9 zajednicke politike eu

Zajedničke politike Evropske unije

2

Impressum Izdavač: Centar za sigurnosne studije, maj 2008. Za izdavača: Armin KržalićUrednici: Olga Palinkašev i Denis Hadžović Štampa: Grafo M - SarajevoOva publikacija je urađena uz finasijsku podršku Evropske unije. Sadržaj i stavovi iznešeni o ovoj publikaciji su mišljenja autora i ne predstavljaju stavEvropske unije.


3

ZAJEDNIČKE POLITIKE EVROPSKE UNIJE

Sarajevo, juni 2008.


4


5

SADRŽAJ

I ŠTA JE EVROPSKA UNIJA I KAKO JE NASTALA ............71. Ideja o EU ............................................................................. 71.1. Od osnivanja do Jedinstvenog evropskog akta ................... 81.2. Zajednica postaje Unija u Maastrihtu ................................... 91.3. Ugovor o Ustavu ................................................................. 101.4. Faza ratifikacije i period razmatranja Ugovora o Ustavu ...... 111.5. Lisabonski ugovor................................................................ 12

II INSTITUCIJE I TIJELA EU ............................................... 152.1. Institucije .............................................................................. 152.2. Tijela EU ............................................................................... 172.3. Agencije ................................................................................ 18

III ZADACI EU .......................................................................... 19

IV ZAJEDNIČKE POLITIKE ..................................................... 214.1. Ekonomska politika ............................................................. 214.2. Poljoprivreda i ribarstvo ........................................................ 234.3. Konkurentnost (unutrašnje tržište, industrija i istraživanje) ...274.3.1. Unutrašnje tržište ................................................................. 284.3.2. Konkurentnost i industrija ..................................................... 344.3.3. Istraživanje ........................................................................... 354.4. Transport i telekomunikacije ............................................... 364.4.1. Transport ...............................................................................364.4.2. Telekomunikacije .................................................................. 374.5. Energija i zaštita okoline ..................................................... 394.5.1. Energija................................................................................ 394.5.2. Politika okoliša........................................................................414.6. Politika zapošljavanja, zdravstvene i socijalne zaštite i

zaštita potrošača .................................................................. 424.6.1. Politika zapošljavanja i socijalne zaštite ............................. 424.6.2. Zdravstvo ............................................................................. 454.6.3. Zaštita potrošača ............................................................... 474.7. Obrazovanje, obuka, mladi i kultura ..................................... 494.8. Pravda i unutrašnji poslovi .................................................... 534.9. Regionalan politika ............................................................... 58


6

V EVROPSKA UNIJA I POLITIKA MEĐUNARODNIH ODNOSA .............................................................................. 61

5.1. Vanjska i sigurnosna politika Evropske unije ...................... 615.1.1. Vijeće za opšte poslove i vanjsku suradnju (GAERC)........... 615.2. Zajednička vanjska i sigurnosna politika (CFSP) ................. 625.3. Evropska sigurnosna i odbrambena politika (ESDP) ........... 635.3.1. Eurofor i Euromarfor ........................................................... 655.4. Vanjska trgovinska politika ....................................................655.5. Programi saradnje EU .......................................................... 665.5.1. Pregled pomoći EU trećim zemljama .................................. 665.5.2. Geografski instrumenti ......................................................... 675.5.3. Horizontalni instrumenti ....................................................... 705.6. Planiranje programa pomoći ................................................ 725.7. Implementiranje programa pomoći ...................................... 73

VI PUT BIH PREMA EU .......................................................... 796.1. Proces približavanja ..............................................................796.1.1. Proširenje Evropske unije ..................................................... 796.2. BiH koraci ka EU ...................................................................816.3. Šta je BiH do sada dobila od EU ...................................... 836.4. Šta će BiH dobiti ulaskom u EU ......................................... 846.5. Uticaj EU na BiH ekonomiju ..................................................876.6. Uticaj EU na školstvo u BiH ................................................. 89


7

I

ŠTA JE EU I KAKO JE NASTALA

Evropska unija je naddržavna zajednica osnovana u Mastrihtu 1992. godine, potpisivanjem Ugovora o Evropskoj uniji. Proces Evropske saradnje i integracije počeo je 1951. godine između šest zemalja (Belgije, Italije, Luksemburga, Njemačke, Francuske i Holandije). Danas EU, nakon proširenja u januaru 2007. godine, ima 27 članica: Austrija, Belgija, Bugarska, Češka, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Kipar, Letonija, Litvanija, Luksemburg, Mađarska, Malta, Njemačka, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Švedska, Španija i Velika Britanija.

Evropska unija počiva na čvrsto izgrađenim temeljima. Parlament je izabran na osnovu opšteg prava glasa, čime se osigurava demokratski legitimitet institucionalnog sistema Unije. Euro je, kao sredstvo plaćanja, do danas prihvatilo 15 država članica EU, a od 2009. godine ovoj listi zemalja pridružit će se i Slovačka. Sloboda kretanja građana EU je činjenica koja je lako iskaziva realnim pokazateljima. U isto vrijeme, zajednički koordinirana politika primjenjuje u brojnim strateški definiranim oblastima, poput vanjske politike, odbrane, konkurentnosti, sigurnosti, zaštite okoline, poljoprivrede, socijalne i ekonomske kohezije.

1. Ideja o EU

Ideja o ujedinjenju Evrope postoji već jako dugo vremena. Mnogi filozofi i političari razmišljali su o ovoj ideji tokom proteklog stoljeća. Za današnju EU posebno je značajna inicijativa za stvaranjem ujedinjenih evropskih država, koju je 1946. godine izložio Winston Churchill, tadašnji britanski premijer, u svom govoru u Cirihu, ukazujući da je francusko–njemačka saradnja osnovna pretpostavka evropskog ujedinjenja.

Upravo saradnja Francuske i Njemačke u oblasti uglja i čelika, koja je omogućila zajedničko upravljanje ovim resursima i spriječila eventualne sukobe, okosnica je plana koji je francuski ministar vanjskih poslova Robert Schumann izložio 9. maja 1950. godine, na osnovu ideje


8

francuskog komesara za planiranje Jean Monnet-a. Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik potpisan je 18. aprila 1951. godine, a stupio na snagu 23. jula 1952. godine. Potpisale su ga Belgija, Italija, Luksemburg, Savezna Republika Njemačka, Francuska i Holandija.

1.1. Od osnivanja do Jedinstvenog evropskog akta

Ubrzo nakon stupanja na snagu Ugovora o Evropskoj zajednici nastaju prvi problemi. Na inicijativu Francuske,1952. godine, šestorka je u Parizu potpisala Sporazum o Evropskoj odbrambenoj zajednici (EDC). Međutim, ovaj sporazum nije sproveden, jer nije nikada ratifikovan u Francuskom parlamentu.

Konferencije u Messini (1955. god.) i Veneciji (1956. god.), a potom i potpisivanje Sporazuma u Rimu 1957. godine o uspostavi Evropske ekonomske zajednice (EEC) i Evropske zajednice za atomsku energiju (Euratom), daje novi podstrek ideji ujedinjene Evrope.

Tokom 1960. godine proces integracija se nastavio kroz izgradnju carinske unije, potpisivanja sporazuma o ujedinjenju tri izvršna tijela Zajednice, te uređenjem osnovnih dijelova jedinstvenog budžeta.

Tokom 1972. godine, u cilju bolje saradnje i obezbjeđivanja stabilnosti u oblasti valutne politike evropskih zemalja, uspostavom dozvoljenih granica kretanja unutar sistema cijena, koji su temelj Zajedničke poljoprivredne politike (CAP), nastalo je ono što se danas naziva "valutna zmija". Valutna zmija doživljava svoju preobrazbu 1979. godine u formalni Sporazum o razmjeni, koji kasnije prerasta u Evropski monetarni sistem (EMS). Iste te godine, prvi put su na osnovu opšteg biračkog prava izabrani članovi Evropskog parlamenta.

U februaru 1984. god. u Evropskom parlamentu glasovima većine odobren je Ugovor o Evropskoj uniji (tačnije, prvi nacrt Ugovora o Evropskom ustavu). Naredne godine, između Francuske, Njemačke i zemalja Beneluxa, potpisan je Schengenski sporazum o međusobnoj pomoći prilikom uklanjanja granične kontrole EU, poticanju slobode kretanja ljudi i pravne saradnje unutar institucionalnog okvira Zajednice. U Luxemburgu je na zasjedanju Evropskog vijeća, decembra te iste godine, donešena odluka o izmjenama Rimskoga ugovora, što je dalo novi impuls procesu evropskih integracija i izradi nacrta Jedinstvenog evropskog akta, potpisanog u Hagu februara 1986. godine. Pored provođenja važnih institucionalnih reformi, Jedinstveni evropski akt je


9

omogućio završetak procesa uspostave jedinstvenog tržišta. U svrhu sprovođenja ciljeva pod okriljem Jedinstvenog akta u realne okvire do 1992. godine, Jacques Delors, u ulozi predsjednika Evropske komisije 1987. godine, prezentira ambiciozan regulatorni i operativni plan kojim se osigurava uklanjanje svih preostalih prepreka za slobodno kretanje ljudi, roba, kapitala i usluga. Izgradnja jedinstvenog ekonomskog prostora otvorila je put za postepeno uvođenje jedinstvene valute.

1.2. Zajednica postaje Unija u Mastrihtu

Kasne 80-te sa sobom donose značajan val promijena na međunarodnoj sceni, posebno pojavom „perestrojke“ i Mikhaila Gorbačova, te padom Berlinskog zida. Slijedeći unaprijed zacrtane planove, zemlje članice EEZ su još 1990. godine započele put ka uvođenju jedinstvene valute i današnjeg institucionalnog sistema. Te iste godine, nakon međuvladine konferencije o ekonomskoj, monetarnoj i političkoj uniji, na rimskom zasjedanju Evropskog vijeća započela je i prva faza u formiranju Evropske ekonomske i monetarne unije, koja je zaključena u Mastrihtu 1992. godine, potpisivanjem sporazuma istoimenog naziva.

Poslije Mastrihta, Evropska ekonomska zajednica postaje Evropska unija (EU). Svojim osnivanjem Evropska unija, obilježava novu fazu u procesu ujedinjenja evropskih građana, pa se tako odluke donose na otvoren način i uz uvažavanje mišljenja građana u najvećoj mogućoj mjeri.Prema tome, Mastriht u tom kontekstu predstavlja prekretnicu u procesu evropskih integracija. U tom smislu, Evropska unija nije jednostavno "ugradila" tri prethodne Zajednice u jednu (EEC, ECSC i Euratom), nego je proširila postojeći veliki spektar njihovih ovlaštenja: ovo se naročito odnosi na tradicionalni ekonomski sektor (pogotovo kroz planiranu uspostavu EMU – Evropske ekonomske i monetarne unije), ali i na sektore poput definiranja statusa evropskog građanina, umjetnosti i obrazovanja. Sporazum iz Mastrihta, takođe uvodi nove politike i oblike saradnje u sektorima vanjske politike i sigurnosti, kao i u sektorima pravosuđa i unutrašnjih poslova. Nakon toga, sa Mastrihtom, širenje i stalni napredak Unije se nastavlja do trenutka kada su uslijedili novi prijemi ostalih država na kontinentu.

Zajedno sa Ugovorima iz Amsterdama i Nice, Zajednica napreduje i u ostalim važnim segmentima. Schengenski sporazum postaje sastavni dio zakonske regulative Unije. Novi poticaji postoje i na polju saradnje između policijskih snaga u području pravosuđa i odbrane, kao i u mogućnostima proširenja međusobne suradnje manjih grupa i zemalja


10

EU. Uvodi se pozicija Visokog predstavnika EU za zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku, koju trenutno obavlja Javier Solana, bivši Ministar vanjskih poslova Španije i Generalni sekretar NATO-a.

Nakon ukidanja granica unutar EU (1998.-99.) i sprovođenja efikasnih mjera na uvođenju jedinstvene valute 10. januara 2002. godine, slijedeći logičan korak Unije se odnosio na izradu nacrta Evropskog ugovora -Ustava i usvajanje važnih institucionalnih reformi neophodnih za osiguranje nesmetanog funkcioniranja Unije koja nakon ujedinjenja 2007. godine ima 27 država članica.

1.3. Ugovor o Ustavu

Evropsko vijeće je 28. februara 2002. u Laeken-u održalo Konvenciju o budućnosti Evrope, sa mandatom za prijedlog "Ustava za evropske građane". Konvencija – na čelu sa predsjedavajućim Valèry Giscard d’Estaing i podpredsjednikom Jean Luc Dehaene i Giuliano Amatom – je imala zadatak da pripremi održavanje međuvladine konferencije, koja je počela u Rimu 4. oktobra 2003. godine.

Po prvi put je u praksi prilikom revizije Ugovora primjenjen metod “demokratskog predstavnika” što je dovelo do završetka postojanja ekskluzivnog međuvladinog sistema. Konvencija je, u suštini, predstavljala forum ne samo različitih inicijativa vlada zemalja članica, nego i predstavnika nacionalnih parlamenata i institucija Unije, kao i doprinosa različitih predstavnika civilnog društva (socio-ekonomske organizacije, religijski predstavnici, nevladin sektor, itd).

Konvencija je nakon 16 mjeseci rada predložila nacrt Ugovora o ustavu koje je Evropsko vijeće uzelo kao prikladan temelj za pokretanje međuvladine konferencije, za sprovedbu člana 48. Ugovora o EU. Međuvladina konferencija je, pod pokroviteljstvom vlade Italije, zemlje predsjedavajuće Evropskom unijom, 4. oktobra 2003. godine otpočela svoje zasjedanje koje je završeno 18. juna 2004. godine za vrijeme predsjedavanja Irske. Na konferenciji je u podjednakom svojstvu učestvovalo i 10 novih država članica, a tri države kandidatkinje za članstvo u Uniji (Bugarska, Rumunija i Turska) bile su prisutne na svim sastancima kao promatrači. Pristup Italije kao zemlje predsjedavajuće Evropskom unijom je bio transparentan, dok je Evropski parlament, u odnosu na prethodne međuvladine konferencije, uzeo znatno veći oblik učešća u njenom radu. Postojale su povremene interakcije sa nacionalnim predstavnicima parlamenata država članica, dok se sa


11

druge strane po prvi put, o svim dokumentima predstavljenim za vrijeme trajanja pregovora mnogo diskutiralo, te su predstavnici parlamenta bili dostupni za konsultacije.

Po okončanju formalnog otvaranja međuvladine konferencije uslijedilo je usvajanje Rimske deklaracije, kojom je afirmiran mandat konvencije i njen prioritetni cilj, a osim toga odbijena je mogućnost negativnogkompromisa i minimalističkih rješenja koja bi bila nerazumljiva široj javnosti.

Iako je bila predsjedavajuća, Italija nije uspjela da postigne potpun dogovor o nacrtu Ugovora o ustavu na sastanku šefova država i vlada između 12. i 13. decembra vezano za povećanje broja kvalificirane glasačke većine i metoda za njeno izračunavanje. Po okončanju perioda razmatranja i italijanskog predsjedanja Unijom, 25. – 26. marta 2004.godine. Evropsko vijeće, za vrijeme predsjedavanja Irske, ponovno pokreće pregovore oko Ustava, nakon čega, 18. juna 2004. godinešefovi država i vlada EU postižu sporazum oko nacrta Ugovora.

Uz pomoć Italije, Irska je uspjela da razriješi nekoliko preostalih pitanja bez ponovnog otvaranja pregovora prethodno zaključenih pitanja. U skladu sa kontinuitetom i tradicijom Ugovora o EEC (potpisanog u Rimu 25. marta 1957. god.), ceremonija potpisivanja Ugovora o ustavu uslijedila je 29. oktobra 2004. godine u Rimu.

1.4. Faza ratifikacije i period razmatranja

Uslijedila je faza u kojoj su sve države članice pozvane da ratifikuju Ugovor. Iako je 18 država članica ratifikovalo Ustav, ova faza nije završena zbog negativnog ishoda referenduma održanih u Francuskoj (29. maja 2005.) i Nizozemskoj (1. juna 2005. god.). Nakon svih ovih dešavanja Evropsko vijeće, na zasijedanju 16./17. juna 2005. odlučilo je da pokrene period razmatranja.

Evropsko vijeće na zasjedanju 15./16. juna 2006. donosi zaključak da se za vrijeme Njemačkog predsjedavanja Unijom tokom 2007. pred Evropsko vijeće izađe sa izvještajem o napretku, a na osnovu serije široko usmjerenih konsultacija sa državama članicama i mogućim predviđanjem u pogledu budućeg razvoja događaja. Nakon proučavanja ovog izvještaja na Evropskom vijeću njegov sadržaj treba da posluži kao osnova u daljnjem odlučivanju oko toka reformskog procesa, sa uvjetom da sve neophodne inicijative moraju biti završene najkasnije do kraja


12

druge polovine 2008. godine. U kontekstu svečane Berlinske deklaracije koja je usvojena 25. marta 2007. godine, evropski lideri daju novi poticaj integracijama i izgradnji snažnije Evrope, sposobne da se suoči sa globalnim izazovima u budućnosti. Kao rezultat pritiska od strane Italije zadnje poglavlje Deklaracije uključivalo je referencu, iako je to bilo bezuvjetno, na 2009.godinu kao rok za završetak pokrenutog procesa reformi.

