alan woods aklın İsyanı

7/28/2019 Alan Woods Akln syan

1/462


2/462

Tarih Bilinci YayneviAlan Woods, Ted Grant

Akln syanNDEKLERHannes Alfvn'in AnsnaTrke Basma nszYazarlarn nszBRNC KISIM: AKIL VE AKILDII1. GRBilincin Geriden Gelmesi "Akl Akld Olur" Bilim ve Toplumun Krizi2. FELSEFE VE DN Felsefeye htiyacmz Var m? Dinin Rolblm

Materyalizm ve dealizm3. DYALEKTK MATERYALZM "Her ey Akar"Nicelik ve NitelikMendeleyev'in Periyodik TablosuFaz GeileriOrganik ve norganikBtn ve ParaKarmak OrganizmalarDevrimin Molekler Sreleri

Kartlarn Birlii ve Karlkl e GeiiPozitif ve NegatifNkleer FisyonKart Kutuplar?Yadsmann YadsnmasKapital'in Diyalektii1 of 287Akln syan4. MANTIK VE DYALEKTK

Kyas Nedir?Mantk Nasl Dnleceini retir mi?zdelik Yasasnn SnrlarMantk ve Atomalt DnyaModern MantkKNC KISIM: ZAMAN, UZAY VE HAREKET5. FZKTE DEVRM Dalga m Parack m? Kuantum Mekanii MaddeninYok Oluu mu? "Maddenin Tulalar"?6. KESNSZLK ve DEALZM Kesinsizlik lkesi znelcilie Kar

Nesnellik Nedensellik ve Tesadf Mekanizm19. Yzyl


3/462

ngr Mmkn m?Zorunluluk ve Rastlant Konusunda HegelDeterminizm ve KaosMarksizm ve zgrlk

7. GRELLK TEORS Zaman Nedir? Zaman ve Felsefe Newton veHegel GrelilikGenel Grelilik Teorisi eyler Arasndaki likiler Zamann llmesizmlenmemi Problem dealist Yorumlar2 of 287Akln syanMach ve Pozitivizm Boltzmann ve Zaman Grelilik ve Kara Delikler8. ZAMAN OKU Termodinamiin kinci Yasas Kaostan kan Dzen9. BYK PATLAMA Kozmoloji Doppler Etkisi Teori Nasl Evrildi "ime"

Teorisi Karanlk madde? mdada Yetien NtrinoSrekli Ba Arlar ya da Hubble SkntsByk atrt ve Sper Beyin"Plazma Evren" mi?Einstein ve Byk PatlamaNtron YldzlarStephen HawkingTekillikler Mevcut Mu?Bo Bir Soyutlama

Boluktaki DncelerGne Sisteminin KkenleriNC KISIM: YAAM, AKIL VE MADDE10. JEOLOJNN DYALEKT Wegener'in TeorisiLevha Tektonii Nedir? Dalarn Oluumu ve Depremler Yeralt Sreleri11. YAAM NASIL ORTAYA IKTI Oparin ve EngelsYaam Nasl Ortaya kt3 of 287Akln syanYaamn Devrimci Douu lk Yaam Formlar Fotosentez ve Eeyli remeKambriyen Patlama Bitkiler ve Hayvanlar Kitlesel Tkeniler12. NSANIN DEVRMC DOUUDinozorlar a - Mezozoik (250-65 milyon yl nce)Dinozorlar Neden Ortadan Kayboldu?Kozmik Terrist - ya da Bir Hipotez Nasl Kurulmamalnsann Devrimci DouuAlet Yapmann RolToplumsal rgtlenmensan Geliimi zerine Hipotezler


4/462

Engels ve nsann Kkenlerinsans Maymunlar Alet Yapabilir mi?nsanlar ve Dil13. AKLIN DOUU Beyin Bulmacas Akl - Bir Makine mi? Beyin Nedir?

Beynin Evrimi Konumann nemiDil ve ocuun DncesiGzler, El ve BeyinVigotski ve PiagetDilin DouuDncenin Toplumsallamas14. MARKSZM ve DARVNCLK Darwin'in Tedriciliilerleme Yok mu? Marksizm ve Darvincilik4 of 287

Akln syanDarwin ve Malthus Toplumsal Darvincilik15. BENCL GEN? GenetikGenler ve evre"Zek" ve GenlerIQ TestijenikSu ve GenetikIrklk ve Genetik

Bencil GenGenetiin GeleceiDRDNC KISIM: KAOSTAN IKAN DZEN16. MATEMATK GERE YANSITIR MI? Matematikteki elikilerSonsuz var m? Kalkls (Hesap) Matematikte Kriz Kaos ve KarmaklkMandelbrot Fraktallar Nicelik ve Nitelik17. KAOS TEORS blmKaos ve Diyalektik18. BLG TEORS Bilimsel Yntem Nedir? Ampirizmin SnrlarDiyalektie Kar nyarg Stalinist Karikatr19. YABANCILAMA ve NSANLIIN GELECE kmaz SokaktakiKapitalizmelikiler Sryor5 of 287Akln syansizlik KrbacYabanclamaMarx ve YabanclamaAhlk


5/462

Snrsz OlanaklarGelecee Dn m?Sosyalizm ve Estetik"Dnenler" ve "Uygulayanlar"

nsanlk ve EvrenKAYNAKAHannes Alfvn'in AnsnaBu kitabn basma gnderilmesinden ksa bir sre nce, Nobel dl sahibisveli fiziki Hannes Alfvn'in zc lm haberini aldk. Alfvn, plazmafizii ve kozmoloji [evrenbilim] alanndaki nemli keiflerine ek olarak,bilimdeki mistik ve idealist eilimlere kar yorulmak bilmez bir mcadeleyrtmt. Aada, Byk Patlama Asla Olmadadl kitabn yazar olanAmerikal fiziki ve bamsz aratrmac Eric J. Lerner'n ksa bir anma

yazsn yaynlyoruz:Hannes Alfvn yirminci yzyln sekin kafalarndan biriydi ve bir gn,evrene bakmz deitiren birisi olarak, Einstein'la ayn kefeyekonacaktr. Onu tanmak byk bir ayrcalkt.Alfvn, elektriksel iletken gazlar inceleyen modern plazma fiziininkurucusuydu. Plazma, dnyada ok ender rastlansa da maddenin evrendekibaskn halidir; yldzlar, galaksiler ve bunlar arasndaki uzay plazmayladoludur. Plazmann yaygn bir teknolojik uygulama alan vardr, en arpcuygulama alan ise, potansiyel olarak temiz, ucuz ve snrsz bir enerji

kayna olan kontroll termonkleer fzyondaki kullanldr. Alfvn'infikirleri ve plazma davranlar hakkndaki aratrmalar, plazma fiziininbirok uygulamasnda rutin bir ekilde kullanlmaktadr, bu durum onunadn tayan birok kavramda kendisini gsterir; Alfvn dalgas, Alfvnhz, Alfvn snr, vs.Ancak Alfvn'in bilime en nemli katks, onun kozmolojiyi cretkr birbiimde yeniden formle ediinde, Byk Patlamaya ynelttii eletiride vealternatif bir model ortaya koyuundadr. Plazma evren olarak adlandrlanbu alternatifte, evren bir balangc ya da sonu olmaksznevrimlemektedir.Alfvn'e gre, onun yaklamyla Byk Patlama kozmologlarnnkiarasndaki en kritik farkllk, yntem farkllyd. "nsanlarn evrenidnd her an, mistik yaklamla ampirik bilimsel yaklam arasnda birihtilf sz konusudur" diye aklamt. "Efsanede, insan her zaman,tanrnn dnyay nasl yaratm olmas gerektiini, hangi kusursuz ilkeninkullanlm olduunu karsamaya abalar." Bu, der Alfvn, gelenekselkozmolojinin bugnk yntemidir: Matematiksel bir teori ile yola kmak,bu teoriden evrenin nasl balam olmasgerektiinikarsamak,balangtan bugnk evrene doru ilerlemek. Byk Patlama bilimsel


6/462

olarak ifls etmektedir, nk bugnk mevcut, tarihsel olarak ekillenmievreni, gemiteki varsaymsal bir kusursuzluktan tretmeyeabalamaktadr. Gzlemle elien btn hususlar bu temel kusurdankaynaklanmaktadr.

6 of 287Akln syanDier yntem Alfvn'in bizzat uygulad yntemdir. "Ben her zamanastrofiziin, laboratuvar fiziinin uzants olmas gerektiine, bugnkevrenden balamamz ve geriye doru ilerleyerek daha uzak ve dahabelirsiz alar incelememiz gerektiine inanmmdr." Bu yntemgzlemlebalar -laboratuvardaki gzlem, uzay sondalarndan byk leklievrenin gzlemi- ve teoriden ve saf matematikten balamaktansateorilerini bu gzlemlerden tretir.

Alfvn'e gre, evrenin gemiteki evrimi, evrende bugn gereklemekteolan sreler araclyla aklanabilir olmaldr; uzayn derinliklerindegerekleen olaylar, dnyadaki laboratuvarlarda incelediimiz olgularlaaklanab'Zr. Byle bir yaklam, evrenin hilikteki kkeni gibi, zamannbir balangc gibi ya da Byk Patlama gibi kavramlar devre d brakr.Hibir yerde hilikten bir eylerin ortaya ktn grmediimize gre,uzak bir gemite bunun gereklemi olduunu dnmek iin de birnedenimiz yoktur. Bunun yerine plazma kozmolojisi unu kabul eder; bugnevrimlemekte olan, deien bir evren grdmze gre, evren her zaman

mevcut idi ve her zaman evrimlemiti ve nmzdeki sonsuz zamanda davarolacak ve evrimleecektir.Alfvn bu yntemsel bak asndan hareketle modern kozmolojinin genelve ok kapsaml bir eletirisini gelitirdi ve bu eletiriyi "kozmolojiksarka" adn verdii tarihsel bir balama oturttu: Bu dnceye gre,kozmoloji bin yllarca bilimsel ve mistik bak alar arasnda gidipgelmitir. lk insanlarn efsanelerini onlarn ve ilk Yunanllarn bilimselabalar takip etmiti, ama sonra sarka Ptolemaios ve Platon'unmatematiksel kusursuzluk efsanesine doru geriye salnm ve dahasonraki Hristiyanlarn Yaratl efsanesiyle karmt. Bu da srasgeldiinde yerini, on altnc yzylda bilimin yeniden canlanna brakmt,ardndan yirminci yzylda efsanenin yeniden hayat bulmas ve imdilerdebilimsel bir kozmoloji iin verilen mcadele gelmiti.Alfvn bugnk kozmologlarn matematiksel kusursuzlua duyduklar bykmerak, onlarn mistik yaklamnn temeli olarak grr:Efsaneyle bilim arasndaki fark, bir tarafta "biare akln" ilhi esini iledier tarafta gerek dnyayla gzlemsel temas iinde gelitirilen teorilerarasndaki farktr. Peygamberlere beslenen inan ile eletirel dncearasndaki fark, Credo quia absurdum(nanyorum nk sama


7/462

-Tertullian) ile De omnibus est dubitandum(Her ey sorgulanmal-Descartes) arasndaki farktr. Grkemli bir kozmik drama yazmayaalmak kanlmaz olarak efsaneye gtrr. Uzay ve zamann gittikeartan byklkteki blgelerinde bilginin cehaletle yer deitirmesine

almak ise bilimdir.Evren ezici bir arlkla plazmadan yapl olduundan, Alfvn, yalnzcaktleekimin deil, plazma olgusunun, elektrik ve manyetizma olgularnnevrenin evriminin biimleniinde baskn olmas gerektii sonucunu kard.Somut teorilerle, muazzam akmlarn ve manyetik alanlarn gne sisteminive galaksileri nasl ekillendirdiini gsterdi. Uzay tabanl teleskoplar vealclar bu plazma evrenini aa kard, onun nclk ettii fikirlergittike daha ok kabul edilir oldu. Ama bugn bile, onun en genikozmolojik fikirleri, tartmal bir aznln fikirleri olarak kalmaktadr.

Fakat onun sonsuz, evrimlemekte olan evren dncesi, fiziksel, biyolojikve toplumsal dzeydeki evrimden bildiklerimize denk den tekdncedir.Alfvn, uluslararas silahszlanma hareketinde ve enerji politikalarmeselelerinde son derece aktif, politikayla megul olan bir bilimciydi vetpk bilimsel almasnda olduu gibi, bu alanda da egemen glerle bask sk belya girerdi. rnein altml yllarn ortalarnda, sve, nkleerenerji aratrma ve gelitirme almalar iin ulusal bir politika zerindedurmaya balamt. Bu yalnzca uzay bilimlerinde deil fzyon konusunda

da nde gelen bir aratrmac olarak Alfvn'in ilgilenmekte kendisinisonuna kadar yetkili hissettii bir konuydu. Alfvn hzla, hkmetinpolitikasn ekillendirenlerle ateli bir tartmann iine dald. sveplannn, fzyonun enerji sorununun zmne yapabilecei katky tmylegzard ettiini ve gerekli aratrmalar iin yetersiz fon ayracanhissetmiti. Bir nkleer reaktr iin ngrlen somut planlar da aynlde eletiriyordu, nk bu planlar teknik olarak elverisiz ve yanltcbuluyordu. Yerel brokratlarla aras yle almt ki, bu brokratlarnkendisine besledikleri dmanlk, onun bu reaktre ynelttii teknikeletirilerin olduka temelli eletiriler olduu ortaya ktnda bileyumuamamt. (Bu reaktr daha sonra konvansiyonel bir tesisedntrld.)1966'da Harika Bilgisayaradl ksa fakat sivri dilli bir politik-bilimselyergi yaynladnda, Alfvn'in hkmetin politikasn ekillendirenlerleilikileri daha da gerildi. Olaf Johannesson7 of 287Akln syantakma adyla yazd eserin ana temas, gelecekte gezegeninbilgisayarlarca ele geirilmesiydi. Bu genel fikir bilim-kurgu yazarlar


8/462

arasnda ok popler olmasna karn, Alfvn bunu, yalnzca hkmetin ve ievrelerinin o sralar yeni km bulunan bilgisayarlara duyduu gitgideartan delice sevdalarla alay etmek iin deil, sve'in egemen evrelerininbyk bir ksmn elleme rezil etmek iin bir ara olarak kullanmt.

