บทท 7 การเปรยบเทยบแนวทางความคมครองลวดลายผาไหมตาม สนธสญญาลขสทธของ WIPO กบกฎหมายลขสทธไทย

และกฎหมายลขสทธตางประเทศ สบเนองจากประเทศไทยและประเทศอน ๆ ซงผลตผาไหมเปนสนคาสงออกตางมกฎหมายลขสทธภายในประเทศตนทมเอกลกษณ ภายใตแนวความคดการใหความคมครองลขสทธตามสนธสญญาระหวางประเทศ ท าใหโครงสรางกฎหมายลขสทธของทกประเทศมสวนคลายคลงกน และทกประเทศตางมพฒนาการดานกฎหมายลขสทธสอดคลองกบปรชญาแนวความคดตามสนธสญญาระหวางประเทศมาเปนล าดบ โดยเฉพาะอยางยงสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) นบเปนสนธสญญาทส าคญและมอทธพลตอกฎหมายลขสทธของประเทศไทยและประเทศอน ๆ ทวโลก จนท าใหทกประเทศบนโลกตางแกไขปรบปรงกฎหมายลขสทธ เพอใหกฎหมายลขส ทธของประเทศตนเองสอดคลองกบสนธสญญาดงกลาว ดงนนการศกษาเปรยบเทยบแนวทางความคมครองลวดลายผาไหมในบทนจงเปนศกษาถงความคมครองตามหลกเกณฑมาตรฐานระหวางประเทศ และศกษาเปรยบเทยบแนวทางความคมครองตามกฎหมายลขสทธประเทศไทยกบตางประเทศ ดงมรายละเอยดตอไปน 7.1 วเคราะหขอมลเปรยบเทยบความคมครองกฎหมายลขสทธไทยตามหลกเกณฑมาตรฐาน

ระหวางประเทศ ทามกลางมาตรฐานระหวางประเทศดานกฎหมายลขสทธ สนธสญญากรงเบอรนและ

สนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) นบเปนกรอบความตกลงระหวางประเทศทมความส าคญตอกฎหมายลขสทธของประเทศตาง ๆ โดยสนธสญญาทงสองฉบบนมผลตอการแกไขกฎหมายลขสทธของประเทศไทยและประเทศอน ๆ ทวโลก ดวยเหตนการวเคราะหมาตรฐานความคมครองตามสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ทมตองานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายผาไหมจงเปนเรองส าคญ ซงในหวขอนจะไดน าเสนอการศกษาเปรยบเทยบตามสนธสญญากรงเบอรน และสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) กบความคมครองลขสทธตามกฎหมายไทยตามล าดบ

261

7.1.1 สนธสญญากรงเบอรน ส าหรบงานออกแบบลวดลายของผาไหม และลวดลายของผาไหมในทางอตสาหกรรมนน ปจจบนงานทงสองสวนเกยวของกบสนธสญญากรงเบอรน 2 ฉบบ คอ สนธสญญากรงเบอรฉบบแกไข ณ กรงเบอรลน ค.ศ.1908 และสนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ค.ศ.1971 ซงวางมาตรฐานความคมครองไวดงน 1. มาตรฐานความคมครองงานออกแบบอตสาหกรรม ตามสนธสญญากรงเบอรฉบบแกไข ณ กรงเบอรลน ค.ศ.1908 ทประชมประเทศสมาชกตางยอมรบแลววา สนธสญญา กรงเบอรนมอบความคมครองแกงานวรรณกรรมและศลปกรรม และเพอการขยายคมครองแกอตสาหกรรมงานออกแบบประเภทตาง ๆ สนธสญญากรงเบอรนฉบบป ค.ศ.1908 ขอ 2 วรรค 4 จงขยายค าจ ากดความค าว า ‚งานวรรณกรรมและศลปกรรม ‛ ใหหมายความรวมถง งานศลปประยกตทางอตสาหกรรม (works of apply to industrial) ซงงานออกแบบกถอเปนสวนหนงของงานศลปประยกตทางอตสาหกรรมดวย 2. มาตรฐานความคมครองลวดลายบนผนผาไหมทางอตสาหกรรม ตามสนธสญญา กรงเบอรนฉบบแกไข ณ กรงเบอรลน ค.ศ.1908 และสนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงปารส ค.ศ.1971 ท าใหงานศลปประยกตทางอตสาหกรรมทกประเภทตามขอ ขอ 2 วรรค 4 ในสนธสญญากรงเบอรนฉบบแกไข ณ กรงเบอรลน ค.ศ.1908 ไมจ ากดรปแบบและวธการผลต ดงทตามขอ 2 (1) สนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงปารส ค.ศ.1971 ไดก าหนดไว สงผลใหลวดลายบนผนผาไหมของภาคอตสาหกรรมจงมฐานะเปนงานศลปะประเภทศลปประยกต โดยผผลตสามารถเลอกใชวธการใด ๆ กตาม เพอการผลตผนผาไหมทมลวดลายสวยงาม นอกจากนตามขอ 2 (7) สนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงปารส ค.ศ.1971 1 ยงระบดวยวา ประเทศภาคสมาชกสามารถใชดลพนจวา ประเทศภาคสมาชกจะออกกฎหมายภายในคมครองแกงานศลปประยกตและงานออกแบบทางอตสาหกรรมและงานหนจ าลอง (model) เปน

1 BERNE CONVENTION FOR THE PROTECTION OF LITERARY AND ARTISTIC WORKS (Paris Text 1971) Article 2 … (7) Subject to the provisions of Article 7(4) of this Convention, it shall be a matter for legislation in the countries of the Union to determine the extent of the application of their laws to works of applied art and industrial designs and models, as well as the conditions under which such works, designs and models shall be protected. Works protected in the country of origin solely as designs and models shall be entitled in another country of the Union only to such special protection as is granted in that country to designs and models; however, if no such special protection is granted in that country, such works shall be protected as artistic works.

262

พเศษได แตถาประเทศภาคสมาชกมไดมการออกกฎหมายภายในแลว ความคมครองแก งานศลปประยกตและงานออกแบบทางอตสาหกรรมและงานหนจ าลอง (model) ตองไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ ดวยเหตนนบแตป ค.ศ.1971 เปนตนมา ผลจากสนธสญญากรงเบอรนทงสองฉบบ ท าใหบรรดาประเทศสมาชกสนธสญญากรงเบอรนไดใหความคมครองแกงานศลปประยกตและงานออกแบบใน 2 รปแบบดวยกน คอ รปแบบแรก ความคมครองแกงานศลปประยกตและงานออกแบบอยในรปกฎหมายลขสทธ ดงเชนประเทศไทย ประเทศสาธารณสงคมนยมเวยดนาม ฯลฯ ไดใชระบบนอย รปแบบทสอง ความคมครองแกงานศลปประยกตและงานออกแบบถกแยกเปนกฎหมายพเศษ อนไดแก กฎหมายการออกแบบ (Design Act) เชนประเทศญปน ประเทศอนเดย เปนตน ดงนนส าหรบงานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายผาไหมทสรางขนใหมในภาคอตสาหกรรม งานทงสองประเภทจงชอบไดรบการปกปองคมครองตามสนธสญญากรงเบอรน โดยประเทศสมาชกมสทธเลอกรปแบบกฎหมายภายในของตน เพอการปกปองคมครองงานทงสองประเภท ส าหรบมาตรฐานความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายบนผนผาไหมตามกฎหมายลขสทธประเทศไทยนน ปรากฏขอเทจจรงวา แมวาประเทศไทยเปนภาคอนสญญากรงเบอรนกตาม แตหากพจารณาโครงสรางพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กบมาตรฐานตามสนธสญญากรงเบอรนแลว บทบญญตกฎหมายลขสทธไทยมมาตรการคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหม และลวดลายบนผนผาไหมดงน 1) มาตรฐานความคมครองงานออกแบบตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 2) มาตรฐานความคมครองลวดลายบนผนผาไหมตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 1) มาตรฐานความคมครองงานออกแบบตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ในฐานะทประเทศไทยเปนภาคสมาชกสนธสญญากรงเบอรน และเมอสนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ค.ศ.1908 ก าหนดใหประเทศสมาชกตองคมครองงานออกแบบทางอตสาหกรรม สงผลตอพระราชบญญตลขสทธไทย พ.ศ.2537 ทจะตองถอวา งานออกแบบทางอตสาหกรรมเปนงานอนมลขสทธ แตอยางไรกจากการศกษาพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 พบวา ปจจบนประเทศไทยยงมไดมบทบญญตใดซงก าหนดวา งานออกแบบทางอตสาหกรรมเปนงานอนมลขสทธ และมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดก าหนดงานอนมลขสทธไวเพยง 9 ประเภท คอ งานวรรณกรรม งานนาฏกรรม งานศลปกรรม งานดนตรกรรม งานโสตทศนวสด งานภาพยนตร

263

งานสงบนทกเสยง งานแพรเสยงแพรภาพ และงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ในขณะเดยวกนพระราชบญญตลขสทธกลบมบทจ ากดความค าวา ‚งานศลปประยกต‛ ไววา งานศลปประยกต เปนงานศลปะประเภทหนง ดงปรากฏความตามมาตรา 4 (7) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน มาตรา 4 (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา ดวยเหตนสงผลใหนกวชาการไทยมแนวความคดเกยวกบความคมครองงานออกแบบทางอตสาหกรรมแยกเปน 2 แนวความคด คอ

แนวความคดแรก งานออกแบบทางอตสาหกรรมไมถอเปนงานอนมลขสทธ เพราะงานออกแบบสนคาและบรรจภณฑไมใชงานศลปะตามความหมายของพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แมวามาตรา 4 วรรค 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตวา ‚ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย‛ กตาม ขอความตามบทบญญตดงกลาวมผลเพยงวา เฉพาะงานศลปะเทานน กฎหมายลขสทธไทยมอบความคมครองให ทงนไมค านงถงวา งานศลปะดงกลาวพงมคณคาดานศลปะมากหรอนอยเพยงใด แตงานออกแบบทางอตสาหกรรมคอผลตภณฑ ซงมจดประสงคส าคญอนไดแกประโยชนเชงพาณชยหาใชการชนชมคณคาทางศลปะ ประกอบกบจดประสงคของกฎหมายลขสทธแตกตางจากกฎหมายสทธบตรและการออกแบบ กลาวคอกฎหมายลขสทธมงคมครองผลผลตจากความคดของมนษย แตกฎหมายสทธบตรและการออกแบบผลตภณฑมงคมครองผลประโยชนทางเศรษฐกจของผผลต ดวยเหตนกฎหมายสทธบตรและการออกแบบผลตภณฑจงมหลกกฎหมายเรองการผลตสนคาเลยนแบบ หากสงคมหรอประเทศตกอยในภาวะขาดแคลนหรอสงคราม โดยการกระท าเชนนไมถอวาละเมดสทธบตรหรอการออกแบบผลตภณฑ แตกฎหมายลขสทธไมมหลกกฎหมายเรองดงกลาว ดงนนหากถอวางานออกแบบผลตภณฑเปนงานอนมลขสทธแลว ยามใดประเทศหรอสงคมตกอยในภาวะขบคน การผลตสนคาเลยนแบบโดยชอบดวยกฎหมายลขสทธกไมอาจกระท าได เพราะกฎหมายลขสทธมไดมหลกกฎหมายเรองดงกลาวอย

แนวความคดทสอง งานออกแบบผลตภณฑอาจไดรบความคมครองทงตามกฎหมายลขสทธและกฎหมายสทธบตรได โดยนกวชาการกลมนมความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑ

264

สวนใหญสามารถตความไดวางานศลปประยกตไดทงสน เพราะความหมายของค าวา ‚ศลปประยกต‛ ตามมาตรา 4 (7) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แลว ยอมครอบคลมถงงานออกแบบไดดวย และงานออกแบบถอเปนงานศลปะรปแบบหนง ซงพระราชบญญตลขสทธกไมไดมบทบญญตหามวา งานออกแบบไมถอเปนงานศลปประยกต ดงนนงานออกแบบทางอตสาหกรรมจงอาจนบเปนงานศลปประยกตได2 ส าหรบแนวความคดของศาลไทย ปจจบนศาลไทยไดยอมรบวา งานออกแบบเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายลขสทธประเภทศลปประยกต ทงนปรากฏความตามค าพพากษาศาลฎกาท 6379/2537 ทมเนอหาส าคญ คองานออกแบบปากกายอมเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายไทย แมวางานออกแบบปากกาอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายสทธบตรกตาม ดงนนผวจยเองจงมความเหนเชนเดยวกบนกวชาการกลมทสองและศาลไทย วา งานออกแบบคองานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต และงานออกแบบลวดลายผาไหมกนบเปนงานออกแบบชนดหนง โดยงานออกแบบลวดลายของผาไหมเปนทงงานศลปะและงานออกแบบผลตภณฑ งานออกแบบลวดลายผาไหมจงไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธไทย พรอม ๆ กบงานออกแบบลวดลายผาไหมกอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายสทธบตร 2) มาตรฐานความคมครองลวดลายบนผนผาไหมตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหมของภาคอตสาหกรรมมอย 2 จ าพวก ดวยเหตนในพจารณาวา ลวดลายบนผนผาไหมทพงไดรบความคมครองตามสนธสญญากรงเบอรนจงแยกเปน 2 กรณดวยกน ดงน กรณแรก ลวดลายโบราณบนผนผาไหมซงชาวบานแตละทองถนผลตขน กรณทสอง ลวดลายทผผลตภาคอตสาหกรรมผาไหมไดสรางขนใหม กรณแรก ลวดลายโบราณบนผนผาไหมซงชาวบานแตละทองถนผลตขน จากการศกษาสนธสญญากรงเบอรนไมปรากฏแนวความคดเรองการคมครองลวดลายโบราณบนผนผาไหมแตอยางใด ทงนไมวาในแงลวดลายดงกลาวเปนงานดานวฒนธรรมหรอศลปะพนบาน ประกอบกบ จดประสงคของสนธสญญากรงเบอรน ไดแกการคมครองงานในแผนกวรรณกรรมและศลปกรรมเปนส าคญ โดยงานเหลานตองเปนงานทมตวผทรงสทธอย และงานเหลานคองานสรางสรรคขนจากความคดรเรม (original) ของผสรางสรรค แตลวดลายโบราณบนผนผาไหมขาดคณสมบต

2 สทธชย สวรรณลพ. การคมครองงานออกแบบอตสาหกรรมตามกฎหมายลขสทธและสทธบตร ศกษาเฉพาะ กรณงานออกแบบแฟชนเสอผา. สาขากฎหมายธรกจ มหาวทยาลยรามค าแหง. วทยานพนธปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยรามค าแหง, 2541, น.90-92

265

เหลาน ไมวาตวผทรงสทธทไมมตวตนชดเจน หรอไมทราบปทเกดงานสรางสรรค เปนตน ปญหาการขาดองคประกอบเหลานจงสงผลรายแกงานลวดลายโบราณของผาไหม ท าใหสนธสญญากรงเบอรนไมอาจมอบความคมครองลขสทธแกงานลวดลายโบราณบนผนผาไหมได กรณทสอง ลวดลายทผผลตภาคอตสาหกรรมผาไหมไดสรางขนใหม ส าหรบลวดลายบนผนผาไหมทภาคอตสาหกรรมผลตขนนน ผาไหมทมลวดลายทถกสรางขนใหมเหลานยอมมฐานะเปนทงงานศลปะและงานออกแบบผลตภณฑ ดวยเหตนในทางวชาการแลวลวดลายผาไหมทภาคอตสาหกรรมสรางขนใหมเหลานยอมมฐานะเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต ในขณะเดยวกนการทประเทศไทยประเทศไทยไดยอมรบพนธะกรณตามสนธสญญาสนธสญญากรงเบอร ฉบบแกไข ณ กรงปารส ค.ศ.1971 ท าใหนบแตป พ.ศ.2537 เปนตนมา ประเทศไทยจงมพนธะกรณตองคมครองงานออกศลปะของภาคอตสาหกรรม ดงทสนธสญญากรงเบอรน ฉบบป ค.ศ.1971 ขอ 2 บญญตไววา

