7

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

การวจยครงน ผวจยไดทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบการศกษาโดยรวบรวมองคความรเกยวกบประสทธผลในการท าสผมดวยเทยนกงของสตรทมผมขาวจากทงบทความวจยและบทความทางวชาการในวารสารทงในและตางประเทศ หนงสอ และต าราตางๆ โดยจะน าเสนอเปน 5 หวขอ ดงน

1. ธรรมชาตของผม 2. พชจากธรรมชาตทใชในการท าสผม 3. การท าสผมดวยเทยนกง 4. ความพงพอใจของผใชบรการ 5. งานวจยทเกยวของ

1. ธรรมชาตของผม 1.1 ความหมายและหนาทของผม เสนขนในแตละสวนของรางกายคนมลกษณะไม

เหมอนกน คนมขนหลายชนด ขนบนหนงศรษะเรยกวา “ผม” แตขนทอนเรยกวา “ขน” สวนภาษาองกฤษเรยกวา hair ทงหมดไมวาผมหรอขนนนจะอยบรเวณไหนของรางกาย ขนทเปนเสนหนาและท าใหศรษะแลดด เรยกวา ขนเทอรมนล (terminal hair) ขนชนดนยงพบทหวหนาว รกแรและหนาอก นอกจากนยงมขนเวลลส (vellus hair) เปนขนออนทมกพบตามหนา ล าตวและแขนขาของเดกและผหญง ขนอกชนดหนงคอ ขนลานโก(lanugo hair) เปนขนทอยตามตวทารกแรกเกด มกไมมส แมวาขนชนดนจะไมมประโยชนอะไรมากนก แตเปนตนตอทจะเจรญพฒนาไปเปนขนเทอรมนลหรอขนเวลลสได เสนผมนเปนเซลลสวนทตายแลว ไมมชวตและความรสก หนงศรษะของคนเรามตอมผม (hair follicle) ประมาณ 80,000 ถง 1,200,000 ตอม พนธกรรมเปนตวก าหนดจ านวน ชนด และสของเสนผม แมวาเสนผมจะไมมหนาทเกยวกบความอยรอดของชวต แตผมกมความส าคญในดานความสวยงาม ซงมผลตอจตใจ ผทมปญหาผมรวง ผมบาง ศรษะลาน หรอ ผมขาว อาจท าใหไมมนใจในตนเอง มภาวะซมเศรา เสนผมมหนาทหลกคอการปองกนไมใหผวหนงไดรบอนตราย ปองกนไมใหแสงแดดท าลายผวหนง และปองกนไมใหศรษะสญเสยความรอนมากเกนไป (นรศ เจนวรยะ, 2546; สมยศ จารวจตรรตนา, 2548)

8

1.2 โครงสรางของผม ผมของคนแบงออกเปน 2 สวน คอ รากผมและเสนผม ซงรากผมจะอยใตผวหนง สวนเสนผมจะเปนสวนทโผลพนจากผวหนง เสนผมประกอบดวยเคอราตน (keratin) รอยละ 80 เคอราตนเปนโปรตนทไมละลายน าและสารเคม ผมแตละเสนงอกจากเดอรมลแปปลลา (dermal papilla) ไปเปนเซลลทเรยกวา แมทรกซ (matrix) ซงเปนเนอเยอทผลตเซลลผม เมอเซลลนแบงตวมากขนจะดนเซลลนขนไปขางบนจนอยเหนอผวหนง เซลลผมทถกดนขนมาเรอยๆ จะคอยๆ ตาย ขณะเดยวกนกผลตเคอราตนพอกพนขน สารเคอราตนนจะเรยงตวเปนเสนขนาน แตละเสนของเคอราตนจะถกยดตดกนดวยพลงไดซลไฟดบอนด เมอสารเคอราตนถกผลกใหสงขนๆ จะมการเรยงตวแบงออกเปน 3 ชนอยางชดเจน ชนแกนกลาง เรยกวา ชนใน (medulla) ชนถดออกไปเรยกวา ชนกลาง (cortex) สวนผวนอกสดเรยกวา ชนนอก (cuticle) ดงน 1.2.1 ชนใน (medulla) เปนชนในสดของผม ประกอบดวยเซลลลกเตาเรยงกน 3-4 ชน ภายในเซลลมคราโตไฮยาลน (keratohyalin) ไขมน และชองวางซงมอากาศแทรกอย เสนผมของคนทวไปซงเปนเสนผมทแขงนนเกดจากชนนม nucleated cell เรยงกนแนน และคอยๆ ลดนอยลงทางปลายผม เนองจากมจ านวนเซลลลดลง ในเสนผมของทารกจะไมมชนน เสนผมจงมลกษณะออนนมและบางละเอยด

1.2.2 ชนกลาง (cortex) เปนชนทมความหนามากทสด ประกอบดวยเซลลรปกระสวยคลายเสนใยเรยงอดกนแนนตามยาว ภายในเซลลมสารส (pigment) เปนจ านวนมาก ซงเปนตวก าหนดสผม และมชองอากาศแทรกอย ท าใหผมนมและยดหยน

1.2.3 ชนนอก (cuticle) อยชนนอกสด มลกษณะบางใส ไมมส ประกอบดวยเซลลซอนเหลอมกนคลายเกลดปลา (keratinized cell) ชวยปองกนชนในเอาไว มเสนผาศนยกลางประมาณ 0.5 -6 เซลล และมทศทางชไปทางปลายเสนผม เนองจากเซลลชนนอกของเสนผมมความหนาเปนพเศษ ประกอบดวยเคอราตนชนดแขงเปนสวนใหญ ท าใหเสนผมมความแขงแรง และสามารถปองกนการแทรกซมหรอตอตานปฏกรยาของสารเคมได

9

ภาพท 2.1 แสดงลกษณะทางโครงสรางของผม

ทมา เอกสารค าสอน วทยาศาสตรเครองส าอาง (Cosmetic sciences) สาขาวชาเทคโนโลยการผลต และพฒนาเภสชภณฑ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต, 2545

1.3 สผม เสนผมของคนมสตางๆ เกดจากเมลานน (melanin) หรอเมดส แหลงก าเนดของ

เมลานนอยในเมลาโนไซท (melanocyte) ซงเมลาโนไซททอยในชนแมทรกซ (matrix) ของกระเปาะผมจะสรางเมดสแลวสงออกไปทชนกลางของผม ท าใหเหนเปนสขน การสรางเมลานนเปนขบวนการทางเคมทสลบซบซอนโดยเกดจาก oxidative polymerization ซงมเอนไซมเปนตวเรงปฏกรยา เมลานนเปน heteropolymer ของ indoles มน าหนกโมเลกลสง ไมละลายในน า รวมทงตวท าละลายเกอบทกชนด มความสามารถท าปฏกรยาทางเคมไดต า จงถกเปลยนแปลงไดยาก นอกจากใชวธการท าออกซเดชนอยางแรงหรอโดยสารละลายทเปนดางอยางแรง เมลานนม 2 ชนดคอยเมลานน (Eumelanin) และฟโอเมลานน (Pheomelanin) ยเมลานนท าใหผมมสตงแตน าตาลถงด า สวนฟโอเมลานนท าใหผมมสทอง สแดง และสเหลองออกแดง สของผมจะเปนอยางไรขนอยกบสดสวนของเมดสทงสองชนด นอกจากขนกบชนดของเมลานนแลวยงขนกบปรมาณ ขนาด รปรางและการกระจายของเมดสในคอรเทกของเสนผมดวย ความหลากหลายของสผมเกดจากพนธกรรม ดงเหนไดชดวาคนทตางเชอชาตกนจะมสผมแตกตางกน อยางนอยมยน 4 ต าแหนงทมผลตอสของผม โดยพนธกรรมอาจมอทธพลตอปจจยทมผลตอสผม เชน ชนดของเมลานน ปรมาณเมดสและการกระจายในเสนผม เปนตน อยางไรกด สเหลานอาจเปลยนไปเนองจากโครงสรางของเสนผมทผดปกต สยอมผม หรอ

