บทท 4 แนวทางการใชพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กบงานผาไหมสรนทร

พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ถอเปนกฎหมายลขสทธฉบบปจจบน ซงกฎหมาย

ลขสทธฉบบนถกใชเปนแนวทางพจารณาและการศกษา เพอใหเกดภาพความเขาใจวา ขณะนนกกฎหมายไทยสามารถใชและตความพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กบงานผาไหมสรนทรและไดเชนใด ในบทนจงน าเสนอถงความหมายของค าวา “ลขสทธ” แนวความคดพนฐานของกฎหมายลขสทธ ความสมพนธพระราชบญญตลขสทธไทยในเวทระหวางประเทศ หลกทวไปตามกฎหมายลขสทธ งานผาไหมถอเปนงานอนมลขสทธเชนใด วธการไดไปซงความคมครองตามกฎหมายลขสทธ สทธของเจาของลขสทธ สทธของผสรางสรรค การละเมดลขสทธในงานผาไหมและผลทางกฎหมาย อายความคมครองลขสทธ และขอยกเวนการละเมดลขสทธตอไปเปนล าดบ 4.1 ความหมายของค าวา “ลขสทธ” ค าวา “ลขสทธ” เปนค าทมค าจ ากดความทหลากหลาย โดยนกกฎหมายแตละทานตางใหค านยาม เพออธบายถงค าวา “ลขสทธ” ไวอยางนาสนใจ ดงน องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO)ไดใหค าจ ากดความค าวา “ลขสทธ” ไววา ลขสทธ หมายถงความคมครองอนชอบดวยกฎหมายของผสรางสรรคงานอนมลขสทธ เพราะเหตทผสรางสรรคไดผลตงานขนมา โดยเนอหาแหงความคมครองลขสทธประกอบไปดวยสทธทางเศรษฐกจและธรรมสทธ1 ธนะชย ผดงธต ไดใหค าจ ากดวาค าวา “ลขสทธ” ไววา ลขสทธ หมายความวา สทธเพยงผเดยวทกระท าการใด ๆ ตามพระราชบญญตนเกยวกบงานทผสรางสรรคไดท าขน (ลขสทธ พ.ศ. 2537, มาตรา 4)2 ราชบณฑตยสถาน ลขสทธ หมายความวา น. สทธแตผเดยวทกฎหมายรบรองใหผสรางสรรคกระท าการใด ๆ เกยวกบงานทตนไดกระท าขน อนไดแก สทธทจะท าซ า ดดแปลง

1 WIPO, Collective management of copyright and related rights, April 4, 20002 2 ธนะชย ผดงธต. พจนานกรมศพทกฎหมายไทย. (กรงเทพ : ส านกพมพนตรฐ, 2549), น.279

114

หรอน าออกโฆษณา ไมวาในรปลกษณะอยางใดหรอวธใด รวมทงอนญาตใหผอนน างานไปท าเชนวานน3 Simon & Schuster, Inc. ลขสทธ หมายความวา สทธแตเพยงผเดยวในการเผยแพรตอสาธารณะชน การขาย เปนตน และสทธนมแกงานวรรณกรรม หรองานศลปกรรม ดวยการคมครองตามกฎหมายลขสทธ4 มาตรา 4 แหงพ.ร.บ. ลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตวา “ลขสทธ หมายความวา สทธแตผเดยวทจะท าการใด ๆ ตามพระราชบญญตนเกยวกบงานทผสรางสรรคไดท าขน” ดงนนค าวา “ลขสทธ” ยอมหมายถง สทธเพยงผเดยวของผสรางสรรค ในฐานะท ผสรางสรรคคอเจาของลขสทธ เพอใหเจาของลขสทธมสทธเพยงผ เดยวในการแสวงหาผลตอบแทนจากงานสรางสรรค ทงนไมวา การท าซ า การดดแปลง การเผยแพรตอสาธารณชน หรอน าออกโฆษณาดวยวธการใด โดยสทธแตเพยงผเดยวตามกฎหมายลขสทธนยอมเปนไปตามทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว 4.2 แนวความคดพนฐานตามกฎหมายลขสทธ แนวความคดพนฐานตามกฎหมายลขสทธมสาระส าคญอยบนพนฐานสทธ 2 ประการ คอ ประการแรก แนวความคดดานความเปนธรรมแกผส รางสรรค เน องดวย งานสรางสรรคแตละชนยอมเกดขนจากสตปญญา ความเชยวชาญ ความอตสาหะ และจนตนาการของผสรางสรรค ซงผสรางสรรคจะตองทมเททงก าลงทรพยและสตปญญาอยางมาก จนบงเกดงานสรางสรรคอนเปนคณประโยชนตอสงคม ดวยเหตนเพอความเปนธรรมแกผสรางสรรค และเพอการตอบแทนแกผสรางสรรค สงคมจงควรมอบสทธพเศษแกผสรางสรรค ท าใหผสรางสรรคสามารถเกบเกยวผลตอบแทนจากงานสรางสรรคของตนไดภายในระยะเวลาอนจ ากด5 ประการทสอง แนวความคดดานประโยชนของสงคม ความกาวหนาของสงคมมนษยยอมขนอยกบผลงานสรางสรรคของมนษย โดยเปนทยอมรบกนทวไปแลววา การพฒนางานสรางสรรคของมนษยยอมมพนฐานจากการตอยอดความคดจากงานสรางสรรคชนอน ๆ ดวยเหตน

3 ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมศพทกฎหมายไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. (กรงเทพ : หางหนสวนจ ากด อรณการพมพ, 2544), น.288 4 Simon & Schuster, Inc. Webter’s New World Dictionary and Thesaurus. (New York : A Simon & Schuster Macmillan Company, 1996), p.134 5 Stephen M. Stewert. International Copyright and Neighboring Rights. (London : Butterworth, 1983), p.3-4

115

แมวาผสรางสรรคสมควรไดรบสทธแตเพยงผเดยว เพอการแสวงหาประโยชนจากงานสรางสรรคของตน แตสงคมกสมควรไดรบสทธพเศษบางประการ หากสาธารณะชนประสงคจะใชประโยชนจากสรางสรรคชนนน กฎหมายลขสทธจงสรางระบบกฎหมายเพอคมครองสทธของสงคมดวย ในเวลาเดยวกบทกฎหมายลขสทธมอบสทธพเศษแกผสรางสรรคงานอนมลขสทธ ภายใตกรอบแนวความคดพนฐานตามกฎหมายลขสทธทงสองประการ ระบบกฎหมายลขสทธจงเปนระบบทตงอยบนพนฐานความคด คอ หลกการถวงดลระหวางผลประโยชนของผสรางสรรคและผลประโยชนของสงคม เมอสงคมไดรบประโยชนจากงานสรางสรรคอนมลขสทธ กฎหมายลขสทธจงสมควรมอบสทธทางเศรษฐกจแกผสรางสรรค เพอการแสวงหาประโยชนจากงานสรางสรรค กฎหมายลขสทธจงเปนทงกลไกสรางแรงจงใจแกผสรางสรรค และระบบการสนบสนนสงเสรมการสรางสรรคงาน รวมทงระบบรกษาผลประโยชนของสงคม อนน ามาสความเจรญรงเรองของสงคม เนองดวยผลงานสรางสรรคเหลานถกน ามาใชประโยชนในสงคม 4.3 ความสมพนธระหวางพระราชบญญตลขสทธไทยกบสนธสญญาระหวางประเทศ นบแตโลกไดกาวเขาสยคความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย เรมตงแตศตวรรษท 19 เปนตนมา สงประดษฐซงเปลยนแปลงโลกการศกษาวรรณกรรมไดบงเกดขน คอ เครองพมพกเตนเบรก6 โดยชาวเยอรมนชอ โจฮน กเตนเบรก (Johann Gutenberg) ชาวเมองไมนซ (Mainz) ประเทศเยอรมนเปนผประดษฐขน นบแตนนเปนตนมาการคดลอกท าส าเนางานเปนไปอยางแพรหลาย พรอม ๆ กบการละเมดลขสทธทขยายวงไปอยางกวางขวาง จนเปนผลใหผประพนธงานวรรณกรรมและประเทศทเกดของงานประพนธตางไดรบความเสยหาย ประเทศทเกดของงานจงพยายามปกปองสทธประโยชนของเจาของลขสทธชาตตน เพอใหพนจากการละเมดลขสทธ

6 เครองพมพกเตนเบรก คอ วธการพมพ โดยเรยงตวดวยโลหะ โลหะทใชเปนสวนผสมระหวาง ดบก 5% พลวง 12% และตะกว 83% นอกจากคดตวเรยงแลว กเตนเบรกยงเปนคนทคดออกแบบตวพมพ การแกะสลกแมพมพ การหลอตวพมพ การท าหมกพมพ และการประดษฐเครองพมพ โดยเครองพมพท าดวยไมดดแปลงมาจากเครองส าหรบคนองนเพอท าเหลาองน ผลงานทมชอเสยงทสด และยงปรากฏใหเหนจนถงปจจบนคอ คมภรไบเบล 42 บรรทด (forty-two line Bible) โดยเรมพมพ ในราวป พ.ศ.1995 ในแตละหนาของคมภรจะม 42 บรรทด และมตวอกษร 2,800 ตวตอหนา ซงหนงสอ มความหนาถง 1,282 หนา และพมพจ านวนทงหมด 200 เลม นบเปนจดเรมของการพมพแบบเลตเตอรเพรสในโลกตะวนตก ดวยความสามารถในหลายดานทเกยวของกบการพมพ กเตนเบรก จงไดรบการยกยองใหเปน บดาแหงการพมพ

116

ของประเทศอน ๆ ณ จดนจงเปนบอเกดของของความคดเรองระบบความคมครองลขสทธสากล โดยมกลมประเทศทเกยวของ 2 กลม คอ กลมแรก กลมประเทศทผลตงานอนมลขสทธ อนไดแกกลมประเทศทพฒนาแลว เชนประเทศองกฤษ ประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน ประเทศสหรฐอเมรกา ฯลฯ ซงประเทศกลมนมจดประสงคส าคญ คอ การปกปองคมครองลขสทธในระดบระหวางประเทศ เพอปองกนมใหงานอนมลขสทธของประเทศตนถกน าไปใชประโยชน โดยผสรางสรรคของประเทศตนไมไดรบคาตอบแทน กลมทสอง กลมประเทศผบรโภคงานอนมลขสทธมากกวาสรางสรรคงานขนเอง อนไดแกประเทศก าลงพฒนาหรอประเทศดอยพฒนาทงหลาย เชน ประเทศไทย ประเทศเวยดนาม ประเทศจน ฯลฯ ซงประเทศในกลมนมความตองการ คอ การใชงานอนมลขสทธของประเทศอน ๆ โดยไมตองเสยคาตอบแทน เพราะคาตอบแทนเหลานสรางภาระทางเศรษฐกจแกกลมประเทศเหลานมากเกนความจ าเปน ทายทสดภายใตความกาวหนาทางเทคโนโลยสมยใหมทเพมขนอยางตอเนอง เชน เทคโนโลยเครองถายเอกสาร เครองคอมพวเตอร การท า MP3 ฯลฯ ประกอบกบแรงกดดนทางดานเศรษฐกจจากประเทศผผลตงานอนมลขสทธ ทงหมดนท าใหตงแตปลายศตวรรษท 19 ระบบคมครองลขสทธระหวางประเทศจงถอก าเนดขน โดยเรมตนจากระบบการแลกเปลยนและการคมครองแบบถอยทถอยปฏบตหรอลกษณะตางตอบแทนระหวางประเทศ จนพฒนาไปสการท าสนธสญญาระหวางประเทศในรปสนธสญญาแบบทวภาค และเมอประเทศตาง ๆ ไดเขามารวมอยในสนธสญญาฉบบเดยวกนมากขน สนธสญญากขยายตวเปนสนธสญญาแบบพหภาคในรปอนสญญาระหวางประเทศ ดงปรากฏสนธสญญาฉบบแรกของโลกทใหความคมครองลขสทธ ไดแก อนสญญากรงเบอรน ในฐานะทอนสญญากรงเบอรนเปนกฎหมายแมบททใหความคมครองลขสทธระหวางประเทศ จวบจนถงปจจบนในเวทลขสทธระหวางประเทศกบงเกดองคการคมครองลขสทธระดบโลก ไดแกองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ในฐานะทองคการนเปนหนวยงานหนงของสหประชาชาต ส าหรบประเทศไทยไดเขารวมเปนสมาชกของอนสญญากรง เบอรนและองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ส งผลใหประเทศไทยจ งจ า เปนตองออกกฎหมายพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ภายใตกรอบความตกลงตามสนธสญญาเหลาน ดงปรากฏถอยค าตามบทบญญตพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ทเปนไปตามอนสญญากรงเบอรนและสนธสญญาขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) หลายมาตรา เชน

117

1) งานอนมลขสทธตามมาตรา 4 และมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เกดจากการอนวตกฎหมายลขสทธภายใตกรอบอนสญญาเบอรนฉบบป ค.ศ.1886 และฉบบแกไขกรงเบอรลน ค.ศ.1908 ท าใหงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ประเทศไทยจงไดแก งานวรรณกรรม งานศลปกรรม งานนาฏกรรมรวมทงงานแสดงโดยวธใบ งานดดแปลง งานดนตรกรรม เนองดวยอนสญญาเบอรนฉบบแกไขกรงเบอรลน ค.ศ.1908 ไดขยายความคมครองแกงานฟอนร า การเลนแสดงใหคนดโดยวธใบ การแปล การดดแปลง รวมทงการจดล าดบแหงดนตร ตอมาในปค.ศ.1971 อนสญญากรงเบอรน ขอ 2 (1) ไดกลาววา “งานวรรณกรรมและศลปกรรม หมายรวมถงงานทกชนดในแผนกวรรณกรรม แผนกวทยาศาสตร และแผนกศลปกรรม ทงนไมวาจะอยในรปแบบใดกตาม”7 ท าใหงานภาพยนตรกลายมาเปนงานอนมลขสทธอกประเภทหนงตามมาตรา 4 และมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 สวนงานโปรแกรมคอมพวเตอรตามทมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธบญญตวา “วรรณกรรม หมายความวา งานนพนธทท าขนทกชนด เชน หนงสอ จลสาร สงเขยน สงพมพ ปาฐกถา เทศนา ค าปราศรย สนทรพจน และใหหมายความรวมถงโปรแกรมคอมพวเตอรดวย” นน งานโปรแกรมคอมพวเตอรตามมาตรา 4 ไดรบการอนวตตามขอตกลง TRIPs (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) ท าใหปจจบนงานโปรแกรมคอมพวเตอรถอเปนงานอนมลขสทธประเภทวรรณกรรม 2) สงทไมมลขสทธตามมาตรา 6 วรรคสอง พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตวา “การคมครองลขสทธไมคลมถงความคด หรอขนตอน กรรมวธหรอระบบ หรอวธใชหรอท างาน หรอแนวความคด หลกการ การคนพบ หรอทฤษฎทางวทยาศาสตรหรอคณตศาสตร ” ทงหมดนเกดจากการอนวตตามสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ขอ 2 ทบญญตวา การคมครองลขสทธตองเปนการคมครองการแสดงออก (Expression of Idea) แตไมคมครองความคด (Idea) ขนตอน กรรมวธหรอระบบ หรอการคนพบทฤษฎทางคณตศาสตร 3) สทธของเจาของลขสทธตามมาตรา 15 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดอนวตการณตามอนสญญากรงเบอรน ค.ศ.1886 ท าใหเจาของลขสทธตามพระราชบญญตสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 15 เปนผมสทธแตเพยงผเดยว

7 อนสญญากรงเบอรน ฉบบป ค.ศ.1971 ขอ 2(1) “The expression “Literary and artistic works” shall include every production in the literary, scientific domain, whatever may be the mode or form of expression, such as books, pamphlets and other writings ; lectures, addresses, sermons and other works of the same nature; dramatic….

118

4) ธรรมสทธหรอสทธในชอเสยงเกยรตคณตามมาตรา 18 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ประเทศไทยเกดจากการอนวตอนสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงสตอคโฮลม ค.ศ.1967 ซงอนสญญากรงเบอรนฉบบนไดกอตงองคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO)8 5) อายความคมครองลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เกดจากการอนวตตามอนสญญาเบอรน ฉบบแกไขกรงเบอรลน ค.ศ.1908 ซงท าใหอายความคมครองลขสทธตามมาตรา 19 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงเปนตลอดอายผสรางสรรคและตอไปอก 50 ป นบแตผสรางสรรคถงแกความตาย และดวยผลของอนสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงบรสเซลส ค.ศ.1948 ท าใหอายความคมครองลขสทธในงานบางประเภท เชนงานสรางสรรคของนตบคคล ฯลฯ มอายความคมครองเปนไปตามประเภทของงาน ดงนนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ของประเทศไทยจงเกดขนจากการแปลขอตกลงระหวางประเทศ ซงประเทศไทยไดเขาเปนภาค เชนอนสญญากรงเบอรน สนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) สภาพพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงมเนอหาและมมมองของการใชการตความของประเทศโลกตะวนตก เพราะความตกลงระหวางประเทศเหลานเกดจากความตองการคมครองอตสาหกรรมของประเทศผผลตงานตาง ๆ โดยพระราชบญญตลขสทธมไดตงอยบนพนฐานวฒนธรรม หรอความตองการแกไขปญหาของประเทศไทยแตอยางใด 4.4 หลกทวไปของงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แมวาตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จะไมไดก าหนดหลกทวไปอนเปนพนฐานของงานอนมลขสทธไวกตาม แตจากแนวการศกษาของนกกฎหมายและศาลไทยเปนทยอมรบทวไปแลววา งานอนมลขสทธพงมลกษณะพนฐาน 4 ประการตอไปน 1) เปนการแสดงออกทางความคด 2) เปนความคดสรางสรรคดวยตนเอง 3) เปนงานอนมลขสทธตามทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไวเทานน 4) เปนงานทไมขดตอกฎหมาย

8 Anthony D’ Amato and others. International Intellectual Property Law. (London UK : Kluwer Law International), p.263-264