1.5. Lisabonski ugovor

U skladu sa prihvaćenim mandatom za vrijeme njenog predsjedavanja EU u prethodnoj godini, Njemačka predstavlja izvještaj o napretku. Na osnovu toga 21.–22. juna 2007. godine Evropsko vijeće donosi odluku o održavanju nove Međuvladine konferencije sa jasno definisanim mandatom. Međuvladina konferencija, zakazana za vrijeme zasijedanja Vijeća za opšte poslove i vanjsku suradnju (GAERC) 23. jula 2007.godine morala je djelovati veoma brzo kako bi se novi Ugovor ratifikovao i stupio na snagu prije održavanja izbora za Evropski parlament u junu 2009. godine.

Ostavljajući iza sebe ideju o kodifikaciji, novi Ugovor dozvoljava unošenje inovacija zamišljenih ugovorom o ustavu – koje su, djelimično, razmotrene na Evropskom vijeću – unutar dva ugovora o EU i EC koja su trenutno na snazi. Postignuti kompromis, iako predviđa ukidanje ustavnih odredbi Rimskoga ugovora od oktobra 2004. godine takođe omogućava i znatno zadržavanje paketa predviđenih institucionalnih reformi, a u skladu sa “crvenom linijom”, tj. granicom koju je označila italijanska vlada. Pojedinosti spomenutog ugovora uključuju kreiranje stalnog predsjedavanja Evropskog vijeća i institucionalnu figuru –Visokog predstavnika za vanjske poslove i sigurnosnu politiku – kao predstavnika Evrope na međunarodnom planu, uz pomoć nove Evropske službe za vanjske poslove. Već početkom 2014. godine, broj članova Komisije se reducira na dvije trećine broja država članica, koje bi se trebale imenovati na osnovu rotacije; glasovi većine se trebaju proširiti na mnoge nove oblasti (među kojima su i one koje su dodate u Ugovor o ustavu); Unija treba da sadrži samo jedan pravni identitet, dok bi se struktura od tri stuba trebala postepeno ukinuti; Povelja o ljudskim pravima treba da ima obavezujući pravni karakter dok se primat prava zajednice, takođe, treba odrediti u deklaraciji Međuvladine konferencije.

U pogledu metoda glasanja, dogovoreno je da se dvostruka većina zamišljena Ustavnim ugovorom primjenjuje nakon 1. novembra 2004.


13

godine, a da odredbe Sporazuma iz Nice ostanu na snazi do tog datuma. Također, omogućeno je da se odredbe ovoga sporazuma primjene do 31. marta 2017. godine, a po zahtjevu neke od država članica. Takođe, će se moći primjeniti i princip kompromisa iz Ioannina: zemlje koje imaju 75% blokirajuće manjine, kako u pogledu države tako i po pitanjupopulacije, mogu usmjeriti pitanje ka Vijeću u nastojanju da se u relativno kratkom vremenskom periodu postigne dogovor. Prag novog sporazuma se treba umanjiti na 55% blokirajuće manjine počevši od 31. marta 2017. godine. Evropsko vijeće je, pored ostalog, odlučilo da ojača uloge nacionalnih parlamenata i procedura predviđenih načelom subsidijarnosti. Član o uvjetima pristupanja se treba dopuniti referencom o kriterijima pristupanja o kojima će odlučiti Evropsko vijeće, koje će se bez obzira na sve morati uvažiti.

U pogledu autoriteta, odredbe Ugovora o ustavu se trebaju dopuniti serijom pravila (uključujući i jedan protokol) kojim se treba utvrditi autoritet Unije i država članica u onim pitanjima koja se međusobno preklapaju. Na osnovu zahtijeva koji je uputila Italija i nakoliko država istomišljenika, odlučeno je da minimalni broj zemalja neophodnih zapokretanje jače saradnje bude devet.

Kao rezultat jedne nove odredbe i dvije ad hoc deklaracije, specifične odredbe i procedure u oblasti ESDP-a su također osigurane u kontekstu u kojem se želi osigurati zamjena strukture sa stubovima. Suradnja pravosuđa u pogledu kriminalnih radnji je proširena zajedno sa primjenom odredbe o “alternativnim izlazima” koja je već dodijeljena Velikoj Britaniji još 1997. godine, u vezi sa nekoliko Sektora pravosuđa i unutrašnjih poslova (JHA).

Mandat sadrži i elemente koji obogaćuju Ugovor o Ustavu u pogledu energije i klimatskih promjena. Imajući u vidu gore navedeno, novi Ugovor trebao bi potvrditi načela Unije koja djeluje u “duhu solidarnosti među državama članicama”, uzimajući u obzir njene specifičnosti i u snabdijevanju energijom i uključivanje interkonekcija mreže za prenos energije prioriteta energetske politike. Kada je riječ o klimatskim promjenama, predviđeno je postojanje nove pravne osnove prema kojoj Unija ima mogućnost da sponzoriše mjere u borbi protiv ovog fenomena na međunarodnom nivou. Također, dogovoreno je usvajanje protokola kojim se osigurava zaštita poslova od općeg interesa.

Konačno, 27 zemalja članica potpisalo je u Lisabonu 13. decembra 2007. godine Lisabonski ugovor koji je izmijenio i dopunio Ugovor o EU i Ugovor koji je uspostavio Evropsku zajednicu. Kao što je precizirano u


14

Članu 6. Ugovor će morati biti ratificiran od strane zemalja članica u saglasnosti sa njihovom ustavnim odredbama i stupiti na snagu 1. januara 2009. godine, ako su svi istrumenti ratifikacije dostavljeni iliprvog dana narednog mjeseca nakon posljednje ratifikacije.


15

II

INSTITUCIJE I TIJELA EU

2.1. Institucije Evropske unije

Institucionalni trougao - Vijeće evropske unije, Evropski parlament i Evropska komisija predstavljaju tzv. 'institucionalni trougao' zajednice unutar koga se, u skladu sa odredbama sporazuma, odvijajuzakonodavni i svi ostali procesi odlučivanja unutar EU. U skladu sa tim, Unija interveniše u onim oblastima koja spadaju u njen dio ovlasti koje su navedene u sporazumima, imajući uvijek u vidu princip subsidijarnosti, tj. djelovanje na nivou zajednice samo u onim slučajevima koji se ne mogu adekvatno sprovesti u pojedinačnim državama članicama. Samo Evropska komisija ima ovlasti da pokreće donošenje zakona. Svaki predložen zakonski akt mora biti prethodno odobren u Evropskom parlamentu i Evropskom vijeću. Postupku u pogledu donošenja zakonskih akata unutar EU, prethode četiri različite procedure: ko-odlučivanje, konsultacije, pristanak i kooperacija.

Vijeće EU, zajedno sa Parlamentom ima glavnu ulogu u donošenju zakona i političkih odluka. Vijeće EU takođe snosi glavnu odgovornost za aktivnosti koje EU provodi na polju zajedničke vanjske i sigurnosne politike, kao i za akcije EU o nekim pitanjima koje se odnose na pravdu i slobode. Vijeće je sastavljeno od ministara nacionalnih vlada svih zemalja članica EU. Svaka zemlja ima određeni broj glasova u Vijeću koji zavisi od broja stanovnika te zemlje. Odluke se uglavnom donose većinskim glasanjem, ali pojedine odluke osjetljivog karaktera iz područja kao što su porezi, azil i migracije ili vanjska i sigurnosna politika zahtjevaju jednoglasno usvajanje. Predsjednici i/ili premijeri zemalja članica sastaju se 4 puta godišnje u okviru Evropskog vijeća. Na ovim samitima donose se opšte smijernice politike EU.

Evropski parlament, bira se svakih 5 godina od strane naroda Evrope kako bi predstavljao njihove interese. Sadašnji Parlament izabran je u junu 2004. godine, ima 785 članova iz svih 27 zemalja članica EU.Osnovni zadatak Parlamenta je donošenje evropskih zakona. Tu odgovornost parlament dijeli sa Vijećem Evropske unije, dok se prijedlozi


16

novih zakona donose od strane Komisije. Parlament i Vijeće također dijele i odgovornost za odobrenje godišnjeg budžeta u iznosu od 100 milijardi eura. Zastupnici Evropskog parlamenta nisu raspoređeni unutar Parlamenta u skladu sa njihovom nacionalnom pripadnošću, već sjede u skladu sa pripadnošću nekoj od 7 većih evropskih političkih grupa. Najveća od njih je stranka desnog centra, Evropska narodna stranka (Kršćanski demokrati), a slijede ih Socijalisti, Liberali i Stranka zelenih.Naredni izbori za Evropski parlament će biti održani između 11. i 14. juna 2009. godine u 27 zemalja članica EU. Stanovnici Unije, tačnije 496 miliona stanovnika, će izabrati 736 članova parlamenta što će premašiti izbore iz 2004. godine kao najveće transnacionalne izbore u istoriji. To bi mogli ujedno, u slučaju prihvatanja, biti i prvi izbori nakon stupanja na snagu Lisabonskog ugovora koji povećavaju uticaj Parlamenta kao i važnost izbora.

Evropska komisija, predstavlja i podržava interese Evrope kao cjeline. Ona je neovisna od državnih vlada. Komisija je sastavljena od 27 žena i muškaraca - po jedan predstavnik svake zemlje EU. Njima je na usluzi 24 hiljade državnih službenika, od kojih je većina smještena u Briselu. Predsjednika Komisije biraju vlade EU, a njegovo imenovanje potvrđuje Evropski parlament. Ostale članove Komisije nominiraju vlade njihovih zemalja u konsultaciji sa dolazećim predsjednikom i oni također moraju biti potvrđeni od strane Parlamenta. Oni ne predstavljaju vlade svojih zemalja, nego je svaki od njih odgovoran za određeno područje politike EU. Predsjednik i članovi Komisije biraju se na period od 5 godina, koji se podudara sa periodom na koji je izabran i Evropski parlament.

Sud pravde, je sastavljen od 27 sudija i 8 generalnih advokata i ima sjedište u Luksemburgu. Sudije i generalni advokati imenuju se na osnovu zajedničke saglasnosti vlada zemalja članica na period od 6 godina sa mogućnošću reizbora. Sud može zasjedati u punom sastavu od 13 sudija u Grand Chamber (Veliko vijeće), ili u Vijećima od 3 ili 5 sudija. U punom sastavu zasjeda u posebnim slučajevima koji su propisani Statutom Suda ili u slučajevima koje Sud smatra da su od izuzetnog značaja. Sud zasjeda u punom sastavu i u slučajevima kada zemlja članica ili institucija koja je učesnik u procesu tako zahtjeva, te u naročito kompleksnim i važnim slučajevima. Ostale slučajeve riješava Vijeće od 3 ili 5 sudija. Predstavnici Vijeća od 5 sudija biraju se na period od 3 godine, a predstavnici Vijeća sastavljenog od 3 sudije na period od godinu dana. Razvojem sudske prakse Sud daje svoj doprinos u kreiranju zakonskog okvira za građane Evrope, štiteći njihova prava u različitim područijima svakodnevnog života. Sud je potpomognut radom Suda prve instance, koji je uspostavljen 1989. godine, a koji se bavi


17

posebnim upravnim sporovima koji su nastali unutar evropskih institucija i sa sporovima koji se odnose na konkurentnost.

Revizorski Sud, sačinjava po jedan član iz svake od zemalja članica EU koji je imenovan od strane Vijeća EU na 6 godina sa mogučnošću reizbora. Sud je smješten u Luksemburgu i ima pravo na reviziju bilo koje organizacije, tijela ili kompanije koja upravlja sredstvima EU. Osnovna uloga ovog Suda jeste kontrola ispravnosti korištenja budžeta EU. Sud vodi računa o tome da su prihodi i rashodi EU zakoniti i transparentni, te da je finansijsko upravljanje ispravno. Revizorski sud radi neovisno, ima potpunu slobodu odlučivanja o rasporedu svojih revizorskih aktivnosti, kao i o tome kako i kada prezentira svoje zaključke i kakav publicitet daje prezentaciji svojih izvještaja i mišljenja.

2.2. Tijela EU

Želja da se podstakne razvoj i proširenje Unije i ojača konstruktivni dijalog između evropskih građana, lokalnih vlada i institucija Unije, podstakla je i razvoj originalne institucionalne strukture formirajući razna tijela kao što su:

Evropska centralna banka (ECB), zajedno sa centralnim bankama zemalja koje su usvojile euro (tzv. „eurosistem“), odgovorna je za sprovođenje monetarne politike i osigurava ispravno funkcioniranje prekograničnog platnog prometa, izvršavanje transakcija, ima obavezu čuvanja i upravljanja zvaničnih rezervi valuta zemalja euro zone i osigurava porijeklo i štampanje gotovog novca. Glavni ciljevi ECB, čije je zvanično sjedište u Frankfurtu, su očuvanje politike cjenovne stabilnosti unutar euro zone, braneći, pri tom, kupovnu moć eura. Struktura i funkcija ovog neovisnog i supranacionalnog tijela ustanovljene su Ugovorom iz Mastrichta.

Evropska investicijska banka (EIB) je produžena ruka Unije u pogledu financija: njen glavni cilj predstavlja potpora investicijskih projekata koji potiču podjednak razvoj između država članica. Upravni odbor guvernera EIB sastavljen je od ministara za ekonomske poslove u vladama država članica.

Zadatak u pogledu zastupanja interesa poslodavaca, zaposlenih i socijalnih grupa pred Komisijom, Vijećem i Parlamentom, imaEkonomsko i socijalno vijeće, dok Komitet regija, sastavljen od regionalnih predstavnika zemalja Unije, osigurava poštovanje identiteta i


18

isključivog prava lokalnih vlasti. Ovaj Komitet mora se konsultovati u pogledu sektora npr. regionalne politike, zaštite okoline i obrazovanja štopredstavlja dio karike u sistemu donošenja odluka unutar zajednice.

Tokom 1995. nastaje institucija Evropskog ombudsmena, kojem se bilo koji građanin, kao i institucija ili kompanija sa sjedištem u Uniji, može žaliti u slučajevima kada smatraju da su postale žrtvama nedoličnog čina administracije unutar institucija ili ovlaštenih tijela zajednice.

2.3. Agencije

Još od 1970-tih, na cijeloj teritoriji zajednice nalazilo se 15 različitih agencija, a sada ih ima preko 30. Ova tijela obavljaju specifične zadatke i ispunjavaju želje za decentralizacijom pojedinih obaveza tijela EU, kao i potrebe za rješavanjem novih, po prirodi tehničkih ili naučnih pitanja. Prvi među njima – Evropski centar za razvoj stručnog obrazovanja i Evropska fondacija za poboljšanje uvjeta življenja i rada - djeluju još od sredine 70-tih. Tokom 90-tih, i završetka procesa uspostave jedinstvenog tržišta, nastaje druga generacija agencija po modelu zajednice kakvu poznajemo danas. Ove agencije djeluju u različitim oblastima kao što su: sigurnost na radnom mjestu, zloupotreba droga i rasizam, sigurnost hrane i sigurnost morskog i zračnog prometa, itd.


19

III

ZADACI EVROPSKE UNIJE

Osnovni zadaci EU određeni su članom 2. Osnivačkih ugovora EU, koji precizira da je zadatak zajednice da unapređuje skladan i uravnotežen privredni razvoj, trajan i neinflatoran rast uz poštivanje životne sredine, visok nivo zaposlenosti i solidarnosti među državama članicama. Ti zadaci se ostvaruju stvaranjem zajedničkog tržišta i ekonomske i monetarne unije, kao i sprovođenjem zajedničkih politika i aktivnosti.

Stvaranje jedinstvenog tržišta imalo je za cilj povećanje konkurentskih sposobnosti EU, koja se očituje u efikasnoj proizvodnji što rezultira stvaranjem povoljnijeg ambijenta za radnike i potrošače, snižavanjem cijena na tržištu i većom potražnjom za proizvodima/uslugama. Pravila zajedničkog tržišta na nivou EU (kao što je slobodno kretanje roba, kapitala i ljudi, razbijanje monopola na nacionalnom nivou tj. energija, voda, poštanske usluge i otvaranje javnih tendera za čitavu EU) na pojedinim su područjima imale različit efekat.

Evropska unija je najveća na svijetu sa nominalnim bruto društvenim proizvodom od €11.8 (US$16.6) trilijuna u 2007. godini što iznosi 31% od ukupnog svjetskog ekonomskog proizvoda. Evropska unija je i najveći izvoznik na svijetu i drugi po redu najveći uvoznik. Spada među najveće trgovinske partnere među kojima se nalaze Kina i Indija. Među ukupnim brojem najvećih svjetskih korporacija, mjereno prema ostvarenim prihodima, njih 163 ima svoje sjedište unutar EU. Tako je u u prošloj godini ukupna nezaposlenost u EU iznosila svega 7%.

Kreiranje jedinstvenog tržišta donijelo je najveće koristi upravo njenim građanima. Potrošačima je omogućen pristup širokom spektru roba i usluga što je pomoglo u stvaranju kompetitivnosti u poslovnom sektoru. Stvaranjem jake konkurencije došlo je do snižavanja cijena robe te je pokrenut novi ciklus na polju inovacija, poduzetništva i opšteg privrednog rasta. Konkurentno i dinamično unutrašnje tržište neophodno je za pokretanje i pomoć u razvoju i dostizanju ciljeva zacrtanih u Lisabonskoj strategiji za razvoj i zapošljavanje. Ono je, takođe, važno i za funkcionisanje euro zone.


20

Širom EU postoje značajne razlike kada je riječ o ekonomskom prostoru. Čak i ispravkom kupovne moći, razlika između najbogatijih i najsiromašnijih regija iznosi jednu desetinu. Na najvišem mjestu je Frankfurt sa €68,751 platežne moći (PPP) po glavi stanovnika, Pariz sa €67,980, i uži dio Londona sa €65,138, dok sjeveroistočni dio Rumunije ima €5,070 PPP po glavi stanovnika, a sjeverozapadni dio Bugarske €5,502 PPP po glavi stanovnika. U poređenju sa europskim prosjekom, BDP po glavi stanovnika je u SAD viši za 35%, a BDP po glavi stanovnika u Japanu za oko 15%.