10

มสารบางอยางเคลอบตดอย ในผมสด าพบวามเมดสเปนรปไข โครงสรางภายในมลกษณะเหมอนกน (homogenous) ขอบเรยบ มผวขรขระเหมอนดอกกะหล า ในผมสทองจะมขนาดเมดสเลกกวา บางสวนจะเปนวงร บางสวนจะเปนแทงกลม ผวหยาบ ไมเรยบ และเปนร เชอวาลกษณะของเมลานนเปนตวก าหนดสผม สวนปรมาณของเมดสท าใหมความเขมและจางของสตางกนไป สผมจะเปลยนไปตามอาย โดยทวไปเมออายมากขน สจะด าขน เมอเรมแกจะมผมหงอกเกดขนเนองจากเมลาโนไซทท างานนอยลงหรอไมท างาน และเกดมฟองอากาศเลกๆ บรเวณชนกลางและชนในของผม เมอแสงแดดสองกระทบจะเหนคลายเปนสเงน เปนเงาแสงขน อายทผมเรมหงอกขนอยกบกรรมพนธเปนส าคญ แตอาหารและยาอาจมผลดวย ในคนผวขาวผมจะเรมหงอกเมออายเฉลย 34.2 ป โดยเมออาย 50 ช ประมาณรอยละ50 มากกวารอยละ 50 ในคนผวด าจะเรมเมออายเฉลย 43.9 ป ในชาวญปน ผชายจะเรมเมออาย 30-34 35-39 ตอไปเปนกลางกระหมอม แลวจงเปนบรเวณทายทอย เมอเรมหงอกแลว ผมจะหงอกไปเรอยๆ มกจะไมกลบด าขนมาอก ในขณะนไมมยาหรอวธการรกษาผมหงอกทไดผล นอกจากจะใชวธยอมผม (นรศ เจนวรยะ, 2546; สมยศ จารวจตรรตนา, 2548)

1.4 วงจรชวตของผม ผมแตละเสนมวฏจกรของมนเอง ไมขนตอกน เรยกแบบแผนของ วฏจกรนวา โมเสค (Mosaic Pattern of Shedding) วฏจกรชวตของเสนผมม 3 ระยะ ไดแก ระยะ อะนาเจน (anagen stage) ระยะคะทาเจน (catagen stage) และระยะเทโลเจน(telogen stage) ดงน (นรศ เจนวรยะ, 2546; สมยศ จารวจตรรตนา, 2548)

1.4.1 ระยะอะนาเจนหรอระยะงอกงาม เซลลของเสนผมจะมการแบงตวอยางมากมาย เมลาโนไซทสรางเมดสตลอดเวลา ซงระยะนยงแบงยอยออกเปนอก 6 ระยะ โดยระยะท 1 ถง 5 รวมเรยกวา ระยะโปรอะนาเจน (Pro-anagen stage) เปนระยะทมการเจรญเตบโต แตผมยงไมงอกเลยพนรเปดของรขมขนขนมาเหนอผวหนง สวนระยะท 6 เรยกวา ระยะเมทอะนาเจน (met-anagen stage) คอ ระยะทผมงอกยาวพนรขมขนขนมาแลว โดยระยะอะนาเจนน ตอมผมจะอยลกลงไปถงชนใตหนงแท (hypodermis) ระยะนใชเวลาเฉลยประมาณ 3-7 ป เมอคนเราอายมากขน ระยะอะนาเจนนจะสนลงเรอยๆ ในระยะนผมของคนเราจะงอกเรวประมาณ 1 เซนตเมตรตอเดอน คนทไมตดผมเลยตลอดชวตกจะมผมยาวไดอยางมากประมาณ 36 เซนตเมตรในผสงอาย และประมาณ 84 เซนตเมตร ในคนหนมสาว

1.4.2 ระยะคะทาเจนหรอระยะหยดงอก เปนระยะทตอเนองมาจากระยะอะนาเจน เสนผมจะหยดเจรญเตบโต เมลาโนไซทหยดสรางเมดสและเนอเยอเดอมลแปปลลาแยกออกจากเมทรกซ ท าใหผมขาดสารอาหารมาเลยง และตอมผมจะหดเลกลง ระยะนใชเวลาเฉลยประมาณ 2 สปดาห

11

1.4.3 ระยะเทโลเจนหรอระยะพก เปนระยะทตอเนองมาจากระยะคะทาเจน บรเวณโคนเสนผมจะเหนเปนรป club-shaped และเสนผมกจะเรมหลดรวงออกมา ปกตแลวประมาณรอยละ 10 ของตอมผมทงหมดจะอยในระยะนในทกขณะของชวตของคนเรา ผมคนเราจงรวงไมพรอมกน โดยมทงการรวงและการงอกใหมเกดขนพรอมๆ กน ระยะนใชเวลาเฉลยประมาณ 3 เดอน และกเวยนกลบไปสระยะอะนาเจนใหม เปนวงจรเชนนเรอยไป

2. พชจากธรรมชาตทใชในการท าสผม การท าสผมเปนศลปะอยางหนง จากหลกฐานทางประวตศาสตรพบวา มการใชสมนไพร

เทยนกงหรอเฮนนาในการท าสผมมานานมากกวาพนปแลว พระนางคลโอพตรา และพระนางเนฟาตแหงอยปตนอกจากทรงใชสมนไพรเฮนนาในการบ ารงรกษาเสนผมแลว พระนางยงทรงใชสมนไพรเฮนนาในการแตงสเลบและรมฝปากของพระนางอกดวย ชาวอยปตรจกวธการยอมผมโดยใชสสกดจากสตวและพชทมอยจ าพวกเทยนกง คราม คาโมไมล (Chamomile) และเซจ (Sage: Salvia officinalis ใบสเขยวอมเทา เปนเครองเทศชนดหนง) บางครงอาจใชชาหรอน าผลไมมายอมผมดวย นอกจากนนชาวโรมนกรจกวธการเปลยนสผมและถายทอดกนมาหลายชวอายคน โดยสวนใหญเปนสด า ตอมาในยคเรเนซองค (Renaissance time) ผมสบรอนดไดรบความนยมมากเพราะเสมอนเปนสผมของนางฟา สวย และมเสนห โดยน าพชมายอมผม พชทนยมใช ไดแก เทยนกง คราม มะขามแขก ขมน มะขามปอม (amla) คาทม (Katam: Bexus Dioica) พชทใหสน าตาล เปนไมประจ าถนในประเทศเยเมน เปลอกตนมนฮอด า (black walnut hulls) มสน าตาลคอนขางแดง และพชจ าพวก Allium Porrum คลายหวหอม (leeks) ซงนยมน ามาใชกบผทแพสารเคม (Wecker, 1661: 83)

ผลตภณฑยอมผมสมนไพรโดยทวไปมกจะใชใบเทยนกงเปนสมนไพรหลก โดยน ามาแปรสภาพใหเปนผง แลวใสกะเมง ครามและมะขามปอมผสมเพมลงไป เพอท าใหสผมเขมหรอด ามากขน และมประสทธภาพสงสดในการบ ารงเสนผม ใหสสวย แขงแรง เงางามเปนธรรมชาต และหนงศรษะใหชมชน แขงแรง และปราศจากรงแค ในทนจงศกษาเฉพาะสมนไพรทเกยวของไดแก เทยนกง มะขามปอม กะเมง และคราม ดงน 2.1 เทยนกง เทยนกงจดเปนเครองส าอางเกาแกชนดหนงของโลก มหลกฐานจารกการใชประโยชนจากเทยนกงยอนหลงไปถง 2,500 ป โดยมการน าสารสจากใบมาใชทาเลบ ชาวอนเดย ชมชนมสลมและอกหลายๆ ชนชาตน าเทยนกงมาวาดมอ วาดเทา ตกแตงใหเปนลวดลายสวยงามในพธแตงงานและพธมงคลตางๆ บางประเทศใชเทยนกงในการเพนทตวดวย ผคนในอนเดย เอเชย

12

กลาง และแอฟรการจกและใชใบเทยนกงมาท าสและบ ารงเสนผมและหนงศรษะมาชานาน วงการเครองส าอางใชผงใบเทยนกงแหงมาท าสผมทใหสน าตาลแดงหรอแดงปนสม ถาตองการใหไดสด าสามารถท าไดโดยผสมกบคราม ซงจะชวยปองกนผมจากแสงแดดดวย นอกจากนยงมการน าเทยนกงมาใชย อมผ าไหม ผ าขนสตว และเสนใยจากฝาย สทยอมก ตดอยไดนานพอควร นอกจากนนเทยนกงยงใชประโยชนในเชงการรกษาโรคคอชวยลดอาการอกเสบและดดซบหนอง โดยน าเทยนกงมาพอกเลบเพอบรรเทาอาการเลบขบกนในหลายชนชาต เทยนกงมขอดคอ เปนสารทไมระคายเคองผว ไมเปนพษ และพบอาการแพนอยมาก ขอเสยคอมกจะเลอะเทอะงาย