Romanda Alfvn, ac bir tebessmle, bir bilgisayar topyas olaraktasarlad gelecee yol aan eyin, irket yneticilerinin hrslar, hkmetbrokratlarnn miyopluu ve politikaclarn iktidar al olduunu aavurdu. irket yneticilerinin, brokratlarn ve politikaclarn ibirliiyleynetilen modern sve devletinde Alfvn'in geni kapsaml yergisi, onunkeskin nkleer politika kart eletirileriyle zaten kplere binmi buinsanlarn pek houna gitmemiti.1967'de, sve bilim kurumlaryla yryen ilikileri, bilhassa reaktrplanlar nedeniyle yeterince ekimiti ve sve'ten ayrlmaya karar verdi.

"Bana, reaktr desteklemediim srece fonlarm ciddi bir ekildekeseceklerini sylediler" diyordu. Kendisine derhal hem Sovyet hem deABD niversitelerinden krsler teklif edildi. Sovyetler Birlii'nde iki aykaldktan sonra Amerika'ya tand, en sonu San Diego'daki Californianiversitesine yerleti. 1995 Nisanndaki lmnden birka yl ncesinekadar bilimsel etkinliini srdrd.Alfvn, 1970'de kendisine Nobel Fizik dln kazandran plazma fiziinintemellerine yapt katklarla tannmt. Fakat, kozmolojiye ve evrenebak amza yapt kapsaml katklar henz tmyle takdir edilmemitir.

nk onun bu katklar, kozmolojiye matematiksel-mitolojik yaklamla veegemen Byk Patlama ortodoksluuyla hl atma halindedir. Yine deAlfvn, zaman geldiinde, ge yirminci yzyln Galileo'su olarakgrlecektir.Eric J. LernerLawrenceville, New Jersey, 8 Mays 1995Trke Basma nszAkln syan'nn Trke basmn byk bir mutlulukla selamlyorum.ngilizce ve spanyolca yaplan ilk basmndan bu yana geen sre iindekitap, dnyann birok yresinden olduka olumlu tepkiler ald. Ardndankitap talyanca ve Urducaya da evrildi. sve, ABD ve Brezilya'da eitliniversitelerde fikirlerimize ilgi duyuldu. Ayrca kitabn nc ksmnn,Sao Paulo niversitesinde verilen evrim konulu bir lisans st dersintemeli olarak kullanlmas iin iznimiz istendi.zellikle Marksizme kar dnya apnda yrtlen ve bir ksm bilimcinindesteini de kazanmay baaran ei grlmemi ideolojik saldrdnldnde, bilim camias iinde Marksist fikirlere bu derece ilgiduyulmas son derece memnuniyet vericidir. ABD'de genetik adnayaynlanan gerici rk sahte-bilimsel materyalin miktar gnden gne


9/462

artmaktadr. Dier yandan, ne yazk ki, grelilik teorisi ve kuantummekaniinin belirli bir yorumundan mistik ve dinsel sonular karmayaalan baz teorik fiziki ve kozmologlarn dorudan gz yummasyla,bsbtn yeni bir edebi tr boy vermitir.

ki bin yldan uzun bir sredir bilimin ilerlemesine kar bir ypratmasava veren din, insanln kendisini cehalet ve batl inan batandankurtarma ve evrenin ve onun iindeki yerimizin doru bir kavrannaulama abasna inatla kar durmutur. Ancak bilimin son iki yz yldakaydettii gzalc baarlar, dini teker teker her alanda geri ekilmeyezorlamtr. Ama imdi kapitalist sistem kendi tarihsel snrlarna ulambulunuyor. Toplumun iine dt amaz, kendisini yalnzca reticiglerin durgunluunda, organik kitlesel isizlikte ve yaam standartlarnntahrip edilmesinde dile getirmiyor. Toplum yirminci yzyln son on ylnda,

deerler, kltr ve ahlk alannda derin bir krizle kar karya kalmtr.Bu almann amac, bu krizin kaynaklarnn izini srmek ve bilim dnyasnbile nasl etkilemeye baladn gstermektir.Tannm fiziki Paul Davies'in kaleme ald Madde Efsanesi ve Tanr veYeni Fizik adl yaptlar, baz yazarlarn bilime mistisizmi sokma abalarnnen arpc rnekleridir. Paul Davies8 of 287Akln syanAvustralya'da Adelaide niversitesinde Doa Felsefesi Profesrdr ve

sk sk basna bilim yazlar yazmaktadr. Davies, baka eylerin yan sra,"bilimin tanrya dinden daha gvenilir bir yol sunduu" (Tanr ve Yeni Fizik,s. ix) ve "modern bilimin birok durumda eski dinsel dncelerirtmekten ziyade at" sonucuna varyor. Baka deyile, bilimi yeni birdine evirmek istiyor: akl banda hibir insann artk inanmad, gzdendm eski efsanelere nazaran "tanrya giden daha gvenilir bir yol."Bugn hangi eitimli insan, Tekvin kitabnda anlatlan Yaratl efsanesine,yani tanrnn evreni yedi gnde hilikten yarattna (en azndan bir gntatil yapt dorudur, ki bu da gnmzde birok iinin mahrum olduubir eydir), insan kendi suretinde yarattna ve aklna sonradan gelenkadn Adem'in bo kaburgasndan yarattna (besbelli ki, gnmznkapitalistleri gibi tanr da o gnlerde iktisatl davranyordu) inanr? Tmtrlerin kdir-i mutlak tarafndan ayr ayr yaratldna gnmzde kiminanr? Oysa bilim, gerei ortaya karmak iin kiliseye kar, birokehitler veren ve bugn de halen srmekte olan uzun bir sava vermekzorunda kald.Ama kapdan kovulan din, imdi Paul Davies gibiler tarafndan gnllbiimde ak braklan pencereden ieri trmanmaktadr. Davies inandrcolmaya alarak bize, artk Tekvin kitabna inanmaya gerek olmadn


10/462

sylyor. Yeni Fizik (Paul Davies'in yorumuyla) evrenin gerekten de 18milyar yl nce "Byk Patlama"yla hilikten yaratldn sylemektedir.Elinizdeki alma bu iddialara tek tek yant vermek ve modern bilimin tmtemel bulularnn, tam tersine, felsefi materyalizmin doruluunu

vurgulamaya hizmet ettiini gstermek iin yola koyulmutur.Materyalizme saldrmann en yaygn biimlerinden biri onu mekanizmlekartrmaktr. Bu tam da Paul Davies'in Madde Efsanesi'nde yapteydir. Bu kitapta unlar okuyoruz: "En basit ifadesiyle mekanizm, fizikselEvrenin, etkileim halindeki maddi paracklarn bir toplamndan, insanbedeni ve beyninin nemsiz ve deersiz paralarn oluturduu amasz,dev bir makineden baka bir ey olmad inancdr." (s.2) Bu karikatrsonra materyalizme eitlenmektedir. Yunan filozoflarna geerken bir atfyaplmakla birlikte, modern materyalizmin kkleri Isaac Newton'da

kefedilmektedir! O zaman materyalizmin modern bilim tarafndanykldn kantlamak basit bir itir (can skc biyoloji hari), zira modernfizik (grelilik teorisi ve kuantum fizii) eski Newtoncu otomatik evreniykmtr.Bu tartma yntemi tmyle yapmacktr. Bu, tpk samandan bir adamyapp, sonra onu yere sermeye benzer. in aslnda felsefi materyalizmmekanik materyalizme eitlenemez. Marx ve Engels'in felsefi konumu,srekli olarak eletirdikleri Newton ve Laplace'n mekanizminin kutupsalkart olan ve bu almann da temelini oluturan diyalektik

materyalizmdi. Materyalizmin bu tr hakknda Davies'in syleyecek szyoktur. Bu suskunluk nasl aklanabilir? Ya ondan haberdardr ve gzardetmeyi tercih etmektedir ya da basite Newton'un kstl dogmatikmekanizmi dnda herhangi bir materyalizmin varlndan bihaberdir.Doru olan ikincisi gibi grnmektedir. Ama nasl olup da materyalizmin neolduunu bile bilmeden ona kar bir kitap yazld iddia edilebilmektedir?Tm felsefe tarihi iki byk dnce okulu arasndaki mcadeleden oluur:materyalizm ve idealizm. Birtakm ara konumlar oluturma abalarnnolduu dorudur, ama bunlar yalnzca taraflardan birinin ya da dierinin(genellikle idealizmin) konumlarn eksik ya da tutarsz biimde yenidendiriltirler. Dahas, bilim ve felsefe tarihi son 2500 yln byk blmndebirbiriyle sk skya balantl olmutur ve bilimcilerin ounun felsefeyekar, Peter Medawar'n ifadesiyle "fkeli bir irenti" duymalarna ramenbir balant hl mevcuttur. (The Art of the Soluble, s.169) Ancak doaboluktan nefret eder ve eer bilimciler srtlarn felsefeye dnerlerse,felsefe bu nedenle onlar rahat brakmayacaktr. Bilimciler tutarl birmateryalist dnya gr benimsemedikleri lde, bilinli ya da bilinsizolarak, daima idealizmin etkisi altna girmeye meyledeceklerdir.Davies'in, modern bilimin sonunda materyalizmi tasfiye ettii iddiasn


11/462

kabul edersek, geriye ne kalr? "Saf bilim" mi? Ama bilimciler kendiinceleme konularna bir n metodoloji, genel ilke ve varsaymlar olmadaneilemezler. Yalnzca olgulara atf yapmak faydaszdr, nk olgularkendilerini semezler. Uygun bir hipoteze nasl varacaz? Olgular nasl

yorumlanacak? Bir kez bu sorular sormaya baladmzda, felsefe alannaya da en azndan felsefenin geerliliini hala koruyan ksmlarnn, yanibilimin metodolojisiyle ilgili ksmlarn alanna gireriz: biimsel mantk vediyalektik. Materyalizme gelince, tm bilim kendisini son tahlilde onasavlarnn9 of 287Akln syankantn ya da tersini verecek olan deney ve gzleme dayandrd lde,doas gerei materyalisttir.

Bilim gerek dnyay, yani bizim dmzda varolan ve bize duyularmzaraclyla verilen maddi dnyay ura edinir. Tm dnceler, duyumlar,tahayyller, kavramlar (en soyut olanlar bile), yalnzca maddi dnyann azya da ok kusurlu temsilleridirler. Maddeden ayr bamsz bir varlklaryoktur. Maddi bir beyin ve sinir sistemi dnda varolamazlar ve ancakdmzdaki gerek dnyann salad izlenimleri ifade edebilirler. Butemel hakikatlerin kantn tm insanlk tarihi ve zellikle de bilim tarihisunmaktadr. Temel materyalist dnya grn bir kez kabul ettiktensonra, mistisizmin ve hurafelerin tuzana dmek imknsz hale gelir.

Cennet ve cehennem, tanr ve eytan, mucizeler ve kristal krelerotomatik olarak ait olduklar yere, insanln tarih ncesinin p sepetinegnderilirler.Biyologlarn byk ounluunun, materyalizmin sk savunucular olmalartesadf deildir. Onlarn bilimi gerek dnyayla sk skya baldr vegzleme kk salmtr. Grlerine katlmadmz, Bencil Gen'in yazarRichard Dawkins gibi birisi bile, din ve mistisizme kar inat bir mcadeleyrtmtr. Dawkins bu noktada, Paul Davies gibi idealizme savrulmu vepratikte dine taviz vermi, ya da en azndan ona kapy ak brakm teorikfiziki ve kozmolog kesimiyle ters dmektedir.Garip olmakla beraber, Davies unlar sylerken yakay ele vermektedir:"Bilimsel yntemin barnda teoriler ina etmek yatar. Bilimsel teorileresasen gerek dnyann (ya da onun paralarnn) modelleridirler ve biliminsz daarcnn nemli bir blm gereklikten ziyade modellerle ilgilidir."(Matter Myth, s.12) ok ilgin. Her eyden nce, nedir bu, bilimselaratrmann gerek ierii olan ve bilimin ideal modellerinin yalnzca solukyansmalar olduu gerek dnya? Benden ve benim onu alglamamdanbamsz olarak varolan maddi (fiziksel) dnyadan baka bir ey deil. Szkonusu olan, benim onun hakkndaki tasavvurum olamaz, nk Davies bu


12/462

ikisini net biimde (bir kereliine de olsa doru biimde) birbirindenayryor. stelik, eer btn inceleyebildii, insanlarn znel anlaylarysa,bilimin deeri pek az olurdu. Bilimin btn esprisi tamamen, bize iindeyaadmz gerek (yani maddi) dnya hakknda bir eyler sylyor

olmasdr. Onun tek varolma gerekesi, tek bilgi kayna, doruluunukantlamasnn tek arac, bu nesnel gereklikte yatar. Bunu bir kezreddettiimizde, soluu derhal dinin hayaletler dnyasnda alrz.Yine de baz modern bilimcilerin -bata Davies olmak zere- bundakesinlikle suu vardr. Bu tuhaf paradoksun nedeni bu ksa pasajda bilenettir. Davies doru biimde baz bilimcilerin (zellikle kendi alan olanmatematiksel fizikte) kendi soyut modellerini ve denklemlerini yanlbiimde gerekliin yerine koyma eiliminde olduklarn sylemektedir.Bilimin bu dal, gzlem ve deneyin maddi dnyasndan o denli uzaklamtr

ki, gerekliin grntsnden bile eser kalmamtr. Bu, ksmen, ar daruzmanlama ve fiziin dallarn bile birbirinden koparan son derece genibir iblm karlnda dediimiz bedeldir. Deney ve gzlemin salklkstlamalarndan bir kez azat olunduunda her ey mmkn hale gelir. Enyetersiz kantlarla en uuk hipotezler ileri srlebilir. Bilim ve bilim-kurguarasndaki snrlar giderek daha da bulanklasn Ortaya kan kargaadaher trden arlatanca dinsel ve mistik anlaylar boy gsterir. Ne yazk kibilimdeki bu eilim, bu arlatanlkla mcadele etmek yerine, ona bolcacephane salamaktadr.