Obrazovanje i nauka su područja u kojima je uloga EU svedena na potporu nacionalnim vladama. Na polju obrazovanja, politika kreirana tokom 1980-tih godina sastoji se u programima pomoći na polju razmjene i mobilnosti. Najvidljiviji među njima svakako predstavlja program razmjene studenata ERASMUS, koji je započeo 1987. godine. Tokom svojih prvih dvadeset godina ovaj program je upriličio preko 1.5 miliona međunarodnih razmjena studenata na univerzitetu i koledžu, pa je time postao simbol evropskog studentskog života. Danas postoje slični programi i za učenike i za nastavnike, za predavače stručnog obrazovanja i obuke i za odrasle koji učestvuju u programu cjeloživotnog učenja za 2007.-2013. godinu. Ovi programi imaju za cilj poticaj u povećanju znanja među ostalim zemljama i širenju dobre prakse u obrazovanju i obuci širom Evropske unije. Kroz Bolonjski proces EU promovira i potiče komparativne standarde i kompatibilne diplome širom Evrope.


21

IV

ZAJEDNIČKE POLITIKE

4.1. Ekonomska politika

Na samitu Zajednice u Hagu 1969. godine, vlade i predsjednici Država članica su uvidjeli da je kreiranje Ekonomske i monetarne unije (EMU) neophodan korak naprijed u izgradnji Evrope. Kraj Bretton Woodsovog sistema fiksnog valutnog kursa i čisti kurs plivajućeg dolara tokom 1971. godine – dijelom i kao posljedica odluke od strane SAD – doveo je do pojave vala nestabilnosti na berzi. Prvobitna reakcija šest država osnivača EEZ je bilo kreiranje „valutne zmije“. Evropski monetarni sistem (EMS) nastao početkom 1979. godine, zasnovan je na principima fiksnog valutnog kursa koji se morao prilagoditi dogovorenim okvirima. Ovo je u osnovi predstavljalo evropsku monetarnu jedinicu (ECU) u sistemu valutnog kursa. Dogovoreni okvir smješten je unutar 2.25% odstupanja i predstavljao je limit unutar kojega su Države članice bile slobodne da vrše prilagođavanje valutnog kursa.

Tokom protekle decenije, EMS je uveliko ublažio razlike između postojećim valutama. Fleksibilnost sistema, zajedno sa postojanjem političke volje u međusobnom ekonomskom približavanju dovela je do dugotrajne monetarne stabilnosti. Međutim, 1985. godine, usvajanjem programa o završetku uspostave zajedničkog tržišta, postalo je sasvim jasno da su izvjesni potencijali unutrašnjeg tržišta ostali i dalje neiskorišteni. Sa druge strane troškovi konverzije valuta i dalje su bili vrlo visoki, zajedno sa nesigurnim kolebanjem kursa valute.

Ugovorom iz Maastrichta (1992.) uspostavljen je vremenski okvir i raspored za potpunu provedbu EMU. Sporazumom predviđene tri faze su 1999. godine završile uvođenjem jedinstvene valute i osnivanjem Centralne evropske banke (ECB). Istim Ugovorom su, takođe, precizirani i „kriteriji konvergencije“ koje su sve države, s ciljem pristupanja „Euro“zoni, (ime je dobila po jednistvenoj valuti), prethodno morale ispuniti. Kriterijumi konvergencije odnose se na sljedeće zahtjeve: Stopa inflacije ne smije da bude za više od 1.5% veća od prosjeka

tri članice sa najmanjom stopom inflacije;


22

Javni dug ne smije da prelazi 60% domaćeg bruto proizvoda (BDP);

Trgovinski deficit mora biti ispod 3% BDP-a; Dugoročna kamatna stopa ne smije biti viša od 2% u odnosu na

države članice sa najnižim stopama inflacije; Neophodna stabilnost deviznog kursa.

Ovi kriteriji su ustanovljeni kao sredstvo za praćenje svih makroekonomskih pokazatelja (neophodnih za uvođenje jedinstvene valute). Na osnovu ovih mjera, Države članice „Euro“ zone – Belgija, Njemačka, Španija, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, Nizozemska, Austrija, Portugal, Finska i Grčka – usvojile su jedinstvenu valutu na kraju dugotrajnog procesa priprema i međusobnog prilagođavanja svojih nacionalnih ekonomija. Euro je pušten u opticaj tokom januara 2002.godine. Naknadno su se „Euro“ zoni priključile Kipar, Malta i Slovenija. Zajedno sa valutom eura došlo je i do usvajanja jedinstvene monetarne politike svih Država članica. Međutim, sve ove države su i dalje zadržale kontrolu nad drugim aspektima ekonomske politike koje su bile od nacionalnog interesa. U cilju sveopšteg napretka, otvaranja novih radnih mjesta i stabilnosti, od izuzetnog značaja za sve države članice predstavlja koordinacija glavnih smjernica za ekonomsku politiku koju usvaja Vijeće Evropske unije.

Glavni ciljevi evropske ekonomske politike obuhvataju: osiguravanje visokog stepena održivog ekonomskog napretka bez

prisustva inflacije i uz povoljne investicije otvaranje novih radnih mjesta u skladu sa globalnom strategijom osiguravanje jasnog političkog sadržaja za donošenje zakona o

paktu stabilnosti i razvoja preciznim okvirnim mjerama za Države članice, Vijeće i Komisiju.

Finansiranje EU - Ukupni prihodi i rashodi Unije su predviđeni godišnjim planom zajedno sa postojanjem jedinstvenog budžeta zajednice. Neovisnost budžeta o finansijskim doprinosima Država članica postoji još od 1978. godine, a u potpunosti se finansira po osnovu sopstvenih prihoda u skladu sa utvrđenim maksimumom od 1.24% BDP zajednice. Kombinacija ovih izvora prihoda obuhvata carine za poljoprivredne proizvode, zatim carine proistekle po osnovu primjene uobičajenih carinskih tarifa, jedinstvene primjene oporezive baze PDV-a među svim Državama članicama i tzv. „četvrti izvor“ koje je kao takav fiksan i u funkciji je ostalih prihoda u budžetu u odgovarajućem omjeru u odnosu na BDP svake pojedine Države članice.


23

Od sredine 80-tih Unija djeluje na osnovu višegodišnjeg finansijskog okvira (prognoze). On određuje maksimalan iznos dogovorenih obaveza koje se mogu unijeti unutar budžeta EU u toku jedne godine, širi spektar različitih politika, te interinstitucionalni dogovor u pogledu sprovođenja budžetske discipline u svrhu poboljšanja saradnje u pogledu budžeta. Osigurani okvir za sprovedbu ova dva instrumenta formira bazu za pripremu godišnjeg budžeta. Prvi interinstitucionalni dogovor za pripremu finansijskih prognoza za period 1988.-1992. zaključen je već 1988.godine.Trenutno je na snazi postojeći sedmogodišnji finansijski plan. U maju 2006. godine odobren je međuinstitucionalni sporazum u skladu sa finansijskim planom Unije za 2007.-2013. godinu. Novi sporazum je stupio na snagu u januaru 2007. god. zamjenivši tako onaj potpisan u maju 1999. godine, okončanjem pregovora u vezi sa „Agendom 2000“, za planirani finansijski period 2000.-2006. godine. Cjelokupni planirani troškovi za 7-godišnji period 2007.-2013. godine obuhvataju 864.3 milijarde eura (1.04% BDP EU – uz stabilnost cijena). Distribucija osigurava sprovedbu poljoprivredne i kohezione politike, sa značajnim dijelom od oko 43% (€371 milijardu) i 36% (€308 milijardi) od ukupnog budžeta, kao i jačanje politika na planu konkurentnosti (€74 milijarde ili ukupno 8.5%), za pravdu i sigurnost (€6.6 milijardi ili ukupno 1.2%) i ulogu EU u svijetu (€49 milijardi ili ukupno 5.6%). Kada je riječ o prihodima, predviđeno je postepeno smanjenje korekcijama unutar budžeta za Veliku Britaniju zajedno sa ad hoc kompenzacijom za ostale zemlje (Njemačka, Holandija, Švedska i Austrija).

4.2. Poljoprivreda i ribarstvo

Poljoprivreda - Uspostava Zajedničke poljoprivredne politike (CAP) je bio odgovor na potrebu za uspostavu samoodrživosti vlastitih zaliha hrane unutar postratne Evrope, kao i poboljšanja uvjeta života stanovništva u ruralnim oblastima. Dakle, CAP se u tom pogledu može smatrati višenamjenskim programom.CAP je oduvijek bio u sastavu budžeta EU, sa 70% udjela u budžetu Zajednice tokom 1970-tih (danas nešto manje od 50%). Podsticaje CAP-a je, u međuvremenu, primilo sedam miliona farmi i 14.7 miliona poljoprivrednika. Zajednička poljoprivredna politika obuhvata tri temeljna stuba: stvaranje jedinstvenog unutarnjeg tržišta, povlašteni tretman proizvoda nastalih unutar Zajednice i princip solidarnosti. Sredstva dostupna unutar CAP su: a) tržište i politika cijena zasnovana na organizaciji zajedničkog tržišta (CMO) koje ima za cilj regulaciju proizvodnje i promocije


24

poljoprivrednih proizvoda za vrijeme kampanje u proizvodnji; b) socijalna i strukturna politika za koordinaciju procesa adaptacije poljoprivrednih struktura (proizvodne tehnike, veličina farmi, profesionalno usavršavanje farmera itd.) Stupanjem na snagu finansijskog plana za 2007.-2013., Evropski poljoprivredni fond za usmjeravanje i sigurnost (EAGGF) je zamijenjen sa Evropskim fondom za sigurnost u poljoprivredi (EAGF) i Evropskim poljoprivrednim fondom za ruralni razvoj (EAFRD).

a) Organizacija zajedničkog tržišta (CMOs)Originalni mehanizmi CAP usvojeni još 1962. godine tokom godina bili su obuhvaćeni nizom reformi. Prva značajnija promjena došla je sa tzv. 'Zelenim' izvještajem iz 1985, a pratile su ga daljnje inovacije usvojenena Vijeću 1988. godine. Reforme 1992. god. (tzv. MacSharry reforma) su označile promjene izvjesnih kategorija sa velikim proizvodnim kapacitetima i prelazak sa sistema cijenovne potpore na sistem potpore prihoda (u vidu direktne pomoći). Zajedno sa napredovanjem reformi, posebno mehanizama za dodjeljivanje pomoći, rasla je svijest o važnosti još jedne uloge poljoprivrede u Evropi, a to je zaštita ruralnih područja EU (ruralni razvoj). Ovo je uticalo na kriterije dodijele pomoći, koji su u sve većoj mjeri bili povezani sa usklađenošću proizvođača sa serijom faktora koji su uključivali ograničavanje proizvodnje, kao i standarde kvaliteta i mjera za socijalnu zaštitu i zaštitu okoline.

Na Berlinskom zasjedanju Evropskog vijeća 1999. godine došlo je do političkog dogovora poznatijeg kao Agenda 2000 ili novi akcioni program za jačanje politike zajednice. Njime je uspostavljen novi financijski okvir Unije za period 2000.-2006. godine. Među glavnim dijelovima nalazila se obaveza o nastavku procesa reformi u poljoprivredi uz pomoć linija za stimulaciju evropske suradnje, uspostavljenih još 1992. godine, osiguravajući pri tom produbljivanje evropskih intergracija poštivanjem ekoloških principa, te omogućujući povrate farmerima na fer osnovi i pojednostavljivanje pravne procedure (uz istovremenu decentralizaciju u njihovoj primjeni).

Ovo se smatralo osnovom za sprovedbu kompleksne revizije Zajedničke poljoprivredne politike koja je 26. juna 2003. godine među članicama dovela do potpisivanja srednjoročne strategije sa dalekosežnim ciljevima koji obuhvataju: usklađivanje CAP sa sistemom koji je izradila Svjetska trgovinska organizacija (WTO), ispravljanje sistema i poticanje u uzgoju visoko kvalitetnih proizvoda prema zahtjevima tržišta i potrošača. Reforma odobrena od strane Vijeća za poljoprivredu uvodi važne inovacije koje iz korijena mijenjaju tradicionalne operativne mehanizme CAP-a. Novi mehanizmi obuhvataju npr. „tačku razdvajanja“ (mehanizam


25

koji ima za cilj razdvajanje pomoći dodjeljene farmerima od količine koju proizvode), i „dinamičku modulaciju direktne pomoći“ (označava pojavu postepenog prelaska resursa, korištenih za direktnu pomoć, na finansiranje ruralnog razvoja). Pored ove srednjoročne strategije za reviziju operativnih mehanizama Zajedničke poljoprivredne politike su i nedavne sektorske reforme u pogledu individualne Organizacije zajedničkog tržišta, sa posebnim osvrtom na Mediteranske proizvode (duhan, maslinovo ulje i pamuk), a sa druge strane u toku je i predložena revizija Komisije o položaju šećera u CMO.

Također, 18. decembra 2006. godine Evropska komisija pred Evropskim parlamentom iznosi prijedlog za konsolidaciju 21-og postojećeg poljoprivrednog tržišta u jedan jedinstveni CMO počevši od 2008. godine.Ova inicijativa predstavlja nezamjenjiv dio strategije Komisije za pojednostavljenje i poboljšanje efikasnosti Zajedničke poljoprivredne politike (CAP). Ključni uslovi su navedeni unutar „Pojednostavljene i bolje regulacije Zajedničke poljoprivredne politike“ od 19. oktobra 2005.godine. Oni spadaju pod širu sferu međuinstitucionalnog dogovora od 16. decembra 2003. na temu „boljeg zakonodavstva“, koje ima za cilj poboljšanje regulatornog okvira i tok poslova unutar administracije u smjeru biznisa i građana, dajući na taj način doprinos u sprovođenju ciljeva zacrtanih u Lisabonu. Jedinstveno CMO tržište u poljoprivredi, u osnovi, doprinosi većoj transparentnosti i dostupnosti zakonodavstva istovremeno smanjujući teret administracije za Države članice i proizvođače.

Osnovni ciljevi zajedničke poljoprivredne politike obuhvataju: Povećanje stepena produktivnosti u poljoprivredi promoviranjem

tehnološkog napretka; poboljšanje kvaliteta i sigurnosti hrane koja je dostojna etikete o

Evropskoj kvaliteti; poboljšanje uslova života u ruralnim područjima; stabiliziranje tržišta poljoprivrede; slobodan pristup zalihama hrane; razumne cijene za potrošače; harmonizacija poljoprivredne politike i akcija za očuvanje okoliša; davanje prednosti mjerama očuvanja ljudskog zdravlja.

b) Ruralni razvojRuralni razvoj se smatra drugim stubom unutar CAP-a (za razliku od COM-a kao prvog stuba). Reformom Unije od 1992. godine, poznatijomkao MacSherry reforma, data je veća važnost razvoju ruralnih područja, koji čine 90% od teritorije proširene Unije. Ista predviđa mjere razvoja, ne


26

samo radi ispunjavanja zahtijeva WTO, nego i zbog poticanja poljoprivrednika na poduzetništvo i zaštitu pejzaža i okoline. Novi Pravilnik o ruralnom razvoju (EZ PRA. 1698/2005.) pokriva tri prioritetna područja za utrošak sredstava: 1) konkurentnost poljoprivrede i šumarstva,2) zaštita okoline i upravljanje poljoprivrednim zemljištem, agro-ekološke mjere su dobrovoljna komponenta, i3) širi ruralni razvoj.

Novi pravilnik uvodi i četvrtu komponentu koja se sastoji od programa zaspecifične oblasti koje su namijenjene za kvalitetno identifikovane sub-regionalne ruralne teritorije.Već od 1. januara 2007. programi za ruralni razvoj se implementiraju na osnovu novog strateškog modela za planiranje, zasnovanog na položaju zajednice i nacionalnim strateškim planovima.

Ribarstvo – 1983. godine uspostavljena je tzv. „plava Evropa“ čime je osigurana istinska zajednička politika ribarenja (obuhvata sektor od oko 1% BDP u proširenoj Evropi), a nastala je na osnovu dugogodišnjih kompleksnih pregovora. Okvirni plan Agende 2000 uključuje nov pristup strukturalnim politikama unutar ovog sektora u cilju utvrđivanja prioriteta i interventnog okvira finansijskih instrumenata za upravljanje ribarstvom u periodu 2000.-2006. godine. Sve ove mjere odnose se na balansirano upravljanje resursima i jačanje konkurentnosti unutar sektora, konsolidaciju vrijednosti ribe i proizvoda iz akvakulture i oživljavanje onih sektora koji o njemu najviše i ovise. Zajedničke akcije u korist ribarstva, takođe preuzimaju oblik politika koje imaju za cilj zajedničku organizaciju tržišta, kontrolu primjene ovog vida organizacije i kontrolu pridržavanja odluka zajednice.

Tokom decembra 2002. godine koncipirana je radikalna reforma radi rješavanja problema u vezi sa postojećim kapacitetima za ribarenje koji premašuje dostupne resurse. Slijedeći predloženi okvir mjera, osnovana je i Evropska agencija za kontrolu aktivnosti na području ribarstva od Baltika do Mediterana. Osnovni ciljevi planiranih aktivnosti EU obuhvataju: unapređenje racionalne i odgovorne eksploatacije ribljih resursa i

akvakulture; fer uvjeti pristupa odgovarajućim područjima i resursima; osiguranje ekonomskih i socijalnih uvjeta u korak sa operatorima

u sektoru ribarstva kroz politike za povećanje povratka operatora;


27

povećanje stepena produktivnosti promicanjem tehnološkog razvoja i efikasne organizacije proizvodnje;

stabilizacija tržišta; garancija prisustva razumnih tržišnih cijena; promicanje saradnje sa ostalim zemljama; smanjivanje problema prevelikog ulova ribe u cilju očuvanja

ugroženih vrsta ribe.

