เอกสารประกอบการสอนportal5.udru.ac.th/ebook/pdf/upload/17x110un10nuu9l45b05.pdf ·...

เอกสารประกอบการสอน

วชาการจดการและการอนรกษดนและนา

สทธพงศ เปรองคา Ph.D.

คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2559

คานา

เอกสารประกอบการสอน วชา การจดการและการอนรกษดนและนา รหสวชา PT02204 ทไดจดทาขนในครงน ไดแบงเนอหาออกเปน 8 บท คอ บทท 1 ทรพยากรนา บทท 2 ทรพยากรดน บทท 3 ความตองการนาของพช บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน บทท 5 ความเสอมโทรมของดน บทท 6 การชะลางพงทลายของดน บทท 7 การอนรกษดนและนา และบทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 กบการอนรกษดนและนา ซงผจดทาไดคนควาและรวบรวมขอมลจากเอกสารตางๆ รวมทงประสบการณในการการทางานทผานมา

ผจดทาขอกราบขอบพระคณครบาอาจารยทกๆ ทานทใหการอบรม สงสอน ถายทอดความร ขอขอบคณผบรหารมหาวทยาลย บคลากรคณะเทคโนโลยทกทาน ทชวยอานวยความสะดวกใหจดทาเอกสารประกอบการสอนเลมนสาเรจ

และทตองขอกราบขอบพระคณดวยความนอบนอมและเคารพอยางสงสดกคอเจาของเอกสาร ตารา บทความ งานวจย รปภาพ นพนธ ตนฉบบ ทผจดทาไดนามาใชการประกอบการจดทาเอกสารประกอบการสอนในครงน ทงททราบตวตนทราบนามของทานและหลายๆ ทานทไมอาจทราบตวตนและชอนามแมวาจะไดพยายามสบคนตดตามหาจนถงทสดแลว แตอยางไรกตามกขอใหทกทานไดโปรดรบทราบไวดวยเถดวา องคความร หลกความจรงอนเปนธรรมชาต และคณประโยชนจากการททานทงหลายไดประดษฐคดคนและคดเขยนขนมานน จะไดถกนาไปเผยแพร เปนธรรมวทยาทานใหนกศกษาและผสนใจไดเรยนร อนจะเปนทานบารม เปนบญเปนกศล เกอหนนแกดวงจตของทกๆ ทานรวมกนสบตอไป ขอไดโปรดอนโมทนาสาธการดวยเถด

สทธพงศ เปรองคา 25 มกราคม 2559

(3)

สารบญ หนา คานา (1) สารบญ (3) สารบญภาพ (7) สารบญตาราง (9) แผนบรหารการสอนประจาวชา (11) แผนบรหารการสอนประจาบทท 1 1 บทท 1 ทรพยากรนา 3 1.1 ความสาคญของทรพยากรนา 3 1.2 แหลงทรพยากรนา 4 1.3 วฏจกรของนา 6 1.4 ประเภทของนาใช 9 1.5 คณสมบตของทรพยากรนา 9 1.6 สถานการณทรพยากรนาในประเทศไทย 16 1.7 แนวทางการอนรกษทรพยากรนา 25 สรป 30 แบบฝกหดทายบท 31 เอกสารอางอง 32 แผนบรหารการสอนประจาบทท 2 33 บทท 2 ทรพยากรดน 35 2.1 ความหมายและความสาคญของทรพยากรดน 35 2.2 สวนประกอบของดน 38 2.3 ชนดของดน 39 2.4 ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย 39 2.5 สาเหตและผลกระทบของทรพยากรดน 46 2.6 ดนด 47 สรป 48 แบบฝกหดทายบท 49 เอกสารอางอง 50

(4)

สารบญ (ตอ) หนา แผนบรหารการสอนประจาบทท 3 51 บทท 3 ความตองการนาของพช 53 3.1 การใชนาของพช 54 3.2 ความสมพนธระหวาง ดน-นา-พช 56 3.3 การกาหนดการใหนาแกพช 61 3.4 แหลงนาทพชไดรบ 66 3.5 วธการใหนาแกพชปลก 67 สรป 75 แบบฝกหดทายบท 76 เอกสารอางอง 77 แผนบรหารการสอนประจาบทท 4 79 บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน 81 4.1 ผลตภาพของดน 81 4.2 ความอดมสมบรณของดน 82 4.3 การประเมนความอดมสมบรณของดน 84 4.4 ธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดน 85 4.5 สาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดน 92 4.6 ปจจยทมผลตอความอดมสมบรณของดน 94 4.7 การปรบปรงความอดมสมบรณของดน 95 สรป 101 แบบฝกหดทายบท 102 เอกสารอางอง 103 แผนบรหารการสอนประจาบทท 5 105 บทท 5 ความเสอมโทรมของดน 107 5.1 ความเสอมโทรมของดน 107 5.2 ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร 108 5.3 ดนศกยภาพตาทางการเกษตร 108 5.4 ดนทไมมศกยภาพทางการเกษตร 108

(5)

สารบญ (ตอ) หนา

5.5 ความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดนกบศกยภาพการผลตของทดนและดนทมปญหาทางการเกษตร

109

5.6 การจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน 109 5.7 ขอบเขตความรนแรงและผลกระทบจากความเสอมโทรมของดน 111 5.8 ผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพช 113 5.9 ผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนตอสงแวดลอม 114 5.10 สาเหตความเสอมโทรมของดน 115 5.11 ประเภทของความเสอมโทรมของทดน 120 5.12 การจดการความเสอมโทรมของดน 122 สรป 131 แบบฝกหดทายบท 131 เอกสารอางอง 133 แผนบรหารการสอนประจาบทท 6 135 บทท 6 การชะลางพงทลายของดน 137 6.1 ความหมายของการชะลางพงทลายของดน 138 6.2 ปญหาและความสาคญของการชะลางพงทลายของดน 139 6.3 ปจจยทมอทธพลตอการเกดการชะลางพงทลายของดน 140 6.4 ผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน 147 6.5 สมการการสญเสยดนสากล 150 6.6 การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย 152 6.7 ดนถลมในประเทศไทย 156 สรป 158 แบบฝกหดทายบท 159 เอกสารอางอง 161 แผนบรหารการสอนประจาบทท 7 163 บทท 7 การอนรกษดนและนา 165 7.1 วตถประสงคและหลกการของการอนรกษดนและนา 166 7.2 มาตรการในการอนรกษดนและนา 166 7.3 การอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช 167

(6)

สารบญ (ตอ) หนา 7.4 การอนรกษดนและนาโดยวธกล 174 7.5 การใชทดนตามสมรรถนะของทดน 185 7.6 พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551 190 สรป 198 แบบฝกหดทายบท 198 เอกสารอางอง 199 แผนบรหารการสอนประจาบทท 8 201 บทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 กบการอนรกษดนและนา 203 8.1 ทรพยากรปาไม: หวหนากลมของทรพยากรธรรมชาต 204 8.2 การจดการทรพยากรนา: นาคอชวต 207 8.3 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษนา 209 8.4 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษดน 215 สรป 224 แบบฝกหดทายบท 224 เอกสารอางอง 225 บรรณานกรม 227

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1.1 การหมนเวยน วฏจกรของนา 7 1.2 แผนทประเทศไทย แสดง 25 ลมนาหลก 29 2.1 ดน แหลง ธาตอาหาร อากาศ และนา เพอการเจรญเตบโตของพช 36 3.1 สวนประกอบของดนท เหมาะสมแกการปลกพชโดยปรมาตรและสถานะ 57 3.2 การแบงระดบชนของนาและความชนในดน 59 3.3 ความสมพนธระหวางความชนในดนกบการกาหนดการใหนาแกพช 63 4.1 การเคลอนทเขาและเคลอนยายออกของธาตอาหารพชในระบบการเกษตร 89 4.2 การเสอมของดนเนองจากสาเหตตางๆ 93 7.1 การปลกพชคลมดน (cover cropping) 167 7.2 การคลมดน (mulching) 168 7.3 การปลกพชปยสด (green manure cropping) 169 7.4 การปลกพชสลบเปนแถบ (strip cropping) 169 7.5 การปลกพชหมนเวยน (crop rotation) 170 7.6 การปลกพชแซม (inter cropping) 170 7.7 การปลกพชเหลอมฤด (relay cropping) 171 7.8 การปลกพชระหวางแถบไมพมบารงดน (alley cropping) 171 7.9 คนซากพช (contour trash line) 172 7.10 ไมบงลม (windbreak) 172 7.11 การปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดนและนา 173 7.12 การไถพรวนและปลกพชตามแนวระดบ (contour cultivation) 174 7.13 การยกรองปดหวทาย (tied ridging) 175 7.14 การยกรองตามแนวระดบ (contour ridging) 175 7.15 การทารองนาไปตามแนวระดบ (contour furrowing) 176 7.16 คนดน (terracing) 176 7.17 คนดนรบนารปครงวงกลม (semicircular bund) 177 7.18 คนดนเบนนา (diversion terrace) 177 7.19 ขนบนไดดน (bench terraces) 178 7.20 ขนบนไดดนสาหรบไมผล (orchard bench terrace) 178

(8)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา 7.21 ขนบนไดดนสาหรบไมผล (orchard bench terrace) 179 7.22 ครบนาขอบเขา (hillside ditches) 179 7.23 แองปลกไมผลเฉพาะตน (individual basin) 180 7.24 คนชะลอความเรวของนา (check dam) 180 7.25 ทางระบายนา (waterway) 181 7.26 สงกอสรางชะลอความเรวของนาในทางระบายนา (drop structure) 181 7.27 บอดกตะกอน (sediment trap or sand trap) 182 7.28 บอนาในไรนา (farm pond) 182 7.29 ระบบการใหนาพชแบบประหยด 183 7.30 การไถพรวนดนลาง (sub soiling) 183 7.31 การปลกพชโดยไมไถพรวน (no-tillage 184 7.32 การไถพรวนนอยครง (minimum tillage) 184

สารบญตาราง ตารางท หนา 1.1 ปรมาณและสดสวนแหลงนาบนโลก 5 2.1 การใชทดนของประเทศไทย พ.ศ.2556 จาแนกตามรายภาค 37 2.2 การใชประโยชนทดนทางการเกษตรของประเทศไทย พ.ศ.2556 จาแนกตาม

รายภาค 38

2.3 ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย 40 3.1 คาความชนชลประทานและความชนทจดเหยวเฉาถาวรของดนชนดตางๆ 60 3.2 ความสามารถในการเกบนาทเปนประโยชนตอพชของดนตางๆ 61 3.3 ชวงวกฤตในการขาดนาของพชปลกบางชนด 64 3.4 ปรมาณความตองการนาของพชไร พชสวน พชผก 64 4.1 วธการคาดคะเนระดบความอดมสมบรณของดนโดยการประเมนจากผล

วเคราะหดน 85

4.2 ความสาคญของธาตอาหารพชและอาการทพชแสดงออกเมอขาดธาตธาตอาหาร

87

4.3 แหลงทใหและปรมาณของธาตอาหารทจาเปนตอพช 90 4.4 ธาตอาหารพชทไดจากนาฝน 91 4.5 การสญเสยธาตอาหารจากอทธพลของการชะลางพงทลายของหนาดน 92 4.6 สาเหตของการเสอมคณภาพของทรพยากรดนภายใตระบบเกษตรทมการ

จดการแบบตางๆ 93

4.7 กระบวนการททาใหดนเสอมและการปฏบตเพออนรกษดน 94 4.8 อตราและวธการใชพชปยสดเพอการปรบปรงบารงดน 97 4.9 อตราและวธการใชปยหมกรวมกบปยเคมเพอการปรบปรงบารงดน 99 5.1 สภาพปญหาทรพยากรดนของประเทศไทย 112 7.1 การจาแนกสมรรถนะของดนและความหมาย 186

(11)

แผนบรหารการสอนประจาวชา รายวชา การจดการและการอนรกษดนและนา

(Soil and Water Management and Conservation) รหสวชา PT02204

จานวนหนวยกต – ชวโมง 3(2–2–5) เวลาเรยน 16 สปดาห 64 ชวโมง/ภาคเรยน คาอธบายรายวชา

ศกษาความตองการนาของพช ความเสอมโทรมของดน ความสามารถในการใหผลผลตของดน ปจจยทมอทธพลตอการพงทลายของดน มาตรการในการอนรกษดนและนา จดประสงคทวไป

1. เพอใหผเรยนทราบถงความหมายและความสาคญทรพยากรดนและทรพยากรนา 2. เพอใหผเรยนทราบถงการศกษาความตองการนาของพช 3. เพอใหผเรยนสามารถทราบและเขาใจเกยวกบความเสอมโทรมของดน 4. เพอใหผเรยนสามารถเขาใจความสามารถในการใหผลผลตของดน 5. เพอใหผเรยนสามารถเขาใจปจจยทมอทธพลตอการพงทลายของดน 6. เพอใหผเรยนเขาใจมาตรการในการอนรกษดนและนา

เนอหา

บทท 1 ทรพยากรนา 6 ชวโมง 1.1 ความสาคญของทรพยากรนา 1.2 แหลงทรพยากรนา 1.3 วฏจกรของนา 1.4 ประเภทของนาใช 1.5 คณสมบตของทรพยากรนา 1.6 สถานการณทรพยากรนาในประเทศไทย 1.7 แนวทางการอนรกษทรพยากรนา บทท 2 ทรพยากรดน 6 ชวโมง 2.1 ความหมายและความสาคญของทรพยากรดน

(12)

2.2 สวนประกอบของดน 2.3 ชนดของดน 2.4 ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย 2.5 สาเหตและผลกระทบของทรพยากรดน 2.6 ดนด บทท 3 ความตองการนาของพช 10 ชวโมง 3.1 การใชนาของพช 3.2 ความสมพนธระหวาง ดน-นา-พช 3.3 การกาหนดการใหนาแกพช 3.4 แหลงนาทพชไดรบ 3.5 วธการใหนาแกพชปลก บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน 8 ชวโมง 4.1 ผลตภาพของดน 4.2 ความอดมสมบรณของดน 4.3 การประเมนความอดมสมบรณของดน 4.4 ธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดน 4.5 สาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดน 4.6 ปจจยทมผลตอความอดมสมบรณของดน 4.7 การปรบปรงความอดมสมบรณของดน บทท 5 ความเสอมโทรมของดน 10 ชวโมง 5.1 ความเสอมโทรมของดน 5.2 ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร 5.3 ดนศกยภาพตาทางการเกษตร 5.4 ดนทไมมศกยภาพทางการเกษตร 5.5 ความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดนกบศกยภาพการผลต

ของทดนและดนทมปญหาทางการเกษตร

5.6 การจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน 5.7 ขอบเขตความรนแรงและผลกระทบจากความเสอมโทรมของดน 5.8 ผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพช 5.9 ผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนตอสงแวดลอม 5.10 สาเหตความเสอมโทรมของดน 5.11 ประเภทของความเสอมโทรมของทดน

(13)

5.12 การจดการความเสอมโทรมของดน บทท 6 การชะลางพงทลายของดน 8 ชวโมง 6.1 ความหมายของการชะลางพงทลายของดน 6.2 ปญหาและความสาคญของการชะลางพงทลายของดน 6.3 ปจจยทมอทธพลตอการเกดการชะลางพงทลายของดน 6.4 ผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน 6.5 สมการการสญเสยดนสากล 6.6 การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย 6.7 ดนถลมในประเทศไทย บทท 7 การอนรกษดนและนา 10 ชวโมง 7.1 วตถประสงคและหลกการของการอนรกษดนและนา 7.2 มาตรการในการอนรกษดนและนา 7.3 การอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช 7.4 การอนรกษดนและนาโดยวธกล 7.5 การใชทดนตามสมรรถนะของทดน 7.6 พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551 บทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 กบการอนรกษดนและนา 6 ชวโมง 8.1 ทรพยากรปาไม: หวหนากลมของทรพยากรธรรมชาต 8.2 การจดการทรพยากรนา: นาคอชวต 8.3 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษนา 8.4 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษดน วธสอนและกจกรรม

1. วธสอนแบบบรรยาย เรมจากการเสนอปญหา หรอการตงคาถาม เพอนาไปสการบรรยาย มการตงคาถาม เพอหาคาตอบระหวางผสอนและผเรยน

2. วธการสอนแบบอภปราย แบงผเรยนเปนกลม กาหนดหวขออภปราย แลวนาเสนอผลอภปรายของแตละกลม จากนนผสอนนาผลการอภปรายสการสรปดวยคาถามใหไดความรตามจดประสงคการเรยนรทกาหนด

3. วธการสอนแบบสาธต ผสอนแสดงขนตอนการปฏบตตามลาดบ มการอภบายประกอบ เปดโอกาสใหผเรยนเขามามสวนรวม และลงมอปฏบตจรงตอไป

(12)

4. วธสอนแบบปฏบตการ แบงกลมผเรยนใหปฏตในปญหาเดยวกน หรอตางกน แลวเขยนรายงานเสนอผลการทดลอง

5. วธการสอนแบบสบเสาะหาความร โดยแบงกลมผเรยน ไปศกษาบทเรยนทกาหนดให แลวจดทารายงานผลการศกษา แลวนาเสนอตอชนเรยน

6. ทศนศกษา โดยมในงานกาหนดประเดนคาถามทจะตองหาคาตอบ สอการเรยนการสอน

1. ชดแผนโปรงใส 2. วดทศน 3. ตวอยางของจรง 4. เอกสารอางองประกอบการคนควา 5. Power Point Presentation 6. ชดอปกรณ 7. Software

การวดผลและประเมนผล

1) ใชวธการสงเกต และบนทกผลไวเปนระยะ 1.1) จากงานทกาหนด 1.2) การตอบคาถาม 2) วธการตรวจผลงาน 2.1) งานภาคปฏบต 2.2) รายงาน 3) การทดสอบ

การวดผล

1) คะแนนระหวางภาครวม รอยละ 60 1.1) คะแนนสอบกลางภาครวม รอยละ 30 1.2) รายงาน รอยละ 20 1.3) ความสนใจ และการมสวนรวม รอยละ 10 2) คะแนนสอบปลายภาครวม รอยละ 40

(14)

(15)

การประเมนผล

ระดบคะแนน ความหมาย ของผลการเรยน

คาระดบคะแนน

คารอยละ

A ดเยยม 4.0 80 – 100 B+ ดมาก 3.5 75 – 79 B ด 3.0 70 – 74

C+ ดพอใช 2.5 65 – 69 C พอใช 2.0 60 – 64

D+ ออน 1.5 55 – 59 D ออนมาก 1.0 50 – 54 F ตก 0.0 0 – 49

(12)

(16)

1 บทท 1 ทรพยากรนา

แผนบรหารการสอนประจาบทท 1 หวขอเนอหา

บทท 1 ทรพยากรนา 1. ความสาคญของทรพยากรนา 2. แหลงทรพยากรนา 3. วฏจกรของนา 4. ประเภทของนาใช 5. คณสมบตของทรพยากรนา 6. สถานการณทรพยากรนาในประเทศไทย 7. แนวทางการอนรกษทรพยากรนา

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. อธบายความรทวไปเกยวกบความสาคญของทรพยากรนา 2. อธบายความรทวไปเกยวกบแหลงทรพยากรนา วฏจกรของนา

และประเภทของนาใช 3. อธบายความรทวไปเกยวกบนาใชประเภทตางๆ 4. อธบายความรทวไปเกยวกบคณสมบตของนาและทรพยากรนา 5. อธบายความรทวไปเกยวกบสถานการณทรพยากรนาในประเทศไทย 6. อธบายแนวทางการอนรกษทรพยากรนา

วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. วธการสอน 1.1 บรรยาย 1.2 อภปราย 1.3 เนนการเรยนรดวยตนเอง

2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 บรรยาย 2.2 ฝกปฏบตและอภปราย 2.3 ศกษาคนควาดวยตนเอง

2 การจดการและการอนรกษดนและนา

สอการเรยนการสอน 1. ภาพประกอบ 2. หนงสอ ตารา เอกสารทเกยวของ 3. วดทศน 4. Power Point Presentation

การวดผลและประเมนผล 1. สงเกตการตอบคาถาม และการตงคาถาม 2. สงเกตการอภปรายรวมกนขณะทางานเปนกลม 3. วดจากพฤตกรรม ความกระตอรอรนในการทากจกรรม 4. รายงาน 5. แบบฝกหดทายบท


บทท 1 ทรพยากรนา

นาเปนสสารในสถานะของเหลวทมอยมากทสดบนผวโลก และเปนปจจยสาคญตอการดารงชวตของสงมชวตทกชนดทมนษยรจก เราสามารถพบนาไดในหลายๆ สถานท อาท ทะเล ทะเลสาบ แมนา หวย หนอง คลอง บง และในหลายๆ รปแบบ เชน นาแขง หมะ ฝน ลกเหบ เมฆ และไอนา นามรปแบบและสถานะเปนของเหลว แตนากยงมในรปของสถานะของแขงทเรยกวานาแขง และสถานะแกสทเรยกวาไอนา นาเปนองคประกอบสาคญและเปนตวกลางของกระบวนการตางๆ ในการดารงชวตของสงมชวตในระบบนเวศและสงแวดลอม ถงแมวานาจะเปนทรพยากรธรรมชาตทหมนเวยนและเกดทดแทนขนใหมไดตลอดเวลาไมสนสด แตจากการเพมขนของจานวนประชากรในประเทศ และความสามารถในการพฒนาความรและเทคโนโลยตางๆ เพอนาทรพยากรนามาใชประโยชนในการสนองความตองการทไมสนสดของสงคมมนษย ไดกอใหเกดผลกระทบตอทรพยากรนาและสงแวดลอมอยางกวางขวางและตอเนอง ทงปญหาการขาดแคลนนา นาทวม มลพษทางนาและปญหาความขดแยงในการใชประโยชนนาเพอกจกรรมตางๆ ในปจจบนสภาพปญหาดงกลาวมแนวโนมความรนแรงของปญหาเพมมากขน และอาจนาไปสภาวะวกฤตในอนาคตอนใกลนหากไมมการศกษาและการจดการทเหมาะสม ความรดงกลาวจะชวยเสรมสรางความเขาใจและตระหนกถงความสาคญในภาพรวมของทรพยากรนาในประเทศ ซงจะเปนพนฐานสาคญในการอนรกษและฟนฟทรพยากรนาในประเทศใหสามารถยงประโยชนใหกบประชากรและสงแวดลอมไดอยางเหมาะสมในอนาคต เนองจากนามสมบตเปนตวทาละลายทดมาก เราจงไมคอยพบนาบรสทธในธรรมชาต ดงนนนาสะอาดทเหมาะสมตอการบรโภคของมนษยจงเปนทรพยากรทมคายง ในบางประเทศปญหาการขาดแคลนนาเปนปญหาใหญทสงผลกระทบตอสงคม และเศรษฐกจของประเทศนนอยางกวางขวาง

1.1 ความสาคญของทรพยากรนา

นาเปนสารประกอบทพบมากถง 3 ใน 4 สวนของพนผวโลก โดยสวนใหญอยในสภาพนาเคมในทะเลและมหาสมทรประมาณ 97 เปอรเซนต เปนนาแขงตามขวโลกประมาณ 2 เปอรเซนต และเปนนาจดตามแมนาลาคลองตางๆ ประมาณ 1 เปอรเซนต ถา


โลกเราปราศจากนาสงมชวตตางๆ บนโลกกจะไมสามารถดารงชวตอยไดเลย ความสาคญของนามดงน

1. ดานการอปโภคบรโภค มนษยตองการนาสะอาดเพอดมกน และใชในการประกอบอาหาร มนษยยงใชนาเพอชาระรางกาย ชะลางสงสกปรกและใชเพอประโยชนอนๆ ในการดารงชวตประจาวน

2. ดานการเกษตรกรรม แหลงนาเปนทอยอาศยของปลาและสตวนาอนๆ ซงคนเราใชเปนอาหาร พชสตวตองการนาเพอการเจรญเตบโต นาจงมความจาเปนอยางยงสาหรบการเพาะปลกและเลยงสตว

3. ดานอตสาหกรรมนาเปนปจจยสาคญในขบวนการผลตของโรงงานอตสาหกรรม นาถกใชเปนวตถดบ ใชหลอเยนเครองจกรและระบายความรอนใหแกเครองจกร ใชทาความสะอาดเครองจกรเครองยนตของโรงงาน และใชชะลางกากและของเสยจากโรงงาน

4. การทานาเกลอ โดยการระเหยนาเคมจากทะเล หรอระเหยนาทใชละลายเกลอสนเธาว

5. แหลงผลตพลงงาน การไหลของนาทาใหเกดพลงงานขน ซงสามารถนาไปใชในการผลตกระแสไฟฟา และใชเปนพลงงานกบเครองจกรกลตางๆ ได

6. ดานการคมนาคมขนสงเปนเสนทางคมนาคมทสาคญ แมนา ลาคลอง ทะเล มหาสมทร เปนเสนทางคมนาคมทสาคญมาตงแตอดตจนถงปจจบน การคมนาคมขนสงทางนานบวาสะดวกและรวดเรว เนองจากสามารถขนสงไดจานวนมาก และเขาถงทกแหงทมแมนาลาคลอง

7. เปนสถานททองเทยวและการพกผอนหยอนใจทศนยภาพของรมฝงทะเล และแหลงนาทใสสะอาดเปนสถานททองเทยวของมนษย นานาความสดชนและความรนรมยมาใหแกมวลมนษย ชวยใหเกดการพกผอนหยอนใจ ในดานการละเลนและกฬาทางนา เปนตน (ธรรมเรศ, 2545) 1.2 แหลงทรพยากรนา

พนผวโลกสวนใหญประกอบดวยพนนา และมพนผวทเปนดนอยเพยง 1 ใน 4 ของพนผวโลกทงหมด ปรมาณนาทงหมดบนผวโลกมประมาณ 1,385,000,000 ลบ.กม. เปนนาในทะเลและมหาสมทรประมาณ 1,315,000,000 ลบ.กม. หรอคดเปนรอยละ 97.3 สวนทเหลอเปนนาจดรอยละ 2.7 ซงนาจดจากแหลงตางๆ เชน ทะเลสาบนาจด และแมนาลาคลอง สามารถนามาใชประโยชนไดเพยง 121,200 ลบ.กม. หรอคดเปนเพยงรอยละ 0.0091 สวนนาใตดนมประมาณ 8,065,000 ลบ.กม. หรอคดเปนรอยละ 0.605 ทเหลอ


สวนใหญจะเปนนาแขงในเขตขวโลกเหนอและขวโลกใต ซงนาทปรากฏอยตามแหลงนาตางๆ จะมการเปลยนแปลงสภาวะ และหมนเวยนถายเทกนอยตลอดเวลา เปนปรากฏการณวฏจกรของนา ตามธรรมชาตดงกลาว

จากตารางท 1.1 จะเหนไดวามหาสมทร เปนแหลงนาตามธรรมชาตทมขนาดใหญเนองจากมพนทถง 3 ใน 4 สวนของพนทผวโลก ทะเลแบงออกเปนทะเลลก หรอมหาสมทรและทะเลบรเวณชายฝง เพราะวานาในทะเลมความเคม เนองจากมเกลอ และแรธาตละลายอย จงมขอจากดในการนานาทะเลมาใชประโยชน เชน การนามาใชในการเพาะปลก ใชในโรงงานอตสาหกรรม หรอนามาใชในการดมกน ซงถงแมวามนษยสามารถเปลยนนาทะเลใหเปนนาจดได แตกไมเปนทนยม เพราะวาตองเสยคาใชจายสงมาก แตนาทะเลกยงมประโยชนมากมาย ในแงของเสนทางคมนาคมขนสงในทะเล

ตารางท 1.1 ปรมาณและสดสวนแหลงนาบนโลก

แหลงนา ปรมาณ สดสวน (ลบ.กม.) (%)

1. นาผวดน 1.1 ทะเลสาบนาจด 120,000 0.009 1.2 ทะเลสาบนาเคม 100,000 0.007 1.3 แมนา ลาคลอง 1,200 0.00008 2. นาใตดน 2.1 นาในพนดนและในชนดน 65,000 0.005 2.2 นาใตดน (ลก 800 เมตร) 4,000,000 0.3 2.3 นาใตดน (ลกมากกวา 800 เมตร) 4,000,000 0.3 3. นาจากแหลงอน 3.1 นาในทะเลและมหาสมทร 1,315,000,000 97.3 3.2 นาแขงบรเวณขวโลก 29,000,000 2.1 3.3 นาในบรรยากาศ 13,500 0.009

รวม 1,385,000,000 100.00 ทมา : (ธรรมเรศ, 2545)

แหลงทรพยากรธรรมชาต แหลงผลตอาหารโปรตนแหลงใหญทสดใหแกชาวโลก ตวผลตกาซออกซเจนใหแกมนษยในปรมาณรอยละ 75 เปนปจจยตวหนงททาใหเกดฝนตก เปนแหลงทมาของความชนของผวโลกทงหมด และเปนตวชวยสรางความสวยสดงดงาม


ธรรมชาตสวนของนาผวดนท เปนแหลงน าจดนน แหลงน าผวดนตามธรรมชาตประกอบดวย แมนา หวย หนอง คลอง บง นาตก สวนอางเกบนาหรอเขอนกกเกบนาตางๆ จดเปนแหลงนาทถกสรางขนดวยมนษย เมอดอยางผวเผนแลว จะเหนวาเรามนาจดอยมากมาย แตในความเปนจรงแลว ปรมาณนาจดทมอยและสามารถนามาใชประโยชนสาหรบการดารงชวตไดนนมนอย เมอเทยบกบปรมาณของนาทะเล อยางไรกตามนาใตดน กเปนแหลงนาอกประเภทหนง ซงมปรมาณของนานอยกวาแหลงนา 2 ประเภทแรก กลาวคอ แหลงนานเกดจากการทนาผวดนซมผานพนดนลงสระดบทตากวาแมนา ลาคลอง และทะเล ไปสะสมปรมาณนาอยดานลางของแหลงนา ดงกลาวน การนานาจากแหลงนาประเภทนขนมาใช จะทาโดยการขดบอลงไปจนถงชนนาและสบนาขนมา

นาเคลอนทอยางตอเนองผานวฏจกรของการกลายเปนไอหรอการคายนา การตกลงมาเปนฝน และการไหลของนาซงโดยปกตจะไหลไปสทะเล ลมเปนตวพาไอนาผานเหนอพนดนในอตราทเทาๆ กนเชนเดยวกบการไหลออกสทะเล นาบางสวนถกกกขงไวเปนเวลาหลายยคหลายสมยในรปแบบของนาแขงขวโลก ธารนาแขง นาทอยตามหนหรอนาใตดน หรอในทะเลสาบการหมนเวยนเปลยนแปลงสภาพของนาดงกลาวนเรยกวา “วฏจกรนา”

1.3 วฏจกรของนา

วฏจกรของนา (hydrological cycle) เปนปรากฏการณทเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาวะของนาตามธรรมชาตทอยบนผวโลก และในบรรยากาศทหอหมโลก เมอโลกไดรบความรอนจากดวงอาทตยจะทาใหนาบนผวโลกไดแก นาในทะเล มหาสมทร และแหลงนาตางๆ ระเหยกลายเปนไอขนไปเปนนาในชนบรรยากาศ นาในชนบรรยากาศดงกลาวกจะมการเปลยนแปลงสภาวะจากไอนากลายเปนนาฝน หมะ นาคาง ลกเหบ และอนๆ ตกลงมาบนพนผวโลก (precipitation) ทงสวนทเปนแผนดน ทะเล และมหาสมทร นาทตกลงมาในแผนดนกจะไหลไปบนพนผวดน (overland runoff) จากทสงลงสทตา บางสวนจะไหลไปรวมกนกลายเปน หนองนา บง และทะเลสาบ บางสวนจะไหลรวมกนเปนแมนาลาธาร (surface runoff) ไหลรวมลงสทะเลและมหาสมทร นาบางสวนบนผวดนจะไหลแทรกซมลงไปชนดนลางเกดเปนนาใตดน (ground water) ซงบางสวนของนาใตดนกจะมการไหลซมของนาใตดนจากระดบนาใตดนทสงกวาไปยงบรเวณทระดบนาใตดนทตากวา เกดเปนนาพและนาซบ (spring) และบางสวนของนาในวฏจกรกจะถกนาไปใชในกระบวนการทางชวเคมของสงมชวต โดยการนาสารอาหารทละลายอยในนาเขาสรางกายของสตว และปลดปลอยนาออกมาทางสงขบถาย ลมหายใจ และเหงอ เปนตน สวนพชเมอมการดดซมนาไปหลอเลยงสวนตางๆ ของพชเพอการเจรญเตบโต กจะมการคายนา


(transpiration) ของใบพชออกมาสสงแวดลอม ทาใหนาหมนเวยนกลบเขาสบรรยากาศอกครง (ภาพท 1.1) การเปลยนแปลงสภาวะของนาตามธรรมชาตทอยบนผวโลกและในบรรยากาศจะเกดขนเปนวงจรหรอเปนวฏจกรนาอยางตอเนองไมสนสด โดยในแตละวนนาทระเหยจากทะเลและมหาสมทรจะมปรมาณกวา 875 ลบ.กม. นาทระเหยนจะกลายเปนนาฝนและตกในเขตทะเลและมหาสมทร 775 ลบ.กม. ทเหลอ 100 ลบ.กม. จะถกพดพาเขาสระบบนเวศพนดนและจะรวมกบไอนาทเกดจากระบบนเวศพนดนอกจานวน 165 ลบ.กม.ซงไอนาจากระบบนเวศพนดนเหลานสวนใหญเกดจากการคายนาของพช และมปรมาณกวารอยละ 90 ของไอนาทเกดจากระบบนเวศพนดนทงหมด และทเหลอเกดจากการระเหยของนาจากแหลงนาตางๆ เมอไอนามารวมกนแลวกลนตวตกลงมาเปนฝน บางสวนของนาจะไหลแทรกซมลงสใตผวดน บางสวนไหลไปตามผวดนจะมการนาไปใชในการดารงชวตของสงมชวต ทเหลอประมาณ 100 ลาน ลบ.กม. จะถกถายเทกลบลงสทะเลและมหาสมทรโดยแมนาสายตางๆ (เปยมศกด , 2533) วฏจกรของนาทเกดขนตามธรรมชาตนหากไมถกรบกวนดวยปจจยตางๆ กจะเกดขนอยางตอเนองและอยในสภาวะสมดลตามธรรมชาตอยเสมอ

ภาพท 1.1 การหมนเวยนวฏจกรของนา ทมา: Marit Jentoft-Nilsen and Deborah McLean (2015)


บทบาทสาคญของวฏจกรของนาตอสงแวดลอมและปจจยทมผลกระทบตอสมดลของวฏจกรของนา ไดแก

1. บทบาทวฏจกรของนาตอสงมชวตและสงแวดลอม การหมนเวยนตามธรรมชาตของนาบนผวโลกและในบรรยากาศจะชวย

เอออานวยประโยชนตอสงมชวตและสงแวดลอมโดย 1.1) การดารงชวตของสงมชวตวฏจกรของนาจะมการหมนเวยนและกระจายนา

ทสะอาดเพมเตมเขาไปในระบบนเวศและสงแวดลอมอยางตอเนองโดยเฉพาะแหลงนาจดตางๆ บนระบบนเวศพนดน ซงทรพยากรนาเหลานจะเปนแหลงอปโภคบรโภคและเปนปจจยพนฐานในการดารงชวตของสงมชวต ตลอดจนเปนปจจยพนฐานทสาคญในระบบนเวศและสงแวดลอม

1.2) การรกษาระดบอณหภมของบรรยากาศการเกดวงจรของนาอยางตอเนองจะมสวนชวยรกษาระดบอณหภมของบรรยากาศ โดยการเกบและถายเทความรอนในแหลงนาตางๆ จะดดซบความรอนไวจนนาสวนหนงกลายเปนไอ และทาใหสภาพแวดลอมบรเวณดงกลาวอณหภมลดตาลง สวนไอนาทระเหยขนไปบนชนบรรยากาศกจะชวยดดซบรงสความรอนทสะทอนจากผวโลกไวทาใหอณหภมของโลกสงขน และเมอไอนาในบรรยากาศกลนตวกลายเปนหยดนากจะมการคายความรอนบางสวนออกมาสชนบรรยากาศทาใหอากาศอบอนขน นอกจากน การตกของฝนจะชวยชะลางหรอลดความเขมขนของสงสกปรกหรอมวลสารตางๆ ในบรรยากาศลง เชน หมอกควน ฝนละออง หรอกาซตางๆ ทาใหชนบรรยากาศมความสะอาดมากยงขน

2. ปจจยทมผลกระทบตอวฏจกรของนา การกระจายปรมาณนาจดเขาสสวนตางๆ ของโลกอยางตอเนองตามวฏจกรของ

นา สวนใหญขนอยกบสภาพภมอากาศ ภมประเทศ ลกษณะทางธรณวทยา ชนดพชพรรณและปาไมตามสภาพธรรมชาตของแตละพนท ซงความสมพนธระหวางวฏจกรของนาและสภาพแวดลอมดงกลาวเกดขนและพฒนามาอยางตอเนอง และอยในสภาพวะสมดลของแตละระบบนเวศและสงแวดลอม แตในปจจบนความสมดลดงกลาวกาลงถกรบกวนอยางรนแรงจากการเพมจานวนประชากรของมนษย และการขยายตวของกจกรรมตางๆ ในสงคมมนษย สงผลใหเกดการทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทมผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอวฏจกรของนาโดยเฉพาะการทาลายปาตนนาลาธาร ซงปาไมจะชวยใหสภาพการเกบกกนาของดนในฤดฝนของแตละพนทเพมขน และมการปลดปลอยนาในฤดแลงไดอยางเหมาะสม เมอปาถกทาลายกจะลดปรมาณนาทแผนดนเคยใหกบบรรยากาศลง โดยลดการคายนาของใบพชและลดการระเหยของนา สงผลใหฝนทตกลงในแผนดนมปรมาณลดลงและลดความสามารถในการเกบกกนาของดนเกดการสญเสยนาจด


ใหกบทะเลเรวขนและกอใหเกดภาวะนาทวมฉบพลนในฤดฝน ตลอดจนการเกดภาวะความแหงแลงในฤดแลงมแนวโนมความรนแรงเพมมากยงขน (ธรรมเรศ, 2545) 1.4 ประเภทของนาใช

1. นาฝน เปนนาทสะอาดบรสทธทสด เนองจากไมมเกลอแรทเปนพษตอพชและสตวเจอปนอย และมคณสมบตเปนกรดออนๆ คอม pH ประมาณ 6.5 ซงเหมาะสมตอความตองการของพชและสตวมากทสด ขอเสยในการใชนาฝนคอการกกเกบนาฝนใหไดปรมาณมากเพยงพอกบปรมาณความตองการนน ตองใชเนอทและภาชนะมาก

2. นาประปา เปนนาทผานกรรมวธการตกตะกอนและไดรบการปรงแตงในดานความสะอาดและความเปนกรดเปนดางมาแลว เปนนาทใชอปโภคบรโภคไดดรองมาจากนาฝน ขอเสยของนาประปากคอจะมคลอรนซงอาจมกลนฉนปนอยดวย วธแกโดยใสนาประปาในตมหรอภาชนะวางไวกลางแดดอยางนอย 1 วน เพอใหคลอรนสลายตวไปเสยกอนจงนาไปใชได

3. นาบาดาล เปนนาทไดจากการเจาะบอบาดาลลกลงไปจากผวดน มกจะมฤทธเปนดาง และมสารเกลอแรตางๆ เชน แคลเซยมไบคารบอเนตละลายอย เกลอแรพวกนทาใหฟอสเฟตบางชนดตกตะกอนภายในดน อาจมผลทาใหการเปนประโยชนตอพชของฟอสเฟตลดลง ดงนนกอนนาไปใชควรกาจดสารเหลานเสย โดยตองทาใหคา pH อยระหวาง 6-7 เสยกอน หากไมสามารถแกไขไดไมควรนาไปใชรดตนไม เพราะจะทาใหตนไมชะงกการเจรญเตบโตและอาจตายไปในทสด วธการปรบนาบาดาลโดยการผสมกรดฟอสฟอรก 10 ซซ ตอนา 1 ปบ ทงไว 3 วน จงใชรดตนไมได และยงเปนการเพมปยฟอสเฟตใหกบพชอกดวย

4.นาบอหรอนาคลอง เปนนาทมดนหรอตะกอนทาใหนาขนและมสารเกลอแรตางๆ ปนอยและมฤทธเปนดาง ถานาไมเนาเสยมกลนเหมน กอนนาไปใชควรทาการกรองใหนาใสและปรบปรงคณภาพใหปราศจากสารเกลอแรทเปนพษ และทาใหมคา pH อยระหวาง 6-7 กอนนาไปใช แตถานาเนาเสยกลนเหมนมเชอโรคไมควรนาไปใชเพราะโรคอาจระบาดตอไปได ขอเสยของนาบอหรอนาคลอง คอ เมอนามาใชมกจะทาใหเกดตะไครนาจบภาชนะ 1.5 คณสมบตของทรพยากรนา

นาบรสทธ (H2O) จะประกอบดวยโมเลกลของไฮโดรเจนและออกซเจน ซงอยในรปของเหลว มความโปรงแสง ใส ไมมกลน ไมมรสชาต และไมมส แตหากมปรมาณมากและม


ความลกจะมองเหนเปนสฟาจางๆ นาบรสทธจะมจดเยอกแขงท 0 องศาเซลเซยส และมจดเดอนท 100 องศาเซลเซยส ภายใตความดน 760 มม.ปรอท นาจะมความหนาแนนมากทสดท 4 องศาเซลเซยส นามคณสมบตเปนตวทาละลายทดทสดตวหนง ประมาณรอยละ 50 ของธาตหรอสารประกอบตางๆ เปนสาเหตใหคณสมบตของนาเปลยนแปลงไป ดงนน การศกษาคณสมบตของนาตามสภาพของนาทปรากฏ ณ สถานทหรอเวลาใดเวลาหนงจงมความสาคญ เนองจากจะทาใหทราบถงความเหมาะสมในการนาทรพยากรนามาใชประโยชนเพอการอปโภคบรโภค หรอในกจกรรมตางๆ ของมนษย และเพอทราบความเหมาะสมของคณสมบตของนาตอระบบนเวศนและสงแวดลอม (ธรรมเรศ, 2545)

นาจะมคณสมบตทแตกตางกนขนอยกบสารตางๆ ทละลายปะปนอยในนาการทมสารตางๆ ละลายปะปนอยในนา นนทาใหนามคณภาพและมคณสมบตแตกตางกนไปคณสมบตของนามรายละเอยดดงน

1.5.1 คณสมบตทางกายภาพของนา คอ คณสมบตของนาทปรากฏใหเหนหรอสามารถวเคราะห ลกษณะทางภายนอกทแตกตางกน ไดโดยการสมผสทางกาย ไดแก อณหภม ความขน ส กลน และรส เปนตน

1) อณหภมการเปลยนแปลงอณหภมของนาตามธรรมชาตสวนใหญเกดจากการดดซบพลงงานความรอนจากแสงอาทตยทสองผานลงไปในนา ซงจะมผลตอความหนาแนนของนาและคณสมบตทางเคมและไฟฟาบางประการของนา เชน การละลายทลดลงของออกซเจนในนาเมออณหภมของนาสงขน เปนตน ความสาคญของอณหภมนาสวนใหญจะมผลกระทบตอมนษยทางออม ไดแก ผลตอการทาปฏกรยาเคมระหวางธาตหรอสารประกอบตางๆ ในนา และสงผลกระทบตอการกนอาหาร การสบพนธ ความตานทานโรค และอตราเมแทบอลซมของสตวนา ซงเปนแหลงอาหารของมนษย

2) ความขน หมายถง การทนามสารแขวนลอยในนา ซงขดขวางการสองผานของแสงลงไปในนา ความขนของนาอาจมสาเหตมาจากสารแขวนลอยและสารละลาย เชน แพลงกตอน จลนทรย อนภาคดนเหนยว อนทรยสาร และอนนทรยสารตางๆ เปนตน ความสาคญของความขนของนา สวนใหญจะมผลทางดานความสาอาดของนา ความนาดมนาใชของนา และการลดประสทธภาพการทาลายเชอโรคในนาดวยคลอรนหรอโอโซนเมอนานานนไปทานาประปา เนองจากความขนจะหอหมเชอโรคทาใหคลอรนหรอโอโซนซงใชเปนสารทาลายเชอโรคดงกลาวนน ไมสามารถสมผสกบเชอโรคไดโดยตรง สวนผลกระทบทางออมจากความขนของนา ไดแก การลดปรมาณการสองผานของแสงลงไปในนา ทาใหกระบวนการสงเคราะหดวยแสงในนาลดลง สงผลใหปรมาณแพลงกตอนลดลง และกระทบตอการผลตออกซเจนในนา นอกจากนยงขดขวางการพฒนาการของไขและตวออนของปลา ทาใหอตราการเจรญเตบโตและความตานทานโรคของปลาลดลง


3) ของแขงทงหมด (total solid: TS) คอ ปรมาณของแขงในนา สามารถคานวณจากการระเหยนาออก ไดแก ของแขงละลายนาทงหมด (total dissolved solids: TDS) จะมขนาดเลกสามารถลอดผานกระดาษกรองมาตรฐานได คานวณหาจากการระเหยนาทกรองผานกระดาษกรองออกไป ของแขงแขวนลอย (suspended solids: SS) หมายถง ของแขงทอยบนกระดาษกรองมาตรฐานหลงจากการกรอง แลวนามาอบเพอระเหยนาออก ของแขงระเหยงาย (volatile solids: VS) หมายถง สวนของแขงทเปนสารอนทรยแตละลายนา สามารถคานวณไดโดยการนากระดาษกรองวเคราะหเอาของแขงทแขวนลอยออก แลวนาของแขงสวนทละลายทงหมดมาระเหยอณหภมประมาณ 550 องศาเซลเซยส นานาหนกนาทชงหลงการกรองลบดวยนาหนกหลงจากการเผา นาหนกทไดคอ ของแขงสวนทระเหยไป

4) ส สของนาเกดจากแสงทสองผานลงไปในนาและกระทบกบโมเลกลของสารละลายในนาแลวสะทอนแสงกลบเขาสตา สของนาตามธรรมชาตสวนใหญเกดจากสารอนทรยทละลายมาจากการสลายตวของเศษซากพชและเศษวตถอนทรยตางๆ ทมลกนนเปนองคประกอบ เมอสลายตวจะใหสารแทนนน กรดฮวมค และฮวเมต ทมสชาหรอสนาตาล นอกจากนอาจเกดจากธาตเหลกและแมงกานสในนาซงสทเกดจากการละลายตวของเศษซากพชตามธรรมชาต สวนใหญจะไมเปนอนตรายทางดานอนามยสงแวดลอมตอการอปโภคบรโภคของมนษยแตอาจกอใหเกดความรสกไมนาดม ไมนาใช ในการนานานนไปใชประโยชนดานตางๆ

5) กลน กลนของนาตามแหลงนาตามธรรมชาตสวนใหญเกดจากการยอยสลายสารอนทรยของแบคทเรยบางชนดในสภาวะไรกาซออกซเจน ทาใหเกดกาซไฮโดรเจนซลไฟดหรอกาซไขเนาทมกลนเหมนความสาคญทางดานอนามยสงแวดลอมของกลนในนา จะทาใหนานนไมนาดม ไมนาใช เกดความรสกรงเกยจ อกทงกาซไฮโรเจนซลไฟดยงมพษตอสตวนา ทาใหเกดจดหรอรอยดาง และกลนตอสตวนาทมนษยนามาบรโภค

6) รสชาต รสชาตของนาสวนใหญเกดจากการละลายนาของเกลออนนทรย ไดแก เกลอเหลก เกลอทองแดง เกลอโซเดยม เกลอโพแทสเซยม หรอเกลอสงกะส เปนตน ซงจะทาใหรสชาตของนาเปลยนแลงไป และอาจกอใหเกดรสเคม เปรยว หวาน หรอขม ความสาคญของรสชาตของนาตามธรรมชาตทางดานอนามยสงแวดลอม สวนใหญจะกอใหเกดความรสกตอการอปโภคและบรโภคของมนษย (กรมอนามย, 2544)

1.5.2. คณสมบตทางทางเคมของนา คณภาพทางเคมของนา หมายถง คณสมบตของนาทมองคประกอบของ

สารเคม และสามารถตรวจวดไดดวยกระบวนการวเคราะหทางเคม คณสมบตของนา


ทางดานเคม ทมความสาคญทางดานอนามยของมนษยและถกกาหนดปรมาณโดยขอบงคบหรอกฎหมายทเกยวของสาหรบนาเพอการบรโภค ไดแก คาความเปนกรด–ดาง ความกระดาง เหลกและแมงกานส คลอไรด ฟลออไรด โลหะหนกตางๆ เปนตน

1) คาความเปนกรด–ดางของนา หรอคาพเอช (pH) หมายถง คาความเขมขนของอนภาคไฮโดรเจน [H+] ในนา หรอความสามารถของกรดหรอดางทมปฏกรยากบนาแลวแตกตวใหอนภาคไฮโดรเจน ซงนาบรสทธทอณหภม 25 องศาเซลเซยส จะมคาพเอชเทากบ 7 และมสภาพเปนกลาง คอ มคาพเอชของนาตามแหลงนาธรรมชาตทสมผสกบอากาศจะมการถายเทกาซคารบอนไดออกไซดในอากาศใหกบนา ทาใหคาพเอชของนาตามแหลงนาธรรมชาตตางๆโดยทวไปจะมคาพเอชประมาณ 6.0–8.5 คาพเอชของนาจะมผลตอปฏกรยาทางเคมตางๆ เชน คาพเอชทตาจะทาใหเกดการกดกรอนอปกรณ ภาชนะ หรอทอนาตางๆ แตในขณะเดยวกนกจะชวยเพมประสทธภาพการทาลายเชอโรคในนาดวยคลอรน เปนตน

2) ความกระดางของนา หมายถง การวดความสามารถของนาทจะตกตะกอนสบ โดยไอออนทอยในนา ไดแก Ca2+, Mg2+, Sr2+, Fe2+, Mn2+และ Al3+จะรวมกบสบแลวตกตะกอนหรอทาปฏกรยากบไอออนลบบางตว แลวเกดเปนตะกรนเมอนามอณหภมสงขน อยางไรกตาม ในนาธรรมชาตสวนใหญจะม Ca2+ และ Mg2+ ละลายปนอย ความกระดางของนาแบงออกเปน 2 ชนด ไดแก ความกระดางชวคราว และความกระดางถาวร

(1) ความกระดางชวคราว เกดจากเกลอไบคารบอเนต (HCO3-) และ

คารบอเนต (CO32-) รวมกบธาตแคลเซยม (Ca) หรอธาตแมกนเซยม (Mg) ความกระดาง

ชวคราวของนาสามารถแกไขหรอกาจดออกจากนาดวยการตมเพอใหเกดตะกอนของเกลอแคลเซยมคารบอเนต

(2) ความกระดางถาวร หมายถง ความกระดางของนาทเกดจากเกลอซลเฟต (SO4

2-) หรอเกลอคลอไรด (Cl-) รวมกบธาตแคลเซยมหรอธาตแมกนเซยม ซงไมสามารถกาจดไดดวยการตม แตจาเปนตองใชวธทางเคมในการแกไข (พฒนา, 2541)

นาทมเกลอไบคารบอเนต (HCO3-) ละลายอยในนากระดางจะทาใหนาม

รสชาตดขน แตถาผบรโภคดมนาทมความกระดางเปนประจากอาจทาใหเกดโรคนวทเปนอนตรายตอสขภาพอนามยได นอกจากนยงมผลตอการซกลางหรอทาความสะอาดดวยนาดงกลาว ซงจะทาใหสนเปลองสบในการซกฟอก และทาใหเกดตะกรนในหมอนาของขบวนการอตสาหกรรม ทาใหสนเปลองคาใชจายในการลางหมอนาบอยขน

3) เหลกและแมงกานส ในสภาพธรรมชาต แบคทเรยในดน จะทาใหเกดการเปลยนแปลงสารเคมในกระบวนการทางชวเคม เกดกาซคารบอนไดออกไซดทละลายนา


เมอมการละลายนากจะกลายเปนกรดคารบอนคซงเปนกรดออน เมอนาเหลานไหลผานดนทมเหลกและแมงกานส ซงปกตอยในรปทไมละลายนา กจะทาใหเกดปฏกรยาเคมทาใหสารประกอบเหลกและสารประกอบแมงกานสละลายนาออกมาได ปฏกรยาเหลานจะเกดเฉพาะภายใตสภาวะทขาดออกซเจน (anaerobic condition) โดยเหลกซงอยในรปไมละลายนา (Fe2O3) และละลายนาไดนอย (FeCO3) จะถกเปลยนเปนรปสารประกอบทละลายนาไดด (Fe2+) สวนแมงกานสในดน ปกตอยในรปทไมละลายในนาทมคารบอนไดออกไซด แตภายใตสภาวะทขาดออกซเจนกจะถกรดวซไปอยในรปทละลายนา (Mn2+)

เหลกและแมงกานสทละลายอยในนาตามแหลงนาธรรมชาต เมอนามาดมจะไมเปนอนตรายตอผบรโภค แตหากอยในนาในรปสารไมละลายนา จะทาใหนามความขนและมส กอใหเกดความรสกนารงเกยจ เมอนามาซกลางเครองนงหม สขภณฑหรอเครองใชตางๆ (ธรรมเรศ, 2545)

4) คลอไรด คลอไรดทพบตามแหลงนาธรรมชาตทวไป สวนใหญจะมปรมาณมากหรอนอยขนอยกบปรมาณเกลอแรของพนผวดนในบรเวณแหลงนานน โดยนาตามภเขาหรอทสงจะมปรมาณคลอไรดนอย และจะมปรมาณคลอไรดเพมมากขนตามแมนา นาใตดน ทะเล และมหาสมทร นาตามธรรมชาตอาจไดรบคลอไรดเพมขนจากนาทะเลและมหาสมทรทไหลขนตามลานาทไหลทอดตวลงสทะเล หรอการไหลแทรกซมผานดนของนาทะเลเขาสนาใตดนบรเวณทอยใกลเคยงกบทะเลและมหาสมทร นอกจากนการพดพาเอาละอองนาทมเกลอจากทะเลและมหาสมทรของกระแสลมเขามาสพนดน และการขบถายของเสยจากมนษยทมคลอไรดอย กจะทาใหเกดการสะสมปรมาณคลอไรดในสงแวดลอม และสงผลตอการเพมปรมาณคลอไรดของนาในแหลงนาธรรมชาตตางๆ

ความสาคญของคลอไรดทางดานอนามยสงแวดลอมนน คลอไรดในปรมาณทเหมาะสมในนาจะไมทาใหเกดอนตรายตอมนษย แตถาคลอไรดมความเขมขนสงกวา 250.0 มก./ล. จะทาใหนามรสกรอย คอนขางเคม และไมเปนทนยมตอการนาไปใชบรโภคของประชาชน ในบางกรณอาจมคลอไรดสงเกน 1,000 มก./ล. แตไมมรสเคม เนองจากมโซเดยมในนานอย แตมแคลเซยมและแมงกานสในปรมาณสง ซงเปนอนตรายตอพชตางๆ และกอใหเกดผลเสยตอทอนาในระบบสงนา เปนตน

5) ฟลออไรด ในสภาวะทวไปนาตามธรรมชาตจะประกอบดวยฟลออไรดอยจานวนหนง ซงฟลออไรดจะมความสาคญตอการรกษาสขภาพฟน แตหากมฟลออไรดมากเกนไปกจะทาใหเกดคราบฟน หรอถามปรมาณนอยเกนไปกจะทาใหฟนมความเปราะ หกงาย หรอเกดโรคฟนผ ดงนนปรมาณทเหมาะสมของฟลออไรดจงถกกาหนดไวในมาตรฐานคณภาพนาประปาของกรมอนามย (2544)


6) ทองแดง นาในแหลงนาธรรมชาตโดยทวไปมกจะไมมทองแดง ยกเวนเกดการปนเปอนจากกจกรรมของมนษยและโรงงานอตสาหกรรม เชน เกดจากการกดกรอนของภาชนะหรอทอนาททาดวยทองแดง และทองเหลอง เปนตน ทองแดง เปนธาตทมความจาเปนตอสงมชวตทกชนด มนษยตองการสารประกอบทองแดงจากอาหารเฉลยวนละ 2 มก. หากรางกายมนษยขาดทองแดงจะทาใหเปนโรคโลหตจางได แตถามปรมาณทองแดงละลายอยในนาประมาณ 0.5 มก./ล. จะทาใหภาชนะกระเบองเคลอบเปนรอบคราบดาง หรอถามในนาดมประมาณ 1.0–1.5 มก./ล. จะทาใหนามรสชาตไมชวนดม มรสขม

7) สงกะส โดยทวไปแหลงนาผวดนตามธรรมชาตจะมปรมาณสงกะสอยไมเกน 1.0 มก./ล. หากรางกายมนษยขาดธาตสงกะสจะกอใหเกดความผดปกตในการเจรญเตบโต และเกดโรคแคระแกรน (dwarfism) ถามปรมาณสงกะสในนา 5.0 มก./ล. อาจทาใหมรสชาตขม แตถามปรมาณ 25.0–40.0 มก./ล. อาจทาใหเกดอาการคลนไสอาเจยนจากการดมนาดงกลาวได ดงนน ปรมาณสงกะสทกาหนดในเกณฑคณภาพนาประปาของกรมอนามย (2544) จงกาหนดคาไมเกน 3.0 มก./ล.

8) ไนเทรต ไนเทรตในนาตามแหลงนาธรรมชาตทวไปจะมปรมาณนอยมาก ซงอาจเกดจากการยอยสลายซากพชหรอซากสตว นาทมสารอนทรยไนโตรเจนเปนองคประกอบ สวนใหญไนเทรตในนาเกดจากการปนเปอนสงสกปรกจากกจกรรมของมนษย และในสภาวะทไมใชอากาศหรอขาดออกซเจนไนเทรตทละลายในนา กอาจถกเปลยนกลบไปเปนไปไทรตได ปรมาณไนเทรตทละลายในนา จะเปนหนงในตวชบอกภาวการณปนเปอนของนาจากสงสกปรกตางๆ ถานาในแหลงนาใดมปรมาณในเทรตละลายอยมากจะกระตนใหเกดการเจรญเตบโตของสาหรายและพชนาไดอยางรวดเรว

9) ตะกว นาตามแหลงนาธรรมชาตทวไปจะไมมตะกว แตถามการตรวจพบปรมาณตะกวในนาสวนใหญมกเกดจากการปนเปอนตะกวจากกจกรรมของมนษย และกระบวนการอตสาหกรรม เชน จากไอเสยของเครองยนต การใชสารเคมในการกาจดศตรพช หรอการใชเครองสาอาง เปนตนพษของตะกวจะมอนตรายตอสขภาพอนามยของมนษย แมไดรบเขาสรางกายเพยงเลกนอย โดยเฉพาะระบบสมอง และระบบประสาทของทารก เดกและสตรมครรภ

10) สารหน นาตามแหลงนาธรรมชาตทวไปอาจมการปนเปอนสารหน เนองจากการไหลของนาผานชนดนทมสารหนเปนองคประกอบอยในดน นอกจากนอาจเกดการปนเปอนจากกจกรรมของมนษยและอตสาหกรรม เชน การใชสารปราบศตรพช การใชปย หรอการใชผงซกฟอกทมสารหนเปนองคประกอบ เปนตนสารหนในนาดมม


ความสาคญทางดานสขภาพอนามยของมนษย เนองจากเปนสาเหตหนงในการกอใหเกดโรคมะเรงผวหนง

11) ออกซเจนทละลายในนา (DO = dissolved oxygen) ปรมาณออกซเจนในนาออกซเจนทละลายในนามาจากบรรยากาศ หรอจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพชนานอกจากนยงขนอยกบความกดดนของออกซเจนในบรรยากาศสงออกเจนกจะละลายในนาไดมากแตจะเปนปฏภาคกบอณหภมของนาและออกซเจนละลายในนานอยลงโดยทวไปปรมาณออกซเจนในนาทเหมาะสมตอการดารงชวตของสงมชวตในนาคอ 5 มลลกรม/ลตร หากปรมารออกซเจนในนามคาตากวา 3 มลลกรม/ลตร จะเปนอนตรายตอสงมชวตในนา

12) บโอด (BOD = biochemical oxygen demand) คอปรมาณออกซเจนทถกจลนทรยใชไปในสาหรบการยอยสลายสารอนทรย ชนดทยอยสลายได สมพนธกบเวลาและอณหภมตามมาตรฐานสากลจงวดคาบโอดทงหมดในเวลา 5 วนทอณหภม 20 องศาเซลเซยสคาบโอดใชเปนดชนวดความสกปรกของนาเสยหรอนาทงจากแหลงชมชน โรงงานอตสาหกรรม การเกษตรกรรมและใชกาหนดลกษณะนาททงลงสแมนา

1.5.3 คณภาพทางชวภาพ คณภาพทางชวภาพ (biological quality) ของนา หมายถง คณสมบตของ

นาทางดานชววทยาทเกยวกบสงมชวตตางๆ ทอาศยอยในนา ทงทมประโยชน ไดแก สงมชวตตางๆ ทชวยยอยสลายสงสกปรกในนา หรอเปนอาหารของมนษยและทกอใหเกดโทษตอมนษย เปนตน คณสมบตของนาทางดานชววทยาทสาคญในการนานามาใชประโยชนเพอการอปโภคบรโภค จะเนนหนกถงการศกษาจลนทรยทกอใหเกดโรค (pathogenic microorganism) ทอาศยนาเปนสอ (water–borne diseases) โดยเฉพาะจลนทรยทมาจาการปนเปอนปฏกล สงขบถายหรอนาเสยลงในแหลงนาธรรมชาต และเปนสาเหตสาคญในการแพรกระจายของเชอโรค จลนทรยททาใหเกดโรคทสาคญ ไดแก แบคทเรย หนอนพยาธ ไวรส และโปรโตซว

1) แบคทเรย เปนจลนทรยขนาดเลก เซลลเดยว มขนาดใหญกวาไวรสสามารถมองเหนไดดวยกลองจลทรรศนธรรมดาขนาดกาลงขยาย 100 เทาแบคทเรยชนดททาใหเกดโรคโดยอาศยนาเปนสอทสาคญไดแก อหวาตกโรคทเกดจากแบคทเรยพวก Vibrio cholera ทาใหมอาการทองรวงรนแรง อาเจยน และรางกายสญเสยของเหลวและอเลกโทรไลตมาก ซงอาจทาใหเกดอาการชอกหรอไตไมทางาน โรคบดเกดจากแบคทเรยพวก Shigellaflexneri หรอ Shigellasysenteriae ทาใหเกดอาการทองเดน ปวดทอง และอจจาระอาจมมกปนเลอด และโรคไขรากสาดทเกดจากแบคทเรยหลายชนด


ไดแก Salmonella paratyphoid A และ Salmonella paratyphoid B หรอ Salmonella paratyphoid C เปนตน

2) หนอนพยาธ เปนจลนทรยทมขนาดใหญกวาจลนทรยชนดอนๆ มรปรางคลายหนอน และจดเปนปรสตชนดหนง หนอนพยาธทกอใหเกดโรคโดยอาศยนาเปนสอทสาคญ ไดแก โรคพยาธไสเดอนกลม ซงเกดจากพยาธตวกลมชนด Ascarislam bricoides โรคพยาธเขมหมด ซงเกดจากพยาธตวกลมชนด Oxyuris vermicularisb และโรคพยาธใบไมในปอดทเกดจากพยาธใบไมชนด Paragonumus vingeri และParagonimus westermani หรอ Paragonumus kellicotti เปนตน

3) ไวรส เปนจลนทรยทมขนาดเลกมากทสด สามารถมองเหนไดดวยกลองจลทรรศนอเลคตรอนไวรสชนดททาใหเกดโรคอาศยนาเปนสอทสาคญ ไดแก โรคตบอกเสบเนองจากเชอไวรส และโรคโปลโอ เปนตน

4) โปรโตซว เปนจลนทรยเซลลเดยวทมขนาดโตกวาแบคทเรย สามารถมองเหนไดดวยกลองจลทรรศน โปรโตซวททาใหเกดโรคอาศยนาเปนสอทสาคญ ไดแก โรคบดชนดอะมบาทเกดจากโปรโตซวชนด Entamoeba histolytica เปนตน (กรมอนามย, 2544)

1.6 สถานการณทรพยากรนาในประเทศไทย

นาเปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญตอการดารงชวต และมบทบาทสาคญตอการพฒนาประเทศมาอยางตอเนองและยาวนาน เมอจานวนประชากรของประเทศเพมมากขน ประกอบกบการขยายตวทางเศรษฐกจและสงคมอยางรวดเรว โดยเฉพาะในชวง 40-50 ป ทผานมา ทาใหประเทศไทยมการขยายตวของชมชนและมการพฒนาดานเกษตรและอตสาหกรรมอยางรวดเรว สงผลใหปรมาณความตองการใชทรพยากรนาและทรพยากรธรรมชาตของประเทศในกจกรรมตางๆ เพมมากขนอยางตอเนอง ในขณะททรพยากรนาของประเทศมอยอยางจากดและไมไดเพมขนตามความตองการ สงผลกระทบโดยตรงตอทรพยากรนาทงทางดานปรมาณ คณภาพ และกอใหเกดความเสยหายตอประชาชนในภมภาคตางๆ ของประเทศ จากการศกษาของหนวยงานตางๆ ทเกยวของ สามารถประเมนสถานการณปรมาณทรพยากรนา คณภาพแหลงนาผวดน การใชประโยชนทรพยากรนา และปญหาทเกดขนกบทรพยากรนาภายในประเทศ ดงตอไปน

1.6.1 สถานภาพปรมาณทรพยากรนา 1) นาฝน ถอเปนแหลงกาเนดของนาเกอบทงหมดทมอยในประเทศ

ประเทศไทยตงอยบรเวณเสนศนยสตร มลกษณะแบบรอนชน ปรมาณฝนทตกในประเทศ


สวนใหญไดรบอทธพลมาจากลมมรสม 2 ดาน ไดแก ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดมาจากมหาสมทรอนเดยและทะเลอนดามน ซงจะทาใหเกดฝนตกบรเวณภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคใตฝงตะวนตกของประเทศในชวงเดอนพฤษภาคมถงตลาคม และลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอทพดจากหยอมความกดอากาศสงจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ซงจะทาใหเกดฝนตกบรเวณภาคใตฝงตะวนออกของประเทศ ในชวงเดอนตลาคมถงกมภาพนธของทกป ฝนทตกในประเทศนอกจาลมมรสมแลว ยงเกดจากการพาดผานของรองความกดอากาศ ซงเกดการปะทะกนระหวางความกดอากาศทตางกนของลมทพดมาจากทศตะวนออกเฉยงเหนอ ทมความกดอากาศสง กบลมทพดมาจากทศตะวนตกเฉยงใตหรอตะวนออกฉยงใตทมความกดอากาศตา ทาใหเกดฝนฟาคะนองในชวงฤดรอน ระหวางเดอนมนาคมถงเมษายน จากสถตปรมาณนาฝนในประเทศ ประเทศไทยมปรมาณนาฝนประมาณ 800,000 ลาน ลบ.ม./ป หรอมปรมาณนาฝนเฉลยประมาณ 1,570 มม./ป บรเวณฝงตะวนตกและภาคตะวนออกไดรบปรมาณนาฝนในปรมาณสงเฉลยสงกวา 2,000 มม./ป สวนภาคเหนอไดรบปรมาณนาฝนนอยทสดของประเทศ ซงไดรบปรมาณนาฝนโดยเฉลยตากวาภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

2) ปรมาณนาทาและปรมาณนาเกบกกของเขอนตางๆ ประเทศไทยมปรมาณนาฝนทตกในประเทศประมาณ 800,000 ลาน ลบ.ม./ป และกวารอยละ 75 ของฝนทตกจะระเหยกลายเปนไอและบางสวนจะไหลแทรกซมลงสชนนาใตดน สวนทเหลอประมาณ 200,000 ลาน ลบ.ม. หรอประมาณรอยละ 25 จะเปนนาทาทไหลตามคลอง หวย แมนา และนาเกบกกในเขอนตางๆ ทวประเทศปรมาณนาเกบกกของเขอนขนาดใหญของประเทศจานวน 28 เขอน สามารถเกบกกนาไวไดประมาณ 67,490 ลาน ลบ.ม. หรอประมาณรอยละ 29 ของปรมาณนาทาทงหมด ซงธนาคารเพอการพฒนาแหงเอเชยรายงานวา ประเทศไทยมความสามารถในการเกบกกน าไดมากทสด ในเอเชย (คณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาต, 2546)

3) นาบาดาล นาบาดาลเปนนาทเกบกกอยภายในชองวางหรอรอยแตกของชนหนใตดน และชองวางดงกลาวอมตวดวยนา ซงปรมาณนาฝนทไหลลงเกบกกในชนนาบาดาลจะมปรมาณมากหรอนอยขนอยกบคณสมบตของชนหนใตดน ถาเปนหนรวมปรมาณนาจะขนอยกบรพรนหรอชองวางในหน ถาเปนหนแขงปรมาณนาจะขนอยกบรอยแตก รอยเลอน โพรง และชองวางระหวางการวางตวของชนหนตางชนดกน อตราการแทรกซมของนาฝนผานหนาตดดนลกลงสแหลงนาบาดาลทวประเทศเฉลยประมาณรอยละ 4.75 ของปรมาณนาฝนทตกทงประเทศ โดยอตราการแทรกซมของนาฝนผานหนาตดดน


ลกลงสแหลงนาบาดาลประเภทหนรวนและหนแขงอมนานอย จะมอตรารอยละ 10 และรอยละ 2 ของปรมาณนาฝนเฉลยตอป

1.6.2 สถานการณคณภาพแหลงนาผวดน กรมควบคมมลพษ ไดทาการตรวจสอบคณภาพนาในแมนาของประเทศ

ทงหมด 48 สาย แหลงนานง 6 แหง ในป พ.ศ. 2558 โดยทาการตรวจสอบตวชบอกคณภาพนา ไดแก อณหภมนา ความเปนกรด–ดาง (pH) สภาพนาไฟฟา (conductivity) ความเคม (salinity) ความขน (turbidity) สารทงหมด (total solids) ออกซเจนละลายนา (DO) ความสกปรกในรปบโอด (BOD) แบคทเรยโคลฟอรมทงหมด (total coliform bacteria) แบคทเรย กลมฟคอลโคลฟอรม (fecal coliform bacteria) โลหะหนก (heavy metal) แอมโมเนยไนโตรเจน (NH3H) ฟอสฟอรสทงหมด (TP) ไนไทรตไนโตรเจน (NO2-N) และไนเทรตไนโตรเจน (NO3-N) จากนนไดทาการคดเลอกตวชบอกคณภาพนาทง 8 ไดแก pH, DO, BOD, fecal coliform bacteria, NO3-N, TP, turbidity และ total solids มาประเมนคณภาพนาโดยรวม ปญหาคณภาพนาและคณภาพนาในแตละภมภาค สามารถสรปรายละเอยดดงตอไปน

1) คณภาพนาโดยรวม การตดตามตรวจสอบคณภาพนาแหลงนาสาคญทวประเทศในชวง 6 เดอนแรกของป 2558 (มกราคม–มถนายน 2558) ในแมนาสายหลก 48 สาย และแหลงนานง6 แหลง (กวานพะเยาบงบอระเพด หนองหาน ทะเลนอย ทะเลหลวง และทะเลสาบสงขลา) จานวน 366 จด พบวาคณภาพนาผวดนสวนใหญของประเทศอย ในเกณฑพอใช-ดเมอเปรยบเทยบในชวงเวลาเดยวกนของปทผานมาคณภาพนาไมเปลยนแปลงมาก แตมแมนาบางสายทคณภาพนาแยลงมาก เชน แมนาระยอง แมนาพงราดและบางสายมคณภาพนาดขนมาก ไดแก แมนาหลงสวนแมนาตาปภาพรวมคณภาพนาผวดนจากการประเมนคณภาพนาโดยใชดชนคณภาพนาแหลงนาผวดน (water quality index: WQI) พบวาแหลงนาของประเทศ มคณภาพนาอย ในเกณฑด มาก รอยละ2 เกณฑด รอยละ36 ระดบพอใช รอยละ 41 และมคณภาพนาเสอมโทรม รอยละ 21 สาเหตของปญหาคณภาพนาทสาคญ มาจากการระบายนาเสยจากชมชน การประกอบกจการอตสาหกรรม การทองเทยว การชะลางปยจากการเกษตร และนาเสย จากการเพาะเลยงสตวนา (กรมควบคมมลพษ, 2558)

2) ปญหาคณภาพนาทตรวจวเคราะหจากแหลงนาทวประเทศ ไดแก ปญหาความขนของลานา โดยเฉพาะในชวงฤดฝน แหลงนาหลายแหงในภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก แมนายม แมนานาน แมนากก แมนาอง แมนาปาสก แมนาลพบร แมนานอย แมนาสะแกกรง แมนาเจาพระยา แมนาแควนอย แมนาแควใหญ แมนาช แมนาเลย และแมนาระยอง ไดรบผลกระทบจากความขนทเพมสงเนองจากสภาพ


ภมประเทศทเปนภเขา และทราบสงถกบกรกพนทปาธรรมชาต หรอการทาการเกษตรบนทสง ทาใหตะกอนดนถกชะลางลงสแมนา

ปญหาคณภาพนาระดบรองลงมา ไดแก การปนเปอนของแบคทเรยกลมฟคอลโคลฟอรมในปรมาณทสงเกนกวามาตรฐานคณภาพแหลงนา โดยเฉพาะในชวงทผานชมชนขนาดใหญ ซงอาจเปนสภาวะทเสยงตอการแพรกระจายของโรคทางเดนอาหาร เชน อหวาตกโรค โรคบด ไทฟอยด และแหลงนาทมการปนเปอนของแบคทเรยกลมฟคอลโคลฟอรมสงกวา อยเสมอ ไดแก แมนาเจาพระยาตอนลาง แมนาทาจนตอนลาง แมนาทาจนตอนกลางในบรเวณเทศบาลเมองสพรรณบร แมนาปาสก บรเวณเทศบาลเมองสระบร แมนานอยบรเวณอาเภอผกไห จงหวดพระนครศรอยธยา แมนาลาตะคอง ชวงผานเทศบาลตาบลปากชอง และเทศบาลนครราชสมา แมนาระยองบรเวณเทศบาลเมองระยอง แมนาประแสร บรเวณเทศบาลตาบล แกลง จงหวดระยอง แมนาพงราดบรเวณเทศบาลตาบลนายายอาม จงหวดจนทบร แมนานานบรเวณเทศบาลเมองพจตร เทศบาลเมองพษณโลก เทศบาลเมองอตรดตถ และแมนากก บรเวณเทศบาลเมองเชยงราย

ปญหาสาคญอกประการหนง คอ แหลงนาบางพนทมปรมาณออกซเจนละลายตาเกณฑคณภาพนาทเหมาะสมสาหรบการดารงชวตของสตวนาตามมาตรฐานของกรมประมง แมนาทมปญหาปรมาณออกซเจนละลายตา ไดแก แมนาทาจนตอนกลาง แมนาเจาพระยาตอนลาง แมนาลาตะคองตอนลาง และแมนาพองในชวงระหวางใตปากบงโจดจนถงฝายหนองหวาย อาเภอนาพอง จงหวดขอนแกน

นอกจากน ปญหาความเคมของนากยงเปนตวชบอกคณภาพนาทเปนปญหาตอการใชประโยชนของมนษย โดยเฉพาะชวงฤดแลงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มกจะมการแพรกระจายของเกลอจากดนเคมเขาสแหลงนา จนบางครงเกษตรกรไมสามารถนานามาใชประโยชนในการเพาะปลกได เชน แมนามล บรเวณตงแตอาเภอพมาย จงหวดนครราชสมา จนถงอาเภอสตก จงหวดบรรมย และแมนาเสยวเกอบตลอดทงสาย สาเหตสาคญททาใหแหลงนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมปญหาความเคมเนองมาจากภมภาคนมพนททมแรเกลอหนอยมากในชนหน ประกอบกบสภาพภมประเทศเปนทราบสง ซงมลกษณะคลายกระทะหงาย 2 แอง คอ แองสกลนคร บรเวณตอนบนของภาค และแองโคราช บรเวณตอนลางของภาค ซงเกดจากการยกตวของเทอกเขาเพชรบรณ เทอกเขาพนมดงรก และเทอกเขาภพานในยคอดตและทาใหเกดโดมเกลอขนาดใหญบรเวณอาเภอบรบอ อาเภอนาเชอก จงหวดมหาสารคาม และอาเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร ดงนน พนทสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงมลกษณะของดนเคมกระจายอยทวไป และเกดการแพรกระจายของเกลอลงสแหลงนา โดยเฉพาะในชวงฤดแลง ซงเกลอจะแพรกระจายจากชนหนมาอยในชนดนพรอมกบการระเหยของนา แลวถกชะลางลงส


แหลงนาทวไป นอกจากนในบางพนทของประเทศยงมปญหาการรกลาของนาทะเลเขาไปในแหลงนาจด เชน การรกลาของนาทะเลเขาไปถงแมนานครนายก บรเวณอาเภอองครกษ จงหวดนครนายก แมนาปราจนบร บรเวณอาเภอเมอง จงหวดปราจนบร เปนตน