Elbette biz burada, bu dnceleri tumturakl laf kalabal olarak grdphesiz olan bilimcilerin ounluundan bahsetmiyoruz. Ama bu anlaylarbir yandan gazete manetlerini igal etme ve kandrlmaya elveriliinsanlarn d glerini fethetme eilimi gstermektedir. Dier yandan netve tutarl bir alternatif olmakszn, bilimde idealist mistisizmin yaylmasnakar mcadele etmek mmkn deildir. Tek ciddi alternatif diyalektikmateryalizmdir.Sistemin krizi kendisini her trden akld eilimlerin ykseliindegstermektedir. Egemen snfn kamu harcamalarnda byk kesintileregittii, bilim blmlerinin kapatld, aratrma ve gelitirmeninkstland bir dnemde, byk tekeller, bylere, hayaletlere, astrolojiyeve genel olarak hurafelere inanc krkleyen programlarn yapld elencesektrnde servetler kazanmaktadr. Scientific American'da (Ocak 1997)kan bir makalede u yoruma yer veriliyor:John Hopkins niversitesinde medya uzman olan Mark Crispin Miller'egre "yaynclk yzde 610 of 287Akln syankrla alrd, ama imdi irketler" yzde 12 ila 18'i cebe indirmek iin


13/462

bastryorlar. "Dev irketlerin birbiriyle rekabeti arttka, eskiye dnkhurafelerle dolu sululuklara bavuruyorlar" diyen Miller, uluslararasmedya devini kastederek, "Rupert Murdoch gibi bir adam ele aln mesel:servetini baka eylerin yan sra, sahte-bilim, hurafe, yldz fallar,

inanlmaz mucize ykleriyle gazetelerin seviyesini drerek elde etti.Murdoch bu tr garip samalklar daima yksek dozda kullanmaktadr.Adammz televizyona getiinde de" -Murdoch 1986'da Fox an yaratt-"ayn forml kulland."Bu olgu yle grnd kadar masum deildir. Toplumun birok dzeyindegzlenebilen, akld ve mistik fikirlere dnk genel eilimin bir parasnoluturmaktadr aslnda. Bu byyen eilimden rahatsz olan baz bilimcilerbuna kar mcadele etmeye abaladlar, ama baarsz oldular. Aynmakalede, bu bilimcilerden birisi olan Paul Kurtz'un byk bir znt

iinde unlar syledii aktarlmaktadr: "Eer bilgi verirsek insanlarn(anormal savlar) reddedeceklerini sandk. Sorun bizim hayal ettiimizdenok daha ar kt." Soru udur: bilimin dev admlarna ramen bu tavrlarneden bu denli yaygndr? Neden by iin byk bir pazar vardr?Tarihten haberi olan herkes iin bunun nedenini aramaya gerek yoktur.Toplumun kmaz bir sokaa girdii dnemlerde insanlar kendi ilerinednme eilimi gsterirler. Kendi yaamlarn ve kaderlerini kendi ellerinealmalar ve gereklii dntrmeleri iin net bir alternatifin yokluunda,insanlar geree srtlarn dnmeye alrlar. Bunu daha nce defalarca

grdk. Bunun iyi bir rnei, her trl akld eilimin elik ettii Romamparatorluunun uzun k dnemidir. Bu sorun elinizdeki almann ilkksmnda ele alnd iin burada tekrarlamann gerei yoktur. Amaparalellikler gerekten arpcdr.Trkiye'nin zengin tarihi ve kltrnn Batda yeterince bilinmiyor oluuve benim de Trk edebiyatn orijinal dilinde okuyacak bilgimin olmamashayflanacak bir ey. Eksik bilgilerime ramen uras aktr ki, Anadoluinsan Avrupa ve dnya kltrne nemli katklar yapmtr. Bundan baka,kltr iin verilen mcadele, dier lkelerde olduu gibi, toplumsal ilerlemeiin, insanln kurtuluu iin verilen genel mcadeleye, sadece teori veaklda deil, gerekte de sk skya baldr.Bu zgrleme kltr Trkiye toprana, modern Trkiye'nin byk airiNazm Hikmet'in destanna da esin kayna olan, eyh Bedreddin'in 15.yzyl Anadolu'sundaki devrimci hareketine dek uzanan derin kklersalmtr. Bylece modern Trk kltrnn en iyi rnekleri, sradaninsanlarn kurtulu urunda verdikleri mcadeleyle el ele vermekte ve bukutsal birlik, kuaklar ve yzyllar zerinden bir kpr oluturmaktadr.Bu mcadelenin btnleyici bir paras da, insanlarn zihinlerine zincirvuran ve onlar baskdan, maddi ve manevi yoksulluktan oluan bir kadere


14/462

mahkm ederek, her zaman gericiliin elinde bir silah olan karanla vedinsel mistisizme kar kavga vermektir. Akln syan'nn amac ksmen bumcadeleyi devam ettirmektir. Kapitalizmin 21. yzyldaki krizi insanl,sadece fiziksel anlamda (yoksulluk, isizlik, sava) deil, fikirler ve kltr

alannda da en korkutucu felketler ve rmeyle tehdit etmektedir.Ortaada Hristiyan Kilisesinin bir sz vard: Ik Doudan ykselir.Uygarl sadece kendi tekelinde grmek Batnn bir nyargsdr. Genel birtarihsel bak asyla kapitalizmin, retim aralarn, sanayii, tarm, bilimive teknolojiyi devrimciletirmesi temelinde, yaam koullarnda gzkamatrc bir dnme yol at dorudur. Dounun insanlarnn da bukazanmlar kendileri iin kucaklamaya almalar doaldr.Ancak, 21. yzyln balangcnda kapitalizm kendisini dnya leinde birlmcl sonla yz yze bulmutur. Uluslararas alma rgt ILO'nun

rakamlarna gre, dnya leinde isizler ve gizli isizlerin says en az 1milyardr. Ve stelik bu, bir ekonomik ykseli srasndaki, yanikapitalizmin sunabilecei en iyi durumdur. Ya bir k srasnda nelerolacaktr?Son yz yl boyunca Trkiye'nin politik yaamndaki ana motorkuvvetlerden biri olan ilerleme mcadelesi, yani gerilie kar verilenkavga, henz tayin edici lde kazanlm deildir. Oysa11 of 287Akln syan

bu mcadele halihazrda, kapitalizmin kresel lekteki rmesiyle tehditedilmektedir. Ancak ve ancak toplumun Avrupa ve dnya leinde batanaaya bir yeniden rgtlenmesi bu amazdan k yolunu gsterebilir. VeTrkiye bu yola nderlik edebilir. Ancak, bunun nkoulu halis bir sosyalistprogramn benimsenmesidir. SSCB'deki Stalinizmde olduu gibi brokratikve totaliter bir karikatr deil, alan insanlarn demokratik egemenliinedayanan gerek sosyalizm.Bazlar, fazla "yabanc" grnd iin bunu reddedebilir. Ama kapitalizmde yabanc bir ithal mal deil mi? Ya Latin alfabesi? Modern Trkiye'yiyaratan tm reformlar? in aslna bakarsanz, sosyalizm fikrininTrkiye'de neden uzun zaman nce ortaya ktn ve tpk airin, yarinyanandan gayri her eyin ortak olmasndan sz ettii dnemde olduugibi, farkl dnemlerde eitli biimlerde yeniden ve yeniden su yznektn gstermek zor deildir. nsan toplumunun daha yksek bir biimiolarak sosyalizm dncesi, daha bu dizelerde ifadesini bulan eyhBedreddin'in felsefesinde mevcuttur. Ama yalnzca bir embriyo olarak.te bu kitabn amac, Marx ve Engels'in, sosyalizmi nasl halis bir bilimseltemele oturttuklarn ve modern zamanlarn temel bilimsel ilerlemelerinin,bu bilimsel temeli oluturan esas ierii doruladn gstermektir.


15/462

Toplumun mevcut krizinin stesinden gelme ve insanl, gelimenin dahayksek bir evresine, insanlarn kendilerini kendi gerek yksekliklerineulatracaklar evreye ilerletme yolunu, bize ancak ve ancak Marx veEngels tarafndan gelitirilen bilimsel sosyalizmin teorileri gsterebilir.

Nazm Hikmet'in harikulde szleriyle:En gzel deniz:henz gidilmemi olandr. En gzel ocuk:henz bymedi. En gzel gnlerimiz:henz yaamadklarmz. Ve sana sylemek istediim en gzel sz:henz sylememi olduum szdr.Alan Woods Londra, 10 Kasm 2000

Yazarlarn nsz"Avrupa'da bir heyul kol geziyor." (Komnist Manifesto)

Mark Twain bir keresinde, lmne dair sylentilerin abartldnsyleyerek dalga geiyordu. lgin bir olgu olarak, yaklak yz elli yldrher sene ld iln edilen Marksizm, yine de, baz anlalamayannedenlerden tr, inat bir dokuz canllk gstermektedir. Bunun en iyikant12 of 287Akln syanda, ona yneltilen saldrlarn yalnzca devam etmekle kalmayp hem sklkhem de sertlik bakmndan artma eilimi gstermesidir. Eer Marksizm

gerekten geersiz ve yersiz bir ey ise, neden onun adn anmaktan bilehuzursuz olunuyor? Gerek u ki, Marksizme iftira edenlere o eski heyulhl musallat olmaya devam ediyor. Pek holarna gitmese bile,savunduklar sistemin ciddi zorluklar iinde olduunun ve alamazelikilerle paralandnn; sosyalizmin totaliter karikatrnn knntarihin sonu olmadnn farkndalar.Getiimiz birka ylda, Berlin Duvarnn yklndan bu yana, Marksizmeve genel olarak sosyalizm fikrine kar ei grlmemi bir ideolojik karsaldr sz konusuydu. Francis Fukuyama, "Tarihin Sonu"nu iln edecekkadar ileri gitti. Ama tarih, stelik intikamn da alarak devam ediyor.Rusya'da Stalinizmin garabet rejimi yerini daha da byk bir garabetebrakmtr. Eski Sovyetler Birlii'ndeki "serbest piyasa reformu"nungerek anlam, retici glerin, bilim ve kltrn muazzam bir kolmutur, yle ki, bu boyutta bir k ancak savata alnan feci birbozguna benzetilebilir.Tm bunlara ramen -belki de tam da bu yzden- kapitalizmin szdeerdemlerine hayranlk duyanlar, Stalinizmin knn sosyalizminilemediini kantlad yalann yutturabilmek iin ok ciddi servetlerharcamaktalar. Marx ve Engels'in ortaya koyduu ve sonra Lenin, Troki


16/462

ve Rosa Luxemburg tarafndan gelitirilen tm bir dnceler btnnntamamen gzden dt sanlyor. Ne var ki daha yakndan bakarsak,giderek daha da aikr hale gelen ey, sadece sanayilemi lkelerde bileyirmi iki milyon insan tm bir kuan yaratc potansiyelini israf ederek

zorla alma d bir yaama mahkm eden, serbest piyasa ekonomisidenen eyin krizidir. Bat toplumunun tm kendisini yalnzca ekonomik,politik ve toplumsal olarak deil ayn zamanda ahlki ve kltrel bakmdanda bir amazda buluyor. Onyllar nce Marksistler tarafndan ngrlenStalinizmin k, 20. yzyln son on ylnda kapitalist sistemin dnyaleinde derin bir krizde olduu gereini gizleyemez. Sermayeninstratejistleri gelecee derin bir nseziyle bakyorlar. Ve aslnda, dahadrst olanlar, yantlamaya cesaret edemedikleri u soruyu kendilerinesoruyorlar: u yal Karl her eye ramen acaba hakl myd?

Marksizmin fikirleri ister kabul edilsin ister reddedilsin, bu fikirlerindnyada yaratt muazzam etkiyi inkr etmek mmkn deildir. KomnistManifesto'nun ortaya kndan gnmze dein, Marksizm, yalnz politikarenada deil insan dncesinin geliimi alannda da belirleyici bir faktrolmutur. Ona kar savaanlar yine de onu kendilerinin kalk noktasolarak ele almak zorunda kalyorlar. Ve bugnk durum ne olursa olsun, usu gtrmez bir olgudur ki, Ekim Devrimi dnya tarihinin tm gidiatndeitirmitir. Bu nedenle Marksizmin teorileriyle daha yakn birtanklk, zamanmzn en temel olgularn anlamak isteyen herkes

asndan zorunlu bir nkouldur.Engels'in RolAustos 1995, doa ve toplum dnyasna ve insanln geliimine btnyleyeni bir bak tarzn Karl Marx'la birlikte gelitiren Friedrich Engels'inlmnn yznc yldr. Engels'in Marksist dncenin geliimindeoynad rol, asla hakk verilmemi bir konudur. Bu, ksmen, Marx'n sonderece byk dehasnn sonucudur, yle ki bu deha, yaam boyuncaMarx'n dostu ve yolda olan bu insann yapt katklar kanlmaz olarakglgelemitir. Ksmen de, Marx'n stnlne vurgu yapmay tercihederek kendi katksn her zaman kmseyen Engels'in doutan gelenalakgnlllnden kaynaklanr. Engels, lmyle birlikte, kendivcudunun yaklmasn ve kllerinin Beachy Head'de denize atlmasnvasiyet etmiti, nk herhangi bir ant istemiyordu. Tpk Marx gibi, enknden bile olsa bir kii kltn andran her eyden itenlikle nefretetti. Arkalarnda brakmak istedikleri yegne gerek ant, toplumunsosyalist dnm uruna mcadele iin etrafl bir ideolojik zemin sunanmuhteem bir fikirler gvdesiydi.Birok insan Marksizmin ufkunun politika ve ekonomi alannn ok telerineuzandnn farknda deil. Marksizmin barnda diyalektik materyalizm


