otonom sİnİr sİ€¢ tek sinapslı (monosinaptik) • Çok sinapslı (polisinaptik) sinirsel...

OTONOM SİNİR SİSTEMİ

Dr. Sinan CANAN sinancanan@gmail.com

•  Kontrol ettiği bileşenler: •  Düz kas ve kalp kası •  Bezler ve yağ doku

•  Zıt çalışan dallar •  Parasempatik

•  “Dinlen ve beslen; Kestir ve sindir " • Vücudu “yenileyen” sistem

•  Sempatik •  “Savaş veya kaç!" • Enerji gerektiren faaliyetler

Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme

Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme

Otonom Kontrol Merkezleri

•  Hipotalamus •  Su dengesi •  Sıcaklık •  Açlık

•  Pons •  Soluma •  Kalp •  Damar çapı

•  Medulla •  Soluma merkezleri

•  Homeostatik yanıtların koordinasyonu •  Otonom •  Endokrin •  Davranışsal

•  “Tonik” düzenleme •  Zıt kontroller •  Reseptörlerce yönlendirilen yanıtlar

Otonom Yollar: Bedende İletişim

Otonom Yollar: Bedende İletişim

Otonom Yollar: İki Götürücü Hücre

•  M.S.S. → Preganglionik hücre → ganglion → postganglionik hücre → hedef doku

Sempatik-Parasempatik Yolların Karşılaştırması

Nörotransmitterler! Reseptörler!

Parasempatik Sistem: Genel Yapı

•  Daraltma (kasılma) etkisi •  Pupilla (göz bebeği) •  Bronşioller (akciğerdeki hava yolları)

•  Kalbi yavaşlatır •  Uyardıkları

•  Sindirim sistemi •  İnsülin salgısı •  İdrar yapımı-atımı •  Ereksiyon

Parasempatik Sistemin Etkileri

Parasempatik Sistemin Etkileri

•  Kısa sürelidir (ACh yıkımı) •  Paradoksal Korku Tepkisi

•  Aşırı korku-endişe durumunda; • Parasempatik sistemin anormal

aktivasyonu • Vazovagal senkop •  İdrar çıkarma ve dışkılama

kontrolünün kaybı

Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”

Sempatik Sistem: Anatomik Özellikler

•  Gözbebeğinde genişleme (pupillar dilatasyon) •  Mukuslu tükrük salgısı (salivasyon) ↑ •  Kalp atımında ve vurum hacminde ↑ •  Genişletici etki:

•  Kan damarları •  Bronşioller

•  Katekolamin salgısı ↑ •  Yağ yıkımı ↑ •  Ejekülasyon (boşalma)

Sempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri

•  Sempatik sistemin baskıladığı işlevler •  Sindirim sistemi •  Pankreas salgıları •  İdrar çıkarma

Sempatik Sistemin Duraklatıcı Etkileri

•  Adrenal medulla – salgı artışı •  Kıl kökü kasları (arrector pili) - kasılma •  Ter bezleri – salgı artışı •  Böbrekler – Renin salgısı •  Yağ doku - Yağ asidi salınması •  Bir çok kan damarı - daralma

Sadece Sempatik Uyarım Alanlar:

•  Göz (pupilla) •  Tükrük bezleri •  Kalp •  Dolaşım sistemi •  Sindirim sistemi

•  Sfinkterler, faaliyet düzeyi, salgı bezleri, Karaciğer

•  İdrar kesesi •  Sfinkterler ve kasılma

Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler:

Otonom Sinirlerin Sinapsları

•  Varikositler •  Sinaptik aralık yok •  Etki:

•  Geniş bir alanda •  Yavaş •  Uzun süreli

Sempatik Sistemin Etkileri – Epinefrin

Sentezi: Tirozin → DOPA → Dopamin → Norepinefrin →

Epinefrin (adrenal medullada) Yıkımı:

•  MAO (monoamin oksidaz) •  COMT (katekol-o-metil transferaz)

•  Etkisi birkaç saniye sürer •  ACh’in etkisi: 20 milisaniye!

Norepinefrin Sentezi ve Döngüsü

Sempatik Sistemin Etkileri – E ve NE

•  Adrenalin (epinefrin, E)

•  Kalp aktivitesini artırma

•  Metabolizmayı artırma

•  Bronşiollerde genişleme

•  Noradrenalin (norepinefrin, NE)

•  Damarların daraltılması

•  Kan basıncının artırılması

Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Adrenerjik Reseptörlerin Sınıflandırılması

O.S.S. RESEPTÖRLERİ – Toplu Bakış

Alıcı (reseptör) Yeri Yanıt Mekanizma

Adrenerjik

α1 Yaygın Uyarıcı H.İ. Ca2+

α2 Sempatik-parasempatik uçlar Duraklatıcı cAMP

β1 Kalp, böbrek, Karaciğer, yağ doku Uyarıcı Enzim aktivasyonu

β2 Kalp, iskelet kası, ince

barsak ve akciğer damarları

Duraklatıcı, gevşetici Enzim aktivasyonu

Kolinerjik

Nikotinik Ganglionlar, s.k.k. Uyarıcı Na+ kanallarını açarak

Muskarinik Parasempatik ve kolinerjik sempatik uçlar Değişken Enzim

aktivasyonu [K+]

