2-1

บทท 2 ทฤษฎ งานวจย และเอกสารทเกยวของ

ในการศกษาแนวทางและมาตรการสงเสรมการออมของผสงอายตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

นน คณะวจยไดทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ซงประกอบดวยแนวคดในเรองการออม หลกการปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทฤษฎการบรโภคและการออม ปจจยทก าหนดการออม ระบบการออมในสงคม รายงานการวจยทเกยวของรวมทงเอกสารงานวจยตางๆ และสรปกรอบแนวคดการวจยในตอนทายของบทท 2

2.1 ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

2.1.1 แนวคดเกยวกบการออม ความหมายของการออม ค าศพท ในพจนานกรมฉบบบณฑตยสถาน พทธศกราช 2525 ใหนยามไว

วา การออม คอ การประหยด การเกบหอมรอมรบ การถนอม และการสงวน สงทจะประหยด หรอเกบหอมรอมรบ ไดแก ทรพยสนเงนทอง ดงนน การออม หมายถง การใชทรพยสนเงนทองทงหลายอยางระมดระวง อยางไมประมาท อยางมเหตมผล ทรพยสนเงนทองเปนปจจยในการด ารงชพ ตองรจกเกบรจกใช การออมจะเกดขนไดกเพราะประชาชนไดรบการศกษาเรยนร มผแนะน าสงสอนใหเหนความส าคญ และเหนประโยชนทเกดจากการออม

ความส าคญของการออม การออมเงนมความส าคญ เพราะเปนการสรางหลกประกนความมนคงใหตวเองและกอใหเกดเสถยรภาพทางเศรษฐกจ การออมมความส าคญตอระบบเศรษฐกจ เพราะมความส าคญตอความเปนอยของประชาชน ครอบครว และชมชน การบรหารการเงนและการออมนนมความส าคญในการสรางความมนคงและเสถยรภาพ ทงในแงของการด ารงชวตของประชาชน ครอบครว ชมชนและประเทศชาต การออมจงเปนสงจ าเปนตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

ความส าคญของการออมตอผสงอาย การออมเปนพฤตกรรมทส าคญทงในระดบประเทศและในระดบบคคล โดยเฉพาะอยางยงส าหรบผสงอาย เพราะการออมท าใหผสงอายมคณภาพชวตทดไดหลงจากเกษยณจากการท างาน ท าใหมความมนคงในการด ารงชวตอยางมศกดศรในสงคมได ท าใหมเงนใชยามฉกเฉน และมสขภาพจตทด ไมเดอดรอนหลงจากทรายไดลดนอยลงไปหลงเกษยณ ท าใหไมตองพงพาเงนคาใชจายจากผอน ในระดบประเทศ การออมชวยแบงเบาภาระรฐบาลในการดแลชวยเหลอผสงอาย โดยเฉพาะประเทศไทยทมการเปลยนแปลงโครงสรางประชากรไปสการเปนสงคมผสงอายอยางรวดเรว

คณประโยชนของการออม คณประโยชนของการออมนอกเหนอจากทางดานเศรษฐกจของประเทศและดานการด ารงชพของบคคลโดยเฉพาะผสงอายแลว การออมยงมคณประโยชน ดานสงคม ดานวฒนธรรม และดานการศกษา

2-2

ดานสงคม การรวมกลมการออมตงแตระดบชมชน ต าบล อ าเภอถงระดบจงหวด เชนทเกดขนในปจจบน สงผลดตอสงคมของประเทศ กลาวคอ เปนกจกรรมสงเสรมความสมพนธทดระหวางประชาชน ท าใหประชาชนมความเอออาทรตอกน อยางกรณการออมสจจะลดรายจายวนละ 1 บาท เพอน าไปใชจายในดานสวสดการของสมาชก นบเปนเครองมอสงเสรมใหสมาชกมความเอออาทรตอกนและชวยเหลอกน

ดานวฒนธรรม วฒนธรรม หมายถง กจกรรมทมองคความร คนสวนใหญถอปฏบตกนอยางแพรหลาย มแบบแผนการปฏบตทชดเจนแนนอนและด าเนนไปอยางตอเนอง และสงผลดแกผปฏบต ดงนน พฤตกรรมการออม กจกรรมการออมและผลการออม จงจดวาเปนวฒนธรรมส าคญของชมชนได เพราะการออมประกอบดวยองคประกอบของความเปนวฒนธรรมครบถวน คอมทงองคความร วธปฏบต ผลการปฏบตทชดเจนและใหประโยชนแกผปฏบต

ดานการศกษา ผท าการออมหรอสมาชกกลมการออมตองเรยนรหลกการและหลกปฏบต รวมตลอดถงผลลพธทพงไดของการออม จงจะมแรงจงใจในการออม กระบวนการการออมจงเปนเรองของการศกษาเรยนร และการฝกตนเองใหรจกเกบออม ผเขาสกระบวนการการออมจงเปรยบเสมอนเดนเขาสกระบวนการทางการศกษาเพอพฒนาตนเองในการสรางหลกประกนความมนคงในการด ารงชวต

2.1.2 แนวคดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง “เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชด ารสชแนะแนวทางการ

ด าเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกวา 30 ป ตงแตกอนเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจในป 2540 นบเปนปรชญาทสามารถน าไปใชไดตงแตระดบบคคลและครอบครว ระดบชมชนจนถงระดบรฐ ใหสามารถด ารงอยไดอยางมนคงและย งยนภายใตกระแสโลกาภวตนและความเปลยนแปลงตาง ๆ

ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทจะตองมระบบภมคมกนทสามารถรองรบผลกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนจะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยง ในการน าวชาความรและขาวสารขอมลมาใชในการวางแผนและด าเนนการทกขนตอน ขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของประชาชนทกภาคสวนและทกระดบใหมจตส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรทเหมาะสมในการด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ ทงนเพอใหเกดความสมดลและพรอมรองรบการเปลยนแปลงอยางกวางขวางและรวดเรวทงดานวตถ สงแวดลอมและสงคม

ความพอเพยงระดบบคคลและครอบครว มงเนนใหบคคลและครอบครวพ งพาตนเองอยางเตมความสามารถ ไมท าอะไรเกนตว ด าเนนชวตโดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน รวมทงใฝรและมการพฒนาตนเองอยางตอเนองเพอความมนคงในอนาคต และเปนทพงใหผอนไดในทสด เชน หาปจจยสมาเลยงตนเองและครอบครวจากการประกอบสมมาชพ รขอมลรายรบ - รายจาย รจกประหยด รจกออมเงน มการแบงปนภายในครอบครว ชมชนและสงคมรอบขาง

ความพอเพยงในแนวคดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงประกอบดวย 3 สวน ดงน ความพอประมาณ หมายถง ความพอด ทไมมากเกนไปและไมนอยเกนไป ไมใชจายเกนก าลง

ความสามารถในการหารายไดของตน

2-3

ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางสมเหตสมผล โดยพจารณาจากปจจยทเกยวของ ตลอดจนค านงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระท านนๆอยางรอบคอบ กอนการใชจายมการคดพจารณาอยางรอบคอบวาสงใดจ าเปนหรอไมจ าเปน และมการใชจายอยางประหยด