17/462

felsefesi yatar. Ne yazk ki, Kapital'i yazmak gibi devasa bir grev, Marx'bu konu stne niyetlendii etraflca bir almay kaleme almaktanalkoydu. Eer, yeni bir felsefe gelitirmekte ok nemli ama yine dehazrlk dzeyindeki abalar ifade eden Kutsal Aile ve Alman deolojisi

gibi erken dnem almalar ve diyalektik yntemin ekonomi zel alannasomut bir uygulannn klasik bir rnei olan13 of 287Akln syanKapital'in cildini bir tarafa brakacak olursak, Marksist felsefeninilkesel almalarnn hepsi Engels'inkileridir. Diyalektik materyalizmianlamak isteyen biri Anti-Dhring'i, Doann Diyalektii'ni ve LudwigFeuerbach' eksiksiz biimde renerek ie girimelidir.Yz yl nce len bu insann felsefi almalar zamann snavdan ne lde

gemitir? almamzn kalk noktas budur. Engels, diyalektii, "doann,toplumun ve insan dncesinin hareketinin en genel yasalar" olaraktanmlad. Engels bilhassa Doann Diyalektii'nde, "son tahlilde, doannileyii diyalektiktir" dncesini kantlamak iin, kendisini gnn en ileribilimsel bilgisinin dikkatli bir inceleniine dayandrd. Bu almamzniddias odur ki, 20. yzyl biliminin en nemli keifleri bu dnceye arpcbir kant sunmaktadrlar.En artc olan ey Marksizme yneltilen saldrlar deil, ona iftiraedenlerin sergiledii katksz Marksizm cahilliidir. Hi kimse mekanii

incelemeksizin araba tamircisi olarak almay hayal edemezken, herkes,Marksizmden azck olsun haberdar olmakszn onun hakknda bir fikirbeyan etmekte kendini zgr hissediyor. Bu alma, Marksist felsefenintemel dncelerini aklamaya ve onunla modern dnyadaki bilim vefelsefenin durumu arasndaki ilikiyi gstermeye dnk bir abadr.Yazarlarn niyeti, Marksizmin temel bileenini kapsayacak olan paradan oluan bir eser retmektir: 1. Marksist felsefe (diyalektikmateryalizm), 2. Marksist toplum ve tarih teorisi (tarihsel materyalizm),ve 3. Marksist iktisat (emek-deer teorisi).Balangta, felsefe tarihi zerine bir blm de dahil etme niyetindeolmamza ramen, almann uzunluunu gz nnde tutarak bunu ayrcayaynlamaya karar verdik. Marksizmin felsefesi olan diyalektikmateryalizmin gzden geirilmesiyle ie balyoruz. Bu temel nemdedir,nk Marksizmin yntemidir. Tarihsel materyalizm, bu yntemin, insantoplumunun geliiminin incelenmesine uygulandr; emek-deer teorisi,ayn yntemin ekonomi alanna uygulanmasnn bir sonucudur. Marksizmikavramak diyalektik materyalizmi kavramakszn mmkn deildir.Diyalektiin nihai kant bizzat doadr. Bilimsel alma, tm hayatlarboyunca Marx ve Engels'in dikkatini ekti. Engels, diyalektik materyalizm


18/462

ile bilim arasndaki ilikinin detaylarnn taslan karan byk bir almayapmaya niyetlendi, ama Marx ldnde yarm kalan Kapital'in ikinci venc ciltlerinin basma hazrlanmasnn ar alma yk kendialmasn tamamlamasn engelledi. Doann Diyalektii adl eserinin

tamamlanmam el yazmalar ancak 1925 ylnda basld. Bitmemi halleriylebile bu el yazmalar Marksist felsefe almasnn en nemli kaynanoluturur ve bilimin temel sorunlarna uzanan parlak ipular sunar.Bu almay kaleme alrken yzletiimiz sorunlardan biri, birok insannMarksizmin temel metinleri hakknda ancak ikinci elden bir bilgiye sahipolmas gereiydi. Bu acnacak bir durumdur, nk Marksizmi anlamannbiricik yolu, Marx, Engels, Lenin ve Troki'nin almalarn okumaktangeer. "Marx'n ne demek istediini" aklama iddiasnda olan almalarnbyk bir ounluu be para etmez. Bu nedenle, kitaba, ksmen okuyucuya

bu dncelere herhangi bir "eviri" olmakszn da dorudan ulama anssunmak ve ksmen de insanlar bizzat orijinallerinden okumaya tevikedecei umuduyla, bilhassa Engels'ten ok sayda uzunca alnty dahiletmeye karar verdik. Bu yntem kitabn okunmasn kolaylatrmamaklaberaber, kanmzca gerekliydi. Ayn ekilde, kar gr sahiplerinin dekendi adlarna konumalarna frsat tanmann her zaman en iyi yntemolduu ilkesinden hareketle, kendimizi, fikirlerine katlmadmzyazarlardan da uzun alntlar yapmak zorunda hissettik.Londra, 1 Mays 1995

14 of 287Akln syan1. GRok derin bir tarihsel deiim dneminden geiyoruz. Krk yl srenemsalsiz ekonomik byme dneminin ardndan, piyasa ekonomisi kendisnrlarna ulayor. Tm barbarca sularna ramen kapitalizm, doudneminde retici gleri devrimciletirmi, bylece yeni bir toplumsalsistemin temellerini demiti. Birinci Dnya Sava ve Rus Devrimi,kapitalizmin tarihsel rolnde kesin bir deiimin sinyallerini verdi.Kapitalizm retici gleri gelitiren bir ara olmaktan kp, ekonomik vetoplumsal gelimenin nnde muazzam bir engele dnmt. 1948-73srecinde Batdaki ykselme dnemi, yeni bir afan habercisi gibigrndyse de, nimetler bir avu gelimi kapitalist lkeyle snrlyd.nsanln nc Dnyada yaayan te ikisi iin, kitlesel isizlik,yoksulluk, savalar ve ei grlmemi bir smr tablosu hakimdi.Kapitalizmin bu dnemi 1973-74 szde "petrol krizi" ile son buldu. Ognden bu yana, sava sonras dnemde erimi olduklar trden birbymeyi ve istihdam dzeylerini geri getirmeyi baaramadlar.flah olmaz bir ke yakalanan her toplumsal sistem, kendisini kltrel


19/462

rmeyle ifade eder. Bunun yzlerce grn biimi vardr. zellikleentelijensiya arasnda, gelecee ilikin genel bir endie ve karamsarlk haliyaylr. Daha dn kendinden emin bir biimde insann ilerlemesinin vegeliiminin kanlmazlndan sz edenler, imdi yalnzca karanlk ve

belirsizlik grrler. ki korkun dnya savana, ekonomik ke ve savaaras dnemin faizm kbusuna tanklk eden 20. yzyl, sendeleyesendeleye sona doru yryor. Bu felketler kapitalizmin ilerici evresininartk mazide kaldna dair sert uyarlard.Kapitalizmin krizi hayatn her alanna yaylm durumda. Sz konusu olanyalnzca ekonomik bir olgu deildir. Ayn olgu, speklasyon ve rmede,uyuturucu kullanmnda, iddette, her taraf saran egoizmde vebakalarnn ektii aclara kaytszlkta, burjuva ailenin paralanmasnda,burjuva ahlknn, kltrnn ve felsefesinin krizinde yansmasn buluyor.

Baka trl nasl olabilirdi ki? Krizdeki toplumsal sistemlerinbelirtilerinden birisi, egemen snfn kendini artan lde toplumun geliiminnde bir engel olarak hissetmesidir.Marx, her toplumun egemen fikirlerinin egemen snfn fikirleri olduunaiaret etmiti. Burjuvazi en parlak dnemlerinde, uygarln snrlarngenileterek ilerici bir rol oynamakla kalmamt; ayn zamanda meseleninde bilincindeydi. Oysa imdi sermayenin stratejistleri karamsarlagmlm durumda. Bu stratejistler, tarihsel olarak lmeye yazgl birsistemin temsilcisi olduklar halde, gerei kabul edemiyorlar. Bugn

burjuvazinin dnce tarzna damgasn vuran belirleyici faktr bu anaelikidir. Lenin bir keresinde uurumun kenarndaki bir insann aklyrtemeyeceini sylemiti.Bilincin Geriden GelmesiFelsefi idealizmin nyargsnn aksine, insan bilinci genelde olaansttutucudur ve daima toplumun, teknolojinin ve retici glerin geliimininok gerisinde kalma eilimindedir. "Normal" tarihsel dnemlerde,alkanln, biteviyeliin ve gelenein ar yk, kkleri trn uzakgemiinde yatan kendini koruma igdsyle, inene inene anmyollara inatla bal kalan insanlarn zihnine, Marx'n tabiriyle bir Alp gibiker. Ancak, tarihin olaanst dnemlerinde, toplumsal ve ahlki dzendayanlmaz basnlarn gerilimi altnda atrdamaya baladnda, halkkitleleri, iine doduklar dnyay sorgulamaya ve bir mr boyu tadklarinan ve nyarglardan kukulanmaya balar.Kapitalizmin dou a bylesi bir ad ve feodalizm altndaki uzun kuykusunun ardndan Avrupa'nn byk kltrel yeniden uyann ve ruhsalyeniden douunu mjdeliyordu. Tarihsel ykseli dneminde burjuvazi,sadece retici gleri gelitirerek ve bylece insanln doa zerindekihakimiyetini gl biimde yayarak deil, bilim, bilgi ve kltrn snrlarn


20/462

genileterek de ok ilerici bir rol oynad. Luther, Michelangelo, Leonardo,Drer, Bacon, Kepler, Galileo ve uygarlk nn dier kifleri, insanlnReformasyon ve Rnesans tarafndan alan kltrel ve bilimselilerlemesinin geni yolunu aydnlatan bir yldzlar topluluuna benzerler.

Bununla birlikte bylesi devrimci dnemler kolayca ya da otomatik olarakortaya kmazlar. lerlemenin bedeli mcadeledir; eskiye kar yeninin,lme kar yaamn, gemie kar15 of 287Akln syangelecein mcadelesi.talya'da, Hollanda'da, ngiltere'de ve daha sonra Fransa'da burjuvazininykseliine, kltr, sanat ve bilimin olaanst bir geliimi elik etti. Bununbir rneinin bulunmas iin, dnp geriye, antik Atina'ya bakmak gerekir.

zellikle burjuva devriminin 17. ve 18. yzyllarda zafer kazand bulkelerde, retici glerin ve teknolojinin geliimine, Kilisenin ideolojiktahakkmnn temellerini iddetli bir biimde sarsan paralel bir bilimselve dnsel gelime elik etti.Politik biimi bakmndan burjuva devrimin klasik lkesi olan Fransa'da,burjuvazi, 1789-93'te kendi devrimini Akln bayra altnda gerekletirdi.Bastille'in almas g duvarlarn ykmadan uzun sre nce, insanlarnzihinlerindeki dinsel hurafenin, grlmez ama hi de almas daha az golmayan duvarlarn ykmak gerekmiti. Devrimci genlik dnemindeki

Fransz burjuvazisi, aklc ve ateistti. ktidara yerletikten sonradr kimlk savunucular, yeni bir devrimci snfla kar karya kalp,genliklerinin ideolojik bagajlarn denize attlar.Fransa byk devriminin iki yznc yldnmn kutlayal ok olmad. kiyzyl nceki bir devrimin ansnn bile dzen sahiplerini ne kadar huzursuzettiini grmek tuhaft. Fransz egemen snfnn kendi devrimine kartutumu, artk tekrarlayacak durumda olmad genliinin gnahlarnreddederek saygnlk -ve belki de cennete kabul- bileti kazanmay deneyeneski bir hovardann tutumunu anmsatyordu canl bir ekilde. Btnegemen ayrcalkl snflar gibi kapitalist snf da, yalnzca topluma deilkendisine de varln hakl gstermeye alr. Mevcut durumu haklgstermeye ve mevcut toplumsal ilikileri kutsamaya hizmet edecekideolojik dayanak noktalar araynda, Ana Kilisenin bylerini hzlayeniden kefettiler; zellikle Paris Komn zamannda tattklar lmclkorkudan sonra. Sacr Coeur kilisesi, burjuvazinin mimari hamkafallndiline evrilmi devrim korkusunun somut bir ifadesidir.Marx (1818-83) ve Engels (1820-95), tm insanln ilerlemesindeki temeldevindirici gcn retici glerin geliimi -sanayi, tarm, bilim ve teknik-olduunu akladlar. Bu gerekten byk bir teorik genellemedir ve bu


21/462

olmakszn genel olarak insanlk tarihinin hareketini anlamak olanakszdr.Ama bu, drstlkten yoksun ya da cahil Marksizm iftiraclarnngstermeye altklar gibi, Marx'n "her eyi ekonomiye indirgedii"anlamna gelmez. Diyalektik ve tarihsel materyalizm, din, sanat, bilim,

ahlk, yasa, politika, gelenek, ulusal zellikler ve insan bilincinin her trdendier grnmleri gibi olgular tamamen hesaba katar. Fakat bu kadarlakalmayarak, bunlarn gerek ieriini, toplumun gncel geliimiyle naslilikili olduklarn ve toplumun bu geliiminin, son tahlilde kendi varoluununmaddi koullarn yeniden retme ve gelitirme kapasitesine bal olduunugsterir. Bu konuda Engels unlar yazmt:Materyalist tarih anlayna gre tarihte belirleyici etken, son kertedegerek yaamn retimi ve yeniden retimidir. Marx da ben de hibirzaman bundan daha fazlasn ileri srmedik. Bundan tr, herhangi birisi

ekonomik etken tekbelirleyicidir demek zere bu nermeyi arptrsa,onu, bo, soyut, anlamsz bir sz haline getirmi olur. Ekonomik durumtemeldir, ama eitli styap eleri de -snf mcadelesinin politikbiimleri ve sonular, yani arpma bir kez kazanldktan sonra kazanansnflar tarafndan kurulan yaplar, vb., hukuksal biimler, ve btn bugncel mcadelelerin onlara katlanlarn beyinlerindeki yansmalar, siyasal,hukuksal, felsefi teoriler, dinsel grler ve ayrca bunlarn dogmatiksistemlere gelimeleri- tarihsel mcadelelerin gidiat zerinde etki yaparve birok durumda bunlarn biiminibelirlemekte stn gelir. [1]