The Berne Convention (Paris Text--July 24, 1971) Article 2 (1) The expression ''literary and artistic works'' shall include every production in

the literary, scientific and artistic domain, whatever may be the mode or form of its expression, such as books, pamphlets and other writings; lectures, addresses, sermons and other works of the same nature; dramatic or dramatic-musical works; choreographic works and entertainments in dumb show; musical compositions with or without words; cinematographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to cinematography; works of drawing, painting, architecture, sculpture, engraving and lithography; photographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to photography; works of applied art; illustrations, maps, plans, sketches and three-dimensional works relative to geography, topography, architecture or science. ดวยการขยายความคมครองลขสทธตามขอ 2 สนธสญญากรงเบอรน ค.ศ.1971 ขางตน งานวรรณกรรมและศลปกรรมไดถกขยายความคมครองอยางกวางขวาง โดยตามขอ 2 ไดก าหนดวา งานวรรณกรรมและศลปกรรมอาจสรางขนดวยวธการ (mode) หรอรปแบบ (form) ของการแสดงออกในรปแบบตาง ๆ เชน การวาด การพมพ การออกแบบสงปลกสราง การปน การแกะสลก การพมพหน เปนตน ทงนงานศลปกรรมอาจถกสรางขนดวยวธการอน ๆ นอกจากนกได เพราะสนธสญญากรงเบอรน ค.ศ.1971 ไมไดมขอหามเรองวธการสรางงานศลปกรรมแตอยางใด

266

ผลแหงสนธสญญากรงเบอรน ค.ศ.1971 ซงประเทศไทยเปนภาคสมาชกอย ท าใหการแกไขพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2521 ในประเทศไทยจงเกดขน โดยการแกไขครงนประเทศไทยไดเพมรายละเอยดของงานอนมลขสทธมากขน เชน งานโปรแกรมคอมพวเตอรเปนงานอนมลขสทธประเภทงานวรรณกรรม เปนตน ในสวนของงานศลปกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดเพมงานศลปประยกตเขามา และงานศลปประยกตยอมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ โดยตามมาตรา 4 (7) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดก าหนดค านยามค าวา ‚งานศลปประยกต‛ ไววา มาตรา 4 (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา ดงนมผลใหกฎหมายลขสทธประเทศไทย งานศลปประยกตยอมหมายถงการสรางงานศลปะ โดยผสรางสรรคพงใชวธการสรางงานศลปะตามมาตรา 4 (1) ถง (6) อนไดแก

(1) งานจตรกรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทประกอบดวยเสน แสง ส หรอสงอน อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน ลงบนวสดอยางเดยวหรอหลายอยาง

(2) งานประตมากรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทเกยวกบปรมาตรทสมผสและจบตองได

(3) งานภาพพมพ ไดแก งานสรางสรรคภาพดวยกรรมวธทางการพมพ และหมายความรวมถงแมพมพหรอแบบพมพทใชในการพมพดวย

(4) งานสถาปตยกรรม ไดแก งานออกแบบอาคารหรอสงปลกสราง งานออกแบบตกแตงภายในหรอภายนอก ตลอดจนบรเวณของอาคารหรอสงปลกสราง หรอการสรางสรรคหนจ าลองของอาคารหรอสงปลกสราง

(5) งานภาพถาย ไดแก งานสรางสรรคภาพทเกดจากการใชเครองมอบนทกภาพโดยใหแสงผานเลนสไปยงฟลมหรอกระจก และลางดวยน ายาซงมสตรเฉพาะ หรอดวยกรรมวธใด ๆ อนท าใหเกดภาพขน หรอการบนทกภาพโดยเครองมอหรอวธการอยางอน

(6) งานภาพประกอบ แผนท โครงสราง ภาพราง หรองานสรางสรรครปทรงสามมตอนเกยวกบภมศาสตร ภมประเทศ หรอวทยาศาสตร จากบทบญญตมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ขางตน การสราง งานศลปประยกตในประเทศไทยจงมขอบเขตจ ากด กลาวคอหากผสรางสรรคมไดใชวธการเชน

267

จตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ สถาปตยกรรม ภาพถาย หรอภาพประกอบ เปนตน งานศลปะทสรางขนกไมอาจถอเปนงานศลปประยกตได ดวยเหตนลวดลายผาไหมทภาคอตสาหกรรมผลตขนใหมจงไมแนวา ลวดลายเหลานนจะไดรบความคมครองลขสทธประเภทศลปประยกต หากผผลตมไดใชกรรมวธการผลตดงทมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว ผผลตกจะมไดรบความคมครองลขสทธ โดยอาจสรปได ลวดลายบนผนผาไหมทอาจไดรบความคมครองลขสทธ คอ งานผาบาตก คอ งานศลปประยกต เพราะลวดลายบนผนผาเกดจากกรรมวธการเขยนดวยปากกาความรอนหรอวาดดวยส ซงวธการดงกลาวเปนวธการสรางงานจตรกรรม งานผาพมพลาย คอ งานศลปประยกต เพราะลวดลายบนผนผาเกดจากกรรมวธการพมพดวยแรงงานมนษยหรอเครองจกร ซงวธการดงกลาวเปนวธการสรางงานภาพพมพ นอกจากนกรรมวธสรางลวดลายอน ๆ เชน การปก การทอ กรรมวธเหลานหาใชกรรมวธสรางงานศลปประยกตตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ท าใหลวดลายผาไหมทใชวธการปกและการทอไมเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายไทย ดานกรรมวธสรางลวดลายของผาไหมสรนทรและผาไหมทวประเทศไทย จากการศกษาพบวา ชางทอผาไหมไทยมวธการสรางลวดลายบนผนผาแยกเปน 2 กลมใหญ ๆ ไดแก

(1) วธการทอลวดลายพรอม ๆ กบการทอผาไหม ซงวธการทอผาลวดลายเชนนหาใชวธการสรางงานศลปะตามมาตรา 4 (1) – (6) บญญตไม ท าใหลวดลายผาไหมทเกดจากวธการทอจงไมอาจไดรบความคมครองลขสทธตามกฎหมายไทย

(2) วธการพมพลาย โดยชางไดน าผาไหมสพน (ผาไหมสมเพยงสเดยว) มาพมพลาย และวธการพมพลวดลายเชนนคอวธการสรางงานศลปะตามาตรา 4 (3) ค าจ ากดความค า วา ‚ศลปกรรม‛ ท าใหผาไหมพมพลายดงกลาวเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต ดงนนลวดลายบนผนผาไหมไทยทภาคอตสาหกรรมสรางขนใหมเหลานจงไดรบความคมครองลขสทธ ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหมดงกลาวเปนงานศลปประยกต หากผผลตผาไหมพงใชวธการสรางงานศลปะตามมาตรา 4 (1) ถง (6) ค าจ ากดความค าวา ‚ศลปกรรม‛ พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว ท าใหผาไหมพมพลวดลายเทานนทมลขสทธ สวนลวดลายผาไหมจากวธการทอไมอาจไดรบความคมครองลขสทธได

7.1.2 สนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ภายใตสนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO

Copyrights Treaty, 1996) ท าใหสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาวาดวยความคมครองตามกฎหมายลขสทธและสทธบตรตางเขาอยภายใตการก ากบดแลขององคการทรพยสนทางปญญาโลก

268

ทงสน และนบแตป ค.ศ.1996 เปนตนมาองคการทรพยสนทางปญญาโลกไดขยายความคมครองไปยงงานดานศลปวฒนธรรม งานดานการออกแบบตาง ๆ มากมาย จนถงปจจบนการออกแบบลวดลายผาไหมของภาคอตสาหกรรม ลวดลายผาไหมของภาคอตสาหกรรมและชาวบานแตละชมชนอาจไดรบการปกปองจากองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ดงน

1. มาตรฐานความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมในทางอตสาหกรรม 2. มาตรฐานความคมครองลวดลายของผาไหม 1. มาตรฐานความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมในทางอตสาหกรรม ดวยผล

ของบทบญญตขอ 3 สนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO Copyrights Treaty, 1996) ซงบญญตให สนธสญญากรงเบอรนทกฉบบถกน าเปนสวนหนงของสนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO Copyrights Treaty, 1996) งานออกแบบทางอตสาหกรรมทกประเภทจงกลายเปนงานทไดรบการปกปองตามทสนธสญญากรงเบอรนฉบบแกไข ณ กรงเบอรลน ค.ศ.1908 ระบไว โดยงานออกแบบลวดลายผาไหมของภาคอตสาหกรรมมฐานะเปนงานศลปประยกต และประเทศสมาชกมสทธเลอกสรางกฎหมายภายใน เพอการคมครองแกงานออกแบบโดยเฉพาะ เชน กฎหมายการออกแบบ หรอกฎหมายสทธบตร เปนตน แตหากประเทศสมาชกมไดตรากฎหมายคมครองแกงานออกแบบโดยเฉพาะแลว ตามบทบญญตขอ 3 สนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO Copyrights Treaty, 1996) ก าหนดวา ความคมครองงานออกแบบทางอตสาหกรรมยอมไดรบการปกปองตามกฎหมายลขสทธ

2 มาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหม สบเนองจากงานผาไหมมจดก าเนดจากงานหตถกรรมพนบานของชมชนตาง ๆ และงานผาไหมจงไดพฒนาการมาสภาคการผลตแบบอตสาหกรรมเชนในปจจบน สงผลใหลวดลายของผาไหมจงมพฒนาการทยาวนาน และจากการศกษาลวดลายผาไหมจงแยกเปน 2 กลมใหญ ๆ ซงแตละกลมมมาตรฐานความคมครองตามกรอบของสนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO Copyrights Treaty, 1996) ทมความแตกตางกน ดงน

1) มาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมโบราณ 2) มาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมทสรางขนใหมในทางอตสาหกรรม 1) มาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมโบราณ แมวาสนธสญญาขององคการ

ทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO Copyrights Treaty, 1996) จะมไดก าหนดความคมครองในดานศปะวฒนธรรมกตาม แตภายใตแนวความคดของทประชมคณะท างาน GRTKF ขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) บรรดาประเทศสมาชกใน

269

ภาคพนทวปเอเชยและแอฟรกาตางตองการขยายความคมครองแกงานดานศลปวฒธรรมของประเทศสมาชก จนถงปจจบนการด าเนนการดงกลาวยงคงด าเนนตอไป ในหวขอนจงขอเสนอกรอบค าจ ากดค าวา “ศลปะพนบาน” (folklore) และค าวา “องคความรดานประเพณ” (traditional knowledge) รวมทงค าวา “การแสดงออกซงวฒนธรรมของชนพนเมอง” (cultural expressions of indigenous people) และมาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมโบราณของจงหวดสรนทรและของประเทศไทยตามกรอบรางขอตกลงการคมครองการแสดงออกของศลปะและวฒนธรรมหรอการแสดงออกซงศลปะพนบาน (WIPO Intergovernmental Committee’s draft provisions for protection of ‘traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore) ตอไปตามล าดบ

สบเนองจากความสบสนในการใชถอยค า 3 ค าเกยวกบความคมครองงานดานศลปวฒนธรรมประเพณ คอ

1. ค าวา “ศลปะพนบาน” (folklore) 2. ค าวา “องคความรดานประเพณ” (traditional knowledge) 3. ค าวา ‚การแสดงออกซงวฒนธรรมของชนพนเมอง” (cultural expressions of

indigenous people) สงผลใหกลไกการท างานของคณะท างาน GRTKF ขององคการทรพยสนทางปญญาโลก

(WIPO) เปนไปอยางลาชา แตอยางไรกตามปจจบนอปสรรคดงกลาวไดยตลง โดยทประชมคณะท างาน GRTKF ขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ไดถอวา ค าวา “ศลปะพนบาน” (folklore) เปนค าทมความหมายอยในถอยค า 2 ค า คอ ค าวา “องคความรดานประเพณ” (traditional knowledge) และค าวา ‚การแสดงออกซงวฒนธรรมของชนพนเมอง” (cultural expressions of indigenous people) ท าใหความนยมการใชค าวา “ศลปะพนบาน” (folklore) จงคอย ๆ เลอนหายไป และทประชมคณะท างาน GRTKF ขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ไดใชพยายามสรางค าทมความหมายครอบคลมถงงานศลปวฒนธรรมทดทสด

จนกระทงปจจบนคณะท างาน GRTKF ขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) จงไดบญญตศพทสองค า เพอการปกปองงานดานศลปวฒนธรรมตามระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญา คอ ค าวา“traditional cultural expressions” หรอ “expressions of folklore” พรอม ๆ กบการยกรางขอตกลงการคมครองการแสดงออกของศลปะและวฒนธรรมหรอการแสดงออกซงศลปะพนบาน (WIPO Intergovernmental Committee’s draft provisions for protection of ‘traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore) ขน เพอวางกรอบแนวทางการใชค าดงกลาว ดงปรากฏตามขอ 1 รางขอตกลงการคมครองการแสดงออกของศลปะและวฒนธรรม

270

หรอการแสดงออกซงศลปะพนบาน (WIPO Intergovernmental Committee’s draft provisions for protection of ‘traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore) ดงน

Article 1 of WIPO Intergovernmental Committee’s draft provisions for protection of ‘traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore’ are:

(a) ‘Traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore’ are any forms, whether tangible and intangible, in which traditional culture and knowledge are expressed, appear or are manifested, and comprise the following forms of expressions or combinations thereof:

(i) verbal expressions, such as: stories, epics, legends, poetry, riddles and other narratives; words, signs, names, and symbols;

(ii) musical expressions, such as, songs and instrumental music; (iii) expressions by action, such as, dances, plays, ceremonies, rituals and other

performances, whether or not reduced to a plays, ceremonies, rituals and other performances, whether or not reduced to a material form; and,

(iv) tangible expressions, such as, production of art, in particular, drawings, designs, paintings (including body-painting), carvings, sculptures, pottery, terracotta, mosaic, woodwork, metalware, jewellery, baskets, needlework, textiles, glassware, carpets, costumes; handicrafts; musical instruments; and architectural forms which are:

(aa) the products of creative intellectual activity, including individual and communal creativity;

(bb) characteristic of a community’s cultural and social identity and cultural heritage; and

(cc) maintained, used or developed by such community, or by individuals having the right or responsibility to do so in accordance with the customary law and practices of that community.