ความมภมคมกน หมายถง การเตรยมตวใหพรอมในการรบความเสยงของผลกระทบจากการเปลยน แปลงดานตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคต เชน การรจกเกบออมเงนไวใชเมอเกษยณอายจากการท างานหรอหลงเกษยณ หรอเกบออมไวใชจายในยามฉกเฉน การรจกปองกนความเสยงในรปแบบตางๆ รวมทงการรจกท าบญหรอแบงปนใหความชวยเหลอซงกนและกน

ทงน การตดสนใจและการด าเนนกจกรรมตางๆ ใหพอเพยง ตองอาศยความรและคณธรรมเปนพนฐาน ยดมนในการประกอบอาชพทสจรต ดวยความขยนหมนเพยร ใชสตปญญาในการตดสนใจตางๆ โดยพจารณาดวยความรอบคอบตามหลกวชาการและขอมลขาวสารทเชอถอได

แหลงทมา ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ภาพท 2.1 แสดงความหมายของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

2-4

2.1.3 การออมและการบรหารจดการการเงนสวนบคคลตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

การออม ภายใตแนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ไมไดหมายถงเฉพาะรายไดสวนทไมไดใชจายไปในการบรโภคเทานน ส าหรบผทมรายไดนอยหรอมรายไดไมพอเพยงกบรายจายการบรโภค การออมหมายถง การลดรายจาย และหรอการลดภาระหนสนลง ในสวนของการบรหารจดการการเงนนน ซงประกอบดวยการหารายได การใชจาย และการเกบออมนน ผออมสามารถน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงอนไดแก ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร และคณธรรม มาใชเปนแนวทางในการบรหารจดการการเงนและการออมดงกลาว กลาวคอ ในการหารายไดนน ควรรจกวาจะหารายไดอยางไรจงจะเหมาะสมกบอาย สขภาพ ความรความสามารถของตนเอง ในการใชจายนน ควรรจกประมาณวารายไดทหามาไดนนเพยงพอกบคาใชจายหรอไม และตองใชจายอยางไร จดสรรปนสวนรายไดอยางไร จงจะพออยพอกน พออยพอใช พอเกบได ในสวนการเกบออมนน ผออมควรตองมความรและไดรบขาวสารขอมลดานการเงน เพอทจะสามารถหารายได ใชจาย และเกบออมได

2.1.4 ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการออมเพอเกษยณอาย ทฤษฎทเกยวกบการก าหนดพฤตกรรมการออมนนมนอย การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของจะ

กลาวถงทฤษฎการบรโภคและการออมของเคนส และทฤษฎวงจรชวตของการบรโภคและการออม

2.1.4.1 ทฤษฎการบรโภคและการออมของเคนส จอหน เมยนารด เคนส (John Maynard Keynes) มความเหนวาการใชจายเพอการอปโภค

บรโภคนน ขนอยกบรายไดสทธในปจจบน โดยรายไดสทธเปนรายไดทหกภาษแลว สมการการบรโภคของเคนสอาจเขยนไดดงแสดงในสมการ (2.1)

C = a + bYd (2.1)

โดยท C คอ การบรโภค a คอ ระดบการบรโภคต าสดทไมขนกบรายไดสทธ b คอ ระดบการบรโภคทเปลยนแปลงไป เมอรายไดสทธเปลยนแปลงไป 1 หนวย Yd คอ ระดบรายไดสทธสวนบคคล

สมการการบรโภค (2.1) มความหมายวา ในระยะสน การบรโภคมความสมพนธกบระดบรายไดสทธสวนบคคล เนองจากการออมคอรายไดทเหลอจากการบรโภค ดงนน อาจเขยนสมการแสดงความสมพนธระหวางรายไดสทธ (Y) การบรโภค (C) และการออม (S) ไดดงน

S = Yd – C (2.2)

2-5

เมอแทนคาสมการการบรโภค (2.1) ลงในสมการ (2.2)

S = Yd – a – bYd

หรอ S = – a + (1 – b) Yd (2.3)

สมการ (2.3) คอสมการการออม แสดงใหเหนวาการออมมความสมพนธกบระดบรายไดสทธในทศทางเดยวกน เชนเดยวกบกรณการบรโภคทมความสมพนธกบระดบรายไดสทธในทศทางเดยวกน นอกจากนน เคนสไดพจารณาวาการบรโภคและการออมนอกจากจะขนกบรายไดแลว ยงขนกบปจจยอนๆดวย เชน ปจจยในเรองมลคาสนทรพย ผลกระทบของอตราดอกเบย และแรงจงใจในการออมมหลายประการ เชน ใชจายยามฉกเฉน ใชจายเพมเปนพเศษ เชน การศกษาของบตรหลาน ผลตอบแทน ใชจายปรบปรงมาตรฐานการครองชพ เปนหลกประกนรายไดไมตองพงพาผอน เกงก าไรหรอลงทนในโครงการธรกจ มรดกใหลกหลาน และความประหยดมธยสถ

2.1.4.2 ทฤษฎวงจรชวตของการบรโภคและการออม (The Life Cycle Hypothesis) Modigliani, Brumberg & Aldo (1954) ไดพฒนาทฤษฎการบรโภคและการออมในวฏจกร

ชวต โดยมแนวคดวาการบรโภคของมนษยในขณะใดขณะหนง ไมไดขนกบรายไดในขณะนนเทานน แตขนกบรายไดตลอดชวต นนคอ มนษยจะแบงการบรโภคแตละชวงเวลาใหเทาๆ กน และออมสวนหนงเพอใชบรโภคหลงเกษยณจากการท างาน แสดงใหเหนถงชวงเวลาในชวตทมนษยสามารถท าการออมเพอเกษยณอาย

ภาพท 2.2 แสดงใหเหนวาตลอดชวงชวตของมนษยจะมรายไดไมเทากน กลาวคอในชวงหนมสาวรายไดมไมเพยงพอในการใชจาย จงไมมการออมหรอตองกอหนเพอบรโภค แตเมออยในวยกลางคน บคคลจะมรายไดทสงขนและมากกวารายจาย ท าใหมเงนออมและสะสมเปนสนทรพยได และรายไดกลบลดลงอกครงในชวงวยสงอาย ท าใหตองใชเงนออมและสนทรพยทสะสมไวมาใชจาย ดงนน ลกษณะของการกระจายรายไดตลอดชวอายขยของคนจงมลกษณะเหมอนเสนโคงคว า (เสนรายได) สวนการบรโภคของบคคลนนจะมระดบการบรโภคทคอนขางคงทตลอดชวต การกระจายการบรโภคตลอดชวอายขยของคนจงมลกษณะเปนเสนตรงเอยงลาดเลกนอยจากซายมอขนไปทางขวามอ (เสนรายจาย )

2-6

ตามแนวคดของทฤษฎน อาจเขยนสมการการบรโภคดงแสดงในสมการ (2.4)

C = aWR + cYL (2.4)