Tarihsel materyalizmin, genel olarak, insan bilincinin retici gleringeliiminin gerisinde kalma eiliminde olduu iddias, bazlarna paradoksgibi gelir. Oysa bilimin baarlarnn en yksek dzeye ulat BirleikDevletler'de bu olgu kendisini her biimde gstere gstere ifadeetmektedir. nsanlarn kendi yaamlar ve evre zerinde bilinli kontroluyguladklar aklc bir sosyoekonomik sistemin kurulmas sayesinde,teknolojinin srekli ilerlemesi, insanlarn gerek kurtuluunu getirecek nkouldur. Ama burada, bilim ve teknolojinin hzl geliimiyle insandncesinin olaanst geriden gelii arasndaki tezat, en aikr biimdeortaya kar.ABD'de her on kiiden dokuzu yce bir varln mevcudiyetine ve her onkiiden yedisi de lmden sonraki yaama inanmaktadr. Uzay gemisiylednyann etrafn dolamay baaran ilk Amerikal astronottan,yeryzndekilere radyo araclyla bir mesaj gndermesi istendiinde,16 of 287Akln syananlaml bir seim yapt. Tm dnya literatrnden, Tekvinkitabnn ilkcmlesini seti: "Balangta Tanr gkleri ve yeri yaratt." O gne dekgrlm en ileri teknoloji rn olan uzaygemisinde oturan bu adamn akl,


22/462

azna kadar, ilkel dnemlerden kalma ve ok az deiiklik geirerekkuaktan kuaa aktarlan hurafelerle ve hayaletlerle doluydu.Yetmi yl nce, 1925'in nl "maymun durumas"nda, John Scopes adndabir retmen, Tennesse eyaletinin yasalarna kar koyarak evrim teorisini

retmekten sulu bulundu. Duruma, aslnda, Birleik Devletler YksekMahkemesinin, yaratl teorilerinin retilmesinin devlet okullarnda dinretimine ilikin anayasal yasan ihlli olduuna hkmettii 1968 ylnadek yrrlkte kalan evrim kart eyalet yasalar lehine karar vermiti. Ozamandan beri yaratllar, yaratll bir "bilime" dntrmeyideneyerek, taktiklerini deitirdiler. Bu konuda, sadece geni bir kamuoyutabakasndan deil, hizmetlerini, dinin en i ve obskrantist* biimininemrine vermeye hazr olan birok bilimciden de destek gryorlar.1981'de Amerikal bilimciler, gezegenlerin hareketine ilikin Kepler

yasalarn kullanarak, Satrn'le gzalc bir buluma gerekletiren biruzaygemisi frlattlar. Ayn yl Amerikal bir yarg, Arkansas eyaletindegeerli olan ve okullara szde "yaratl-bilim"e evrim teorisiyle eitkoullarda muamele etme zorunluluunu dayatan bir yasann anayasayaaykr olduunu iln etmek zorunda kald. Yaratllar, baka eylerin yansra Nuh tufannn da temel jeolojik etken olarak kabul edilmesiniistiyorlard. Duruma boyunca, savunma tanklar yeryzne yaamnmeteorlar araclyla gelmi olmas olaslna ve eytana duyduklarcokun inanc dile getirdiler, trlerin eitlilii de bir tr meteorik mekik-

hizmetiyle aklanyordu! Durumada Wales niversitesinden bay N. K.Wickremasinge'in, her ne kadar "ileri yolunda gittii iin ... bilin belirtisigstermiyorlar"sa da, bceklerin insanlardan daha zeki olabileceinisyleyen szleri aktarld. [2]ABD'deki kkten dinci lobi, kitle desteine, snrsz fonlara erimeimknna ve kongre yelerinin desteine sahiptir. ncil vaizi sahtekrlar,milyonlarca dinleyicisi olan radyo istasyonlarndan dnyann parasnkazanyorlar. 20. yzyln son on ylnda, teknolojik olarak dnyann imdiyekadar grd en ileri lkede ok sayda eitimli erkek ve kadnn-bilimciler de dahil- Tekvinkitabnn harfi harfine doru olduu, evreninyaklak 6000 yl nce alt gnde yaratld fikri uruna mcadele etmeyehazr olmas olgusu bile, tek bana, diyalektiin ilerliini gsteren endikkate deer rnektir."Akl Akld Olur"Kapitalist snfn aklc [rasyonel] bir dnya grn savunduu dnem,bulank bir an oldu. Kapitalizmin ihtiyarla zg rme anda, eskisreler tersine dner. Hegel'in szlerindeki gibi, "akl akld olur."Sanayilemi lkelerde "resmi" dinin ayakta ld dorudur. Kiliselerbombotur ve giderek daha ok kriz iine girmektedirler. Bunun yerine,


23/462

mistisizmin ve her trden hurafenin palazlanmas eliinde, garip dinseltarikatlarn sahiden bir "Msr vebas" gibi yayln gryoruz. Korkunkkten dincilik salgn -Hristiyan, Yahudi, slam, Hindu-toplumunamaznn canl bir gstergesidir. Yeni yzyl bize el sallayp davet ettike,

Karanlk alara doru en korkutucu geri savrulmalara tank oluyoruz.Bu olgu ran'la, Hindistan'la ve Cezayir'le snrl deildir. BirleikDevletler'de "Waco katliam"na ve ardndan svire'de baka bir grupdinci fanatiin toplu intiharna tank olduk. Dier Bat lkelerinde, dinseltarikatlarn, hurafelerin, astrolojinin ve her trden akld eilimlerindizginsiz yayln gryoruz. Fransa'da, yaklak 36.000 Katolik rahip vekazanlarn vergi memurlarna bildiren 40.000'in zerinde profesyonelastrolog var. Dne kadar Japonya kuraln bir istisnas olarak grlrd.London Times'meski editr ve ba muhafazakr William Rees-Mogg, son

kitab The Great Reckoning, How the World Will Change in theDepression of the 1990's'deyle diyordu: "Dinin yeniden canlan,deiik derecelerde tm dnyada olan bir eydir. Japonya bir istisnaolabilir belki, nk toplumsal dzen orada imdiye kadar hibir krlmaiareti vermedi "[3] Rees-Mogg ok erken konumutu. Bu satrlarnyazlmasndan birka yl sonra, Tokyo metrosundaki korkun gaz saldrs,dnyann dikkatini, ekonomik krizin uzun tam istihdam ve toplumsalistikrar dnemine son verdii Japonya'da olduka byk dinci fanatikgruplarn varlna ekti. Btn bu olgular, Roma mparatorluunun k

dneminde meydana gelenlerle artc bir benzerlik gsteriyor. Hi kimsebyle eylerin toplumun d17 of 287Akln syaneperlerine zg olduunu syleyerek itiraz etmesin. Ronald ve NancyReagan, ister byk ister kk, yapacaklar her ite dzenli olarakastrologlara danrlard. te Donald Regan'n For The Record [KaydaGesin Diye]adl kitabndan birka seme:Beyaz Saray personel sorumlusu olduum sralarda Reaganlarn yaptklarher byk hareket ve aldklar her byk karar, atlacak adm iingezegenlerin diziliinin uygun olduundan emin olmak zere SanFrancisco'da yldz falna bakan bir kadnla nceden aa kavuturulurdu.Nancy Reagan, 1981'de bir suikastta yaralanmasndan ksa bir sre ncebakann bana kt "eyler" geleceini nceden haber veren bu kadnndoast gleri olduuna inanrd.Bu falcyla hi karlamadm halde -bayan Reagan telefonda kadnadantktan sonra bana onun kehanetlerini aktarrd- iimde ve en yksekdevlet ilerinde yle bir etken haline gelmiti ki, Birleik Devletlerbakannn bir yerden bir yere hareket etmesi ya da halka yapaca


24/462

konumalarn programlanmas veya yabanc bir devletle grmelerinyaplmas iin uurlu zamanlar hatrlamama yardmc olmas iin, masamnzerinde renk kodlu (rakamlar "iyi" gnler iin yeil, "kt" gnler iinkrmz, "pheli" gnler iinse sar mrekkeple iaretlenmiti) bir takvim

tutardm.Ben Beyaz Saray'a gelmeden nce, bayan Reagan'n yldz fallarnbakann programyla birletiren kii Mike Deaver imi... Beyaz Saray'daok az kiinin bayan Reagan'n da meselenin paras olduunu [programlarnbekiliini yapmak], ve ok daha az kiinin de San Francisco'daki birastrologun bakann programnn ayrntlarn onayladn biliyor oluu,Mike Deaver'n basiretinin ve sadakatinin bir lsdr. Deaver bana,bayan Reagan'n gizil glere ballnn, en azndan onun nl JeaneDixon'n tlerine gvendii, kocasnn valilik gnlerine kadar uzandn

syledi. Sonradan Dixon'un glerine olan gvenini yitirmiti. Ama FirstLady San Francisco'daki kadnn doast yeteneklerine mutlak biimdeinanyordu. Anlalan Deaver uzun gemii olan bu uu seanslaryla ilgiliolarak ortada garip bir durum olduunu dnmekten vazgemiti. Onagre bu yalnzca, byk adamlara hizmet eden birinin yaamndaki kksorunlardan biriydi. "Hi olmazsa" diyordu, "bu astrolog nceki kadar kakdeil."Reagan ile Gorbaov arasndaki zirvenin planlanmasnda da aile falcsnauyularak astrolojiden yararlanld, fakat iki first lady arasndaki iler

przszce gitmedi, nk Raisa'nn doum gn bilinmiyordu! Rusya'da"serbest piyasa ekonomisi" ynnde ilerleyen sre, o gnden bu yana bubahtsz lkeyi kapitalist uygarln nimetleriyle donatt; kitlesel isizlik,toplumsal dalma, fuhu, mafya, ei grlmemi bir su dalgas,uyuturucular ve din. Son gnlerde Yeltsin'in de astrologlara akl dantortaya kt. Rusya'da yeni yeni palazlanan kapitalist snf bu konuda dakendisinin Batl modellerin hevesli bir rencisi olduunu gsteriyordu.Hkm sren aknlk ve karamsarlk duygusu, yansmasn sadecepolitikada deil, her alanda bulmaktadr. Her yan saran bu akldlk birrastlant deildir. Bu, insanln kaderinin korkutucu ve szde gizli glertarafndan kontrol edildii bir dnyann psikolojik yansmasdr. "Saygn"insanlarn yuvalar bozulan karncalar gibi etrafta kouturup durduuborsadaki ani panie bir bakn. Sr benzeri bir panie neden olan buperiyodik spazmlar, kapitalist anarinin canl bir resmidir. Ve bu,milyonlarca insann yaamn belirleyen eydir. Bizler k durumundakibir toplumun ortasnda yayoruz. rmenin kantlar her tarafta mevcut.Muhafazakr gericiler, ailenin paralanmasna, uyuturucu salgnna, sua,aklsz iddete ve dier her eye szlanp duruyorlar. Onlarn tek yantdevlet basksn arttrmaktr; daha fazla polis, daha fazla hapishane, daha


25/462

sert cezalar, hatta muhtemel "sulu tiplerin" genetik soruturmas.Onlarn gremedikleri ya da gremeyecekleri ey, bu olgularn, onlarntemsilciliini yaptklar toplumsal sistemin amaznn belirtileri olduudur.Onlar "piyasa gleri"nin, milyonlarca insan isizlie mahkm eden ayn

akld glerin savunuculardr. Onlar, John Galbraith'n cin fikirlilikle,yoksulun ok, zenginin az paras olduunu syleyen teori diye tanmlad"arz yanl" ekonominin peygamberleridir. Hakim "ahlk", cangl ahlkanlamna gelen piyasa ahlkdr. "Mlk sahipleri demokrasisi"ne ve "kkgzeldir"e dair tm zrvalara ramen, toplumsal servet gitgide daha azelde toplanmaktadr. Bir demokraside yaadmz sanlyor. Oysamilyonlarca insann kaderini, bir avu byk banka, tekel, borsaspeklatr (genelde ayn insanlar) belirliyor. Bu kck aznlkkamuoyunu maniple etmek iin gl aralara sahip. letiim aralar,

basn, radyo ve televizyon zerinde18 of 287Akln syantekele sahipler. Bir de nesillerdir insanlara kurtuluu teki dnyadaaramalarn reten ruhani polis kilise var.Bilim ve Toplumun KriziDaha dne kadar, bilim dnyas kapitalizmin genel rmesinden uzakduruyor grnrd. Modern teknolojinin harikalar, adeta sihirliniteliklerle donatlm gibi grnen bilimcilere muazzam bir prestij

salyordu. Teorileri eitimli insanlarn ounluu iin bile giderekanlalmaz hale geldike, bilimsel topluluun sahip olduu sayg da aynoranda artt. Bununla birlikte bilimciler de, tpk bizim gibi ayn dnyadayaayan sradan lmllerdir. Bu halleriyle alndnda, kimi kez sz konusuolan ok muazzam maddi karlar bir yana, hakim fikirlerden,felsefelerden, politikadan ve nyarglardan etkilenebilmektedirler.Uzun zamandr bilimcilerin -zellikle teorik fizikilerin- zmni olarak,sradan insanln zerinde duran ve evrenin sradan lmllere yasaklanmsrlarna vakf zel trden insanlar olduklar varsaylyordu. Bu 20. yzylmiti, dnyann uzayl yabanclarca her daim yok edilme tehdidi altndaolduunu anlatan eski bilim-kurgu filmlerince enikonu yayld (gerekteinsanln geleceine ynelik tehdit ok daha yakn bir kaynaktan gelir ya,bu baka bir hikyedir). Her seferinde son anda beyaz ceketli bir adamkagelir, kara tahtaya karmak bir denklem yazar ve problem birdenbirezlr.Oysa gerek hayli farkldr. Bilimciler ve dier entellekteller toplumiinde ileyen genel eilimlerden bak deildirler. Bunlarn oununpolitikaya ve felsefeye kaytsz olduklarn iln etmeleri, sadece onlarnkendilerini sarp sarmalayan mevcut nyarglarn daha kolay kurban


26/462

olduklar anlamna gelir. Bunlarn fikirleri ok sk olarak en gerici politiktutumlar desteklemek iin kullanlabilmektedir. Bu, zellikle, bataBirleik Devletler'de olmak zere tam bir kar-devrimin gerekletiigenetik alan iin dorudur. Szde bilimsel teoriler, suun nedeninin

toplumsal koullar deil "su geni" olduunu "kantlamak" iinkullanlmaktadr. Siyahlarn ayrmclktan dolay deil, genetik yaplarndandolay dezavantajl olduklar iddia edilmektedir. Benzer iddialar yoksulinsanlar iin, yalnz yaayan anneler iin, kadnlar iin, homosekseller iin,vb. kullanlmaktadr. Elbette "bilim"in bylesi, refah harcamalarnacmaszca ksmaya odaklanm Cumhuriyeti arlkl Kongrenin gayet iinegelmektedir.Bu kitap felsefe hakkndadr; daha kesin sylemek gerekirse Marksizminfelsefesi diyalektik materyalizm hakknda. Bilimcilere ne dnmeleri ve

yazmalar gerektiini sylemek felsefenin ii deildir, en azndan bilimhakknda yazdklar zaman. Ama bilimciler her konu hakknda -felsefe, din,politika- fikirlerini aklamay alkanlk edinmilerdir. Bu haklar sonunakadar var. Ama kusursuz derecede salam bilimsel bir onay belgesiolabilecek eyleri son derece batl ve gerici felsefi grleri savunmak iinkullandklarnda, her eyi yerli yerine oturtmann zaman gelmitir. Buduyurular bir avu profesr arasnda kalmamakta, arkalarn sahte bilimselargmanlarla rtmeye alan sac politikaclarn, rklarn ve dincifanatiklerin eline gemektedir.

