สถานการณ์การพัฒนาระบบบริการปฐมภูมิthaiichr.org/wp-content/uploads/2019/01/20190107_090737.pdf ·...

สถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภม พ.ศ.2547 – 2558

ผเขยน : แพทยหญงสพตราศรวณชชากร

นางทศนยญาณะ

นางบ�ารงชลอเดช

นางสาวพฤกษาบกบญ

ประสานงาน : นางสาวพฤกษาบกบญ

พมพครงแรก : สงหาคม2558 จ�านวนพมพ : 5,000เลม

พมพท : บรษทสหมตรพรนตงแอนดพบลสซงจ�ากด

โทรศพท029038257-9

จดพมพและเผยแพรโดย : มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน(มสพช.)

126/749หม5หมบานการเคหะนนทบรซอยสขาประชาสรรค

ต�าบลปากเกรดอ�าเภอปากเกรดจงหวดนนทบร11120

โทรศพท025380719

สนบสนนโดย : สถาบนวจยระบบสาธารณสข(สวรส.)

ดาวนโหลดเนอหาไดท : www.thaiichr.org

ISBN : 978-616-7854-05-2

ค�าน�า ระบบบรการปฐมภม ในประเทศไทย ไดมการพฒนามาเปนระยะเวลานาน ตงแตยคการพฒนา

สาธารณสขมลฐานทเนนท�าใหประชาชนเขาถงบรการสขภาพพนฐานไดเพมขน และพฒนาตอเนองมาเปน

ทศวรรษการพฒนาสถานอนามยทเนนการสรางโครงสรางระบบบรการสขภาพทเปนดานแรกใหมความทวถงในทก

ภมภาคในชวงระยะ10กวาปหลงนทเนนการพฒนาเพอเพมคณภาพของหนวยบรการปฐมภมใหเปนทยอมรบ

มากขน มกระบวนการพฒนาในลกษณะทเนนความส�าคญของการพฒนาใหหนวยบรการปฐมภมมเอกลกษณ

และมคณสมบตจ�าเพาะและเปนจดคานงดส�าคญของการพฒนาคณภาพระบบบรการสขภาพ ไมดอยกวาหนวย

บรการสขภาพในระดบอนๆมการก�าหนดคณลกษณะของหนวยบรการปฐมภมและหนวยบรการประจ�าภายใต

การปฏรประบบบรการสขภาพ มการสนบสนนงบประมาณตามระบบหลกประกนสขภาพแหงชาตเปนลกษณะ

เหมาจายตอหว และใหประชาชนขนทะเบยนการรบบรการสขภาพกบหนวยบรการประจ�าและหนวยบรการ

ปฐมภมทชดเจนรวมทงขยายการพฒนาไปถงหนวยบรการสขภาพในสงกดอนๆนอกกระทรวงสาธารณสขดวย

ซงถอวาระบบบรการปฐมภมมพฒนาการมาอยางตอเนองชาเรวตางกนและเนนหนกตางกนในแตละชวงระยะ

ในระยะทผานมา สถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชนไดรวบรวมขอมลเพอตดตามสถานการณ

ระบบบรการปฐมภมเปนระยะๆในป2551,2553,2554และในป2558นกระทรวงสาธารณสขไดก�าหนดให

มการจดท�าแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาระบบบรการปฐมภมในระยะพ.ศ.2559-2568จงไดรวบรวมขอมล

สถานการณระบบบรการปฐมภมอกครงอยางเรงดวนเพอใชประกอบการท�าแผนการพฒนาแผนยทธศาสตรฯน

สถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภมป2558นมาจากการรวบรวมเอกสารรายงานทเปนขอมล

ทตยภมเอกสารการประชมและรายงานผลการด�าเนนการจากหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาระบบบรการ

ปฐมภมทงภายในและภายนอกกระทรวงสาธารณสข โดยขอมลสวนใหญน�ามาจากการวเคราะหฐานขอมลของ

กระทรวงสาธารณสข (กสธ.) ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) องคกรทด�าเนนงานวจยเฉพาะ

ประเดนทเกยวกบการพฒนาระบบบรการปฐมภม ตลอดจนองคกรวชาชพตางๆ ซงอาจมขอจ�ากดในดานความ

สมบรณบางสวนอกทงขอมลทมในชวงระยะเวลาทตางกนแตนาจะแสดงทศทางแนวโนมของสถานการณได

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน(มสพช.)ในฐานะผด�าเนนการจดท�าเอกสารสถานการณ

การพฒนาระบบบรการปฐมภมพ.ศ.2547-2558หวงเปนอยางยงวาเอกสารฉบบนจะเปนขอมลพนฐานส�าคญ

ทใชเปนเอกสารน�าเขา และใชอางองประกอบการจดท�าแผนทศวรรษการพฒนาระบบบรการปฐมภม และเปน

ฐานในการสนบสนนการพฒนาระบบบรการปฐมภมในระดบตางๆตอไป

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน(มสพช.)

สงหาคม2558

ก

หนา

ค�าน�า.................................................................................................................................................................................ก

สารบญ.............................................................................................................................................................................ข

สารบญตาราง...................................................................................................................................................................ค

สารบญแผนภาพ...............................................................................................................................................................ง

ความส�าคญและทมาแผนยทธศาสตรทศวรรษการพฒนาระบบบรการปฐมภม(พ.ศ.2559–2568)..............................7

สถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภมในระยะทผานมา(ชวงระยะ2547-2558)...................................................11

1.ลกษณะของสถานบรการและการจดเครอขายบรการปฐมภม....................................................................11

2.การบรหารจดการเครอขายปฐมภม...........................................................................................................15

3.สถานการณดานคณคาและศกดศรของบรการปฐมภม..............................................................................17

4.สถานการณดานก�าลงคนในหนวยบรการปฐมภมสงกดกระทรวงสาธารณสข...........................................19

ประเภทและจ�านวนบคลากรทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม..............................................................23

5.ดานการท�างานกบภาคชมชนและองคการปกครองสวนทองถน................................................................36

6.สถานการณกลไกและระบบสนบสนน.......................................................................................................38

7.สถานการณการจดการสนบสนนดานงบประมาณ......................................................................................39

8.สถานการณดานความรและเทคโนโลย.......................................................................................................41

9.สถานการณผลงานและคณภาพการด�าเนนงาน........................................................................................42

10.ผลงานดานบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค...................................................................................45

สารบญ

ข

หนา

ตารางท 1 รอยละของหนวยบรการประจ�าและหนวยบรการปฐมภมทงหมด

ป2556–2558ในสงกดตางๆภายใตระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต....................................13

ตารางท 2 จ�านวนประชากรตอ1หนวยบรการปฐมภมในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต

ป2558จ�าแนกตามเขตบรการสขภาพและสงกดของหนวยบรการ..............................................14

ตารางท 3 ลกษณะระบบสนบสนนการท�างานของทมหมอครอบครว

ระดบต�าบลโดยทมระดบอ�าเภอ......................................................................................................17

ตารางท 4 จ�านวนบคลากรสาธารณสขของสถานอนามย(รพ.สต.)รายภาคป2554....................................19

ตารางท 5 การกระจายตามรายภมภาคของบคลากรประจ�าสถานอนามย(รพ.สต.)

ระหวางป2543–2553................................................................................................................19

ตารางท 6 การกระจายของแพทยเวชศาสตรครอบครวทปฏบตงานจรง

ในสงกดของส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข...........................................................................25

ตารางท 7 รปแบบฝกอบรมและพฒนาแพทยเวชศาสตรครอบครว.................................................................26

ตารางท 8 สดสวนทนตแพทย(ทกสงกด)ตอประชากรจ�าแนกตามเขตบรการสขภาพ

และกรงเทพมหานครป2557.......................................................................................................29

ตารางท 9 สดสวนทนตาภบาลตอประชากรจ�าแนกตามเขตบรการสขภาพ

และกรงเทพมหานครป2557.......................................................................................................29

ตารางท 10 จ�านวนและรอยละโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล/ศนยสขภาพชมชนเมอง

ทมทนตาภบาลปฏบตงานป2557.................................................................................................30

ตารางท 11 จ�านวนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย..................................................................................32

ตารางท 12 จ�านวนและประเภทการประกอบโรคศลปะของการแพทยแผนไทย

และแพทยแผนไทยประยกต...........................................................................................................33

ตารางท 13 จ�านวนหนวยบรการทใหบรการแพทยแผนไทยป2556................................................................34

ตารางท 14 สดสวนจ�านวนโครงการในแตละประเภทการใชงบประมาณ

กองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถน2549–2557...............................................................37

ตารางท 15 การจดสรรงบประมาณเพอสนบสนนระบบบรการปฐมภมป2550–2558.................................39

ตารางท 16 สรปวงเงนของระดบบรการทไดรบงบประมาณรายการงบลงทนคาครภณฑทดน

และสงกอสรางงบประมาณรายจายประจ�าปพ.ศ.2556-2559........................................................40

ตารางท 17 ผลการด�าเนนงานตามตวชวดการบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคป2557..........................46

สารบญตาราง

ค

หนา

แผนภาพท 1 แนวโนมจ�านวนหนวยบรการประจ�าภาครฐและเอกชนป2547–2558

ภายในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต......................................................................................12

แผนภาพท 2 จ�านวนหนวยบรการปฐมภมภาครฐและเอกชนป2547–2558

ภายในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต......................................................................................13

แผนภาพท 3 การกระจายตามรายภมภาคของบคลากรประจ�าสถานอนามย(รพ.สต.)

ระหวางป2543–2553................................................................................................................20

แผนภาพท 4 ผลการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนหนวยบรการปฐมภมป2552–2558.................................21

แผนภาพท 5 ผลการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนหนวยบรการประจ�าป2552–2558..................................21

แผนภาพท 6 รอยละหนวยบรการปฐมภมทบคลากรประจ�าผานเกณฑขนทะเบยนสปสช.

ป2551–2558.............................................................................................................................22

แผนภาพท 7 รอยละหนวยบรการปฐมภมทมบคลากรผานเกณฑขนทะเบยนสปสช.

ป2553-2557...............................................................................................................................23

แผนภาพท 8 จ�านวนพยาบาลวชาชพทปฏบตงานในระบบบรการปฐมภมป2549–2555...............................27

แผนภาพท 9 แสดงจ�านวนทนตบคลากร(ทกสงกด)ทงประเทศและรอยละของทนตแพทย

จ�าแนกตามสงกดป2545–2557................................................................................................28

แผนภาพท 10 จ�านวนนกกายภาพบ�าบดและนกจตวทยาทปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชน

ป2550-2557................................................................................................................................31

แผนภาพท 11 แสดงจ�านวนผใหบรการแพทยแผนไทยป2555...........................................................................35

แผนภาพท 12 จ�านวนกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนป2549–2557................................................36

แผนภาพท 13 สดสวนจ�านวนโครงการในแตละประเภทการใชงบประมาณ

กองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนป2549–2557...........................................................36

แผนภาพท 14 งบประมาณจายรายหวกองทนหลกประกนสขภาพแหงชาต

ป2549–2557.............................................................................................................................39

แผนภาพท 15 สดสวนงบสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคป2546–2558.......................................................40

แผนภาพท 16 จ�านวนและอตราการใชบรการผปวยนอกของผมสทธในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต

ปงบประมาณ2546–2557.........................................................................................................42

แผนภาพท 17 สดสวนการใชบรการผปวยนอกจ�าแนกตามประเภทหนวยบรการ

ปงบประมาณ2546–2557..........................................................................................................43

แผนภาพท 18 อตราการใชสทธหลกประกนสขภาพแหงชาตเมอมการใชบรการ

แบบผปวยนอกและผปวยใน..........................................................................................................44

แผนภาพท 19 สดสวนการเลอกใชบรการในหนวยบรการแบบผปวยนอกและผปวยใน

ของประชาชนสทธหลกประกนสขภาพแหงชาต..............................................................................45

แผนภาพท 20 อตราการรบไวรกษาในโรงพยาบาลของผปวย

กลมโรคทควรรกษาแบบผปวยนอกACSCสทธUCปงบประมาณ2548–2557.....................48

สารบญแผนภาพ

ง

เอกสารสถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภม มาจาก

การรวบรวมเอกสารรายงาน เอกสารการประชม และรายงานผล

การด�าเนนการจากหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาระบบบรการ

ปฐมภมทงภายในและภายนอกกระทรวงสาธารณสข โดยขอมล

สวนใหญน�ามาจากการวเคราะหฐานขอมลของกระทรวงสาธารณสข

(กสธ.) ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) องคกรท

ด�าเนนงานวจยเฉพาะประเดนทเกยวกบการพฒนาระบบบรการปฐมภม

ตลอดจนองคกรวชาชพตางๆ ทงนเพอใหเปนเอกสารน�าเขา และใช

อางองประกอบการจดท�าแผนทศวรรษการพฒนาระบบบรการปฐมภม

และสนบสนนการพฒนาระบบบรการปฐมภมในระดบตางๆ ตอไป

จ

ระบบบรการปฐมภมเปนฐานส�าคญของระบบบรการสขภาพหากระบบบรการปฐมภมมความเขมแขง

ยอมจะท�าใหระบบบรการสขภาพมประสทธภาพประชาชนเขาถงไดอยางเทาเทยมกนมากขนและโรงพยาบาล

มความแออดลดลง ในระดบนานาชาตทวโลกยอมรบวาประเทศทใหความส�าคญตอระบบบรการปฐมภม และ

จดการในระดบบรการปฐมภมไดดจะมผลใหคาใชจายโดยรวมของประเทศไมสงและสถานะสขภาพของประชาชน

ดขนอตราการตายในทารกแรกเกดลดลง

ระบบบรการปฐมภม(PrimaryCare)เปนฐานส�าคญของระบบบรการสขภาพทมประสทธภาพและ

มความเทาเทยม ชวยลดชองวางการเขาถงบรการสขภาพของประชาชน จากบทเรยนการพฒนาระบบบรการ

สขภาพทวโลกพบวา ประเทศทใหความส�าคญ และจดระบบใหมระบบบรการปฐมภมทเขมแขง มผลลพธ

สขภาพดกวาไดแกอตราการตายทารกต�าอตราตายของประชากรต�ากวาเดกแรกเกดน�าหนกนอยต�ากวาคาใชจาย

สขภาพตอประชากรต�ากวา(Macinkoetal,HealthServRes2003;38:831-65)นอกจากนระบบบรการ

ปฐมภมทดยงเปนสวนส�าคญทชวยลดความไมเทาเทยมในการเขาถงบรการสขภาพทมคณภาพ(vanDoorslaer

etal,HealthEcon2004;13:629-47.vanDoorslaeretal,CMAJ2006;174:177-83)การมแพทยและ

บคลากรทพอดในระบบบรการปฐมภมชวยลดอตราการตายทงในประเทศทพฒนาแลวและก�าลงพฒนา(Shiet

al,SocSciMed2005;61(1):65-75)

ความสาคญและทมาแผนยทธศาสตรทศวรรษการพฒนาระบบบรการปฐมภม (พ.ศ.2559 – 2568)

สถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภม พ.ศ.2547 – 2558 7

สถานการณการเปลยนแปลงของสงคมในประเทศไทยมแนวโนมสดสวนผสงอายเพมขนปญหาสขภาพ

ทเปนโรคเรอรงเพมขน ความซบซอนของปญหาสขภาพเพมขน ประเทศไทยตองเผชญกบปญหาสขภาพทงท

เปนโรคตดตอและโรคไมตดตอลกษณะปญหาสขภาพมแนวโนมสมพนธกบปจจยทางดานพฤตกรรมและปจจย

ทางดานสงคมเพมมากขน ซงลกษณะดงกลาวยงท�าใหระบบบรการปฐมภม และการจดการดวยวธสาธารณสข

มลฐานยงมความจ�าเปนและมความส�าคญเพมมากขน(TheWorldHealthReport2008)

ประเทศไทยมนโยบายและแผนการพฒนาระบบบรการปฐมภม มาอยางตอเนองกวา 10 ป สงผลให

ประชาชนเขาถงระบบบรการสขภาพเพมขนแตในดานคณภาพของระบบบรการปฐมภมยงมขอจ�ากดและพฒนา

ไปไดไมเตมทเนองจากจ�านวนบคลากรปฐมภมทยงไมพอเพยงและการลงทนพฒนาหนวยปฐมภมยงด�าเนนการ

ไมไดเตมทอกทงองคความรเพอการพฒนาระบบรการปฐมภมยงมจ�ากดนอกจากนระบบจดการสขภาพระดบ

อ�าเภอ(DistrictHealthSystem:DHS)ทเปนสวนส�าคญตอการจดการงบประมาณและจดบรการสนบสนนบรการ

ปฐมภมยงด�าเนนงานไดจ�ากดมความไมเปนเอกภาพของหนวยบรหารทเกยวของและวธด�าเนนการมประสทธภาพ

ไมเตมท ซงจ�าเปนตองมการเรงรดการพฒนาควบค ไปกบการสนบสนนการพฒนาระบบบรการปฐมภม

ซงปจจบนกระทรวงสาธารณสขไดเรมมนโยบายในการพฒนาเครอขายสขภาพอ�าเภอ แตการด�าเนนการยงเปน