(b)The specific choice of terms to denote the protected subject matter should be determined at the national and regional levels.26

จากเนอหาของขอ 1 รางขอตกลงของคณะกรรมการองคกรทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) เพอการปกปองการแสดงออกซงศลปวฒนธรรม (traditional cultural expressions) หรอ

271

การแสดงออกของขนบธรรมเนยมของชาวบาน (expressions of folklore) โดยงานดานศลปวฒนธรรมดงกลาวจงมเนอหาครอบคลมถง

(a) การแสดงออกซงศลปวฒนธรรม (traditional cultural expressions) หรอ การแสดงออกของขนบธรรมเนยมของชาวบาน (expressions of folklore) ไมวาจะอยในรปแบบใด ๆ และไมวารปแบบนนจะเปนสงทสมผสได (tangible) หรอไมอาจสมผสได (intangible) ทงนเพราะประเพณวฒนธรรมและภมปญญาเปนการแสดงออกทางวฒนธรรม ซงการแสดงออกทางศลปวฒนธรรม (traditional cultural expressions) หรอ การแสดงออกของขนบธรรมเนยมของชาวบาน (expressions of folklore) ยอมประกอบไปดวยรปแบบการแสดงหรอประกอบไปดวยลกษณะ ดงน

(i) การแสดงดวยถอยค า เชน เรองเลา วรรณคด ต านาน โครง ปรศนา หรอการเลาเรองรปแบบอน ๆ การรอง ชอ และสญลกษณตาง ๆ

(ii) การแสดงดนตร เชน เพลง และการประพนธดนตร (iii) การแสดงออกซงการกระท า เชน การเตนร า งานพธการ งานพธกรรมทาง

ศาสนา และการแสดงอน ๆ ทงนไมวาการเตนร า งานพธการ งานพธกรรมทางศาสนาจะลดขนาดลง หรอลดรปแบบจากวสดทใชจดงานกตาม และ

(iv) การแสดงออกทจบตองได เชน การผลตงานศลปะ ไมวาดวยวธการวาด การออกแบบ การพมพ (รวมทงบอด เพนส) การแกะ การปน การสรางเครองปนดนเผา เครองปนดนเผาสน าตาลแดง (terracotta)3 งานตบแตงดวยกระเบองโมเสก (mosaic) งานไม งานเครองเหลก งานเครองประดบ การจกสานตระกรา การเยบปกถกรอย (needlework) งานสงทอ (textiles) งานเครองแกว (glassware) งานทอพรม (carpets) งานเครองแตงกาย (costumes) งานหตกรรม (handicrafts) อปกรณเครองดนตร (musical instruments) และรปแบบสถาปตยกรรมตาง ๆ ซงงานเหลาน คอ

(aa) ผลผลตจากกจกรรมสรางสรรคทางสตปญญา ทงนไมวาจะเกดจากความคดสรางสรรคของเอกชนหรอสงคม

(bb) ลกษณะเฉพาะของวฒนธรรมทางสงคมซงบงบอกถงลกษณะของสงคม และมรดกทางวฒนธรรม และ

3 ค าวา Terra Cotta หรอ Terra Cotta ( ภาษาอตาล คอ "ดนเผา" จาก cocta Latin Terra) หมายถงเครองดนเผาและ ประตมากรรม ซงงานเครองปนดนเผาและประตมากรรมจะมสแดงไมเคลอบมนเชนงานเซรามก

272

(cc) การธ ารงไว การใช หรอการพฒนา โดยสงคมหรอเอกชนผมสทธ หรอมความรบผดชอบทสอดคลองกบกฎหมายขนบธรรมเนยมประเพณและการปฏบตของสงคม

(b) วถทางพเศษเพอการปกปองและคมครองงานตามขอ 1 ซงเปนวตถประสงคหลกของรางขอตกลงฉบบน เรองดงกลาวจงถกบรรจไวในในเวทความตกลงระหวางประเทศและภมภาคครงท 26 ตอไป

จากค าจ ากดความขางตนค าวา ‚ภมปญญาดานประเพณ‛ (traditional knowledge) หรอค าวา ‚การแสดงออกซงวฒนธรรมของชนพนเมอง‛ (cultural expressions of indigenous people) จงมความหมายรวมถงงานหตถกรรมและงานสงทอ และรางขอตกลงฉบบนมอบอสระแกประเทศสมาชก ท าใหประเทศสมาชกสามารถเลอกบญญตขอบเขตศพทเฉพาะในงานทางวฒนธรรม ภมปญญาของประเทศตนเอง เพอใหกฎหมายภายในของประเทศสมาชกมเนอหาสาระสอดคลองกบธรรมชาตขององคความรดานวฒนธรรมประเพณในประเทศตน ซงวธการเชนนยอมเปนหนทางทดและเปนประโยชนตอการการบญญตกฎหมายของประเทศสมาชก

ส าหรบความคมครองลวดลายผาไหมโบราณจงหวดสรนทรและจงหวดอน ๆ ทวประเทศไทยนน จากรางขอตกลงการคมครองการแสดงออกของศลปะและวฒนธรรมหรอการแสดงออกซงศลปะพนบาน (WIPO Intergovernmental Committee’s draft provisions for protection of ‘traditional cultural expressions’ or ‘expressions of folklore) ลวดลายโบราณของผาไหมจงหวดสรนทรและจงหวดอนทวประเทศไทยจงถอเปนหนงในการแสดงออกซงศลปวฒนธรรม (traditional cultural expressions) หรอการแสดงออกของขนบธรรมเนยมของชาวบาน (expressions of folklore) ซงลวดลายโบราณเหลานจะปรากฏอยบนผนผาหรองานสงทอตาง ๆ ( textiles) ของประเทศไทย ซงชมชนชาวบานและผผลตไดผลตขน และลวดลายเหลานจงมสถานะเปนงานอนไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญา ซง ในอนาคตหากรางขอตกลงของคณะกรรมการองคกรทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) เพอการปกปองการแสดงออกซงศลปวฒนธรรม (traditional cultural expressions) หรอ การแสดงออกของขนบธรรมเนยมของชาวบาน (expressions of folklore) มผลบงคบใชแลว ประเทศไทยสามารถเลอกวธการคมครองได 2 รปแบบดวยกนคอ รปแบบแรกตรากฎหมายเฉพาะเพอปกปองงานดานศลปวฒนธรรมหรอ รปแบบทสองการแกไขพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เพอใหบทบญญตกฎหมายฉบบนสามารถปกปองคมครองลวดลายผาไหมสรนทรทกลวดลาย ในฐานะทลวดลายผาไหมสรนทรคองานดานวฒนธรรมและประเพณของชมชน

2) มาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมทสรางขนใหมในทางอตสาหกรรม ภายใตบทบญญตขอ 3 สนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลกวาดวยลขสทธ 1996 (The WIPO

273

Copyrights Treaty, 1996) ท าใหงานอนมลขสทธตามสนธสญญาฉบบน คอ งานอนมลขสทธตามขอ 2 สนธสญญากรงเบอรน ท าใหงานทไดรบความคมครองลขสทธไดแกงานวรรณกรรมและศลปกรรม ประกอบกบตามขอ 2 สนธสญญากรงเบอรนไดขยายความคมครองแกงานอนมลขสทธมากขน ดงน

Article 2 (1) The expression “literary and artistic works” shall include every production in the literary, scientific and artistic domain, whatever may be the mode or form of its expression, such as books, pamphlets and other writings; lectures, addresses, sermons and other works of the same nature; dramatic or dramaticomusical works; choreographic works and entertainments in dumb show; musical compositions with or without words; cinematographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to cinematography; works of drawing, painting, architecture, sculpture, engraving and lithography; photographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to photography; works of applied art; illustrations, maps, plans, sketches and three-dimensional works relative to geography, topography, architecture or science.

สงผลใหผลผลตภาคอตสาหกรรมแผนกวรรณคดและแผนกศลปะยอมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ ดวยเหตนลวดลายผาไหมซงภาคอตสาหกรรมผลตขนใหมยอมถอเปนงานศลปะและเปนงานอนมลขสทธ ทงนไมวาผผลตจะใชวธการเชนใด เพอการสรางลวดลายบนผนผาไหม และประเทศสมาชกองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ตองใหความคมครองแกลวดลายผาไหม ในฐานะทลวดลายผาไหมคองานศลปประยกต เพราะจดมงหมายของการผลตลวดลายบนผนผาไหม คอการสรางงานศลปะเพอตอบสนองรสนยมและความตองการของผบรโภค

ดงนนในเวทความตกลงระหวางประเทศดานทรพยสนทางปญญาจงมมาตรฐานความคมครองลวดลายผาไหมและการออกแบบลวดลายบนผนผาไหม 2 รปแบบดวยกน คอ

รปแบบแรก มาตรฐานความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายผาไหมของภาคอตสาหกรรมสงทอ ซงมาตรฐานความคมครองดงกลาวปรากฏอยในสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาวาดวยความคมครองลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ในฐานะทงานออกแบบและลวดลายบนผนผาไหมเปนงานอนมลขสทธ ซงมาตรฐานความคมครองรปแบบแรกนปรากฏอยในพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และแนวค าพพากษาศาลฎกาของประเทศไทย

274

รปแบบทสอง มาตรฐานความคมครองดานศลปวฒนธรรมประเพณ ซงมาตรฐานในรปแบบนปจจบนยงอยภายใตการประชมขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) และการยกรางขอตกลงฉบบปจจบน โดยทประชมองคการทรพยสนทางปญญาโลกตางยอมรบหลกการเบองตนวา งานดานศลปวฒนธรรมและประเพณของชาวบานหรอชมชนยอมไดรบการปกปอง พรอม ๆ กบการก าหนดบทบญญตค านยามงานดานวฒนธรรม ท าใหลวดลายจากการทอผาไหมของชาวบานและชมชนไดรบความคมครองดานทรพยสนทางปญญา แมวาลวดลายผาไหมเหลานในจงหวดสรนทรหรอจงหวดอน ๆ ของประเทศไทยจะไมปรากฏตวทรงสทธ และในมมมองนกกฎหมายทวไปจะถอวา ลวดลายโบราณบนผนผาไหมเหลานคอสงทไมมลขสทธกตาม

7.2 วเคราะหเปรยบเทยบแนวทางความคมครองตามกฎหมายลขสทธประเทศไทยกบตางประเทศ

ดวยเหตทผาไหมเปนสนคาสงออกทส าคญรายการหน งของประเทศภาคพนเอเซยตะวนออก และผาไหมเปนสนคาสงออกทมประวตอนยาวนาน สงผลใหหลาย ๆ ประเทศผสงออกผาไหมลวนสรางบทบญญตกฎหมายทรพยสนทางปญญา เพอการคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายบนผนผาไหมของประเทศตน รวมทงคมครองลวดลายโบราณบนผนผาไหม การศกษาในหวขอนจงเปนการวเคราะหถงแนวทางความคมครองงานออกแบบและลวดลายผาไหมของประเทศไทยและตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงกลมประเทศทผลตผาไหมเปนสนคาสงออก โดยเรมจากโครงสรางระบบกฎหมายลขสทธของตางประเทศเปรยบเทยบกบโครงสรางกฎหมายลขสทธไทย รปแบบงานอนมลขสทธตามกฎหมายตางประเทศและประเทศไทย ความคมครองลขสทธในงานออกแบบลวดลายผาไหมของตางประเทศเปรยบเทยบกบกฎหมายไทย ความคมครองลขสทธในลวดลายผาไหมตามกฎหมายตางประเทศไทยและตามกฎหมายไทยตามล าดบ 7.2.1 โครงสรางระบบกฎหมายลขสทธตางประเทศเปรยบเทยบกบโครงสรางกฎหมายลขสทธไทย

จากการศกษาโครงสรางกฎหมายลขสทธของกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมทงหา ประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศสงคมนยมเวยดนาม ประเทศเกาหลใต ประเทศญปน และประเทศอนเดยนน พบวา ปจจบนประเทศทงหาลวนเปนสมาชกองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) และตางเปนภาคสมาชกสนธสญญากรงเบอรน และสนธสญญาลขสทธสากลขององคการทรพยสนทางปญญาโลก ซงท าใหทงหาประเทศตางตรากฎหมายลขสทธของตนเอง โดยเนอหาสาระของกฎหมายลขสทธทงหาประเทศตางสอดคลองกบสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาลขสทธสากลขององคการทรพยสนทางปญญาโลก และประเทศทงหามโครงสรางระบบกฎหมายลขสทธแบงแยกออกเปน 2 กลมใหญ ๆ ดงน

275

1 โครงสรางระบบกฎหมายลขสทธทมกฎหมายอกฉบบหรอพระราชบญญตเพมเตมเพอเปนคมอประกอบการใชกฎหมายลขสทธ

จากการศกษาโครงสรางกฎหมายลขสทธตางประเทศ พบวา ปจจบนกฎหมายลขสทธเปนหนงในบทบญญตความคมครองเกยวกบทรพยสนทางปญญา ซงเกอบทกประเทศผผลตผาไหมตางใหความส าคญ และตรากฎหมายลขสทธอยในรปพระราชบญญตทงสน ยกเวนเพยงประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามประเทศเดยว เพราะประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามมอบความคมครองกฎหมายลขสทธอยในประมวลกฎหมายแพงและพระราชบญญตทรพยสนทางปญญาพรอม ๆ กน

นอกจากนประเทศสาธารณรฐประชาชนจนและประเทศสงคมนยมเวยดนามยงไดตราพระราชกฤษฎกาหรอพระราชบญญตเพมเตม เพอใหกฎหมายดงกลาวเปนเสมอนคมอแก นกกฎหมายลขสทธในประเทศและตางประเทศ ดงรายละเอยดดงตอไปน

1) โครงสรางระบบกฎหมายลขสทธประเทศสาธารณรฐประชาชนจน สบเนองจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจนเพงเปดประเทศเพยงเวลาไมนานนก โครงสรางระบบกฎหมายจงเพงถกพฒนาขน และประเทศสาธารณรฐประชาชนจนกเพงผลตนกกฎหมาย เพอรองรบระบบทนนยมทางเศรษฐกจของตน เชนเดยวกนกบกฎหมายลขสทธของประเทศสาธารณรฐประชาชนจนทเปนหนงในกฎหมายทางเศรษฐกจสมยใหมและเพงถกตราขนเพยงไมนานนก ท าใหสภาประชาชนของประเทศจนจงเลงเหนความจ าเปนวา การใชกฎหมายลขสทธคมครองทรพยสนทางปญญาอาจเกดปญหาการปฏบตได หากรฐสภาผานกฎหมายลขสทธเพยงฉบบเดยว ดวยเหตนรฐสภาเหนชอบรวมกนและประกาศใชกฎหมายเกยวของกบลขสทธถง 3 ฉบบ ดงน

ฉบบแรก กฎหมายลขสทธสาธารณรฐประชาชนจน ค.ศ.2002 (Copyright Act of People’s Republic of China 2002) ถอเปนกฎหมายหลกเกยวกบความคมครองลขสทธ โดยกฎหมายฉบบนจะวางหลกเกณฑขอกฎหมายทเกยวกบกฎหมายลขสทธทงหมด โดยทเนอหาสาระของกฎหมายฉบบนจะสอดคลองกบสนธสญญากรงเบอรน และสนธสญญาตาง ๆ ซงประเทศสาธารณรฐประชาชนจนเปนสมาชกอย

ฉบบทสอง พระราชบญญต Regulations for the Implementation of the Copyright Law of the People’s Republic of China (CAIR) 2002 กฎหมายฉบบนมฐานะเปนคมอการใชกฎหมายลขสทธสาธารณรฐประชาชนจน ค.ศ.2002 (Copyright Act of People’s Republic of China 2002) โดยเนอหาสาระของกฎหมายฉบบน เปนรายละเอยดและค าอธบายตวบทกฎหมาย วธการด าเนนการบงคบใชสทธ และการเรยกรองคาเสยหายตามกฎหมายลขสทธ

276

ฉบบทสาม พระราชบญญต Provision on the Protection of Traditional Crafts and Art 1997 กฎหมายฉบบนเปนรายละเอยดของการปกปองงานดานศลปวฒนธรรมพนบาน ตามทมาตรา 6 กฎหมายลขสทธสาธารณรฐประชาชนจน ค.ศ.2002 ก าหนดไว

จากกฎหมายทเกยวของกบลขสทธทงสามฉบบขางตนจงอาจสรปไดวา ดวยเหตผลดานการปฎรปภาคเศรษฐกจของประเทศสาธารณรฐประชาชนจน และปญหาการพฒนาองคความรดานกฎหมายพนฐานทส าคญตอเศรษฐกจ ท าใหโครงสรางกฎหมายลขสทธประเทศสาธารณรฐประชาชนจนจงมลกษณะพเศษ กลาวคอ กฎหมายลขสทธสาธารณรฐประชาชนจนมฐานะเปนเปนบทบญญตหลก และในขณะเดยวกนนกกฎหมายจนยงตองอาศยกฎหมายฉบบอน ๆ อกหลายฉบบ เพอเปนคมอการใชกฎหมายลขสทธประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

2) โครงสรางระบบกฎหมายลขสทธประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ส าหรบโครงสรางกฎหมายลขสทธประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม กฎหมายลขสทธถอเปนสวนหนงในกฎหมายทรพยสนทางปญญา อนไดแกกฎหมายลขสทธ กฎหมายสทธบตร และกฎหมายเครองหมายการคา ซงกฎหมายทรพยสนทางปญญาเหลานทงหมดถกบรรจอยในประมวลกฎหมายแพง (Civil Code) ฉบบลงวนท 28 ตลาคม ค.ศ.1994 โดยเฉพาะอยางกฎหมายลขสทธซงเปนกฎหมายทส าคญฉบบหนง รฐสภาประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามไดตรากฎหมายทเกยวของแยกออกเปน 3 ฉบบดวยกน ดงน

ฉบบแรก ประมวลกฎหมายแพง (Civil Code) ฉบบลงวนท 28 ตลาคม ค.ศ.1994 กฎหมายฉบบนวางหลกเกณฑพนฐานเกยวกบความคมครองลขสทธไว โดยตามประมวลกฎหมายแพง (Civil Code) ถอวา สทธในงานอนมลขสทธยอมมคณคาเทาเทยมกบสทธในทางทรพยสนตามกฎหมายแพง

