Гаспадарчае жыццё ў ВКЛ у другой палове XIV – XV

ст.

1. Гаспадарчае жыццё ВКЛ

План

2. Становішча гарадоў

1. Гаспадарчае жыццё ВКЛ

Многія з іх уладальнікаў мелі княжацкія тытулы, напрыклад Радзівілы, Гальшанскія, Слуцкія. Буйных землеўладальнікаў называлі панамі. Яны займалі вышэйшыя дзяржаўныя пасады, уваходзячы ў склад паноў-рады. Самых буйных землеўладальнікаў называюць магнатамі.

Гаспадарчае жыццё ВКЛ характарызавалася існаваннем і пэўнымі суадносінамі паміж рознымі саслоўямі – групамі насельніцтва, якія мелі свае спадчынныя правы і абавязкі. Вырашальную ролю адыгрывалі буйныя феадалы – землеўладальнікі. У іх асабістай уласнасці знаходзіліся прыватныя землі, якія можна было прадаваць, дарыць, абменьваць. Колькасць такіх зямель пастаянна расла.

Герб Гальшанскіх

З цягам часу баяры маглі выслужыць або выкупіць свае часовыя ўладанні ў асабістую ўласнасць. У гэтых выпадках зямельнае ўладанне станавілася вотчынай – уладаннем, якое перадавалася ад бацькі да сына ў спадчыну.

Большасць феадалаў з XVI ст. стала называцца шляхціцамі. Гэта назва выцесніла слова баярын – служылы чалавек, які першапачаткова атрымліваў зямлю (памесце) ад князя або буйнога феадала толькі па месцы ваеннай службы і за саму службу.

Шляхта

Даходы ад гэтых зямель ішлі ў дзяржаўную казну, якой распараджаўся таксама князь.

Вялікі князь быў найбуйнейшым уладальнікам дзяржаўных зямель. Іх колькасць пашыралася ў выніку далучэння да ВКЛ новых тэрыторый.

Багатыя шляхціцы

Княгіня, княжыч і князёўна

Самую вялікую частку насельніцтва складалі сяляне, якія ў XIX – XV стст. з землеўласнікаў сталі землекарыстальнікамі.

Сяляне падзяляліся на:• пахожых (вольных) – мелі права свабодна пераходзіць ад аднаго феадала да другога• непахожых (прыгонных) – пераход да іншага феадала забараняўся.

У 1447 г. вялікі князь Казімір выдаў прывілей, што даў пачатак афармленню залежнасці сялян ад феадалаў, якім забяспечвалася, у адрозненне ад сялян, валоданне зямлёй на правах поўнай уласнасці.

У 1468 г. быў складзены Судзебнік Казіміра – першы зборнік юрыдычных законаў ВКЛ. Згодна з ім, сяляне пазбаўляліся права свабоднага пераходу ад аднаго феадала да другога, г.зн. яны прымацоўваліся да зямлі, на якой жылі. Выданне Судзебніка азначала юрыдычнае афармленне запрыгоньвання сялян – старты імі права ўласнасці на зямлю і ператварэння іх у залежныхх ад феадала.

афармленне права поўнай уласнасці

феадалаў на зямлю

Этапы запрыгоньвання сялян

Прывілей Казіміра 1447 г. Судзебнік Казіміра 1468 г.

забарона свабоднага пераходу сялян ад

аднаго гаспадара да другога

Беларуская вёска

Асноўныя віды сялянскіх павіннасцей

адпрацоўка пэўнай

колькасці дзён на зямлі

феадала

Паншчына Дзякла

натуральная даніна

сельскагаспа-дарчымі

прадуктамі

Чынш

грашовы аброк

(падатак)

Сяляне на паншчыне

Існаваў цэлы шэраг дадатковых павіннасцей: • талокі – сумесныя сезонныя гаспадарчыя работы• гвалты ці згоны – агульныя тэрміновыя работы (будаўніцтва дарог, мастоў і г.д.).

Сялян, якія не мелі сваёй уласнай гаспадаркі і жылі пры двары феадалаў, выконваючы працу ў яго гаспадарцы, называлі дваровымі (слугамі).

Стагаванне сена

Мыццё авечак

У XIV – XV стст. пэўную частку насельніцтва ВКЛ складалі жыхары гарадоў, якія ўносілі свій уклад у гаспадарчае развіццё краіны. У беларускіх гарадах жылі купцы, рамеснікі, шляхта з прыслугай і нават сяляне.

Карэнных вольных гараджан называлі мяшчанамі, г.зн. жыхарамі места – горада. Побач з гарадамі існавалі мястэчкі – невялікія паселішчы гарадскога тыпу.

ШляхціцКупец

Каля 40% усіх гарадоў былі прыватнаўласніцкімі, г.зн. знаходзіліся ў прыватнай уласнасці феадалаў. Насельніцтва прыватных і дзяржаўных гарадоў імкнулася пазбавіцца ад феадальнай залежнасці, што праяўлялася ў барацьбе жыхароў за пашырэнне сваіх правоў.

З канца XIV ст. вялікія князі сваімі граматамі сталі дараваць гарадам магдэбургскае права (права на самакіраванне). Яго назва паходзіць ад нямецкага горада Магдэбурга, які першы ў гісторыі ў XIII ст. атрымаў такое права.

2. Становішча гарадоў

Прывілей Менску на магдэбургскае

права

Паводле гэтага права гараджане вызваляліся ад феадальнай залежнасці і стваралі свій орган улады – магістрат, які з’яўляўся выбарным органам гарадскога самакіравання. Для магістрата ў гарадах пачалі ўзводзіцца спецыяльныя будынкі – ратушы з гарадской вежай і гадзіннікам на ёй.

Рэканструкцыя Мінскай ратушы

Магістрат

бурмістр

Рада(выбіралі

гараджане)

Лава(орган па

судовых справах)

войт

Першым з гарадоў ВКЛ магдэбургскае права атрымаў у 1387 г. горад Вільня. Першым вольным горадам на сучаснай тэрыторыі Беларусі стаў у 1390 г. горад Берасце. Сучасная сталіца Беларусі – Мінск – атрымаў права на самакіраванне ў 1499 г. Герб Вільні

Герб Мінска

Герб Берасця

Гарады ўXV – XVI стст. паступова ператвараліся ў рамесна-гандлёвыя цэнтры. Тут існавала шмат розных відаў рамёстваў, працавалі рынкі – месцы, дзе гандлявалі прадуктамі і вырабамі рамяства. Адзін раз у год праводзіліся сезонныя кірмашы, у якіх удзельнічалі як мясцовыя, так і замежныя купцы.

Зрабіце тэст па тэме