โดยท C คอ การบรโภคในแตละชวงเวลา

WR คอ ความมงคงทแทจรง

a คอ ความโนมเอยงในการบรโภคหนวยสดทายจากความมงคง

YL คอ รายไดจากคาจางแรงงาน

c คอ ความโนมเอยงในการบรโภคหนวยสดทายจากรายไดคาจางแรงงานทท าในปจจบน

สมการการบรโภค (2.4) แสดงวารายไดตลอดชวงชวตและสนทรพยทถอครองจะเปนแหลงเงนส าหรบใชจายเพอบรโภคตลอดชวต

เนองจากการออมคอสวนของรายไดทไมไดใชไปเพอการบรโภค ดงนน สมการการออมตามแนวคดวงจรชวตของการบรโภคและการออม จงอาจเขยนไดดงสมการ (2.5)

S = YL – C = YL – aWR - cYL

S = (1 - c )YL - aWR (2.5)

สมการ (2.5) แสดงใหเหนวาการออมขนอยกบรายได และสนทรพยทถอครอง การออมมความสมพนธกบรายไดในทศทางเดยวกน แตมความสมพนธกบความมงคงมในลกษณะผกผนกน กลาวคอถาความมงคงหรอการถอครองทรพยสนมาก กจะออมลดลง

ร รายจาย

รายได

ชวงวยกลางคน

ชวงหนมสาว

ชวงสงอาย

รายได รายจาย เงนออม

ภาพท 2.2 แสดงรายได รายจาย และการออมของมนษยตามวงจรชวต

ชวงอาย

การออม รายจายการบรโภค

2-7

ตามแนวคดทฤษฎน โครงสรางอายของประชากรเปนตวก าหนดทส าคญอยางหนงของพฤตกรรมการออม อยางไรกตาม การทประชากรในวยแรงงานมแนวโนมลดลงตามโครงสรางประชากร และการมระบบการออมเพอเกษยณอายทยงคงใชวธกระจายรายไดแบบขามวย โดยน าเงนสมทบทไดจากแรงงานในปจจบนมาจายเปนสวสดการแกแรงงานทเกษยณอาย จะท าใหวยท างานตองรบภาระการออมในสวนทจะน ามาเปนสวสดการของผสงอายมากขน ซงการออมในสวนนอาจไมเพยงพอเมอพจารณาจากอตราการพงพงทคาดวาจะสงขนในอนาคต ดงนน หากผสงอายตองการด ารงสภาพความเปนอยใหเหมอนหรอใกลเคยงกบเมอครงยงท างาน การออมเพอเกษยณอายและการออมหลงเกษยณจงมความส าคญอยางมาก เพอทจะไดด ารงชวตไดอยางเหมาะสมตามอตภาพ

2.1.5 ระบบการออมเพอเกษยณอายในประเทศไทย

การออมเพอวยเกษยณมความส าคญอยางมากตอประเทศไทยในปจจบน การออมเพอการชราภาพหรอการเกษยณอายของประเทศไทย ม 2 รปแบบ ไดแก (1) การออมภาคบงคบ หรอการออมทรฐบาลก าหนดใหตองม การออมดงกลาวเปนรปแบบพนฐานการประกนความเสยงตอการด ารงชวต ไดแก กองทนประกนสงคม และกองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการ (2) การออมแบบสมครใจ หรอการออมทรฐบาลสงเสรมใหเกดขนตามความสามารถและความสมครใจของประชาชน การออมดงกลาวมวตถประสงคเพอใหประชาชนมรายไดเพมขนจากการออมขนพนฐาน ไดแก การออมในกองทนส ารองเลยงชพ ซงรฐบาลไดสงเสรมโดยผานทางมาตรการภาษ โดยเงนสมทบของนายจางและเงนสะสมของลกจางสามารถน ามาลดหยอนภาษได

2.1.5.1 การออมเพอการเกษยณระบบเสาหลก 3 ตน ระบบการออมเพอการเกษยณอายในประเทศไทยยดตามแนวคดเสาหลก 3 ตน (Multi-pillar pension system) ของธนาคารโลก ทด าเนนการมาแลวในประเทศไทย มทงการออมทรฐบาลก าหนดและการออมโดยสมครใจ การออมแบบบงคบตามกฎหมายม 2 แบบ คอ กองทนประกนสงคม จดเปนเสาหลกท 1 (Pillar 1) และ กองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการ (กบข.) จดเปนการออมเสาหลกท 2 (Pillar 2) สวนการออมแบบสมครใจซงถอเปนเสาหลกท 3 (Pillar 3) ประกอบดวยการออมในกองทนส ารองเลยงชพ กองทนรวมเพอการเลยงชพ (RMF) กองทนหนระยะยาว (LTF) และการออมสะสมทรพยในการประกนชวตแบบเงนไดประจ า ส าหรบขาราชการและพนกงานรฐวสาหกจนนจะมรปแบบการออมเสาหลกท 1 และเสาหลกท 2 ดงแสดงในภาพท 2.3

2-8

ภาพท 2.3 โครงสรางระบบการออมเพอการเกษยณของประเทศไทย

แมวาการด าเนนการของระบบกองทน 3 เสาหลกขางตน มวตถประสงคหลกเพอรองรบผท างานหลงเกษยณใหมรายไดส าหรบการด ารงชพในยามชราภาพ อยางไรกตาม ขอบเขตความครอบคลมผท างานยงไมทวถง โดยเฉพาะแรงงานนอกระบบ และการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางประชากร เศรษฐกจ และสงคม โดยเฉพาะประชากรกลมผสงอายเพมขนอยางรวดเรว และผเกษยณอายมความตองการรายไดหลงเกษยณเพมขน รฐบาลไทยมแนวคดปรบปรงระบบการออมเพอวยเกษยณใหมประสทธภาพและประสทธผลเพมขนเพอแกปญหาการออมและระบบประกนรายไดใหครอบคลมอยางทวถง จงไดรเรมกองทนบ าเหนจบ านาญแหงชาต รวมทงการหาแนวทางพฒนากองทนการออมชมชน

2.1.5.2 กองทนบ าเหนจบ านาญแหงชาต นโยบายและเปาหมายของรฐบาลทดคอ การสรางหลกประกนในสงคม ระบบสวสดการทดในดานพนฐานทงหลายใหทวถง รวมทงการสงเสรมการออมดวย โดยกลมทส าคญคอกลมนอกระบบประกนสงคมทเปนคนสวนใหญของประเทศ แมวาระบบประกนสงคมจะขยายตอเนอง แตรฐบาลมองเหนวาควรสรางระบบการออมใหมขนมา จงเปนทมาของกฎหมายการออมแหงชาตทจะมการตงกองทน ใหครอบคลมประชาชนทขาดหลกประกน โดยรฐบาลเตรยมเงนสมทบการออมในปงบประมาณ 2 ป ขางหนากวา 2 หมนลานบาท และเมอน าไปรวมกบ กบข. ประกนสงคม กองทนส ารองเลยงชพ สหกรณออมทรพย กจะท าใหการออมในประเทศไทยมความเขมแขง น าไปใชประโยชนในการลงทนและพฒนาประเทศ กองทนบ าเหนจบ านาญแหงชาต (กบช.) ซงอยในระหวางการด าเนนการ มลกษณะส าคญ คอเปนกองทนลกษณะภาคบงคบทมการก าหนดอตราเงนสะสมหรอเงนสมทบแนนอน (Defined contribution) โดยจะขยายการครอบคลมถงกลมแรงงานในระบบทกภาคสวน ไมวาจะเปน ลกจางประจ าหรอลกจางชวคราว ในสวนเอกชน ราชการ รฐวสาหกจ องคกรอสระ องคกรสวนทองถน รวมทงผประกอบอาชพอสระ และแรงงานนอกระบบ โดยมแนวคดเรมด าเนนการใน