ฉบบทสอง พระราชบญญตกฎหมายทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 (Intellectual Property Law 2005) กฎหมายฉบบนเปนกฎหมายทรวบรวมเนอหาดานสารบญญตเกยวกบกฎหมายลขสทธ กฎหมายสทธบตร กฎหมายเครองหมายการคาไวอยางครบถวน และเนอหาบทบญญตกฎหมายฉบบนยงสอดคลองกบสนธสญญากรงเบอรน สนธสญญากรงปารส และสนธสญญาฉบบอน ๆ ซงประเทศสาธารณรฐสงคมนอยมเวยดนามเปนสมาชกอย พระราชบญญตกฎหมายทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 (Intellectual Property Law 2005) จงมสถานะเปนกฎหมายสารบญญตดานลขสทธ สทธบตร และเครองหมายการคาทส าคญ และพระราชบญญตฉบบนยงเปนกฎหมายหลกดานทรพยสนทางปญญาของประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

ฉบบทสาม พระราชกฤษฎกาฉบบท 100 ป ค.ศ.2006 (DECREE No. 100/2006/ND-CP OF SEPTEMBER 21, 2006, DETAILING AND GUIDING THE IMPLEMENTATION OF A

277

NUMBER OF ARTICLES OF THE CIVIL CODE AND THE INTELLECTUAL PROPERTY LAW REGARDING THE COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS) บทบญญตกฎหมายฉบบนถอเปนคมอการใชกฎหมายของนกกฎหมาย เพอทนกกฎหมายจะสามารถใชและตความพระราชบญญตกฎหมายทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 (Intellectual Property Law 2005) อยางถกตอง

จากกฎหมายทงสามฉบบขางตนจงอาจสรปไดวา ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามเปนอกประเทศหนงซงมกฎหมายทเกยวของกบกฎหมายลขสทธหลายฉบบ โดยเฉพาะอยางยงพระราชกฤษฎกาฉบบท 100 ป ค.ศ.2006 (DECREE No. 100/2006/ND-CP OF SEPTEMBER 21, 2006, DETAILING AND GUIDING THE IMPLEMENTATION OF A NUMBER OF ARTICLES OF THE CIVIL CODE AND THE INTELLECTUAL PROPERTY LAW REGARDING THE COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS) ทมฐานะเปนคมอการใชกฎหมายลขสทธ ภายใตขอเทจจรงทางประวตศาสตรเชนเดยวกบประเทศสาธารณรฐประชาชนจน คอประเทศทงสองตางเผชญปญหาดานสงครามกลางเมอง ซงประชาชนมความเหนแตกแยกทางการเมอง จนท าใหกระบวนการพฒนาประเทศภายหลงปญหาการเมองยตลงเปนไปอยางลาชา ในขณะทประเทศทงสองเรมเปดประเทศ และรฐบาลทงสองประเทศตางรบแนวคดเศรษฐกจแบบทนนยมเขามาผสมผสานระบบการเมองแบบคอมมวนสต สงผลประเทศท งสองตองเรงกระบวนการตรากฎหมายสมยใหมและกฎหมายทรพยสนทางปญญา เพอรองรบการลงทนจากตางประเทศ ในขณะทภาคการศกษากฎหมายยงอยเพยงขนเรมตน ดงนนเมอประเทศทงสองตางประกาศใชกฎหมายลขสทธ รฐสภาของทงประเทศสาธารณรฐประชาชนจนและประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามจงจ าเปนตองตรากฎหมายอกฉบบหนง ดวยความมงหวงวากฎหมายฉบบนจะเปนคมอและแนวทางการใชการตความกฎหมายลขสทธแกนกกฎหมายประเทศตนอยางถกตอง

2 โครงสรางระบบกฎหมายลขสทธทไมมกฎหมายอกฉบบเปนคมอประกอบการใชกฎหมายลขสทธ

ส าหรบประเทศกลมผผลตผาไหมและสงออกผาไหมอกจ านวน 3 ประเทศ อนไดแกประเทญปน ประเทศเกาหล และประเทศอนเดย ประเทศทงสามนกลบมโครงสรางทางกฎหมายลขสทธทแตกตางจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจนและประเทศสาธารรฐสงคมนยมเวยดนาม กลาวคอประเทศทงสามมพระราชบญญตลขสทธเพยงฉบบเดยว เพอการบงคบใชภายในประเทศของตน ในฐานะทพระราชบญญตลขสทธเปนกฎหมายสารบญญตเกยวกบลขสทธ ดงปรากฏตามขอเทจจรงแตละประเทศ ดงน

278

1) ประเทศญปน กฎหมายลขสทธทใชบงคบอยในปจจบน ไดแกพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 โดยกฎหมายฉบบนถอเปนกฎหมายสารบญญตดานลขสทธฉบบเดยวของประเทศญปน และกฎหมายฉบบนมเนอหาสาระสอดคลองกบสนธสญญากรงเบอรน และสนธสญญาลขสทธสากลขององคการทรพยสนทางปญญาโลก ในฐานะทประเทศญปนเปนสมาชกอย ทงเนอหาของกฎหมายฉบบนยงครอบคลมถงงานสารสนเทศ สออนเตอรเนต และการสอสารผานเทคโนโลยสารสนเทศสมยใหม เพอตอบสนองการพฒนาของประเทศญปน

2) ประเทศอนเดย กฎหมายลขสทธทใชบงคบอยในปจจบน ไดแกพระราชบญญตลขสทธประเทศอนเดย 1957 (India Copyright Act 1957) กฎหมายฉบบนจงถอเปนกฎหมาย สารบญญตทส าคญเพยงฉบบเดยวดานลขสทธ โดยกฎหมายลขสทธฉบบนมจดเดน กคอ กฎหมายฉบบนมงคมครองอตสาหกรรมภาพยนตร อตสาหกรรมโปรแกรมคอมพวเตอร ซงอตสาหกรรมทงสองนถอเปนอตสาหกรรมหลกทสรางรายไดใหแกประเทศอนเดย พรอม ๆ กบการคมครองงานอนมลขสทธภายใตกรอบความตกลงระหวางประเทศ เชน งานวรรณกรรม งานศลปกรรม ฯลฯ รวมทงกฎหมายฉบบนยงมอบความคมครองแกงานหตถศลปของประเทศตน ในฐานะทงานดงกลาวเปนงานอนมลขสทธ ทงนไมวางานหตถศลปเหลานนจะอยในรปงานสงทอ อาทผาไหม หรองานจกสาน ฯลฯ

3) ประเทศเกาหลใต กฎหมายลขสทธทใชบงคบอยในปจจบน ไดแกพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2007 กฎหมายฉบบนถอเปนกฎหมายสารบญญตดานลขสทธเพยงฉบบเดยวของประเทศเกาหลใต โดยกฎหมายฉบบนมจดเดนทแตกตางจากกฎหมายลขสทธประเทศอน ๆ คอ กฎหมายฉบบนรองรบความคมครองแกขอมลอเลกทรอนกส (TMPs) และหามการผลตหรอสงถายโอนขอมลในระบบเครอขายขอมล (TMPs) รวมทงวางโครงสรางเพอการเฝาระวงและตรวจจบ (notice and takedown) ภายใตการจดการของผใหบรการอนเตอรเนต (ISP) ซงกฎหมายฉบบนไดกระตนเตอนความรบผดชอบในการปฏบตงานของผใหบรการอนเตอรเนต (ISP) ซงเรองดงกลาวถอเปนขอบเขตความคมครองใหมทกวางขนกวากฎหมายลขสทธประเทศอน ๆ สบเนองจากอตสาหกรรมเกมสออนไลนของประเทศเกาหลใตเปนอตสาหกรรมทส าคญและสรางรายไดแกประเทศตนอยางมหาศาล ท าใหกฎหมายลขสทธฉบบนจงวางขอบเขตความคมครองลขสทธแกเกมสออนไลนในรปขอมมลอเลคทรอนกสอยางพเศษ พรอม ๆ กบการคมครองงานอนมลขสทธอน ๆ เชนงานวรรณกรรม งานศลปะ เปนตน

ส าหรบประเทศไทย ปจจบนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 นบเปนกฎหมายลขสทธทผลบงคบใช ณ เวลาน โดยกฎหมายฉบบนเปนกฎหมายสารบญญตเกยวกบลขสทธเพยง

279

ฉบบเดยว และประเทศไทยไมไดมกฎหมายอน ๆ ทใชเปนคมอประกอบพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มลกษณะพเศษทนาสนใจ ดงน

1) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เกดขนจากความตกลงระหวางประเทศดานลขสทธ เชนสนธสญญากรงเบอรน ฯลฯ โดยการยกรางกฎหมายใชวธการแปลความตกลงระหวางประเทศภาษาองกฤษออกเปนภาษาไทย

2) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มงคมครองงานอนมลขสทธตามความตกลงระหวางประเทศฉบบตาง ๆ ซงประเทศไทยเปนสมาชกอย โดยกฎหมายฉบบนไมไดตงอยบนพนฐานความตองการของประเทศไทย

3) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มขอยกเวนความรบผดจ านวนมาก สงนเปนภาพสะทอนใหเหนวา ประเทศไทยอยในภาวะความจ าเปนตองรบรองลขสทธของชาวตางชาต เพอปกปองผลประโยชนดานการคาการลงทนของประเทศ เนองจากประเทศไทยอยในฐานะเปนผบรโภคงานดานทรพยสนทางปญญา จนสงผลใหพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงมขอยกเวนความรบผดจ านวนมากมาย

4) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เปนกฎหมายสารบญญตดานลขสทธฉบบเดยว โดยประเทศไทยไมมกฎหมายฉบบอนใดเปนคมอการใชกฎหมายลขสทธ ดวยเหตทประเทศไทยมระบบการศกษากฎหมายและพฒนาการทสบเนองตอกนมาอยางไมขาดตอน การผลตนกกฎหมายและการศกษากฎหมายทรพยสนทางปญญาจงมความตอเนอง จนนกกฎหมายไทยมความสามารถเพยงพอในการใชกฎหมายลขสทธ ซงสภาพการณเชนนตรงกนกนขามกนประเทศทเพงเปดรบระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ดงเชนประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

ดงนนหากพจารณาโครงสรางพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ของประเทศไทยกบโครงสรางกฎหมายลขสทธของประเทศผผลตและผสงออกผาไหมทงหาประเทศแลว พบวา ประเทศไทยเปนประเทศหนงทมกฎหมายสารบญญต คอกฎหมายลขสทธเพยงฉบบเดยว โดยประเทศไทยมไดมกฎหมายฉบบอน ๆ เพอเปนคมอการใชพระราชบญญตลขสทธ แตกฎหมายฉบบนกมไดเกดขนจากความตองการพนฐานของอตสาหกรรมของไทยหรอความตองการปกปองผลประโยชนของประเทศไทยอยางแทจรง 7.2.2 รปแบบงานอนมลขสทธตามกฎหมายลขสทธตางประเทศเปรยบเทยบกฎหมายลขสทธไทย

แมวาประเทศไทยและประเทศกลมผผลตผาไหมและสงออกผาไหมทงหาประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศญปน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

280

ประเทศอนเดย และประเทศเกาหลใตตางเปนภาคสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาความคมครองลขสทธฉบบอน ๆ กตาม แตในดานรปแบบค าจดความค าวา “งาน” (works) ซงกฎหมายลขสทธแตละประเทศคมครองแลว ปรากฏวาแตละประเทศตางมวธการแยกแยะรายละเอยดทแตกตางกน โดยทงนความแตกตางดงกลาวนมผลตอความคมครองลขสทธในลวดลายบนผนผาไหมและสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท ดงน

1. กลมประเทศทบญญตค าวา “งาน” (works) และแยกแยะรายละเอยดของงานไว เพอรองรบงานศลปะทกประเภท

2. กลมประเทศทบญญตค าวา “งาน” (works) และแยกแยะรายละเอยดของงานไว แตไมอาจรองรบงานศลปะทกประเภท

1. กลมประเทศทบญญตค าวา “งาน” (works) และแยกแยะรายละเอยดของงานไว เพอรองรบงานศลปะทกประเภท อนไดแกการทบทบญญตกฎหมายลขสทธก าหนดวา “งาน” (work) คองานอนมลขสทธตามกฎหมายทมอยหลากหลายประเภท และงานแตละประเภทตางมรายละเอยดปลกยอยลงไป โดยเฉพาะอยางยงในสวนของงานศลปะ (art work) ปรากฏผลการศกษาวา บรรดากลมประเทศผาผลตและสงออกผาไหมจ านวนถง 5 ประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศญปน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ประเทศอนเดย และประเทศเกาหลใต ทงหาประเทศนตางบญญตค าจ ากดความค าวา “งาน” (works) และแยกแยะรายละเอยดของงานไว เพอรองรบงานศลปะทกประเภทไวดงตอไปน

1) ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน 2) ประเทศญปน 3) ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม 4) ประเทศอนเดย 5) ประเทศเกาหลใต 1) ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ตามมาตรา 3 Copyright Act of People’s Republic

of China 2002 ไดบญญตค าวา “งาน” วาไดแกงาน 5 ประเภท คองานวรรณกรรม ศลปะ วทยาศาสตรธรรมชาต สงคมศาสตร เทคโนโลยทางวศวกรรมและสงทมลกษณะคลายคลงกน ซงถอยค าเหลานเปนเพยงค าทมความหมายอยางกวาง เพอใหบทบญญตฉบบนสามารถรองรบงานอนมลขสทธจ านวนมากของประเทศตนได

ในสวนรายละเอยดของค าวา “งาน” (works) ปรากฏตามมาตรา 3 Copyright Act of People’s Republic of China 2002 วา งานทงสประเภทคองานทตองปรากฏตอสาธารณชนดวยรปแบบวธการอยางหนงอยางใด เชน งานเขยน งานเกยวกบการพด งานดนตรกรรม งานละคร

281

งานศลปะพนบาน (quyi') งานศลปะเกยวกบการร า (choreographic) และงานเตนแอโรบค งานวจตรศลปและงานสถาปตยกรรม งานภาพถาย งานภาพยนตรและงานสรางสรรคดวยวธการผลตดวยฟมสอนคลายคลงกน งานออกแบบทางวศวกรรม และงานออกแบบผลตภณฑ แผนท งานภาพราง (สเกตภาพ) งานกราฟฟค และหนจ าลองของดงกลาว โปรแกรมคอมพวเตอร งานอนตามทกฎหมายบญญตหรอตามกฎระเบยบเกยวกบการบรหารจดการ เปนตน

หากพจารณาเฉพาะโครงสรางการใหค าจ ากดความค าวา “งานศลปะ” แลว พบวา มาตรา 3 พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2002 จะเปนกฎหมายสารบญญตทก าหนดวา งานศลปะคองานวจตรศลป (fine art) และงานสถาปตยกรรม แตในสวนรายละเอยดของงานวจตรศลป (fine art) และงานสถาปตยกรรมไดถกอธบายไวในพระราชบญญต Regulations for the Implementation of the Copyright Law of the People’s Republic of China (CAIR) มาตรา 4 ในฐานะทพระราชบญญต Regulations for the Implementation of the Copyright Law of the People’s Republic of China (CAIR) เปนคมอการใชพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2002 ดงปรากฏความวา

Article 4 For the purposes of the Copyright Law and these Regulations, the following (1) ‚written works‛ means works expressed in written form, such as novels, poems, essays and theses;... (8) “works of fine arts” means two- or three-dimensional works of the plastic arts created in lines, colures or other media which impart aesthetic effect, such as paintings, works of calligraphy and sculptures;

จากบทบญญตมาตรา 4 ขางตนท าใหเหนรปแบบงานศลปะประเภทงานวจตรศลป (fine art) วาหมายถง การสรางงานหนจ าลองสองมตหรอสามมตทางศลปะทสรางขนดวยเสน ส หรอสวนประกอบอน ๆ ซงกอเกดผลลพธดานคณคาความงามทางศลปะ ตวอยางเชน การพมพ งานเขยนตวอกษร และการแกะสลก เปนตน ซงวธการใหค าอธบายดงกลาวจงเปนการแยกแยะรายละเอยดของงานไว เพอรองรบงานศลปะทกประเภท ภายใตการยกตวอยางของค าวา “such as” ท าใหกฎหมายลขสทธจนจงเปนกฎหมายทเปดกวางรองรบงานดานศลปะทหลากหลายประเภทและวธการผลตไดอยางด

ดวยเหตนตามรปแบบงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2002 ประเทศสาธารณรฐประชาชนจนขางตนจงสรปไดวา พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2002 มรปแบบการใหค านยามค าวา “งาน” อนมลขสทธแยกเปน 2 สวนหลก กคอ สวนแรกเปนการก าหนดขอบเขตงานอนมลขสทธอยางกวาง ๆ ภายใตค าอธบายวา งาน (works) มเพยง 5 ประเภท อนไดแก งานวรรณกรรม งานศลปะ วทยาศาสตรธรรมชาต สงคมศาสตร เทคโนโลยทางวศวกรรมและสงทม