ระยะเรมตน และยงไมเปนระบบเตมท ซงจ�าเปนตองมการพฒนาการจดการสนบสนนเพอใหการขบเคลอน

การพฒนาในเรองนด�าเนนการไปไดอยางมประสทธภาพมากขน

การมทมบคลากรสขภาพดแลประชากรอยางตอเนองเปนองคประกอบส�าคญอยางหนงของการจดระบบ

บรการปฐมภมทมคณภาพ ซงทผานมาบคลากรสาธารณสขทปฏบตงานทหนวยบรการปฐมภมในประเทศไทย

สวนใหญเปนเจาหนาทสาธารณสขทไมใชระดบวชาชพ (Paramedical personnel) แตในระยะ 10 ปหลงน

ไดมการพฒนาบคลากรทหนวยบรการปฐมภม และสนบสนนบคลากรระดบวชาชพทงทเปนพยาบาล และนก

วชาการสาธารณสขเพมมากขนในสวนแพทยทนตแพทยนกกายภาพบ�าบดเภสชกรมการลงมาชวยใหบรการใน

หนวยบรการปฐมภมเพมมากขนแตเปนบางเวลามการมาปฏบตงานเปนประจ�าเปนบางสวนอกทงการจดการ

ใหเปนทมสหวชาชพทลงมารวมปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภมยงท�าไดจ�ากดเพยงบางพนท ซงสงผลตอ

ระดบคณภาพของบรการปฐมภมในการดแลปญหาสขภาพทซบซอนมากขนซงในป 2557 น รฐมนตรวาการ

กระทรวงสาธารณสขไดมนโยบายเรงรดใหมการพฒนา “ทมหมอครอบครว”เพอดแลประชากรอยางตอเนอง

ทวประเทศไทยซงถอวาเปนนโยบายทส�าคญและเปนผลดตอยอดการพฒนาระบบบรการปฐมภมและเครอขาย

สขภาพอ�าเภอของประเทศไทยทเนนการจดการในดานบคลากรใหเพมมากขน

จงควรมการเรงรดจดระบบเพอขบเคลอนการพฒนาในสวนทเกยวของตางๆ ใหมความสอดคลอง

รวมมอกนอยางมพลงทงในสวนทเปนการบรหารจดการดวยกลไกท�างานทเปนส�านกงานตอเนอง และ

มบคลากรทสนบสนนใหมขบเคลอนนโยบายโดยตรง การจดท�าใหมแผนยทธศาสตรระบบบรการปฐมภม

เพอรองรบการด�าเนนงานในระยะยาว ถอวาเปนกลไกหนงในการจดการใหเกดการประสานการท�างาน

กบสวนตางๆทเกยวของอยางมทศทาง เปาหมายรวมกนเพอท�าใหการขบเคลอนการพฒนาระบบรการปฐมภม

ด�าเนนไปไดอยางตอเนองและยงยน


ปจจบนมหนวยงานหลายหนวยงานทรวมมอในการขบเคลอนการพฒนาระบบบรการปฐมภม การจด

เครอขายสขภาพอ�าเภอและการพฒนาเครอขายทมหมอครอบครวไดแกส�านกบรหารระบบบรการสาธารณสข

ส�านกนโยบายและยทธศาสตร พรอมกบสถานบรการสาธารณสข ในสงกดกระทรวงสาธารณสข ส�านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) ส�านกงานกองทนสงเสรมสขภาพ (สสส.) มลนธแพทยชนบท มลนธ

สถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.) เครอขายแพทยเวชศาสตรครอบครว เครอขายพยาบาล

ชมชน เครอขายสาธารณสข และหมออนามย รวมทงเครอขายสหวชาชพตางๆ ซงตางกมบทบาทหนาท

ทแตกตางกนจงควรมการตกลงวางแผนการท�างานรวมกนเพอสนบสนนการขบเคลอนงานไดอยางเปนเอกภาพ

และมพลงอยางตอเนอง

ในระยะทผานมาไดมการจดท�าแผนยทธศาสตรความรวมมอการพฒนาระบบบรการปฐมภม ทเปน

แผนระยะเวลา5ป(พ.ศ.2550-2554)ซงเปนแผนฯฉบบแรกทก�าหนดเกยวกบการพฒนาระบบบรการปฐมภม

โดยตรง จดท�าขนภายใตความรวมมอระหวางกระทรวงสาธารณสข กบส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

และภาคอนๆทเกยวของทงในสวนขององคการปกครองสวนทองถนและสถาบนวชาการทเกยวของซงเปนกรอบ

แผนยทธศาสตรกวางระดบชาต เพอใหหนวยงานทเกยวของน�าไปใชประกอบการท�าแผนปฏบตการของแตละ

หนวยรองรบอกขนตอนหนงเนอหาแผนยทธศาสตร5ดานดงน

ยทธศาสตร 1 : เพมศกยภาพและขยายบรการปฐมภมใหเขาถงชมชนโดยความรวมมอจากทกภาคสวน

อยางสอดคลองกบบรบท

ยทธศาสตร 2 : ปรบปรงการบรหารจดการเพอสนบสนนระบบบรการปฐมภมอยางมประสทธภาพ

ยทธศาสตร 3 : ปรบปรงระบบการผลต พฒนา และระบบบรหารจดการบคลากรทหลากหลาย

สอดคลองกบระบบบรการสขภาพปฐมภมและบรบทของพนท

ยทธศาสตร 4 : สรางการยอมรบคณคาศกดศรและเอกลกษณระบบบรการปฐมภม

ยทธศาสตร 5 : สนบสนนการวจยและพฒนาระบบบรการปฐมภม

ซงมการน�าแผนนไปถายทอดและเสนอใหมการจดท�าแผนปฏบตรองรบในแตละเขตของกระทรวง

สาธารณสข เปนลกษณะของการวางแผนการจดบรการปฐมภมและระบบสนบสนน รวมทงจดระบบตดตาม

แตไมไดมงบประมาณรองรบทชดเจนเพมเตมเปนการใชงบเดมทมอยเนองจากไมไดมการเสนอของบประมาณจาก

คณะรฐมนตรโดยตรงเนองจากมการเปลยนแปลงทางการเมองหลายครงในชวงระยะนนอกทงหนวยงานทรองรบ

การด�าเนนงานตามแผนยทธศาสตรมการเปลยนแปลงท�าใหการด�าเนนงานเรองนไมตอเนองแตในสวนส�านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาตไดน�าแผนยทธศาสตรฯ นไปใชประกอบในการพจารณาจดสรรทรพยากรสนบสนน

แผนงานโครงการทเกยวของกบการพฒนาระบบบรการปฐมภมอยางตอเนอง และมการน�าเสนอแผนฯนเขาใน

การประชมสมชชาสขภาพแหงขาตซงไดรบรองผานทประชมใหกระทรวงสาธารณสขรบประสานด�าเนนการตอ

และเมอถงชวงเวลาทครบระยะเวลาแผนไดมการกระตนใหมการจดท�าแผนยทธศาสตรการพฒนา

ระบบบรการปฐมภมทตอเนองแตไมมหนวยงานรบผดชอบด�าเนนการตอมการจดท�าเปนแผนเฉพาะกจในดาน

บคลากร เพอเสนอเขาคณะรฐมนตร เพอรองรบการผลตและพฒนาบคลากรปฏบตงานในระบบบรการปฐมภม

แตเนนไปทการใชในสวนกระทรวงสาธารณสข ภายใตโครงการสนบสนนการพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ต�าบลและตอมากไดมการพฒนาแผนยทธศาสตรทเกยวของอกหลายฉบบไดแก


แผนยทธศาสตรการพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลพ.ศ.2555-2564ซงจดท�าโดย

ส�านกนโยบายและยทธศาสตรแตไมไดมการด�าเนนการตอเนอง

รางยทธศาสตร5ปดานการพฒนาก�าลงคนเพอระบบบรการปฐมภมซงจดท�าเสนอตอ

คณะกรรมการก�าลงคนดานสขภาพแหงชาตสมชชาสขภาพแหงชาต

รางแผนยทธศาสตรการพฒนาดานเวชศาสตรครอบครวทจดท�าโดยกลมแพทยเวชศาสตร

ครอบครวรวมกบสถาบนพระบรมราชชนกไมมการด�าเนนงานตอ

รางแผนยทธศาสตรทศวรรษการพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลเพอประชาชน

(พ.ศ.2558-2567)ซงจดท�าโดยชมรมสาธารณสขแหงประเทศไทยรวมกบส�านกบรหาร

การสาธารณสขซงด�าเนนการเพงแลวเสรจ

แผนทงหมดขางตนนยงไมเปนการพจารณาเพอระบบบรการปฐมภมของประเทศโดยรวม แตเปน

สวนยอยตางๆ จ�าเพาะในแตละกลม อกทงยงไมมการบรหารจดการเพอน�าแผนทจดท�าขนไปสการปฏบต

จงจ�าเปนตองมการจดท�าแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบบรการปฐมภมในภาพรวมของประเทศ ทครอบคลม

ทงสวนทอยในการด�าเนนงานของกระทรวงสาธารณสขและสวนงานอนทเกยวของเพอด�าเนนการตอเนองจาก

แผนยทธศาสตรฯ ป 2550-2554 และอกทงปจจบนมการเปลยนแปลงสถานการณทางสงคม ทางการเมอง

การปกครองอยางมาก ทจ�าเปนตองมการศกษาสถานการณ และทบทวนพฒนาขอเสนอตอระบบการพฒนา

ระบบบรการปฐมภมทเปนระบบสขภาพรากฐานของระบบสขภาพประเทศ รวมทงพฒนาขอเสนอตอกลไก

ในการแปลงแผนยทธศาสตรไปสการปฏบตและการตดตามประเมนผลทมประสทธภาพตอเนองดวย

ซงการจดท�าแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาระบบบรการปฐมภมระดบประเทศน ถอวาเปนกลไกหนง

ในการด�าเนนงานในระยะยาวตามนโยบายของรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขคนปจจบน(นพ.รชตะรชตนาวน)

ในการพฒนาหมอครอบครวทวไทยทเปนหวใจของระบบบรการปฐมภมในประเทศไทย


1. ÅกÉณะ¢ÍงสถานบรการปฐมภมแÅะการ¨´àคร×Í¢‹าÂบรการปฐมภม ปจจบนภายใตระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต การจดบรการสาธารณสขสวนใหญของระบบ

บรการปฐมภมอยในภาครฐ และมแนวโนมเพมขนไมมาก (แผนภาพท 1) โดยหนวยบรการปฐมภมสวนใหญ

อยในกระทรวงสาธารณสข(รอยละ94.75)รองมาคอภาคเอกชนและภาครฐทเปนองคการปกครองสวนทองถน

รฐนอกกระทรวงสาธารณสข มหาวทยาลย กระทรวงกลาโหม และหนวยบรการประจ�าทท�าหนาทเปนคสญญา

บรการปฐมภมกมลกษณะเชนเดยวกน(ตารางท1)หนวยบรการประจ�าภาครฐจะมการบรหารจดการเปนลกษณะ

เครอขายบรการปฐมภมโดยทมหนวยบรหารจดการกลางขนกบโรงพยาบาลเปนสวนใหญซงปจจบนมพฒนาการ

การบรหารเครอขายบรการปฐมภมในรปแบบระบบบรการสขภาพระดบอ�าเภอ(DistrictHealthSystem:DHS)

เรมมความชดเจนมากขน จากนโยบายการสนบสนนของกระทรวงสาธารณสข รวมกบหนวยงานตางๆ ไดแก

สปสช. สสส. และมสพช. และในป 2556 กระทรวงสาธารณสขไดมการประกาศนโยบายระบบสขภาพอ�าเภอ

เปนนโยบายส�าคญของการพฒนาระบบบรการปฐมภมอยางเปนเครอขาย

สถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภม ในระยะทผานมา (ชวงระยะ 2547 – 2558)


นอกจากนการพฒนาระบบบรการปฐมภมในเขตเมอง จากตนแบบโครงการอยธยาในยคกอนมระบบ

หลกประกนสขภาพแหงชาต ตอมาในป 2549-2554 ไดพฒนามาเปนศนยแพทยชมชน (CMU) และโครงการ

โรงพยาบาลลดความแออดเพอพฒนาเครอขายบรการปฐมภมในเขตเมองและในป2555กระทรวงสาธารณสข

ไดมการประกาศนโยบายการพฒนาศนยสขภาพชมชนเมอง เพอลดความแออดโรงพยาบาลศนย/ โรงพยาบาล

ทวไป และพฒนาบรการปฐมภมในเขตเมอง ซงจะเหนไดจากจ�านวนหนวยบรการปฐมภมภาครฐทเพมขน

ในป2555-2556สวนใหญเปนศนยสขภาพชมชนเมองของกระทรวงสาธารณสข

สวนสถานบรการปฐมภมทสงกดทบวงมหาวทยาลยและสงกดอนๆในภาครฐสวนใหญยงคงจดบรการ

ปฐมภมเปนลกษณะผปวยนอก ยงมไดเนนการใหบรการในลกษณะของการใหบรการอยางตอเนอง ผสมผสาน

และเปนองครวม

ในสวนภาคเอกชน หนวยบรการปฐมภม เปนคลนกเอกชนอสระ และบางสวนเปนเครอขายของ

โรงพยาบาลเอกชน ปจจบนป 2558 ภาคเอกชนในกรงเทพมหานครมคลนกชมชนอบอน 166 แหง จ�านวน

หนวยบรการปฐมภมเอกชนทงหมดทวประเทศ 259 แหง และทอยในสงกดองคกรปกครองสวนทองถน

จ�านวน199แหง(ตารางท1)

หนวยบรการปฐมภมทเปนเอกชนสวนใหญมบทบาทส�าคญเฉพาะดานการรกษาพยาบาลสวนบทบาท

ดานการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคมคอนขางจ�ากด สวนใหญเปดเพยงบางเวลาเทานน และท�างานดาน

การสาธารณสขไดอยางจ�ากดแตอยางไรกตามในปจจบนมคลนกเอกชนทเขารวมเปนหนวยบรการประจ�าภายใต

ระบบหลกประกนสขภาพแหงชาตทมการจดบรการทงดานรกษาสงเสรมปองกนโรคและฟนฟสภาพอยางครบวงจร

มากขนโดยมการกระจายตวโรงพยาบาลคลนกอบอนและศนยบรการสาธารณสขมากขนตามล�าดบ

แผนภาพท 1 แนวโนมจ�านวนหนวยบรการประจ�าภาครฐและเอกชน ป 2547- 2558 ภายใตระบบหลกประกนสขภาพแหงขาต


แหลงขอมล : ส�านกบรหารงานทะเบยนสปสช.

1,500

1,000

500

0

932

217


แผนภาพท 2 จ�านวนหนวยบรการปฐมภม ภาครฐและเอกชน ป 2547-2558 ภายใตระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558

ฐร มภมฐป รากรบยวนห นชกอเ มภมฐป รากรบยวนห

ตารางท 1 รอยละของหนวยบรการประจ�าและหนวยบรการปฐมภมทงหมด ป 2556 – 2558 ในสงกดตางๆ ภายใตระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต

แหลงขอมล :ส�านกบรหารงานทะเบยนสปสช.

ประชากรทหนวยบรการปฐมภมแตละแบบรบผดชอบนนมความแตกตางกนตามสภาพพนทและลกษณะ

ขององคกรตนสงกด คอ หนวยบรการปฐมภมในสงกดกระทรวงสาธารณสขซงปจจบนเรยกวาโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพต�าบลดแลประชากรเฉลยนอยกวาหาพนคนและหนวยบรการปฐมภมของโรงพยาบาล(ปจจบน

ใชชอเรยกวาศนยสขภาพชมชนเมองศนยเวชศาสตรครอบครวศนยแพทยชมชนเปนตน)สวนใหญจะรบผดชอบ

ประชากรจ�านวนมากกวาโดยเฉพาะในเขตเมอง(ตารางท2)ในพนทเขตเมองไดแกกรงเทพฯและหวเมอง

ทเปนเขตเทศบาลรบผดชอบดแลสขภาพประชากรมากกวาหมนคน

สงกดของหนวยบรการ

2556 2557 2558

หนวยบรการประจ�า

หนวยบรการ ปฐมภม





N % N % N % N % N % N %

รฐในสธ.(สงกดสป.)

854 69.49 10,801 93.53 874 72.11 10,895 94.65 887 72.17 10,911 94.48

รฐในสธ.(นอกสงกดสป.)

4 0.33 5 0.04 4 0.33 5 0.04 4 0.33 5 0.04

รฐนอกสธ. 80 6.51 162 1.40 82 6.77 162 1.41 82 6.67 166 1.44

เอกชน 229 18.63 246 2.13 236 19.47 255 2.22 240 19.53 259 2.24

รฐพเศษ 4 0.33 9 0.08 3 0.25 8 0.07 3 0.24 8 0.07

อปท 15 1.22 181 1.57 13 1.07 186 1.62 13 1.06 199 1.72

รวม 1,186 96.50 11,404 98.75 1,212 100 11,548 100 1,229 100.00 11,548 100.00

แหลงขอมล :ส�านกบรหารงานทะเบยนสปสช.พ.ศ.2558


รปแบบการจดบรการปฐมภม ปจจบนมรปแบบหลก 2 แบบทมแนวคดและการจดบรการจากผให

บรการเปนหลก (Services based model)ไดแก

1. ศนยเบดเสรจมจดบรการครบทกประเภทอยจดเดยวโดยมคณลกษณะดงน

มบคลากรหลกครบทกประเภทภายในศนยไดแกแพทยทนตแพทยเภสชกรพยาบาลเทคนค

การแพทยหรอเจาหนาทหองปฏบตการ

แพทยปฏบตเตมเวลา(8ชวโมงตอวนและ5วนตอสปดาห)แพทยทมเดมประจ�าทกวนหรอ

แพทยหมนเวยนทกวน

แพทยรวมใหบรการดแลผสมผสานเปนสวนใหญ(2/3เวลา)สวนทเหลอดแลงานบรหาร

วชาการทปรกษาเครอขายเยยมบานงานสงเสรมและปองกนโรค

ไดแก ศนยสขภาพชมชนเมอง ศนยแพทยชมชน (CMU) เขตเมอง, คลนกชมชนอบอน,

ศนยบรการสาธารณสขเทศบาลเปนตน

ตารางท 2 แสดงจ�านวนประชากรตอ 1 หนวยบรการปฐมภมในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาตป 2558 จ�าแนกตามเขตบรการสขภาพ และสงกดของหนวยบรการ

แหลงขอมล :ส�านกบรหารงานทะเบยนสปสช.พ.ศ.2558

เขตจ�านวนหนวยบรการปฐมภม

สดสวนประชากรตอหนวยบรการปฐมภม

ทงหมด ภาครฐ ภาคเอกชน อปท. ภาครฐ ภาคเอกชน อปท.