Pillar 1 Pillar 3

กองทนประกนสงคม

กองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการ

Pillar 2

กองทนส ารอง เลยงชพ

กองทนรวมเพอการเลยงชพ

รฐบาลก าหนด

(Mandatory)

สมครใจ

(Voluntary)

2-9

สถานประกอบการทมลกจางต งแต 100 คนขนไปในป 2551 และจะขยายการครอบคลมถงสถานประกอบการทมลกจางตงแต 1 คนขนไปในป 2561

2.1.5.3 กองทนการออมชมชน ควบคกบการสรางกองทนการออมแหงชาต การมระบบการออมในชมชน กลมการออมหรอองคกรการเงนในพนทตางๆ ระดบชมชน จะเปนเครองมอส าคญทสามารถใชในการสรางระบบการออมใหแกประชาชนอยางทวถงไดเปนอยางด เพราะประชาชนคนไทยทกคนเปนสมาชกของชมชนในแตละพนทของประเทศ ดงนน หากไดมการสรางกองทนการออมเพอการชราภาพใหทวถงทกต าบลหรอทกหมบาน กกลาวไดวาประชากรทกคนเขาถงระบบการออมได กองทนการออมชมชนจะเปนเครองมอสงเสรมการออมของผสงอาย และเปนทพงทางการเงนของผสงอายไดอกชองทางหนง

การออมในระบบกองทนการออมชมชนไดมการด าเนนการแลวอยางกวางขวางในประเทศไทยในรปแบบตางๆ เชน กองทนสวสดการและบ านาญประชาชน กรงเทพมหานคร (กสบ. กทม.) กลมสจจะลดรายจายวนละ 1 บาท เพอท าสวสดการภาคประชาชนจงหวดสงขลา โครงการกองทนสวสดการชมชน ศนยรวมน าใจธนาคารหมบาน อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา เครอขายออมบญวนละหนงบาทเพอสวสดการชมชน สรางทนทางสงคมอยางย งยนจงหวดล าปาง และองคกรออมทรพยชมชนบานปาตน ต าบลปาตน อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง

2.1.5.4 มาตรการสงเสรมการออมของผมงานท า ส าหรบมาตรการสงเสรมการออมของผอยในวยท างานนนรฐบาลไดด าเนนการมาอยางตอเนอง โดยการใชมาตรการภาษสนบสนนการออมผานกองทนรวมเพอการเลยงชพ (Retirement Mutal Fund: RMF) กองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการ:กบข. รวมถงการประกนชวต โดยใหสทธประโยชนแกผออมในการหกลดหยอนภาษเงนไดสวนบคคล อยางไรกตาม วงเงนเบยประกนชวตทไดรบสทธประโยชนทางภาษดงกลาวยงคงนอยกวา RMF และ กบข. รฐบาลจงควรปรบสทธประโยชนของทง 3 ชองทางการออมใหทดเทยมเพอเปนการชวยกระตนการออมของประชาชนขน

2.2 รายงานการวจยทเกยวของ

2.2.1 งานวจยเกยวกบการก าหนดพฤตกรรมการออม

การออมมความส าคญตอบคคลและตอประเทศชาต การศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการออมจะชวยรฐบาลในการก าหนดนโยบายสงเสรมการออมไดเปนอยางด อยางไรกตาม งานวจยเกยวกบการก าหนดพฤตกรรมการออมของประเทศไทยในระดบจลภาคโดยเฉพาะการออมของผสงอายนนมนอย รายงานวจยทจะน าเสนอเปนการศกษาการออมในประเทศไทยในระดบมหภาค มดงน

พนศร วจนะภม และคณะ (2550) ไดศกษาตวแปรทสมพนธกบเงนออมของครอบครวขาราชการครทสอนระดบชวงช นท 1-2 สงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานครและปรมณฑล กลมตวอยาง คอ ขาราชการครสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขน

2-10

พนฐานระดบชวงชนท 1-2 ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานครและปรมณฑล คอ กรงเทพมหานคร นนทบร ปทมธาน นครปฐม สมทรปราการ และสมทรสาคร จ านวน 390 คน โดยใชแบบสอบถามเปนเครองมอ ผลการวจยพบวา สดสวนเงนออมของครอบครวขาราชการครมความสมพนธทางบวกกบปรมาณรายได การรบรคณคาการออม และการวางแผนการใชจายของครอบครว

ส านกงานสถตแหงชาต (2542) ไดวเคราะหพฤตกรรมการออมของครวเรอน ดวยวธ Logistic Regression พบวา ปจจยทเกยวกบครวเรอน มความสมพนธกบการออมของครวเรอนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ปจจยทเกยวกบครวเรอนประกอบดวย รายไดประจ าตอเดอนของครวเรอนเปนปจจยทมความส าคญทสดตอโอกาสในการออมของครวเรอน ภาวะหนสนของครวเรอน เปนปจจยทส าคญรองลงมา การมอสงหารมทรพยของครวเรอน เปนปจจยทแสดงใหเหนวา โอกาสในการออมของครวเรอนทมอสงหารมทรพยมมากกวาครวเรอนทไมมอสงหารมทรพย ครวเรอนทอาศยอยในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมโอกาสในการออมสงกวาครวเรอนในกรงเทพมหานคร และครวเรอนลกจางผปฏบตงานวชาชพวชาการและบรหารมโอกาสในการออมสงกวาครวเรอนผถอครองท าการเกษตรทเปนเจาของทดน

ส านกงานเศรษฐกจการคลง (2546) ไดศกษาความสมพนธระหวางตวแปรดานการออมกบการออมของครวเรอน ดวยวธ Ordinary Least Squares (OLS) Estimates ในการประมาณคาสมประสทธของสมการถดถอยเชงเสน โดยตวแปรตามทใชศกษาคอ สดสวนการออมภาคครวเรอนตอ GDP ตวแปรทก าหนดพฤตกรรมการออมของครวเรอน ไดแก อตราการเจรญเตบโตของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ อตราดอกเบยเงนฝาก 12 เดอนของธนาคารพาณชย อตราเงนเฟอ สภาพคลองของหนวยเศรษฐกจ พฤตกรรมการออมของผออมจากตางประเทศ การวเคราะหใชขอมลหลงชวงเกดวกฤตเศรษฐกจไตรมาสท 1 ป 2540 จนถงไตรมาสท 4 ป 2545 แหลงขอมลจากธนาคารแหงประเทศไทย

ผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการออมของประชาชนโดยทวไปไมตอบสนองตอการเปลยนแปลงของตวแปรอตราดอกเบยเทาใดนก เนองจากคาทางสถตทวเคราะหไดไมมนยส าคญ ดงนนการด าเนนนโยบายในการกระตนหรอสงเสรมการออมใหมากขนโดยการเพมอตราดอกเบยของตลาดอาจไมใชทางเลอกทเหมาะสม พฤตกรรมการออมของหนวยเศรษฐกจตางๆ ในระบบจะตอบสนองตอผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) รฐบาลจงควรมงเนนเพมความสามารถในการออมของประชาชนดวยการสงเสรมใหคนมรายไดเพมสงขน ทงนเนองจากผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการออมของหนวยเศรษฐกจตางๆ ในระบบจะตอบสนองตอผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) ซงสะทอนถงระดบรายไดของประชาชนในทศทางเดยวกนในระดบความเชอมนคอนขางสง และปจจยทมผลตอปรมาณการออมในระดบความยดหยนคอนขางสง คอการถอครองปรมาณเงนสดและเงนฝากเผอเรยกในระดบสง รฐจงควรหาแนวนโยบายจงใจใหครวเรอนน าเงนสวนเกนในสภาพคลองของตนมาเกบเปนเงนออมในระยะยาวมากขน

2-11

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2546) ไดท าการส ารวจโดยใชแบบสอบถามขอมลทางดานรายได รายจาย การช าระเงนก และเงนออมตอป ในชวงกอนและหลงการมโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาของครวเรอนทวประเทศจ านวน 300 ครวเรอน

ผลการศกษาแสดงใหเหนวาการมโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาไมไดท าใหครวเรอนตวอยางในทกภาคมรายไดเฉลยเพมขน แตการมโครงการท าใหคาใชจายของครวเรอนโดยเฉลยลดลงเมอเทยบกบชวงเวลากอนมโครงการ (ลดลงรอยละ 1.1 ในภาคเหนอ รอยละ 0.3 ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รอยละ 0.6 ในภาคกลาง รอยละ 0.1 ในภาคตะวนออก และรอยละ 0.4 ในภาคใต) ท าใหเงนออมเฉลยมากขนกวาชวงกอนมโครงการ (เพมขนรอยละ 1.9 ในภาคเหนอ รอยละ 1.3 ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รอยละ 1.8 ในภาคกลาง รอยละ 0.3 ในภาคตะวนออก และรอยละ 0.8 ในภาคใต)

มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาแหงประเทศไทย (2551) ศกษาปจจยทมผลตอการตดสนใจในการออมของผทก าลงท างานในระดบจลภาคดวยขอมล Socio-Economic Survey (SES) ป 2547 ดวยการวเคราะหสมการถดถอย (Regression) ก าหนดตวแปรตามเปนสดสวนการออมตอรายได

ผลการศกษาพบวา ปจจยทมผลกระทบตอการออมของผก าลงท างานในทางบวกคอ อตราสวนผทมรายไดตอสมาชกครอบครว การเปนสมาชกกองทนบ าเหนจบ านาญ การศกษา การเปนสมาชกประกนสงคม ประเภทอาชพในภาคเอกชน และ การท าประกนชวตกบบรษทเอกชน ดงนนรฐควรสงเสรมโครงการทเกยวของกบการศกษา การประกนสงคม และการท าประกนชวตใหมากขน เพอใหผสงอายมเงนออมใชในยามจ าเปน สวนปจจยทมผลในทางลบตออตราการออม คอ อาย สถานภาพทางสมรส ผทเปนโสด จะมอตราการออมนอยกวาผทมครอบครว การเชาทอยอาศย การอาศยอยนอกเขตเทศบาล และการเปนสมาชกโครงการสามสบบาทรกษาทกโรค ดงนนรฐบาลควรสงเสรมนโยบายทชวยใหประชาชนไดครอบครองทอยอาศย สงเสรมองคกรเกยวกบครอบครว หรอสงเสรมชวตทมคณภาพในเขตเทศบาล เพอเปนปจจยในการเพมการออมส าหรบประชาชน

มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาแหงประเทศไทย (2551) ศกษาปจจยทมผลตอการตดสนใจในการออมเพอเกษยณอายของผทก าลงท างานภาครฐและเอกชน โดยการออมเพอเกษยณอายประกอบดวยการออม 4 ประเภท คอ การประกนชวตแบบเงนไดประจ า กองทนรวมเพอการเลยงชพ กองทนส ารองเลยงชพ และกองทนรวมหนระยะยาว วธการศกษาใชสมการ Logit โดยตวแปรตามเปนการตดสนใจออมเพอเกษยณอาย ขอมลในการวเคราะหเกบรวบรวมจากการส ารวจภาคสนาม

ผลการศกษาปจจยทมผลตอการตดสนใจในการออมส าหรบวยเกษยณอายของผทก าลงท างานภาครฐและเอกชน พบวาปจจยทมผลในทางบวก คอ อาย สถานภาพสมรส คอ ผทแตงงานแลวมโอกาสออมมากกวาผทโสดหรอหยาราง สถานภาพการท างาน คอ ผทท างานภาคเอกชนมโอกาสออมมากกวาผทท างานภาครฐ รายได คอ รายไดอยในเกณฑตองเสยภาษและผทมเงนออมแบบทวไป จะเหนไดวา การออมเพอเกษยณอายแบบสมครใจ ผทออมมกเปนผทมรายไดสง และมแรงจงใจทางดานภาษ ดงนน รฐจงควร

2-12

สงเสรมใหผมรายไดนอยไดเขาถงการออมในลกษณะนดวยการจงใจดวยมาตรการอนเพมเตม หรอสรางรปแบบการออมททกคนสามารถเขาถงไดงาย

2.2.2 งานวจยเกยวกบกลมการออมชมชน สถาบนพฒนาสยาม (2548) ไดศกษากองทนการออมชมชนในประเทศไทย ผลการศกษา พบวา

กองทนการออมชมชนเปนกลไกทมความเหมาะสม และมความเปนไปไดสงทจะชวยใหแรงงานนอกระบบมโครงขายความคมครองทางสงคมเพอการเกษยณอาย โดยสามารถพจารณาในรปแบบของ 2 กลไกหลก คอ กลไกชมชน และกลไกอาชพ กลาวคอ ในดานของกลไกชมชน การศกษา พบวา ไดมการจดตงกองทนออมทรพยขนเพอแกไขปญหาหรอบรรเทาความเดอดรอนทางการเงนของสมาชกของชมชนในพนทภมภาคทวประเทศไทยรวมทงกรงเทพมหานคร ซงการด าเนนงานของกองทนออมทรพยมงทการพงพาตนเองเปนส าคญ จงนบไดวาเปนจดแขงในการจดตงกองทนการออมเพอการเกษยณอายส าหรบแรงงานนอกระบบ เนองจากแรงงานนอกระบบไมมนายจางและไมมสถานประกอบการชดเจนหรอถาวร นอกจากนกองทนการออมชมชนกสามารถครอบคลมกลมสมาชกเปาหมายไดอยางทวถง