119

1) เปนการแสดงออกซงความคด (expression of idea) หลกการขอนเปนไปตามสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ขอ 29 ซงพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดอนวตเอาไวในมาตรา 6 ดงน มาตรา 6 งานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน ไดแกงานสรางสรรคประเภทวรรณกรรม นาฏกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม โสตทศนวสด ภาพยนตร สงบนทกเสยง งานแพรเสยงแพรภาพ หรองานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ของผสรางสรรคไมวางานดงกลาวจะแสดงออกโดยวธหรอรปแบบอยางใด การคมครองลขสทธไมคลมถงความคด หรอขนตอน กรรมวธหรอระบบ หรอวธใชหรอท างาน หรอแนวความคด หลกการ การคนพบ หรอทฤษฎทางวทยาศาสตรหรอคณตศาสตร ดงนนงานชนใดจะไดรบความคมครองลขสทธ งานชนนนตองถกแสดงใหปรากฏออกมา เชน นาย ก. คดจะวาดรป เพยงแตความคด (Idea) ยอมไมใชงานอนมลขสทธตามกฎหมาย ตราบเมอนาย ก. ไดวาดรปลงบนกระดาษหรอวสดอน ๆ เชนนนบวา นาย ก. ไดแสดงออกทางความคดของตน (expression of idea) ใหปรากฏแลว งานภาพวาดของนาย ก. ยอมไดไปลขสทธตามกฎหมายไทย 2) เปนความคดสรางสรรคดวยตนเอง (Original) ตามกรอบอนสญญากรงเบอรน ผสรางสรรคตองใชความคดรเรมสรางสรรคของตนเอง มไดลอกเลยนงานอนมลขสทธของผอน โดยการทผสรางสรรคใชความคดรเรมสรางสรรคน อนสญญากรงเบอรนมไดระบวา ความคดรเรมสรางสรรคนนจะตองมมากหรอนอยเพยงใด ดวยเหตนแมวาผสรางสรรคใชความคดรเรม (Original) เพยงเลกนอย งานชนนนกยอมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธทนท เชนเดยวกบตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ของประเทศไทยซงอนวตตามอนสญญากรงเบอรน ศาลและนกวชาการดานกฎหมายลขสทธตางยอมรบวา งานสรางสรรคจะไดรบความคมครองลขสทธ กตอเมองานชนนนเปนงานทเกดจากความคดสรา งสรรค ซง ผสรางสรรคมไดลอกเลยนแบบงานของผอน แมวาในบทบญญตมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จะไมไดระบถงความคดสรางสรรคดวยตนเองกตาม นอกจากนความคดรเรมสรางสรรคกไมตองมความใหม เนองจากวตถประสงคของกฎหมายลขสทธกคอ การใหความคมครองแกบคคลใดกตาม หากบคคลนนไดใชความคดรเรม

9 สนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ขอ 2 ทบญญตวา การคมครองลขสทธตองเปนการคมครองการแสดงออก (Expression) แตไมคมครองความคด (Idea) ขนตอน กรรมวธหรอระบบ หรอการคนพบทฤษฎทางคณตศาสตร

120

สรางสรรคของตน ดงทปรากฏตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 วา ผสรางสรรค หมายความวา ผท าหรอผกอใหเกดงานสรางสรรคอยางใดอยางหนงทเปนงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน ดวยเหตนงานสรางสรรคอาจมลกษณะเหมอนกนกได และผสรางสรรคทกคนยอมไดรบความคมครองลขสทธทกคน แตทงนภายใตเงอนไขวาผสรางสรรคดงกลาวตองมไดลอกเลยนแบบงานอนมลขสทธของบคคลอน เชน นาย ก ถายภาพวดพระแกวมรกต และตอมานาย ข กถายภาพวดพระแกวมรกตเชนกน โดยททง 2 คนมไดท าซ ารปถายของอกฝายหนงแลว เชนนทงนาย ก และ นาย ข ยอมไดไปซงความคมครองลขสทธ เปนตน 3) เปนงานอนมลขสทธตามทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไวเทานน หลกการเรองนเปนไปตามอนสญญากรงเบอรน ฉบบป ค.ศ.1886 ซงวางหลกการเรองการบงคบใชทวไป (Convention rules) ไววา “เพอใหการคมครองลขสทธระหวางประเทศมประสทธภาพและไมนอยกวามาตรฐานระหวางประเทศ ประเทศภาคสมาชกพงตองบญญตกฎหมายภายในประเทศของตนใหสอดคลองกบอนสญญากรงเบอรน” ประกอบกบเมออนสญญา กรงเบอรนและสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ไดระบงานอนมลขสทธไว เชน งานวรรณกรรม งานศลปกรรม งานโปรแกรมคอมพวเตอร งานนาฏกรรม งานดนตรกรรม งานภาพยนตร ฯลฯ สงผลใหประเทศไทยในฐานะสมาชกความตกลงลขสทธระหวางประเทศทงอนสญญากรงเบอรนและอน ๆ ประเทศไทยจงยกรางพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 6 ไวดงน มาตรา 6 งานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน ไดแกงานสรางสรรคประเภทวรรณกรรม นาฏกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม โสตทศนวสด ภาพยนตร สงบนทกเสยง งานแพรเสยงแพรภาพ หรองานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ของผสรางสรรคไมวางานดงกลาวจะแสดงออกโดยวธหรอรปแบบอยางใด ดวยเหตนงานอนมลขสทธในประเทศไทยจงไดแก งาน 9 จ าพวก คอ

ก) งานวรรณกรรม ไดแกงานนพนธทท าขนทกชนด เชน หนงสอ จลสาร สงเขยน สงพมพ ปาฐกถา เทศนา ค าปราศรย สนทรพจน และใหหมายความรวมถงโปรแกรมคอมพวเตอรดวย

ข) งานนาฏกรรม ไดแกงานเกยวกบการร า การเตน การท าทา หรอการแสดงทประกอบขนเปนเรองราว และใหหมายความรวมถงการแสดงโดยวธใบดวย

ค) งานศลปกรรม ไดแกงานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปนคอ งานจตรกรรม งานประตมากรรม งานภาพพมพ งานสถาปตยกรรม งานภาพถาย งานภาพประกอบ และงานศลปประยกต

121

ง) งานดนตรกรรม ไดแกงานเกยวกบเพลงทแตงขนเพอบรรเลงหรอขบรอง ไมวาจะมท านองและค ารองหรอมท านองอยางเดยว และใหหมายความรวมถงโนตเพลงหรอแผนภมเพลงทไดแยกและเรยบเรยงเสยงประสานแลว

จ) งานโสตทศนวสด ไดแกงานอนประกอบดวยล าดบของภาพโดยบนทกลงในวสดไมวาจะมลกษณะอยางใด อนสามารถทจะน ามาเลนซ าไดอกโดยใชเครองมอทจ าเปนส าหรบการใชวสดนน และใหหมายความรวมถงเสยงประกอบงานนนดวย ถาม

ฉ) งานภาพยนตร ไดแกโสตทศนวสดอนประกอบดวยล าดบของภาพ ซงสามารถ น าออกฉายตอเนองไดอยางภาพยนตรหรอสามารถบนทกลงบนวสดอน เพอน าออกฉายตอเนองไดอยางภาพยนตร และใหหมายความรวมถงเสยงประกอบภาพยนตรนนดวย ถาม

ช) งานสงบนทกเสยง ไดแกงานอนประกอบดวยล าดบของเสยงดนตร เสยงการแสดง หรอเสยงอนใด โดยบนทกลงในวสดไมวาจะมลกษณะใด ๆ อนสามารถทจะน ามาเลนซ าไดอกโดยใชเครองมอทจ าเปนส าหรบการใชวสดนน แตทงน มใหหมายความรวมถงเสยงประกอบภาพยนตรหรอเสยงประกอบโสตทศนวสดอยางอน

ซ) งานแพรเสยงแพรภาพ ไดแกงานทน าออกสสาธารณชนโดยการแพรเสยงทางวทยกระจายเสยง การแพรเสยงและหรอภาพทางวทย โทรทศน หรอโดยวธอยางอนอนคลายคลงกน

ฌ) งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ซงไมมค านยามไวกตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แตในทางต าราวชาการแลวนกวชาการไดใหค าจ ากดความไว 2 แนวทาง ดงน

แนวทางแรก งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ไดแกงานประเภทใดในอนาคตทอาจเกดขนในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร และแผนกศลปะ โดยทานอาจารยปรญญา ดผดงไดอธบายเพมเตมไววา “ในปจจบนยงไมปรากฏงานประเภทใดถอเปนงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ แตกมงานอยประเภทหนงซงนาถอเปนงานในกลมน คอ งานสกผวหนงมนษย” 10

แนวทางทสอง งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะตองเปนงานอนไมอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญาฉบบอน ๆ เชน สทธบตร ความลบทางการคา เครองหมายการคา ฯลฯ และงานดงกลาวตองเปนการแสดงออกทางความคด

10 ปรญญา ดผดง. คมอการศกษากฎหมายทรพยสนทางปญญา. (กรงเทพ : ส านกอบรมกฎหมายแหง เนตบณฑตยสภา, 2540), น.146

122

สรางสรรคในรปแบบทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว โดยนกวชาการกลมนใหเหตผลวา เพอเปนไปตามกรอบสนธสญญาระหวางประเทศ ซงประเทศไทยไดลงนามไว อนไดแกอนสญญากรงเบอรน การตความค าวา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ” จงตองตความตามกรอบดงกลาว11 สวนความเหนของคณะผวจย งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ไดแกงานสรางสรรคดวยวธการรปแบบของงานศลปกรรมอน ๆ เชนวธการเขยนหรอวาดแบบจตรกรรม การปนแบบงานประตมากรรม ฯลฯ และงานดงกลาวนไมอาจจดเปนงานประเภทใดประหนงในงานศลปกรรม ไมวางานจตรกรรม งานประตมากรรม งานภาพพมพ งานสถาปตยกรรม งานภาพถาย งานภาพประกอบ งานชนดนจงถอเปนงานอนมลขสทธประเภทงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ ตวอยางงานประเภทนเชน การสกผวหนง การท าเฮลนา (การทาสบนผวหนงของชาวอนเดย) การท าบอดเพนส ฯลฯ ดงนนงานอนใด หากงานชนนนมใชงานอนมลขสทธตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตไวแลว งานสรางสรรคชนดงกลาวยอมไมอาจไดรบความคมครองตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ได 4) เปนงานทไมขดตอกฎหมาย หลกเกณฑทวางานสรางสรรคตองไมใชงานอนขดตอกฎหมายน แมวาตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 หาไดตราบทบญญตเรองดงกลาวไว แตหลกเกณฑดงกลาวเกดขนจากแนวค าพพากษาศาลฎกาท 3705/2530 ความวา

ค าพพากษาศาลฎกาท 3705/2530 วนจฉยวา ลขสทธทบคคลสามารถเปนเจาของได จะตองเปนลขสทธในงานทตนสรางสรรคโดยชอบดวยกฎหมาย แตเมอปรากฏวาวดโอเทปของกลาง 1 ทโจทกอางวาเปนเจาของลขสทธมบทแสดงการรวมเพศระหวางหญงและชายบางตอนอนเปนภาพลามก ซงผท าหรอมไวหรอมสวนเกยวของในการคา เปนความผดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 287 งานของโจทกดงกลาวจงมใชงานสรางสรรคตามความหมายแหงพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2521 โจทกจงไมใชเจาของลขสทธ ไมใชผเสยหายตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 2(8) และไมมอ านาจฟอง ดวยแนวค าพพากษาศาลฎกาท 3705/2530 นท าให ปจจบนในต าราวชาการและทางปฏบตของนกกฎหมายจงยอมรบวา งานอนมลขสทธตองเปนงานอนไมขดตอกฎหมาย ผใชสทธในทางศาลจงตองเปนผมอสะอาด และผนนตองไมใชกฎหมายเพยงเพอเปนเครองมอฉกฉวยประโยชนสวนตนเทานน

11 ธชชย ศภผลศร. กฎหมายลขสทธ. (กรงเทพ : ส านกพมพนตธรรม, 2544), น.102

123

ณ จดนจดสรปไดวา หลกทวไปของงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 งานสรางสรรคจงตองเปนงานทเกดจากความคดสรางสรรคของมนษย ซงความคดนไดถกแสดงออกมาใหปรากฏ และงานสรางสรรคทเกดขนนตองเปนงานตามทพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 คมครองเทานน รวมทงงานสรางสรรคทจะไดรบความคมครองตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ตองเปนงานทชอบดวยกฎหมายเทานน 4.5 งานผาไหมถอเปนงานอนมลขสทธ ตามทกลาวมาแลววางานผาไหมคองานศลปะแขนงหนง ผทอผาไหมจงเปนศลปน ผสรางสรรคงานอนมลขสทธตามกฎหมาย ทงในประเทศไทยชางทอผาไหมชาวบานหลายรายยงไดรบการยกยองเปนศลปนแหงชาต เชน นางแสงดา บณสทธ ศลปนแหงชาตสาขาชางทอผา ประจ าป พ.ศ.2529 เปนตน ประกอบกบปจจบนการทอผาไหมกมใชเปนเพยงงานหตถกรรมพนบานเทานน หากแตงานผลตผาไหมของชาวบานไดพฒนามาสอตสาหกรรมในครวเรอน ประเดนขอกฎหมายทนาพจารณาคอ ลวดลายบนผนผาไหมจดเปนงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เชนใด ซงการศกษาในสวนนจะเรมจากการศกษาลขสทธในลวดลายบนผนผาไหม และลขสทธในงานออกแบบลวดลายบนผนผนผาไหมเปนล าดบ 4.5.1 ลขสทธในลวดลายบนผนผาไหม ผาไหมงานศลปะทถกสรางขน ล าพงเพยงผนผาไหมทมเพยงสเดยว ผาไหมผนนนยอมขาดทงความสวยงามและคณคาทางศลปะ เพราะชางทอผาไหมหาไดใชความคดรเรมในการสรางสรรคงานทางศลปะไม ในทางกลบกนหากผาไหมผนนนปรากฏลวดลายบนผนผาแลว ผาไหมนนยอมนบเปนงานทางศลปะ ดงนนการศกษาลขสทธในงานผาไหมจงเปนการศกษาลขสทธในลวดลายบนผนผาไหม ซงในปจจบนชางทอผาไหมสรนทรมลวดลายบนผนผา 2 ประเภท คอ

1. ลวดลายทผานการออกแบบขนใหม 2. ลวดลายดงเดมหรอลวดลายตามวฒนธรรมทองถน

โดยลวดลายท งสองประเภทน ย อมมสถานะและความค มครองภายใตพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ทแตกตางกน ดงน 1. ลวดลายทผานการออกแบบขนใหม คอ ลวดลายทชางทอผาไหมชาวสรนทรไดคดคนขนดวยตนเอง โดยลวดลายเหลานอาจเกดขนจากการดดแปลงหรอรวบรวมลวดลายอน ๆ เขาดวยกน จนกระทงลวดลายใหมไดปรากฏขนในวงการอตสาหกรรมผาไหมของชาวบานสรนทร

124

ดานความสมพนธของลวดลายทผานการออกแบบขนใหมกบกฎหมายลขสทธไทยนน ชางทอผาไหมกคอผสรางสรรคงานผาไหมอนเปนงานศลปะ ผาไหมจงเปนงานศลปกรรมตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ในฐานะทลวดลายซงออกแบบขนใหมเหลานเปนการแสดงออกทางความคดสรางสรรคทมไดลอกเลยนแบบลวดลายของผอน และลวดลายดงกลาวกมใชงานอนขดตอกฎหมาย งานผาไหมทเกดขนจงเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปกรรมภายใตมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 อยางไรกดการทผาไหมทมลวดลายทผานการออกแบบขนใหมจะถอเปนงานอนมลขสทธหรอไมนน ปจจยทตองพจารณาประกอบกคอ กรรมวธการสรางลวดลายของชางทอผาไหม ซงชางชาวสรนทรมวธการสรางลวดลายบนผนผาไหม 2 วธ และแตละวธการสรางลวดลายจะมผลตอการพจารณาวา ลวดลายทผานการออกแบบขนใหมจะถอเปนงานอนมลขสทธหรอไม ดงน กรรมวธแรก การสรางลวดลายดวยวธการทอ กรรมวธทสอง การสรางลวดลายดวยวธพมพลาย กรรมวธแรก การสรางลวดลายดวยวธการทอ โดยทผาไหมในฐานะเปนงานศลปะชนดหนง การทลวดลายบนผนผาไหมสรนทรจะพงไดรบความคมครองลขสทธหรอไมเพยงใดนน ลวดลายบนผนผาไหมตองมองคประกอบครบตามค าจ ากดความค าวา “ศลปกรรม” ในมาตรา 4 และค าวา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกศลปะ และแผนกวทยาศาสตร” ตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงมรายละเอยดตอไปน 1) ลวดลายทผานการออกแบบขนใหมและใชวธการทอเพอสรางลวดลายกบงานศลปกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงบญญตวา “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ศลปกรรม หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปน (1) งานจตรกรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทประกอบดวยเสน แสง ส หรอสงอน อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน ลงบนวสดอยางเดยวหรอหลายอยาง (2) งานประตมากรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทเกยวกบปรมาตรทสมผสและจบตองได (3) งานภาพพมพ ไดแก งานสรางสรรคภาพดวยกรรมวธทางการพมพ และหมายความรวมถงแมพมพหรอแบบพมพทใชในการพมพดวย

125

(4) งานสถาปตยกรรม ไดแก งานออกแบบอาคารหรอสงปลกสราง งานออกแบบตกแตงภายในหรอภายนอก ตลอดจนบรเวณของอาคารหรอสงปลกสราง หรอการสรางสรรคหนจ าลองของอาคารหรอสงปลกสราง (5) งานภาพถาย ไดแก งานสรางสรรคภาพทเกดจากการใชเครองมอบนทกภาพโดยใหแสงผานเลนซไปยงฟลมหรอกระจก และลางดวยน ายาซงมสตรเฉพาะ หรอดวยกรรม วธใด ๆ อนท าใหเกดภาพขน หรอการบนทกภาพโดยเครองมอหรอวธการอยางอน (6) งานภาพประกอบ แผนท โครงสราง ภาพราง หรองานสรางสรรครปทรงสามมตอนเกยวกบภมศาสตร ภมประเทศ หรอวทยาศาสตร (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย” จากถอยค าตามค าจ ากดค าวา “ศลปกรรม” ขางตน การสรางงานศลปกรรมตามกฎหมายลขสทธไทยจงสามารถกระท าได 6 วธการ คอ - การสรางในรปงานจตรกรรม เชน การวาด ขด เขยน หรอการกระท าอนในลกษณะคลายคลงกน

- การสรางในรปงานประตมากรรม เชน การปน การหลอ การแกะสลก ฯลฯ - การสรางงานในรปงานภาพพมพ เชน การพมพ การใชบลอกสกรน ฯลฯ - การสรางงานในรปงานสถาปตยกรรม เชน การเขยนวาดออกแบบโครงสราง

การท ารปจ าลอง ฯลฯ - การสรางงานในรปงานภาพถาย เชน การถายภาพ ฯลฯ - การสรางงานในรปงานภาพประกอบ แผนท โครงสราง ภาพราง หรองาน

สรางสรรครปทรงสามมตอนเกยวกบภมศาสตร ภมประเทศ หรอวทยาศาสตร สวนวธการสรางงานศลปกรรมในรปแบบอน ๆ ซ งค าจ ากดความค าว า “ศลปกรรม” ไมไดก าหนดไวนน งานชนดงกลาวยอมไมอาจถอเปนงานศลปกรรมตามกฎหมาย