เทยนกงหรอเฮนนา (Henna tree, Egyptian Rrivet) เปนไมหอมยนตน ลกษณะของตนเปนไมพม ตระกลลทราซ (Lythaceae) หรอตระกล "เทยน" มชอทางพฤกษศาสตรวา Lawsonia inermis มชอแบบไทยๆ หลายชอ เชน เทยนไม เทยนยอม เทยนขาว เทยนแดง เทยนตน เทยนกง (ภาคกลาง) กกกาว (อสาน) เปนตน ชาวจนเรยกวา ฮวงกยหรอโจยกะฮวยเฮยะ ล าตนสง 3-5 เมตร ล าตนคอนขางตรง เปลอกขรขระ สน าตาล แตกกงกานเลกเปนพมกวาง ใบเปนใบเดยว ขนาดเลก ออกเรยงตรงขามกน มลกษณะเปนรปวงร ปลายใบแหลมโคง โคนใบแหลมเรยวสอบเขาหากน ขอบใบเรยบ แผนใบสเขยว เนอใบหนา ขนาดของใบยาว 2-4.5 ซม. กวาง 1-2.5 ซม. กานใบสน ดอกออกเปนชอตดกนเปนกระจกยาวทปลายกง ชอดอกยาวประมาณ 9-14 ซม. ม 2 พนธ คอ พนธดอกสขาวและพนธดอกสแดง กลบดอกแยกเปน 4 กลบ ปลายกลบมน มรอยยบยน ฐานดอกมกลบเลยงเชอมตดกน กลางดอกมเกสรตวผ 8 อน และตวเมย 1 อน ผลคอนขางกลมคลายกบเมดพรกไทย มเสนผาศนยกลางประมาณ 5-7 มม. สเขยวอมเหลอง ผลแกมสน าตาล ผลแหงแตกได ภายในมเมลดรปเหลยมจ านวนมาก การขยายพนธใชการเพาะเมลดหรอตอนกง ซงการตอนกงเปนวธการทเหมาะสมทสด แตตองใชเวลาใหรากงอก 1.5-2 เดอน เทยนกงพบอยทวไปในเขตรอน สามารถพบไดทวไปทงในเนปาล อาราเบย มอรอคโค มอรทาเนย มาล เซเนกล ซดาน อหราน ปากสถาน มาดากสการ ออสเตรเลย และอเมรกา โดยมการปลกเชงพาณชยในประเทศอนเดย ปากสถาน และบางประเทศแถบอาฟรกา สวนทน ามาใชยอมผมคอใบเพสลาด (ใบทไมออนและไมแกจนเกนไป) โดยใชไดทงใบสดและใบทตากแหงและปนใหเปนผงแลว ใบเทยนกงทไดมาจากแหลงปลกในแตละพนทจะมคณภาพดมากนอยไมเทากน แหลงปลกเทยนกงทไดรบการยอมรบวาเปนแหลงทดทสดแหงหนงของโลกคอแควนราชฐาน (Rajasthan) ประเทศอนเดย เทยนกงทใชอยในประเทศไทย กน าเขาจากอนเดยแทบทงสน (นนทวน บณยะประภศร และอรนช โชคชยเจรญพร บ.ก., 2541: 328-329; จารวรรณ ลมสจจะสกล, 2553)

13

ภาพท 2.2 ตนและเมลดเทยนกง

เมอสกดใบสดดวยแอลกอฮอลจะไดสารทเรยกวา Lawsone หรอ 2-hydroxy-1,4-naphthaquinone (naphthalenedione) มอยในใบในปรมาณทเขมขน 1-1.5 % ซงละลายในน ารอน และถาอยในสารละลายทมสภาวะเปนกรดจะใชท าสผมไดด มกจะใชกรดซตรกเพอท าใหไดสารละลาย ทม pH ประมาณ 5.5 สารสนจะยดตดแนนกบโปรตนหรอเคอราตนของเสนผม ท าใหสตดแนนทนนาน สวนของล าตนมสารพวกแทนนน ดอกเทยนกงเมอน าไปกลนดวยไอน าจะไดน ามนหอมระเหย 0.01-0.02 % นอกจากนนยงพบวา Lawsone ทความเขมขนต าสด 1,000 ppm. มฤทธฆาเชอราและเชอโรคไดหลายประเภท เชน Micrococcus pyogenes var. aureus, Staphylococcus, Salmonella, Streptococcus, Escherichia coli, Brucella แตจะไมมฤทธฆาเชอ Candida albicans และ Pseudomonas aeroginosa ในทางการแพทยพนบานใชใบเทยนกงในการรกษาอาการทองเสยและแกปวดมวนทอง หากจะใชเทยนกงรกษาเลบขบหรอเปนหนองใหน าใบสดมาต าพอกหรอต ากบเหงาขมน เตมเกลอเลกนอย พอกแผล หรอน าใบสด 20-30 ใบ ลางใหสะอาด ต าใหละเอยด ผสมขาวสก น าไปปงไฟใหเกรยม แลวน ามาต าผสมกบเกลอเลกนอย พอกเลบทถกของหนกๆ ทบ หรอตรงจมกเลบทเปนหนอง หนองกจะหาย เลบไมถอด (นนทวน บณยะประภศร และอรนช โชคชยเจรญพร บ.ก, 2541: 328-329, จารวรรณ ลมสจจะสกล, 2553)

14

ภาพท 2.3 เทยนกงพนธดอกสขาว และพนธดอกสแดง

เทยนกงทน ามาท าสผมนนใหสธรรมชาตเปนสสมอมแดง สจะเกาะตดกบเสนผมโดยสารลอโซน (lawsone) จะเกาะตดกบเคอราตนของเสนผมโดยเคลอบอยภายนอก ในการยอมสองครงแรกสจะตดแบบกงถาวร หลงการยอมครงท 3 จะเปนสถาวร โดยสจะเปลยนจากสสมเปนแดงและสน าตาลแดง (auburn) สของเทยนกงโดยธรรมชาตจะเปนสสมอมแดง แตจะปรบสได โดยเตมพชหรอสสงเคราะหชนดอนผสมลงไป เชน การเตมครามจะท าใหเปนสด ามากขน เปนตน เมอใชเทยนกงยอมผมครงแรกจนสเทยนกงตดผมทงเสนแลว ครงตอไปสามารถใชเทยนกงทาลงบนโคนผมหรอหนงศรษะเพอปดเฉพาะผมขาวทงอกใหมได เทยนกงมคณสมบตในการเคลอบสเสนผมแตจะไมซมเขาไปในเสนผมเหมอนสออกซเดชนทเปนสารเคม จงไมท าลายโครงสรางของเสนผม ไมมพษ ไมท าใหระคายเคอง ไมมฤทธกอกลายพนธหรอไมกอมะเรง เทยนกงจงสามารถใชไดดกบการเคลอบผมขาว แตไมสามารถเปลยนผมสด าใหเปนสน าตาลหรอสทออนลงได นอกจากนเทยนกงยงชวยปรบสภาพผม ท าใหผมดกด า มน าหนก เปนประกายนมสลวย ชวยรกษาหนงศรษะใหสะอาดและชมชน ปองกนการเกดรงแค รากผมแขงแรง และชวยปองกนผมจากแสงแดดอกดวย (ธนวรรณ สวรรณสญญา และพจวรรณ ตางพนธ, 2545: 11-12, จารวรรณ ลมสจจะสกล, 2553)

ในประเทศไทยมการผลตเทยนกงมาท าเปนยายอมผมแลวทเฮนนาฟารมปกธงชย จงหวดนครราชสมา ซงไดรบการรบรองโดยส านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย (มกท.) รหส FF 15550 จดจ าหนายโดยบรษท ครอบครวมากอน จ ากด

2.2 มะขามปอม (Amla, Emblic) ชอวทยาศาสตรคอ Phyllantus emblica L. บางทองถนเรยกวา ก าทวด กนโตด มงล สนยา หรอสา ลกษณะเปนไมยนตน สง 8-20 เมตร ใบเดยว เรยงสลบ รปขอบขนาน ดอกชอออกเปนกระจกทซอกใบ แยกเพศ อยบนตนเดยวกน ดอกยอยสนวล ผลเปนผลสด รปกลม ผวเรยบ มเสนพาดตามยาว 6 เสน เมดกลม สเขยวเขม ใชผล เปลอก ล าตนและใบ