3) คณภาพนาในแตละภมภาค สาหรบคณภาพนาในแตละภมภาค พบวา ปญหาสวนใหญของแหลงนาภาคกลางเกดจากการปนเปอนของแบคทเรยกลมฟคอลโคลฟอรม ปญหาปรมาณออกซเจนละลายมคาตา และปญหาความขนของลานา นอกจากนยงพบวาแมนาทาจนตอนลางและแมนาเจาพระยาตอนลาง มความเขมขนของปรมาณแอมโมเนย – ไนโตรเจนสงเกนกวามาตรฐานคณภาพแหลงนา ซงอาจเปนอนตรายตอการดารงชวตของสตวนาและอาจสงผลกระทบตอระบบนเวศของแหลงนา

แหลงนาภาคเหนอ ซงเปนแหลงตนนาทสาคญ คณภาพนาสวนใหญอยในเกณฑดถงพอใช ปญหาทพบสวนใหญเกดจากการปนเปอนของแบคทเรยกลมฟคอลโคลฟอรม โดยเฉพาะบรเวณชมชนขนาดใหญ และปญหาความขนของลานา

แหลงนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คณภาพโดยรวมอยในเกณฑพอใช ปญหาคณภาพนาทพบสวนใหญเกดจากปญหาความขนของลานาและปรมาณออกซเจนละลายทมคาตาเกนไป

แหลงนาภาคตะวนออก คณภาพนาสวนใหญอยในเกณฑตาจนถงตามาก เนองจากแมนาหลายสายมปรมาณความสกปรกในรปบโอด และการปนเปอนของแบคทเรย กลมฟคอลโคลฟอรมสงมาก นอกจากนบางพนทยงมปญหาความเคมของนา โดยเฉพาะในชวงฤดแลง ทาใหไมสามารถนานามาใชประโยชนในการอปโภค บรโภค หรอเพาะปลกพชบางชนดได

แหลงนาภาคใตสวนใหญจะมคณภาพนาพอใช ยกเวนบรเวณทะเลนอย ทะเลหลวง ทะเลสาบสงขลา ซงนามคณภาพอยในเกณฑตา เนองจากมปรมาณความสกปรกอยในรปบโอด และปรมาณฟอสฟอรสสง ซ งอาจสงผลใหสาหรายและพชนาตางๆ เจรญเตบโตมากกวาปกต จนกอใหเกดอนตรายตอสตวนา และเปนอปสรรคตอการใชประโยชนดานอนๆ จากแหลงนา (กรมควบคมมลพษ, 2558)

1.6.3 ปญหาการใชประโยชนทรพยากรนา จากขอจากดของทรพยากรนาในประเทศทมปรมาณจากด และความไม

แนนอนของปรมาณนาทหมนเวยนในแตละป บางปนาแลงบางปนาทวมประกอบกบปญหาความเสอมโทรมของแหลงเกบกกนาและคณภาพนา การใชนาทขาดประสทธภาพและผดวตถประสงคกอใหเกดผลกระทบตดตามมาทงสถานการณแผนดนทรด ความไมเปนธรรมในการจดสรรทรพยากรนา และความขดแยงของการใชประโยชนนาทมความตองการเพมมากขน


1) การขาดแคลนทรพยากรนาและภาวะนาทวม ปญหาการขาดแคลนนาและภาวะนาทวมเกดขนจากความไมสมาเสมอของระยะเวลาในการตกของฝน และปรมาณนาฝนในแตละป ถงแมประเทศไทยจะมปรมาณนาทาปละประมาณ 200,000 ลาน ลบ.ม. แตความสามารถในการพฒนาและเกบกกนาไวใชประโยชนทงในแหลงนาธรรมชาต เขอนและอางเกบนาตางๆ ยงมอยางจากด ประกอบกบปรมาณนาทาดงกลาวมไดไหลอยางสมาเสมอตลอดทงป โดยรอยละ 85 ของนาไหลจะอยในชวงฤดฝน สวนในชวงฤดแลงจะมนาไหลเพยงรอยละ 15 เทานน จงทาใหเกดปญหาภาวะนาทวมในฤดฝน และสภาวะการขาดแคลนนาในฤดแลง นอกจากนการตดไมทาลายปาและการลดลงของปาไมทอดมสมบรณบรเวณตนนาลาธาร ซงเปรยบเสมอนการทาลายตวกลางหรอกลไกในการควบคมปรมาณการไหลอยางเหมาะสมของนาในแมนาลาธารตามธรรมชาต สงผลกระทบใหการเกดภาวะนาทวมและความแหงแลงทวความรนแรงมากขนอยางเหนไดชด

2) ความเสอมโทรมของแหลงเกบกกนาและคณภาพนาในแหลงนา ความเสอมโทรมของคณภาพนาและแหลงเกบกกนาเปนปญหาสาคญททาใหสภาวะการขาดแคลนทรพยากรนามความรนแรงมากขน ทงนเนองจากภาวการณตนเขนของแหลงนา ทาใหความสามารถในการเกบกกนาลดลง และกอใหเกดความเสอมโทรมของคณภาพนา จนทาใหปรมาณนาทมอยไมสามารถนามาใชประโยชนได นอกจากนการปลอยนาเสยจากเมองอตสาหกรรมและชมชนขนาดใหญ โดยไมผานกระบวนการบาบดนาเสยกอนปลอยลงสแหลงนาธรรมชาต กเปนสาเหตสาคญททาใหคณภาพนาของแมนาสายตางๆ เสอมโทรมลง เชน แมนาเจาพระยา แมนาทาจน แมนาบางปะกง และแมนาพอง เปนตน สวนการทาการเกษตรบนทสงในบรเวณตนนา กเปนอกสาเหตหนงททาใหคณภาพนาเสอมโทรมลงจากการปนเปอนของตะกอนดน สารเคม และปย ทนาชะพาลงสแหลงนา ซงความเสอมโทรมของคณภาพและแหลงเกบกกนาทเกดขนกบแหลงนาตางๆ ทวประเทศเหลาน ยงมแนวโนมความรนแรงของปญหาเพมมากขน

3) การใชนาทขาดประสทธภาพและผดวตถประสงคเนองจากระบบการบรหารและจดการทรพยากรนาภายในประเทศยงขาดความเปนเอกภาพ และประชาชนบางสวนยงมทศนคตวานาเปนทรพยากรสาธารณะทหาไดงาย ราคาถกและใชไดไมหมดสน จงยงมการใชนาอยางฟมเฟอยและผดวตถประสงคในกจกรรมตางๆ เชน การสญเสยนาไปจากการรวไหลนาประปา อตราการใชนาเพออปโภคบรโภคของประชาชนในเขตเมองมมากถง 400 ลตร/คน/วน ซงสงกวาอตราทการประปานครหลวงกาหนดไวท 200 ลตร/คน/วน และสงกวาอตราการใชนาเฉลยของคนประชาชนในเขตชนบทของจงหวดตางๆ ทมปรมาณการใชนาเพยง 50 ลตร/คน/วน นอกจากนปญหาการสญเสยโอกาสการนานาท


สะอาดไปใชในกจกรรมทมความจาเปน กเปนอกปญหาสาคญประการหนงจากการนาเอานาสะอาดไปใชในกจกรรมทไมมความจาเปนตองใชนาทมคณภาพ

4) ความไมเปนธรรมในการจดสรรทรพยากรนา และความขดแยงของการใชนา สบเนองมาจากปรมาณนาทสามารถนามาใชประโยชนไดมจากดแตปรมาณความตองการนาเพอกจกรรมตางๆ ทงภายในกจกรรมเดยวกนและการแยงชงนาระหวางกจกรรม เชน การแยงนาชลประทานระหวางผอยตนนาและผอยทายนา การแยงนาระหวางภาคการเกษตร อตสาหกรรมและชมชน ซงความรนแรงของปญหาดงกลาวมแนวโนมเพมมากขนตามแนวโนมเพมมากขนตามแนวโนมของปญหาการขาดแคลนนา และปญหาคณภาพนาทเสอมโทรมลง นอกจากนการจดสรรนาเพอกจกรรมตางๆ ทดาเนนการโดยหนวยงานภาครฐในปจจบนยงขาดแนวทางปฏบตทชดเจนและเปนธรรม โดยภาคเกษตรกรรมซงมความตองการนาสงกลบไดรบการจดสรรนาในปรมาณทไมเพยงพอตอความตองการ เมอเกดปญหาการขาดแคลนนาหนวยงานของรฐกจะจากดปรมาณการใชนาจากเขอนเพอการเกษตรในขณะทภาคอตสาหกรรมและชมชนในเขตเมองทมอานาจทางเศรษฐกจสงกวา ยงคงมการใชนาอยางฟมเฟอย (คณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาต, 2546)

1.6.4 สาเหตและการแกไขปญหาทรพยากรนาในประเทศ 1) การเพมจานวนประชากรในประเทศ สาเหตสาคญททาใหเกดปญหา

ทรพยากรนาภายในประเทศ สวนใหญเกดจากการเพมจานวนประชากร ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตตางๆ ทมผลกระทบตอความสมดลของปรมาณและคณภาพทรพยากรนาและขอจากดของการบรหารการจดการทรพยากรนาของหนวยงานภาครฐ โดยการเพมจานวนประชากรในประเทศ ในชวงหลายสบปทผานมาประชากรของประเทศไทยไดเพมจานวนอยางรวดเรว จากจานวนประชากร 26.25 ลานคนในป พ.ศ. 2503 ไดเพมเปน 46.96 ลานคน ในป พ.ศ. 2523 ในป พ.ศ. 2542 มประชากรทงสนตามทะเบยนบาน 61,661,701 คนและในปจจบน พ.ศ. 2559 มประชากรมากกวา 65 ลานคน การเพมขนของจานวนประชากรดงกลาวสงผลใหความตองการใชนาเพอกจกรรมตางๆ เพมขนอยางรวดเรว ประกอบกบประชากรบางสวนยงขาดความรความเขาใจและจตสานกทดในการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม ทาใหมการใชทรพยากรนาเพอกจกรรมตางๆ อยางฟมเฟอย ขาดประสทธภาพ และไมตรงกบวตถประสงค สงผลใหปญหาทรพยากรนาภายในประเทศมแนวโนมความรนแรงของปญหาเพมมากยงขน

2) การทาลายทรพยากรธรรมชาตตางๆ ทมผลกระทบตอทรพยากรนา โดยเฉพาะการทาลายปาตนนาลาธาร จากป พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมพนทปาไมกวารอยละ 50 ของพนททงหมดของประเทศ หรอคดเปนพนท 171 ลานไร ลดลงเหลอเพยง


82 ลานไร ในป พ.ศ. 2538 หรอคดเปนรอยละ 25.6 ของพนททงหมด โดยชวงระหวางป พ.ศ. 2504–2538 ประเทศไทยตองสญเสยพนทปาเฉลยปละประมาณ 2.5 ลานไร ทาใหพนททเคยเปนปา โดยเฉพาะปาตนนาลาธารลดความสามารถในการเกบกกนาในฤดฝน และลดประสทธภาพการปลดปลอยนาในฤดแลงไดอยางเหมาะสมลง ทาใหเกดปญหาภาวะนาทวมฉบพลนในฤดฝน และเกดความรนแรงของภาวะความแหงแลงในฤดแลงมากยงขนปจจบน พ.ศ. 2559 พนทปาเหลอนอยกวา 25 ลานไร

3) การบรหารการจดการทรพยากรนาทขาดเอกภาพ จากการดาเนนการในอดตทผานมา ประเทศไทยยงขาดองคกรกลางทมเอกภาพในการจดการ และวางแผนการบรหารทรพยากรนาของประเทศอยางเปนระบบ ทาใหมองคกรทเกยวของกบการพฒนาทรพยากรนาจานวนมากมายหลากหลายหนวยงาน ภายใตการดาเนนการของหลายกระทรวง และมคณะกรรมการทเกยวของกบการพฒนาทรพยากรนาจานวนมากมายหลายคณะ การดาเนนงานขององคกรดงกลาวสวนใหญเปนไปอยางอสระโดยขาดการประสานงานระหวางองคกร และไมไดตงอยบนพนฐานของการมสวนรวมของผใชนาทาใหเกดปญหาความขดแยงและความซาซอนในการปฏบตงานและสนเปลองงบประมาณการจดการ นอกจากนการบรหารการจดการทรพยากรนายงขาดแนวนโยบายและขาดแผนแมบทการพฒนาแหลงนา ทตระหนกถงขอจากดของทรพยากรนาอยางเปนระบบในระยะยาว รวมทงการพฒนาทผานมาไมไดดาเนนการทงระบบลมนาอยางจรงจง จงกอใหเกดผลกระทบตอเนองไปสการทาลายทรพยากรธรรมชาตอนๆ ทเกยวของเมอพจารณากฎหมายทเกยวของกบการพฒนาทรพยากรนา ในอดตทผานมา ยงไมมการกาหนดบทบญญตทเกยวของกบการคมครองแหลงนาและการควบคมการใช หรอการกาหนดสทธและหนาทของผใชนาอยางชดเจน ทาใหเกดความสบสนและความขดแยงของผใชนาในกจกรรมตางๆ และนอกจากนการพฒนาระบบเครอขายเพอการศกษาและปรบแผนการจดการนาใหทนสมย ยงขาดการพฒนาขอมลใหเปนมาตรฐานเดยวกน รวมทงขอมลตางๆ ยงกระจายอยในหลายหนวยงาน ทาใหขาดประสทธภาพในการนาขอมลดงกลาวมาใชประโยชนในการศกษาและปรบแผนการจดการทรพยากรนาของประเทศแตในปจจบนน พ.ศ. 2559 ปญหาดงกลาวไดดาเนนแกไขอยางเปนระบบแลว และอยในระหวางการดาเนนการ อาจตองใชเวลาในการปรบปรงแกไขบางแตกนบวาดขนกวาในอดตทไดกลาวมาแลว

1.6.5 การแกไขปญหาทรพยากรนาในประเทศ การแกไขปญหาทรพยากรนาโดยเฉพาะในเขตชนบทของประเทศ ได

ดาเนนการโดยหลายหนวยงานราชการรวมกนรบผดชอบ และดาเนนการกนมาอยาง


ตอเนองในการจดหานาสะอาด การจดสรางภาชนะเกบกกนา ขดบอนาตน เจาะบอบาดาล การกอสรางประปาหมบาน และอนๆ ดงน

(1) การผนนาจากตางลมนาภายในประเทศและตางประเทศ เชน โครงการ การผนนาโครงการกก–อง–นาน โครงการ การผนนาโครงการ ช–มล โครงการ การผนนาโครงการ สาละวน–เขอนภมพล โครงการ การผนนาโครงการ นางม–เขอนหวยหลวง โครงการ การผนนาโขงลอดอโมงคแองแกมลงปากชม-เขอนหวยหลวง-เขอนอบลรตน โครงการ กก–อง–นาน โครงการ การผนนาโครงการ เซบก เซบาย เซบงเหยง–อานาจเจรญเปนตน ซงไดมการชแจงและสรางความเขาใจในโครงการใหกบประชาชนอยางตอเนอง แตยงคงมประเดนทมการโตแยงเกยวกบวตถประสงคโครงการ การละเมดสทธการใชนาของคนในพนท และปญหาผลกระทบตางๆ ทอาจเกดขนโดยโครงการดงกลาวกาลงอยในระหวางการศกษาและดาเนนการ

(2) โครงการการเจาะนาบาดาล มการเจาะบอนาบาดาลทวประเทศเพอเปนแหลงนาสาหรบอปโภคบรโภค

(3) การจดสรางระบบประปา มการดาเนนการจดสรางระบบประปาหมบานทวประเทศจนถงป โดยกรมทรพยากรนาบาดาล มโครงการเรงรดการขยายระบบประปาชนบท และไดมการกอสรางระบบประปาชนบท ขยายระบบประปาชนบทใหองคการบรหารสวนตาบลดาเนนการ และกอสรางระบบประปาตามมาตรการเพมการใชจายภาครฐเพอกระตนเศรษฐกจ เพมเตม สวนหนวยงานอนๆ ไดแก หนวยบญชาการทหารเพอการพฒนาไดเพมการดาเนนการจดทาระบบประปาและถงเกบนาฝน

(4) การพฒนาแหลงนาเพอการอตสาหกรรมเพอรองรบการพฒนาทางดานอตสาหกรรม และศกษาศกยภาพทรพยากรนาสาหรบกจกรรมตางๆ ทางอตสาหกรรมโดนกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(5) การดาเนนการโครงการบาบดนาเสย การดาเนนงานโครงการบาบดนาเสยชมชนระหวางป และไดมการขยายโครงการบาบดนาเสยทมอยเดมใหมประสทธภาพมากขนทวประเทศ

(6) การบรหารจดการทรพยากรนา ประเทศไทยไดมการจดตงคณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาตขนในป ซงไดกาหนดนโยบายการจดการทรพยากรนาไวอยางชดเจนวา จะสงเสรมการพฒนาแหลงนาผวดนและแหลงนาใตดนเปนระบบลมนา ทงลมนาภายในประเทศและระหวางประเทศ แตในทางปฏบตยงมปญหาและอปสรรคในดานความเขาใจรวมกนของหนวยงานทเกยวของกบการจดการเปนระบบลมนา ปญหาเรองอานาจและหนาทของหนวยงานตางๆ และขอจากดในการประสานงานระหวางหนวยงานทเกยวของคณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาตไดดาเนนการแตงตงคณะกรรมการบรหาร


จดการลมนา ซงประกอบดวยตวแทนจากสวนราชการในสวนกลาง สวนราชการในสวนภมภาค ตวแทนจากกลมผใชนาและผแทนองคกรสวนทองถน เปนคณะทางานเพอแกไขปญหาของพนทลมนานอกจากนยงไดจดใหมการประชมสมมนาวสยทศนเรองนาของชาต เพอนาวสยทศนดงกลาวเสนอรฐบาลใหความเหนชอบ และนาไปดาเนนการเปนแผนกลยทธและนโยบายนาของชาตตอไป 1.7 แนวทางการอนรกษทรพยากรนา

ดงจะเหนวาปรมาณนาจดทมนษยสามารถนามาใชเพอยงชพนนมนอยมาก การอนรกษ ทงในเชงปรมาณและคณภาพโดยเฉพาะแหลงนาจด ทงแหลงนาผวดนและนาใตดนจงมความสาคญยง หลายปทผานมา มการสรางเขอนและระบบชลประทานมาก ซงสงผลกระทบตอสงแวดลอมพอสมควร ดงนนเราควรใชนาอยางคมคา มนษยกอเกดมลพษทางนาจากสามกจกรรมหลก ไดแก การเกษตร อตสาหกรรม และการใชชวตในชมชนหรอครวเรอน โดยแบงเปนมลพษทางนาทรแหลงกาเนด (point source) และมลพษทางนาทไมรแหลงกาเนด (non-point source) หลกการอนรกษทรพยากรนาทงในเชงปรมาณและคณภาพสามารถสรปไดดงน

1. ใหมการศกษาวางแผนการจดการแหลงนาขนาดใหญ เชน โครงการผนนา โครงการเขอนเกบกกนาใตดน เพอเปนการรองรบการใชนาระยะยาว ซงการวางแผนตองดาเนนการอยางรอบคอบ โดยคานงถงผลกระทบตางๆ ทเกดขน ทงทางดานสงคมและสภาพแวดลอมตองมการกาหนดนโยบายและแผนการแกไขผลกระทบทอาจเกดขนอยางเปนรปธรรม

2. กาหนดมาตรฐานดานสงแวดลอมของโครงการพฒนาแหลงนาทงขนาดเลก กลางและใหญโดยใหมการปฏบตตามมาตรการทกาหนดไวอยางเครงครด เพอประโยชนของการใชทรพยากรนาในระยะยาว รวมถงการใชประโยชนจากทรพยากรนาอยางมประสทธภาพ

3. สงเสรมใหมการปลกตนไมและดแลรกษาปาไมโดยเฉพาะอยางยงบรเวณ แหลงนาและตนนาลาธาร รวมถงการควบคมอยางเขมงวดและการมบทลงโทษอยางรนแรงตอการตดไมทาลายปาตนนาลาธาร

4. ใหความสาคญในการปรบปรงแหลงนาขนาดเลก รวมถงการระมดมะวงมใหนาพนทชลประทาน แหลงนาธรรมชาต ระบบชลประทานมาใชเพอประโยชนอน

5. เสรมสรางจตสานกในการอนรกษทรพยากรแหลงนา การใชนาอยางประหยดเพอใหมวนยในการใชนาอยางถกตอง รวมทงการอนรกษนาอยางถกวธ ในชวงฤดแลง


เพอใหเกดความรวมมอในการใชนาอยางประหยดและรคณคาของทรพยากรนาสถานการณทรพยากรแหลงนา

6. การจดหาแหลงนาใหเพยงพอ การจดหาแหลงนาและการเกบกกนา การสรางอางเกบนาทเหมาะสมเพอกกเกบนาผวดน การสรางฝายหรอระบบจดเกบนาอนๆ เพอปองกนการขาดแคลนนา ซงรวมถงการจดหาถงเกบนา อาง หรอภาชนะเพอการเกบกกนาฝนเพอการเกษตรและอปโภคบรโภคในครวเรอน กเปนอกแนวทางหนงการจดเกบนาและลดการพงพานาจากแหลงอน

7. การจดระบบจายนา เปนการผนนาจากรองนาตางๆ หรอแหลงนาตางๆ มารวมกน แลวจายลงสพนททตองการ โดยวธการนตงแตโบราณแลวในตะวนออกกลางและอเมรกาใต ซงวธนชวยเพมผลผลตทางการเกษตร ชวยลดการกรอนของผวดน ลดนาทวมและปรมาณตะกอนในพนทลมอยางไรกตาม เพอเปนการลดการสญเสยนา ตองหมนตรวจสอบการรวซมของระบบจายนาเปนประจาหากพบตองทาการแกไข เชนการอดหรอฉาบกนรว

8. ใชประโยชนจากบอบาดาลใหเหมาะสม การขดเจาะบอบาดาลกเปนอกแนวทางหนงในการหาแหลงนาจด เพราะนาบาดาลมปรมาณมากกวานาผวดน และกาลงกลายเปนแหลงนาจดทสาคญมากขนเพราะนอกจากมปรมาณมากแลว นาบาดาลมโอกาสปนเปอนตากวานาผวดน ปราศจากจลนทรย ปราศจากส มองคประกอบทางเคมคอนขางคงท และยงยงมขอดอนๆ อกมาก อยางไรกตาม การเจาะบอบาดาลนนตองใหถกหลกวชาการเพอลดการปนเปอนแหลงนาบาดาล รวมถงการปองกนการรวซมของมลพษจากการเกษตร อตสาหกรรม และชมชนลงสแหลงนาบาดาล การสบนาเกลอจากกรทาเหมองเกลอในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เปนสาเหตหนงของการปนเปอนนาเกลอในระบบนาบาดาล นาผวดน ทาใหปญหาดนเคมลกลาม และเกดหลมยบขนาดใหญ

9. การรกษาแหลงนาจากกจกรรมทางการเกษตร การทาการเกษตรตามมาตรการการลดอตราการกรอนและการชะลางพงทลายของดน จะชวยลดความขนของนา และการลดการใชสารเคม เชนปยและสารกาจดศตรพชสามารถชวยลดการปนเปอนของสารเคมเหลานในแหลงนาทงนาผวดนและนาใตดนได การสงเสรมการใชระบบนาหยดในการเพาะปลก ชวยลดการสญเสยนาจากการรดนาแบบดงเดมไดมาก เกษตรกรควรมการศกษาเทคโนโลยทางชลประทานใหมๆ ชวยใหมความรและอาจนามาประยกตเพอการอรกษนาไดการปศสตวการเลยงสตว เชน สตวเลมหญานนหากมการจดการไมด อาจสงผลใหเกดการปนเปอนของมลสตวสแหลงนาได มลสตวเหลานเปนสาเหตทาใหเกดการแพรขยายของเชอแบคทเรยโคลฟอรม (coliform bacteria) ในแหลงนาผวดน ดงนนควรม


การจดการมลสตวใหเหมาะสมโดยการสรางบอกกเกบ และอาจประยกตใชผลตกาซชวภาพหรอทาเปนปยไดดวยการเลอกปลกพชทมอตราการคายนาตามการศกษาพบวา การปลกพชจาพวกสมนไพรหรอหญาชวยรกษาความชนในดนมากกวาไมยนตนขนาดใหญ เนองจากพชสมนไพรมอตราการคายนาตากวาซงสามารถลดอตราการใชนาได ดงน ในพนททางการเกษตร การปลกพชคลมดนกลมนสามารถลดการกรอนของดนแลวยงรกษาความชนในดนดวย ซงจะเปนการประหยดนาในการเพาะปลกไดอกแนวทางหนง อยางไรกตาม การเลอกปลกพชทางเศรษฐกจนนตองคานงถงปจจยหลายอยางทเปนจดสมดลระหวางผลกาไรและการอนรกษการตดไมการวางแผนตดไมอยางถกวธชวยลดความเสยหายของหนาดนจากการกรอนและการชะลางพงทลาย ซงสงผลใหนาในแหลงนาขนได เชน การไมตดตนไมในพนททงผนในครงเดยว และการปลกทดแทน เปนตน

10. การรกษาแหลงนาจากอตสาหกรรม นาเสยจากอตสาหกรรมโรงงานตองวางแผนการใชนาอยางคมคา ลดการปลอยนาเสยโดยการทาบาบดนากอนปลอยออกสสงแวดลอม ซงแมวาการสรางโรงบาบดนาจะมคาใชจายสง แตเปนการอนรกษสงแวดลอมไดด

11. การรกษาแหลงนาจากกจกรรมชมชน การลดการปลอยนาเสยจากชมชนหรอครวเรอนลงสแหลงนาธรรมชาตโดยการสรางบอกกเกบอยางถกวธ ทาการตดตงสขภณฑและระบบประหยดนา ปรบปรงนสยการบรโภคเทาทเหมาะสมและจาเปนเพอลดของเสย การลดการใชนาเปนการชวยประหยดเงนไปในตวดวย นอกจากนการพฒนาเมองการกอสรางอาคารและการตดถนนเปนปญหาใหญตอแหลงนาและพนทลมนามาก การขยายตวของเมองทาใหรกลาเขาไปในพนทลมนา สงผลตอการซมผานของนา และเกดปญหาตอทงปรมาณและคณภาพของนาบาดาล การสรางถนนตดขวางทางนาธรรมชาต เชน ถนนวงแหวนรอบเมองหากมการวางแผนไมด อาจเกดนาทวมไดงาย

การพฒนาแหลงนาอยางเปนระบบลมนาเพอใหการบรหารงานและการจดการโครงการแหลงนาตางๆ ดาเนนไปอยางมประสทธภาพและบรรลเปาหมายทไดวางไวรฐบาลจงไดวางแผนพฒนาแหลงนาไวเปนสวนหนงของแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมซงเปนแผนงานหนงในนบตงแตไดมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) นบเปนครงแรกทใหมการทาแผนพฒนาแหลงนาแยกไวตางหาก นอกจากนนยงไดระบใหมการประสานงานแผนการพฒนาแหลงนาอยางเปนระบบลมนา ซงนบไดวาเปนการรเรมทดเพอขจดปญหาการขดแยงในเรองการใชนาในอนาคต ซงปญหานจะมความรนแรงมากยงขนเปนลาดบเมอมการขยายการพฒนาเพมมากขนสงทจะตองดาเนนการเพอใหนโยบายดงกลาวนมผลในเชงปฏบตคอการสนบสนนใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของ มการประสานงานกนอยางใกลชดเพอมใหเกดผลกระทบตอ


โครงการทอยในลานาเดยวกนและตอมา ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ.2535_2539) ไดกาหนดเปาหมายการยกระดบการบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาต โดยใหมการพฒนาแหลงนาอยางเปนระบบลมนาทง 25 ลมนาทวประเทศ (จนทวน, 2558)

สถาบนอทกวทยาแหงชาต โดยคณะอนกรรมการจดทามาตรฐานขอมล ไดดาเนนการกาหนดขอบเขตลมนา โดยอาศยแผนทมาตราสวน 1:500,000 และแมนาสายหลกหรอลกษณะของพนทเปนหลกในการกาหนดขอบเขตลมนา ทงเปนหลกในการเรยกชอลมนา ซงไดกาหนดลมนาหลกของประเทศไทยออกเปน 25 ลมนา ดงแสดงในภาพท 1.2 ในแตละลมนาหลก ยงแบงออกเปนลมนาสาขา ซงมทงหมด 256 ลมนาสาขา

อยางไรกตามการพฒนาแหลงนาขนาดเลกเปนงานทมความสาคญและมความจาเปนตอประชาชนในชนบทเปนอยางมากเปาหมายของการพฒนาแหลงนาขนาดเลกกคอเพอสนองความตองการขนพนฐานในการใชนาของประชาชนในชนบท เชนใชในการอปโภคบรโภค การเลยงสตว การประมง การเพาะปลกพชการพฒนาแหลงนาขนาดเลกมกจกรรมหลายประเภทดวยกนคอการกอสรางอางเกบนา สระเกบนาการขดลอกหนองบงธรรมชาตเพอกกเกบนาไวใชในยามขาดแคลน การกอสรางทางนา ค คลองสงนา รวมทงฝายประตระบายนาขนาดเลก เพอนานาจากแหลงนากระจายไปใชในพนทเพาะปลกไดอยางทวถงการขดบอนาตน บอนาบาดาลเพอนานาจากใตดนขนมาใชนอกจากนยงมการระบายนาออกจากพนทซงมนาทวมเปนประจาจนใชเพาะปลกไมได การปองกนนาทวมพนทเพาะปลก รวมทงการกอสรางเพอปองกนนาเคม และการปรบปรงพนทชายทะเลเพอการเพาะปลก ซงในแตละแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดกาหนดแนวทางการพฒนาทรพยากรนาไวในหวขอ“บรหารจดการนาในลมนาอยางบรณาการเพอใหมนาในปรมาณและคณภาพทเหมาะสม สนองความตองการจาเปนในการดารงชวตทดและการผลตทางเศรษฐกจทพอเพยง” โดย

1) อนรกษฟนฟปาตนนาลาธารใหเกดความสมบรณ ดวยการปลกปา เสรมสรางฝายในพนทตนนา ปลกหญาแฝกในพนทลาดชน

2) พฒนาแหลงนาเพอการใชประโยชนเพมขน โดยการจดหานาสะอาดเพอการอปโภคบรโภคใหเพยงพอทวถงทกหมบาน เพมขดความสามารถในการเกบกกของแหลงนาทมอยเดม ฟนฟปรบปรงแหลงนาธรรมชาต ขดสระนาในไรนา พฒนาระบบโครงขายเชอมโยงแหลงนาและการกระจายนา พฒนาแหลงนาใหมเพมเตมเฉพาะในพนททเหมาะสมและทประชาชนยอมรบ และพฒนานานาบาดาลมาใชรวมกบนาผวดน ในพนททมศกยภาพนาบาดาลเพยงพอ ภายใตการบรหารจดการความตองการใชนาอยางคมคา


ภาพท 1.2 แผนทประเทศไทย แสดง 25 ลมนาหลก ทมา: สานกงานเศรษฐกจการเกษตร อางถงใน จนทวน (2558)


3) ปองกนและบรรเทาปญหาอทกภยโดยการกอสรางแกมลงรองรบนาทวม การปรบปรงระบบปองกนและระบายนาชมชนเมอง

4) ควบคมและบรรเทาปญหานาเสย โดยการฟนฟและเพมขดความสามารถของระบบบาบดนาเสยรวมในชมชนขนาดใหญ การบงคบใชกฎหมายควบคมและกาจดนาเสยใหเกดประสทธผล การสนบสนนการบาบดนาเสยทแหลงกาเนดทงจากครวเรอนและรวมกลมอาคาร ตลอดจนการจดเกบคาบาบดนาเสย

5) เพมประสทธภาพและประสทธผลในการบรหารจดการนา โดยพฒนาระบบชวยในการตดสนใจบรหารจดการนา ระบบพยากรณและเตอนภยนาแลงและนาทวม ระบบฐานขอมลสถานการณนาและโครงการแหลงนาตาง ๆเพอการตดตามประเมนผล พฒนาศกยภาพขององคกรบรหารจดการนาระดบชาตและองคกรภาครฐ ใหสามารถผลกดนนโยบายการบรหารจดการนาในลมนาอยางยงยนสการปฏบต และสามารถสรางใหเกดความรวมมอระหวางหนวยงานสวนกลางและระหวางสวนกลางกบพนทได รวมทงพฒนาองคกรลมนาและองคกรชมชน ใหมองคความรและศกยภาพในการปฏบตการจดการนาและบรรเทาปญหาขอขดแย ง เก ยวกบน า ในระดบพ นท ได อย างมประสทธผล (จนทวน, 2558) สรป

นาเปนทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจากดและมคณคาตอการดารงชวตและการประกอบกจกรรมตางๆ ของมนษย และแมวานาจะเปนทรพยากรทสามารถหมนเวยนและเกดทดแทนขนใหมไดตลอดเวลาไมสนสด แตปรมาณการหมนเวยนนาภายในประเทศยงมปรมาณจากดและไมแนนอน ขนอยกบอทธพลของสภาพแวดลอมทเกยวของ ประกอบกบความตองการนาทเพมสงขนอยางรวดเรวตามจานวนประชากร การเรงรดพฒนาเศรษฐกจและสงคมในชวงทศวรรษทผานมา การขาดแผนรองรบผลกระทบทอาจเกดขนจากการใชทรพยากร หนวยงานทเกยวของยงมขอจากดในการบรหารและจดการทรพยากรนา และประชาชนบางสวนยงขาดความรและจตสานกทดในการรวมกนอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม สงผลใหทรพยากรนาทมอยอยางจากดเรมขาดแคลนและมคณภาพเสอมโทรมลง และแมวาหนวยงานในภาครฐจะพยายามแกไขปญหาอยางตอเนอง แตปญหาดงกลาวยงคงมแนวโนมทจะทวความรนแรงของปญหาเพมมากขน โดยเฉพาะปญหาการจดสรรทรพยากรนา สภาวะการขาดแคลนนา นาทวม และมลพษทางนา ดงนนเพอรวมกนแกไขปญหาดงกลาว การศกษาแนวทางในการจดการและการอนรกษทรพยากรดนและนาทจะกลาวในบทตอไปจะเปนแนวทางทจะรกษาคณภาพและการใชประโยชนจากดนนาและสงแวดลอมใหมความเหมาะสมตอการใชประโยชนในระยะยาวสบตอไป


แบบฝกหดทายบท

1. จงอธบายความหมายของ “ทรพยากรนา” มาพอเขาใจ 2. จงอธบายความสาคญของทรพยากรนาตอชวตมนษยและภาคการเกษตร

จงอธบายมาโดยละเอยด พรอมยกตวอยาง 3. วฏจกรของนาประกอบดวยขบวนการอะไรบาง จงอธบายมาโดยละเอยด 4. จงอธบายเกยวกบคณสมบตของนา มาพอเขาใจ 5. แหลงนาใชมกประเภท จงอธบายมาอยางละเอยด 6. จงอธบายความหมายและความสาคญของ บโอด มาโดยละเอยด 7. จงอธบายความหมายและความสาคญของออกซเจนทละลายในนา

มาโดยละเอยด 8. จงอธบายสถานการณทรพยากรนาในประเทศไทยในปจจบน 9. จงอธบายแนวทางการอนรกษทรพยากรนามาอยางละเอยด 10. นกศกษาจะมแนวทางในการจดการทรพยากรนา เพอไมใหเกดปญหามลพษ

ของนาไดอยางไร


เอกสารอางอง

กรมควบคมมลพษ. 2558. สถานการณมลพษของประเทศไทย พ.ศ. 2558, กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, กรงเทพฯ.

กรมอนามย. 2544. คมอการดาเนนงานโครงการนาประปาโรงพยาบาลดมได.กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ.

คณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาต. 2546. การบรหารจดการทรพยากรนาอยางยงยน. เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ. วนท 23 กรกฎาคม 2546 วเทศสโมสร กระทรวงการตางประเทศ.

จนทวน เบญจวรรณ. 2558. ชวตกบสงแวดลอม. บทเรยนออนไลน. สบคนเมอ 31 ธนวาคม 2558 จาก http://human.tru.ac.th/elearning/Human%20Being/human-detail3_6.html

ธรรมเรศ เชอสาวะถ. 2545. ความรเบองตนเกยวกบทรพยากรนา. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน.

เปยมศกด เมนะเศวต. 2533. แหลงนากบปญหามลพษ. สานกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

พฒนา มลพฤกษ. 2541. อนามยสงแวดลอม. หจก. เอน.เอส.แอล. พรนตง, กรงเทพฯ. Marit Jentoft-Nilsen and Deborah McLean. 2015. The Water Cycle. Available:

https://svs.gsfc.nasa.gov/30580. Accessed Jan. 25, 2015.

33 บทท 2 ทรพยากรดน


บทท 2 ทรพยากรดน 1. ความหมายและความสาคญของทรพยากรดน 2. สวนประกอบของดน 3. ชนดของดน 4. ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย 5. สาเหตและผลกระทบของทรพยากรดน 6. ดนด


1. อธบายความรทวไปเกยวกบความหมายและความสาคญของทรพยากรดน 2. อธบายความรทวไปเกยวกบสวนประกอบชนดของดน 3. อธบายความรทวไปเกยวกบดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดาน

เกษตรกรรมของประเทศไทย 4. อธบายความรทวไปเกยวกบสาเหตและผลกระทบของทรพยากรดน 5. อธบายความรทวไปเกยวกบดนด







1. สงเกตการตอบคาถาม และการตงคาถาม 2. สงเกตการอภปรายรวมกนขณะทางานเปนกลม 3. วดจากพฤตกรรม ความกระตอรอรนในการทากจกรรม 4. รายงาน 5. แบบฝกหดทายบท


บทท 2 ทรพยากรดน

ดนเปนทรพยากรทสาคญและเปนสมบตของประเทศ ดนเปนทอยอาศยของสงมชวต เปนแหลงอาหารของพช แตในปจจบนดนเรมเสอมคณภาพ เชน ขาดธาตอาหาร มสารเปนพษเจอปน รวมทง สภาพดนเคม สภาพดนเปนกรด สาเหตเหลาน ทาใหผลผลตทางดานเกษตรกรรมลดนอยลง การกระทาของมนษยจะมผลกระทบตอการเปลยนแปลงคณภาพของดนโดยจะครอบคลมไปถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษยและอทธพลของมนษยทเหนอกวาสภาพแวดลอมตามธรรมชาต การเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจ การบรโภคและการใชประโยชนจากทรพยากรดนมแนวโนมเพมขน จงทาใหกจกรรมในชวตประจาวนของมนษยเปนการทาลายทรพยากรดนอกปจจยหนง ปจจยอนทมผลตอความเสอมโทรมของ ทรพยากรดนคอการละเลยตอการบารงรกษา รวมทงการทงของเสยและสารพษลงสดน บทบาทของทรพยากรดนในการรองรบของเสยจงเปลยนแปลงจนเกดสภาวะดนเปนพษ ดนทเปนพษเหลาน เมอถกพดพาไปส แหลงนาจะสงผลใหแหลงนานนเกดมลพษทางนาได หากดนทเปนพษถกพดพาหรอฟงกระจายไปในอากาศจะสงผลใหเกดมลพษทางอากาศได ซงเปนสาเหตใหมนษยเกดการเปลยนแปลงทางดานสขภาพและคณภาพชวตได 2.1 ความหมายและความสาคญของทรพยากรดน

ดน หมายถง วตถธรรมชาตทปกคลมผวโลก เกดจากการแปรสภาพหรอสลายตวของหนแรธาตและอนทรยวตถผสมคลกเคลากนตามธรรมชาตรวมสะสมกนเปนชนบางๆ เมอมนาและอากาศทเหมาะสมกจะทาใหพชเจรญเตบโตและยงชพอยไดดนเปนแหลงผลตปจจย 4 ทจาเปนสาหรบมนษย ไดแก อาหารเครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ดนมความสาคญตอพช เพราะเปนทยดเกาะของรากพช ใหอากาศแกรากพชใชในการหายใจ ใหธาตอาหารและนาแกพชใชในการเจรญเตบโต (ภาพท 2.1) ดนยงเปรยบเสมอนเครองกรองทมชวตทชวยกาจดของเสย ทงในรปของแขงและของเหลว เปนแหลง-อาศยของจลนทรยทเปนประโยชนตอพชซงทาหนาทเปลยนสารประกอบตางๆ ใหไปอยในรปทพชใชประโยชนไดนอกจากพนธพช (พนธกรรมพช) นา (ฝน/ชลประทาน) ลม (ความชน กาซ) ไฟ (แสงแดด อณหภม) และความรความสามารถในการจดการของเกษตรกรแลว คณภาพของดนยงเปนอกปจจยหนงทมความสาคญอยางยงตอความสาเรจในการ


เพาะปลกพช ดนจงเปรยบเสมอนรากฐานของชวตเกษตรกร หรอกลาวอกนยหนง คณภาพของดนเทากบคณภาพชวตของเกษตรกร เพราะถาดนด จะใชปจจยในการผลต เชน ปยธาตอาหาร วสดบารงดนตางๆเพอการผลตนอยลง ทาใหตนทนตาและมโอกาสทจะไดผลตอบแทนจากการใชทดนมากขน ภาพท 2.1 ดน แหลงธาตอาหาร อากาศ และนา เพอการเจรญเตบโตของพช ทมา : ทศนย และประทป (2554)

ดนมประโยชนมหาศาลตอมนษยและสงมชวตอนๆ กลาวคอ 1). ใชในการเกษตร

กรรม ดนเปนตนกาเนดของการเกษตรกรรม เปนแหลงผลตอาหารของมนษย อาหารทมนษยเราบรโภคทกวนนมาจากการเกษตรกรรมถง 90 เปอรเซนต 2). ใชในการเลยงสตว พชและหญาทขนอยบนดนเปนแหลงอาหารสตว ตลอดจนเปน แหลงทอยอาศยของสตวบางชนด เชน ง หน แมลง นาก ฯลฯ 3). เปนแหลงทอยอาศย พนดนเปนแหลงทตงของเมอง บานเรอน ทาใหเกดวฒนธรรม และอารยะธรรมของชมชนตางๆ มากมายและ 4) เปนแหลงกกเกบนา ถานาซงอยในรปของความชนในดนมอยมากๆ กจะกลายเปนนาซมอยในดน คอนาใตดน นาเหลานจะคอยๆ ซมลงทตา เชน แมนา ลาคลอง ทาใหเรามนาใช


ตลอดปนอกจากนแลวดนเปนทรพยากรทมความสาคญตอเศรษฐกจของประเทศ โดยเฉพาะประเทศไทยซงยงคงตองใชทดนเพอประกอบการเกษตรอนเปนอาชพพนฐาน ดนเปนทรพยากรทใชแลวไมหมดสน แตเมอใชไปนานๆ โดยขาดการบารงรกษาหรอใชไมเหมาะสมกบสภาพของดนหรอขาดการจดการทด กเสอมโทรมลงได เมอดนเสอมโทรมลงจะมผลกระทบตอระบบการผลตของประเทศ (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2558)

ประเทศไทยมเนอททงหมด 320,696,888 ไร จากสถตของสานกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ เมอ พ.ศ. 2556 ปรากฏวาประเทศไทยมเนอทถอครองทางการเกษตรอย 149,236,231 ไร คดเปนรอยละ 46.53 ของเนอททงประเทศ เปนเนอทปาไม 102,119,540 ไร คดเปนรอยละ 31.84 ของเนอททงประเทศ เนอททเหลอเปนเนอทไมไดจาแนก มจานวน 69,341,116 ไร คดเปนรอยละ 21.62 ของเนอททงประเทศดงตารางท 2.1 ตารางท 2.1 การใชทดนของประเทศไทย พ.ศ.2556 จาแนกตามรายภาค

หนวย : ไร

ภมภาค เนอท

ทงหมด เนอทถอครอง

ทางการเกษตร

เนอท ปาไม

เนอทอน นอก

ภาคการเกษตร รวมทงประเทศ 320,696,888 149,236,231 102,119,540 69,341,116 ภาคเหนอ 106,027,680 32,489,678 56,283,599 17,254,403 ตะวนออกเฉยงเหนอ 105,533,963 63,847,741 15,813,932 25,872,290 ภาคกลาง 64,938,253 31,130,407 18,971,661 14,836,185 ภาคใต 44,196,992 21,768,407 11,050,348 11,378,236 ทมา : สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2558

การใชทดนเพอประโยชนทางการเกษตรของไทย สวนใหญใชเพอทานา รองลงมาคอปลกไมผลและไมยนตน ทาไร โดยจาแนกออกเปนทนาประมาณ 69,964,861ไร หรอคดเปนรอยละ 46.88 ของเนอทถอครองทางการเกษตร ทไมผลและไมยนตนประมาณ 34,915,273ไร หรอคดเปนรอยละ 23.40 ของเนอทถอครองทางการเกษตร ทพชไรประมาณ 31,154,001ไร หรอคดเปนรอยละ 20.88 ของเนอทถอครองทางการเกษตร ทเหลออกประมาณ 13,202,096 ไร หรออกประมาณรอยละ 8.85 ของเนอทถอครองทางการเกษตร ใชประโยชนทางดานเปนทอยอาศย ทสวนผกและไมดอก ททงหญาเลยงสตว ทรกราง และทอนๆ ดงตารางท 2.2


ตารางท 2.2 การใชประโยชนทดนทางการเกษตรของประเทศไทย พ.ศ.2556 จาแนกตามรายภาค

หนวย : ไร การใชประโยชนทดน

ทางการเกษตร ภาค เหนอ

ภาคะวนออกเฉยงเหนอ

ภาค กลาง

ภาค ใต ทงประเทศ

นาขาว 15,787,615 42,752,421 10,200,891 1,223,934 69,964,861 พชไร 10,196,289 11,940,928 9,006,395 10,389 31,154,001 ไมผล/ไมยนตน 4,045,517 4,315,585 7,394,041 19,160,130 34,915,273 ผก/ไมดอก/ไมประดบ 446,942 317,327 506,833 127,280 1,398,382 การเกษตรอนๆ 2,013,314 4,521,479 4,022,248 1,246,673 11,803,714

รวมเนอท 32,489,677 63,847,740 31,130,408 21,768,406 149,236,231 ทมา : สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2558 2.2 สวนประกอบของดน

ดนในแตละพนทจะมสวนประกอบทแตกตางกนโดยความแตกตางนจะมมากขนหากมนษยเขาไปเกยวของและใชประโยชนจากดนในทกลกษณะ สวนประกอบของดนม 4 สวนใหญๆ คอ

1) อนนทรยวตถ (แรธาต) เปนสวนทไดจากการผพงสลายตวของหนและแรเปนแหลงธาตอาหารพชทสาคญทสด ดนสวนใหญทใชปลกพชในประเทศไทยมอนนทรยวตถเปนสวนประกอบถงรอยละ 97-99 ของนาหนกแหงของดน

2) อนทรยวตถ เปนสวนทไดจากการเนาเปอยผพงสลายตวของเศษซากพชและสตวททบถมกนอยในดน อนทรยวตถมปรมาณธาตอาหารพชอยนอย แตมความสาคญในการทาใหดนโปรง รวนซย ระบายนาและถายเทอากาศไดด ทงยงเปนแหลงพลงงานของจลนทรยดน ดนสวนใหญทใชเพาะปลกพชในประเทศไทยมอนทรยวตถเพยงรอยละ 1-3 ของนาหนกแหงของดน โดยเฉพาะอยางยงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดนสวนใหญมอนทรยวตถตามาก (นอยกวารอยละ 1) จงควรใหความสาคญตอการเพมอนทรยวตถใหแกดน

3) นาในดน ทาหนาทชวยละลายธาตอาหารพชในดน และจาเปนสาหรบใชในการเคลอนยายธาตอาหารและสารประกอบตางๆ ในตนพช

4) อากาศในดน ทาหนาทใหออกซเจนแกรากพชและจลนทรยดนสาหรบใชในการหายใจ


2.3 ชนดของดน

อนภาคของดนจะรวมตวกนเขาเกดเปนเมดดน อนภาคเหลานจะมขนาดไมเทากน ขนาดเลกทสด คออนภาคดนเหนยว อนภาคขนาดกลางเรยกอนภาคทรายแปง อนภาคขนาดใหญเรยกวา อนภาคทราย เนอดนจะมอนภาคทง 3 กลมนผสมกนอยในสดสวนทไมเทากนทาใหเกดลกษณะของดน 3 ชนดใหญๆ คอ ดนเหนยว ดนทราย และดนรวน

ดนเหนยว เปนดนทเมอเปยกแลวมความยดหยน อาจปนเปนกอนหรอคลงเปนเสนยาวไดเหนยว เหนอะหนะ ตดมอ เปนดนทมการระบายนาและอากาศไมด มความสามารถในการอมนาไดด มความสามารถในการจบยดและแลกเปลยนธาตอาหารพชไดสง หรอคอนขางสง เปนดนทมกอนเนอละเอยด เพราะมปรมาณอนภาคดนเหนยวอยมาก เหมาะทจะใชทานาปลกขาวเพราะเกบนาไดนาน

ดนทราย เปนดนทมการระบายนาและอากาศดมาก มความสามารถในการอมนาตา มความอดม สมบรณตา เพราะความสามารถในการจบยดธาตอาหารพชมนอย พชทขนบนดนทรายจงมกขาดทงอาหารและนาเปนดนทมเนอดนทรายเพราะมปรมาณอนภาคทรายมาก

ดนรวน เปนดนทมเนอดนคอนขางละเอยดนมมอ ยดหยนไดบาง มการระบายนาไดดปานกลาง จดเปนเนอดนทเหมาะสมสาหรบการเพาะปลก ในธรรมชาตมกไมคอยพบ แตจะพบดนทมเนอดนใกลเคยงกนมากกวา ดนรวนมลกษณะโครงสรางทดของดน ไดแก สภาพทเมดดนเกาะกนเปนกอนเลกๆ อยรวมกนอยางหลวมๆ ตลอดชนของหนาดน 2.4 ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรม

ของประเทศไทย

ดนทมปญหา หมายถง ดนซงมคณสมบตอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางทไมเหมาะสมหรอไมคอยเหมาะสมทจะนามาใชในการปลกพชเศรษฐกจตางๆ และตองมการจดการดนเปนกรณพเศษกวาดนทวไปจงจะสามารถใชประโยชนในการเพาะปลกและใหผลผลตดเทาทควรดนทมปญหาสวนใหญเกดขนตามธรรมชาต อนเนองมาจากปจจยทใหกาเนดดนซงประกอบดวยวตถตนกาเนดดน สภาพพนท ภมอากาศ พชพรรณธรรมชาตทขนปกคลม และระยะเวลาทเกดดน แตอยางไรกตามดนทมปญหาทเกดขนตามธรรมชาตนอาจจะมเนอทและขอจากดในการใชประโยชนรนแรงเพมขน หากสภาพธรรมชาตตางๆ ถกทาใหเปลยนแปลงหรอทาใหเสยสมดลโดยการกระทาของมนษย เชนการแพรกระจายของดนเคมอนเนองมาจากการทาลายปาไม หรอการพฒนาแหลงนาในบรเวณทมเกลอ


สะสมอยสง ทาใหนาใตดนซงมความเคมมระดบสงขน และพาเอาเกลอทละลายนาไดขนมาสผวดน การใชทดนในทลาดชนโดยไมนามาตรการอนรกษดนและนามาใช กกอใหเกดการชะลางพงทลายรนแรง จนเกดเปนรองนาขนาดใหญและไมสามารถใชในการเพาะปลกไดดนทมปญหาในประเทศไทยมทงหมดประมาณ 260.86 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 81.34 ของเนอททงประเทศ (กรมพฒนาทดน, 2559) ซงมอยดวยกน 7 ชนด คอ ดนเคม มประมาณ 4.51 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 1.41 ของเนอททงประเทศ ดนทราย มประมาณ 12.77 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 3.98ของเนอททงประเทศ ดนเปรยวจด มประมาณ 5.51 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 1.72 ของเนอททงประเทศ ดนอนทรย มประมาณ 0.27 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 0.08 ของเนอททงประเทศ ดนตน มประมาณ 43.37ลานไร หรอคดเปนรอยละ 13.52 ของเนอททงประเทศ ดนบนพนทลาดชนเชงซอนหรอพนททมความลาดชนสง มประมาณ 96.01 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 29.94 ของเนอททงประเทศ และดนทมปฏกรยาเปนกรด มประมาณ 98.43ลานไร หรอคดเปนรอยละ 30.69 ของเนอททงประเทศดงแสดงใน ตารางท 2.3

ตารางท 2.3 ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย

หนวย : ลานไร

ชนดของดนทมปญหา เนอท รอยละของเนอททงประเทศ

1. ดนเปรยวจด 5.51 1.72 2. ดนอนทรย 0.27 0.08 3. ดนเคม 4.51 1.41 4. ดนทราย 12.77 3.98 5. ดนตน 43.37 13.52 6. ดนบนพนททมความลาดชนสง 96.01 29.94 7. ดนทมปฏกรยาเปนกรด 98.43 30.69

รวม 260.86 81.34 ทมา : กรมพฒนาทดน (2559)

1. ดนเปรยวจด

ดนเปรยวจด เปนดนทมสภาพความเปนกรดสงมาก เนองจากอาจจะม กาลงม หรอไดเคยมกรดกามะถนซงเปนผลสบเนองมาจากการเกดดนชนดนอยใน หนาตดของดน และปรมาณของกรดกามะถนทเกดขนนนมมากพอทจะมผลกระทบตอการเปลยนแปลง


สมบตของดนและการเจรญเตบโตของพชในบรเวณนนการเกดดนเปรยวจดเปนผลสบเนองมาจากกระบวนการกาเนดของดนซงเกยว ของกบตะกอนนาทะเลหรอตะกอนนากรอย ทาใหเกดการสะสมสารประกอบกามะถนขนในดน ซงเมอดนแหงสารประกอบกามะถนเหลานจะแปรสภาพทาใหเกดกรดกามะถนขน ในดน ทาใหดนเปนกรดสงมากจนมผลกระทบตอพชทปลก โดยทวไปจะมคาความเปนกรดเปนดางหรอพเอช (pH) ตากวา 4.0 และมกจะพบจดประสเหลองฟางขาวของสารจาโรไซต (jarosite) ในชนดนลางแบงไดเปน 3 ประเภท ตามระดบความลกของจดประสเหลองฟางขาวทพบ ไดแก 1). ดนเปรยวจดระดบตน พบจาโรไซตภายใน 50 ซม.จากผวดน 2). ดนเปรยวจด ระดบลกปานกลาง พบจาโรไซตภายในชวง 50-100 ซม.จากผวดนและ 3). ดนเปรยวจดระดบลก พบจาโรไซตทระดบความลกมากกวา 100 ซม. จากผวดน การทดนมความเปนกรดสงเกนไปทาใหเกดการขาดแคลนธาตอาหารทสาคญตอการเจรญเตบ โตของพช เชน ไนโตรเจน และฟอสฟอรส นอกจากนสภาพทเปนกรดสงยงทาใหธาตเหลกและอะลมนมละลายออกมาอยใน ดนมากจนถงระดบทเปนพษตอพชทปลกการปรบปรงดนเปรยวจด มหลายวธ สาหรบดนทมปฏกรยาของดนเปนกรดไมรนแรง อาจใชวธการทาใหกรดเจอจางลง โดยการใชนาชะลางความเปนกรดในดน หรอการขงนาไวนานๆ แลวระบายออกกอนปลกพช รวมกบการเลอกพนธพชททนตอดนกรด สาหรบการจดการดนทมปฏกรยาของดนเปนกรดรนแรงมาก จะใชวธการใสวสดปน เชน ปนมารล ปนขาว หนปนบด หนปนฝน ผสมคลกเคลากบหนาดนในอตราทเหมาะสมตามความตองการปนของดน เพอชวยลดความเปนกรดในดน หรอใชปนควบคไปกบการใชนาชะลางและควบคมระดบนาใตดน ซงเปนวธการทสมบรณทสดและใชไดผลมากในพนทซงดนเปนกรด รนแรงมากและถกปลอยทงรางเปนเวลานาน

2. ดนอนทรย ดนอนทรย หรอทเรยกกนโดยทวไปวา“ดนพร”หมายถง ดนทเกดจากการสะสม

เศษซากอนทรย ทเกดจากการสลายตวเนาเปอยของพชพรรณไมตามธรรมชาตทขนอยในแอง ทลมตามนาแชขงเปนเวลานาน จนเกดการสะสมเปนชนดนอนทรยทหนากวา 40 ซม. ดนอนทรยทพบในประเทศไทย สวนใหญมกจะเกยวของกบ พนททเกดกระบวนการเปลยนแปลงบรเวณชายฝงทะเลทเคยมนาขนลงทวมถง จนเกดเปนแองตาปดทนาทะเลไมสามารถเขาถงไดอกเนองจากมสนทราย ปดกนไว ตอมานานวนเขานาทะเลทแชขงอยจงคอยๆ จดลงและมพชพวกหญาหรอกกงอกขนมา เมอพชเหลานตายทบถมกนจนพนทตนเขนขน ตนไมเลกใหญจงขนมาแทนท เกดเปนปาชนดทเรยกวา “ปาพร” ตอมาตนไมใหญนอยลมตายลงตามอายทบถมลงในแองนาขงทอตรา การยอยสลายของเศษซากพชเกดขนไดอยางชาๆ จงเกดการทบของถมอนทรยสารเกดเปนชนดนอนทรยทหนาขนเรอยๆ


ลกษณะของดนอนทรย สดนเปนสนาตาลแดงเขม หรอนาตาลแดงคลา องคประกอบของดนสวนใหญเปนอนทรยวตถทงทยอยสลายแลวและบางสวนท ยงคงสภาพเปนเศษชนสวนของพช เชน กง กาน ลาตน หรอราก ทมการสะสมเปนชนหนามากกวา 40 ซม.ขนไป ดนตอนลางถดจากชนดนอนทรยลงไปจะเปนดนเลนสเทาปนนาเงนซงเปน ตะกอนนาทะเล ซงบางแหงอาจมการสะสมสารประกอบกามะถนทจะเกดเปนดนเปรยวจดเมอม การระบายนาออกจากพนทจนดนอยในสภาพทแหงดวย

ปญหาของดนอนทรย เปนดนทมชนสวนของพชเปนองค ประกอบมาก พนทมกจะมนาขง หากระบายนาออกจนแหง ดนจะยบตวมาก มนาหนกเบา ตดไฟงาย และตนพชทปลกไมสามารถตงตรงอยได นอกจากนในบรเวณทมดนทมศกยภาพเปนดนเปรยวจดอยตอนลาง หลงจากมการระบายนาออก ดนจะกลายเปนดนกรดจดรนแรงดวย

การปรบปรงแกไข เลอกพนททมแหลงนาจดบรเวณขอบพร และมชนวสดอนทรยหนานอยกวา 100 ซม.จากผวดนมแนวปองกนนาทวมรวมกบคลองระบายนา และคลองสงนาในระบบทสามารถปองกนอนตรายจากนาทวมได เพอใชปลกขาว โดยเลอกปลกขาวพนธพนเมอง หรอพนธททนตอสภาพความเปนกรดของดนในบรเวณทปลกพชไร ควรมแนวปองกนนาทวม และคระบายนา มการควบคมระดบใตดนใหคงท เพอปองกนการเกดกรดของดนเพมขน หากดนเปนกรดจดมาก ปรบสภาพความเปนกรดในดน และเพมความเปนประโยชนของธาตอาหาร โดยไถคลกเคลาวสดปน หนปนฝนอตรา 2.5-3.0 ตน/ไร ใหทวบนสนรอง และหวานในรองคนา (กรมพฒนาทดน, 2559)

3. ดนเคม ดนเคมเปนดนทมปรมาณเกลอทละลายอยในสารละลายดนมากเกนไปจนม

ผลกระทบตอการ เจรญเตบโตและผลตผลของพช เนองจากทาใหพชเกดอาการขาดนา และมการสะสมไอออนทเปนพษในพชมากเกนไป นอกจากนยงทาใหเกดความไมสมดลของธาตอาหารพชดวย ดนเคมทพบในประเทศไทย สามารถจาแนกตามลกษณะการเกดและสณฐานภมประเทศ ได 2 ประเภท คอ

1. ดนเคมชายฝงทะเล มกพบบรเวณตาม แนวชายฝงทะเลซงยงคงมนาทวมถง หรอเคยเปนพนทๆ มนาทะเลทวมมากอน โดยพบมากทสดตามแนวฝงชายทะเลในภาคใต เกดจากการไดรบอทธพลจากการขนลงของนาทะเลและทาใหเกดการสะสมเกลอใน ดน

2. ดนเคมบก พบบรเวณในแองทลมหรอตามเชงเนนทเปนพนทตอเนองระหวางสภาพ พนทแบบลกคลน โดยพบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชนทบรเวณขอบเขตแองโคราช หรอทแองสกลนคร และพบบางในภาคกลางแถบจงหวดเพชรบร


ปญหาของดนเคม ปลกพชไมไดผลหรอผลผลตลด ลงและมคณภาพตา เนองจากมปรมาณเกลอทละลายไดในนามากเกนไปจนเปนอนตรายตอพช พชเกดอาการขาดนาและไดรบพษจากธาตทเปนสวนประกอบของเกลอทละลายออกมา

การปรบปรงแกไข 1. การจดการดนเคมชายทะเล อาจทาได 2 ลกษณะ ใหญ คอ การ

จดการใหเหมาะกบสภาพธรรมชาตทมอย เชน การปลกปาชายเลน การทานาเกลอ หรอเพาะเลยงสตวนา และการดดแปลงสภาพธรรมชาต เชน การสรางเขอนปดกนนาทะเล เพอพฒนาใหเปนพนทปลกถาวร และการยกเปนรองสวนเพอปลกไมทนเคม เปนตน

2. การจดการดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยการใชเทคโนโลยพนบาน เชน การใชพชทนเคม การไถกลบพชปยสด ปยอนทรย หรอใสวสดปรบปรงดน เชน แกลบ เพอปรบปรงโครงสรางดน และความอดมสมบรณของดน หรอการปลกขาวโดยใชตนกลาทอายมากกวาปกต และปกดาดวยจานวนตนมากกวาปกต ในขณะเดยวกน กตองระมดระวงในการทากจกรรมบางอยางทจะมผลกระทบตอการทจะทาให เกลอแพรกระจายไปยงบรเวณอนได เชน การทาเหมองเกลอขนาดใหญ การตดไมทาลายปา หรอการสรางอางเกบนาในพนททมแหลงสะสมเกลอ

4. ดนคอนขางเปนทราย ดนคอนขางเปนทราย หมายถง ดนทมเนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทรายหรอ

เปนดนทรายละเอยดปนดนรวน เกดเปนชนหนามากกวา 50 เซนตเมตร ทาใหมการอมนาตา แรธาตอาหารพชตามธรรมชาตตา การดดยดปยหรอธาตอาหารตา และมโครงสรางไมคอยดแนนทบไดงาย พชจะขาดนาและธาตอาหาร แคระแกรนไมเจรญเตบโต ใหผลผลตตา แบงเปน 3 ประเภทยอย คอ

4.1 ดนคอนขางเปนทรายทมการระบายนาเลว ไดแกกลมชดดนนากระจาย ชดดนสทน ชดดนสนทราย ชดดนชยภม เปนดนทพบในบรเวณทราบตา หรอทราบระหวางเนนดนหรอหบเขา มการระบายนาคอนขางเลว เนอดนเปนดนรวนปนทรายหรอดนทรายปนดนรวนตลอด พนทสวนใหญใชทานาไดผลผลตขาวตา บางแหงเปนปาหรอปลกไมยนตนแตจะมปญหานาแชขงในชวงฤดฝน

4.2 ดนคอนขางเปนทรายทมการระบายนาคอนขางเลวและมชนดานแขง ไดแก กลมชดดนวเชยรบร ชดดนมะขาม เปนดนทพบตามบรเวณตะพกลานาระดบตาถงระดบกลางทเกดจากการทบถมของตะกอนลานามานาน มสภาพพนทคอนขางราบเรยบ การระบายนาคอนขางเลว เนอดนตอนบนเปนดนรวนปนทราย สวนดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทรายหรอดนเหนยวทมโครงสรางแนนทบบางแหงมศลาแลงปะปนอยดวย ถาม


ฝนตกลงมาดนจะมนาขง แตถาฝนทงชวงจะขาดนา พนทสวนใหญเปนททงรางหรอเปนปาละเมาะเลกๆ มเปนสวนนอยทใชทานาแตมกใหผลผลตตา

4.3 ดนคอนขางเปนทรายทมการระบายนาด ไดแกกลมชดดนนาค ชดดนบอไทย ชดดนทบเสลา ชดดนคอหงส ชดดนนาทว ชดดนสะเดา ชดดนทงหวา ชดดนสนปาตอง ชดดนชมพวง ชดดนเขาพลอง ชดดนหบกระพง ชดดนยางตลาด ชดดนกาบง เปนดนทพบในบรเวณพนทลกคลนลอนลาดไปจนถงทลาดเชงเขา เกดจากการทบถมของตะกอนลานาเปนระยะเวลาสนๆ หรอจากการสลายตวผพงของหนเนอหยาบ มการระบายนาคอนขางดถงด เนอดนเปนดนรวนปนทรายหรอเปนดนทรายปนดนรวนตลอด หรอมกรวดหรอเศษหนปนในดนลาง สวนใหญใชปลกพชไร ไดแก มนสาปะหลง ออย ปอ ขาวโพด แตใหผลผลตตา บางแหงเปนปาเตงรง ปาละเมาะ หรอทงหญาธรรมชาต ในภาคใตใชปลกยางพารา ไมผล มะพราว และปาลมนามน (กรมพฒนาทดน, 2559)

5. ดนทรายจด ดนทรายจด เปนดนทมเนอดนบนเปนดนทราย หรอดนทรายปนรวน มอนภาค

ขนาดทรายเปนองคประกอบมากกวารอยละ 85 ม ความหนามากกวา 50 เซนตเมตรดนมการระบายนาดจนถงดเกนไป ไมอมนา ทาใหดนเกบนาไวไมอย และเกดการกรอนไดงาย มกเกดจากวตถตนกาเนดดนทเปนตะกอนเนอหยาบ หรอตะกอนทรายชายฝงทะเล พบไดทงในพนทลมและพนทดอนดนทรายในพนทดอน พบตามบรเวณ หาดทราย สนทรายชายทะเล หรอบรเวณพนทลาดถงทลาดเชงเขา เนอดนเปนทรายตลอด มการระบายนาดมากจนถงดมากเกนไป ดนไมอมนา และเกดการชะลางพงทลายไดงายเนองจากอนภาคดนมการเกาะตวกนนอยมาก สวนใหญใชปลกพชไร เชน มนสาปะหลง สบปะรดดนทรายในพนทลม มกพบตามท ลมระหวางสนหาด หรอเนนทรายชายฝงทะเล หรอบรเวณทราบทอยใกลภเขาหนทราย ดนมการระบายนาเลวหรอคอนขางเลว ทาใหดนแฉะหรอมนาขงเปนระยะเวลาสนๆ ได หลงจากทมฝนตกหนก บางแหงใชทานา บางแหงใชปลกพชไร เชน ออย และปอ บางแหงเปนททงราง หรอเปนทงหญาธรรมชาต

นอกจากนในบางพนท บรเวณหาดทรายเกา หรอบรเวณสนทรายชายทะเล โดยเฉพาะในเขตภาคตะวนออกและภาคใต อาจพบดนทรายทมชนดนดานอนทรย ซงเปนดนทรายทมลกษณะเฉพาะตวคอ ชวงชนดนตอนบนจะเปนทรายสขาว แตเมอขดลกลงมาจะพบชนทรายสนาตาลปนแดงทเกดจากการจบตวกนของสาร ประกอบพวกเหลกและอนทรยวตถอดแนนเปนชนดานในตอนลาง ซงในชวงฤดแลงชนดานในดนนจะแหงแขงมากจนรากพชไมอาจชอนไชผานไปได สวนในฤดฝนดนจะเปยกแฉะ สวนใหญยงเปนพนทปาเสมด ปาชายหาด ปาละเมาะ หรอบางแหงใชปลกมะพราว มะมวงหมพานต


ปญหาดนทราย ดนระบายนาดเกนไปอมนาไดนอย มความสามารถในการจบหรอแลกเปลยนประจธาตอาหารตา ความอดมสมบรณตามาก มธาตอาหารนอย เกดการชะลางพงทลายไดงาย

การปรบปรงแกไข ปรบปรงบารงดนดนและเพมความ อดมสมบรณของดน โดยการใชปยเคม และปยอนทรย เชนปยหมก ปยคอก หรอปลกพชปยสดแลวไถกลบ เพอเพมความสามารถในการอมนาของดน และปรมาณธาตอาหารใหเพยงพอแกความตองการของพช และควรจะตองมระบบการอนรกษดนและนาอยางเหมาะสม

6. ดนตน ดนตน เปนดนทมชนลกรง กอนกรวด เศษหน ปะปนอยในเนอดน หรอมชน

หนปนมารล หรอพบชนหนพน อยตนกวา 50 เซนตเมตรจากผวดน เนอดนจะมปรมาณชนสวนหยาบ กรวด หรอลกรงปนอย มากกวารอยละ 35 ทาใหมปรมาตรของดนนอย ดนจงอมนาไดนอย มกขาดแคลนนาในฤดฝนทงชวง สงผลใหพชไมสามารถเจรญเตบโตไดด และใหผลผลตตาแบงออกเปน 4 ประเภท คอ

1) ดนตนทมการระบายนาเลว พบในบรเวณทราบตาทมนาขงในชวงฤดฝน แสดงว าดนมการระบายน าคอนข าง เลว ขดลงไปจากผวดนท ระดบความลก 25-50 เซนตเมตร มกรวดหรอลกรงปนอยในเนอดนมากกวา 35 เปอรเซนต โดยปรมาตร ถาขดลกลงมาถดไปจะเปนชนดนทมศลาแลงออนปนทบอยบนชนหนผ

2) ดนตนปนลกรงหรอกรวดทมการระบายนาด พบตามพนทลอนลาดหรอเนนเขา ต งแตบร เวณผวดนลงไปมลกร งหรอหนกรวดมนปะปนอย ในดนมากกวา 35 เปอรเซนตโดยปรมาตร และดนประเภทนบางแหงกมกอนลกรงหรอศลาแดงโผลกระจดกระจายทวไปท บรเวณผวดน

3) ดนตนปนหนมการระบายนาด พบตามพนท ลอนลาดหรอบรเวณเนนภเขา ดนประเภทนเมอขดลงไปทความลกประมาณ 30-50 เซนตเมตร จะพบเศษหนแตกชนนอยใหญปะปนอยในเนอดนมากกวา 35 เปอรเซนตโดยปรมาตร บางแหงพบหนผหรอหนแขงปะปนอยกบเศษหน บางแหงมกอนหนและหนโผลกระจดกระจายทวไปตามหนาดน

4) ดนตนปนปนมารล พบตามพนทลาดถงพนทลอนลาด หรอบรเวณทลาดเชงเขา เมอขดลงไปในระดบความลกท 20-50 เซนตเมตร จะพบสารประกอบจาพวกแคลเซยมหรอแมกนเซยมคารบอเนตปนอย ทาใหดนประเภทนจดวาเปนดนทมความอดมสมบรณสง แตมขอเสยคอมปฏกรยาเปนดาง เปนขอจากดตอพชบางชนดทไวตอความเปนดาง เชน สปปะรด

การเกดดนตน เกดมาจากวตถกาเนดดน เชน หนดนดานเชงเขาหรอเศษหนเชงเขา ทสวนใหญเปนพวกหนตะกอนเนอหยาบ คอหนทราย หนกรวดมน แตกกระจด


กระจาย รวงหลนออกมาทบทมเกะกะอยบรเวณเชงเขา หรอเปนผลจากกระบวนการทางดนททาใหเกดการสะสมปนมารลหรอศลาแลงในดน

ปญหาดนตน ดนตนนนเปนดนทไมเหมาะสมตอการเพาะปลกเพราะ มปรมาณชนสวนหยาบปนอยในดนมากทาใหมเนอดนนอย มธาตอาหารนอย ไมอมนา ชนลางของดนชนดนจะแนนทบรากพชชอนไชไปไดยาก พชไมสามารถเจรญเตบโตไดอยางปกต

การปรบปรงแกไข การจดการดนในพนท เหลานจะ ตองกระทาอยางระมดระวง ควรเลอกทาการเกษตรในพนททมหนาดนหนามากกวา 25 ซม. และไมมกอนกรวดหรอลกรงกระจดกระจายอยทผวดนมาก ปรบปรงดนดวยการไถกลบพชปยสด รวมกบการปรบปรงดนดวยปยหมกหรอปยคอกอตรา 2-3 ตน/ไร หรอขดหลมปลกไมผลขนาด 75x75x75 ซม. หรอถงชนหนพน และปรบปรงหลมปลกดวยหนาดนทไมมกอนกรวดหรอลกรงรวมกบปยหมก หรอปยคอก ใชปยเคมตามชนดพชทปลก รวมกบปยอนทรยหรอพฒนาเปนทงหญาเลยงสตว (กรมพฒนาทดน, 2559)

7. ดนบนพนทลาดชนเชงซอน เปนดนบนพนทภเขา รวมถงทลาดเชงเขาและทราบหบเขาทมขนาดพนทเลก

มากไมสามารถกนแยกขอบเขตออกบนแผนทมาตราสวน 1:50,000 ได โดยทวไปมความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต ลกษณะดนผนแปรไปตามชนดของหน มทงทเปนดนตนและดนลก บางแหงมหนโผลมาก ลกษณะดนงายตอการถกชะลางพงทลาย งายตอการเกดดนถลม งายตอการเกดนาปาไหลหลากเมอฝนตกหนก ยากตอการไถพรวน เปนอนตรายตอการทางานของคนสตวและเครองจกร ควรหลกเลยงทาการเกษตรกรรมในพนทน แตสมควรกนไวเปนพนทปาเพอรกษาแหลงตนนาลาธาร หากมความจาเปนจะตองใชปลกพชควรมมาตรการอนรกษดนและนา และเลอกชนดพชทจะปลกใหเหมาะสม เชน ควรปลกพวกไมยนตนหรอไมผลทมการไถพรวนดนนอยทสด และควรปลกพชคลมดนระหวางแถวพชเพอปกปองไมใหดนถกชะลางไปโดยงายเมอมฝนตกลงมา

2.5 สาเหตและผลกระทบของทรพยากรดน

ดนสวนใหญถกทาลายใหสญเสยความอดมสมบรณหรอตวเนอดนไป เนองจากการกระทาของมนษยและการสญเสยตามธรรมชาต ทาใหเราไมสามารถใชประโยชนจากดนไดอยางเตมประสทธภาพ การสญเสยความอดมสมบรณของดนเกดจาก

1. การกดเซาะดน อาจแบงไดเปน 2 ประเภทดวยกน คอ 1.1 การกดเซาะโดยธรรมชาต หมายถง การกดเซาะซงเกดขนตามธรรมชาต

โดยการกระทาของนา ลม แรงดงดดของโลก และนาแขง เชนการชะลาง แผนดนเลอน การไหลของธาร นา คลน เปนตน


1.2 การกดเซาะทมตวเรง หมายถง การกดเซาะทมนษยหรอสตวเลยงเขามาชวยเรงใหมการพงทลายเพมขน จากธรรมชาตทเกดขนเปนประจาอยแลว เชน การตดตนไมทาลายปา การทาการเพาะปลกอยางขาดหลกวชา ทาใหดนไมมสงปกคลม จงทาใหนา ลม ซงเปนตวการ กดเซาะทสาคญพดพาอนภาคดนสญหายไป

2. การเพาะปลกและเตรยมดนอยางไมถกวธ จะกอใหเกดความเสยหายกบดนไดมาก เชน การปลกพชบางชนดจะทาใหดนเสอมเรว การเผาปาไมหรอตอขาวในนา จะทาใหฮวมสในดนเสอม สลายเกดผลเสยกบดนมาก

ปญหาทเกดขนกบทรพยากรดนในประเทศไทยม 2 อยาง คอ ปญหาตามธรรมชาต และปญหาทเกดจากการกระทาของมนษยปญหาทเกดขนโดยธรรมชาตไดแกการชะลางของแรธาตในดน และสกกรอนพงทลายของดนปญหาทเกดจาการกระทาของมนษยไดแกการปลกพชชนดเดยวกนซาซากการปลกพชโดยไมบารงดนการทาลายปาเพอการเกษตรและการเผาปาหรอไรนาเปนตน (กรมพฒนาทดน, 2559) 2.6 ดนด

ดนด หมายถง ดนความสามารถในการใหผลผลตจากดนไดด คอ คณภาพของดนในการปลกพชตองด ซงตองพจารณาทง 4 องคประกอบ ดงน

1) ความอดมสมบรณของดน หมายถง ปรมาณธาตอาหารในดนทเปนประโยชนตอพช ถามเพยงพอ เรยกวา ดนมความอดมสมบรณสงแตถาขาดแคลน เรยกวา ดนมความอดมสมบรณตา ควรปรบปรงใหดขนโดยการใชปยเคม เพราะประหยดคาใชจาย

2) สมบตทางกายภาพของดน ไดแก ความโปรงรวนซย ความแขงและแนนทบของดนฯลฯ ซงมผลตอการถายเทอากาศ การระบายนาของดนการเจรญเตบโตของรากพช ตลอดจนการดดนาและธาตอาหาร

ดนทมความอดมสมบรณสงถาสมบตทางกายภาพของดนไมด รากพชจะไมเจรญเตบโต ดดนาและธาตอาหารไดไมเตมท ยอมเปนอปสรรคตอการใชปยอยางมประสทธภาพ ปยทเหลอจะถกชะลางไหลลงสแมนาลาคลอง สญเสยไปโดยเปลาประโยชนและสรางปญหาสงแวดลอมตดตามมาการแกไขสมบตทางกายภาพของดนทาไดโดยใชวสดปรบปรงดนเชน ไถกลบเศษซากพชลงไปในดน ใสปยอนทรย หรอใชปยพชสดการใชปยอยางมประสทธภาพจงตองปรบปรงสมบตทางกายภาพของดนใหดเสยกอน พชจงจะตอบสนองตอการใชปยเคมไดดขน

3) สมบตทางเคมของดน เชน ความเปนกรด-ดาง ความเคมของดนหรอสารพษตางๆ ทเกดขนในดน ฯลฯ ถาสมบตเหลานไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของรากพช


ยอมเปนอปสรรคตอการดดนาและธาตอาหารของรากพช ประสทธภาพของการใชปยเคมจงขนอยกบสมบตทางเคมของดนดวยตวอยางของการแกไขสมบตทางเคมของดน ถาดนเปนกรดรนแรงใหใชวสดจาพวกปน เชน ปนมารล หนปน ปนโดโลไมต ปนขาว ฯลฯ ถาเปนดนเคม มเกลออยมาก ใหลางเกลอดวยนา เพอเอาความเคมออกไปกอนพชจงจะเจรญเตบโตไดเปนปรกต

ดนทมทงความอดมสมบรณสงและสมบตทางกายภาพด แตถาสมบตทางเคมไมเหมาะสม ดนนนกยงคงถกจดอยในประเภท “ดนเลว” หรอดนทมผลตภาพตา

4) สมบตทางชวภาพของดน เปนสมบตของดนทประกอบดวยสง-มชวตทเปนประโยชน ครอบคลมตงแตสตวทมขนาดเลกไปถงจลนทรยทหลากหลาย จลนทรยบางชนดจะตรงธาตไนโตรเจนจากอากาศใหกบดน และชวยยอยสลายปลดปลอยธาตอาหารจากอนทรยวตถ และละลายสารประกอบบางชนดในดนใหมาอยในรปทพชนาไปใชได ตวอยางเชน พชตระกลถวจะเจรญเตบโตดเมอมจลนทรยพวกไรโซเบยมชวยจบไนโตรเจนจากอากาศใหมาอยในรปทพชใชประโยชนได หรอจลนทรยจาพวกไมคอรไรซาชวยทาใหฟอสฟอรสในหนฟอสเฟตละลายออกมาใหพชนาไปใชไดดขน เปนตน

ดนทมผลตภาพสง หรอ “ดนด” ตองมทง 4 องคประกอบดงกลาวทเหมาะสม ซงแตละองคประกอบมความสาคญตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพช ถงแมวาการใสปยเคมทาใหดนอดมสมสมบรณตากลายเปนดนอดมสมบรณสงได แตเปลยนดนเลวใหเปนดนดไมได ถาสมบตทางกายภาพ เคม และชวภาพของดนนน ไมไดรบการแกไขใหเหมาะสมเสยกอน ดงนน ดนทมความอดมสมบรณสงจงไมจาเปนตองเปนดนดเสมอไปถาดนนนมองคประกอบกอบอนๆ ไมเหมาะสม (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2559) แตดนดตองเปนดนทมความอดมสมบรณสง เชนดนหลายแหงในทวปอาฟรกามธาตอาหารพชในดนมากแตขาดนา ขาดการชลประทาน กไมสามารถกอใหเกดผลผลตได อยางนกไมเรยกวาดนมผลตภาพสงและไมเรยกวาดนด สรป

ดนเปนเทหวตถธรรมชาตทมความสาคญทงพช สตว และมนษย เพราะวามนษยตองการไดรบผลผลตจากการปลกพช ถาดนดผลผลตกจะไดสง ปญหาทเกดขนกบทรพยากรดนในประเทศไทยม 2 อยาง คอ ปญหาตามธรรมชาต และปญหาทเกดจากการกระทาของมนษย ปญหาทเกดขนโดยธรรมชาต ไดแก การชะลางของแรธาตในดน และสกกรอนพงทลายของดน ปญหาทเกดจาการกระทาของมนษย ไดแก การปลกพชชนดเดยวกนซาซาก การปลกพชโดยไมบารงดน การทาลายปาเพอการเกษตร และการเผาปา


หรอไรนาดนในประเทศไทยนนสวนใหญเปนดนทมความอดมสมบรณตาเปนพนททมความเหมาะสมปานกลางถงคอนขางตา สาหรบการเพาะปลกพช ซงดนทมปญหาในประเทศไทยจาแนกเปนดนเคมจด ดนเปรยวจด ดนทรายจด ดนอนทรยหรอดนพร ดนตน และดนทอยบนพนทสงชนปญหาการใชทดนคอ การใชทดนไมถกตองตามสมรรถนะของดนและสภาพแวดลอม สวนหนงเพราะเกษตรกรขาดความร และเงนทน ซงการใชทดนให เหมาะสมกบชนดของดนจะทาใหไดผลผลตสง และดนไมเสอมโทรม แบบฝกหดทายบท

1. จงอธบายความหมายของทรพยากรดน มาโดยละเอยด 2. จงอธบายความสาคญของทรพยากรดนมาโดยละเอยด 3. ดน มกชนด จงอธบายมาโดยละเอยด 4. ชนดของดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมคออะไร อธบาย

มาพอสงเขป 5. จงบอกชนดของดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของ

ประเทศไทยละเอยด 6. จงบอกสาเหตและแนวทางการแกปญหาดนเปรยว 7. จงอธบายความหมายของดนเคม สาเหตการเกดดนเคม และการจดการดนเคม

มาโดยละเอยด พรอมยกตวอยางประกอบ 8. จงอธบายเกยวกบสาเหตของทรพยากรดน อธบายมาโดยละเอยด พรอม

ยกตวอยางประกอบ 9. ทรพยากรดนจะไดรบผลกระทบอยางไรบาง 10. ผลตภาพของดน หมายถงอะไร อธบายมาโดยละเอยด พรอมยกตวอยาง

ประกอบ



กรมพฒนาทดน. 2559. ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://oss101.ldd.go.th/web_soils_for_youth/s_problem2.htm.