ในสวนของกลไกอาชพ การศกษาขางตนพบวา แรงงานนอกระบบในแตละกลมอาชพมลกษณะเฉพาะทแตกตางกนจงสงผลใหมความตองการการคมครองทางสงคมทแตกตางกน ดงนนการจดรปแบบการออมเพอเกษยณอายส าหรบแรงงานนอกระบบจงควรใหแตกตางกนไปตามกลมอาชพ ทงนความถและอตราการออมอยทความเหมาะสมและความสามารถของสมาชก และมทางเลอกในการรบประโยชนทดแทน เชนรบอตราประโยชนทดแทนทแนนอน อตราสมทบทแนนอน หรอ รบผลประโยชนลกษณะของบ านาญผสมสวสดการ ซงรปแบบองคกรสามารถท าไดใน 3 รปแบบ ไดแก กองทนการออมเพอเกษยณอาย กองทนการออมเพอเกษยณอายและสวสดการ กองทนการออมเพอสวสดการ

สวฒนา ศรภรมย (2548) ศกษาระบบการออมโดยใชชมชนเปนกลไก ผลการศกษา ระบวา ขอเสนอ

ระบบการออมโดยใชชมชนเปนกลไกด าเนนการมใชขอเสนอใหม แตเปนสงทมการด าเนนงานมานานแลวในสงคมไทย โดยเฉพาะในพนททมใชสงคมเมอง และรจกกนดในนามของกลมออมทรพย กลมสจจะออมทรพย กองทนสวสดการตางๆ หรอเครอขายตางๆ ซงเปนการรวมตวของประชาชนในพนทภมล าเนาเดยวกน มขนบธรรมเนยม วฒนธรรมและวถชวตคลายคลงกน มการเกอกลกน ชวยเหลอสามคคกน เปนสงคมทเขมแขงและมศกยภาพ ทงน การศกษาดงกลาวสนบสนนแนวคดเรองกองทนการออมชมชน และไดสรปเพมเตมวาการออมดงกลาวเปนการออมเพอการชราภาพส าหรบแรงงานนอกระบบ และสามารถด าเนนการรวมไปกบสวสดการชมชนโดยการดงองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) และรฐเขามามสวนรวมในการรวมสมทบในลกษณะของสวสดการประชาชน อยางไรกตาม ชมชนควรด าเนนการดวยตนเอง สรางสมาชกในพนท และมเครอขายเชอมโยงถงระดบต าบล อ าเภอ และจงหวด

2-13

2.2.3 งานวจยรปแบบและแนวทางการออมทเหมาะสมส าหรบวยชรา Holzman & Hinz (2548) ใหความเหนวาระบบประกนสงคมทดควรจะมเสาหลก 5 ตน โดยม เสา

หลกพนฐาน (Pillar Zero ) หรอหลกประกนทไมตองจายสมทบ (Non-contributory pillar) และหลกท 4 (Pillar IV) หรอหลกประกนทางสงคมทไมใชตวเงน ในกรณประเทศไทยปรากฏวามหลกประกนสงคมครบถวนตามแนวคดเสาหลก 5 ตน โดยมเบยยงชพทจายใหแกผสงอายทยากจนเปนเสาหลกประกนพนฐาน และระบบประกนสขภาพถวนหนาเปนเสาหลกท 4 เสาหลกทหนงคอกองทนประกนสงคม เสาหลกทสองคอกองทนบ าเหนจบ านาญขาราชการ และเสาหลกทสามคอกองทนส ารองเลยงชพ และกองทนรวมเพอการเลยงชพ

มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาแหงประเทศไทย (2551) ระบวา รปแบบและแนวทางการออมทเหมาะสมควรมลกษณะของระบบบ านาญรากแกว (Pro poor multi pillar) ทควรท าพรอมกนไปทกๆ ดาน ซงอาจสรปเปนแนวปฏบตคอ ประการแรก ตองคงระบบประกนสงคมในปจจบนไวโดยปรบรายละเอยดเลกนอย (Parametric reform) ประการทสอง ด าเนนการขบเคลอน กองทนบ านาญแหงชาต (กบช.) ใหเรมด าเนนการได แตควรหาทางปรบความครอบคลมใหถงแรงงานในสถานประกอบการขนาดเลกและผ ประกอบอาชพสวนตวโดยเรว ประการทสาม สงเสรมการสรางหลกประกนดานรายไดแกแรงงานนอกระบบและแรงงานเกษตร เชน การหาทางสงเสรมกองทนการออมชมชน การประกนสงคมแรงงานนอกระบบ หรอ การออมถวนหนาแบบจายเงนสมทบ ประการทส ควรมการสรางทางเลอกระบบบ านาญหรอระบบการออมอนส าหรบแรงงานนอกระบบและแรงงานทยากจน โดยการจดการของรฐ (โดยส านกงานประกนสงคม) และ/หรอ เอกชน เชน ระบบบ านาญแบบไมตองจายเงนสมทบ (Non-contributory social security: Pillar Zero)

2.2.4งานวจยความรความเขาใจ และการปฏบตตนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง สมนก ชชวาลย (2551) ไดท าการวจยเชงส ารวจเกบขอมลจากหวหนาครวเรอนตวอยาง 1,175

ครวเรอน ในพนทตวแทนภาคเหนอตอนบน ซงประกอบดวย จงหวดเชยงใหม เชยงราย นาน และแมฮองสอน เพอศกษาเกยวกบความเขาใจปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางรอยละ 50 มความเขาใจปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในภาพรวมในระดบสง รอยละ 49.3 เขาใจในระดบปานกลาง และอกรอยละ 0.7 มความเขาใจในระดบต า และยงมความเขาใจไมกระจางชดเกยวกบองคประกอบแตละองคประกอบของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยเฉพาะอยางยงองคประกอบการมภมคมกน นอกจากนน ผลการวเคราะหจากคา Chi-square ไมพบความแตกตางระหวางตวแปรถนทอยอาศย (เมอง/ชนบท) เพศ อาย อาชพ การศกษา การตดตามขาวสาร กบระดบความเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

2-14

สมาล จนทรชลอ (2551) ไดท าการศกษาความเขาใจการด าเนนชวต และความเหนเกยวกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงของประชาชนในกรงเทพมหานคร โดยก าหนดกลมตวอยางดวยการแบงชน กลมนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลายทมอาย 15 ปขนไป จ านวน 400 คน ประชาชนผประกอบอาชพพนฐานอาย 15-30 ป จ านวน 350 คน และกลมตวอยางนกเรยนโรงเรยนเอกชนและรฐบาล คนงานหรอพนกงานโรงงานอตสาหกรรม กลมผคารายยอย และกลมผประกอบอาชพใหบรการรวม 750 คน