282

ลกษณะคลายคลงกน และสวนทสองเปนค าอธบายรายละเอยดของงานทง 5 ประเภทขางตนวา งานเหลานตองปรากฎอยในรปแบบใด เชน งานเขยน งานพด ฯลฯ ซงในสวนทสองนรฐสภาจนสามารถปรบเปลยนรปแบบของงานเพมเตมในอนาคตได โดยทโครงสรางงานอนมลขสทธทง 5 ประเภทสวนแรกมไดรบความกระทบกระเทอนแตอยางใด

2) ประเทศญปน นบเปนอกประเทศหนงทมพฒนาการดานกฎหมายลขสทธ อนยาวนาน และพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 ไดวางรปแบบค าจ ากดความค าวา “งาน” (works) อนมลขสทธอยางกวาง ๆ ดงปรากฏตามมาตรา 2 (1) (i) วา

‚งาน‛ (work) หมายความถง ผลผลตทางความคดหรอารมณความรสกทแสดงออกอยางเดนชดถงความคดสรางสรรค และการผลตเชนนถกจดท าขนในแผนกวรรณกรรม วทยาศาสตร ศลปะ หรอดนตร4 ดวยเหตนงานอนมลขสทธตามกฎหมายประเทศญปนจงมเพยง 4 ประเภทเทานน คอ งานแผนกวรรณกรรม งานแผนกวทยาศาสตร งานแผนกศลปะ งานแผนกดนตร ซงค าเหลานมความหมายกวางขวางมาก

ดานรายละเอยดของงานอนมลขสทธนน เนองจากงานอนมลขสทธ ตามมาตรา 3 พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 มขอบเขตกวางมาก ท าใหในมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 จงก าหนดรายละเอยดของงานตามมาตรา 3 ไววา “งาน” ตามกฎหมายฉบบนยอมหมายความรวมถงงานรปแบบตาง เชน วรรณกรรม งานละคร บทกลอน งานพมพ หรองานศลปะอน ๆ เปนตน และดวยการอธบายรายละเอยดของงานอนมลขสทธทใชค าวา “หรองานศลปะอนๆ” ไดสงผลใหผสรางสรรคงานศลปะชาวญปนหลากแขนงอาจไดรบความคมครองลขสทธได เชน งานเขยนตวอกษรอวยพรบนกระดาษ งานพบกระดาษแบบญปน ฯลฯ

ดงนนดวยรปแบบการใหค าจ ากดความงานอนมลขสทธและการอธบายรายละเอยดของงานอนมลขสทธของชาวญปนขางตน ท าใหพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 สามารถรองรบงานศลปะทกชนดไดอยางด ประเทศญปนจงนบเปนอกประเทศหนงทมโครงสรางค านยามค าวา “งาน” (works) อยางกวาง ๆ และพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 ยงก าหนดรายละเอยดของงานจ านวนมากและหลากหลาย เพอรองรบความตองการของอตสาหกรรมและผผลตงานชาวญปน

3) ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ตามมาตรา 14 อน 1 ขอ g กฎหมายทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 (Intellectual Property Law 2005) ไดบญญตงานอนมลขสทธไว

4 Article 2. (1) In this Law, the following terms shall have the meaning hereby assigned to them respectively: (i) "work" means a production in which thoughts or sentiments are expressed in a creative way and which falls within the literary, scientific, artistic or musical domain

283

อยางกวาง ๆ เพยงงาน 3 ประเภท คอ งานวรรณกรรม งานศลปกรรม และ งานวทยาศาสตร ซงค าเหลานมความหมายอยางกวาง ท าใหขอความตอมาของมาตรา 14 (1) ขอ g จงบญญตรายละเอยดของงานทงสามวา งานทงสามประเภทยงรวมถงงานประเภทตาง ๆ อกจ านวนมากตามขอ a ถงขอ m เชนงานวรรณกรรมและงานวทยาศาสตรตาง ๆ หนงสอต าราภาษาตางประเทศ อปกรณการสอน และงานอน ๆ ทแสดงออกในรปตวอกษรหรองานเขยนรปแบบอน ๆ เปนตน

ดวยเหตนกฎหมายทรพยสนทางปญญาประเทศสาธาณรฐสงคมนยมเวยดนามจงนบเปนอกประเทศหนง ซงก าหนดค านยามค าวา “งาน” (works) ภายใตค าทมความหมายอยางกวาง ๆ เพยง 3 ค า คอ งานวรรณกรรม งานศลปกรรม และ งานวทยาศาสตร และภายใตบทบญญตมาตราเดยวกนนยงไดใหค าอธบายตวอยางงานทงสามประเภทจ านวนมาก ท าใหการใชกฎหมายลขสทธของประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามมประสทธภาพสงประเทศหนง

4) ประเทศอนเดย นบเปนอกประเทศหนงทมพระราชบญญตลขสทธประเทศอนเดย ค.ศ.1957 ของตนเอง โดยกฎหมายฉบบนไดวางรปแบบงานอนมลขสทธไวภายใตค าวา “งาน” (work) ในมาตรา 2 (y) กฎหมายลขสทธประเทศอนเดย 1957 (India Copyright Act 1957)5 และบทบญญตมาตราดงกลาวยงแบงแยกประเภทของงานอนมลขสทธออกเปน 3 กลมใหญ คอ

กลมแรก งานวรรณกรรม งานละคร งานดนตร หรองานศลปะ กลมทสอง งานภาพยนตร กลมทสาม งานบนทกเสยง ดวยรปแบบโครงสรางการก าหนดค านยามขางตน พระราชบญญตลขสทธประเทศ

อนเดย ค.ศ.1957 ไดวางขอบเขตงานอนมลขสทธภายใตกลมงาน ซงแตละกลมงานจะมความหมายอยางกวาง ๆ พรอมกบบทบญญตมาตรา 2 ขออน ๆ จงไดอธบายรายละเอยดของงานแตละชนดไป เชน ขอ C คอค าอธบายลกษณะของงานศลปะกลมแรก เปนตน ท าใหงานอนมลขสทธของประเทศอนเดยจงมขอบเขตความคมครองทกวางขวาง และไมกอเกดปญหาในการใชการตความและรองรบงานอนมลขสทธหลากหลายรปแบบ

5) ประเทศเกาหลใต ถอเปนอกประเทศหนงทมบทบญญตกฎหมายลขสทธทมความโดดเดน และบทบญญตกฎหมายลขสทธกมค าอธบายงานอนมลขสทธทเปดกวาง ท าใหกฎหมาย

5 2.Interpretation:- In this Act, unless the context otherwise requires,.. (y) "work" means any of the following works, namely:- (i) a literary, dramatic, musical or artistic work; (ii) a cinematograph film; (iii) a record;

284

ลขสทธประเทศเกาหลใตสามารถรองรบรปแบบงานอนมลขสทธทหลากหลาย ดงปรากฏความตามมาตรา มาตรา 4 (1) พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2007 ไดก าหนดมลขสทธไว 9 ประเภท คอ

ประเภทแรก นวนยาย บทกว บทความ การบรรยาย การพด การแสดง และงานวรรณกรรมอน ๆ

ประเภททสอง งานดนตรตาง ๆ ประเภททสาม งานมหรสพ รวมทงงานละคร การเตนร า ละครใบ ประเภททส การพมพ งานเขยนดวยมอ การออกแบบ การแกะสลก งานหตถศลป

งานศลปประยกตและงานศลปะอน ๆ ประเภททหา งานสถาปตยกรรม รวมถงหนจ าลองและแบบผงของงานสถาปตยกรรม

ประเภททหก งานภาพถายรวมถงรปภาพหรองานอนอนมลกษณะและวธการคลายคลงกน ประเภททเจด งานภาพยนตร

ประเภททแปด งานแผนท สถต การวาดออกแบบ การสเกตภาพ หนจ าลองและแผนภาพของงาน ประเภททเกา งานโปรแกรมคอมพวเตอร6

จากรปแบบงานอนมลขสทธทงเกาประเภทขางตน หากพจารณาค าอธบายรายละเอยดของงานศลปะตามมาตรา 4 อน 4 พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2007 แลวจะพบวา งานศลปะอาจเกดขนจากกรรมวธทหลากหลาย ทงนไมวาในรปการพมพ การเขยนดวยมอ การออกแบบ การ

6 Article 4.—(1) As used in this Act, ‚works‛ shall include, in particular, the following 1. Novels, poems, articles, lectures, recitations, plays and other literary works; 2. Musical works; 3. Theatrical works including dramas, dances, pantomimes; 4. Paintings, calligraphic works, designs, sculptures, crafts, works of applied art, and other artistic works; 5. Architectural works including architectural models and plans; 6. Photographic works including photographs and other works produced by similar methods; 7. Cinematographic works; 8. Maps, charts, design drawings, sketches, models and other diagrammatic works; 9. Computer program works;

285

แกะสลก งานหตถศลป งานศลปประยกตและงานศลปะอน ๆ ท าใหขอบเขตความคมครองงานศลปะของประเทศเกาหลใตมความทนสมยและครอบคลมงานศลปะทกรปแบบ ทงนไมวารปแบบงานศลปะในปจจบนหรออนาคต ภายใตวธการใชค าอธบายทเปดกวาง คอการใชค าวา งานศลปะอน ๆ

ดงนนแนวทางการรางบทบญญตลขสทธของทงหาประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศญปน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ประเทศอนเดย และประเทศเกาหลใต ทงหาประเทศตางยดแนวทางเดยวกน เพอผลการบงคบใชกฎหมายลขสทธอยางเกดประโยชนสงสด โดยกฎหมายลขสทธทงหาประเทศตางก าหนดรปแบบงานอนมลขสทธภายใตค าทมความหมายกวาง ๆ เชน งานศลปะ งานวรรณกรรม ฯลฯ พรอม ๆ กบการใหค าอธบายงานเหลานนตามแบบวฒนธรรมของตน ท าใหบทบญญตกฎหมายลขสทธของทงหาประเทศมความเหมาะสมตอสงคมของประเทศตน รวมทงค าจ ากดความงานอนมลขสทธของแตละประเทศยงเปดกวางและสามารถรองรบงานอนมลขสทธหลากหลายประเภททงปจจบนและอนาคต

2. กลมประเทศทบญญตค าวา “งาน” (works) และแยกแยะรายละเอยดของงานไว แตไมอาจรองรบงานศลปะทกประเภท อนไดแกการทพระราชบญญตลขสทธก าหนดประเภทของงานอนมลขสทธ และรายละเอยดของงานอนมลขสทธแตละประเภทอยางชดเจน โดยพระราชบญญตลขสทธเชนนจะไมมขอความรองรบงานรปแบบอน ๆ และจากการศกษาประเทศไทยจดเปนประเทศทบญญตกฎหมายรปแบบน

ดวยโครงสรางพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดก าหนดรปแบบงานอนมลขสทธออกเปน 2 สวน คอ

สวนแรก บทบญญตทวไปทก าหนดวา งานประเภทใดเปนงานอนมลขสทธ ดงปรากฏอยในมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงมาตรานระบวา งานอนมลขสทธพงมอย 9 ประเภทเทานน อนไดแกงานวรรณกรรม งานนาฏกรรม งานศลปกรรม งานดนตรกรรม งานโสตทศนวสด งานภาพยนตร งานสงบนทกเสยง งานแพรเสยงแพรภาพ งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ สงผลใหงานสรางสรรคอนใดกไมอาจเปนงานอนมลขสทธได หากงานดงกลาวไมอาจจดเขากลมงานประเภทใดประเภทหนงดงกลาว

สวนทสอง บทบญญตสวนค าจ ากดความ บทบญญตสวนนเปนการใหค าอธบายในรายละเอยดของงานอนมลขสทธ และค าจ ากดความศพททส าคญตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยเนอหาบทบญญตสวนนปรากฏอยในมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

ดานรปแบบวธการอธบายรายละเอยดในค าจ ากดความงานอนมลขสทธมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ปรากฏวา บทบญญตมาตรา 4 ใชวธการใหค าอธบายทชดเจน

286

และรดกมตามแบบนกกฎหมาย ท าใหบทบญญตกฎหมายลขสทธไทยเกดความชดเจนในการใชงาน แตในทางปฏบตแลวนกกฎหมายอาจเกดปญหาขอถกเถยงในการใชการตความ เพราะบทบญญตมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตขอความทรดกมมาก จนอาจสงผลใหงานบางประเภทไมไดรบความคมครองกได ดงเชนปญหาการใชการตความค าวา ‚งานศลปประยกต‛ กบลวดลายบนผนผาไหมสรนทรและผาไหมไทย ดงปรากฏขอความตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 วา

“มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ศลปกรรม หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปน (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลาย

อยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา‛

จากค านยามขางตนจงสรปไดวา งานศลปประยกตตามกฎหมายลขสทธไทย คอ การทผสรางสรรคไดใชวธการแบบงานจตรกรรม หรองานประตมากรรม หรองานภาพพมพ หรองานสถาปตยกรรม หรองานภาพถาย หรองานภาพประกอบ วธการดงกลาวอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางประกอบกน เพอสรางสรรคงานศลปประยกตขน ภายใตวตถประสงคพเศษ อนไดแกการมงตอประโยชนในการใชสอย หรอการตบแตง มใชเพยงวตถประสงคชนชมคณคาทางศลปะแตอยางเดยว ผลลพธทตามกคอ งานศลปประยกตรปแบบอน ๆ ทไมใชวธตามทกฎหมายลขสทธก าหนด งานเหลานจงไมอาจไดรบความคมครองลขสทธ ทง ๆ ทงานเหลานเปนงานทางวฒนธรรมทส าคญของประเทศ เชน งานเครองจกสาน ลวดลายบนผาไหมทเกดจากการทอ เปนตน

อยางไรกตาม ดวยสภาพการบญญตค าจ ากดความทชดเจนของงานอนมลขสทธ โดยเฉพาะอยางยงงานศลปะประยกตทระบรายละเอยดไวอยางแนนอน ท าใหปจจบนทางออกของนกกฎหมายไทยกคอ การใชนตวธ อนไดแกการคด การใช การตความ เพอเสรมสรางกฎหมายใหรองรบกบขอเทจจรงตาง ๆ ทมลกษณะเฉพาะเรองเฉพาะราว ดงเชนนกกฎหมายบางทานตความวา การปก การทอและการถก คอวธการสรางงานจตรกรรมรปแบบหนง แมวาไมปรากฏขอความวา วธการปก การทอและการถกอยในมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กตาม ท าใหลวดลายผาไหมสรนทรไดรบความคมครองลขสทธ แตวธการดงกลาวกขาดความแนนอน เพราะนกกฎหมายอกหลายทานกอาจตความในแงมมทแตกตางกน

ดงนนพระราชบญญตลขสทธไทย พ.ศ.2537 จงเปนบญญตกฎหมายประเภทหนง ซงกฎหมายลขสทธไดบญญตค าวา “งาน” (works) อนมลขสทธและแยกแยะรายละเอยดของงานไว

287

อยางชดเจน จนนกกฎหมายไทยตองใชนตวธ เพอการตความบทบญญตกฎหมายใหรองรบขอพพาทตาง ๆ จนสภาพการใชงานกฎหมายภายใตโครงสรางเชนนจงเกดความไมแนนอน ทงนแลวแตวานกกฎหมายไทยแตละทานจะมความเหนไปเชนใด ทายทสดผลลพททตามมากคอ กฎหมายฉบบนไมอาจรองรบผลประโยชนของประเทศไดอยางแทจรง ในทางกลบกนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กลบตอบสนองความคมครองผลประโยชนของชาวตางชาต ทงนดวยผลของสนธสญญากรงเบอรนและสนธสญญาฉบบอน ๆ ทประเทศไทยเปนสมาชกอย 7.2.3 ความคมครองลขสทธในงานออกแบบลวดลายผาไหมของตางประเทศเปรยบเทยบกบกฎหมายลขสทธไทย

สบเนองจากผลของสนธสญญากรงเบอรนทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมทางอตสาหกรรม สงผลใหประเทศสมาชกกลมผผลตและสงออกผาไหมตางใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมทางอตสาหกรรม ซงแตละประเทศมรปแบบวธการคมครองทแตกตางกนไปและสามารถจ าแนกออกเปน 2 รปแบบดวยกน ดงน