เขต 1 เชยงใหม 1,280 1,257 11 12 3,033 9,214 5,664

เขต 2 พษณโลก 731 721 0 10 3,520 0 5,465

เขต 3 นครสวรรค 663 645 2 16 3,306 5,736 5,108

เขต 4 สระบร 970 901 35 34 3,389 7,030 5,749

เขต 5 ราชบร 1,012 993 3 16 3,688 6,806 8,718

เขต 6 ระยอง 907 871 15 21 4,350 8,755 4,393

เขต 7 ขอนแกน 918 905 2 11 4,061 3,727 3,609

เขต 8 อดรธาน 986 974 2 10 4,326 6,777 5,336

เขต 9 นครราชสมา 1,075 1,059 5 11 4,670 9,668 4,585

เขต 10 อบลราชธาน 950 936 2 12 3,522 5,283 2,457

เขต 11 สราษฎรธาน 838 815 1 22 4,296 18,150 8,436

เขต 12 สงขลา 947 918 5 24 4,060 6,636 11,462

เขต 13 กรงเทพฯ 271 17 176 78 44,663 13,113 9,011

รวมประเทศ 11,548 11,090 259 199 6,991 11,434 6,647

2. แบบเครอขายมจดใหบรการเปนเครอขายครอบคลมพนทหรอครอบคลมบรการ

บคลากรในหนวยบรการปฐมภมไมครบ ตองอาศยบคลากรจากเครอขายมาเสรมการท�างาน

ซงอาจเปนโรงพยาบาลชมชนหรอมศนยแพทยชมชน(เขตชนบท)หรอคลนกเอกชน

แพทยใหบรการไมเตมเวลาโดยใหรกษาทหนวยบรการปฐมภมประมาณ1/3ของเวลาทเหลอ

ใหบรการในหนวยบรการโรงพยาบาล บรหารวชาการ เปนทปรกษาเครอขาย เยยมบาน

งานสงเสรมและปองกนโรค(งานP&P)ไดแกเครอขายบรการปฐมภมของโรงพยาบาลชมชน,

เครอขายบรการเอกชน

การบรหารจดการเครอขายการบรหารในรปแบบเดมจะองกบระบบโรงพยาบาลท�าใหมขอจ�ากดในการ

บรหารทรพยากรทผบรหารมาจากโรงพยาบาลท�าใหการใหความส�าคญไมไดดล และวธการจดบรการปฐมภม

ยงไมเปนเอกลกษณทเดนชดตามลกษณะบรการปฐมภม

2. การบรËาร¨´การàคร×Í¢‹าÂปฐมภม ปจจบนการบรหารเครอขายบรการปฐมภมสวนใหญในดานงบประมาณเปนการบรหารภายใตขอก�าหนด

ของส�านกหลกประกนสขภาพแหงชาต ทบรหารโดยหนวยบรการประจ�าซงท�าหนาทเปนหนวยคสญญาของ

บรการปฐมภม(ContractingunitforPrimarycare:CUP)ทสวนใหญใชการบรหารจดการทใชโรงพยาบาล

เปนศนยกลาง แตการบรหารบคคล และบรหารงานทวไปของหนวยบรการปฐมภมยงเปนการบรหารภายใต

ตนสงกดของหนวยงานนนๆ ไดแก สวนกระทรวงสาธารณสข หนวยบรการปฐมภมอยภายใตการบรหาร

ของส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ แตหนวยงานปฐมภมเอกชน กจะบรหารจดการเปนเอกเทศ หรออยภายใต

โรงพยาบาลเอกชนทเปนแมขาย

ปจจบนในสวนกระทรวงสาธารณสข ไดน�าการท�างานในรปแบบระบบสขภาพอ�าเภอ (District

HealthSystem:DHS)ทมภาคสวนอนมารวมมากขนในการบรหารเครอขายสขภาพอ�าเภอซงตามหลกการน

จะมสาธารณสขอ�าเภอ ผอ�านวยการโรงพยาบาล ผแทนจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล องคกรปกครอง

สวนทองถน และภาคประชาชน เขามารวมเปนคณะกรรมการบรหารเครอขาย แตเปนลกษณะการด�าเนนงาน

แบบไมเปนทางการ ไมมอ�านาจเชงการบรหารทชดเจน ขนกบขอตกลงในแตละพนท สถานการณปจจบน

แตละพนทยงมความแตกตางในเชงการจดการรวมกนคอนขางมาก กลาวคอในบางพนทกลไก DHS ออนแอ

ภาคสวนอนมสวนรวมนอย และบางสวนการบรหารจดการยงไมเปนเอกภาพ แตกมแนวโนมทดขน ท�าใหม

ปญหาการบรหารจดการในประเดนตางๆไดแก

การสอสารนโยบายและแผนการจดหนวยบรการปฐมภม การสร างเสรมสขภาพ

งานเวชปฏบตครอบครวยงไมเปนเอกภาพอนเนองจากพนฐานประสบการณและความเขาใจ

ของผบรหารแตละสวนตางกน จงท�าใหคณะท�างานนท�าไดแตเพยงการประสานงาน ของ

สองหนวยงานระหวางโรงพยาบาลและส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอแตการพฒนางานรวมกน

ยงท�าไดไมมากและมความแตกตางกนระหวางพนท


ดานการบรหารงบประมาณ เนองจากหนวยบรหารไดรบงบประมาณลดลง แตหนวยบรการ

บางสวนไดรบงบประมาณมากขน บางสวนลดลง และการคดงบประมาณเปนการเหมาจาย

ทตองพฒนาแนวทางการจดสรรใหเหมาะสมกบผลงานของหนวยบรการ โดยเฉพาะงาน

ดานการสงเสรมสขภาพทมการคดงบประมาณลวงหนาไดยาก

ดานการบรหารบคลากร เนองจากบคลากรจากโรงพยาบาล และเจาหนาทปฏบตงาน

ทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลอยตางสายบรหาร ปญหาการขาดความร ความเขาใจ

ของระบบบรการปฐมภมการใหบรการอยางเปนองครวมการผสมผสานบรการการดแลแบบ

ตอเนอง การประสานบรการ การสรางเสรมสขภาพ ระบบการสรางแรงจงใจทงทเปนเงน

และไมใชเงนใหเจาหนาทในระบบบรการปฐมภมคงอยในระบบยงไมชดเจน

การจดบรการในสวนโรงพยาบาลมทงทเปนการขยายหนวยบรการผปวยนอกของโรงพยาบาล

และจดตงเปนหนวยบรการนอกโรงพยาบาล ซงบางสวนยงจดบรการเปนแบบทเรยกวา

“ExtendedOPD”ทยงขาดการพฒนาคณลกษณะเฉพาะของบรการปฐมภมทเนนการดแล

แบบองครวมตอเนองแตกมหนวยบรการจ�านวนมากขนทจดบรการดแลประชากรรบผดชอบ

ตอเนองและแบบผสมผสานแตดานการสรางการมสวนรวมของชมชนและทองถนยงคงขาด

ความชดเจนในแงความสมพนธระหวางองคกรปกครองสวนทองถนกบสถานบรการปฐมภม

ทงนปจจบนมเครอขายบรการปฐมภมจ�านวนหนงทมความพยายามพฒนา DHS ใหเปนรปธรรม

มากขน โดยทป 2555 มจ�านวนอ�าเภอทเขารวมการพฒนา DHS จ�านวน 255 อ�าเภอ และตอมาถงปจจบน

ไดขยายจ�านวนเพมขน ซงไดสรางรปธรรมการด�าเนนงานในการพฒนาบรการปฐมภมในเครอขายเพอให

ประชาชนเขาถงบรการทมคณภาพเพมขน โดยจดระบบสนบสนนหนวยบรการปฐมภมในเครอขายอยาง

ตอเนองมการพฒนาศกยภาพและมแผนพฒนาบคลากรหนวยบรการปฐมภมจดระบบใหค�าปรกษาการเชอมโยง

สงตอสงกลบการพฒนาระบบยาและเวชภณฑทเปนระบบเดยวกนการสนบสนนบคลากรในวชาชพตางๆเชน

พยาบาลทนตแพทยเภสชกรนกกายภาพบ�าบดแพทยแผนไทยและนกจตวทยาไปปฏบตงานหรอสนบสนน

การใหบรการของหนวยบรการปฐมภม รวมทงการสนบสนนการใหบรการปฐมภมเฉพาะดานลงสระดบชมชน

ไดมการใหความส�าคญเพมขน เชนการดแลผพการในชมชนโดยนกกายภาพบ�าบดแพทยแผนไทย เภสชกรรม

ชมชนทนตกรรมชมชนจตเวชชมชนเปนตน

ในป พ.ศ.2557 มนโยบายโครงการหมอครอบครวทสนบสนนใหมการจดทมบรการปฐมภม

ในชอใหมวา“ทมหมอครอบครว”ทงทเปนระดบอ�าเภอต�าบลและชมชนทเปนทมดแลสขภาพประจ�าครอบครว

อยางตอเนอง และในชวงเรมตน มการส�ารวจสถานการณการจดเครอขายหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอ

ทสนบสนนในสวนต�าบล พบวาระบบอ�าเภอเพยงครงหนงทมการสนบสนนการจดบรการปฐมภม อยางชดเจน

ตอเนอง(ตารางท3)


3. สถานการณ´ŒานคØณค‹าแÅะศก´ศรÕ¢Íงบรการปฐมภม ปจจบนประชานชนมการรบรและอางองถงบรการปฐมภมนอย อาจรบรแตเพยงวาเปนบรการทสถาน

อนามย/โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลคณภาพดหรอไมขนอยกบตวบคคลคณคาในมมมองของประชาชน

สวนใหญใหความส�าคญกบความสมพนธระหวางเจาหนาทกบชาวบานโดยเฉพาะอยางยงในขณะใหและรบบรการ

เชนใหความเปนกนเองใหความรวมมอเมอประชาชนตองการเชนสงตอไดเมอตองการการลงมอใหบรการหรอ

การใหการชวยเหลอถงบานการมเทคโนโลยทางการแพทยสงขนอยางไรกตามประชาชนสวนใหญใหความสนใจ

ตอการพฒนาสถานอนามย/รพ.สต.

ตารางท 3 ลกษณะระบบสนบสนนการท�างานของทมหมอครอบครวระดบต�าบลโดยทมระดบอ�าเภอ

เครอขายหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอทสนบสนนในสวนต�าบล (ตอบโดย รพ.สต.)

เครอขายหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอทสนบสนนในสวนต�าบล (ตอบโดย รพช.)

การสนบสนน จ�านวน รอยละ การสนบสนน จ�านวน รอยละ

ไมมการสนบสนนเลย 5 1.82 ไมม 5 3.60

มการสนบสนนบางแตไมชดเจนใหค�าปรกษาและสนบสนนเปนครงๆ

109 39.64 มแตยงไมไดมอบหมายการจดทมหมอครอบครวอยางชดเจนโดยใหค�าปรกษาสนบสนนเปนครงๆ

38 27.3

มการจดทมลงมาสนบสนนดแลดานวชาการเพอพฒนาทมต�าบลเทานน

28 10.18 มและมอบหมายทมหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอเพอดแลกลมเปนหมายเฉพาะเทานน

6 4.32

มการจดทมลงมารวมใหบรการกบทมต�าบลอยางชดเจนและตอเนองเปนประจ�า

46 16.73 มและมอบหมายทมหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอเพอสนบสนนดานวชาการเพอพฒนาศกยภาพทมหมอครอบครวระดบต�าบลเทานน

8 5.76

มการจดระบบรบค�าปรกษาจากทมหมอครอบครวต�าบลอยางชดเจนตอเนอง

23 8.36 มและมอบหมายทมหมอครอบครวจากระดบอ�าเภอโดยมบทบาทรวมบรการดแลใหค�าปรกษาและรบสงตอรวมทงพฒนาศกยภาพทมงานในเครอขายอยางเปนระบบ

81 58.3

มการจดทมรวมบรการดแลในระดบหมบานใหค�าปรกษาและรบสงตอรวมทงพฒนาศกยภาพทมงานในเครอขายอยางเปนระบบ

64 23.27 อนๆระบ

มการมอบหมายทมหมอครอบครวระดบอ�าเภอรวมบรหารดแลสงตอขอมลและพฒนาศกยภาพทมงาน

1 0.72


แหลงขอมล : การส�ารวจสถานการณการจดการหมอครอบครว,มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน,2558

กล มผ บรหารระดบสง เหนคณคาในลกษณะเหนดวยในหลกการของการพฒนาบรการปฐมภม

แตยงขาดความมนใจในการน�าแนวคดไปประยกตใชในทางปฏบตเพราะมขอจ�ากดหลายอยางท�าใหมองวาควรม

การพฒนาไปในหลากหลายของรปแบบและไมควรยดตดกบรปแบบใดรปแบบเดยวและบางสวนใหน�าหนกเนนท

การควบคมปองกนโรคและการสงเสรมสขภาพรายบคคลมากกวาการใหบรการผสมผสานตอเนอง

กลมผบรหารระดบอ�าเภอ(ContractingUnitforPrimarycare:CUP)เหนคณคาของหนวยบรการ

ปฐมภม (PrimaryCareUnit:PCU) เพมมากขน เคลอนจากงานรกษาพยาบาลไปสการสงเสรมสขภาพและ

ปองกนโรคการฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยรวมทงการพฒนาระบบสขภาพชมชนมากขน

กลมผปฏบตหรอผใหบรการมความรสกวาผบรหารไมเหนความส�าคญทอยไดเพราะชาวบานเหนคณคา

ขอจ�ากดในการบรหารจดการภายในท�าใหอดอดผปฎบตมความแตกตางระหวางวยสงทศนะมมมองการท�างาน

ทตางกนมความรสกวาภาระงานหนกคองานรกษายงคงเกดความรสกวาการกระจายทรพยากรมายงสถานบรการ

ยงไมเหมาะสม

กลมสอสารมวลชน เนนจบประเดนรอน ประเดนบรการปฐมภม (PCU) ยงไมมคณคาพอทจะเปน

ประเดนรอนทจะท�าใหเกดกระแสในการสอแมในปจจบนจะมความพยายามทจะสอสารใหสงคมรบทราบคณคา

ของบรการปฐมภมผานสอตางๆมากขน

ในขณะทแนวคดหลกขององคการอนามยโลก และในเชงวชาการ ไดเสนอวาระบบบรการปฐมภม

เปนสวนค�ายนทจะท�าใหระบบบรการสขภาพของประเทศมความเทาเทยม ยตธรรมท�าใหประชาชนสวนใหญ

โดยเฉพาะกลมระดบเศรษฐกจต�าและปานกลางเขาถงบรการไดมากและเปนสวนทจะท�าใหระบบบรการสขภาพ

ของประเทศมประสทธภาพ

แนวโนมในอนาคต การใชการตลาดสรางอปสงคของบรการปฐมภม ใหเกดขนในหมประชาชน

มการศกษาหาค�าตอบในการสรางบรการทมเอกลกษณเพมชองทางวธสอสารเนอหาในการสอเนนการสรางคณคา

ของงานของผใหบรการซงปจจบนไดสรางภาพใหมททมหมอครอบครวแทนค�าวาบรการปฐมภมซงควรตดตาม

ประเมนผลอยางตอเนองวาเปนอยางไร

ในสวนของบคลากรสาธารณสขมแนวโนมการจดการเรยนรและสรางคณคาผานเครอขายการเรยนร

ในพนท เพอปรบเปลยนแนวคด พฒนาทกษะในการท�างานไปพรอมกน ทงในสวนทเปนพนทเขตเมอง และ

เขตชนบทและชใหเหนคณคาทแทจรงของระบบบรการปฐมภมทใหบรการสขภาพใกลบานใกลใจและการสราง

ความมนคงทางสขภาพดวยตนเองมากกวาการพงพงระบบ



ตารางท 4 จ�านวนบคลากรสาธารณสขของสถานอนามย (รพ.สต.) รายภาค ป 2554

ตารางท 5 การกระจายตามรายภมภาคของบคลากรประจ�าสถานอนามย (รพ.สต.) ระหวางป 2543-2553

4. สถานการณ´Œานก�าÅงคนãนËน‹ÇÂบรการปฐมภม สงก´กระ·รÇงสา¸ารณสØ¢ ประเภทและจ�านวนบคลากรสาธารณสขทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภมในสงกดกระทรวง

สาธารณสข มจ�านวนเพมขนดวยอตราคอนขางนอย (ตารางท 5) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มจ�านวนบคลากร

เพมขนมากกวาภาคอนๆท�าใหอตราประชากรตอบคลากรในป2554ไมมความแตกตางกนมากนก

ภาค 2543 2544 2545 2546 2549 2552 2553

กลาง ไมรวม กทม. 8,769 8,150 8,027 7,604 8,502 8,230 9,392

เหนอ 7,068 6,558 6,456 6,043 6,823 6,947 8,023

ใต 5,146 4,843 4,761 4,463 4,837 4,888 5,667

ตะวนออกเฉยงเหนอ 10,248 9,693 9,591 9,015 10,279 11,278 14,070

รวม 31,231 29,244 28,835 27,125 30,441 30,600 37,152

ภาค(ไมนบรวม กทม)

จ�านวนรต.สต.