126

ลขสทธได ซง ณ ทนจงเหนไดวา การทอผาไมใชวธการสรางงานศลปกรรมอยางใดอยางหนงตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.253712 ดวยเหตนท าใหลวดลายผาไหมทผานกระบวนการออกแบบขนใหมและใชวธการทอเพอสรางลวดลาย ผาไหมสรนทรทใชวธการทอดงกลาวจงไมอาจถอเปนงานอนมลขสทธประเภทงานศลปกรรมได ถงแมวาลวดลายทผานการออกแบบขนใหมเหลานจะเกดจากความคดรเรมสรางสรรคของชางทอผาไหมกตาม สวนมลเหตของการก าหนดค านยามค าวา “งานศลปกรรม” ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ทปรากฏอยทกวนน กเพราะการบญญตค าจ ากดความค าวา “ศลปกรรม” ในมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ถกแปลขนจากสนธสญญาลขสทธระหวางประเทศ ซงประเทศไทยเปนสมาชกตามสนธสญญาเหลาน เชน อนสญญากรงเบอรนฉบบป ค.ศ.1886 และฉบบป ค.ศ.1908 ฯลฯ ท าใหค าจ ากดความค าวา “ศลปกรรม” จงตงอยบนพนฐานวธการสรางงานศลปะของชาตตะวนตกและวฒนธรรมชาตตะวนตก ซงชาตตะวนตกเหลานมไดสรางสรรคงานศลปะบนผนผาดวยวธการทอเชนชาตตะวนออก 2) ลวดลายทผานการออกแบบขนใหมและใชวธการทอ เพอสรางลวดลายกบงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงบญญตวา “มาตรา 6 งานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน ไดแก งานสรางสรรคประเภทวรรณกรรม นาฏกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม โสตทศนวสด ภาพยนตร สงบนทกเสยง งานแพรเสยงแพรภาพ หรองานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะของผสรางสรรค ไมวางานดงกลาวจะแสดงออกโดยวธหรอรปแบบอยางใด” สบเนองจากค าจ ากดความค าวา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ” ไมปรากฏค าจ ากดความตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แตในต าราวชาการกฎหมายใหค าอธบายไววา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ หมายถงงานสรางสรรคทไมอาจจดเขาอยในงานประเภทใดประเภทหนงตามมาตรา 6 พระราบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว ไมวางานวรรณกรรม งานนาฏกรรม งานศลปกรรม งานดนตรกรรม

12 จากการสอบถามนกกฎหมายบางทาน ทานมความเหนวา งานทอลวดลายอาจจดเปนวธสรางงานแบบจตรกรรมได แมวาตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จะมไดระบไวกตาม เพราะทานมเหตผลส าคญคอ การตความตามมงหมายของกฎหมาย เพอประโยชนตอสงคม

127

งานโสตทศนวสด งานภาพยนตร งานสงบนทกเสยง และงานแพรเสยงแพรภาพ แตไมไดมความหมายกวางถงขนาดวา ไมวางานทกชนดทเปนงานในแผนกศลปะ แผนกวทยาศาสตร แผนกวรรณกรรมแลว งานชนนนจะกลายเปนงานอนมลขสทธประเภทงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะเสมอไป หากแตงานชนนนตองมลกษณะใกลเคยงกบงานอนมลขสทธประเภทอน ๆ ตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธดวย”13 ตามแนวความคดเชนนสงผลให ลวดลายของผาไหมสรนทรทออกแบบขนใหมและใชวธการทอเพอสรางลวดลายไมอาจถอเปนงานอนมลขสทธประเภทงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร แผนกศลปะ เพราะวธการทอผามใชวธการสรางงานศลปกรรมตามความมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ท าใหงานผาไหมสรนทรทมลวดลายใหมและใชวธการทอเหลานไมมลกษณะใกลเคยงกบงานอนมลขสทธประเภทอน ๆ ตามกฎหมายลขสทธ ทงนไมวางานวรรณกรรม งานนาฏกรรม งานศลปกรรม งานดนตรกรรม งานโสตทศนวสด งานภาพยนตร งานสงบนทกเสยง และงานแพรเสยงแพรภาพ ดงนนงานผาไหมทมลวดลายขนใหมและใชวธการทอเหลานไมอาจเปนงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะเชนกน กรรมวธทสอง การสรางลวดลายดวยวธพมพลาย ผาไหมสรนทรทชางทอเลอกใชวธพมพลวดลายบนผนผาไหมนน งานผาไหมชนดนทชาวสรนทรเรยกวา ผาบาตค และผาบาตกชนดนยอมถอเปนงานอนมลขสทธประเภทงานศลปกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ได ในฐานะทผาบาตคเหลานคองานศลปประยกต “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ศลปกรรม หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปน…. (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา” เนองจากกรรมวธการสรางลวดลายบนผนผาไหมบาตก คอ การพมพ และ การพมพนบเปนหนงในวธการท างานศลปกรรมตามมาตรา 4 (3) พระราชบญญตลขสทธ

13 ปรญญา ดผดง. คมอศกษาวชากฎหมายทรพยสนทางปญญา. (กรงเทพ : ส านกอบรมกฎหมายแหง เนตบณฑตยสภา. 2544), น.148

128

พ.ศ.2537 ทบญญตวา “งานภาพพมพ ไดแก งานสรางสรรคภาพดวยกรรมวธทางการพมพ และหมายความรวมถงแมพมพหรอแบบพมพทใชในการพมพดวย” ผาไหมบาตคจงเปนงานภาพพมพตามกฎหมายลขสทธ อยางไรกตามเมอวตถประสงคของการสรางผาไหมบาตกมใชการชนชมคณคาทางศลปะ ซงองคประกอบส าคญของงานศลปกรรมในแบบภาพพมพกคอการชนชมคณคาทางศลปะ ในทางกลบกนการสรางผาไหมมจดประสงคหลก คอ ประโยชนในการคาขายเปนส าคญ ผาไหมบาตกจงถอเปนงานอนมลขสทธบาตกประเภทงานศลปประยกตตามมาตรา 4 (7) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ทงนเพราะงานศลปประยกตมจดประสงคส าคญ คอการมงตอคณประโยชนประการอน นอกจากการชนชมคณคาทางศลปะ ดงนนผาไหมสรนทรทมลวดลายถกสรางขนใหมและใชวธการพมพลาย ซงชาวสรนทรเรยกผาไหมชนดนวา ผาบาตค ผาบาตคจงอาจเปนงานอนมลขสทธประเภทงานศลปกรรมในกลมงานศลปประยกต เพราะวธการพมพลายคอหนงในวธการสรางงานศลปกรรมตามทมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ในทางตรงกนขามผาไหมทใชวธทอกลบไมใชวธการสรางงานศลปกรรมตามมาตรา 4 (1) (2) (3) (4) (5) (6) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนด ลวดลายบนผนผาไหมททอขนจงไมอาจถอเปนงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 2 ลวดลายโบราณตามวฒนธรรมทองถน อนไดแกลวดลายโบราณตาง ๆ ของชาวสรนทร เชน ลายนกยง ลายรปเลขาคณต ลายยกดอก ลายเทพพนม ฯลฯ ซงลวดลายเหลานชางชาวสรนทรไดรบการถายทอดภมปญญาการทอมาจากบรรพบรษ ลวดลายโบราณเหลานจงเปนลวดลายทางวฒนธรรมของชาวสรนทร โดยคนสรนทรแตละกลมชาตพนธตางมลวดลายโบราณอนเอกลกษณเฉพาะของตน เชน ชาวกยมลวดลายผาโฮล เปนตน ประเดนส าคญทตองพจารณา กคอ ลวดลายโบราณเหลานไมอาจถอเปนงานอนมลขสทธได และตามกฎหมายลขสทธแลวลวดลายโบราณเหลานยงนบเปนงานสาธารณะ หรองานทหมดอายความคมครองลขสทธ (Public domain) สาธารณะชนจงสามารถใชประโยชนจากลวดลายเหลานไดอยางอสระและไมตองเสยคาตอบแทน อยางไรกตามแมวาลวดลายโบราณตามวฒนธรรมทองถนเปนงานสาธารณะแลวกตาม แตลวดลายโบราณเหลานอาจกลบมาเปนงานสรางสรรคอนมลขสทธไดอกครง หากวาชางผทอไดใชความคดรเรมสรางสรรคปรบปรงลวดลายโบราณเสยใหม เพอกอเกดลวดลายโบราณในรปแบบใหม และชางทอผาไหมใชวธพมพลายเพอสรางลวดลายบนผนผาไมใชการทอ เพยงเทานผาไหมพมพลายผาโบราณในรปแบบใหมเหลานจะกลายเปนงานอนมลขสทธประเภท

129

ศลปประยกตตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ตวอยางของงานผาไหมลวดลายโบราณในกลมน เชนผาไหมของกลมจนทร โสมา อ าเภอทาสวาง จงหวดสรนทร ในแงความคมครองตามระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญาของไทยทเกยวกบลวดลายโบราณของผาไหมสรนทรและของผาไหมไทยนน ในขณะทผวจยก าลงศกษาอยน ประเทศไทยมกฎหมายทรพยสนทางปญญาคมครองภมปญญาทองถนเพยง 2 ฉบบ คอ พระราชบญญตแพทยแผนไทย และพระราชบญญตสงบงชทางภมศาสตร พ.ศ.2546 และลวดลายโบราณของผาไหมสรนทรเพยงลวดลายเดยวเทานนทไดรบความคมครองตามพระราชบญญตสงบงชทางภมศาสตร คอลายผาโฮลสรนทร สวนลวดลายอน ๆ ยงไมปรากฏกฎหมายลขสทธหรอกฎหมายทรพยสนทางปญญาฉบบใดใหความคมครอง 4.5.2 ลขสทธในงานออกแบบลวดลายบนผนผาไหม ส าหรบงานออกแบบลวดลายของผาไหมสรนทร ชางชาวสรนทรมวธการออกแบบถง 3 วธการดวยกนนน สงผลให งานออกแบบแตละวธการอาจเปนงานอนมลขสทธ ดงน 1. งานออกแบบลวดลายผาไหมบนกระดาษ 2. งานออกแบบลวดลายผาไหมดวยโปรแกรมคอมพวเตอร 3. งานออกแบบดวยวธการทอผาผาไหม 1. งานออกแบบลวดลายผาไหมบนกระดาษ อนไดแก การทชางทอผาไหมชาวสรนทรวาดเสน ส รปราง รปทรงของลวดลายบนกระดาษ กอนการทชางทอผาไหมจะเรมผลตผาไหม วธการออกแบบในลกษณะนนบเปนงานจตรกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ศลปกรรม หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปน (1) งานจตรกรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทประกอบดวยเสน แสง ส หรอสงอน อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน ลงบนวสดอยางเดยวหรอหลายอยาง…. (7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย” ดวยเหตนการออกแบบลวดลาย โดยชางชาวสรนทรใชวธเขยนลวดลายลงบนกระดาษ ภายใตจดมงหมายของการออกแบบ คอ การใชประโยชนดานการคาพาณชยกรรมมใชเพอการชนชมคณคาทางศลปะ ประกอบกบปจจบนการผลตผาไหมสรนทรเปนการผลตในรปอตสาหกรรม

130

ในครวเรอนเกอบทงจงหวด ท าใหงานออกแบบลวดลายของผาไหมบนกระดาษจงจดเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกตตามมาตรา 4 (7) พระราชบญญตลขสทธ ตวอยางของงานออกแบบผาไหมสรนทรบนกระดาษ เชน งานออกแบบผายกทองของกลมจนทร โสมา เพอมอบเปนของขวญแกผน ากลมประเทศความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย แปซฟค (เอเปค) 2003 กรงเทพมหานคร

ภาพ 4-1 ผาตดเสอแบบพระราชทาน

ลายดอกผดดวงกลม จก และลายสตวหมพานต ลวดลายขางตนมาจากงานออกแบบลวดลายดอก ผสมผสานกบรปสตวหมพานต และใชวธการทอแบบผาจก อนมทมาจากงานออกแบบบนกระดาษ ดงน 1. ลายดอกผดดวงกลม(ใชเปนลายพนผาไหม) และตอลายตลอดผนผาดวยโครงสรางแบบวงกลม และ

ภาพ 4-2 ลายดอกผดดวงกลม

131

2. ลายรปสตวหมพานต ใชทอดวยวธจกลงบนตรงกลางผนผาไหม

ภาพ 4-3 ลายรปสตวหมพานต

2. งานออกแบบลวดลายผาไหมดวยโปรแกรมคอมพวเตอร คอ งานออกแบบลวดลายบนผนผาไหมของนกออกแบบรนใหม โดยโปรแกรมคอมพวเตอรจะถกน าเขามาชวยในการออกแบบลวดลาย เพอความสะดวกในการลงลายละเอยดของส และความสะดวกในการปรบปรงแกไขรปแบบในภายหลง รปแบบของงานออกแบบลวดลายผาไหมดวยโปรแกรมคอมพวเตอร จอคอมพวเตอรจะท าหนาทเปรยบเสมอนกระดาษ ปากกาเขยนแบบคอมพวเตอร เมาส คยบอรดกคออปกรณวาดเขยน นกออกแบบคอศลปน ซงนกออกแบบจะขดเขยน รปราง รปทรงของลวดลาย พรอม ๆ กบการเตมสสนแกลวดลายไดในเวลาเดยวกน ประโยชนของงานออกแบบลวดลายดวยโปรแกรมคอมพวเตอร จากการศกษาพบวางานออกแบบดวยโปรแกรมคอมพวเตอรสามารถน าไปใชกบงานผาไหมไดทงสองรปแบบ ไมวางานผาไหมทเกดจากการทอ หรองานผาไหมพมพลาย (ผาบาตค) เนองจากโปรแกรมคอมพวเตอรสามารถพมพลวดลายบนกระดาษธรรมดาและกระดาษ Iron Transfer (กระดาษส าหรบงานพมพลายดวยความรอน) และการใชคอมพวเตอรเพอผลตผาไหมพมพลายนยงสามารถผลตผาไหมไดคราวละจ านวนมาก ๆ งานออกแบบลวดลายผาไหมดวยโปรแกรมคอมพวเตอรจง ถอเปนการสรางงานศลปกรรมดวยวธแบบงานจตรกรรมตามทมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตไววา

“มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ศลปกรรม หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยางดงตอไปน (1) งานจตรกรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทประกอบดวยเสน แสง ส หรอสงอน

อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน ลงบนวสดอยางเดยวหรอหลายอยาง...

132

(7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา

ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย”

เนองจากจดประสงคของงานออกแบบลวดลายของผาไหมสรนทรดวยโปรแกรมคอมพวเตอร ไดแก การออกแบบลวดลายเพอสนองตอบความตองการของผบรโภค ทงนเพอประโยชนทางการคาขายเปนส าคญ งานออกแบบลวดลายผาไหมดวยโปรแกรมคอมพวเตอรจงจดเปนงานศลปกรรมในรปงานศลปประยกตตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 3. งานออกแบบดวยวธการทอผาไหม คอ การทชางทอผาไหมบางรายไดใชวธการทอเปนการแสดงออกซงงานออกแบบของตน โดยชางผทอเหลานมไดมงานออกแบบบนกระดาษหรอใชโปรแกรมคอมพวเตอรแตอยางใด จากการศกษาพบวาการทชางทอผาไหมจะออกแบบในความคดและทอไปพรอม ๆ กนไดน ชางผทอตองเปนชางทมความช านาญมาก และสวนใหญมกเปนชาวบานสรนทรทเปนเกษตรกร การทอผาของชาวบานเหลานจงไมมงานออกแบบในรปแบบใด หากแตชาวสรนทร เชน ชายชาวกย หรอผหญงชาวกยตางชวยกนคดแบบทตองการ และหญงชาวกยตามหมบานตาง ๆ ในจงหวดสรนทรจะทอตามแบบทคดนนทนท ส าหรบงานออกแบบดวยวธการทอผาไหมน ในฐานะทงานออกแบบผาไหมจดเปนงานทางศลปะประเภทหนง ดวยเหตนการพจารณาวางานออกแบบดวยวธการทอผาไหมนจงตองพจารณาจากงานอนมลขสทธประเภทงานศลปกรรม และงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร และแผนกศลปะตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงมรายละเอยดตอไปน 1) งานออกแบบดวยวธการทอผาไหมในฐานะงานศลปกรรม ภายใตค าจ ากดความค าวา “งานศลปกรรม” ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ทบญญตวา มาตรา 4 ในพระราชบญญตน "ศลปกรรม" หมายความวา งานอนมลกษณะอยางหนงอยางใดหรอหลายอยาง ดงตอไปน (1) งานจตรกรรม ไดแก งานสรางสรรครปทรงทประกอบดวย เสน แสง ส หรอสงอนอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนลงบนวสดอยางเดยวหรอหลายอยาง....

