. Beyazid) Rumeli Hisarı (Fatih) Selimiye Kışlası (III, Selim)

Anıt Çeşmeler -En çok lale devrinde - Sultan Ahmet çeşmesi

Eğitim Yapılan - Sahn-ı Seman / Süleymaniye

Resim

• - Portresini yaptıran ilk padişah Fatih'tir. Rönesans ressamı İtalyan Bellini'ye portresini yaptırmıştır.

• - Resim öğrenimi için ilk kez yine Fatih tarafından İtalya'ya öğrenci gönderilmiştir. (Sinan Bey)

• - XIX. başlarından itibaren Askeri okullara resim dersi konulmuştur.

• - Bu nedenle ilk ressamlar asker kökenlidir.• Seker Ahmet Fasa (Ölm. 1907)• - Abdülaziz döneminde Avrupa'ya gönderilmiştir.• - 1872'de ülkede ilk defa resim sergisi açmıştır.• - Daha çok manzara resimleri yapmıştır.• Osman Hamdi Bey (Ölm. 1910)• - Ressam, Arkeolog• - Arkeoloji müzesi ve Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi

kurucusudur.• - Eski Türk hayatını canlandıran resimleriyle ünlüdür,

(silah satıcıları, kaplumbağa terbiyecisi)

Minyatür

• - Kitap resmidir.• - Derinlik yoktur.• - Kişiler mevkilerine göre çizilir.• - Gelenekçidir.• Gerçek olduğu gibi yansıtılmaya çalışılır.• - Önemli bir tarihsel kaynaktır.• Minyatür kitapları: Surname, Hünername adını taşır.• Matrakçı Nasuh (XVI yy)• Barboros'un Akdeniz Seferi Kanun'un Macaristan seferinin

minyatürleri• - Şehirleri kuşbakışı çizmiştir.• - Mimari bölge değeri taşır.• Nigari (Haydar Reis) (XVI yy) Kanuni, Barbaros, II. Selim'in

portreleri• Nakkaş Osman (XVI yy)• - En üretken olandır.• - III. Murad'm çocuklarının sünnet düğünü minyatürlerini

yapmıştır.• Levni (XVIII yy) yaşamıştır.• - Son büyük usta'dır.• - III. Ahmet dönemini canlandıran minyatürler

Hat • Resmin dini yapılarda kullanılmaması

nedeniyle süsleme aracı olarak kullanılmıştır.

• - Güzellik okunabilir olmaktan daha önemlidir.

• Şeyh Hamdullah (XVI yy)• -Osmanlı hattatlarının piri sayılmıştır.• Hafız Osman (XVII. yy)• Yazdığı Kur'an çoğaltılarak İslam

dünyasına yayılmıştır.

• Batı Tarzında Açılan Okullar:• 1731, Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara

Mühendishanesi) I.Mahmut • 1773 Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz

Mühendishanesi) III.Mustafa• Tıphane-i Amire (II. Mahmut döneminde açılmıştır.) • Mekteb-i Harbiye (II. Mahmut döneminde

açılmıştır.) • Rüştiye (Ortaokul) • İdadi (Lise)• Mızıka-i Hümayun (Bando Okulu) • Dar'ülfünun (1933 yılında İstanbul

Üniversitesi'ne dönüştürülmüştür)• Dar'ülmaarif (Devlet memuru yetiştirmek amacıyla

açılmıştır) • Mekteb-i Mülkiye • Galatasaray Sultanisi

3. HUKUK VE TOPLUM YAŞAMI

• Osmanlı Devletinde hukuk ikiye ayrılırdı. • Şer-î Hukuk; İslami kurallar geçerlidir.

Örf-Î Hukuk; Türklerin örf - adet - gelenek - göreneklerinden doğan hukuk sistemidir.

• Padişahların kanunnameleri örfi hukuka girmektedir.

• Osmanlı padişahlarının yayınladıkları kanun niteliğindeki emirlere Ferman adı verilirdi.

• Osmanlı Devleti'nde devlet ileri gelenlerine belli konularda Hazırlatılan belgelere Layiha denilmektedir.