15

ในต ารายาไทยใชเนอผลสดกนขบเสมหะ ท าใหชมคอ น าคนจากผลสดแกทองเสย และมวตามนซแกเลอดออกตามไรฟน ในผล เปลอกล าตน กง และใบมะขามปอมมแทนนน ในปรมาณสง โดยในผลมะขามปอมเปนแกลโลแทนนน (gallotannins) และแอลลาจแทนนน (ellagitannins) เมอผานการสลายตวดวยน าจะไดกรดแกลลค (gallic acid) ในปรมาณมาก หนงทไดจากการฟอกยอมดวยผลมะขามปอมจงมสน าตาลแดงและกระดาง เมอน าไปใชประโยชนจงนยมใชรวมกบแทนนนจากแหลงอน เชน สมอพเภก สมอไทย เปนตน ใบมะขามปอมใชยอมสจากงานจกรสานจ าพวกไมไผ ผาไหม และผาขนสตว เมอยอมโดยใสเหลกเปนสารชวยในการยดตดของสจะไดสน าตาลหรอด า น าตมเคยวเปลอกใชยอมวสดสานเสอใหเปนสด า ชาวเขาเผาอกอใชผลแกองไวใกลเตาไฟเปนเวลา 3 วน เพอใหผลสก แกะเนออมไวในปาก หลงจากอมใบทมรสเปรยวกอนเพอยอมฟน ท าใหฟนด า ในดานการใชเปนยาพนบาน ชาวเขาเผามง มเซอ และเยาใชราก เปลอก ล าตน กงและใบและบางครงใชผลตมน าดม แกอาการปวดทอง ทองอด ทองเฟอ อาหารไมยอย อาหารเปนพษ หรอแกทองรวง ใชเคยวกนแกปวดฟน เหงอกเปนหนองหรอเจบในปาก

ในมาเลเซยและอนเดยใชผลกนสดหรอดองเกลอกน หลายแหงในประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตใชผลตากแหงท าเปนแชมพสระผม ใชผล ใบ เปลอก ท าสยอมทงยอมหนง ยอมผา ใชใบและผลเปนอาหารสตวประเภทเคยวเอองและเปนปยพชสด เนอไมใชท าเครองเรอน ดามและเครองมอตางๆ กงกานท าฟนและเผาถานได จนใชผลมะขามปอมในการผลตหมกด าและใชยอมผมดวย นอกจากนนมะขามปอมทน ามาผสมในเทยนกงเพอยอมผมยงท าใหผมเปนเงางามอกดวย

ภาพท 2.4 มะขามปอม

16

2.3 กระเมง (Eclipta, False daisy) ชอวทยาศาสตร Eclipta Prostrata L. บางทองถนเรยกวา กะเมงตวเมย หญาสบ บงกเชา ฮอมเกยว เปนไมลมลกอาย 1 ป สงไดถง 50 เซนตเมตร ล าตนตงตรงสเขยวหรอสน าตาลแดง มขนละเอยดหรอคอนขางเกลยง ใบเดยวรปหอกหรอรปร เรยงตรงขาม ปลายใบแหลม โคนใบสอบแคบ ขอบใบเรยบ คอนขางจะเปนฟนเลอย ผวใบมขนทงสองดาน ชอดอกออกทซอกใบ กลบดอกสขาว ผลแหงไมแตกแบน เปนรปลกขางสด า สารส าคญในตนกะเมงคอแทนนน ในต ารายาไทยใชใบและรากเปนยาถาย ท าใหอาเจยน รากแกเปนลมหนามดจากการคลอดบตร แกทองเฟอ บ ารงตบและโลหต ทงตนแกมะเรง น าคนจากตนรกษาอาการดซาน ตนมคณสมบตเปนยาถายอยางแรงและท าใหอาเจยน เปนยาปฏชวนะ ใบรบประทานเปนผกได ของเหลวจากล าตนของกระเมงใชยอมผาเปนสด าและใชในการสก

ภาพท 2.5 ตนกระเมง

2.4 คราม (Indigo) ชอวทยาศาสตร Indigofera tinctoria Linn. บางทองถนเรยกวา ครามยอม เปนไมพมขนาดเลก มความสงประมาณ 4-6 ฟต ใบจะคลายใบกางปลา แตจะมขนาดเลกกวา ดอกจะออกเปนสมวงแกมน าตาล หรอจะเปนสชมพ ดอกจะแนนและออกเปนชอยาวประมาณ 10-15 ซม. ทงตนใชเปนยา โดยใชฟอกหรอขบปสสาวะใหบรสทธ รกษากษย น าปสสาวะขนขน รกษานวไดด เขาใจวาครามเปนไมพนเมองของอนเดยเพราะปลกท าครามกนมาก ในประเทศไทยมอยตามปาโปรงทางภาคอสานและภาคเหนอซงปลกกนไวท าครามยอมผาเปนสวนใหญ การสกดสจากครามมหลายวธ เชน ชาวเขาเผาอกอใชใบหรอทงตน ยกเวนราก แชน าหมกไว 2-6 วน ใชไมคนเปนระยะ เมอจะใชยอมผาจะบบเอาเศษพชออก ใหเหลอแตน า ตอจากนนใสปนขาว คนใหเขากนแลวทงใหตกตะกอนประมาณ 1 วน หลงจากนนรนน าใสขางบนทง เหลอไวแตน าส น ามาผสมกบน าทชวยใหสตด ซงเตรยมโดยรนน าผานเครองกรองทมใบเอนอาขน และใบมงตานทรมไฟใหออนตวและมขเถาโรยบนหนาเปนเครองกรอง น าน าทไดน รนผสมกบน าสโดยระวงมใหเศษขเถาตดไปดวย

17

คนใหเขากนจนเกดฟอง และพรอมจะใชยอมผา การยอมใชวธแชผาในน ายอมนาน 1-2 ชวโมง แลวเอามาผงแดด โดยปกตครามจะใหสน าเงนแกไปจนถงสด า แตถาผสมกบขมนจะไดสเขยวและผสมกบดอกค าฝอยจะไดสชมพ สน าเงนแกนนเกดจากสาร indican ซงมอยในใบ 0.4-1.3% หากน าครามซงใหสน าเงนมาผสมกบเทยนกงเพอยอมผมจะใหสออกมาเปนสโทนน าตาลถงด า การยอมผมดวยครามครงแรกสจะตดไมถาวร ตองยอมซ าหลายๆ ครงจงจะเปนสทตดอยางถาวร

ภาพท 2.6 ตนคราม

ภาพท 2.7 ตนครามพนธงอและพนธตรง

18

3. การท าสผมดวยเทยนกง การน าเทยนกงมาท าสผมนน ผใชควรมองคความรใน 2 ประเดน ไดแก วธการท าสผม และ

จดออนของการท าสผมดวยเทยนกง ดงน 3.1 วธการท าสผมดวยเทยนกง การท าสผมโดยใชผงใบเทยนกงบดแหงแบงเปน 2 ระยะคอ

ระยะเตรยมการท าสผมและระยะหมกผมดวยเทยนกง ดงน (มกดา หนยศร และกรองกาญจน ศรภกด, 2554; ธนวรรณ สวรรณสญญา และพจวรรณ ตางพนธ, 2545; จารวรรณ ลมสจจะสกล, 2553)

3.1.1 ระยะเตรยมการท าสผม กอนยอมผมตองเตรยมความพรอม 2 ประการ ไดแก 1) การเตรยมสวนประกอบและอปกรณ และ 2) การเตรยมครมเทยนกง ดงน

1) การเตรยมสวนประกอบและอปกรณ มดงน ก. น าใบเทยนกงทบดเปนผง 60-250 กรม ซงปรมาณของเทยนกงทใชจะขนอย

กบลกษณะและความยาวของเสนผม ข. มะนาวครงผลตอผงเทยนกงประมาณ 100 กรม ค. ไขแดง 1 ฟองหรอโยเกรต 1 ถวย เพอใหผมนม ง. น าชาทผานการตมจนเดอดแลว 1 แกวหรอ 250 มลลลตร จ. สงทเพมเตมสผม หากตองการเตมสสนใหกบเสนผมเพอใหไดสทแตกตาง

ออกไป สามารถเตมได ฉ. ภาชนะใสสวนผสมเทยนกง ควรใชชามแกวหรอชามเซรามกเพราะถาใช

ภาชนะแบบอนสจะเปอนตดถวย หรอใชกระทะเหลกขนาดเลก ช. อปกรณส าหรบคนสวนผสมใหเขากน อาจเปนชอนไมหรอพลาสตกส าหรบ