ผลการศกษาพบวา 1) ในภาพรวม ประชาชนมความเขาใจปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในระดบดพอใช ผลการเปรยบเทยบระหวางประชาชนเพศชายกบเพศหญง และระหวางผประกอบอาชพ ปรากฏวา ความแตกตางของความเขาใจหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไมมนยส าคญทางสถต 2) ประชาชนมพฤตกรรมตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงอยในระดบบอยครงทงในดานการใชจายพอประมาณ ความรอบคอบ และความมเหตผล 3) ประชาชนสวนมากมความเหนสอดคลองกนวา หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงจะชวยพฒนาสงคมได และทกครอบครวตองท างบประมาณคาใชจาย

พนศร วจนะภม และคณะ (2551) ไดศกษาการจดการรายไดและรายจายของครอบครวขาราชการครในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ ดวยการสมภาษณแบบเชงลกกบขาราชการครสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานระดบชวงชนท 1-2 ในเขตจงหวดกรงเทพมหานครและปรมณฑลซงเปนผใหขอมลส าคญ จ านวน 32 คน

ผลการวจยพบวา 1) ครอบครวขาราชการครมการจดการรายไดประจ าทเปนเงนเดอนใหเพยง พอกบรายจายครอบครวไดหลายวธ โดยขาราชการครสวนใหญจะใชความรทมอยหารายไดเสรม อาท รบสอนพเศษ ประดษฐของช ารวย สวนครอบครวทมรายไดเหลอหลงจากใชจายในครอบครวแลวจะน ามาลงทนทงไปฝากธนาคาร สหกรณออมทรพย ซอสลากออมสน ซอกองทน ซอทดนท าสวน และปลกหองแถวใหเชา 2) การจดการรายจายของครอบครวขาราชการครนนจะใหความส าคญในเรองการวางแผนคาใชจายในแตละเดอน การก าหนดสดสวนการออมวาในแตละเดอนจะเกบออมไวเทาไร และมการจดบนทกรายจาย แลวน ามาเปรยบเทยบกบรายได โดยน ามาสรปตอนสนเดอนวามคาใชจายเกนรายไดหรอไม 3) ส าหรบแนวทางการจดการรายไดและรายจายของครอบครวขาราชการคร ตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงนน ครอบครวขาราชการครตองมความประหยด อดออม ไมฟมเฟอย จายอยางรคณคา พออยพอกน ค านงถงความมเหตผลในการใชจายและการลงทน มการด าเนนชวตโดยมภมคมกนทดในตวทงการมภมปญญาและการมภมธรรม โดยเฉพาะการระมดระวงในการใชจาย ซอสตยสจรต ขยน อดทน และแบงปน รวมทงมการเตรยมตวใหพรอมทจะเผชญผลกระทบตอครอบครวโดยการออมเงน การท าประกนชวต การเปนสมาชกฌาปนกจสงเคราะห

2-15

2.3 เอกสารทเกยวของ ส านกงานสถตแหงชาต (2549) รายงานขอมลสถตก าลงแรงงานวา ประเทศไทยมประชาชนในวย

แรงงาน 36.4 ลานคนจากประชากรของประเทศ 65.22 ลานคน ประชาชนในวยแรงงานทอยในอาชพทมนายจางและอยในระบบบ าเหนจบ านาญมจ านวนประมาณ 13.68 ลานคน จากขอมลดงกลาว แสดงวายงมแรงงานอก 21.82 ลานคนทยงไมมระบบบ าเหนจบ านาญรองรบ ซงมเหตผลจากการทกลมแรงงานดงกลาวอยในระบบการท างานทไมมนายจาง หรอเรยกวา เปนกลมแรงงานอสระประกอบดวย เกษตรกร ชาวประมง ผรบงานไปท าทบาน ผขบขรถสาธารณะรบจาง ผคาขายทวไป ฯลฯ รวมเรยกวา “กลมแรงงานนอกระบบ”

ส านกงานสถตแหงชาต (2549 ) รายงานผลส ารวจการเปลยนแปลงของประชากร พ.ศ. 2548-2549 พบวาอายคาดเฉลยของผสงอายไดเพมขน ผสงอายชายทมอาย 60 ป คาดวาจะมชวตอยโดยเฉลยตอไปอก 19.3 ป และผสงอายหญงทมอาย 60 ป จะมชวตอยโดยเฉลยตอไปอก 21.6 ป การทผสงอายมอายยนยาวมากขนกวากอนเปนผลมาจากความกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสข และการกระจายบรการดานสาธารณสข

ส านกงานสถตแหงชาต (2550) รายงานผลการส ารวจประชากรผสงอายในประเทศไทยป 2550 ในประเดนตอไปน

1) ผสงอายมบทบาทในการท างานมากขน เนองจากสภาพเศรษฐกจและสงคมทเปลยนแปลงไป ท าใหผสงอายมบทบาทตอสงคมมากขน โดยเฉพาะเรองการท างาน พบวามผสงอายไทยท างานรอยละ 63.6 โดยผสงอายทท างานน คดเปนอตราการมสวนรวมในก าลงแรงงานรอยละ 39.4

2) รายไดจากการท างานเปนแหลงส าคญของผสงอายทท างาน ส าหรบผสงอายทยงท างานนน ผสงอายมากกวาครงหนง ตองท างานเพอเลยงตนเองและครอบครวรอยละ 51.0 รองลงมาเหนวาตนเองยงมสขภาพแขงแรงยงมแรงท างานอยรอยละ 12.5 โดยทวไปผสงอายทมรายไดจากการท างานนน แหลงรายไดทส าคญมาจากการท างานประมาณรอยละ 76.3 ของรายไดทงสน จะเหนไดวา ผสงอายมศกยภาพพงพงตนเองได ในกรณผสงอายทไมมรายไดจากการท างาน แหลงรายไดทส าคญจะมาจากบตรรอยละ 73.3 ของรายไดทงสน และผสงอายทท างานรอยละ 50.2 มรายไดเพยงพอ รอยละ 23.1 มรายไดเพยงพอบางครง และรอยละ 26.7 มรายไดไมเพยงพอ

3) สดสวนผสงอายทเรมมการออมหลงเกษยณยงอยในระดบต า ส าหรบการออมของผสงอายนน พบวาผสงอายเกอบรอยละ 69 มการออมหรอสะสมทรพยสนมคาตางๆ โดยรอยละ 31.7 เรมมการออมในชวงอาย 40 - 49 ป ผสงอายกวารอยละ 26 เรมมการออมในชวงอาย 50 - 59 ป ผสงอายรอยละ 7.4 เรมมการออมในชวงอาย 60 – 69 ป และผสงอายเพยงรอยละ 0.6 เรมมการออมในชวงอาย 70 ปขนไป จะเหนไดวา ผสงอายหลงเกษยณมการออมยงนอยมาก จงมศกยภาพทจะสงเสรมการออมของผสงอายใหมากขน

4) ผสงอายยงมการรบรขาวสารทเปนประโยชนตอตนเองนอยมาก ผลการส ารวจพบวา ผสงอายยงมการรบรขาวสารทเปนประโยชนตอตนเองนอยมาก มผสงอายเพยงรอยละ 22 ทรจกหรอรวามบรการ