Evropski fond za ribarenje

Na Vijeću za poljoprivredne proizvode 19. juna 2006. godine, u okviru politike usvojene 2002.godine, donešen je pravilnik o Evropskom fondu za ribarstvo za period 2007.-2013. godine. Isti je zamijenio postojeće Finansijske instrumente za upravljanje ribarstvom (FIFG), u periodu od 1993. do 2006. godine. Fond se implementira od 1. januara 2007. sa sredstvima u iznosu od 3.85 milijardi eura, a od tog iznosa sredstava tri četvrtine je namijenjeno najsiromašnijim regijama Unije (deset novih Država članica i oblasti, pogotovo u Španiji, koje u velikoj mjeri ovise od ovih aktivnosti), na osnovu sporazuma o finansijskim perspektivama zaperiod 2007.-2013. godine.

Novi Fond posjeduje pet osnovnih prioriteta: mjere oko usvajanja ribarske flote EU, akvakultura, ribarenje unutar kontinenta, preradu i marketing, kolektivna akcija, održivi razvoj ribarenja duž obale i tehničku pomoć. Fond ima dvoznačnu funkciju: promoviranje razvoja ribarske flote EU i osiguranje održive eksploatacije ribljih resursa.

4.3. Konkurentnost (unutarnje tržište, industrija i istraživanje)

Odluka Evropskog vijeća u Sevilji (21.-22. juna 2002. god.) o objedinjavanju, prethodno odvojenih, Vijeća za unutrašnje tržište, industriju i istraživanje u jedno vijeće, predstavlja horizontalan pristup ka jačanju politika koje određuju konkurentnost. Ta Odluka imala je i za cilj promociju konzistentnije i bolje administrativne saradnje na polju konkurentnosti Evropske unije, kao ključnog faktora unutar konteksta koji karakteriše rastuću međuzavisnost i fenomene povezane sa procesima globalizacije. Ujedinjavanje sa ciljem da Evropa postane „ekonomija bazirana na većoj konkurentnosti i dinamičkom shvatanju svijeta“ do 2010. godine, podrazumijeva i kontekst srednjoročnog pregleda koji je uslijedio pet godina po usvajanju Strategije. Nakon usvajanja Evropsko vijeće od 22.-23. marta 2005. odlučilo je dati veću važnost svojim


28

ciljevima o razvoju i zapošljavanju, bez svrstavanja socijalne i ekološke dimenzije na drugo mjesto. Nova strategija obuhvata tri osnovna cilja: poticanje znanja i inovacija kao vodećih faktora u održivom

razvoju, sa posebnim akcentom na istraživanje; kreiranje područja sposobnog da privuče investicije i generiše

zaposlenost, sa fokusom na postojeći potencijal unutrašnjeg tržišta;

kompatibilnost razvoja i zapošljavanja sa socijalnom kohezijom, kroz poboljšanje ulaganja u ljudski potencijal i širenja osnova za zapošljavanje namjenjenih poslodavcima;

poticanje treninga i mobilnosti istraživača unutar EU.

Na nivou upravljanja, državama je data veća odgovornost u trasiranju trogodišnjih programa nacionalnih reformi, proporcionalnih sa specifičnostima svake pojedine države i u skladu sa „integriranim pristupom zajednici“ usvojenim na Vijeću 16.-17. juna 2005. godine. U tom smislu je i postojeći izvještaj o ishodu Strategije uvelikopojednostavljen. Većina Država članica je u cilju sprovođenja principa zacrtanih Strategijom uspostavila koordinatora na nacionalnom nivou.

4.3.1. Unutrašnje tržište

Generalni direktorat za unutrašnje tržište – Unutrašnje tržište, kao unutrašnje područje bez granica otvoreno za slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala, predviđeno Ugovorom o EZ, danas važi za jedan od najvećih uspjeha EU. Treba naglasiti da, prema odredbama Ugovora o EU (Član 2.), uspostava jedinstvenog tržišta ne predstavlja samom sebi cilj, nego, naprotiv, jedan od tri osnovna instrumenta za postizanje ciljeva o integraciji i ekonomskom i socijalnom napretku (zajedno sa uspostavom ekonomske unije i jedinstvenog kursa valute i implementacije politika i akcija zajednice).

Kvantitativne restrikcije o unutrašnjoj trgovini eliminirani su još 1. jula 1968. godine – godinu i po dana prije roka predviđenog Rimskim ugovorom. Tokom 1985. godine Komisija na čelu sa Jacques Delorsom objavljuje Bijeli dokument o završetku procesa uspostave unutrašnjeg tržišta, zajedno sa katalogom mjera (približno 300 zakonskih akata) i preciznim rokovima za njihovu implementaciju. Jedinstveni evropski akt iz 1986. službeno potvrđuje 31. decembar 1992. godine, kao rok predviđen Bijelim dokumentom, za uspostavu unutrašnjeg tržišta u kojem je slobodno kretanje kapitala, roba, usluga i ljudi trajno osigurano.


29

Regulacija unutrašnjeg tržišta obuhvata tri vodeće smjernice: Princip odsustva diskriminacije, predviđen Ugovorom o EZ (Član

12.) sa direktnim uticajem; Princip međusobnog uvažavanja, citiran 1979. godine od strane

Suda pravde u slučaju "Cassis de Dijon" i odluke suda, u bliskoj je vezi sa prethodno navedenim slučajem. Princip, kasnije proširen zakonima zajednice na sveobuhvatno značenje, dozvoljava da proizvodi koji su legalno prodati u jednoj Državi članici slobodno cirkulišu širom Unije; proizvođači mogu prodavati svoje proizvode u drugim Državama članicama istovremeno primjenjujući zakone svojih država;

Princip tehničke harmonizacije Zajednice. U kompleksnim i osjetljivim sektorima harmonizacija nacionalnog zakonodavstva obavlja se uz pomoć direktiva EU. Ovo rješenje pojednostavljuje poslovanje, jer usklađenost sa nekom direktivom predstavlja manji trošak od usklađenosti sa 27 različitih državnih zakona. U zavisnosti od tipa proizvoda, postoje dvije mogućnosti:

1. Maksimalna harmonizacija: koja je zasnovana na harmonizaciji sa propisanim radnim svojstvima, koje su prevedene u jedan tekst sa potpuno harmoniziranim detaljnim odredbama. Ovo se posebno odnosi na medicinu, hemijske proizvode i automobile, kao i zakone koji se odnose na radna svojstva, zajedno sa detaljnim metodama testiranja koji garantiraju sigurnost potrošača.

2. Minimalna harmonizacija: (tzv. “novi pristup” uveden 1985. godinerezolucijom Vijeća), zamišljen je radi ubrzanja i pojednostavljenja implementacije zakonskih rješenja. Direktive se odnose na široki spektar proizvoda i/ili rizika sa naglaskom na neophodne odredbe koje se tiču sigurnosti ili ostalih aspekata koje jedan proizvod mora da zadovolji prije njegovog izlaska na tržište. „Novi pristup“ ohrabruje usvajanje fleksibilnih, visokoprinosnih, tehnološki neutralnih zakona koji potiču inovacije i, u skladu s tim, konkurentnost. Proizvođači imaju slobodu u primjeni specifičnih domaćih tehnika u cilju zadovoljenja neophodnih preduvjeta definiranih u direktivama „novog pristupa“, ali i primjenu harmoniziranih evropskih standarda definiranih od strane tijela za normalizaciju, koje proglašavaju pretpostavljenu usklađenost sa relevantnim zahtjevima. Od 1990. godine do danas definirano je preko 2000 različitih standarda.

Član 95. Ugovora o EZ također predviđa odredbu da „većina mjera koje se odnose na usklađivanje zakonodavstva, regulatornih i administrativnih


30

odredbi Država članica, čiji je objekt instaliranje i funkcioniranje unutrašnjeg tržišta“, mora biti usvojeno na osnovu ko-odlučivanja (tj. kvalificirana većina i u ko-odlučivanju sa Evropskim parlamentom). Ovo pravilo se ne primjenjuje u slučajevima poreza ili odredbi koje se odnose na slobodno kretanje ljudi i prava i interesa nezavisnih poslodavaca.Evropska komisija ima centralnu ulogu u formuliranju odredbi unutrašnjeg tržišta i njihovog poštivanja od strane država članica. Iz toga proizlazi, da Komisija ima pravo da inicira postupak kršenja procedura za neispunjavanje obaveza. Ukoliko država na koju se to odnosi ne udovolji njenim zahtjevima, Komisija može pribjeći Sudu pravde, koji zatim donosi presudu i propisuje adekvatne sankcije. Tokom posljednjih nekoliko godina Države članice su uveliko poboljšale svoj rad u prenošenju odredbi Zajednice, kako na nacionalnom, tako i na regionalnom i lokalnom nivou.

Trgovina unutar EU može se podjeliti na dva jednaka dijela: jedna polovina odnosi se na kontekst zajedničkog priznavanja, a druga polovina na harmonizaciju tehničkih propisa zajednice, među kojima i jedni i drugi spadaju u instrumente koji su stupili na snagu 1992. godine.

Napredak ostvaren od 1993. god. - Uklanjanje fizičkih i fiskalnih barijera od 1. januara 1993. uticao je na smanjenje rokova isporuke i troškova u poslovanju i istovremeno je potaknut razvoj trgovine unutar Zajednice. Imajući u vidu prepreke nastale postojanjem različitih tehničkih propisa na nivou država, princip međusobnog priznavanja je, u mnogim slučajevima, dozvolio razvijanje poduzetništva širom Unije pridržavanjem pravila koja vladaju u njihovim matičnim Državama članicama. Tamo gdje ovaj princip nije mogao biti primjenjen, uvidjelo se da je tehnička harmonizacija posredstvom direktiva zajednice predstavljala najpogodnije sredstvo za poticanje trgovine.

Tokom posljednjih nekoliko godina došlo je do ekspanzije unutrašnjeg tržišta koje je uključivalo razvoj novih neophodnih sektora za ekonomsku konkurentnost koji nisu bili uključeni u Bijelu knjigu, kao što su transport, telekomunikacije i energija. Zahvaljujući otvaranju nacionalnih tržišta na javnim tenderima postojeći poduzetnici su dobili pravo da se natječu za ugovore o snabdijevanju robama i uslugama i u drugim Državama članicama. Zaštita potrošača i okoline znatno je ojačala, a uvođenjem eura 1999. godine višestruko su povećane prednosti unutrašnjeg tržišta.

U sektoru usluga, na koji u Evropi otpada 70% BDP-a, unutrašnje tržište je još uvijek daleko od idealnog. Nakon trogodišnjih maratonskih pregovora, u decembru 2006. godine konačno je usvojena Direktiva o


31

uslugama na unutrašnjem tržištu, sa ciljem pomoći prilikom slobode u pokretanju poslova i pružanju usluga. Ova direktiva predstavlja jednu od najvažnijih inicijativa u kontekstu procesa implemenatacije Lisabonske strategije. U skladu sa nadanjima Evropskog parlamenta, kontroverzni princip zasnovan na zemlji porijekla, zamišljen prvobitnim prijedlogom Komisije iz 2004. godine, zamjenjen je principom slobode u pružanju usluga. Cilj Evropskog parlamenta, kasnije izloženog od strane Komisije i Vijeća, je bio da se direktiva izbalansira u skladu sa većom socijalnom zaštitom, umanjujući rizik od tzv. “socijalne odbačenosti” poduzetništva novih Država članica. S druge strane, usprkos činjenici da je njegova primjena u poređenju sa originalnim prijedlogom u praksi u velikoj mjeri ograničena, direktiva o uslugama je sposobna da pokrije seriju važnih usluga kompanijama i/ili potrošačima, kao što je menadžment konsalting, marketing, pravni i fiskalni konsalting, izgradnja i trgovina nekretninama, turistički vodiči i sportski centri. Kraj 2009. godine je krajnji rok za usklađivanje direktive sa zakonima Država članica.

U bliskoj vezi sa direktivom o uslugama je i direktiva za priznanje profesionalnih kvalifikacija, usvojena 2005. godine, koja je namijenjena svim profesijama, kako kod nezavisnih, tako i kod zavisnih poslodavaca (isključujući aktivnosti koje spadaju u nadležnost javnih ovlasti). Direktiva čije je usvajanje bilo zacrtano najkasnije do oktobra 2007. godine, dozvoljava korisnicima bavljenje profesijom za koju posjeduju kvalifikacije u drugim Državama članicama, prema istim pravima kao i građani te države. Ovo će uveliko doprinjeti slobodnom kretanju radnika kao i većoj fleksibilnosti tržišta rada i usluga.

Evropa je posljednjih desetak godina napravila veliki korak naprijed u dereguliranju određenih „mrežnih“ usluga, poput transporta i snabdijevanja gasom i električnom energijom, a naročito u pogledu zračnog transporta i telekomunikacija (posljednje je otvoreno još od 1. januara 1998. godine), što je u krajnjem slučaju dovelo do smanjenja troškova za stanovništvo i privredu. Preostale su prepreke prisutne uglavnom na polju infrastrukture, koje u bliskoj budućnosti i dalje predstavljaju ograničenje u međusobnom povezivanju Država članica, ačijim bi se uklanjanjem u krajnjem slučaju moglo utjecati na smanjenje troškova za građane.

U isto vrijeme, prosperitet građana EU se ogleda i u mnogobrojnim prednostima, naročito u pogledu usluga koje su proizašle nakon postepenog implementiranja akcionog plana za tržište finansijskih usluga koji je uvojen 1999. godine. Planom je predviđeno osnivanje institucije za jedinstveno veleprodajno tržište finansijskih usluga, bolji i sigurniji pristup


32

maloprodajnom tržištu i snažnije regulative u pogledu nadzora tržišta. Imajući na umu navedeno, od novembra 2007. godine, u Državama članicama, u toku je implementacija regulativa pod nazivom Direktiva za Evropsko tržište u finansijskim instrumentima (MiFID), koja ima za cilj pomoć u prekograničnom funkcioniranju investicijskih usluga sa snažnim uticajem na organizacionu strukturu finansijskih institucija.

Tržište elektronike, gledajući dugoročno, ima tendenciju da radikalno transformiše unutarnje tržište na bolje, kako u smislu roba, tako i u smislu usluga. U ovom kontekstu, Zajednica je usvojila niz direktiva u cilju osiguranja povjerenja i zakonske izvjesnosti, pogotovo u pogledu e-trgovine (2000. god.), elektronskog potpisa (1999. godine) i intelektualnim pravima i vlasništvu (2001. godine).

Među najuspješnijim pričama je svakako i ona koja se odnosi na slobodu kretanja roba i REACH-a, Odredbe o potrošačima i zaštiti potrošača i okoline, a odnosi se na usvajanje REACH Odredbe o registraciji, evaluaciji i autorizaciji hemikalija koja je usvojena u decembru 2006. godine. Odredba se temelji na principima mjera opreza, a stupanjem na snagu 1. juna 2007. godine treba da ispuni trenutnu zakonsku prazninu unutar Zajednice, i da dozvoli sprovođenje istraživačkih testova o sigurnosti preko 30.000 različitih hemikalija koje se već u upotrebi na tržištu Evropske unije.

Pored ovih i mnogih drugih hvale vrijednih dostignuća, jedinstveno tržište se i dalje ne može smatrati jedinstvenim, ali ono i dalje nastavlja da jača. U praksi još uvijek postoje veliki broj barijera koje zahtijevaju posebne mjere intervencije u cilju poticanja ekonomskog razvoja i integracije tržišta.

Budući izazovi odnose se na sprovedbu ciljeva zacrtanih Lisabonskom strategijom, o ekonomiji zasnovanoj na globalno konkurentnom i dinamičnom znanju u periodu do 2010. godine. Ostvarenje ovog ambicioznog cilja može biti ostvareno jedino uz pomoć opsežnihekonomskih i strukturnih reformi. Unutrašnje tržište, bez zanemarivanja socijalnih i ekoloških ciljeva zacrtanih Lisabonskom strategijom, predstavlja najbolji temelj za sprovedbu reformi čiji je krajnji cilj otvaranje novih radnih mjesta i povećanje zaposlenosti, te prosperiteta za finansiranje penzionog i zdravstvenog osuguranja, dugoročne njege i poboljšanja uslova života.

U cilju povećanja stepena konkurentnosti na globalnom planu potrebno je izvršiti adaptaciju postojećih prilika na unutrašnjem tržištu. Definiranje


33

regulativa, kriterija i primjena najboljih iskustava u brojnim oblastima unutrašnjeg tržišta na međunarodnom nivou tj. u pitanjima intelektualnih prava, tehničkim standardima, pravilima dodjeljivanja ugovora, pravilimau računovodstvu i potreba za kapitalom koje nude banke, preduzimanje investicija i tržišta nekretnina. Ovo je razlog povećanju broja regulativa na evropskom nivou koja su usklađena sa zakonskim regulativama koje postoje izvan EU. U isto vrijeme EU ima sve veći uticaj, kako na međuvladinim panelima posvećenim izradi regulativa, tako i među privatnim međunarodnim grupama koje su kompetentne u definiranju tehničkih pravila.

Države članice EU i njene institucije su, unutar konteksta Lisabonske strategije, posvećeni ubrzanju završetka procesa uspostave jedinstvenog tržišta, bez zanemarivanja ekoloških aspekata i debata i „flexi-sigurnosti“, kako u smislu vanjske dimenzije industrijske konkurentnosti EU, tako i u pogledu vlastitih kapaciteta za efikasan prodor na tržište trećih zemalja.