คน หรออปกรณตไขสแตนเลสขนาดเลกกได ซ. วาสลน หรอ ครมทาบรเวณตนผม แปรงหรอพกนปายครมเทยนกง ฌ. ถงมอยางหรอพลาสตก หมวกคลมผม ผากนเปอน

2) การเตรยมครมเทยนกง ก. เทผงเทยนกงใสลงในชามแกว ชามเซรามก ภาชนะพลาสตกหรอกระทะ

เหลกกได ข. บบมะนาวลงในผงเทยนกง และใสใขแดงผสมลงไป

19

ค. คอยๆ เทน าชาทเตรยมไวใสลงไปในผงเทยนกงทละนอย คนสวนผสมใหเขากนดและเหนยวขนคลายยาสฟน การเททละนอยจะปองกนครมเหลวเกนไป แตถาแหงเกนไปเทยนกงจะจบตวเปนกอนและจะซมเขาไปในเสนผมไดไมทวถง

ง. ในกรณทตองการเตมสวนผสมเพอตกแตงสสน เชน ตองการโทนสแดง กใหใสผงกาแฟ 2 ชอนโตะ ลงในน าชาทตมแลวทงไวใหเยนไดเลย และไมวาจะเลอกเพมสวนผสมใดกใหเตมในขนตอนการเตรยมสยอมไดเลย

จ. เมอผสมเทยนกงแลวตองตงทงไวอยางนอย 8 ชวโมง เพอใหสของเทยนกงออกมาเขมตามตองการ เชน ถาจะยอมตอนเชาใหผสมทงไวตงแตตอนกลางคน เปนตน

3.1.2 ระยะหมกผมดวยเทยนกง เมอพรอมทจะหมกผมแลวด าเนนการดงน ก. สระผมใหสะอาดโดยไมใชครมนวดผม ทงไวใหแหงสนทกอน สของ

เทยนกงจงจะตดด ข. ใชครมหรอวาสลนทาใหทวบรเวณไรผม เพอไมใหสเทยนกงตดผวหนง ถา

ท าครมเทยนกงเปอนผวใหรบเอาส าลชบน าหมาดๆ เชดออกทนท ค. สวมผากนเปอน และสวมถงมอ ง. ใชแปรงปายครมเทยนกงลงโคนผมกอน แลวปายจากโคนจรดปลายจนทว

ศรษะ จ. ใชนวมอขยเนอครมบรเวณโคนผมเบาๆ ใหครมกระจายไปยงเสนผมทกเสน

อยางทวถง ฉ. ใชหมวกพลาสตกคลมผมไวหรอใชพลาสตกพนรอบศรษะไวกได ทงไวได

นานตามทตองการ กลาวคอ ถาผมขาวใหทงไวนาน 5-8 ชวโมงสขาวจะกลายเปนสน าตาล ถาตองการใหสเขมขนอาจทงไวไดนาน 24 ชวโมงกได แตถาผมด าอยแลวตองการท าเปนไฮไลทสผมดวยเฮนนาแบบประกายทองกจะยอมทงไวประมาณ 2-3 ชวโมงเทานน

ช. ลางครมเทยนกงออกดวยน าธรรมดา แลวเชดผมใหแหงจะไดผมสน าตาลแดงหรอสแดงอมสม

3.2 จดออนของการท าสผมดวยเทยนกง การท าสผมดวยเทยนกงนอกจากจะปลอดภยจากสารพษและเมอผมยาวขนจะไมเหนขอบเขตของสผมทแตกตางกนอยางชดเจนแบบขาวเปนแถบอยใกลหนงศรษะเหมอนยายอมผมทเปนสารเคม อยางไรกด การท าสผมดวยเทยนกงกยงมจดออนอยบาง ดงน (จารวรรณ ลมสจจะสกล, 2553)

3.2.1 สจะจางลงเมอสระผม สผมทท าดวยเทยนกงจะจางลงเมอสระผมหรอแปรงผม จงตองยอมซ าทก 3-4 สปดาห

20

3.2.2 การท าสใชเวลานาน การใชผลตภณฑเทยนกงทเปนสมนไพรลวนนนจะตองใชเวลานานทงขนตอนในการหมกผงเทยนกงทงไวในภาชนะและการทงสวนผสมของเทยนกงไวบนศรษะเพอใหสารส าคญตกผลกและท าหนาทไดอยางสมบรณ จงท าใหผใชผลตภณฑยอมผมไมเลอกใชการยอมผมจากสมนไพรธรรมชาตแมวาจะปลอดภยจากสารพษทกอใหเกดโรคมะเรงกตาม 3.2.3 การเกดอาการคนหนงศรษะ ในรายทหมกผมดวยผงเทยนกงแหง เมอลางครมเทยนกงออกและผมแหงแลว เกดอาการคนหนงศรษะตามมา กอใหเกดความร าคาญ บางรายเลกใชเทยนกงไปเลย กลาวโดยสรป การยอมผมโดยใชพชจากธรรมชาตนยมใชเทยนกงเปนหลก ผสมกบพชชนดอนๆ ทท าใหสผมเขมขน บ ารงเสนผมและหนงศรษะ ซงมกใชในลกษณะของสมนไพรแหง ขนตอนการท าสผมตองเตรยมความพรอมทงวสดอปกรณและการเตรยมครมเทยนกง ซงครมเทยนกงทผสมแลวตองทงไวนานถง 8 ชวโมง และเมอหมกครมจนทวศรษะแลวกตองทงไวอก 3-5 ชวโมง เมอลางออกจะไดผมสน าตาลแดงหรอแดงปนสม บางรายหลงท าสผมแลวอาจมอาการคนหนงศรษะเลกนอย เมอสจางลงจากการสระผมกจะตองท าสซ าภายใน 3-4 สปดาห

4. ความพงพอใจของผใชบรการ

4.1 ความหมายของความพงพอใจของผใชบรการ จากพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของค าวา “พง” หมายถง สงทควรจะเปน การยอมตาม ความจ าเปน สวนค าวา “พอใจ” หมายความถง ควรแกความตองการ เตมทเทาทจ าเปน สมใจ ดงนน ความพงพอใจ หมายถง สงทควรจะเปนไปตามความตองการ และเปนผลของการแสดงออกของทศนคตของบคคลอกรปแบบหนง ซงเปนความรสกเอนเอยงของจตใจจากประสบการณทมนษยเราไดรบ อาจจะมากหรอนอยกได และเปนความรสกทมตอสงใดสงหนง ซงเปนไปไดทงทางบวกและทางลบ ถาเมอใดสงนนสามารถตอบสนองความตองการหรอท าใหบรรลจดมงหมายไดกจะเกดความรสกทางบวกเปนความรสงทพงพอใจ แตในทางตรงกนขาม ถาสงนนสรางความรสกผดหวงไมบรรลจดมงหมาย กจะท าใหเกดความรสกทางลบ เปนความรสกไมพงพอใจ และจากการทบทวนวรรณกรรมพบวามนกวชาการใหความหมายของความพงพอใจไวมากมาย พอสรปไดวา “ความพงพอใจ” หมายถง ความรสกภายในของจตใจของบคคลในลกษณะเชงบวก ซงเกดจากการเปรยบเทยบระหวางความคาดหวงหรอสงทตองการไดรบกบการไดรบการตอบสนองตามความคาดหวงหรอสงทแตละบคคลองตองการ หากไดรบ การตอบสนองในสงทตองการจะท าใหรสกพงพอใจ แตถาไมไดรบการตอบสนองตามความตองการจะเกดความรสกไมพงพอใจ (ภากรณ น าวา และศรวมล วนทอง, 2550; Donabedian, 1980)

21

ดงนน ความพงพอใจของผใชบรการ จงหมายถง ความรสกเชงบวกภายในจตใจของผรบบรการ ซงเกดจากการไดรบการบรการเปนไปตามความคาดหวงหรอความตองการอยางสมดล

4.2 องคประกอบของความพงพอใจของผใชบรการ ความพงพอใจของผใชบรการทเกดขนในกระบวนการบรการระหวางผใหบรการและผใชบรการ เปนผลของการรบรและประเมนคณภาพของการบรการในสงทผใชบรการคาดหวงวาควรจะไดรบ และสงทผใชบรการไดรบจรงจากการบรการในแตละสถานการณการบรการหนง ซงระดบของความพงพอใจอาจไมคงทผนแปรไปตามชวงเวลาทแตกตางกนได ทงนความพงพอใจในการบรการ จะประกอบดวยองคประกอบ 2 ประการ ดงน (เอนก สวรรณบณฑตและภาสกร อดลยวฒนกจ, 2548)