133

(7) งานศลปประยกต ไดแก งานทน าเอางานตาม (1) ถง (6) อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนไปใชประโยชนอยางอน นอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานดงกลาวนน เชน น าไปใชสอย น าไปตกแตงวสดหรอสงของอนเปนเครองใช หรอน าไปใชเพอประโยชนทางการคา ทงน ไมวางานตาม (1) ถง (7) จะมคณคาทางศลปะหรอไม และใหหมายความรวมถงภาพถายและแผนผงของงานดงกลาวดวย

หลกการพจารณางานสรางสรรคใดเปนงานศลปกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 กคอ งานสรางสรรคชนนนตองเปนการแสดงออกซงงานศลปะดวยวธการตามมาตรา 4 (1) ถง (6) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 อนไดแก การแสดงออกในรปงานจตรกรรม งานประตมากรรม งานภาพพมพ งานสถาปตยกรรม งานภาพถาย และงานภาพประกอบ แผนท ฯลฯ ซงวธการแสดงออกของงานศลปะตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไมปรากฏวา วธการทอเปนการแสดงออกซงงานศลปะ

ฉะนนการทชาวบานสรนทรใชวธการทอเปนการแสดงออกซงงานออกแบบของตน วธการทอเชนนยอมไมอาจถอเปนงานศลปกรรมตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แมวาในความคดของคนทวไปงานผาไหมคองานศลปะกตาม ทงนการพจารณาเชนนถอเปนหลกในการพจารณาวา งานสรางสรรคแตละอยางอาจไมถอเปนงานอนมลขสทธ แมวางานชนนนจะเปนงานสรางสรรคของมนษย แตการทงานสรางสรรคชนใดจะถอเปนงานอนมลขสทธ งานสรางสรรคดงกลาวกตองเปนงานตามทกฎหมายลขสทธก าหนดเทานน

2) งานออกแบบดวยวธการทอผาไหมในฐานะเปนงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ แมวาบทบญญตพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จะมไดก าหนดค านยามค าวา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ” ไวกตาม แตหากพจารณาแนวทางการใชการตความของนกกฎหมายหลาย ๆ ทานแลว ค าวา “งานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะ” ยอมไดแกงานสรางสรรคประเภทใดทไมอาจจดเปนงานอนมลขสทธตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ได เชนงานวรรณกรรม งานนาฏกรรม งานศลปกรรม ฯลฯ และงานสรางสรรคชนนนตองมลกษณะใกลเคยงกบงานอนมลขสทธประเภทอน ๆ ตามมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ งานสรางสรรคดงกลาวจงอาจจดเปนงานอนใดในแผนกวรรณคด แผนกวทยาศาสตร หรอแผนกศลปะได

ส าหรบงานออกแบบดวยวธการทอผาไหมนน เนองดวยวธการทอกไมอาจจดเปนงานศลปกรรมได เพราะการทอไมใชวธการสรางงานแบบจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม ภาพพมพ ภาพถาย ภาพประกอบ แผนทฯลฯ ตามทงานศลปกรรมมาตรา 4 พระราชบญญต

134

ลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตไว ดงนนงานออกแบบผาไหมดวยวธการทอของชาวบานสรนทรจงไมอาจถอเปนงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

4.5.3 ลวดลายของผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนสหสทธ ค าวา “สหสทธ” ในทางต ารากฎหมายมความหมายวา งานสรางสรรคอนเกดจาก

สตปญญาของมนษยอาจไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญามากกวา 1 ฉบบได เพราะการทมนษยสรางสรรคงานขนหนงชน งานสรางสรรคชนดงกลาวยอมเกดขนดวยจดประสงคหลายประการ เชน งานออกแบบเกาอยอมมจดมงหมายหลก คอการใชสอย และจดมงหมายรอง คอ ความสวยงามของผลตภณฑ ฯลฯ

ดานแนวความคดพนฐานของกฎหมายทรพยสนทางปญญา การรางกฎหมายทรพยสนทางปญญาแตละฉบบยอมยอมเกดจากจดประสงคทแตกตางกน ดวยเหตนสหสทธจงเปนความสมพนธทางกฎหมายระหวางกฎหมายลขสทธกบกฎหมายสทธบตร ซงกฎหมายทงสองฉบบมจดมงหมายในความคมครองทแตกตางกน ดงน

- พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มจดมงหมายคมครองการแสดงของซงความคดของผสรางสรรค โดยเฉพาะอยางยงงานศลปประยกตคองานศลปะ ซงผสรางสรรคไดกอเกดงานสรางสรรคขนดวยวตถประสงคอนอนมใชเพยงการชนชมคณคาทางศลปะ หากแตวตถประสงคหลกของงานศลปประยกตคอการใชประโยชนทางการคา งานศลปประยกตจงเปนทงงานศลปะและงานเพอประโยชนทางพาณชยในเวลาเดยวกน

- พระราชบญญตสทธบตร พ.ศ.2522 กฎหมายฉบบนมงคมครองสงประดษฐและ งานออกแบบผลตภณฑภายใตเงอนไขทกฎหมายก าหนด โดยเฉพาะอยางยงงานออกแบบผลตภณฑตามมาตรา 56 พระราชบญญตสทธบตร พ.ศ.2522 ทบญญตวา

“มาตรา 56 การออกแบบผลตภณฑทจะขอรบสทธบตรตามพระราชบญญตนไดตองเปนการออกแบบผลตภณฑใหมเพออตสาหกรรมรวมทงหตถกรรม”

งานออกแบบผลตภณฑจงตองเปนการออกแบบผลตภณฑใหม และงานออกแบบดงกลาวยงตองสามารถประยกตใชทางอตสาหกรรมรวมทงหตถกรรม แตอยางไรกงานออกแบบผลตภณฑแตละชนด นกออกแบบกคอศลปนซงใชทกษะดานศลปะควบคกบงานออกแบบ โดยจดมงหมายของงานออกแบบกคอ การมงประโยชนใชสอยเปนส าคญ สวนความสวยงามของผลตภณฑเปนจดมงหมายรอง ดวยเหตนงานออกแบบผลตภณฑจงเปนงานศลปะดวยในเวลาเดยวกน

ดานประวตของแนวความคดเรองสหสทธ นบแตในศตวรรษท 18 ทชาตตะวนตกเรมสรางระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญา เพอคมครองผลประโยชนของผสรางสรรคและคมครอง

135

ผลประโยชนของนกประดษฐ ชาตตะวนตกกยอมรบวางานออกแบบยอมไดรบความคมครองตามกฎหมายทรพยสนทางปญญาถง 2 ฉบบ คอ กฎหมายลขสทธและกฎหมายสทธบตร โดยประเทศองกฤษนบเปนประเทศแรกทเกดระบบกฎหมายคมครองสหสทธน

ส าหรบประเทศไทยเรมปรากฏแนวค าพพากษาศาลและทางต ารากฎหมายทยอมรบเรองสหสทธเปนครงแรกในป พ.ศ. 2537 ภายหลงทประเทศไทยไดประกาศใชพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยปจจบนค าพพากษาฉบบนถอเปนบรรทดฐานในการวนจฉยงานสหสทธ ดงปรากฏรายละเอยดในค าพพากษาฉบบน ดงน

ค าพพากษาฎกาท 6379/2537 งานออกแบบปากกาลกลน 2 แบบ ซงประกอบดวยงานแบบพมพรปลกษณะปากกาและชนสวนแมพมพ งานหนจ าลอง งานอเลกโทรดหรอแทงทองแดงทใชในการท าแมพมพ งานแมพมพ และงานรปทรงและลวดลายตวปากกา อนเกดจากการคดคนแบบปากกาตงแตยกรางรปทรงและลวดลายในกระดาษรางใหปากกามรปลกษณะสวยงามสะดดตาและสะดวกในการใชสอย แลวน ามาวเคราะหในเชงเศรษฐกจตามหลกวชาการ ใชเทคนคทเรยกวาวศวกรรมคณคา คอ วธการสรางผลตภณฑใหมใหมคณภาพใชไดดกวาสนคาทมอยกอน และเพอใหไดตนทนการผลตในราคาต าจนไดรปทรงและลวดลายทพอใจ แลวเขยนแบบทถกตองและท าหนจ าลองตอจากนนกท าการออกแบบชนสวนแมพมพ ออกแบบอเลกโทรดหรอแทงทองแดงทใชในการท าแมพมพ ท าอเลกโทรดและท าแมพมพเพอใชในการท าปากกา เปนงานสรางสรรคอนเกดจากการน าเอาการสรางแบบพมพรปลกษณะของปากกาและแบบแมพมพซงเขยนดวยลายเสนประกอบเปนรปทรงอนเขาลกษณะศลปกรรมประเภทงานจตรกรรม และการสรางแมพมพกบหนจ าลองของปากกาดงกลาว ซงเปนงานสรางสรรครปทรงท เกยวกบปรมาตรทสมผสและจบตองได อนเขาลกษณะศลปกรรมประเภทงานประตมากรรม มาประกอบเขาดวยกนและสรางขนเปนปากกาเพอน าไปใชประโยชนในการขดเขยนและเพอประโยชนทางการคาอนเปนประโยชนอยางอนนอกเหนอจากการชนชมในคณคาของตวงานจตรกรรมและประต มากรรมดงกลาวงานสรางสรรคแบบปากกาทงสองแบบจงเปนงานศลปประยกตอนอาจไดรบความคมครองตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2521 ทงนไมวาจะมคณคาทางศลปะหรอไม หากปรากฏวางานนนผสรางสรรคไดท าหรอกอใหเกดงานนนดวยความคดรเรมของตนเองโดยมไดท าซ าหรอดดแปลงจากงานอนมลขสทธของผอนโดยไมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธในงานนน

นบแตค าพพากษาฉบบนเกดขน แนวทางในทางต ารากฎหมายและศาลไทยกไดยอมรบในเรองสหสทธ ดงน

1) นบแตป พ.ศ.2537 เปนตนมา ศาลไทยไดขยายขอบเขตความคมครองงานออกแบบผลตภณฑไปมากกวาเดม โดยศาลไดเรมยอมรบเรองสหสทธ วางานออกแบบผลตภณฑอาจ

136

ไดรบความคมครองทงตามกฎหมายสทธบตรการออกแบบผลตภณฑและกฎหมายลขสทธในฐานะศลปประยกตได

2) แมค าพพากษาฉบบนไมไดวนจฉยวา ลวดลายของผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานสหสทธกตาม แตค าพพากษาฉบบนกถอเปนบรรทดฐานวา หากศาลไทยยอมรบวา งานออกแบบปากกาลกลนเปนงานอนมลขสทธประเภทงานศลปกรรมประเภท ศลปประยกตแลว ในอนาคตงานออกแบบผลตภณฑอน ๆ เชน งานออกแบบลวดลายบนผนผาไหม ฯลฯ งานออกแบบเหลานทเกดจากการน าเอางานจตรกรรมและงานภาพพมพมาใช ภายใตวตถประสงคหลก คอ การเพมมลคาแกผลตภณฑผาไหมสรนทรและผาไหมไทย งานออกแบบเหลานยอมอยในสถานะงานศลปประยกตเชนเดยวกบงานออกแบบปากกาลกลนตามค าพพากษาศาลฎกาท 6379/2537 ท าใหศาลไทยนาจะคมครองงานออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรและลวดลายบนผนผาไหมไทยจงหวดอน ๆ ในฐานะเปนงานสหสทธเชนกน

3) แนวทางการวนจฉยของศาลไทยทวา งานออกแบบผลตภณฑอาจไดรบความคมครองทงตามกฎหมายลขสทธและกฎหมายสทธบตรนน แนวทางการวนจฉยของศาลไทยดงกลาวสอดคลองกบแนวการใชการตความกฎหมายลขสทธของตางประเทศ เชน สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนจน14 ประเทศองกฤษ15 ฯลฯ

ดงนนส าหรบงานออกแบบลวดลายไหมสรนทรและผาไหมไทย และลวดลายผาไหมบาตค ซงนกออกแบบใชวธการออกแบบบนกระดาษหรอดวยโปรแกรมคอมพวเตอรแลว หรอนกออกแบบใชแมพมพสรางลวดลายบนผนผาไหมแลว งานทงสองประเภทนยอมจดเปนงาน ศลปประยกตอนมลขสทธ พรอม ๆ กบทงานทงสองชนดดงกลาวยงอาจไดรบสทธบตรการออกแบบผลตภณฑตามพระราชบญญตสทธบตร พ.ศ.2522 อกดวย

4.6 วธการไดไปซงความคมครองตามกฎหมายลขสทธในงานผาไหม

แมวากฎหมายลขสทธจะมงคมครองผสรางสรรคกตาม แตกฎหมายลขสทธกไมปฏเสธวา บคคลอนซงมใชผสรางสรรคอาจไดไปซงสทธทางเศรษฐกจตามกฎหมายลขสทธ เพราะเหตทการสรางสรรคงานเกดขนจากสญญาจาง ทงนไมวาสญญาจางแรงงาน หรอจางท าของ หรอ

14 A project funded by the European Union. China IPR Case Study Catalogue. World Wide Web www.chaina-iphelpdesk.eu 15 ค าพพากษาของศาลองกฤษทรายอมรบวางานออกแบบเปนงานอนมลขสทธ เชน คด British Leyland v. Arnstong Patent, 1986 ในคดนศาลยอมรบวางานออกแบบทอไอเสยเครองยนตเปนงานอนมลขสทธและ เปนงานทไดสทธบตรดวย เปนตน

137

การจางของหนวยราชการ เชนเดยวกบอตสาหกรรมผาไหมสรนทร ปจจบนหมบานผาไหมและโรงทอผาไหมภาคอตสาหกรรมในจงหวดสรนทรตางมระบบการวาจางชางทอผา ท าใหชางทอ ผาไหมอาจไมไดไปซงสทธในทางเศรษฐกจกได การศกษาในสวนนจงเรมจากการไดไปซงลขสทธในฐานะผสรางสรรค และการไดไปซงลขสทธโดยวธอนตามล าดบ

4.6.1 การไดไปซงลขสทธในฐานะผสรางสรรค โดยทวไปแลวผสรางสรรคในฐานะผท าหรอกอเกดงานสรางสรรค ผสรางสรรคจงชอบ

ไดไปซงสทธทางเศรษฐกจและธรรมสทธ และภายใตอนสญญากรงเบอรนซงประเทศไทยเปนสมาชกอยนน ท าใหประเทศไทยไดประกาศใชพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 8 ดงน

“มาตรา 8 ใหผสรางสรรคเปนผมลขสทธในงานทตนไดสรางสรรคขนภายใตเงอนไขดงตอไปน

(1) ในกรณทยงไมไดมการโฆษณางาน ผสรางสรรคตองเปนผมสญชาตไทยหรออยในราชอาณาจกร หรอเปนผมสญชาตหรออยในประเทศทเปนภาคแหงอนสญญาว าดวยการคมครองลขสทธซงประเทศไทยเปนภาคอยดวย ตลอดระยะเวลาหรอเปนสวนใหญในการสรางสรรคงานนน

(2) ในกรณทไดมการโฆษณางานแลว การโฆษณางานนนในครงแรกไดกระท าขนในราชอาณาจกรหรอในประเทศทเปนภาคแหงอนสญญาวาดวยการคมครองลขสทธซงประเทศไทยเปนภาคอยดวย หรอในกรณทการโฆษณาครงแรกไดกระท านอกราชอาณาจกรหรอในประเทศอนทไมเปนภาคแหงอนสญญาวาดวยการคมครองลขสทธซงประเทศไทยเปนภาคอยดวย หากไดมการโฆษณางานดงกลาวในราชอาณาจกรหรอในประเทศทเปนภาคแหงอนสญญาวาดวยการคมครองลขสทธซงประเทศไทยเปนภาคอยดวยภายในสามสบวนนบแตวนทไดมการโฆษณาครงแรก หรอผสรางสรรคเปนผมลกษณะตามทก าหนดไวใน (1) ในขณะทมการโฆษณางานครงแรก

ในกรณทผสรางสรรคตองเปนผมสญชาตไทย ถาผสรางสรรคเปนนตบคคล นตบคคลนนตองเปนนตบคคลทจดตงขนตามกฎหมายไทย”

ดวยเหตนมาตรา 8 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงมหลกการพนฐานทส าคญ 3 ประการ ดงตอไปน

1) หลกความคมครองลขสทธโดยอตโนมตปราศจากแบบพธ หมายถงผสรางสรรคงานอนมลขสทธในประเทศไทยชอบไดไปซงความคมครองลขสทธโดยอตโนมต ทนททผสรางสรรคไดกอเกดงานอนมลขสทธขนดวยวธการรปแบบอยางใด ๆ ใหปรากฏ โดยตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 8 กไมไดก าหนดแบบพธ เพอใหไดไปซงลขสทธแตอยางใด เชน การจดทะเบยนตอเจาหนาท ฯลฯ ดงนนผสรางสรรคจงไดลขสทธโดยอตโนมต

138

และปราศจากแบบพธ และการจดทะเบยนลขสทธในประเทศไทยจงเปนเพยงการกอเกดหลกฐานทางราชการ อนท าใหผสรางสรรคไดรบประโยชนในอนาคต หากผสรางสรรคตองการด าเนนคดแกผละเมดลขสทธ

ทมาของหลกการคมครองโดยอตโนมตและปราศจากแบบพธนมาจากสนธสญญา กรงเบอรน ซงปจจบนองคการทรพยสนทางปญญาโลก World Intellectual Property (WIPO) ไดใหค าอธบายหลกการคมครองโดยอตโนมตและปราศจากแบบพธไววา ผสรางสรรคชอบไดไปซงลขสทธทนททกอเกดงานสรางสรรคขน โดยรฐสมาชกตองไมก าหนดเงอนไขใด ๆ หรอแบบพธอนขดตอหลกการน เชน การน าฝากส าเนางาน (deposit) การจดทะเบยนลขสทธตอหนวยงานของรฐ การจายคาธรรมเนยม เปนตน

ดวยผลของสนธสญญากรงเบอรนขางตน สงผลใหมาตรา 8 (1) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงวางเงอนไขการไดไปซงความคมครองลขสทธของผสรางสรรคเพยงวา ผสรางสรรคตองเปนผมสญชาตไทยหรออยในราชอาณาจกรไทย โดยผสรางสรรคไมจดทะเบยนลขสทธแตอยางใด และผสรางสรรคจะไดรบความคมครองทนททกอเกดงานสรางสรรคขน

2) หลกปฏบตเยยงคนชาต (principle of nation treatment) หมายถง ประเทศสมาชกของอนสญญากรงเบอรนทกประเทศตองใหความคมครองแกเจาของลขสทธตางชาต หากเจาของลขสทธคนดงกลาวไดผลตงานขนในประเทศซงเปนสมาชกอนสญญากรงเบอรนดวย โดยความคมครองของประเทศสมาชกอนสญญากรงเบอรนนจะเปนเชนเดยวกบความคมครองทใหแกคนในชาตของตน

ตวอยาง นาย เอ คนสญชาตองกฤษไดวาดรปขนในประเทศไทย และทงประเทศไทยและประเทศองกฤษตางเปนสมาชกอนสญญากรงเบอรน ผลทางกฎหมายกคอ นายเอผสรางสรรคชาวองกฤษชอบไดรบความคมครองลขสทธตามกฎหมายไทย ในระดบมาตรฐานเดยวกบทผสรางสรรคคนไทยพงไดรบจากกฎหมายลขสทธ

3) หลกการคมครองโดยอสระ (principle of independence of protection) หมายความวาประเทศภาคสมาชกอนสญญากรงเบอรนตองใหความคมครองลขสทธแกประเทศภาคสมาชกอน โดยไมตองพจารณาวางานอนมลขสทธดงกลาวจะไดรบความคมครองโดยสมบรณจากประเทศทเกดงานขนหรอไม ดวยเหตนผทขอรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธจงไมตองพสจนวา งานอนมลขสทธของตนสอดคลองกบหลกเกณฑหรอเงอนไขใด ๆ ของประเทศทเกดของงาน เชน งานวรรณกรรมของประเทศไทยยอมไดรบความคมครองในประเทศฝรงเศส ในฐานะทงานชนนเปนงานอนมลขสทธในประเทศฝรงเศสเชนกน โดยผสรางสรรคชาวไทยไมตองพสจนวา วรรณกรรมเลมนมคณสมบตครบตามเงอนไขทจะไดรบลขสทธตามกฎหมายไทยหรอไม เปนตน

139

ส าหรบงานผาไหมบาตกและงานออกแบบผาไหมสรนทรซงผสรางสรรคเปนคนไทยแลว งานผาไหมบาตกและงานออกแบบผาไหมยอมไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธไทยโดยอตโนมตและไมตองมการจดทะเบยนลขสทธ อกทงงานผาไหมบาตคและงานออกแบบผาไหมสรนทรยงไดรบความคมครองจากประเทศสมาชกอนสญญากรงเบอรนทวโลกดวย ภายใตหลกการปฏบตเยยงคนชาตและหลกการคมครองโดยอสระ ท าใหขอบเขตความคมครองลขสทธในงานผาไหมบาตคและงานออกแบบผาไหมสรนทรมอยเกอบทกประเทศบนโลกในปจจบน

4.6.2 การไดไปซงลขสทธโดยวธอน ตามปกตแลวผใดเปนผสรางสรรคงานอนมลขสทธ ผนนชอบทจะไดไปซงความ