Na proljetnom zasjedanju Evropsko vijeće je uputilo zahtjev Komisiji za iznošenje ambicioznog prijedloga za globalnu reviziju unutrašnjeg tržišta u drugoj polovini 2007. godine. Takođe su opozvane glavne inicijative predviđene za jačanje četiri slobode: poboljšanje implementacije glavnog principa međusobnog priznavanja uz istovremeno garantovanje visokog stepena zaštite potrošača, sprovedbu Direktive o uslugama, veći stepen integriranosti tržišta za gas i električnu energiju kao i finansijskih usluga, deregulaciju poštanskog tržišta u interesu efikasnog univerzalnog sistema i smanjenju tarifa u sistemu „roaminga“.

Među ostalim prioritetima oko završetka uspostave jedinstvenog ekonomskog prostora, u kontekstu Lisabonske strategije, leži i strateškipregled inicijative Komisije iz novembra 2006. godine, u pogledu „bolje reguliranosti“, koja vodi ka daljnjem pojednostavljenu, kodifikaciji i modernizaciji postojeće zakonske regulative i poboljšanju buduće regulative o procjeni uticaja na nacionalnom i lokalnom nivou. Evropsko vijeće je na svom zasjedanju odobrilo i ambiciozan akcioni plan za smanjenje administrativnih troškova u poslovanju firmi za 25% do 2012. godine. U ovom smislu očekuje se postepeno smanjenje birokratskog tereta u privredi, a i za građane općenito, uz oslobađanje resursa neophodnih u narednom krugu investiranja.

Takođe, kada je riječ o Lisabonskoj strategiji, Države članice i institucije EU pridaju veliku pažnju inicijativama Zajednice sa ciljem poticanja inovacija u EU, tj. stvaranje tržišta za inovativne proizvode i usluge. Tokom decembra 2006. godine, na zasjedanju Evropskog vijeća šefovi


34

vlada i Država članica su usvojile strategiju EU za inovacije povezivanjem novih prioritetnih akcija: 1) poboljšanje na polju zaštite intelektualne svojine; 2) adaptacija trenutnog Evropskog sistema za normalizaciju zahtjevima tržišta tokom brzih evolutivnih promjena, naročito u sektoru usluga i proizvoda visoke tehnologije; 3) otvaranje javnih tendera za inovacije; 4) lansiranje zajedničke tehničke inicijative (JTI); kreiranje strategije za hitnu pomoć „vodećim tržištima“ koje potiču inovacije; 6) jačanje saradnje unutar visokog obrazovanja, istraživanja i poduzetništva; 7) ohrabrivanje inovacija na regionalnom planu; 8) stvaranje političke pozadine za inovacije u uslugama i ne-tehnološkim inovacijama; 9) poboljšanje pristupa rizičnim tržištima za ulaganje kapitala.U skladu sa prvim prioritetnim akcijama, potrebno je podsjetiti se da je, u skladu sa glasanjem 2006. god. o budućnosti Evropskog sistema za patente, u rezoluciji Evropskog parlamenta o narednim akcijama na polju patenata (oktobar 2006. god.) i zaključaka sa proljetnog zasjedanja Evropskog vijeća 2007. - 29. marta 2007. godine, Komisija usvojila “Communiqué” pod nazivom “Poboljšanje patentnog sistema u Evropi”, u cilju ponovnog pokretanja debate o patentima, sa naglaskom na poboljšanje pravnog i zakonskog sistema kao prvog konkretnog koraka ka kreiranju patenta Zajednice.

4.3.2. Konkurentnost i industrija

Iako se industrijski sektor spominje u Ugovorima o ECSC i Euratom, tek je Ugovor iz Mastrihta omogućio zakonsku osnovu za politiku zajednice u oblasti industrijske konkurentnosti, pored odredaba koje su navedene Ugovorom iz Rima.

Komisija ima ovlasti da zaštiti otvoreno natjecanje koje se odvija na slobodnom tržištu. Komisija, ima pravo da interveniše i vrši kontrolu prilikom spajanja kompanija ili većih grupa, što bi kao posljedicu imalo stvaranje monopola na tržištu i štetilo interese potrošača. Osim toga, na kraju, Komisija kontrolira kompatibilnost mjera državne pomoći vlada država članica i osigurava da takve mjere ne utiču na konkurenciju prisutnu na zajedničkom tržištu i da budu prijetnja konkurentnosti i trgovini unutar zajednice (unutar ovog sektora dozvoljena je državna pomoć horizontalnog karaktera, kao npr. za regionalni razvoj, ekologiju ili istraživanje).

Industrijska politika EU predstavlja garant za uvjete koji su neophodni u osiguravanju konkurentnosti evropske industrije. EU pomaže u poticanju


35

industrije na prestrukturiranje, istovremeno promovirajući sredinu koja favorizuje razvoj poduzetništva i međusobne saradnje (naročito kada je riječ o sektoru SME) i ohrabruje politiku razvoja na polju inovacija, istraživanja i razvoja tehnologija.

Kao dio ovih napora Države članice redovno konsultiraju jedna druge u cilju implementacije koordiniranih inicijativa prema potrebi. EU doprinosi kroz svoje politike i akcije na osnovu ostalih odredaba Sporazuma. Naravno, mjere koje su propisane kao dio industrijske politike zajednice ni u kojem slučaju ne smiju biti uzrokom poremećaja konkurencije.

U ukupnom značenju, EU posebnu pažnju posvećuje jačanju aktivnosti na planu ciljane industrijske politike koja zadovoljava potrebe nekoliko različitih proizvodnih sektora u Evropi poput: automobilskog, sektora tekstila i koža, boja i lakova, keramike i bio-tehnologije.

4.6. Istraživanje

Danas naučna istraživanja i tehnološki razvoj imaju sve važniju ulogu u razvoju ekonomije. Trenutna pažnja politike zajednice usmjerena je na investiranje nacionalnih i sredstava zajednice za razvijanje konkurentnosti i inovativnih kapaciteta evropske privrede. Jedinstveni evropski akt, kao i Ugovor iz Mastrihta, govore o ulozi istraživanja, planiranjem opsežnih programa na polju istraživanja u cilju stvaranjakombiniranih napora nastalih u sklopu nacionalnih programa.

Evropske istraživačke oblasti (ERA) su nastale sa ciljem definiranja sektorskih prioriteta i podjele rezultata nastalih u Državama članicama. Trenutno glavni instrument za sprovedbu politike Zajednice na polju istraživanja, predstavljaju Sedmi okvirni program (FP7). Među glavnim ciljevima programa Zajednice, koji finansiraju razvoj u Državama članicama i u uobičajenim centrima za istraživanje u EU, jesteispunjavanje praznine između istraživanja i njegove komercijalne upotrebe, kojima su finansirana istraživanja u Državama članicama i u zajedničkim istraživačkim centrima EU. Ovaj program, kao glavno sredstvo za nastanak evropske istraživačke oblasti, posjeduje budžet od 54 milijarde eura za period 2007.-2013. godine, a okvirni program je podijeljen na četiri podkategorije: saradnja (32.4 milijarde ili 64%), ideje (7.5 milijardi ili 15%), osobe (4.7 milijardi ili 9.4%) i vještine (4 milijarde ili 8%).


36

Za istraživanja u sklopu Euratom-a, namijenjeno je negdje oko 4 milijarde eura. Program saradnje ima za cilj promociju kolaboracije između

Univerziteta, istraživačkih centara i poduzetništva kroz zajedničke projekte u deset prioritetnih oblasti: zdravlje, poljoprivreda i biotehnologija, ICT, nanotehnologija, energija, ekologija, humanističke nauke, sigurnost i svemir. Program je takođe, uključen u financiranje zajedničkih tehnoloških inicijativa (JTI), koje predstavljaju specijalizirana javno/privatna partnerstva u visoko profiliranim tehnološkim sektorima nastalim na osnovu prethodnih evropskih tehnoloških platformi.

Program za realizaciju ideja namjerava poticati osnovna istraživanja pomjeranjem granica znanja putem finansiranjaprojekata izabranih po kriterijima njihovog kvaliteta. Program bi trebao biti sproveden u kontekstu šire autonomije Evropskog vijeća za istraživanje (ERC), koje vodi Odbor za nauku sastavljen od 22 ovlaštena predstavnika evropske naučne zajednice.

Program osoblja ima za cilj poticanje istraživačkih obuka i mobilnosti unutar EU, ohrabrujući njihov ostanak u Evropi i stvaranje imidža o Evropi privlačnoj za one istraživače koji dolaze izvan njenih granica.

Program vještina je namijenjen za poboljšanje u korištenju i razvoju postojeće istraživačke infrastrukture u Evropi i doprinos u kreiranju nove, od panevropskog interesa, tako što će se dati podrška poduzetništvu u jačanju osnovnih tehnoloških znanja i iskustava.

4.4. Transport i telekomunikacije

4.4.1. Transport

Razvoj transportnog sektora je važan segment u stvaranju zajedničkog evropskog tržišta i neophodan je u očuvanju i jačanju slobode kretanja unutar EU, kao i za osiguranje postojećeg sistema konkurentnosti. Ovaj sektor koji uključuje putni, željeznički i riječni transport, kao i morski i aviotransport, predstavlja 10% BDP-a Zajednice, 7% radnih mjesta, absorbira 40% investicija u Državama članicama i na njega otpada 30% potrošnje energije u EU. Obuhvata kompleksnu mrežu koja zahtijeva ispravnu logistiku i inovativnu podršku.

Ugovorom iz Mastriht-a prepoznato je postojanje odlučujuće važnosti transevropske mreže (TEN) koja obuhvata sektore transporta, energije i


37

komunikacija. Tokom 1993. godine nastaje politički zamah u kreiranju TEN-a na zasijedanju Evropskog vijeća u Kopenhagenu. Kao dio napora koji su se odnosili na oživljavanje ekonomije i evropske inicijative za ekonomski napredak, predstavljene od strane Italije tada u ulozi predsjedavajućeg Evropskom unijom, tokom zasjedanja u Briselu između 16. i 17. oktobra 2003. godine, ponovljena je izjava o potrebi za stvaranjem moderne, efikasne transportne strukture koja može osigurati bolji, lakši pristup za sve Države članice sa direktnim uticajem na razvoj i bolju iskorištenost prednosti unutarnjeg tržišta. U skladu sa tim, posebna pažnja je posvećena novom prijedlogu za prioritetne projekte u transportu TEN-a. Zaista je Vijeće već u decembru 2003. definiralo listu 30 najvažnijih smjernica, čije bi kreiranje počelo najkasnije do 2020. godine. Na istom Vijeću, održanom 12.-13. decembra 2003. godine, ponovljena je strateška važnost nekolicine ovih projekata njihovim uključivanjem u „program sa brzim početkom“, u okviru inicijative o ekonomskom razvoju, sve sa ciljem stimuliranja ekonomskog oporavka i investicija. Tokom aprila 2004. godine Evropski parlament odobrava odluku o novim pozicijama zajednice u razvoju TEN-T mreže.

Evropska investicijska banka (EIB) igra naročito važnu ulogu u implementiranju ovih projekata, s obzirom na njene mogućnosti u podizanju kvota za zajmove i mobiliziranju privatnog kapitala putem javno privatnog partnerstva (PPP). EU, takođe, traži i definiranje inovativnih prijelaznih finansijskih formula u cilju rebalansa različitih vidova transporta i uključivanjem privatnog kapitala ohrabrujući partnerstvo, gdje god je to moguće, između javnih i privatnih investicija.

Glavni ciljevi transportne politike EU odnose se na: kreiranje modernog i efikasnog transportnog sistema koji potiče

konkurentnost i održivost sa ekonomske, socijalne i ekološke tačke gledišta;

poticaje u liberalizaciji željezničkog transporta; harmonizaciju zakonske regulative u pogledu bezbjednosti

prijevoznih sredstava i prijevozne infrastrukture; smanjenje uticaja transporta na okolinu, uspostavom limita za

emisije štetnih materija i uticaja buke.

4.4.2. Telekomunikacije

Telekomunikacije igraju važnu ulogu u ekonomskom, socijalnom i kulturnom rastu i razvoju. EU ima namjeru da potakne razvoj uvjeta veće dostupnosti evropskim građanima, firmama i institucijama različitim


38

aspektima informacionog društva. EU radi na ostvarenju ciljeva oko pomoći u razvoju društva u kojem nove tehnologije nalaze široku primjenu. U skladu sa ovim planovima, program e-Evrope usmjeren je ka širenju digitalne tehnologije sa ciljem kompjuterskog opismenjavanja svih građana. Ova inicijativa pronalazi svoje uporište u politikama koje su usmjerene ka jačanju ekonomske konkurentnosti EU.

Od početka 1990. godine pa do danas, liberalizacija evropskog tržištatelekomunikacija se odvijala postepeno i bila je praćena razvojem konkurentne industrije budućnosti u oblasti komunikacija i mrežnih usluga. U isto vrijeme potrošači i evropske kompanije koriste prednosti inovativnih ponuda na tržištu roba i usluga i veliko smanjenje cijena. Od tog perioda pa do danas, sektor komunikacija u Evropi je u neprekidnoj fazi transformacije. Razvoj sektora telekomunikacija i informacionih tehnologija idu ruku pod ruku.Među infrastrukturnim projektima koji su uključeni u program za brzi start namijenjen poticaju ekonomskog oporavka, kao dio evropske inicijative za ekonomski rast, su i tri projekta u domenu telekomunikacija. Namjera ovih projekata, kroz podršku istraživanju o mobilnoj tehnologiji i "GEANT" mreži, je ubrzanje razvoja telekomunikacionih mreža visokog kapaciteta i smanjenja razlike u digitalizaciji povećanjem broja stanica za daljinsko upravljanje. Glavni ciljevi politike EU u sektoru telekomunikacija: kreiranje jednakih pravila u oblastima mrežnih komunikacija i

digitalnih usluga u EU garantirajući zaštitu interesa evropskog tržišta na globanom planu (u ovom sektoru od nezamjenjive je važnosti ulazak novih operatera na tržište sa ciljem garanantovanja efikasne konkurencije);

osiguranje homogene zakonske regulative – na međunarodnom i na nivou EU – sposobne da konkurišu u razvoju industrije i telekomunikacionih usluga i zaštite potrošača;

garantovanje pristupa za sve građane minimalnom broju telekomunikacionih usluga, te pomoć kompanijama ili osobama u decentralizovanim područjima pristupu informacionom društvu;

ohrabrivanje integracije i aplikacije on-line tehnologija unutar okvira sa širim spektrom aktivnosti koji uključuju podučavanje, prodaju, administraciju, istraživanje i razvoj;

investiranje u inicijalnoj fazi razvoja novih elektronskih usluga kroz eTEN (Trans-evropske telekomunikacione mreže) program;

jačanje sigurnosti mreže, koja je postala glavni element u razvoju informacionog društva.


39

4.5. Energija i zaštita okoline

4.5.1. Energija

Razmatrajući njenu važnost u sferi ekonomskog razvoja, pitanje energije od samoga početka igra centralnu ulogu u procesu evropskih integracija. Prvobitni embrio, onog što danas obuhvata set modernih evropskih institucija, formiran je uspostavom Evropske zajednice za ugalj i čelik (ECSC) 1952. godine i potpisivanjem Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici 25. marta 1957. godine, kao i Ugovora o uspostavi Evropske zajednice za atomsku energiju (EURATOM).Kreiranje jedinstvenog tržišta 1993. godine kao nezaobilazan trend nametnuo je harmonizaciju nacionalnog zakonodavstva u oblasti tehničkih standarda, poreza i pristupa otvorenom tržištu. Ugovor iz Mastrihta je, za uzvrat, bio temelj za interkonekcije i interoperabilnost distributivnih mreža na cijelom području Unije putem Transevropske energetske mreže (TEN-E). Spor između Rusije i Ukrajine (u januaru 2006.) i između Rusije i Bjelorusije (u januaru 2007.) oko isporuke prirodnog gasa je ukazao na važnost podizanja svijesti o ranjivom položaju evropskog energetskog sektora, potičući tako što brži razvoj zajedničkih politika kojima se osiguravaju pravci u snabdijevanju energijom po prihvatljivoj cijeni za potrošače, poštujući pri tom ekološke principe i promociju konkurentskog evropskog tržišta. Temeljem prijedloga proizašlog na osnovu Zelene knjige, objavljene nekoliko dana ranije, te jačanjem i obnavljanjem interesa za donošenje zajedničkih politika u oblasti energije, Evropsko vijeće je 23.-24. marta 2006. predložilo donošenje osnovnih zakona o zajedničkoj politici u skladu sa tri principa: 1) povećanje sigurnosti u oprskrbi energijom; 2) osiguranje konkurentnih sposobnosti evropske ekonomije i održivo snabdijevanje energijom; 3) poticanje održivog razvoja. Na zasjedanju Evropskoga vijeća u junu 2006. napravljeni su temelji zajedničke vanjske politike (potpisan je zajednički dokument između Komisije i Visokog predstavnika Javiera Solane pod nazivom „Vanjska politika u službi evropskih energetskih interesa“), kojim se Uniji najedinstven način omogućava izražavanje sopstvenih interesa na međunarodnom planu i u dijalogu sa zemljama proizvođačima, tranzitnim zemljama i glavnim potrošačima. U svijetlu neformalnog Samita šefova država i vlada u Lahtiju (koji je posebno bio posvećen odnosima Rusije, uz prisustvo predsjednika Putina), Evropsko vijeće je u decembru 2006.izrazilo zahvalnost povodom značajnog napretka ostvarenog u toku prethodne godine, a u povodu sve jasnije povezanosti između vanjskih i unutrašnjih aspekata energetskih politika, te između tih politika i vanjske politike Unije. Tom prilikom potvrđena je i opredjeljenost da se osigura


40

dugoročno snabdijevanje zalihama energije, bolja saradnja sa većim proizvođačima, tranzitnim zemljama i zemljama potrošačima, izgradnjaunutrašnje mreže za snabdijevanje, transparentno i nediskriminirajuće unutrašnje tržište i produžetak principa unutrašnjeg tržišta na susjedne zemlje. Poseban akcenat je dat uspostavljanju energetske zajednice jugoistočne Evrope i politike susjedstva naglašavajući važnost ciljeva efikasne i cijenovno prihvatljive energije (misli se na akcioni plan u pogledu materije usvojene na Evropskom vijeću).