4.2.1 องคประกอบดานการรบรคณภาพของผลตภณฑบรการ ผใชบรการจะรบรวาผลตภณฑบรการทไดรบมลกษณะตามพนธะสญญาของกจการบรการแตละประเภท ตามทควรจะเปนมากนอยเพยงใด

4.2.2 องคประกอบดานการรบรคณภาพของการน าเสนอบรการ ผใชบรการจะรบรวาวธการน าเสนอบรการในกระบวนการบรการของผใหบรการมความเหมาะสมมากนอยเพยงใด ไมวาจะเปนความสะดวกในการเขาถงบรการ พฤตกรรมการแสดงออกของผใหบรการตามบทบาทหนาท และปฏกรยาการตอบสนองการบรการของผใหบรการตอผใชบรการ

สรปไดวา ความพงพอใจของผใชบรการเกดจากการประเมนคณคา การรบรคณภาพของการบรการเกยวกบผลตภณฑบรการตามลกษณะของการบรการ และกระบวนการน าเสนอบรการในวงจรของการใหบรการระหวางผใหบรการและผใชบรการ ซงถาตรงกบสงทผใชบรการมความตองการหรอตรงกบความคาดหวงหรอประสบการณทเคยไดรบบรการ กจะเกดความพงพอใจขน ในทางตรงกนขาม ถาสงทผใชบรการไดรบจรงไมตรงกบสงทผใชบรการคาดหวงกจะเกดความไมพงพอใจตอผลตภณฑบรการและการน าเสนอบรการนนได

22

ภาพท 2.8 องคประกอบของความพงพอใจของผใชบรการ ทมา: ศนยพฒนาทรพยากรการศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2558 สบคน http://www.elearning.msu.ac.th/opencourse/1010311/unit09_2_2.html

4.2 การประเมนหรอการวดความพงพอใจ การประเมนหรอการวดความพงพอใจหมายถง การประเมนความพงพอใจของผใชบรการทมตอผลตภณฑหรอการบรการวาบรการหรอผลตภณฑนนบรรลถงความตองการและความคาดหวงของผใชบรการหรอไม หากไมสามารถบรรลสงทผใชบรการตองการและความคาดหวงผลลพธคอความไมพงพอใจตอบรการ ความพงพอใจ จงไดรบอทธพลจากองคประกอบของบรการและการรบรคณภาพของผลตภณฑหรอบรการนนๆ รวมทงอทธพลจากการตอบสนองทางอารมณของผใชบรการในขณะนน โดยมสงทเกยวของเชน เหตการณ เวลา การรบรความเทาเทยม ความเหมาะสมในการบรการ เปนตน เมอเปรยบเทยบกบผอนทไดรบบรการทคลายคลงกน (Zeithaml & Bitner, 2003) วธการประเมนความพงพอใจของผใชบรการสวนใหญประกอบดวย 3 วธการ ดงน (ศนยพฒนาทรพยากรการศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2558)

4.2.1 การสมภาษณ การสมภาษณเปนวธการวดความพงพอใจทางตรง ซงตองอาศยเทคนคและวธการทดจะไดขอมลทเปนจรง การสมภาษณประกอบดวยผสมภาษณและผถกสมภาษณ มการกระท าตวตอตว การสมภาษณเหมาะสมกบผใหขอมลมจ านวนนอย

4.2.2 การใชแบบสอบถาม แบบสอบถามทใชในการประเมนหรอวดความพงพอใจควรเปนแบบสอบถามปลายปดในรปของชดค าถามแบบมาตรประมาณคา (Rating scale) หรอแบบล

23

เครท (Likert’s Scale) โดยค าถามจะกระตน หรอเรงเราใหบคคลหรอผตอบค าถามใหขอมล หรอขอเทจจรง การสอบถามเหมาะทจะใชกบผใหขอมลจ านวนมาก จากนนจงใชวธการทางสถตวเคราะหผลความพงพอใจของผตอบวามความพงพอใจอยในระดบใด การใชแบบสอบถามนยมใชกนมากทสด

4.2.3 การสงเกต เปนวธวดความพงพอใจโดยการสงเกตพฤตกรรมของบคคลเปาหมาย ไมวาจะแสดงออกจากการพดจา กรยา ทาทาง วธนตองอาศยการกระท าอยางจรงจง และสงเกตอยางมระเบยบแบบแผน การสงเกตตองอาศยห ตา เพอฟงและด และจะตองมการจดบนทกเพอปองกนการหลงลม

ในการศกษาครงน ผวจยศกษาความพงพอใจของกลมตวอยางทเปนสตรผมขาวตอขนตอนในการท าสผมและสภาพเสนผมทเปลยนไปหลงใชบรการท าสผมดวยเทยนกง โดยใชแบบสอบถามปลายปดชนดมาตรประมาณคา 5 ระดบ ประกอบกบภาพโครงสรางภายนอกของเสนผมกอนและหลงการท าสผมครงท 8

5. งานวจยทเกยวของ

5.1 งานวจยเกยวกบการตดสของใบเทยนกง

อไรวรรณ ดลกคณานนท (2544: 141) ศกษา เรอง “การศกษาการตดสผมของสารสกดจากใบเทยนกง (Lawsonia inermis Linn.)” วธการทดลองเรมจากการน าใบเทยนกง (Lawsonia inermis Linn.) มาลาง ผงแหง บดเปนผง และท าการสกดเยนดวยตวท าละลายชนดตางๆ และท าการสกดรอนดวย soxhlet extraction โดยตวท าละลายชนดเดยวกบสกดเยน หลงจากระเหยแหงตวท าละลายอยางสมบรณไดสารสกดทมลกษณะเหนยวหนดสน าตาล ในเปอรเซนตผลตผลตางๆ กน (2% - 83%) โดยการสกดรอนดวยตวท าละลาย 20% เฮกไซลนไกลคอลในน าใหเปอรเซนตผลผลตสงสด คอ 82.47% นอกจากน เมอเทยบระหวางการสกดรอนกบการสกดเยนแลวพบวา การสกดรอนใหเปอรเซนตผลผลตสงกวาการสกดเยนในทกตวท าละลาย เมอน าสารสกดหยาบทงหมดทไดมาทดสอบการตดสผมขาว โดยน ามดเสนผมขาวมาลางท าความสะอาดและผงใหแหงแลวแชมดเสนผมในสารสกดหยาบเปนระยะเวลา 2 ชวโมง พบวา สารสกดหยาบทไดจากการสกดรอนและเยนดวยตวท าละลาย 95% เอทานอล ใหเปอรเซนตการตดสดทสด แตกยงตดนอยกวานาคนจากใบสดๆ กรรณการ อนทะจร และยวณ เมนขนทด (2549) ศกษาสทไดจากการยอมดวยเทยนกงและสทไดจากการยอมดวยเทยนกงและพชชนดอน ไดแก ใบชบา เมลดกาแฟ ดอกอญชน โดยน า

24

พชแตละชนดมาอบแหง บดใหละเอยด แลวน ามายอมผมตวอยางทมสขาวธรรมชาต ผลทไดจากการทดลองพบวา สทไดจากการท าสผมดวยเทยนกงเพยงอยางเดยวไดสสมอฐเขม สทไดจากเทยนกงผสมชบาเปนสสมออน สทไดจากเทยนกงผสมกาแฟเปนสสมอฐ สทไดจากเทยนกงผสมอญชนเปนสน าตาล เมอเปรยบเทยบความแตกตางระหวางสผมทไดจากเทยนกงเพยงอยางเดยวและเทยนกงผสมกบพชอนๆ ผลปรากฏวา สวนผสมระหวางเทยนกงผสมกบชบาใหสทแตกตางอยางชดเจน และมการใหคะแนนความแตกตางรอยละ 9 ช กบอญชนมความแตกตางอยางชดเจนคดเปนรอยละ แตกตางกนตรงทสผมจะมลกษณะเขมและคล าขน เปนเพราะไดรบสน าเงนเขมของดอกอญชน และสทมความแตกตางกนเพยงเลกนอยคอสวนผสมของเทยนกงกบกาแฟ