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. 2559. กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม. 2559. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://nationalresource53.blogspot.com/2010/09/blog-post_14.html

ทศนย อตตะนนทน และ ประทป วระพฒนนรนดร. 2554. คมอสาหรบเกษตรยคใหม: ธรรมชาตของดนและปย. โครงการรวมพลงพลกผนดนเกษตรไทย. พมพครงท 10. กรงเทพฯ.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2558. เนอทใชประโยชนทางการเกษตรรายจงหวด ป พ.ศ. 2556. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://www.oae.go.th/more_news.php?cid=262

51 บทท 3 ความตองการนาของพช


บทท 3 ความตองการนาของพช 1. การใชนาของพช 2. ความสมพนธระหวาง ดน นา และพช 3. การกาหนดการใหนาแกพช 4. แหลงนาทพชไดรบ 5. วธการใหนาแกพชปลก


1. อธบายความรทวไปเกยวกบการใชนาของพช 2. อธบายปรมาณความตองการนาของพชไร พชสวน พชผก 3. อธบายความสมพนธระหวาง ดน นา และพช 4. อธบายความรเกยวกบการกาหนดการใหนาแกพชและความสาคญของแหลงนา

ทพชไดรบ 5. อธบายวธการใหนาแกพชทปลก




สอการเรยนการสอน

1. ภาพประกอบ 2. หนงสอ ตารา เอกสารทเกยวของ


3. วดทศน 4. Power Point Presentation



บทท 3 ความตองการนาของพช

นาเปนทรพยากรทมความสาคญตอการเกษตรกรรมอยางมาก ถาปราศจากนาแลว การทาการเกษตรยอมไมประสบความสาเรจอยางแนนอน ปรมาณนาฝนและการกระจายของฝนเปนไปตามธรรมชาตตามฤดกาล ฤดฝนเรมตงแตเดอนพฤษภาคมจนถงพฤศจกายนอาจมฝนทงชวงบางในเดอนกรกฏาคม และจะเปนเชนนแทบทกป แตในปจจบนมกจะเกดฝนทงชวงเปนเวลายาวนานขนและการตกของฝนกไมเปนไปตามฤดกาล ภาวะความแหง แลงทเกดขนในปจจบน เกดเปนบรเวณกวางครอบคลมพนทหลายจงหวดของประเทศไทย โดยมผลกระทบตอปรมาณการกกเกบนาในแหลงนาและมอทธพลตอปรมาณนาใตดนในระยะยาว โดยทวไปแลวแหลงนาเพอการเกษตรจะมาจากนาฝน โดยฝนทตกลงมาจะถกกกเกบไวบนผวดนในแมนา อางเกบนา ลาธาร หวย หนอง คลอง บง บางสวนจะซมลงไปกกเกบไวในดนและใตผวดนลงไปรวมตวกลายเปนนาใตดน นอกจากนรฐยงไดมการสรางแหลงเกบกกนาทงขนาดใหญและขนาดเลก ดเหมอนวาแหลงนาทไดมาจากหลายทางกนา จะพอเพยงสาหรบการนามาใชเพอการเกษตร แตกยงไมเพยงพอ สาเหตของการขาดแคลนนาเนองจากการเพมขนของประชากรจากในอดตจนปจจบนประชากรเพมขนจน มากกวา 65 ลานคน ความตองการใชนาเพอการอปโภคบรโภคและนาเพอการเกษตรกมากขนตามลาดบ และการขาดแคลนนาเปนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและสงแวดลอมโดยพนทปาไมไดลดลง และในทสดเหลอพนทปาไมไมถงรอยละ 20 ของพนทประเทศ ปาไมเปรยบเสมอนฉนวนชวยสะทอนและกนแสงรงสจากดวงอาทตย ชวย ลดพลงงานความรอนทรนแรงของแสงอลตราไวโอเลตทสามารถทาลายจลนทรยดนปาไมจงเปนตวการสาคญในการทาใหดนอดมสมบรณ ตนไมเปนเหมอนฟองนาทคอยดดซบนาไวโดยเรอนยอด กง ใบ ดอก ผล ลาตน หรอเศษซากพชตามผวดนและในดน รากของตน ไมจะชอนไชลงไปในดนทาใหเกดรพรนในดนเพมขน นาจงไหลลงดนไดดขน นอกจากนตน ไมเหมอนปมนาโดยรากจะดดนาจากใตดน แลวคายนาสบรรยากาศทาใหอากาศรอบๆ มความรมเยน เมอปาไมลดลงขบวนการดงกลาวขางตนกลดลง ขณะทฝนตกลงมาทดนไมมตนไมดดซบนาไวจงเกดการไหลบาหนาดนอยางรวดเรว บางสวนของนาอาจถกเกบกกไวตามพนทตากวาในรปของอางเกบนา หวย หนอง คลอง บง ตามธรรมชาต และในสวนทเลยความสามารถในการกกเกบนากจะไหลลงสทะเลในทสดดงนนการจดการนาไวใชเพอการเกษตรจงควรมการจดการนากอนทจะไหลลงสทะเลโดยไมเกดประโยชน


การจดการควรเรมตงแตการจดการนาฝน นาจากแหลงเกบกกบนผวดน และนาใตดนตามลาดบเพอใหการนาไปใชประโยชนในทางการเกษตรไดอยางมประสทธภาพอยางไรกตามเมอกลาวถงนาเพอการเกษตรกรรม นาเปนปจจยหลกสาหรบการเพาะปลกพช ภายใตสภาพการปลกพชทมนาเพยงพอ ธาตอาหารอดมสมบรณ สภาพฟาอากาศเหมาะสมแลวพชสามารถสงเคราะหแสงสรางอาหารนาไปใชในการเจรญเตบโต เกบสะสมอาหารใหเปนผลผลตทมนษยตองการไดอยางเตมท การปลกพชจงตองใหไดรบนาอยางเพยงพอและเหมาะสมตามระยะเวลาทตองการ สภาพการปลกพชทอาศยนาฝนตามฤดกาลเพยงอยางเดยว อาจมโอกาสทพชจะขาดนาในระยะใดระยะหนงไดมาก เชนเมอประสบกบปญหาฝนทงชวงจนพชขาดนารนแรงจนกระทงตายได หรอหากฝนตกมากเกนไปจนทาใหเกดนาทวมขงจนตนพชเหยวเฉาเนองจากรากขาดอากาศจนกระทงตายไดเชนกน ดงนนการจดการใหพชปลกไดรบนาอยางเพยงพอและเหมาะสมจะตองใชการชลประทานเขาชวย ตามความหมายแลวการชลประทานเปนการใหนาแกพชโดยการเพมความชนใหแกดนเพอใหดนมความชมชนพอเหมาะแกการเจรญเตบโตของพช และรวมความถงการจดหานาและการสงนาเพอวตถประสงคดงกลาวขางตนดวย ในการ จดการชลประทานใหกบพชปลกจงตองคานงถงนา ดน และพชตลอดเวลา 3.1 การใชนาของพช

ปรมาณการใชนาของพช เปนปรมาณนาทงหมดทสญเสยจากพนทเพาะปลกสบรรยากาศในรปของไอนา จากกระบวนการทสาคญคอ การคายนาและการระเหยนาของพช ดงนนจงมชอเรยกอกอยางหนงวา “การคายระเหยนา” (evapotranspiration) ซง เปนปรมาณนาทงหมดทสญเสยไปจากพนทเพาะปลกสบรรยากาศในรปของไอนาโดยการระเหยและการคายนา ปรมาณการใชนาของพชจงขนอย กบชนดของพชทเพาะปลก คณลกษณะของดนและสภาพแวดลอมททาการเพาะปลกพช การหาปรมาณการใชนาของพชทาใหทราบปรมาณนาทพชตองการ ซงเปนปรมาณนาทงหมดทพชนาไปใชเพอหลอ เลยงลาตน กง กาน ใบ ดอกและผลใหเจรญเตบโตไดเตมทการคายนาของพช เปนการทพชดดนาไปจากดนเขาสลาตนไปสใบและสญเสยไปในบรรยากาศในรปของไอนาทางรเปดปากใบ เมอนาในลาตนนอย ทาใหรากพชตองดดนาจากดนเพมขน ดงนนถาดนมความชนอยางเพยงพออยตลอดเวลา อตราทพชดดนาจากดนจะขนอยกบอตราการคายนา แตถาความชนในดนลดลงจนไมเพยงพอกบความตองการของพช อตราการคายนากจะขนอยกบอตราทพชดดนาไดจากดน เมอระดบความชนในดนลดลง หรออตราการคายนาของพชสงกวาอตราทพชดดนาไดจากดน พชกจะเหยว ดงนนในทางปฏบตดแลรกษาพชปลก จงม


ทางปองกนไมใหเกดความเสยหายแกพช โดยพยายามจดใหพชนนมนาใชอยางพอเพยงตลอดเวลา และทาใหดนมคณสมบตทจะทาใหรากพชสามารถแพรกระจายออกไปไดอยางกวางขวางและลก ซงจะทาใหพชดดนาไปใชอยางเพยงพออยตลอดเวลา

3.1.1 ความสาคญของการคายระเหยนา

การคายนา เปนกระบวนการสญเสยนาทพชดดขนมาจากราก โดยนา ทพชดดข นมาน นจะถกนาไปใชในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง เพยง 1-2 % เทานน นอกนนจะระเหยออกทางปากใบ การคายนามประโยชนตอพช โดยตรง เชน ชวยลดอณหภมใบ ชวยควบคมการดดและนาการลาเลยงธาตอาหารทละลายมากบนาเขาสราก ตนพช แตในบางกรณกอาจเปนโทษกบพชมากกวาดวย เพราะทาใหพชสญเสยนาโดยเปลาประโยชน และถาพชเสยนาไปมากเกนไป โดยเฉพาะพชทอยในทแหงแลง พชจะปดปากใบเพอ ลดการสญเสยนาซงมผลทาใหการสงเคราะหดวยแสงหยดชะงกลง การเจรญเตบโตของพช กจะถกกระทบกระเทอน และถาพชเกดการขาดนาอยางรนแรง พชจะเหยวเฉาและตายในทสด

การระเหยนา เปนการแพรกระจาย ของนาในรปของไอนาจากภายนอกของตนพช เชนการระเหยนาจากรอยแตกบรเวณพนผวภายนอกของลาตน กง กาน ใบดอก ผล ตลอดจนการระเหยนา จากผวดนสบรรยากาศ ซงสวนใหญแลวการระเหยนาจากผวดนจะเกดขนในปรมาณทสงกวาการระเหยจากพนผวภายนอกของพช โดยอตราการระเหยจะขนอยกบลกษณะของผวดนทมการระเหย ความแตกตางระหวางความดนไอนา ซงขนอยกบอณหภม ลม แสงแดด ความเรวของลมและความกดดนของบรรยากาศ ฯลฯ นอกจากน การเขตกรรม เชน วธการใหนา การจดการนา การจดการดน มาตรการการอนรกษดนและนา หรอวธการเพาะปลกพชลวนมผลตอการระเหยนา อยางไรกตามการระเหยจากผวดนและการระเหยนาจากนาทเกาะอยตามใบและตนพช กอใหเกดประโยชนกบพชโดยการลดอณหภมและปองกนการสญเสยนาจากการคายนาออกจากภายในของพชการระเหยของนาจากผวดนจะถกควบคมโดยเนอดนอกดวย ดนทรายทมการซาบซมของความชนไดเรวอมนาไดนอยจะมการระเหยจากผวดนมาก ในทางตรงกนขามดนเหนยวซงมการซาบซมของความชนไดชากวาแตอมนาดกวาจะมการระเหยจากผวดนไดนอย

3.1.2 ปจจยทมอทธพลตอการคายนา ปจจยภายนอก หมายถง ปจจยทางสงแวดลอมภายนอก ไดแก - แสงสวาง มผลตออตราการคายนา โดยแสงสวางมากจะทาใหปากใบ

เปดกวางมากขน


- อณหภม การเพมข นของอณหภมมผลทาใหแรงดนไอในชวงวางระหวางเซลลสงกวาอากาศรอบๆ ผวใบ ทาใหพชมอตราการคายนาเพมมากขน

- ความชนของอากาศ ปกตจะถอวาบรรยากาศภายในใบพชจะอมตวหรอเกอบจะอ มตวดวยไอนา ดงน น อตราการแพรของไอนาจากภายในใบออกสภายนอกจงขนอยกบความชนของอากาศภายนอก ถาอากาศภายนอกมความชนสง อตราการคายนากจะตา ในทางตรงกนขาม ถาอากาศภายนอกมความชนตา การคายนากจะเกดมากขน

- ลม ลมชวยพดพาไอนาทระเหยออกจากใบ และทอยรอบๆ ใบ ใหพนจากผวใบ เพอทาใหการแพรของไอนาออกจากใบมากขน

- ความกดดนของบรรยากาศ ในททมความกดดนของบรรยากาศตาอากาศจะเบาบางลง และมความหนาแนนนอยทาใหไอนาในใบแพรออกมาไดงายกวาในสภาวะทอากาศมความกดดนของบรรยากาศสง

ปจจยภายใน หมายถง ปจจยอนเนองมาจากองคประกอบตางๆ ของพช ได

- พนทใบ พนทใบยงมาก การสญเสยนากยงมาก - การจดเรยงตวของใบ ถาพชหนทศทางอยในมมทตรงกนขามกบแสง

อาทตย เปนมมแคบจะเกดการคายนานอยกวาใบทอยเปนมมกวาง - ขนาดและรปรางของใบ พชทมขนาดใหญและกวางจะมการคายนา

มากกวาใบเลกแคบ - โครงสรางภายในใบ พชในทแหงแลงจะมการปรบตวใหมปากใบลก ม

ชนผวใบ (cuticle) หนา ทาใหการคายนาเกดขนนอยกวาพชในทชมชน หรอพชนา - อตราสวนของรากตอลาตน ถาพชมอตราสวนของรากตอลาตนมาก

การคายนากเกดขนไดมาก เพราะอตราการดดซมของรากจะมมาก 3.2 ความสมพนธระหวาง ดน-นา-พช

คณสมบตทสาคญของดนทเกยวของกบความสมพนธระหวางดน นาและพชทสาคญ คอ

3.2.1 สวนประกอบและสถานะของดน ดนทางการเกษตรทเหมาะกบการปลกพชนนจะตองหมายถงดนทมสวน

ประกอบ 4 อยางคอ อนทรยวตถ อนนทรยวตถ นาและอากาศ ซงอยในรปของ 3 สถานะคออนทรยวตถและอนนทรยวตถรวมกนเปนสวนของของแขง ทเหลอจะเปนชองวาง


โดยชองวางเหลานเปนทอยของของเหลว ซงเปนสถานะของนาหรอสารละลายทอยในดนและกาซ คอสวนทเปนอากาศทอย ในชองวางระหวางเมดดนทไมไดเปนของเหลว ดงภาพท 3.1 ภาพท 3.1 สวนประกอบของดนท เหมาะสมแกการปลกพชโดยปรมาตรและสถานะ

สาหรบชองวางในดนสามารถแบงออกไดเปน 2 พวกคอ ชองวางขนาดใหญ

และชองวางขนาดเลก ชองวางขนาดเลกจะเปนทอยของนาทพชจะสามารถนาไปใชได สวนชองวางขนาดใหญ นาในดนสามารถไหลผานไดสะดวกจงมกเปนทอยของอากาศในดน

3.2.2 เนอดน ลกษณะของเนอดนทระดบชนตางๆ ในบรเวณเขตรากพชเปนสงสาคญท

จะตองทราบเพราะวาลกษณะของเนอดนมอทธพลอยางมากตอปรมาณนาทดนสามารถ อมเอาไวไดสาหรบใหพชนาไปใชและยงมอทธพลตอการไหลซมของนาลงไปในดนอกดวยเนอดนเปนสมบตของดนทบอกถงความหยาบหรอความละเอยดของดนปกตแลวดนจะประกอบดวยสวนผสมของอนภาคหลก 3 ชนด ไดแก อนภาคทราย (sand) ตะกอนทรายหรออนภาคทรายแปง (silt) และอนภาคดนเหนยว (clay) สาหรบดนทมอนภาคของทรายเปนสวนประกอบหลก เรยกวา ดนเนอหยาบ และดนทมอนภาคดนเหนยวเปนสวนประกอบหลก เรยกวาดนเนอละเอยด โดยดนเนอละเอยดจะมความสามารถในการอมนาไดดกวาดนทรายซงมสมบตใหนาซมผานไดงาย มการระบายนาดแตอมนาไวไดนอย (กองบรรกษทดน, 2525)


3.2.3 โครงสรางของดน โครงสรางของดนเปนสมบตของดนทเกยวของกบการเรยงตวและการเกาะ

กนระหวางเมดดนเปนกอนดน ปกตแลวโครงสรางของดนกาหนดจากรปราง ขนาด ความคงทนตอการแตกแยกของเมดดน เพราะโครงสรางของดนจะมผลตอการเคลอนทของนาและอากาศในดน อตราการซมของนาลงในดน ตลอดจนการแผกระจายของรากพช ดงนนจงควรมการปรบปรงโครงสรางของดนในเขตรากพชอยเสมอเพอชวยปรบสภาพแวดลอมของดนใหพชเจรญเตบโตไดดขน

3.2.4 อตราการซมของนาผานผวดน อตราการซมของนาผานผวดนขนอยกบองคประกอบหลายอยางเชน โครง

สรางของดนเนอดน ความลกของนาบนผวดน สภาพของผวดน ความชนในดนกอนการใหนา เปนตน คาของอตราการซมของนาผานผวดนจะมคามากเมอเรมตนใหนาเนองจากผวดนยงแหงอยจงดดซบนาเอาไวไดอยางรวดเรว แตขณะทมการใหนาตอไปดนจะเรมมการอมตวดวยนาและคาอตรานจะคอยๆ เรมลดลง จนถงระดบหนงทคานจะมคาเกอบคงท ตลอดไปจนกวาจะหยดการใหนา ในการใหนาแกพชนน โดยเฉพาะอยางยงการใหนาแบบพนฝอย ฉดฝอยหรอแบบไมโครสปรงเกลอรนน ไมควรใหนาในอตราทมากกวาอตราการซมของนาผานผวดน เพราะจะทาใหเกดการสญเสยของนาและการชะลางพงทลายของดนได

3.2.5 ชนดของนาและความชนในดน การเรยงตวของเมดดนทาใหเกดชองวางทมขนาดและรปรางตางๆ ขนเมอ

ฝนตกหรอใหนาแกพช นาจะแทรกตวเขาไปอยตามชองวางเหลาน และเกาะตดกบเมดดนดวยแรงยดเหนยวระหวางโมเลกลของดนและนา (adhesive force) และแรงยดเหนยวระหวางโมเลกลกบโมเลกลของนาดวยกนเอง (cohesive force) ซงรวมเรยกวาแรงดดซบ (capillary force) ถาหากนาเขาไปแทนทอากาศจนเตมทกชองวาง เราสามารถกลาวได วาดนนนอมตวดวยนา (saturated) และนาทอยเตมในชองวางนนทงหมดจะเปนปรมาณสงสดทดนจะเกบกกเอาไวไดถาไมมแรงจากภายนอกมากระทา แตเนองจากวาสสารทกชนดทอยบนพนผวโลกจะถกแรงดงดดของโลกกระทาอยตลอดเวลารวมถงนาทขงอยใน ชองวางระหวางเมดดนดวยในชองวางทมขนาดใหญ แรงดงดดระหวางนากบชองวาง ระหวางเมดดนจะนอยกวาชองวางขนาดเลก ดงนนเมอแรงดงดดดงกลาวมคานอยกวาแรงดงดดของโลก นาในดนกจะมการไหลออกนอกชองวางและไหลลงไปยงทตากวา ซงเรยกวา นาอสระ (gravitation water หรอfree water) เมอฝนหยดตกหรอหยดการให นาแกพช นาทอยในชองวางขนาดใหญจะถกระบายออกโดยใชเวลา 2-3 วน ในดนทมการระบายนาไดดนาอสระจะถกระบายออกไปหมดกอนทจะเปนอนตรายตอพชและจะม


อากาศเขามาแทนท สวนนาทมในชองวางขนาดเลกซงไมถกระบายออกดวยแรงดงดดของโลก อาจจะมการระบายออกดวยแรงดดซบ (capillary water) ซงจะมการเคลอนทชามากซงชากวานาอสระ และจะมทศทางไปทางใดกไดโดยจะเคลอนทไปสจดทมแรงดดซบมากทสดเสมอและเปนนาทรากพชสามารถดดไปใชได การสญเสยนาโดยการระเหยจากผวดนและจากทพชดดเอาไปใชจะทาใหปรมาณความชนในดนลดลงจนกระทงถงจดๆ หนงทน าในดนไม มการเคลอนทอก ท งน เพราะว าแรงทน าหรอความชนจบยดแน น (adhesive force) เปนแผนบางๆ รอบเมดดนมมากจนพชไมสามารถดดไปใชได พชกจะเหยวเฉาและถาหากไมมการใหนาแกพชในตอนนแลวพชกจะตาย ซงนาทยดตดแนนกบเมดดนและไมสามารถทจะทาใหเคลอนทได ด วยแรงดงดดของโลกหรอแรงดดซบ ซงเรยกวา นาเยอ (hygroscopic water)

ภาพท 3.2 การแบงระดบชนของนาและความชนในดน ดงทไดกลาวมาแลวนจงสามารถจาแนกความชนในดนออกไดเปน 3 ชนด คอ

3.2.5.1 ความชนชลประทาน (field capacity; FC) หลงจากท free Water ได ถกระบายออกจากชองวางขนาดใหญ

หมดแลวความชนในดนจะมการเปลยนแปลงนอยมาก จะคงเหลออยแต capillary water


หรอปรมาณนาทดนสามารถดดซบไว ได เตมท ซ ง เรยกว า ความชนชลประทาน (field capacity) หรอนาทดนสามารถดดซบไวไดทระดบแรงดน 1/3 บรรยากาศ (บาร) หรออกนยหนงในชองวางของดนทดดซบนาไวนจะมแรงดงดดประมาณ 1/3 บาร ดานการปฏบตในแปลงศกษาทดลองหรอในภาคสนาม คาความชนชลประทานน ไมสามารถหาหรอคานวณออกเปนคาทแนนอนได ทงน เนองจากวายงมการเคลอนทของ capillary water อยตลอดเวลาดงนนจงถอวาปรมาณความชนในดนทมการระบายนาไดดหลงจากทมฝนตกหนกหรอหยดใหนาแลว 2–3 วน จะเปนความชนทระดบความชนชลประทานหรอความจความชนภาคสนาม ตารางท 3.1 คาความชนชลประทานและความชนทจดเหยวเฉาถาวรของดนชนดตางๆ

เนอดน

ความชนชลประทาน (Field Capacity; FC)

%โดยนาหนกของดนแหง

ความชนทจดเหยวเฉาถาวร (Permanent Wilting Point;

PWP) %โดยนาหนกของดนแหง

ดนทราย 6-12 2-6 ดนรวนปนทราย 10-18 4-8 ดนรวน 18-26 8-12 ดนรวนปนดนเหนยว 23-31 11-15 ดนเหนยวปนทรายแปง 27-35 13-17 ดนเหนยว 31-39 15-19 ทมา: อภชาต และคณะ (2524)

3.2.5.2. ความชนทจดเหยวเฉาถาวร (permanent wilting point; PWP) ความชนในดนทพชไมสามารถดดมาใชไดเพยงพอสาหรบการคาย

นาและหลงจากนนพชจะเรมมการเหยวเฉาอยางถาวรซงถงแมวาจะมการใหนาแกพชอกสกเทาใด พชกไมสามารถกลบฟนขนมาเจรญเตบโตตอไปไดอก จงเรยกปรมาณความชนทระดบนวาความชนทจดเหยวเฉาถาวร หรออกนยหนงคอปรมาณนาทดดซบไวดวยแรงดงดด 15 บรรยากาศ (บาร)

3.2.5.3 ความชนทพชสามารถนาไปใชได (available moisture; AM) นาในรปของความชนในดนทพชนาไปใชในการเจรญเตบโตคอ

capillary water ทอยระหวาง field capacity และ permanent wilting point ดงนน


ผลตางระหวางคาความชนในดนทงสองนกคอความชนทพชสามารถนาไปใชได (available moisture) ซงความชนในดนชวงจากความชนชลประทานถงความชนทจดเหยวเฉาถาวร ทวาเปนชวงความชนทพชสามารถนาไปใชไดนนหมายความวา ถาดนในเขตรากยงมความชนอยเหนอระดบความชนทจดเหยวเฉาถาวรแลว พชสวนใหญจะยงไมมการเหยวเฉาในขณะทความชนลดลง แตพชบางชนดทตองการนามากหรอมความไวตอการขาดนาสงกจะเรมมอาการดงกลาวใหเหน

ตารางท 3.2 ความสามารถในการเกบนาทเปนประโยชนตอพชของดนตางๆ

เนอดน ความสามารถเกบนาทพชสามารถ

นาไปใชประโยชนได (ความลกของนาเปน มม./ความลกของดน 1 ซม.)

ดนทราย 0.5 - 1.00 เฉลย 0.7 ดนรวนปนทราย 1.0 - 1.50 เฉลย 1.2 ดนรวน 1.20 - 1.90 เฉลย 1.5 ดนรวนปนดนเหนยว 1.50 – 2.10 เฉลย 1.8 ดนเหนยว 1.30 – 2.50 เฉลย 1.9

ทมา: กรมชลประทาน (2554)

อยางไรกตามในทางปฏบตแลวจะไมยอมใหคาความชนในดนลดลงเขาใกลจด PWP เปนอนขาดทงน เพราะวา เมอความชนในดนลดลงพชจะใชแรงดดนาในดนเพมมากขน ถาหากอตราทรากพชดดนาไดนอยเกนไป การเจรญเตบโตของพชจะหยดชะงก ผลผลตลดลง ซงวธการทถกตองควรเรมใหนาแกพชเมอความชนในดนลดลง 25-50 เปอรเซนต ของความชนทพชสามารถนาไปใชได ทงนขนอยกบชนดและอายของพชเปนสาคญ ดวย 3.3 การกาหนดการใหนาแกพช

ในการกาหนดการใหนาแกพชเพอใหพชเจรญเตบโตและใหผลตอบแทนสงนนจะคานงถงวา เมอไรจงจะควรใหนาแกพชและใหเปนปรมาณเทาใด ซงในทางปฏบตจะตองคานงถงปจจยทกาหนด 3 ประการคอพชดนและนา ดงนคอ

1) ปรมาณนาทพชตองการทชวงเวลาตางๆ ตลอดอายพช 2) ความสามารถในการอมนาของดนในเขตราก 3) ปรมาณของนาทจะหามาทาการชลประทานได


ปรมาณนาทพชตองการทชวงเวลาตางๆ ตลอดอายของพชและความสามารถอมนาของดนในเขตราก เปนขอมลสาคญเบองตนซงจะตองนามาใชหาความถในการใหนาและปรมาณนาทจะตองใหแตละครง อยางไรกตามในบางครงไมสามารถใหนาแกพชไดเตมจานวนตามทพชตองการเสมอไปเนองจากวานาทมอยนนมจานวนจากด หรอในขณะทพชกาลงตองการนานน ยงไมถงกาหนดสงนาจากโครงการชลประทาน ดงนนจงตองทราบดวยวาจะมนาทสามารถใหแกพชไดอยางแนนอนเทาไรและมกาหนดการสงนามาอยางไร เพอจะไดจดเวลาทยอมใหพชขาดนาอยในชวงทจะกระทบกระเทอนตอผลผลตนอยทสด หรอถามนาอยางเพยงพอแตไมตรงกบทพชตองการจะไดจดเตรยมเกบกกนาไวใชในชวงทมไดมการสงนาดวย (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

การกาหนดการใหนาแกพชเปนเรองทมความสาคญเปนอยางยงในการชลประทานระดบไรนาซงจะเกยวพนและมผลกระทบโดยตรงตอการปลกพชใหเจรญเตบโตไดดและใหผลผลตสงตลอดจนเพอใหไดประโยชนจากนาชลประทานอยางเตมทการทจะกาหนดการใหนาใหถกตองเหมาะสมจาเปนทจะตองมความรพนฐานเกยวกบความสมพนธระหวางดน-นา-พชเปนอยางดเรองดนจาเปนทจะตองรคณสมบตของดนในแปลงเพาะปลกเกยวกบขดความสามารถในการอมนาไวไดของดนความชนในดนทจะยอมใหพชดดเอาไปใชไดลกษณะการดดซมนาของดนและความสามารถในการระบายนาของดนเรองนาจาเปนจะตองรถงปรมาณและคณภาพนาชลประทานตลอดจนรอบเวรในการสงนาชลประทานและเรองพชจาเปนทจะตองรคณสมบตบางประการของพชเชนการใชนาของพชความสามารถในการทนแลงและระยะวกฤตของพชความสาเรจหรอลมเหลวของการใหนาแกพชหรอการชลประทานระดบไรนาขนอยกบผททาหนาทในการกาหนดการใหนาแกพชวาจะมความรความเขาใจตลอดจนมขอมลเกยวกบดนนาและพชมากนอยแคไหนพงจาไวเสมอวาการกาหนดการใหนาทไมเหมาะสมนอกจากจะกอใหเกดการสญเสยนาโดยเปลาประโยชนแลวยงกอใหเกดผลเสยหายแกพชและผลผลตตลอดจนอาจกอใหเกดปญหาเรองการระบายนาตามมาอกดวยเมอไรจงควรทาการใหนาและตองใหเปนปรมาณเทาใดถอวาเปนหวใจสาคญของการกาหนดการใหนาแกพชหรอการชลประทานในระดบไรนาการใหนาแกพชคอการใหนาเพอควบคมความชนในดนในเขตรากพชใหอยในชวงระหวางจดเหยวเฉาถาวร (PWP) กบความชนชลประทาน (FC) หรอพดงายๆ วาอยในชวงความชนทพชดดเอาไปใชไดการใหนาแกพชจะเรมทาเมอความชนในดนลดลงใกลจดเหยวเฉาถาวรสวนจะใหลดลงใกลมากนอยแคไหนขนอยกบความสามารถในการอมนาของดนความสามารถในการทนแลงของพชและสภาพภมอากาศเชนความแหงแลงหรอความชมชนซงเปนองคประกอบสาคญทมอทธพลตอการใชนาของพชโดยทวๆ ไปอาจจะยอมใหความชนในดนลดลง 50-75 เปอรเซนตของความชนทพชดดเอาไปใชไดแตถาจะใหดกวาน วธการท


ถกตองควรเรมใหนาแกพชเมอความชนในดนลดลง 25-50 เปอรเซนตของความชนทพชสามารถนาไปใชไดซงความชนในดนทยอมใหลดลงกอนทาการใหนาครงตอไปเรยกวาความชนทยอมใหพชดดไปใชได (allowable soil moisture deficiency) หรอเรยกสนๆวา allowable depletion สวนความชนทเหลอในดนหลงจากทพชดดเอาความชนทยอมใหพชดดไปใชไดไปหมดแลวคอความชนทจดวกฤต (critical moisture level หรอ critical point) (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543) ภาพท 3.3 ความสมพนธระหวางความชนในดนกบการกาหนดการใหนาแกพช

จากรปพอจะสรปไดวาเพอเปนการปองกนผลกระทบตอการใหผลผลตนนการใหนาแกพชจะตองเรมทาอยางชาทสดเมอความชนในดนลดลงถงจดวกฤตและปรมาณนาทใหจะตองมากพอทจะเพมความชนในดนใหถงความชนชลประทานซงถาหากทาการใหนาไมทนจนทาใหความชนในดนลดตาลงกวาความชนทจดวกฤตจะมผลกระทบกระเทอนตอผลผลตของพชทาใหเกดการเหยวเฉาผลผลตและคณภาพลดลง (ธระพล, 2549)

พชทกาลงเจรญเตบโตยอมมการใชนาอยตลอดเวลา อตราการใชนาจะขนอยกบชนดและอายของพช อณหภม และสภาพของภมอากาศอนๆ การใหนาแกพชในแตละครง ปรมาณทใหควรเพยงพอกบความตองการนาของพชไปจนกวาจะถงกาหนดการใหนาในคราวตอไป พชเกอบทกชนดจะใหผลผลตลดลงหรอคณภาพเลวลง ถามการขาดนาทชวงเวลาใดเวลาหนง ชวงเวลาทเมอมการขาดนา แลวจะกอใหเกดความเสยหายแกผลผลตมากทสดเรยกวาชวงวกฤต (critical period) ดงนนในชวงเวลาดงกลาวจะตองคอยรกษาดนใหมความชมชนอยเสมอ ชวงเวลาวกฤตของพชปลกบางชนดแสดงไวในตารางท 3.3


คงเปนการยากทจะรกษาความชนของดนใหอยทระดบใดระดบหนงตลอดฤดกาลเพาะปลกได นอกจากนนพชแตละชนดยงตองการดนทมความชนแตกตางกน พชบางชนดตองการดนทมความชนสงตลอดเวลาจงจะใหผลผลตคณภาพดในขณะทพชหลายชนดตองการความชนแตละระยะการเจรญเตบโตแตกตางกน จากการศกษาปรมาณความตองการนาของพชเศรษฐกจบางชนดสามารถนามาใชพจารณาได ดงแสดงในตารางท 3.4 (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

ตารางท 3.3 ชวงวกฤตในการขาดนาของพชปลกบางชนด

ชนดพช ชวงวกฤต กะหลาปล เรมออกดอกจนเกบเกยว กะหลาดอก ตลอดฤดกาลปลก ขาวโพด ผลดอกจนถงตดฝก ถว ผลดอกจนถงออกฝก ธญพช ตงทองออกรวง ฝาย ผลดอกจนถงสมอแก มะเขอเทศ ผลดอกออกผล ไมผลประเภทสม ผลดอกออกผล ยาสบ สงประมาณ 50 ซม. ถงผลดอก ออย ชวงเจรญเตบโตเตมท

ทมา: วบลย (2526)

ตารางท 3.4 ปรมาณความตองการนาของพชไร พชสวน พชผก

ชนดพช อายจากวนปลกถงวนเกบเกยว ปรมาณนาทใช (ลกบาศกเมตร/ไร)

ขาวโพดเลยงสตว 100-115 วน 400-700 ขาวฟาง 90-120 วน 400-600 งาขาว 90 วน 550-700 งาดา 90 วน 400-600 ถวเขยว 60-90 วน 300-400 ถวดา 100-120 วน 350 ถวทอง 100-120 วน 300


ตารางท 3.4 ปรมาณความตองการนาของพชไร พชสวน พชผก (ตอ)


ถวลสง 100-110 วน 400-600 ถวเหลอง 95-110 วน 400-450 ปอกระเจา 120-150 วน 1,140 ปอแกว 120-150 วน 550-700 ฝาย 150-160 วน 500-800 ละหง 8-12 เดอน 90-1,200 สบปะรด 12-18 เดอน 1,400 ออย 11-16 เดอน 1,200-2,000 มนสาปะหลง 10-14 เดอน กะหลาดอก 100-120 วน 450 กะหลาปล 100-110 วน 450-600 คะนา 45-55 วน 350 ถวขาว 60-90 วน 400 ถวแขก 55-60 วน 300 ถวฝกยาว 50-75 วน 400 ถวพม 90-120 วน 400 ถวลนเตา 60-90 วน 300 บวบตางๆ 40-60 วน 300-500 ผกกาดขาว 45-80 วน 450 ผกกาดเขยว 55-75 วน 350 ผกกาดหอม 55-70 วน 350 ผกกาดหว 42-65 วน 500 ผกช 45-50 วน 350 ผกบงจน 30-35 วน 200 พรกตางๆ 70-90 วน 500-850 ฟกเขยว 90-120 วน 350 ฟกทอง 120-180 วน 333 มะเขอเทศตางๆ 60-90 วน 400-600


ตารางท 3.4 ปรมาณความตองการนาของพชไร พชสวน พชผก (ตอ)


มะเขอเทศ 60-75 วน 500-650 ยาสบ 90-120 วน 400-600 แตงกวา 30-40 วน 350 แตงราน 80-120 วน 400 กระเทยม 75-150 วน 535 ขาวโพดหวาน 70-85 วน 500 มนแกว 210-240 วน 1,350 มนเทศ 90-120 วน 500-700 มนฝรง 100-129 วน 500-650 หอมแบง 40-50 วน 650 แตงโม 75-120 วน 470 หวหวใหญ 80-120 วน 580-800

ทมา: ดเรก และคณะ (2545) 3.4 แหลงนาทพชไดรบ

โดยทวไปนาทพชดดเขาไปใชในการเจรญเตบโตจะไดมาจาก 4 แหลงดวยกน ไดแก

1) ความชนทยงมอยในดนตามชองวางระหวางเมดดน ความชนดงกลาวถามปรมาณมากพอพชกสามารถนาไปใชได บางพนทอาจจะไดรบเพมเตมจากฝนทตกนอกฤดกาลเพาะปลกดวย อยางไรกตามนาจากแหลงนมใหพชเอาไปใชไมมากนก โดยเฉพาะพชทมรากตน เพราะดนชนบนจะมการสญเสยนาโดยการระเหยจากผวดนไปไดมากกวาดนชนลาง

2) นาใตดน ถาหากนาใตดนอยในระดบทจะซมขนมาถงเขตรากได รากพชกสามารถใชนาสวนนได แตนาตองมคณภาพด ไมมการสะสมของเกลอในเขตรากขนจนทาใหกระทบกระเทอนตอการเจรญเตบโตของพช

3) ฝนทตกในฤดกาลเพาะปลก ซงพชอาจนาไปใชไดเพยงบางสวนเทานน โดยจะถกกาหนดจากปจจยหลายอยางดวยกน เชน อตราและปรมาณของฝน อตราการซมของนาลงไปในดน ความสามารถเกบกกนาของดน และความชนเดมของดนกอนฝนตก เปนตน


ถาอตราทฝนตกสงกวาอตราทนาฝนจะซมลงไปในดน สวนทเกนกจะกลายเปนนาไหลบาบนผวดน (runoff) ไหลลงสแมนาลาคลอง หรอถาปรมาณทซมลงไปในดนมากกวาทดนจะเกบไวไดกจะมการซมเลยเขตรากพชออกไปอก ดงนนปรมาณนาฝนทพชจะนาไปใชไดอยางแทจรงจงจากดอยเฉพาะสวนทเกบกกอยในเขตรากหรอในแปลงปลกทพชสามารถนาไปใชไดเทานน

4) นาชลประทานทจะตองจดหามาใหแกพชปลกเพมเตมจากขอ 1 ถง 3 เนองจากวาความชนทเหลออยในดนและทซมขนมาจากใตดนมปรมาณไมมาก ดงนนนาชลประทานทจดหามาเพมเตมใหกบพชคอปรมาณนาทพชตองการสาหรบการระเหยและคายนารวมกบนาทจะนาไปใชเพอเหตผลอน เชน ควบคมความเขมขนของเกลอในเขตราก (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543) 3.5 วธการใหนาแกพชปลก

การใหนาแกพชหรอการชลประทานอาจทาไดหลายวธการเลอกใชวธใดวธหนงนนยอมขนอยกบลกษณะภมประเทศคณสมบตของดนการเตรยมพนทเพาะปลกวธการเพาะปลกเงนคาลงทนคาบารงรกษาตลอดจนนาทจะตองจดหามาใหแกพชวธการใหนาแกพชสามารถแบงออกเปนวธการใหญๆ ได 4 แบบคอ 1. การชลประทานแบบผวดน (surface irrigation) 2. การชลประทานแบบใตผวดน(subsurface irrigation) 3. การชลประทานแบบฝนเทยม (sprinkler irrigation) และ 4. การชลประทานแบบนาหยด (drip or trickle irrigation)

3.5.1 การชลประทานแบบผวดน (surface irrigation) การชลประทานหรอการใหนาทางผวดนเปนวธเปนวธการใหนาแกพชโดย

ปลอยใหนาขงหรอไหลไปบนผวดนแลวซมลงไปในดนตรงจดทนานนขงหรอไหลผานโดยถอวาผวดนเปนทางนาซงอาจมรปรางขนาดและลกษณะแตกตางกนออกไปคอมขนาดตงแตเปนรองนาเลกๆ (corrugation) หรอเปนรองนาคขนาดใหญขนมา (furrow) หรอเปนรองนาหรอแปลงขนาดใหญมการควบคมบงคบนาใหทวมพนทเปนแปลงๆไปคอ (controlled flooding) สวนอกวธหนงเปนการใหนาโดยธรรมชาตไมมอาคารบงคบควบคมนาพนทกไมมการปรบนาจะไหลไปในลกษณะทเรยกวานาบาหรอนาทวมเราเรยกวา wild flooding ถอเปน un-controlled ชนดหนงมกจะไมนบวาเปนการชลประทานเพราะไมถกตองตามหลกวชาการ


3.5.1.1 การใหนาทวมเปนผน (flooding) เปนวธการใหนาแกพชทางผวดนวธหนงในทนจะกลาวเฉพาะชนด

ทเปนcontrolled flooding คอมการควบคมบงคบนาโดยในพนททจะทาการใหนาในแตละแปลงจะตองมคนนากนนาโดยรอบเพอควบคมนาไมใหไหลออกนอกเขตพนทวธการใหนาขนอยกบแหลงนาคอถานาทจะสงเปนนาจากคลองชลประทานกจะตองมคสงนาแยกจากคลองสายใหญเขาไปในพนทสงนาเขาแปลงเพาะปลกอาจจะเปนประตนาทอกาลกนาแบบใดกไดโดยปกตมกจะไมสงนาจากคลองสายใหญหรอคลองชลประทานเขาแปลงนามาโดยตรงสวนถานาทไดเปนนาจากแหลงนาทตองสบสงตามทอปญหากนอยโดยการตอทอแยกหรอใชทอทมประตนาแบบเลอน

3.5.1.2 การใหนาแบบทวมเปนผนยาว (graded border) การใหนาแบบทวมเปนผนยาวคอการปลอยใหนาเขาทวมในพนท

เพาะปลกเปนผนยาวโดยมคนดนขนาดเลกๆ สองคนซงมแนวตรงและขนานกนคอยควบคมใหนาทวมอยในพนททตองการพนทระหวางคนดนมความลาดเทไปตามทศทางการไหลของนาในแปลงเพาะปลกการใหนากทาไดโดยการเปดใหไหลเขาทางหวแปลงและตองไมลนออกจากแปลงดวยบรเวณใดสงกตองปรบใหราบเพอใหนาไหลเขาไปอยางทวถงเตมความกวางของแปลงเพาะปลกปรมาณนาทปลอยเขาไปควรจะเทากบปรมาณของแปลงนนๆ ถาหากดนทมอตราการดดซมของนาชาควรใหนาในปรมาณมากกวาปรมาณทตองการเพราะดนจะดดซบนาไดไมทนขณะทนาไหลผาน การชลประทานแบบนเหมาะกบพชทปลกโดยการหวานดวยเมลดยกเวนขาวซงตองการนาขงอยในแปลงตลอดเวลา อยางไรกตามพชยนตนหรอสวนผลไมกอาจใหนาวธนไดเหมอนกนและสามารถใชไดกบดนเกอบทกชนดแตไมเหมาะกบดนทราย ความลาดเทตามยาวของแปลงไมควรจะชนเกน 0.5 เปอรเซนต (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

3.5.1.3 การใหนาทวมผวดนพนทราบและลอมรอบดวยคนกนนา (level border or basin) เปนการใหนาแบบนาขาวในลกษณะพนทราบปลอยใหนาทวมขง

จนกระทงถกดดซมเขาไปในดนการใหนาจะใชปรมาณมากเพอใหนาแผกระจายออกไปทวทงแปลงไดในระยะอนสนการใหนาแบบ basin จะมลกษณะแบบสเหลยมจตรสโดยความกวางและความยาวของแปลงมกจะเทากนแตการใหนาแบบ level border นนจะมลกษณะคลายสเหลยมผนผาคอจะมความยาวมากกวาความกวางเพอใหการแผกระจายของนาเปนไปอยางสมาเสมอทวทงแปลงอตราการใหนาจะตองใหในปรมาณ 2 เทาของอตราการดดซมของดนเพอใหนาทวมพนทอยางรวดเรวทสดเทาทจะเปนไดถาหากพนทภายในแปลงราบ การเปดนาเขาแปลงราบจะเปดเขาทางหวแปลงดานใดดานหนงหรอเปด


พรอมกนหลายดานกได การชลประทานแบบนสามารถใชไดกบพชเกอบทกชนดแตถาเปนพชทไมชอบนากควรยกคนเลกๆเปนรองนาเพอนานาไปยงจดตางๆ ภายในแปลงโดยไมใหเกดอนตรายกบพชทปลก

3.5.1.4 การใหนาทวมขนบนไดตามแนวเสนขอบเนน (contour level or contour check)

การใหนาแบบนจะมลกษณะคลายแบบ level border แตจะดดแปลงใหเขากบสภาพพนททมความลาดเทโดยการเปลยนแนวคนดนใหมาอยในแนวเสนขอบเนนลกษณะคลายขนบนไดลดหลนกนลงไปเปนขนๆการปลอยนาจะปลอยนาจากหวแปลงทางดานใดดานหนงหรอสองขางของพนทรบนาแลวปลอยใหไหลซมลงไปในดนจนไดความลกทตองการแลวระบายลงไปในแปลงขนตอไปตามตองการการใหนาแบบนเหมาะสาหรบพชตระกลขาวทตองการนาขงตลอดเวลาพนททใชควรเปนดนทมเนอดนขนาดปานกลางถงดนทมเนอละเอยด

3.5.1.5 การใหนาทวมจากรองคตามแนวเสนขอบเนน (contour ditch) เปนการใหนาลกษณะคลายกบนาขนบนไดแตจะตางกนทมการขด

รองคเลกๆตามแนวเสนขอบเนนแลวปลอยนาเขาไปใหนาลนจากรองคกระจายไปทวทงแปลงหรอบางครงอาจสรางคนดนหรอฝายชวคราวเพออดนาจากคสงนาใหสงขนไหลลนออกไปทวมพนทแปลงนนๆเมอไหลเตมทวทงแปลงแลวปลอยใหไหลลงแปลงถดไปเชนนเรอยๆตลอดพนทเพาะปลกการชลประทานแบบนเหมาะสาหรบพชทปลกตนตดกนทกชนดเชนหญาอาหารสตวถวและพชหวานเมลดกใชวธนได หรอพชทปลกแลวไมตองมการไถพรวนดนหรอยกรองอกยกเวนขาวซงตองการนาเขาตลอดเวลาหญาเลยงสตวถวและพชทหวานดวยเมลดกใชวธนไดการใหนาแบบนพนทควรมความลาดเทระหวาง 0.5–1.5 เปอรเซนต (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

3.5.1.6 การใหนาแบบรองคระหวางแถว (graded furrow) การใหนาแบบนจะใชเครองมอหรออปกรณยกรองตามระยะหาง

ระหวางแถวของพชการใหนาจะอดนาเขาตามรองหวแปลงหรอใชวธกาลกนา (siphon) หรอใชทอทมชองเปดดานขางซงเรยกวา gated pipe ปลอยใหนาไหลเขาไปในรองนาจะซมเขาไปในดนไดทงแนวดงและแนวราบรองคนจะมแนวตรงขนาดและรปรางจะขนอยกบชนดของพชและดน การชลประทานแบบนสามารถใชไดกบพชทปลกเปนแถวไดทกชนดรวมทงพชสวนดวยและสามารถใชไดดกบดนทกประเภทยกเวนดนทรายเพราะการสญเสยนาเนองจากไหลซมเลยเขตรากพชมากเกนไปความลาดเทของพนทประมาณ 1 เปอรเซนต


3.5.1.7 การใหนาแบบรองคราบ (level furrow) การใหนาแบบนจะมลกษณะคลายคลงกบการใหนาแบบ graded

furrow คอการปลอยใหนาไหลเขาไปในรองคแลวซมลงไปในดนทงแนวราบและแนวดงเขาสรากพชการใหนาแบบนรองคจะอยในแนวราบไมมความลาดเทดงนนการใหนาจะตองใหในจานวนมากนาจงจะไหลไปขงในรองคตลอดความยาวของรองคในอตรามากทสดเทาทรองคนนสามารถรบไดจนกระทงซมลงไปในดนเทาทตองการการชลประทานแบบนสามารถใชไดกบพชทปลกเปนแถวหรอพชทหวานเมลดกสามารถใหนาวธนไดโดยการยกรองและใหนากอนหวานเมลดและเหมาะสาหรบดนทมอตราการซมตาจนถงดนททมอตราการซมปานกลางพนทควรจะเรยบและมความลาดเทสมาเสมอ

3.5.1.8 การใหนาแบบรองคตามแนวเสนขอบเนน (contour furrow) การใหนาแบบนจะทารองคขนานไปตามแนวเสนขอบเนนความ

ลาดเทของรองคจะตองไมมากนกคอใหมเพยงเพอใหนาไหลไปยงปลายของรองไดเทานนคสงนาหรอทอสงนาจะอยในแนวตงฉากกบรองเพอจายนาในรองแตละรองระบบการชลประทานแบบนคอการปรบทดนเปนขนบนไดลดหลนเปนชนๆตามลาดบเพอปองกนการพงทลายของดนการใหนาแบบนสามารถใชไดกบพนททมความลาดเททวๆไปยกเวนพนททเปนดนทรายสามารถใชไดกบพชทปลกเปนแถวไดเกอบทกชนดและเหมาะกบพชยนตนมากทสด

3.5.1.9 การใหนาแบบรองคเลกๆ (corrugation) หรอการใหนาแบบรองลกฟกโดยการปลอยใหนาไหลไปในรองนา

เลกๆและตนการชลประทานแบบนตางจากการใหนาแบบรองคอนๆคอรองนานนเลกและตนระยะหางระหวางรองตองไมมากเกนทนาจะลนออกจากรองนาจะไหลซมมาพบกนเมอการใหนาสนสดลงการชลประทานแบบนเหมาะสาหรบพนททมความลาดเทสมาเสมอระหวาง 1-8 เปอรเซนตเหมาะกบพชทปลกเปนแถวหรอหวานดวยเมลดและไมมการไถพรวนตอไป (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

ขอดของการชลประทานแบบผวดน 1) สามารถใชไดกบดนและพชเกอบทกชนดการออกแบบระบบสงนาสามารถ

ดดแปลงใหเหมาะสมกบขนาดและวธการสงนาแตละประเภทได 2) มความคลองตวสงคอสามารถใหนาแกพชไดในระยะเวลาอนสนคอ 10 วนตอ

ครงหรอใหไดทกเวลาตามความตองการเชนถาหากอากาศรอนพชตองการนามากกสามารถใหเพมได

3) คาลงทนตากวาวธการใหนาแบบอนๆเนองจากการชลประทานแบบนจะปลอยใหไหลไปบนผวดนจากทสงลงสทตาตามแรงดงดดของโลก


4) ไมตองมอาคารหรอเครองมอตองบารงรกษา 5) เปนหลกประกนไดวาพชจะไมขาดแคนนาตลอดฤดกาลเพาะปลก 6) เมอมการออกแบบทดแลวจะมประสทธภาพสงเทากบการชลประทานแบบอนๆ ขอจากดของการชลประทานแบบผวดน 1) ตองปรบพนทใหเรยบและมความลาดเทสมาเสมอเพอทจะสงนาได 2) ไมเหมาะกบพนททไมราบเรยบเพราะจะเสยคาใชจายในการปรบพนทให

ราบเรยบ 3) อาจเกดการพงทลายของดนในกรณทมความลาดเทมากเกนไป 4) ตองมคนและคกนบงคบนาทาใหเสยพนทการเพาะปลกและกดขวางการทางาน

ของเครองจกรเครองมอตางๆ 5) ตองใชนาในปรมาณมากและอาจเกดปญหาเรองการระบายนาไดงาย 6) ตองมความรและความชานาญในวธการใหนาแบบทวมเปนผน

3.5.2 การชลประทานแบบใตผวดน (subsurface irrigation)

เปนการใหนาแกพชโดยการยกระดบนาใตดนใหสงขนมาอยในระดบทนาจะไหลซมมาสระดบเขตรากพชไดความลกของระดบนาใตดนในขณะททาการใหนาขนอยระหวาง 30-60 เซนตเมตร ขนอยกบลกษณะของดนและความลกของเขตรากพชทปลกการใหนาแบบใตดนนเหมาะสาหรบดนทมเนอดนสมาเสมอและมความสามารถใหนาซมผานไดดพอทจะใหนาไหลไดทงแนวราบและแนวดงพนทควรจะมระดบเรยบและมระดบเดยวกนพชทนยมการใหนาแบบนไดแกพวกพชไรหญาเลยงสตวไมดอกไมประดบและผกตางๆ แตไมเหมาะกบพชสวนหรอไมยนตนวธการยกระดบนาใตดนสามารถทาได 2 วธ คอ 1) การสงนาใหไหลไปตามคสงนาและ 2) การสงนาใหไหลไปตามทอทฝงไวใตดนการสงนาใหไหลไปตามคสงนาเปนการชลประทานแบบใตผวดนทนยมใชกนมากกวาการใหนาแบบในทอเพราะการใหนาแบบนจะมราคาถกกวาการใหนาแบบทอคสงนาจะขดขนตามแนวเสนขอบเนนเปนระยะๆ ระยะหางระหวางคจะไมหางกนเกนไปเพอใหนาสามารถไหลซมเขาไปในดนไดอยางทวถงและสามารถระบายออกไดเมอตองการคทใชควบคมระดบนาใตดนนจะเชอมตอกบคสงนาซงจะมอาคารชลประทานทาหนาทคอยควบคมนาในคใหอยในระดบทตองการสวนการสงนาใหไหลไปตามทอทฝงไวใตดนเปนการชลประทานทลงทนสงเพราะทอทฝงไวใตดนจะเปนทอใยหน (asbestos) หรอทอพวซทเจาะรพรนรอบๆ ทอทอนจะฝงลกประมาณ 60–100 เซนตเมตรจากผวดนขนอยกบพชทปลกโดยมความลาดเทเลกนอยวางเปนแนวขนานกนและขนานกบความลาดเทของพนทโดยสวนปากทอจะตอ


เขากบคสงนา ทาหนาทรบนาสงไปยงพนทสวนปลายลางจะตอเขาทอททาเปนทางระบายนาทเกนความตองการออกไป (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

ขอดของการใหนาทางใตผวดน 1) สามารถใชไดกบดนทมอตราการซมของนาเขาไปในดนสง แตมความสามารถ

เกบนาไวไดนอย ซงไมเหมาะกบการใหนาทางผวดน 2) สามารถควบคมนาใตดนใหอยในระดบทจะเปนประโยชนตอพชทอายตางๆ ได 3) มการสญเสยนาเนองจากการระเหยนอยมาก 4) การแพรกระจายของเมลดวชพชเนองจากถกนาพดพาไปนอย 5) ระบบการใหนาทางดนอาจใชเปนระบบระบายนาไดดวย

ขอเสยของการใหนาทางใตผวดน 1) ใชไดกบพนทเพยงบางสวนเทานนเนองจากวธนตองการใหมชนดนทนาซมผาน

ไดยากหรอมระดบนาใตดนอยในเขตรากและดนจะตองมความสามารถใหนาซมผานไดดพอสมควร

2) อาจกอใหเกดปญหาเรองการระบายนาไดหากพนททอยขางเคยงมไดใชการใหนาในวธเดยวกนน ดงนนพนททอยขางเคยงควรจะตองใหนาดวยวธนเหมอนกนดวย

3) อาจจะเกดปญหาเรองการสะสมของเกลอบนผวดนและในเขตรากขนไดถาหากนาชลประทานตองมคณภาพไมดพอ หรอมเกลอละลายอย นานเขาจะมการสะสมของเกลอได

4) พชทมรากลก เชน พชสวน และพชยนตนไมเหมาะทจะใหนาโดยวธน ดงนนจงสามารถใชไดกบพชเพยงบางชนด

3.5.3 การชลประทานแบบฉดฝอยหรอฝนเทยม (sprinkler irrigation) การชลประทานแบบนจะเปนการใหนาแกพชโดยการฉดนาขนไปในอากาศ

แลวตกลงมาเปนฝอยคลายเมดฝนแลวตกลงมาบนพนทแปลงเพาะปลกโดยสมาเสมอซงมอตราของนาทตกลงมานอยกวาอตราการซมของนาเขาไปในดนการชลประทานแบบนใชไดกบพชและดนเกอบทกชนดแตเนองจากการลงทนของระบบชลประทานแบบนจะสงมากการเลอกระบบชลประทานวธนจะใชตอเมอระบบการชลประทานแบบอนๆไมสามารถใชไดหรอใชไดแตใหประสทธภาพตา ดงนนจงอาจเลอกใชชลประทานแบบนเมอมสภาพพนทและดนดงน

1. ดนทเปนดนรวนปนทรายถงดนทรายการชลประทานแบบอนไมไดผลมประสทธภาพตา


2. ความลกของหนาดนตนลกษณะพนทไมเหมาะสมทจะทาการปรบพนทเพอการใชระบบการชลประทานแบบผวดน

3. พนททมความลาดชนมากและดนเกดการพงทลายไดงาย 4. พนทเปนคลนถาทาการชลประทานแบบผวดนจะตองปรบพนททาใหตอง

ลงทนสง 5. ปรมาณนาทใชในการชลประทานมนอยเกนไปทจะใชทาการชลประทาน

แบบผวดน (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543) ระบบการประทานแบบฉดฝอย ยงสามารถแบงออกไดเปน 3 แบบ ไดแก 1. แบบตดอยกบท (permanent systems) เปนแบบทอปกรณทกอยางตดอยท

เคลอนยายไมไดโดยปกตแลวทอตางๆมกจะฝงอยใตดนหรอมฉะนนกยกสงเหนอผวดนเลยคาลงทนจะสงกวาแบบอนๆแตประหยดคาแรงในการใหนาไดมาก

2. แบบเคลอนยายไดเพยงบางสวน (semi-portable systems) แบบนอปกรณบางอยางจะตดอยกบทและบางอยางสามารถเคลอนยายไปใชทอนโดยมากทอประธานและทอแขนงจะตดอยกบทสวนททอแยกซงมหวสปรงเกอรตดอยสามารถถอดออกเปนทอนๆและนาไปใชทอนได

3. แบบเคลอนยายไดทงหมด (portable system) แบบนอปกรณทกอยางตงแตเครองสบนาจนถงทอแยกซงมหวสปรงเกลอรตดอยเคลอนยายไดทงหมด

ขอดของการใหนาแบบฉดฝอย 1) ลดการเสยพนทจากการจดทาระบบชลประทาน เชน การขดครองนาลงได 2) มประสทธภาพในการใหนาสง 3) ใชนาเพอประโยชนทางการเกษตรหรออนๆ รวมกนได เชน ใชในบานใชเลยง

สตว 4) การใหนาแบบใหนอยๆ แตบอยครง เชน การใหนาแกพชรากตนหรอพชทเรม

งอกจะมประโยชนมาก 5) สามารถพวงการใหปยและสารเคมอนๆ รวมไปกบระบบการใหนาแบบนได

ขอเสยของการใหนาแบบฉดฝอย คอ - คาลงทนครงแรกสงมาก และอาจตองเสยคาใชจายในการดแลรกษาและ

ดาเนนการสง - การเคลอนยายทาไดแตไมสะดวก - มผลทาใหการแพรกระจายและแขงขนของวชพชเกดขนไดมาก - การสญเสยนาไปโดยการระเหยจะเกดขนไดมาก


3.5.4 การชลประทานแบบนาหยด (drip or trickle irrigation) เปนการใหนาแกพชทจดใดจดหนงหรอหลายๆ จดบนผวดนหรอในเขตราก

โดยอตราทใหนนไมมากพอทจะทาใหดนในเขตรากอมนาเปนบรเวณกวาง โดยปกตแลวผวดนจะเปยกแตเฉพาะตรงจดทใหนาเทานน การชลประทานแบบนจะใหประสทธภาพในการใหนาสงมาก เนองจากมการสญเสยโดยการระเหยนอย ดงนนผลผลตตอหนงหนวยปรมาตรของนาทใชจงมากกวาการชลประทานแบบอนๆ สามารถทจะนาไปใชกบการปลกพชแทบทกชนด ทงไมยนตน พชผก พชไร และไมดอกไมประดบ การชลประทานแบบนาหยดเปนระบบการใหนาแกพชทจาเปนตองมอปกรณพเศษหลายอยางเพอควบคมการใหนาแกพชใหมประสทธภาพสงเมอเทยบกบวธการใหนาแกพชแบบอนๆ ดงนนจงมความจาเปนในเบองตนทจะตองทาความเขาใจถงหนาทและความสาคญของอปกรณตางๆทจาเปนใชในระบบเพอจะไดนาไปใชงานใหสอดคลองกบสภาพทางภมประเทศและพชทปลกตลอดจนการลงทนและผลผลตทจะไดรบถาหากมการวางระบบไมถกตองนอกจากจะเสยเงนเพมแลวยงใชไมไดผลอกดวยสวนประกอบทสาคญของระบบการใหนาแบบหยด (คณาจารยภาควชาพชศาสตร, 2543)

1) หวปลอยนา (emitter) ทาหนาทควบคมปรมาณการไหลของนาจากทอแขนงไปสพนดนจานวนหวปลอยนาตอจานวนตนพชแตกตางกนตามขนาดและความตองการนาของพช เชน ในพชไรหรอพชผกใชหวปลอยนา 1 หวตอพชหลายตน แตถาเปนไมผลยนตนอาจใชหวปลอยนา 1-8 หวตอตน

2) ทอแขนง (lateral) เปนทอแยกมาจากทอประธานวางขนานไปกบแถวพช ถาเปนการปลกพชแบบแถวแคบ เชน พชไรหรอพชผกอาจใชทอแขนง 1 แนวสาหรบพช 1-12 แถว แตถาเปนการปลกพชแบบแถวหาง เชนไมผลยนตนจะใชทอแขนง 1 แนวตอการปลก 1 แถว

3) ทอแยกประธาน (sub main) อาจจะไมมกได ถาหากการวางระบบทอไมซบซอน และทอแขนงแยกออกไปจากทอประธานโดยตรง

4) ทอประธาน (main line) เปนทอใหญซงนานาจากแหลงนามาเชอมกบทอแยกประธานหรอทอแขนง โดยทวไปใชทอขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 2 นว

5) ถงกรองนา (filter tank) ทาหนาทกรองนาใหสะอาดปองกนปญหาการอดตนทหวปลอยนา

6) แหลงนาและเครองสบนา ปรมาณการใชนาอาจไมมาก แตนาตองสะอาด ขอดของการใหนาแบบหยด 1) สามารถใชนาไดอยางมประสทธภาพสงสด สามารถรกษาระดบความชนในดน

รอบตนพชใหอยในเกณฑพอเหมาะตลอดเวลา


2) ประหยดแรงงาน ใชกาลงคนในการจดการนอย 3) สามารถปองกนและควบคมโรคและแมลงศตรพชได เพราะนาหยดเปนบรเวณ

เฉพาะทาใหโรคและแมลงศตรพชระบาดไดนอย 4) ปองกนการสะสมเกลอ ใชไดผลดมากในบรเวณทเปนดนเคม เพราะนาทหยดลง

ไปในดนจะไปทาใหเกลอในบรเวณทนาหยดเจอจางลงไปมาก 5) เพมประสทธภาพในการใชปย เพราะปยทใหบรเวณโคนตน สามารถละลายนา

ใหพชดดไปใชไดอยางเตมท ขอเสยและปญหาการใหนาแบบหยด 1) เกดการอดตนทหวปลอยไดงาย หากการกรองนาทาไดไมดพอ 2) สนเปลองคาใชจายในการตดตงคอนขางสงในครงแรก 3) จากดการเจรญของรากพชใหอยหนาแนนเฉพาะบรเวณทเปยกนา (คณาจารย

ภาควชาพชศาสตร, 2543)

สรป

ปรมาณนาทพชตองการทระยะเวลาตางๆ การใหนาพชจะตองใหเมอพชตองการเปนสงทดทสดแตในทางปฏบตแลวพชตองการนาอยตลอดเวลาเนองจากพชใชนาตลอดเวลาแตปรมาณนาทตองการในแตละชวงเวลาอาจจะแตกตางกนไปขนอยกบชวงของอายการเจรญเตบโต สภาพอากาศ เปนตน ดงนนจงมความจาเปนทจะตองเกบนาไวใหพชไดใชอยตลอดเวลานนหมายความวาดนจะตองมความสามารถในการเกบนาไวไดอยางพอเพยงตอความตองการของพชแตเมอพชดดนาจากดนไปใชปรมาณนาในดนกจะลดลง ถาหากไมมฝนตกลงมาหรอไมมการใหนาแกดน เพอชดเชยนาทสญเสยไปเมอถงจดๆ หนงพชจะชะงกการเจรญเตบโต เนองจากมนาใชไมเพยงพอกบการคายนาจงจาเปนตองทราบจดตาสดทจะยอมใหนาในดนลดลงได เมอนาในดนลดลงจนเกอบจะถงจดทยอมใหลดลงได กมความจาเปนทจะตองทาการใหนาแกพชกอนทจะกระทบกระเทอนตอพชสงทตองทราบอกอยางหนงกคอปรมาณนาทดนสามารถเกบกกเอาไวได ซงจะเปนตวกาหนดวาพชจะสามารถใชนาไดนานเทาไหรโดยไมมการใหนาแกดนนอกจากนสงทสาคญทสดกคอปรมาณนาทจะหามาทาการชลประทานหรอใหแกพช หากรวาควรจะใหนาเมอไรปรมาณเทาไร แตไมสามารถจดหานามาไดตามปรมาณความตองการ กจะไมเกดประโยชนอะไร ดงนนจงจาเปนอยางยงทจะตองมแหลงนาทเพยงพอทงปรมาณและคณภาพทรพยากรนา โดยเฉพาะอยางยงนาจดมความสาคญตอสรรพชวต แมวานาจะ


สามารถหมนเวยนเปนวฏจกร แตอยางไรกตาม พนทรองรบนาตางประสบปญหา ทงการแยงชงนาจากแหลงรองรบนาตางๆ และแหลงนาประสบปญหาเนาเสยประกอบกบปญหาสภาวะโลกรอนทาใหบางแหงฝนไมตกตองตามฤดกาลและอาจทาใหมปรมาณนามากกวาปกตจนเกดอทกภย ดงนนทกคนควรตระหนกถงความสาคญของทรพยากรนาและรวมมอกนอนรกษนาดวยวธการตางๆ และใหความรวมมอกบองคกรตางๆ ทมหนาทบรหารจดการนาตามความสามารถ เพอใหมทรพยากรนาใชตลอดไป แบบฝกหดทายบท

1. “การคายระเหยนา” (evapotranspiration) จงอธบายความหมาย มาอยางละเอยด

2. การคายระเหยนามความสาคญตอพชอยางไร 2. จงอธบายปจจยทมอทธพลตอการคายนา มาพอสงเขป พรอมยกตวอยาง

ประกอบ 3. จงอธบายความสมพนธระหวางดน นา และพช มาโดยละเอยด 4. โครงสรางของดน มความสาคญตอการนานาไปใชประโยชนของพชอยางไร

จงอธบายมาอยางละเอยด พรอมยกตวอยางประกอบ 5. จงอธบายกระบวนการทพชนานาไปใชประโยชน มาโดยละเอยด พรอมวาด

ภาพประกอบ 6. ความชนชลประทาน (field capacity; FC) คออะไร จงอธบาย 7. ความชนทจดเหยวเฉาถาวร (permanent wilting point; PWP) คออะไร

จงอธบาย 8. ความชนทพชสามารถนาไปใชได (available moisture; AM) คออะไร จง

อธบาย 9. จงอธบายความสมพนธระหวาง ความชนชลประทานความชนทจดเหยวเฉา

ถาวร และความชนทพชสามารถนาไปใชได มาโดยละเอยด 10. จงอธบายสาคญของแหลงนาทพชไดรบและวธการใหนาแกพชทปลกท

เหมาะสม มาโดยละเอยด



กรมชลประทาน. 2554. คมอการหาปรมาณการใชนาของพชปรมาณการใชนาของพชอางองและคาสมประสทธพช. สวนการใชนาชลประทาน สานกอทกวทยาและบรหารนา กรมชลประทาน.

กองบรรกษทดน. 2525. คมอการวางแผนระบบการใหนาในไรนาและความสมพนธระหวางดน พช และนา. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

คณาจารยภาควชาพชศาสตร. 2543. หลกการกสกรรม. เอกสารประกอบคาสอน ภาควชาพชศาสตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ.

ดเรก ทองอราม, วทยา ตงสกล, นาว จระชว และอทธสนทร นนทกจ. 2545. การออกแบบและเทคโนโลยการใหนาแกพช. วารสารเคหการเกษตร. 4708

ธระพล ตงสมบญ. 2549. การใชนาของพช. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตรการปรบปรงระบบการจดการนาดานเกษตรชลประทาน. กลมงานวจยการใชนาชลประทาน สวนการใชนาชลประทาน สานกอทกวทยาและบรหารนา กรมชลประทาน.

วบลย บญยธโรกล. 2526. หลกการชลประทาน. ภาควศวกรรมชลประทาน คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

อภชาต อนกลอาไพ, วบลย บญยธโรกล, วราวธ วฒวณชย, โกวทย ทวมเสงยม และ มนตร คาช. 2524. คมอการชลประทานระดบไรนา. ภาควชาวศวกรรมเกษตรและอาหาร สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย.