สาธารณสข*

พยาบาล จพง. ทนต ฯ

อน ๆ รวม(เฉลยแตแหง)

ประชากรตอบคลากร

รวม 9,750 22,513 10,280 1,882 1,299 37,152 (3.8) 1,266

กลาง 2,554 5,692 2,485 519 686 9,392 (3.7) 1,299

ตะวนออกเฉยงเหนอ 3,468 8.220 4,033 803 1,014 14,070 (4.1) 1,295

เหนอ 2,222 4,874 2,333 359 457 8,032 (3.6) 1,217

ใต 1,506 3,272 1,429 191 320 5,667 (3.8) 1,208

*นกวขาการสาธารณสขและเจาพนกงานสาธารณสขชมชนแหลงขอมล :ส�านกประสานการพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล,2554

แหลงขอมล :ส�านกนโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข,2553


สถานการณบคลากรโดยรวมยงมความขาดแคลนในสวนทเปนเจาหนาทสาธารณสขพนฐานในบางพนท

และขาดแคลนในสวนทเปนแพทยสหวชาชพทลงไปรวมท�างานกบหนวยบรการปฐมภมซงพจารณาจากขอมล

การขนทะเบยนหนวยบรการปฐมภมทสวนใหญในสวนกระทรวงสาธารณสขผานแบบมเงอนไขและเงอนไขส�าคญ

ทท�าใหหนวยบรการปฐมภมไมผานการตรวจประเมนตามเกณฑเพอขนทะเบยนหนวยบรการในระบบบรการปฐม

ภมคอเกณฑดานบคลากร

จากขอมลผลการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนป 2552-2558พบวาระยะเวลาทผานมา สดสวนของ

หนวยบรการปฐมภม ผานเกณฑเพมมากขน ขณะทสดสวนหนวยบรการปฐมภมทผานเกณฑแบบมเงอนไข/

ไมผานเกณฑลดลงโดยป2552มหนวยบรการปฐมภมผานเกณฑรอยละ4.49ผานแบบมเงอนไขรอยละ54.58

และไมผานเกณฑรอยละ40.67และในป2558พบวาหนวยบรการปฐมภมผานเกณฑเพมขนเปนรอยละ23.55

ผานแบบมเงอนไขรอยละ72.81และไมผานเกณฑรอยละ3.64โดยสาเหตของ5ล�าดบแรกทท�าใหหนวยบรการ

ปฐมภมไมผานเกณฑ/ผานแบบมเงอนไขคอ1)เภสชกรปฏบตงาน4ชวโมงตอสปดาหตอประชากร1,000คน

(5,848แหง)2)ทนตแพทยปฏบตงาน3ชวโมงตอสปดาหตอประชากร1,000คน(2,995แหง)3)อตราสวน

แพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครว1คนตอ10,000คน(2,331แหง)4)อตราสวนบคลากรสาธารณสข6คน

ตอประชาชน10,000คน(1,440แหง)และ5)อตราพยาบาลวชาชพ/พยาบาลเวชปฏบตทวไป1ตอประชากร

5,000คน(93แหง)(แผนภาพท4)

แผนภาพท 3 การกระจายตามรายภมภาคของบคลากรประจ�าสถานอนามย (รพ.สต.) ระหวางป 2543-2553

กลางไมรวมกทม. เหนอ ใต ตะวนออกเฉยงเหนอ

15,000

12,500

10,000

7,500

5,000

2,500

02543 2544 2545 2546 2549 2552 2553

10,248

8,7008,150 8,027 7,604

8,502 8,2309,392

7,068

5,146 4,843 4,761 4,463 4,837 4,8885,667

6,558 6,456 6,0436,823 6,947

8,023

9,693 9,5919,015

10,27911,278

14,070


นอกจากนหนวยบรการประจ�าทเปนแมขายของการสนบสนนหนวยบรการปฐมภมในเครอขายกยง

คงมปญหาทไมผานการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนเชนกน แมวาจะมสดสวนของหนวยบรการประจ�าทผาน

เกณฑมากขนตามล�าดบในชวงป 2552-2558 กตาม ป 2558พบวามหนวยบรการประจ�าทผานเกณฑการขน

ทะเบยนรอยละ60.10ผานแบบมเงอนไขรอยละ39.15และไมผานเกณฑขนทะเบยนรอยละ3.64สาเหตทท�าให

หนวยบรการประจ�าไมผานเกณฑหรอผานแบบมเงอนไขใน3ล�าดบแรกคอ1)ทนตแพทยปฏบตงาน3ชวโมง

ตอสปดาหตอประชากร1,000คน(153CUP)2)เภสชกรปฏบตงาน4ชวโมงตอสปดาหตอประชากร1,000คน

(133CUP)3)อตราสวนแพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครว1คนตอ10,000คน(136CUP)(แผนภาพท5)

แผนภาพท 4 ผลการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนหนวยบรการปฐมภม ป 2552-2558

รอยละหนวยบรการปฐมภมผานเกณฑขนทะเบยนหนวยบรการ ป 2552-2558

-

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558

ฑณกเนาผมภมฐปรากรบยวนหะลยอร ป รากรบยวนหนยบเะทนข 2552-2558

นาผ ขไนองเมนาผ นาผมไ

แหลงขอมล :แผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภมสปสช.

แผนภาพท 5 ผลการตรวจประเมนเพอขนทะเบยนหนวยบรการประจ�า ป 2552-2558

แหลงขอมล : แผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภมสปสช.

-

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

90.00

100.00

2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558

นาผ

ขไนองเมนาผ

นาผมไ

เกณฑทไมผาน 5 ล�าดบแรก (ป 2558)1. อตราสวนหนวยบรการปฐมภม 1 หนวยตอผมสทธ UCไมเกน10,000คน(3CUP)2.การกระจายของหนวยบรการปฐมภมครอบคลมพนท(3CUP)3. การสงตอจากหนวยบรการปฐมภมไปยงหนวยรบสงตอในระยะเวลาไมเกน60นาท(3CUP)4. การจดใหมหนวยบรการปฐมภมทใหบรการดวยตนเองอยางนอย1แหง(1CUP)5.จดบรการPPและระบบตดตามความตอเนอง(1CUP)

เกณฑผานแบบมเงอนไข 5 ล�าดบแรก (ป 2558)1.ทนตแพทย(3ชวโมง/สปดาห:ปชก.1,000คน,153CUP)2.เภสชกร(4ชวโมง/สปดาห:ปชก.1,000คน,133CUP)3.แพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครว(1:10,000,136CUP)4. มยานพาหนะเพอใชในการรบสงผปวย โดยเฉพาะในกรณอบตเหตหรอกรณเจบปวยฉกเฉนไดอยางเหมาะสม(106CUP)5.จดใหมบรการเยยมบานและบรการเชงรกในชมชน(95CUP)

เกณฑทไมผาน/ผานแบบมเงอนไข 5 ล�าดบแรกป 25581.เภสชกร(4ชวโมง/สปดาห/ปชก.1,000คน,5,848แหง)2.ทนตแพทย(3ชวโมง/สปดาห/ปชก.1,000คน,2,995แหง)3.แพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครว(1:10,000,2,331แหง)4.บคลากรสาธารณสข(6:10,000,1,440แหง)5.พยาบาลวชาชพ/พยาบาลเวชปฏบตทวไป(1:5,000,93แหง)


โดยสรปสถานการณก�าลงคนหนวยบรการในระบบบรการปฐมภม หากพจารณาจากเกณฑการ

ขนทะเบยนหนวยบรการพบวา ยงคงมปญหารวมกนในเรองเกยวกบก�าลงคนในอตราสวนตอประชากรของ

วชาชพแพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครวทนตแพทยเภสชกรพยาบาลวชาชพ/พยาบาลเวชปฏบตครอบครว

ซงสอดคลองกบผลการศกษาโดยการส�ารวจสถานการณก�าลงคนของสพตรา ศรวณชชากรและคณะ (2547)

ทพบวาประมาณครงหนงของหนวยบรการปฐมภมมบคลากรต�ากวามาตรฐาน (1:1,250) และจ�านวนบคลากร

โดยเฉลยทสถานอนามย2.9คน

แตอยางไรกตามจากการด�าเนนงานตามยทธศาสตรความรวมมอพฒนาระบบบรการปฐมภม

ป 2550-2554 โครงการทศวรรษพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล การพฒนาศนยสขภาพชมชนเมอง

และโครงการความรวมมอของสปสช. กระทรวงสาธารณสข รวมกบองคกรวชาชพ และหนวยงานทเกยวของ

ในการสนบสนนการผลตกระจายพฒนาก�าลงคนในระบบบรการปฐมภมสงผลใหระบบบรการปฐมภมมบคลากร

ปฏบตงานประจ�าเพมขนดไดจากรอยละหนวยบรการปฐมภมทมพยาบาลและบคลากรสาธารณสขผานเกณฑขน

ทะเบยนแบบไมมเงอนไข(พยาบาลวชาชพ1:5,000,บคลากรในPCUระดบปรญญาตร3:10,000และระดบ

ประกาศนยบตร3:10,000)เพมขนจากรอยละ59.67,59.85และ70.85ในป2551เปน92.96,91.69และ

87.41ตามล�าดบในป2558(แผนภาพท6)

แผนภาพท 6 รอยละหนวยบรการปฐมภมทบคลากรประจ�าผานเกณฑขนทะเบยน สปสช. (พยาบาลวชาชพ 1 : 5,000, บคลากรใน PCU ระดบปรญญาตร 3 : 10,000 และระดบประกาศนยบตร 3 : 10,000) ป 2551-2558

แหลงขอมล :แผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภม

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558

รอยละหนวยบรการปฐมภมทมบคลากรผานเกณฑ ขนทะเบยน ของ สปสช.ป 2551-2558

พยาบาล ปรญญาตร ประกาศนยบตร

รอยละหนวยบรการปฐมภมทมบคลากรผานเกณฑขนทะเบยน ของ สปสช.ป 2551-2558

นอกจากนหากพจารณาในลกษณะทมบคลากรทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม ซงประกอบดวย

พยาบาลวชาชพ/พยาบาลเวชปฏบตทวไปและบคลากรสาธารณสข โดยมแพทย/แพทยเวชศาสตรครอบครว

ท�าหนาทเปนทปรกษา หรอใหบรการ ในอตราอยางนอย 1 คนตอประชากร 10,000 คนพบวาหนวยบรการ

ปฐมภมมทมบคลากรตามเกณฑเพมขนจากรอยละ44.83ในป2553เพมเปนรอยละ77.52ในป2557แตใน

ป2558กลบลดลงเปนรอยละ73.46ดงแผนภาพท7

ประเภทและจ�านวนบคลากรทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม

บคลากรทใหบรการในหนวยบรการปฐมภมสวนใหญคอเจาหนาทสาธารณสขนกวชาการสาธารณสข

และพยาบาลสวนกลมแพทยทนตแพทยเภสชกรนนเปนบคลากรสนบสนนจากหนวยบรการประจ�าสวนใหญ

จะท�าหนาทเปนทปรกษา ก�ากบคณภาพการบรการ และใหบรการเปนบางเวลาทหนวยบรการปฐมภม

ทปฏบตประจ�าทกวนสวนใหญมกจะอยในหนวยบรการปฐมภมในเขตเมอง และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ต�าบลโดยในป2555จากรายงานการจดสรรงบตามเกณฑศกยภาพบรการ(2555,รายงานประจ�าปส�านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต)พบวามหนวยบรการปฐมภมทไดรบงบontopโดยจดใหมแพทยปฏบตงานเตมเวลา

ทหนวยบรการปฐมภม จ�านวน 233 แหงคดเปนรอยละ 3.11 ของหนวยบรการปฐมภมทไดรบงบทงหมด

(N=7,491)

การบรหารจดการบคลากร : แพทย ทนตแพทยมการลาออกและหมนเวยนสง เจาหนาทสาธารณสข

ทปฏบตงานในสถานอนามยสวนใหญปฏบตงานมานานพยาบาลสวนหนงเปนบคลากรเดมทปฏบตงานทรพ.สต.

และเรยนตอเนองเปนพยาบาลวชาชพ อกสวนหนงมาจากโรงพยาบาลเพอมาชวยปฏบตงานทรพ.สต.ทงแบบ

บางเวลาและเปนการประจ�า

สดสวนลกษณะการท�างานของเจาหนาททปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม พบวาแนวโนมรพ.สต.ดแลงานรกษาพยาบาลผปวยเรอรงมากขนจากนโยบายสงตอผปวยรบบรการทรพ.สต.ชวงระยะ 2-7 ป ผปวย

แผนภาพท 7 รอยละหนวยบรการปฐมภมทมบคลากรผานเกณฑขนทะเบยน สปสช. ป 2553-2557

แหลงขอมล :แผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภมสปสช.*เกณฑบคลากรในหนวยบรการปฐมภมคอมบคลากรสาธารณสขปฏบตงานประจ�าในอตราตอประชากรไมนอยกวา1:1,250โดยท -มพยาบาลวชาชพปฏบตงานประจ�าอยางนอย1คนในอตราไมนอยกวา1:5,000 -มแพทยเปนทปรกษาหรอปฏบตงานในอตราไมนอยกวา1:30,000

หนวยบรการปฐมภมมบคลากรตามเกณฑ*


Acuteทมารบบรการและการท�างานในชมชนทองถนเพมขนไมมากสดสวนการใชเวลาปฏบตงานของเจาหนาทรพ.สต. ใชเพอการบรหารจดการรอยละ 30 ประชมอบรมสมมนารอยละ 20 ทเหลออกรอยละ 50 ของเวลาเปนงานบรการซงผลเปลยนแปลงจากเดมทไดส�ารวจการปฏบตงานของเจาหนาทรพ.สต.(สถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน,2552)พบวาเจาหนาทมลกษณะบทบาทและการใชเวลาในการบรการรอยละ70และใหเวลาการท�างานในดานการบรหารและวชาการรองลงมาตามล�าดบ

การพฒนาบคลากรสาธาณสข บคลากรทปฏบตงานทหนวยบรการปฐมภมมประเภท จ�านวน และสมรรถนะทเพมมากขนดวยความรวมมอของทงสถาบนการผลตทงสงกดในและนอกกระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตรวมทงองคกรวชาชพทเกยวของโดยมในชวงป2552ถงปจจบนมการด�าเนนการพฒนาบคลากรในดานตางๆดงน

1. ผน�าการจดการระบบบรการปฐมภม ด�าเนนการป 2552-2555 โดยรวมมอกบสถาบนการศกษา ประกอบดวย มหาวทยาลยมหดลมหาวทยาลยขอนแกน มหาวทยาลยนเรศวร ในหลกสตรปรญญาโทและใชกระบวนการเรยนรแบบ AdultLearning ในบรบทการท�างานจรงควบคกบทฤษฎ มจ�านวนผน�าการจดการระบบ รวมจ�านวน 213 คน (เสยชวต1คนคงเหลอผน�าทผานการฝกอบรมทางการแลว212คน)และตงแตป2556ไดขยายผลในกลมสสอ.และทมคปสอ.เพอสรางทมน�าในการพฒนาระบบสขภาพอ�าเภอในระดบพนทปจจบน(2557-2558)ไดมการตอยอดการพฒนาทมสขภาพอ�าเภอในโครงการพฒนาสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอ�าเภอ(DistrictHealthManagementLearning:DHML)รวมกบเครอขายสถาบนการศกษาครอบคลมพนทอ�าเภอ227แหง(ทม)กระจายในภมภาคตางๆใน67จงหวดสถาบนการศกษาทเขารวมโครงการนจ�านวน52คณะจาก18สถาบนการศกษารวมทงกระบวนการเรยนรและพฒนาโดยใชบรบทเปนฐานการพฒนา(Contextbasedlearning)

2. แพทยเวชศาสตรครอบครว ประเทศไทยในระบบกระทรวงสาธารณสขมแพทยเวชศาสตรครอบครว(ทงหนงสออนมตและวฒบตร)ทปฏบตงานจรงตอประชากรคอ1:126,800รวมกบทมแพทยทสนใจพฒนาระบบบรการปฐมภมทเปนทปรกษาทมหมอครอบครวในอตราสวนแพทย:ทมหมอครอบครว:ประชากรคอ1:10-12:1,250-2,500ส�านกงานบรหารโครงการรวมผลตแพทยเพมเพอชาวชนบทไดระบความตองการแพทยเวชศาสตรครอบครวในระยะ10ปขางหนาอกจ�านวน3,000คนคดเปนอตราสวนแพทยเวชศาสตรครอบครวตอประชากรคอ1:18,734(โดยคดจากประชากรทงประเทศป2558จ�านวน65,104,000คน(2558,ส�านกวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล)หรอหากคดตามเกณฑขนทะเบยนหนวยบรการของส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตทจะประกาศใชในปพ.ศ.2558สดสวนแพทยเวชศาสตรครอบครว:ประชากรสทธUCคอ1:10,000จะตองมแพทยเวชศาสตรครอบครวจ�านวน6,500คนซงในปจจบนมแพทยเวชศาสตรครอบครวปฏบตงานจรงในบรการปฐมภมสงกดโรงพยาบาลชมชนโรงพยาบาลทวไปและโรงพยาบาลศนยเพยง475คนดงนนจงมความตองแพทยเวชศาสตร

ครอบครวอกจ�านวนประมาณ6,000คน(ตารางท6)


การฝกอบรมแพทยผเชยวชาญเฉพาะทาง สาขาเวชศาสตรครอบครว ในประเทศไทยเรมขนเมอ

ปพ.ศ.2541และไดอนมตบทเฉพาะกาลเพอจดสอบหนงสออนมตเปนกรณพเศษ(Practiceeligibleroute)

พ.ศ. 2544-2546 มผสอบผานหนงสออนมต สาขาเวชศาสตรครอบครว รวม 6,112 คน อยางไรกตามแพทย

ทไดรบหนงสออนมตดงกลาวสวนใหญไมไดปฏบตงานอยในระบบบรการปฐมภม

โดยหลงจาก ป พ.ศ. 2550 จ�านวนผทสอบผานสาขาเวชศาสตรครอบครว ทงหนงสออนมต (อว.)