รชนก แซเซง และคณะ (2549: 57) ศกษาเรอง “การพฒนาสตรต ารบครมยอมสผมจากสมนไพรไทย” โดยท าการคดเลอกสมนไพรทใหสมา 5 ชนด ไดแก กะเมง ฝาง เทยนกง อญชนและมะเกลอ ซงพบวาสารสกดจากอญชนเชอโรคขนไดงาย สวนมะเกลอไมเหมาะสมในการพฒนาเปนครมยอมสผมเนองจากมสวนประกอบของสารทท าอนตรายตอดวงตาได ท าการสกดสารจากพชโดยการหมกใน 95% แอลกอฮอล จากนนน าสารสกดแหงทไดผสมลงในครมพนทเหมาะสมกบสมนไพรแตละชนด แลวน าไปทดสอบความคงตวทางกายภาพในสภาวะ Temperature cycles ทดสอบความหนด ทดสอบการตดสของครมทไดโดยใชเวลาหมก 1 ชวโมง และทดสอบการตดทนของสยอมโดยสระดวยแชมพและครมนวดผมสปดาหละ 3 - 4 ครง นาน 4 สปดาห จากการทดลองพบวา ครมยอมผมสมนไพรจากสารสกดฝางจะใหผลการตดสดทสดโดยจะใหสน าตาลแดง ส าหรบสารสกดจากเทยนกงสดจะใหสน าตาลแดงและเทยนกงผงจะใหสน าตาล สวนสารสกดกะเมงจะตดสเมอปรบคาพเอช แตตดนอยมากเมอเทยบกบสารสกดสมนไพรอน สทไดจากสารสกดฝางและเทยนกงใหความแตกตางจากกลมควบคมอยางชดเจน สวนกระเมงการตดสนอยกวา แตชวยใหผมเปนประกายเงางามมากกวากลมควบคม

วรยา ศกดคาดวง, พชราภรณ วโทจตร และอรณศร ปรเปรม (2549: 37) ศกษาการยอมสผมจากสารสกดจากพชสมนไพรแทนสสงเคราะห โดยมวตถประสงคเพอทดสอบปจจยทมผลในการตดสผมของสารสกดดวยน าจากผงแหงของใบชา (Camellia sinensis) ดอกอญชน (Clitoria ternatea L.) ใบและกงเทยนกง (Lawsonia inermis L.) โดยท าการสกดดวยการตมสวนผสมของผงแหงใบชา ดอกอญชนและเทยนกงในมอตราสวน 2 : 2 : 1 โดยน าหนกตามล าดบ กบน าผสมผงกาแฟนาน 15 นาท จากนนกรองเอาแตของเหลวทมความหนด 14 cps และ pH 4.6 ± 0.2 ท 300 องศาเซลเซยส ไดเปนสารสกดผสม ซงน าไปทดสอบยอมเสนผมหงอกสขาวโดยท าการจมเสนผม

25

ครงเสนเปรยบเทยบกบอกครงหนงทไมไดจม ในสารสกดทเวลา 1/2, 1, 2, 4 และ 24 ชวโมง จากนนน าไปลางน าและสองกลองจลทรรศน พบวา สของสารสกดแทรกตามเกลดผมโดยมสเหลอง เหลองเขม น าเงน น าตาลและน าตาลเขมเมอยอมดวยสารสกดใบชา ดอกอญชน เทยนกง กาแฟและสารสกดผสมตามล าดบ พบวาประสทธภาพในการยอมตดสทไดไมแนนอนในเสนผมขาวทจมสารสกดตดสหลงจาก 1 ชวโมงตอไป และการเตมกรดซตรกทความเขมขนระหวาง 2 – 30 % ชวยใหเสนผมขาวยอมตดสไดภายใน 30 นาท สรปวาสารสกดจากธรรมชาตใชยอมสผมทหงอกขาวไดและกรดซตรกชวยใหตดสไดเรวขน

สมนทพย คงตน จนทรฟก (2553) ศกษาการพฒนาสยอมผมจากพชสมนไพรไทย โดยแบงเปน 3 ขนตอน เรมจากกระบวนการเตรยมการยอมผม ขนตอนการพฒนาสตรต ารบสยอมผม และการพฒนาสตรต ารบสยอมผมทมไฮโดรเจนเปอรออกไซด โดยท าการคดเลอกพชสมนไพรจ านวน 7 ชนด ไดแก แกนขนน แกนฝาง ครง เทยนกง เปลอกมงคด มะขามปอม และขมนชน เพอท าการสกดสและใชเปนสส าหรบยอมผม สทไดน ามาทดสอบการตดสบนเสนผมเพอคดเลอกสมนไพรทใหการตดสทดทสดเพอพฒนาสตรต ารบ จากการสกดสจากสมนไพรทง 7 ชนด เมอน ามาทดสอบการตดสโดยน ามายอมเสนผม พบวา เสนผมมสน าตาลเหลองเมอยอมดวยสารสกดสจากแกนขนน เปลอกมงคด มะขามปอมและขมนชน เสนผมมสแดงเมอท าการยอมดวยสารสกดจากฝาง เสนผมมสแดงอมมวงเมอท าการยอมดวยสารสกดสจากครง และเสนผมมสเขยวขมาเมอท าการยอมดวยสารสกดสจากเทยนกง และจากการทดลองยอมสผมเบองตนพบวาสารสกดสจากแกนฝางและครงใหการตดสดทสดเมอเปรยบเทยบกบสารสกดสจากแกนขนน เทยนกง เปลอกมงคด มะขามปอมและขมนชน จงน าฝางและครงมาพฒนาต ารบครมสมนไพรยอมสผม ซงอตราสวนของสารสกดสสมนไพรทตดสไดดคอ สารสกดส 1 1 ร-อ 40 และล าดบการยอม วธการกดยอม ท าใหสสามารถตดผมไดด

กานดา หวงอนและรชกฤช ปทมโสภากล (2557) ศกษาผลตภณฑเปลยนสผมจากสารสกดใบเทยนกง เพอน ามาผลตเปนครมเปลยนสผม จากการทดลองสกดสจากใบเทยนกงดวยวธการสกดเยนและสกดรอน โดยใชตวท าละลายชนดตางๆ พบวา 5% w/v Na2CO3 เปนตวท าละลายทมประสทธภาพในการสกดสงสด รองลงมาไดแก 2.5% w/v Na2CO3 น า และ 95% v/v เอทานอล ตามล าดบ แตการสกดดวยน าใหผลการยอมตดสผมดทสด น าจงเปนตวท าละลายทเหมาะสมทสดในการสกดดวยวธการสกดรอน จากการศกษาสตรครมเปลยนสผมทง 7 2001 cP ครมเปลยนสผมในทองตลาด ซงมคาความหนด 1860 cP จากการทดลองหาปรมาณทเหมาะสมของ

26

สารสกดจากใบเทยนกง พบวา สารสกดใบเทยนกง 0.40 ทสดทความเขมส 561

Boonsong, Laohakunjit and Kerdchoechuen (2012) ศกษาผลการใชสมนไพรไทยสกดจากพช 6 ชนดดวยน าในการท าสผม โดยท าการสกดสารจากสมนไพรไทย 6 ช ช ใหกบผทไมตองการใชสารเคม พบวา ฝางไดสยอมมากกวา สมอภเพก alse ais ช False daisy และ สกดดวยน าทอณหภม 100 และ ท 25 และ pH 9 สมอภเพกสกดดวยน าทอณหภม 25 และ pH 7 และขมนชน ท 4 และ pH 5 จงจะไดปรมาณสารทใชยอมผมมากทสด สธรรมชาตทไดจากสารสกดของสมนไพรทกชนดเรยงล าดบจากสเหลอง สน าตาล และสเขยว ความสามารถในการดดซมอยระหวาง 400-666 นาโนเมตร (nm.) สารยอมสทสกดไดคอ peridinin, 19-but-fucoxanthin, fucoxanthin, diadinoxanthin, violaxanthin, antheraxanthin, zeaxanthin และ DV chlorophyll b เมอน าสารสกดทไดไปทดลองยอมผม โดยน าสารสกด alse ais สมอภเพก ฝางมาผสมกบกรดแอสคอบก (ascorbic acid) และเฟอรสซลเฟต (ferrous sulfate) ซงเปนสารทท าใหตดสยอม (a mordant agent) ไดผมสน าตาลแดงเขมจนถงสน าตาลอมสม ผมทยอมแลวตดสด ผวนอกของเสนผมเรยบ และสผมยงคงเดมในการสระผม 15 ครงแรก

5.2 อนตรายทเกดจากการท าสผม คณะกรรมาธการยโรป (European Commission) ฝายคมครองผบรโภคและสขภาพ