79 บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน


บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน 1. ผลตภาพของดน 2. ความอดมสมบรณของดน 3. การประเมนความอดมสมบรณของดน 4. ธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดน 5. สาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดน 6. ปจจยทมผลตอความอดมสมบรณของดน 7. การปรบปรงความอดมสมบรณของดน


1. อธบายความรทวไปเกยวกบผลตภาพของดนและความอดมสมบรณของดน 2. อธบายความรทวไปเกยวกบการประเมนความอดมสมบรณของดน 3. อธบายความรทวไปเกยวกบธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดน 4. อธบายความรทวไปเกยวกบสาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดน 5. อธบายความรทวไปเกยวกบปจจยทมผลตอความอดมสมบรณของดน 6. อธบายความรทวไปเกยวกบการปรบปรงความอดมสมบรณของดน





บทท 4 ความสามารถในการใหผลผลตของดน

ดนเปนทรพยากรทสาคญตอการเกษตร เนองจากดนเปนปจจยขนพนฐานสาคญในการดารงชวตของพช โดยทวไปดนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช คอ ดนทมความอดมสมบรณ มแรธาตอาหารทจาเปนสาหรบการเจรญเตบโตของพช ขณะเดยวกนกมคณสมบตทางกายภาพทเหมาะสมสาหรบเปนทยดเกาะของรากพช ชวยยดลาตนใหแนน ไมใหลมเอยง และยงทาหนาทเกบนาเพอการเจรญเตบโตของพช ใหอากาศแกรากพชเพอการหายใจ ดนในธรรมชาตมการเรยงตวเปนชนตอเนองกนไปอยางกลมกลน ชนดนบนซงเปนชนทเอออานวยตอการเพาะปลกอยางยง ถกกาหนดใหมองคประกอบและสดสวนของดนในอดมคตตอการเจรญเตบโตของพช คอ อนนทรยวตถ 45% อนทรยวตถ 5% นา 25% และอากาศ 25%

4.1 ผลตภาพของดน

เนองจากดนเปนสวนสาคญมากของระบบการผลตพชและปศสตว ประกอบกบความยงยนของการเกษตรกขนอยกบผลตภาพดน (soil productivity) ดวย จงควรเขาใจอยางชดเจนเกยวกบความสมพนธระหวางองคประกอบของดนและสมบตของดนกบผลตภาพดน เพอเชอมโยงสบทบาทของผลตภาพดนในการเกษตรยงยนตอไป

ดน (soil) อาจมความหมาย 2 อยางดงน 1) วตถธรรมชาตทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ประกอบดวยแรและวสดอนทรยตลอดจนสงมชวตตางๆ ซงพชดารงชพอยไดโดยอาศยวตถธรรมชาตน หรอ 2) วตถธรรมชาตซงปกคลมอยบนผวโลกและเปนทอาศยของพชและสงมชวตอนๆ สาหรบสมบตของดนทปรากฏอยนน เปนผลจากอทธพลของภมอากาศและสงมชวต เชน พชพรรณ ซงกระทาตอวตถตนกาเนดดนในภมประเทศตางๆ กน ตลอดชวงเวลาอนยาวนาน

ทดน (land) เปนคาทมความหมายครอบคลมถงดนและสภาพแวดลอมตามธรรมชาตของพนทบนผวโลก สวนทไมปกคลมดวยนาอยางถาวร ในทดนนอกจากจะมดนแลวยงมแหลงแร แหลงนา พชและสงกอสรางตางๆ ดวย สภาพทดนมความแตกตางกนในทาเลเชงพาณชย ความหนาแนนของประชากร ขนาดพนทถอครองชนดของพชทมอยและการพฒนาทางวตถทดาเนนไปแลว พช (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)


ทรพยากรดน (soil resource) และทรพยากรทดน (land resource) มาจากทรพย (สงทถอวามคา) + อากร (บอเกดหรอทเกด) + ดนหรอทรพย + อากร + ทดน คาวา ทรพยากรแปลวา สงทงปวงอนเปนทรพย ดงนน ดนและทดน ถอวาเปนสงมคาอยางยง เพราะเปนปจจยเพอการเลยงชพ สาหรบความอยรอดของมนษยชาตทงในอดต ปจจบนและอนาคต (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

ผลตภาพดน (product + capacity) หมายถงความสามารถของดนในการใหผลผลตพช เมอปลกพชชนดหนงหรอพชระบบหนง ภายใตปจจยการผลตทกาหนดให ผลตภาพดนจงวดจากผลผลตทไดตอหนวยพนทตอเวลา เชน กโลกรมตอไรตอป

ดนผลตภาพสง (productive soil) หรอ“ดนด”หมายถงดนทมสมบตทางเคม ฟสกสและชวภาพเหมาะสมและเปนดนทมความอดมสมบรณสง เมอใชปลกพชภายใตสภาพแวดลอมทดและมการจดการทเหมาะสมพชจะใหผลผลตสง ดงนนดนผลตภาพสงจงตองเปนดนทมความอดมสมบรณสงแตดนทมความอดมสมบรณสง โดยสมบตดานอนๆ ไมเหมาะสมกอาจจะมผลตภาพตา (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

สาหรบสมบตของดนทางเคม ฟสกส (กายภาพ) และชวภาพ มความหมายดงนคอ 1. สมบตทางเคมของดน ไดแกสภาพกรดดาง สภาพความเคม ปรมาณสารพษ

ความจในการแลกเปลยนแคตไอออน ความสามารถในการตรงอาหาร เชนการตรงฟอสฟอรส เปนตน

2. สมบตทางฟสกสของดน ไดแกเนอดน โครงสรางดน ความหนาแนน ความจในการอมนาอตราการซาบซมของนาและการถายเทอากาศในดน

3. สมบตทางชวภาพของดน ไดแก ปรมาณอนทรยวตถ ชนด จานวนและกจกรรมของสงมชวตในดน ทงทเปนประโยชนและโทษตอพช (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

4.2 ความอดมสมบรณของดน

ความอดมสมบรณของดน (soil fertility) หมายถงความสามารถของดนในการใหธาตอาหารรปทเปนประโยชนตอพช ดนทมความอดมสมบรณสง (fertile soil) คอดนทใหธาตอาหารรปทเปนประโยชนแกพชครบทกธาต แตละธาตเพยงพอและสมดลกนตามความตองการของพช ความอดมสมบรณของดนเปนสภาพความเหมาะสมของดนทจะใชปลกพชชนดหนงชนดใดใหเจรญเตบโตและใหผลผลตไดด พชตางชนดกนอาจจะตองการความอดมสมบรณของดนตางกน ความอดมสมบรณของดนถกกาหนดจากเกณฑตางๆ ดงตอไปน (กรมพฒนาทดน, 2556)


1) ความสามารถทจะใหธาตอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชไดสง 2) คณสมบตทางกายภาพตางๆ ของดนเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช 3) การมหรอไมมสารประกอบอนทรยและอนนทรยทจะเปนพษตอพช

ดนในสวนตางๆของโลกจะมความอดมสมบรณแตกตางกน โดยมองคประกอบสาคญทมผลตอความอดมสมบรณของดน ดงตอไปน

1. ความหนาของชนดน ดนจะมความอดมสมบรณของดนมากหรอนอยขนอยกบชนของดน ดนทมชนหนาจะมแรธาตสะสมอยมากและสามารถอมนาไวไดมากเชนกน บรเวณทดนมชนหนามกจะปรากฏอยในเขตทวตถตนกาเนดผกรอนไดอยาง รวดเรว แตการพงทลายชา ถาหากปลอยใหดนเกดการพงทลายตลอดจะสงผลทาใหดนบาง แรธาตอนทรยวตถสญเสยไปดวย

2. เนอดนเนอของดนจะประกอบไปดวย กรวด ทราย ทรายแปง และเมดดนเหนยวถาหากอตราสวนการผสมของอนภาคดงกลาวอยในเกณฑท เหมาะสม จะทาใหดนอดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลกและอตราสวนผสมของอากาศ นา และสงมชวตขนาดเลกทอยในดนกตองเหมาะสมดวย

3. สวนประกอบทางเคมสวนประกอบทางเคมมอทธพลตอความอดมสมบรณของดน คอแรธาต ตามปกตแลวแรธาตทดนขาดแคลนมากแตมความจาเปนตอการเจรญเตบโตของพช คอ “แรพวกดาง” ซงเปนแรทละลายนาไดงาย เชน ไนเตรต โพแทสเซยมและแคลเซยม เปนตน แรบางชนดผสมอยในดนเพยงเลกนอยกพอตอการเจรญเตบโตของพช เชน คารบอน ไนโตรเจน ออกซเจน ทองแดง ฯลฯ ถาหากแรธาตชนดใดชนดหนงลดลงหรอขาดแคลนจะมผลตอการเจรญเตบโตของพช แรธาตบางชนดถาหากพบอยในดนมากเกนไปจะทาใหเกดมลพษขน เชน อะลมเนยม สารหน แบเรยม โครเมยม ฯลฯ ตามปกตแลวพชสวนใหญจะทนพษจากแรธาตเหลานไดดกวาสตว

4. สงมชวตในดนสงมชวตทอาศยอยในดนตงแตขนาดเลกไปจนถงแมลงไสเดอนจะมสวน สงเสรมใหดนมความอดมสมบรณ สงมชวตในดนเหลานจะชวยทาใหโครงสรางของดนเปลยนแปลงทงทางกายภาพและทางเคม

5. ความเปนกรดเปนดางความอดมสมบรณของดนจะขนอยกบความเปนกรดเปนดางดวย ทงนเพราะพชสวนใหญจะไมชอบดนทมฤทธเปนกรดหรอเปนดางทรนแรง ดนทมสภาพเปนกรดจดมกจะเหนยว รสเปรยว สคอนขางจาง สวนดนทเปนดางจดจะมรสฝาดและยากลาบากในการตรวจสอบจากการสงเกตได ดนทไดชอวามความอดมสมบรณจงตองมสภาพความเปนกรดเปนดางไมรนแรงนก

6. อนทรยวตถดนจะมความอดมสมบรณหรอไมขนอยกบปรมาณอนทรยวตถทผสมอยใน ดน ตามธรรมดาแลวดนทมอนทรยวตถผสมอยเพยงรอยละ 5 จะเหมาะสาหรบ


การเจรญเตบโตของพช แตถาหากมากหรอนอยเกนไปจะเปนอนตรายตอพชทขนอย ดงนนจงอาจกลาวไดวา ปรมาณอนทรยวตถทเหมาะสมจะเปนปจจยทชวยใหดนมความอดมสมบรณ

อยางไรกตามองคประกอบทมอทธพลตอความอดมสมบรณทกลาวไว จะชใหเหนความอดมสมบรณของดนจะตองขนอยกบองคประกอบหลายอยาง ไมใชองคประกอบเพยงอยางหนงอยางใดเทานน

4.3 การประเมนความอดมสมบรณของดน

กรมพฒนาทดน (2556) รายงานวาการประเมนความอดมสมบรณของดนจะใชลกษณะของการใหคะแนนจากผลการวเคราะหชนดนบน ซงเปนชนหาอาหารของรากพช (ตารางท 4.1) ซงคาวเคราะหปรมาณอนทรยวตถจะบงบอกถงคณสมบตทางชวเคมหลายประการในดนและกจกรรมของจลนทรย สวนคาปรมาณฟอสฟอรสและปรมาณโพแทสเซยมจะบงบอกถงปรมาณธาตอาหารหลกในดน คาความจในการแลกเปลยนประจบวกบงบอกถงโอกาสในการดดซบธาตอาหารทเปนประจบวกของดน ชวยลดการสญเสยธาตอาหารจากการชะลาง และเพมประสทธภาพของการใชปยในดน อยางไรกด คาความจในการแลกเปลยนประจบวกมความสมพนธกบคาการอมตวดวยประจท เปนดาง เนองจากประจบวกในดนอาจเปนธาตอาหารหรอไมใชธาตอาหารกได การทคาการอมตวดวยประจบวกทเปนดางมคาสง นนหมายถง สดสวนประจบวกทดนดดซบไวนนสวนใหญเปนธาตโพแทสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม และโซเดยม ขอพงระวงในการประเมนความอดมสมบรณของดนดวยวธนคอ คะแนนจากคาการอมตวดวยประจบวกทเปนดาง หากมคาสงเนองจากมโซเดยมในปรมาณทสง ยอมหมายถงดนนนมปญหาเรองความเคม การประเมนความสมบรณของดนวามปรมาณธาตอาหารพชมากนอยแคไหนสามารถทาไดหลายวธแลวแตความสะดวกเหมาะสม เชน

1) การสงเกตลกษณะอาการทพชแสดงออก (symptom of plant) การประเมนโดยวธนกระทาไดงายแตตองอาศยความรและความชานาญในการทจะแยกแยะลกษณะทของพชทปรากฏจากการขาด หรอไดรบธาตอาหารตางๆ มากจนเกนไป

2) การวเคราะหพช (plant analysis) เพอใหทราบวาพชมธาตอาหารชนดไหนอยในปรมาณมากนอยเทาใด ปรมาณธาตอาหารในพชจะมความสมพนธอยางใกลชดกบปรมาณทมอยในดน การวเคราะหธาตอาหารในพชอาจทาไดหลายวธ เชนวเคราะหเนอเยอพช (tissue test) เปนการทดสอบอยางงายจากเพยงบางสวนของพช เชนการคนเอานาในเนอเยอของพชมาผสมกบนายาทาใหเกดสตางๆ แลวเปรยบเทยบกบสมาตรฐาน


ทระบถงระดบของธาตอาหารนนๆ หรออาจใชวธการวเคราะหพชทงหมด (total analysis) โดยการนาเอาสวนหนงสวนใดหรอพชทงตนทมขนาดเลกไปวเคราะหหาปรมาณธาตอาหารในหองปฏบตการ

3) การทดสอบทางชวภาพ (biological test) คอการเปรยบเทยบการเจรญเตบโตของพชทไดรบปรมาณธาตอาหารตางๆ กน ในแปลงทดลอง หรอเรอนกระจกทดลอง

4) การวเคราะหดน (soil analysis) โดยการเกบตวอยางดนไปวเคราะหหาปรมาณธาตอาหารในหองปฏบตการ

ตารางท 4.1 วธการคาดคะเนระดบความอดมสมบรณของดนโดยการประเมนจากผลวเคราะหดน

ระดบความ อดมสมบรณ

ปรมาณ อนทรยวตถ

(%)

ปรมาณ ฟอสฟอรส

ทเปนประโยชน (mg kg-1)

ปรมาณ โพแทสเซยม

ทเปนประโยชน (mg kg-1)

ความจในการแลกเปลยนประจบวก (mg kg-1)

การอมตวดวยประจบวกทเปนดาง (%)

ตา <1.5 (1)

<10 (1)

<60 (1)

<10 (1)

<35 (1)

ปานกลาง 1.5-3.5 (2)

10-25 (2)

60-90 (2)

10-20 (2)

35-75 (2)

สง >3.5 (3)

>25 (3)

>90 (3)

>20 (3)

>75 (3)

ทมา: ทศนย และ ประทป (2554) หมายเหต: วธการประเมนใหคาคะแนนในวงเลบของแตละคาวเคราะหมารวมกน ถาคะแนนนอยกวา

หรอเทากบ 7 ถอวาดนมความอดมสมบรณตา ถาคะแนนอยระหวาง 8-12 ถอวาดนมความอดมสมบรณปานกลาง ถาคาคะแนนมากกวาหรอเทากบ 13 ถอวาดนมความอดมสมบรณสง

4.4 ธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดน

ธาตอาหารพชในดนสามารถพบเปนองคประกอบอยในเศษหนและแรทยงสลายตวไมหมด และในอนทรยวตถในดน หรออาจพบธาตอาหารพชอสระทถกดดซบไวกบสวนทเปนอนภาคดนโดยเฉพาะอนภาคดนเหนยวและอนทรยวตถ ธาตอาหารพชสามารถแยกเปนธาตอาหารหลก จานวน 3 ชนด คอ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P) และโพแทสเซยม (K) ซงเปนธาตอาหารทพชตองการมากและมความสาคญตอการเจรญเตบโต ธาตอาหารรองจานวน 3 ชนด คอ แคลเซยม (Ca) แมกนเซยม (Mg) และกามะถน (S) ซงเปนธาต


อาหารทพชตองการในปรมาณทนอยกวาธาตอาหารหลก และธาตอาหารเสรม (จลธาต) ซงมความตองการในปรมาณทนอยมากอก 7 ชนด ไดแก เหลก (Fe) ทองแดง (Cu) สงกะส (Zn) โบรอน (B) แมงกานส (Mn) โมลบดนม (Mo) และ คลอรน (Cl)

ธาตอาหารทสาคญอก 3 ชนด คอ คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) ซงเปนธาตอาหารสาหรบการสรางแปง นาตาล ตลอดจนองคประกอบหลกในตนพชทกชนดนน พชไดรบจากนาและอากาศโดยตรง แมวาพชจะตองการในปรมาณมากแตตามปกตพชกจะไดรบจากนาและอากาศอยางเพยงพออยแลว ดงนนในการพจารณาความอดมสมบรณของดนจงไมกลาวถง 3 ธาตดงกลาวน โดยการพจารณาความอดมสมบรณของดนนน จงอางองถงปรมาณธาตอาหารหลกและธาตอาหารรองทมอยในดน แตทงนการตรวจวดปรมาณธาตอาหารในดนนน จะวดเฉพาะธาตอาหารทสกดได หรอละลายไดดวยสารละลายจาเพาะ ซงไดรบการศกษาแลววามคณสมบตในการละลายธาตอาหารไดใกลเคยงกบสารทขบออกจากรากพช สาหรบธาตทมความสาคญตอกระบวนการทางชววทยาของพชทงหมด 13 ธาตนนหากไมนบรวม คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) แลวทง 13 ธาตดงกลาวนนมทมาตางๆ กน 3 แหลงคอ จากอากาศ นา และองคประกอบของดนเอง ในจานวนนจะเปนธาตอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชโดยตรง (essential element) นนคอจาเปนตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของพช พชตองการใชธาตนนในลกษณะเฉพาะเจาะจง ธาตอนใชแทนไมไดเพราะเปนธาตอาหารทมหนาทเฉพาะอยางในกระบวนการทางสรรวทยาของพชธาตอาหารทง 13 ธาต เปนองคประกอบของดนตามสภาพธรรมชาต ยกเวน คารบอน ไฮโดรเจน และ ออกซเจน ซงพชจะไดรบจากอากาศและนา โดยธาตอาหารทง 13 ธาตทพชไดรบจากดนดงกลาวน ไดมการจดแบงออกตามความสาคญเปน 2 กลม ดงน (กรมพฒนาทดน, 2556)

1) ธาตอาหารทพชตองการในปรมาณมากหรอมหธาต (macronutrient elements) ไดแก ไนโตรเจน ฟอสฟอรส โปแตสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม และกามะถน ในกลมนปรากฏวา ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโปแตสเซยม เปนธาตอาหารทพชตองการมากทสด และมกอยในดนไมมาก หรออยในรปทพชใชประโยชนไมไดจงทาใหพชคอนขางขาดธาตอาหารเหลาน จาเปนตองเพมเตมลงไปในดนเพอใหเพยงพอกบความตองการของพช จงเรยกธาตอาหารพวกนวาธาตอาหารหลก (primary nutrient element) หรอธาตปย สวนแคลเซยม แมกนเซยม และกามะถน พชตองการในปรมาณทไมสงมากนกและมกมอยอยางเพยงพอในดน จงเรยกธาตอาหารพวกนวาธาตอาหารรอง (secondary nutrient element)

2) ธาตอาหารทพชตองการในปรมาณนอยหรอจลธาต (micronutrient or trace element) ไดแก เหลก แมงกานส สงกะส ทองแดง โบรอน โมลบดนม และคลอรน ธาต


อาหารเหลาน พชตองการในปรมาณทตามาก แตพชจะขาดไมได ในดนโดยทวไปมกมธาตอาหารเหลานอยในปรมาณตา แตพชกไมคอยแสดงอาการขาดธาตเหลาน นอกจากในดนทมเนอเปนทรายจด หรอดนทใชในการเพาะปลกพชตดตอกนเปนเวลานาน และในดนบางชนดหรอบางสภาพอาจจะมธาตเหลานอยในปรมาณสงจนเปนพษตอพชได ความสาคญของธาตอาหารพชตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพช แสดงในตารางท 4.2

ตารางท 4.2 ความสาคญของธาตอาหารพชและอาการทพชแสดงออก เมอขาดธาตธาตอาหาร

ชนดธาตอาหารพช

หนาทสาคญ อาการขาดธาตอาหาร

ไนโตรเจน - เปนองคประกอบของกรดอมโน โปรตน ครอโรฟลล กรดนวคลอก และเอนไซมในพช สงเสรมการเจรญเตบโตของยอดออน ใบและกง

- พชเจรญเตบโตชาใบลางมสเหลองซดท งแผนใบตอมากลายเปนสนาตาลแลวรวงหลน หลงจากนนในบนๆ จะมสเหลอง

ฟอสฟอรส - ชวยในการสงเคราะหโปรตนและสารอนทรยทสาคญ เปนองคประกอบของสารททาหนาทถายทอดพลงงานในกระบวนการตางๆ ของพช เชน การสงเคราะหแสงและการหายใจ

- ใบลางเรมมสมวงตามแผนใบตอมาเปนสนาตาลและรวงหลน ลาตนแคระแกรน ไมผลดอกออกผล

โพแทสเซยม - ชวยในการสงเคราะหนาตาล แปง และโปรตน สงเสรมการเคลอนยายของนาตาลจากใบไปยงผล พชแขงแรงและมความตานทานตอโรคบางชนด

- ใบลางแสดงอาการเหลอง และเปนส น าตาลตามขอบใบ และลกลามเขามาเปนหยอมๆ ตามแผนใบอาจพบวาแผนโคงเลกนอย รากพชเจรญชา ลาตนออนแอ ผลไมเตบโต

แคลเซยม - เปนองคประกอบของสารเชอมผนงเซลล ชวยในการแบงเซลล การผสมเกสร การงอกของเมลด และการชวยเอนไซมบางชนดทางาน ไดด

- ใบทเจรญใหมมอาการหงกงอ ตายอดไมเจรญ อาจมจดดาทเสนใบ รากสน ผลแตก และคณภาพผลไมด

แมกนเซยม - เปนองคประกอบของคลอโรฟลล ชวยสงเคราะหกรดอมโนวตามน ไขมนและนาตาล ทาใหการเปนกรดดางในเซลลเหมาะสมและชวยการงอกของเมลด

- ใบแกจะมสเหลอง ยกเวนบรเวณเสนใบ และใบจะรวงหลนเรว


ตารางท 4.2 ความสาคญของธาตอาหารพชและอาการทพชแสดงออก เมอขาดธาตอาหาร (ตอ)

ชนดธาตอาหารพช หนาทสาคญ อาการขาดธาตอาหาร กามะถน - เปนองคประกอบของกรดอะมโน

โปรตน และวตามน - ใบพชท ง ใบบนและใบล างมสเหลองซด และตนออนแอ

เหลก

- ชวยการสงเคราะหคลอโรฟลล สาคญตอการสงเคราะหแสงและการหายใจของพช

- ใบออนของพชจะมสขาวซดจาง ในขณะทใบแกยงมสเขยวอย

ทองแดง - ชวยการสงเคราะหคลอโรฟลล การหายใจ การใชโปรตนและแปง กระตนการทางานของเอนไซมบางชนด

- ตายอดชะงกการเจรญเตบโตและกลายเปนสดา ใบออนมสเหลอง พชชะงกการเจรญเตบโต

แมงกานส - ชวยในการสงเคราะหแสงและการทางานของเอนไซมบางชนด

- ใบออนมสเหลอง ในขณะทเสนใบยงมสเขยวอย ตอมาใบดงกลาวจะเหยวแลวรวงหลน

สงกะส - ชวยในการสง เคราะหออกซ เจน คลอโรฟลล และแปง

- ใบออนมสเหลองซดและปรากฏสขาวประปรายตามแผนใบ โดยเสนใบยงมสเขยว รากสน ไมเจรญเตบโต

โมลบดนม - ชวยใหพชใชเตรตใหเปนประโยชนในการสงเคราะหโปรตน

- พชมอาการคลายอาการขาดธาตไนโตรเจน ใบมลกษณะโคงคลายถวย ปรากฏจดสเหลองๆ ตมแผนใบของพช

โบรอน - ชวยในการออกดอกและผสมเกสร มบทบาทสาคญในการตดผลและการเคล อ น ย า ยน า ต า ลม าส ผ ล ก า รเคลอนยายออรโมน การใชประโยชนจากไนโตรเจนและการแบงเซลล

- ตายอดจะตายแลวเรมมตาขาง แตตาขางจะตายอก ลาตนไมคอยยดตว กงและใบชดกน ใบพชมขนาดเลก หนา โคง และเปราะ

คลอรน มบทบาทเกยวกบฮอรโมนในพชการสงเคราะหแสงและทาใหพชแกเรวขน

- พชเหยวงาย ใบพชมสซดแลพบางสวนแหงตาย

นกเกล - เปนโคแฟคเตอรของเอนไซม ไฮโดรจเนส ชวยในการงอกของเมลด

- เนอเยอบรเวณปลายใบจะตายและกลายเปนสนาตาล

ทมา: กรมพฒนาทดน (2556)


4.4.1 ความสามารถของดนในการใหธาตอาหารแกพช การใชทดนอยางไมถกตองตามสมรรถนะของดน และ/หรอขาดการอนรกษ

ดนทด ยอมทาใหดนเสอมโทรม จากภาพท 4.1 แสดงใหเหนถงการเคลอนยายเขา และเคลอนยายออกของธาตอาหารพชในระบบการเกษตรสาหรบการเคลอนยายเขาอาจจะเปนการใสปยเคม ปยอนทรย นาฝน (atmospheric deposition) การตรงไนโตรเจนโดยจลนทรยบางชนดและธาตอาหารถกพดพามากบตะกอนดน ภาพท 4.1 การเคลอนทเขาและเคลอนยายออกของธาตอาหารพชในระบบการเกษตร ทมา : Smaling (1993)

ภาพท 4.1 แสดงใหเหนวาระบบการเกษตรมการสญเสยธาตอาหารออกไปจาก

ระบบ ในแตละปจะมปรมาณธาตอาหารพชจานวนมากทสญเสยออกไปจากระบบ โดยการนาออกไปกบผลผลตของพช กระบวนการชะลางและพงทลายของดน และยงมธาตอาหารพชอกสวนหนงทสญเสยไปจากระบบโดยกระบวนการอนๆ เชนการไหลซมลกลงไปในดนโดยนา (leaching) การสญเสยไนโตรเจนในรปกาซโดยกระบวนการดไนทรฟเคชน (denitrification) ฯลฯ ซงเปนสาเหตของการเกดการลดลงของความอดมสมบรณของดนได ดงนน ถาตองการจะรกษาระดบความสามารถในผลตภาพของดน (soil productivity) กจาเปนตองรกษาความสมดลของธาตอาหารพช (nutrient balance) ในระบบใหคงไวดวย (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

1) การเคลอนทเขาของธาตอาหารพช 1.1) แหลงธาตอาหารทไดจากดน ธาตอาหารในดนมอยหลายชนด ทงทเปนธาต

อาหารพช และไมใชธาตอาหารพช ซงขนอยกบวตถตนกาเนดและสงมชวตทมาทบถม โดยทวไปความเขมขนของธาตอาหารพชในดนตามแหลงทมาทเปนประโยชนตอพชได


ดงตารางท 4.3 ซงจะเหนไดวามแรบางชนดเมอสลายตวแลวจะใหธาตอาหารในดนหลายชนด บางชนดกเปนประโยชนตอพช บางชนดนอกจากจะไมเปนประโยชนตอพช แตบางครงกลบเปนโทษกม แรจะมการสลายตวไดไมเทากน ขนอยกบชนดของธาตและลกษณะการเกาะยดกนระหวางธาตอาหาร บางแรสลายตวไดงาย บางแรสลายตวยาก แลวแตสภาพแวดลอมทกระทา โดยทวไปธาตอาหารทเปนองคประกอบในแรทมปรมาณมาก เมอสลายตวแลวกจะใหธาตอาหารนนออกมามาก ฉะนนในสภาพธรรมชาตจะพบบอยครงทธาตอาหารในดนทมอยในระดบ “สงมาก” จะเปนตวกาหนดความเปนประโยชนของธาตอาหารอนๆ ในดน (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

ตารางท 4.3 แหลงทมาและปรมาณของธาตอาหารทจาเปนตอพช

ธาตอาหาร

แหลงทมา ปรมาณ

N อนทรยวตถ กาซจากอากาศ 0.03-0.3% P Ca, Al, Fe phosphate 0.01-0.1% S เหลกซลไฟลทและซลเฟต 0.01-0.1% K แรไมกา ดนเหนยว (illite) แรโปแตสเซยมเฟสปารล 0.2-3.0% Ca แรแคลเซยมเฟลสปาร กอไจด

ฮอลเบลน แคลเซยมคารบอนเนต แคลเซยมซลเฟต 0.2-1.0%

Mg แรกอไจดฮอลเบรน โอรวน ไบโฮไทด แมกนเซยมคารบอเนต

0.1-1.0%

B ทวมาลน ในแหลงทมแรซลเกต และเกลอมาก 5-100 ppm Mo แหลงทมแรซลเกต เหลก และอะลมนมออกไซด

และไฮดรอกไซด 0.50-5 ppm

Cl เกลอทมองคประกอบของคลอไรด แรกอไจดฮอลเรนไบโอไทด 50-1000 ppm Fe เหลกออกไซด และไฮดรอกไซด 0.5-4.0 ppm Mn แรแมงกาไนทไบโรลไซดแรทมซลเกตเปนองคประกอบ 200-4000 pm Zn สงกะสฟอสเฟต คารบอเนตและไฮดรอกไซด แรทมซลเกต 10-300 ppm Cu ทองแดงซลเฟตและคารบอเนต แรซลเกต 5-100 ppm

ทมา: เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ (ม.ป.ป.)

ดงนนความสมดลระหวางธาตอาหารทงดานปรมาณและรปแบบทมอยในดน จงมความสาคญตอการดดกนธาตอาหารของพชเชนกน ซงอาจจะกลาวไดวาธาตอาหารพชทมอยในดนนนเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทสาคญสาหรบพชเพอทพชสามารถเลอกดดธาตอาหารทตองการและนาไปใชในการเสรมสรางการเจรญเตบโต ตลอดจนถงใหผลผลตได


แตจะใชประโยชนไดมากหรอนอยกเปนไปตามศกยภาพของดนแตละแหง หากเกษตรกรตองการทจะเพมผลผลตของพชใหสงขนสามารถกระทาไดถามการศกษาถงความตองการระดบธาตอาหารของพชแตละชนด ตลอดจนปรมาณ และรปของธาตอาหารทมอยในดน เมอศกษารายละเอยดจนแนชดแลว เกษตรกรกสามารถหาชองทางแกไขใหดนมประสทธภาพมากขน นนคอชองทางหนงทนาจะเพมผลผลตของพชใหเปนไปตามความตองการได (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.)

1.2) ธาตอาหารพชทไดจากนาฝน ดนเปนแหลงธาตอาหารพชทปนมากบนาฝน ถงแมปรมาณจะไมมากนกเมอเทยบกบพชจะไดรบจากดนกตาม แตควรถอไดวาเปนสวนเสรมใหดนและพชมธาตอาหารพชเพมขน ตามธรรมชาตฝนจะนาเอาธาตอาหารตางๆ ทลองลอยอยในบรรยากาศปนลงมากบนา สวนใหญจะเปนธาตอาหารในรปของไอออนประจบวกและประจลบ พอสรปไดดงตารางท 4.4 ปรมาณและชนดธาตอาหารพชทไดจากนาฝน

ตารางท 4.4 ธาตอาหารพชทไดจากนาฝน

ธาตอาหาร ความเขมขน (มลลกรม/ลตร) K+ 0-5 Na+ 8-24 Ca2+ 70-216 Mg2+ 8-36 NO3

- 1-79 HPO4

2- 0-0.3 SO4

2- 1-87 ทมา: เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ (ม.ป.ป.)

2) การเคลอนทออกของธาตอาหารพช ในทนจะขอกลาวเพยง 2 กระบวนหลกทพบไดในระบบนเวศเกษตร ไดแก

2.1) การสญเสยธาตอาหารจากการชะลางพงทลายของดน ธาตอาหารออกจากพนทการสญเสยวธการนมากนอยแตกตางกนไปตามเนอดน ความลาดชน โดยปกตพนทลาดชนมากกวา 5% เรมมปญหาการชะลางของดน ซงดนทรายจะมปญหามากกวาดนเหนยว การสญเสยหนาดนจากการชะลางพงทลายของหนาดนหนา 2.5 ซม. จะกอใหเกดการสญเสยเนอดนถงปละกวา 50 ตน/ไร การชะลางพงทลายนไมเพยงแตกอใหเกดการสญเสยเนอดนเทานน ธาตอาหาร และอนทรยวตถในดนกจะถกพดพา


ออกไปดวย (ตารางท 4.5) จากตารางท 4.5 แสดงเหนถงปรมาณธาตอาหารและอนทรยวตถของดนชนไถพรวน ดนสคลาทถกพดพามาทบถมและสวนของทรายทถกพดพามาทบถม ดงนน การชะลางพงทลายของหนาดนจะมผลตอศกยภาพการผลต คอพนท ทมการชะลางพงทลายสงผลผลตพชจะลดลงมาก

2.2) การสญเสยธาตอาหารในดนจากการทพชดดไปใช ในการสรางความเจรญเตบโตและใหผลผลต ซงจะแตกตางกนไปตามชนดของพชเพราะพชมความตองการธาตอาหารแตกตางกน จากปรมาณการดดใชธาตอาหารของพชแตละชนดทแตกตางกนไป และปรมาณการชดเชยธาตอาหารคนใหแกดนทไมมความสมดลของธาตอาหารพช โดยอาจจะกลาวไดวาการเพาะปลกพชและการเกบเกยวผลผลตออกจากพนท เปนสาเหตทาใหดนเสอมความอดมสมบรณประการหนง

ตารางท 4.5 การสญเสยธาตอาหารจากอทธพลของการชะลางพงทลายของหนาดน

สถานท สวนของดน อนทรยวตถ (%)

ปรมาณธาตอาหารพช ทสาคญ (mg/kg) P K

กาฬสนธ ชนไถพรวน สวนสเทา-ดาทถกพดพา สวนททรายถกพดพา

0.26 3.46 0.10

6.5 15.9 3.0

29 89 20

รอยเอด ชนไถพรวน สวนสเทา-ดาทถกพดพา สวนททรายถกพดพา

0.25 2.34 0.02

7.4 10.1 5.0

60 230 38

มหาสารคาม ชนไถพรวน สวนสเทา-ดาทถกพดพา สวนททรายถกพดพา

0.72 2.65 0.27

5.2 3.4 1.7

31 109 19

ทมา: เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ (ม.ป.ป.) 4.5 สาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดน

สบเนองจากคาวา “คณภาพ” หมายถง ระดบของความดเลศ (degree of excellence) ดงนนความหมายของคณภาพดนจงมความเกยวของกบหนาทและบทบาทของดนในขณะนนเปนอยางไร หรอมขดจากดอะไรบาง ซงสาเหตหนงททาใหดนมขดจากด มสาเหตมาจากดนเสอมคณภาพลง


ภาพท 4.2 การเสอมของดนเนองจากสาเหตตางๆ ทมา: ยงยทธ และคณะ (2551) ตารางท 4.6 สาเหตของการเสอมคณภาพของทรพยากรดนภายใตระบบเกษตรทมการ

จดการแบบตางๆ

สาเหต การเสอมโทรมทเกดขนกบดน 1. ระบบเกษตรแบบเขมขน คณสมบตทางเคมของดนไมด ความไมสมดลของ

ธาตอาหาร การสญเสยอนทรยวตถในดน 2. ระบบเกษตรเคมโดยปลกพช เชงเดยว

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของดน ดนเปนกรด

3. การเกษตรทมการใชเครองจกร สมบตทางกายภาพของดนเสอมโทรม เชน ดนแขง ดนแนนทบ ดนสญเสยโครงสราง

4. พนททปลอยหนาดนไว ไมมวสดหรอพชพรรณปกคลมดน

จะเรงการกรอนหรอการพงทลายของดนเนองมาจากลมและนา

5. พนทมการระบายนาไมด การทวมขงของนา และเกดสภาพไรอากาศ 6. พนททมการสะสมของเกลอสง (การระเหยของนาสง)

ความแหงแลง พชขาดนา

ทมา: ยงยทธ และคณะ (2551) ดงนน จงขอกลาวถงสาเหตของการเสอมโทรมของคณภาพดน โดยจะเนนดน

ภายใตระบบเกษตรการเสอมโทรมคณภาพของทรพยากรดนทอยภายใตการเกษตรนน


อาจมาจากหลายสาเหต เชน การกรอนของดน (soil erosion) กระบวนการชะลาง (leaching) ดนเกดการแนนทบ (compaction) ธาตอาหารลดลงหรอสญเสยไป (nutrients depletion) เปนตน (ภาพท 4.2 และ ตารางท 4.6, 4.7) (กรมพฒนาทดน, 2556; เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป.) ตารางท 4.7 กระบวนการททาใหดนเสอมและการปฏบตเพออนรกษดน

กระบวนการททาใหดนเสอม การปฏบตเพอการอนรกษดน 1. การกรอนดน 1. การไถพรวนแบบอนรกษ 2. การสญเสยธาตอาหารไปกบนาไหลบา 2. การปลกพชหมนเวยน 3.นาทวมขง 3. การปรบปรงการระบายนา 4. ดนแหงจด 4. การจดการซากพช 5. เกดกรดในดน 5. การอนรกษนา 6. ดนแนน 6. การทาขนบนได 7. มชนแขงบนผวดน 7. การไถพรวนตามแนวระดบ 8. การสญเสยอนทรยวตถ 8. การใสปยเคม 9. การสะสมเกลอ 9. การใสปยอนทรยและปยชวภาพ 10. การสญเสยธาตอาหารไปกบการชะลาง 10.การปรบปรงวฏจกรอาหาร 11. การสะสมสารพษ 11.การปรบระบบการปลกพช

ใหสอดคลองกบสภาพดนและภมอากาศ ทมา : Stewart et al. (1991)

4.6 ปจจยทมผลตอความอดมสมบรณของดน

4.6.1. ปจจยทไมมมนษยเกยวของ (non anthropogenic factors) ซงอาจจะหมายถง ความอดมสมบรณดงเดม (inherent fertility) ความ

อดมสมบรณแบบนมผลมาจากวตถตนกาเนดดน ภมอากาศ สภาพภมประเทศ เนอดน องคประกอบทางแรธาตตางๆ ทผานการสลายตวและการกาเนดดนมาแลว (weathering of minerals) ตลอดจนความสามารถในการเกบธาตอาหารของดน (nutrients buffering capacity) ซงเปนสมบตทตดตวมาตงแตการเกดดนชนดนนๆ

4.6.2. ปจจยทมมนษยเกยวของ (anthropogenic factors) ปจจยนจะเกดจากกจกรรมของมนษยทเกดในชวงระยะเวลาสนหรอยาว

และจะเกดการเปลยนแปลงความอดมสมบรณดงเดมของดน เชน การใสปย การใสปน


การไถ เปนตน กลยทธในการจดการทเหมาะสม (appropriate management strategy) ในการรกษาความอดมสมบรณใหมความยงยนนน จะตองพจารณาทงปจจยทไมมมนษยเกยวของทสงผลตอความอดมสมบรณดงเดมและในขณะเดยวกนกจกรรมทมมนษยเกยวของกมผลตอความอดมสมบรณของดน อยางไรกตามเพอใหการสญเสยธาตอาหารเกดขนนอยทสด ควรมการรกษาคณภาพของทรพยากรดนใหยงยน เปนตน (เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ, ม.ป.ป. ; กรมพฒนาทดน, 2556)

4.7 การปรบปรงความอดมสมบรณของดน

การใชประโยชนทดนเพอเกษตรกรรมจาเปนตองมการปรบปรงบารงดนอยางตอเนองถกวธและเหมาะสมตามลกษณะและสมบตของดน ในดนทมขอจากดใดๆ เชน ดนเคม ดนเปรยวจด หรอดนดาน เปนตน จาเปนตองมการจดการเฉพาะเพอแกไขขอจากดในดนนนกอน แตสาหรบดนทวๆ ไปการบารงรกษาตามปกตกสามารถทาใหการใชประโยชนทดนเกดความยงยนไดหลกการปรบปรงบารงดนโดยทวไป คอ การจดการเพอมงสการทาใหดนอยในสภาพทเหมาะสมสาหรบพชทตองการปลก ฉะนนในดนเดยวกนหากปลกพชตางชนด อาจจะมรายละเอยดในการปรบปรงบารงดนไมเหมอนกน อยางไรกตามการจดการเพอการปรบปรงบารงดนใหเหมาะสมกบสภาพพนทเกษตรกรรม ควรเรมตนดวยการตรวจสอบสมบตของดนและการวเคราะหดน ทงน ผลการตรวจสอบและการวเคราะหดนดงกลาวจะนาไปสวธการปรบปรงบารงดนทเหมาะสมตอไป การปรบปรงบารงดนแบงไดเปนการปรบปรงบารงดนดานกายภาพ การปรบปรงบารงดนทางดานเคม และการปรบปรงบารงดนดวยระบบการปลกพชการปรบปรงบารงดนทาไดโดยการเพมอนทรยวตถใหแกดน ซงจะทาใหไดรบประโยชนดงน (กรมพฒนาทดน, 2556)

1) ทาใหดนจบตวกนเปนกอนเลกๆ รวนซยไถพรวนงาย ระบายนาและอากาศไดด รากพชกจะเจรญเตบโตไดด

2) ทาใหดนทนทานตอการชะลางดขน 3) ทาใหดนอมนาไดมากขนและลดการระเหยนาออกจากดน 4) ทาใหดนดดซบธาตอาหารพชไวเปนประโยชนแกพชไดมากขน 5) อนทรยวตถจะสลายตวปลดปลอยธาตอาหารใหแกพช 6) ทาใหธาตอาหารพชในดนละลายออกมาเปนประโยชนมากขน 7) เพมประสทธภาพของปยเคมทใสลงไปในดนใหเปนประโยชนแกพชมากขน

และลดการใชปยเคมไดในระยะยาว 8) ทาใหไดรบผลผลตสงขน และไดผลผลตทมคณภาพด


4.7.1 การปรบปรงบารงดนทางดานกายภาพ การปรบปรงดนทางกายภาพ คอ การปรบสภาพทางโครงสรางของดนให

เอออานวยตอการเจรญเตบโตของรากพช ทาใหมชองวางสาหรบการระบายนาและถายเทอากาศได ซ งตามอดมคตควรมชองวางสาหรบนาและอากาศอยราวครงหนงขององคประกอบดน โดยทวไปการปรบปรงใหดนมชองวางตามทคาดหวงนน อาศยการไถพรวนดนเปนสาคญ แตหากตองการใหโครงสรางดนมชองวางในระดบทเหมาะสมอยางยงยน จาเปนตองอาศยอนทรยวตถในดนในการสรางเมดดนจนประกอบเปนโครงสรางดน ดงนนการปรบปรงบารงดนทางดานกายภาพ จงจาเปนตองมการปรบปรงบารงดนดวยการใชปยอนทรย เพอเพมหรอรกษาระดบของอนทรยวตถในดนใหอยในสดสวนทเหมาะสม นอกจากนในกรณของดนเนอละเอยดผวดนแนนทบมการระบายนาไมด หากตองการจดการดนใหสามารถระบายนาไดดขน สามารถใชปยอนทรยชวยปรบปรงโครงสรางของดนได ขณะทดนเนอหยาบไมเกบกกนาและธาตอาหาร หากตองการจดการดนเพอใหดนสามารถเกบกกนาและธาตอาหารไดดขน สามารถใชปยอนทรยชวยในการดดซบนาและธาตอาหารไดเชนกน การปรบปรงบารงดนดวยปยอนทรยสามารถทาไดหลายวธ ดงน

1) การปรบปรงบารงดนดวยการใชปยหมก ใชเพอเพมและยกระดบปรมาณอนทรยวตถในดน ชวยปรบปรงโครงสรางของดนใหดขน สงเสรมใหดนมคณสมบตทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชมากยงขน ทาใหการระบายอากาศของดนเพมมากขน ระบบรากของพชสามารถแผกระจายในดนไดอยางกวางขวาง ซงมผลใหดดธาตอาหารไดดขน ปยหมกไดจากการนาเอาเศษซากพชทเหลอจากการเพาะปลก เชน ฟางขาว ซงขาวโพด ตนถวตางๆ ผกตบชวา และของเหลอจากโรงงานอตสาหกรรม ตลอดจนขยะมลฝอย มาหมกจนเนาเปอย ยอยสลายตวดแลวนาไปใชใสในไรนาหรอสวนโดยอตราการใชทเหมาะสม คอ ดนเหนยว ใชอตรา 2-4 ตนตอไร และดนทราย ใชอตรา 4-6 ตนตอไร

2) การปรบปรงบารงดนดวยการใชปยคอก ใชเพอปรบปรงโครงสรางดนใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช ทาใหดนมระบบการระบายนาและอากาศดขนชวยเพมความคงทนใหแกเมดดน เปนแหลงธาตอาหารของจลนทรยปยคอกไดจากมลสตวตางๆ แตมลสตวมกจะสญเสยธาตอาหารไปไดงาย จงควรใชเศษซากพช เชน ฟาง แกลบ รองพนคอกสตวเพอชวยดดซบธาตอาหารจากมลสตวเอาไวอตราการใชทเหมาะสม คอ ดนเหนยวใช 1 ตนตอไร และดนทราย ใชอตรา 2 ตนตอไร

3) การปรบปรงบารงดนดวยการใชปยพชสด คอปยอนทรยชนดหนงทไดจากการไถกลบสวนตางๆ ของพชขณะทยงเขยวสดอยลงในดน โดยทวไปจะไถกลบชวงทพชปยสดกาลงออกดอก เนองจากมปรมาณไนโตรเจนสงและใหนาหนกสง และปลอยทงไวใหยอยสลายเปนระยะเวลาหนง ประมาณ 7–14 วน เพอใหธาตอาหารและอนทรยวตถ


แกดน แลวจงปลกพชหลกตาม สวนใหญจะใชพชตระกลถว เนองจากเปนพชทเจรญเตบโตไดเรวปลกงายอายสนและยอยสลายงาย ทนตอสภาพแปรปรวนไดด พชปยสดทนยมใชในปจจบน จานวน 5 ชนด ไดแก ปอเทอง (Crotalaria juncea) ถวพรา (Canavalia spp.) ถวมะแฮะ (Cajanus cajan) และโสนแอฟรกน (Sesbania rostratra) ซงชนดพชปยสด อตราเมลดพนธทใช และวธการใชแสดงดงตารางท 4.8

ตารางท 4.8 อตราและวธการใชพชปยสดเพอการปรบปรงบารงดน

ชนด พชปยสด

อตรา เมลดพนธ (กก./ไร)

พนทใชประโยชน วธการใช ชนดพชปลก

ถวพรา 10 พนทดอน - ปลกและไถกลบเมอออกดอก กอนปลกพชหลก

- ปลกแซมในแถวพชหลก

ขาวโพด มนสาปะหลง ออย

ถวพม 8 ดนรวนซยททการระบายนาและอากาศด

- ปลกและไถกลบเมอออกดอก กอนปลกพชหลก


ขาวโพด มนสาปะหลง

ปอเทอง 5 พนทดอน - ปลกและไถกลบเมอออกดอก กอนปลกพชหลก


ขาวโพด มนสาปะหลง

โสนอฟรกน 5 ดนเคมในพนทดอนและลมมสภาพนาทวมขง


ขาว ขาวโพด ออย

ถวมะแฮะ 5 พนทลาดชนดนรวนมการระบายนาด


- ปลกแซมในแถวพชหลกโดยปลกเปนแถบ

ขาวไร

ทมา: กรมพฒนาทดน (2556) 4) การปรบปรงบารงดนดวยปยอนทรยคณภาพสง คอ ปยทไดจากการนา

วสดอนทรยหรอสารอนนทรยธรรมชาตทางการเกษตรทมธาตอาหารสงมาผานการหมกจนสลายตวสมบรณ หรอการนาปยอนทรยทผานการสลายตวสมบรณแลวผสมกบวสดอนทรย


หรออนนทรยธรรมชาตทางการเกษตรทมธาตอาหารสง เชน กระดกปน มลคางคาว หรอหนฟอสเฟส เปนตน

5) การปรบปรงบารงดนดวยการไถกลบตอซง การไถกลบวสดเศษซากพชทมอยในไรนาหลงการเกบเกยวผลผลต ดวยการไถกลบเศษวสดพชในชวงการเตรยมพนทปลก แลวทงไวระยะเวลาหนงเพอใหเกดกระบวนการยอยสลายในดนกอนทาการปลกพชตอไป

4.7.2 การปรบปรงบารงดนทางดานเคม การปรบปรงบารงดนทางเคมคอ การปรบสภาพของดนใหสามารถรองรบ

กจกรรมทางชวเคมของสงมชวต ซงรวมถงรากพชและตนพชดวย เชน ทาใหดนมปรมาณธาตอาหารทเพยงพอและสมดล ธาตอาหารตางๆ สามารถละลายกลายเปนประโยชนได หรอการจดการเพอลดโอกาสในการสญเสยธาตอาหาร เปนตน ดงนน หากดนขาดความอดมสมบรณสามารถเสรมปรมาณธาตอาหารไดดวยการใชปยเคมรวมกบปยอนทรย ทงน ปรมาณปยทใชควรสอดคลองกนระหวางปรมาณธาตอาหารทมอยในดน ความตองการธาตอาหารทมอยในดน ความตองการธาตอาหารของพช และอตราการสญเสยปยของดน กลาวคอ ควรมการใชปยตามคาวเคราะหดน กรณดนมความเปนกรด-ดางไมเหมาะสมตอชนดพชปลก เชน ถาดนเปนกรด ควรแกไขดวยการใสปนเพอยกระดบคาความเปนกรด-ดางของดนใหสงขน ทาใหธาตอาหารละลายออกมาไดงายขน หรอหากดนมปญหาการตรงธาตอาหาร หรอธาตอาหารอยในรปทละลายไดยาก สามารถจดการไดดวยการใชปยชวภาพ ในการชวยการละลายธาตอาหารได และเสรมประสทธภาพการไดรบธาตอาหารของชนดพชได ดงน

1) การใชปยอนทรยรวมกบปยเคมเพอการปรบปรงบารงดน การใสปยเคมเพอเพมธาตอาหารใหแกพช ควรมการใชรวมกนกบการใส

ปยอนทรย ซงจะเปนการใชปยไดอยางมประสทธภาพมากขน คาแนะนาโดยทวไปสาหรบการใชปยเคมชนดตางๆโดยใสรวมกบการใชปยหมกแสดงในตารางท 4.9

2) การใชปยตามคาวเคราะหดน โดยธรรมชาตดนในและพนทจะมความแตกตางกนในเรองสมบตของดน

แมวาสมบตของดนหลายประการจะไมเหนความแตกตางกนมากนกในการใชประโยชนและสมบตหลายๆ ประการกเปนสมบตทมการเปลยนแปลงไดยาก ขณะเดยวกนกมสมบตบางประการทเปลยนแปลงไดงายและมผลตอการเจรญเตบโตของพชอยางชดเจน เชน สมบตดานธาตอาหารพชคอ ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ซงเปนธาตอาหารทพชตองการใชมากและหมดไปจากดนไดงายหากไมมการเพมเตมใหกบดนในรปของปย สมบตดานโครงสรางและความแนนทบของดน ซงเกยวกบการหมดไปของอนทรยวตถ


ในดน ความเปนประโยชนของธาตอาหารจะลดลง รากพชไมสามารถแผกระจายไดเทาทควร เปนตน สมบตทเปลยนแปลงไดงายเหลานมกเกดในชนหนาดน ซงเปนสวนทรากพชจะแผกระจายดดนาและธาตอาหารขนไปเพอการเจรญเตบโตของพช ดงนนการใสปยเพอเพมธาตอาหารใหแกพช ควรมการวเคราะหดนเพอคานวณหาปรมาณความตองการธาตอาหาร ซงจะเปนการแนะนาการใชปยเคมตามวเคราะหดนใหใชปยไดอยางมประสทธภาพมากขน ตารางท 4.9 อตราและวธการใชปยหมกรวมกบปยเคมเพอการปรบปรงบารงดน

ปรมาณปยทใช (ตอป) วธการใสปยหมก ชนดของพชปลก ปยหมก ปยเคม

2-4 ตน/ไร สตร 16-20-0, 18-22-0 20-20-0, 16-16-8

อตรา 15-30 กก./ไร

- หวานทวพนทแลวไถกลบกอนการปลก

ขาว

2-4 ตน/ไร สตร 16-20-0, 18-22-0 14-14-20, 15-15-15


- ใสเปนแถวตามแนวปลกพชแลวคลกเคลากบดน

พชไร ขาวโพด มนสาปะหลง ออย

2-4 กก./ตร.ม. สตร 15-15-15, 20-10-10 15-15-10, 16-16-24


- ใสปยหมกคลกเคลากนกบดนในแปลงเพาะกลาขณะเตรยมดนปลก

แปลงเพาะกลาพชผก

4-6 ตน/ไร - หวานใหทวแปลงปลกแลวไถกลบ

แปลงปลกผกขนาดใหญ

25-50 กก./หลม สตร 20-10-10, 15-15-15 14-14-20, 12-24-12

อตรา 100-200 กรม/หลม

- ใสปยหมกตอนเตรยมหลมปลก โดยคลกเคลากบดนแลวใสดานลางของหลม

ไมผล ไมยนตนขนาดใหญ

15-25 กก./หลม - ใสปยหมกตอนพชเจรญแลวโดยขดรองรอบตนตามแนวทรงพมใสปยหมกในรองแลวกลบดน

ไมผล ไมยนตนขนาดเลก

ทมา : กรมพฒนาทดน (2556)

ดงนน หากดนในชดเดยวกนแตมการจดการทแตกตางกน กจะทาใหมตนทนธาตอาหารคงเหลอในดนทแตกตางกนได จงทาใหการใสปยเคม-ปยอนทรยจะตองมปรมาณ


ทแตกตางกนไปดวย ซงถอเปนจดเรมตนของการใชปยตามคาวเคราะหดน (ทศนย และคณะ, 2554)

3) การปรบปรงบารงดนดวยปยชวภาพ ปยชวภาพ คอ ปยประกอบดวยจลนทรยทยงมชวตอย และมคณสมบต

พเศษสามารถสงเคราะหสารประกอบธาตอาหารพชไดเอง หรอสามารถเปลยนธาตอาหารพชทอยในรปทไมเปนประโยชนตอพช ใหมาอยในรปทพชสามารถดดไปใชประโยชนได

ปยอนทรยชวภาพ คอ ปยอนทรยทผานกระบวนการผลต ทใชอณหภมสงถงระดบทสามารถฆาเชอจลนทรย ทงทเปนโรคพช โรคสตว และโรคมนษย รวมทงจลนทรยทวๆ ไปดวย จากนนนาจลนทรยทมสมบตเปนปยชวภาพ ทเลยงไวในสภาพปลดปลอยเชอมาผสมกบปยอนทรยดงกลาว และทาการหมกตอไปจนกระทงจลนทรยทใสลงไปในปยหมกมปรมาณคงท จลนทรยเหลานนอกจากจะชวยตรงไนโตรเจนใหแกพชแลว ยงชวยผลตสารฮอรโมนพชเพอกระตนการเจรญเตบโตของรากพช และจลนทรยบางชนดยงสามารถควบคมโรคพชในดน และกระตนใหพชสรางภมคมกนโรคดวย

4.7.3 การปรบปรงบารงดนดวยระบบการปลกพช การปรบปรงบารงดนดวยระบบการปลกพชคอ การจดการพชปลกเพอชวย

รกษาหรอชวยเพมอนทรยวตถใหแกดน ไดแก พนททงหญาเลยงสตวจะมเศษหญาและเศษมลสตวททบถมบนผวดนจงชวยเพมอนทรยวตถใหแกดนได หรอการใชการจดการระบบการปลกพชใหเหมาะสมจะสามารถชวยรกษาและชวยเพมระดบอนทรยวตถในดนได นอกจากนพชทนามาปลกรวมในระบบการปลกพชทมพชตระกลถว ซงมความสามารถตรงไนโตรเจนจากอากาศ จงชวยเพมธาตไนโตรเจน และยงเปนแหลงอนทรยวตถใหแกดนเมอไถกลบไดดวย การจดการระบบการปลกพชในพนทใหเกดการหมนเวยนการใชประโยชนทดน มการหมนเวยนธาตอาหาร การเลอกชนดพชปลกทมระบบรากลกแตกตางกน ตลอดจนมการจดการธาตอาหารพชดวยการใสปยตามคาวเคราะหดนความความตองการของพช จะชวยทาใหดนคงสภาพการใชประโยชนทเมาะสมไดนานตอไป ซงระบบการปลกพชมดงน

1) ระบบปลกพชหมนเวยน (crop rotation) คอ การปลกพช 2 ชนดหรอมากกวา หมนเวยนในพนทเดยวกน ดวยการจดชนดของพชและเวลาปลกใหเหมาะสม เชน การปลกและไถกลบปอเทอง ทงไว ประมาณ 15 วน กอนปลกขาวโพดหวาน การปลกและไถกลบถวพมทงไว 15 วน กอนปลกงาขาว เปนตน

2) ระบบปลกพชแซม (inter cropping) คอ การปลกพชตงแต 2 ชนดขนไป ในพนทเดยวกน และในเวลาเดยวกน ซงพชชนดทสองจะปลก แซมลงในระหวางแถว


ของพชแรกหรอพชหลก ซงระบบรากของพชทง 2 ชนดจะมความลกแตกตางกน เชน การปลกขาวโพดแซมดวยถวพม ขาวโพดแซมดวยถวเขยว ขาวสาลแซมดวยถวเหลอง เปนตน

3) ระบบปลกพชแบบแถบพช (strip cropping) คอการปลกพชทมระยะปลกถและหางเปนแถบสลบกนขวางความลาดเทของพนทตามแนวระดบ หรออาจไมเปนไปตามแนวระดบกได เชน การปลกแถบไมพมบารงดน (กระถนผสมถวมะแฮะ) จะสามารถลดปรมาณการสญเสยหนาดนในพนททความลาดชน และชวยเพมความอดมสมบรณของดนได การปลกแถบพชเพอการอนรกษในขาวไร สามารถลดการเกดการชะลางของดน และชวยเพมความอดมสมบรณของดน

4) ระบบปลกพชคลมดน (cover cropping) คอการปลกหญาหรอพชตระกลถวคลมดน ซงจะชวยควบคมการกรอนของดน และการปรบปรงบารงดนได เชน การปลกถวคดช (Kudzu) ถวคาโลโปโกเนยม (Calopogonium) และถวเวอราโน (Verano) ปลกคลมดนจะชวยเพมความชมชนในดนได การปลกถวเซนโตรซมา (Centrosema) กบถวคาโลโปโกเนยม (Calopogonium) ปลกคลมดนจะชวยเกบความชนในดนไดเพมมากขน

5) ระบบปลกพชเหลอมฤด (relay cropping) คอการปลกพชตอเนองคาบเกยวกน โดยพชชนดทสองจะปลกในระหวางแถวของพชแรกซงอยในชวงสะสมนาหนกของผลผลตแตยงสกแกไมเตมท

6) การปลกพชระหวางแถบไมพมบารงดน (alley cropping) คอการปลกพชระหวางแถบไมพมบารงดน พบในพนททมความลาดชนนอยและตองการปลกพชตามแนวระดบ สรป

ดนผลตภาพสงจงตองเปนดนทมความอดมสมบรณสงแตดนทมความอดมสมบรณสง โดยสมบตดานอนๆ ไมเหมาะสมกจะมผลตภาพตาดนแตละพนทจะมผลตภาพดน (soil productivity) ซงเปนศกยภาพในการใหผลผลตพชโดยตวดนเองแตกตางกนไปตามปจจยควบคมการเกดดนซงจะสงผลโดยตรงตอสมบตเฉพาะตวของดนนน การเพมผลตภาพดนตามธรรมชาตนนสามารถทาไดหลายรปแบบ วธการทเกษตรกรทาไดงายและสะดวกนนกคอการใสปยลงไปในดนเพอใหดนนนมผลตภาพในการใหผลผลตทเพมขนการปลกพชซาในดนเดมอยางตอเนอง โดยไมมการปรบปรงบารงดน จะทาใหดนสญเสยความอดมสมบรณไปอยางรวดเรว ดนจะแขง ไมรวนซย ดดซบนาและธาตอาหารไดนอยลง และทสาคญคอจะทาใหการใชปยเคมไมไดรบผลดเทาทควร การใชปยเคมทไดผล จะตองใช


ควบคไปกบการปรบปรงบารงดน หากใชปยเคมแตเพยงอยางเดยว โดยไมมการปรบปรงบารงดนตดตอกนเปนเวลานาน จะทาใหดนขาดความอดมสมบรณ ทาใหผลผลตลดลง ตองใชปยเคมมากขน เปนการเพมตนทนการผลตใหสงขนการปรบปรงบารงดน ควรใชหลายวธรวมกน จะชวยลดคาใชจายลงได และควรมการปฏบตบารงดนอยางตอเนองทกป เพอรกษาระดบความอดมสมบรณของดนและความสามารถในการใหผลผลตของดนใหสงอยเสมอ เพอประโยชนตอการผลตพชผลทางเกษตรในระยะยาวตอไป แบบฝกหดทายบท

1. “ผลตภาพของดน” หมายถงอะไร จงอธบายมาอยางละเอยด พรอมยกตวอยางประกอบ

2. จงอธบายความหมายของ “ความอดมสมบรณของดน” (soil fertility) มาอยางละเอยด

3. เกณฑตางๆ ในการประเมนความอดมสมบรณของดน ประกอบดวยอะไรบาง อธบายพรอมยกตวอยาง

4. ธาตอาหารทมความจาเปนสาหรบการเจรญเตบโตของพชมกชนด อธบายอยางละเอยด

5. จงอธบายความสมพนธของธาตอาหารพชกบความอดมสมบรณของดนมาพอสงเขป พรอมยกตวอยางประกอบ

6. “การเสอมโทรมของดน” หมายถงอะไร จงอธบาย พรอมยกตวอยางประกอบ 7. สาเหตการเสอมโทรมของความอดมสมบรณของดนมอะไรบาง พรอมวาด

ภาพประกอบ 8. จงอธบายกระบวนการเสอมโทรมของมาพอสงเขป พรอมวาดภาพประกอบ 9. ปจจยใดบางทมผลตอความอดมสมบรณของดน 10. จงบอกแนวทางและวธการปรบปรงความอดมสมบรณของดนมาอยางละเอยด


เอกสารอางอง กรมพฒนาทดน. 2556. การปรบปรงบารงดน. เอกสารชดองคความรกงศตวรรษพฒนา

ทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร. ทศนย อตตะนนทน และ ประทป วระพฒนนรนดร. 2554. คมอสาหรบเกษตรยคใหม:

ธรรมชาตของดนและปย. โครงการรวมพลงพลกผนดนเกษตรไทย. พมพครงท 10. กรงเทพฯ.

ยงยทธ โอสถสภา อรรถศษฐ วงศมณโรจน และชวลต ฮงประยร. 2551. ปยเพอการเกษตรยงยน.สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพ.

เอกสารประกอบการบรรยายมหาวทยาลยแมโจ. ม.ป.ป. บทท 4 ความอดมสมบรณของดนและการเกษตรทยงยน. สบคนเมอวนท 10 ธนวาคม 2558 จากhttp://www.sluse.mju.ac.th/database/silo/lesson/ความอดมสมบรณของดน.pdf และ สบคนเมอวนท 13 ธนวาคม 2558 จาก http://www.sluse.mju.ac.th/lecturenote/silo/lesson/%E0%B7%A4%E2%B9_%BA%B7%B7%D5%E8_4_%A4%C7%D2%C1%CD%D8%B4%C1%CA%C1%BA%D9%C3%B3%EC%A2%CD%A7%B4%D4%B9.pdf

Smaling, E.M.A. 1993. Soil nutrient depletion in Sub-Saharan Africa. In H. van Reulen&W.H. Prins,eds. The role of plant nutrients for sustainable food crop production in Sub-Saharan Africa.Leidschendan, The Netherlands.

Stewart, B.A., B.A. Lal and S.A. Swaify. 1991. Sustainning the resource base of an expanding world agriculture.In Soil Management of Sustainability (R. Lal. And F.J. Pierce eds.) Soil and Water Conservation Society, Iowa.

105 บทท 5 ความเสอมโทรมของดน


บทท 5 ความเสอมโทรมของดน 1. ความเสอมโทรมของดน 2. ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร 3. ดนศกยภาพตาทางการเกษตร 4. ดนทไมมศกยภาพทางการเกษตร 5. ความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดนกบศกยภาพการผลตของทดน

และดนทมปญหาทางการเกษตร 6. การจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน 7. ขอบเขตความรนแรงและผลกระทบจากความเสอมโทรมของดน 8. ผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพช 9. ผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนตอสงแวดลอม 10. สาเหตความเสอมโทรมของดน 11. ประเภทของความเสอมโทรมของทดน 12. การจดการความเสอมโทรมของดน


1. อธบายความรทวไปเกยวกบความหมายความและสาเหตเสอมโทรมของดน 2. อธบายความรทวไปเกยวกบดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร 3. อธบายความรทวไปเกยวกบดนศกยภาพตาทางการเกษตรและดนทไมม

ศกยภาพทางการเกษตร 4. อธบายความรทวไปเกยวกบความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดนกบ

ศกยภาพการผลตของทดนและดนทมปญหาทางการเกษตร 5. อธบายความรเกยวกบการจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน 6. อธบายความรเกยวกบผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพช 7. อธบายความรเกยวกบผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนตอสงแวดลอม 8. อธบายความรทวไปเกยวกบสาเหตความเสอมโทรมของดน 9. อธบายความรทวไปเกยวกบประเภทของความเสอมโทรมของทดนและการ

จดการความเสอมโทรมของดน


วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. วธการสอน

1.1 บรรยาย 1.2 อภปราย 1.3 เนนการเรยนรดวยตนเอง





บทท 5 ความเสอมโทรมของดน

ตามธรรมชาตดนจะคงสภาพของปรมาณธาตอาหารพชไดนานพอสมควรแมวาในธรรมชาตปรมาณของธาตอาหารพชในแตละแหงจะแตกตางกนไปบางตามชนดของดนและสภาพแวดลอมอนๆ แตเมอมาใชทรพยากรดนไมถกวธ ใชทดนผดประเภท ขาดการบารงรกษาทถกตอง หรอขาดการเขาใจในธรรมชาตและการวางแผนทดน ทาใหดนนนสามารถเสอมโทรมลงไดอยางรวดเรวดนเปนทรพยากรธรรมชาตทจดอยในประเภททใชไมหมดสน แตเปลยนแปลงสภาพไดความอดมสมบรณของดนตามธรรมชาตนนมอยสงสดในดนชนบนซงมความหนาไมมากนกดนชนบนนมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชและมความสาคญตอการใหผลผลตของพช เพราะมปรมาณธาตอาหารและอนทรยวตถสงการรกษาดนชนบนจงมความจาเปนอยางยง เพอทจะใหดนนนสามารถใชในการผลตปจจยสทจาเปนตอการครองชพของมนษยความเสอมโทรมของดนปรากฏขนหลายรปแบบเชนความอดมสมบรณของดนลดลง ดนแนนตว การอมนาลดลง และการชะลางพงทลายของดน ซงมผลใหดนบนซงเปนชนดนทเหมาะสมทสดตอการเกษตรสญเสยไป 5.1 ความเสอมโทรมของดน

ความเสอมโทรมของดน (soil degradation) เปนกระบวนการทกลาวถงปรากฏการณทมนษยชกนาใหประสทธภาพของดนตอการรองรบรปแบบการดาเนนชวตของมนษยทงในปจจบน และอนาคตลดลง (Oldeman et al., 1991)

ความเสอมโทรมของดน คอ การทดนสญเสยหนาทในการทางานอยางหนงหรอมากกวาหรออกความหมายหนงเปนความเสอมโทรมของคณภาพดน โดยคณภาพของดนอาจจะประเมนไดในรปของศกยภาพในการทาหนาทของดนตางๆ (Blum, 1998)

ความเสอมโทรมของดน เปนการสญเสยคณภาพหรอความสามารถในการผลตของดนอนเปนผลมาจากกจกรรมของมนษย เชอกนวาการเสอมโทรมจะเปลยนแปลงสถานภาพของธาตอาหารในดน การสญเสยอนทรยวตถ โครงสรางดนสญเสยไป และเกดความเปนพษอนเนองมาจากการสะสมของสงทเกดขนตามธรรมชาตหรอวตถทมาจากมนษย ผลของดนเสอมจะรวมถงการสญเสยความสามารถในการผลตทางการเกษตร ผลกระทบทเสยหายตอเสถยรภาพทางสงแวดลอม และทางเศรษฐกจ และยงเปนการเพมการบกรกปาและการใชประโยชนทดนอยางไมเหมาะสม พพฒน และคณะ (2553)


กรมพฒนาทดน (2540) ใหนยามไววา ความเสอมโทรมของดนคอ การเปลยนแปลงคณสมบตทางเคม กายภาพและชวภาพของดนจนทาใหดนนนมคณภาพลดลงจนไมสามารถใชเพอการเกษตรไดอยางถาวรและใหผลผลตคงทตลอดไป โดยมผลมาจากขาดการจดการดนทถกตอง และมปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคม ความเสอมโทรมของดน ปรากฏขนหลายรปแบบ เชน ความอดมสมบรณของดนลดลง ดนแนนตว ซงมผลใหดนบน ซงเปนชนดนทเหมาะสมทสดตอการเกษตรสญหายไป ความเสอมโทรมมาจากการชะลางพงทลายของดนเปนสาเหตทรนแรงทสด

จากนยามความเสอมโทรมของดนและทดนทกลาวขางตน สามารถสรปไดวาความเสอมโทรมของทรพยากรดน คอ การลดลงของศกยภาพของทรพยากรดนทเกดขนจากกระบวนการทางธรรมชาต หรอกจกรรมของมนษย ซงสงผลใหกระทบตอการใชประโยชนทดนของมนษยใหลดลงทงทางดานคณภาพและปรมาณ 5.2 ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร

(medium-high potential soils)

พพฒน และคณะ (2553) กลาววา ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร หมายถงดนมศกยภาพในการใหผลผลตอยในระดบปานกลางถงสง โดยทวไปมความเหมาะสมสาหรบการปลกพชโดยไมจาเปนตองมการจดการดนเปนกรณพเศษ หรอถามการจดการดนใหดขนกจะไดผลผลตสงขนคมคาตอการลงทน แบงเปน 2 กลมหลก คอ 1. ดนเหนยวจดและแตกระแหง 2. ดนเหนยวและดนรวน

5.3 ดนศกยภาพตาทางการเกษตร (low potential soils)

หมายถง ดนมศกยภาพในการใหผลผลตพชตา เพราะดนทมคณสมบตอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางทไมเหมาะสม หรอไมคอยเหมาะสมสาหรบปลกพช การจะนาพนทดงกลาวมาใชปลกพชเศรษฐกจจาเปนตองมการจดการเปนกรณพเศษกวาดนทวไป แบงเปน 7 กลมหลก ไดแก 1. ดนเปรยว 2. ดนเคม 3. ดนอนทรย (อาจจะเปนดนพร) 4. ดนทรายจด 5. ดนคอนขางเปนทราย 6. ดนตน 7. ดนบนพนทสงชนเชงซอน 5.4 ดนทไมมศกยภาพทางการเกษตร (non potential soils)

เปนพนทอนๆ ทอยนอกเหนอจากพนทดนศกยภาพปานกลางถงสง และดนศกยภาพตาตามทกลาวมาแลว หมายถง พนทดนทเปลยนแปลงไปจนไมสามารถนามาใช


ปลกพชไดหรอตองใชเวลานานในการปรบปรงฟนฟ เพอนามาใชปลกพชเหมอนเดม จาแนกเปน 5 กลมไดแก 1. สถานทราชการ พนทชมชน 2. พนทแหลงนาตางๆ 3. พนทชนแฉะหรอพนทชมนา 4. พนทอนๆ อาทพนทหนโผลทมรองลกจานวนมาก ทดนเหมองแรราง 5. พนทนาเกลอและนากงกลาดาราง เปนตน 5.5 ความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดน

กบศกยภาพการผลตของทดนและดนทมปญหาทางการเกษตร

จากความหมายของความเสอมโทรมของทดน ศกยภาพการผลตของทดน และดนทมปญหาทางการเกษตรตามทกลาวมาแลว พบวาทง 3 คามความสมพนธกน สรปพอสงเขป ดงตอไปนเรมตนจากพนทปาไมถกทาลาย ไมวาจากเหตผลใดกตาม แลวนาพนทดงกลาวมาเพาะปลกการเปดปาใหมๆ สวนใหญจะเปนดนทมความอดมสมบรณสง มฮวมสมาก เมอทาการเพาะปลกไปปแรกๆ ผลผลตจะสงมาก แลวคอยๆ ลดลงทกๆ ปจนในทสดผลผลตจะตามากจนไมคมคาตอการลงทน ลงแรงถายงเพาะปลกตอไปเรอยๆ สกวนอาจเพาะปลกไมไดอกเลยกมใหเหน ซงการลดลงของผลผลตทงในเชงปรมาณและคณภาพ หรออยางใดอยางหนง คอการเสอมโทรมของดน ดงนนจงอาจถอไดวาเมอมการเพาะปลกเมอไหร กเปนการเรมตนของกระบวนการเสอมโทรมของทดนแลวสวนจะเสอมมากนอยเพยงใดกขนอยกบสภาพปญหา และสาเหตอนเนองมาจากการใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงคณสมบตของดนและทดน

5.6 การจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน

การกาหนดชนความรนแรงของความเสอมโทรมของทดน เราสามารถนามากาหนดเปนระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของทดนได 3 ระดบ (พพฒน และคณะ, 2553) ดงน

1) ถาเปนดนเปดปาใหมๆ ผลผลตจะไดเตมทตามกาลงผลตของดนตอพชชนดนนๆ ถอวาเปนดนทมศกยภาพการผลตสง ถอวาเปนดนทยงไมเสอมโทรม

2) เมอเวลาผานไป ถาผลผลตพชเรมลดลงแตยงคมคาตอการลงทน อนเนองมาจากปญหาเกยวกบคณสมบตทางกายภาพ หรอทางเคมของดน หรอทางชวภาพของดนอยางใดอยางหนง หรอทงหมดเปลยนแปลงไป แตปญหาดงกลาว ยงสามารถแกไขไดดวยเทคนค และวธการทงาย ลงทน ลงแรงไมมากนก รวมทงไมตองใชเวลาในการแกปญหานานมากนก ไดแก การเสอมโทรมของทดนทมสาเหต มาจากธาตอาหารพช


ถกพชดดไปใช การเกดกรดออนๆ ของดน อนทรยวตถถกใช หรอยอยสลายหายไปตามธรรมชาต รวมทงการสญเสยหนาดนจากการชะลางแตเปนเพยงเลกนอยเทานน เปนตน และพนทดนทเกดปญหาดงกลาวขางตน ยงกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมยงไมถงขนรนแรงมากนก เรยกดนทมคณสมบตดงกลาวขางตนวา ดนศกยภาพทางการเกษตรปานกลางถงสง ระดบความรนแรงของการเสอมโทรมระดบท 1

3) เมอเวลาผานไปนานยงขน ถาผลผลตของพชลดลงมากจนกระทงไมคมคาตอการลงทน แตยงสามารถเพาะปลกไดแตผลผลตตาจนถงตามาก อนเนองมาจากปญหาเกยวกบคณสมบตทางกายภาพและทางเคมของดนเปลยนแปลงไปจนยากตอการปรบปรง แกไข ใหฟนกลบคนมาเปนดนอดมสมบรณไดอก ตองมเทคนค วธการเฉพาะ ตองลงทนสง และใชเวลาดาเนนงานนาน รวมทงพนทดงกลาวสวนใหญเปนแหลงกอมลพษตอสงแวดลอมทงทางตรง และออม หรออยางใดอยางหนง ไดแก

3.1) ดนเคม เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.2) ดนเปรยวจด เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.3) ดนทรายจด เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.4) ดนคอนขางเปนทราย เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.5) ดนอนทรย เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.6) ดนตน เกดขนไดทงตามธรรมชาต หรอการกระทาของมนษย หรอทงสองอยาง

3.7) ดนในพนททงายตอการถกชะลางพงทลายอยางรนแรง ไดแก ดนในพนทสงชน

ในพนททดนมปญหาดงกลาวขางตน เรยกวา ดนศกยภาพทางการเกษตรตา แตตอมา กองสารวจและจาแนกดน (2544) ไดเรยกกลมดนทมศกยภาพทางการเกษตรตาดงกลาววาเปนกลมดนทมปญหาทางการใชประโยชน (problem soils) จดเปนดนเสอมโทรมระดบท 2

(4) ถาพนทใดกลายสภาพเปนพนททไมสามารถเพาะปลกไดแลวในปจจบน ระดบความรนแรงของความเสอมโทรมระดบท 3 ถาจะนามาใชเพาะปลกตองมเทคนค


วธการปรบปรงแกไขทตองมการลงทนสงและใชเวลานานมากกวาดนทมปญหาทางการใชประโยชนและดนศกยภาพตาตามทกลาวมาแลว เนองจากดนเปลยนสภาพไปแลว ไดแก

(4.1) แหลงชมชนทมสงกอสรางตางๆ การจะเปลยนเปนแปลงเพาะปลก ตองลงทนสงอาท ตองทบตก รอบาน ขดเสา หรอฐานคอนกรตตางๆ

(4.2) พนทชนแฉะ ชมนา จะปลกพชทนทไมได ตองออกแบบแปลงเพาะปลกใหมการระบายนาเปนอยางด และปรบปรงดน พนทดงกลาวมกจะเปนดนกรด

(4.3) พนท แหลงนาธรรมชาต อางเกบนา หนองบง แมจะเปนแหลงนาเกากยงเสยงทจะเกดนาทวมเปนเวลานานจนพชผลเสยหาย ถาจะนามาใชตองมการออกแบบแปลงเพาะปลกทเนนเรองการระบายนาเปนหลก คลายๆ กบพนทชนแฉะชมนา

(4.4) พนทหนโผล มกเปนพนทผานการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงมาเปนเวลานาน การจะนาพนทดงกลาวมาใชประโยชนจาเปนตองหาดนมาใส และตองกนไมใหดนทมาใสถกนาพดพาหายไปไดอก ตองลงทนสง ตองใชเทคนคพเศษ ทตองมการออกแบบทดดวย ไมคอยมใครทา แตในประเทศไตหวนมการนาทดนดงกลาวมาใชเพาะปลก เนองจากมพนททจะนามาใชในการเพาะปลกนอย

(4.5) พ นท เหม อ งแร เ ก า หร อ เหม องแร ด บ กร า ง พ นท เหล านประกอบดวยขมเหมองและเศษ หน กรวด ทรายทเอามากองไวโดยมเนอดนนอย ดงนนการจะนาพนทเหลานมาใชประโยชนในการเพาะปลกใหคมคาตอการลงทนเปนเรองยงยาก ตองใชเทคนค วธการพเศษ