และวฒบตร (วว.) กลดลงอยางมาก กระทรวงสาธารณสข ราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครว ส�านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต รวมมอกบสถาบนการศกษา และหนวยงานทเกยวของ ไดมความพยายาม

ในการพฒนาแพทยเวชศาสตรครอบครวเพอพฒนาระบบบรการปฐมภมใหเขมแขงและมประสทธภาพ

อยางตอเนองไปพรอมๆกบการแกไขปญหาความขาดแคลนแพทยเวชศาสตรครอบครวดวยการสรางแรงจงใจและ

ความกาวหนาในวชาชพตลอดจนการสงเสรมคานยมของแพทยจบใหมใหสนใจฝกอบรมสาขาเวชศาสตรครอบครว

ใหมากขนโดยมรปแบบหลกสตรและเงอนไขการผลตแพทยเวชศาสตรครอบครวทด�าเนนการถงปจจบนรวมทง

จ�านวนทผลตไดดงแสดงในตาราง7ดงน

ตารางท 6 การกระจายของแพทยเวชศาสตรครอบครวทปฏบตงานจรงในสงกดส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ภมภาค เขตสขภาพโรงพยาบาลทวไป/ศนย โรงพยาบาลชมชน รวม

จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ จ�านวน รอยละ

เหนอ เขต1 17 - 48 - 65 -

เขต2 8 - 17 - 25 -

เขต3 8 - 19 - 27 -

รวมภาคเหนอ 33 23.74 84 25 117 24.63

กลาง เขต4 20 - 53 - 73 -

เขต5 12 - 25 - 37 -

เขต6 15 - 35 - 50 -

รวมภาคกลาง 47 33.81 113 33.63 160 33.69

อสาน เขต7 10 - 20 - 30 -

เขต8 7 - 31 - 38 -

เขต9 14 - 50 - 64 -

เขต10 10 - 14 - 24 -

รวมภาคอสาน 41 29.50 115 34.23 156 32.84

ใต เขต11 7 - 8 - 15 -

เขต12 11 - 16 - 27 -

รวมภาคใต 18 12.95 24 7.14 42 8.84

รวมทง 12 เขต 139 100 336 100 475 100


แหลงขอมล :ส�านกงานบรหารโครงการรวมผลตแพทยเพมเพอชาวชนบท

1.การฝกอบรมแพทยประจ�าบาน(FormalResidencyTrainingProgramหรอเรยกวาTrack1)

2.การฝกปฏบตงานสาขาเวชศาสตรครอบครวเพอเพมศกยภาพพ.ศ.2552-2556(In-serviceTraining

หรอเรยกวาTrack2)

3.การฝกปฏบตงานสาขาเวชปฏบตครอบครวส�าหรบแพทยจบใหม(New-graduateFamilyMedicine

Training:NFMTTrack3)

โครงการคณสมบต

ส�าคญของผสมคร

สถาบนฝกอบรม

ระยะเวลา/เงอนไขการสอบ

ปทเรมด�าเนน การ

การลาเรยน และการสนบสนน

จ�านวนทผลตตงแตเรมตนถงป

2557

1.การฝกอบรมแพทยประจ�าบาน(FormalResidency TrainingProgram)Track1

แพทยทผานการชดใชทนป1ขนไป(สาขาขาดแคลน)

สถาบนหลก:โรงเรยนแพทย/โรงพยาบาลศนยทผานการรบรอง

1ปสอบวฒบตร

2542 ลาฝกอบรมโดยมตนสงกดหรออสระ

466คน

2.การฝกปฏบตงานสาขาเวชศาสตรครอบครวเพอเพมศกยภาพพ.ศ.2552-2556(In-serviceTraining)Track2

แพทยทผานการใชทนปท1และยงอยระหวางปฏบตงานชดใชทนในปท2หรอ3

สถาบนหลก:โรงเรยนแพทย/โรงพยาบาลศนย/ทวไปทผานการรบรองสถาบนปฏบตงาน:โรงพยาบาลชมชนทผานการรบรอง


2552

ด�าเนนการ 5รน

สนสดป2558

ไมตองลาฝกอบรมไดรบคาตอบแทนพเศษจากส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตหรอทนกว.โดยมสญญารบทน3ปและชดใชทนตออก3ป

100ลาออก9คน

3.การฝกปฏบตงานสาขาเวชปฏบตครอบครวส�าหรบแพทยจบใหม(New-graduateFamilyMedicineTraining:NFMT)Track3

แพทยจบใหมทเรมปฏบตงานชดใชทน

สถาบนหลก:โรงเรยนแพทย/โรงพยาบาลศนย/ทวไปทผานการรบรองสถาบนปฏบตงาน: โรงพยาบาลชมชนทผานการรบรอง


2555 ใชกระบวนการเรยนทางไกลและใชบรบททเปนทปฏบตงานของแพทยผฝกอบรมเปนฐาน(ContextBasedLearning:CBLหรอSystemBasedLearning:SBL)

222คนลาออก50คน

4.โครงการเพมประสบการณเวชปฏบตครอบครวส�าหรบแพทยทปฏบตงานในรพช.หรอสถานบรการปฐมภม(FamilyPracticeLearning:FPL)

แพทยทวไปทหมดภาระชดใชทนแลว

รพช./หนวยบรการปฐมภมในเขตเมองทมความพรอม

1ปมสทธสอบหนงสออนมตเมอท�างานครบ5ป

2555 DistanceandContextBasedLearningorSystemBasedLearning

222คน


ตารางท 7 รปแบบฝกอบรมและพฒนาแพทยเวชศาสตรครอบครว


นอกจากน ไดมโครงการศกษาตอเนองเพอเพมพนประสบการณเวชปฏบตครอบครวส�าหรบแพทย

ทปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชนหรอสถานบรการปฐมภมในชมชน (Family Practice Learning: FPL) 1 ป

โดยมสทธสอบหนงสออนมต เมอปฏบตราชการครบ 5 ป และมคณสมบตครบตามเกณฑการสอบเพอหนงสอ

อนมตของแพทยสภา

3. พยาบาลเวชปฏบตทวไป

สปสช.วางหลกเกณฑการจายงบตามเกณฑศกยภาพ ทสอดคลองกบนโยบายยกระดบสถานอนามย

เปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ทก�าหนดให รพ.สต. ทกแหงมพยาบาลวชาชพอยางนอย 1 คน ซงจาก

ขอมลในรปท6พบวาสถานอนามย/รพ.สต.มพยาบาลวชาชพปฏบตงานเพมสงขนทกปโดยเฉพาะในป2553-

2554มพยาบาลวชาชพปฏบตงานในรพ.สต.จ�านวน11,531คนปฏบตงานในรพ.สต.7,689แหง(รอยละ

77.87)และในป2549-2550สปสช.ไดรวมมอกบสถาบนพระบรมราชชนกสภาการพยาบาลและสถาบนผลต

ทวประเทศโดยมการปรบปรงหลกสตรและแนวทางจดการเรยนการสอนพยาบาลเวชปฏบตทวไปเพอสนบสนน

บรการปฐมภมสนบสนนพยาบาลเขาอบรมพยาบาลเวชปฏบตจ�านวน1,000คนและมการสนบสนนการฝกอบรม

อยางตอเนองในพนท จนในปจจบนในรพ.สต.มพยาบาลทผานการอบรมพยาบาลเวชปฏบตทวไปเพมขนเปน

9,392คนคดเปนรอยละ81.45(แผนภาพท8)

การผลตพยาบาลเวชปฏบตทวไปจากการส�ารวจของสถาบนพระบรมราชชนกพบวามสถาบนทไดรบ

การรบรองจากสภาการพยาบาล และจดการฝกอบรมพยาบาลเวชปฏบตทวไป ตงแตป 2546-2555 ไปแลว

จ�านวน21,139คนโดยเปนสถาบนในสงกดกระทรวงสาธารณสขจ�านวน15,549คน

ป 2555มพยาบาลวชาชพปฏบตงาน11,531 คน ในจ�านวนนผานการอบรมพยาบาลเวชปฏบตทวไป(NP)จ�านวน9,392คน(คดเปน81.45%)

แหลงขอมล : ป2549–2553จากส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ป2554จากส�ารวจของสป.รพสต. ป2555จากแผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภมสปสช.(เฉพาะหนวยทไดรบงบontopปฐมภม)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

ท�มา : ป 2549 – 2553 จากสานกงานปลดกระทรวงสาธารณสขป 2554 จากสารวจของ สป.รพสต.ป 2555 จากแผนงานสนบสนนระบบบรการปฐมภม สปสช.(เฉพาะหนวยท�ไดรบงบon topปฐมภม)

ป 2555

-มพยาบาลวชาชพปฏบตงาน

11,531 คน ในจานวนน�ผาน

การอบรมพยาบาลเวชปฏบต

ท �วไป(NP) จานวน 9,392 คน

(คดเปน 81.45%)

จานวนคน

จานวนพยาบาลวชาชพท�ปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม ป 2549 – 2555

จ�านวนคน

แผนภาพท 8 จ�านวนพยาบาลวชาชพทปฏบตงานในระบบบรการปฐมภม ป 2549-2555

จ�านวนพยาบาลวชาชพทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม ป 2549 – 2555


4. ทนตแพทย/ทนตาภบาล

ปญหาสขภาพชองปากยงคงเปนปญหาสาธารณสขทส�าคญ ประชาชนยงสามารถเขาถงบรการได

ไมครอบคลม เนองจากความขาดแคลนทนตบคลากรในหนวยบรการสงกดภาครฐ แมวาในปจจบนจะม

ทนตบคลากรเพมขนจากการส�ารวจของส�านกทนตสาธารณสขพบวาป2547มทนตแพทย8,076คนเพมเปน

12,600คนในป2557และทนตาภบาลจาก3,307คนในป2547เปน6,613คนป2557ทนตแพทยสวนใหญ

ยงอยในเขตเมองโดยเฉพาะในสถานพยาบาลภาคเอกชนมเพยงรอยละ38.5ทอยในสงกดกระทรวงสาธารณสข

(จากการส�ารวจของส�านกทนตสาธารณสข)แสดงในแผนภาพท9และตารางท8

ทนตาภบาลเปนบคลากรทกระทรวงสาธารณสขผลตขนเพอปฏบตงานในระบบบรการปฐมภม

โดยเกอบทงหมดจะปฏบตงานในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล/ ศนยสขภาพชมชนเมอง และโรงพยาบาล

สงกดกระทรวงสาธารณสขพบวายงเปนก�าลงคนทยงมความขาดแคลนมาก จากการส�ารวจของส�านกบรหาร

การสาธารณสขป 2556 ปรบเพมจ�านวน ทนตาภบาลทคาดวาจะจบในป 2557 พบวามรพ.สต./ ศสม.

ทมทนตภบาลปฏบตงานจ�านวน 4,148 แหง คดเปนรอยละ 42.40 เขตทรพ.สต.มทนตาภบาลสงสด ไดแก

เขต 10 รอยละ 53.30 และต�าสดท เขต 11 รอยละ 34.46 (ตารางท 10) อกทงในปจจบนระบบการผลต

ทนตาภบาลปรบจากประกาศนยบตรใชเวลาเรยน2ปเปนระดบปรญญาตรหลกสตร4ปซงจะเนนงานดาน

สงเสรมสขภาพและปองกนโรคเปนหลกซงจะมผลท�าใหจ�านวนทนตาภบาลทเขาสระบบบรการปฐมภมจะชาลง

และไมสอดคลองกบภาระงานดานการรกษาทางทนตกรรมและความตองการของประชาชนทมจ�านวนมากขน

แผนภาพท 9 แสดงจ�านวนทนตบคลากร (ทกสงกด) ทงประเทศ และรอยละของทนตแพทยจ�าแนกตามสงกดป 2545-2557

จ�านวนทนตบคลากรทงประเทศ ป 2547-2557 รอยละทนตแพทยจ�าแนกตามสงกด ป 2547-2557

แหลงขอมล :รายงานบคลากรดานทนตสาธารณสขส�านกทนตสาธารณสข,2558

14,000100%

80%

60%

40%

20%

0%

12,000

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

ทนตแพทย ทนตาภบาล รฐอน กสธ. เอกชน

02550 25542548 2552 25562547 2551 25552549 2553 2557 2548 25522546 2550 2554 25562545 2549 25532547 2551 2555 2557

8,076

3,3073,456 3,697 3,996 4,164 4,313 4,664

16.2

32.4

51.4

15.5

31.3

53.2

15.7

30.8

53.4

15.4

30.7

53.9

15.0

31.0

54.1

14.2

32.4

53.4

14.4

32.2

53.3

14.0

33.4

52.6

13.5

33.3

53.1

13.2

35.3

51.5

12.3

37.0

50.4

12.6

38.0

49.4

12.1

38.5

49.3

4,670 4,9925,360

6,613

8,443 8,809 9,334 9,646 9,92610,515

11,07011,670 12,089

12,600

พนท ทนตาภบาล ประชากร ทนตาภบาล : ประชากร

กรงเทพมหานคร 42 5,692,284 1 : 135,531

เครอขายบรการท 1 645 5,709,443 1 : 8,852

เครอขายบรการท 2 388 3,457,208 1 : 8,910

เครอขายบรการท 3 341 3,012,283 1 : 8,834

เครอขายบรการท 4 531 5,196,419 1 : 9,786

เครอขายบรการท 5 511 5,166,914 1 : 10,111

เครอขายบรการท 6 520 5,836,407 1 : 11,224

เครอขายบรการท 7 650 5,043,862 1 : 7,760

เครอขายบรการท 8 605 5,501,453 1 : 9,093

เครอขายบรการท 9 747 6,728,450 1 : 9,007

เครอขายบรการท 10 557 4,571,489 1 : 8,207

เครอขายบรการท 11 436 4,362,467 1 : 10,006

เครอขายบรการท 12 640 4,846,037 1 : 7,572

รวมภมภาค 6,571 59,432,432 1 : 9,045

ทงประเทศ 6,613 65,124,716 1 : 9,848

ตารางท 8 สดสวนทนตแพทย (ทกสงกด) ตอประชากร จ�าแนกตามเขตบรการสขภาพ และกรงเทพมหานครป 2557

แหลงขอมล : รายงานบคลากรดานทนตสาธารณสขส�านกทนตสาธารณสข,2558

ตารางท 9 สดสวนทนตาภบาลตอประชากร จ�าแนกตามเขตบรการสขภาพและ กรงเทพมหานคร ป 2557

แหลงขอมล :รายงานบคลากรดานทนตสาธารณสขส�านกทนตสาธารณสข,2558

พนท ทนตแพทย ประชากร ทนตแพทย : ประชากร

กรงเทพมหานคร 5,553 5,692,284 1 : 1,029

เครอขายบรการท 1 891 5,709,443 1 : 6,408

เครอขายบรการท 2 459 3,457,208 1 : 7,532

เครอขายบรการท 3 345 3,012,283 1 : 8,731

เครอขายบรการท 4 864 5,196,419 1 : 6,014

เครอขายบรการท 5 719 5,166,914 1 : 7,186

เครอขายบรการท 6 756 5,836,407 1 : 7,720

เครอขายบรการท 7 543 5,043,862 1 : 9,289

เครอขายบรการท 8 417 5,501,453 1 : 13,193

เครอขายบรการท 9 568 6,728,450 1 : 11,846

เครอขายบรการท 10 320 4,571,489 1 : 14,286

เครอขายบรการท 11 564 4,362,467 1 : 7,735

เครอขายบรการท 12 621 4,846,037 1 : 7,804

รวมภมภาค 7,067 59,432,432 1 : 8,410

ทงประเทศ 12,600 65,124,716 1 : 5,169


ตารางท 10 จ�านวน และรอยละโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล/ศนยสขภาพชมชนเมองทมทนตาภบาลปฏบตงานป 2557

แหลงขอมล :ส�านกบรหารการสาธารณสขป2556ปรบเพมจ�านวนทนตาภบาลทคาดวาจะจบในป2557

5. นกกายภาพบ�าบด

ขอมลจากสภากายภาพบ�าบดในเดอนมนาคม พ.ศ. 2558 พบวามนกกายภาพบ�าบดทขนทะเบยน

ประกอบวชาชพกายภาพบ�าบดรวม9,009คน (ขอมลเมอวนท 5มนาคม2558) โดยขอมลในการส�ารวจการ

กระจายก�าลงคนของสภากายภาพบ�าบดในป พ.ศ. 2555พบวาจากจ�านวนผขนทะเบยนประมาณ 7,000 คน

มนกกายภาพบ�าบดทยงคงปฏบตงานในสงกดกระทรวงสาธารณสข1,967คนในภาคการศกษา(อาจารยและ

นกกายภาพบ�าบดสงกดโรงพยาบาลของมหาวทยาลยตางๆ)ประมาณ400คนและในภาคเอกชน2,839คน

โดยคาดวามผขนทะเบยนประมาณครงหนงทไมไดประกอบอาชพกายภาพบ�าบด

ในระดบบรการปฐมภมขอมลในป2552พบวาโรงพยาบาลชมชนทมนกกายภาพบ�าบดปฏบตงานอย

มเพยงประมาณ 300 แหง โดยมเฉลยแหงละเพยง 1.5 คน ดงนนคณะท�างานพฒนาก�าลงคนกายภาพบ�าบด

สมาคมกายภาพบ�าบด และสภากายภาพบ�าบด โดยการสนบสนนจาก ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

จงไดด�าเนนการโครงการพฒนาก�าลงคนกายภาพบ�าบดในระบบสขภาพปฐมภมในป2553-2556เพอด�าเนนการ

สนบสนนการจดหานกกายภาพบ�าบดเขาท�างานในโรงพยาบาลชมชนเพมขนและจดระบบสนบสนนดานวชาการ

เพอพฒนาความสามารถและรกษาก�าลงคนในระบบ

เขตบรการสขภาพ จ�านวนรพ.สต./ศสม.จ�านวนรพ.สต./ศสม.