(Health & Consumer Protection) (2005) ไดเผยแพรความเหนของ Scientific Committee on Consumer Products (SCCP) ตอความปลอดภยของเทยนกง (Lawsonia inermis, Henna) วา เทยนกงประกอบดวย essential oils, 1.4-naphthoquinone, tannins, gallic acid, flavonoids, lipids, sugars, triacontyl tridecanoate, mannitol, xanthones, coumarins, 2-3% resins, 5-10% tannic ingredients and 2% Lawsone (2-hydroxy-1,4 naphthoquinone) จากการทดสอบในหนพบวา หนทไดรบเทยนกงโดยการกนและทางผวหนงเฉลยมากกวา หนกตว ไมพบอาการผดปกตใดๆ ถาไดรบเทยนกงไมเกน 40 มลลกรมตอน าหนกตว (ศกษา 13 สปดาห) สวนในหนตวเมยทต งทองจะไมพบอาการผดปกตใดๆ ถาไดรบเทยนกงไมเกน 200 หนกตว และไมพบอาการระคายเคองตอผวหนงของเทยนกงในสตวทดลองภายใน ช เมอทดลองในกระตาย สวนการทดลองในอาสาสมคร 10 ำ atch test ทผวหนง ไมพบอาการแพเลยในชวง 3 และ Lawsone สามารถซม

27

ผานผวหนงของหนไดรอยละ 0.2 หรอ 1.70 ไมโครกรมตอตารางเซนตเมตร ภายใน 40 นาท สวนการท าใหเกดความผดปกตของเมดเลอดขาวและการท าใหเกดมะเรงนนยงไมสามารถสรปไดเพราะขอมลไมเพยงพอ วจยเกยวกบประสบการณในการใชเทยนกงในคน (Experience under specific conditions in human) ซงนยมน ามายอมผมและสกตามผวหนง พบวา มรายงานการแพนอยมาก กลาวคอมคนทใชเทยนกง (Lawsonia inermis) แลวแพ 2 รายในประเทศอนเดย โดยเปน “Allergic contact ermatitis” (Nigam and Saxena, 1988; Pasricha, Gupta, Panjwani, 1980 cited in European Commission: Health & Consumer Protection Directorate-General, 2005) นอกจากนนยงพบวาพนกงานในรานเสรมสวยทแพฝ นละออง และมอาการตาอกเสบ หอบหด และเปนผนลมพษเมอสมผสกบครมเทยนกง อาการจะรนแรงขนเมอตองสมผสซ าอก ซงจากการศกษาพบวา สารทท าใหแพไมใชทง quinone และสารสแดง แตไมทราบวาเกดจากสารชนดใด ชางเสรมสวยอกรายหนงมอาการแพเทยนกงทนททสมผส โดยมอาการเปนผนลมพษ จามและคดจมก (rhinitis) รวมทงมอาการหอบหด (bronchial asthma) แตเมอท าการทดสอบหาสารทท าใหเกดอาการแพกไมใช quinone ในเทยนกงเชนกน (Majoie and Bruynzeel, 1996 cited in European Commission: Health & Consumer Protection Directorate-General, 2005)

Natural Medicines Comprehensive Database (2012) ประมวลองคความรเกยวกบเทยนกงไว ทงชอทวไป ชอวทยาศาสตร การน ามาใชประโยชน ความปลอดภย ประสทธภาพ กลไกการออกฤทธ และผลขางเคยง ในดานความปลอดภยอธบายวา ถาใชในการท าสผมซงเปนการปายไวบนเสนผมและหนงศรษะคอนขางปลอดภย (likely safe) อยางไรกตาม ในประเทศสหรฐอเมรกากยงมรายงานการเกดภาวะ contact dermatitis และการอาการแพ (hypersensitivity) เกดขนเปนระยะๆ แตไมรนแรง ถาใชรบประทานจะไมปลอดภย ในกรณทใชภายนอกหรอท าสผมกบเดกจะไมปลอดภยโดยเฉพาะในทารก โดยท าใหเกดภาวะขาด Glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD) ซงท าใหเกดภาวะเมดเลอดแดงแตกงาย สวนประสทธภาพของเทยนกงยงสรปไมไดเพราะขอมลไมเพยงพอ ในดานกลไกการออกฤทธนน สวนทน ามาใชคอใบเทยนกงซงมสาร lawsone, gallic acid และ 5-10% tannin สารเหลานมฤทธสมานแผลหรอหามเลอด (astringent) และขบปสสาวะ ผลการวจยบางเรองอธบายวา เทยนกงมฤทธฆาเชอวณโรคปอดได เทยนกงท าใหหนตวเมยเปนหมนได นอกจากนน lawsone และ gallic acid ยงมคณสมบตฆาเชอแบคทเรยได สวน lawsone อาจใชฆาเชอรา ปองกนมะเรง ตานการหดเกรง และท าใหฤทธของวตามนเคออนลง ส าหรบผลขางเคยงของเทยนกง เมอน ามารบประทานจะท าใหการยอยอาหารผดปกต และอาจมอาการทองเสยดวย หากน ามาท าสผมหรอสกผวหนงอาจท าใหเกด contact dermatitis โดยมผนนนแดงเลกๆ คน ปวดแสบปวดรอน บวม ตกสะเกด ผวหนงแตก (fissuring) และเปนแผลเปน ม

28

รายงานการแพเทยนกงอยางเฉยบพลนในชางเสรมสวย 2 ราย โดยมผนลมพษ คดจมก ปอดมเสยงวซ และมอาการหอบหด

Majoie & Bruynzeel (1996) รายงานวา มชางเสรมสวยรายหนงมอาการแพอยางเฉยบพลน โดยมผนลมพษ คดจมก น ามกไหล และมอาการหอบเหนอย (bronchial asthma) ภายหลงจากท าสผมใหลกคาดวยเทยนกง จากการท า Prick tests ดวยเทยนกง 1% ในเอทานอล ผลการทดสอบเปนบวก ทง Patch test และ Prick test โดยใชยายอมผมเทยนกงซงมสวนประกอบของ lawsone หรอ 2-hydroxy-1,4-naphtoquinone ซงสมมตวาเปน allergen ผลการทดสอบให ผลลบ จากผลการทดสอบครงน สรปไดวา ในเทยนกงยงมสารประกอบอนนอกจาก 2-hydroxy-1,4-naphtoquinone ทท าใหเกดอาการแพได

Ortiz, Terron and Bellido (1997) รายงานกรณผปวยทแพเทยนกง (Contact allergy to henna) วา หญงวย 30 ป มอาการผนขน บวม คน ปวดแสบปวดรอนอยางรนแรงทหนาผาก หนงตา หและหนงศรษะภายใน 1-2 ช หลงจากใชเทยนกงในการท าสผม เมอ 2 เดอนกอนกมอาการคนศรษะหลงใชเทยนกงท าสผมราว 2-3 ชวโมง และจากการท า Patch tests ดวยสารทใชแตงผม สารท าสชนดอน (another of organic colourings) และผงเทยนกงแท (pure henna) พบวา ผปวยมปฏกรยาตอเทยนกงเปนบวก 3 และนเกลบวก 2 หลง 48 และ 96 ชวโมง อาการผดปกตในชวง 96 ชวโมงนอยกวาท 48 ชวโมง กลมควบคม 10 คนใหผลลบ จากการท า patch test การน า 10% มาทาททองแขนของกรณศกษานาน 30 30

กลาวโดยสรป ผลงานวจยเกยวกบการน าสมนไพรมาใชในการท าสผมทดแทนสสงเคราะหมหลายลกษณะ ทงการน าสมนไพรชนดตางๆ มาพฒนาสยอมผมและเปรยบเทยบกน บางงานวจยกพฒนาผลตภณฑเปลยนสผมจากสารสกดใบเทยนกงดวยวธการตางๆ เพอคนหาสตรทท าใหยอมตดสผมดทสด รวมทงศกษาหาปจจยทท าใหสมนไพรชนดตางๆ ยอมแลวตดสด สวนผลงานวจยทเกยวกบอนตรายทเกดจากการท าสผมนน สวนใหญเปนการทดสอบความปลอดภยของเทยนกงในสตวทดลอง การทดลองในคนมนอยมาก ถาสตวทดลองไดรบเทยนกงในปรมาณนอยจะไมพบอาการผดปกตใดๆ ในคนกมรายงานการแพและการระคายเคองนอยมากทงจากการทดลอง และจากการน ามาท าสผมและการสกตามผวหนง ในรายทรายงานวาแพเทยนกง เมอทดสอบแลวกมใชสวนประกอบของ Lawsone (สารทท าใหเสนผมเกดส) อา ซงในผลการศกษากคาดวาอาจแพจากสารชนดอนในใบเทยนกง