(4.6) พนททเปนนาเกลอ หรอนากงกลาดาราง (บอกง) เปนพนททดนมความเคมมากจนพชไมสามารถเจรญเตบโตไดตามปกต และเปนพนทตานาขง การจะนาพนทเหลานมาใชเพาะปลก ตองออกแบบแปลงเพาะปลกใหม ไมใหมนาขง ตองมการระบายนา และเกลอออกจากพนท แตพนทนากงกลาดารางหลายพนท สามารถนามาใชประโยชนทางการเกษตรไดบาง เนองจากดนยงมความเคมนอย แตจะคมคาตอการลงทนหรอไม ขนอยกบพชทนามาปลก จงจดใหพนท เหลาน เปนดนทไมมศกยภาพทางการเกษตร หรอเปนดนทมความเสอมโทรมในระดบทถอวามความรนแรงมาก 5.7 ขอบเขตความรนแรงและผลกระทบจากความเสอมโทรมของดน

ผลลพธของการเสอมโทรมของดน นอกจากจะทาใหกาลงการผลตหรอศกยภาพการผลตพชของทดนตาลง ทงทางปรมาณและคณภาพหรออยางใดอยางหนงแลว ยงกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมอยางรนแรงและกวางขวางทงทางตรงและทางออมอกดวย ผลเสยหายของการใชประโยชนทดนอยางไมระมดระวงจนเกดความเสอมโทรม


ของดน สถานการณความเสอมโทรมของทรพยากรดนความเสอมโทรมของทรพยากรดนมสาเหตทงทเกดจากธรรมชาตและเกดจากการใชทดนทไมถกตองตามหลกวชาการ

ตารางท 5.1 สภาพปญหาทรพยากรดนของประเทศไทย

ทมา: กองสารวจและจาแนกดน (2544) ตวอยางของปญหา เชน การชะลางพงทลายของดน ดนขาดอนทรยและปญหาท

เกดจากสภาพธรรมชาตของดนรวมกบการกระทาของมนษยเชนดนเคมดนเปรยวดนอนทรย(พร) ดนทรายจดและดนตนพนทดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย ไดแก การชะลางพงทลายของดน 108.87 ลานไร พนททมปญหาการชะลางพงทลายของดนมากทสด คอ ภาคเหนอ ดนขาดอนทรยวตถ 98.70 ลานไร ปญหาดนขาดอนทรยวตถประมาณรอยละ 77 อยในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรม 209.84 ลานไร ซงสวนใหญอยใน

สภาพปญหาทรพยากรดน

พนท (ลานไร)

ภาค เหนอ

ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ

ภาคกลาง ภาคใต รวม

1. ปญหาการชะลางพงทลายของดน 53.96 17.87 26.20 10.84 108.87 2. ปญหาดนขาดอนทรยวตถ 10.20 75.70 10.90 1.90 98.70 3. ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรม

71.39 75.30 37.40 25.75 209.84

3.1 ดนเคม - 17.80 1.60 2.30 21.70 3.2 ดนเปรยวจด - - 3.28 0.89 4.17 3.3 ดนกรด 12.38 27.11 11.22 13.56 64.27 3.4 ดนอนทรย (พร) - - - 0.27 0.27 3.5 ดนทรายจด 0.86 2.60 2.30 1.21 6.97 3.6 ดนคอนขางเปนทราย 1.54 30.85 4.65 2.56 39.60 3.7 ดนตน 13.09 15.53 9.24 3.11 40.97 3.8 ดนบนพนทสง 55.90 8.50 16.30 15.40 96.10 4. การใชประโยชนทดนไมถกตองตาม ศกยภาพ

6.20 21.20 3.90 4.30 35.60


ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สวนดนเคมดนกรดและดนคอนขางเปนทรายอยในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สาหรบการใชประโยชนทดนไมถกตองตามศกยภาพ คดเปนพนท 35.60 ลานไร พนทมปญหาทรพยากรดนของประเทศไทยแยกตามภาคตางๆ ดงแสดงแลวในตารางท 5.1

5.8 ผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพช

ผลการศกษาวจยขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization: FAO) และ โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (United Nations Environmental Program: UNEP) พบวา พนทดนของโลกประมาณ 32.5-45.5 ลานไร มศกยภาพการผลตพชลดลง อนสบเนองมาจากความเสอมโทรมของดน และถาอตราความเสอมโทรมของดนยงคงเปนอยอยางทผานมาโดยไมมการปองกน แกไข ในชวง พ.ศ. 2543 พนทดนทเปนแหลงผลตพชพรรณของโลกหนงในสามสวนจะถกทาลายไปอยางสนเชง การเสอมโทรมของดนดงกลาวมสาเหตมาจากปญหาการชะลางพงทลายของดนในหลายๆ รปแบบ นอกจากนองคการ FAO ยงทานายตอไปดวยวา ในชวง พ.ศ. 2523 ถง พ.ศ. 2543 พนทดนทเปนแหลงผลตพชของประเทศเขตรอนชนทกาลงพฒนาอตราการใหผลผลตตอหนวยพนทจะลดลง กลาวคอผลผลต ทเคยไดจากการปลกพช 2.4 ไร จะลดลงเหลอเทากบผลผลตทไดจากการปลกเพยง 1.63 ไร เทานนหรอลดลง 32 เปอรเซนต และผลผลตรวมจะลดลงถง 19 เปอรเซนต พพฒน (2549) นอกจากนยงพบดนประเภททเกษตรกรสวนใหญ หรอแมแตเจาหนาทสงเสรมหรอนกวชาการเกษตรสวนใหญเรมตระหนกหรอหนกใจ คอ เกดปญหาดนมคณสมบตทแขงมากเมอแหง และจะเละมากจนไมสามารถปนเปนกอนไดเมอเปยก พชทปลกในพนทเหลานผลผลตตามาก ดนทมคณสมบตไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชเหลาน กองสารวจและจาแนกดน กรมพฒนาทดน ระบสาเหตวามาจากการทดนขาดอนทรยวตถหรอมอนทรยวตถตามาก จนดนขาดโครงสราง และสภาพปญหาอนๆ อนไดแก

1) การทเกลอแพรกระจายเขามาในพนท ทาใหผลผลตขาวลดลง ถามเกลอมาก ขาวไมสามารถเจรญเตบโตไดตามปกต

2) การกลายสภาพเปนพนทดนทรายจด การชะลางพงทลายของดน ทาใหอนภาคดนทรายแปงและดนเหนยวรวมทงอนทรยวตถถกนาพดพาหายไปจากพนททกๆ ป จนเหลอแตทรายทความอดมสมบรณตา ธาตอาหารนอย ดดยดความชนไดนอย ทาใหผลผลตตาลงทกๆ ป จนในทสดกจะใชเพาะปลกไมไดอกเลย


3) การกลายสภาพเปนพนทดนตน ดนกรวดลกรง สาเหตมาจากการสญเสยหนาดนจากการชะลางพงทลาย ทาใหพนทเพาะปลกจานวนมาก กลายเปนพนทดนกรด รวมทงการทกลายเปนพนทดนตนทมหนาดนนอย เตมไปดวยกรวด ทราย

4) การเกดรองลก การสญเสยพนทเพาะปลกเนองจากการเกดรองลกโดยทวไป

5) ตะกอนดนหรอหนกรวดทรายทถกนาพดพามาทบถมในพนทลมทเคยมความอดมสมบรณสงเปนจานวนมากทาใหเพาะปลกไมไดดเหมอนเดม

6) สญเสยพนทเพาะปลก อนมสาเหตมาจากหนาดนถกนาปาพดพาไปเหลอแตกอนหน กรวดทราย ทใชเพาะปลกไมไดอกเลย 5.9 ผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนตอสงแวดลอม

ตวอยางผลกระทบของความเสอมโทรมของทดนอยางหนงคอ ทาใหพนททเคยอดมสมบรณมพชพรรณตามธรรมชาตกลายเปนพนทวางเปลาทไมมสงคลมดน พชพนธตามธรรมชาตขนไมได หรอขนไดนอยมากเมอไมมสงปกคลมดนกเกดปญหาการชะลางพงทลายของดนมากขนจนทาใหพนเหลานเปนแหลงผลตตะกอนดน หน กรวด ทราย เศษไม ใบหญาทนาพดพาลงมาไปทบถมในพนทเพาะปลกในทตาและแหลงนาตางๆ ทาใหแหลงนาตนเขน หรอทางระบายนาตามธรรมชาต อาท แมนา ลาคลองลาหวย อดตนจนประสทธภาพการระบายนาตาลงทกๆ ป และเปนสาเหตสาคญทกอใหเกดภยพบตนาปาไหลทะลกลงมาจากพนทภเขาพรอมดนโคลน เขาทาลายชวตและทรพยสนและททากนของราษฎรเสยหายอยางรนแรงและกวางขวาง ปจจบนเกดขนเกอบทกป แตละครงมคนและสตวเลยงลมตายจานวนมาก รวมทง ไรนา พนทเพาะปลก รวมทงทางคมนาคมสญจร อาท ถนน สะพาน ถกตดขาดเสยหายเปนจานวนมาก มทงทเกดในทเดมหรอเกดในทใหมๆ เชน

1) พนทสาธารณประโยชนตางๆ เกดความเสยหาย เชนถนนพงทลายเปนตน 2) การพงทลายรมฝงนาทาความเสยหายแกพนทเพาะปลกและสงกอสราง

รมสองฝงในประเทศไทย เคยพบ โบสถ วหารถกพดกดเซาะตลงจนพงลงไปสแมนา แนวถนนเดมกอนถกนากดเซาะพงทลายหายไป

3) การทเกดตะกอนดนทบถมในทางระบายตามธรรมชาตตางๆ อาท แมนา ลาคลอง ลาหวย รวมทงรองนาตามธรรมชาตและทสรางขน ทาใหตนเขนเมอมฝนตกชกระบายนาไมทน เปนการเพมความรนแรงในการเกดนาทวมในทางตรงขามในฤดแลงกไมมนาทใชเพาะปลก เกบนาไมได


4) เกดตะกอนดนทบถมในแหลงนาตางๆ เขอน ทะเลสาบ และอางเกบนาจนตนเขน ทาใหอายการใชงานสนลง

6) เกดปญหานาทวมฉบพลน ดนโคลนถลมคนตาย ทรพยสนเสยหายจานวนมาก

7) นาจะขนขนดวยตะกอนดน หน กรวด ทราย เศษพชสตว หรอมเชอโรคหรอไสเดอนฝอยเจอปนไมเหมาะสมทจะนาไปใชอปโภคบรโภคหรอทาการเกษตร

5.10 สาเหตความเสอมโทรมของดน

จากความหมายของความเสอมโทรมของดนทกลาวมาแลว หมายถง การเสอมกาลงการผลตพชในเชงปรมาณหรอคณภาพ หรอทงสองอยางของทดน ในพนทเพาะปลกพช พนทการใชประโยชนดานตางๆ และพนทสาธารณประโยชน รวมทงพนทปาไมตางๆ โดยพบสาเหตการเสอมโทรมของดน 15 ประการ ดงน

1) เกดจากการชะลางพงทลายของดนดนทถกนาฝน และนาไหลบาชะลางพดพาเอาหนาดน ธาตอาหารพช และความอดมสมบรณของดนออกจากพนทเพาะปลกไปสทๆ ตากวาทกๆ ป จนกระทงบางแหงกลายเปนพนทดนตนทเตมไปดวยหน กรวด ลกรง หรอรนแรงขนาดเหลอแตพนทหนโผลโดยทวไปกม ความเสอมโทรมของทดนทมสาเหตมาจากการชะลางพงทลายของดนไปกบนาไหลบา ทาความเสยหายแกพนทเพาะปลกพช เลยงสตว ทอยอาศย พนทสาธารณะตางๆ รวมทงสงแวดลอมทงทางตรงและทางออมอยางรนแรงและกวางขวางลกษณะของการเสอมโทรมของทดนอนเนองมาจากการชะลางพงทลายของทดนน แบงออกเปน

1.1) สญเสยสวนทอดมสมบรณทสดของดน อนไดแก หนาดนทประกอบดวย อนทรยวตถ ธาตอาหารพชและอนภาคดนทมขนาดเลกๆ ไดแก clay กบ silt ทาใหเนอดนกลายเปนดนทรายทมประสทธภาพในการอมนาและดดซบธาตอาหารเลวลง เปนผลทาใหปรมาณธาตอาหารพช รวมทงจลนทรย และแบคทเรยทมประโยชนตอพชในดนลดลง บางพนทหนาดนถกนาพดพาหายไปกลายเปนพนทดนตน ดนลกรงเตมไปดวยเศษหน หรอพนทหนโผลจนใชเพาะปลกพชไมไดอกเลยกมรวมทงการสญเสยหนาดนจากการเพาะปลกพชเศรษฐกจและการสญเสยอนทรยวตถและธาตอาหารพช

1.2) การสญเสยพนทเพาะปลกจากการชะลางพงทลายของดน ไดแก พนทเพาะปลกถกนาชะลางจนเปนพนทดนทรายจดจนไมสามารถใชเพาะปลกไดการกลายสภาพเปนพนทดนตนหนโผลโดยทวไปพนทเตมไปดวยรองลกพนทเกดดนถลม


2) การเกดความเปนกรดในดน สามารถเกดไดหลายกรณ ไดแก (กรมพฒนาทดน, 2549)

2.1) เกดการสะสมของกรดในชนดนบนอนเนองมาจากการชะลางของนาฝนทเกดในแนวดงทเรยกวาการชะลางภายใน (leaching) หมายถง การทแรธาตอาหารพชและอนทรยวตถถกทาใหละลายแลวไหลลงสสวนลางของดนไปกบนาทซมลกลงไปในดน (percolation water) การชะลางแบบนเกดขนเปนประจาและมบทบาทมากในธรรมชาต ทาใหดนเกดเปนกรดเนองจาก Ca++, Mg++ ถกชะลางไปสดนชนลาง ดนชนบนจงเหลอกรดกามะถน (SO4

=) ซงแสดงฤทธเปนกรด พนททดนมปฏกรยาเปนกรดมถง 98.4 ลานไร การทพนทดนเปนพนทดนกรดมผลตอศกยภาพการผลตพชเศรษฐกจอยางมาก

2.3) พนททเคยเปนทะเลเกาทมแรจาโรไซด และถกเปลยนมาเปนพนทเพาะปลก ทเปนนากรอย เปนตนจากรายงานของ กรมพฒนาทดน (2549) ดนเปรยวจดมเนอท 4.2 ลานไร เทากบ รอยละ 13 เปอรเซนตของประเทศ

2.4) เกดจากธรรมชาตของดนทสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป อาทเชน พนทดนพรทสบนาออกไป

3) การเกดปญหาความเคมทแพรกระจายมาจากแหลงเกลอตางๆ ไดแก 1. นาใตดนเคม หรอนาไหลบาบนผวดนมเกลอปะปนอย ไดแกดนเคม ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในภาคเหนอ หรอภาคอนๆ ทมหนเกลออยใตดน เรยกวา ดนเคมบก และ 2. เกดจากนาทะเลเคยทวมถง หรอทวมถงเปนครงคราวในปจจบนเปนพนททอยชายฝงทะเล เรยกวาดนเคมชายทะเล (กรมพฒนาทดน, 2549)

4) การดดธาตอาหารจากดนโดยพชนาไปใช ในการสรางการเจรญเตบโตและผลผลตแลวไมใสปยเพมใหเพยงพอทดแทนสวนทหายไป พพฒน (2528) กลาววา เมอเราปลกพชและตดไปขาย กคอ ขายความอดมสมบรณของดนออกไปดวยนนเอง และจากการศกษาของ ยงยทธ (2548) พบวาปรมาณธาตไนโตรเจนสงสดพบในเมลดถวเหลองและถวเขยวเทากบ 55 กโลกรมธาตอาหารตอผลผลตพช 1 ตน ถวลสงเทากบ 32 ขาวโพด 15.6 และขาว 15 กโลกรมธาตอาหารตอผลผลตพช 1 ตน ธาตฟอสฟอรสพบมากทสดในถวเขยวและถวเหลอง เทากบ 4 กโลกรมธาตอาหารตอผลผลตพช 1 ตน แตในกรณของพชตระกลถว ไนโตรเจนทพบในพชมทมาจาก 2 ทาง คอจากดนและจากการทจลนทรยทปมรากถวทเรยกวา Rhizobium ตรงไนโตรเจนจากอากาศมาใหพชตระกลถวเอาไปใชประโยชนไดดวยและปมถวทหลดรวงในดน กเปนการเพมธาตอาหารไนโตรเจนแกดนอกทางหนง


5) การปลกพชชนดและพนธเดยวกนตลอดเวลาโดยไมเปลยนพชทปลกการปลกพชชนดและพนธเดยวกนตลอดเวลา โดยไมเปลยนพชทปลก ผลทตามมาคอ ธาตอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชนนๆ หมดไปจากดนถาไมเปลยนพชไปเปนพชตางชนดทมความตองการธาตอาหารและความยาวของรากพชทแตกตางกน กเทากบดนนนๆ ไมสามารถเพาะปลกพชชนดนนใหไดผลตอบแทนสงตอไปไดทงๆ ทยงมธาตอาหารบางชนดยงเหลออย แตเปนประโยชนแกพชอนๆไมใชพชนนๆ เชน ถาปลกขาวโพดชนดเดยวกนตลอดหลายๆ ป ดนตงแตผวดนจนถงความลก 160 เซนตเมตร ปรมาณธาตอาหารทขาวโพดตองการกจะหมดไป และถาเกษตรกรยงปลกขาวโพดตอไปอก ผลทตามมา คอขาวโพดจะขาดธาตอาหาร จาเปนตองใสปยเพมขน ทงๆ ทในดนนนยงมธาตอาหารพชเหลออยเปนจานวนมากพอสาหรบการเจรญเตบโตของพชชนดอน รวมทงการปลกพชตระกลถว และหญาบางชนดสลบกบพชหลก ยงเปนการเพมธาตอาหารบางชนด อาท ไนโตเจน รวมทงอนทรยวตถแกดนอกดวยนอกจากนการปลกพชชนดเดยวกนตลอด โดยไมเปลยนพชอนสลบบางเลย ทาใหเกดการสะสมของโรคและแมลงทเปนศตรของพชชนดนนๆ มากยงๆ ขนอกดวย

6) การเกดจากอนทรยวตถในดนถกจลนทรยยอยสลายหมดไปตามธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงเขตรอนชน อนทรยวตถถกยอยสลายหายไปเรวและงายกวาเขตหนาว ปญหาการขาดอนทรยวตถของดน ทเหนไดชดเจนคอดนทรายในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมอนทรยวตถตา กวา 2 เปอรเซนต เปนเนอทกวางขวางถง 191 ลานไร ตากวา 1.5 เปอรเซนต มเนอท 98.7 ลานไร (กรมพฒนาทดน, 2540) การทดนขาดอนทรยวตถทา ใหดนไมจบตวเปนกอนและขาดชองวางในดนทาใหดนแนนขาดออกซเจน ขาดสงทจะดดนาดดปยทใสไปในดน รวมทงทาใหดนมลกษณะแขง เมอแหงและเละเมอเปยก

7) เกดจากปญหาขาดแคลนนาเปนเวลานานจนพชพรรณขนไมได เปนสาเหตทาใหผวดนขาดสงปกคลมดน การทดนขาดสงปกคลมเปนการเรงใหเกดการชะลางพงทลายของดนในชวงฤดฝนใหกวางขวาง และรนแรงยงๆ ขนไป นอกจากจะเกดการชะลางหนาดนในฤดฝนชวงฝนตกชกแลว ในชวงฤดแลง การทผวดนแหงและขาดสงปกคลมดนยงทาใหนาในดนไหลขนมาดวยแรง Capillary ตามทอเลกๆซงมาถงผวดน นากระเหยไปในอากาศ ถามเกลอใตดน เกลอทนาพามากเกดการสะสมทผวดนกลายเปนดนเคมมปญหาในการเพาะปลกทนท

8) เกดจากปญหาดนแฉะหรอนาทวมเปนเวลานาน อนเนองมาจากการสรางถนนสะพานหรอสงกอสรางตางๆ ขวางทางไหลของนาทาใหเกดนาทวมขง นอกจากนน การทนาทวมเปนเวลานาน ทาใหดนขาดออกซเจน เปนผลทาใหเศษพชสตว


ถกจลนทรยยอยสลายโดยกระบวนการไมใชออกซเจน กอใหเกดกาซพษภายในดน อาท ฟอสฟน มเทน รวมทงไฮโดเจนซลไฟด การทนาทวมขงทาใหพชพรรณทขนอยตายไป เมอนาแหงทาใหดนขาดสงปกคลมดน

9) การเกดชนดานหรอแผนแขงใตดน ทงเกดจากธรรมชาตและการกระทาของมนษย เปนตวเรงชนดานชนดของดนดานจาแนกตามลกษณะการเกดมรายละเอยดดงน

9.1) เกดขนตามธรรมชาต (1) เกดตามธรรมชาตจากกระบวนการเกดดนไดแกชนดานทมแร

เหลก หรอซลกาสง หรอดนบน เปนดนทรายแตดนลางเปนชนดนเหนยว หรอเปนแผนศลาแลง เปนตน

(2) การเกดชะลางภายใน ในแนวดง (leaching) คอการทนาฝนละลายดนและอนทรยวตถทผวดนแลวซมลงไปในดนตามชองวางของดน อนภาคดนขนาดเลกทไปกบนาอาท อนภาคดนเหนยว (clay) และทรายแปง (silt) จะลงไปสะสมในดนลางใตชนไถพรวน ทาใหดนบรเวณความลกใตชนไถพรวนจะเปนทสะสมของอนภาคทรายแปง (silt) และดนเหนยว (clay) รวมทงอนทรยวตถ ทาใหชองวางในดนบรเวณนอดตน มความหนาแนนสงขน ถาความหนาแนนรวมของดนบรเวณดงกลาวสงกวาปกตทควรเปน คอสงกวา 1.3 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร ทาใหนา อากาศไหลเวยนผานไดยาก รวมทงรากพชหยงทะลลงไปไดยากขน บางแหงหยงลงไมไดเลยกม กลาวคอ ถาคาความหนาแนนของดน (bulk density, BD) มคาตงแต 1.8 กรมตอลกบาศกเซนตเมตรขนไปรากฝายซงนบวาเปนพชทมรากลกทนแลงไดดชนดหนงไมสามารถแทงทะลลงไปไดทาใหฝายไมสามารถเจรญเตบโตไดตามปกตทควรจะเปน เพราะหาอาหารและนาไดนอย เปนตน

9.2) เกดจากมนษยเปนตวเรง ไดแก การไถพรวนบอยๆ ในขณะดนเปยกหรอแหงเกนไป ทาใหโครงสรางของดนชนบนแตกกระจายหรอเสยไป กอใหเกดผลเสย 2 ประการคอ ประการทหนง เปนการสงเสรมใหเกดการชะลางภายในดนในแนวดงททาใหเกดการสะสมของอนภาคทรายแปง และดนเหนยวในชนดนใตชนไถพรวน ใหเกดความรนแรงเพมขนประการสอง นาหนกเครองจกรกลทาใหดนใตชนไถพรวนแนนขนจนกลายเปนแผนแขง นา อากาศ รากพชหยงลงไปไมได ทเรยกวา plow pan

10) เกดจากตะกอนดน หน กรวด ทรายถกนาพดพามาพบถมพนท อาท พนทนา ไรสวน ถกนาปาพดพาตะกอนดน หน กรวด ทราย มาถมพนทเพาะปลก ตวอยางเชนเหตการณท จ. อตรดตถ เมอวนท 26 พ.ค. 2549 และ จ.แพร เมอวนท 22 พ.ค. 2549 หลงเกดภยพบตนาปาและดนโคลนถลม พบวามตะกอนดน หน กรวด ทรายใบไม กงไม ถกนา พดพาลงมาทบถมในพนทเพาะปลกเปนจานวนมาก บางแหงลกถง


1 เมตรกม ถาตะกอนมจานวนพอเหมาะเปนการเพมความอดมสมบรณแกดน แตถาเปนจานวนมากเกดผลเสยหายดงรายงานของ คารน (2549) ทไดรายงานผลกระทบของตะกอนดนทนาพดพาไปทบถมในพนทเพาะปลกของเกษตรกรหลงการเกดวบตภยทจงหวดอตรดตถ และจงหวดแพร ป 2549 ดงกลาวขางตน ดงน ในสวนทไมดาเนนการเปดหนาดนและทารองระบายนา ไมผลจะตายเกอบทงหมด ขณะทในสวนทไดดาเนนการเปดตะกอนและทารองระบายนาไมผลรอดตายเปนจานวนมาก ไมผลทถกตะกอนดนทบถมนาน 7 วน พบวามคาออกซเจนทละลายนาในบรเวณรากพช (root zone) มคาตามากโดยมคาใกลศนยหรอเปนศนย สวนตะกอนดนทไปทบถมในทนา โดยปกตจะเปนการเพมความอดมสมบรณตามธรรมชาตแกดน แตปรมาณตะกอนทมากเกนไปทาใหพนทนาสงขนไมสามารถเกบกกนาได พนนาสงตาไมสมาเสมอ นอกจากนดนตะกอนทมาทบถมจะมทรายแปงสง เปนอปสรรคตอการปกดาและการแตกกอ รวมทงดนจะแตกระแหงเมอแหง

11) เกดการปนเปอนของสารเคม หรอสารโลหะหนกจากการทาอตสาหกรรม หรอจากการใชสารเคมในการปองกนกาจดโรคและแมลงศตรพช อาท แคดเมยมจากการทาเหมองแรสงกะสทบานแมตาว อาเภอแมสอด จงหวดตาก ทเปนปญหาทภาครฐไดดาเนนการแกไขปญหามาตงแตป พ.ศ.2547 เปนตนมา เปนตน การปนเปอนของสารเคม หรอสารโลหะหนก ดงกลาวทาใหผลผลตทไดเปนอนตรายตอสขภาพ อนามยของเกษตรกร เปนการลดคณภาพของพชทใชเปนอาหาร อาท ขาว พชผก ผลไม เปนตน

12) การใชปยเคมเพยงอยางเดยวเปนเวลานานอยางตอเนอง โดยไมมการใสปยหมก ปยคอก หรออนทรยวตถ เปนสาเหตทาใหผลผลตเพมขนกจรงแตในระยะยาวดนจะกลายสภาพเปนกรด หรอดนขาดอนทรยวตถ การทดนขาดอนทรยวตถจะทาใหดนไมเกาะตว แตกกระจายเมอแหงจะแขง แตเมอถกนาจะเละเหลวไมจบตวเปนกอน ปยเคมไมใชวาไมด แตการใชตองใชควบคกบปยคอกหรอปยอนทรย

13) สารกมมนตภาพร งส จากการกลบฝ งกากของว สดท ม ส ารกมมนตภาพรงสในดนโดยขาดหลกวชาการทถกตอง อาจเปนสาเหตแหงการเสอมโทรมและมลพษทางดน

14) การทงของเสยทเปนอนทรยวตถลงในดน อาท การทงขยะในเมองตางๆ เกดการแพรไปตามนา ทงนาไหลบาบนผวดนและใตดน โดยนาเปนตวแพรกระจายของสารเคมสารพษ และเชอโรคตางๆ ใหแกดนอยางกวางขวางมากนอยเพยงใด ขนกบตามการไหลของนาดงกลาว

15) การทดนมเชอโรค และศตรพชตางๆ เชน ไสเดอนฝอย หรอแมลงศตรพชตางๆ กเปนเหตแหงการเสอมโทรมของดนอกประการหนง


5.11 ประเภทของความเสอมโทรมของทดน

จากสาเหตททาใหเกดความเสอมโทรมของทดนตามทกลาวมาแลว หนวยงาน/สถาบน/นกวชาการไดนามาจดหมวดหมเปนประเภทของความเสอมโทรมของทดนดงน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

1) การกรอน เปนกระบวนการทผวโลกหลด กรอน หรอ ละลายออกไปโดยตวการทางธรรมชาต เชน ลมฟาอากาศ สารละลาย และการครดถ การกรอนทางธรณวทยาใชชวงเวลาตามระยะเวลาทางธรณกาล (geologic time scale) ซงเปนระยะเวลานานหลายหมน หรอ หลายลานปแตกตางจากการกรอนของดน อาจเกดขนทกป หรอในชวงรอบเพยงไมกป ดงนน ปจจยสาคญททาใหเกดการกรอนของดน ไดแก นาและลม สวนปจจยทเกดจากการกระทาของมนษยททาใหอตราการกรอนสงกวาทเกดในธรรมชาต เรยก การกรอนแบบเรง (accelerated erosion)

1.1) การกรอนของดนโดยนาจะเกดขนในพนททมความลาดชนสงและมปรมาณฝนตกชก การศกษาการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยโดย กรมพฒนาทดน (2524) รายงานวา จากการประเมนคาการกรอนของดนโดยนา จากสมการการสญเสยดนสากล พบวา ในประเทศไทยพนททมการกรอนของดนระดบปานกลางถงรนแรงมพนทถง 107 ลานไร คดเปน 33 เปอรเซนตของพนทประเทศ

1.2) กจกรรมของมนษย เชน การตดไมทาลายปา การเกษตรกรรมไมถกวธ เชน ทาไรเลอนลอย ซงเปนอกปจจยหนงทเรงความรนแรงของการกรอนของดนรนแรงกว าท เก ดตามธรรมชาต เช น การเกดด นถลม ในพ นท อ า เภอกระทน จ งหว ดนครศรธรรมราชและบรเวณลมนากอ จงหวดเพชรบรณ เปนตน

1.3) การกรอนโดยลม กลไกในการกรอนของดนโดยลมจะคลายคลงกบการเกดโดยนา กลาวคอ เมดดนจะมการแตกตวและถกพดพาไปโดยลมและตกตะกอน เมอความเรวของกระแสลมลดลงจนไมสามารถพดตะกอนตอไปได ขนาดของอนภาคดนทถกพดพาจะมขนาดเลก สวนใหญจะเปนทรายละเอยดและทรายแปง ปกตแลวดนเหนยวจะไมถกพดพา เพราะมความตานทานตอการแตกตวโดยลมสง สภาพแวดลอมทเกดการกรอน จะพบในพนททมความแหงแลงสง เชน บรเวณทเปนทะเลทรายทมสภาพแหง มตนไมปกคลมพนทไมหนาแนน การตกตะกอนจะกอความเสยหายในพนทเกษตรกรรมบางแหงสงมาก ตวอยางในสหรฐอเมรกา ป ค.ศ. 1930 เปนวบตภยทมการกลาวถงทกวนน มรายงานวา ตะกอนทถกพดพาในสหรฐอเมรกา สามารถถกพดพาไปเปนระยะทางถง 2,000 กโลเมตร


ปจจยททาใหเกดการกรอนของดน ปจจยทางธรรมชาต : ฝนตกหนกบนดนทไมมการเกาะตวของเมดดน

เมดฝนทาใหอนภาคดนแตกกระจายและถกพดพาไปสทลม พชปกคลมดนลดลง เนองจากความแหงแลง เมดฝนสามารถกระแทกผวดนไดโดยตรง การพดพาอนภาคดนขนาดเลกเกดขนในชวงแลง พนทมความลาดชนสง นาไหลแรงขน ดนเคลอน (soil creep) ลงสทลม การเปลยนแปลงภมอากาศฉบพลน พายฝนรนแรง ความแหงแลวและลมเปลยนทศทาง

ปจจยเนองจากมนษย : การตดไมทาลายปา ทาใหดนขาดสงปกคลม กระทบตอสงมชวต ความพรนและและความชนดน เกษตรกรรมแบบเขม (intensive farming) เชน การไถพรวนการใชปยเคมมากเกนไป รวมทงระบบการชลประทาน การพฒนาแหลงทอยอาศย ทาใหผวดนโลง ดนแนนจากการใชเครองจกรกล การสรางถนน การตดขดผวดน การใชเครองจกรกลหนก ขาดการดแลทดในการระบายนาและขอบถนน การนาผลผลตทางการเกษตรออกไปจากพนท (crop removal) โดยไมมการปรบปรงบารงดนเปนเวลานานตดตอกน ทาใหเกดความเสอมโทรมเชนกน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

2) การแพรกระจายความเคม (salinization) ดนเคมเปนดนทมธาตโซเดยมทมาจากเกลอแกงในปรมาณสง เปนพษตอพชทวไปการเกดดนเคมตามธรรมชาต จะพบในบรเวณทนาทะเลขนถง หรอ บรเวณทมการเปลยนแปลงทางธรณวทยามาแลวในอดต เชน ดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศ ซงเคยเปนพนททนาทะเลเคยทวมถงมากอนททราบสงโคราชจะคอยๆ ยกตวสงขน ปจจบนใตพนดนบางแหงของภาคบรเวณแองสกลนครและแองโคราชจะพบชนเกลอหน การแพรกระจายความเคม เปนกระบวนการททาใหความเคมของดน เพมขนจนเปนอนตรายตอพช ปกตแลวการแพรกระจายดงกลาวเปนผลเนองมาจากกจกรรมทมนษยเปนผกระทา และพบมากในพนทแหงแลง พนททมระดบนาใตดนทมความเคมตน นาทะเลหนนเนองจากพนทปาบรเวณตนนาถกทาลาย ปลกพชรากสนทาใหนาใตดนทมความเคมยกระดบขนมาใกลผวดนและการกอสรางแหลงเกบนาใกลกบแหลงเกลอหรอมนาใตดนเคมการทาเกลอ เชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศ ปจจบนมรายงานวามพนทดนเคมประมาณ 18 ลานไร และยงมพนททมศกยภาพความเคม เนองจากมเกลอหนอยลกลงไปในดนถงประมาณ 21.7 ลานไร นอกจากน การประมง เชน การเลยงกงกลาดาในเขตนาจด ยงกอใหเกดการแพรกระจายของความเคมในดน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

3) ความเสอมโทรมทางเคมของดน การเจรญเตบโตของพชอาจไดรบผลกระทบจากธาตโลหะบางชนด ธาตเหลกและแมงกานส ซงสามารถจะละลายไดดในดนทเปนกรดและเปนพษตอพชได ในพนทลมนาทะเลทลมราบนาขนถงตามชายฝงทะเล หรอ


บรเวณทเกดจากตะกอนนากรอย ซงบรเวณดงกลาวตามธรรมชาตจะมปรมาณของซลไฟดสง เมอมการระบายนาออก หรอ มการขดลอกหนาดนจะเกดออกซเดชนของซลไฟด ทาใหเกดกรดกามะถนออกมา มสารประกอบของโพแทสเซยมสเหลองฟางขาวเรยกวา จาโรไซต(jarosite) ทาใหดนมสภาพเปนกรดจดมากและดนประเภทนเรยกวา ดนเปรยวจด (acid sulfate soil)นอกจากนธาตตาง ๆ เชน อลมเนยม เหลก แมงกานส จะละลายออกมาในปรมาณสง เกดเปนพษตอพชนอกจากนเมอสารเคม ดงกลาวถกปลอยลงทางนา จะมผลตอคณภาพของนาและอาจเกดปญหาตอสตวนา เชน โรค red spot (epizootic ulcerative) หรอ อาจทาใหสตวนาตายได (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

4) ความเสอมโทรมทางกายภาพของดน การไถพรวนเพอปลกพช ทาใหเกดความเสอมโทรมทางดานกายภาพของดนในหลายรปแบบ เชน ดนสญเสยความสามารถในการยดเกาะเมดดน ทาใหผวดนเกดแผนแขง (crust) การซมนาลดลง เปนผลใหเกดการกรอนรนแรงขนการเหยยบยาจากกบเทาสตวในการปศสตวและแรงกระแทกของเมดฝน ทตกลงมาตดตอกน รวมถงการใชเครองจกรหนกในพนทเพาะปลก ทาใหหนาดนแนน ความพรนของดนลดลงนอกจากจะเปนการเพมภาวะนาบาผวดน นอกจากนยงมผลตออตราการงอกของเมลดพชลดลงการไถพรวนดนเพอทาลายโครงสรางของดน เชน การทาเทอก ในการปลกขาวเพอใหสามารถขงนาไดด นาไมสามารถซมผานลงไปในดนชนลาง จดวาเปนการปรบปรงสภาพมากกวาทจะเปนการทาใหเกดความเสอมโทรม (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

5) ความเสอมโทรมทางชวภาพของดน ความเสอมโทรมทางชวภาพ ปกตจะเปนการลดลงของอนทรยวตถในดน และจะเกดผลกระทบตอพนธสตวทดารงชพจากอนทรยวตถ อนทรยวตถชวยเสรมสรางโครงสรางดน ตานการกรอนและดดซบอาหารพช การไถพรวนนอกจากจะกอใหเกดการเสอมโทรมทางดานกายภาพแลว การถายเทอากาศทดขน จะทาใหกจกรรมของจลนทรยทชวยยอยอนทรยวตถดขน ซงมผลตอการลดลงของอนทรยวตถดน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2547)

5.12 การจดการความเสอมโทรมของดน

การจดการความเสอมโทรมของดน ดาเนนงานเพอบรรล 2 จดมงหมายไดแกการปองกน ยบยง หรอชะลอความเสอมโทรมของทดนอนเนองมาจากสาเหตตางๆ และการปรบปรง แกไขทดนทอยในสภาพเสอมโทรมแลวใหกลบมาใชประโยชนไดอกอยางคมคาตอการลงทน


5.12.1 การปองกน ยบยง หรอชะลอความเสอมโทรมของดน แนวทาง เทคนค และวธการปองกน ยบยง หรอชะลอการเกดความเสอม

โทรมของดนทมประสทธภาพและประสทธผลสงสด คอการปองกน แกไขทตรงกบสาเหตทกอใหเกดความเสอมโทรมของทดน ไดดงน

1) การปองกนการเสอมโทรมของดน สาเหตมาจากการชะลางพงทลายของดนอนเปนสาเหตใหญทสาคญมากททาใหดนสญเสยความอดมสมบรณ และทาใหคณสมบตทางกายภาพ และทางเคมของดนไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชแตละชนดทปลกในดนแตละชนด รวมทงการสญเสยพนทเพาะปลก และสงผลกระทบตอสงแวดลอมอกแบงเปน 2 วธการใหญๆ คอ วธกล (mechanical methods) เชนการไถพรวนและปลกพชตามแนว การสรางคนดนกนนา การปรบพนทเฉพาะหลม ครบนารอบเขา คนดนเบนนา เขอนกนรองนา ทางระบายนา บอนาในไรนาและวธพช (vegetative methods) เชนการปลกพชเปนแถบ การปลกพชตามแนวระดบ การปลกพชคลมดน การปลกพชบารงดน การปลกพชแซม การปลกพชเหลอมฤด การปลกพชหมนเวยนการปองกนการเสอมโทรมของดน

2) การปองกนดนเปรยวสาเหตมาจากความเปนกรดของดนไมใหเพมชนสานกสารวจและวางแผนการใชทดน (2549) แนะนาวาตองรกษาไมใหหนาดนแหงเพราะถาหนาดนแหงสารไพไรทจะกลายเปนกรดเพมขนรวมทงปองกนการเกดการชะลางของดนในแนวดงทจะทาใหดนบนกลายเปนกรดตามทกลาวมาแลว และกลมวจยและพฒนาการจดการดนเปรยว สานกวจยและพฒนาการจดการทดนกรมพฒนาทดน แนะนาใหจดสรางแปลงเพาะปลกแบบคยกรองสวน รวมทงการใสปนขาวหรอปนมารลเพอยกระดบ pH ของดนใหสงขน

3) การปองกนการแพรกระจายของเกลอเขามาในพนทเพาะปลก 1) ใหจดสรางคและคนดนเบนนาทสามารถปองกนไมใหนาทมเกลอไหลเขาทวมพนทเพาะปลก แตใหไหลไปสแหลงทเตรยมไวสา หรบรบนา เคมโดยเฉพาะ 2) การทาทางระบายนาหรอจดทาแปลงปลกพชแบบคยกรองสวน เพอใหรากพชพนระดบนาใตดนทมเกลอ จะยกสงขนมาในฤดฝน รวมทงทาใหนาฝนสามารถลางเกลอออกไปจากดน 3) ปองกนเกลอทจะถกพาขนมาสบรเวณรากพชดวยแรงดงดดขนของดน ในชวงดนแหงโดยการไถพรวนดนหรอใชอนทรยวตถหรอแกลบเพมชองวางขนาดใหญในดนเปนการตดทอลาเลยงนา อากาศขนาดเลกในดนทจะเปนตวนาเกลอขนมาบนดนหรอใชวสดคลมดนหรอทาการใหนาแกพชใหพอเพยงไมใหดนแหง

4) การปองกนความเสอมโทรมของดน อนมสาเหตมาจากพชดดธาตอาหารไปใชโดยการใสทงปยอนทรยและปยเคมรวมทงปยพชสดเพมแกดน ใหเพยงพอเหมาะสม


ตอการเพาะปลกพชแตละชนด แตละพนธ รวมทงการใสวสดปรบปรงดนตางๆ อาท ปนหรอหนฟอสเฟต หรอหนภเขาไฟ เปนตน โดยตองมการตรวจเชคความเปนกรดดางและธาตอาหารของดนอยเสมอ เพอหาวาปจจบนดนขาดธาตอาหารชนดใดบาง จานวนเทาไหรเปนตน

5) การปองกนความเสอมโทรมของทดนทมสาเหตมาจากพชทปลกขาดธาตอาหารพชบางชนดทงๆ ทยงมธาตอาหารอยในดนโดยการปลกพชสลบชนดและพนธไมใหเปนพชเดยวกนตลอด ทกๆ ปรวมทงปลกพชทมระบบความยาวของรากไมเทากนหรอตองการธาตอาหารหลกและรองทแตกตางกนสลบกน นอกจากจะทาใหการใชธาตอาหารทกชนดในดนมประสทธภาพสงสด ตอพชแลวยงเปนการตดวงจรชวตของโรคและแมลงศตรพชอกดวยเพราะพชแตละชนดมโรคและแมลง ศตรพชเปนการเฉพาะตว แมลงสวนใหญไมสามารถกดกนพชไดทกชนด และโรคพชกเชนเดยวกน รวมทงการปรบสภาพความเปนกรดดางของดนใหเหมาะสมกบชนด และพนธพช หรอปลกพชเหมาะสมกบ pH ของดน เปนตน

6) การปองกนความเสอมโทรมของทดน อนมสาเหตมาจากดนขาดอนทรยวตถทาไดหลายวธการ ดงตอไปน

6.1) การเพมอนทรยวตถแกดน ไดแก การใสปยหมกหรอปยคอก อาท มลวว ควาย หม ไก คางคาวบอยๆ หรอทกครงทเพาะปลก เปนตน

6.2) การไถกลบตอซงหรอเศษพชตางๆ 6.3) การไถกลบพชตระกลถวและอนๆ เพอใชเปนปยพชสดในการ

ปรบปรงบารงดน 7) การปองกนความเสอมโทรมของทดน อนมสาเหตมาจากปญหาการขาด

แคลนนาเปนเวลานานจนพชพรรณขนไมได ทาไดหลายวธไดแก 7.1) การสรางแหลงนาและระบบชลประทาน 7.2) การสรางแองหรอฐานสาหรบปลกไมผลหรอทาเปนบลอกเปนหลม

หรอบอหรอฐานทสามารถดกนา อนทรยวตถ เศษพช หนาดนและธาตอาหารตางๆ ไวใหเปนประโยชนตอพชทปลก

7.3) การใชวสดคลมดน ปองกนการระเหยนาจากดนนอกจากจะสามารถปองกนการระเหยนาจากดนไดแลว ยงเปนการปองกนวชพชอกดวยนอกจากนนการคลมดนยงทาใหดนมความชนและอณหภมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของจลนทรยทมประโยชนแกพช ดงภาพตวอยางซายมอทเกษตรกรโครงการหลวงปฏบตอย

8) การปองกนความเสอมโทรมของทดน อนมสาเหตมาจาก ปญหานาทวมขงเปนเวลานาน


8.1) การจดทาคเบนนาทมคนดนขนาดใหญเพอเบนนาทไหลบามาจากพนททอยตอนบนแปลงเพาะปลก ไมใหไหลเขามาในพนท

8.2) การปองกน แกไข ปญหานาทวมในฤดนาหลากทนาจากแมนา ลาคลอง ไหลมาทวมแปลงบอยครง โดยจดทาคนาและคนดนลอมรอบแปลงเพาะปลกพชใหสงกวาระดบนาทเคยทวมพนทสงสดอยางนอย 50 เซนตเมตร

8.3) การจดทาแปลงเพาะปลกพชแบบคยกรองสวน ทใชเพาะปลกพชไดเกอบทกชนด ทงพชไร พชผก ไมดอก ไมประดบ และไมผล นอกจากจะมประสทธภาพสงในการแกปญหาเรองนาแลวยงแกปญหาเรองดนเปรยว ดนเคม ไดเปนอยางดอกดวย

8.4) การวางทอหลอดถนนและจดทาทางระบายนาในพนทใหเหมาะสม 9) การปองกนความเสอมโทรมของดน อนมสาเหตมาจาก การเกดชนดาน

หรอแผนแขงใตดนทาไดหลายวธ ไดแก 9.1) การไถพรวนในขณะทความชนของดนเหมาะสมคอไมแหงจนดนแตก

เปนผงเมอลมพดแรงๆ ฝนกฟงกระจาย ฝนกคออนภาคทรายแปง ดนเหนยว และอนทรยวตถทอดมสมบรณของดนนนเอง หรอเปยกแฉะจนดนใตชนไถพรวนแนน (สาราญและคณะ, 2530) แนะนาใหปลกพชโดยไมไดพรวน

9.2) ควรใชไถสว (ripper) ทไถดนไดลกกวา 50เซนตเมตร ไถสลบกบการใชผาน 3 และ 7 อยางนอย 3 ปตอครงในพนทเพาะปลกพชทวๆ ไป

9.3) การเพมอนทรยวตถแกดนทงการใสปยคอก ปยหมก หรอการไถกลบพชเปนปยพชสด เพอใหเกดชองวางขนาดใหญในดนใตชนไถพรวน

9.4) การใชระบบปลกพชทมพชระบบรากลกเปนพชหมนเวยน 9.5) ปลกพชตระกลถว และหญาทมระบบรากลกและมรากจานวนมาก

เพอใหรากชอนไชลงไปในดน ทาใหเกดชองวางในดนจานวนมาก อาทการปลกหญาแฝกพนธทเหมาะสมเปนระยะๆ ขวางความลาดเทหรอตามแนวระดบ

9.6) การใชสารละลายดนดาน 10) การปองกนความเสอมโทรมของทดน อนมสาเหตมาจากตะกอนหน

กรวด ทรายถกนาพดพามาพบถมในพนททาไดหลายวธ ไดแก 10.1) การทาคนดนขนาดใหญลอมรอบแปลง เพอปองกนนา ทวมท

กลาวมาแลวในเรองการปองกนนาทวม 10.2) จดสรางเขอน อางเกบนา เหมอง ฝาย ปองกนนา ปาทมกมากบ

ตะกอนดน ไหลเขาทวมบานเรอน ทสวน ไรนาของเกษตรกร 11) การปองกนการเสอมโทรมของดน อนมสาเหตมาจากการแพรกระจาย

ของสารเคม หรอสารโลหะเขามาในพนทเพาะปลก โดยทาคนดนขนาดใหญรอบแปลง


โดยไมใหนาจากแหลงนาทมการปนเปอนของสารเคม หรอสารโลหะหนกไหลเขามาในพนท หรอการไมนานาทมการปนเปอนไปใชในพนทเพาะปลก โดยจดทาระบบระบายนา และเกบกกนา และใชนาในพนทของตนเอง อาท การใชนาบาดาลทไมมสารโลหะหลก มาใชในพนท และตองมการตรวจคณภาพนาตลอดเวลา

12) การปองกนการเสอมโทรมของดน อนมสาเหตมาจากการใชปยเคมเพยงอยางเดยวตดตอกนเปนเวลานานโดยการใสปยคอก ปยอนทรย ปยพชสด เปนตน

13) การปองกนการเสอมโทรม อนเนองมาจากสารกมมนตภาพรงส 14) การทาบอกลบฝงขยะ หรอโรงกาจดขยะ 15) การปองกนดนเสอมโทรม อนเนองมาจากเชอโรค และศตรพชตางๆ

5.12.2 การปรบปรงแกไขดนทเสอมโทรม 1) กรณทเกดการเสอมโทรมแลว แตยงถอวายงนอยอย ผลผลตตาแตยง

คมคาตอการลงทนอนเนองมาจากปญหาการเสอมคณภาพของดน แตยงจดอยในขนเปนดนศกยภาพปานกลางถงสง ไมรนแรงถงขนถกจดใหเปนดนศกยภาพทางการเกษตรตา หรอดนทมปญหาทางการเกษตรตามทกลาวมาแลว การปรบปรง แกไข กระทาโดยใชเทคนคธรรมดาทเกษตรกรสามารถกระทาได สามารถดาเนนการไดดงตอไปน

1.1) ปญหาดนขาดอนทรยวตถ อนมสาเหตมาจากถกนาชะลางไป หรออนทรยวตถถกยอยสลายไป ปรบปรงแกไข โดยการใสปยอนทรย อาท ปยคอก ปยหมก ปยอนทรยนา ปยพชสด

1.2) ปญหาดนขาดธาตอาหาร ทงธาตอาหารหลก หรออาหารรอง อนมสาเหตมาจากถกพชดดไปใช แตไมมการใสเพม หรอใสไมเพยงพอ หรอถกชะลางไป ปรบปรงดนโดยการใสปยอนทรย อาท ใสปยหมก ปยคอก ปยอนทรยนา ปยพชสด รวมทงปยเคม และสารปรบปรงดนบางชนด อาท ปนมารล ปนขาว เพอปรบสภาพความเปนกรดดางของดน หรอยบซม และทสาคญคอ การปลกพชหมนเวยนทมพชตระกลถวแทรกอย เปนตน

1.3) ดนเปนกรดออนๆ อนมสาเหตมาจากการชะลางภายในของดน หรอการใสปยเคมเปนเวลานาน โดยไมใสปยอนทรย ปรบปรง แกไข โดยการใสปนมารล ปนขาว เปนตน

1.4) ดนทคณสมบตทางกายภาพของดนเสอมสภาพ เกดปญหาดนแนนทบ แขงเมอแหงและเละเมอเปยกนา อนเนองมาจากดนขาดอนทรยวตถ การชะลางของดน หรอการไถพรวนดนขณะความชนของดนไมเหมาะสมปรบปรง แกไข โดยการใสอนทรยวตถแกดน ใสสารปรบปรงดน หรอสารปรบสภาพดนบางชนด


1.5) ดนทจลนทรยทมประโยชนนอยลง หรอมนอยเกนไป ปรบปรงโดยการเพมจลนทรยทมประโยชนแกดน อาท ปยอนทรยตาง ๆ รวมทงปยอนทรยนา แตควรใชวสดปน เพอปรบ pH ของดนใหเปนกลางดวย เพราะจลลนทรยทมประโยชนสวนใหญเจรญเตบโตไดดในดนทมความเปนกลาง เปนตน

2) กรณทดนเสอมโทรมแลวอยางรนแรงจนถงขนลกจดใหเปนดนทมปญหาทางการเกษตรหรอ เปนดนศกยภาพตาทางการเกษตรแลว มเทคนค และวธการแกไข ปรบปรง ดงตอไปน

2.1) ดนเคม (salt affected soils) ตองทาสองอยางพรอมๆ กน คอ ปองกนไมใหความเคมของดนเพมขน และทาใหความเคมลดลง ไดแก

2.1.1) โดยวธการทางวศวกรรม โดยการออกแบบโพลเดอร หรอคนดนและคนาใหญ เพอปองกนนาไหลบาและตดนาใตดนทมความเคมไมใหเขามาในพนทมลกษณะคลายๆ หรอเหมอนคเบนนา (diversion ditch drain) นนเอง เปนวธการทลงทนสง และมปญหาในการทงนาเคม วาจะเอาไปทงทใดทจะไมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมทงทางตรงและทางออม

2.1.2) โดยวธการทางชววทยา ไดแก การปลกปาเพอปองกนการแพรกระจายของดนเคม โดยการใชไมยนตนหรอไมโตเรวรากลกทใชนามากปลกบนพนทรบนาทมหนเกลออยใตดนเพอลดปรมาณนาทซมลกลงไปในดนใหเหลอนอยลงเปนผลทาใหเกลอจากหนเกลอใตดนไมถกนาละลายแพรกระจายออกไปยงทอนๆ ไมยนตน หรอไมโตเรวท กลมวจยและพฒนาการจดการดนเคม กรมพฒนาทดน แนะนาใหปลก ไดแก ยคาลปตส สะเดากระถนณรงค แคบาน ขเหลก ไมเลยน มะขามหวาน และมะขามเปรยว เปนตนหรอ โดยวธการผสมผสานระหวางสองวธการทกลาวมาแลว

2.1.3) การแกไขดนเคมใหนอยลง โดยการลางดนและปรบปรงดน ทาไดทงแบบลางเกลอออกจากดนในชวงเวลาสนๆ และระยะยาวแบบตอเนอง แตตองระมดระวงเรองนาเคมทมปญหาวาจะตองไมกระจายไปสพนทเพาะปลกของคนอน

2.1.4) การใชประโยชนพนทดนเคมไมใหวางเปลา โดยเพมผลผลตพชดวยการใชสารปรบปรงดน การใสปย การใหนา การสงวนรกษาความชนของดน รวมทงการเปลยนพชโดยมเปาหมายใหมสงปกคลมดนตลอดเวลา ไมใหเปนพนทดนวางเปลา โดยการปลกพชทนเคม พชชอบเกลอ หรออาจวธการขดเอาคราบเกลอมาจากพนท ทาใหพชขนไดชวคราว แตถาพนทนนมนาใตดนกมแนวโนมวาเกลอจากนาใตดนจะขนมาสะสมอยทบรเวณรากพชไดอก สาเหตจากการสงขนของนาใตดน หรอจากนาคาพลาร ซงเกดเมอปลอยใหดนแหง


2.2) ดนทรายจด (sandy soils) มปญหาหลกๆ ทตองปรบปรงแกไข ดงน 2.2.1) ปญหามแรธาตอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชตา สง

ทเกษตรกรทาได คอ ใสปยอนทรยและปยเคมตามคาแนะนาของทางราชการ แตตองแบงใสครงละนอยๆ แตใสบอยครง

2.2.2) ความสามารถในการดดยดนาตา ทาใหปรมาณความชนทเปนประโยชนของดนตาไปดวย จะเหนไดจากหลงฝนตกไมกชวโมงในกรณดนทรายจดนาฝนซมหายไปหมด พชเอาไปใชไดนอย สงทเกษตรกรควรทาคอ

- การเพมอนทรยวตถแกดน ไดแก ปยหมก ปยคอก เศษพช หรอไถกลบปยพชสด เพอใหอนทรยวตถเปนตวดดนาหรอดดความชน ไวใหพชนาไปใช เพราะถาไมมอนทรยวตถไวดดซบนาไว นาจะไหลออกจากบรเวณรากพช ตามแรงโนมถวงของโลกหมด

- ตองมการรกษาความชนของดน โดยการปองกน หรอลดการระเหยของนา โดยการใชวสดคลมดน อาท ฟางขาว เศษหญา หรอพลาสตก เปนตน

- มการใหนาชวงฝนทงชวง โดยการใหนาทละนอย แตบอยครง อาท การใหนาแบบหยด เปนตน

-ปลกพชทนแลงทมระบบรากลกเพอใหพชสามารถใชนาใตดนได อาทยคาลปตส เปนตน

- ปลกพชทใชนานอย ไดแก พชทอายสน ทมนใจวาสามารถเกบเกยวไดในชวงฤดฝนทมฝนตกจนความชนของดนเพยงพอตอความตองการของพช และใชนาในแตละวนนอย

2.2.3) ปญหาดนทรายมการเปลยนแปลงประจบวกตา คอ ดดยดธาตอาหารทใสลงไปในดนไดนอยมาก ทาใหการใชประโยชนจากปยทใสไดจานวนนอย แตธาตอาหารสวนใหญถกนาฝนชะลางหายไปไดงาย ทาใหการใชปยไมคมคาตอการลงทน แกไขโดยการเพมอนทรยวตถแกดนตามทกลาวมาแลวขางตน

2.3) ดนตน (shallow soils) 2.3.1 ดนตนอนเนองมาจาก ดนดานทเกดจากธรรมชาต หรอการ

กระทาของมนษยเปนตวเรง มขอกาหนด และเงอนไขดงตอไปน กรณถาเปนชนดานเปราะตามธรรมชาต หรอเปนชนดานทเกดจากการไถพรวนกตาม สามารถแกไขโดย

- การไถลก หรอเรยกวา ไถสว (ripper) โดยตองไถในขณะดนมความชนพอด

- การใหนาพชสมาเสมอ เพอใหดนชนไถพรวนออนจนรากพชสามารถชอนไชผานลงไปได


- ปลกหญาแฝกเปนระยะๆ เพราะหญาแฝกมระบบรากแขงแรงและมระบบรากลก มรายงานผลการวจยวารากแฝกแขงแรงพอทจะทะลดนดานได แตสงทควรทาคอ การใชไถสวเบกดนดานกอน แลวจงปลกหญาแฝกเปนแถวตามแนวการไถเบกดนดาน โดยใชระยะหางระหวางแถวแฝกไดหลายระยะ ตงแต 10 20 หรอ 30 เมตร ตามแนวระดบ

- การใชสารละลายดนดาน หรอ aluminum liter sulfate (ALS) กมงานวจยทแสดงใหเหนวามประสทธภาพและประสทธผลสงในการแกไขปญหาดนดานทเกดจากการไถพรวนไดด

- เลอกชนดพชทจะปลกทใหมระบบรากทแขงแรง ทสามารถหยงลกลงในดนทมคา ความหนาแนนของดน (bulk density) สงได อาท หญาแฝก

- การจดสรางแปลงเพาะปลกพชแบบขดคยกรองสวน ระยะหางของคนาเทากบขนาดกวางของคนา นาดนจากการขดคมาถมพนทระหวางค จะเพมความหนาของดนขนไดอกประมาณ 2 เทา

- การปลกพชในวงบอซเมนต อาท การปลกมะนาวในวงบอซเมนต เปนตน

2.3.2 ดนตนอนเนองมาจากชนดานแขงทมแรเหลก และซลกามาก หรอมแผนหนหรอชนหนใตดน

- ถาลกกวา 50 เซนตเมตร ยงสามารถใชเพาะปลกพชอายสนทมระบบรากไมลกมากนก อาท พชผกตางๆ ได แตตองมการใหนาดวย

- การใชเทคนคการเพมความหนาของดน โดยการเตรยมแปลงปลกพชแบบคยกรองสวนโดย นาดนทขดจากรองนามาถมบนพนทระหวางคนาทใชเปนพนทเพาะปลกแตควรกนหนาดนออกไวกอน เมอถมดนเสรจกเอาหนาดนมาเกลยไวขางบน การออกแบบแปลงเพาะปลกแบบนสามารถเพมความหนาของดนเพอการเพาะปลกพชได

- การใชเทคนคการปลกพชในกระถาง หรอวงบอซเมนตมาใชในการเพาะปลก

2.4) ดนเปรยว (acid sulfate soils) เปนดนทมปญหาเกยวกบสมบตทางเคมของดน (รสมาลน, 2551) แนวทางและวธการทนาจะนาไปใชปฏบตไดมดงตอไปน

(1) การเลอกชนดพชทปลกใหเหมาะสมกบระดบความเปนกรดดางหรอ pH ของดน

(2) การใชวสดปรบปรงบารงดนประเภทปน อาท ปนมารล ยบซม หรอปนขาว


(3) ออกแบบแปลงเพาะปลกแบบคยกรองสวนตามทกลาวมาแลวขางตน

2.5) ดนอนทรย (organic soils) ขอจากดในการใชประโยชนของดนน ไดแก การมนาแชขง ดนขาดแร

ธาตอาหารตางๆอยางรนแรง ตดไฟงาย หรอ ยบตวอยางรวดเรวเมอดนแหง และดนมกเปนกรดจด การปรบปรงดนอนทรยหากจาเปนทจะใชพนทเพอการเกษตรใหเลอกพนททมแหลงนาจดบรเวณขอบพร โดยมแนวปองกนนาทวมรวมกบคลองระบายนา และคลองสงนา หากดนเปนกรดใหปรบสภาพดนดวยวสดปนรวมกบการใชนาควบคมความเปนกรดของดน และบารงดนดวยปยเคม (รสมาลน, 2551)

2.6) ดนบนพนทสงชน (slope complex soils) ดนบนลาดชน (slope complex soils) โดยทวๆ ไปดนบนพนท

ภเขาจะมความชนมากกวา 35 เปอรเซนต ลกษณะดนผนแปรไปตามชนดของดน ซงมทงทเปนดนตนและดนลก บางแหงจะมหนโผลมากลกษณะดนสวนใหญเสยงตอการถกชะลางพงทลายงายตอการเกดแผนดนถลมและยากตอการเกษตรกรรม ดงนนจงไมเหมาะสมในการทจะนามาใชในการเกษตร สมควรกาหนดใหเปนเขตปาไมถาวร เขตตนนาลาธาร เขตอทยานแหงชาต หรอเขตรกษาพนธสตวปาถาจะนาพนทดงกลาวมาใชในการเพาะปลกอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสด และอยางยงยน จาเปนตองดาเนนการ 2 ขนตอน ดงตอไปน

ขนแรก ตองออกแบบ และกอสรางแปลงเพาะปลกใหมประสทธภาพสงสดในการปองกน แกไข การชะลางพงทลายของดน และสญเสยหนาดน และธาตอาหารพช แบงเปน 2 วธการไดแก วธกล (mechanical method) และวธพช (vegetative method) ตามทกลาวมาแลว

ขนทสอง ทาการปรบปรงบารงดนใหอดมสมบรณอยเสมอ ไดแก การใสปยอนทรย และปยเคม หรอการปลกพชสลบปลกพชหมนเวยน เปนตน ถาทาการปรบปรงดนโดยการใสปยอนทรย หรอปยคอก หรอปยเคม โดยไมมการจดทาแปลงทมประสทธภาพและประสทธผลสงในการปองกนการชะลางพงทลายของดนเสยกอน การใสปย หรอสารปรบปรงดนกเปนการสนเปลอง โดยไมคมคาตอการลงทน เพราะปยจะถกนาไหลบา ชะลางพดพาหายไปจากแปลงปลกเกอบหมด


สรป

ความเสอมโทรมของดนเกดจากการเปลยนแปลงศกยภาพของทดนไมวาทเกดจากการกระทาของมนษยหรอกระบวนการทางธรรมชาต ลวนแตสงผลกระทบตอการตอบสนองการใชประโยชนทดนใหลดลงทงดานคณภาพและปรมาณความเสอมโทรมของทรพยากรดนเกดจากหลายสาเหตไดแก เกดจากการชะลางพงทลายของดนเกดความเปนกรดในดนการเกดปญหาความเคมทแพรกระจายมาจากแหลงเกลอตางๆ เกดจากการทพชดดธาตอาหารจากดนไปใชในการสรางการเจรญเตบโตและผลผลตการปลกพชชนดและพนธเดยวกนตลอดเวลา โดยไมเปลยนพชทปลกเกดจากอนทรยวตถในดนถกจลนทรยยอยสลายหมดไปตามธรรมชาตเกดจากปญหาขาดแคลนนาเปนเวลานาน จนพชพรรณขนไมได ทาใหผวดนขาดสงปกคลมดนเกดจากปญหาดนแฉะ หรอนาทวมเปนเวลานานการเกดชนดานหรอแผนแขงใตดนเกดจากตะกอนดน หน กรวด ทรายถกนาพดพามาทบถมพนทเกดการปนเปอนของสารเคม หรอสารโลหะหนกจากการทาอตสาหกรรมการใชปยเคมเพยงอยางเดยวเปนเวลานานอยางตอเนองโดยไมมการใสปยหมก ปยคอก หรออนทรยวตถสารกมมนตภาพรงส (radioactive materials) การทงของเสยทเปนอนทรยวตถลงในดนและการทดนมเชอโรคตางๆการจดการความเสอมโทรมของดน ถกดาเนนงานเพอใหบรรล 2 จดมงหมายสาคญ ไดแกการปองกน ยบยง หรอชะลอความเสอมโทรมของดนอนเนองมาจากสาเหตตางๆ และการปรบปรงแกไขดนทอยในสภาพเสอมโทรมแลวใหกลบมาใชประโยชน ไดอกอยางคมคาตอการลงทน ดวย 2 วธการใหญๆ ไดแก วธกล (mechanical methods) และวธพช (vegetative methods) แบบฝกหดทายบท

1. จงอธบายความความหมายของ “ความเสอมโทรมของดน” มาพอเขาใจ 2. จงอธบายความหมาย พรอมยกตวอยางเกยวกบดนศกยภาพปานกลางถงสงทาง

การเกษตร ดนศกยภาพตาทางการเกษตร และดนท ไมมศกยภาพทางการเกษตร

3. จงอธบายความสมพนธระหวางความเสอมโทรมของทดนกบศกยภาพการผลตของทดนและดนทมปญหาทางการเกษตร มาโดยละเอยด

4. จงอธบายสาเหตทกอใหเกดความเสอมโทรมของดน และการจดระดบความรนแรงของความเสอมโทรมของดน มาพอสงเขป พรอมยกตวอยางประกอบ

5. จงอธบายความหมายพรอมยกตวอยางประกอบของ “ดนศกยภาพปานกลางถงสงทางการเกษตร” (medium-high potential soils)


6. จงอธบายความหมายพรอมยกตวอยางประกอบของ “ดนศกยภาพตาทางการเกษตร” (low potential soils)

7. จงบอกผลกระทบของความเสอมโทรมของดนตอผลผลตพชและสงแวดลอม มาอยางละเอยด

8. การใชปยเคมเพยงอยางเดยวเปนเวลานานอยางตอเนองกอใหเกดผลกระทบอยางไร อธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

9. จงอธบายสาเหตความเสอมโทรมของดนเพอการเกษตรของไทย มาพอสงเขป 10. จงบอกแนวทางการจดการความเสอมโทรมของดนมาอยางละเอยด พรอม

ยกตวอยางประกอบ


เอกสารอางอง กรมพฒนาทดน. 2524. การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย. กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ. กรมพฒนาทดน. 2540. การคมครองพนทเกษตรกรรม. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรมพฒนาทดน. 2549. การอนรกษฟนฟและพฒนาทรพยากรทดน. กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. 2547. ดนทรพยากรพนฐานชวต. กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กองสารวจและจาแนกดน. 2544. ศกยภาพการผลตของดนสาหรบการเกษตรในประเทศ

ไทย. เอกสารแจกทประชมวชาการ กรมพฒนาทดน ตก 8 ชน 7 . วนท 24 กมภาพนธ 2544.

คารน ไทรฟก. 2529. พบตภยดนถลมนาทวม จงหวดภาคเหนอของประเทศไทย. วารสารอนรกษดนและนา. ปท 21. ฉบบท 3 สงหาคม 2549

พพฒน ไทยกลา, สมพร ใจอารย, อโนชา เทพสภรณกล และบงอร กองทพ. 2553. เอกสาร/ตาราการจดการความเสอมโทรมของดน. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

พพฒน ไทยกลา. 2528. ความรเรองดนและการใชประโยชนทดน. วารสารพฒนาทดน (วพด.): 22. ฉบบท 241 มถนายน. 2528.

พพฒน ไทยกลา. 2549. การอนรกษดนสาหรบเกษตรกรรายยอยในเขตมรสม. เอกสารแปลเรยบเรยงจาก Soil conservation for small farmers in the humid tropics. By T.C Sheng FAO Soil Bulletin, Food and agriculture organization of the United Nations, ฉบบปรบปรงใหม.

ยงยทธ โอสถสภา. 2548. ความตองการธาตอาหารของพชไรและพชสวน.เอกสารการฝกอบรม หลกสตรระบบขอมลดนและธาตอาหารพช เพอเพมประสทธภาพการผลตพช. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. จงหวดนครปฐม.

รสมาลน ณ ระนอง. 2551. การปรบปรงดนโดยเฉพาะพนทดนทมปญหา. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตร “การอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดน” หวขอ แนวทางการวเคราะหพนทเพอการอนรกษดนและนา.

สานกสารวจและวางแผนการใชทดน. 2549. ดนทมปญหาของประเทศไทย. กรมพฒนาทดน. สบคนเมอวนท 24 มกราคม 2558 จาก www.ldd.go.th.


สาราญ สมบตพานช, สธน กรตวฒนา, วชย สวรรณเกด และชมพล คนศลป. 2530. การปลกและดแลรกษาแถบหญาเพอนรกษดนและนา ความสาเรจความลมเหลวของการนามาตรการอนรกษดนบางชนดมาใชในประเทศไทย.

Blum, W.E.H., 1998. Soil degradation caused by industrialization and urbanization. Advances in Geoecology 31, 755–766.

Oldeman, L.R.‚ R.T.A. Hakkeling‚ W.G. Sombroek. 1991. World Map of the Status of Human-Induced Soil Degradation: An Explanatory Note‚ UNEP and ISRIC‚ Wageningen.