Genel olarak; •  β1: Uyarıcı •  β2: Duraklatıcı-gevşetici

En yaygın β reseptörü •  β3: Lipolitik (yağ dokuda)

•  α1: Uyarıcı En yaygın α reseptörü

•  α2: Duraklatıcı

Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: β1 Adrenerjik Reseptörler – Uyarıcı Etki

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: α2 Adrenerjik Reseptörler - Baskılama

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: Muskarinik ACh Reseptörleri

Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion

•  Sempatik uyarım sonucu: •  Kana katekolamin salınması

• Epinefrin (adrenalin) %80 • Norepinefrin (noradrenalin) %20 •  Dopamin (eser miktarda)

•  Hedef: • Tüm vücutta çok sayıda hedef • Uzak hedefler; 10 kat daha uzun süreli etki

Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion

Kolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlar

•  Parasempatolitik

•  Atropin (“atropa belladonna” bitkisinden)

•  Muskarinik antagonist

•  Kullanıldığı yerler

•  Pupilla genişletme

•  Mukoza kurutma

•  Sinir gazı panzehiri

Eferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom Kontrol

REFLEKSLER ve HAREKETLERİN

KONTROLÜ

Dr. Sinan CANAN sinancanan@gmail.com

•  Refleks yayı (arkı) •  Uyaran •  Duyu reseptörü •  Duyu nöronu (getirici; aferent) •  M.S.S.’nde işleme •  Motor (götürücü; eferent) nöron •  İcra organı (hedef; efektör) •  Cevap (hareket)

•  MSS’ne geri-bildirim

Sinirsel Refleksler: Genel Bakış

Sinirsel Refleksler: Genel Bakış

Refleks yayı (arkı)

•  İcracı (efektör) bölümlere göre; •  Somatik (istemli)

•  Otonom (istemsiz)

•  İşlemeyi yapan bölgelere göre; •  Omurilik refleksleri •  Beyin (serebral) refleksler

•  Yolda görevli nöronlar açısından; •  Tek sinapslı (monosinaptik)

•  Çok sinapslı (polisinaptik)

Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması

Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması

•  İç organların çalışmasının düzenlenmesi… •  Omurilik ve alt beyin bölümlerinde işlenir. •  Hormonlar ve “ritmik odaklar”ca denetlenir.

Otonom Refleksler: “viseral refleksler”

Otonom Refleksler: “viseral refleksler”

•  Kas İğcikleri •  Kaslarda “intrafuzal” lifler •  Gerilmeyi algılarlar

•  Golgi tendon organı •  Tendonlara yakın konumdadır •  Kasa uygulanan kuvveti algılar

•  Eklem reseptörleri •  Basıncı hissederler •  Pozisyon algısı

İskelet Kası Refleks Duyu Reseptörleri: “Proprioseptörler”

İskelet Kası Duyu Reseptörleri: Durum Algılayıcıları (Proprioseptörler)

•  Kasın gerginliği (tonusu) •  Kasın boyundaki değişim ve bu değişimin hızı •  Gerim refleksi

Kas İğcikleri: Yapısı ve Çalışma Mekanizması

Kas İğciği ve Golgi Tendon Organı Refleksleri

•  Kasın tendonuna vurulması → refleks kasılma •  “Zıt” kaslar durdurulur (resiprokal inhibisyon).

Diz Çekme Refleksi: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri

Diz (Patella) Refleksi: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri

Miyotatik Refleks: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri

•  Ağrılı bir uyaran •  Ağrı reseptörleri (nosiseptörler) •  Omurilikte bir dizi sinaps •  Ağrılı uyarandan “çekilerek” uzaklaşma •  Beyine giden sinyal (ağrı hissi)

Bükme (fleksiyon) Refleksi: Ağrılı Uyarandan Kaçınma

Bükme (fleksiyon) Refleksi: Ağrılı Uyarandan Kaçınma

•  Ekstensörler uyarılır •  Fleksörler baskılanır •  Vücut dengede tutulur

Çapraz Ekstensöz Refleksi: Denge Sağlama

Reflekslerin Kontrolü

Jendrassik manevrası

Spinal Reflekslerin Üst Merkezlerce Kontrolü

•  Beyin kabuğu (korteks) en tepedeki birleştirme merkezidir.

•  Dış uyarım olmaksızın iş yapabilir •  Kısmen istemsizleşebilir: “Kas Belleği”

İstemli Hareket: “Bilinçli”

İstemli Hareket: “Bilinçli”

Ritmik Hareketler

•  Korteks tarafından başlatılır •  “Merkezi Kalıp Üreteçleri”

•  Omurilikte •  Hareketin sürdürülmesi

•  Refleks ve istemli hareketlerin birleştirilmesi

Ritmik Hareketler

İleri-besleme: Postür Refleksleri •  Vücut hareketi beklentisi

•  Denge değişikliğine karşı refleks düzenlemeler •  Vücudu tehdite karşı hazılama

•  Geri-bildirimle birleştirilir

Bitti…

Günün Sözü

Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım. Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek... (Erasmus)