คมครองลขสทธตามกฎหมายไทย แตอยางไรกตามภายใตระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ปจจบนการผลตไมไดมงตอบสนองความตองการสวนบคคล หากแตการผลตมไวเพอตอบสนองความตองการของตลาดผบรโภค ซงผผลตสนคาคอเจาของทน และลกจางคอผสรางสรรคงานแลกเปลยนกบคาแรง โดยทงฝายนายจางและฝายลกจางมความผกพนกนภายใตระบบสญญาจาง ทงนไมวาในรปสญญาจางแรงงาน หรอสญญาจางท าของ ดงนเพอการก าหนดหลกเกณฑการไดไปซงลขสทธอนสอดคลองกบสภาพธรกจ กฎหมายลขสทธจงไดวางหลกเกณฑการไดไปซงลขสทธโดยวธอนไว และการศกษาหลกเกณฑดงกลาวจะเรมจากการไดมาซงลขสทธในฐานะพนกงานหรอลกจางตามสญญาจางแรงงาน การไดมาซงลขสทธในฐานะผวาจางตามสญญาจางท าของ การไดมาซงลขสทธในฐานะหนวยงานของรฐ การไดมาซงลขสทธในฐานะผดดแปลงงานอนมลขสทธ และการไดมาซงลขสทธในฐานะผรวบรวม ตามล าดบตอไป

1) การไดมาซงลขสทธในฐานะพนกงานหรอลกจางตามสญญาจางแรงงาน (work in the course of employment) ตามบทบญญตมาตรา 9 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตวา

“มาตรา 9 งานทผสรางสรรคไดสรางสรรคขนในฐานะพนกงานหรอลกจาง ถามไดท าเปนหนงสอตกลงกนไวเปนอยางอน ใหลขสทธในงานนนเปนของผสรางสรรค แตนายจางมสทธน างานนนออกเผยแพรตอสาธารณชนไดตามทเปนวตถประสงคแหงการจางแรงงานนน”

งานสรางสรรคในฐานะพนกงานหรอลกจาง กคอ งานสรางสรรคตามสญญาจางแรงงานภายใตบงคบตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ซงตวนายจางสามารถก ากบวธการท างาน เวลาการท างาน เครองแบบ หรอระเบยบวนยในการท างานของลกจาง โดยความผกพนตามสญญาจางแรงงานนไมมงตอผลส าเรจของงาน เหตนเองไมวาลกจางหรอพนกงานจะผลตงานแลวเสรจหรอไม นายจางยงมหนาทจายเงนเดอนหรอคาตอบแทนแกลกจางเสมอ

140

ผลลพธตามกฎหมายลขสทธ คอ งานสรางสรรคตามสญญาจางแรงงานนลกจางเปน ผไดไปซงลขสทธ แตนายจางสามารถน างานออกเผยแพรตอสาธารณชนได หากงานนนเปนงานทลกจางสรางขนตามสญญาจางแรงงาน

ส าหรบการผลตผาไหมของกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรมของผาไหมสรนทร จากการศกษาพบวา ชางทอผาไหมของโรงทอผาไหมเหลานเปนพนกงานตามสญญาจางแรงงาน หากแตลกษณะการท างานของชางทอผาไหมเหลานจะมลกษณะพเศษบางประการ เชน นายจางจะไมไดเครงครดดานเวลาการท างาน นายจางจะเปนเพยงผสงการใหผลตผาไหมประเภทใดประเภทหนงเทานน แตนายจางจะไมเขายงเกยวกบงานทอผาไหมของลกจาง ฯลฯ ซงลกษณะพเศษเหลานคณะผวจยคาดวา คงเปนเพราะงานทอผาไหมคองานศลปะ ท าใหนายจางจงคอนขาง อะลมอลวยแกลกจางมากเปนพเศษ เพอทงานผาไหมจะมคณภาพทด หากชางทอผาไหมลกจางเหลานมสขภาพจตทด และดวยผลแหงบทบญญตมาตรา 9 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ลกจางตามสญญาจางแรงงานในอตสาหกรรมผาไหมทอมอของชาวสรนทรจงเปนเจาของลขสทธในลวดลายบนผนผาไหมประเภทผาบาตค สวนนายจางพงมสทธเพยงการน าผลงานของลกจางออกหาประโยชนเชงพาณชย ทงนภายใตกรอบสญญาจางทอผาไหม

สวนงานการออกแบบลวดลายผาไหม จากการศกษาพบวา สวนใหญเจาของโรงทอผาไหมหรอหวหนากลมหตถกรรมผาไหมทอมอมกเปนผออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรดวยตนเอง การออกแบบลวดลายผาไหมโดยพนกงานตามสญญาจางแรงงานมอยบางแตจ านวนไมมากน ก โดยสภาวะเชนนเกดขนจากการเขาถงการศกษาทแตกตางกน เพราะบรรดาเจาของกจการหรอหวหนากลมหตถกรรมผาไหมทอมอเปนกลมบคคลทมความพรอมในทก ๆ ดาน เชน ดานการเงน ดานเวลาในการศกษา ฯลฯ ในขณะทกลมพนกงานชางทอผาในจงหวดสรนทรไมมความพรอมมากพอ แตบรรดาลกจางชางทอผาไหมสรนทรเหลากลบมทกษะการทอผาทสงตามประสบการณในการท างาน ซงทกษะความสามารถของลกจางดงกลาวมระดบความสามารถสงกวานายจางมากนก ทงหมดนสงผลใหนกออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรจงจ ากดตวอยอยในกลมผมการศกษาจ านวนไมมากนก

เชนเดยวกบผลลพทตามมาตรา 9 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 นกออกแบบลวดลายผาไหมตามสญญาจางแรงงานยอมเปนเจาของลขสทธในผลงงานของตน และนายจางพงมสทธใชประโยชนจากงานออกแบบลวดลายผาไหมดงกลาวได เพราะงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานตามกรอบวตถประสงคแหงการจาง

ดงนนชางทอผาไหมบาตก และนกออกแบบผาไหมผลตขน ลขสทธจงตกแกพนกงานตามสญญาจางแรงงาน ตวนายจางจงไมใชเจาของลขสทธในงานผาไหมดงกลาว เวนแตนายจาง

141

ท าความตกลงเปนลายลกษณอกษรกบพนกงานหรอลกจางวา นายจางเปนผไดไปซงความเปนเจาของลขสทธ

2) การไดมาซงลขสทธในฐานะผวาจางตามสญญาจางท าของ (commissioned works) ดงทบทบญญตมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตวา

“มาตรา 10 งานทผสรางสรรคไดสรางสรรคขนโดยการรบจางบคคลอน ใหผวาจางเปนผมลขสทธในงานนน เวนแตผสรางสรรคและผวาจางจะไดตกลงกนไวเปนอยางอน”

ความผกพนตามสญญาในมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ใชค าวา “การรบจาง” หมายถง สญญาจางท าของตามป.พ.พ. โดยคสญญาฝายหนงเรยกวาผวาจาง และคสญญาอกฝายหนงเรยกวาผรบจาง ทงสองฝายมความผกพนตามสญญาจางท าของ ซงฝาย ผรบจางมอสระในการท าการงานทจางและตองรบผดชอบในการจดหาสมภาระในการท างาน สวนฝายผวาจางมหนาทเพยงการตรวจรบมอบงานทวาจางและช าระคาจางแกผรบจาง เมอผรบจางกระท าการงานทวาจางแลวเสรจ

ดานผลตามกฎหมายลขสทธตามมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 คอ เจาของลขสทธไดแกผวาจาง มลเหตทกฎหมายลขสทธไทยบญญตไวเชนน เพราะบทบญญตมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มทมาจากกฎหมายลขสทธของกลมประเทศระบบคอมมอนลอว ซงในระบบกฎหมายกลมนมงคมครองตวนายจางหรอผวาจางเปนส าคญ16

ส าหรบการวาจางทอผาไหมในจงหวดสรนทร การศกษาพบวา เนองจากการทอผาไหมดวยมอเปนงานศลปะและตองใชเวลายาวนาน ในขณะทผาไหมบางประเภทกไมใชสนคาทหาซอไดตามทองตลาด เชน ผาไหมสบง จวรของพระภกษสงฆ ฯลฯ ในจงหวดสรนทรการวาจางทอผาไหมจงเกดขนเปนจ านวนมาก โดยผวาจางคอชาวบานทงในจงหวดสรนทรและชาวตางประเทศ และผรบจางคอกลมหตถกรรมผาไหมทอมอและกลมอตสาหกรรมทอผาไหม ซงทงสองกลมผผลตผาไหมตางมวธผลตทแตกตางกน ดงน

โครงสรางการประกอบการของกลมผลตผาไหมในสรนทร ทงสองกลมมรายละเอยด ดงน

ก) กลมหตถกรรมผาไหมทอมอของชาวบานจงหวดสรนทร คอ การรวมกลมของชาวบานแตละคนในอ าเภอหรอหมบานเดยวกน เพอการผลตผาไหมและจ าหนายผาไหมรวมกน โดยชาวบานเหลานใชทบานของตนเปนสถานทท างาน และก (เครองทอผาไหม) ทใชมทงกทอผา

16 ปรญญา ดผดง. คมอศกษาวชากฎหมายทรพยสนทางปญญา. (กรงเทพ : ส านกอบรมกฎหมายแหง เนตบณฑตยสภา. 2544), น.145-150

142

โบราณซงมขนาดใหญตงอยใตถนบาน และกทอผาสมยใหมซงหาซอจากทองตลาด โดยปรากฏวาในแตละหมบานทอผาไหมเหลานมกมจ านวนตงแต 5 เครองแตไมเกน 20 เครอง

โครงสรางการท างาน กลมนประกอบไปดวย หวหนากลมเปนประธาน และชาวบานทเหลอท าหนาทเปนหนวยการผลตผาไหม บางกลมจะมผท าหนาทประชาสมพนธและการตลาด

การตลาด ชองทางการคาของกลมชาวบานกลมนมทงหลายชองทาง เชนการจ าหนาย ณ ทตงของกลม หรอการจ าหนายผานระบบอนเตอรเนต และลกคามทงชาวไทยและ ชาวตางประเทศ รวมทงนกทองเทยว

ข) กลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรมในจงหวดสรนทร คอ ผผลตทเปนโรงทอผาไหมและมเครองทอผาไหม (ก) จ านวนตงแต 5 เครองขนไป โดยผาไหมและผลตภณฑแปรรปจากผาไหมเปนสนคาหลก

โครงสรางการท างาน ผผลตผาไหมกลมนมโครงสรางภาคการผลต การบรหาร บคลากร การตลาดในรปแบบองคกรธรกจ โดยเฉพาะในการสรรหาชางทอปรากฏวา ผผลตผาไหมในกลมนจะมการสรรหาชางทอทมฝมอและมการพฒนาทกษะชางทอ และงานออกแบบอยางตอเนอง

ความสมพนธทางกฎหมายระหวางผผลตกบชางทอและนกออกแบบลวดลายผาไหม ผผลตผาไหมกลมนเลอกใชนตสมพนธทางกฎหมายจางแรงงานกบชางทอผาไหมและนกออกแบบ แตกฎระเบยบในการท างานไมไดเปนไปอยางเขมงวดนก ดงปรากฏวา นายจางผผลตผาไหมในกลมนจะใหอสระในการท างานทอผาไหม และงานออกแบบแกลกจางเปนอยางมาก นายจางมกจะเปนเพยงผเลอกลวดลายของผาไหมใหลกจางเทานน โดยไมเคยปรากฏวานายจางกลมนจะเรงรดงานการทอผาไหมหรองานออกแบบลวดลายผาไหมกบลกจางเลย อกทงผผลตกลมนยงตอบปฏเสธลกคาทเรงรดงานผลตผาไหมดวย

การตลาด กลมผผลตผาไหมในรปอตสาหกรรมและพาณชยกรรมมฐานลกคาสวนใหญเปนคนไทย คนตางประเทศ และนกทองเทยว โดยชองทางการจ าหนายสนคามทงการจ าหนายทรานคาในตวเมอง และขายผานระบบอนเตอรเนต

จากสภาพการประกอบการของผผลตผาไหมทงสองกลมทมความแตกตางกน ท าใหเมอลกคาไดวาจางผลตผาไหมกบผผลตทงสองกลม ผลลพธทางกฎหมายจงมความแตกตางกน ดงน

กรณลกคาวาจางผผลตผาไหมกลมหตถกรรมผาไหมทอมอ เนองดวยตามมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มผลให ลกคามฐานะเปนผวาจาง และชางทอผาไหมของกลมหตถกรรมผาไหมทอมอมฐานะเปนผรบจาง โดยสญญาวาจางทอผานมงตอผลส าเรจของงานเปนส าคญ กรณเชนนผวาจางจงเปนเจาของลขสทธในงานผาไหม เพยงเฉพาะผาไหมประเภททถอ

143

เปนงานอนมลขสทธประเดยวเทานน คอ ผาไหมบาตค กรณเชนนนบเปนสภาวะทนาเปนหวง เพราะลขสทธในลวดลายผาไหมไปตกแกลกคา แทนทตวลกจางผผลตหรอนายจางจะเปนเจาของลขสทธ สภาวะเชนนถอไดวา กฎหมายลขสทธไทยยงมมาตรฐานไมอาจคมครองผสรางสรรคงานศลปหตถกรรมพนบานไดอยางแทจรง

กรณลกคาวาจางผผลตผาไหมกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรม รปแบบการวาจางทอผาไหมของกลมนจงมความผกพนตามกฎหมายสองประการดวยกน คอ

1 ความผกพนระหวางลกคากบผผลตผาไหมกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรม คอ สญญาจางท าของ ซงตามมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ลขสทธเปนของผวาจางและ

2 ความผกพนระหวางผผลตผาไหมกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรมกบลกจาง คอ สญญาแรงงาน ซงตามมาตรา 9 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ลขสทธเปนของลกจาง

ประเดนปญหากคอ ลขสทธควรตกเปนของบคคลใดระหวางผวาจางและลกจาง (ชางทอผาไหมของผผลตผาไหมกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรม) เพราะเหตทสญญาวาจางลกคาท ากบนายจาง (ผผลตผาไหมกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรม) แตนายจางไมใชผผลตงานอนมลขสทธ ลกจางตามสญญาจางแรงงานตางหากทเปนผผลตงาน

ส าหรบประเดนปญหาขอน หากถอวานายจางคอตวแทนของลกจางแลว ลกจางคอตวการและผรบจางท าของในเวลาเดยวกน ลขสทธจงอาจตกแกลกคาผวาจางตามมาตรา 10 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แตคณะผวจยมขอสงเกตวา การทลขสทธตกแกลกคาผวาจางอาจไมตรงกบจดประสงคความคมครองตามกฎหมายลขสทธเทาใดนก เพราะผลลทธทจะเกดตามมากคอ ลวดลายของผาไหมอนเกดจากการวาจางยอมเปนของลกคาผวาจาง ท าใหชางทอผาไหมไมอาจผลตผาไหมในลวดลายนนไดอกตอไป ผลรายทจะตามกคอความเสยหายตออตสาหกรรมการผลตผาไหมทงระบบของประเทศไทย

3) การไดมาซงลขสทธในฐานะหนวยงานของรฐ ตามทมาตรา 14 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดบญญตไววา

“มาตรา 14 กระทรวง ทบวง กรม หรอหนวยงานอนใดของรฐหรอของทองถนยอมมลขสทธในงานทไดสรางสรรคขนโดยการจางหรอตามค าสงหรอในความควบคมของตน เวนแตจะไดตกลงกนไวเปนอยางอนเปนลายลกษณอกษร”

ความผกพนตามกฎหมายระหวางพนกงาน ขาราชการ ลกจางของหนวยงานราชการกบหนวยราชการ หนวยงานอนใดของรฐและทองถน ไดแกความผกพนตามสญญาจางท าของ และสญญาจางแรงงาน โดยตามมาตรา 14 พระราชบญญตลขสทธถอวา เจาของลขสทธในงาน

144

สรางสรรคเหลานยอมไดแกหนวยราชการ แตมขอนาสงเกตวา อายความคมครองลขสทธของหนวยราชการนมระยะเวลาเพยง 50 ปนบแตสรางสรรคงานขนเทานน

ส าหรบลขสทธของหนวยราชการกบงานผาไหมสรนทรนน จากการศกษาปจจบนหนวยราชการทเปนเจาของลขสทธในผลงานเกยวกบผาไหมมากทสด คอ สถาบนหมอนไหมเฉลมพระเกยรต ดงปรากฏงานอนมลขสทธของสถาบนหมอนไหมทเกยวของกบการพฒนางานผาไหมสรนทรมากมาย เชน คมอหรอเอกสารเผยแพรความรเกยวกบการทอผาไหม การปลกหมอน การสาวไหม การยอมส ฯลฯ แตหนวยราชการดงกลาวหาไดมลขสทธในลวดลายบนผนผาไหม เนองดวยบทบาทของสถาบนหมอนไหมมเพยงการสนบสนน สงเสรม พฒนาการปลกหมอน เลยงไหม การสาวไหมดวยมอ เพอชวยเหลอเกษตรกรในทองถนเทานน โดยไมคดคาใชจายแกเกษตรกรและชางทอผาไหมในจงหวดสรนทร

4) การไดมาซงลขสทธในฐานะผดดแปลงงานอนมลขสทธ ตามทมาตรา 11 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดบญญตไววา

“มาตรา 11 งานใดมลกษณะเปนการดดแปลงงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตนโดยไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธใหผทไดดดแปลงนนมลขสท ธในงานทไดดดแปลงตามพระราชบญญตนแตทงนไมกระทบกระเทอนสทธของเจาของลขสทธทมอยในงานของผสรางสรรคเดมทถกดดแปลง”

ส าหรบงานออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรและเปนงานดดแปลงนน ลวดลายทปรากฏจากงานออกแบบมอย 2 ประเภทดวยกน คอ

ก) ลวดลายทดดแปลงจากลวดลายผาไหมทมลขสทธของผอน ข) ลวดลายทดดแปลงจากลวดลายผาไหมทเปนงานสาธารณะ

ก) ลวดลายทดดแปลงจากลวดลายผาไหมทมลขสทธของผอน จากการศกษาพบวา นกออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรสวนหนงไดน าลวดลายผาไหมอนมล ขสทธของผอนมาดดแปลง ดงเชนท กลมทอผาไหม จนทรโสมา อ าเภอทาสวาง ฯลฯ งานดดแปลงลวดลาย ผาไหมเชนนจงถอเปนงานดดแปลงตามมาตรา 11 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ลขสทธยอมเปนของผดดแปลง หากผดดแปลงไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธในลวดลายทถกดดแปลง อยางไรกตามตามขอมลศกษา พบวา ปจจบนนกออกแบบลวดลายผาไหมในจงหวดสรนทรสวนใหญขาดความรความเขาใจเรองกฎหมายลขสทธ ประกอบกบความเชอพ นฐานของชาวบานสวนใหญทวา กฎหมายลขสทธจะสรางอปสรรคในการพฒนาลวดลายผาไหมและธรกจของตน ท าใหงานดดแปลงลวดลายผาไหมสรนทรเกดขนอยางแพรหลาย โดยบรรดา นกออกแบบไมเคยขออนญาตจากใชสทธในลวดลายทถกดดแปลงจากเจาของลขสทธเลย ทง