Bilimciler sk sk yanl anlaldklarndan yaknp, mistik arlatanlara vepolitik sahtekrlara cephane salamak gibi bir niyetlerinin olmadnsylerler. Olabilir. Ama bu durumda da, gz yummakla ya da en azndanhayret verici bir saflkla sulanmay hak etmektedirler Dier yandanbilimcilerin yanl felsefi grlerinden yararlananlar saflklasulanamazlar. Onlar nerede durduklarn iyi biliyorlar. Rees-Mogg'a gre,"laik tketicilik dini, pasl bir kuyruk kanad gibi geride brakld lde,iinde gerek ahlki ilkeler ve fkeli tanrlar barndran daha kat dinlergeri gelecektir. Yzyllardr ilk kez bilimin gstergeleri yaamn ruhaniboyutunu zaafa uratmaktan ziyade zenginletirecek gibi grnyor."Rees-Mogg'un gznde, din, ayrcalktan yoksun olanlara, polis vehapishaneyle yan yana olan yerlerini bildirmek iin faydal bir silahtr. Bukonuda takdire layk lde ak szldr:Yukar hareketlilik [snf atlama -.n.] olasl ne kadar az olursa, yoksulunbilimd, hayal mahsul bir dnya grn benimsemesi o kadar rasyonelolur. Onlar teknolojinin yerine byy koyarlar. Bamsz incelemeninyerine Ortodoksluu seerler. Tarihin yerine efsaneleri tercih ederler.Biyografi yerine kahramanlara tapnmay yelerler. Ve onlar genelliklepiyasann gerektirdii gayri ahsi drstln yerine kan bana dayal


27/462

sadakat davranlarn ikame19 of 287Akln syanederler. [4]

Piyasann "gayri ahsi" drstl hakkndaki dnce yoksunu komikdeinmeyi bir kenara brakalm ve iddiann zne younlaalm. Rees-Moggen azndan gerek niyetlerini ve kendi snfsal bak asn gizlemeyealmyor. Dzen savunucularndan birinin en ar ak szllyle karkaryayz. Viran mahallelerde yaayan yoksul, isiz, ounlukla Siyahinsanlarn varl, mevcut toplumsal dzen iin potansiyel olarak patlaycbir tehlike oluturmaktadr. Bereket versin yoksullar cahil oluyorlar.Onlarn, biz "eitimli snflarn" doal olarak paylamadmz cehaletlerimuhafaza edilmeli, batl inanlar ve dinsel yanlsamalar tevik edilmelidir!

Mesaj elbette yeni deildir. Ayn ark zenginler ve gller tarafndanyzyllardr syleniyor. Fakat nemli olan, Rees-Mogg'un iaret ettii gibi,ilk kez dinin nemli bir mttefiki olarak addedilen bilime atf yaplmasdr.Teorik fiziki Paul Davies, insanln Tanry ve ruhsall kavraynilerletmede "olaanst zgnlk" gstermesi nedeniyle, geenlerde650.000 poundluk Templeton Dinde lerleme dlne layk grld.dln daha nceki sahipleri arasnda Aleksandr Soljenitsin, RahibeTeresa, gayretke ncil vaizi Billy Graham ve Watergate hrszlndandnme vaiz Charles Colson var. Tanr ve Yeni Fizik, Tanrnn Aklve Son

Dakikagibi kitaplarn yazar olan Davies, srarla kendisinin "gelenekselanlamda dindar bir adam olmadn" (bu ne anlama geliyorsa) sylemekleberaber, "bilimin Tanrya dinden ok daha emin bir yol sunduunu"savunmaktadr. [5]Eer ve amalarna ramen Davies'in, mistisizm ve dini bilime szdrmayaalan belirli bir eilimi temsil ettii apaktr. Bu mnferit bir olgudeildir. zellikle, her ikisi de arlkl olarak soyut matematik modellerebaml olan ve giderek artan lde gerek dnyann ampirik incelemesininyerine bir ikame olarak addedilen teorik fizik ve kozmoloji alanlarndabyk bir yaygnlk kazanmaya balamtr. Bu alandaki her bilinli seyyarmistisizm satcsna karlk, bu obskrantizmle zdeletirilmektenkorkan yzlerce namuslu bilimci bulunmaktadr. Ne var ki idealistmistisizme kar yegne gerek savunma, bilinli bir materyalistfelsefedir; o da diyalektik materyalizmin felsefesidir.Bu kitabn amac, ilk kez Marx ve Engels tarafndan gelitirilen diyalektikmateryalizmin temel fikirlerini aklamak ve bu fikirlerin modern dnyaylave zel olarak da bilimle ilintisini gstermektir. Tarafszlk maskesitaknmayacaz. Rees-Mogg temsil ettii snfn karlarn nasl savunuyorve bundan hi ekinmiyorsa, biz de ayn ekilde aka, szde "piyasa


28/462

ekonomisinin" ve ondan yana olan her eyin kart olduumuzu ilnediyoruz. Bizler toplumu dntrme kavgasnn aktif katlmclaryz. Amadnyay dntrmeden nce onu anlamak gerekir. nsanlarn zihinlerini,kkleri insan dncesinin karanlk tarihncesine uzanan mistik inanlarla

bulandrmaya dnk her giriime kar tavizsiz bir mcadele yrtmekgereklidir. Bilim gemiin birikmi nyarglarna srtn evirecek kadargelimitir. Saati drt yz yl geriye evirmeye dnk bu giriime kar skdurmalyz.Giderek artan sayda bilimci, sadece bilim ve eitimin deil genel olaraktoplumun mevcut durumundan da honutsuzluk duymaktadr. Teknolojinindev potansiyeliyle, milyonlarca insann alk snrnda yaad bir dnyaarasndaki elikiyi gryorlar. Bilimin sistematik olarak byk tekellerinkarna ktye kullanmn gryorlar. Bilimcileri dinsel obskrantizmin ve

gerici toplumsal politikalarn hizmetine zorla srkleyen bu kesintisizabalardan derin bir rahatszlk duyuyor olsalar gerek. Stalinizminbrokratik ve totaliter karakteri bunlarn ouna itici gelmiti. AmaSovyetler Birlii'nin k kapitalist alternatifin daha da kt olduunugstermitir. Birok bilimci kendi deneyimleriyle toplumsal, ekonomik vekltrel kmazdan yegne k yolunun, bilimin ve teknolojinin zel mlkndeil insanln emrinde olduu bir tr aklc planl toplum olduu sonucunavaracaklardr. Bu toplum, tm nfusun bilinli denetim ve katlmn ieren,kelimenin gerek anlamnda demokratik bir toplum olmak zorundadr.

Sosyalizm doas gerei demokratiktir. Troki'nin syledii gibi,"ulusallatrlm planl ekonomi, tpk insan bedeninin oksijen istemesi gibi,demokrasi ister."Dnyann sorunlar zerine dnmek yeterli deildir. Onu deitirmekgerekir. Ama ilk nce eylerin neden yle olduklarn anlamak gerekir.Yalnzca Marx ve Engels tarafndan gelitirilmi ve sonradan Lenin veTroki tarafndan ilerletilmi fikirler btn, bu kavraya varmamz iinuygun aralar salayabilir. Bilimsel topluluun en bilinli yelerinin, kendialmalar ve20 of 287Akln syandeneyimleri araclyla, tutarl bir materyalist dnya gr ihtiyacnnfarkna varacaklarna inanyoruz. Diyalektik materyalizm bu dnyagrn salamaktadr. Kaos ve karmaklk teorilerinin son atlmlar,giderek artan sayda bilimcinin diyalektik dnme ynnde ilerlediinigstermektedir. Bu muazzam nem tayan bir gelimedir. Yeni keiflerinbu eilimi derinletirip glendireceine phe yoktur. Diyalektikmateryalizmin gelecein felsefesi olduuna inancmz tamdr.JjJ Marx ve Engels, Selected Correspondence, Bloch'a Mektup, 21-22


29/462

Eyll 1890, bundan sonra MESC olarak anlacak. [Seme Yazmalar, cilt2, Sol Y., Ekim 1996, s.235-236]* Obskrantistler: Gerekleri karartp anlalmaz klanlar, (.n.) [2] TheEconomist, 9 Ocak 1982.

[3] W. Rees-Mogg, The Great Reckoning, How the World Will Change inthe Depression of 1990's (Byk Hesap, 1990'lardaki kte DnyaNasl Deiecek), s.445.[4] W. Rees-Mogg, age, s.27, vurgu bizim. [5] The Guardian, 9 Mart 1995.2. FELSEFE VE DNFelsefeye htiyacmz Var m?Biz balamadan nce, siz unu sorma istei duyuyor olabilirsiniz: "Eee, neolmu yani?" Bilimin ve felsefenin karmak sorunlarn dert etmemizgerekten gerekli mi? Byle bir soruya iki ayr cevap verilebilir. Eer

kastedilen: gndelik yaantmz srdrmek iin byle eyleri bilmemizingerekip gerekmedii ise, yant ak olarak hayrdr. Ama eer iindeyaadmz dnyay ve doada, toplumda ve kendi dnce biimimizdeilemekte olan temel sreleri aklc bir ekilde kavramak istiyorsak, ozaman mesele bambaka bir k altnda grnr.Gariptir ama, herkesinbir "felsefesi" vardr. Bir felsefe dnyaya birbak tarzdr. Hepimiz doruyu yanltan, iyiyi ktden naslayracamz bildiimize inanrz. Oysa bu konular tarihin en bykkafalarn megul eden olduka karmak konulardr. Eski Yugoslavya'da

kardelerin birbirini boazlad sava, kitlesel isizliin yeniden peydaolmas, Ruanda'daki katliam gibi kt olaylarla kar karya geldiindebirok insan byle eyleri anlamadklarn itiraf ederler ve ounlukla"insan doasna" bulank gndermeler yapma ihtiyac duyarlar. Ama, tmhastalklarmzn kayna olarak grlen ve ebediyen deimeyeceivarsaylan bu gizemli insan doas nedir? Bu, dinsel bir kafa yapsnasahip olunmadka, ki byle olanlar Tanrnn bilgeliiyle bizi byleyarattn sylerler, pek az insann cevap vermeye kalkaca derin birfelsefi sorudur. Kendi yarattklarna byle oyunlar oynayan bir Varlaneden tapnmak gerektii ayr bir sorundur.Hibir felsefelerinin olmadn inatla savunanlar yanlmaktadrlar. Doaboluktan nefret eder. Tutarl biimde ilenmi felsefi bir bak asndanyoksun olanlar kanlmaz olarak iinde yaadklar toplumun ve evrenindnce ve nyarglarn yanstrlar. Tarttmz balamda bunun anlam,onlarn kafalarnn, mevcut toplumun karlarn ve ahlkn sadakatleyanstan gazetelerden, televizyondan, okul dersliklerinin krslerindenemdikleri dncelerle tka basa dolu olduudur.Birok insan ounlukla taklp dmeden hayat srdrmeyi baarr, ta kibyk apl bir ani


30/462

21 of 287Akln syandeiim, onlar iinde bydkleri dnce ve deerleri yeniden dnmeyezorlayana kadar. Toplumun krizi onlar daha nce emin olduklar birok eyi

sorgulamaya zorlar. Byle zamanlarda uzak grnen dnceler birdenbirearpc biimde yakn hale gelir. Hayat anlamsz bir dizi tesadf olarak yada dncesiz bir rutin olarak anlamak istemeyen herkes, felsefeyle, yanigndelik varoluun dolaysz sorunlarnn zerine kan dnceyle megulolmak zorundadr. Ancak bu yolla kendimizi, kendi kaderini kontrol altnaalmak isteyen ve alabilen bilinli insan varlklar olarak potansiyelimizigerekletirmeye balayacamz bir ykseklie karrz.Hayatta bir deer tayan her eyin aba gerektirdiini genel olarakherkes bilir. Felsefeyi incelemek tabiat gerei baz zorluklar ierir, nk

felsefe sradan deneyimler dnyasndan ok uzak meselelerle urar.Kullanlan terminoloji bile zorluklar karr, nk kelimeler ortalamakullanmdaki anlamlarna her zaman tekabl etmeyen bir tarzdakullanlrlar. Ama ayn ey her uzmanlk konusu iin dorudur, psikanalizdenmhendislie kadar.kinci engel daha ciddidir. Marx ve Engels'in diyalektik materyalizmzerine kendi eserlerini ilk kez yaynladklar geen yzylda, onlarokurlarnn birounun, en azndan i grr bir klasik felsefe -Hegel dahil-bilgileri olduunu varsayabiliyorlard. Oysa gnmzde byle bir

varsaymda bulunmak imknszdr. Evrenin ve hayatn doas zerinespeklasyonun oynad rol bilimler tarafndan ele geirildiinden, felsefedaha nce tuttuu yeri artk tutmamaktadr. Gl radyo teleskoplar veuzay aralarnn elde bulunmas gne sistemimizin doas ve bykl ileilgili sanlar gereksiz hale getirdi. nsan ruhunun gizemleri bilenrobiyolojinin ve psikolojinin ilerlemesiyle adm adm aydnla kavuuyor.Toplumsal bilimler alannda durum ok daha az tatmin edicidir, zira dorubilgi edinme arzusu, bu alanda, insanlarn yaamna hkmeden gl maddikarlara sk sk toslar. Marx ve Engels'in toplumsal ve tarihsel analiz veekonomi alanlarnda kaydettii byk ilerlemeler bu almann kapsamdndadr. En bandan itibaren srekli olarak ve ska maruz kald irretsaldrlara ramen Marksizmin toplumsal alandaki teorilerinin moderntoplumsal bilimlerin geliiminde belirleyici faktr olduuna iaret etmekyeterlidir. Canllklarna gelince, bunun kant, saldrlarn srmeklekalmayp zaman ilerledike younluk bakmndan da art eilimi gsteriyorolmasdr.Gemi alarda bilimin geliimi, ki her zaman retici glerin geliimiylesk skya balantl olmutur, insanlarn iinde yaadklar dnyayanlamalarna izin verecek kadar yksek bir dzeye ulamamt. Bilimsel


