14. Змены ў дзяржаўным ладзе ВКЛ у xv – xvi ст

Змены ў дзяржаўным ладзе ВКЛ у XV – сяр.

XVI стст.

Пачатак кіравання Казіміра1440 г. – князь ВКЛ – Казімір IV(сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай)

1447 г. – Казімір – кароль Польшчы

Адноўлена персанальная ўнія ВКЛ і Польшчы

Прывілей 1447 г.

Умовы:• Землі і пасады ў ВКЛ –

толькі ўраджэнцам ВКЛ;• Поўная ўласнасць

феадалаў на зямлю

Пачатак запрыгоньвання сялян

Судзебнік 1468 г.3 віды пакарання: грашовы

штраф, пабоі, смерць;Феадалам – права судзіць

сялян.

На старабеларускай мове

Знешняя палітыка Казіміра

1470 г. – саюз з Ардой супраць Масквы

Разрыў з крымскім ханам Менглі-Гірэем(вёў барацьбу супраць Арды)

Масква і Крымскае ханства – саюз супраць ВКЛ

Дынастычная барацьба• Спачатку – супраць Міхала

Жыгімонтавіча;• Пасля – супраць слуцкага князя

Алелькі (Аляксандра) Уладзіміравіча

1481 г. – змова Алелькавічаў супраць Казіміра.

Выкрыта, змоўшчыкі – у Маскву.

Вышэйшыя дзяржаўныя пасады ў ВКЛПасада Функцыя

Ваяводы Замест намеснікаў (з ХV ст.);Узначальвалі ваяводствы – буйнейшыя тэратарыяльныя адзінкі ВКЛ:Адміністратыўная, ваенная, судовая ўлада ў ваяводстве.

Старосты Адміністратыўная, ваенная, судовая ўлада ў паветах.Падстаросты Намеснікі старостаў.Кашталяны Кіраўнікі вялікакняжацкіх замкаў.Канцлеры Спачатку – толькі ажыццяўлялі справаводства (узначальвалі канцылярыю і

адказвалі за выдачу дакументаў);З сярэдзіны ХVІ ст. – намеснікі вялікага князя.

Маршалак Кіраваў гаспадарскім дваром;Прымаў паслоў;Сачыў за прыдворным этыкетам;Кіраваў гвардыяй і прыдворнай стражай;Адказваў за бяспеку манарха.

Вялікі гетман Кіраўнік войскаПалявы гетман Намеснік вялікага гетманаЗемскі падскарбі Загадваў дзяржаўным скарбамДворны падскарбі Намеснік земскага падскарбія

Рада ВКЛРада – вышэйшы дарадчы орган дзяржавы.Рада:• ХІV ст. –дапаможны орган пры

вялікім князі. • XV ст. – самастойнае значэнне.Паны-рада:Буйнейшыя феадалы;Каталіцкія біскупы;Вышэйшыя службовыя асобы.

Правы рады:Выбранне князя;Арганізацыя абароны;Міжнародныя справы;Выданне законаў;Найважнейшыя

судовыя справы.

Вузкі склад радных паноў (для тэрміновых пытанняў):

Віленскі ваявода;Троцкі ваявода;Віленскі кашталян;Троцкі кашталян;Віленскі біскуп;Гетман;Канцлер;Маршалак.

1492 г. – смерць Казіміра. Князь – Аляксандр.

1492 г. – прывілей Александра:• Вялікі князь не робіць

расходы, не раздае пасады, не выдае законы, не праводзіць знешнюю і ўнутраную палітыку без згоды рады.• Рада – орган дзяржаўнага

кіравання.

СоймСойм – з’езд шляхты ВКЛ.

Вядзенне войн

Неабходна згода шляхты

Трэба ўлічваць яе меркаваннеСойм:Паны-рада і ўсе жадаючыя феадалыХVІ ст. – сойм – найвышэйшы дзяржаўны і кантралюючы орган.1564—1566 гг. – утвораны павятовыя соймікі і павятовыя суды.

Заканадаўства ВКЛ

1529 г. – I Статут ВКЛ.Складаўся з:• Судзебніка 1468 г.;• Прывілеяў;• Дзяржаўных пастаноў;• Старых звычаяў.

Статут 1529 г.Змест:Самастойнасць ВКЛ ад Польшчы;Абавязкі князя (ахоўваць дзяржаву і

інтарэсы яе жыхароў);Ахова інтарэсаў баяр;Бяспраўе простых людзей і г.д.

Падрыхтаваны пад кіраўніцтвам канцлера ВКЛ Альбрэхта Гаштольда.