• Osmanlı Devleti'nde toplum ikiye ayrılırdı;• Yönetenler• • Seyfiye (Ehl-i Seyf): Askeri sınıftır. Vezir, Beylerbeyi,

Sancak-beyinden oluşur.• • İlmiye (Ehl-i Şer'î): İlimle meşgul olan sınıftır. Kadı,

Müderris: İmam, Şeyhülislam ve Kazaskerden oluşur.• • Kalemiye (Ehl-i Kalem): Bürokratların

oluşturduğu sınıftır. Kâtip, Defterdar, Nişancı, Reissü'lküttaptan oluşur.

• Yönetenler vergiden muaf tutuluyordu.

Yönetilenler• • Reaya (halk), yönetilenler kısmını oluşturmakta ve

vergi ödemekteydiler.• • Yönetilenler Müslümanlar. Hıristiyanlar ve Museviler

olmak üzere üç grupta toplanmıştır.• • Osmanlı Devleti'nde gayr-i müslim halk askerlik

yapmazdı.• • Devlet memuru olmanın ön koşulu ise Müslüman

olmaktı.• Gayr-i Müslimler Islahat Fermanı ile devlet memuru

olabilme hakkını elde ettiler.

TRABLUSGARP SAVAŞI (1911 - 1912)• Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya,

hammadde ve pazar ihtiyacım karşılamak için Trablusgarp'a asker çıkarmıştır.

• Osmanlı donanması II. Abdülhamit tarafından Halic'e zincirlenip atıl kaldığı için denizden, Mısır İngiliz işgali altında olduğundan karadan Trablusgarp'a asker gönderilememiştir.

• Enver Paşa, Mustafa Kemal gibi gönüllü subaylar Trablusgarp'a gelerek yerli halkı teşkilatlandırdılar.

• Balkan Savaşlan'nın başlaması üzerine İtalyanlarla Uşi Antlaşması imzalandı.

• Bu Antlaşma'ya göre;• - Trablusgarp ve Bingazi İtalyanlara bırakılmıştır.• - Rodos ve On İki Ada Balkan Savaşları sonunda

geri verilmek üzere İtalya'ya bırakılmıştır.• Osmanlı Devleti Kuzey Afrika'daki son toprak

parçasını kaybetti.

BALKAN SAVAŞLARI • I. Balkan Savaşı Nedenler• - Osmanlı Devleti’nin Balkanlardan atılmak istenmesi• - Milliyetçilik akımı ve Rusya'nın kışkırtması• • Topraklarını genişletme hesapları içine giren Balkan

devletleri Bulgaristan, Karadağ, Sırbistan ve Yunanistan aralarında ittifak antlaşması yaparak Osmanlı Devleti'ne saldırmışlardır.

• Ordunun siyasete karışması, 65.000 civarında askerin terhis edilmesi ve Osmanlı Devieti'nin dört cephede bir den savaşmak durumunda kalması I. Balkan Savaşı'nın kaybedilmesine neden olmuştur.

• 1913'te yaşanan olaylar karşısında İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından Bab-ı Ali Baskını (1913) yapılmış ve yönetime el konulmuştur (Bab-ı Ali: Hükümet Binası). Savaş sırasında Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti. Böylece Osmanlı Devleti'nden ayrılan son Balkan devleti Arnavutluk oldu.

• Savaş sonunda Osmanlı Devleti ile Balkan Devletleri arasında• Londra Antlaşması imzalanmıştır (1913).• ■ Antlaşmaya göre; Osmanlı Devleti. Midye-Enez hattına

çekil miştir. Ege Adaları (İmroz ve Bozcaada hariç) kaybedilmiştir.

• /. Balkan Savaşı’nı kaybedilmesi, Mustafa Kemal'in ordunun siyasete karışmaması gerektiği görüşü kanıt lanmıştır.

• II. Balkan Savaşı• Nedenler• • I. Balkan Savaşı'nda Bulgaristan'ın fazla pay alması

diğer balkan devletlerini harekete geçirdi. Sırbistan, Karadağ, Yunanistan ve Romanya bu durumdan rahatsız, olarak Bulgaristan'a saldırmışlardır.

• Balkan Savaşı'na katılmayıp II. Balkan Savaşı'na ka tılan devlet Romanya'dır.

• • Enver Paşa Balkan devletlerinin kendi aralarında savaşmalarını fırsat bilerek Doğu Trakya'yı (Edirne ve Kırklareli) geri almıştır.

• Balkan Savaşları sonucunda Osmanlı Devleti Balkan lardaki egemenliğini kaybetmiş, yalnızca Bulgaristan ile sınırı kalmıştır.