1 กลมประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหม 2 กลมประเทศทไมใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามบทบญญต กฎหมายลขสทธ 1. กลมประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหม จากการศกษากฎหมาย

ลขสทธของกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมทงหาประเทศ พบวา ปจจบนประเทศผผลตและสงออกผาไหมเพยงสประเทศเทานนทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ โดยประเทศทงสนมรปแบบวธการคมครองงานออกแบบทแตกตางกน ซงผลการศกษาสามารถจ าแนกความแตกตางออกเปน 4 ประเภท ดงตอไปน

1) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปะ

2) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปประยกต

3) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปประยกตและงานออกแบบผลตภณฑ

4) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานงานออกแบบผลตภณฑ

1) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปะ ส าหรบความคมครองงานออกแบบลวดลายผา

288

ไหม ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปะตามกฎหมายลขสทธ จากการศกษาพบวา ประเทศอนเดยเปนประเทศเดยวเทานนทเลอกคมครองรปแบบงานศลปะ ดงปรากฏขอความตามมาตรา 2 (y) กฎหมายลขสทธประเทศอนเดย 1957 (India Copyright Act 1957) บญญตวา 2.Interpretation:- In this Act, unless the context otherwise requires,.. (y) "work" means any of the following works, namely:- (i) a literary, dramatic, musical or artistic work; (ii) a cinematograph film; (iii) a record;

โดยเหตทประเทศอนเดยใหความคมครองลขสทธในงานเพยง 3 ประเภทเทานน คอ ประเภทงานวรรณกรรม งานละคร งานดนตร หรองานศลปะ และประเภทงานภาพยนตร รวมทงประเภทงานบนทกเสยง ประกอบกบตามมาตรา 2 (c) กฎหมายลขสทธ 1957 ไดอธบายขอบเขตของงานศลปะไววา งานศลปะยอมหมายความถงงานทเกดจากกรรมวธการพมพ การแกะ การวาด เปนตน ทงนไมวางานศลปะดงกลาวจะมคณคาทางศลปะมากนอยเพยงใด ทงหมดนสงผลใหวงการนกกฎหมายอนเดยมความเหนวา งานออกแบบทางอตสาหกรรมทกประเภทเปนงานศลปะตามกฎหมายลขสทธ ทงนไมวางานออกแบบลวดลายผาไหม งานออกแบบงานเครองเคลอบเซรามค ฯลฯ

เชนเดยวกนกบศาลอนเดยเหนวา งานออกแบบทางอตสาหกรรมทกประเภทเปนงานศลปะ (artistic works) ตามกฎหมายลขสทธ โดยศาลเลงเหนวา เจตนารมณของกฎหมายลขสทธ คอการคมครองงานศลปะทกประเภท ทงนไมวางานศลปะดงกลาวจะมคณคาทางศลปะมากหรอนอยเพยงใด แมวาขณะนศาลยงไมเคยมค าพพากษาในเรองดงกลาวเลยกตาม7

ดงนนประเทศอนเดยจงคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหม ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปะอนมลขสทธ ถงแมวากฎหมายลขสทธจะมไดบญญตวา งานออกแบบเปนงานอนมลขสทธโดยตรงกตาม แตในทางปฎบตแลว นกกฎหมายอนเดยและศาลอนเดยตางมความเหนในแนวทางเดยวกนวา งานออกแบบถอเปนงานศลปะประเภทหนง ซงกฎหมายลขสทธยอมใหความคมครอง ทงนไมวางานศลปะเหลานนจะสรางขนดวยวธการเขยน การวาด การพมพ ฯลฯ และไมวางานศลปะดงกลาวจะมคณคาทางศลปะมากหรอนอยเพยงใด

7 J Sai Deepak. Protection of Traditional Handicrafts under Indian Intellectual Property Laws. Journal of Intellectual Property Rights Vol 13. May 2008, p.201

289

2) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปประยกต ไดแกประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ซงตามมาตรา 14 อน 1 ขอ g พระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 (Intellectual Property Law 2005) บญญตไววา งานศลปประยกต (applied art works) คองานอนมลขสทธตามกฎหมาย ประกอบมาตรา 15 พระราชกฤษฎกาฉบบท 100 ป ค.ศ.2006 (DECREE No. 100/2006/ND-CP OF SEPTEMBER 21, 2006, DETAILING AND GUIDING THE IMPLEMENTATION OF A NUMBER OF ARTICLES OF THE CIVIL CODE AND THE INTELLECTUAL PROPERTY LAW REGARDING THE COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS) ในฐานะเปนคมอการใชพระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 ไดอธบายถง ลกษณะงานศลปะประยกตไววา ‚งานศลปประยกต ตามมาตรา 14 กฎหมายทรพยสนทางปญญา (the Intellectual Property Law) หมายถง การน าเสนองานในรปลายเสน ส รปทรงสามมต หรองานโครงสราง และการใชงานตรงกบวตถประสงคทถกสรางขน รวมทงตองเปนการผลตงานจ านวนมาก ๆ ไมวาโดยฝมอของมนษย หรอโดยเครองจกรกล เชน เครองหมาย งานหตถศลป หรอ งานวจตรศลป fine-arts โดยตามบทบญญตนงานดงกลาวแสดงออกในรปผลผลต หรอ บรรจภณฑ‛

ดงนนงานออกแบบทกประเภทคองานอนมลขสทธประเภทงานศลปประยกต (applied art works) ตามพระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 และงานออกแบบลวดลายผาไหมกคอหนงในงานออกแบบชนดหนง ดวยเหตนงานออกแบบลวดลายบนผนผาไหมจง เปนงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005

3) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานศลปประยกตและงานออกแบบผลตภณฑ ไดแกประเทศเกาหลใต โดยทพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2007 มาตรา 4 (1) ขอ 4 8 ไดก าหนดวา งานอนมลขสทธยอมหมายความรวมถงงานออกแบบ หรองานศลปประยกต สงผลใหบรรดางานออกแบบลวดลายผาไหมและงานออกแบบอน ๆ จดเปนงานอนมลขสทธประเภทงานออกแบบหรองานศลปประยกต แตปจจบนศาลสงเกาหลใตถอวา งานออกแบบทกประเภทเปนงานศลปประยกต ดงปรากฏตามค าวนจฉยเมอวนท 23 กมภาพนธ ค.ศ.1996

8 Article 4. (1) As used in this Act, ‚works‛ shall include, in particular, the following 4. Paintings, calligraphic works, designs, sculptures, crafts, works of applied art, and other artistic works;

290

4) ประเทศทใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมคองานออกแบบผลตภณฑ ประเทศทใหความคมครองลกษณะดงกลาวไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ดงปรากฏความตามตามมาตรา 3 (7) Copyright Act of People’s Republic of China 20029 วา งานวรรณกรรม ศลปะ วทยาศาสตรธรรมชาต สงคมศาสตร เทคโนโลยทางวศวกรรม และสงทมลกษณะคลายคลงกน งานเหลานคองานอนมลขสทธ โดยสงเหลานถกท าใหปรากฏในรปแบบดงตอไปน เชน งานออกแบบทางวศวกรรม และงานออกแบบผลตภณฑ แผนท งานภาพราง (สเกตภาพ) งานกราฟฟค และหนจ าลองของดงกลาว เปนตน ดวยเหตนงานออกแบบผลตภณฑอนประกอบไปดวยเสน ส รปราง รปทรงของผลตภณฑ งานออกแบบเหลานยอมถอเปนงานอนมลขสทธ ประเภทงานออกแบบผลตภณฑ

ดงนนแมวาประเทศผผลตและสงออกผาไหมทงสประเทศ อนไดแก ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศเกาหลใต ประเทศอนเดย และประเทศสาธารณฐสงคมนยมเวยดนาม ทงสประเทศตางมสถานะเปนสมาชกองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) และสนธสญญากรงเบอรน รวมทงสนธสญญาลขสทธสากลขององคการทรพยสนทางปญญาโลกกตาม แตเปนทนาสงเกตวา ทงสประเทศตางมบทบญญตลขสทธทแตกตางกน เพอก าหนดขอบเขตความคมครองแกงานออกแบบลวดลายผาไหม ทงนภายใตวตถประสงคส าคญคอผลประโยชนของประเทศชาตตนและรปแบบงานตามวฒนธรรมของตน และไมปรากฏวาประเทศใดใชวธการแปลความจากตนฉบบสนธสญญาระหวางประเทศ เพอยกรางกฎหมายลขสทธของตน

2 กลมประเทศทไมใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตาม บทบญญตกฎหมายลขสทธ ในอกดานหนงแมวากลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมถงสประเทศไดใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธ แตในอกแนวความคดหนงนนประเทศญปนกลบไมเหนดวยทจะใหความคมครองลขสทธแกงานออกแบบลวดลายผาไหม ในฐานะทผาไหมคอผลตภณฑของชมชนหรอผผลตภาคอตสาหกรรม ดงปรากฏตามค าพพากษาของศาลสงญปน เมอวนท 17 ธนวาคม ค.ศ.1992 แตศาลสงญปนมความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑสมควรไดรบความคมครองตามกฎหมายการออกแบบ ค.ศ.2006 (Design Act (Act No.

9 Article 3 For the purposes of this Law, the term "works" includes works of literature, art, natural science, social science, engineering technology and the like which are expressed in the following forms: (1) written works; … (7) drawings of engineering designs, and product designs; maps, sketches and other graphic works and model works;

291

125 of 1959 ฉบบแกไขป 2006) แมวาวงการวชาการกฎหมายญปนมความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑทกประเภทรวมทงงานออกแบบลวดลายผาไหมยอมไดรบความคมครองทงตามกฎหมายลขสทธและกฎหมายการออกแบบกตาม

เหตทแนวทางความคมครองลขสทธแกลวดลายผาไหมของแตละประเทศตางกนนน จากการศกษาพบวา สาเหตแหงความแตกตางดานความคดวา งานออกแบบลวดลายผาไหมสมควรไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธหรอกฎหมายการออกแบบผลตภณฑ กรณดงกลาวเกดเพราะนกกฎหมายมความเหนทแตกตางกน 2 แนวทางดวยกน คอ

แนวความคดแรก มความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑทางอตสาหกรรมไมสมควรถอเปนงานอนมลขสทธ และงานออกแบบดงกลาวไมถอเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายลขสทธ เพราะงานออกแบบผลตภณฑไมใชงานศลปะ ประกอบกบวตถประสงคของความคมครองลขสทธ คอ การคมครองความคดสรางสรรคของมนษย ซงตรงกนขามกบวตถประสงคของกฎหมายการออกแบบผลตภณฑ ซงกฎหมายการออกแบบผลตภณฑตองการคมครองผลประโยชนของผผลตภาคอตสาหกรรมตาง ๆ อกทงการใหความคมครองลขสทธแกงานออกแบบผลตภณฑยอมกอเกดผลกระทบทรายแรงขน ในกรณสงคมมความจ าเปนตองผลตผลตภณฑลอกเลยนแบบ เชนกรณภาวะสงคราม โรคระบาด ฯลฯ กรณดงกลาวนบทบญญตกฎหมายลขสทธไมมมาตรการรองรบดงเชนกฎหมายการออกแบบและกฎหมายสทธบตร สงทเกดตามกคอ เจาของลขสทธอาจไมอนญาตใหใชสทธในงานสรางสรรค สงคมและประเทศกตกอยในภาวะเสยงอยางมาก ดวยเหตนงานออกแบบจงสมควรไดรบความคมครองเฉพาะตามกฎหมายการออกแบบผลตภณฑหรอกฎหมายสทธบตรเทานน ประเทศทมภายใตแนวความคดเชนน เชนประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศญปน เปนตน

แนวความคดทสอง มความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑยอมไดรบความคมครองทงตามกฎหมายลขสทธและกฎหมายการออกแบบ เพราะเหตทงานออกแบบผลตภณฑทกประเภทยอมถอเปนงานศลปประยกตไดทงสน ประกอบกบหากพจารณาขอบเขตความคมครองลขสทธตามสนธสญญากรงเบอรนแลว ลขสทธยอมขยายความคมครองไปถงงานออกแบบผลตภณฑทกประเภทดวย ดวยเหตนประเทศสมาชกสนธสญญากรงเบอรนจงสามารถใหความคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมตามกฎหมายลขสทธได10

10 สทธชย สวรรณลพ. การคมครองงานออกแบบอตสาหกรรมตามกฎหมายลขสทธและสทธบตร : ศกษาเฉพาะ กรณงานออกแบบแฟชนเสอผา. สาขากฎหมายธรกจ มหาวทยาลยรามค าแหง. วทยานพนธปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยรามค าแหง, 2541, น.90-91

292

ส าหรบประเทศไทย ปจจบนนกกฎหมายไทยสวนใหญมความเหนสอดคลองกบแนวความคดกลมทสอง ท าใหงานออกแบบผลตภณฑไดรบความคมครองทงตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และพระราชบญญตสทธบตร พ.ศ.2522 แมวาบทบญญต มาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธจะมไดบญญตวา งานออกแบบผลตภณฑคองานอนมลขสทธไวกตาม ดงสงเกตไดจากขอความในมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน

“มาตรา 4 ในพระราชบญญตน (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลาย

อยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา

ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย”

หากสงเกตถอยค าตามบทบญญตมาตรา 4 ขางตน กฎหมายลขสทธไทยหาไดรบรองโดยตรงวา งานออกแบบคองานศลปะประยกตและเปนงานอนมลขสทธ แตอยางไรกตาม ปญหาดงกลาวนไดหมดไป เนองดวยผลจากค าพพากษาศาลฎกาท 6379/2537 ระหวาง บรษท ด ท ซ อนดสตรย จ ากด กบพวกซงเปนโจทก กบบรษท ไทยปากกาลกลนอตสาหกรรม จ ากดกบพวกซงเปนจ าเลย ปรากฏตามค าพพากษาวา

งานออกแบบปากกาลกลน 2 แบบ ซงประกอบดวยงานแบบพมพรปลกษณะปากกาและชนสวนแมพมพ งานหนจ าลอง งานอเลกโทรดหรอแทงทองแดงทใชในการท าแมพมพ งานแมพมพ และงานรปทรงและลวดลายตวปากกา อนเกดจากการคดคนแบบปากกาตงแตยกรางรปทรงและลวดลายในกระดาษรางใหปากกามรปลกษณะสวยงามสะดดตาและสะดวกในการใชสอย แลวน ามาวเคราะหในเชงเศรษฐกจตามหลกวชาการ ใชเทคนคทเรยกวาวศวกรรมคณคา คอ วธการสรางผลตภณฑใหมใหมคณภาพใชไดดกวาสนคาทมอยกอน และเพอใหไดตนทนการผลตในราคาต าจนไดรปทรงและลวดลายทพอใจ แลวเขยนแบบทถกตองและท าหนจ าลองตอจากนนกท าการออกแบบชนสวนแมพมพ ออกแบบอเลกโทรดหรอแทงทองแดงทใชในการท าแมพมพ ท าอเลกโทรดและท าแมพมพเพอใชในการท าปากกา เปนงานสรางสรรคอนเกดจากการน าเอาการสรางแบบพมพรปลกษณะของปากกาและแบบแมพมพซงเขยนดวยลายเสนประกอบเปนรปทรงอนเขาลกษณะศลปกรรมประเภทงานจตรกรรม และการสรางแมพมพกบหนจ าลองของปากกาดงกลาว ซงเปนงานสรางสรรครปทรงทเกยวกบปรมาตรทสมผสและจบตองได อนเขาลกษณะศลปกรรมประเภทงานประตมากรรม มาประกอบเขาดวยกนและสรางขนเปนปากกาเพอน าไปใชประโยชนในการขดเขยนและเพอประโยชนทางการคาอนเปนประโยชนอยางอนนอกเหนอจากการ

293

ชนชมในคณคาของตวงานจตรกรรมและประตมากรรมดงกลาวงานสรางสรรคแบบปากกาทงสองแบบจงเปนงานศลปประยกตอนอาจไดรบความคมครองตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2521 ทงนไมวาจะมคณคาทางศลปะหรอไม หากปรากฏวางานนนผสรางสรรคไดท าหรอกอใหเกดงานนนดวยความคดรเรมของตนเองโดยมไดท าซ าหรอดดแปลงจากงานอนมลขสทธของผอนโดยไมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธในงานนน

ดวยผลแหงค าพพากษาศาลฎกาท 6379/2537 ขางตน ท าใหปจจบนงานออกแบบผลตภณฑปากกาและงานออกแบบประเภทอน ๆ ทจะเกดคดขอพพาทในอนาคต คองานศลปประยกตอนมลขสทธ ทงงานออกแบบผลตภณฑเองกยงอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายสทธบตรการออกแบบผลตภณฑอกดวย แนวความคดเชนนนกกฎหมายไทยเรยกชอวา “สหสทธ” หรองานอนมลขสทธอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญาฉบบอน ๆ ได

ส าหรบงานออกแบบลวดลายผาไหมอนถอเปนสวนหนงของการออกแบบผลตภณฑ งานออกแบบลวดลายผาไหมจงสมควรถอเปนงานศลปประยกตตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เพราะงานออกแบบลวดลายผาไหมเกดขนเพอวตถประสงคทางการคา และการพฒนารปแบบผลตภณฑผาไหมยอมใชวธการเชนการเขยน การวาด การพมพ ซงวธการเหลานลวนถอเปนวธการสรางงานศลปประยกตตามกฎหมายไทย

นอกจากนผวจยยงมความเหนวา งานออกแบบผลตภณฑสมควรไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธและกฎหมายการออกแบบ ดวยเหตผลส าคญคอ ความคมครองลขสทธเปนความคมครองทกอเกดประโยชนแกนกออกแบบมากกวาสทธบตร และอายความคมครองลขสทธกมระยะเวลายาวนานกวาอายความคมครองสทธบตร รวมทงลขสทธยอมใหความคมครองแก นกออกแบบโดยอตโนมตและปราศจากแบบพธ ในขณะทขนตอนการไดไปซงสทธบตรการออกแบบผลตภณฑไทยมความยงยากและมคาใชจายมาก สทธบตรการออกแบบผลตภณฑไทยในวนนจงไมเหมาะสมตอการพฒนางานออกแบบลวดลายผาไหมไทย ซงชาวบานผมรายไดนอยเปนผสรางสรรคขน

ดงนนงานออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรและงานออกแบบลวดลายผาไหมทกจงหวดในประเทศไทยจงมสถานะเดยวกนตามกฎหมายลขสทธไทย คอ งานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกตตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และงานออกแบบลวดลายผาไหมยงอาจเปนงานทไดรบความคมครองตามกฎหมายสทธบตรการออกแบบผลตภณฑ ประกอบกบแนวทางการใหความคมครองแกงานออกแบบลวดลายผาไหม ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหม คอ งานออกแบบผลตภณฑและเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกตเชนน แนวความคมครองรปแบบนยอมเปนไปในแนวทางเดยวกบกลมประเทศผผลตและ

294

สงออกผาไหมถงสประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ประเทศอนเดย และประเทศเกาหลใต ซงวธการเชนนยอมสมารถปกปองผลประโยชนทางการคาในธรกจผาไหมและสงเสรมการพฒนาของอคสาหกรรมการออกแบบลวดลายผาไหมไดอยางมประสทธภาพ 7.2.4 ความคมครองลขสทธ ในลวดลายบนผนผาไหมตามกฎหมายตางประเทศเปรยบเทยบกฎหมายลขสทธไทย สบเนองดวยเหตทลวดลายของผาไหมสรนทรและผาไหมไทยเปนสออนแสดงออกถงประเพณ วฒนธรรมของคนแตละชมชน ลวดลายผาไหมสรนทรและผาไหมไทยจงมประวตอนยาวนานสบเนองถงปจจบน เชนเดยวกบกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมทงหาประเทศ อนไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศอนเดย ประเทศเหลานตางมลวดลายบนผนผาทมเอกลกษณและมประวตอนยาวนานไมแพประเทศไทย ประกอบกบแตละประเทศตางมมาตรฐานความคมครองลขสทธตามกฎหมายทแตกตางกน เพอใหการศกษาวเคราะหเปนไปอยางรอบดาน การศกษาถงมาตรการทางกฎหมายลขสทธทคมครองลวดลายของผาไหมจงจ าเปนตองแยกออกเปน 2 สวน ทงนพจารณาจากจดก าเนดของลวดลายผาไหมและความเปนมา ดงน 1. ความคมครองลวดลายโบราณของผาไหมในรปแบบงานศลปะทางวฒนธรรมชมชน จากการศกษามาตรฐานความคมครองลขสทธลวดลายผาไหมของกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหม พบวา ปจจบนกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมตางมมาตรการความคมครองลขสทธในลวดลายโบราณผาไหมทแตกตางกน แมวาลวดลายผาไหมเหลานเปนงานอนทรงคณคาดานศลปะทางวฒนธรรมของชมชนกตาม ซงความแตกตางดงกลาวสามารถจ าแนกออกเปน 2 กลม ดงน

1) กลมประเทศทใหความคมครองลวดลายโบราณของผาไหมในรปงานศลปะทางวฒนธรรมชมชน

2) กลมประเทศทไมใหความคมครองลวดลายโบราณของผาไหมในรปงานศลปะทางวฒนธรรมชมชน

1) กลมประเทศทใหความคมครองลวดลายโบราณของผาไหมในรปงานศลปะทางวฒนธรรมชมชน ส าหรบประเทศทใหความคมครองลวดลายโบราณของผาไหม ในฐานะทลวดลายเหลานเปนงานศลปะทางวฒนธรรมของชมชนและเปนมรดกทางวฒนธรรมของประเทศ ไดแกประเทศสาธารณรฐประชาชนจน และประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม โดยทงสองประเทศตางมแนวทางในการคมครองทนาสนใจตามกรอบกฎหมายลขสทธ ดงตอไปน

295

ก) ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ดวยเหตทประเทศสาธารณรฐประชาชนจนเปนตนก าเนดผาไหมของโลก ลวดลายของผาไหมจนจงเปนลวดลายทางวฒนธรรมทมความหลากหลายมากประเทศหนง และลวดลายโบราณบนผนผาไหมจนยงมประวตศาสตรอนยาวนานสบเนองถงปจจบน ดงเชนงานศลปวฒนธรรมของชนชาตจนอน ๆ ทมประวตศาสตรยาวนาน รฐสภาประเทศสาธารณรฐประชาชนจนจงเลงเหนความส าคญของมรดกทางวฒนธรรมของชาต และเพอปกปองมใหชาวตางชาตมาฉกฉวยประโยชนจากงานทางวฒนธรรมเหลาน บทบญญตมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธสาธารณรฐประชาชนจน 200211 จงเกดขน โดยบทบญญตมาตรา 6 ดงกลาวไดมอบความคมครองแกลวดลายโบราณของผาไหมจน ในฐานะทลวดลายเหลานเปนประเพณวฒนธรรมพนบาน (folklore) ซงรฐบาลจนเปนผทรงสทธและเปนผก ากบดแลการใชประโยชนจากงานศลปะพนบานเหลาน

ข) ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม เชนเดยวกบหลาย ๆ ประเทศในภาคพนเอเชยตะวนออก ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามเปนประเทศทมวฒนธรรมการแตงกายและลวดลายบนผนไหมของตนเองทมลกษณะเฉพาะ ลวดลายโบราณบนผนผาไหมของประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามจงไดรบการปกปองตามกฎหมายลขสทธ ดงปรากฏอยในมาตรา 23 พระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2006 วา ลวดลายโบราณของผาไหมถอเปนงานอนมลขสทธประเภทหนงภายใตค าจ ากดความของค าวา ‚folk artistic‛ หรอศลปะพนบาน ซงลวดลายโบราณของผาไหมถอเปนผลผลตจากการรวบรวมงานสรางสรรคบนพนฐานประเพณของชมชนหรอเอกชน และผลผลตดงกลาวนยอมสะทอนถงความคาดหวงของชมชนตาง ๆ รวมทงแสดงออกถงบทบาททางวฒนธรรมและสงคม บรรทดฐานและคณคาทางสงคม โดยชาวบานไดใชกระบวนการผลตดวยวธการวาดหรอการพมพ

2) กลมประเทศทไมใหความคมครองลวดลายโบราณของผาไหมในรปงานศลปะทางวฒนธรรมชมชน แมวาประเทศสาธารณรฐประชาชนจนและประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามจะใหความคมครองลวดลายโบราณภายใตกฎหมายลขสทธกตาม แตประเทศผผลตและสงออกผาไหมอกสามประเทศ อนไดแกประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศอนเดยกลบไมใหความคมครองตามกฎหมายลขสทธแกลวดลายโบราณบนผนผาไหม โดยทงสามประเทศถอวาลวดลายโบราณบนผนผาไหมเปนงานอนไมมลขสทธ ดวยเหตผล 2 ประการดวยกน คอ

11 Article 6 Regulations for the protection of copyright in expressions of folklore shall be established separately by the State Council

296

ประการแรก เหตผลดานเศรษฐกจและการสงออกของแตละประเทศ ดงทปรากฏขอมลตวเลขการสงออกสนคาผาไหมของประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศอนเดย วาปจจบนทงสามประเทศนรายไดจากการสงออกผาไหมและผลตภณฑผาไหมลดจ านวนลงมาก จนประเทศทงสามไดสญเสยตลาดสงออกใหแกประเทศสาธารณฐประชาชนจน ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม และประเทศไทย ดวยเหตนตลาดส าคญผาไหมของประเทศญปน ประ เทศเกาหลใตและประเทศอนเดยจงเปนตลาดภายในประเทศ ประกอบกบปจจบนทงสามประเทศมผลผลตทางอตสาหกรรมและเทคโนโลยตาง ๆ เปนสนคาสงออกทส าคญทดแทนผาไหมและผลตภณฑผาไหม เชน ผลตภณฑเหลก รถยนต โปรแกรมเกมสออนไลน ฯลฯ

ประการทสอง ระบบกฎหมายลขสทธภายในประเทศ ดวยเหตทประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศอนเดยตางเปนสมาชกองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) และทงสามประเทศตางเปนภาคสมาชกสนธสญญากรงเบอรน สงผลใหรปแบบกฎหมายลขสทธทงสามประเทศมความคลายกนดานเนอหาหลาย ๆ ประการ ประกอบความตกลงเรองรปแบบความคมครองงานดานศลปะวฒนธรรมประเพณขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) กยงอยในขนตอนการประชม ท าใหขณะนสนธสญญาหรอความตกลงเกยวกบความคมครองงานดานศลปะวฒนธรรมระหวางประเทศจงยงไมมผลบงคบทางปฏบต สงผลใหแตละประเทศมอสระทจะใหความคมครองตามกรอบกฎหมายลขสทธ ตามทแตละประเทศเหนสมควร

ทงหมดนสงผลใหระบบกฎหมายลขสทธของประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศอนเดยจงยงไมใหความคมครองงานดานศลปะ วฒนธรรม ประเพณ รวมทงลวดลายโบราณของผาไหมในฐานะงานดานศลปะวฒนธรรม พรอมกนนลวดลายโบราณของผาไหมของทงสามประเทศดงกลาวจงมสถานะเปนงานสาธารณะ (public domain) ซงไมมบคคลใดเปนผทรงสทธตามกฎหมายลขสทธ

ส าหรบประเทศไทย จากการศกษาลวดลายดงเดมตามภมปญญาและวฒนธรรมของชาวสรนทรเปนลวดลายโบราณทมความสวยงาม ทงในดานสสนทกลมเกลอน ความละเอยดออนของลวดลาย และความประณตบรรจงของชางผทอ ในสายตาของนกวชาการและชางศลปะแลว ลวดลายโบราณตาง ๆ ของผาไหมสรนทรจงเปนงานศลปะ วฒนธรรมของชาวบาน ซงชาวบานไดสงตอเรองประเพณ ความเชอ ศรทธาทางศาสนามายงชนรนหลง โดยลวดลายโบราณของชาวสรนทรทถอเปนลวดลายทางประเพณวฒนธรรมเฉพาะถน เชน ลวดลายผาโฮลสรนทร ลวดลายผาจองซน ฯลฯ

อยางไรกตามแมวาลวดลายโบราณของชาวสรนทรเปนงานศลปะอนทรงคณคาของชาต แตจากการศกษาพบวา ลวดลายโบราณเหลานไมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ เพราะ

297

ลวดลายโบราณเหลานเกดขนมากอนกฎหมายลขสทธไทย บทบญญตกฎหมายลขสทธจงไมอาจมอบความคมครองแกลวดลายโบราณทกชนดได ดวยเหตผลทส าคญ ดงน ประการแรก ลวดลายโบราณเหลานกไมอาจระบไดวา บคคลใดเปนผสรางสรรคขน ซงองคประกอบส าคญอยางหนงของการไดรบความคมครองลขสทธตามกฎหมายไทย คอ ตวผทรงสทธตองมตวตนอยจรงและระบได แตดวยเหตทลวดลายโบราณของชาวสรนทรเกดขนมากอนมกฎหมายลขสทธ และปราศจากหลกฐานทางประวตศาสตรยนยนวา บคคลใดเปนผสรางสรรคลวดลายโบราณแตละชนดของชาวสรนทร อกทงหลกฐานทปรากฏอยในขณะนมเพยงวา ลวดลายโบราณของชาวสรนทรมประวตศาสตรทยาวนานนบรอย ๆ ป หากมตวผทรงสทธอยจรง ผวจยคาดวา ศลปนทานเหลานคงเสยชวตเปนเวลานานแลว ประการทสอง ลวดลายโบราณบนผนผาไหมของชาวสรนทรขาดองคประกอบการไดไปซงลขสทธ ในประเดนลวดลายโบราณเหลานเกดขนยาวนานกอนมกฎหมายลขสทธ ซงระยะเวลาดงกลาวอาจนบเนองไดเปนรอย ๆ ป ท าใหลวดลายโบราณบนผนผาไหมของชาวสรนทรมสภาพเปนงานสาธารณะ (public domain) แลว และลวดลายเหลานยอมหมดโอกาสกลบมาเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายได ดงนนพระราชบญญตลขสทธไทย พ.ศ.2537 จงไมอาจใหความคมครองแกลวดลายโบราณบนผนผาไหมของชาวสรนทรและลวดลายโบราณของคนจงหวดอน ๆ ทวประเทศไทย ประกอบกบกฎหมายลขสทธฉบบปจจบนเกดขนตงแตป พ.ศ.2537 ซงประเดนความคมครองงานดานศลปะ ประเพณของประเทศยงไมเกดขน อกทงการบญญตกฎหมายลขสทธไทยฉบบนยงใชวธการแปลภาษาองกฤษออกเปนภาษาไทย โดยการบญญตกฎหมายลขสทธฉบบนเกดขนดวยผลกระทบจากตางประเทศ ซงประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศตาง ๆ ในทวปยโรปใชนโยบายกดกนทางการคา เพอแลกเปลยนกบมาตรฐานความคมครองลขสทธทสงขน ทงหมดนสงผลใหพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงมมาตรการคมครองงานของตางชาตและผลประโยชนของชาวตางชาตมากกวาผลประโยชนของประเทศไทย การเกดขนของกฎหมายลขสทธไทยจงไมเหมอนกบกฎหมายลขสทธของประเทศสาธารณรฐประชาชนจนหรออกหลาย ๆ ประเทศ ผลลพธทก าลงเกดขนแกอตสาหกรรมผาไหมปจจบน กคอประเทศไทยก าลงถกลอกเลยนแบบลวดลายจากตางประเทศ จนอาจเกดผลกระทบทรายแรงแกการสงออกของประเทศไทยในอนาคตขางหนาได หากพระราชบญญตลขสทธไทยยงไมมการแกไขและเพมมาตรการคมครองลวดลายโบราณบนผนผาไหมของชาวสรนทรและจงหวดอน ๆ ทวประเทศไทย

298

2. ความคมครองลวดลายผาไหมในรปงานศลปะของภาคอตสาหกรรม นบจากภาคการผลตผาไหมไดพฒนาตวจากงานหตถกรรมของชาวบานกาวเขาสการผลต

ยคอตสาหกรรม งานดานลวดลายของผาไหมกไดรบการพฒนาตามไปดวย ทงนเพอตอบสนองความตองการของตลาดผบรโภค จนกระทงปจจบนลวดลายบนผนผาไหมไดรบการสรางสรรคอยางหลากหลาย ลวดลายใหม ๆ ไดเกดขนอยตลอดเวลา พรอม ๆ กบแนวทางความคมครองตามกฎหมายลขสทธกไดเขามาเกยวของ เพอการปกปองทรพยสนทางปญญาของผผลตผาไหม ดงปรากฏขอมลจากการศกษา วา บรรดาประเทศผสงออกผาไหมตาง ๆ รวมทงไทยตางมมาตรการคมครองลขสทธในลวดลายผาไหมของภาคอตสาหกรรมแยกออกเปน 3 กลม ดงน