Takođe je utvrđena i snažna povezanost između energetske politike (u svim svojim unutrašnjim i vanjskim aspektima) i politike klimatskih promjena te međusobnoj zavisnosti energije i sigurnosti zaštite okoline. Komisija je 19. januara 2007. predložila paket o kojem se diskutovalo na Vijeću za energiju i ekologiju, a koji je sadržavao osnovu za zaključke donesene na Evropskom vijeću od 8.-9. marta 2007. godine u vezi sa energijom i klimatskim promjenama. Tom su prilikom šefovi vlada i država članica donijele integralnu strategiju za energiju i klimatske promjene u vidu akcionog plana pod nazivom „nova energetska politika za Evropu“. Ovo je bio važan događaj koji je obilježio skok u kvaliteti napora koju čini Evropska unija u ovom sektoru.

Na Evropskom vijeću je naglašeno da klimatske promjene predstavljaju najveći izazov sa kojim se, prije svega, moraju suočiti na efikasan i brz način. S obzirom da su proizvodnja i potrošnja energije najveći izvori stakleničkih plinova, od najveće je važnosti postojanje integralnog pristupa energiji i klimatskim promjenama u cilju postizanja strateškog cilja zadržavanja povećanja prosječne temperature od dva stepena iznad predindustrijskog nivoa. Navodeći važnost pregovora započetih krajem 2007. u okviru Ujedinjenih nacija o sporazumu za period nakon 2012. godine i isteka važenja Kyoto sporazuma, Evropsko vijeće je naglasilo značaj Evropske unije kao vodeće u oblasti zaštite klime.

Integrirana strategija se odnosi na tri prethodno pomenuta cilja: održivo upravljanje okolišem, sigurnost u snabdijevanju i konkurentnost evropske ekonomije. Akcioni plan za period 2007.-2009. identifikuje seriju prioriteta koji bi doprinijeli ispunjavanju ova tri osnovna cilja u kontekstu: unutrašnjeg tržišta za gas i električnu energiju, sigurnost snabdijevanja, međunarodne politike na polju energije, energetske efikasnosti i obnovljanja izvora i tehnologije u oblasti energije. On predviđa ispunjenje važnih ciljeva i u pogledu obnovljivih izvora energije i u pogledu energetske efikasnosti. Evropsko vijeće je, naročito kada je riječ o energetskoj efikasnosti, odobrilo dostizanje dva cilja do 2020. godine: 20% od ukupne potrošnje energije u EU i minimum 10% udjela biogoriva


41

u ukupnoj potrošnji energije za transport u svim Državama članicama. U pogledu energetske efikasnosti predviđena ušteda od 20% temelji se na procjenama za period do 2020. godine.

Evropsko vijeće je u martu 2007. godine postavilo ciljeve, ali je istovremeno predvidjelo načine njihovog dostizanja. Sada je na Evropskoj komisiji, Vijeću i Parlamentu da osiguraju rezultate donošenjem različitih inicijativa zacrtanih u Akcionom planu. Od naročite je važnosti prenošenje ciljeva koji se odnose na smanjenje stakleničkih plinova u konkretne okvire, kao što su korištenje obnovljivih izvora i povećanje stepena energetske efikasnosti definiranjem podjednake raspodjele zadataka među Državama članicama i osiguranje cilja da i među ostalim državama budu razvijene podjednake politike koje trebaju da doprinesu borbi protiv klimatskih promjena.

4.5.2. Politika okoliša

Prvi napori Evropske unije u sektoru zaštite okoline datiraju još od Pariškog samita 1972. godine kada se predstavio prvi akcioni program za zaštitu okoline i direktive o hemijskim materijama, kvaliteti vode i zagađenju vazduha. Međutim, tek stupanjem na snagu Jedinstvenog evropskog akta tokom 1978., nastaje jasna zakonska osnova za intervencije u ovom sektoru na nivou Zajednice.

Politika okoliša Zajednice zasniva se na mjerama opreza i prevencije, po principu prioriteta štete nanesene okolišu koje moraju biti ispravljene u “korijenu”, dakle, „zagađivači moraju platiti“. U cilju osiguranja održivosti razvoja i davanja doprinosa poboljšanju zaštite okoliša u Evropi, tokom 1993. godine u Kopenhagenu je uspostavljena Evropska agencija za zaštitu okoliša koja ima zadatak da ekspertima i javnostiobezbijedi pouzdane i komparativne informacije o okolini.

Trenutna referentna tačka zajednice je šesti program za zaštitu okoline usvojen za period juli 2002.- 2012. godine, sa fondovima u kontekstu programa LIFE, koji se trenutno nalazi u fazi redefiniranja (Program LIFE+ ima na raspolaganju sredstva od oko 1.8 milijardi eura za period 2007.-2013. god.). Ciljevi EU na polju zaštite okoline:1. Zaštita okoline i biodiverziteta - čiji je cilj zaštititi strukturu i funkciju prirodnih sistema kao i zaustaviti osiromašenje biodiverziteta, kako u Evropskoj uniji, tako i u cijelom svijetu.2. Zaštita okoline i zdravlja - u ovom sektoru se želi postići kvalitetan okoliš koji nije opasan po ljudsko zdravlje.


42

3. Održivo korištenje prirodnih resursa. Evropska komisija je predložila Strategiju o održivom korištenju prirodnih resursa u Europi 21. decembra 2005. godine. Cilj strategije je da osigura da potrošnja obnovljivih i neobnovljivih resursa ne pređe granicu mogućnosti okoliša za oporavak, da se odvoji ekonomski rast od korištenja resursa, da se poboljša efikasnost resursa i smanji proizvodnja otpada. 4. Klimatske promjene. Među državama koje su aktivno učestvovale u nastanku Kyoto protokola bila je i EU, a potpisale su ga sve njene države članice. Trenutno se odvijaju post-Kyoto dogovori u čiju je realizaciju uključena i EU koja se tokom 2007. godine obavezala na smanjenje ispuštanja gasa u atmosferu za 20% do 2020. u odnosu na nivo iz 1990. godine. Ukoliko dođe do dogovora između ostalih država o smanjenju njihovih ispuštanja EU je spremna da smanji svoje zagađenje, čak i u većem omjeru od obećanog. Korištenje obnovljivih izvora energije u EU se treba povećati na 20%. Takođe je planirano da do 2020. god. 10% automobila koristi biogorivo. Na proljetnom zasjedanju Evropskog vijeća 8.- 9. marta 2007. evropska politika u oblasti klimatskih promjena dobija novi zamah, naglašena je i bliska povezanost i međuzavisnost energetske politike i vodeće uloge EU u zaštiti klime na međunarodnom planu u iščekivanju sistema koji treba da zamijeni Kyoto protokol u 2012. godini. Vijeće je, naglašavajući činjenicu da se sa klimatskim promjenama koje predstavljaju veliki izazov treba suočiti što prije i efikasnije, preuzelo na sebe unilateralnu odgovornost za smanjenje emisija od 20% u poređenju sa nivoom iz 1990. godine, izražavajući tako svoju spremnost na povećanje i od 30% u slučaju da se priključe i ostale ekonomski razvijene industrijske zemlje, te na taj način ispune obaveze koje se tiču smanjenja ispuštanja štetnih plinova.

4.6. Politika zapošljavanja, zdravstva i socijalne zaštite i zaštite potrošača

4.6.1. Politika zapošljavanja i socijalne zaštite

Sve je prisutnija evropska dimenzija na svim nacionalnim nivoima unutar politika zapošljavanja. Dok je sa jedne strane Ugovor iz Rima u sferi ekonomije, doprinjeo slobodnom kretanju radne snage i biranju mjesta prebivališta, veći stepen zaposlenosti i socijalne kohezije su uključeni kao ciljevi definirani u Članu 2. Ugovora iz Amsterdama. Prema Članu 3.istoga ugovora (tačke i,j,k), ovi ciljevi trebaju biti transformirani u akcije i politike u skladu sa akcijama na nivou Zajednice.Put je započet Poveljom o ljudskim pravima radnika krajem 1980.godine, kasnije kao socijalni protokol u vidu Aneksa u Ugovoru iz


43

Maastrichta. U Amsterdamu je postignut novi i važan napredak u pogledu borbe protiv diskriminacije (Član 13.) i socijalne isključenosti (Član 137.). Do kraja 1990. postaje očito da ekonomski razvoj nije dovoljan za prevazilaženje strukturnih problema na tržištu rada u Uniji. Tokom 1994.izdata je Bijela knjiga pod nazivom „Rast, konkurentnost i zapošljavanje“ koja se odnosi na mjere kojima bi Evropska unija mogla garantirati veći stepen zapošljavanja i boljih prilika za zapošljavanje manje povlaštenih kategorija na tržištu rada u potrazi za poslom.

Za vrijeme trajanja diskusije u vezi zapošljavanja u Zajednici, naročito je važan bio samit koji je održan u Luxemburgu tokom 1997. kada je zaposlenost stavljena u centar svih dešavanja i obećano je donošenje zajedničke politike na nivou zajednice. Na zasjedanju Evropskog vijećaodržanom u Lisabonu (2000.) je u kombinaciji sa ekonomskim razvojem, socijalnom kohezijom i zapošljavanjem napravljen važan korak u organizaciji na nacionalnom nivou i na nivou zajednice, dajući socijalnimpitanjima i pitanjima zapošljavanja evropsku dimenziju koja nikada do tada nije bila priznata.Ugovor iz Nice predstavlja zadnji korak u procesu koji je dovršen uvrštavanjem Povelje o ljudskim pravima u Lisabonski ugovor. Na Vijeću održanom u martu 2005. poseban naglasak stavljen je na zapošljavanje i rast koji su smatrani vodećim faktorima kojim Unija namjerava da se posveti, sa ciljem poticanja konkurentnosti evropskog ekonomskog prostora i dostizanja ciljeva za održivi razvoj. Takođe je prepoznata kompatibilnost ova dva cilja sa socijalnom kohezijom kroz ulaganje u ljudske resurse i širenje baze podataka za poslodavce.

Ova izuzetno detaljna analiza Zajednice o zapošljavanju i socijalnim pitanjima dovela je do povećanja svijesti o postojanju srodnosti između problema unutar ove oblasti u državama članicama kao i o njihovom zajedničkom rješavanju. Time je u Državama članicama, počevši od izvranrednog Evropskog vijeća o zapošljavanju (u Luksemburgu 1997.) pa do danas, omogućena primjena „metoda otvorene koordinacije“ za kreiranje zajedničkog pristupa. Štaviše, Države članice su na ovaj način krenule na put koji vodi ka definiranju zajedničkih ciljeva i uniformnih socijalnih indikatora. Počevši od kooperacije u sektoru tržišta rada (Luksemburški proces) „otvorena metoda koordinacije“ je sada proširena na borbu protiv siromaštva i socijalne isključenosti, na politiku o socijalnoj sigurnosti i modernizaciji sektora socijalne zaštite, kao i na zdravstvo i sektor dugoročne njege i zaštite. Na osnovu komunikea Komisije pod nazivom „Radeći zajedno, radimo bolje: Novi okvir za otvoreni metod koordinacije u socijalnoj zaštiti i socijalnoj uključenosti“


44

Evropsko vijeće je u proljeće 2006. usvojilo novi okvir s ciljem boljeg načina definiranja zajedničkih ciljeva u slučajevima socijalne zaštite u skladu sa tri osnovna žarišta intervencije: uključenost, penzije, zdravstvo i dugoročna njega.

Na martovskom zasjedanju Evropskog vijeća tokom 2006. naglašena je potreba za razvojem obimnijih i sistematičnijih strategija za poboljšanje statusa radnika i promjena u poslovanju. Evropsko vijeće je u skladu s tim zatražilo od država članica da pruže dodatnu pomoć u pronalasku balansa između fleksibilnosti i sigurnosti – „fleksigurnosti“ – i provedbi reformi u oblasti zapošljavanja i socijalne politike, na osnovu integralnog pristupa sa adekvatnim usklađivanjem na nacionalnom nivou i specifičnim institucionalnim okvirom, imajući na umu segmentiranost tržišta o kojem je riječ. U okviru komunikacije Komisije, otvorena je idiskusija na temu „Na putu ka zajedničkim principima fleksigurnosti. Bolji poslovi i veći procenat zapošljavanja kroz fleksibilnost i sigurnost.“ Dokument potiče na dublji vid konfrontacije između institucija Zajednice, država članica i sindikata u cilju definiranja zajedničkog seta principa fleksigurnosti koji se koriste kao osnov za početak novog trogodišnjeg ciklusa Lisabonske strategije (2008.-2010.), koji je počeo sa slovenačkim predsjedavanjem Unijom.

Konkretan primjer obaveza preuzetih od strane Zajednice u stvaranju uvjeta „fleksigurnosti“ je nedavno implementirani evropski Fond za prilagođavanje u procesu globalizacije (EGF). Nedavno je Evropska unija odobrila financijske instrumente za pomoć radnicima koji su postali višak kao posljedica trendova u svjetskoj ekonomiji, omogućavanjemprofesionalne prekvalifikacije ili pronalaska novog zaposlenja. Rad Fonda kao poseban cilj ima poticanje aktivnih mjera u korist tržišta rada kao npr. pomoć pri traženju posla, profesionalna orijentacija, trening i prekvalifikacija, asistencija u profesionalnom položaju i poticanju poduzetništva. Glavni ciljevi socijalne politike EU: dostizanje punog stepena zaposlenosti (prema kriterijima iz

Lisabona, do 2010. od 70%); povećanje kvaliteta radne snage i stepena produktivnosti; veća dostupnost tržišta rada, poticanje usvajanja neophodnih

vještina, podizanje plaća i kvalifikacija, kao važnih faktora u promoviranju socijalne integracije;

stavljanje cjeloživotnog učenja i treninga u prvi plan; povećanje stepena zaposlenosti u sektoru usluga; poticanje jednakih prilika u svim aspektima i pokretanje akcija

protiv ksenofobije, rasizma, diskriminacije žena i hendikepiranih osoba.


45

4.6.2. Zdravstvo

Veliki procenat poboljšanja u oblasti zdravlja evropljana tokom posljednjih desetak godina vidljiv je prilikom promatranja stope smrtnosti tokom posljednjih pet godina. Međutim, pojava novih rizika postoji čak i u Uniji kao i osjetljivost u pogledu pitanja koja se odnose na sektor zdravstva. Pojava i širenje novih bolesti (npr. „kravljeg ludila“) i otkrivanje visoko štetnih agensa prisutnih u lancu proizvodnje hrane (poput dioxina) doveli su, među evropskim građanima, do povećane svijesti o zaštiti njihovog zdravlja i zahtijeva za informacijama i instrumentima za borbu protiv ovakvih pojava. Postojanje ovakvih situacija je osiguralo da EU poveća napore u kreiranju i donošenju politika u oblasti zdravstva.

Ugovorom o Evropskoj zajednici dat je značajan doprinos u pogledu zdravlja njenih građana uvođenjem posebnog člana (bivši član 129.) posvećenog ovim pitanjima. Nakon toga, Amsterdamski ugovor unosi neophodne i važne promjene (Član 152.) koje predstavljaju osnov za progresivnu evoluciju strategije s ciljem zaštite zdravlja građana i pruža garanciju za kvalitet zdravstvenih usluga građanima kao i efikasan sistem brige o starijim osobama. U područjima zaštite između država članica, u članu 152. ne spominju se samo bolesti i širenje epidemija nego i uzroci koji mogu dovesti do rizika po zdravlje kao i generalni ciljevi u poboljšanju opšteg zdravlja ljudi.

Član 152. posebno se odnosi na visok kvalitet zdravstvene zaštite koji je zagarantiran u definiciji i implementaciji svih politika i aktivnosti Zajednice. Pored toga, akcije Zajednice u ovoj oblasti nadilaze one među državama članicama, a usmjerene su ka poboljšanju zdravlja njenih građana, spriječavanju bolesti i eliminaciju izvora koji predstavljaju rizik po ljudsko zdravlje. Takve akcije uključuju borbu protiv širenja epidemija, poticanje istraživanja u pogledu uzroka njihovog nastanka, načina njihovog širenja i mogućnosti spriječavanja, kao i informacija i obrazovanja u pogledu zdravlja.

Vrijednost zaštite zdravlja je stoga prepoznata i u Ugovoru o evropskoj zajednici i predstavlja predmet komplementarnih akcija od strane Zajednice koje se upotpunjuju i nadovezuju na politike država članica u području saradnje koje je prošireno na sve uzroke koji predstavljaju rizik za zdravlje ljudi. U okviru svojih nadležnosti, Zajednica ohrabruje svaki vid koordinacije između država članica, nesebičnim pružanjem podrške za sprovedbu njihovih akcija.