135 บทท 6 การชะลางพงทลายของดน


บทท 6 การชะลางพงทลายของดน 1. ความหมายของการชะลางพงทลายของดน 2. ปญหาและความสาคญของการชะลางพงทลายของดน 3. ปจจยทมอทธพลตอการเกดการชะลางพงทลายของดน 4. ผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน 5. สมการการสญเสยดนสากล 6. การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย 7. ดนถลมในประเทศไทย

วตถประสงคเชงพฤตกรรม 1. อธบายความรทวไปเกยวกบความหมายปญหาและความสาคญของการชะลาง

พงทลายของดน 2. อธบายความรทวไปเกยวกบสาเหตปจจยการเกดการชะลางพงทลายของดน

การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาต และการชะลางพงทลายของดนจากการกระทาของมนษย

3. อธบายความรเกยวกบผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน 4. อธบายความรทวไปเกยวกบสมการการสญเสยดนสากล 5. อธบายความรทวไปเกยวกบการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย 6. อธบายความรทวไปเกยวกบดนถลมในประเทศไทย



2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 บรรยาย 2.2 ฝกปฏบตและอภปราย


2.3 ศกษาคนควาดวยตนเอง




บทท 6 การชะลางพงทลายของดน

ดนเปนวตถธรรมชาตทเกดขนเองโดยธรรมชาตของสงแวดลอม เกดจากการ

สลายตวผพงของหนและแรชนดและขนาดตางๆ กน การสลายตวผพงจนไมเหลอซากของหนและแรน เมอผสมรวมกบซากพช ซากสตว นา อากาศ กกลายเปนเนอดน ซงสวนประกอบเหลานจะมากนอยแตกตางกนไปตามชนดของดนโดยใชเวลาทยาวนานมาก จงจะกอกาเนดกลายมาเปนดนทเหนทกวนน คาวาดนดในทางการเกษตรนน หมายถง ดนทสามารถใชประโยชนในการเพาะปลกพชไดเปนอยางด ไมจาเปนตองปรบปรงบารงดนมากนก ไมมอาการผดปกตใดๆ ทจะทาใหเปนอปสรรคในการเพาะปลก หรอในการเจรญเตบโตของพช แตทงน เนองจากพชแตละชนดมความตองการลกษณะสมบตของดนในการเจรญเตบโตทแตกตางกน การจะระบวาดนดตองมสมบตอยางนนอยางนใหแนนอนโดยไมคานงถงสงอนๆ จงทาไมได จาเปนตองระบลกษณะดนดไปตามลกษณะของชนดพช เชน ดนดสาหรบขาว ควรจะเปนดนทมการแชขงนาได ดนควรมการระบายนาทเลว มความอดมสมบรณสง ซงเปนลกษณะทเหมาะสมสาหรบการเจรญเตบโตของขาว และไมเหมาะสาหรบวชพชอนๆ จงลดปญหาดานการจดการวชพชไปไดสวนหนง ซงตรงกนขามกบดนดสาหรบขาวโพดทตองการการระบายนาทด เพราะขาวโพดทนสภาพนาแชขงไมไดในขณะเดยวกน ดนเดยวกนนนหากปลกคนละชวงฤดกาล จากดนทไมดกกลบกลายเปนดนทดได เชนดนทใชทานาปลกขาว เมอถงฤดแลงหนาหนาวหลงเกยวขาวแลว หากไมมนาแชขงมากเกนไปจากดนทไมดสาหรบขาวโพด กจะกลายเปนดนทดสาหรบขาวโพดไดเมอมนาเพยงพอสาหรบขาวโพดในทางตรงกนขาม คาวาดนเสอมโทรม นนคอดนทมสภาพแปรเปลยนไปจากเดมและอยในสภาพทไมเอออานวยตอผลผลตทางการเกษตรเนองจากคณสมบตทางดานตางๆ ของดนไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช เชน สมบตทางเคมของดนมสภาพเปนกรดจด เคมจด ทางดานกายภาพของดนสญเสยโครงสรางทาใหเกดอดตวแนน ขาดความโปรงพรน ความอดมสมบรณ หรอปรมาณธาตอาหารพชลดลงและอยในสภาวะไมสมดล ขาดการบารงรกษา สาเหตทกอใหเกดสภาพดนเสอมโทรมทสาคญ ไดแก การใชทดนโดยไมถกตอง การทาการเกษตรโดยเพาะปลกพชใดพชหนงซาซากตดตอกนเปนเวลานานโดยไมมการปรบปรงดนบารงดน สภาพทางนเวศเปลยนแปลงไป การหกลางถางปาและเผาปาเพอมาทาการเกษตรทาใหดนขาดสงปกคลมการสะสมของ


อนทรยวตถมนอย อณหภมของหนาดนสงขนการละลายตวของวสดอนทรยตางๆ เปนไปอยางรวดเรว และเกดจากการชะลางพงทลายของดน จนเกดการสญเสยดนในทสด

ดงไดกลาวมาแลววาการกอกาเนดดนโดยธรรมชาตนนใชเวลายาวนานมาก แตการสญเสยอนเปนผลจากการชะลางพงทลายนนใชเวลาเพยงชวขามคนกกอใหเกดการเสอมโทรมสญเสยไดอยางมากมายจนบางครงกไมอาจประเมนมลคาได ในบทนจะกลาวถงความหมาย ปญหา สาเหต ปจจย และกระบวนการเกดการชะลางพงทลายของดนดงตอไปน 6.1 ความหมายของการชะลางพงทลายของดน

ไดมการนยามความหมายของคาวา “การชะลางพงทลายของดน” ไวในพระราชบญญตพฒนา ทดน พ.ศ. 2551 มาตรา 4 ดงน

“การชะลางพงทลายของดน หมายความวา ปรากฏการณซงทดนถกชะลางกดเซาะ พงทลายดวยพลงงานทเกดจาก นา ลม หรอโดยเหตอนใดใหเกดการเสอมโทรม สญเสยเนอดน หรอความอดมสมบรณของดน” นอกจากนยงไดเคยมการใหนยามความหมายของการชะลาง พงทลายของดนไวดงน

“การชะลางพงทลายของดน” หมายถง กระบวนการแตกกระจาย และการเคลอนยาย ของดนไปทบถมยงทใหม

“การชะลางพงทลายของดน” หมายถง การทดนถกชกพาเคลอนทไปและผวดนจะ สญเสยทงหมด

“การชะลางพงทลายของดน” หมายถง กระบวนการทาลายและเคลอนยายวตถทเปน ดนและหนดวยการกระทาของนา ลม และแรงโนมถวงของโลก

การชะลางพงทลายของดนแปลมาจากคาวา soil erosion ในภาษาองกฤษ ซงมผแปลเปนภาษาไทยตางๆกนไดแก เชน “การเซาะกรอนของดน” “การกดกรอนและการชะลางของดน” ตลอดจนคาวา “การกรอนดน” แตราชบณฑตสถานแปลวา “กษยการของดน” ซงทาใหเขาใจไดยากตองกลบมาแปลภาษาไทยใหเปนคาไทยไมรจบไมรสน หนงสอวชาการโดยเฉพาะหนงสอทแปลมาจากภาษาตางประเทศบางครงจะใชคาวา “เซาะพง” ซง เปนความหมาย เดยวกน ดร.สมเจตน จนทวฒน นกวชาการอนรกษดน กรรมการ ผทรงคณวฒประจาคณะกรรมการพฒนาทดน ไดแปลความหมายของคาวา “soil erosion” วา “การชะลางพงทลายของดน” (สมเจตน, 2522) ดงนนเพอใหเขาใจงายและสอใหเหนสภาพของการเกดปญหาเชงพนทในเรองน ในทนจะใชคาวา “การชะลางพงทลายของดน” ใหเปนไปตามชอเรยกปรากฏการณดงกลาวของพระราชบญญตพฒนา


ทดน พ.ศ. 2551 ซงเปนมาตรการทางกฎหมายหลกทใชในการจดการปญหาการชะลางพงทลายของดนเนองจากการเพาะปลกไมถกวธ (ชนนทร, 2554) 6.2 ปญหาและความสาคญของการชะลางพงทลายของดน

ประเทศไทยตงอยประมาณระหวางละตจด 5 องศา 37 ลปดาเหนอ กบ 20 องศา 27 ลปดาเหนอ และ ระหวางลองจจด 97 องศา 22 ลปดา ตะวนออก กบ 105 องศา 37 ลปดาตะวนออก หรอบรเวณซกโลกเหนอในเขตละตจดตา ระหวางเสนศนยสตรกบเสนทรอปกออฟเคนเซอร จงจดอยในประเทศเขตรอน มพนทประมาณ 513,000 ตารางกโลเมตร ปกคลมพนทสวนใหญทางดานตะวนตกของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยภายใตเขตภมอากาศรอนและชมชน ปรมาณฝนโดยเฉลยของประเทศมมากกวา 1,000 มลลเมตรตอป ซงภายใตภมอากาศเชนนเอออานวยตอการเกดการชะลางพงทลายของดนโดยเฉพาะอยางยงเมอพชพรรณทขนปกคลมตามธรรมชาตถก ทาลายไป มกกอใหเกดการชะลางพงทลายโดยนาเปนตวการและเกดอยางรนแรง และนอกจากนแลวการชะลางพงทลายของดนยงเกดจากการใชดนไมถกตองตามหลกวชาการซงมสาเหตสบเนองมาจากการพยายามเพมผลผลตทางการเกษตรใหเพยงพอตอความตองการของประชากรทเพมขนอยางตอเนอง โดยการเพมพนททาการเกษตร การตดไมทาลายปา ทาใหหนาดนถกนาฝนชะลางไดงาย การเพาะปลกทไมถกวธ เชน การทาแปลงปลกพชยาวตามแนวลาดเทของพนท เปนตน เมอป พ.ศ. 2543 กองวเคราะหดน กรมพฒนาทดน รายงานความอดมสมบรณของ ดนในประเทศไทยพบวาพนทประเทศไทยทไมใชนาและภเขา 216 ลานไร มระดบความอดมสมบรณปานกลางถงตารอยละ 97 มดนทอดมสมบรณสมบรณเพยงรอยละ 3 เทานนโดยมสาเหตหลกมาจากวตถตนกาเนดดน และการชะลางพงทลายของดน อาจกลาวไดวาการชะลางพงทลายของดนของประเทศไทยนน เกดขนพรอมๆ กบการตงอาณาจกรของประเทศ เพราะวาทกครงทมการทาลายพชพรรณธรรมชาตทขนปกคลมดนการเกดการชะลางพงทลายของดนกเกดขนเสมอแตการเกดการชะลางพงทลายในสมยกอนๆนนมอาณาเขตแคบๆ และเกดในอตราไมรนแรงการเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงนน คาดวาเกดขนภายหลงสงครามโลกครงทสองทงนกเพราะวาการเพมจานวนของประชากรของประเทศไทยเพมขนมาก ประกอบกบการเรงระดมการผลตทางทางการเกษตรแบบพชเชงเดยวเพอใชหนคาปฏกรรมสงครามและตอบสนองการเรงรดพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในยคนน ภายหลงสงครามโลกครงทสองประชากรทเพมขนนจะบกเบกทาลายปาไมและพชพรรณทปกคลมดนตามธรรมชาตใหกลายเปนทปลกพชทสาคญและมปรมาณมากขนทกปและการเกดการชะลาง


พงทลายของดนในประเทศไทยนนสวนมากจะเกดบนพนททปลกพชไรและขาว ไรมากกวาพชชนดอนๆ เพราะวาพชทกลาวมานมกปลกบนพนทกลาวมานมก ปลกบนพนททมความลาดเท (ชนนทร, 2554)

ปญหาการชะลางพงทลายของดน ถอเปนปญหาทสาคญมากปญหาหนงในปญหาสงแวดลอมทงในประเทศไทยและตางประเทศ (เฉลยว, 2530) การศกษาคนควาวจยมากมายลวนแลวแตกลาวถงปญหาการชะลางพงทลายของดนไวคอนขางมาก ซงแสดงใหเหนวาปญหาการสญเสยดนโดยเฉพาะในสวนหนาดนจากการชะลางพงทลายของดนนนเปนปญหาใหญของโลกและประเทศไทยในปจจบนน เพราะสงผลกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชน รฐบาลของประเทศตางๆ ทวโลกลวนแลวแตมการสนบสนนโครงการอนรกษดนของแตละประเทศ ไดเคยมการประเมนสถานการณสงแวดลอมวาในแตละปจะมการสญเสยหนาดน รวมกนทวโลกสงถง 24 พนลานตน (กรมพฒนาทดน, 2543) สวนในการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยนน ไดเคยม การประเมนมาตงแต ป พ.ศ. 2527 เมอเวลาผานไปกวา 30 ป ไดมการประเมนสถานการณสงแวดลอมในสวนของทรพยากรดนวาสถานการณการชะลางพงทลายของดนอยในระดบสง โดยมพนททมปญหาการชะลางพงทลายของดนมอยประมาณ 108 ลานไรหรอรอยละ 33 ของพนทประเทศ และมการเปรยบเทยบกนกบคาเฉลยของอตราสวนการชะลางพงทลายของดนในไทยกบโลกพบวาสงกวาคาเฉลยของโลกทรอยละ 23 และสงกวาคาเฉลยของกลมประเทศในเอเชยและแปซฟกทรอยละ 25 สาเหตหนงอาจเปนเพราะดนในประเทศไทยมลกษณะสมบตงายตอการชะลางพงทลาย ซงพนททมการชะลางดงกลาวจดวาเปนพนทดนทมปญหาตอการใชประโยชนดานเกษตรกรรมของประเทศดวยเพราะการชะลางพงทลายของดนเปนสวนสาคญทสดในการทาให เกดการสญเสยความอดมสมบรณของดนและทาใหดนเสอมโทรม ปญหาการชะลางพงทลายของดนเปนปญหาใหญสาหรบทรพยากรดนซงทวโลกตางใหความสนใจจนกระทงหลายๆปทผานๆมา เมอกลาวถงปญหาทรพยากรดน กมกจะนาแตเฉพาะปญหาการชะลางพงทลายของดนขนมาพจารณาเทานน (ชนนทร, 2554) 6.3 ปจจยทมอทธพลตอการเกดการชะลางพงทลายของดน

การเกดการชะลางพงทลายของดนเรมจากเมออนภาคของดนแตกกระจายออกจากกน หรอจากกอนดนกอนใหญโดยตวการททาใหอนภาคของดนแตกกระจาย (detaching agents) ซงมอยหลายตวการดวยกน แตตวการทสาคญทสดไดแกเมดฝนทตกลงมา ตอจากนนอนภาคของดนทแตกแยกออกจากกนนจะเคลอนทไปจากทเดมโดยม


ตวการททาใหอนภาคของดนทเคลอนท (transporting agents) ซงมอยหลายตวการดวยกน แตตวการทสาคญทสดไดแกนาทไหลบาไปบนผวดน (นพนธ, 2545) กระบวนการชะลางพงทลายของดนทสาคญนนมทงกระบวนการชะลางพงทลายของดนทเกดจากนาดงกลาวน และกระบวนการชะลางพงทลายของดนทเกดจากลม แตในประเทศไทยปญหาทเกยวกบการพงทลายของดนทเกดโดยลมจะยงไมเกดขนชดเจนนกดงนนเมอกลาวถงกระบวนการชะลางพงทลายของดนมกกลาวถงแตเพยงการชะลางพงทลายของดนทเกดจากนาเทานน โดยเฉพาะอยางยงในการเผยแพรความรของกรมพฒนาทดน ซงเปนหนวยงานหลกทมหนาทรบผดชอบในการจดการปญหาการชะลางพงทลายของดนใน ประเทศไทย ไดอธบายถงการเกดการชะลางพงทลายของดนไวในแงของการชะลางพงทลายโดยทางนาเปนสวนใหญการเกดการชะลางพงทลายของดนสามารถแบงไดเปน 4 กระบวนการดงน (ชนนทร, 2554)

กระบวนการท 1 การตกกระทบของเมดฝนทาใหเกดการแตกกระจายของเมดดนซงจะมากนอยเพยงใดนนขนอยกบความคงทนของเมดดน สงปกคลมดน ความรนแรงของเมดฝน

กระบวนการท 2 ดนถกนาชะละลายเปนของเหลวหรอนาขนไหลหรอดนโคลน กระบวนการท 3 นาทเปนตวชะละลายของดนซมลงสใตดนถาอตราการดดซมของ

นาตา กวาความรนแรงของนาฝนกจะเกดนาขงตามแองบนผวดนและลนหลากเปนนาไหลบา

กระบวนการท 4 การไหลบาของนาบนผวดนซงชะละลายดน จากพนทสงลงสพนทตากวา จะมากนอยเพยงใดขนอยกบสภาพภมประเทศ พชพรรณ และสงปกคลมดน รวมทงปรมาณนาทเหลอบนผวดน

อยางไรกตาม ปจจยสาเหตแหงการชะลางพงทลายของทรพยากรดนน มดวยกน 2 ประการหลกๆ ทงสาเหตจากธรรมชาต และสาเหตจากการกระทาของมนษยดงน

6.3.1 การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาต

การชะลางพงทลายอนเกดจาก นา ลม ตลอดจนการเปลยนแปลง ของอณหภม แรงโนมถวงของโลก และการกระทาทางชววทยา ซงเกดขนเปนปกตและเปนกระบวนการทเกดตอเนองกนทาใหเกดการเปลยนแปลงของเปลอกโลกอยตลอดเวลาถากระบวนการนเกดขนโดยมนษยไมเขาไปเกยวของเราเลย จงเรยกวาการชะลางพงทลายตามปกต การชะลางพงทลายทางธรณวทยาหรอการชะลางพงทลายตามธรรมชาต(geological or natural or normal erosion) การชะลางพงทลายทเกดขนภายใตสภาพดนมสงปกคลมตามธรรมชาต อยางหนาแนน เชน หญา ไมพมและตนไม ถอเปนเรองปกต


ธรรมดา เนองจากโดยธรรมชาตแลวภายใตสภาพดงกลาวดนจะมการสรางตวจากการสลายตวของหนและแรผสมคลกเคลากบอนทรยวตถเกดขนใหมในอตราใกลเคยงกนกบการทดนถกชะลางไป หรอกลาวอกนยหนง คอ ดนและพชอยในภาวะสมดลกน สาเหตการชะลางพงทลายของดนทางธรรมชาตมอยหลาย ประการดวยกน ทสาคญ คอ

6.3.1.1 การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาตทเกดจากนา กระบวนการชะลางพงทลายของดนทเกดจากนาคอผลทเกดจากแรง

ปะทะของเมดฝนและแรงของนาทไหลผาน แรงอนเกดจากเกดจากการกระแทกของเมดฝนและแรงของนาไหลผานพนดนจะทาใหอนภาคของดนแยกออกจากกนและถกพดพาใหเคลอนทลงมาเบองลางไปตามกระแสนา แรงกระแทกของเมดฝนเพยงเมดเดยวทตกลงมาบนพนดนโลงๆ นนจะมผลรนแรง สวนพลงงานทปลอยออกมาจากเมดฝนทมขนาดคอนขางใหญดวยความเรวสงระหวางเกดพายโซนรอนอยางหนกนน มมากมายมหาศาลมากการปลอยพลงงานออกมานทาใหอนภาคของดนแตกกระจดกระจายออกไป อนภาคทมขนาดเลกมากหลดแตกออกไปน สวนใหญไดแกดนเหนยวกจะไปอดรชองวางตามผวดน เมอรทอยตามผวดนถกปด ความสามารถในการดดซมนาของดนจะลดลงทาใหนาทเหลอไหลลงสเบองลางเปนนาไหลบา พดพาเอาอนภาคเลกๆ ทแตกกระจายตดไปดวยผลทเกดขนโดยทวๆ ไป กคอการสญเสยผวหนาดนทงหมดบนทดอน และ มการเกดดนทอดมสมบรณอยในบรเวณสนดอนปากแมนา เมอการกดเซาะดาเนนตอไปนาไหลผานจะรวมตวกนกลายเปนรองนาหรอทางนาเลกๆ ซงมพลงกดเซาะและพลงพดพาเพมขนอยางมากมาย รองนาเลกๆ จะกลายเปนรองธารและรองธารจะทวความลกและกวางขนเรอยๆ ถากระบวนการนยงดาเนนตอไป ดนชนบนจะถกพดพาออกไปจนหมดสน ตะกอนทเคลอนทดวยวธน อาจถกพดพาเขาไปในแหลงนาและจะตกตะกอนสะสมกนอยในนนเนองจากนาจะลดอตราความเรวลง ผลลพธกคอแหลงนาสญเสยการเกบกกนาผลของการชะลางพงทลายของดนโดยนาเนองจากไมมมาตรการปองกนทดนไดแก การสญเสยหนาดน และความสามารถในการผลตของดน ผลทเกดขนทมองเหนไดบนพนดนมหลายแบบดวยกน ขนอยกบสภาพของทองถน ลกษณะทเหนทวๆ ไป กคอการกอตวเปน รองนาเลกๆ และรองธารซงไดกลาวมาแลว ลกษณะทวไปอกประการกคอการสญเสยผวบนของหนาดนเปนบรเวณกวาง (ชนนทร, 2554)

ปจจยทมอทธพลมากทสดทกอใหเกดการชะลางพงทลายของดนโดยมนาเปนตวการไดแกปรมาณเฉลยของนาฝนประจาป พชพรรณ โดยพชพรรณทขนปกคลมผวดนอยางหนาแนน จะชวยลดการเกดการชะลางพงทลายของดนจากอทธพลของฝน บรเวณทเกดการชะลางพงทลายของดนทรนแรงทสดมกจะอยภายใตบรเวณทพชพรรณซงขนปกคลมดนในบรเวณนนถกทาลายไป นอกจากนแลวความรนแรงหรอความหนาแนนของฝน


ซงหมายถงปรมาณนาฝนทตกตอหนวยเวลา กมบทบาทโดยตรงตอการชะลางพงทลายของดน ถาฝนมความหนาแนนสงการชะลางพงทลายของดนกจะมมากขน

6.3.1.2 การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาตทเกดจากลม การชะลางพงทลายของดนซงเกดจากลมเปนปญหาทเกดในบรเวณ

แหงแลง และกง แหงแลงทกแหง ตลอดจนในบรเวณทมฝนตกตามฤดกาล การชะลางพงทลายของดนซงเกดจากลมแตกตางไปจากนาเพราะไมตองอาศยความลาดของพนทในการไหลและพดพาเอาดนเคลอนทไป และสามารถนาพาตะกอนดนดงกลาวเคลอนทไปไดไกลกวา ซงสภาพทเหมาะสมทการเซาะพงทลายโดยลมเกดขนไดงาย ไดแก ดนทเปนฝนและแหงแลง มพชขนปกคลมเพยงเลกนอยหรอไมมเลย ลมถอเปนตวการสาคญในการเกดการชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาตในพนทแหงแลง บรเวณกงแหงแลงและทะเลทรายในโลก มกจะมการชะลางพงทลายของดนเนองจากลม โดยเฉพาะเมอเปนดนรวน ทเหนเกดขนเสมอๆ กคอพายทรายหรอพายฝน ซงทาความราคาญและทาความเสยหายใหแกทอยอาศยของมนษย แตสาหรบระบบเกษตรของประเทศไทยในขณะน การชะลางพงทลายของดนโดยกระแสลมมบทบาทนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบการชะ ลางพงทลายทเกดจากนา

6.3.1.3 การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาตทเกดจากความลาดชนและสภาพภมประเทศ นอกจากนปจจยสาคญทางธรรมชาตอกประการหนงทชวยลงเสรม

การชะลาง พงทลายของดนกคอคอความลาดชนและสภาพภมประเทศของพนท เนองจากดนจะถกชะลางพงทลายเรวขนถาพนดนมความลาดเอยง เพราะการทอนภาคดนจะเคลอนยายไดมากหรอนอยขนอยกบความลาดเทของพนท ความลาดเทหรอระดบของพนดนเปนปจจยทมความสาคญตอการชะลางพงทลายของดน พนดนทมความลาดพอเพยงทนาจะไหลลงสเบองลางมกจะทาใหเกดการเซาะพงได ถาพนดนมความลาดชนนาจานวนมากทเกดจากฝนจะไหลลงสเบองลางดวยอตราความเรวสงกวาดนทมความลาดเทนอยกวา และการชะลางพงทลายของดนทเกดขนกจะรนแรงกวา นอกจากนความยาว ลกษณะและทศทาง ของพนททมความลาดเทยงมความสาคญมากอกดวย ฝนทตกปรมาณเดยวกนบนพนทๆ ลาดเทยงมระยะทางยาวนาฝนจะมโอกาสสะสมอยเปนปรมาณมากยงขนและนาทงหมดยงจะไหลลงมาตามความลาดเทดวยปรมาตรและอตราความเรวทสงยงขน ในแงของการอนรกษดนความสมพนธกนในเรองนเปนทตระหนกถงความสาคญอยางกวางขวางและมหลกฐาน มากมายทแสดงวาการละเลยไมเอาใจใสกบความสาคญในเรองความลาดชนกบการชะลาง พงทลายของดนนไดกอใหเกดความเสยหายอยางรายแรงตอพนทๆ มความลาดเทอยเสมอ นอกจากดนในพนททมความลาดชนสง จะมโอกาส


เกดการชะลางพงทลายสงแลว ปรมาณการเคลอนยายดนตะกอนยอมมมากตามความลาดชนของพนททเพมขนดวย ทงน เมอพจารณาการจดทาแผนทแสดงการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย ของกรมพฒนาทดนยงมการแยกพนทสงออกจากพนทราบ ซงในการจดทาแผนทดงกลาวไดจากด ความพนทสงไววาพนทสงคอพนทเขาและทลาดหบเขาซงมความลาดชน 35% ขนไปเมอพจารณาจากการใหความหมายของนกภมศาสตรทไดใหความหมายวา พนทสง หมายถง พนททเปนภเขาสงและมความลาดชนมาก รวมถงนกนเวศวทยา ซงกลาวไววา พนท สงเปนพนททเปนทลาดชนเปนแหลงตนนาลาธารทสาคญและไมเหมาะตอการทาการเกษตร กจะเหนไดวาพนท ทมการชะลางพงทลายของดนในระดบทสงสวนใหญแลวกคอพนทสง ซงม ความลาดชนมากนนเอง ดงนนจะพบวาในพนทราบจะมการชะลางพงทลายของดนนอย แมจะ ไมมสงปกคลมดนกตาม เนองจากไมมการเคลอนยายของอนภาคดนแตกทาใหโครงสรางของดนเสย สาหรบบนพนทสงโอกาสทดนจะมการเคลอนยายสงถาดนไมมสงปกคลม

6.3.1.4 การชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาตทเกดจากสาเหตทางธรรมชาตอนๆ ยงมสาเหตอนทางธรรมชาตททาใหเกดการชะลางพงทลายของดนอก

เชน 1. ภยธรรมชาตเชนภเขาไฟระเบดแผนดนไหวและนาทวม แมจะเกด

เปนครงคราว และเกดเฉพาะบรเวณ แตทาใหดนพงทลาย หนาดนถกปดทบหรอเคลอนยายไปจากแหลงเดมได

2. ธารนาแขงซงเปนสาเหตการชะลางพงทลายของดนซงเกดในเขตหนาวโดยนาใน ลาธารจะกลายเปนนาแขง และการเลอนไหลเคลอนตวของธารนาแขงสามารถกอใหเกดการ พงทลายของดนได

3. นาใตดนและแรงโนมถวงของโลก โดยการเปลยนแปลงของระดบนาใตดนและแรง โนมถวงของโลกมสวนทาใหดนยบตวซงจะเหนไดชดเจนตามบรเวณทเปนถาหรอทสง เชน หนาผา ไหลเขา

การชะลางพงทลายตามธรรมชาต ทไดกลาวมาแลวนถอเปนการชะลางพงทลายทเกดขนเองภายใตสภาพแวดลอมและสงปกคลมตาม ธรรมชาต การกดเซาะกรอนประเภทนจะคอยเปนคอยไป ซงเมอผานกาลเวลานบลานปจะทาให เกดลกษณะตางๆ บนผวโลก เชนหวยธาร หบเขา หรอหวยเหวตางๆ ซงกระบวนการเหลานมนษยไมไดมบทบาทในการควบคมหรอบงคบใหเกดขน โดยทประเทศไทยตงอยภายใตอากาศรอนและชมขนอยระหวางเสนรงท 40 องศาเหนอ และใตซงเปนบรเวณทเกดการชะลางพงทลายโดยนาเปนตวการและเกดอยางรนแรง นอกจากน ปรมาณฝนโดยเฉลยของ


ประเทศมมากกวา 1,000 มลลเมตรตอป ซงภายใตภมอากาศเชนนการ เกดการชะลางพงทลายของดนจะมมากถาพชพรรณทขนปกคลมตามธรรมชาตถกทาลายไป ดงนนการ เกดการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยนน ปจจยจากนาฝนจงเปนตวการทสาคญทสด (ชนนทร, 2554)

6.3.2 การชะลางพงทลายของดนจากการกระทาของมนษย นอกจากการชะลางพงทลายตามธรรมชาตแลว การชะลางพงทลายอก

ลกษณะหนง นนเกดจากมนษยหรอ มนษยเปนตวเรงใหเกดเรวมากขน การชะลางพงทลายในลกษณะนนบวา เกดขนมากและรนแรงในประเทศไทย การชะลางพงทลายทเกดจากมนษยน อาจเรยกอกอยาง หนงวา การชะลางพงทลายของดนทมตวเรง (accelerated or man-made erosion) ซงหมายถง การชะลางพงทลายของดนทเกดขนเกนกวาทจะเปนโดยธรรมชาต สวนใหญเนองมาจากการกระทาของมนษยในการแปรเปลยนสภาพสงปกคลมดน และทาลายสภาพดน เชน การถางปา การทาถนนหนทาง การทาการเกษตร การกอสรางตางๆ ซงลวนกอใหเกดการชะลางพงทลายของดนทงสน สาเหตและปจจยแหงการชะลางพงทลายของดนจากการกระทาของมนษยทสาคญมดงน

6.3.2.1. การเพาะปลกโดยขาดการอนรกษดนและนาทถกตอง นอกจากอทธพลของธรรมชาตของดนและความลาดเทของพนทท

มตออตราการ ชะลางพงทลายของดนแลว อทธพลดงกลาวยงถกเสรมเพมขนโดยปจจยจากลกษณะของการเกษตรกรรมหรอ วธการทใชในการเกษตรกรรม ซงไดแก วธการปลกพช วธการไถพรวนและอนๆ ไมวาจะเปนพช ดน และเครองมอ ทใชในการเพาะปลกทกชนดจะมลกษณะเฉพาะทสามารถนาไปใชประโยชนไดตางๆ กน บางครงเมอนาไปใชผดวธจะกอใหเกดการชะลางพงทลายของดนและทาใหผลผลตทไดลดตาลงและไมมคณภาพ การเพาะปลกทาการเกษตรอนขาดการอนรกษดนและนาทด จะทาใหเกดการชะลาง พงทลายของดนโดยเฉพาะอยางยง การทาแปลงปลกพชยาวตามแนวลาดเทของพนทซงทาใหนาฝนไหลบารนแรงขนจะทาใหดนพงทลายไดงายการไถพนทและปลกพชตามแนวขนลง เปดหนาดนโลงไมมสงปกคลมดน เมอฝนตกจงเกดการชะลางพงทลายไดงายขน การชะลางพงทลายทเกดจากมนษยหรอมนษยเปนตวเรงใหเกดมากยงขนน สาหรบประเทศไทยจะเกดขนมากโดยเฉพาะอยางยงบรเวณพนทดนดอนทมความลาดเทตงแตรอยละ 5 ขนไป ทเปดปาทาการเพาะปลกหรอบรเวณททาไรเลอนลอย โดยเฉพาะอยางยงในทดนททาการเกษตรบนพนทลาดชนโดยไมมระบบการอนรกษดน และนาใดๆ จะมโอกาสเกดขนการชะลางพงทลายของดนไดสงมาก


6.3.2.2. การตดไมทาลายปา สาเหตสาคญของการชะลางพงทลายของดนจากการกระทาของ

มนษยอกประการหนงคอการตดไมทาลายปา เนองจากบรเวณทเปนปาดบทบจะลดความรนแรงของฝน และทาหนาทเปนสงกนกาบงดนไดเปนอยางด ถาปาถกทงไวตามธรรมชาตอนตรายทเกดจากดนถกชะลางพงทลายและนาไหลผานจะไมรนแรง แตเมอปาเหลานนถกทาลายโดยการทมนษยเขาไปตงถนฐานและทาการเพาะปลก ดนจะถกชะลางพงทลายไดงาย การตดไมทาลายปาเกดขนอยางมากในประเทศกาลงพฒนา สาหรบปญหาการตดไมทาลายปาของประเทศไทยนน การใชประโยชนจากพนทปาอยางตอเนองในชวงสทศวรรษทผานมาทาใหประเทศไทยสญเสยพนทปาไปแลวประมาณ 67 ลานไรหรอเฉลยประมาณ 1.6 ลานไรตอป กลาวคอ ป พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมพนทปาอยถงรอยละ 53 ของพนทประเทศ หรอประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลอพนทปาเพยงประมาณ 90 ลานไร หรอรอยละ 28 ของพนททงหมดของประเทศ รฐบาลไดประกาศยกเลกสมปทานการทาไมในปาทงหมดในป พ.ศ. 2532 เพอพยายามจะรกษาพนทปาเอาไว แตหลงจากการยกเลกการสมปทาน สถานการณปาไมกดขนในระยะแรกเทานน ตอมาอกไมนาน การทาลายกยงคงเกดขนไมแตกตางจากสถานการณกอนยกเลกสมปทานปาไมเทาใดนก โดยพนทปาทถกบกรกกอนการยกเลกสมปทาน(ปพ.ศ. 2525-2532) เฉลยตอปเทากบ 1.2 ลานไร และพนทปาทถกบกรกหลงการยกเลกสมปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉลย 1.1 ลานไรตอปจนกระทงในป พ.ศ. 2551 กรมปาไมไดระบวาปาไมในเมองไทยเหลออย 172,185 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ33 ของพนททงประเทศ ซงการสญเสยพนทปาไมนกเปนสาเหตททาใหทาใหเกดปญหาการชะลางพงทลายของดนตลอดจนการสญเสยหนาดนจากการทถกนาฝนชะลางพงทลายไดงายนนเอง ตามปกตแลวบรเวณปาไมทมพชพรรณขนปกคลมผวดนอยางหนาแนน จะลดการเกดการชะลางพงทลายของดน บรเวณทเกดการชะลางพงทลายของดนทรนแรงทสดมกจะอยภายใตบรเวณทฝนตกเฉลยประจาปปานกลางและพชพรรณทขนปกคลมดนในบรเวณนนถกทาลายไปและในบรเวณทฝนตกเฉลยประจาปมากและพชพรรณทขนปกคลมดนถกทาลายไป ทกครงทมการ ทาลายปาไมทขนปกคลมดนการชะลางพงทลายของดนกเกดขนเสมอ โดยเฉพาะอยางยงการบกรก ทาลายปาในบรเวณทมความลาดเทสงกวารอยละ 35 จะกอใหเกดปญหาการชะลางพงทลายของ ทดนอยางรนแรง ดงนนหากจะมการจดการการชะลางพงทลายของดนไดอยางมประสทธภาพ แทจรงแลวตองคานงถงการจดการทรพยากรปาไมควบคดวย (ชนนทร, 2554)


6.3.2.3. สาเหตอนๆ จากการกระทาของมนษย นอกเหนอจากทกลาวมาแลวขางตน ยงมสาเหตอนจากการกระทา

ของมนษยททาให เกดการชะลางพงทลายของดนขน เชนการขดและถมทดน เชนการถมดน เพอกอสรางอาคารและถนนกเปนสาเหตทาให เกดการชะลางพงทลายของดนไดดวย การทาเหมองเร สามารถทาใหดนชะลางพงทลายไดงายรวมถงดนขาดความอดมสมบรณดวยเชนกน

ในการชะลางพงทลายของดนนน หากมนษยเขามามสวนรวมกจะทาใหเกดการชะลางพงทลายของดนทเกดเรวกวาปกต ทนททพชซงปกคลมอยตามธรรมชาตถกทาลายไป ตวอยางเชน จากการเพาะปลก หรอการเผาหญา ความสมดลตามธรรมชาตระหวางดนและพชจะถกทาลาย ดนจะถกกระทาโดยตรงจากตวการสาคญททาใหเกดการชะลางพงทลายคอนาและลม ภาวะเชนนดนจะถกชะลางหรอถกพดพาไปในอตราทรวดเรวเกนกวาดนจะเกดใหมไดทน ผลกคอจะเกดการสญเสยดนมากกวาการเกดดน สภาพการณเชนนเรยกวา การชะลางพงทลายทเกดขนเรวกวาปกต ซงหมายถงการชะลางพงทลายของดนทเรามกจะกลาวถงโดยทวๆ ไป ดนทสญเสยเนองจากการชะลางพงทลายดงกลาวจะถกพดพาไปยงทแหงอน ซงไมเปนทตองการหรอพดพาไปตามแมนาและสาธารทมนาลนฝงไปสทะเล ปรากฏการณทเกดขนซงมองเหนชดจากการชะลาง พงทลายของดนอยางรนแรงไดแก การเกดรองธารลกบนผวดน การโผลของหนดานใหปรากฏบนผวดน และการตกตะกอนตามแมนาและเขอนตางๆ สาหรบปรากฏการณทมองเหนไมคอยชดตาม ไรนา ทงหญาเลยงสตวและพนทปาไม กคอผลผลตของพชและแหลงนาลดนอยลง อาจสรปไดวา การชะลางพงทลายของดนจะกลายเปนปญหาสงแวดลอมเฉพาะการชะลางพงทลายทเกดขนเรวกวาปกตจากการกระทาของมนษยซงจะกอใหเกดความสญเสยอยางใหญหลวงยงกวาการชะลางพงทลายทเกดขนเองตามธรรมชาตอยางมาก (กรมพฒนาทดน, 2543)

6.4 ผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน

ในภาพรวมของผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดนนน การชะลางพงทลายของดนทเกดขนจากการใชทดนเพอกจการตางๆ ในปหนงๆ นน ไดกอใหเกดความสญเสยแกทรพยากรธรรมชาต และมผลกระทบตอสงแวดลอมเปนอยางยง นบตงแตการสญเสยหนาดนทมธาตอาหารและอนทรยวตถ ตลอดจนทาใหโครงสรางของดนเสอม โทรมลง เปนผลใหไมสามารถทาการเกษตรไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนนตะกอนของดนท ถกซะลางและถกพดพาไปทบถมในแมนาลาธารสายตางๆ จนตนเขนไมสามารถจะใชเกบกกนาได ตามความตองการ ความเสยหายของการชะลางพงทลายของดนดงกลาวน


มผลตอเนองไปถงความสามารถในการผลตและผลตภณฑมวลรวมในระบบเศรษฐกจของประเทศเปนอยางยง การจดการดนทไมถกวธจะทาใหเกดการชะลางพงทลายเปนบรเวณกวาง หนาดนชนบนซงเปนสวนสาคญทสดและจาเปนตอการเจรญเตบโตจะถกชะกรอนใหสญเสยไป ดนชนบนเมอสญเสยแลวเทากบสญเสยไปเลย ตวอยางเชน ธรรมชาตใชเวลา 300 ถง 1,000 ปสาหรบสรางดนชนบนทมความหนา 1 นว และอาจจะตองใชเวลา 2,000 ถง 3,000 ปสาหรบสรางดนชนบนทมความหนา 7 นว แตในบรเวณทเกดการซะลางพงทลายของดนอยางรนแรง ความเสยหายทเกดขนอาจสญเสยหนาดนทสะสมสรางตวดวยเวลาอนยาวนานดงกลาวนไปเพยงในเวลาชวขามคนโดยไมอาจแกไขใหกลบคนสสภาพเดมไดหรอมฉะนนคาใชจายในการฟนฟปรบปรงทดนอาจมคาใชการในการฟนฟเยยวยาสงจนไมคมกบผลตอบแทนทจะไดรบทางเศรษฐกจเมอมการชะลางพงทลายของดนเกดขน ผลทเกดขนกบสงคมเกษตรกรรม ไดแกการลดลงของผลผลตอาหาร และมาตรฐานการครองชพ จะกระทบตอทกคนทอยในสงคมดงกลาว และในทสดกจะลงผลสะทอนแกคนทอยในเมองและคนทงประเทศ ไมเฉพาะแตอาหารจะขาดแคลนเทานน แตเศรษฐกจของประเทศจะชะงกงนและเกดความไมสงบทางลงคมอกดวย ดงนนการสญเสยความอดมสมบรณของดนและความสามารถในการผลตเนองจากการชะลางพงทลายของดนและดนเสอมสภาพจงเปนปญหาระดบชาต นอกจากน ตะกอนสวนใหญทเกดจาการชะลางพงทลายของดนจะไหลผานสรองธารสลาธารและแมนา แลวไปตกตะกอนทบถมกนอยในแหลงนา เขอนหรอในชนสดทายคอในทะเล แตบางสวนตะกอนกจะกอใหเกดผลเสยหายแกพชทกาลงเจรญเตบโต ทาใหทางระบายนาและคลองชลประทานตนเขนและมอนตรายจากการเกดนาทวม รวมทงเปนปญหาดานของมลพษทางนาดวย ดงนนการจดการการชะลางพงทลายใหไดประสทธภาพและประสทธผลแทจรง ตองคานงถงการจดการตะกอนดน ซงเกดจากการชะลางพงทลายดวยเสมอ

ไดเคยมผลงานวจยประเมนการสญเสยความอดมสมบรณของดนทเกดจากการชะลางพงทลาย โดยใชปยเพอทดแทนความอดมสมบรณของธาตอาหารในดนทสญเสยไป โดยพจารณาเฉพาะพนทเพาะปลกพชไร เนองจากมอตราการชะลาง พงทลายดนในระดบปานกลางถงรนแรงมาก หรอมอตราการสญเสยดนประมาณ 2-50 ตน ตอไรตอป ขอมลทใชในการคานวณมลคาการสญเสยธาตอาหาร คอ ขอมลอตราการสญเสยปยในพนท เพาะปลกพชไรในแตละภาคตามชนดของปย ซงจากการคานวณตนทนการสญเสยธาตอาหารจากการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยมคาเฉลย 5,015 ลานบาทตอป สาหรบการประเมนมลคาความเสยหายจากการชะลางพงทลายของดนในระดบดนถลมเปนมลคาความเสยหายทรวบรวมโดยกรมทรพยากรธรณ ครอบคลมความเสยหาย


ของทรพยสน บานเรอน ถนน สถานทราชการ และทรพยสนอนๆ แตไมไดคานงถงความสญเสยชวต พบวา มมลคาความเสยหายเฉลย 157 ลานบาทตอป (ชนนทร, 2554)

กรมพฒนาทดน ซงเปนหนวยงานหลกทมอานาจหนาทในการจดการการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยไดมการจดแบงผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดนโดยม การจดแบงตามสภาพพนททไดรบความเสยหายหรอผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน และแบงตามสภาพการใชประโยชนจากทดนออกเปน 2 พนท ซงตามปกตแลวปญหาทเกดจากดน และดนตะกอนนนจะเกดขนทงพนททเกดการชะลางพงทลายของดน และพนทซงหางไกลออกไป ซงมกเกดในบรเวณพนทตอนลางของลมนาโดยสาหรบพนทเกอบราบเรยบ จะเกดการกดเซาะภายในเมอเมดฝนตกกระทบเมดดน เมด ดนแตกกระจาย นาละลายอนภาคดน แรธาตตางๆ อาหารพชและอนทรยวตถ และเมอนาไหลลงส ดนลางตามรอยแตกหรอซองวางในดนผลกคอดนบนสญเสยแรธาตอาหารโครงสรางของดนแตกกระจาย สญเสยอนทรยวตถ และสญเสย Ca+ Mg+เหลอไวแต SO4

= ทาใหดนชนบนเปนกรด สวน ดนลางจะเกดการสะสมอนภาคดนเหนยว และทรายแปง ทาใหดนแนนทบสกดกนการหยงลกของรากพชและการไหลของนาในแนวดง สงผลใหเกดปญหาดนบนชนแฉะ หรอนาทวมขง พชไมเจรญเตบโตหรอตายไปในทสดสาหรบพนทพนททมความลาดเท จะทาใหดนเสยอนทรยวตถ แรธาตตางๆ ธาตอาหารพช คณสมบตทางกายภาพและทางเคมเสยไป ทาใหผลผลตพชลดลงจนกระทงพชพรรณตาม ธรรมชาตชนไมไดและถาการกดเซาะมลกษณะเปนรองลกจะทาใหสญเสยพนทเพาะปลก และ เปนอปสรรคตอการคมนาคม สาหรบพนทตนนาลาธาร ถาเปนพนทททาการเกษตรแบบไรเลอนลอยหรอพนทปาถกทาลาย จะทาใหแผนดนเลอมโทรมจนไมมสงปกคลมและขาดสงทจะดดซบนาฝนหรอชะลอการไหลบา ของนาทไหลลงสทตากวา ทาใหชวงทฝนตกชกเกดปญหาน า จ ากพ นท ภ เ ข า ไหลบ ามาอย า ง เฉ ยบพลนร นแรง กระทบต อพ นทสาธารณประโยชนตางๆ ทาใหถนน หรอสะพานพง แมนาลาธารตนเขน เกดนาทวมและไมมนาไหลในถดแลง

ผลการชะลางพงทลายของดนทเกดบนพนทตอนบน คอ ทาใหหนาดนแรธาตตางๆ และอนทรยวตถและเศษไมใบหญา หรอทเรยกวาตะกอนดนถกพดพาจากทสงสทตา เกดผลกระทบตอพนททตากวาดงนกลาวคอพนทเกบกกนาเหนอเขอน เหมอง ฝาย ทมนษยสรางขน จะมตะกอนดนหน กรวด เศษไมใบหญาตางๆ ถกนาพดพาลงมาทบถมทาใหประสทธภาพการกกเกบนาลดลงแมนาลาคลองตนเขนทาใหฤดฝนกกเกบนาไมทนจนเกดปญหานาทวมในทาง ตรงกนขามในฤดแลงจะเกดปญหาขาดแคลนนา นอกจากน แหลงนาทตนเขน แสงสวางจะ สามารถลงถงพนลางไดจงเปนโอกาสใหพชนาเจรญเตบโตรวดเรว ซงทาใหแหลงนาเขนเรวขนเรอยๆ พนทเพาะปลกในทลม ถกหน ดน ทราย กงไม


ลงมาทบถม จนเพาะปลกไมไดด เหมอนเดม (พพฒน, 2548) สวนพนนาทตะกอนไหลลงมาทบถมจะยากในการแกไขปญหาเพราะคาใชจายในการ ฟนฟมากกวาการปองกนไมใหปญหาดงกลาวเกดขน ในสวนของการประมง ตะกอนทเกดจากการชะลางพงทลายของดนจะถกพดพาออกไปสแหลงนาตางๆ ตะกอนทถกพดพาไปจะเปนอนตรายตอสตวนา และตอระบบนเวศนในแหลงนา สาหรบการจราจรทางเรอ ตะกอนทมาตกในบรเวณสนดอนปากแมนาตางๆ ทาให ขวางการสญจรทางนาทมความสาคญตอเศรษฐกจของประเทศ ทาใหตองเสยคาใชจายสงในของการขดลอก อทงยงกอใหเกดมลพษสะสมในดนและแหลงนา การชะลางพงทลายของดนโดยเฉพาะอยาง ยงดนทปนเปอนสารเคม อาจสงผลกระทบตอดนตะกอนซงจะไหลไปสพนทอนได เชน การเกษตร ในปจจบนนยมใชปยเคมและยาปราบศตรพชซงเมอมการชะลางพงทลายของดนในบรเวณนลงสแมนาลาธาร หรอลงสดนชนลาง และไหลออกสแมนนาลาธารในทสด อาจทาใหเกดการสะสมของสารเคมซงเปนการเพมมลพษใหสงแวดลอมไดหรอบางทองทซงใชสารเคมในขบวนการผลต เชน ทองททมการทาอตสาหกรรมดนในบรเวณพนทดงกลาวจะมโลหะหนกปนเปอนสงกวาปกต ซงถามการชะลางพงทลายของดนเกดขนในพนทดงกลาว จะทาใหมโลหะหนกลงไปเจอปนกบดนตะกอนซงจะถกพดพาไปกอมลพษยงพนทอนได ตวอยางหนงของความเสยหายทเกดขนกบชวต ทรพยสน ทอยอาศย ของมนษยการชะลาง พงทลายของดนในพนทดนตอนบน จะกอใหเกดตะกอนดน และทะเลโคลน รวมทงเศษไมใบหญา เศษหน กรวดตางๆ ทถกนาพดลงมาทบถม บางครงทาใหคนและสตวเลยงตายไปจานวนมาก เชน ในป พ.ศ. 2544 ณ ตาบลนากอนาชน อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณประชาชนประสพภยทงสน 88,889 คน มผเสยชวตทงสน 121 ราย จะเหนไดวาผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดนกนมอยอยางคอนขางมากมาย และรนแรง ดงนนการจดการการชะลางพงทลายของดน จงตองมงเนนไปทขนตอนการปองกน ไมใหมการชะลางพงทลายของดนซงยากตอการแกไขเยยวยาเกดขน (ชนนทร, 2554)

6.5 สมการการสญเสยดนสากล

ในป พ.ศ. 2543 กรมพฒนาทดนมนโยบายใหมการศกษาจดทาแผนทการชะลาง พงทลายของดนในประเทศไทย เพอศกษาใหทราบถงสภาพและความรนแรงของการชะลาง พงทลายของดนในประเทศไทย รวมทงเพอใหเปนระบบทมมาตรฐานเปนทยอมรบ และสามารถ นาไปใชประโยชนในการกาหนดนโยบายการปองกนการะชะลางพงทลายของดนในระดบประเทศ และระดบภาค รวมทงใชเปนขอมลเบองตนในการวางแผนการใชประโยชนทดนอยางยงยนเพอการพฒนาประเทศโดยรวมไดอยางมประสทธภาพ แนวทาง


ในการศกษาและประเมนคาการสญเสยดนมหลายวธดวยกน หนงในหลายวธคอการศกษาจากสมการการสญเสยดนสากล (Universal Soil Loss Equation: USLE) ซงพฒนามาจากการว เคราะหทางสถตมากกวา 10,000 แปลงตอป เปนวธท ใช ในประเทศสหรฐอเมรกาเปนเวลานาน (นพนธ, 2545) และกรมพฒนาทดนไดนาสมการนมาศกษาและใชประโยชนในประเทศไทยเปนระยะเวลาอนสมควร วธการศกษาการชะลางพงทลายของดนดงกลาวเปนแนวทางทกรมพฒนาทดนนามาใชในการศกษาการชะลางพงทลาย ของดนในประเทศไทย

สมการการสญเสยดนสากลไดพฒนาขน ตงแตป ค.ศ. 1961 โดยกระทรวงเกษตรประเทศสหรฐอเมรกา และในป ค.ศ. 1978 Wischmier and Smith ไดปรบปรงแกไขใหมรปแบบของสมการใหมดงน

A = RKLSCP

A เปนคาการสญเสยดนตอหนวยของพนท R เปนคาทรวมทงปจจยของนาฝนและการไหลของ K เปนคาปจจยความคงทนตอการถกชะลางพงทลายของดน L เปนคาของปจจยความยาวของความลาดเท S เปนคาของปจจยความชนของความลาดเท C เปนคาปจจยการจดการพช P เปนคาปจจยการปฏบตตอการปองกนการชะลางพงทลาย

จะเหนไดวาตวแปรทสาคญของสมการนและเปนตวแปรทควบคมไดกคอ คาปจจยทใชในการจดการพช (C) กบคาปจจยการปฏบตตอการปองกนการชะลางพงทลาย (P) ซงหลกการในการปฏบตเพอควบคมปจจยทงสองนจะไดกลาวถงในมาตรการในการอนรกษดนและนาในบทท 7 ตอไป (กรมพฒนาทดน, 2543)

ในการออกแบบโครงสรางอนรกษดนและนาสมการ USLE มกจะใชรวมกบการประเมนอตราของนาไหลบาโดยวธ Rational Method เมอพนทรบนาไมเกน 25 ตารางกโลเมตร (ไชยสทธ, ม.ป.ป.) โดยใชรวมกบการหาอตราการไหลสงสดของนาไหลบาทสามารถจะเกดขนไดในพนทรบนา ซงขนอยกบสภาพของพนทตลอดจนความรนแรงของนาฝนหรอความเขมของฝน ทประเมนไดโดยวธ Rational Method นนคอ


Q = 0.00278 CiA

ในทน

Q = อตราของนาไหลบาสงสดมหนวยเปน ม3/วนาท C = สมประสทธของนาไหลบาซงขนอยกบสภาพของพนทและความรนแรงของฝน i = ความรนแรงของนาฝนมหนวยเปน มม./ชม. A = พนทของบรเวณรบนามหนวยเปนเฮกตาร

6.6 การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย

ประเทศไทยไดมการจดทาแผนท รายงาน สถานการณการชะลางพงทลายของดนในระดบประเทศอยหลายครงหลายหนดวยกนโดยกรมพฒนาทดนเปนผจดทาขน ซงสถตตางๆ เหลาน มความละเอยดมากนอยแตกตางกน แตทกสถตลวนชชดวาประเทศไทยมการชะลางพงทลายของดนอยางกวางขวางกนพนทถงประมาณหนงในสามของประเทศ ประเทศไทยไดเคยมการประเมนสถานการณการชะลางพงทลายของดนดงน

1) สถานการณการชะลางพงทลายของดนป พ.ศ. 2527 ประเทศไทยมการชะลาง พงทลายของดนประมาณ 108 ลานไร

2) สถานการณการชะลางพงทลายของดน พ.ศ. 2543 เปนสถตรายงานสถานการณ อยางละเอยดทเผยแพรสสาธารณะชนในเวบไซด และในหนงสอของกรมพฒนาทดนและมผนยมกลาวอางมากทสด ซงในปนไดเรมจดแบงการชะลางพงทลายของดนทงในสวนของพนทราบและพนทสง

การทาแผนทการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย ทงในระดบประเทศและระดบภาค ในป พ.ศ. 2543 และครงตอๆ มา ไดใชวธการศกษาคานวณปรมาณการสญเสยดนจากสมการการสญเสยดนสากลและทนาสนใจทสดคอสถตแรกสด คอสถตการชะลางพงทลายของดนในป พ.ศ. 2527 ประเทศไทยมการชะลางพงทลายของดนประมาณ 108 ลานไร สวนสถตลาสด คอ สถตการชะลางพงทลายของดนในแผนการจดการสงแวดลอม พ.ศ. 2550-2554 กใกลเคยงจานวนตวเลขเดม และไดมการประเมนสถานการณสงแวดลอมในสวนของทรพยากรดนวาดานสถานการณการชะลางพงทลายของดนในระดบสง โดยมพนททมปญหาการชะลางพงทลายของดนมอยประมาณ 108 ลานไร ซงแสดงวาหลงจากเวลาผานไปกวา 20 ป สถานการณการชะลาง พงทลายของดนในประเทศไทยแทบไมตางกบสถานการณการชะลางพงทลายของดนแตเดมเลยจากสถตสถานการณ


การชะลางพงทลายของดน พ.ศ. 2543 นนไดมการพจารณาจดขนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนตามลกษณะของดนในประเทศไทย โดยมการวเคราะหแบงพนทออกเปน 2 สวนคอ พนทราบและพนทสงกลาวคอ

- พนทราบ หมายถง ทราบลานา ทลาดเชงเขา และเนนเขา ความลาดชนนอยกวา 35 เปอรเซนตจาแนกเปนกลมขดดนท 1-61 ตามแผนทกลมชดดนมาตราสวน 1: 50,000 ของกรม พฒนาทดน

- พนทสง หมายถง ภเขาและทลาดหบเขา ความลาดชนประมาณ 35 เปอรเซนต จาแนกเปนกลมชดดนท 62 ตามแผนทกลมชดดนมาตราสวน 1: 50,000 ของกรมพฒนาทดน เนองจากพนทสงมความเปราะบางและเสยงตอการชะลางพงทลายของดนมาก หากมการใช ประโยชนอยางไมระมดระวง นอกจากนยงมโอกาสเกดการชะลางพงทลายแบบอนทมความ เสยหายรนแรงกวาการสญเสยดนตามหลกของสมการการสญเสยดนสากล เชน การชะลาง พงทลายแบบรองลก (gully) และการเกดดนถลม (landslide) เปนตน ในการจดทาแผนทการ ชะลางพงทลายของดนของกรมพฒนาทดนจงไดพจารณาแยกพนทสงออกจากพนทราบเพอให แผนทชดนมขอมลทถกตองครบถวนสาหรบการนาไปใชวางแผนอนรกษดนและนา ตลอดจนการวางแผนโครงการพฒนาตางๆ ในระดบภาคและระดบประเทศตอไปโดยมการจดชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนจาแนกออกเปน 5 ระดบ ทงในพนทราบและพนทสงดงน (ชนนทร, 2554)

พนทราบ (ทราบลานาทราบเชงเขาและเนนเขา ความลาดชนนอยกวา 35

เปอรเซนต) ชนท 1 การชะลางพงทลายของดนนอยมาก คอ มการสญเสยดน 0-2 ตนตอไรตอ

ป พนทนไมจาเปนตองมมาตรการอนรกษดนและนาเปนพเศษ เพราะพนทสวนใหญเปนทราบและใช ประโยชนในการทานา ปลกพชไร และไมยนตน

ชนท 2 การชะลางพงทลายของดนนอย คอ มการสญเสยดน 2-5 ตนตอไรตอป พนท นควรจะมการใชทดนอยางระมดระวงโดยการปลกพชตามแนวระดบหรอขวางตามลาดเขา และม การปรบปรงบารงดน เพอการใชประโยชนทางดานการเกษตรไดอยางยงยน พนทสวนใหญใช ประโยชนในการปลกพชไร พชสวน ไมผล ไมยนตน และสวนปา

ชนท 3 การชะลางพงทลายของดนปานกลาง คอ มการสญเสยดน 5-15 ตนตอไรตอ ป ซงมผลทาใหความอดมสมบรณของดนลดลงและผลผลตตา จงควรมมาตรการปองกนการชะ ลางพงทลายของดนทงวธพชและวธกลเพอรกษาความอดมสมบรณของดนและผลผลตใหคงอย ตลอดไป พนทสวนใหญใชประโยชนในการปลกพชไร พชสวน ไมผล ไมยนตนและสวนปา


ชนท 4 การชะลางพงทลายของดนรนแรง คอ มการสญเสย 15-20 ตนตอไรตอป พนทนหากจะใชประโยชนเพอการเกษตรจาเปนตองมมาตรการอนรกษดนและนาอยางเครงครด เพอเปนการรกษาทรพยากรดนไวพนทตงกลาวสวนใหญมความลาดเทสง และใชประโยชนในการ ปลกพชไร พชสวน ไมผล ไมยนตน และสวนปา

ชนท 5 การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก คอ มการสญเสยดนมากกวา 20 ตน ตอไรตอป พนทนมกปรากฏการชะลางพงทลายแบบมรองลก โดยทวไป เปนพนททไมเหมาะสม สาหรบการทาการเกษตรอยางถาวร ควรกนไวเปนพนทปลกไมยนตนหรอปา

พนทสง (ภเขาและทลาดหบเขา ความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต) ชนท 1H การชะลางพงทลายของดนนอยมาก คอ มการสญเสยดน 0-2 ตนตอไร

ตอ ปพนทสวนใหญเปนพนทภเขาสงชนทยงคงคณภาพเปนปาไมธรรมชาตจงควรมมาตรการอนรกษ พนทปาไมเพอปองกนไมใหการชะลางพงทลายของดนเกดขน

ชนท 2H การชะลางพงทลายของดนนอย คอ มการสญเสย 2-5 ตนตอไรตอป พนทน สวนใหญเปนพนทภเขาสงชนทยงคงสภาพเปนปาไมธรรมชาต จงควรมมาตรการอนรกษพนทปาไมเพอควบคมไมใหการชะลางพงทลายของดนเพมขน

ชนท 3H การชะลางพงทลายของดนปานกลาง คอ การสญเสยดน 5-15 ตนตอไรตอปพนทสวนใหญเปนพนทภเขาสงชนใชประโยชนในการปลกพชสวนไมผลไมยนตนและปาเสอมโทรม จงควรมมาตรการอนรกษดนและนาอยางเครงครดเพอลดการชะลางพงทลายของดน

ชนท 4H การชะลางพงทลายของดนรนแรง คอ มการสญเสยดน 5-20 ตนตอไรตอป พนทสวนใหญเปนพนทภเขาสงชนใชในการปลกพชไรพชสวนไมผลไมยนตน และปาเสอมโทรม จงควรมมาตรการการอนรกษดนและนาอยางเครงครดควบคไปกบการฟนฟสภาพปาเพอลดการ ชะลางพงทลายของดนใหนอยลง

ชนท 5H การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก คอ มการสญเสยดนมากกวา 20 ตน ตอไรตอป พนทนสวนใหญเปนพนทภเขาสงชนใชประโยชนในการปลกพชไร และพชสวน จงควรม มาตรการอนรกษดนและนาอยางเครงครดควบคไปกบการฟนฟสภาพปาอยางเรงดวน เพอควบคมการชะลางพงทลายของดนไมใหทวความรนแรงมากยงขน

ซงการจดแบงแผนทรายงานสถานการณการชะลางพงทลายของดนในรปแบบทราบ ทสงนกใชในการจดทาแผนทแสดงสถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยของกรมพฒนาทดนตอมา และจากการจดแบงพนทออกเปนพนทราบและพนทสงในป พ.ศ. 2543 พบวาประเทศไทยมเนอททงหมด 320.7 ลานไร พนทสวนใหญมการสญเสยดน 0-50 ตน ตอไรตอป โดยภาคใตมการสญเสยดนสงกวาภาคอน คอมการสญเสยดน


0-50 ตน ตอไรตอป ขณะทภาคเหนอมการสญเสยดน 0-38 ตนตอไรตอป ภาคกลางมการสญเสยดนอย 0-17 ตนตอไรตอป ภาคตะวนออกมการสญเสยดน 0-16 ตนตอไรตอป ภาคตะวนตกมการสญเสยดน0-10 ตนตอไรตอป และภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการสญเสยดนตาสด คอ มการสญเสยดน 0-4 ตนตอไรตอป โดยสามารถจาแนกชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนทงประเทศได ดงน -พนทราบ (ทราบลานา ทลาดเชงเขา และเนนเขา ความลาดชนนอยกวา 35เปอรเซนต)

ชนท 1 การชะลางพงทลายของดนนอยมาก 169,794,437 ไร ชนท 2 การชะลางพงทลายของดนนอย 42,878,012 ไร ชนท 3 การชะลางพงทลายของดนปานกลาง 9,797,689 ไร ชนท 4 การชะลางพงทลายของดนรนแรง 692,935 ไร ชนท 5 การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก 2,282,913 ไร

รวมพนทราบ 225,445,986 ไร -พนทสง (ภเขาและทลาดหบเขา ความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต)

ชน 1H การชะลางพงทลายของดนนอยมาก 41,739,376 ไร ชน 2H การชะลางพงทลายของดนนอย 25,880,330 ไร ชน 3H การชะลางพงทลายของดนปานกลาง 14,290,486 ไร ชน 4H การชะลางพงทลายของดนรนแรง 2,678,879 ไร ชน 5H การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก 10,653,858ไร

รวมพนทสง 95,242,929ไร รวมพนททงประเทศ 320,698,916 ไร

ในป พ.ศ. 2543 กรมพฒนาทดน ไดทาการสรปวาปญหาการชะลางพงทลายของ

ดนเปนปญหาทสาคญมากประการหนงในประเทศพนททาการเกษตรใน ทกประเภท รวมกนทงประเทศมจานวน 188,387,596 ไร คดเปนรอยละ 58.743 ของเนอท จดเปนพนททดนถกชะลางพงทลายรนแรงและตองรบแกไขประมาณ 108.3 ลานไร การประเมนสถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยใน พ .ศ. 2543 ตามสมการการสญเสยดนสากลน ถอวาเปนการประเมนสถานการณการชะลางพงทลายของดน ครงสาคญทสดของประเทศไทย เพราะการวางแผนปฏบตการ และการเผยแพรขอมลตอประชาชน ตลอดจนโครงการอนรกษดนและนาในแตละจงหวด ของกรมพฒนาทดนซงเปนหนวยงานท เกยวของโดยตรงในการจดการปญหาการชะลางพงทลายของดนลวนแลวแตมการอางองสถตจาก สถานการณการชะลางพงทลายของดน พ.ศ. 2543 เปนพนฐานทงสน (กรมพฒนาทดน, 2543) นอกจากนแลวยงมรายงาน


3) สถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย พ.ศ. 2545 4) สถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย พ.ศ. 2552

ซงตวเลขทางสถตการชะลางพงทลายของดนใกลเคยงกนกบพ.ศ. 2543 และสถตดงกลาวเกอบจะเปนตวเลขเดยวกบสถตการชะลางพงทลายของดน พ.ศ. 2527 แสดงใหเหนวาในชวงระยะเวลาเกอบ 30 ปทผานมาสถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทยยงไมมการเปลยนแปลงมากนกแตอยางไรกตาม สถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย ลวนแลวแตเปนการประเมนการชะลางพงทลายของดนตามสมการการสญเสยดนสากล เพราะในทางปฏบต ไมสามารถสารวจพนทซงดนถกชะลางพงทลายอยางแทจรงไดซงการคานวณการชะลางพงทลายของดนตามสมการดงกลาวอาจมความคลาดเคลอนสง เพราะเมอพจารณาถงสมการดงกลาวแลว ตวแปรหลกทนามาคานวณตามสตรสมการ ทงดานการจดการพช หรอการปฏบตการปองกนการชะลางพงทลายทงๆ ทเปนตวแปรสาคญกลวนแลวแตเปนตวแปรทคานวณออกมาไดยากมาก และ คอนขางคลาดเคลอนไมตรงกบความเปนจรง ตลอดจนตวแปรหลกทใชคานวณ อกประการหนง คอ ปรมาณนาฝน ซงใชการวดจากปรมาณนาฝนเฉลยทงป ซงอาจคลาดเคลอนไดมากเชนกน โดยเฉพาะในบรเวณซงฝนตกหนกในชวงเวลาใดเวลาหนง ในระยะเวลาสนๆ เชน กรณการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรง หรอภยพบตดนถลมซงเถดขนทลงหวดกระบในชวงเดอน มนาคม พ.ศ. 2554 ซงมสาเหตพนฐานมาจากการทฝนตกหนกในเวลาประมาณ 2-3 วนกไมสามารถใช สมการการสญเสยดนสากลซงเปนแนวทางหลกในการจดทาสถานการณการชะลางพงทลายของดน (ชนนทร, 2554) 6.7 ดนถลมในประเทศไทย

ในมาตรา 15 แหงพระราชบญญตพฒนาทดนพ.ศ.2551 ซงเปนกฎหมายทเกยวของโดยตรงกบการจดการปญหาการชะลางพงทลายของดนโดยเฉพาะและเปนหลกการสาคญทใชในการปองกนการชะลางพงทลายของดนไดบญญตวา “ในกรณทปรากฏวาพนทใดมลกษณะเปนพนทลาดชนเสยงตอการชะลางพงทลายของดนหรอเสยงตอการเกดดนถลมอนเกดจากการกระทาของผเขาไปครอบครองทาประโยชนในบรเวณพนทดงกลาวโดยไมเหมาะสม หรออาจเกดขนจากภยธรรมชาต หากปลอยไวไมดาเนนการจะเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงจนถงขนเกดดนถลม สรางความสญเสยแกชวตและทรพยสนของประชาชนใหรฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษา กาหนดใหพนทนนเปนเขตอนรกษดนและนาและใหมแผนทแนบทายประกาศดวย แผนทดงกลาวใหถอเปนสวนหนงของประกาศ” จากตวบท


กฎหมายทวา “หากปลอยไวไมดาเนนการจะเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงจนถงขนเกดดนถลม” จะเหนวาการชะลางพงทลายของดนหากเกดขนอยางรนแรงถงขนทสดจะเรยกวา“ดนถลม”นนเองซงคาวา“ดนถลม” (landslide) หมายถง การเคลอนทของแผนดนและขบวนการซงเกยวของกบการเคลอนทของแผนดน หน ตามแนวลาดชน เนองจากแรงดงดดของโลก การเคลอนทของมวลเหลานมความเรวปานกลางถงเรวมาก ซงในประเทศไทยโดยสวนใหญ เกดจากฝนตกหนกมาก และมกเกดพรอมนาทวม นาปาไหลหลาก และถอเปนธรณพบตภยอยางหนง โดยกระบวนการททาใหเกดดนถลมนนสรปไดวา เมอฝนตกหนกนาจะซมลงไปในดน จนกระทงดนอมตวดวยนา แรงยดเกาะระหวางมวลดนจะลดลงทาใหแรงตานทานการเลอนไหลของดนเกดแผนดนเลอนไหลและกจะเกดตอเนองขนไปตามลาดเขารวมกบนาปาไหลหลากบรเวณเทอกเขา การเกดแผนดนถลมอาจจะเรมมาจาการเกดพายฝนอยางหนกและเปนเวลายาวนานในบรเวณภเขา เมอฝนตกไมหยดดนทเคลอนตวลงมาจะกลายเปนโคลนไหลไปรวมกบนาทอยตนเขาและตะกอนจะถกพดพาไปทบถมกนตามบรเวณทหางไกลออกไปอยางกวางขวาง กระบวนการเกดดนถลมคลายกนมากกบกระบวนการชะลางพงทลายของดนทเกดจากนา เพยงแตวารนแรงกวาและเกดจากการไหลบาของนาจานวนมากกวาปจจยททาใหเกดดนถลมนนมอยมากมายหลายปจจย เชนพนทเปนหนแขงเนอแนนแตผงายมชนดนสะสมตวหนาบนภเขาภมประเทศทเปนภเขาสงชน ทลาดเชงเขา หบเขาและหนาผาปาไมถกทาลายมฝนตกหนกตอเนองกนเปนระยะเวลานาน (มากกวา 100 มลลเมตรตอวน) เปนตน (ชนนทร, 2554)

กรมทรพยากรธรณไดศกษาวเคราะหขอมล สารวจเกบขอมลทางธรณวทยาและ สภาพแวดลอมของพนทเบองตน และรวบรวมขอมลจากแหลงขอมลอนๆ พบวา ใน 51 จงหวด ทวประเทศซงมลกษณะพนทเสยงภยตอดนถลมอยบรเวณลาดเชงเขาและทลมใกลเขาโดยเฉพาะ อยางยงหมบานทตงอยในบรเวณดงกลาวมความเสยงภยตอดนถลมมาก เนองจากเมอมพายฝนตกหนกตอเนองจะทาใหเกดนาทวมฉบพลน นาปาไหลหลาก และดนถลมตามมาได ซงอาจจะทาใหเกดการสญเสยชวตและทรพยสนของประชาชนดงนนประชาชนทอาศยอยในพนทดงกลาวจงควรใหความสนใจและระมดระวงเปนพเศษโดยรอยละ 21 ของพนทประเทศไทยมความเสยงตอดนถลมในระดบสงดนถลมเกดจากสาเหตตามธรรมชาตและกจกรรมของมนษยโดยกจกรรมของ มนษยมสวนเรงใหเกดมากขน เชน การดดไมทาลายปา การปลกพชในพนททมความลาดชนสง การตงบานเรอนตามหบเขา การปลกสรางสงกอสรางขวางทางนา เปนตน ตวอยางผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงหรอดนถลม เชน พ.ศ. 2544 ณ ตาบลนากอนาชน อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณประชาชนประสพภยทงสน 88,889 คน มผเสยชวตทงสน 121 ราย และ กรณศกษาจงหวด อตรดตถเมอวนท 23 พฤษภาคม 2549 เกดเหตอทกภยและการชะลาง


พงทลายของดนอยางรนแรงหรอดนถลมในหลายทองทของ จงหวดโดยพนททไดรบความเสยหายมากทสดกคอ อาเภอลบแล อาเภอเมอง และอาเภอทาปลา มราษฎรประสพภยประมาณ 128,800 คน มผเสยชวตจานวน 67 คน สญหายจานวน 36 คน บานเรอนเสยหายจานวน 36 หลง โดยเฉพาะอาเภอลบแล มความเสยหายรวม 8 ตาบล 219 หมบาน สงผลกระทบตอความเปนอยของประชาชน 55,323 คน จาก 17,729 ครวเรอน ม ผเสยชวตจานวน 23 ราย สญหายจานวน 4 คน บาดเจบกวา 500 คน บานเรอนเสยหายทงหลง จานวน 226 หลง เสยหายบางสวนจานวน 3,428 หลง พนททางการเกษตรของอาเภอลบแลไดรบ ผลกระทบหนกทสด โดยพนทสวนผลไมและพชสวนเสยหาย 34,495 ไรนาขาวเสยหาย 26,619ไร และพชไรเสยหาย 910 ไร รวมพนททางการเกษตรเสยหาย 61,251 ไร

การชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงจนถงขนเกด “ดนถลม” น ถอเปนธรณพบต- ภยและภยพบตสาธารณะประเภทหนง ซงหากเกดขนแลวจะสงผลกระทบรนแรงทงตอทรพยสน ของประชาชน รวมถงงบประมาณในการบรรเทาภยพบตของรฐ ตลอดจนทรพยากรธรรมชาต ทตองเสยหาย และยงไปกวานนภยพบตดงกลาวไดกอใหเกดความเสยหายตอชวต รวมทงวถชวต ของประชาชนจานวนมาก ดงนน การจดการการชะลางพงทลายของดนใหมประสทธภาพแทจรง จะตองมงเนนไปทการปองกนไมใหมการชะลางพงทลายของดน โดยเฉพาะอยางรนแรงถงขนดน ถลมเกดขน (ชนนทร, 2554)

สรป

ทรพยากรดนเปนทรพยากรทมประโยชนและเปนทรพยากรพนฐานในการดารงชวตของมนษยในปจจบนเกดปญหาดนเสอมโทรมมสาเหตมาจากธรรมชาตและการกระทาของมนษยสาเหตดงกลาวสงผลตอดานกายภาพดานเศรษฐกจและดานสงคม

ผลกระทบดานกายภาพความเสอมโทรมของดนเกดจากการจดการทดนไมเหมาะสมขาดการปองกนทไมถกตอง ทาใหมการชะลางพงทลายของหนาดนทเปนสวนทมความอดมสมบรณหมดไป หนาดนทถกชะลางจะตกลงไปเปนตะกอนตามแหลงนาตางๆ กอใหเกดการตนเขนของแหลงนาทาใหรฐตองเสยคาใชจายในการขดลอกตะกอนตามแหลงนาเปนจานวนมาก และมผลกระทบตอสงแวดลอม

ผลกระทบดานดานเศรษฐกจ ความเสอมโทรมของดนสงผลกระทบโดยตรงตอผลผลตทางการเกษตร และกระทบตอเกษตรกรกวา 35 ลานคน (รอยละ 52 ของประชากรทงประเทศ) ซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศจะไดรบผลผลตตาเปนสาเหต


หนงททาใหเกษตรกรมรายไดตา ยากจนสงผลรายไดของประชากรททาการเกษตรมรายไดตากวาประชากรนอกการเกษตร

ดานสงคม การทเกษตรกรมรายไดตามทางเลอกในการหารายไดนอย การบกรกพนทปาไมขยายพนททากนเพอใหมรายไดเพยงพอหรออพยพเขาเมองทงถนฐานมาหางานทาในเมองซงทง 2 ทางเลอกนกอใหเกดปญหาตอประเทศชาตทงสน สาเหตสาคญประการหนงกคอละเลยการมองปญหาพนฐานของมนษย คอดนและทดนนนเองดงนนตองหาแนวทางการแกไขถารจกใชดนอยางถกวธแลวหนมาชวยกนดแลปรบปรงบารงดนหากทาเชนนแลวดนกจะมสภาพทดขน

อยางไรกตามความรนแรงของการสญเสยดนจะขนอยกบลกษณะของดนในแตละพนท หากกระบวนการเกดดนไปอยางรวดเรวและดนมความอดมสมบรณตามธรรมชาตสง แมจะมอตราการสญเสยดนสงกอาจจะไมมผลกระทบตอการใชทดน ตรงกนขามถาดนมความอดมสมบรณตาและกระบวนการเกดดนเปนไปอยางชาๆ แมมการสญเสยดนเพยงเลกนอยกอาจสงผลกระทบเสยหายรนแรงตอการไดประโยชนบนทดนนน การเรยนรเรองการชะลางพงทลายของดน ใหทราบถงขอบเขตของพนททมปญหาการชะลางพงทลาย และ ระดบความรนแรงของปญหาทเกดขนในภมภาคตางๆ ของประเทศกเพอจะไดเปนแนวทางในการวางแผนอนรกษดนและนาตอไป สาหรบประเทศไทยปรมาณการสญเสยดนสงสดทยอมรบไดคอ 2 ตนตอไรตอป หรอ เทยบกบ 0.96 มลลเมตรตอป การสญเสยในระดบนจะไมทาใหสมรรถนะของดนสาหรบ การเกษตรเปลยนแปลงตลอดระยะเวลา 25 ป คาการสญเสยดนทสงกวาระดบนจะมผลเสยหายตอคณภาพดนและผลผลตพชในระยะยาว สงผลตอความมนคงทางเศรษฐกจ และจาเปนตองมมาตรการอนรกษดนและนาทเหมาะสม แบบฝกหดทายบท

1. จงอธบายความหมายของการชะลางพงทลายของดน มาโดยละเอยด 2. จงบอกปญหาและ อธบายความสาคญของการชะลางพงทลายของดน มาโดย

ละเอยด 3. จงอธบายกระบวนการเกดการชะลางพงทลายของดน พรอมยกตวอยาง

ประกอบ 4. จงอธบายกระบวนการเกดการชะลางพงทลายของดนตามธรรมชาต พรอม

ยกตวอยางประกอบ


5. จงอธบายกระบวนการเกดการชะลางพงทลายของดนจากการกระทาของมนษย พรอมยกตวอยางประกอบ

6. จงอธบายบอกถงผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดน มาพอสงเขป 7. จงอธบายความสมพนธของสมการการสญเสยดนสากล มาอยางละเอยด 8. ความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนจาแนกออกเปนไดกระดบอธบาย

พรอมยกตวอยางประกอบ 9. จงอธบายกระบวนการและสถานการณการชะลางพงทลายของดนในประเทศ

ไทย มาพอสงเขป 10. จงอธบายสถานการณดนถลมในประเทศไทย พรอมยกตวอยางประกอบ


เอกสารอางอง กรมพฒนาทดน. 2543. การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย. กรมพฒนาทดน

กระทรวงเกษตรและสหกรณ. เฉลยว แจงไพร. 2530. เอกสารวชาการฉบบท 82 ทรพยากรดนในประเทศไทย. กอง

สารวจและจาแนกดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. ชนนทร มณดา. 2554. มาตรการทางกฎหมายในการจดการการชะลางพงทลายของดน.

วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ไชยสทธ อเนกสมพนธ. ม.ป.ป. การประเมนอตราและปรมาณนาไหลบา. เอกสาร

ประกอบการบรรยาย. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. นพนธ ตงธรรม. 2545. แบบจาลองคณตศาสตรการชะลางพงทลายของดนและมลพษ

ตะกอนในพนทลมนา. คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑. 2551. ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๕

ตอนท ๒๗ ก ๕ กมภาพนธ ๒๕๕๑. พพฒน ไทยกลา, วนย อกษรพนธ, สมล โสภากร, ปญญา เจรญยทธ, สวมล พทธจรรยา

วงศ และ ทนงศกด ปะระไทย. 2548. เอกสารวชาการตนแบบ การวางแผนการใชประโยชนทดนเพอปองกนการเสอมและเพมศกยภาพการผลตพชเศรษฐกจของดนและทดนรวมทงการอนรกษดนและนา. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

สมเจตน จนทวฒน. 2522, การอนรกษดนและนา เลมทหนง: การชะลางพงทลายของดน. ภาควชาปฐพ คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

163 บทท 7 การอนรกษดนและนา


บทท 7 การอนรกษดนและนา 1. วตถประสงคและหลกการของการอนรกษดนและนา 2. มาตรการในการอนรกษดนและนา 3. การอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช 4. การอนรกษดนและนาโดยวธกล 5. การใชทดนตามสมรรถนะของทดน 6. พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551


1. อธบายความรทวไปเกยวกบวตถประสงคและหลกการอนรกษดนและนา 2. อธบายความรทวไปเกยวกบมาตรการในการอนรกษดนและนา 3. อธบายความรทวไปเกยวกบการอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช 4. อธบายความรทวไปเกยวกบการอนรกษดนและนาโดยวธกล 5. อธบายความรทวไปเกยวกบการใชทดนตามสมรรถนะของทดน 6. อธบายความรทวไปเกยวกบพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551





บทท 7 การอนรกษดนและนา

การใชทดนทางการเกษตรทกอใหเกดปญหาแกดนและนา อนเนองมาจากการใชประโยชนทดนไมเหมาะสม และการปฏบตงานในไรนากอใหเกดการเสอมโทรมของดน ลกษณะการเสอมคณภาพของดน ไดแก ธาตอาหารพชและอนทรยวตถลดลง มการสะสมเกลอและแรธาตหรอมการปนเปอนสารพษหนาดนตนหรอมหนาดนชนลางทเปนกรวดทรายตะกอนดนของดนชนลางจากแหลงอนๆ มาทบถมอยขางบน และลกษณะทางกายภาพของดนเลวลงกวาเดม ซงในเวลาตอมา ไดมการนยามความหมายของคาวา “การอนรกษดนและนา” ไวในพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551 มาตรา 4 ดงน

“การอนรกษดนและนา” หมายความวาการกระทาใดๆ ทมงใหเกดการระวงปองกนรกษาดนและทดน ไมใหเกดความเสอมโทรม สญเสย รวมถงการรกษา ปรบปรง ความอดมสมบรณของดนและการรกษานาในดนหรอบนผวดนใหคงอยเพอรกษาดลธรรมชาตใหเหมาะสมในการใชประโยชนทดนในทางเกษตรกรรมซงอาจขยายความไดวา การอนรกษดนและนา (soil and water conservation) กคอการระวงรกษาและปองกนดนมใหถกชะลางกดกรอนพงทลายและพดพาไปตลอดจนการปรบปรงบารงดนใหคงความอดมสมบรณรวมทงการรกษาหนาดนและบนผวดนใหคงอยเพอรกษาดลธรรมชาตใหเหมาะสมในการใชประโยชนดนและทดนเพอเกษตรกรรมทยงยนมวตถประสงค เพอรกษาความอดมสมบรณของดนใหดอยเสมอ ทาใหไดผลผลตสงทสด และสามารถเกบเกยวผลผลตไดนานทสดจากการใชทดนนนปรบปรงพนททไมเหมาะสมตอการเกษตรใหเหมาะสมและเกดประโยชนตอการทาการเกษตรและรกษาสภาพพนทเพาะปลกใหคงสภาพอยตลอดไปไมสญหายรกษาแหลงตนนาในปาไมและกกเกบนาไวใชในพนท ตลอดจนมการใชนาอยางมประสทธภาพ และรกษาสมดลธรรมชาต ซงมหลกการ คอ ลดการชะลางพงทลายของดนรกษาปรมาณธาตอาหารในดนรกษาระดบอนทรยวตถในดนรกษาสมบตทางกายภาพและเคมทเกยวของกบการเจรญเตบโตของพชและรกษานาในดนดงนนการอนรกษดนและนาจงรวมถงการรกษาปรบปรงสภาพของพนทตนนาลาธารปาไมและสภาพแวดลอมธรรมชาตใหดขนปองกนมใหเกดการชะลางพงทลายของดนทงในพนทการเกษตรและพนทนอกการเกษตร


7.1 วตถประสงคและหลกการของการอนรกษดนและนา

การอนรกษดนและนามวตถประสงคเพอรกษาความอดมสมบรณของดนใหดอยเสมอ ทาใหไดผลผลตสงทสดและสามารถเกบเกยวผลผลตไดนานทสดจากการใชทดนนนเพอปรบปรงพนททไมเหมาะสมตอการเกษตรใหเหมาะสมและเกดประโยชนตอการทาการเกษตรและรกษาสภาพพนทเพาะปลกใหคงสภาพอยตลอดไปไมสญหายเพอรกษาแหลงตนนาในปาไมและกกเกบนาไวใชในพนทตลอดจนมการใชนาอยางมประสทธภาพและเพอรกษาสมดลธรรมชาตใหมสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชโดยมหลกการของการอนรกษดนและนาทจะตองทาใหมการลดการกดกรอนชะลางพงทลายของดนรกษาปรมาณธาตอาหารในดนรกษาระดบอนทรยวตถในดนรกษาสมบตทางกายภาพทเกยวของกบการเจรญเตบโตของพชรกษาสมบตทางเคมของดนใหมสภาพเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชตลอดจนรกษานาในดนใหเกดประโยชนสงสด 7.2 มาตรการในการอนรกษดนและนา

มาตรการในการอนรกษดนและนาอยางเหมาะสมสามารถทาได 3 วธ คอ 1) การอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช 2) การอนรกษดนและนาโดยวธกล และ 3) การใชทดนตามสมรรถนะของทดนโดยการอนรกษดนและนาทง 3 วธดงกลาวน สามารถใชผสมผสานกนได ขนกบความเหมาะสมของสภาพพนท การอนรกษดนและนาโดยการใชพชเปนวธทปฏบตไดงาย ไมตองการอปกรณในการดาเนนการทพเศษ แตอาศยเพยงหลกการการปลกพชทเกษตรกรสามารถปฏบตได การทลงทนตาแตมประสทธภาพการอนรกษดนและนาโดยวธกล เปนการควบคมนาไหลบาหนาดนโดยการสรางสงกดขวางความลาดเทของพนทและทศทางการไหลของนาชวยลดความเรวของกระแสนา ซงมหลายวธทเกษตรกรสามารถทาได รวมถงวธทภาครฐควรตองเปนผจดทาขน สวนการใชทดนในการเพาะปลกใหถกตองตามชนสมรรถนะทดนนนเปนการใชทดนตามความเหมาะสมของทดนในการปลกพชชนดตางๆ รวมถงการแกไขปรบปรง เปนการใชทดนอยางถกตอง ซงจะเพมประสทธภาพในการเพาะปลกและรกษาคณภาพของดนไวไดยาวนานชนสมรรถนะทดนแตละชนมเหมาะสมทแตกตางกนและการจาแนกชนสมรรถนะทดนมขอจากดในการใชประโยชนทดน ดนทจาแนกแตละชนจะมความเหมาะสมและขอจากดในการใชประโยชนลดหลนกนลงไป รวมถงชนดพชทเหมาะสมกบสมรรถนะทดนดงจะไดกลาวในหวขอตอไปน


7.3 การอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช

มาตรการทางพช (vegetative measures) เปนการใชพชพวกตระกลถวบารงดน หญาเลยงสตว หรอ หญาธรรมชาตปลกเปนแถบขวางความลาดเทของพนทเพอดกตะกอนดนและนา และชวยปรบปรงบารงดน

1) การปลกพชคลมดน (cover cropping) เปนการปลกหญาหรอพชตระกลถวคลมดน ซงเมอปลกแลวจะปกคลมผวหนาดนชวยควบคมการชะลางพงทลายของดนและปรบปรงบารงดนนอกจากนยงชวยควบคมวชพชดวย (ภาพท 7.1)

ภาพท 7.1 การปลกพชคลมดน (cover cropping) ทมา: กลมแผนงาน กองแผนงาน กรมพฒนาทดน (ม.ป.ป.)