• • Bu savaş sonucunda,• — Bükreş Antlaşması, -İstanbul Antlaşması. —Atina

Antlaşması imzalanmıştır.

I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)• Temel Nedeni: Başta İngiltere ve Almanya

olmak üzere büyük• devletlerarasındaki sömürge rekabetidir.• Diğer Nedenleri:• • Devletlerarası silahlanma ve bloklaşmanın

yaşanması• • Fransa ile Almanya arasındaki toprak sorunu

(Alsace-Lorainne Sorunu)• • Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm

politikasından Avusturya-Macaristan'ın rahatsızlık duyması,

• • İtalya ve Fransa'nın Kuzey Afrika'da sömürge rekabetine girmeleri

• • Fransız ihtilali sonucunda ortaya çıkan milliyetçilik akımı

• • Savaşın başlamasına neden olan gelişme: "Bosna Hersek Suikastı”dır.

• 1. Üçlü İtilaf (Anlaşma)• • İngiltere• • Fransa• • Rusya• Savaş başladıktan sonra bu gruba Yunanistan, Sırbis tan,

Karadağ, Romanya, Japonya, İngiliz: sömürgeleri ve savaşın kaderini değiştirecek olan ABD girecektir.

• 2, Üçlü İttifak (Bağlaşma)• • Almanya• • Avusturya-Macaristan• • İtalya• f Savaş başladıktan sonra bu gruba Bulgaristan ve Os

manlı Devleti girecektir.• f İtalya savaş başladıktan sonra İtilaf Devletleri'nin

toprak vaadinde bulunması nedeniyle 1915 yılında taraf değiş tirerek İtilaf Bloğu’na geçmiştir.

• Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesine Neden Olan Gelişme:

• Goben ve Brestlav adlı Alman gemilerinin Osmanlı Devleti'ne sığınması ve Osmanlı Devleti'nin bu gemilerle Rus kıyılarını bombalamasıdır.

CEPHELER

• Savunma Cepheleri• - Çanakkale -Irak• - Hicaz - Yemen• - Suriye- Filistin• Taarruz Cepheleri• - Kafkasya• - Kanal• Müttefiklere Yardım Cepheleri• - Galiçya• - Makedonya

I. Dünya Savaş; Devam Ederken

Yapılan Gizli Antlaşmalar • • İstanbul Antlaşması• • Londra Antlaşması• • Sykes Picot Antlaşması• • Sen Jean de Marienne Antlaşması• • Mc. Manon Antlaşması• I. Dünya Savaşı sırasında itilaf Devletleri

arasında yapılan gizli antlaşmaları Rusya'daki Bolşevikler dünya kamuoyuna duyurdular. Bu nedenle gizli antlaşmaların uygulanması zorlaştı. Gizli antlaşmalara en büyük tepki Wîlson İlkeleri'nin yayınlanmasıdır. Wilson ilkeleri, ABD Başkanı Wilson tarafından ortaya atılmıştır.

I. Dünya Savaşı'nın Sonuçları• • 1918 yılının sonuna doğru İtilaf

Devletleri’nin üstünlüğü ile sona erdi.• • Almanya, Avusturya-Macaristan, Rusya ve

Osmanlı Devleti gibi büyük imparatorluklar çöktü. Bu imparatorlukların toprakları üzerinde yeni devletler kuruldu.

• • Devletlerarasındaki dengeler bozuldu.• • Dünya barışını korumak için Cemiyet-i

Akvam (Milletler Cemiyeti) kuruldu.• • Sivil ölüm oranlarının artmasına bağlı

olarak Sivil Savunma örgütleri kuruldu.• • Sömürgecilik "Manda ve Himaye" adı

altında devam etti.• • Osmanlı Devleti'ne koşulları çok ağır olan

Mondros Ateşkes Antlaşması imzalatıldı (30 Ekim 1918).

• Dünya Savaşı'ndan Sonra Yıkılan İmparatorluklar:

• -Osmanlı Devleti• - Çarlık Rusya • -Almanya• - Avusturya-Macaristan• I.Dünya Savaşı Sonrasında

Kurulan Devletler:• - Çekoslovakya-Irak- Yugoslavya-

Kuveyt- Polonya- Ürdün- Azerbaycan- Filistin- Ermenistan

• Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Antlaşmalar:

• Almanya Versay• Bulgaristan Nöyyi• Avusturya Sen Jermen• Macaristan Trianon• Osmanlı Devleti Sevr