46

U 1998. godini Komisija je objavila priopćenje sa namjerom da potakne debatu o potrebi za inovativnim strategijama zajednice koje se odnose na ljudsko zdravlje, čija je svrha bila suočavanje sa evolucijom u pogledu potencijalnih rizika za ljudsko zdravlje i sve većeg pritiska na zdravstveni sistem i njihovu ekspanziju uzimajući u obzir nove zakone proizašle iz Amsterdamskog ugovora. Komisija je u skladu sa tri principa proizašla iz predloženih zaključaka, predstavila (krajem 2000.) novu strategiju Zajednice u pogledu zdravlja: 1) poboljšanje u segmentu pružanja informacija o ljudskom zdravlju za sve nivoe društvene zajednice; 2) usavršavanje mehanizama za brzi odgovor pojavom većih prijetnji po zdravlje; 3) razmatranje odlučujućih faktora za zdravlje, sa posebnom pažnjom koja je usmjerena na štetne faktore koji se odnose na stil života.

Tokom 2007. Komisija je na osnovu nacrta, koji pokriva tri osnovne linije djelovanja: poboljšanje zdravstvene njege, planiranje odgovora na prijetnje po zdravlje na globalnom nivou i integracija zdravstvenih aspekata unutar svih politika Zajednice, donijela novu strategiju u oblasti zdravstva. Također, Evropski parlament je nedavno odobrio kompromis postignut u okviru Komisije u pogledu drugog akcionog plana Zajednice u oblasti zdravstva. Program sa budžetom od 321.5 miliona eura, planiran početkom januara 2008. godine, se sastoji od tri prioritetna cilja: 1) poboljšanje zdravstvene njege građana; 2) promovisanje zdravlja; 3) širenje svijesti i informiranosti o važnosti zdravlja. I na kraju, osnovana je i serija evropskih agencija s ciljem rješavanja niza postojećih problema unutar ovog sektora. Aktivnosti ovih agencija u Evropi omogućavaju pronalazak odgovora i nude konkretna rješenja na probleme koji su uzrokovali opravdanu zabrinutost među građanima tokom posljednje decenije.

Nakon nekoliko prethodnih uzbuna (bolest kravljeg ludila, dioksin) koje su nastale tokom 1990-tih godina, sigurni i zdravi izvori hrane postaju osnovni razlog za postojanje zabrinutosti u pogledu unutarnjeg tržišta, naročito u svjetlu njihovog značajnog uticaja na zdravlje i dobrobiti građana. Stoga je kao odgovor na ova pitanja uspostavljena Evropska agencija za sigurnost hrane (AFSA), sa sjedištem u Parmi (regulativa br. 178. od 28. januara 2002.). U saradnji sa državama članicama i zainteresovanim stranama ovo tijelo osigurava naučno mišljenje o svim aspektima imajući direktni ili indirektni uticaj na sigurnost hrane, uključujući zdravlje i dobrobit životinja i zaštitu biljaka. EFSA je takođe pozvana da odgovori u slučaju zakonodavstva Zajednice koji uvode red i disciplinu na tržišta hrane.


47

Sve veći pritisak i potreba za kontrolom u slučajevim izbijanja opasnih epidemija i bolesti putem evropskog sistema za osmatranje i rano upozoravanje u sektoru zdravstva, dovela je do uspostave Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti (Regulativa br. 851/2004 od 21. aprila 2004.). Ova agencija se bavi očuvanjem ljudskog zdravlja kroz identifikaciju, prikupljanje i prijenos podataka o trenutnim rizicima ili pojavama u vidu zaraznih bolesti opasnim po ljudsko zdravlje. U ovom slučaju od najveće važnosti je postojanje saradnje između država članica, Evropske komisije, Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) i trećih zemalja pogođenih pojavom zaraznih bolesti. Centar sa sjedištem u Štokholmu je otpočeo sa radom tokom maja 2005. godine. Glavni ciljevi politike EU u oblasti zdravstva obuhvataju: promicanje zdravog stila života među evropskim građanima, smanjenje konzumiranja duhanskih proizvoda, alkohola, i droga i povećanje svijesti o važnosti balansirane dijete i tjelesnih vježbi; spriječavanje i borba protiv smrtonosnih bolesti poput AIDS-a i

raka; poboljšanje kvaliteta života i borba protiv bolesti koje su

uzrokovane zagađenjem, nesrećama, rijetkim bolestima, dopingom, elektromagnetnim poljem i radijacijom;

monitoring progresa zdravstvenih uvjeta za građane u državama članicama održivim planiranjem i razvojem politika u oblasti zdravstva;

garanciju ekonomske održivosti i kvaliteta zdravstvenih usluga i pomoći starijim osobama;

povećanje u broju informacija i svijesti u pogledu zdravlja.

4.6.3. Zaštita potrošača

Tradicionalno, pod okriljem nacionalnog zakonodavstva, politika zaštite potrošača je, tokom godina, prerasla u važnu interventnu oblast Evropske unije i glavna tačka u vezi sa odnosom između građana i Unije. Ovo se, iznad svega, odnosi na razvoj unutarnjeg tržišta, povećanjekretanja roba i dobara, te rigorozni razvoj elektronskog trgovanja i zdravstvenih kriza u prehrambenom sektoru.

Evropska politika zaštite potrošača danas je zasnovana na detaljnoj i višeslojnoj strategiji, sa jasno zacrtanim ciljevima za buduće djelovanje. Ona je zasnovana na potrebi da se potrošačima obezbijede elementi koji su neophodni za procjenu osnovnih karakteristika (prirode, kvaliteta, kvantiteta, cijene) roba i usluga koje se nalaze u ponudi, njihovog


48

zadovoljavajućeg kvaliteta i sigurnog korištenja kao i osiguravanjaodgovarajuće nadoknade u slučaju eventualne štete.

Za svjetski dan potrošača, koji se proslavlja svakog 13. marta, 2005. godine promovirana je specijalna evropska ad hoc web stranica. Glavni ciljevi u sprovedbi politike zaštite potrošača u EU: stvaranje regulativa za poticanje povjerenja kod potrošača

prilikom kupovine iz različitih izvora; integrirano osiguranje interesa potrošača unutar svih evropskih

strategija, od zaštite okoline do transporta, preko financijskih usluga i poljoprivrede;

zaštita zdravlja, pravnih i ekonomskih interesa potrošača poboljšanjem pristupa neophodnim informacijama;

promicanje organiziranja udruženja za zaštitu potrošača i poboljšanje dijaloga između potrošača, kompanija i institucija;

promicanje kampanja i informativnih kancelarija i jačanje saradnjeizmeđu država EU na temu obrazovanja potrošača;

promicanje politika za brzu intervenciju u hitnim slučajevima; zaštita interesa potrošača kroz kreiranje osnovnih komunalnih

usluga; unaprjeđenje mjera za povećanje povjerenja potrošača u

prehrambene proizvode.

Komisija je 6. aprila 2005. usvojila prijedlog odluke o zdravlju i zaštiti potrošača za period 2007.-2013. Kasnije je donesena odluka o kreiranju dva odvojena programa, 24. maja Komisija je usvojila izmjenjen i dopunjen prijedlog kojim se uspostavlja akcioni program zajednice o politici zaštite potrošača (ekskluzivan, prema tome, u interesu zaštite zdravlja građana) za period od sedam godina od 2007. do 2013. godine.Program je otpočeo sa implementacijom 2007. slijedom odobrenja o koodlučivanju od strane Evropskog parlamenta i Vijeća od 18. decembra 2006. godine; on integrira, podupire i kontroliše politike Država članica i doprinosi u očuvanju zdravlja i sigurnosti među potrošačima i u odbrani njihovih ekonomskih i zakonskih interesa. Pored toga, on doprinosi obimu povećanja prava potrošača na obrazovanje, informacije i organizovanje prilikom zaštite svojih interesa.


49

4.7. Obrazovanje, obuka, mladi i kultura

4.7.1. Obrazovanje i obuka

Obrazovanje i obuka u Evropskoj uniji doprinosi razvoju kvalitetnih obrazovnih sistema i ohrabruje saradnju između država članica. Prema potrebi, Zajednica takođe podržava i dopunjava napore koje čine države, naročito u pogledu razvoja evropske obrazovne dimenzije u poticanju mobilnosti i promicanju evropske saradnje među obrazovnim institucijama i univerzitetima.

Na osnovu odredbi Ugovora u obrazovanju ne postoji zajednička politika. Unija je radije okrenuta ka stimuliranju suradnje među Državama članicama u ovoj oblasti implementacijom programa kao što su Sokrat(za obrazovanje) i Leonardo da Vinci (za profesionalnu obuku), ili zakona koji promiču političku suradnju među Državama članicama, kao i preporuka i prijedloga (evaluacija o kvalitetu školskih i univerzitetskih programa ili kooperacija trećim zemljama), radnih papira ili pilot projekata. Tokom 1976. godine ministri obrazovanja odlučuju po prvi put da implementiraju informacionu mrežu koja će omogućiti bolje razumijevanje obrazovnih politika i institucija u devet zemalja koje su u to vrijeme bile članice Evropske unije. U tu svrhu 1980. godine formiran je evropski informativni sistem ili Eurydice program. Pokretanjem programa ERASMUS tokom 1986. godine težište koje je bilo na pukoj razmjeni informacija prebačeno je na razmjenu studenata u zamljema EU.Međutim, tek je 1992. i Ugovorom iz Mastrihta obrazovni sektor i zvanično priznat kao legitimna nadležnost EU.

Sa Ugovorom iz Mastrihta, EU pokreće seriju programa u obrazovanju kojima su cilj prvenstveno mladi ljudi. Program "Sokrat" je, još od 1995. godine, imao za cilj promociju mobilnosti između evropskih građana unutar Unije i akademskih područja, kao i univerzitetskih studenata, profesora, učitelja i direktora; cilj programa "Leonardo da Vinci“, pokrenutog 1994. godine, bio je doprinos profesionalnom usavršavanju mladih ljudi, čak i izvan školskog sistema. Evropska unija je na Lisabonskom Evropskom vijeću u martu 2000., usvojila novi strateški cilj za narednu deceniju: postati ekonomija sa najkonkurentnijom i najdinamičnijom bazom znanja na svijetu, sposobnom za razvoj i ekonomski rast koji je poduprt novim i boljim poslovnim prilikama i većom socijalnom kohezijom. Ovaj cilj trebao bi biti dostignut jačanjem kooperacije između država u području obrazovanja i obuke.


50

Na zasjedanju Evropskog vijeća u Barseloni u martu 2002. godine, podržane su te ambicije tako što je obrazovanje navedeno kao jedan od temelja evropskog socijalnog modela, kao i osiguravanje svjetski priznatog kvaliteta evropskog obrazovanog sistema do 2010. godine.Idući ka ovom cilju, Evropsko vijeće je u junu 2005. podvuklo važnost sve većeg investiranja u ljudski potencijal i razvoj. Uspostavljenje „promicanja pristupa poslu zasnovanom na životnom ciklusu“ kao jednom od 24 integrirane orijentacije s ciljem stimuliranja razvoja i zapošljavanje unutar okvira revidirane Lisabonske strategije, odobreno jeod strane šefova država i vlada u martu 2005. godine. Nadalje, afirmacija važnosti obrazovanja i obuke u razvoju konkurentnosti i socijalnekohezije prepoznata je i na proljetnom zasjedanju Vijeća 2006. gdje je potvrđeno da ovi sektori moraju zauzeti centralnu poziciju unutar programa za sprovedbu Lisabonske reforme. U skladu s tim, kao fundament smatra se novi program za cjeloživotno učenje za period od 2007.-2013. godine.

Usvajanjem odluke na Vijeću i Parlamentu 15. novembra 2006. godine, uspostavljen je obrazovni program cjeloživotnog učenja čime je označen početak rada programa Zajednice za januar 2007.

Ovaj novi i znatno pojednostavljen program objedinjuje različite programe u sektoru obrazovanja i obuke, koji su završili tokom 2006.godine, sa željom da se održi kontinuitet sa prošlošću, ali u isto vrijeme stvori i veći vid sinergije i trajnosti. Glavni ciljevi Zajednice na polju obrazovanja su: poticaj evropske dimenzije u ovoj oblasti, naročito poticanje učenja

stranih jezika različitih država članica; poticaj mobilnosti studenata i profesora, istovremeno dajući prednost

programima studiranja u inostranstvu; poticaj saradnje institucija koje su aktivne u sektoru obrazovanja; poticaj razmjene informacija i iskustava unutar Zajednice; poticaj programa za razmjenu studenata; pomoć u razvoju učenja na daljinu; davanje prednosti osnovnoj naobrazbi i modernizaciji programa; pomoć u tzv. "e-učenju" kreiranjem razvojnog programa u sistemu

obrazovanja putem kompjutera; do 2010 prepoloviti broj osoba između 18 i 24 godine koji su završili

samo prvi stepen srednjoškolskog obrazovanja i nemaju namjeru nastaviti bilo kakav vid obrazovanja ili obuke.


51

4.7.2. Mladi

U području obrazovanja, mobilnosti, profesionalnog usavršavanja i pristupa informacionim tehnologijama implementirane su različite akcije Zajednice koje direktno ili indirektno utiču na mlade ljude. Tokom 1988.EU je inicirala pokretanje programa „Mladi za Evropu“ čija je svrha bila podrška u razmjeni studenata. Nekoliko godina nakon toga, tačnije 1996., Komisija predlaže novi akcioni program „Evropske volonterske usluge za mlade“. Ova dva programa su integrirana u „Program za mlade“ (2000.-2006.) sa namjerom da se među državama članicama potakne debata o kreiranju novih politika za ovu populaciju.

Po okončanja iscrpnih konsultacija na evropskom nivou, u novembru 2001. godine Komisija objavljuje Bijelu knjigu sa ciljem suočavanja sa potrebama mladih u Evropi, predlažući nove oblike kooperacije i pomoći za države članice i evropske regije u implemenatciji akcija. Kao znak duboke posvećenosti obavezama spram mladih, Evropsko vijeće je između 22.-23. marta 2006. usvojilo „Evropski pakt za mlade“ koji se odnosi na smanjenje nezaposlenosti među mladima i korištenje njihove aktivne uloge u postizanju ciljeva zacrtanih obnovljenom Lisabonskom stretegijom. S ciljem održavanja kontinuiteta „Programa za mlade“ krajem 2006. godine, Komisija predlaže novi program pod nazivom „Mladi u akciji“ za period od 2007.-2013. godine koji je na snazi od januara 2007.

Evropska unija takođe, igra aktivnu ulogu u sportu, podržavajući projekte koji pomažu integriranju mladih kroz aktivnosti unutar sporta, borbu protiv dopinga u sportu i kampanje za informiranje javnosti o etičkim vrijednostima bavljenja sportom u školama.

4.7.3. Kultura

Od početka stupanja na snagu Ugovora iz Mastrihta, Evropska unija učestvuje u implementaciji kulturnih akcija koje imaju za cilj učešće zemalja članica u kulturnom razvoju (Član 3.). Još dva člana ugovora odnose se na kulturu. Prvi član formira pravnu osnovu za različite kulturne akcije; drugi uzima u obzir specifične kulturne aspekte unutar područja evropske ekonomske razmjene.

Tako npr. Član 151. Ugovora daje ovlasti Evropskoj uniji za primjenu odgovarajućih instrumenata za podršku inicijativama u oblasti kulture, kao što su Evropski glavni grad kulture, Evropski mjesec kulture i


52

naročito program „Kultura 2000“. Svrha Člana 152. je dvosmjerna: jedna strana se odnosi na doprinos u razvoju kulture među državama članicama u smislu nacionalnih i regionalnih različitosti, a s druge strane naglašavanje važnosti zajedničkog kulturnog nasljeđa kojeg međusobno dijele.

U ovoj oblasti Evropska unija takođe podržava akcije na planu međusobne suradnje između zaposlenih u sektoru kulture u zemljama članicama, a ni u kojem slučaju ih ne obavezuje da harmoniziraju svoje kulturne politike. Aktivnosti zajednice odvijaju se u četiri oblasti: unapređenje saznanja i difuzije u oblasti evropske kulture i

historije; očuvanje i zaštita evropskog kulturnog nasljeđa; neprofitna kulturna razmjena; umjetnost i literarno ispoljavanje na kreativnom planu, uključujući i

područje audiovizuelnog.

Nadalje, Evropska unija potiče kooperaciju sa trećim zemljama, međunarodnim organizacijama, te iznad svega, sa Vijećem Evrope i daje prednost pripremama transnacionalnih projekata uključujući u njih različite učesnike na nivou intervencije (kompanije, udruženja, javna administracija, lokalne grupe, univerziteti i istraživački centri). Proširenje Evropske unije je nametnulo nove izazove postojećim kulturnim politikama. Porastom raznolikosti u kulturi i jezicima unutar Unije, sve više dolazi do izražaja važnost zaštite manjina u pogledu kulturne različitosti koja postoji unutar Evropske unije od 27 članica.

Na prijedlog Komisije koji je iznešen 14. jula 2004. uveden je i program Zajednice pod nazivom „KULTURA 2007“ za period od 2007.-2013.godine. Svrha ovog programa je da zamjeni prethodne programe u oblasti kulture kao što su Kaleidoskop, Ariane, Raphael i Kultura 2000 ida unutar istog finansijskog paketa objedini različite aspekte kulturne saradnje i na taj način izbjegne pojavu rascjepkanosti. Osnovna zadaća ovog instrumenta zajednice, koji je u funkciji od januara 2007., jeste da potakne kreiranje zajedničkog kulturnog prostora kroz povećanu kulturnu saradnju unutar Evrope, sa osnovnom svrhom da potakne stvaranjeevropskog građanina. Pojedinačni ciljevi uključuju: sponzoriranje međunarodne mobilnosti u oblasti posredništva; podstrek razmjeniumjetničkih dijela i umjetničkih i kulturnih dobara; rad na unapređenju interkulturalnog dijaloga. Program je u januaru 2007. počeo sa sprovođenjem planiranih aktivnosti nakon odobrenja od strane Evropskog vijeća i Parlamenta.