145

เจาของลขสทธในลวดลายทถกดดแปลงกไมไดใหความสนใจตอความคมครองตามกฎหมายลขสทธแตอยางใด พฤตกรรมของการดดแปลงลวดลายของนกออกแบบผาไหมจงหวดสรนทรขางตนจงเปนเรองปกตของประเทศผบรโภคงานทรพยสนทางปญญามากกวาการสรางงานทรพยสนทางปญญา ซงสภาพเชนนก าลงจะเปลยนไปในอนาคต เมอใดกตามทวงการอตสาหกรรมผาไหมสรนทรและผาไหมไทยพฒนามาสผสรางงานทรพยสนทางปญญามากกวาการบรโภคงานทรพยสนทางปญญา เมอนนแนวความคดเรองการเคารพสทธของเจาของลขสทธยงเกดขนและมาตรการทางกฎหมายลขสทธจะถกน ามาใชอยางแพรหลาย และการฟองคดละเมดลขสทธในลวดลายผาไหมกจะเกดขนอยางแพรหลายในอนาคต ข) ลวดลายทดดแปลงจากลวดลายผาไหมทเปนงานสาธารณะ ไดแกการทนกออกแบบน าลวดลายโบราณอนไมมลขสทธมาใช จนงานออกแบบลวดลายผาไหมสรนทรเกดลวดลายทมความใหมทางอตสาหกรรมผาไหม เชน ลวดลายผาไหมเอเปค ซงเกดจากน าลวดลายสตวหมพานตมาประกอบกบลายไทย เปนตน ส าหรบงานออกแบบประเภทนไมถอเปนงานดดแปลงตามมาตรา 11 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เพราะลวดลายผาไหมทถกดดแปลงมใชงานอนมลขสทธของผอน ในทางกลบกนลวดลายทถกดดแปลงกลบเปนงานสาธารณะ (public domain) หรองานทสนสดความคมครองลขสทธ การดดแปลงลวดลายดงกลาวจงนบเปนงานออกแบบลวดลายผาไหมดวยความคดรเรมสรางสรรคของนกออกแบบตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 งานสรางสรรคประเภทนจงถอเปนวา นกออกแบบคอผสรางสรรค และนกออกแบบไดไปซงลขสทธในฐานะเปนผสรางสรรคมใชผดดแปลง

5) การไดมาซงลขสทธในฐานะผรวบรวม ตามทมาตรา 12 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดบญญตไววา “มาตรา 12 งานใดมลกษณะเปนการน าเอางานอนมลขสทธตามพระราชบญญตนมารวบรวมหรอประกอบเขากนโดยไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธหรอเปนการน าเอาขอมลหรอสงอนใดซงสามารถอานหรอถายทอดไดโดยอาศยเครองกลหรออปกรณอนใดมารวบรวมหรอประกอบเขากน หากผทไดรวบรวมหรอประกอบเขากนไดรวบรวมหรอประกอบเขากนซงงานดงกลาวขนโดยการคดเลอกหรอจดล าดบในลกษณะซงมไดลอกเลยนงานของบคคลอนใหผทไดรวบรวมหรอประกอบเขากนนนมลขสทธ ในงานทไดรวบรวมหรอประกอบเขากนตามพระราชบญญตนแตทงนไมกระทบกระเทอนสทธของเจาของลขสทธทมอยในงาน หรอขอมลหรอสงอนใดของผสรางสรรคเดมทถกน ามารวบรวมหรอประกอบเขากน”

146

ในสวนของงานรวบรวมนน การศกษาพบวา งานรวบรวมลวดลายผาไหมสรนทรมอย 2 ประเภทดวยกน คอ ก) งานรวบรวมลวดลายผาไหมจากลวดลายผาไหมทมลขสทธของผอน ข) งานรวบรวมลวดลายผาไหมจากลวดลายผาไหมทเปนงานสาธารณะ ก) งานรวบรวมลวดลายผาไหมจากลวดลายผาไหมทมลขสทธของผอน งานรวบรวมเชนนอยภายใตบงคบมาตรา 12 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 หากผรวบรวมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธในงานทถกรวบรวมแลว ผรวบรวมยอมไดลขสทธในงานทรวบรวมดงกลาว ข) งานรวบรวมลวดลายผาไหมจากลวดลายผาไหมทเปนงานสาธารณะ กรณทลวดลายผาไหมทถกรวบรวมเปนงานสาธารณะ (public domain) หรองานทสนสดความคมครองลขสทธ งานรวบรวมเชนนไมถอเปนงานรวบรวมตามมาตรา 12 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และในทางกฎหมายแลว ผรวบรวมลวดลายผาไหมทเปนงานสาธารณะเชนนยอมถอเปนผไดไปซงลขสทธในฐานะเปนผสรางสรรคตามมาตรา 4 และมาตรา 8 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ส าหรบงานรวบรวมลวดลายผาไหมสรนทร จากการศกษาพบวา นกออกแบบสวนใหญของชาวสรนทรมกใชลวดลายโบราณเปนสวนใหญ หากแตลวดลายเหลานจะถกดดแปลงในรายละเอยดมากบาง นอยบาง เชน สทใช หรอลวดลายหลาย ๆ อยางทถกน ามาประกอบเขาดวยกน เปนตน งานออกแบบของจงหวดสรนทรจงเปนงานดดแปลงเปนสวนมาก เวนแตกลมหตถกรรมผาไหมทอมอ อ าเภอทาสวาง ของอาจารยวระธรรมฯ ซงกลมนมผลงานออกแบบลวดลายทงงานดดแปลง และงานรวบรวมลวดลาย แตลวดลายสวนใหญทกลมนรวบรวมคอ ลวดลายโบราณอนเปนงานสาธารณะ ดงนนอาจารยวระธรรมฯ จงเปนผสรางสรรคและไดลขสทธในงานออกแบบรวบรวมลวดลายโบราณ ในฐานะทอาจารยวระธรรมฯ เปนผสรางสรรคตามมาตรา 4 และมาตรา 8 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงนนในสภาวะปจจบนกฎหมายลขสทธไทยจงเปนกฎหมายทไมอาจคมครองลวดลายบนผนผาไหมไทยทเกดจากการทอ และเมอพจารณากฎหมายลขสทธโดยเฉพาะแลว งานอนมลขสทธในปจจบนของผาไหมไทย คอ งานออกแบบลวดลายผาไหมไทยและงานผาไหมบาตคเทานน ในฐานะทงานออกแบบลวดลายผาไหมไทยและงานผ าไหมบาตคเปนงานศลปประยกต ทงนเนองดวยเหตทกฎหมายลขสทธไทยมไดตงอยบนพนฐานงานทางวฒนธรรมของประเทศ หากแตกฎหมายลขสทธเกดขนดวยผลของสนธสญญาระหวางประเทศ กฎหมายลขสทธไทยจงเปนเพยงภาพสะทอนความคมครองตามแนวความคดและวฒนธรรมของชาตตะวนตก

147

4.7 สทธของเจาของลขสทธ สทธของเจาของลขสทธ ไดแกสทธแตเพยงผเดยว (exclusive right) ซงกฎหมาย

ลขสทธมอบไวใหแกเจาของลขสทธ เพอการแสวงหาประโยชนทางเศรษฐกจจากงานอนมลขสทธ ไมวาในการท าซ า ดดแปลง เผยแพรตอสาธารณชน อนญาตใหใชสทธแทนเจาของลขสทธ ทงนภายใตอายความคมครองลขสทธทจ ากด

ปรชญาพนฐานของสทธทางเศรษฐกจ คอ การใชกลไกทางกฎหมายเปนตวกระตนแรงจงใจของเจาของลขสทธตาง ๆ เพอใหเกดการสรางสรรคผลงานอนเปนประโยชนตอสงคมเพมมากขน โดยกฎหมายยอมมอบสทธแตเพยงผเดยวแกเจาของลขสทธ ซงสทธนจงเปนสทธทจะปฏเสธบคคลอน ๆ ไดทงสน หากบคคลเหลานนจะมาแสวงหาประโยชนจากงานอนมลขสทธของตน

เนอหาสทธของเจาของลขสทธทส าคญ คอ เฉพาะเจาของลขสทธเพยงผเดยวเทานนทมสทธในขอมลหรองานออกแบบของตน สวนผบรโภคงานอนมลขสทธจะมสทธเพยงการใชประโยชนจากขอมลหรองานออกแบบเทานน แตผบรโภคงานไมมสทธคดลอกขอมลหรองานออกแบบเหลานน ตวอยางเชน หนงสอนยายตามกฎหมายลขสทธถอเปนงานวรรณกรรม แตสงทกฎหมายลขสทธใหความคมครองเจาของลขสทธ กคอ การหามบคคลทกคนท าซ า ดดแปลง หรอเผยแพรซงเนอหานยายทปรากฏอยในหนงสอ เปนตน

ส าหรบสทธของเจาของลขสทธตามกฎหมายไทย ปรากฏอยตามมาตรา 15 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงบญญตไวดงน

“มาตรา 15 ภายใตบงคบมาตรา 9 มาตรา 10 และมาตรา 14 เจาของลขสทธยอมมสทธแตผเดยวดงตอไปน

(1) ท าซ าหรอดดแปลง (2) เผยแพรตอสาธารณชน (3) ใหเชาตนฉบบหรอส าเนางานโปรแกรมคอมพวเตอร โสตทศนวสด ภาพยนตร และ

สงบนทกเสยง (4) ใหประโยชนอนเกดจากลขสทธแกผอน (5) อนญาตใหผอนใชสทธตาม (1) (2) หรอ (3) โดยจะก าหนดเงอนไขอยางใดหรอไมก

ได แตเงอนไขดงกลาวจะก าหนดในลกษณะทเปนการจ ากดการแขงขนโดยไมเปนธรรมไมได การพจารณาวาเงอนไขตามวรรคหนง (5) จะเปนการจ ากดการแขงขนโดยไมเปนธรรม

หรอไม ใหเปนไปตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทก าหนดในกฎกระทรวง”

148

(1) ท าซ า หรอดดแปลง ซงสทธดงกลาวนเจาของลขสทธในงานออกแบบลวดลายผาไหม และเจาของลขสทธในงานผาไหมบาตคพงไดรบความคมครอง ดงน - ท าซ า (copy) ตามทมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดใหค านยามค าวา “ท าซ า” ไวดงน “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ท าซ า หมายความรวมถง คดลอกไมวาโดยวธใด ๆ เลยนแบบ ท าส าเนา ท าแมพมพ บนทกเสยง บนทกภาพ หรอบนทกเสยงและภาพ จากตนฉบบ จากส าเนา หรอจากการโฆษณาในสวนอนเปนสาระส าคญ ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน ส าหรบในสวนทเกยวกบโปรแกรมคอมพวเตอรใหหมายความถง คดลอกหรอท าส าเนาโปรแกรมคอมพวเตอรจากสอบนทกใด ไมวาดวยวธใด ๆ ในสวนอนเปนสาระส าคญ โดยไมมลกษณะเปนการจดท างานขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน” ดวยเหตนการท าซ าตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงอาจกลาวไดวา การท าซ าจงเปนการคดลอกขอมลหรอเนอหางานอนมลขสทธของผอน ทงนไมวาจะคดลอกเนอหาหรอขอมลดงกลาวทงหมด หรอแตบางสวน และการคดลอกนจะใชเทคนคหรออปกรณเชนใดกได จนกระทงผคดลอกไดขอมลหรอเนอหาของงานทเหมอนกบตนฉบบทกประการ วธการท าซ า หรอคดลอกในปจจบน เชน การถายเอกสารหนงสอ การพมพ การคดลอก การสแกน การไรนแผนซด ฯลฯ ซงวธการเหลานท าใหงานตนฉบบ copy คราวละจ านวนมาก ๆ โดยผกระท าใชเวลาและการลงทนเพยงเลกนอย ในขณะทผผลตงานตองใชเงนทนและทรพยากรจ านวนมากเพอสรางงาน ตวอยางของสทธการท าซ าของเจาของลขสทธ เชน นาย ก เปนผประพนธหนงสอหลกการใชภาษาองกฤษ และตอมานาย ข ซอหนงสอหลกการใชภาษาองกฤษจากนาย ก ผลลพทตามกฎหมาย คอ 1. นาย ข ไดรบกรรมสทธในตวหนงสอ นาย ข จะท าอยางไรกบตวเลมหนงสอกได ไมวาฉก ท าลาย อาน ฯลฯ ทงนสทธของนาย ข ในฐานะเปนกรรมสทธพงเปนไปตามมาตรา 1336 ป.พ.พ. แต 2. นาย ข. ไมมสทธขอมลเนอหาทบรรจในหนงสอ เพราะสทธในขอมลในหนงสอเลมนอยภายใตการคมครองตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ท าใหนาย ข ไมสามารถท าซ า ดดแปลงขอมลในหนงสอเลมน ทงนสทธในฐานะเจาของลขสทธยงคงเปนของนาย ก ผประพนธ ส าหรบเจาของลขสทธในงานออกแบบลวดลายของผาไหม และเจาของลขสทธในลวดลายบนผนผาไหมบาตคนน บคคลทงสองยอมไดไปซงสทธท าซ าลวดลายผาไหมจากการ

149

ออกแบบและจากการพมพลาย ผซอผาไหมทงสองประเภทนยอมมสทธเพยงการน ามาผาไหมไปใชงาน เชน ตดเสอ กางเกง ท ากระเปา ฯลฯ แตผซอผาไหมยอมไมอาจคดลอกลวดลายบนผนผาไหมไป เพอใชการประโยชนสวนตน ทงนไมวาการคดลอกลวดลายจะเปนเพยงบางสวน หรอทงหมดของลวดลายบนผนไหม มฉะนนการคดลอกเชนนยอมนบเปนการท าซ า และผกระท าคอ ผละเมดลขสทธซงตองรบโทษตามกฎหมาย - ดดแปลง ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดใหค าจ ากดความไว ดงน “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน ดดแปลง หมายความวา ท าซ าโดยเปลยนรปใหม ปรบปรง แกไขเพมเตม หรอจ าลองงานตนฉบบในสวนอนเปนสาระส าคญโดยไมมลกษณะเปนการจดท างานขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน... (4) ในสวนทเกยวกบศลปกรรม ใหหมายความรวมถง เปลยนงานทเปนรปสองมตหรอสามมต ใหเปนรปสามมตหรอสองมต หรอท าหนจ าลองจากงานตนฉบบ” ดงนการดดแปลงกคอการท าซ า (คดลอก หรอ copy) รปแบบหนง เพยงแตการท าซ าในรปการดดแปลงน ผลงานทเกดขนไดเปลยนแปลงไปจากตนฉบบทถกดดแปลงมากบาง นอยบาง โดยงานทดดแปลงขนมานมใชการจดท างานขนมาใหมแตอยางใด ตวอยางงานดดแปลง เชน นาย ก ผแตงหนงสอนยายเรองสองเรา ตามกฎหมายลขสทธนาย ก คอเจาของลขสทธในงานวรรณกรรม ตอมานาย ข ไดน านยายเรองสองเรามาท าเปนภาพยนตรเรอง สองเรา เชนนงานภาพยนตรของนาย ข คองานดดแปลงจากงานวรรณกรรมของนาย ก เปนตน ส าหรบการดดแปลงลวดลายของผาไหมสรนทร ในฐานะทลวดลายของผาไหมสรนทรคองานศลปประยกตตามความในมาตรา 4 (4) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยงานทมลขสทธของผาไหมสรนทรทงสองประเภท คอ งานออกแบบลวดลายและลวดลายบนผาไหม บาตกของผาไหมสรนทร ปจจบนจากการศกษาพบวา การดดแปลงลวดลายของผาไหมสรนทรสวนใหญเปนการดดแปลงลวดลายโบราณ ซงลวดลายเหลานเปนงานสาธารณะหรองานทหมดอายความคมครองลขสทธ การดดแปลงลวดลายเหลานจงมลกษณะเปนการน าลวดลายโบราณมาแกไข เพมเตมในสวนรายละเอยด ปรบเปลยนสสนของลวดลาย และน าลวดลายโบราณหลาย ๆ แบบมาผสมกน จนกระทงเกดลวดลายผาไหมทมรปแบบสวยงามและแปลกใหมในสายตาของผบรโภค ดงนนการดดแปลงเชนนจงถอเปนการท าซ าหรอคดลอกลวดลายโบราณ

150

โดยผดดแปลงไดใชความคดรเรมสรางสรรคปรบปรงลวดลาย โครงสรางและส และลวดลายทถกดดแปลงไดถกน าเสนอใหมในรปแบบลวดลายสองมตและสามมตทมความสวยงามมากกวาในอดต

(2) เผยแพรตอสาธารณชน ภายใตบงคบมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เจาของลขสทธในงานลวดลายผาไหมสรนทรชอบไดรบความคมครอง ดงน “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน เผยแพรตอสาธารณชน หมายความวา ท าใหปรากฏตอสาธารณชน โดยการแสดง การบรรยาย การสวด การบรรเลง การท าใหปรากฏดวยเสยงและหรอภาพ การกอสราง การจ าหนาย หรอโดยวธอนใดซงงานทไดจดท าขน” ตามกฎหมายลขสทธการทบคคลใดน าเสนองานอนมลขสทธตอบคคลทวไป เพอใหสาธารณชนไดพบเหนงานอนมลขสทธแลว แมวาการเผยแพรงานอนมลขสทธดงกลาวจะไมปรากฏวา ประชาชนคนใดใหความสนใจหรอเขามารบชมกตาม การน าเสนองานอนมลขสทธตอสาธารณชนเชนนยอมนบเปนการละเมดลขสทธดวยวธการเผยแพรตอสาธารณะชนแลว

ส าหรบการเผยแพรตอสาธารณชนในลวดลายผาไหมอนมลขสทธและงานออกแบบลวดลายผาไหมนน เพยงแตผใดน าเสนอลวดลายของผาไหมอนมลขสทธ ไมวาดวยวธการใดอนเชน การท าใหเกดภาพ การจ าหนายส าเนางานทลวดลายผาไหมอนมลขสทธแลว เพยงเทานยอมนบเปนการเผยแพรตอสาธารณชนตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 แลว ทงนไมวาสาธารณชนจะสนใจรบชมงานอนมลขสทธหรอไมกตาม

(3) ใหเชาตนฉบบหรอส าเนางานโปรแกรมคอมพวเตอร โสตทศนวสด ภาพยนตร และสงบนทกเสยง โดยทวไปเจาของลขสทธจะไดรบความคมครองลขสทธภายใตหลกการสญสนสทธของเจาของลขสทธ (the exhaustion of rights) คอ เจาของลขสทธชอบเรยกคาตอบแทนจากส าเนางานซงตนจ าหนายแกผบรโภคไดเพยงครงเดยว และเมอผบรโภคจายเงนเพอซอส าเนางานอนมลขสทธมาจากเจาของลขสทธแลว ผบรโภคยอมมสทธใชประโยชนจากส าเนางานลขสทธชนนได ตราบเทาทผบรโภคไมไดท าซ า ดดแปลง หรอเผยแพรตอสาธารณชนซงขอมลภายในอนมลขสทธ

ตวอยาง นาย ก เจาของลขสทธในงานวรรณกรรม เมอนาย ก ไดตพมพงานวรรณกรรมของตนออกจ าหนายแลว ตามหลกการสญสนสทธของเจาของลขสทธ (the exhaustion of rights) นาย ก ชอบเรยกเกบคาลขสทธในการใชงานอนมลขสทธของตนผานกลไกราคาหนงสอ ท าใหราคาหนงสอของนาย ก จงเปนราคาตนทนการผลตรวมกบผลตอบแทนจากคาลขสทธ และเมอนาย ข ผบรโภคไดซอหนงสอเลมนไป ตามกฎหมายลขสทธถอวา นาย ข ไดเสยคาลขสทธเพอตอบแทนการใชประโยชนจากหนงสอวรรณกรรมของนาย ก แลว

151

ผลลพธตามกฎหมายลขสทธคอ นาย ก หมดสทธเรยกเกบคาตอบแทนจากหนงสอเลมทจ าหนายแกนาย ข และนาย ข สามารถขาย จ าหนายหนงสอเลมนแกผอนได โดยนาย ก เจาของลขสทธในหนงสอวรรณกรรมเลมนไมอาจเรยกเกบคาลขสทธไดอก

อยางไรกตามภายใตอนสญญากรงเบอรน ค.ศ.1886 และสนธสญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ท าใหกฎหมายลขสทธของประเทศไทยจ าเปนตองใหความคมครองแกงานอนมลขสทธบางประเภทในมาตรฐานทสงกวางานอนมลขสทธชนอน ๆ โดยกฎหมายลขสทธไทยไดยกเวนการบงคบใช “หลกการสญสนสทธของเจาของลขสทธ (the exhaustion of rights)” สงผลใหเจาของลขสทธในงานโปรแกรมคอมพวเตอร งานภาพยนตร งานสงบนทกเสยงและงานโสตทศนวสดยงคงมสทธเรยกเกบคาตอบแทนจากส าเนางาน แมวาผบรโภคจะไดช าระคาลขสทธในเวลาซอส าเนางานอนมลขสทธมาแลวกตาม

ส าหรบงานผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมสรนทร ในฐานะทงานทงสองประเภทนเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต และงานศลปประยกตนกหาไดสทธตามทมาตรา 15 (3) บญญตไววา

มาตรา 15 ภายใตบงคบมาตรา 9 มาตรา 10 และมาตรา 14 เจาของลขสทธยอมมสทธแตผเดยวดงตอไปน...