2) การคลมดน (mulching) เปนการใชวสดตางๆ คลมดนเพออนรกษดนและนา เชน เศษซากพช ฟางขาว หรอวสดอนๆการคลมดนจะชวยลดการระเหยนาจากผวดนทาใหดนสามารถเกบความชนไวในดนไดยาวนานขน รกษาอณหภมดน และเพมอนทรยวตถในดน (ภาพท 7.2)


ภาพท 7.2 การคลมดน (mulching) ทมา: พทยากร (ม.ป.ป.)

3) การปลกพชปยสด (green manure cropping)พชปยสด เปนพชชนดใด

ชนดหนงทปลกลงดนแลวไถกลบในขณะทยงมชวตอย เพอการบารงดน สวนมากพชปยสดมกจะเปนพชทสลายตวแลวใหไนโตรเจนแกดนปรมาณสง ไดแก พชวงศถว ภายหลงการไถกลบตนพชแลวสวนหนงของเศษพชทตกคางอยบนผวดนทาหนาทเปนสงคลมดนปองกนการระเหยนาจากผวดน ขณะเดยวกนสวนของเศษพชทอยในดนเมอสลายตวกลายเปนอนทรยวตถชวยใหสภาพของดนโดยเฉพาะการอมนา การไหลซมของนาผานผวดน และการระบายนาลงสสวนลกของดนดขน (ภาพท 7.3)


ภาพท 7.3 การปลกพชปยสด (green manure cropping) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

4) การปลกพชสลบเปนแถบ (strip cropping)เปนการปลกพชทมระยะปลกถ

และระยะปลกหางเปนแถบสลบกนขวางความลาดเทของพนทตามแนวระดบหรอไมเปนไปตามแนวระดบกไดการปลกพชสลบเปนแถบมกจะประกอบดวยแถบของพชทปลกชวยอนรกษดน ไดแก หญาและพชคลม สลบกบแถบของพชหลก (ภาพท 7.4)

ภาพท 7.4 การปลกพชสลบเปนแถบ (strip cropping) ทมา: พทยากร (ม.ป.ป.)


5) การปลกพชหมนเวยน (crop rotation) เปนการปลกพชสองชนดหรอมากกวาหมนเวยนกนลงบนพนทเดยวกน โดยจดชนดของพชและเวลาปลกใหเหมาะสมมกนยมใชกบพนทเพาะปลกพชไรและพชอายสน (ภาพท 7.5)

ภาพท 7.5 การปลกพชหมนเวยน (crop rotation) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

6) การปลกพชแซม (inter cropping) เปนการปลกพชตงแต 2 ชนดขนไปบนพนทในเวลาเดยวกน โดยทาการปลกพชทสองแซมลงในระหวางแถวของพชแรกหรอพชหลก (ภาพท 7.6)

ภาพท 7.6 การปลกพชแซม (inter cropping) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)


7) การปลกพชเหลอมฤด (relay cropping) เปนการปลกพชตอเนองคาบเกยวกน โดยการปลกพชทสองระหวางแถวของพชแรก ในขณะทพชแรกใหผลผลตแตยงไมแกเตมท (ภาพท 7.7)

ภาพท 7.7 การปลกพชเหลอมฤด (relay cropping) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

8) การปลกพชระหวางแถบไมพมบารงดน (alley cropping)เปนการปลกพช

ระหวางแถบไมพมบารงดนซงปลกตามแนวระดบ (ภาพท 7.8)

ภาพท 7.8 การปลกพชระหวางแถบไมพมบารงดน (alley cropping) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)


9) คนซากพช (contour trash line) เปนการนาซากพชทเกดจากการบกเบกพนทหรอทเหลอหลงการเกบเกยวมาวางสมใหสงประมาณ 50 ซม. เปนคนตามแนวระดบไวเปนระยะๆ หางกน ประมาณ 20 - 40 เมตร หรอตามแนวคนดนกนนา (ภาพท 7.9)

ภาพท 7.9 คนซากพช (contour trash line) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

10) ไมบงลม (windbreak) เปนแถบตนไมหรอหญาสงทปลกเปนระยะๆโดยมระยะหางของแถบทเหมาะสมเพอปองกนการสญเสยดน สญเสยนา และผลเสยหายทจะเกดแกพชอนเนองมาจากแรงลมชนดไมบงลมทจะปลกควรโตเรวกงกานนอย ทรงสง ทนทานตอสภาพแวดลอมโดยเฉพาะตานทานลมไดด เชน ไมไผรวก (ภาพท 7.10)

ภาพท 7.10 ไมบงลม (wind break) ทมา: Axiom Solution (2556)


11) การปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดนและนา แนวหญาแฝกซงปลกเปนแถวขวางความลาดชนของพนทนน เมอเวลาผานไป 20- 30 ป สามารถทาใหพนทนนปรบสภาพความลาดชนลงเปนพนทขนบนไดดนสง 3 ถง 4 เมตร หญาแฝกจงสามารถนามาสรางขนบนไดดนไดโดยธรรมชาตในลกษณะคอยเปนคอยไปผสมผสานกบเทคนคการเตรยมดนและเพาะปลกพชหมนเวยนซงตองอาศยเวลาการทหญาแฝกสามารถทาใหเกดขนบนไดไดนน เนองจากหญาแฝกมคณสมบตพเศษทสามารถแตกกอโดยการแตกหนอทขอของลาตน หรอ เหงาเหนอดนไดตลอดเวลา เมอตะกอนดนมาทบถมแถวหญาแฝก จะลดการสญเสยดนจากการชะลางได3 ถง 5 เทาจากทไมมแฝก จงทาใหหญาแฝกทงกอใหมอยทระดบผวดนตลอดไป ขณะเดยวกนมระบบรากฝอยทหยงลกลงไปตามความลกของดนเกาะยดดนทาใหเกดความมนคงแขงแรง ประกอบกบหญาแฝกเปนพชทไมไวตอชวงแสงจงเจรญเตบโตยางปลองออกดอกไดตลอดป ทาใหแถวหญาแฝกมการเจรญเตบโตในลกษณะยกตวสงอยเหนอระดบผวดนทสงขนตลอดเวลาเสมอนหนงวาเปนขนบนไดดนมชวตสามารถงอกเงยสงขนเรอยๆ จนกวาความลาดชนของพนทจะถกปรบใหอยในแนวระดบแลว กระบวนการปรบโครงสรางขนบนไดดน โดยแนวหญาแฝกจงสนสดลง (ภาพท 7.11)

ภาพท 7.11 การปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดนและนา ทมา: โครงการปลกหญาแฝก (2558)


7.4 การอนรกษดนและนาโดยวธกล

มาตรการทางวธกล (mechanical measures) เปนการควบคมนาไหลบาหนาดน โดยการสรางสงกดขวางความลาดเทของพนทและทศทางการไหลของนา ชวยลดความเรวของกระแสนา การอนรกษดนและนาโดยวธกล มกจะตองใชตนทน เครองมอ เครองจกร และดาเนนการโดยภาครฐ ไดแก

1) การไถพรวนและปลกพชตามแนวระดบ (contour cultivation) เปนการไถพรวน หวาน ปลก และเกบเกยวพชไปตามแนวระดบขวางความลาดเทของพนท (ภาพท 7.12)

ภาพท 7.12 การไถพรวนและปลกพชตามแนวระดบ (contour cultivation) ทมา: Paul Chesley (2011)

2) การยกรองปดหวทาย (tied ridging) เปนการปรบพนทโดยการยกรองปลกพชเปนสองทศทางคอ กลมหนงยกรองไปตามความลาดเท อกกลมหนงยกรองในแนวตงฉากกบความลาดเททาใหเกดเปนรปสเหลยมผนผาเลกๆ เตมพนทเพอเพมการกกเกบนา ลดปรมาณนาไหลบา (ภาพท 7.13)


ภาพท 7.13 การยกรองปดหวทาย (tied ridging) ทมา: Royal Agricultural Society of England (1987)

3) การยกรองตามแนวระดบ (contour ridging) เปนการยกรองปลกพช โดยใชรองนาเปนตวแบงสนดนเพอลดการชะลางพงทลายของดน และเพมการกกเกบนาไวสาหรบการปลกพช (ภาพท 7.14)

ภาพท 7.14 การยกรองตามแนวระดบ (contour ridging) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

4) การทารองนาไปตามแนวระดบ (contour furrowing) เปนการทารองนาเดยวๆ ทขดขนขวางความลาดเทของพนท โดยมการลดระดบรองนาหรอไมลดระดบกได


ความลกของรองนาอยระหวาง 25-40 ซม. หรอขนกบเนอดน สวนระยะหางของรองนาขนกบความลาดเทของพนทและปรมาณนาไหลบา (ภาพท 7.15)

ภาพท 7.15 การทารองนาไปตามแนวระดบ (contour furrowing) ทมา: Jane O'Sullivan (2002)

5) คนดน (terracing) เปนสงกอสรางทสรางขวางความลาดเทของพนทโดยพนทจะถกแบงออกเปนชวงๆเพอลดความยาวของพนทรบนาฝนใหสนลงในบรเวณพนทราบเชงเขา และเกบกกนาไหลบาในแตละชวงหรอเบนนาไหลบาออกไปจากพนท (ภาพท 7.16)

ภาพท 7.16 คนดน (terracing) ทมา: สนท (2546)

6) คนดนรบนารปครงวงกลม (semicircular bund) และคนดนรบนารปสเหลยมคางหม (trapezoidalbund) เปนการทาคนดนใหเปนรปครงวงกลมและรป


สเหลยมคางหมตามแนวระดบโดยใชแรงคนเพอชวยเกบกกนาไหลบาจากพนทดานบน (ภาพท 7.17)

ภาพท 7.17 คนดนรบนารปครงวงกลม (semicircular bund) ทมา: http://www.cilss.bf/spip.php?article11&id_document=50# cited by Isabelle Noirard and Viktor Kiaya (2011)

7) คนดนเบนนา (diversion terrace) เปนคนดนขนาดใหญทสรางขนขวางความลาดเท โดยมการลดระดบเพอเบนนาทไหลบาลงมาจากพนทดานบนไปยงทางระบายนา (ภาพท 7.18)

ภาพท 7.18 คนดนเบนนา (diversion terrace) ทมา: สนท (2546)


8) ขนบนไดดน (bench terraces) เปนการปรบพนทเปนขนๆ ตอเนองกนคลายขนบนไดเพอลดความยาวและระดบของความลาดเทชวยลดการไหลบาของนาและควบคมการชะลางพงทลายของดนสะดวกในการไถพรวน และเกบกกนาไวใชในการเกษตร(ภาพท 7.19)

ภาพท 7.19 ขนบนไดดน (bench terraces) ทมา: สนท (2546)

9) ขนบนไดดนสาหรบไมผล (orchard bench terrace) เปนการปรบพนทเปนขนบนไดแบบแคบๆ สาหรบปลกไมผลโดยมความกวางประมาณ 2 เมตรไปตามแถวไมผล (ภาพท 7.20)

ภาพท 7.20 ขนบนไดดนสาหรบไมผล (orchard bench terrace) ทมา: The University of Waikato (2015)


10) กาแพงหน (stone wall) เปนการใชกอนหนเรยงขนมาเปนกาแพงโดยมระยะหางทเหมาะสมในพนททเกดการกรอนของดนมาก (ภาพท 7.21)

ภาพท 7.21 กาแพงหน (stone wall) ทมา: กลมวจยและพฒนาการอนรกษดนและนาพนทพชไร (2550)

11) ครบนาขอบเขา (hillside ditches) เปนครบนาทสรางบรเวณขอบเขาตาม

แนวระดบหรอลดระดบเปนรปสามเหลยมหรอรปสเหลยมคางหม ระยะหางของคขนอยกบสภาพภมประเทศและสงแวดลอม (ภาพท 7.22)

ภาพท 7.22 ครบนาขอบเขา (hillside ditches) ทมา: สนท (2546)


12) แองปลกไมผลเฉพาะตน (individual basin) เปนการปรบพนทเปนฐานขนาดเลกททาขนสาหรบปลกตนไมแตละตนโดยเฉพาะในพนททมความชนสง เสนผาศนยกลางขนกบขนาดทรงพมของตนไมทปลก (ภาพท 7.23)

ภาพท 7.23 แองปลกไมผลเฉพาะตน (individual basin) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

13) คนชะลอความเรวของนา (check dam) เปนสงกอสรางทสรางขนในพนททมการกรอนของดนแบบรองลก โดยสรางขวางเปนชวงๆ ในรองนาทมการกดเซาะ อาจสรางดวย เศษไม เศษพช หน ดน หรอคอนกรตกได (ภาพท 7.24)

ภาพท 7.24 คนชะลอความเรวของนา (check dam) ทมา: กรมชลประทาน (2559)


14) ทางระบายนา (waterway) เปนสงกอสรางทสรางขนเพอรบนาจากพนทตางๆ ซงถกเบนมาเพอใหไหลไปยงแหลงทตองการ เชน อางเกบนา ทงหญาเลยงสตวและแหลงนาธรรมชาตอาจสรางจากหญาหรอวสดอนๆ (ภาพท 7.25)

ภาพท 7.25 ทางระบายนา (waterway) ทมา: สนท (2549)

15) สงกอสรางชะลอความเรวของนาในทางระบายนา (drop structure)เปนสงกอสรางเปนชวงๆ ในทางระบายนาทกอสรางขนใหม หรอปรบปรงจากรองนาธรรมชาต เพอใชในการชะลอความเรวของนาไมใหกดเซาะทาความเสยหายแกทางระบายนา (ภาพท 7.26)

ภาพท 7.26 สงกอสรางชะลอความเรวของนาในทางระบายนา (drop structure) ทมา: สนท (2549)


16) บอดกตะกอน (sediment trap) เปนบอขนาดเลก ทสรางขนเพอดกตะกอนทไหลมาตามทางระบายนากอนลงสบอนาประจาไรนา (ภาพท 7.27)

ภาพท 7.27 บอดกตะกอน (sediment trap) ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

17) บอนาในไรนา (farm pond) เปนพนททสรางขนโดยการขด หรอทาคนดนลอมรอบสาหรบเกบกกนาไวใชในพนทการเกษตร หรอถมดนขวางกนทางเดนนาหรอรองนา (ภาพท 7.28)

ภาพท 7.28 บอนาในไรนา (farm pond) ทมา: กลมวจยและพฒนาการอนรกษดนและนาพนทพชไร (2550)


18) ระบบการใหนาพชแบบประหยด เปนการใหนาแกพชในปรมาณทพชตองการครงละนอยๆ แตบอยครง เปนระบบการใหนาทมประสทธภาพสงดวยอตราการใหนาทตาและเปนการใหนาแกพชเฉพาะจด (ภาพท 7.29)

ภาพท 7.29 ระบบการใหนาพชแบบประหยด ทมา: กลมอนรกษดนและนา (2544)

19) การไถพรวนดนลาง (sub soiling) เปนการทาใหดนชนลางแตกแยกโดยไมยกดนชนลางขนมาบนผวหนาดน โดยใชเครองจกรกลไถพรวนดนชนลาง ปกตจะลกไมนอยกวา 35 ซม. หรอบางทอาจลกกวา 60 ซม (ภาพท 7.30)

ภาพท 7.30 การไถพรวนดนลาง (sub soiling) ทมา: Jinglong Zhang (2015)


20) การปลกพชโดยไมไถพรวน (no-tillage)เปนการปลกพชโดยไมมการไถพรวนดน (ภาพท 7.31)

ภาพท 7.31 การปลกพชโดยไมไถพรวน (no-tillage) ทมา: Brad Plumer (2013)

21) การไถพรวนนอยครง (minimum tillage) เปนการไถพรวนดนทมจานวนครงของการไถนอยทสดในการเตรยมดนสาหรบการปลกพช (ภาพท 7.32)

ภาพท 7.32 การไถพรวนนอยครง (minimum tillage) ทมา: Bittman et. al. (2004)


7.5 การใชทดนตามสมรรถนะของทดน

การจาแนกสมรรถนะของดนเปนเรองทสาคญมากอยางหนงในการพจารณาความเหมาะสมในการใชทดนเพอการเพาะปลกใหถกตองตรงกบสมรรถนะในการใหผลผลตของดนและเปนแนวทางหนงของมาตรการในการอนรกษดนและนาไดอกดวยดงนนการพจารณาเฉพาะในเรองของดนกตองมบรรทดฐาน และกฎเกณฑเพอประโยชนในการนามากาหนดการจาแนกสมรรถนะของดนซงมดงตอไปน

1. ลกษณะและสมบตของดน ทจะนามาใชพจารณาการจาแนกสมรรถนะของดนนนตองเปนลกษณะและสมบตทถาวร หรอไมเปลยนแปลงไดงายๆ ไดแกเนอดน ความลก ความสามารถในการซาบซมนาของดน ความสามารถในการดดซมนาของดน ชนดและปรมาณแรดนเหนยว โครงสรางของดนชนลาง ความลาดชนของพนท และการกรอนดนทผานมา

2. จาแนกสมรรถนะของดนตามความรนแรงของขอจากด หรออตราเสยงตอความเสยหายถาจะนาดนนนมาใชในการปลกพชทระบชนดไว ดงนน แตระชนของการจาแนกสมรรถนะของดนกอาจจะมดนชดตางๆ (soil series) หรอดนประเภทตางๆ (soil phase) ทมความรนแรงของขอจากดในการเพาะปลกในระดบเดยวกน

3. การจาแนกสมรรถนะของทดนไมไดหมายความถง การคาดคะเนหรอการระบผลผลตของพชทจะไดรบจากทดนนน ทงนเพราะวาการเจรญเตบโตและผลผลตของพชนน นอกจากดนแลวยงมปจจยอนๆ เกยวของดวยมากมาย เชน ลมฟาอากาศ ชนดพนธพช โรคและแมลง การจดการในไรนา ฯลฯ

4. การจดการสมรรถนะของทดนนนพจารนาลกษณะเมอปลกในฤดฝน ดงนนจะใชลกษณะตางๆของทดนในชวงฤดฝนเปนหลก ในการพจารณาจดชนความเหมาะสม เชน ปรมาณนาหรอความชนในดน การไหลบาของนา การกรอนดน การระบายนา การซาบซมนาในดน เปนตน ดนทมนาขงในฤดฝน จงเหมาะสาหรบทานา แตจะไมเหมาะสาหรบการปลกพชไรหรอทาสวน

5. ดนแตละชนดไมจาเปนจะตองมสมรรถนะอยในชนเดมตลอดทงป อาจเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสมเมอดนนนไดรบการปรบ หรอการจดการทาใหดนเปลยนลกษณะถาวรอยางใดอยางหนง เชน การปรบระดบดนใหราบเรยบ การทาคนดนเพอปองกนการกรอนดนของหนาดน การปองกนนาทวมโดยการยกรอง หรอโดยการทาเขอนทาฝาย

6. ขอจากดทนามาพจารณานนอาจเปลยนแปลงไดเมอมขอมลตางๆ เกยวกบดนมากขน หรอเมอวทยากรหรอเทคนคทางการเกษตรเปลยนแปลงไป เชน การนาเครองจกร


เครองยนตมาใชทาใหการปองกนการกรอนดนของดนมประสทธภาพมากขน ขอจากดความลาดเอยงทเคยใหไว 3-5% วาเปนอนตรายตอการใชทดนกอาจขยายเปน 5-10%

7. การจาแนกสมรรถนะทดน จะตองพจารณาความสมพนธทงดนและพช เชนดนทใชทานาอาจจะไมเหมาะสมสาหรบพชไรหรอไมผล

8. การจาแนกสมรรถนะทดน ไมไดนาเอาลกษณะสภาพภมอากาศมาพจารณาดวย แตจะนามาใชประกอบในการเลอกชนดของพชทสมพนธกบทดนนน เชน ภาคใตควรปลกพชชนดใด จงจะเขากบชนสมรรถนะของดนทจดไว

9. ไมไดใชสภาวะทางเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนสภาพการขนสงการคมนาคมมาพจารณาในการจดชนสมรรถนะของทดน การจาแนกสมรรถนะของดนโดยพจารณาจากความเหมาะสมสาหรบการใชทดนเพอการเพาะปลกพชประเภทตางๆ ใหถกตองตรงกบสมรรถนะในการใหผลผลตของดนนน สามารถจาแนกออกเปน 5 ระดบชนความเหมาะสมดงแสดงในตารางท 7.1 ตารางท 7.1 การจาแนกสมรรถนะของดนและความหมาย

Class Meaning ความหมาย I very well suited เหมาะสมมาก ไรขอจากด II well suited เหมาะสมด มขอจากดนอย III moderately suited เหมาะสมปานกลาง มขอจากดปานกลาง IV poorly suited เหมาะสมนอยม ขอจากดคอนขางมาก V not suited ไมเหมาะสมเลย มขอจากดมากยากตอการแกไข

การจาแนกความเหมาะสมของทดนสาหรบขาว (land suitability classification for paddy field)

1. ชนท 1 (P-I)ทดนชนนมกจะไมมขอจากดใดๆ ถาจะใชในการปลกขาว มเนอละเอยด นาซมผานไดชา ดดซบนาไวไดด พนทราบเรยบ งายตอการกกเกบนาไวทานามความอดมสมบรณปานกลางถงสง จะมนาพอเพยงสาหรบการปลกขาวไดอยางนอย 1 ครงในรอบปโดยไมมการเสยงตอความแหงแลง ผลผลตขาวโดยเฉลยมากกวา 50 ถงตอไร โดยการเพาะปลกแบบชาวนาธรรมดา ทดนชนนยงคงมการดแลรกษาหรอมการใสปยบารงดนบางเพอคงความอดมสมบรณไว

2. ชนท 2 (P-II) ทดนนมขอจากดในการปลกขาวอยบางแตไมสรนแรงนกและสามารถแกไขไดไมยากและไมตองลงทนสง มนาใชในการทานาไดอยางนอย 1 ครงตอป


แตอาจจะประสบภาวะขาดนาไดในชวงเวลาสนๆ ซงอาจกระทบตอผลผลตอยบาง ผลผลตของขาวอยในระหวาง 35-50 ถงตอไร โดยวธการทานาแบบทวๆไป ชนนอาจมขอจากดเพยงอยางเดยว หรอไมเกน 3 อยาง

3. ชนท3 (P-III) ทดนนมขอจากดรนแรงปานกลาง แตกสามารถแกไขไดดวยวธการทเหมาะสม แตกอาจจะลงทนสงขนบาง ทดนในชนนมกจะมความสามารถดดซบนาและกกเกบนาไวในระดบปานกลาง เมอฝนทงชางนานมกจะประสบภาวะขาดแคลนนา จนทาใหผลผลตตาลง การใชปยในอตราทพอเพยงมความจาเปนในการปลกขาวทมการจดการในระดบธรรมดาปรากฏวาผลผลตของดนนจะอยประมาณ 20-35 ถงตอไร

4. ชนท 4 (P-IV) ทดนนมขอจากดในการปลกขาวในระดบทรนแรงมาก ยากทจะปรบปรงแกไข ถาจะทาตองลงทนมากจนอาจไมคม จะใชปลกขาวกตอเมอมความจาเปนมากจรงๆ เทานน ผลผลตขาวในดนนจะตากวา 20 ถงตอไร ในการจดการแบบธรรมดาทวๆไป

5. ชนท 5 (P-V)ทดนในชนนไมเหมาะสมทจะนามาใชทานาเลย เนองจากมขอจากดรนแรงมากแกไขไดยากมาก ไมคมทนหรอบางกรณกแกไขไมไดเลยควรเปลยนไปใชปลกพชอนดกวา ทดนชนนจะประกอบไปดวยขอจากดเพยงขอใดขอหนง กถอวาเปนดนชดนไดแลว

การจาแนกความเหมาะสมของทดนสาหรบพชไร (land suitability classification for non-flooded annual crops)

พชไรในทนหมายถง พชลมลกประเภทรากสนไมชอบทดนทชนมากหรอนาขง เชน ขาวโพด ขาวฟาง ยาสบ ถงตางๆ ขาวไร สบปะรด ฝาย ฯลฯ ซงถอวาพชเหลานตองการดนหรอทดนทมลกษณะคลายคลงกน สวนใหญอาศยนาฝนเปนปจจยสาคญในการเพาะปลก แบงออกเปน 5 ชนคอ

1. ชนท 1 (N-I)คอชนทดนทมความเหมาะสมดมาก ไมมขอจากดใดๆ สาหรบใชปลกพชไรทวๆไป มลกษณะดนลก การระบายนาด หรอดปานกลาง สภาพพนทราบเรยบหรอคอนขางราบเรยบ เนอดนรวน ถาเปนดนเหนยวกจะมลกษณะรวนซย สะดวกตอการไถพรวน ดนมความอดมสมบรณระดบปานกลางถงสง มความสามารถดดซบนาด ไมเสยงตอการขาดนาถงแมวาฝนจะทงชวงไปบาง สามารถปลกพชไดอยางนอย 1 ครงในรอบป นาไมทวมไมมเกลอมากจนเปนอนตรายตอพช อยางไรกดการใชดนนกตองมการบารงดนตามสมควร เพอใหดนคงความอดมสมบรณใหปลกพชไดนานๆ


2. ชนท 2 (N-II) เปนดนทมความเหมาะสมดในการปลกพชไร แตกยงมขอจากดอยบางโดยไมรนแรงนก และสามารถแกไขโดยวธธรรมชาต เชน ใสปยเพอเพมความอดมสมบรณของดน และใชวธอนรกษดนและนาทเหมาะสม ขอจากดดนชนนมอยางนอย 1 ขอ แตไมเกน 3 ขอ

3.ชนท 3 (N-III) เปนดนทมความเหมาะสมในการปลกพชไรปานกลาง และมขอจากดทมความรนแรงอยในระดบปานกลาง การแกไขยงพอทาได แตกอาจตองลงทนสงบางแตกยงคมกบการลงทน

4.ชนท 4 (N-IV) ทดนชนนไมคอยเหมาะสมสาหรบพชไร ขอจากดของดนนอยในระดบทรนแรง ตองใชวธการจดการดนเปนพเศษ และตองใชเงนลงทนสงถาจะนามาใสพชไร เชน ตองทาคนดนหรอแนวขนบนได ในการปลกพชตองใสปนเปนปรมาณมากเพอปรบ pH ใหสงขน เพมอนทรยวตถ

5. ชนท 5 (N-V)เปนชนทไมเหมาะสมสาหรบใชปลกพชไรเลย เนองจากมขอจากดแตละขอรนแรงจนเปนการยากทจะปรบปรงแกไข ควรนาไปใชประโยชนในกจการอนมากกวา

การจาแนกความเหมาะสมของทดนสาหรบไมผล (land suitability classification for fruit trees)

ไมผลในทนหมายถง ไมผลทวๆไปของเมองรอน เชน เงาะ ทเรยน มะมวง สม ลาไย ลนจ ฯลฯ การจาแนกความเหมาะสมของทดนสาหรบไมผลยงมขอมลนอย การจาแนกจงอาจจะไมละเอยดมาก การจาแนกกยดหลกทวาดนทเหมาะสมมากกคอดนทเมอปลกไมผลแลวจะมการเสยงนอยทสด จาแนกไดเปน 5 ชนดวยกน คอ

1. ชนท 1 (F-I) เปนทดนทเหมาะสมสาหรบปลกไมผลมากทสด เปนดนลกมากกวา 1 เมตร การระบายนาและซมซาบของนาด (สาหรบดนทมลกษณะอนๆ เหมาะสม แตอาจมปญหาเรองนาทวมถายกรองเพอแกปญหาเรองการระบายนาแลวกอาจจดอยในชนนได) อาจมลกรงหรอเศษหนปะปนอยจนถงระดบความลก 75 เซนตเมตรไดไมเกน 0.15% ดนมความสามารถในการดดซบนาไวไดมาก มความอดมสมบรณปานกลางถงสง ไมมปญหาเรองความเคมหรอกรดจดในระดบความลกจนถง 1 เมตร สภาพพนทโดยทวไปจะเปนทราบเรยบหรอลกคลนลอนลาดมความลาดเทของพนท 16% ไมมหนโผลผวดน ถามกตองไมเกน 2% ของพนททงหมด ไมมปญหาเรองนาทวมถามกตองมากกวา 25 ปตอครง มแหลงนาทใชไดทนทวงทในฤดแลงจด หรอแทบจะไมสงผลกระทบตอผลผลตของพชเลย อยางไรกดตองใสปยเพอคงความอดมสมบรณของดน และมการอนรกษดนและนาบางพอควร เพอปองกนการกรอนของดนทอาจเกดขนได


ชนท 2 (F-II) คอ ชนทมความเหมาะสมดสาหรบปลกไมผล โดยจะมขอจากดอยบาง แตขอจากดเหลานไมรนแรงมาก สามารถแกไขไดโดยวธงายๆ เชน ตองใสปยเพอเพมผลผลต จดทารองระบายนางายๆ หรอปลกพชตามแนวระดบ การใชพชคลมดน เปนตน

3. ชนท 3 (F-III) มความเหมาะสมระดบปานกลางสาหรบปลกไมผลสามารถใชปลกไมผลไดทวๆไป แตตองมการลงทนเพอดแลรกษา หรอแกไขปญหาตางๆบางโดยใชวธงายๆ แตกยงคมทนกสกรสามารถจดการแกไขปญหาตางๆ โดยตวเองได และบางกรณอาจตองปฏบตตอเนองกน เชน การปองกนการกรอนดน การระบายนาออกจากทหรอการใหนา เปนตน

4. ชนท 4 (F-IV) เปนดนทไมเหมาะสมสาหรบปลกไมผล เนองจากมขอจากดทรนแรงจนทาใหเกดปญหามากในการใชทดน ซงปญหาตางๆจะแกไขไดกตองใชวธการพเศษ การลงทนกคอนขางเสยงตอการขาดทน ควรใชประโยชนอยางอนจากศกยภาพของดนจะดกวา

5. ชนท 5 (F-V)ทดนในชนนจดวาไมมความเหมาะสมสาหรบไมผลเลย ไมควรนามาปลกไมผลเพราะมขอจากดทรนแรงมาก ยากในการแกไขหรอปรบปรง ไมคมตอการลงทน

ชนความเหมาะสมในการใชประโยชนทดนตางๆนจะใสขอจากดของแตละชนทเปนอปสรรคในการใชทดนนนกากบไวดวย เพอเปนการชบงใหชดแจงวาแตละชนนนมขอจากดอะไรบาง จะไดเปนแนวทางในการปรบปรงแกไข เพราะแตละชนไดกาหนดขอจากดไวหลายขอดวยกน

ตวอยางสญลกษณแสดงขอจากดตางๆในภาพกวางๆทงดนไรและดนนา ไดแก

c = compact layer ขอจากดในเรองโครงสรางของดนทแนนทบมชนดาน s = sand ขอจากดในเรองความเปนดนทราย g = gravel ขอจากดในเรองความเปนกรวด r = rock ขอจากดในเรองการมหนโผล o = organic layer ขอจากดในเรองการมชนอนทรยวตถ x = salt ขอจากดในเรองความเคม w = water shortage ขอจากดในเรองการขาดแคลนนา m = moisture ขอจากดในเรองความชนในดนตา n = soil fertility ขอจากดในเรองความอดมสมบรณของดนตา f = flooding ขอจากดในเรองนาทวม


d = drainage ขอจากดในเรองการระบายนาไมเหมาะสม (เลว หรอ ดเกนไป)

t = topography ขอจากดในเรองภมประเทศ e = erosion ขอจากดในเรองการชะลางพงทลายของดน a = acidity or alkalinity ขอจากดในเรองดนเปนกรดจดหรอดางจด

(pH < 4 หรอ pH > 8) ตวอยางความหมาย เชน

P-IInw หมายถง ทดนทมความเหมาะสมดในการทานาจดอยในชนท 2 ซงมความเหมาะสมทจะใชปลกขาวได แตอาจมขอจากดอยบางแตกสามารถแกไขไดไมยากนกขอจากดคอ ดนมความอดมสมบรณตา (n) และเสยงตอการขาดนาเพยงเลกนอย (w)

N-IIIcde หมายถง ทดนทมความเหมาะสมปานกลางในการปลกพชไรจดอยในชนท 3 แตอาจมขอจากดอยบาง ในเรองของการมชนดานแขง (c) การระบายนาไมคอยด (d) และมปญหาการชะลางพงทลายของดน (e)

F-IVrte หมายถงเปนทดนทไมเหมาะสมสาหรบปลกไมผล เนองจากมขอจากดทรนแรงจนทาใหเกดปญหาในการใชทดน โดยขอจากดดงกลาวคอการมหนโผลเยอะ (r) และภมประเทศไมเหมาะสม (t) และและมปญหาการชะลางพงทลายของดน (e) 7.6 พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551

พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑ ภมพลอดลยเดช ป.ร. ใหไว ณ วนท ๒๗ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เปนปท ๖๓ ในรชกาลปจจบน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหประกาศวาโดยทเปนการสมควรปรบปรงกฎหมายวาดวยการพฒนาทดนพระราชบญญตนมบทบญญตบางประการเกยวกบการจากดสทธและเสรภาพของบคคล ซงมาตรา ๒๙ ประกอบกบมาตรา ๓๓ มาตรา ๔๑ และมาตรา ๔๓ ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย บญญตใหกระทาไดโดยอาศยอานาจตามบทบญญตแหงกฎหมายจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตขนไวโดยคาแนะนาและยนยอมของสภานตบญญตแหงชาต ดงตอไปน

มาตรา ๑ พระราชบญญตนเรยกวา “พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑” มาตรา ๒ พระราชบญญตนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป

มาตรา ๓ ใหยกเลกพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๒๖


มาตรา ๔ ในพระราชบญญตน “การพฒนาทดน” หมายความวา การกระทาใดๆ ตอดนหรอทดนเพอเพมประสทธภาพและคณภาพของดนหรอทดน หรอเพอเพมผลผลตทางการเกษตรใหสงขน และหมายความรวมถงการปรบปรงดนหรอทดนทขาดความอดมสมบรณตามธรรมชาตหรอขาดความอดมสมบรณเพราะการใชประโยชน และการอนรกษดนและนาเพอรกษาดลธรรมชาตหรอเพอความเหมาะสมในการใชทดนเพอเกษตรกรรม “การวางนโยบายและแผนการใชทดน” หมายความวา การวางนโยบายและแผนการใชทดนใหเหมาะสมกบสภาพของดน และสอดคลองกบประเภทของทดนทไดจาแนกไว

“ดน” หมายความรวมถง หน กรวด ทราย แรธาต นา และอนทรยวตถตางๆ ทเจอปนกบเนอดนดวย “ทดน” หมายความวา ทดนตามประมวลกฎหมายทดน

“สามะโนทดน” หมายความวา การสารวจ ภาวการณถอครองทดนอยางละเอยด รายชอเกษตรกรเกยวกบการใชทดนเพอการเกษตร ทอยอาศย การพาณชย และการอตสาหกรรม

“เศรษฐกจทดน” หมายความวา ภาวะความสมพนธระหวางประชากรกบทดนทางดานเศรษฐกจ

“เกษตรกรรม” หมายความวา การทานา ทาไร ทาสวน เลยงสตว เลยงสตวนา และกจการอนตามทรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณกาหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

“การชะลางพงทลายของดน” หมายความวา ปรากฏการณซงทดนถกชะลางกดเซาะพงทลายดวยพลงงานทเกดจากนา ลม หรอโดยเหตอนใดใหเกดการเสอมโทรม สญเสยเนอดน หรอความอดมสมบรณของดน

“การอนรกษดนและนา” หมายความวา การกระทาใดๆ ทมงใหเกดการระวงปองกนรกษาดนและทดน ไมใหเกดความเสอมโทรม สญเสย รวมถงการรกษา ปรบปรง ความอดมสมบรณของดนและการรกษานาในดนหรอบนผวดนใหคงอยเพอรกษาดลธรรมชาตใหเหมาะสมในการใชประโยชนทดนในทางเกษตรกรรม

“มาตรการวธกล” หมายความวา วธการอนรกษดนและนา โดยการกอสรางโครงสรางทางวศวกรรม โดยวธการไถพรวนตามแนวระดบ คนดนกนนา ขนบนไดดน ครบนาขอบเขา บอนาในไรนาหรออนๆ

“มาตรการวธพช” หมายความวา วธการอนรกษดนและนา โดยวธการทางพช โดยการปลกพชหรอใชสวนใดๆ ของพชทาใหเปนแถบหรอเปนแนว หรอปกคลมผวดนหรออนๆ


“คณะกรรมการ” หมายความวา คณะกรรมการพฒนาทดน “กรรมการ” หมายความวา กรรมการพฒนาทดน “พนกงานเจาหนาท” หมายความวา ผซงรฐมนตรแตงตงใหปฏบตการตาม

พระราชบญญตน “รฐมนตร” หมายความวา รฐมนตรผรกษาการตามพระราชบญญตน มาตรา ๕ ใหมคณะกรรมการคณะหนงเรยกวา “คณะกรรมการพฒนาทดน”

ประกอบดวยรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ เปนประธานกรรมการ ปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณเปนรองประธานกรรมการ เลขาธการคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต อธบดกรมการปกครอง อธบดกรมควบคมมลพษ อธบดกรมชลประทาน อธบดกรมทดน อธบดกรมทรพยากรธรณ อธบดกรมธนารกษ อธบดกรมพฒนาสงคมและสวสดการ อธบดกรมปาไม อธบดกรมโยธาธการและผงเมอง อธบดกรมวชาการเกษตร อธบดกรมสงเสรมการเกษตร อธบดกรมสงเสรมการปกครองทองถน อธบดกรมสงเสรมสหกรณ อธบดกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เลขาธการสานกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม เลขาธการสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม และผทรงคณวฒอกไม เกนหาคน ซ งคณะรฐมนตรแตงตงจากผซงมความร ความเชยวชาญ และประสบการณสง เปนทประจกษในดานการอนรกษดนและนาดานการเกษตร หรอดานอนๆ ทเกยวของกบการพฒนาทดนเปนกรรมการ

ใหอธบดกรมพฒนาทดนเปนกรรมการและเลขานการ และใหอธบดกรมพฒนาทดนแตงตงผชวยเลขานการไดตามความจาเปน

มาตรา ๖ กรรมการผทรงคณวฒมวาระการดารงตาแหนงคราวละสามป ในกรณทกรรมการผทรงคณวฒพนจากตาแหนงกอนวาระ หรอในกรณท

คณะรฐมนตรแตงตงกรรมการผทรงคณวฒเพมขนในระหวางทกรรมการซงแตงตงไวแลวยงมวาระอย ในตาแหนง ใหผ ไดรบแตงต งแทนตาแหนงทวางหรอเปนกรรมการผทรงคณวฒเพมขนอยในตาแหนงเทากบวาระทเหลออยของกรรมการซงไดแตงตงไวแลว เวนแตวาระทเหลออยไมถงเกาสบวนจะไมแตงตงกรรมการผทรงคณวฒแทนกได เมอครบกาหนดตามวาระในวรรคหนง หากยงไมมการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒขนใหม ใหกรรมการผทรงคณวฒซงพนจากตาแหนงตามวาระนนอยในตาแหนงเพอดาเนนงานตอไปจนกวากรรมการผทรงคณวฒซงไดรบแตงตงใหมเขารบหนาท

มาตรา ๗ กรรมการผทรงคณวฒซงพนจากตาแหนงตามวาระอาจไดรบแตงตงอกไดแตจะดารงตาแหนงตดตอกนเกนสองวาระมได


ในกรณทกรรมการผทรงคณวฒพนจากตาแหนงกอนวาระ ใหคณะกรรมการประกอบดวยกรรมการทงหมดเทาทมอยจนกวาจะมการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒตามมาตรา ๖ วรรคสอง

มาตรา ๘ นอกจากการพนจากตาแหนงตามวาระ กรรมการผทรงคณวฒพนจากตาแหนงเมอ

(๑) ตาย (๒) ลาออก (๓) คณะรฐมนตรใหออก เพราะบกพรองตอหนาท มความประพฤตเสอมเสยหรอ

หยอนความสามารถ (๔) เปนบคคลลมละลาย (๕) เปนคนไรความสามารถหรอคนเสมอนไรความสามารถ (๖) ไดรบโทษจาคกโดยคาพพากษาถงทสดใหจาคก เวนแตเปนโทษสาหรบ

ความผดทไดกระทาโดยประมาทหรอความผดลหโทษ (๗) เปนผดารงตาแหนงทางการเมอง สมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน

กรรมการผดารงตาแหนงซงรบผดชอบการบรหารพรรคการเมอง ทปรกษาพรรคการเมองหรอเจาหนาทพรรคการเมอง

มาตรา ๙ คณะกรรมการมอานาจและหนาท ดงตอไปน (๑) กาหนดการจาแนกประเภททดน และเสนอขอรบความเหนชอบตอ

คณะรฐมนตรเพอใหหนวยงานของรฐทมหนาทเกยวของรบไปปฏบต (๒) วางแผนการใชทดน การพฒนาทดน การกาหนดบรเวณการใชทดนและการ

กาหนดเขตการอนรกษดนและนา (๓) ประกาศกาหนดเขตสารวจทดน และประกาศกาหนดเขตสารวจการอนรกษ

ดนและนาตามมาตรา ๑๗ (๔) เสนอคณะรฐมนตรเพอใหความเหนชอบ ในการใหความชวยเหลอ และ

เยยวยาความเดอดรอนหรอความเสยหายทอาจเกดขนแกผครอบครองทดนตามความเหมาะสมจากการกาหนดบรเวณการใชทดนหรอการกาหนดเขตการอนรกษดนและนา

(๕) กาหนดมาตรการเพอการปรบปรงดนหรอทดน หรอกาหนดมาตรการเพอการอนรกษดนและนา

(๖) ใหความเหนหรอขอเสนอแนะเกยวกบการจดตงหนวยงานพฒนาทดนระดบตางๆ ขนในเขตทองทหนงทองทใดเพอชวยเหลอทางวชาการ สาธต และแนะนาเกษตรกรโดยตรง ในกรณทมาตรการเพอการปรบปรงดนหรอทดน หรอมาตรการเพอการอนรกษ


ดนและนาตามทคณะกรรมการกาหนดตองใชวทยาการซงไมอาจนาไปแนะนาเกษตรกรดวยวธการสงเสรมได

(๗) ออกระเบยบ หลกเกณฑ วธการ หรอเงอนไขเกยวกบคาขอใหวเคราะหตรวจสอบตวอยางดนหรอคาขอใหปรบปรงดนหรอทดน หรอคาขอใหการบรการแผนท ขอมลทางแผนทเปนการเฉพาะรายตามมาตรา ๒๐

(๘) ออกระเบยบเกยวกบการปฏบตหนาทของคณะอนกรรมการ เพอปฏบตหนาทตางๆ ตามทมอบหมาย

(๙) ปฏบตหนาทอนตามทกาหนดในพระราชบญญตนหรอตามทคณะรฐมนตรมอบหมาย

ในการปฏบตหนาทตามมาตราน คณะกรรมการอาจมอบหมายใหกรมพฒนาทดนเปนผปฏบตงานหรอเตรยมขอเสนอมายงคณะกรรมการเพอพจารณาดาเนนการตอไปกได

มาตรา ๑๐ ใหนาบทบญญตวาดวยคณะกรรมการทมอานาจดาเนนการพจารณาทางปกครองตามกฎหมายวาดวยวธปฏบตราชการทางปกครองมาใชบงคบแกการประชมของคณะกรรมการโดยอนโลม

มาตรา ๑๑ ในการปฏบตตามพระราชบญญตน คณะกรรมการอาจแตงตงคณะอนกรรมการเพอพจารณาหรอปฏบตการอยางหนงอยางใดตามทคณะกรรมการมอบหมายได ทงน วธการปฏบตหนาทของคณะอนกรรมการใหเปนไปตามระเบยบทคณะกรรมการกาหนด

การประชมของคณะอนกรรมการใหนามาตรา ๑๐ มาใชบงคบโดยอนโลม มาตรา ๑๒ รฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการมอานาจประกาศในราช

กจจานเบกษากาหนดบรเวณการใชทดนตามมาตรา ๙ (๒) และใหมแผนทแนบทายประกาศดวย แผนทดงกลาวใหถอเปนสวนหนงแหงประกาศ

มาตรา ๑๓ ในกรณทปรากฏวาบรเวณพนทใดมลกษณะเปนพนทลาดชนเสยงตอการชะลางพงทลายของดน หรอเสยงตอการเกดดนถลม อนเกดจากการกระทาของผเขาไปครอบครองทาประโยชนในบรเวณพนทดงกลาวโดยไมเหมาะสม หรออาจเกดขนจากภยธรรมชาต หากปลอยไวไมดาเนนการจะเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรงจนถงขนเกดดนถลมสรางความสญเสยแกชวตและทรพยสนของประชาชน ใหรฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษากาหนดใหพนทนนเปนเขตอนรกษดนและนา และใหมแผนทแนบทายประกาศดวย แผนทดงกลาวใหถอเปนสวนหนงแหงประกาศ

มาตรา ๑๔ ในกรณทปรากฏวาพนทใดมการใชหรอทาใหเกดการปนเปอนของสารเคมหรอวตถอนใดทจะทาใหทดนเกดความเสอมโทรมตอการใชประโยชนทาง


การเกษตร ใหรฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษาควบคมการใชทดนบรเวณนนและใหมแผนทแนบทายประกาศดวย แผนทดงกลาวใหถอเปนสวนหนงแหงประกาศ

กรณมการปนเปอนเกดขน ใหผกระทาการปนเปอนดาเนนการปรบปรงทดนใหคนสสภาพเดมหรอชดเชยคาเสยหายใหแกรฐหรอผทไดรบความเสยหาย

มาตรา ๑๕ ในการออกประกาศตามมาตรา ๑๒ มาตรา ๑๓ และมาตรา ๑๔ ใหกาหนดมาตรการอยางใดอยางหนง ดงตอไปน ไวในประกาศดวย

(๑) กาหนดมาตรการอนรกษดนและนา เพอลดการชะลางพงทลายของดน และปองกนการเกดดนถลม โดยใชมาตรการวธกล มาตรการวธพช หรอมาตรการอนใดทเหมาะสม

(๒) หามกระทาการใดๆ รวมถงการทาใหเกดการปนเปอนของสารพษทเปนอนตรายตอดนหรอทาใหสภาพทดนเกดการเปลยนแปลงอยางรนแรง

(๓) กาหนดมาตรการอนๆ ตามทเหนสมควรและเหมาะสมแกสภาพพนทนน ในการกาหนดมาตรการตาม (๑) (๒) และ (๓) ใหดาเนนการจดใหมการรบฟง

ความเหนของประชาชนทอาจไดรบผลกระทบจากการกาหนดมาตรการดงกลาว มาตรา ๑๖ ใหกรมพฒนาทดนมหนาทสารวจและวเคราะห ตรวจสอบดน หรอ

ทดนเพอใหทราบถงความอดมสมบรณตามธรรมชาต ความเหมาะสมแกการใชประโยชนทดนหรอภาวะเศรษฐกจทดน หรอเพอประโยชนในการจาแนกประเภททดน การพฒนาทดน การกาหนดบรเวณการใชทดน การกาหนดเขตการอนรกษดนและนา และการทาสามะโนทดนเพอปฏบตการตามพระราชบญญตน และปฏบตการอนใดตามทคณะกรรมการมอบหมาย

ใหกรมพฒนาทดนมอานาจหนาทเกยวกบการสถตตามกฎหมายวาดวยสถตในเรองทเกยวกบการทาสามะโนทดนเพอปฏบตการตามพระราชบญญตน

มาตรา ๑๗ เพอประโยชนในการสารวจความอดมสมบรณของดนตามธรรมชาตความเหมาะสมแกการใชประโยชนทดน และการกาหนดเขตการอนรกษดนและนา คณะกรรมการจะจดใหมการสารวจทดน และการสารวจเพอกาหนดเขตการอนรกษดนและนากได

เมอคณะกรรมการเหนสมควรจะสารวจทดนเพอทราบความอดมสมบรณของดนตามธรรมชาตความเหมาะสมแกการใชประโยชนทดน และสารวจเพอกาหนดเขตการอนรกษดนและนาในทองทใดใหคณะกรรมการประกาศในราชกจจานเบกษากาหนดทองททจะดาเนนการดงกลาว และใหมแผนทแนบทายประกาศดวย แผนทดงกลาวใหถอเปนสวนหนงแหงประกาศ


มาตรา ๑๘ ภายในเขตสารวจความอดมสมบรณของดนตามธรรมชาต ความเหมาะสมแกการใชประโยชนทดน และเขตสารวจการอนรกษดนและนาตามมาตรา ๑๗ ใหพนกงานเจาหนาทมอานาจเขาไปในทดนทมเจาของหรอผครอบครองระหวางเวลาพระอาทตยขนถงพระอาทตยตกเพอทาการเกบตวอยางดนหรอนา หรอทาเครองหมายสารวจไวในทดนหรอนาไดตามสมควรและเทาทจาเปน แตตองแจงเปนหนงสอใหเจาของหรอผครอบครองทราบลวงหนาไมนอยกวาสบหาวนการประกาศใหทาเปนหนงสอปดไว ณ บรเวณซงทดนนนตงอย หรอททาการเขตหรอทวาการอาเภอหรอททาการกานน หรอททาการแขวงซงทดนนนตงอย ทงน ใหแจงกาหนดเวลาและการทจะกระทานนไวดวย

ในการปฏบตหนาทตามมาตราน ใหผทเกยวของอานวยความสะดวกตามสมควรและในการนใหพนกงานเจาหนาทแสดงบตรประจาตวตอผทเกยวของ

บตรประจาตวของพนกงานเจาหนาทใหเปนไปตามแบบทกาหนดในกฎกระทรวง มาตรา ๑๙ ในการปฏบตหนาทตามพระราชบญญตน ใหพนกงานเจาหนาทเปน

เจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๒๐ ผใดประสงคจะใหกรมพฒนาทดนวเคราะหตรวจสอบตวอยางดนหรอ

ปรบปรงดนหรอทดน หรออนรกษดนและนา หรอบรการแผนท ขอมลทางแผนท เวนแต แผนทหรอขอมลทางแผนทในพนททเกยวของกบความมนคงของประเทศ เปนการเฉพาะรายใหยนคาขอตอหนวยงานพฒนาทดนในทองทซงทดนนนตงอย หากไมมหนวยงานดงกลาวใหยนตอททาการเขตหรอทวาการอาเภอ

การวเคราะหตรวจสอบตวอยางดนหรอปรบปรงดนหรอทดน หรออนรกษดนและนาหรอบรการแผนท หรอขอมลทางแผนทตามวรรคหนง รวมทงการวเคราะหตรวจสอบตวอยางดนเพอปรบปรงดนหรอทดนเพอการเกษตรกรรมของเกษตรกร ใหเปนไปตามหลกเกณฑ วธการและเงอนไขและเสยคาใชจายตามทกาหนดในกฎกระทรวง

มาตรา ๒๑ ผใดฝาฝนไมปฏบตตามมาตรา ๑๕ หรอขดขวางพนกงานเจาหนาทผปฏบตการตามมาตรา ๑๘ ตองระวางโทษจาคกไมเกนสามเดอน หรอปรบไมเกนหาพนบาท หรอทงจาทงปรบ

มาตรา ๒๒ ผใดทาใหเสยหาย ทาลาย ดดแปลง เคลอนยาย หรอถอดถอนเครองหมายสารวจซงพนกงานเจาหนาททาไวตามมาตรา ๑๘ โดยไมไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาท ตองระวางโทษจาคกไมเกนหนงเดอน หรอปรบไมเกนหนงพนบาท หรอทงจาทงปรบ

มาตรา ๒๓ บรรดากฎกระทรวงทออกตามพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๒๖ ใหคงมผลใชบงคบตอไปไดเทาทไมขดหรอแยงกบบทบญญตแหงพระราชบญญตน ทงน จนกวาจะไดมกฎกระทรวงทออกตามพระราชบญญตนใชบงคบ


มาตรา ๒๔ ใหคณะกรรมการพฒนาทดนตามพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๒๖ ซงดารงตาแหนงอยในวนกอนวนทพระราชบญญตนใชบงคบปฏบตหนาทไปพลางกอนจนกวาจะไดมการแตงตงคณะกรรมการพฒนาทดนตามพระราชบญญตน ทงน ใหดาเนนการใหแลวเสรจภายในหกสบวนนบแตวนทพระราชบญญตนใชบงคบ

มาตรา ๒๕ ใหรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณรกษาการตามพระราชบญญตนและใหมอานาจแตงตงพนกงานเจาหนาทกบออกกฎกระทรวงและประกาศเพอปฏบตการตามพระราชบญญตน

กฎกระทรวงนน เมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลว ใหใชบงคบได ผรบสนองพระบรมราชโองการ พลเอก สรยทธ จลานนท นายกรฐมนตร

หมายเหต :- เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๒๖ ไดใชบงคบมาเปนเวลานานแลว มบทบญญตบางประการไมเหมาะสมกบสภาวการณในปจจบนและโดยทปจจบนมปญหาความเสอมโทรมของดนเพราะไมมการอนรกษดนและนา ทาใหเกดการชะลางพงทลายของดนกอใหเกดความเสยหายตอเศรษฐกจและสงคม รวมทงไมมบทบญญตใหหนวยงานของรฐสามารถเขาไปดาเนนการปองกนรกษาสภาพพนททมความเสยงตอการเกดแผนดนถลมและเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรง และเพอใหการใชทดนเปนไปอยางมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสดสมควรกาหนดมาตรการทางกฎหมายทเหมาะสมเกยวกบการสารวจความอดมสมบรณของดนตามธรรมชาตความเหมาะสมแกการใชประโยชนทดน และการกาหนดการอนรกษดนและนา การวเคราะหตรวจสอบตวอยางดนหรอการปรบปรงดนหรอทดน ตลอดจนกาหนดมาตรการหามกระทาการใดๆ รวมถงการทาใหทดนเกดการปนเปอนของสารเคมหรอวตถอนใด จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน


สรป

การตดสนใจในการเลอกวธการอนรกษดนและนาควรมการศกษาขอมลเพอการตดสนใจ เชนการศกษาขอมลตางๆ ของสภาพพนทในไรนาแปลงนนใหไดมากทสด เพอใชในการวเคราะหและตดสนใจเลอกวธการอนรกษ ซงขอมลทตองการ อนไดแก สภาพภมอากาศ สภาพภมประเทศ ชนดและสมบตอนๆ ของดน ปญหาเกยวกบการใชทดนและความสามารถในการแกไขปญหาของเกษตรกรการตดสนใจในการเลอกวธการอนรกษดนและนา การดาเนนงานควรจะมการปรกษาหารอและแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบขอมลตางๆ กน ระหวางนกสงเสรมการเกษตร เกษตรกร และนกวชาการการอนรกษดน แลววเคราะหขอมล โดยมหลกในการพจารณา คอ ความมประสทธภาพในการปองกนการกรอนของดนไดตามความตองการ และประหยดทสดความสะดวก ซงสามารถใชเครองมอหรอเครองจกรกลทมอยแลว และใชครอบคลมพนทจานวนมากไดความเหมาะสมกบการนามาใชประโยชนทดนไดหลายอยาง เชน ปลกพชไร ไมผลไมยนตน หรอการทานาตลอดจนความคมคาในแงเศรษฐกจ เนองการอนรกษดนและนาอาจเหนผลชา ดงนนควรประเมนความคมทนในแตละวธการทจะนามาใชดวย

แบบฝกหดทายบท

1. จงบอกวตถประสงคของการอนรกษดนและนามาพอสงเขป 2. จงอธบายหลกการของการอนรกษดนและนา มาอยางละเอยด 3. จงอธบายเกยวกบมาตรการในการอนรกษดนและนา มาพอสงเขป 4. จงอธบายวธการอนรกษดนและนาโดยวธการใชพช พรอมยกตวอยางประกอบ 5. จงอธบายวธการการอนรกษดนและนาโดยวธกล พรอมยกตวอยางประกอบ 6. จงอธบายการใชทดนตามสมรรถนะของทดนใหเหมาะสมกบชนดการผลตทาง

การเกษตร พรอมยกตวอยางประกอบ 7. จงอธบายถงใจความสาคญของพระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. 2551



กรมชลประทาน .2559. คมอกาหนดรปแบบ กอสราง ซอมปรบปรง บารงรกษา และเพมประสทธภาพฝายชะลอนาพอเพยงตามแนวพระราชดาร. กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กลมแผนงาน กองแผนงาน กรมพฒนาทดน. ม.ป.ป. การอนรกษดนและนาปองกนการชะลางพงทลายของดนทลม-ทดอน-ทสง. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กลมวจยและพฒนาการอนรกษดนและนาพนทพชไร. 2550. การอนรกษดนและนา. สานกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กลมอนรกษดนและนา. 2544. นยามและทางเลอกมาตรการอนรกษดนและนา. กองอนรกษดนและนา กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

โครงการปลกหญาแฝก. 2558. สบคนเมอ 3 ธนวาคม 2558 จาก https://sites.google.com/site/hyafaek/-khorngkar-pluk-hya-faek

พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑. 2551. ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๕ ตอนท ๒๗ ก ๕ กมภาพนธ ๒๕๕๑.

พทยากร ลมทอง. ม.ป.ป. การชะลางพงทลายของดนและการอนรกษดนและนา. เอกสารประกอบการบรรยาย. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

สนท อนทะชย. 2549. คมอวธการกอสรางระบบอนรกษดนและนาบนพนทสงในเขตพนทศนยพฒนาโครงการหลวง. ศนยปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 กรมพฒนาทดน.

Axiom Solution .2556. การดแลรกษาลนจ. สบคนเมอ 14 มนาคม 2558 จาก http://oknation.nationtv.tv/blog/horti-asia/2013/01/30/entry-4/comment

Bittman. S., D. Hunt, C.G. Kowalenko, X. Wu and T. Forge. 2004. Early phosphorus nutrition in corn and the role of mycorrhizae In Advanced Silage Corn Management. Available: http://www.farmwest.com/node/948. Accessed Feb 2, 2015.


Brad Plumer. 2013. No-till farming is on the rise. That’s actually a big deal. Available: https://www.washingtonpost.com/ news/wonk/wp /2013/11/09/no-till-farming-is-on-the-rise-thats-actually-a-big-deal/?utm_term=.700d8d019a91. Accessed Feb 2, 2015

Isabelle Noirard and Viktor Kiaya. 2011. Low Inputs Agriculture Practical Manual. ACF International. Victor Kiaya-ACF Mongolia

Jane O'Sullivan. 2002. Water Management. Available: http://keys.lucidcentral.org/keys/sweetpotato/key/Sweetpotato%20Diagnotes/Media/Html/TheCrop/CropManagement/Crop%20mgt%20water.htm. Accessed May 11, 2015.

Jinglong Zhang. 2015. 1SS-300Z Subsoiler/Minimum Tillage Strip Available:Till/Ripperhttps://www.youtube.com/watch?v=zEZt3IjRiT0. Accessed Jan. 21, 2015.

Paul Chesley .2011. Contour farming agriculture. Available: https://global.britannica.com/topic/contour-farming. Accessed Feb 13, 2015

Royal Agricultural Society of England. 1987. Briggs Irrigation. Available: http://www.briggsirrigation.co.uk/products/tied-ridger/. Accessed Feb 10, 2015

The University of Waikato. 2015. Soil Conservation Techniques for Hillside Farms. New Zealand Digital Library. Available: www.nzdl.org. Accessed Jan. 21, 2015

201 บทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 กบการอนรกษดนและนา


บทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 กบการอนรกษดนและนา 1. ทรพยากรปาไม: หวหนากลมของทรพยากรธรรมชาต 2. การจดการทรพยากรนา: นาคอชวต 3. โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษนา 4. โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการและการอนรกษดน


1. อธบายความรทวไปเกยวกบทรพยากรปาไม 2. อธบายความรทวไปเกยวกบการจดการทรพยากรนา 3. อธบายความรทวไปเกยวกบโครงการตางๆ ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

กบการจดการและการอนรกษนา 4. อธบายความรทวไปเกยวกบโครงการตางๆ ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

กบการจดการและการอนรกษดน วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน


2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 บรรยาย 2.2 อภปราย 2.3 ศกษาคนควาดวยตนเอง

สอการเรยนการสอน

1. ภาพประกอบ 2. หนงสอ ตารา เอกสารทเกยวของ 3. วดทศน


4. Power Point Presentation



บทท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9

กบการอนรกษดนและนา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท 9 ทรงเปนนกพฒนาบนพนฐานของความยงยน แนวทางการพฒนาประเทศของพระองค เรมจากพนฐานลาดบแรกคอ เพอปากทองของประชาชน ตอมาคอเพอความมนคงของสงคม และสดทายคอ เพอความยงยนของทรพยากรธรรมชาต ดวยสายพระเนตรอนยาวไกล ทรงมแนวทางการจดการและการอนรกษทรพยากรดน นา ปา โดยทรงมงรกษาความหลากหลายทางชวภาพและความสมดลของระบบนเวศ เพอให “คน” และ “ธรรมชาต” อยรวมกนอยางพงพาอาศยและเออประโยชนตอกนไดอยางยงยนความสนพระราชหฤทยดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมขนตงแตเมอทรงพระเยาว ขณะทรงศกษา ณ ประเทศสวตเซอรแลนดทรงเรยนรถงหลกความสมพนธของธรรมชาตและความสมดลของระบบนเวศ หากขาดสงใดไปกจะทาใหเกดปญหาตามมา ดงพระราชดารสตอนหนงของพระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานแกคณะกรรมการสโมสรไลออนสสากล ภาค 310 (ประเทศไทยและราชอาณาจกรลาว) ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐานวนท 25 กนยายน พทธศกราช 2512 ทวา“...จาไดวาเมออาย 10 ขวบ ทโรงเรยนมครคนหนงซงเดยวนตายไปแลว สอนเรองวทยาศาสตร เรองการอนรกษดน แลวใหเขยนวา ภเขาตองมปาไมอยางนนเมดฝนลงมาแลวจะชะดนลงมาเรวทาใหไหลตามนาไปไปทาใหเสยหาย ดนหมดจากภเขา เพราะไหลตามสายนาไป กเปนหลกของปาไมเรองการอนรกษดน และเปนหลกของชลประทานทวา ถาเราไมรกษาปาไมขางบน จะทาใหเดอดรอนตลอด ตงแตดนภเขาจะหมดไปกระทงการทจะมตะกอนลงมาในเขอน มตะกอนลงมาในแมนาทาใหเกดนาทวม นนะ เรยนมาตงแตอาย สบขวบ...”พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงยดมนในแนวพระราชดารการพฒนาประเทศใหกาวหนาคกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะอยางยงการจดการและการอนรกษทรพยากร ดน นา และ ปาไม ใหธารงอยไดอยางยงยน ทรงใชหลกการพลกฟนคนชวตดวยวถแหงธรรมชาตผสมผสานกบหลกวชาการตามแนววทยาศาสตร เพอใหจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดดงประสงค (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)


8.1 ทรพยากรปาไม: หวหนากลมของทรพยากรธรรมชาต

ในชวงเรมแรกของการเสดจขนครองราชย สถานการณปาไมในประเทศไทยมปรมาณลดนอยลง สาเหตจากประชากรเพมขนทาใหตองการพนททากนและอยอาศยมากขน นโยบายของรฐบาลทสงเสรมใหปลกพชเชงเดยวเพอการสงออก การทาการเกษตรทผดวธ การขยายตวอยางรวดเรวของวงการอตสาหกรรม และการสรางเขอนขนาดใหญเพอผลตพลงงานไฟฟาและเพอการจดการชลประทานเพมมากขน ในชวงพทธศกราช 2505 พนทปาไมในประเทศไทยมประมาณรอยละ 53 ของพนททงประเทศ ไดลดลงอยางรวดเรวเหลอเพยงประมาณรอยละ 26 ของพนททงประเทศในพทธศกราช 2536 เนองจากประชาชนเขาบกรกจบจองทาไรเลอนลอย เชน ปลกขาวโพด ขาวไร มนสาปะหลงออย ถว และพชไรตางๆ ในขณะทอตราการปลกปาไมทดแทนมจานวนนอยกวาปรมาณปาไมทสญเสยประมาณ 10 เทา ในภาคเหนอปาไมตนนาลาธารถกทาลายกวา 14 ลานไรและในคราวทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมราษฎรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทรงเลงเหนสภาวะภยแลงทเกดจากการตดไมทาลายปา คอ ปรมาณนาในอางเกบนาหลายแหงรอบเทอกเขาภพานลดปรมาณลงอยางมาก บางแหงเหลอเพยงครงหนงเทานนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปกปองพนทปาสวนทเหลอและฟนฟปาทเสอมโทรม คอการปลกปาทดแทนทรงดดแปลงวธการปลกปาเพอการยงชพของประชากรเนองจากประชาชนชาวไทยจาเปนตองใชไมและผลผลตอนๆจากปาในชวตประจาวน การปลกปาจงตองอาศยวทยาการและเทคโนโลยดานการเกษตร เพอเพมปรมาณการผลตตอพนทใหคมประโยชนสงสด ขณะเดยวกนกสามารถรกษาทรพยากรปาไมใหคงอยไดอยางยงยน (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

8.1.1 การจดการปาไมยงยน: ปลกปาทดแทนบรเวณตนนาลาธาร ดวยทรงตระหนกในสมดลของธรรมชาตอยางลกซงไดทรงดดแปลงวธการ

สรางปาเพอการยงชพของประชาชนอนแฝงประโยชนทงดานการอนรกษดนและนาไวดวย พรองคทรงเนนวธการฟนฟสภาพปาเสอมโทรมเพอใหไดปาธรรมชาตดงเดมในเวลาทรวดเรว ดวยวธทเรยบงายประหยด ทรงเรมปรบสภาพทเอออานวยใหเกดปาขนกอนและพระราชทานแนวทางในการปลกปาทดแทนตามแหลงตนนาสาขาบนภเขา ตลอดจนบรเวณอางเกบนาและพนททวไป ดาเนนการอยบนพนฐานของกฎแหงธรรมชาตอาศยวงจรชวตของปา ใหปาไดมเวลาในการสรางตวเองขนใหมเพอมสภาพเปนปาธรรมชาตวธการปลกปาตามแนวพระราชดาร ไดแก การปลกปาจากสนเขาหรอไหลเขาสเชงเขา การปลกปาบนพนทสงโดยทรงคานงถงธรรมชาตของตนไมบางชนดทมฝกหรอเมลดสามารถกระจายพนธไดเองตามธรรมชาต เชน ลอยตกลงจากสนเขาลงมายงทตา หรอ


อาศยนกบนมากนเมลดแลวไปถายตามทตางๆเมอเมลดเหลานนไดรบนาและความชนในสภาพแวดลอมทเหมาะสมกจะงอกเปนตนออนและเจรญเตบโตเปนตนไมใหญอนเปนการปลกปาโดยไมตองปลก (natural reforestation) เพยงแตควบคมมใหมคนเขาไปรบกวนปองกนมใหเกดไฟปาและปลอยใหปาไดคอยๆฟนตวเองตามธรรมชาตเมอทงชวงเวลาไวระยะหนงพรรณไมตางๆกจะคอยเจรญเตบโตขนเปนสภาพปาทหนาทบและสมบรณในอนาคตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานคาแนะนาถงพนธไมทจะนามาปลกปาบนทสงนวา ควรเปนพนธไมดงเดมของภมประเทศนนๆ เปนไมมเมลด ไมผลดใบงายราคาถก เชน กระถนยกษ กระถนณรงค ไทร หวา ตะขบฯลฯ รวมถงทรงชแนะวาเมลดของพนธไมเหลานยงเปนอาหารของสตวปา เทากบมคณปการไปถงการอนรกษสตวปาดวย

8.1.2 การสรางความชมชนใหกบปา การปลกภเขาปาและปาเปยก เปนอกแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว เพอควบคมและปองกนการเกดไฟปาและรกษาตนนาลาธาร โดยพระราชทานพระราชดารนแกศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชดาร ใหนาไปศกษาทดลองเกยวกบทฤษฎการพฒนาฟนฟปาไม ทรงใชระบบการชลประทานแบบงายๆ เพอรกษาความชมชนใหแกปาโดยเฉพาะกลาไมออนๆ ทกาลงเตบโต ในลกษณะของฝายแมวฝายชะลอนา ฝายชะลอความชมชน หรอ check dam ซงเปนฝายกนนาเลกๆ ตามรองนาทเกดจากภมปญญาของชาวบานหรอชาวไทยภเขา โดยการยกระดบนาใหสงขน และชะลอการไหล ของนาใหชาลงดวยการกนนาในรองนา ไมเพยงเทาน ยงสามารถชกนาจากฝายแมวสงผานตามทอไมไผกระจายความชมชนออกไปสองขางลาหวยลาธาร ชวยสรางความชมชนใหกบพนดนบรเวณใกลเคยง เปนการเกบกกตะกอนทไหลลงมากบนา ยดอายแหลงนาตอนลางมใหตนเขน สามารถใชเปนแนวทางปองกนไฟปาไดดวย (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

8.1.3 การจดการใหคนอยรวมกบปาตามพระราชดาร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงวางแนวทางใหคนอยกบปาอยางยงยน

เนองจากผลตผลจากปาและพนทปามความจาเปนตอวถชวตของประชาชนชาวไทยทรงมงมนทจะเพมพนทปาไมใหมากขนเพอเกอกลแกธรรมชาตอนๆและเออประโยชนแกประชาชนไปพรอมกน ดวยการผสมผสานความตองการอนรกษและฟนฟทรพยากรปาไมควบคไปกบการตอบสนองความตองการดานเศรษฐกจและสงคมกลาวคอ ไมเกดความขดแยงกบราษฎรทครอบครองพนทปาทากน และราษฎรยงสามารถเกบเกยวพชผลจากปามาใชในชวตประจาวน เชน อาหาร สมนไพร ไมฟน ฯลฯเปนการสรางแรงจงใจใหรกปา ไมอพยพโยกยายไปบกรกทาลายปาเพอแสวงหาททากนใหมอกดวยแนวพระราชดารในการจดการเรองน ไดแก


พระราชดารปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารการปลกปา 3 อยาง

ประโยชน 4 อยางทงนเปนการปลกปาแบบผสมผสาน ซงนอกจากจะไดไมใชสอย ไมกนได ไมเศรษฐกจแลว ยงไดประโยชนในการชวยอนรกษตนนาลาธารอกดวยชวงพทธศกราช 2535-2549 จดโครงการปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง จานวน 11 โครงการในพนทจงหวดตางๆ ไดแก จงหวดแมฮองสอน นาน เลยสกลนคร และเชยงใหม ทาใหราษฎรไดรบปจจย 4 อยางเพยงพอสามารถบรรเทาผลกระทบจากภยธรรมชาตมคณภาพชวตและฐานะทางเศรษฐกจดขนกวาเดม (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

พระราชดารฟนฟปาพร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงแกไขปาพรหรอปาทมนาทวมขงตลอดป

ซงมทวประเทศประมาณ 4,000,000 ไร โดยเฉพาะอยางยงในภาคใต ในโอกาสทเสดจพระราชดาเนนแปรพระราชฐานไปประทบ ณ พระตาหนกทกษณราชนเวศน เมอพทธศกราช 2517 ทรงทราบวาในหนามรสม ราษฎรไดรบความเดอดรอนเนองจากมนาไหลบาลงมาทวมพร นาจากพรลนเขาไปในเขตเกษตรกรรมทาใหผลผลตของราษฎรเสยหายรวมทงมปาพรทเสอมโทรมอกเปนจานวนมาก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดาร จดพนทปาพรออกเปน 3 เขต คอ เขตสงวน ทยงคงสภาพธรรมชาตของปาอยางสมบรณ เขตอนรกษ เปนพนททสวนใหญถกทาลายและมพระราชดารใหนาพนธไมทเหมาะสมมาปลกเพม และสดทายคอ เขตพฒนา ซงเปนบรเวณทมการระบายนาออกไปจากพนทบางแลว และดาเนนการแกไขปญหาดนเปรยวจนสาเรจ สามารถจดสรรใหราษฎรเขาอยอาศยและทากนได ทาใหปาพรไดรบการใชประโยชนอยางอเนกประสงคควบค ไปกบการสรางสมดลของระบบนเวศตามพระราชดาร ทาใหราษฎรไดรบประโยชนทวหนา (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2558 ค)

พระราชดารฟนฟปาชายเลน ประเทศไทยมปาชายเลน หรอปาชายเลนนาเคมหรอปาโกงกาง เกดขนบรเวณ

ชายฝงทะเลและปากแมนาเปนทรพยากรปาไมทมบทบาทตอระบบนเวศชายฝงเปนอยางมาก เพราะเปนทงแหลงไมใชสอยในรปของฟนและถาน แหลงอาหารและทพกพงอนบาลของสตวนาในวยออน ชวยบาบดนาเสยและกรองสงปฏกลตางๆกอนไหลลงทะเลลก ชวยปองกนการกดเซาะพงทลายของดนตามแนวชายฝง รวมถงเปนแนวปองกนวาตภยทางทะเลเนอทปาชายเลนของประเทศไทยลดนอยลงไปเรอยๆจากทเคยมอยเมอพทธศกราช 2505 ประมาณ 2.3 ลานไรในพทธศกราช 2534 เหลอเพยง 1.09 ลานไร เพราะมการเปลยนสภาพปาชายเลนเปนนากง นาเกลอ และแหลงอตสาหกรรม ปญหาปาชายเลนนอยในสายพระเนตรของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเชนเดยวกน ทรงพระกรณาโปรดเกลา


โปรดกระหมอมใหจดตงศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบนอนเนองมาจากพระราชดาร จงหวดจนทบรมวตถประสงคสาคญคอการรกษาและฟนฟปาชายเลนในพนทรอบอาวคงกระเบนทมสภาพเสอมโทรมในเนอท 1,100 ไร ใหกลบสมบรณดงเดม รวมถงมพระราชดารสใหสวนราชการทเกยวของดาเนนการทดลองขยายพนธโกงกาง และปลกสรางปาชายเลนอยางกวางขวางแนวพระราชดารในการพฒนาและฟนฟปาชายเลนคอ การศกษาวจยพนธไมปาชายเลน การรกษาสภาพแวดลอม การสนบสนนจดระเบยบทอยอาศยของชมชน การเพมผลผลตสตวนาโดยวธการทาประมงทถกตอง การเสรมสรางความเขาใจภายในชมชนเกยวกบปาชายเลนและวถการดารงชวตของชาวชมชน ตลอดจนการสรางทศนคตใหเกดความหวงแหนปาชายเลนใหคงอยกบชมชนตอไปอยางยงยน (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

พระราชดารปลกปาในใจคน แนวพระราชดารบรหารจดการทรพยากรปาไมแสดงถงพระอจฉรยภาพ

ของนกพฒนาปาไม นอกจากจะทรงเขมงวดในการดแลพนทปาไมสวนทตองอนรกษเพอใหเกดความยงยนแลว ขณะเดยวกนกเปนการปลกฝงการรกปาอนหมายถงการปลกปาในใจคนทรงเรมตนจากการทาความเขาใจกบราษฎรใหรถงประโยชนของปา และการอยรวมกบปาอยางพงพาอาศยกน ระยะแรกๆ ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหราษฎรไดเขามามสวนรวมในการปลกปา จนกระทงสามารถจดตงเปนกลมอนรกษปาชวยกนดแลรกษาปาตลอดจนใหรจกนาพชปามาบรโภคใชสอยอยางเหมาะสมอนเปนทมาของการคนความสมบรณใหกบพนทตนนาลาธารพระมหากรณาธคณทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานแนวพระราชดารการจดการทรพยากรปาไมอยางตอเนองตดตอกนยาวนานหลายทศวรรษ ปาไมจงมไดเปนเพยงพนทเตบโตของพชพรรณธรรมชาตและสงมชวตตางๆ เทานน หากยงเปนพนททรวมความจงรกภกดอยางเปนรปธรรมทพสกนกรรวมใจกนถวายแดพระมหากษตรย ดวยการรวมแรงรวมใจปลกตนไมถวายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในวาระตางๆ เปนความรวมมอกนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ทาให ณ วนนมไมทปลกเพมขนเพอเปนการเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจานวนหลายรอยลานตน (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