ทมทนตาภบาลปฏบตงานรอยละ

1 1,098 439 39.98

2 620 256 41.29

3 584 222 38.01

4 805 339 42.11

5 921 347 37.68

6 761 322 42.31

7 810 397 49.01

8 849 390 45.94

9 993 431 43.40

10 833 444 53.30

11 711 245 34.46

12 797 316 39.65

รวม 9,782 4,148 42.40


แผนภาพท 10 จ�านวนนกกายภาพบ�าบดและนกจตวทยาทปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชน ป 2550-2557

สรปสถานการณ ป 2557

โรงพยาบาลมนกกายภาพฯปฏบตงานครอบคลมรอยละ92โดยโรงพยาบาลชมชนทมนกกายภาพฯ 2 คน ขนไปรอยละ55

จ�านวนนกจตวทยาปฏบตงานในโรงพยาบาลจ�านวน353คน

แหลงขอมล :สภากายภาพบ�าบดสมาคมนกกายภาพบ�าบดแหงประเทศไทยและชมรมนกจตวทยา,2557

ผลส�าเรจของโครงการเหนไดจากผลการส�ารวจจ�านวนและการกระจายตวของนกกายภาพบ�าบดของ

ชมรมนกกายภาพบ�าบดชมชนเดอนมถนายน2557พบวามนกกายภาพบ�าบดท�างานในโรงพยาบาลชมชนทงหมด

1,378คนในโรงพยาบาลชมชน726แหงจาก787แหงทวประเทศหรอคดเปนรอยละ92โดยทโรงพยาบาล

ชมชนประมาณรอยละ 44 มนกกายภาพบ�าบดเพยง 1 คนซงไมเพยงพอตอลกษณะงานของนกกายภาพบ�าบด

ชมชนทตองใหบรการกายภาพบ�าบดทงในเชงรกเชนการเยยมและใหการรกษาผปวยและผพการตามบานหรอ

ในลกษณะตงรบโดยการใหบรการผปวยในโรงพยาบาลท�าใหจ�าเปนตองมนกกายภาพบ�าบดอยางนอย2-4คน

ตอโรงพยาบาลชมชน ทงนขนอยกบจ�านวนประชากรในความรบผดชอบ รวมทงการมนกกายภาพบ�าบด

ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลจะชวยใหสามารถขยายการใหบรการทเขาถงผปวย ผสงอาย และผพการ

ไดอยางทวถงอกทงยงสามารถสรางโอกาสในการใหบรการในการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคในระดบทตยภม

ซงจะเปนประโยชนในการลดภาระทางเศรษฐกจและสงคมจากการเปนโรคเรอรงทสงผลตอความสามารถ

ในการเคลอนไหวและพงพาตนเองอกทางหนง(แผนภาพท10)

6. นกจตวทยา นกจตวทยาคลนก

นกจตวทยา เปนอกวชาชพหนวยทมความส�าคญตอระบบบรการปฐมภม ซงจะเปนทมสนบสนน

ทมหมอครอบครวในระดบต�าบลซงในป2556ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตไดสนบสนนโรงพยาบาล

ชมชนทประสงคจะจดบรการดานสขภาพจตใหมคณภาพเพมขน จดหานกจตวทยา นกจตวทยาคลนก จ�านวน

102คนและจากการส�ารวจของชมรมนกจตวทยาเมอป2557พบวามนกจตวทยาปฏบตงานจ�านวน353คน

(แผนภาพท8)


7. แพทยแผนไทยทปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม

การประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประกอบดวยเวชกรรมไทยเภสชกรรมไทยการผดงครรภไทย

การนวดไทย และการแพทยพนบานไทยโดยมพ.ร.บ.วชาชพการแพทยแผนไทยพ.ศ. 2556 ไดแยกระดบ

การศกษาอบรมเปน2ระดบไดแก

ระดบสถาบนหรอสถานพยาบาลทสภาการแพทยแผนไทยรบรองโดยมผประกอบวชาชพ

การแพทยแผนไทยซงไดรบอนญาตใหถายทอดความรเปนผใหการอบรมตามมาตรา12(2)(ก)

ซงตรงกบมาตรา33(1)(ก)ของพ.ร.บ.เดม

ระดบเปนระดบปรญญาหรอประกาศนยบตรเทยบเทาปรญญาสาขาการแพทยแผนไทยหรอ

สาขาการแพทยแผนไทยประยกตจากสถาบนการศกษาทสภาการแพทยแผนไทยรบรอง

ตามมาตรา12(2)(ข)ซงตรงกบมาตรา33(1)(ข)ของพ.ร.บ.เดมและไดรวมการประกอบโรคศลปะ

สาขาการแพทยแผนไทยประยกตเขาอยในมาตราน

จากขอมลของส�านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ(กองการประกอบโรคศลปะเดมรวมกบ

กองการสถานพยาบาลเดม)พบวา ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยมจ�านวน30,371คน (ณกมภาพนธ

2556)แตจ�านวนดงกลาวเปนจ�านวนของผประกอบโรคศลปะการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกต

รวมกนและยงคงเปนยอดสะสมตงแตพ.ศ.2472ซงไมทราบจ�านวนผทเสยชวตไปแลววามจ�านวนเทาไรซงจ�าแนก

ตามประเภทไดดงนตารางท11

ตารางท 11 จ�านวนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย (1 คน เปนไดหลายประเภท)

แหลงขอมล :ส�านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ,มถนายน2556จากรายงานการสาธารณสขไทยดานการแพทยแผนไทยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก2554-2556

ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยตามมาตรา 12 (2) (ก)/ ผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทย ตามมาตรา 33 (1) (ก)

ยอดสะสมในปพ.ศ. 2555 (คน)

1.ประเภทเวชกรรมไทย 19,645

2.ประเภทเภสชกรรมไทย 26,872

3.ประเภทผดงครรภไทย 7,692

4.ประเภทนวดไทย 2,666

รวมทงสน 56,875



การผลตก�าลงคนทเปนผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยตามมาตรา 12 (2) (ก) หรอ

ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย ตามมาตรา 33 (1) (ก) ตองผลตโดยสถาบนการอบรมหรอสถาบนหรอ

สถานพยาบาลทไดรบการรบรองจากคณะกรรมการวชาชพสาขาการแพทยแผนไทยปจจบนมจ�านวน105แหง

โดยเปนสถาบนหรอสถานพยาบาลของภาคประชาชนจ�านวน 26 แหง เปนของภาคเอกชน (แพทยแผนไทย)

จ�านวน18แหงและเปนของภาครฐ61แหงซงแสดงใหเหนวาปจจบนภาครฐเขามามบทบาทในการจดการ

อบรมการนวดไทยมากกวาภาคประชาชนและภาคเอกชนรวมทงงบประมาณจากภาครฐจะสนบสนนการจดการ

อบรมเฉพาะของหนวยงานรฐเปนหลก ดงนนในระยะยาวถารฐไมปรบเปลยนนโยบายมาสนบสนนการจดการ

อบรมของภาคประชาชนการจดการอบรมการนวดไทยของภาคประชาชนนนจะไมสามารถแขงขนกบภาครฐได

และหลายสมาคมอาจตองยกเลกหรอยตการด�าเนนงานตางๆทเคยท�ามารวมรอยป

ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย ทไดรบปรญญาหรอประกาศนยบตรเทยบเทาปรญญาสาขาการ

แพทยแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกตจากสถาบนการศกษาทสภาการแพทยแผนไทยรบรองและ

ตองสอบผานความรตามทก�าหนดไวในขอบงคบสภาการแพทยแผนไทยซงก�าลงคนผประกอบโรคศลปะสาขา

การแพทยแผนไทยตามมาตรา33(1)(ข)มจ�านวนแนนอนเทาไรนนไมสามารถบอกไดเนองจากผจบการศกษา

ประเภท(ข)หนงคนสามารถสอบขนทะเบยนเปนผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยไดถง4ประเภท

และการขนทะเบยนนนขนตามประเภทการประกอบโรคศลปะ ท�าใหไมสามารถรจ�านวนทเปนรายบคคลได

ซงแตกตางจากการแพทยแผนไทยประยกตซงมสทธสอบขนทะเบยนเพยงสาขาเดยว ท�าใหจ�านวนคนและ

ผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยประยกตนนเทากน(ตารางท12)

ตารางท 12 จ�านวนและประเภทการประกอบโรคศลปะของการแพทยแผนไทย (1 คน มใบประกอบโรคศลปะฯไดมากกวา 1 ประเภท) และแพทยแผนไทยประยกต

แหลงขอมล : ส�านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ,มถนายน2556จากรายงานการสาธารณสขไทยดานการแพทยแผนไทยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก2554-2556

ป พ.ศ.แพทยแผนไทย แพทยแผนไทย

ประยกตเวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย ผดงครรภไทย นวดไทย รวม

2550 35 112 29 107 343 59

2551 60 65 28 71 224 25

2552 70 23 19 81 193 104

2553 95 64 34 113 306 236

2554 165 195 134 247 741 311

2555 138 219 134 187 678 423

รวม 623 678 378 806 2,485 1,158


ผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกตมจ�านวน1,158คน(ณวนท

30 กนยายน 2555) ซงในจ�านวนน มแพทยแผนไทยประยกตจ�านวนหนงทสอบขนทะเบยนเปนผประกอบ

โรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทย เพอขนทะเบยนเปนผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยประเภท

เภสชกรรมไทย เพอทจะสามารถเปดรานขายยาแผนโบราณหรอคมการผลตยาแผนโบราณในโรงงานผลตยา

แผนโบราณตามกฎหมาย

ในปจจบนมสถาบนการศกษาดานการแพทยแผนไทยทไดรบการรบรองจากคณะกรรมการวชาชพสาขา

การแพทยแผนไทยมจ�านวน11แหงและสถาบนการศกษาดานการแพทยแผนไทยประยกตทไดรบการรบรอง

จากคณะกรรมการวชาชพสาขาการแพทยแผนไทยประยกตมจ�านวน8แหง

ในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต ไดมการสงเสรมสนบสนนใหมการขยายบรการแพทยแผนไทย

ใหเปนบรการทค ขนานไปกบการแพทยแผนปจจบน โดยมเปาประสงคเพอใหประชาชนการเขาถงบรการ

สาธารณสขดวยการใชบรการแพทยแผนไทยเพมขนซงมการใหบรการแพทยแผนไทยประกอบดวยนวดประคบ

อบสมนไพรการฟนฟสขภาพมารดาหลงคลอดและยาสมนไพรซงการจดบรการดานการแพทยแผนไทยสวนใหญ

อยทสถานอนามยหรอศนยบรการสาธารณสขคอรอยละ91.35ของการใหบรการยาสมนไพรหรอรอยละ86.85

ของการใหบรการนวดประคบสมนไพรและรอยละ 50.41 ของบรการฟนฟสขภาพมารดาหลงคลอดตามล�าดบ

(ตารางท13)

ตารางท 13 จ�านวนหนวยบรการทใหบรการแพทยแผนไทย ป 2556

แหลงขอมล :แผนงานสนบสนนระบบบรการแพทยแผนไทยสปสช.

จากขอมลของส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ป 2555พบวา ผใหบรการการแพทยแผนไทย

ในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาตเปนผประกอบโรคศลปะ1,394คน(รอยละ10.53)และเปนผชวยแพทย

แผนไทยจ�านวน6,244คน(รอยละ47.15)และผใหบรการทต�ากวาผชวยแพทยแผนไทย(ผชวยนวด)จ�านวน

5,606คน(รอยละ42.33)(แผนภาพท11)

ประเภทหนวยบรการ

นวด ประคบ สมนไพร ฟนฟสขภาพมารดาหลงคลอด ยาสมนไพร

จ�านวน (แหง) รอยละ จ�านวน (แหง) รอยละ จ�านวน (แหง) รอยละ

รพ.สต./PCU 5,250 86.85 366 50.41 9,213 91.35

รพช. 677 11.20 315 43.39 718 7.12

รพท./รพศ. 80 1.32 31 4.27 85 0.84

รฐนอกสธ. 17 0.28 3 0.41 28 0.28

เอกชน 21 0.35 11 1.52 41 0.41

รวม 6,045 100.00 726 100.00 10,085 100.00


ทศทางแนวโนมในอนาคต ในดานก�าลงคนสขภาพ ควรมหนวยงานทมความรบผดชอบตรงประสาน

ใหเกดความสอดคลองของนโยบายดานอนๆทสงผลกระทบก�าลงคนมการวางนโยบายก�าลงคน มการเปดให

พนทมสวนรวมในการวางแผน ผลต พฒนา จดระบบจางงาน ระบบการสรางขวญก�าลงใจ มหนวยงานหรอ

เครอขายมารวมรบผดชอบหลกมระบบการสรางการเรยนรของผปฏบตเปนเครอขาย การถายทอดเทคโนโลย

ระหวางพนท ทไดรบการสนบสนนภาคสวนทเกยวของมการพฒนาหลกสตรบคลากรใหสอดคลองการตองการ

ใชของพนทการผลตและพฒนาก�าลงคนทไมซบซอนมาทดแทนหนาททไมจ�าเปนของสาขาทมความขาดแคลนสง

มการดงการมสวนรวมของภาคเอกชนชมชนทองถนเขามารวมดแลปญหาก�าลงคนและมการก�าหนดมาตรฐาน

ทรพยากรในเชงปรมาณในการใหบรการแตละประเภทและระดบมบคลากรสาธารณสขขนพนฐานใหบรการ

ในอตราสวนตอประชากร1:1,250หรออาจปรบใหมบคลากรมากขนตามภาระกจทเพมขน

ทงนในเชงคณภาพของบคลากรควรปลกฝงทศนคตทเหนคณคาของการดแลสขภาพทมใชเพยง“โรค”

ดแลทงคน เคารพคณคาความมศกดศรของคนแตละคนทงทเปนประชาชน และเพอนรวมงาน ใหมทศนะและ

แนวคดการท�างานทมองประชาชนเปนศนยกลางและเนนการเสรมศกยภาพของประชาชนรวมกบการใหบรการ

แบบองครวมมมนษยสมพนธดสามารถเขากบชมชนมการตดตอสอสารและใหค�าปรกษาแนะน�าแกประชาชน

ไดดสามารถประเมนสภาวะสขภาพของบคคลและชมชนไดอยางรอบดานสามารถเกบรวบรวมวเคราะหขอมล

และน�ามาใชเพอการวางแผนการดแลสขภาพรายบคคลครอบครวและการด�าเนนงานสาธารณสขในชมชนอยาง

เปนระบบมความรและความเขาใจแนวคดเรองเวชศาสตรครอบครวและระบบบรการปฐมภมมความรพนฐาน

ทจ�าเปนในการปฏบตงาน เชน การจดบรการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค การรกษาปญหาสขภาพและโรคท

พบบอยในพนทตลอดจนมความรพนฐานดานอนทเสรมการท�างานเชนสงคมศาสตรจตวทยาเศรษฐศาสตรฯลฯ

แผนภาพท 11 แสดงจ�านวนผใหบรการแพทยแผนไทย ป 2555

แหลงขอมล :โปรแกรมแพทยแผนไทยแผนงานสนบสนนระบบบรการแพทยแผนไทยสปสช.,สงหาคม2555

รวมทงหมด 13,244 คน

6,244 (17.15%)

1,304(10.53%)

5,606 (42.33%)

ผชวยแพทยแผนไทย ผประกอบโรคศลปะ อนๆ (ผชวยนวด)


5. ´Œานการ·�างานกบภาคÕ ªØมªนแÅะÍงคการปกครÍงส‹Çน·ŒÍงถน ปจจบนชมชนหรอทองถนยงเขามามสวนรวมมากขนนบตงแตสปสช.มการสนบสนนงบสรางเสรมสข

ภาพและปองกนโรคในการจดตงเปนกองทนหลกประกนสขภาพทองถนในปจจบนมองคกรปกครองสวนทองถน

(อบต.และเทศบาล)เขารวม7,718แหงคดเปนรอยละ99.25(แผนภาพท12)

แหลงขอมล :แผนงานสนบสนนระบบสขภาพชมชนสปสช.