31/462

bilginin ya da onun maddi aralarnn mevcut olmad devirlerde insanlar,dnyay anlamalarna ve onun zerinde egemenlik kurmalarna yardmcolabilecek ellerindeki tek araca, yani insan zihnine bel balamayazorlandlar. Dnyay anlama mcadelesi, insanln kendisini salt hayvani

varolu dzeyinden koparma, doann kr gleri zerinde hakimiyetkazanma ve kelimenin hukuki deil gerek anlamnda zgrlememcadelesiyle sk skya zdelemitir. Bu mcadele tm insanlk tarihininzerinden kzl bir erit gibi geer.Dinin Rol"nsan pek mecnundur. Bir sinek kurdunu nasl yaratacan bilmez, amagider dzineyle Tanr yaratr." (Montaigne)"Tm mitoloji, doa glerine, hayal gcnde ve hayal gcyle baskn kar,hakim olur ve ekil verir; bu bakmdan onlar zerinde gerek hakimiyetin

kp geliiyle birlikte kaybolup gider." (Marx)Hayvanlarn dini yoktur ve gemite bunun insanlar ve "yaratklar"arasndaki asl fark oluturduu sylenirdi. Ama bu yalnzca insanlarnkelimenin tam anlamnda bilince sahip olduunu sylemenin baka biryoludur. Son yllarda nsann zel ve biricik bir Mahlk olduu dncesinekar bir tepki olumutur. nsann hayvandan gelimi olmas ve pek oknemli noktada hayvan niteliini barndrmas anlamnda bu phesizdorudur. Hayvanlarla birok bedensel ilevi paylamak bir yana, insanlarve empanzeler arasndaki genetik farkn yzde ikiden az olmas,

yaratllarn samalklarn parampara eden bir yanttr.Bonobo empanzeleriyle yaplan son aratrmalar, insana en yaknprimatlarn baz bakmlardan22 of 287Akln syaninsan ocuununkine benzeyen bir zihinsel aktiviteye yetenekli olduklarnpheye yer brakmayacak biimde kantlamtr. Bu, yksek primatlarlainsanlar arasndaki akrabaln arpc bir kant olsa da analoji buradakmeye balar. Deneycilerin tm abalarna ramen esir bonobolarkonuamamlar ya da erken hominidlerce yaratlan en basit aletlere bilebir nebze olsun benzer bir ta alet yapamamlardr. nsanlarlaempanzeler arasndaki yzde ikilik genetik fark, hayvanla insan arasndakinitel sramay gstermektedir. Bu bir Yaratc sayesinde deil, el emeiaraclyla beynin gelimesi sayesinde olmutur.En basit ta aletleri yapma becerisi dahi ok yksek bir zihinsel beceri vesoyut dnce dzeyi gerektirir. Doru trden talar seip dierlerinieleme becerisi, darbeyi indirecek doru ann seimi ve tam tamna dorumiktarda g uygulama; bunlar yksek derecede karmak zihinseleylemlerdir. Bunlar en ileri primatlarda bile bulunmayan bir planlama ve


32/462

ngr seviyesi anlamna gelir. Ne var ki, ta aletlerin kullanm ve retimibilinli planlamann rn deil, zorunluluun insann uzak atalarnadayatt bir eydi. nsanl yaratan bilin deil, byk bir beyne,konumaya ve din de dahil kltre yol aan insan varlnn zorunlu

koullardr.Dnyay anlama ihtiyac hayatta kalma ihtiyacna sk skya baldr. Kalnderili l hayvanlar kesip bierken ta yontucular kefeden erkenhominidler, bu zengin ya ve protein kaynana ulama ansndan mahrumolanlara kar byk bir avantaj saladlar. Ta aletlerinimkemmelletiren ve en iyi malzemeleri nerede bulacan kefedenlerinhayatta kalma ans, bunlar yapmayanlara gre daha fazla oldu. Tekniingelimesi zihnin genilemesini salad ve kendi yaamlarna hkmeden doaolaylarn aklama ihtiyacn dourdu. Atalarmz milyonlarca yl sren

deneme ve yanlmayla, olaylar arasnda belirli ilikiler kurmaya baladlar.Soyutlamalaryapmaya, yani deneyim ve pratikten genellemeler karmayabaladlar.Dncenin varlkla ilikisi sorunu yzyllardr felsefenin ana sorunuolmutur. nsanlarn ou bu sorunun dncesini bile akllarnagetirmeksizin yaamlarn gayet mutlu biimde srdrrler. En kk birzorluk olmakszn dnr ve davranrlar, konuur ve alrlar. Dahas,pratikte kopmaz biimde birbirine bal olan en temel iki insan etkinliinibirbiriyle uyumsuz addetmek akllarna bile gelmez. Biyolojik olarak

belirlenen basit tepkileri bir kenara brakrsak, en temel davran bile birpara dnmeyi gerektirir. Bu bir dereceye kadar sadece insanlar iindeil hayvanlar iin de dorudur, mesel bir fare iin pusuya yatm kedigibi. Ama insandaki dnme ve planlamann tipi, en ileri insansmaymunlarn zihinsel faaliyetlerinden bile nitel olarak yksek birkarakterdedir. Bu olgu, insanlara duyularmzla elde ettiimizin ok dahatesine geme olanan salayan soyut dnce yeteneine ayrlmazbiimde baldr. Sadece gemie ilikin deil (hayvanlarn da belleivardr, kpein sopa imgesiyle sinmesinde olduu gibi) gelecee ilikindurumlar da tasarlayabiliyoruz. Karmak durumlar ngrebiliyor,planlayabiliyor ve bylece sonucu ve bir lde kendi kaderimizibelirleyebiliyoruz. Normalde bunu aklmza getirmesek de bu, insanldoann geri kalanndan ayran dev bir adm temsil etmektedir. "nsanmuhakemesinin ayrt edici yan" diyor Profesr Gordon Childe, "bakaherhangi bir hayvann muhakemesine nazaran mevcut fiili durumunmuazzam lde uzana gidebilmesidir." [1] Bu yetenekten, uygarln tmok ynl rnleri fkrr; kltr, sanat, mzik, edebiyat, bilim, felesefe,din. Ayrca bunlarn gkten inmeyip milyonlarca yllk gelimenin rnolduunu varsayyoruz.


33/462

Yunan filozofu Anaksagoras (.. 500-428) parlak bir karsamayla,insann zihinsel geliiminin ellerin zgrlemesine bal olduunusylemitir. nemli makalesi Maymundan nsana Geite Emein Rol'ndeEngels bu geiin nasl baarldn kesin biimde gsterir. Elleri emek iin

zgrletiren dik duruun ve baparma dier parmaklarla kar karyakonumlandrarak kavramay olanakl klan ellerin biiminin, sonradan beyningeliiminin ana uyarcs olan alet yapmnn fizyolojik nkoullar olduunugsterir. Dnceden koparlmas mmkn olmayan konuma da bizatihitoplumsal retimin gereklerinden, ibirlii yoluyla karmak fonksiyonlarngerekletirilmesi ihtiyacndan doar. Engels'in bu teorileri, insansmaymunlarn daha nceleri dnldnden ok daha erken bir tarihteAfrika'da ortaya ktn ve beyinlerinin modern empanzelerinkinden hide byk olmadn gsteren paleontolojinin* en son keifleriyle arpc

biimde dorulanmtr. Demek ki, beynin geliimi alet retiminden sonrave onun bir sonucu olarak gelmektedir. Bu bakmdan "balangta Szvard" doru deildir, aksine Alman airi Goethe'nin iln ettii gibi"balangta Eylem vard."Soyut dnce yetenei dilden ayr tutulamaz. nl prehistoryac GordonChilde u sonuca23 of 287Akln syanvaryor:

Muhakeme ve empanzeninki de dahil dnme dediimiz her eyin,psikologlarn imgededikleri zihinsel ilemleri iermesi gerekir. Grsel birimgenin, diyelim bir muzun zihinsel resminin, her zaman belirli bir yerdekibelirli bir muzun resmi olmas riski vardr. Bir szck ise aksine,akland gibi, her gerek muza bireyselliini veren tam da o arzizellikleri eledii iin daha genel ve soyuttur. Szcklerin zihinsel imgeleri(sesin ya da o sesi karrken zorunlu olan kas hareketlerinin resimleri)dnmeye elik eden uygun karlklarn olutururlar. Bunlarn yardmyladnme zorunlu olarak, tam da hayvan dnmesinin yoksun grndsoyutluk ve genellik niteliine sahiptir. nsanlar, "muz" denilen nesnelersnf hakknda dnebilir ve konuabilirken, empanzeler "o borununiindeki o muz"un tesine asla gemezler. Bylelikle, dil denen toplumsalara, tumturakl biimde "insann somuta tutsaklktan kurtuluu" diyetanmlanan eye katkda bulunmutur. [2]lk insanlar uzun bir zaman srecinden sonra, mesel, bir bitki ya da birhayvan genel dncesini oluturdular. Bu, ok sayda bitki ve hayvanadnk somut gzlemlerden dodu. Ama biz "bitki" genel kavramnavardmzda, artk nmzde u ya da bu iei yahut aly deil, bunlarnhepsinde ortak olan grrz. Bir bitkinin varlnn en derinindeki zn


34/462

kavrarz. Bununla karlatrldnda tek tek bitkilerin zel nitelikleriikincil ve geici olarak grnr. Kalc ve evrensel olan, genel kavramdaierilmektedir. Aslnda belirli iekler ve allar dnda bitki denen eyiasla gremeyiz. Bu zihnin bir soyutlamasdr. Yine de bu, tm ikincil

zelliklerinden soyulduunda bitkinin doas iin temel olann daha derin vedaha doru bir ifadesidir.Ne var ki ilk insanlarn soyutlamalar bilimsel bir nitelik tamaktan uzakt.Bu aklamalar yalnzca deneysel araylard, bir ocuun izlenimleri gibi;kimi zaman yanl olabilen, ama her zaman cesur ve hayalgc kuvvetlingrler, hipotezler. Uzak atalarmz iin gne zaman zaman onlar stanve zaman zaman da yakan byk bir varlkt. Yer uyuyan bir devdi. Ate,dokunduklarnda onlar sran vahi bir hayvan. lk insanlar gk grltsve imee tank oldular. Bu onlar korkutmu olmaldr, tpk bugn

hayvanlar ve insanlar korkuttuu gibi. Ama hayvanlardan farkl olarakinsanlar olayn genel bir aklamasn aradlar. Herhangi bir bilimsel bilgininyokluunda aklama, deimez biimde doast bir aklama oldu;ekiciyle rs dven bir tanr. Bu tr aklamalar bize, ocuklarn naifaklamalar gibi yalnzca gln grnr. Ancak, o dnemde bunlar sonderece nemli hipotezlerdi; insanlarn dolaysz deneyimden ayrt ettii veondan tmyle ayr bir ey olarak grd olayn aklc bir nedenini bulmaabas.Erken dinin en karakteristik biimi animizmdir:canl ya da cansz her eyin

bir ruhu olduu anlay. Kafasn arpt masaya tokat atan ocukta dabenzer tipte bir tepki grrz. Ayn ekilde ilk insanlar, ve bugnk bazkabileler de, kesmeden nce aacn ruhundan kendilerini affetmeleriniisterler. Animizm, insanln kendisini hayvan dnyasndan ve geneldedoadan henz tamamen ayrmad bir dneme aittir. nsanlarnhayvanlarn dnyasna olan yaknlklarna, atlarn, geyik ve bizonun modernsanatlar tarafndan bir daha asla yakalanamayacak olan bir doallklaresmedildikleri maara sanatnn tazelii ve gzellii tanklk eder. Bu, birdaha geri getirilemeyecek olan insan soyunun ocukluk dnemiydi. Bu uzakatalarmzn psikolojisini yalnzca hayal edebiliriz. Ama paleontolojininkeiflerini antropolojiyle birletirerek, iinden ktmz dnyay enazndan taslak olarak yeniden kurmamz mmkndr.By ve dinin kkenlerini aratran klasik antropoloji almasnda SirJames Frazer unlar yazyor:Bir vahinin, daha gelikin insanlarn doa ve doast arasnda izdiiayrm anlamas pek zordur. Ona gre dnya byk lde doast glertarafndan, yani kendisininki gibi itkiler ve drtlerle hareket eden, yinekendisi gibi, kendisine yaplan merhamet, umut ve korku arlarna gredavranmaya msait kiisel varlklar tarafndan iletilmektedir. Byle