8.2 การจดการทรพยากรนา: นาคอชวต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกวา นาเปนสงจาเปนในการดารงชวตของมนษยและสงมชวตทงหลาย รวมทงเปนตวแปรแหงความอยรอดของปาไมดงพระราชดารสตอนหนงวา“...เรองนานกเปนปจจยหลกของมวลมนษย ไมใชมนษยเทานนเอง แมสง


ทมชวตทงหลายทงสตวทงพชกตองมนา ถาไมมกอยไมได เพราะวานาเปนสอหรอเปนปจจยสาคญของการเปนสงมชวต...ทกลาวถงขอนกจะไดใหทราบถงวาทาไมการพฒนาขนแรกหรอสงแรกทนกถงกคอทาโครงการชลประทาน แลวกโครงการสงแวดลอมทาใหนาด สองอยางน อนๆ กจะไปได...” พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสทรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศนาคณะเอกอครราชทตและกงสลใหญประจาภมภาคยโรป แอฟรกา และตะวนออกกลางพรอมดวยขาราชการชนผใหญของกระทรวงการตางประเทศเฝาทลละอองธลพระบาท ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐาน วนท 29 ธนวาคม พทธศกราช 2532

พระราชดารสรางฝายอนรกษตนนา พระราชทานพระราชดารใหสรางฝาย ซงพฒนามาจากฝายแมวททรงเหน

เมอครงเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมราษฎรภาคเหนอ อนเปนสงกอสรางทขวางหรอกนทางเดนของลานาใหกระจายอยในบรเวณตนนาลาธารทปาถกทาลาย เชน ลาธารขนาดเลก ลาหวย หรอบรเวณพนทลาดสง เพอเกบกกนาและชะลอการไหลของนาจากพนทสงชนลงสทตาใหไหลชาลงในชวงทมนาไหลแรง เชนฝนตกหนก นาสวนทชะลอและเกบกกไวในฝาย จะชวยเพมและยดเวลาความชมชนในดน และชนบรรยากาศในบรเวณโดยรอบใหยาวนาน เปนการเพมความชมชนใหกบผนปา ทาใหปามสภาพดขนเปนลาดบ ดงพระราชดารสตอนหนงวา“...การปลกปาปลกหญาแฝก สองอยางนตองทาเขาคกน ไดทาตวอยางใหดทจงหวดนครนายก เปนพนทเลกๆไดทาเปนเขอนกนนาสาหรบชะลอนาไมใชเขอนกนนาใหญๆหรอเขอนเลกๆแตวาเปนฝายเลกๆในบรเวณนนมฝายชะลอนา 35 ตว แตคาทาฝาย 35 ตวน คนอาจจะนกวา 35 ลาน ไมใช 2 แสนบาท ทาได 35 ตว ยงไมไดเหน แตวากลาทจะยนยนวาไดผล...ไปดวาปาจะขนอยางไร เพงเสรจมาไมกเดอน จะเหนวาปานนเจรญ ไมตองไปปลกสกตนเดยว มนขนเอง...”พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานแกคณะบคคลตางๆ ทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคล ในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดา พระราชวงดสตวนท 4 ธนวาคม พทธศกราช 2537 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารใหจดทาฝายอนรกษตนนา 3 รปแบบ คอ ฝายแบบทองถนเบองตน อนเปนการกอสรางแบบงายๆ ดวยวสดธรรมชาตทหาไดงายในทองถน เชน กงไม ทอนไมลมนามาขนาบดวยกอนหนขนาดตางๆ ในลาหวย โดยกอสรางในบรเวณตอนบนของลาหวยหรอรองนา วธนจะสนเปลองคาใชจายนอยหรออาจไมเสยคาใชจายเลยฝายแบบเรยงดวยหนคอนขางถาวร เปนฝายตามแนวพระราชดารอกรปแบบหนง กอสรางดวยการเรยงหนเปนผนงกนนา โดยกอสรางบรเวณตอนกลางและตอนลางของลาหวยหรอรองนา สวนฝายรปแบบสดทายคอ ฝายแบบคอนกรตเสรมเหลก เปนการกอสรางแบบถาวรสวนมากจะกอสรางในบรเวณตอน


ปลายของลาหวยหรอรองนา จะทาใหสามารถดกตะกอนและเกบกกนาในฤดแลงไดดเมอฝายอนรกษตนนานามาซงความชมชนของปานนหมายถงความอดมสมบรณของนา ทงนาฟา นาผวดนและนาใตดน เปนการจดการนาทเรมจากจดกาเนด แมจะมใชเพอการทดนาเขาสพนทการเกษตรโดยตรงกตามแตปญหาภยแลงในอดตทเกดจากการขาดแคลนนาจากตนนาลาธาร ไดรบการผอนคลาย ปาไมสามารถฟนคนกลบมาผลตนาหลอเลยงประเทศไดดงเดมแหลงนาบนภเขาไมเหอดแหงอกตอไปจากแนวพระราชดารทสะทอนถงพระปรชาสามารถในการนาฝายแมวมาเปนนวตกรรมทสรางความชมชนและคนชวตใหแกผนปา เปนการยงประโยชนใหแกสวนรวมอยางอเนกอนนต ปจจบนหนวยงานภาครฐและเอกชนไดสนองแนวพระราชดารกอสรางฝายตนนาขนในภมภาคตางๆ เพอประโยชนในการอนรกษและฟนฟปาไมเปนจานวนมาก ในพทธศกราช 2549 ไดมการรณรงคสรางฝายอนรกษตนนาแบบผสมผสานจานวน 114,302 แหงแบบคอนขางถาวร 4,821 แหง และแบบถาวร 2,243 แหง รวมทงหมด 121,365 แหง สามารถฟนฟพนทตนนาลาธารทเสอมโทรม 25 ลมนาหลกของประเทศทาใหความอดมสมบรณเกดขนอยางตอเนอง (สานกงานสถตแหงชาต, 2558) 8.3 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

กบการจดการและการอนรกษนา

โครงการพระราชดารเกยวกบนาการพฒนาแหลงนาเพอการเพาะปลกหรอการชลประทาน นบวาเปนงานทมความสาคญและมประโยชนอยางสาหรบประชาชนสวนใหญของประเทศ ในการชวยใหเกษตรกรทาการเพาะปลกไดอยางสมบรณตลอดป ในปจจบนพนทการเพาะปลกนอกเขตชลประทาน ซงตองอาศยเพยงนาฝนและนาจากแหลงนาธรรมชาตเปนหลก ทาใหพชไดรบนาไมสมาเสมอตามทพชตองการ อกทงความผนแปรเนองจากฝนตกไมพอเหมาะกบความตองการ เปนผลใหผลผลตทไดรบไมดเทาทควร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสนพระราชหฤทยเกยวกบการพฒนาแหลงนามากกวาโครงการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดารประเภทอน ทรงใหความสาคญในลกษณะ “นาคอชวต” ดงพระราชดารส ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐาน เมอวนท 17 มนาคม 2529 ความตอนหนงวา “...หลกสาคญวาตองมนาบรโภค นาใช นาเพอการเพาะปลก เพราะวาชวตอยทนน ถามนาคนอยได ถาไมมนา คนอยไมได ไมมไฟฟาคนอยไมได แตถามไฟฟาไมมนาคนอยไมได...” โครงการตางๆอนมากมายหลายหลากทพระองคทรงดาเนนการชวยเหลอราษฎรนนมอาจกลาวไดหมดสนบางโครงการอนไดแก โครงการแกมลงโครงการเขอนปาสกชลสทธโครงการเขอนคลองทาดาน โครงการพฒนาพนทลมนา


แมอาว โครงการหวยองคต โครงการพฒนาเบดเสรจลมนาสาขาแมปงโครงการอนเนองมาจากพระราชดารเขอนขนดานปราการชลโครงการนาดไลนาเสยโครงการบาบดนาเสยดวยผกตบชวาโครงการฝนหลวงฯลฯ เปนตน ซงพอจะกลาวโดยสงเขปบางโครงการเชน

8.3.1 โครงการแกมลง โครงการแกมลง เปนแนวคดในพระราชดารของพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว เพอแกปญหาอทกภย โดยพระองคทรงตระหนกถงความรนแรงของอทกภยทเกดขนในกรงเทพมหานคร เมอป พ.ศ. 2538 จงมพระราชดาร “โครงการแกมลง”ขนเมอวนท 14 พฤศจกายน พ.ศ. 2538 โดยใหจดหาสถานทเกบกกนาตามจดตางๆ ในกรงเทพมหานคร เพอรองรบนาฝนไวชวคราว เมอถงเวลาทคลองพอจะระบายนาไดจงคอยระบายนาจากสวนทกกเกบไวออกไป จงสามารถลดปญหานาทวมไดทงน นอกจากโครงการแกมลงจะมขนเพอชวยระบายนา ลดความรนแรงของปญหานาทวมในพนทกรงเทพมหานครและบรเวณใกลเคยงแลว ยงเปนการชวยอนรกษนาและสงแวดลอมอกดวย โดยนาทถกกกเกบไว เมอถกระบายสคคลอง จะไปบาบดนาเนาเสยใหเจอจางลง และในทสดนาเหลานจะผลกดนนาเสยใหระบายออกไปไดแนวคดของโครงการแกมลง เกดจากการทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว มพระราชดารถงลงทอมกลวยไวในกระพงแกมไดคราวละมากๆ จงมพระราชกระแสอธบายวา “ลงโดยทวไปถาเราสงกลวยให ลงจะรบปอกเปลอก เอาเขาปากเคยว แลวนาไปเกบไวทแกมกอน ลงจะทาอยางนจนกลวยหมดหวหรอเตมกระพงแกม จากนนจะคอยๆ นาออกมาเคยวและกลนกนภายหลง” ดวยแนวพระราชดารน จงเกดเปนโครงการแกมลงขน เพอสรางพนทกกเกบนาทเกนพอไวรอการระบายเพอใชประโยชนในภายหลงนอกจากนแลวในการเตรยมการปองกนปญหาการขาดแคลนนาสาหรบนครขนาดใหญและทราบลมภาคกลางพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชดารสเนองในวโรกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา เมอวนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2536 ความวา “…ปญหาเรองภยแลงนจะเปนปญหาทแกไมได และหมนกพดกนอยางเสยขวญเสยวาอกหนอยตองปนสวนนาหรอตองตดนาประปา อนนสาหรบกรงเทพฯ ดงนน ตองหาแนวทางแกไขซงปญหานตองวางแผนมาเปนเวลาหลายปแลว ถาหากวาไดปฏบตในวนน เรากไมตองพดถงการขาดแคลนนาโครงการโดยเฉพาะนนกม และโครงการนนไดยนยนมาเมอเดอนกวาแลวทนราธวาส ไดวางโครงการและแมเปนโครงการทไมไดแกปน หรอปหนา แตถาทาอยางไรดประมาณ 5 หรอ 6 ป ปญหานาขาดแคลนในกรงเทพฯ จะหมดไปโดยสนเชง อาจจะนกวา 5-6 ป นนนาน ความจรงไมนานและระหวางนเรากพยายามแกไขเฉพาะหนาไปเรอย แตถามความหวงวา 5-6 ป ปญหานคงหมดไปกคงมกาลงใจทจะฟนฝาชวตตอไปทวา 5-6 ปน ความจรงไดเรมโครงการนมากกวา 5-6 ป


โครงการทคดจะทานบอกได ไมกลาพดมาหลายปแลวเพราะเดยวจะมการคดคานจากผเชยวชาญจากผทตอตานการทาโครงการ แตโครงการนเปนโครงการทอยในวสยททาได แมจะตองเสยคาใชจายไมใชนอย แตถาดาเนนการไปเดยวนอก 5-6 ป ขางหนาเรากสบาย แตถาไมทาในอก 5-6 ปขางหนาราคาคาสรางคาดาเนนการกจะขนไป 2 เทา 3 เทา ลงทายกจะตองประวงตอไป และเมอประวงตอไปไมไดทา เรากตองอดนาแนจะกลายเปนทะเลทราย แลวเรากจะอพยพไปทไหนไมได โครงการนคอสรางอางเกบนา 2 แหง แหงหนงคอแมนาปาสก อกแหงคอ แมนานครนายก สองแหงรวมกนจะเกบกกนาเหมาะสมพอเพยงสาหรบการบรโภค การใชในเขตกรงเทพฯ และเขตใกลเคยงทราบลมของประเทศไทยน สาหรบการใชนานนตองทราบวาแตละคนใชอยอยางสบายพอสมควร โดยเฉลยวนหนงใชคนละ 200 ลตร ถาคานวณดวาวนละ 200 ลตรน 5 คน กใช 1,000 ลตร คอหนงลกบาศกเมตรตอวน ถาปหนงคณ 365 กหมายความวา 5คนใชในหนงป 365 ลกบาศกเมตร ในกรงเทพฯ และในบรเวณใกลเคยงนเรานบเอาคราวๆ วาม 10 ลานคน 10 ลานคนกคณเขาไปกเปน 730 ลานลกบาศกเมตร ฉะนนเราเกบกก 730 ลานลกบาศกเมตรในเขอนเรากสามารถทจะบรการคนในละแวกน คนในภาคกลางใกลกรงเทพฯ นไดตลอดไป แลวกไมมความขาดแคลน เขอนปาสกทตอนแรกวางแผนใหจได 1,350 ลานลกบาศกเมตร แตแกไปแกมากเหลอ 750 ลานกวาๆ ตามตวเลขทใหไวนแมเขอนปาสกเขอนเดยวกพอสาหรบการบรโภคแนนอน ไมแหง ถาเตมอกโครงการทนครนายกจะไดอก 240 ลานลกบาศกเมตร กเกนพอ...” ดงนนเขอนปาสกชลสทธ และ เขอนขนดานปราการชล กเปรยบเสมอนแกมลงขนาดยกษใหญนนเอง (สานกงานสถตแหงชาต, 2558)

8.3.2 การบาบดนาเสยดวยผกตบชวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงสนพระราชหฤทยในการปรบปรง

คณภาพของแหลงนาทมอยแลว เชน บงและหนองตางๆ เพอทาเปนแหลงบาบดนาเสย โดยหนงในจานวนนนไดแก โครงการบงมกกะสนอนเนองมาจากพระราชดาร มหลกการบาบดนาเสยตามแนวทฤษฎการพฒนาโดยการกรองนาเสยดวยผกตบชวา บงมกกะสนเปนบงขนาดใหญทอยใจกลางกรงเทพมหานคร รวมพนทบงประมาณ 92 ไร เปนแหลงนาอยในเขตโรงงานรถไฟมกกะสนของการรถไฟแหงประเทศไทย ซงการรถไฟแหงประเทศไทยไดขดขน ในป พ.ศ. 2474 เพอใชเปนแหลงระบายนาและรองรบนาเสย รวมทงนามนเครองจากโรงงานรถไฟมกกะสน ทาใหบงมกกะสนตนเขน จากการตกตะกอนของสารแขวนลอย กอปรกบรอบบงมกกะสนมชมชนแออด 3 ชมชน รวม 729 ครวเรอน ซงสวนใหญตางกถายสงปฏกลและขยะมลฝอยลงสบงมกกะสน จนเกดปญหาภาวะสงแวดลอมเสอมโทรมและนาเนาเสยกลายเปนแหลงเพาะเชอโรค พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงภาวะมลพษน จงไดพระราชทานพระราชดาร เมอวนท 15


เมษายน และวนท 20 เมษายน พ.ศ. 2528 ใหหนวยงานตางๆ รวมกนปรบปรงบงมกกะสนเพอใชเปนสถานทกกเกบนา ชวยในการระบายนาในหนาฝนและบรรเทาสภาพนาเสยในคลองสามเสน โดยพระราชทานคาแนะนา ใหใชผกตบชวากรองนาเสย เพราะผกตบชวามคณสมบตทาหนาทเปนตวกรอง ซงเรยกวา เครองกรองนาธรรมชาต คอใชผกตบชวา ซงเปนวชพชทมอยมาก มาทาหนาทดดซบความโสโครก และสารพษจากแหลงนาเนาเสย และในเวลาเดยวกน กตองหมนนาผกตบชวาออกจากบงทกๆ 10 สปดาห เพอไมใหผกตบชวามการเจรญพนธจนบดบงแสงแดดทจะสองลงไปในบง แตหลงจากทการทางพเศษแหงประเทศไทย มการกอสรางทางดวนมหานครขน 2 ระยะท 1 โดยมแนวผานบ งมกกะสนและมตอมอ โครงสร างอย กลางบ ง ท า ใหน า ในบ ง ไมถ กแสงแดด พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงไดพระราชทานพระราชดารใหใช เครองพนอากาศเขาชวย เมอมลนธชยพฒนาและกรงเทพมหานครรบสนองพระราชดาร ทาใหบงมกกะสน สามารถฟอกนาในคลองสามเสนใหสะอาดขน วนละ 260,000 ลกบาศกเมตร ดวยการใชเครองเตมอากาศแบบทนลอยผสมกบการใชผกตบชวา สามารถบาบดนาเสยไดเพมจากเดม 10 เทา โดยมลนธชยพฒนาเปนผจดหา และตดตงเครองเตมอากาศ ขนาด 11KW จานวน 10 เครอง และกรงเทพมหานครเปนผดาเนนการขดลอกบง พรอมทงตดตงเครองสบนาและปลกผกตบชวา สาหรบนาทใสสะอาดขนนใหระบายออกสคลองธรรมชาตตามเดม แลวรบนาเสยจานวนใหมมาดาเนนการผานกรรมวธเปนวงจรเชนนตลอดไปในอนาคตเมอการกาจดนาเนาเสยดวยผกตบชวาในบงมกกะสนแหงนไดผลด กจะไดนาไปใชเปนแบบอยางในการแกไขปญหานาเนาเสยทแหลงนา หรอลาคลองอนตอไป ซงในขณะนกรงเทพมหานครและการรถไฟแหงประเทศไทย รวมเปนหนวยงานหลกในการใชประโยชน และดแลรกษาบงแหงนใหคงมสภาพทดสบไป พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปรยบเทยบวา บงมกกะสนเปนเสมอนดง “ไตธรรมชาต” ของกรงเทพมหานคร ทเปนแหลงเกบกกและระบายนาในฤดฝน สาหรบผกตบชวาและพชนาอนๆ กจะกลายเปนผลพลอยไดทนามาทาเปนปย เชอเพลง และสงของเครองใชทสานจากผกตบชวา อกทงยงมพชนาบางชนดทนามาเปนอาหารได เชน ผกบง รวมถงสามารถเลยงปลาในบงเพอใหเปนอาหารของประชาชนทพกอาศยอยโดยรอบไดอกทางหนงดวย ผกตบชวาสามารถชวยในการบาบดนาเสย โดยการทาหนาทกรองนาทไหลผานกอผกตบชวาอยางชาๆ ทาใหของแขงแขวนลอยตางๆ ทปนอยในนาถกสกดกนกรองออก นอกจากนน ระบบรากทมจานวนมากจะชวยกรองสารอนทรยทละเอยด และจลนทรยทอาศยเกาะอยทราก จะชวยดดสารอนทรยไวดวยอกทางหนง รากผกตบชวาจะดดสารอาหารทอยในนา ทาใหไนโตรเจนและฟอสฟอรสในนาเสยจงถกกาจดไป อยางไรกตามไนโตรเจนในนาเสยนน สวนมากจะอยในรปสารประกอบทางเคม เชน สารอนทรยไนโตรเจน แอมโมเนย


ไนโตรเจน และไนเตรทไนโตรเจน พบวา ผกตบชวาสามารถดดไนโตรเจนไดทง 3 ชนด แตในปรมาณทแตกตางกนคอ ผกตบชวาสามารถดดอนทรยไนโตรเจนไดสงกวาไนโตรเจนในรปอนๆ คอ ประมาณ 95% ขณะทไนเตรทไนโตรเจน และแอมโมเนยไนโตรเจน จะเปนประมาณ 80% และ 77% ตามลาดบสถานทแรกในประเทศไทยทใชการบาบดดวยวธนคอบงมกกะสนซงเปนโครงการบงมกกะสนอนเนองมาจากพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โดยใชหลกการบาบดนาเสยตามแนวทฤษฎการพฒนาโดยการกรองนาเสยดวยผกตบชวา

8.3.3 โครงการฝนหลวง โครงการฝนหลวง เกดขนจากพระราชดารสวนพระองค ในพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว ในป พ.ศ. ๒๔๙๕ เมอคราวเสดจพระราชดาเนนเยยมพสกนกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดทรงรบทราบถงความเดอดรอน ทกขยากของราษฎร และเกษตรกรทขาด แคลนนา อปโภค บรโภค และการเกษตร จงไดมพระมหากรณาธคณ พระราชทาน โครงการพระราชดาร "ฝนหลวง" ใหกบ ม.ร.ว.เทพฤทธ เทวกล ไปดาเนนการ ซงตอมา ไดเกดเปนโครงการคนควาทดลอง ปฏบตการฝนเทยมหรอฝนหลวงขน ในสงกด สานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เมอป 2512 ดวยความสาเรจของ โครงการ จงไดตราพระราชกฤษฎกา กอตงสานกงานปฏบตการฝนหลวง ขนในป พ.ศ.2518 ในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอเปนหนวยงานรองรบโครงการ พระราชดาร “ฝนหลวง” ตอไปนบวาโครงการพระราชดารฝนหลวง เปนโครงการทกอกาเนดจากพระมหากรณาธคณ ททรงหวงใยในความทกขยากของพสกนกรในทองถนทรกนดาร ทตองประสบปญหาขาดแคลนนา เพออปโภคบรโภค และเกษตรกรรม อนเนองมาจากภาวะแหงแลงซงมสาเหตมาจาก ความผนแปร และคลาดเคลอนของฤดกาลตามธรรมชาต กลาวคอ ฤดฝนเรมตนลาเกนไป หรอหมดเรวกวาปกตหรอฝนทงชวงยาวใ น ช ว ง ฤ ด ฝ น จ า ก พ ร ะ ร า ช ก ร ณ ย ก จ ใ น ก า ร เ ส ด จ พ ร ะ ร า ช ด า เ น น เ ย ย ม พสกนกร ในทกภมภาคอยางตอเนอง สมาเสมอนบแตเสดจขนเถลงถวลยราชสมบต จนตราบเทาทกวนน ทรงพบเหนวาภาวะแหงแลง ไดทวความถ และมแนวโนมวาจะรนแรงยงขนตามลาดบ เพราะนอกจากความผนแปร และคลาดเคลอนของฤดกาลตามธรรมชาตแลว การตดไมทาลายปา ยงเปนสาเหตใหสภาพแวดลอมทางธรรมชาตเปลยนแปลงอยางรวดเรว ซงสรางความเดอดรอนใหแกราษฎร ในทกภาคของประเทศ ทาความเสยหายแกเศรษฐกจโดยรวมของชาตเปนมลคามหาศาลในแตละป ตามเสนทางทเคยเสดจพระราชดาเนน ทงภาคพนดน ทางอากาศยานดงกลาว ทรงสงเกตเหนวามเมฆปรมาณมากปกคลมทองฟา แตไมสามารถกอรวมตวกน จนเกดเปนฝนได เปนเหตใหเกดภาวะฝนทงชวงระยะยาวทงๆ ทเปนชวงฤดฝน ทรงคดคานงวา นาจะมมาตรการทางวทยาศาสตร ทจะชวยให


เมฆเหลานนกอรวมตวกนจนเกดเปนฝนได (สชรา, 2550) ทรงเชอมนวา ดวยลกษณะของกาลอากาศ ภมอากาศ และภมประเทศของประเทศไทยซงตงอยในภมภาคเขตรอน และอยในอทธพลของฤดมรสมของทวปเอเชย โดยเฉพาะฤดมรสมตะวนตกเฉยงใตซงเปนฤดฝน และเปนฤดเพาะปลกประจาปของประเทศไทย จะสามารถดดแปรสภาพอากาศ ใหเกดเปนฝนตกได อยางแนนอน ตามททรงเลาไวใน RAINMAKING STORY จาก พ.ศ. 2498 เปนตนมา ทรงศกษาคนควา และวจยทางเอกสาร ทงดานวชาการอตนยมวทยา และการดดแปรสภาพอากาศ ซงทรงรอบร และเชยวชาญ เปนทยอมรบทงใน และตางประเทศ จนทรงมนพระทย จงพระราชทานแนวคดนแก ม.ร.ว.เทพฤทธ เทวกล ผเชยวชาญในการวจยประดษฐทางดานเกษตรวศวกรรม ของกระทรวงเกษตรและสหกรณขณะนน (สชรา, 2550) ในปถดมา และทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม ใหหาลทางทจะทาใหเกดการทดลองปฏบตการในทองฟาใหเปนไปไดการทดลองในทองฟาเปนครงแรก จนถงป พ.ศ. 2512 กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดจดตงหนวยบนปราบศตรพชกรมการขาว และพรอมทจะใหการสนบสนน ในการสนองพระราชประสงค ม.ร.ว.เทพฤทธ เทวกล จงไดนาความขนกราบบงคมทลพระกรณาทรงทราบวา พรอมทจะดาเนนการ ตามพระราชประสงคแลว ดงนนในปเดยวกนนนเอง ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหทาการทดลองปฏบตการจรงในทองฟาเปนครงแรก เมอวนท 1-2 กรกฎาคม 2512 โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณแตงตงให ม.ร.ว.เทพฤทธ เทวกล เปนผอานวยการโครงการ และหวหนาคณะปฏบตการทดลอง เปนคนแรก และเลอกพนทวนอทยานเขาใหญเปนพนททดลองเปนแหงแรก โดยทดลองหยอดกอนนาแขงแหง (dry ice หรอ solid carbon dioxide) ขนาดไมเกน 1 ลกบาศกนว เขาไปในยอดเมฆสงไมเกน 10,000 ฟต ทลอยกระจดกระจายอยเหนอพนททดลองในขณะนน ทาใหกลมเมฆ ทดลองเหลานน มการเปลยนแปลงทางฟสกสของเมฆอยางเหนไดชดเจน เกดการกลนรวมตวกนหนาแนน และกอยอดสงขนเปนเมฆฝนขนาดใหญ ในเวลาอนรวดเรวแลวเคลอนตวตามทศทางลม พนไปจากสายตา ไมสามารถสงเกตได เนองจากยอดเขาบง แตจากการตดตามผลโดยการสารวจทางภาคพนดน และไดรบรายงานยนยนดวยวาจาจากราษฎรวาเกดฝนตกลงสพนททดลองวนอทยานเขาใหญในทสด นบเปนนมตหมายบงชใหเหนวา การบงคบเมฆใหเกดฝนเปนสงทเปนไปไดอยางไรกตามสานกงานปฏบตการฝนหลวง ไมสามารถขยายขอบเขตการใหบรการฝนหลวง แกประชาชนและเกษตรกรไดอยางทวถง และเพยงพอกบความตองการใชประโยชนได เชน ในฤดแลงป พ.ศ. 2530 ไดเกดภาวะขาดแคลนนาอปโภค บรโภคใน 8 จงหวด ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คอ จ.นครราชสมา บรรมย สรนทร รอยเอด กาฬสนธ ขอนแกน มหาสารคาม และชยภม อยางรนแรง ไดทราบถงพระเนตร พระกรรณ ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในวนท 25 มนาคม 2530 จงไดมกระแสพระ


ราชดารสกบผบญชาการทหารบก ใหหาลทางแกไขปญหาดงกลาวโดยเรว ดวยเหตนจงไดเกดโครงการนาพระราชหฤทยจากในหลวง หรอโครงการอสานเขยวขนจากการทการทาฝนหลวงเปนกรรมวธการเหนยวนานาจากฟา จงจะตองใหเครองบน ทมอตราการ บรรทกมากๆ บรรจสารเคมขนไปโปรยในทองฟา โดยดจากความชนของจานวนเมฆ และสภาพของทศทางลมประกอบกน ปจจยสาคญททาใหเกดฝนคอ ความรอนชน ปะทะความเยน และมแกนกลนตวทมประสทธภาพ ในปรมาณทเหมาะสมกลาวคอ เมอมวลอากาศรอนชน ทระดบผวพนขนสอากาศเบองบน อณหภมของมวลอากาศ จะลดตาลงจนถงความสงทระดบหนง อณหภมทลดตาลงนนมากพอ กจะทาใหไอนาในมวลอากาศอมตว จะเกดขบวนการกลนตวเองของไอนาในมวลอากาศขนบนแกนกลนตว เกดเปนฝนตกลงมา ฉะนนสารเคมทใชจงประกอบดวยสตรรอน เพอใชกระตนเรงเรากลไกการหมนเวยนของบรรยากาศสตรเยน ใชเพอกระตนกลไกการรวมตวของละอองเมฆ ใหโตขนเปนเมดฝน และสตรทใชเปนแกนดดซบความชน เพอใชกระตนกลไก ระบบการกลนตวใหมประสทธภาพสงขนการทาฝนหลวงนมขนตอน ยงยากหลายประการ จงตองใชบคลากรหลายฝายรวมมอกน จงจะประสบความสาเรจ ซงเปนเหตผลหนง ทตองมหลายหนวยงานเขารวมกน สรางสรรคโครงการน ใหเปนฝนทเปนจรงของพนองชาวอสานในสวนของฝนหลวงพเศษโครงการฝนหลวงพเศษ หากสามารถชวยเหลอพนองชาวอสานจากภาวะแหงแลง ถงแมจะมการสรางเขอนหรอ อางเกบนาขนาดเลกในบางสวนของภมภาค แตกยงไม เพยงพอทจะเกบกกนาสารบอปโภค บรโภคและใชในการเกษตร โครงการนจงสามารถ บรรเทาความเดอดรอนได เพราะสามารถทจะเขาไปปฏบต ภารกจในจดตางๆ ซงเกด ภาวะแหงแลงได แมฝนทตกในบางครง อาจจะผดเปาหมายไปบาง เนองจาก ขอผดพลาดของสภาพลมฟาอากาศ หรอจากการคานวณ แตกเปน เพยงสวนนอย เมอเทยบกบผลสาเรจซงนบไดวาอยในระดบทนาพงพอใจนอกจากนแลวดานอนรกษทรพยากรแหลงนา.โปรดเกลาฯ ใหตงศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชดาร เพอศกษาคนควารปแบบทเหมาะสมสาหรบการพฒนาพนทตนนาลาธาร โครงการอนรกษแหลงน า ตนนาลาธารมอยทวประเทศ ดงกลาวแลวในเรองการพฒนาแหลงน า (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2558ข)

8.4 โครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

กบการจดการและการอนรกษดน

ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ประชาชนสวนใหญเลยงชพโดยอาศยความอดมสมบรณของดนมาชานาน แผนดนจงเปนรากฐานของการพฒนาประเทศอยางแทจรง


ดวยพระปรชาญาณอนยงใหญ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงความเสอมโทรมของดน อนเกดจากสาเหตทางธรรมชาต เชน บางแหงเปนดนเปรยว ดนดาง ดนเคม และบางแหงกไมมดนเลย ซงทรงเรยกดนเหลานวา "ดนแรนแคน" นอกจากน ความเสอมโทรมของดนยงเกดจากการกระทาอนรเทาไมถงการณของประชาชน เชน การตดไมทาลายปา และการใชพนทโดยขาดการอนรกษ จงพระราชทานแนวพระราชดารในการปองกน แกไข และพฒนาทรพยากรดนเปนอเนกประการ ซงลวนแตนาประโยชนสขมาสเกษตรกรทวประเทศตวอยางโครงการไดแก 1). โครงการศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอน จงหวดฉะเชงเทรา 2). โครงการศนยศกษาการพฒนาหวยทราย จงหวดเพชรบร3). โครงการศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร จงหวดเชยงใหม 4). โครงการพฒนาพนทลมนาแมอาว จงหวดลาพน 5. โครงการศกษาฟนฟทดนเสอมโทรมเขาชะงม จงหวดราชบร6). โครงการทดลองแกปญหาดนเปรยว จงหวดนครนายก 7). โครงการหญาแฝก 8). โครงการแกลงดนเปนตน การอนรกษและพฒนาทรพยากรดน สนบสนนใหเกษตรกรเรยนรและเขาใจวธการอนรกษและบารงดนใหสมบรณอยเสมอ มพระราชดารวา “การปรบปรงทดนนนตองอนรกษผวดน ซงมความสมบรณไว ไมใหไถหรอลอกหนาดนทงไป สงวนไมยนตนทยงเหลออยเพอทจะรกษาความชมชนของผนดน

“ดน” เปนปจจยการผลตทสาคญอยางหนงเคยงคกบ “นา” ในการทาเกษตร ตอใหมทรพยากรนาอดมสมบรณ แตมดนทเลว กลาวคอ โครงสรางแนน อดตวเปนกอน ปราศจากซงธาตอาหารทจาเปนตอการเตบโตของพช กเปนการยากตอการปลกพชไมวาพชชนดใดๆ ดวยเหตนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ จงเลงเหนความสาคญของดน โดยเฉพาะการปรบปรงบารงดนและการจดสรรทดน ซงเปนหวใจสาคญของประเทศททาการเกษตรกรรมเปนเปนหลก จงนามาซงแนวพระราชดารในการแกไขปญหาดนทสาคญดงน

8.4.1 การแกปญหาขาดแคลนทดนทากนของเกษตรกร ปญหาการขาดแคลนทดนทากนของเกษตรกร เปนปญหาสาคญยงในชวง

กวา5ทศวรรษทผานมา งานจดและพฒนาทดนเปนงานแรกๆ ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสาคญ ทรงเรมโครงการพฒนาทดนหบกะพง ตามพระราชประสงค เมอป พ.ศ. 2511 โดยมงแกไขปญหาการไมมทดนทากนของเกษตรกรเปนสาคญ ดงพระราชดารสไว ณ สานกงาน กปร. ในป พ.ศ. 2531 วา“มความเดอดรอนอยางยงวาประชาชนในเมองไทยจะไรทดน และถาไรทดนแลวกจะทางานเปนทาสเขา ซงเราไมปรารถนาทจะใหประชาชนเปนทาสคนอน แตถาเราสามารถทจะขจดปญหาน โดยเอาทดนจาแนกจดสรรอยางยตธรรม อยางมการจดตงจะเรยกวานคม หรอจะเรยกวาหมหรอกลม หรอสหกรณกตาม กจะทาใหคนทมชวตแรนแคนสามารถทจะพฒนาตวเองขนมาได”


พระราชดารแนวทางหนงในการแกไขปญหาเรองดน คอ ทรงนาเอาวธการปฏรปทดนมาใชในการจดและพฒนาทดนทเปนปาเสอมโทรม รกราง วางเปลา นามาจดสรรใหเกษตรกรทไรททากนไดประกอบอาชพในรปของหมบานสหกรณ และโครงการจดและพฒนาทดนในรปแบบอนๆ ทงนโดยใหสทธทากนชวลกชวหลาน (วารณ, 2554) แตไมใหกรรมสทธในการถอครอง พรอมกบจดบรการพนฐานใหตามความเหมาะสม นอกจากนยงมการจดพนททากนใหราษฎรชาวไทยภเขา สามารถดารงชพอยไดเปนหลกแหลง โดยไมตองทาลายปาอกตอไปในการจดพนทตางๆ ดงทกลาวมาน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมหลกการวาตองมการวางแผนการจดการใหดเสยตงแตตน โดยใชแผนทและภาพถายทางอากาศชวย ไมควรทาแผนผงททากนเปนลกษณะตารางสเหลยมโดยไมคานงถงสภาพภมประเทศ แตควรจดสรรพนททากนแนวพนทรบนาจากโครงการชลประทาน นนคอ จะตองดาเนนโครงการเกยวกบการพฒนาทดนเพอการเกษตรควบคไปกบการพฒนาแหลงนา เชน โครงการนคมสหกรณหบกะพงในพระบรมราชปถมภ อ.ชะอา จ. เพชรบร โครงการจดพฒนาทดนทงลยลาย อนเนองมาจากพระราชดาร อ.คอนสาร จ.ชยภม และโครงการจดพฒนาทดนตามพระราชประสงคหนองพลบ อ.หวหน จ.ประจวบครขนธโครงการอนเนองมาจากพระราชดารเหลาน มวตถประสงคทสาคญ คอ 1).เพอนาทรพยากรธรรมชาตออกมาใชในดานการผลตใหเกดประสทธภาพสงสด 2).เพอสงเสรมใหราษฎรมทดนสาหรบประกอบอาชพและอยอาศยและ 3).เพอสงเสรมใหราษฎรรจกพงตนเอง และชวยเหลอสวนรวม ทงทางเศรษฐกจและสงคม บางโครงการมวตถประสงคเฉพาะกจในการบรรเทาความเดอดรอนในเรองททากนของราษฎรทถกอพยพออกจากพนท (เรารกพระเจาอยหว, 2558)

8.4.2. การอนรกษและฟนฟดน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนพระทยและใหความสาคญมากขนใน

งานอนรกษและฟนฟดน ทมสภาพธรรมชาตและปญหาทแตกตางกนไปในแตละภมภาค โดยไดทรงเขยนไวในเอกสารพระราชทานวา “ดนทเหมาะสมสาหรบการเกษตรกรรม ตองมคณสมบตตางๆ ดงน มแรธาตทเรยกวา ปย สวนประกอบสาคญคอ 1). N (nitrogen) ในรป nitrate 2).P (phosphorus) ในรป phosphate 3). K (potassium) และแรธาต อนๆ O H Mg Fe มระดบ เปรยว ดาง ใกลเปนกลาง (pH 7) มความเคมตา มจลนทรย มความชนพอเหมาะ (ไมแหง ไมแฉะ) มความโปรงพอเหมาะ (ไมแขง)” จงมพระราชดารในการแกไขปญหาทดนทเนนเฉพาะเรองมากขน เชน การศกษาวจยเพอแกไขปญหา ดนเปรยว ดนเคม ดนทราย ในภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปญหาดนพรในภาคใต และทดนชายฝงทะเล รวมถงการแกไขปรบปรงและฟนฟดนทเสอมโทรมพงทลายจากการชะลางหนาดน ตลอดจนการทาแปลงสาธตการพฒนาทดนเพอการเกษตรกรรมในพนททม


ปญหาดนเสอมโทรม เพอใหพนททมปญหาเรองดนจากหลายๆ สาเหต กลบมาใชประโยชนทางการเกษตรไดอกดงนน โครงการตางๆ ในระยะหลงๆ จงเปนการรวบรวมความรทงทางทฤษฎและปฏบตจากหลากหลายสาขามาใชรวมกนในการจดการทรพยากรธรรมชาต และทปรากฏใหเหนไดอยางชดเจนกคอ แนวคดและตวอยางการจดการทรพยากรดนในศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร 6 แหง ททรงมพระราชดารใหจดตงขนเพอทาการศกษาคนควาเกยวกบการอนรกษดนและนา เปนตวอยางในการปองกนการชะลางพงทลายของดน การขยายพนธพชเพออนรกษดน และบารงดน และ สนบสนนใหเกษตรกรเรยนรเขาใจวธการอนรกษดนและนา การปรบปรงบารงดน สามารถนาไปปฏบตไดเอง ทรงมพระราชดารวา “การปรบปรงทดนนนตองอนรกษผวดน ซงมความสมบรณไวไมใหไถหรอลอกหนาดนทงไป สงวนไมยนตน ทยงเหลออย เพอทจะรกษาความชมชนของผนดน” แนวพระราชดารในดานการอนรกษและฟนฟดน ทสาคญแบงเปน 4 สวน คอ 1).แบบจาลองการพฒนาพนททมสภาพขาดความสมบรณ ดนปนทรายและปญหาการชะลางพงทลาย 2).การแกปญหาดนเปรยวโดยทฤษฎแกลงดน 3).การอนรกษดนโดยหญาแฝก และ 4).การหมดน (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2558 ก)

แบบจาลองการฟนฟบารงดนทมสภาพขาดความสมบรณ ดนปนทราย และปญหาการชะลางพงทลาย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหจดตง ศนยศกษา

การพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร 6 แหงทวประเทศ รวมทงพระราชทานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร เพอเปนแหลงศกษาวจยการแกไขปญหาและพฒนาพนท ทมสภาพปญหาตางกนตามภมสงคม ตลอดจนเปนแหลงศกษาดงานและนาความรไปปรบใชตามสภาพปญหาพนท โดยทรงเขยนไวในเอกสารพระราชทาน ดงน 1. ศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร เขาหนซอน: ดนทราย มแรธาตนอย 2. ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชดาร: หน กรวด แหงแลง 3. ศนยศกษาการพฒนาพกลทองอนเนองมาจากพระราชดาร: ดนเปรยวจด 4. ศนยศกษาการพฒนาหวยทราย อนเนองมาจากพระราชดาร: ดนทรายมแรธาตนอย ดนดาน 5. ศนยศกษาการพฒนาภพาน อนเนองมาจากพระราชดาร: ดนทราย ดนเคม ขาดนา 6. ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชดาร: ดนเคม 7. โครงการเขาชะงม: ดนแขง ดน-หนลกรง 8. โครงการวดมงคลชยพฒนา: ขาดนา 9. โครงการปากพนง: นาเคม ดนเคม ดนเปรยวจด


10. ทดน ต.บานพรก อ.บานนา: ดนเปรยว นาทวม นาแลง 11. โครงการ หนองพลบ-กลดหลวง: ดนลกรง ดนดาน 12. โครงการหบกระพง-ดอนหวยขน: ดนทราย มแรธาตนอย ดนดาน ขาดนา 13. โครงการ สหกรณสนกาแพง: ดนลกรง ขาดนา

8.4.3 การแกปญหาดนเปรยวดวย "ทฤษฎแกลงดน”

ดนเปรยวหรอดนพรเปนสภาพธรรมชาตของดนทเกดจากอนทรยวตถสะสมจานวนมาก เปนเวลานานจนแปรสภาพเปนดนอนทรยทมความเปนกรดกามะถนสง เมอดนแหงกรดกามะถนจะทาปฏกรยากบอากาศ ทาใหแปรสภาพเปนดนเปรยวจด ทาการเกษตรไดผลนอยไมคมทน พบมากในภาคตะวนออกและภาคใต และบรเวณทราบลมชายฝงทะเล ในการแกปญหาดนเปรยว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชทานแนวพระราชดาร "แกลงดน” โดยศนยศกษาการพฒนาพกลทองฯ ดาเนนการสนองพระราชดารโครงการแกลงดน เพอศกษาการเปลยนแปลงความเปนกรดของดนเรมจากวธการแกลงดนใหเปรยว ดวยการทาใหดนแหงและเปยกสลบกนไปเพอเรงปฏกรยาทางเคมของดน ซงจะไปกระตนใหสารไพไรต (pyrite หรอ FeS2) ทาปฏกรยากบออกซเจน (O2) ในอากาศ ปลดปลอยกรดกามะถน (sulphuric acid) ออกมา ทาใหดนเปนกรดจดโดยธรรมชาต พระองคไดทรงพระราชทานแนวคดในการ “แกลงดนใหเปรยวสดขด” จนกระทงถงจดทพชไมสามารถเจรญงอกงามได จากนนจงหาวธการทาลายความเปรยวของดนออกไปเสย และปรบปรงดนดงกลาวใหสามารถปลกพชไดวธการแกไขปญหาดนเปรยวจดตามแนวพระราชดารนน โดยการควบคมระดบนาใตดน เพอปองกนการเกดกรดกามะถน จงตองควบคมนาใตดนใหอยเหนอชนดนเลนทมสารไพไรตอย เพอไมใหสารไพไรตทาปฏกรยากบออกซเจนหรอถกออกซไดซ (oxidization) จากนนทาการปรบปรงดนตามสภาพของดนและความเหมาะสม ไดแก ใชปนผสมคลกเคลากบหนาดน ปนทหาไดงายในทองท เชน ใชปนมารล (marl) สาหรบภาคกลาง หรอปนฝน ( lime dust ) สาหรบภาคใต หวานใหทว 1-4 ตนตอไรแลวไถแปรหรอพลกกลบคน ขอควรจาคอ ไมมสตรตายตว โดยปรมาณของปนทใชขนอยกบความรนแรงในความเปนกรดของดนการใชปนควบคไปกบการใชนาชะลางและควบคมระดบนาใตดน เปนวธการทสมบรณทสดและใชไดผลมา ในพนทซงดนเปนกรดจดรนแรงและถกปลอยทงเปนเวลานาน โดยเรมจากหวานปนใหทวพนท ใชปน 1-2 ตนตอไร แลวไถกลบ จากนนใชนาชะลางความเปนกรดออกจากหนาดน และควบคมนาใตดนใหอยเหนอชนดนเลนทมสารประกอบไพไรตมากเพอปองกนไมใหทาปฏกรยากบออกซเจน เพราะจะทาดนกลายเปนกรดใชนาชะลางความเปนกรด ดนจะเปรยวจดในชวงดนแหงหรอในฤดแหง การชะลางควรเรมในฤดฝนเพอลดปรมาณ


การใชนาชลประทาน การใชนาชะลางความเปนกรดตองกระทาตอเนองและตองหวงผลในระยะยาว มใชกระทาเพยง 1 หรอ 2 ครงเทานน วธนเปนวธทงายทสด แตจาเปนตองมนามากพอทจะใชชะลางดนควบคไปกบการควบคมระดบนาใตดน ใหอยเหนอชนดนเลนทมสารประกอบไพไรตมาก เมอดนคลายความเปรยวลงแลวจะมคา pH เพมขน อกทงสารละลายเหลกและอลมนมทเปนพษในดนกเจอจางลงจนทาใหดนสามารถใชทาการเกษตรได ถาหากใชปยไนโตรเจนและฟอสเฟตชวย พชกจะสามารถเจรญเตบโตไดด ประกอบกบการปรบสภาพพนทเชน การปรบผวหนาดน โดยการทาใหผวหนาดนลาดเอยงเพอใหนาไหลออกไปสคลองระบายนาไดหรอ ถาเปนการทานากจดตกแตงแปลงนาและคนนา ใหสามารถเกบกกนาและสามารถระบายนาออกไดถาตองการ และการยกรองปลกพชซงวธนใชสาหรบพนททจะทาการปลกพชไร พชผก ไมผลหรอไมยนตน แตวธนจาเปนจะตองมแหลงนาชลประทาน เพราะจะตองขงนาไวในรองเพอใชถายเทเปลยนออกไปเมอนาในรองเปนกรดจดในการขดรองนเกษตรกรจะตองทราบวาในพนทนนมดนชนเลนซงเปนดนทมสารประกอบไพไรตมากอยลกในระดบใด เพราะเมอขดรองจะใหลกเพยงระดบดนเลนนน โดยทวไปจะลกไมเกน 100 เซนตเมตร (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2558 ก)

8.4.4 การอนรกษดนดวยหญาแฝก พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานพระราชดารเกยวกบการ

พฒนาและรณรงคการใชหญาแฝกครงแรกเมอวนท 22 มถนายน 2534 ทรงตรสวา“หญาแฝกเปนหญาของไทยสามารถใชอนรกษดนและนาไดด ปองกนการชะลางพงทลายของดน ในขณะนนยงไมมใครรจกหญาแฝก สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เปนพระองคแรกททาการทดลองเลยงและปลกหญาแฝกเปนจานวน 1 ลานถงแรกทดอยตง หลายหนวยงานพยายามคนหาหญาแฝกตามสถานทตางๆ แตกลมเหลว จนตองเชญ ดร.เตม สมตนนท ปรมาจารยทางดานพฤกษศาสตร ทานกไปชวยหาหญาแฝกทวประเทศ ในทสดกเจอหญาแฝกทเพชรบร เปนหญาแฝกทมกอใหญมาก จากนนกเรมรวบรวมหญาแฝก กรมพฒนาทดนเปนหนวยงานแรกททาการรวบรวมหญาแฝก โดยรวบรวมมาจากหลายจงหวด ขณะนสามารถรวบรวมสายพนธของหญาแฝกไดกวา 100 สายพนธ ถาพบทสงขลาเรยกวาสายพนธสงขลา พบทกาแพงเพชรเรยกวาสายพนธกาแพงเพชร พบทอดรกเรยกวาสายพนธอดร” จากการสารวจพบวามกระจายอยทวประเทศ กรมพฒนาทดนไดนาเอาหญาแฝกมาปองกนการชะลางพงทลายหนาดนตามลาคลอง อางเกบนา หญาแฝกชวยกรองทาใหนาใสทมา :จากการบรรยาย ดร.วระชย ณ นคร 27 สงหาคม 2553 ในการเสวนา "เกษตรยงยน ฟนฟภมปญญา พฒนาสสากล” ในงาน ทกษณวชาการ-เกษตรแฟร ครงท 6 และงานนทรรศการปดทองหลงพระฯ) (สานกวจยและพฒนาการจดการทดน,. 2558)


พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงศกษาศกยภาพของหญาแฝกซงเปนวชพชทมคณสมบตพเศษในการชวยปองกนการชะลางพงทลายของหนาดน และอนรกษความชมชนใตดนไว เปนพชพนบานทคนไทยรจกใชประโยชนในการมงหลงคามาแตโบราณ แตไมมการใชประโยชนในดานอนอกดงไดกลาวแลววา พระองคทรงมพระราชดารถงหญาแฝกเปนครงแรกเมอวนท 22 มถนายน พทธศกราช 2534 โดยใหหนวยงานตางๆทาการศกษา ทดลอง และดาเนนการปลกหญาแฝกเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร เพอปองกนปญหาการชะลางพงทลายของดน และเพอประโยชนอนๆโดยทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหศกษาคนควาทดลองทศนยศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจากพระราชดาร จงหวดเพชรบร เปนแหงแรกผลการศกษาคนควาพบวารากของหญาแฝกสามารถหยงรากไดลกถง 1 เมตรในระยะเวลา 1 เดอน และลกถง 3 เมตรในเวลา 8 เดอน แนวหญาแฝกชวยลดการสญเสยนาได 25-70 เปอรเซนต การใชใบหญาแฝกมาใชคลมดน ชวยใหเกดความสมดลทางธรรมชาต ไดแกการเพมอนทรยวตถ และธาตอาหารแกดน เพมปรมาณจลนทรยและสตวในดน ทาใหดนมชวต เกดความอดมสมบรณ เมอตดใบหญาแฝกอาย 4 เดอนมาใชคลมดนจะสลายตวใหธาตอาหารแกดนเฉลยไนโตรเจน 1.29 เปอรเซนต ฟอสฟอรส 0.20 เปอรเซนต และโพแทสเซยม 1.3 เปอรเซนต (โดยนาหนกหญาแหง) หญาแฝกมระบบรากทแผกระจายดงกาแพงทาใหแถวหญาแฝกตองการพนทเพอการเจรญเตบโตไมกวางนกชวยชะลอความเรวของนาทไหลผานหนาดน ชวยเกบความชมชนของดนไว ชวยปองกนการถกกดเซาะพงทลายของหนาดน ดดซบโลหะหนกในดนและสารเคมทเปนพษปองกนไนเตรตไมใหปนเปอนลงสแหลงนา ใชเปนกาแพงสเขยวกนไฟปาลกลาม เพราะแมในฤดแลงหญาแฝกกยงเขยวชอม นอกจากน ยงสามารถปลกพชเศรษฐกจอนไดใกลชด โดยทไมมการแขงขนหรอรบกวนจากหญาแฝก

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนบสนนใหปลกหญาแฝก ดงพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ อาคารจกรพนธเพญศร วนท 24 กรกฎาคม พทธศกราช 2540 ความตอนหนงวา“...และหญาทมคณอยางหญาแฝก ซงเปนประโยชนอยางยงแกการอนรกษดนและนา เพราะมรากทหยงลกแผกระจายลงไปตรงๆ ทาใหอมนาและยดเหนยวดนไดมนคงรกษาหนาดนไดด...”

ประโยชนของหญาแฝก หญาแฝกมรากยาวทสดในบรรดาพชตระกลหญาทงหมด ดนทแขงมากกทาให

รวนซยดวยหญาแฝก ภายใน 6-8 เดอน หญาแฝกจะหยงรากลกชอนไชใหดนเกดรพรนทาใหดนใชประโยชนได และสามารถฟนฟดนทเสอมสภาพใหใชประโยชนไดภายใน 1-2 ปประโยชนของหญาแฝกมดงน


1) ปรบปรงฟนฟความสมบรณของดน 2) ปองกนการชะลางพงทลายของดนในพนทเปดใหมลาดชนหรอในพนททม

ความลาดชนมาก 3) ชวยปองกนการสญเสยหนาดนไดอยางมประสทธภาพ ตะกอนดนทถกนา

กดเซาะและพดพามา โดย จะถกกอหญาแฝกดกไวเมอเวลาผานไปหลายๆ ปจะกลายเปนขนบนไดดนตามธรรมชาต 4) ชวยลดความรนแรงและความเรวของนาไหลบาเมอนาไหลมาปะทะแนวกอแฝกแลวนาจะซมลงสดน นาบางสวนจะไหลผานแนวกอแฝกอยางชาๆ

5) ชวยเสรมความมนคงแขงแรงตามแนวตลง ฝายกนนา ทางระบายนา คลองสงนารมถนนสง

6) ใชเปนวสดคลมดนรกษาความชมชนและควบคมวชพช 7) สามารถนาไปทาเปนอาหารสตวและปยหมกไดเปนอยางด 8) สามารถนารากหญาแฝกหอมมาสกดเพอทานาหอม และเครองหอม ไดแก

ใชอบเสอผา ทาสบผสมกบสผง และดนสอพอง 9) สามารถนาไปทาเปนสนคา ประเภทผลตภณฑหตถกรรม และ

เครองปนดนเผา 10) นาใบใชทาตบหญามงหลงคา ใชทาเครองประดบ เครองใช เชน กระเปา

พดไมแขวนเสอ สวนรากใชทานามนหอม สบ ยาสมนไพรรกษาโรคบางชนดเชน รากบดละเอยดผสมนาแกไข แกโรคเกยวกบนาด รากตมดมชวยละลายนวในกระเพาะปสสาวะ เปนตน

11) เพอการฟนฟสภาพดนในพนททเปนดนเกลอ มการทดลองปลกหญาแฝกบนพนทดนเคมเพอดดเกลอ และปลกดานขางของลาคลองทเปนดนเกลอ พบวาหญาแฝกสามารถเตบโตได

"หญาแฝกเปนพชทระบบรากลก แผกระจายลงไปในดนตรง ๆ เปนแผงเหมอนกาแพงชวยกรองตะกอนดนและรกษาหนาดนไดด จงควรนามาศกษาและทดลองปลกในพนทของศนยศกษาการพฒนา อนเนองมาจากพระราชดาร และพนทอน ๆ ทเหมาะสมอยางกวางขวางโดยพจารณาจากลกษณะของภมประเทศ คอ บนพนทภเขา ใหปลกหญาแฝกตามแนวขวางความลาดชนและในรองนาของภเขา เพอปองกนการพงทลายของหนาดนและชวยเกบความชนของดนไวดวย บนพนทราบใหปลกหญาแฝกรอบแปลงพชไรใหปลกตามรองสลบกบพชไรเพอทรากของหญาแฝกจะอมนาไว ซงจะชวยใหเกดความชมชนในดน" พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว


จากพระราชดารเรองหญาแฝกนาไปสการประสานแรงใจ แรงกาย ทงหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ในการรณรงคปลกหญาแฝก ตวอยางเชนโครงการปลกหญาแฝกปลกแผนดน ของกรมทางหลวงโดยมเปาหมายคอบรเวณเชงลาดดนตดเหนอคนทางเชงลาดดนถมคนทางทสงและพนททมแนวโนมทจะเกดการชะลางพงทลายของดน เพอปองกนการชะลางพงทลายของดนและการอนรกษดน จากพทธศกราช 2536เปนตนมา สามารถดาเนนการปลกหญาแฝกไดมากกวา 150 เสนทาง จานวนกลาทปลกมากกวา 10,000,000 ตน ชวยประหยดงบประมาณดานการบารงรกษาไหลทางทเคยใชปละนบ 100 ลานบาทนอกจากน เกษตรกรยงสามารถดาเนนการปลกหญาแฝกไดเอง เนองจากเปนพชพนบาน การปลกและการดแลรกษาไมซบซอน จงมการปลกกนอยางแพรหลายทาใหเกษตรกรมดนทอดมสมบรณตอการเพาะปลกสามารถพงตนเองได ดาเนนชวตอยางมความสข ถอเปนการพฒนาทยงยน (สานกนเทศและถายทอดเทคโนโลยการพฒนาทดน, 2558)

พระราชดารการปลกหญาแฝกแสดงถงพระปรชาสามารถในการนาธรรมชาตมาใชในการปองกนและแกปญหาอนเกดขนจากธรรมชาต รวมถงความสนพระราชหฤทยทมตอสงเลกๆ นอยๆ ทถกมองขามคณคาไปไดนามาใชประโยชนอยางมหาศาล สงผลยงใหญในวงกวางและในระยะยาวตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของประเทศโดยรวม ชวยพลกฟนใหดนกลบคนความอดมสมบรณขนมาใหม

8.4.5 การหมดน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงพระราชทานแนวพระราชดารในการ

ดแลและรกษาดนอกทางหนง นนคอ “การหมดน” เพอใหดนมความชมชน จลนทรยทางานไดด อนจะสงผลใหดนบรเวณนนทาการเกษตรไดอยางมประสทธภาพ ปองกนการชะลางพงทลายของดนและพฒนาทรพยากรดนใหเกดแรธาต ทงนการหมดนมอยดวยกนหลายวธการ เชน ใชฟางและเศษใบไมมาหมดนหรอวสดอนตามทหาไดตามสภาพทวไปของพนทการใชพรมใยปาลม (wee drop) ซงทามาจากปาลมทผานการรดนามนแลว เรมจากการนาทะลายปาลมมาตะกยใหเปนเสนๆ กอนจะเอาไปอดใหเปนแผนเปนผาหมดน นอกจากประโยชนทกลาวไปแลว การหมดนยงจะชวยคลมหนาดนไมใหวชพชขนรบกวนตนไมและพชหลกอกดวย


สรป

ดนและนา เปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญตอความคงอยของสงมชวตทกชนด และความคงอยของทรพยากรอนๆ การอนรกษทรพยากรดนและนาจงมความจาเปนตอความเปนอยและความมนคงของประเทศชาต เพอใหสามารถใชประโยชนจากดนนนใหยาวนาน สามารถเพมผลผลตไดอยางมประสทธภาพและยงยนพระราชกรณยกจและแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาต ทงดนนา และ ปาไม สะทอนถงพระปรชาญาณพระวรยอตสาหะ ททรงศกษาถงปญหาตางๆ อยางถองแททรงแกไขปญหาดวยวธประหยดแตมประสทธภาพสงใหผลประโยชนโดยตรงตอพนท กอใหเกดประโยชนอยางแทจรงแกราษฎรทอาศยอยในพนทนน ทาใหการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตามแนวพระราชดารนอกจากจะหมายถงการอนรกษแลว ยงหมายรวมถงการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางบรณาการและตอเนอง จงเปรยบเสมอนตราชงทเสมอกนระหวางการอนรกษและการใชประโยชนอยางเหมาะสมถกตอง เพอให “คน” และ “ธรรมชาต” สามารถดารงอยรวมกนอยางยงยนตลอดไป แบบฝกหดทายบท

1. จงอธบายการจดการปาไมยงยนดวยการปลกปาทดแทนบรเวณตนนาลาธารและการสรางความชมชนใหกบปามาพอสงเขป

2. จงอธบายการสรางความชมชนใหกบปามาพอสงเขป 3. จงอธบายการจดการใหคนอยรวมกบปาตามพระราชดารมาพอสงเขป 4. จงอธบายพระราชดารปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยางมาอยางละเอยด 5. พระราชดารปลกปาในใจคนหมายถงอะไร จงอธบายพรอมยกตวอยางประกอบ 6. จงอธบายพระราชดารสรางฝายอนรกษตนนา มาพอสงเขป พรอมการใช

ประโยชน 7. โครงการแกมลง มวตถประสงคการจดตงโครงการเพออะไร และใชแกปญหา

อะไร อธบายอยางละเอยดพรอมยกตวอยางประกอบ 8. จงอธบายหลกการ การบาบดนาเสยดวยผกตบชวา มาอยางละเอยด พรอมการ

ใชประโยชน 9. จงอธบายหลกการโครงการฝนหลวง มาพอสงเขป 10. ทฤษฎแกลงดน คออะไร อธบายอยางละเอยด ยกตวอยางประกอบ พรอมการ

นาไปใชประโยชน



มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ก. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรดน. สบคนเมอวนท 6 เมษายน 2558 จาก https://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res03_02.html.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ข. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรนา. สบคนเมอวนท 3 เมษายน 2558 จาก https://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res01.html.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ค. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรปาไม. สบคนเมอวนท 3 เมษายน 2558 จาก https://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res02.html.

เรารกพระเจาอยหว. 2558. โครงการพระราชดารเกยวกบดน. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2558 จากhttp://www.xn12co9drbac8a9as5aiidh8isei1npa.com/content/index.php?page=category&type=view&cat=16.

วารณ ณ นคร. 2554. ยทธศาสตรการสรางพลงผานพนทสอของขบวนการทางสงคมในประเทศไทย. วทยานพนธรฐศาสตรดษฎบณฑต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สชรา มาตยภธร. 2550.การวเคราะหการผลตขาวนาปในเขตทาฝนหลวง อาเภอสคว จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สานกวจยและพฒนาการจดการทดน. 2558. หญาแฝกเฉลมพระเกยรต. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนเมอวนท 24 มนาคม 2558 จากwww.ldd.go.th/link_vetiver/index.htm.

สานกนเทศและถายทอดเทคโนโลย การพฒนาทดน. 2558. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนเมอวนท 2 มนาคม 2558 จาก www.ldd.go.th/menu_Dataonline/G3/G3_18.pdf.

สานกงานสถตแหงชาต. 2558. พระผทรงอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไทย. 2558. สบคนเมอวนท 20 เมษายน 2558 จาก http://www.nso.go.th/webstat/king/kfiles/k1-05.pdf.

227 บรรณานกรม

บรรณานกรม กรมควบคมมลพษ. 2558. สถานการณมลพษของประเทศไทย พ.ศ. 2558, กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, กรงเทพฯ. กรมชลประทาน .2559. คมอกาหนดรปแบบ กอสราง ซอมปรบปรง บารงรกษา และเพม

ประสทธภาพฝายชะลอนาพอเพยงตามแนวพระราชดาร. กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กรมชลประทาน. 2554. คมอการหาปรมาณการใชนาของพชปรมาณการใชนาของพชอางองและคาสมประสทธพช. สวนการใชนาชลประทาน สานกอทกวทยาและบรหารนา กรมชลประทาน.

กรมพฒนาทดน. 2524. การชะลางพงทลายของสนในประเทศไทย. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กรมพฒนาทดน. 2540. การคมครองพนทเกษตรกรรม. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรมพฒนาทดน. 2543. การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย. กรมพฒนาทดน

กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรมพฒนาทดน. 2549. การอนรกษฟนฟและพฒนาทรพยากรทดน. กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ. กรมพฒนาทดน. 2556. การปรบปรงบารงดน. เอกสารชดองคความรกงศตวรรษพฒนา

ทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร. กรมพฒนาทดน. 2559. ดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของประเทศ

ไทย. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://oss101.ldd.go.th/web_soils_for_youth/s_problem2.htm.

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. 2547. ดนทรพยากรพนฐานชวต. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. 2559. กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลยและสงแวดลอม. 2559. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://nationalresource53.blogspot.com/2010/09/blog-post_14.html

กรมอนามย. 2544. คมอการดาเนนงานโครงการนาประปาโรงพยาบาลดมได.กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ.

กลมแผนงาน กองแผนงาน กรมพฒนาทดน. ม.ป.ป. การอนรกษดนและนาปองกนการชะลางพงทลายของดนทลม-ทดอน-ทสง. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.


กลมวจยและพฒนาการอนรกษดนและนาพนทพชไร. 2550. การอนรกษดนและนา. สานกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กลมอนรกษดนและนา. 2544. นยามและทางเลอกมาตรการอนรกษดนและนา. กองอนรกษดนและนา กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กองบรรกษทดน. 2525. คมอการวางแผนระบบการใหนาในไรนาและความสมพนธระหวางดน พช และนา. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

กองสารวจและจาแนกดน. 2544. ศกยภาพการผลตของดนสาหรบการเกษตรในประเทศไทย. เอกสารแจกทประชมวชาการ กรมพฒนาทดน ตก 8 ชน 7 . วนท 24 กมภาพนธ 2544.

คณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาต. 2546. การบรหารจดการทรพยากรนาอยางยงยน. เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ. วนท 23 กรกฎาคม 2546 วเทศสโมสร กระทรวงการตางประเทศ.

คณาจารยภาควชาพชศาสตร. 2543. หลกการกสกรรม. เอกสารประกอบคาสอน ภาควชาพชศาสตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ.

คารน ไทรฟก. 2529. พบตภยดนถลมนาทวม จงหวดภาคเหนอของประเทศไทย. วารสารอนรกษดนและนา. ปท 21. ฉบบท 3 สงหาคม 2549

โครงการปลกหญาแฝก. 2558. สบคนเมอ 3 ธนวาคม 2558 จาก https://sites.google.com/site/hyafaek/-khorngkar-pluk-hya-faek

จรญ จนทลกขณา และ ผกาพรรณ สกลมน. 2546. การเกษตรยงยน. สานกพมพหาวทยาลยเกษตรศาสตรกรงเทพ.

จนทวน เบญจวรรณ. 2558. ชวตกบสงแวดลอม. บทเรยนออนไลน. สบคนเมอ 31 ธนวาคม 2558 จาก http://human.tru.ac.th/elearning/Human%20Being/human-detail3_6.html

เฉลยว แจงไพร. 2530. เอกสารวชาการฉบบท 82 ทรพยากรดนในประเทศไทย. กองสารวจและจาแนกดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

ชนนทร มณดา. 2554. มาตรการทางกฎหมายในการจดการการชะลางพงทลายของดน. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ไชยสทธ อเนกสมพนธ. ม.ป.ป. การประเมนอตราและปรมาณนาไหลบา. เอกสารประกอบการบรรยาย. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.


ดเรก ทองอราม, วทยา ตงสกล, นาว จระชว และอทธสนทร นนทกจ. 2545. การออกแบบและเทคโนโลยการใหนาแกพช. วารสารเคหการเกษตร. 4708

ทศนย อตตะนนทน และ ประทป วระพฒนนรนดร. 2554. คมอสาหรบเกษตรยคใหม: ธรรมชาตของดนและปย. โครงการรวมพลงพลกผนดนเกษตรไทย. พมพครงท 10. กรงเทพฯ.

ทสนย อตตะนนทน และ ประทป วระพฒนนรนดร. 2554. คมอสาหรบเกษตรยคใหม: ธรรมชาตของดนและปย. โครงการรวมพลงพลกผนดนเกษตรไทย. พมพครงท 10. กรงเทพฯ.

ธรรมเรศ เชอสาวะถ. 2545. ความรเบองตนเกยวกบทรพยากรนา. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน.

ธระพล ตงสมบญ. 2549. การใชนาของพช. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตรการปรบปรงระบบการจดการนาดานเกษตรชลประทาน. กลมงานวจยการใชนาชลประทาน สวนการใชนาชลประทาน สานกอทกวทยาและบรหารนา กรมชลประทาน.

นพนธ ตงธรรม. 2545. แบบจาลองคณตศาสตรการชะลางพงทลายของดนและมลพษ ตะกอนในพนทลมนา. คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เปยมศกด เมนะเศวต. 2533. แหลงนากบปญหามลพษ. สานกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑. 2551. ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๕ ตอนท ๒๗ ก ๕ กมภาพนธ ๒๕๕๑.

พฒนา มลพฤกษ. 2541. อนามยสงแวดลอม. หจก. เอน.เอส.แอล. พรนตง, กรงเทพฯ. พทยากร ลมทอง. ม.ป.ป. การชะลางพงทลายของดนและการอนรกษดนและนา. เอกสาร

ประกอบการบรรยาย. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. พพฒน ไทยกลา, วนย อกษรพนธ, สมล โสภากร, ปญญา เจรญยทธ, สวมล พทธจรรยา

วงศ และ ทนงศกด ปะระไทย. 2548. เอกสารวชาการตนแบบ การวางแผนการใชประโยชนทดนเพอปองกนการเสอมและเพมศกยภาพการผลตพชเศรษฐกจของดนและทดนรวมทงการอนรกษดนและนา. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

พพฒน ไทยกลา, สมพร ใจอารย, อโนชา เทพสภรณกล และบงอร กองทพ. 2553. เอกสาร/ตาราการจดการความเสอมโทรมของดน. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.


พพฒน ไทยกลา. 2528. ความรเรองดนและการใชประโยชนทดน. วารสารพฒนาทดน (วพด.): 22. ฉบบท 241 มถนายน. 2528.

พพฒน ไทยกลา. 2549. การอนรกษดนสาหรบเกษตรกรรายยอยในเขตมรสม. เอกสารแปลเรยบเรยงจาก Soil conservation for small farmers in the humid tropics. By T.C Sheng FAO Soil Bulletin, Food and agriculture organization of the United Nations, ฉบบปรบปรงใหม.

มตตกา พนมธรนจกล. 2548. การจดการดนและนาเพอระบบการเกษตรทยงยน. ภาควชาปฐพศาสตรและอนรกษศาสตร. คณะเกษตรศาสตร. มหาวทยาลยเชยงใหม. 433 หนา.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ก. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรดน. สบคนเมอวนท 6 เมษายน 2558 จากhttps://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res03_02.html.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ข. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรนา. สบคนเมอวนท 3 เมษายน 2558 จาก https://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res01.html.

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2558 ค. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรปาไม. สบคนเมอวนท 3 เมษายน 2558 จาก https://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res02.html.

ยงยทธ โอสถสภา อรรถศษฐ วงศมณโรจน และชวลต ฮงประยร. 2551. ปยเพอการเกษตรยงยน.สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพ . หนา 42– 49.

ยงยทธ โอสถสภา. 2548. ความตองการธาตอาหารของพชไรและพชสวน.เอกสารการฝกอบรม หลกสตรระบบขอมลดนและธาตอาหารพช เพอเพมประสทธภาพการผลตพช. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. จงหวดนครปฐม.

รสมาลน ณ ระนอง. 2551. การปรบปรงดนโดยเฉพาะพนทดนทมปญหา. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตร “การอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดน” หวขอ แนวทางการวเคราะหพนทเพอการอนรกษดนและนา.

เรารกพระเจาอยหว . 2558. โครงการพระราชดารเกยวกบดน. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2558 จากhttp://www.xn12co9drbac8a9as5aiidh8isei1npa.com/content/index.php?page=category&type=view&cat=16.


วรางคณา สงสทธสวสด. 2537. หลกการจดการทรพยากรนา, เอกสารประกอบการสอน,คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วารณ ณ นคร. 2554. ยทธศาสตรการสรางพลงผานพนทสอของขบวนการทางสงคมในประเทศไทย. วทยานพนธรฐศาสตรดษฎบณฑต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วฑรย ปญญาก. 2545. ความรเบองตนเกษตรอนทรย.มลนธสายใยแผนดน.กรงเทพฯ. วบลย บญยธโรกล. 2526. หลกการชลประทาน. ภาควศวกรรมชลประทาน คณะ

วศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. สนท อนทะชย. 2549. คมอวธการกอสรางระบบอนรกษดนและนาบนพนทสงในเขตพนท

ศนยพฒนาโครงการหลวง. ศนยปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 กรมพฒนาทดน.

สมเจตน จนทวฒน. 2522, การอนรกษดนและนา เลมทหนง: การชะลางพงทลายของดน. ภาควชาปฐพ คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สชรา มาตยภธร. 2550.การวเคราะหการผลตขาวนาปในเขตทาฝนหลวง อาเภอสคว จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สานกงานสถตแหงชาต. 2558. พระผทรงอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไทย. 2558. สบคนเมอวนท 20 เมษายน 2558 จาก http://www.nso.go.th/webstat/king/kfiles/k1-05.pdf. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2558. เนอทใชประโยชนทางการเกษตรรายจงหวด ป

พ.ศ. 2556. สบคนเมอ 1 มกราคม 2559 จาก http://www.oae.go.th/more_news.php?cid=262

สานกนเทศและถายทอดเทคโนโลย การพฒนาทดน. 2558. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนเมอวนท 2 มนาคม 2558 จาก www.ldd.go.th/menu_Dataonline/G3/G3_18.pdf.

สานกวจยและพฒนาการจดการทดน. 2558. หญาแฝกเฉลมพระเกยรต. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. สบคนเมอวนท 24 มนาคม 2558 จากwww.ldd.go.th/link_vetiver/index.htm.

สานกสารวจและวางแผนการใชทดน. 2549. ดนทมปญหาของประเทศไทย. กรมพฒนาทดน. สบคนเมอวนท 24 มกราคม 2558 จาก www.ldd.go.th.

สาราญ สมบตพานช, สธน กรตวฒนา, วชย สวรรณเกด และชมพล คนศลป. 2530. การปลกและดแลรกษาแถบหญาเพอนรกษดนและนา ความสาเรจความลมเหลวของการนามาตรการอนรกษดนบางชนดมาใชในประเทศไทย.


อภชาต อนกลอาไพ, วบลย บญยธโรกล, วราวธ วฒวณชย, โกวทย ทวมเสงยม และ มนตร คาช. 2524. คมอการชลประทานระดบไรนา. ภาควชาวศวกรรมเกษตรและอาหาร สถาบนเทคโนโลยแหงเอเซย.

Amberger, A.2006.Soil fertility and plant nutrient in the tropics and ubtropics.IFA,Paris.

Axiom Solution .2556. การดแลรกษาลนจ. สบคนเมอ 14 มนาคม 2558 จาก http://oknation.nationtv.tv/blog/horti-asia/2013/01/30/entry-4/comment

Barber, S.A.1962. A diffusion and mass flow concept of soil nutrient availability. Soil Sci. 93:39-49.

Bittman. S., D. Hunt, C.G. Kowalenko, X. Wu and T. Forge. 2004. Early phosphorus nutrition in corn and the role of mycorrhizae In Advanced Silage Corn Management. Available: http://www.farmwest.com/node/948. Accessed Feb 2, 2015.

Blum, W.E.H., 1998. Soil degradation caused by industrialization and urbanization. Advances in Geoecology 31, 755–766.

Brad Plumer. 2013. No-till farming is on the rise. That’s actually a big deal. Available: https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2013/11/09/no-till-farming-is-on-the-rise-thats-actually-a-big-deal/?utm_term=.700d8d019a91. Accessed Feb 2, 2015

Food and Agriculture Organization (FAO) of the United States. 1989. Sustainable agriculturalproduction. Implications for agricultural research, by Technical Advisory Committee.FAOResearch and Technology Paper No. 4.Rome.131 pp.

Greenland, D.J. 1994. Soil science and sustainable land management.In Soil Science andSustainable Land Management in the Tropics (J.K.Syers and D.L.Rimmereds.)CABInternational. London.

International Center for Soil Fertility and Agricultural Development (ICSFAD).2005. Integrated soil fertility management(ISFM) in West Africa.International Fertilizer Industry Association, Paris


Isabelle Noirard and Viktor Kiaya. 2011. Low Inputs Agriculture Practical Manual. ACF International. Victor Kiaya-ACF Mongolia

Jane O'Sullivan. 2002. Water Management. Available: http://keys.lucidcentral.org/keys/sweetpotato/key/Sweetpotato%20Diagnotes/Media/Html/TheCrop/CropManagement/Crop%20mgt%20water.htm. Accessed May 11, 2015.

Jinglong Zhang. 2015. 1SS-300Z Subsoiler/Minimum Tillage Strip Available:Till/Ripperhttps://www.youtube.com/watch?v=zEZt3IjRiT0. Accessed Jan. 21, 2015.

L.R. Oldeman‚ R.T.A. Hakkeling‚ W.G. Sombroek. 1991. World Map of the Status of Human-Induced Soil Degradation: An Explanatory Note‚ UNEP and ISRIC‚ Wageningen.

Marit Jentoft-Nilsen and Deborah McLean. 2015. The Water Cycle. Available: https://svs.gsfc.nasa.gov/30580. Accessed Jan. 25, 2015.

Paul Chesley .2011. Contour farming agriculture. Available: https://global.britannica.com/topic/contour-farming. Accessed Feb 13, 2015

Royal Agricultural Society of England. 1987. Briggs Irrigation. Available: http://www.briggsirrigation.co.uk/products/tied-ridger/. Accessed Feb 10, 2015

Scholes, M.C.,M.J. Swift,O.W. Heal,P.A. Sanchez,J.S.I. Ingran and R. Dalal.1994 Soil fertility researchin responds to the demand for sustainability.In The Biological Managementod Tropical SoilFertility (P.L. Woomer and M.J. Swift eds.) John Wiley and Sons.New York.

Smaling, E.M.A. 1993. Soil nutrient depletion in Sub-Saharan Africa. In H. van Reulen&W.H. Prins,eds. The role of plant nutrients for sustainable food crop production in Sub-Saharan Africa.Leidschendan, The Netherlands.

Stewart,B.A.,B.A.Lal and S.A. Swaify.1991. Sustainning the resource base of an expanding world agriculture.In Soil Management of Sustainability ( R. Lal. And F.J. Pierce eds.) Soil and Water Conservation Society,Iowa.


Tandon,H.L.S.2004. Fertilisers in Indian agriculture – from 20th to 21st century. New Delhi, Fertilizerdevelopment and Consultation Organisation.239 p.

The University of Waikato. 2015. Soil Conservation Techniques for Hillside Farms. New Zealand Digital Library. Available: www.nzdl.org. Accessed Jan. 21, 2015

เอกสารประกอบการสอนportal5.udru.ac.th/ebook/pdf/upload/17x110un10nuu9l45b05.pdf ·...

Documents