(3) ใหเชาตนฉบบหรอส าเนางานโปรแกรมคอมพวเตอร โสตทศนวสด ภาพยนตร และสงบนทกเสยง

ดงนนเมอเจาของลขสทธในงานผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมไดรบคาตอบแทนจากการขายงานอนมลขสทธในครงแรกแลว เจาของลขสทธยอมสญสนไปซงสทธเรยกเกบคาตอบแทนในส าเนางานชนดงกลาวอกตอไป และผซอยอมมสทธขายผาไหมดงกลาวแกผอนตอไปได โดยการกระท าเชนนไมนบเปนการละเมดลขสทธของเจาของลขสทธ

(4) ใหประโยชนอนเกดจากลขสทธแกผอน หมายถง เจาของลขสทธเปนผมสทธแตเพยงผเดยวในการแสวงหาประโยชนจากงานอนมลขสทธ และเจาของลขสทธยอมมสทธอนญาตใหบคคลอนน างานของตนไปใชประโยชนได ทงนไมวาเจาของลขสทธจะเรยกเกบคาตอบแทนหรอไมกตาม

(5) อนญาตใหผอนใชสทธตามมาตรา 15 (1) (2) หรอ (3) โดยจะก าหนดเงอนไขอยางใดหรอไมกได แตเงอนไขดงกลาวจะก าหนดในลกษณะทเปนการจ ากดการแขงขนโดยไมเปนธรรมไมได อนไดแกการทเจาของลขสทธในงานผาไหมยนยอมใหบคคลอนท าซ า ดดแปลง เผยแพรตอสาธารณชน โดยเจาของลขสทธจะก าหนดเงอนไขใด ๆ ขดตอการคาทเปนธรรมมได เชน นาย ก เปนเจาของลขสทธในงานออกแบบลวดลายผ าไหม นาย ก อนญาตใหนาย ข ท าซ า

152

ลวดลายผาไหมของตนได หากแตนาย ข ตองสงซอวตถดบจากนาย ก เพยงคนเดยวเทานน โดยนาย ก ขายวตถดบดงกลาวในราคาสงกวาความเปนจรงมาก เปนตน ตามตวอยางนเงอนไขการสงซอวตถดบเชนนนบวาขดตอการคาขายทเปนธรรม สญญาอนญาตใหใชสทธเชนนจงไมชอบดวยกฎหมาย

ดงนนเจาของลขสทธในงานผาไหม ซงตามกฎหมายไทยมอย 2 ประเภทคอ เจาของลขสทธในงานผาไหมพนเรยบทพมพลาย และเจาของลขสทธในงานออกแบบลวดลายของผาไหม เจาของลขสทธในงานทงสองประเภทจงชอบมสทธทางเศรษฐกจตามมาตรา 15 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และเจาของลขสทธพงใชสทธตามมาตรา 15 (1) (2) (4) (5) เทานน สวนสทธตามมาตรา 15 (3) เจาของลขสทธในงานผาไหมทงสองประเภทไมไดรบความคมครอง เพราะงานผาไหมทงสองประเภทนนหาใชงานตามบทบญญตมาตรา 15 (3) กลาวคองานผาไหมไมใชงานอนมลขสทธประเภทงานโสตทศนวสด งานภาพยนตร งานสงบนทกเสยง หรองานโปรแกรมคอมพวเตอร

4.8 สทธของผสรางสรรค

ภายใตระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญาซงมบคคลทไดรบความคมครองตามกฎหมายลขสทธอย 2 บคคล คอ

บคคลแรก เจาของลขสทธทไดรบสทธเรยกเกบคาตอบแทนจากผใชงานอนมลขสทธของตน ตามมาตรา 15 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

บคคลทสอง ผสรางสรรคตามมาตรา 4 ในฐานะทผสรางสรรคเปนผท าหรอกอเกดงานสรางสรรคอนมลขสทธตามกฎหมายลขสทธ

ดวยเหตทผสรางสรรคคอผสรางงานอนมลขสทธขน ระบบกฎหมายลขสทธทวโลกจงก าหนดสทธพเศษเฉพาะตวของผสรางสรรคเทานน สทธดงกลาวกคอสทธทเรยกวา “ธรรมสทธ” หรอสทธในชอเสยงเกยรตคณของผสรางสรรค เพอทผสรางสรรคจะสามารถปกปองชอเสยง เกยรตคณของตน หากบคคลอนใดมากอการรบกวนผสรางสรรค จนผสรางสรรคอาจไดรบความเสยหายแกชอเสยงของตน

ส าหรบกฎหมายลขสทธ ธรรมสทธหรอสทธในชอเสยงเกยรต คณปรากฏอยในบทบญญตมาตรา 18 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน

“มาตรา 18 ผสรางสรรคงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตนมสทธทจะแสดงวาตนเปนผสรางสรรคงานดงกลาว และมสทธทจะหามมใหผรบโอนลขสทธหรอบคคลอนใดบดเบอน ตดทอน ดดแปลง หรอท าโดยประการอนใดแกงานนนจนเกดความเสยหายตอชอเสยงหรอเกยรต

153

คณของผสรางสรรค และเมอผสรางสรรคถงแกความตายทายาทของผสรางสรรคมสทธทจะฟองรองบงคบตามสทธดงกลาวไดตลอดอายแหงการคมครองลขสทธ ทงน เวนแตจะไดตกลงกนไวเปนอยางอนเปนลายลกษณอกษร”

ธรรมสทธตามมาตรา 18 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงเปนสทธซงผสรางสรรคพงมตอชอเสยงเกยรตคณ 3 ประการ ดงน

ประการแรก สทธของผสรางสรรคทจะตดสนใจวา เมอใดผสรางสรรคสมควรน างานสรางสรรคออกสสาธารณะ

ประการทสอง สทธของผสรางสรรคทจะอางความเปนผสรางสรรคในงานทเผยแพรตอสาธารณชน ซงสทธนยงจ าแนกยอยออกเปน 3 ประการ คอ

(ก) สทธเรยกรองใหชอผสรางสรรคปรากฏลง ณ ททเหมาะสมในงานหรอส าเนางานทตนสรางสรรคขน และผสรางสรรคมสทธอางความเปนผสรางสรรคตลอดเวลา

(ข) สทธหวงหามมใหบคคลอนกลาวอางความเปนผสรางสรรคในงานนน (ค) สทธหามบคคลอนใชชอของผสรางสรรค กรณผสรางสรรคมไดสรางสรรคงานชน

นนขน ประการทสาม สทธหามมใหบคคลอนบดเบอน ตดทอน ดดแปลง หรอกระท าโดย

ประการใดแกงานอนมลขสทธ จนอาจสงผลใหผสรางสรรคเกดความเสยหายตอชอเสยงเกยรตคณ17

นอกจากนภายใตสนธสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงสตอคโฮลม ค.ศ.1967 ท ท าใหประเทศไทยตองบญญตมาตรา 18 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ขน เพอรบรองสทธของผสรางสรรค (ธรรมสทธ) แลว ประเทศไทยยงไดรบแนวความคดเกยวกบธรรมสทธอกดวยวา ธรรมสทธเปนสทธเฉพาะตวของผสรางสรรค สทธดงกลาวนยอมตกแกผสรางสรรคตลอดไป แมวาผสรางสรรคอาจขายลขสทธหรอสทธในฐานะเจาของลขสทธแกบคคลอนไปกตาม ผสรางสรรคกยงคงมธรรมสทธอยตลอดไป ธรรมสทธจงเปนสทธทไมอาจจ าหนายจายโอนแกบคคลอนได ทงธรรมสทธยงเปนสทธทตกตดไปกบผสรางสรรคตลอดเวลา

ส าหรบผสรางสรรคงานผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหม บคคลทงสองยอมไดไปซงธรรมสทธ หรอ สทธในชอเสยงเกยรตคณตามมาตรา 18 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ภายใตระยะเวลาความคมครอง คอตลอดชวตของผสรางสรรคและตอไปอกหาสบปนบแตผ

17 ศาสตราจารยคะนง ฤาไชย. “หลกทวไปเกยวกบกฎหมายลขสทธ” กฎหมายทรพยสนทางปญญา. (กรงเทพ : โรงพมพรงเรองธรรม, 2532), น.239.

154

สรางสรรคงานผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมถงแกความตาย ท าใหผสรางสรรคสามารถหวงหามการดดแปลงลวดลายผาไหมอนมลขสทธ และผสรางสรรคยงสามารถเลอกแสดงชอของตนบนผนผาไหม เพอเปนการแสดงถงความเปนเจาของงานสรางสรรคชนนนได

4.9 การละเมดลขสทธในงานผาไหมและผลทางกฎหมาย

ในฐานะทผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหม คอ งานศลปประยกต การละเมดลขสทธในงานผาไหมทงสองพงเกดขนได 2 รปแบบดวยกน คอ

รปแบบแรก การละเมดลขสทธขนตน รปแบบทสอง การละเมดลขสทธขนรอง 4.9.1 การละเมดลขสทธขนตน คอการทบคคลใดไดละเมดลขสทธของผอน โดย

บคคลดงกลาวไดกระท าโดยตรงตองานอนมลขสทธหรอส าเนางานอนมลขสทธ เชน การน าแผนซดอนมลขสทธไปท าซ าอก 1 แผน ฯลฯ

ส าหรบการละเมดลขสทธในลวดลายบนผนผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหม ในฐานะทงานลวดลายบนผนผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานอนมลขสทธประเภทงานศลปประยกตและเปนงานศลปกรรมอนมลขสทธตามกฎหมาย พฤตกรรมของการละเมดลขสทธ ขนตนของงานศลปกรรมจงอย ในบ งคบบทบญญตมาตรา 27 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงบญญตไวดงน

“มาตรา 27 การกระท าอยางใดอยางหนงแกงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน โดยไมไดรบอนญาตตามมาตรา 15 (5) ใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ ถาไดกระท าดงตอไปน

(1) ท าซ าหรอดดแปลง (2) เผยแพรตอสาธารณชน” ภายใตบงคบมาตรา 27 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ลวดลายของผาไหมบาตค

และงานออกแบบลวดลายผาไหมอาจถกละเมดลขสทธได 3 รปแบบ ดงน 1) การท าซ า ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดใหความหมายไววา

การท าซ า หมายถง การคดลอกไมวาโดยวธใด ๆ เลยนแบบ ท าส าเนา ท าแมพมพ บนทกเสยง บนทกภาพ หรอบนทกเสยงและภาพ จากตนฉบบ จากส าเนา หรอจากการโฆษณาในสวนอนเปนสาระส าคญ ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน ส าหรบในสวนทเกยวกบโปรแกรมคอมพวเตอรใหหมายความถง คดลอกหรอท าส าเนาโปรแกรมคอมพวเตอรจากสอบนทกใด ไมวาดวยวธใด ๆ ในสวนอนเปนสาระส าคญ โดยไมมลกษณะเปนการจดท างานขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน

155

การละเมดลขสทธดวยการท าซ าในลวดลายของผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายของผาไหมสรนทรจงไดแก การทบคคลใดไดคดลอก (copy) ลวดลายซงเปนงานอนมลขสทธของบคคลอน ไมวาบคคลดงกลาวจะใชวธการใด เพอคดลอกลวดลายของผาไหมทมลขสทธ โดยเจาของลขสทธในลวดลายผาไหมดงกลาวไมไดอนญาต และบคคลนนไดน าลวดลายผาไหมทมลขสทธเหลานไปผลตผาไหมของตนเอง การกระท าเชนนตามกฎหมายแลวถอวา ผกระท าเป น ผละเมดลขสทธขนตน เพราะบคคลดงกลาวไดคดลอกลวดลายผาไหมทมลขสทธจากผนผาไหมของเจาของลขสทธโดยตรง

ส าหรบปญหาการละเมดลขสทธในลวดลายผาไหมสรนทรนน จากการศกษาในพนทจงหวดสรนทร พบวา ปญหาการละเมดลขสทธในลวดลายผาไหมทมลขสทธยงมจ านวนไมสงมากนก เพราะผผลตผาไหมในจงหวดสรนทรสวนใหญ คอ ผผลตผาไหมเชงอนรกษวฒนธรรม ท าใหลวดลายของผาไหมสรนทรจงเปนลวดลายโบราณตามประเพณวฒนธรรมของตน เชน ลายผาโฮล ลายผาจกลกแกว ฯลฯ ซงลวดลายเหลานสวนใหญเปนงานทสนสดความคมครองลขสทธ (งานสาธารณะ Public domain) แลว การทบคคลใดน าลวดลายเหลานไปใชจงไมถอเปนการละเมดลขสทธแตอยางใด

อยางไรกตาม ในงานลวดลายผาไหมสรนทรทมลขสทธตามกฎหมาย เชน ลวดลายผาไหมกลมจนทรโสมา อ าเภอทาสวาง ฯลฯ งานลวดลายผาไหมกลมนก าลงประสบปญหาการละเมดลขสทธ และการลวงขายสนคาผาไหมจากชาวเขมรประเทศเพอนบาน รวมทงการขาดความเคารพสทธในความเปนเจาของลขสทธในลวดลายผาไหม โดยจากการศกษาพบวา สนคาผาไหมของผผลตรายอนถกน ามาขายบรเวณหนาหมบานกลมทอผาไหมเหลาน และผาไหมเหลานมลวดลายเหมอนหรอคลายกบลวดลายของกลมทอผาไหมกลมจนทรโสมา อ าเภอทาสวาง ท าใหผบรโภคจ านวนมากซอสนคาเหลานไป โดยผบรโภคเขาใจวาเปนสนคาผาไหมของผผลตกลมจนทรโสมา อ าเภอทาสวาง ทง ๆ ทความจรงแลวผาไหมเหลานคอสนคาละเมดลขสทธ

โทษฐานการละเมดลขสทธ ตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาตรา 69 ไดบญญตถงโทษทางอาญาอนเกดจากการละเมดลขสทธตามมาตรา 27 ไววา

“มาตรา 69 ผใดกระท าการละเมดลขสทธหรอสทธของนกแสดงตามมาตรา 27 มาตรา 28 มาตรา 29 มาตรา 30 หรอมาตรา 52 ตองระวางโทษปรบตงแตสองหมนบาทถงสองแสนบาท

ถาการกระท าความผดตามวรรคหนงเปนการกระท าเพอการคา ผกระท าตองระวางโทษจ าคกตงแตหกเดอนถงสป หรอปรบตงแตหนงแสนบาทถงแปดแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ” ประกอบกบการละเมดลขสทธในลวดลายของผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหม ผกระท าผดสวนใหญมเจตนาเพอผลประโยชนทางการคาทงสน สงผลใหผละเมดลขสทธใน

156

งานผาไหมอนมลขสทธจงตองรบโทษตามมาตรา 69 วรรคสอง พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 อนมระวางโทษจ าคกตงแตหกเดอนถงสป หรอปรบตงแตหนงแสนบาทถงแปดแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ ส าหรบผละเมดลขสทธทเปนนตบคคล ตามมาตรา 74 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดบญญตให กรรมการและผแทนนตบคคลทกคนตองรวมรบผดกบนตบคคล ดงนนส าหรบผผลตผาไหมในรปกลมอตสาหกรรมและพาณชยกรรมทไดจดทะเบยนเปนนตบคคล การละเมดลขสทธจงมโทษทรนแรง ท าใหผแทนนตบคคลของโรงทอผาไหมเหลานตองรวมรบผด หากทางโรงทอผาไหมเหลานละเมดลขสทธในลวดลายผาไหมของบคคลอน ดานการเยยวยาความเสยหายแกเจาของลขสทธในลวดลายผาไหมทถกละเมดลขสทธ กฎหมายลขสทธ ไทยได เลง เหนถงผลกระทบตอเจาของลขสทธ ท าใหตามมาตรา 76 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 จงก าหนดให เงนคาปรบกงหนงตามมาตรา 69 ตกแกเจาของลขสทธ ทงนเพอเปนการเยยวยาความเสยหายในเบองตนแกเจาของลขสทธ โดยไมตดสทธเจาของลขสทธผเสยหายจะฟงคดเรยกคาเสยหายทางแพงตอไปในอนาคต 2) ดดแปลง ในฐานะทลวดลายของผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมเปนงานศลปกรรมประเภทศลปประยกต การดดแปลงลวดลายของผาไหมและงานออกแบบลวดลายผาไหมจงอยในบงคบมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงใหความหมายค าวา “ดดแปลง” ไววา “มาตรา 4 ในพระราชบญญตน

ดดแปลง หมายความวา ท าซ าโดยเปลยนรปใหม ปรบปรง แกไขเพมเตม หรอจ าลองงานตนฉบบในสวนอนเปนสาระส าคญโดยไมมลกษณะเปนการจดท างานขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน...