1) กลมประเทศทคมครองลวดลายผาไหม ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหม คองานศลปะตามกฎหมายลขสทธ ไดแกประเทศญปน และประเทศอนเดย โดยทงสองประเทศใหความคมครองแกลวดลายบนผนผาไหม ซงภาคอตสาหกรรมไดสรางขนใหม ดงน

ก) ประเทศญปน ตามพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 มาตรา 2 (1) ก าหนดวา งานอนมลขสทธตามกฎหมายลขสทธ ไดแก งานในสแผนกดวยกน คอ แผนกวรรณกรรม วทยาศาสตร ศลปะ และดนตร โดยลวดลายผาไหมทภาคอตสาหกรรมสรางขนใหมเหลาน คองานศลปะ ซงผสรางสรรคไดใชวธการพมพ ปก ทอ หรอวธการสรางงานศลปะใด ๆ ดงทมาตรา 10 (iv) พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2006 บญญตไว ลวดลายดงกลาวยอมนบเปนงานอนมลขสทธตามความเหนของนกวชาการชาวญปน ซงแนวความคดเชนนสอดคลองกบค าตดสนของศาลสงญปน ซงศาลมความเหนวา หากลวดลายของผาไหมญปนเปนงานหตถศลปของชมชน ชาวบานเปนผผลตลวดลายเหลานขนใหม กฎหมายลขสทธยอมใหความคมครอง เวนแตลวดลายทสรางขนใหมเหลานเปนของภาคอตสาหกรรม ผผลตภาคอตสาหกรรมยอมไมอาจไดรบความคมครองลขสทธ แตผผลตภาคอตสาหกรรมชอบไดไปซงความคมครองตามกฎหมายการออกแบบ

ข) ประเทศอนเดย ตามพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.1957 มาตรา 2 (y) ก าหนดวา งานอนมลขสทธพงมได 3 กลมดวยกน คอ กลมแรกงานวรรณกรรม งานละคร งานดนตร หรองานศลปะ กลมทสองงานภาพยนตร และกลมทสามงานบนทกเสยง โดยลวดลายผาไหมทสรางขนใหมของภาคอตสาหกรรมและชาวบานลวนไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ ในฐานะทลวดลายผาไหมทสรางขนใหมเหลานเปนงานศลปะ เพราะตามมาตรา 2 (c) พระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.1957 ไดรบรองวา ลวดลายผาไหมทเกดจากการพมพ การวาด หรองานหตถศลป(artistic craftsmanship) ทกประเภท ไมวาผใดเปนผสรางสรรคขน ลวดลายดงกลาวยอมถอเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมาย

299

2) กลมประเทศทคมครองลวดลายผาไหม ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหม คองานศลปประยกตตามกฎหมายลขสทธ ไดแกประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ประเทศเกาหลใต และประเทศไทย ซงทงสามประเทศตางก าหนดรายละเอยดทแตกตางกน ดงน

ก) ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ตามพระราชบญญตทรพยสนทางปญญา ค.ศ.2005 ไดก าหนดให งานลวดลายทเกดขนใหมในอตสาหกรรมผาไหมจดเปนงานศลปประยกตตามมาตรา 14 (1) ขอ g ทงนเนองจากลวดลายเหลานประกอบไปดวยลายเสน ส รปทรงสามมต หรอโครงสราง และผาไหมทมลวดลายทสรางสรรคขนใหมเหลานถกผลตขนเปนจ านวนมาก ไมวาโดยฝมอของมนษย หรอโดยเครองจกรกล ดงทตามพระราชกฤษฎกาฉบบท 100/2006 มาตรา 15 ไดก าหนดไว ลวดลายบนผนผาไหมไมวาของภาคอตสาหกรรมและชมชนชาวบานจงเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายทรพยสนทางปญญาประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

ข) ประเทศเกาหลใต ตามพระราชบญญตลขสทธ ค.ศ.2007 มาตรา 4 (1) ไดก าหนดใหงานอนมลขสทธตามกฎหมายมได 9 ประเภท เชนนวนยาย บทกว บทความ การบรรยาย การพด การแสดง และงานวรรณกรรมอน ๆ หรองานหตถศลป งานศลปประยกต โดยลวดลายทสรางขนใหมของภาคอตสาหกรรมไดรบความคมครองในฐานะเปนงานศลปประยกต ทงนไมวาผาไหมทปรากฏลวดลายดงกลาวนน ผผลตจะอยในรปอตสาหกรรมหรอหตถกรรมชมชนกตาม

ค) ประเทศไทย ตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 4 ไดก าหนดวา งานศลปประยกต ไดแกงานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา สงผลใหลวดลายผาไหมบาตค (ผาไหมทใชกรรมวธการพมพลาย) จดเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมายไทย เพราะวธการพมพถอเปนหนงในกรรมวธทพระราชบญญตลขสทธก าหนดไว สวนกรรมวธการสรางลวดลายดวยการปก ทอ หรอวธการอน ๆ กฎหมายลขสทธไมไดใหการรบรองไว ผาไหมทใชกรรมวธการอน ๆ นอกจากการพมพจงไมอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ

3) กลมประเทศทคมครองลวดลายผาไหม ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหม คองานวจตรศลปตามกฎหมายลขสทธ ไดแกประเทศสาธารณฐประชาชนจน ซงตามมาตรา 3 พระราชบญญตลขสทธประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ค.ศ.2002 (Copyright Act of People’s Republic of China 2002) ก าหนดวา งานอนมลขสทธไดแกงานวรรณกรรม ศลปะ วทยาศาสตรธรรมชาต สงคมศาสตร เทคโนโลยทางวศวกรรม และสงทมลกษณะคลายคลงกน โดยลวดลายผาไหมซงสรางขนใหมของภาคอตสาหกรรมจนนน ลวดลายเหลานยอมไดรบความคมครองลขสทธ ในฐานะทลวดลายผาไหมทสรางขนใหมในภาคอตสาหกรรมคองานวจตรศลป (fine art)

300

ซงพระราชบญญต Regulations for the Implementation of the Copyright Law of the People’s Republic of China (CAIR) มาตรา 4 (8) ไดใหค าอธบายวา งานวจตรศลป คอการสรางงานหนจ าลองสองมตหรอสามมตทางศลปะทสรางขนดวยเสน ส หรอสวนประกอบอน ๆ ซงกอเกดผลลพธดานคณคาความงามทางศลปะ ตวอยางเชน การพมพ งานเขยนตวอกษร และการแกะสลก เปนตน ดวยเหตนลวดลายทสรางขนใหมอนเปนงานในรปสามมต ประกอบไปดวยเสน ส ซงชางทอผาหรอเครองจกรกลไดกอใหเกดขน ลวดลายเหลานยอมเปนงานอนมลขสทธตามกฎหมาย

ดงนนแมวาประเทศไทยจะใหความคมครองลขสทธแกลวดลายผาไหมทสรางขนใหมของภาคอตสาหกรรมและชาวบาน ในฐานะทลวดลายผาไหมดงกลาวเปนงานศลปประยกตกตาม แตดวยขอจ ากดดานถอยค าในตวบทกฎหมายลขสทธค าวา “งานศลปประยกต” ท าใหปจจบนผาไหมบาตค (ผาไหมทใชวธการพมพลวดลาย) เทานนทไดรบความคมครองลขสทธ ท าใหผาไหมสรนทรและผาไหมไทยสวนใหญทใชวธทอ เพอการสรางลวดลาย ผาไหมเหลานจงไมไดรบความคมครองลขสทธ ในขณะเดยวกนความคมครองตามพระราชบญญตสทธบตร พ.ศ.2522 กไมมผลในการปฏบต เพอคมครองลวดลายผาไหมเหลานเทาใด เพราะปญหาเรองคาธรรมเนยมตามหนงสอสทธบตรทมจ านวนมากและเปนภาระดานตนทนแกผผลต จนท าใหลวดลายผาไหมทเกดขนใหมเหลานอยในภาวะการถกละเมดสทธอยางตอเนอง

ทายทสดแลว แมวาพระราชบญญตลขสทธไทย พ.ศ.2537 ใหความคมครองแกงานออกแบบลวดลายผาไหมและลวดลายผาไหมทสรางขนใหมกตาม โดยกฎหมายลขสทธไมมอบความคมครองแกลวดลายโบราณบนผนผาไหมของชาวสรนทรและของชาวบานในจงหวดอน ๆ ทวประเทศไทย ทงนในดานรายละเอยดแลว กฎหมายลขสทธไทยไดมอบความคมครองแกงานผาไหมสรนทรและผาไหมไทยตามมาตรฐานทแตกตางกน กลาวคอ

งานออกแบบลวดลายผาไหมอาจไดรบความคมครองลขสทธ ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานศลปประยกตตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงในเรองงานออกแบบ ศาลไทยไดมแนวค าพพากษารบรองแลววา งานออกแบบคองานอนมลขสทธประเภทศลปประยกตตามค าพพากษาศาลฎกาท 6379/2537 ท าใหสถานะความคมครองลขสทธในงานออกแบบลวดลายผาไหมจงไดรบการยอมรบ แมวาปจจบนบทบญญตพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จะไมไดบญญตวา งานออกแบบผลตภณฑเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกตกตาม

อยางไรกตามการทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มไดบญญตลงไปอยางชดเจนวา งานออกแบบผลตภณฑคองานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต แตนกกฎหมายไทยยดถอแนวค า

301

พพากษาศาลฎกาท 6379/2537 วา งานออกแบบผลตภณฑปากกาคองานศลปประยกต หากในอนาคตแนวค าพพากษาเปลยนแปลงไปแลว งานออกแบบผลตภณฑอาจไมถอเปนงานอนมลขสทธกได สภาพการณเชนนยอมสรางความไมแนนอนแกวงการผผลตผาไหมไทย จวบจนกวาพระราชบญญตลขสทธไทยจะถกแกไข เพอการรบรองงานออกแบบผลตภณฑเปนงานอนมลขสทธอยางแทจรง ดงเชนทกลมประเทศผผลตและสงออกผาไหมไดบญญตไวตามกฎหมายลขสทธของแตละประเทศ

ลวดลายโบราณบนผนผาไหมสรนทรและผาไหมไทย ดวยเหตทพระราชบญญตลขสทธไทย พ.ศ.2537 ฉบบนยงไมเคยมการปรบปรงแกไข เพอรองรบความคมครองรปแบบงานทางศลปะ วฒนธรรม ประเพณเลย ประกอบกบกฎหมายลขสทธไทยเกดจากสภาวะทประเทศไทยถกกดดนดานเศรษฐกจจากตางประเทศ การยกรางกฎหมายลขสทธไทยจงไมไดเกดขนจากความคองการคมครองผลประโยชนของคนไทย ในทางกลบกนกฎหมายลขสทธไทยกลบมงคมครองผลประโยชนของตางชาต ภายใตขอบงคบตามสนธสญญาฉบบตาง ๆ ซงประเทศไทยเปนสมาชกอย อกทงการยกรางกฎหมายลขสทธใชวธการแปลถอยค าภาษาตางประเทศมาเปนภาษาไทย จนกระทงกฎหมายลขสทธไทยไดเกดขน ทงหมดนสงผลใหปจจบนลวดลายโบราณของผาไหมสรนทรและผาไหมไทย เชนลายยกดอก ลายโฮลสรนทร ฯลฯ ลวดลายเหลานจงคงไมใชงานอนมลขสทธตามกฎหมายไทย และลวดลายโบราณของผาไหมสรนทรและผาไหมไทยจงเปนงานสาธารณะ (public domain) สงคมยอมแสวงหาประโยชนไดโดยไมตองเสยคาตอบแทน ท าใหลวดลายโบราณเหลานถกตางชาตลอกเลยนแบบ ดงปรากฏขอเทจจรงจากการเกบขอมลวา แมแตบรเวณหนาหมบานชมชนทาสวางแหลงผลตผาไหมทเลองชอในจงหวดสรนทร ปจจบนชาวเขมรจ านวนหนงไดลกลอบน าผาไหมลอกเลยนแบบลวดลายโบราณสรนทรมาวางขาย เปนตน

ลวดลายทสรางขนใหมในภาคอตสาหกรรมและของชาวบานสรนทร ดวยเหตทบทบญญตมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดค านยามค าวา ‚งานศลปประยกต‛ ไวอยางเครงครด โดยงานศลปประยกตตองใชวธการสรางงานศลปะตามมาตรา 4 (1) ถง (6) เทานน สงผลตอแนวทางการใชการตความกฎหมายค าวาศลปประยกต ดงปรากฏวานกกฎหมายมแนวความคดแยกออกเปน 2 แนวทางดวยกน คอ

แนวทางแรก แมวาค านยามค าวา ‚งานศลปประยกต‛ ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มไดระบวา การปก การสาน การทอเปนวธการสรางงานศลปประยกตกตาม แตหากพจารณาตามความมงหมายของงานศลปประยกตแลว งานศลปประยกตทใชวธการปก การทอ การถกยอมเปนงานอนมลขสทธไดเชนกน

302

แนวทางทสอง เมอพระราชบญญตลขสทธ มาตรา 4 ระบวธการสรางงานศลปประยกตทชดเจนแลว วธการอน ๆ นอกจากทกฎหมายระบยอมไมอาจนบเปนงานอนมลขสทธได ดวยเหตนผาไหมสรนทรประเภทผาบาตค (ผาไหมใชวธพมพลวดลาย) เทานนทเปนงานอนมลขสทธ สวนผาไหมทสรางลวดลายดวยวธการปกและการทอไมใชงานอนมลขสทธตามกฎหมาย

นอกจากนภายใตพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 ลวดลายผาไหมทสรางขนใหมเหลานอาจไมเปนงานอนใดในแผนกศลปะได เพราะปจจบนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไมไดก าหนดค านยามค าวา ‚งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร และแผนกศลปะ‛ ไวเปนการเฉพาะ ท าใหการแสวงหาค าจ ากดความค าดงกลาวจงเปนไปตามความเหนของนกวชาการ ซงแตละทานลวนมความเหนทแตกตางกน เชน ทานรศ. ธชชย ศภผลศร มความเหนวา งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร และแผนกศลปะตองเปนงานอนไมอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญาฉบบอน ๆ เชน สทธบตร ความลบทางการคา เครองหมายการคา ฯลฯ และงานดงกลาวตองเปนการแสดงออกทางความคดสรางสรรคในรปแบบทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว เปนตน สงผลใหลวดลายทสรางขนใหมในภาคอตสาหกรรมและของชาวบานจงอาจไมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธ ดวยเหตทลวดลายผาไหมอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายสทธบตรการออกแบบผลตภณฑ ซงกฎหมายสทธบตรเองกไมไดเออประโยชนตอผผลตผาไหมไทยมากนก เพราะขนตอนการขอหนงสอส าคญสทธบตรยงยากและคาธรรมเนยมทตองช าระรายปแกทางราชการกสงมาก

สภาพการใชการตความทมความเหนแตกตางกนขางตนคงตองด าเนนสบตอไป จนกวาประเทศไทยไดแกไขกฎหมายลขสทธ เพอการคมครองผลประโยชนของประเทศอยางแทจรงพรอม ๆ กบการผสานผลประโยชนของชาวตางชาตอยางสมดลย และกฎหมายลขสทธสมควรทระบลงไปในตวบทวา งานออกแบบผลตภณฑคองานศลปประยกต และงานศลปประยกตสมควรใหมเนอหาครอบคลมถงงานศลปะอน ๆ ทกประเภท ไมวางานศลปะจะใชวธการเชนใดสรางสรรคขน รวมทงกฎหมายลขสทธไทยสมควรใหความคมครองงานดานประเพณและวฒนธรรม ซงสงผลใหลวดลายโบราณของผาไหมสรนทรและผาไหมจงหวดอน ๆของไทยไดรบความคมครอง ทงควรยดแนวทางดงเชนประเทศสาธารณรฐประชาชนจนไดเรมไว กลาวคอรฐเปนผทรงสทธในงานดานศลปะวฒนธรรมประเพณของชาต