35/462

tasavvur edilen bir dnyada doann gidiini kendi yararna etkileme gcona snrsz grnr. Dualar, vaatler ve tehditler, tanrlardan iyi havakoullar ve bol mahsul koparmasn salayabilir; ve eer bir tanr, zamanzaman onun da inand gibi, onun kendi kiiliinde yeniden canlanacak

olursa, o zaman daha yksek hibir varla bavurma ihtiyac duymaz;kendisinin ve hemcinslerinin24 of 287Akln syanmutluluunu arttrmak iin gerekli tm gleri kendisinde toplamtr. [3]Ruhun bedenden ayr ve bamsz olduu anlay vahiliin en uzakdnemine kadar uzanr. Bunun temeli ok aktr. Biz uyurken ruh bedeniterk edip ryalarda gezinir. Geniletme yoluyla, lm ve uyku arasndakibenzerlik (Shakespeare "lmn ikinci beni" diyordu), ruhun lmden sonra

da varolmay srdrebildii fikrine ilham vermitir. Bylece ilk insanlarkendi ilerinde kendi bedenlerinden ayr bir ey olduu sonucuna vardlar.Bu, bedene komuta eden ve her trden inanlmaz eyi, beden uyurken bileyapabilen ruhtur. Bu insanlar yine bilgece szlerin yal insanlarn azndanktna dikkat ederek, beden lrken ruhun yaamaya devam ettiisonucuna vardlar. Gme fikrine alkn insanlar iin lm, yolculuk iinyiyecek ve gerelere de ihtiya duyan ruhun g olarak grld.nceleri sabit bir mekn olmayan ruhlar, ounlukla bir skntya yolaarak salt gezinti yapyor ve yaayanlar onlarn huzura erdirilmesi iin

olaanst mesafelere gitmeye zorluyorlard. te burada dinselseremonilerin kkenini gryoruz. Sonu olarak bu ruhlarn yardm duaaraclyla elde edilebilirdi. Bu aamada din (by), sanat ve bilim ayrmdeillerdi. Kendi evreleri zerinde gerek hakimiyet kurma aralarndanyoksun olan ilk insanlar, amalarna doayla byye dayal bir iliki kurarakve bylece onu kendi iradelerine tbi klarak ulamaya altlar. lkinsanlarn kendi ruh-tanrlarna ve fetilerine kar tavrlar son derecepratikti. Dualarn niyeti sonu elde etmekti. Bir insan kendi elleriyle birput yapar ve onun nnde yere kapanrd. Ama arzu edilen sonu gelmezse,yakar yoluyla almay beceremedii eyi iddet yoluyla ekip karmak iinputa lnet okur ve ona vururdu. Ryalar ve hayaletlerin bu ilgindnyasnda, ya da bu din dnyasnda, ilkel akl, olan biten her eyigrnmeyen ruhlarn ii olarak gryordu. Her al ve aknt, dost ya dadman bir canl yaratkt. Her ansl olayn, her ryann, ar ya daduyumun sebebi bir ruhtu. Dinsel aklamalar, doa yasalarna dair bilgieksikliinin brakt boluu doldurdu. lm bile doal bir olay olarakdeil, tanrlara kar ilenmi bir suun sonucu olarak grld.nsan soyunun varoluunun byk blmnde insanlarn zihinleri bu treylerle dolu olmutur. stelik bu yalnzca, insanlarn ilkel toplumlar olarak


36/462

grmekten holand toplumlarla snrl kalmamtr. Ayn tr batl inanlarbiraz farkl klklar altnda bugn de varolmay srdryorlar. Uygarlnince cils altnda, kkleri, yar unutulmu fakat alt edilmemi uzakgemite olan ilkel akld eilimler ve fikirler gizlenmektedir. nsanlar

kendi varolu koullar zerinde sk bir denetim kurmadka da, bunlarnkk, nihayetinde insan bilincinden kaznmayacaktr.blmFrazer ilkel toplumda kol ve kafa emeinin birbirinden ayrlmasnn,amaz biimde bir rahipler, amanlar ya da bycler kastnn oluumuylabalantl olduuna iaret etmektedir:Toplumsal ilerleme, bildiimiz gibi, asl olarak ilevlerin art ardafarkllamasndan, ya da daha basit ifadeyle iblmnden olumaktadr.lkel toplumda i, hepsi birbirine benzeyen insanlar tarafndan yaplr ve

hepsi e derecede ya da neredeyse e derecede kusurlu olan insanlartarafndan farkl ii snflar arasnda kademeli olarak datlr ve gitgidekusursuz biimde yerine getirilir; ve onun uzmanlam emeinin maddi yada maddi olmayan rnleri herkese blld lde, btn toplulukartan uzmanlamadan yararlanr. imdi bycler ya da tp adamlar,toplumun evriminde en eski zanaatkr ya da mesleki snf oluturuyorgrnyorlar. Bildiimiz her vahi kabilede bycler bulunmutur; veAvustralya aborijinleri gibi en aa vahiler arasnda bunlar varolanyegne mesleki snftrlar. [4]

Ruhu bedenden, zihni maddeden, dnmeyi eylemden ayran dalizm,toplumsal evrimin verili bir aamasnda iblmnn gelimesiyle gl biritilim kazand. Toplumun snflara blnmesiyle akan bir olgu olan kafave kol emei arasndaki ayrlma, insann geliiminde byk bir atlm ifadeeder. Toplumda ilk kez bir aznlk, zorunlu ihtiya maddelerini temin iinalma zorunluluundan kurtulmutu. Bu en deerli nesneye, serbestzamana sahip olmak, insanlarn yaamlarn yldzlarn incelenmesineadayabilecekleri anlamna geliyordu. Alman materyalist filozofu LudwigFeuerbach'n aklad gibi, gerek teorik bilim kozmolojiyle balar:25 of 287Akln syanHayvan yalnzca yaam dorudan etkileyen n duyumsar; ama insan, onuniin fiziksel olarak farksz olan en uzak yldzn nn alglar. Sadece insankatksz olarak zihinsel, kar salamaktan uzak zevk ve tutkulara sahiptir;sadece insann gz teorik enlikler yapar. Yldzl gklere bakan, o akilitlenen gz, yerle ve onun zorunluluklaryla ortak hibir noktas olmadiin, e derecede yararsz ve zararszdr. Bu gz o kta kendi doasn,kendi kkenini grr. Gz doas gerei gkseldir. O yzden insan kendisiniyalnzca gzle yerden yukar ykseltir; o yzden teori gkleri dnmekle


37/462

balar. lk filozoflar astronomlard. [5]Bu olgu, bu ilk aamada her ne kadar dinle ve bir rahip kastnn istek vekarlaryla i ie idiyse de, ayn zamanda insan uygarlnn douuanlamna geliyordu. Bunu anlayan Aristoteles de unu yazmt:

Dahas bu teorik sanatlar, insanlarn bol serbest zamana sahip olduuyerlerde ortaya kmtr: rnein matematik, zorunlu serbest zamannnimetlerinden faydalanan Msr'da ortaya kmtr. [6]Bilgi bir iktidar kaynadr. Sanatn, bilimin ve devletin bir aznlntekelinde olduu her toplumda, bu aznlk bu iktidar kendi karlar iinkullanr ve suiistimal eder. Nil'in yllk takn, mahsul ona bal olan Msrinsan iin bir lm kalm sorunuydu. Msrl rahiplerin astronomikgzlemler temelinde Nil'in ne zaman kylarna taacan ngrmeyetenekleri, onlarn toplum zerindeki prestij ve iktidarlarn byk lde

arttrm olmaldr. En gl bulu olan yazma sanat, rahip kastnnkskanlkla korunan srryd. Ilya Prigogine ve Isabelle Stengers'inyorumlad gibi:Yazy Smerler kefetmiti; Smerli rahipler gelecein u andaetrafmzda olup biten olaylarda gizlice yazlm olabileceinidnyorlard. Hatta bu inanc birtakm bysel ve aklc eler dekatarak sistematize etmilerdi. [7]blmnn daha da gelimesi, entelektel elit ile insanln el emeinemahkm ounluu arasnda, kpr kurulmas olanaksz bir yarlmaya yol

at. Entelektel, ister Babilli rahip olsun ister modern teorik fiziki,sadece bir tr emei, zihinsel emei bilir. Bu sonuncularn "kaba" elemeine stnl binlerce yldr derinlere iler ve bir nyarg gcnekavuur. Dil, szckler ve dnceler, mistik glerle donatlr. Kltr,kendi srlarn kskana koruyan ve kendi konumunu kendi karlarnakullanp suiistimal eden ayrcalkl bir elitin tekeli olur.Eski devirlerde entelektel aristokrasi fiziksel emee duyduukmsemeyi gizleme gerei duymuyordu. .. 2000 dolaylarnda yazlmolan ve Meslekler zerine Hicivadyla bilinen bir Msr metninden alnmaaadaki parann, bir babann, yazc olarak eitim grmek zere YazOkuluna gnderdii oluna yapt hararetli tavsiyelerden olutuudnlmektedir:alan adamn nasl altn grdm; sen kalbini yazmaya vermelisin. Veben bir insann kendi ykmllklerinden nasl kurtarlabileceini degzledim; unutma, yazmaktan daha stn hibir ey yoktur...Metal iisini frnnn aznda alrken grdm. Parmaklar sankitimsahlar gibiydi; balk yumurtasndan daha iren kokuyordu ...Kk inaat iisi amur tar ... amur inemekten dolay asmalardan yada domuzlardan daha pistir. Kyafetleri kaba ve amurludur.


38/462

Ok yapcs [ta ular temin etmek iin] le ktnda ok sefildir.Yapt iin [deerinden] daha fazlasn eeine verir...amarc adam timsahlarn yanbanda nehir kysnda amar ykar ...Sakn aklndan karma, patronu olmayan meslek yoktur; yazcdan baka:

patron odur ...Sakn aklndan karma, Kraln Evi'ndeki yiyecekten -yaam, zenginlik,salk!- mahrum kalan yazc yoktur ... Onun babas ve annesi, bu hayatyolunda azimli olmas iin tanrya krederler. Bunlar aklndan karma,sana ve senin ocuklarnn ocuklar nne [bunlar koydum.] [8]26 of 287Akln syanAyn tavr Yunanllar arasnda da hakimdi. Ksenophon yle diyor:Mekanik iler denilen iler, toplumsal bir damga tarlar ve bizim

kentlerimizde lekelenmilerdir, nk bu iler onlarla uraanlarn ya daonlara gzetmenlik edenlerin bedenlerini, onlar eve kapal, hareketsiz birhayata ve baz durumlarda tm gn atein banda geirmeye zorlayarakhasara uratr. Bu fiziksel yozlama ruhun da bozulmasna yol aar. Dahada tesi, bu ilerde alan iilerin arkadalk ya da yurttalk grevleriniyapmalar iin zamanlar yoktur. Sonu olarak onlara, kt arkadalar vekt yurtseverler gzyle baklr ve baz kentlerde, zellikle savakentlerinde, bir yurttan mekanik iler yapmas yasal deildir. [9]Kafa ve kol emei arasndaki kkl ayrma fikirlerin, dncelerin ve

szcklerin bamsz bir varl olduu yanlsamasn derinletirir. Tmdinin ve felsefi idealizmin altnda bu yanl anlay yatar.Kendi suretinde insan yaratan tanr deildir, aksine tanrlar kendi suretve benzeyilerinde yaratan insanlardr. Ludwig Feuerbach, kularn bir diniolsayd tanrlarnn kanatl olacan sylyordu. "Din, kendi anlay veduygularmzn bize bamsz ve dmzda varlklar olarak grnd birryadr. Dinsel akl zne ve nesne arasnda ayrm yapmaz, phedenmuaftr; baka eyleri kendisinden ayrt etme yetisinden yoksundur, amakendi tahayyllerini kendi dnda ayr varlklar olarak grme yetisinesahiptir." [10] Kolophon'lu Ksenophanes de bunu anlamt: "Homeros veHesiodos, insanlar arasndaki btn utan verici ve onursuz ileri tanrlaraatfetmitir: alp rpma, zina ve birbirini kandrma ... Etiyopyallar kenditanrlarn siyah ve kalkk burunlu yaparlar, ve Trakyallar da gri gzl, kzlsal... Eer hayvanlar da insanlar gibi resim veya baka eyleryapabilselerdi, atlar ve kzler de kendi tanrlarn kendi suretlerindeyaparlard." [11]Neredeyse tm dinlerde varolan yaratl efsaneleri, amaz biimdeimgelerini gerek hayattan alrlar, rnein, ekilsiz kile ekil verenmleki imgesi. Gordon Childe'n dncesine gre, ilk kitap Tekvindeki


39/462

Yaratl hikyesi, Mezopotamya'da "Balangta" topran gerektensulardan ayrlm olduu, ama bunun ilhi mdahaleyle olmad olgusunuyanstyordu:zerinde byk Babil kentlerinin ykselecei toprak kelimenin tam

anlamyla yaratlmalyd; Kutsal Kitapta ad geen Erek'in tarih ncesihabercisi, alviyal amur zerine aprazlama yatrlan sazlklardan oluanbir tr platform zerine ina edilmiti. branilerin Tekvinkitab, biziSmer'in ok daha eski ve bozulmam haline ilikin gelenekler hakkndabilgilendirmitir: su ve kuru toprak arasndaki snrn hl akkan olduubir "kaos". "Yaratl"taki temel hadiselerden birisi bu unsurlarnayrmasdr. Oysa topra yaratan tanr deil bizzat proto-Smerlerdi;tarlalar sulamak ve batakl kurutmak iin kanallar atlar; insanlar vehayvanlar sulardan korumak iin bentler ve yksek platformlar ina

ettiler; sert sazlklar ilk kez aarak bunlar arasndaki kanallarkefettiler. Bu mcadelenin ansnn geleneklerde inatla yaamas, eskiSmerlilerin iine dtkleri zorluun ls hakknda bir fikir verir. Eldeettikleri dl ise, besleyici hurmalarn salama balanm mahsul,akalanm tarlalardan bol rn ve srler iin srekli otlaklard.nsann dnyay ve onun iinde kendi yerini aklama yolundaki en eskiabalar mitolojiyle i ie gemitir. Babilliler tanr Marduk'un, toprasudan, g de yerden ayrarak, Kaosun iinden Dzen yarattnainanyorlard. Yahudiler Kutsal Kitabn Yaratl mitini Babillilerden ald ve

sonra da Hristiyan kltrne aktard. Bilimsel dncenin gerek hikyesi,erkeklerin ve kadnlarn mitolojiden vazgemesiyle ve tanrlar arayakartrmadan, doann aklc bir tasarmna varmak iin abagstermesiyle balar. O andan itibaren, insanln maddi ve maneviesaretten kurtulu iin gerek mcadelesi balar.Felsefenin ortaya kmas insan dncesinde gerek bir devrimi temsileder. Modern uygarln byk blm gibi, biz de onu eski Yunanllaraborluyuz. Hintliler, inliler ve daha sonra Araplar tarafndan nemliilerlemeler kaydedilmi olmasna ramen, Rnesansa kadar olan dnemdefelsefe ve bilimi en yksek noktasna karanlar Yunanllard. .. 7.yzyln ortalarndan itibaren drt yzyllk dnemin Yunan dnce tarihi,insanlk tarihinin en etkileyici sayfalarndan birini oluturur.Materyalizm ve dealizm27 of 287Akln syanYunanllardan ta bugne kadar tm

alan woods aklın İsyanı

Documents