จากขอมลณ ก.ย. 2557 ความครอบคลมการมกองทนฯมากขนตามชวงเวลา แตทองถนยงไมมการ

สมทบเงนเฉลยในทกเขตพนทรอยละ9.6

แผนภาพท 12 จ�านวนกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถน ป 2549-2557

ภาพแสดงจ�านวนกองทนฯ เปรยบเทยบป 2549-2557

แผนภาพท 13 สดสวนจ�านวนโครงการในแตละประเภทการใชงบประมาณกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนป 2549 - 2557

ภาพแสดงจ�านวนโครงการ ป 2549-2557 ภาพแสดงจ�านวนเงนทใชท�าในโครงการ ป 2549-2557

**กจกรรมรวมทงสน511,843โครงการใชงบประมาณ16,036.4ลานบาทโดยท�ากจกรรมประเภทท3มากทสด**

อบต./เทศบาล เขารวมกองทนทงสน 7,759 แหงจากทงหมด7,776แหงคดเปนรอยละ99.79และยงไมเขารวมอก17แหง


ตารางท 14 สดสวนจ�านวนโครงการในแตละประเภทการใชงบประมาณกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนป 2549 - 2557

กองทนฯ ด�าเนนกจกรรมรวมทงสน 511,843 โครงการ โดยใชงบประมาณ 16,036.4 ลานบาท

โดยท�ากจกรรมประเภทท 3 มากทสด ซงเปนการสนบสนนใหประชาชน ชมชนตางๆไดด�าเนนการสรางเสรม

สขภาพปองกนโรคเชงรกในชมชนโดยใชสดสวนงบประมาณรอยละใกลเคยงกนระหวางกจกรรมและงบประมาณ

ทใชคอรอยละ39

ทงนเปนการด�าเนนโครงการตามกลมอายรวมทงสน214,925โครงการ**ใชงบประมาณ6,715ลานบาท

โดยท�าโครงการในกลมอาย25-60ปมากทสดรองลงมาในกลม60ปขนไปกลม6-25ปตามล�าดบนาสงเกต

ทงบประมาณทใชโครงการส�าหรบกลมอาย 60 ปขนไปนอยทสดเมอเทยบกบโครงการทท�าในกลมอายอนๆ

(650ลานบาท)

เนอหาการด�าเนนโครงการตามกลมโรค รวมทงสน 107,598 โครงการ** โดยท�าโครงการ ในกลม

โรคเบาหวาน/ความดนโลหตสงมากทสดรองลงมาเปนงานฟนฟมะเรงเอดส แนวโนมในอนาคต ชมชนหรอทองถนทมความเขมแขง และมความสนใจลงทนดานสขภาพมากขนทงทเปนงานเชงรกและรบชมชนทองถนเขามามบทบาทและเปนเจาของงานสขภาพเพมขน

ปกจกรรม 1 กจกรรม 2 กจกรรม 3 กจกรรม 4

โครงการ 1 ใชเงน 1 โครงการ 2 ใชเงน 2 โครงการ 3 ใชเงน 3 โครงการ 4 ใชเงน 4

2549-53 28,775 941.2 28,119 916.6 46,317 1,398.0 18,464 244.7

2554 19,558 698.5 20,235 689.3 31,294 965.4 11,259 165.7

2555 22,908 867.3 24,764 877.3 40,062 1,266.5 12,617 208.6

2556 24,589 959.1 28,176 1,000.2 44,110 1,425.8 13,107 231.1

2557 21,897 824.9 25,910 894.7 39,499 1,230.7 10,183 230.8

รวม 117,727 4,291.1 127,204 4,378.0 201,282 6,286.4 65,630 1,080.9

กจกรรม 1การจดซอบรการตามชดสทธประโยชนแกเปาหมายเดกสตรผสงอายคนพการผประกอบอาชพทมความเสยงกจกรรม 2การสนบสนนหนวยบรการปฐมภมในพนทเพอด�าเนนการสรางเสรมสขภาพปองกนโรคเชงรกในชมชนกจกรรม 3การสนบสนนประชาชนชมชนด�าเนนการสรางเสรมสขภาพปองกนโรคเชงรกในชมชนกจกรรม 4การบรหารจดการและพฒนากองทน

แหลงขอมล : แผนงานสนบสนนระบบสขภาพชมชนสปสช.


6. สถานการณ กÅäก แÅะระบบสนบสนØน นโยบายแผนพฒนาระบบบรการสขภาพ (Service Plan) ในระยะหลงสวนใหญก�าหนดมาจากภาคการเมองมากกวาการด�าเนนนโยบายตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทหนวยราชการเปนผ ร าง และมการเนนผลลพธท เกดกบประชาชน แตการพฒนาระบบสนบสนนไมชดเจน อกทงโครงสรางองคกรทรบผดชอบบรการปฐมภมไมชด โดยเฉพาะอยางยงทสวนกลาง และผบรหารทเกยวของยงมภาพไมชดวาอยากเหนอะไร ตองมรปธรรมของจรงใหเหน ระบบสนบสนน ยงคงเปนลกษณะแยกสวนตามเปาหมายผลลพธขององคกรสวนกลางหรอโครงการทก�าหนดมา (Vertical Program) ทงในดานนโยบายการจดการและงบประมาณการพฒนาคนยงไมมการก�าหนดสมรรถนะหลกของบคลากร(CoreCompetency)ทชดเจนทคาดหวงไดวาสามารถตอบสนองตอภาระงานทตองด�าเนนการในพนทได การสนบสนนเชงวชาการจากสวนกลางและภายในพนทลดลงเนองจากงบประมาณทราชการสวนกลางและหนวยงานในภมภาคลดลงทศทางนโยบายเรองนไมชดเจนวาเปนบทบาทสวนใดหรอหนวยงานใดเปนหลกระบบตดตามก�ากบงานไมยดหยนพอทจะใหพนทสามารถท�างานไดมอสระทางความคด ท�าใหเปนภาระงานทหนกของระบบรายงานทมมากและไมเกดประโยชนตอพนทนอกจากนยงมความพยายามพฒนาระบบคณภาพของบรการปฐมภมโดยสรางตวชวดมาตรฐานคณภาพ ระบบสนบสนนงานคณภาพในพนท แตยงไมสามารถปฏบตไดอยางกวางขวาง เนองจากยงมขอจ�ากดในแงแนวคดของการพฒนาคณภาพบรการปฐมภม และการพฒนาเครองมอทใชเพอการพฒนาคณภาพบรการ

สถานการณของกลไกขบเคลอนในสวนกลาง กลไกการบรหารจดการสวนกลางมความชดเจนลดลงเดมมส�านกงานพฒนาระบบบรการปฐมภมและตอมาปรบเปนส�านกประสานการพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ทท�าหนาทประสานงานกลางในดานวชาการและการจดการลงทนในระยะแรกแตตอมาหนวยงานนไดหายไป เนองจากการสนบสนนจากผบรหารไมชดเจนและไมมกรอบโครงสรางอตราก�าลงรองรบเรองนอยางชดเจน ปจจบนมสวนงานหนงภายใตส�านกบรหารสาธารณสขทท�าหนาทประสานบรหารจดการในดานระบบบรการปฐมภม และเครอขายสขภาพอ�าเภอ แตบคลากรยงไมเพยงพอ และยงมศกยภาพทางวชาการไดจ�ากดอกทงผบรหารมการเปลยนแปลงบอยท�าใหการบรหารจดการในดานนไมตอเนองมการเปลยนแปลงบอย ขณะเดยวกนมแผนServicePlanในดานระบบบรการปฐมภมทงในสวนกลางและในระดบเขต/จงหวดเปนกลไกใหมทมบทบาทในเชงการประสาน และขบเคลอนการด�าเนนงานปฐมภม แตมการเปลยนประธานในสวนกลางหลายครงและนโยบายแนวทางของประธานแตละคนแตกตางกนท�าใหการด�าเนนงานขาดทศทางและไมตอเนองการประสานการรวมมอกบอปท.การจดการกระจายอ�านาจยงไมมความคบหนาในการด�าเนนงาน

ดานนทชดเจน


2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

primary care 708.20 754.08 818.69 937.56 943.53 1,024.8 1,150.7 1,206.2 1,366.4 1,378.2 1,463.7 1,463.7

hospital care 510.30 565.22 710.73 794.54 1,012.3 1,026.5 1,101.1 1,187.9 1,245.7 1,242.7 1,299.2 1,299.2

others 90.00 77.00 129.78 167.59 144.13 150.54 149.47 152.34 143.35 134.63 132.11 132.11

total 1,308.5 1,396.3 1,659.2 1,899.6 2,100.0 2,202.0 2,401.3 2,546.4 2,755.6 2,755.6 2,895.0 2,895.0

-

500.00

1,000.00

1,500.00

2,000.00

2,500.00

3,000.00

3,500.00

แผนภาพท 14 งบเหมาจายรายหว กองทนหลกประกนสขภาพแหงชาต ป 2546 - 2558


7. สถานการณการ¨´การสนบสนØน´Œานงบประมาณ การจดสรรงบประมาณหลกประกนสขภาพของส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตตงแต

ป2546-2558เพมขนตามล�าดบ

ตารางท 15 การจดสรรงบประมาณเพอสนบสนนระบบบรการปฐมภม ป 2550 - 2558 หนวย: ลานบาท

ปงบประมาณ 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558

งบสนบสนนการพฒนาระบบ

งบสนบสนนและสงเสรมการจดบรการปฐมภม

1,094.15 1,002.04 1,099.44 502.15 779.47 433.33 339.11 244.26

งบจายตามเกณฑคณภาพ

งบP4Pปฐมภม 921.32 400.77 470.26 944.79 480 - - - -

งบOntop(ปฐมภม) - - - 600 1,100 1,108.01 1,453.35 - -

งบQOF(ปฐมภม) - - - - - - - 1,563.26 1,798.42

งบPPqualityperformance - - - - - 483.00 1,635.10 1,297.42 1,302.08

รวม 921.32 400.77 470.26 1,544.79 1,580 1,591.01 3,088.45 2,860.68 3,100.50

รวมทงหมด 2,015.47 1,402.81 1,569.70 2,046.94 2,359.47 2,024.34 3,427.56 3,104.94 3,100.50



แผนภาพท 15 สดสวนงบสรางเสรมสขภาพและปองกนโรค ป 2546- 2558

แหลงขอมล:แผนงานสนบสนนระบบบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคสปสช.

สดสวนงบประมาณดานการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคมแนวโนมลดลง และคงทในชวงหลงแตจ�านวนเมดเงนดานสขภาพเพมขน คณะกรรมการหลกประกนสขภาพแหงชาตไดเพมสดสวนงบประมาณสนบสนนระบบบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคจาก175.00บาทตอประชากรในปงบประมาณ2546เปน383.61บาทตอประชากรในปงบประมาณ2557ซงเพมขนถง2.19เทาในระยะเวลา12ป

%PPastotalcapitation%PPastotalcapitationexcluHC/AE/คาเสอม

%PPasOPทวไป+IPทวไป%PPastotalcapitationexcluคาเสอม

0.25%

0.20%

0.15%

0.10%

0.05%

งบลงทนดานสงกอสรางและครภณฑใหแกหนวยบรการสขภาพในสงกดกระทรวงสาธารณสขภายใต

งบประมาณของกระทรวงสาธารณสขดงตารางซงในชวงหลงนงบลงทนในเรองไทยเขมแขงทท�าใหมการลงทน

ทรพ.สตเพมมากขน

2556 2558 2559

ระบบ ระดบบรการ

รวมเงน(ลานบาท)

รอยละของวงเงนทงหมด

ระดบบรการ

รวมเงนลานบาท


รอยละของระบบบรการแตละระดบ

รวมเงน(ลานบาท)


รอยละของระบบบรการแตละระดบ

รวม 8,730.6 100.00 รวม 4,896.03 100.00 100.00 9,168.05 100.00 100.00

ตตยภม รพศ./รพท.

7,681.78 87.99 A 1,151.95 23.53 42.3 1,246.64 13.60 26.24

S 919.31 18.78 1,159.36 12.65

ทตยภม รพช.30เตยง

692.71 7.93 M1รวม 864.86 17.66 40.27 728.92 7.95 51.40

M2 637.16 13.01 838.91 9.15

F1 197.57 4.04 446.89 4.87

F2 575.45 11.75 2,302.99 25.12

F3 129.03 2.64 394.30 4.30

ปฐมภม ศสม 67.12 0.77 ศสม 11.45 0.23 10.93 12.92 0.14 11.50

รพสต. 248 2.84 รพสต. 523.80 10.7 รพ.สต.76แหง/ยนตท�าฟน524ชด

1,040.97 11.35

บรหาร สสจ./สสอ.

41 0.47 สสจ./สสอ. 264.84 5.41 6.49 996.16 10.87 10.87

คาปรบปรง 53.04 1.08

ตารางท 16 สรปวงเงนของระดบบรการทไดรบงบประมาณ รายการงบลงทนคาครภณฑ ทดนและสงกอสรางงบประมาณรายจายประจ�าป พ.ศ.2556-2559


แนวโนมในอนาคต ทองถน ชมชน องคกรอนๆ จะเขามามสวนในการก�าหนดนโยบายดานสขภาพ

ก�าหนดแนวทางด�าเนนงานและเขารวมการบรหารจดการมากขนงบประมาณเพอการสนบสนนปฐมภมจากภาครฐ

เปลยนแปลง จากเปนระบบพจารณาเปนรายการของการใหบรการและทรพยากรทใช (Item) มาเปนรายหว

ประชากร (Capitation) ท�าใหระบบสามารถตอบสนองตอปญหาในพนทไดดขน มการรบงบประมาณตรง

จากนอกองคกรทางการ เชน สสส. องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรชมชน งบสนบสนนจากสวนกลาง

เพอพฒนาคนไมตอเนองและยงไมชดเจน พนทตองแสวงหาวธการชองทางเองมากขน มหนวยงานก�ากบ

สนบสนนเพมขน ทงสวนทเปนกระทรวงสาธารณสข สปสช.เขตพนท ผวาราชการจงหวด ซงมทงดานด และ

จดออนหากไมมการประสานบรณาการใหเปนในทศทางเดยวกนและหากมการสงการใหด�าเนนการอยางรวดเรว

ยอมเพมภาระและความสบสนใหกบผปฏบตงาน

นอกจากนมกลไกการจายเงน/การเงนการคลงทจะชวยในการท�างานสรางเสรมสขภาพและปองกนโรค

มการสรางการระบบตดตามประเมนในแบบทจะชวยเสรมพลงใหระบบการท�างานของหนวยงานพนทใหม

ประสทธภาพและประสทธผลมากขน มกระบวนการพฒนาคณภาพบรการปฐมภม สรางความรจากการท�างาน

คณภาพทมความยดหยนตอทรพยากรและความจ�าเพาะในแตละบรบท มการพฒนาระบบการสรางแรงจงใจ/

ขวญก�าลงใจทเหมาะกบบรบทของบคคล และพนท และมกลไกการจดการไมใหเกดความขดแยงในเชงบทบาท

ขององคกรระหวางส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตกบกระทรวงสาธารณสข

8. สถานการณ´ŒานคÇามรŒแÅะà·คâนâÅÂÕ ปจจบนมการจดการความรบทเรยนประสบการณการท�างานบรการปฐมภมทดแลประชากรกลมตางๆ

เพมมากขน รวมทงความรในดานเวชศาสตรครอบครว ทเปนสวนหนงของเทคโนโลยในการบรการปฐมภม แต

ยงมบทเรยนจ�านวนไมมาก และองคความร ศาสตรวชาเพอการบรการปฐมภมยงมนอย สถาบนวจย สถาบน

การศกษา ทท�างานวชาการดานบรการปฐมภมยงมจ�ากด การท�าวจยเพอพฒนาบรการปฐมภมยงเปนลกษณะ

โครงการยอยๆยงขาดการวจยทเปนระบบใหญระบบสนบสนนเพอใหมการวจยทสอดคลองกบการพฒนาบรการ

ปฐมภมยงมนอยหนวยวจยและหนวยสนบสนนตางๆ ยงมความเขาใจธรรมชาตของระบบบรการปฐมภมไมมาก

การรวบรวมฐานขอมลความรส�าหรบการท�างานตลอดจนเครองมอและเทคโนโลยในการท�างานทเกยวของกบคน/

ชมชนยงมการรวบรวมนอยและจ�านวนไมมาก

แนวโนมในอนาคตควรมหนวยประสานการวจยและการจดการองคความรมหนาทสรางแผนงานวจย

หลกการจดการงานวจยสรางเครอขายนกวจยสหสาขาตลอดจนตดตามประเมนระบบสนบสนนใหมการจดการ

เรององคความรทในระดบพนทไดเองสามารถพฒนาองคความรจากการท�างานขยายฐานการถายทอดเทคโนโลย

การวจยทงระเบยบวธและแนวคดกบตางประเทศมากขน

สวนดานเทคโนโลยสารสนเทศควรมการจดท�าฐานขอมลความรทจ�าเปนทเขาถงไดงายส�าหรบประชาชน

และมระบบขอมลขาวสารเพอการจดการระบบบรการอยางเหมาะสม


9. สถานการณผÅงานแÅะคØณภาพการ´�าàนนงาน

160

จ�านว

น(ล

านคร

ง)

อตรา

(ครง

/คน/

ป)

120

80

40

0 0

1

2

3

4

2546 2550 25542548 2552 25562547 2551 25552549 2553 2557

111.95119.29

146.30

111.64

147.60 151.86

112.49

128.76

148.81

114.77

146.02153.61

2.45 2.41 2.37 2.42 2.552.75

3.12 3.06 3.07 3.07 3.12 3.17

แผนภาพท 16 จ�านวนและอตราการใชบรการผ ปวยนอกของผมสทธในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต ปงบประมาณ 2546-2557

แหลงขอมล : รายงานการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาประจ�าปงบประมาณ2557 1) ขอมลผปวยนอกป2546-2552จาก0110รง5ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขและส�านกงานหลกประกนสขภาพ แหงชาตวเคราะหโดยส�านกแผนและประเมนผลสปสช. 2) ฐานขอมลการจายเงนชดเชยผปวยนอกรายบคคลสทธ UC ป 2553 - 2556 ส�านกบรหารการชดเชยคาบรการ ธนวาคม 2556,วเคราะหโดยส�านกแผนและประเมนผลสปสช. 3) ป 2557 เปนขอมลบรการผปวยนอกรายบคคลสทธUC10 เดอนส�านกสารสนเทศการประกนณพฤศจกายน2557, วเคราะหโดยส�านกแผนและประเมนผลสปสช.