(4) ในสวนทเกยวกบศลปกรรม ใหหมายความรวมถง เปลยนงานทเปนรปสองมตหรอสามมต ใหเปนรปสามมตหรอสองมต หรอท าหนจ าลองจากงานตนฉบบ”

ดวยเหตทการดดแปลงเปนการท าซ ารปแบบหนง หากแตการท าซ าในรปงานดดแปลงนงานทดดแปลงจะมความแตกตางกบงานทถกดดแปลงอยางเหนไดชดเจน โดยงานดดแปลงนยงคงสาระส าคญบางอยางเหมอนกบงานทถกดดแปลง เชน จากงานออกแบบลวดลายบนกระดาษถกดดแปลงเปนงานภาพพมพบนผาไหม เปนตน

ส าหรบลวดลายบนผนผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมอนเปนงานทมลขสทธนน โดยธรรมดาของการผลตผาไหมพมพลาย (ผาบาตค) และผาไหมทอมอ ผาไหมทงสองประเภทกคองานดดแปลงจากงานออกแบบลวดลายบนกระดาษหรอคอมพวเตอร ผาไหมจง

157

ถอเปนผลผลตของการดดแปลงงาน ผผลตผาไหมจงถอเปนผดดแปลง และหากผผลตผาไหมไมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธงานออกแบบผลตภณฑแลว ผผลตผาไหมยอมถอเปน ผละเมดลขสทธดวยการดดแปลงตามมาตรา 27 (1) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และผผลตผาไหมยอมตองระวางโทษทางอาญาตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

ดานโทษทางอาญาของการละเมดลขสทธดวยวธดดแปลง เชนเดยวกบการละเมดลขสทธดวยการท าซ า โทษทางอาญาของการละเมดลขสทธดวยการดดแปลงจะมากหรอนอยยอมขนอยกบมลเหตจงใจในการละเมดลขสทธ โดยผละเมดลขสทธดวยมลเหตดานผลประโยชนทางการคายอมตองระวางโทษสงกวาโทษละเมดลขสทธทวไป ประกอบกบปจจบนการละเมดลขสทธของลวดลายผาไหมเปนไปเพอประโยชนทางการคา ผละเมดลขสทธดวยการดดแปลงจงตองระวางโทษตามมาตรา 69 วรรคสองพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 คอ จ าคกตงแตหกเดอนถงสป หรอปรบตงแตหนงแสนบาทถงแปดแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ

3) เผยแพรตอสาธารณชน ตามมาตรา 4 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดใหความหมายไววา เผยแพรตอสาธารณชน หมายความวา ท าใหปรากฏตอสาธารณชน โดยการแสดง การบรรยาย การสวด การบรรเลง การท าใหปรากฏดวยเสยงและหรอภาพ การกอสราง การจ าหนาย หรอโดยวธอนใดซงงานทไดจดท าขน ดวยเหตนการละเมดลขสทธดวยวธการเผยแพรตอสาธารณชนจงเปนการเปดเผยงานอนมลขสทธตอสาธารณชน โดยเจาของลขสทธไมยนยอม และหากเพยงงานอนมลขสทธถกเผยแพรตอสาธารณชนแลว ไมวาประชาชนจะสนใจรบชมงานอนมลขสทธหรอไม การแสดงงานอนมลขสทธตอสาธารณชนยอมนบเปนการละเมดลขสทธดวยวธการเผยแพรตอสาธารณชนแลว

ส าหรบการละเมดลขสทธในลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหม ซงงานทงสองประเภทคองานอนมลขสทธประเภทศลปกรรม การละเมดลขสทธดวยวธการเผยแพรตอสาธารณชนจงไดแก การทบคคลใดน าลวดลายอนมลขสทธของผาไหมออกเผยแพรตอสาธารณชน โดยเจาของลขสทธในงานลวดลายผาไหมไมอนญาต ทงนไมวาการท าออกเผยแพรตอสาธารณชนจะอยในรปแบบใดกตาม เชน การแสดงลวดลายผาไหมในงานแสดง การโฆษณาจ าหนายผาไหมทมลวดลายอนมลขสทธ ฯลฯ

ดานโทษทางอาญาของผละเมดลขสทธดวยวธการเผยแพรตอสาธารณชน เชนเดยวกบการละเมดลขสทธดวยวธการท าซ า หรอดดแปลง จดมงหมายในการกระท าผดถอเปนเรองส าคญ เพราะหากผละเมดลขสทธลวดลายของผาไหมมจดมงหมาย เพอประโยชนทางการคาแลว ผกระท าผดตองระวางโทษสงขนตามมาตรา 69 วรรคสองพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

158

กลาวคอ ผกระท าผดตองระวางโทษจ าคกตงแตหกเดอนถงสป หรอปรบตงแตหนงแสนบาทถงแปดแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ

4.9.2 การละเมดลขสทธขนรอง ไดแกกรณทงานอนมลขสทธถกละเมดลขสทธขนตามมาตรา 27 ถงมาตรา 29

พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ท าใหเกดส าเนางานอนละเมดลขสทธขนจ านวนหน ง ในภายหลงเมอบคคลอนรหรอควรรวาส าเนางานชนดงกลาว คอ งานอนละเมดลขสทธ แตบคคลดงกลาวกลบกระท าอยางใดอยางหนงเพอหาก าไรจากส าเนางานอนละเมดลขสทธนน กรณเชนนถอวาบคคลดงกลาวหาใชผละเมดลขสทธขนตนทกระท าตองานอนมลขสทธโดยตรง หากแตบคคลดงกลาวคอผละเมดลขสทธขนรองทกระท าตอส าเนางานอนละเมดลขสทธอกทอดหนง ซงหลกเกณฑการละเมดลขสทธขนรองนปรากฏอยตามมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน

“มาตรา 31 ผใดรอยแลวหรอมเหตอนควรรวางานใดไดท าขนโดยละเมดลขสทธของผอน กระท าอยางใดอยางหนงแกงานนนเพอหาก าไร ใหถอวาผนนกระท าการละเมดลขสทธ ถาไดกระท าดงตอไปน

(1) ขาย มไวเพอขาย เสนอขาย ใหเชา เสนอใหเชา ใหเชาซอ หรอเสนอใหเชาซอ (2) เผยแพรตอสาธารณชน (3) แจกจายในลกษณะทอาจกอใหเกดความเสยหายแกเจาของลขสทธ (4) น าหรอสงเขามาในราชอาณาจกร” ความผดฐานละเมดลขสทธขนรองจงประกอบดวยองคประกอบทส าคญ คอ เจตนา

กระท าผดเพอแสวงหาผลก าไรจากส าเนางานอนละเมดลขสทธ โดยผกระท าความผดอาจใชวธการตาง ๆ เพอแสวงหาผลก าไรเชนนนตามมาตรา 31 (1) ถง (4) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 เชน การขายส าเนางานอนละเมดลขสทธ ฯลฯ

ส าหรบงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายของผาไหมเปนงานมลขสทธประเภทศลปประยกตตามมาตรา 4 และมาตรา 6 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 นน จากการศกษาพบวา ในบางทองทชาวเขมรและชาวบานบางแหงไดน าผาไหมทลอกเลยนแบบงานอนมลขสทธออกจ าหนาย จนท าใหผบรโภคสบสนหลงผดวา งานผาไหมทตนไดซอไปนน คองานผาไหมสรนทร โดยพฤตการณเชนนมมลเหตจงใจมาจากผลประโยชนทางการคาเปนส าคญ และผาไหมเลยนแบบลวดลายเหลานนบเปนสนคาละเมดลขสทธ ดวยเหตนการจ าหนายสนคาผาไหมลอกเลยนแบบลวดลายผาไหมอนมลขสทธจงนบเปนการละเมดลขสทธขนรองตามมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

159

ตวอยาง นาย ก ไดน าผาไหมพนเรยบทพมพลายมาท าซ าจ านวน 1,000 ผน ซงตามขอเทจจรง

แลวนาย ข เปนเจาของลขสทธในลวดลายผาไหมพนเรยบพมพลาย ในฐานะทลวดลายบนผนผาไหมคองานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต ตอมานาย ค รอยแลววา ผาไหมจ านวน 1,000 ผนของนาย ก เปนงานละเมดลขสทธ นาย ค กลบน าผาไหมดงกลาวไปขายตามทองตลาด

กรณเชนนมผลลพธทางกฎหมาย ดงน นาย ก เปนละเมดลขสทธในงานศลปกรรมประเภทศลปประยกต โดยมนาย ข เจาของ

ลขสทธเปนผเสยหาย การกระท าของนาย ก ยอมนบเปนการละเมดลขสทธตามมาตรา 27 (1) พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และนาย ก ตองรบโทษทางอาญาตามมาตรา 69 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

นาย ค เปนผละเมดลขสทธขนรองในงานศลปกรรมประเภทศลปประยกต โดยนาย ค ไดรหรอควรรวา งานผาไหมซงนาย ค รบมาจ าหนายนนเปนงานละเมดลขสทธบคคลอน นาย ค จงนบเปนผละเมดลขสทธตามมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 และนาย ค ชอบรบโทษทางอาญาตามมาตรา 70 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

โทษทางอาญาของผละเมดลขสทธขนรองตามมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ คอ โทษตามมาตรา 70 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยโทษของผละเมดลขสทธขนรองนยงจ าแนกยอยลงเปน 2 ระดบ ทงนพจารณาจากเจตนาของผละเมดลขสทธเปนส าคญ ดงปรากฏตามบทบญญตมาตรา 70 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน

“มาตรา 70 ผใดกระท าการละเมดลขสทธตามมาตรา 31 ตองระวางโทษปรบตงแตหนงหมนบาทถงหนงแสนบาท

ถาการกระท าความผดตามวรรคหนงเปนการกระท าเพอการคา ผกระท าตองระวางโทษจ าคกตงแตสามเดอนถงสองป หรอปรบตงแตหาหมนบาทถงสแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ”

ดงนนพฤตกรรมการละเมดลขสทธในงานผาไหมจงอยภายใตบงคบมาตรา 27 และมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 โดยการละเมดลขสทธตามมาตรา 27 ถอเปนการละเมดลขสทธขนตน หรอการละเมดตองานอนมลขสทธ และการละเมดลขสทธตามมาตรา 31 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ถอเปนการะละเมดลขสทธขนรอง หรอเปนการกระท าเพอหาก าไรจากส าเนางานอนละเมดลขสทธ โดยผกระท ารหรอควรรวาส าเนางานดงกลาวเปนงานละเมดลขสทธของบคคลอน โดยโทษทางอาญาทผละเมดลขสทธจะไดรบเปนไปตามมาตรา 69 และมาตรา 70 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

160

4.10 อายความคมครองลขสทธ ในฐานะทงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายของผาไหมเปนงานอนม

ลขสทธประเภทศลปประยกต ระยะเวลาแหงความคมครองลขสทธของงานลวดลายผาไหมและงานออกแบบลวดลายผาไหมจงตองอยภายใตบงคบบทบญญตมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ดงน “มาตรา 22 ลขสทธในงานศลปประยกตใหมอายยสบหาปนบแตไดสรางสรรคงานนนขน แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายยสบหาปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก” มล เหตแห งการก าหนดอายความค มครองงานศลปประยกตตามมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 มาจากสนธสญญากรงเบอรน ซงก าหนดเรองอายความคมครองแยกออกเปน 2 ระบบ คอ ระบบแรก หลกทวไปของอายความคมครองลขสทธ ระบบทสอง หลกการก าหนดอายความคมครองลขสทธตามประเภทของงานอนมลขสทธ ระบบแรก หลกทวไปของอายความคมครองลขสทธ ภายใตอนสญญาเบอรน ฉบบแกไขกรงเบอรลน ค.ศ.1908 ซงก าหนดหลกเกณฑเรองอายความคมครองลขสทธของผสรางสรรคไววา ผสรางสรรคชอบไดรบความคมครองลขสทธตลอดอายของผสรางสรรคและตอไปอก 50 ปนบแตผสรางสรรคถงแกความตาย ประเทศไทยในฐานะสมาชกตามอนสญญาฉบบน ประเทศไทยจงจ าเปนตองตรากฎหมายลขสทธรองรบหลกเกณฑเรองอายความคมครองตามอนสญญาเบอรน ฉบบแกไขกรงเบอรลน ค.ศ.1908 ภายใตหลกเกณฑทวา ประเทศสมาชกสนธสญญา กรงเบอรนตองตรากฎหมายภายในประเทศ เพอรบรองวาผสรางสรรคงานอนมลขสทธจะไดรบความคมครองในระดบทไมต ากวาทอนสญญากรงเบอรนก าหนดไว ท าใหปจจบนในมาตรา 19 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ไดรบรองเรองอายความคมครองลขสทธของผสรางสรรคไวดงน “มาตรา 19 ภายใตบงคบมาตรา 21 และมาตรา 22 ลขสทธตามพระราชบญญตนใหมอยตลอดอายของผสรางสรรค และมอยตอไปอกเปนเวลาหาสบป นบแตผสรางสรรคถงแกความตาย ในกรณทมผสรางสรรครวม ลขสทธในงานดงกลาวใหมอยตลอดอายของผสรางสรรครวม และมอยตอไปอกเปนเวลาหาสบปนบแตผสรางสรรครวมคนสดทายถงแกความตาย ถาผสรางสรรคหรอผสรางสรรครวมทกคนถงแกความตายกอนทไดมการโฆษณางานนน ใหลขสทธดงกลาวมอายหาสบปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก

161

ในกรณทผสรางสรรคเปนนตบคคล ใหลขสทธมอายหาสบปนบแตผสรางสรรคไดสรางสรรคขน แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายหาสบปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก” ระบบทสอง หลกการก าหนดอายความคมครองลขสทธตามประเภทของงานอนมลขสทธ ภายใตอนสญญากรงเบอรน ฉบบแกไข ณ กรงบรสเซลส ค.ศ.1948 ซงวางหลกเกณฑการก าหนดอายความคมครองลขสทธไวตามประเภทของงานอนมลขสทธ ท าใหประเทศไทยไดตรามาตรา 21 และมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ขน เพอรบรองวางานอนมลขสทธบางประเภทมอายความคมครองลขสทธเฉพาะไว ดงน “มาตรา 21 ลขสทธในงานภาพถาย โสตทศนวสด ภาพยนตร สงบนทกเสยง หรองานแพรเสยงแพรภาพ ใหมอายหาสบปนบแตไดสรางสรรคงานนนขน แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายหาสบปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก” “มาตรา 22 ลขสทธในงานศลปประยกตใหมอายยสบหาปนบแตไดสรางสรรคงานนนขน แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายยสบหาปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก” ส าหรบงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมทเปนงานอนมลขสทธประเภทศลปประยกต งานอนมลขสทธทงสองประเภทจงมอายความคมครองลขสทธเพยง 25 ปนบแตสรางงานขน แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายยสบหาปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก ทงน เปนไปตามทมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 บญญตไว

วธการนบอายความคมครองลขสทธงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมนน งานผาไหมอนมลขสทธทงสองชนดใชการนบระยะเวลาเรมตนและสนสดความคมครองลขสทธตามมาตรา 25 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ซงบญญตไวดงน

“มาตรา 25 เมออายแหงการคมครองลขสทธครบก าหนดในปใด ถาวนครบก าหนดอายแหงการคมครองลขสทธไมตรงกบวนสนปปฏทน หรอในกรณทไมอาจทราบวนครบก าหนดอายแหงการคมครองลขสทธทแนนอน ใหลขสทธยงคงมอยตอไปจนถงวนสนปปฏทนของปนน”

ดวยผลของบทบญญตมาตรา 25 การนบระยะเวลาการคมครองลขสทธจงไมถอตามวน เดอนทสรางสรรคงาน หากแตการนบระยะเวลาคมครองลขสทธพงนบตามปเทานน เชนงานชนนเรมคมครองในป พ.ศ.2550 และสนสดอายความคมครองในปพ.ศ. 2575 วนสนสดระยะเวลาการคมครองคอวนท 31 ธนวาคม พ.ศ.2575 อนเปนวนสนปปฏทน เปนตน

162

นอกจากนการทบทบญญตมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไววา ”...ถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายยสบหาปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก” สงผลใหอายความคมครองลขสทธในงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมสามารถขยายอายความคมครองได โดยกอนทงานผาไหมทงสองชนดจะสนสดความคมครองลขสทธลงในปท 25 นบแตสรางสรรคงานขน หากเจาของลขสทธในงานผาไหมทงสองชนดตดสนใจโฆษณางานขนเปนครงแรกดวยวธตาง ๆ เชน การผลตผาไหมบาตค ออกจ าหนาย หรอท าหนงสอรวมแบบลวดลายผาไหมขน ฯลฯ เพยงเทานอายความคมครองลขสทธในงานลวดลายผาไหมบาตคและงานออกแบบลวดลายผาไหมจะมระยะเวลาความคมครองเพมขนอก 25 ปนบแตโฆษณางานครงแรกตามทมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ก าหนดไว

ตวอยาง เมอป พ.ศ.2550 นาย ก ออกแบบลวดลายผาไหมขน 1 แบบ ผลตามกฎหมายมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 คอ งานออกแบบผาไหมดงกลาวจะมอายความคมครอง 25 ปนบแตสรางสรรคงานขน ผลลพธคองานชนนจะสนสดความคมครองลขสทธในป พ.ศ.2575

ตอมา ป พ.ศ. 2570 นาย ก ไดน าลวดลายบนผนผาออกพมพหรอจ าหนายในทองตลาด จ านวนมากพอควรแลว ซงการกระท าเชนนถอเปนการโฆษณางานตามกฎหมาย สงผลใหงานออกแบบลวดลายผาไหมชนนจะสนอายความคมครองในป พ.ศ.2595 เพราะตามมาตรา 22 พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 ตอนทายบญญตวา.... “แตถาไดมการโฆษณางานนนในระหวางระยะเวลาดงกลาว ใหลขสทธมอายยสบหาปนบแตไดมการโฆษณาเปนครงแรก”

ดงนนแทนทงานออกแบบลวดลายผาไหมชนนจะสนอายความคมครองลงในป พ.ศ.2575 ตามมาตรา 22 ตอนตนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537 งานชนนกลบถกขยายระยะเวลาความคมครองตอไปอก 25 ปนบไดมการโฆษณาเปนครงแรกในป พ.ศ.2570 ผลลพธคองานออกแบบลวดลายผาไหมดงกลาวจะสนอายความคมครองลขสทธลงในป พ.ศ.2595 และหากรวมอายความคมครองลขสทธตงแตป พ.ศ.2550 ถงป พ.ศ.2595 แลว งานออกแบบลวดลายผาไหมนจะมระยะเวลาคมครองถง 45 ป