2-16

กองทนผสงอาย และผสงอายเพยงรอยละ 4 รบรวามหนวยงานใหบรการค าแนะน าปรกษา ดงนน การสงเสรมใหผสงอายมการรบรขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอผสงอาย จะสนบสนนใหผสงอายมคณภาพชวตทดขน

เพชร ศรกจจาขจร (2550) เขยนบทความเรอง “คนรนใหมลงทนอยางฉลาด: เลอกลงทนในตราสารทางการเงนใหเหมาะสมกบวย” มสาระส าคญเกยวกบความรในเรองของการใชเงนใหมแบบแผนมากยงขน เพอใหทกคนมการวางแผนการลงทนของตวเองใหมความสอดคลองกบความเปนจรงในชวตกน โดยการค านงถงชวงอายของคนเรากบการลงทนอยางเหมาะสม ซงแผนการลงทนนจะมการปรบเปลยนไปตามเหตผลและเปาหมายทางการเงนในแตละชวงชวต ตงแตเรมมรายไดไปจนเกษยณอายการท างาน ประเดนส าคญคอจะมการวางแผนการเงนอยางไรใหความสมพนธระหวางรายไดและรายจายทคาดวาจะเกดขนตามมาในอนาคตนน อยในลกษณะทไมท าใหขดสนจนเกนไป และยงมเงนเหลอพอส าหรบการออมและการลงทนและสามารถมเงนใชไปตลอดได อาจกลาวไดวา ความรความเขาใจการบรหารการเงนสวนบคคลนน เปนปจจยหนงในการสงเสรมการออม

Nardi, Mariacristina, French & Jones (2009) ไดศกษาพฤตกรรมของผสงอายในประเทศสหรฐอเมรกา ผลการศกษาพบวา ปจจยความเสยงทผสงอายจะมอายยนยาวออกไปในอนาคต ท าใหการด ารงชพตอไปมความไมแนนอน และการตองเผชญกบคาใชจายรกษาพยาบาลและคาดแลสขภาพ ซงแพงขนตามอายไดเปนแรงจงใจอยางมากใหผสงอายท าการออม เปนทประจกษวา ผสงอายในสหรฐอเมรกามพฤตกรรมการออมดงกลาวอยางชดเจน

Laily, Mohd & Sabri (2010) ไดท าการส ารวจการออมเพอชราภาพ ของพนกงานในประเทศมาเลเซย โดยสงแบบสอบถามไปยงพนกงาน 2,246 คนทท างานใน 23 หนวยงาน โดยแยกเปนราชการ 12 แหง และเอกชน 11 แหง ไดรบแบบสอบถามคนประมาณรอยละ 90.6 การวเคราะหขอมลใชวธการ Binary Logistic โดยมการออมเพอยามชราเปนตวแปรตาม ตวแปรอสระประกอบดวย เพศ อาย การศกษา เชอชาต สถานภาพการสมรส รายไดรวมของครวเรอน การรบมอกบภาวะวกฤตเศรษฐกจ ความรดานการเงน พฤตกรรมทางการเงน ผลตภาพในการท างาน ผลการศกษาพบวา ลกจางท งภาครฐและภาคเอกชนสวนใหญมการออมเพอชราภาพ รายไดไมใชตวแปรส าคญในการออม พฤตกรรมทางการเงนมผลตอโอกาสในการออม การเขาถงบรการทางการเงนและความรเกยวกบบรการทางการเงน เปนปจจยส าคญในการออม ขอเสนอแนะจากคณะผวจยกคอ ควรจดใหมการอบรมใหความรดานการเงนแกพนกงาน

2.4 สรปกรอบแนวคดการวจยของโครงการ การออมเกดจากการทบคคลไมบรโภคในปจจบน แตเกบออมรายไดสวนทไมไดใชในการบรโภคไว

เพอใชในการบรโภคในอนาคต ผลงานวจยและสารสนเทศทเกยวของททบทวนขางตนและทมอยในปจจบน ลวนเปนผลงานวจยทเกยวของกบการสงเสรมการมงานท าในผสงอาย และการสงเสรมการออม

2-17

ของผท างานกอนเกษยณอายการท างาน เพอเปนหลกประกนรายไดหลงเกษยณการท างานทอาย 60 ป แตยงไมมการศกษาวจยอยางเปนระบบในประเดนสงเสรมการออมของผสงอายหลงเกษยณ ดงนนจงเปนโอกาสของโครงการวจยน ทจะศกษาหาแนวทางและมาตรการสงเสรมการออมของผสงอายหลงเกษยณ เพราะมความเชอวา ผสงอายหลงเกษยณยงมศกยภาพในการออมเพมขน เนองจากผสงอายหลงเกษยณยงมสขภาพดและอายยนยาวขนมากกวาแตกอน มบทบาทเพมขนในการท างานหารายได ในระยะสน การสงเสรมผสงอายใหมความรดานการเงน การออม และรบรขาวสารขอมลมากขน จะกระตนจตส านกการออมและและเพมศกยภาพในการออมมากขน นอกจากนนผสงอายมความจ าเปนจะตองออมเพอการพงพาตนเองตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

เมอประมวลจาการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ประกอบดวยแนวความคดเรองการออม ทฤษฎการออม งานวจยและเอกสารทเกยวของ กรอบแนวคดการวจยของโครงการวจยน อาจอธบายดวย โมเดลสมการโครงสรางของการออมผสงอายอาจอธบายไดดงแสดงในภาพท 2.4 โดยปจจยทก าหนดพฤตกรรมการออมของผสงอาย มดงน

1) ลกษณะสวนบคคล ซงวดดวย อาย สถานภาพหลงเกษยณ การศกษา เพศหญง 2) สถานภาพทางการเงนสวนบคคล ซงวดดวย รายรบ รายจาย มลคาทรพยสน และภาระหนสน 3) การเขาถงระบบการออม ซงวดดวยการเปนสมาชกของกลไกการออมในชมชน เชน ธนาคาร

สหกรณออมทรพย กลมการออมตางๆ ในชมชน 4) การปฏบตตนตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ซงวดจากระดบการปฏบตในประเดนความ

พอประมาณ ความมเหตผล การมภมคมกน ความรทางการเงน การรบรขาวสารขอมลทางการเงน และคณธรรมในการด ารงชพ

2-18

โมเดลวจยป จจยทมอท พลตอการออมของผสงอาย

อาย อาชพ

การศกษา เพศหญง

รายรบ รายจาย

มลคาทรพยสน

ความมเหตผล

การมภมคมกน

การเป นสมาชก

ภาระหนสน

ความพอประมาณ

ป จจย สวนบคคล

ส านภาพ การเงนสวน บคคล

การเขา งระบบการออม ในชมชน

.o

ปรชญาของ เศรษฐกจพอเพยง

การออมของผสงอาย

.

ความรทางการเงน การรบรขาวสาร

ขอมลการเงน

การเงน

คณธรรม

ภาพท 2.4 กรอบแนวคดการวจยปจจยทก าหนดการออมของผสงอาย