แนวโนมการใชบรการของประชาชน

การใชบรการดานการแพทยและสาธารณสขนบเปนจดเรมตนของการเขาถงบรการสขภาพในภาพรวม

จากขอมลการใชบรการระหวางปงบประมาณ2546-2557พบวาจ�านวนผปวยนอกของประชากรสทธหลกประกน

สขภาพแหงชาตเพมขนจาก111.95ลานครงในปงบประมาณ2546เปน153.61ลานครงในปงบประมาณ

2557อตราการใชบรการเพมขนจาก2.45ครง/คน/ปในปงบประมาณ2546เปน3.17ครง/คน/ปใน

ปงบประมาณ2557(แผนภาพท16)

จ�านวนผปวยนอก อตราการใชบรการผปวยนอก


เมอเปรยบเทยบสดสวนการใชบรการ พบวา ผปวยนอกไปใชบรการทสถานอนามยหรอศนยบรการ

สาธารณสขมากทสดจากรอยละ33.24ในป2546เปนรอยละ46.49ในป2557รองลงมาคอโรงพยาบาล

ชมชนคลนกเอกชนรอยละ32.00,17.56ในป2546เปนรอยละ35.19,13.26ในป2557(แผนภาพท17)

แผนภาพท 17 สดสวนการใชบรการผปวยนอก จ�าแนกตามประเภทหนวยบรการ ปงบประมาณ 2546-2557

แหลงขอมล : รายงานการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาประจ�าปงบประมาณ2557 1) ปงบประมาณ2546-2548จากการส�ารวจสวสดการและอนามยครวเรอนส�านกงานสถต 2) ขอมลผปวยนอกป2549-2552จาก0110รง5ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขและส�านกงานหลกประกนสขภาพ แหงชาตวเคราะหโดยส�านกแผนและประเมนผลสปสช. 3) ฐานขอมลการจายเงนชดเชยผปวยนอกรายบคคลสทธUCป2553-2556ส�านกบรหารการชดเชยคาบรการธนวาคม2556 วเคราะหโดยส�านกแผนและประเมนผลสปสช. 4) ป2557เปนขอมลบรการผปวยนอกรายบคคลสทธUC10เดอนส�านกสารสนเทศการประกนณพฤศจกายน2557วเคราะหโดย ส�านกแผนและประเมนผลสปสช.

ส�าหรบบรการผ ปวยใน พบวา เพมขนจาก 4.30 ลานครง ในป 2546 เปน 5.68 ลานครง

ในป2557อตราการใชบรการเพมขนจาก0.094ครง/คน/ปในป2546เปน0.117ในป2557และพบวา

ประชาชนเลอกใชบรการทโรงพยาบาลชมชนมากทสด คดเปนรอยละ 47.07 รองลงมาคอ โรงพยาบาลศนย/

โรงพยาบาลทวไปคดเปนรอยละ40.90

100%

80%

60%

40%

20%

2546 2550 25542548 2552 25562547 2551 25552549 2553 2557

ไปโรงพยาบาลเอกชนไปโรงพยาบาลของมหาวทยาลยไปสถานอนามย/ศนยบรการ

ไปคลนกเอกชนไปโรงพยาบาลทวไป/ไปโรงพยาบาลศนย

ไปโรงพยาบาลรฐอนไปโรงพยาบาลชมชน

33.24

32.00

8.83

33.91

28.68

10.07

34.43

30.66

10.02

44.69

38.02

14.42

48.87

35.78

13.03

44.37

37.01

13.74

47.48

35.14

13.25

44.92

37.72

14.21

46.71

34.32

13.32

46.24

36.60

12.64

47.46

34.99

13.53

46.49

35.19

13.26


71.36 74.80 65.56 61.87

79.56 77.90 78.58

82.33 83.28 84.02 89.71 90.63

86.06 85.75

0

20

40

60

80

100

2547 2548 2549 2550 2552 2554 2556

ะลยอร

กอนยวปผ นใยวปผ

แผนภาพท 18 อตราการใชสทธหลกประกนสขภาพแหงชาต เมอมการใชบรการแบบผปวยนอก และผปวยในป 2547-2550, 2552, 2554, 2556

แหลงขอมล :รายงานการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาประจ�าปงบประมาณ2557หมายเหต :ขอมลปงบประมาณ2551,2553,2555ส�านกงานสถตแหงชาตไมมการส�ารวจ

จากผลการส�ารวจอนามยและสวสดการป 2556 ของส�านกงานสถตแหงชาต ภาพรวมพบวาแนวโนม

ของการใชสทธหลกประกนสขภาพแหงชาตเพมขนเมอไปใชบรการทงแบบผปวยนอกและผปวยในโดยอตราการ

ใชสทธแบบผปวยในสงกวาแบบผปวยนอกคอรอยละ85.75และ78.58ตามล�าดบ(แผนภาพท18)ทงหมดน

แสดงถงประชาชนเขาถงหนวยบรการสขภาพของรฐเพมมากขน


แผนภาพท 19 สดสวนการเลอกใชบรการในหนวยบรการแบบผปวยนอกและผปวยใน ของประชาชนสทธหลกประกนสขภาพแหงชาต (คดเฉพาะเมอมการเลอกใชบรการทหนวยบรการ) ป 2556

แหลงขอมล :รายงานการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาประจ�าปงบประมาณ2557หมายเหต :ป2556ค�านวณอตราการใชสทธUCเฉพาะผปวยทไปใชบรการในหนวยบรการครงสดทาย

29.87

25.42

18.87

0.86 4.53 5.05

15.17

0.23

33.21

46.64

1.06

7.18

11.71

0.19 0.01 0

10

20

30

40

50

นวสดส(

ะลยอร)

กอนยวปผ นใยวปผ

ผลงานดานบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค

ผลการด�าเนนงานการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคพบวางานดานบรการสงเสรมสขภาพและปองกน

โรคสวนใหญบรรลตามเปาหมายทก�าหนดเปนสวนใหญแตประเดนการสรางเสรมสขภาพผสงอายและการปองกน

เพอลดอตราตายจากโรคหลอดเลอดสมองและหวใจยงไมบรรลเปาหมาย


ล�าดบท ตวชวด เปาหมาย ผลงาน

1. บรการอนามยมารดา

1.1 หญงตงครรภไดรบการฝากครรภครงแรกกอนหรอเทากบ12สปดาห1

ไมต�ากวารอยละ60 58.08

1.2 หญงตงครรภไดรบการฝากครรภครบ5ครงตามเกณฑ2 ไมต�ากวารอยละ60 55.84

1.3 อตราสวนมารดาตายตอการเกดมชพแสนคน1 ไมเกน15 20.90

1.4 อตราการเกดภาวะขาดออกซเจนระหวางคลอดสทธUC2 ไมเกน25 26.16

1.5 อตราทารกแรกเกดน�าหนกต�ากวา2,500กรมสทธUC2 นอยกวารอยละ7 10.28

1.6

อตราการเสยชวตในรพ.ของทารกแรกเกดสทธUCทมน�าหนกนอยกวา2,500กรมภายใน28วน2

-น�าหนกนอยกวา1,000กรม นอยกวารอยละ50 26.62

-น�าหนก1,000-1,499กรม นอยกวารอยละ10 10.70

-น�าหนก1,500-2,499กรม นอยกวารอยละ2 0.99

1.7 อตรารบบรการของหญงวยรนตงครรภอาย15-19ปสทธUC(อตราตอพนหญงวยรนอาย15-19ป)2

75.17

1.8 อตราการคลอดบตรในหญงวยรนอาย15-19ปสทธUC(อตราตอพนหญงวยรนอาย15-19ป)2

ไมเกน50 46.09

2. บรการอนามยเดก

2.1 อตราตายทารกตอการเกดมชพพนคน1 ไมเกน15 6.60

2.2 เดกอาย9เดอนทไดรบการตรวจประเมนพฒนาการตามเกณฑ2 ไมนอยกวา80 91.80

2.3 เดกอาย18เดอนทไดรบการตรวจประเมนพฒนาการตามเกณฑ2 ไมนอยกวา80 91.80

2.4 เดกนกเรยนชนป.1ทไดรบการตรวจสขภาพชองปาก5 ไมนอยกวา85 70.42

2.5 การชงน�าหนกและวดสวนสงในเดกปฐมวย3

การชงน�าหนกและวดสวนสงในเดกปฐมวย(6-12ขวบ)(ไมรวมกทม.) 5,618,022 49.24

การชงน�าหนกและวดสวนสงในเดกปฐมวย(6-12ขวบ)(ไมรวมกทม.) 5,618,022 49.24

2.6 อตราตายจากโรคดหลอดเลอดหวใจ(อตราตอแสน) 1 ไมเกน23 27.00

ตา รางท 17 ผลการด�าเนนงานตามตวชวดการบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ปงบประมาณ 2557


ตา รางท 17 ผลการด�าเนนงานตามตวชวดการบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ปงบประมาณ 2557 (ตอ)

แหลงขอมล : 1) สถตสาธารณสขส�านกนโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสขณกนยายน2557 2) ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต 3) ผลงานการใหบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคของหนวยบรการป2557จากhttp://ppitem.nhso.go.th/PPI/ ณธนวาคม2557 4) รายงานสถตโครงการคดกรองมะเรงปากมดลกสถาบนมะเรงจากhttp://122.155.167.188/ณมกราคม2558 5) สรปจากรายงานกองทนตสาธารณสขกรมอนามย2557 6) รายงานการใหบรการฟนเทยมป2557จากhttp://nakhonsawan.nhso.go.th/denture/denture1.php.ประมวลผล ณ8มกราคม2558

ล�าดบท ตวชวด เปาหมาย ผลงาน

3. บรการวยท�างานและผสงอาย

3.1 อตราตายจากโรคหลอดเลอดหวใจ(อตราตอแสน)1 ไมเกน23 27.00

3.2 อตราตายจากโรคหลอดเลอดสมอง(อตราตอแสน)1 ไมกน12 37.10

3.3 อตราปวยตายผปวยบาดเจบตอสมอง(S06.0-S06.9)สทธUCทรบไวรกษาในหนวยบรการ2

ลดลงจากเดม 9.31เพมขนรอยละ0.58

3.4 รอยละผปวยมะเรงปากมดลกสทธUCทเปนมะเรงระยะCAinsituเทยบกบผปวยมะเรงปากมดลกสทธUCทงหมดทมารบบรการในหนวยบรการ2

ไมนอยกวา25 20.02

3.5 การตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกในสตร30-60ปอยางนอย1ครงภายใน5ป4

9,495,420 82.25

3.6 การตรวจคดกรองโรคซมเศรา3

-อาย30-59ป 30,069,108 31.83

-อาย60ปขนไป 9,421,444 49.71

3.7 การตรวจคดกรองเบาหวาน/ความดนโลหตสง3

-อาย30-59ป 30,069,108 53.77

-อาย60ปขนไป 9,421,444 48.65

3.8 การใหบรการฟนเทยมผสงอาย60ปขนไป6 45,462 76.90

3.9 บรการวคซนไขหวดใหญตามฤดกาล2 3,000,000 88.37


แผนภาพท 20 : อตราการรบไวรกษาในโรงพยาบาลของผปวยกลมโรคทควรรกษาแบบผปวยนอก (Ambulatory Care Sensitivity Condition: ACSC) สทธ UC ปงบประมาณ 2548- 2557

แหลงขอมล : รายงานการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาประจ�าปงบประมาณ,2557วเคราะหโดย :ส�านกสารสนเทศเพอการบรหารสปสช.

ผลลพธ ACSC อตราการรบไวรกษาในโรงพยาบาลของผปวยกลมโรคทควรรกษาแบบผปวยนอก (Ambulatory

Care Sensitivity Condition: ACSC) ซงเปนเครองสะทอน และเชอมโยงใหเหนตงแตผลงานบรการไปจนถง

ประสทธภาพคณภาพของบรการ ประสทธผลของการรกษาผปวยนอกทตองการควบคมอาการของโรคเรอรง

ใหอยในระดบทดไมมภาวะแทรกซอนหรอการก�าเรบของอาการจนตองนอนรกษาในโรงพยาบาลเชนโรคเบาหวาน

ความดนโลหตสงโรคหดโรคปอดอดกนโรคลมชกและโรคหวใจลมเหลวน�าทวมปอดเปนตน

จากการวเคราะหขอมลผปวยในสทธหลกประกนสขภาพแหงชาตตงแต2548–2556พบวาในภาพรวม

อตราการรบไวรกษาในโรงพยาบาล ตอแสนประชากรสทธ UC ของผปวยกลมโรคทควรรกษาแบบผปวยนอก

(ACSC)ไมเปลยนแปลงมากนกแตมแนวโนมเพมสงขนเรอยๆจากปงบประมาณ2548และเรมมแนวโนมลดลง

ในปงบประมาณ2552ยกเวนในกลมโรคเบาหวานทมอตรารบไวในโรงพยาบาลทมแนวโนมเพมตลอดแสดงถง

ปญหาทตองการการควบคมอาการของโรคใหดขนในการรกษาแบบผปวยนอก(แผนภาพท20)

158.70 178.56

192.47 201.27 201.17 208.49 203.97 211.00 217.00 220.45

141.02

133.54

133.39

127.18

121.84

133.03

130.60

130.38

138.16

60.27

63.88

66.07

69.63

68.56

69.84

69.64

62.12

56.71

57.67

108.50

113.20

120.55

127.26

129.37 136.94 145.98 144.80 136.98 148.38

31.60

34.44

36.48

39.21

41.52

44.79

48.37

49.32

51.08

52.05

1.08

1.17

1.23

1.24

1.28

1.08

1.03

0.85

0.88

0.73 0

50

100

150

200

250

2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557

ารตอ(

อต10

0,00

0)

ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ยาอ นาวหกาจนอซกรทแะวาภมทอรหนาวหาบเครโยวด 15 นขป ไป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ตหลโนดมาวคงอขนอซกรทแะวาภมทอรหงสตหลโนดมาวคครโยวด ยาอ งส 15 ปไนขป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ยาอ ดหครโยวด 15 ปไนขป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ปอดอดกนเรอรง อาย 15 ปขนไปครโยวด ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ลมชก อาย 15 ปขนไปครโยวด ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) หวใจลมเหลว ทมภาวะนาทวมปอดครโยวด

158.70 178.56

192.47 201.27 201.17 208.49 203.97 211.00 217.00 220.45

141.02

133.54

133.39

127.18

121.84

133.03

130.60

130.38

138.16

60.27

63.88

66.07

69.63

68.56

69.84

69.64

62.12

56.71

57.67

108.50

113.20

120.55

127.26

129.37 136.94 145.98 144.80 136.98 148.38

31.60

34.44

36.48

39.21

41.52

44.79

48.37

49.32

51.08

52.05

1.08

1.17

1.23

1.24

1.28

1.08

1.03

0.85

0.88

0.73 0

50

100

150

200

250

2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557

ารตอ(

อต10

0,00

0)

ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ยาอ นาวหกาจนอซกรทแะวาภมทอรหนาวหาบเครโยวด 15 นขป ไป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ตหลโนดมาวคงอขนอซกรทแะวาภมทอรหงสตหลโนดมาวคครโยวด ยาอ งส 15 ปไนขป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ยาอ ดหครโยวด 15 ปไนขป ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ปอดอดกนเรอรง อาย 15 ปขนไปครโยวด ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) ลมชก อาย 15 ปขนไปครโยวด ลาบายพงรโนใาษกรวไบรราการตอ (Admission rate) หวใจลมเหลว ทมภาวะนาทวมปอดครโยวด

โดยสรปขอมลสวนนสะทอนใหเหนวาคณภาพบรการของโรคเรอรงยงไมดขนจ�าเปนตองมการพฒนา

งานบรการปฐมภมในดานนมากขน

สถานการณ์การพัฒนาระบบบริการปฐมภูมิthaiichr.org/wp-content/uploads/2019/01/20190107_090737.pdf ·...

Documents