53

U skladu sa Evropskom kulturnom politikom, naročita pažnja posvećena je audiovizuelnim tehnologijama kroz programe „MEDIA PLUS“ i „OBUKA MEDIJA“. Danas su svi ovi programi objedinjeni u okviru novog sedmogodišnjeg plana pod nazivom „MEDIA 2007“ (2007.-2013.), koji pruža podršku postojećem audiovizuelnom sektoru sa dva osnovna cilja, doprinos Lisabonskoj strategiji pružanjem podrške konkurentnosti unutar ovog sektora i formiranje zajedničkog Evropskog identiteta i političkog koncepta građanina Evrope. Ovaj udruženi napor zajednice usmjeren je ka podršci kreativnom procesu na svim nivoima proizvodnog lanca i ima za cilj sljedeće: očuvanje i podsticaj evropske kulturne različitosti i njeno bogatstvo u audiovizuelnim i filmskim tvorevinama, unapređujući na taj način interkulturalni dijalog; veće prisustvo evropskih radova kako unutar tako i izvan Unije; i ojačavanje konkurentnosti u Evropskoj filmskoj industriji.

Zbog radikalnih tehnoloških promjena i novih tehnika u emitovanju, uposljednjih nekoliko godina, stvorila se potreba za revizijom direktive o „TV bez granica“ iz 1989., dopunjenom 1997., i njenom prilagođavanjurazvoju evropskog tržišta na području televizijskog emitovanja. Modernizacija regulativa zajednice o audiovizuelnom sadržaju obuhvaćena je strategijom za 2010. godinu uz istovremeni doprinos implementaciji Lisabonske strategije.

Naposljetku, Evropska komisija je 2005. godine predložila program “Evropa za građane”, koji ima za cilj približavanje Evrope građanima i davanje značenja statusu evropskog građanina, jačanjem osjećaja pripadnosti i formiranjem evropskog identiteta zasnovanog na zajedničkim vrijednostima, kulturi i historiji. Program je, nakon odobrenja na zasjedanju Evropskog parlamenta i ko-odlučivanjem unutar Vijeća od 12. decembra 2006. stupio na snagu u januaru 2007. godine.

4.8. Pravda i unutrašnji poslovi

4.8.1. Istorija

Evropska suradnja u području pravosuđa i unutrašnjih poslova, u suštini,proizlazi iz međuvladinog koncepta. Iako Rimski ugovor iz 1957.predlaže slobodno kretanje ljudi unutar država članica, odredbe o prelasku granice, imigraciji ili vizama ne postoje, dok je sloboda kretanja prisutna samo u ekonomskom smislu (slobodno kretanje radnika). Iako izvan zakonodavnog okvira Zajednice, 1970. godine nastaje ad hoc radna grupa, takozvana Trevi grupa, kao odgovor na različite zahtjeve.


54

Godine 1986. sa donošenjem Jedinstvenog evropskog akta nastaje potreba za mjerama koje će u oblasti sigurnosti i pravosuđa, a kasnije ipolicije dovesti do slobode kretanja građana.

U isto vrijeme, 1985. godine u Šengenu na susretu Njemačke, Francuske i vlade zemalja Beneluxa zaključen je sporazum o postupnom uklanjanju unutrašnjih graničnih kontrola. Sporazum je zajedno sa konvencijom, koju su potpisale i ostale države članice, u potpunosti implementiran početkom 1990. godine. Sporazumu se 1990. pridružuje i Italija, dok su Velika Britanija i Irska odbile da primjene sporazum, iako su učestvovale u sprovedbi nekih njegovih dijelova. Specijalne odredbe su uvedene zbog Danske, a premda nisu članice Evropske unije, Island i Norveška takođe postaju potpisnice Sporazuma iz Šengena.

Evropska unija Ugovorom iz Mastrihta kao novost unutar postojeće strukture i načina kooperacije na polju pravosuđa i unutrašnjih poslova između država članica, uvodi pojam "trećeg stuba". Sporazumom je obuhvaćeno devet sektora sa zajedničkim interesom posebno u oblastima: azila, prelaska vanjskih granica Unije; imigracije; borbe protiv trgovine drogom i ovisnosti; borbe protiv kriminala unutar zajednice; saradnje pravosuđa u civilnim i kaznenim postupcima; saradnje između carina i policijske suradnje. U svakom od ovih sektora donošenje odluka je skoro uvijek bio dogovor između vlada zemalja članica i bazirano na vanjskoj politici svake članice kao i na modelu zajedničke sigurnosti. Tako je u pogledu pravosuđa Ugovorom iz Mastrihta Uniji data mogućnost kreiranja zajedničke pozicije, združenih akcija i konvencijemeđu kojima je jedino ova posljednja u stvarnosti bila obvezujuća.

Amsterdamski ugovor iz oktobra 1997. označava prekretnicu za saradnju u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova. Stupivši na snagu u maju 1999. godine, on stavlja na vrh liste prioriteta Evropske unije stvaranje prostora gdje vladaju sloboda, sigurnost i pravda. Njime je Unija u stvarnosti dobila mogućnost primjene efikasnijih i demokratskih metoda, a institucijama Zajednice data je veća uloga. Amsterdamski ugovor je, neke od sektora koji su prvobitno bili uključeni u „treći stub“ (naročito imigraciju, azil, kontrolu granica i saradnja pravosuđa u civilnim pitanjima), premjestio u Ugovor o Evropskoj zajednici i na taj način su one postale više „zajedničke“. Tako su za ove sektore korišteni pravni instrumenti zajednice, uključujući direktive, regulative i donošenje odluka. Za vrijeme zasjedanja Evropskog vijeća u Tamperi u Finskoj u oktobru 1999. godine, održana je sesija o pravosuđu i unutrašnjim poslovima posvećena tačkama unutar Amsterdamskog ugovora što je potaklo nastojanja u produbljivanju daljnje saradnje unutar ovih oblasti. Tom


55

prilikom dogovorena je sprovedba akcije koja je imala za cilj kreiranje stvarnog prostora unutar kojeg vladaju sloboda, sigurnost i pravda. Tokom zasjedanja u Tamperi donesena su četiri glavna zaključka, i to o: zajedničkoj politici u pogledu azila i imigracije; postojanju istinskog evropskog pravnog prostora; zajedničkoj borbi protiv kriminala; i postojanju efikasnijih vanjskih oblika poduzetih zajedničkih aktivnosti. Nadalje, od Komisije je tražena pomoć u ažuriranju šestomjesečnih „rezultata“, s ciljem praćenja ostvarenog napretka u uvođenju mjera u sferi slobode, sigurnosti i pravde. Napori Unije ostvareni u sferi kreiranja sloboda, sigurnosti i pravde, idu u skladu sa odlukom o usvajanju novog višegodišnjeg programa.

Nakon terorističkih napada na Sjedinjene Američke Države, 11. septembra 2001., EU je snažno potvrdila svoju istrajnost u borbi protiv svih međunarodnih oblika kriminala i terorizma. Na sastancima koji su uslijedili nakon počinjenog terorističkog napada (Izvanredno zasjedanje Vijeća za pravosuđe i unutrašnje poslove od 20. septembra 2001. i Izvanredna sjednica Evropskog vijeće u Briselu, 21. septembra 2001.), predloženo je uvođenje novih mjera u jačanju saradnje između policije i pravosuđa. Nakon bombaških napada u Madridu i usvajanja Deklaracije Evropskog vijeća 25. marta. 2003. godine nastavljena je i ažurirana protuteroristička strategija koja je odobrena 2001. godine.Protivterorističke mjere Unije su zasnovane na: stvarnoj upotrebipolitičkog dijaloga sa trećim zemljama kao i uspostavi tehničke pomoći sa istima u okviru protuterorističkih mjera unutar međunarodnih odnosa Unije; zaustavljanju izvora finasiranja terorizma koji često proizilaze iz različitih kriminalnih aktivnost; uspostavi kako prevencije tako i sistema borbe protiv terorizma u oblast sigurnosti i pravosuđa kroz analizu i razmjenu informacija, uvođenjem poboljšanja u okviru postojećih instrumenata kao što je Europol, Eurojust i Borbene grupe šefova policija; jačanju koordinacionih instrumenata u pogledu civilne zaštite i upravljanja krizama, uključujući i zaštitu i nadgledanje strateški pozicionirane prekogranične infrastrukture. Cilj zajedničkih protivterorističkih mjera usmjeren je na razvoj efikasne policije kao odgovora na postepenu implementaciju obaveza i mjera, koje su takođe pravne prirode, a koje države članice i institucije moraju uvesti u praksu prema načelu subsidijarnosti.

4.8.2. Saradnja u oblasti azila i migracija

Evropsko vijeće u Tamperi navodi četiri nove smjernice u pitanjima azila i imigracije: partnerstvo sa trećim zemljama, kako onih iz kojh imigranti


56

vode porijeklo, tako i sa tranzitnim zemljama; zajednički režim u pogledu azila; fer tretmana legalnih imigranata; upravljanja migratornim tokovima, uključujući i borbu protiv svih ilegalnih oblika imigracije.

U sferi azila, neke zakonske regulative zajednice su usvojene nakon utvrđivanja odgovornosti država prilikom obrade zahtjeva i uvjeta za njihovo prihvaćanje. Vijeće je takođe usvojilo i direktivu o minimalnim standardima koji su neophodni za prijem i priznanje statusa izbjeglice ili osoba koje imaju potrebu za zaštitom drugih država, na građane trećih zemalja. Takođe je postignut i politički dogovor o prijedlogu direktive koji se odnose na ispunjavanje minimalnih uslova za ispunjavanje nacionalnih procedura kojim se unutar država članica potvrđuje status izbjeglice. Formalnim usvajanjem ovoga zakonskog akta završena je inicijalna faza uvođenja Zajedničkog evropskog sistema za azil. Regulatorne aktivnosti koje se odnose na azil uključuju formalno usvajanje direktive o prijemu zahtjeva za azil i reguliranje uredbe „Dublin II“ o utvrđivanju države koja je odgovorna za prihvat zahtjeva o azilu.

Kada je riječ o legalnim tokovima imigracija donesene su dvije važne direktive koje se odnose na smještaj porodica i status građana iz trećih zemalja sa dugogodišnjim mjestom prebivališta u nekoj od država članica. Postignut je i sporazum o direktivi koja rješava pitanja kratkoročnih dozvola koje se izdaju žrtvama trgovine ljudima koje surađuju sa lokalnim pravosudnim i policijskim organima. Komisija je takođe predstavila i studiju o odnosu između legalnih i ilegalnih migracijauključujući i prijedlog Italije o značaju uvođenja Evropskih useljeničkih kvota. U skladu sa predloženim posebna pažnja se treba posvetiti promociji međureligijskog dijaloga kao faktora društvene kohezije, čije principe podržavaju i ostale države članice.

Na zasjedanju Evropskog vijeća u Thessaloniki u junu 2003. dat je novi poticaj za saradnju u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova i u kontroligranica, repatrijaciji, vizama i sličnim financijskim resursima. Nadalje, donesena je odluka o uspostavi "zajedničkog tijela za kontrolu granica". Postignut je i dogovor o nacrtu zakonskih regulativa u pogledu osnivanja agencije za kontrolu vanjskih granica koja je otpočela sa radom 2005.godine.

Sporazum postignut u pravcu uvođenja mjera za kontrolu ilegalnih migracija tiče se odluke o uvođenju zajedničkih letova za proces repatrijacije državaljana trećih zemalja kojima je uskraćen boravak, kao i odluke o zajedničkim letovima za proces deportacije državljana trećih zemalja koji su ilegalno prisutni na teritoriji jedne ili više država članica.


57

Također je postignut i politički dogovor u pogledu usvajanja bilateralnog modaliteta saradnje u sferi kontrole osoba na graničnim prijelazima koji postoje između pojedinih država članica nakon posljednjeg proširenja Unije, kao i pravilnika o uspostavi mreže oficira za vezu država članica u trećim zemljama iz kojih potiču imigranti. Otpočele su i zajedničke aktivnosti na kontroli granica sa posebnim naglaskom na potrebu za integracijom problema migracija u vanjske poslove EU. U svrhu rješenja ove potrebe, napravljena je studija o politici zajednice u pogledu readmisije, koja je već dovela do zaključivanja sporazuma o readmisiji sa nekim od trećih zemalja, kao i unosu navedenih odredbi o readmisiji u sporazume o suradnji, partnerstvu i udruživanju EU sa trećim zemljama.

4.8.3. Saradnja u području pravosuđa

Mjere EU poduzete u području saradnje pravosuđa usmjerene su na postizanje različitih ciljeva. Krajnji cilj svih ovih mjera odnosi se na kreiranje zajedničkog pravnog prostora: poboljšanja u sistemu dostupnosti pravosuđa; sprovedbe praktičnih mehanizama za zaštitu prava žrtve; zajedničkog priznavanja pravosudnih odluka u pitanjima civilne ili krivične odgovornosti; veći stepen približavanja među zakonodavstvom država članica koje se odnose na definiranje i kažnjavanje ozbiljnih zločina.

Stupanjem na snagu Ugovora iz Nice u februaru 2003., u Članu 31.Ugovora o EU uveden je Eurojust ili Evropska jedinica za saradnju u oblasti pravosuđa. Odluka o uspostavi Eurojust donesena je u februaru 2002. godine.

4.8.4. Saradnja policije

Mjere koje se odnose na saradnju policije usmjerene su na pružanje garancije evropskim građanima visokog stepena sigurnosti i zaštite. Evropska policijska kancelarija - Europol – uspostavljena je 1996. godines ciljem jačanja saradnje između država članica u sferi prevencije i borbe protiv pojave ozbiljnih međunarodnih oblika organizovanog kriminala, uključujući terorizam i trgovinu narkoticima. Na zasjedanju Evropskog vijeća u Tamperi takođe su usvojene veoma važne mjere u području policijske suradnje. Osnovana je i Borbena grupa šefova policije čiji je zadatak rad sa Europolom i razmjena informacija i iskustava, kao i koodinacija između Europola i Eurojust s ciljem jačanja međusobne saradnje u borbi protiv kriminala.


58

U svjetlu jačanja oblasti prava i unutrašnjih poslova u okviru agende Evropske unije, veća povezanost ovog sektora sa vanjskim odnosima Unije je dobila na važnosti. Donesene odluke, imajući prethodno na umu, odnose se na poboljšanje saradnje između obavještajnih službi, nacionalnih policijskih snaga i Europola s ciljem uvođenja efikasnih mjera za prevenciju i suzbijanje terorizma. Glavni ciljevi politike EU u području pravosuđa i unutrašnjih poslova odnose se na: garantiranje slobodnog kretanja unutar teritorija Evropske unije; kreiranje zajedničke politike o azilu i imigraciji; zajedničko upravljanje vanjskim granicama Evropske unije; koordinaciju u borbi protiv organiziranog kriminala, a naročito

pojave međunarodnih oblika organizovanog kriminala; suradnju pravosuđa u građanskim i krivičnim predmetima.

4.9. Regionalna politika

4.9.1. Pojam regionalizma unutar Zajednice i Komitet regija

Regionalni oblici suradnje unutar zajednice prilikom implementacije principa subsidijarnosti proizilaze iz želje za osiguranjem komplementarnosti različitih obaveza između Evropske unije, država članica i regija. Ovo posljednje je čak postalo moćan faktor u sprovođenju i unapređenju procesa evropskih integracija. Potpisivanjem Ugovora iz Mastrihta 1991. uspostavljen je Komitet regija (CoR), kao najmlađe institucije u okviru Evropske unije, čime je priznat značaj postojanja regija. Uspostava ovog komiteta predstavljala je garanciju za formiranje direktne i konkretne veze između institucija Evropske unije i regionalnih ili lokalnih tijela prilikom definiranja onih politika Zajednice koje direktno utiču na njih.

Uspostava CoR-a pravno obavezuje na prihvatanje konsultacija sa lokalnim i regionalnim predstavnicima unutar njihove sfere nadležnosti. Ovo predstavlja garanciju za veće učešće građana u razvoju Evropske unije. Značaj Unije koja daje poticaj direktnom posredovanju između mišljenja građana i evropskog procesa, personifikovan je u obliku članova CoR-a koji, kao predstavnici svojih regija ili gradonačelnici većih gradova, svakodnevno žive i rade unutar svojih područja i obavljaju odgovorne funkcije kao lokalni ili regionalni zvaničnici. Maksimalan broj unutar ovog komiteta je 350 članova, koji je utvrđen Ugovorom potpisanim u Nici u decembru 2000. godine.


59

Regionalna politika Zajednice za period 2007.-2013. godine

Podrška regionalnom razvoju neophodan je garant stabilnosti i budućem razvoju Evropske unije. U svijetu koji je pod sve većim uticajem globalizacije, lokalna područja i aktivnosti se moraju takmičiti na mnogo širem planu, ali treba imati u vidu da nemaju sve regije iste ekonomske,socijalne i geografske uvjete. Ovo je još važnija činjenica kada je riječ o ukupnom značenju proširene Unije. Regionalna politika, stoga, ima za cilj promicanje visokog stepena konkurentnosti i zapošljavanja, pomažući manje razvijenim regijama ili onim sa strukturalnim poteškoćama da generiraju održivi razvoj i da se adaptiraju na nove uvjete tržišta rada i svjetske konkurentnosti.

U skladu sa ovim, Evropska unija pomaže višegodišnje regionalne razvojne programe, za čije su odvijanje zajednički odgovorne regije, države članice i Komisija, uz pomoć tri strukturna fonda: Evropski regionalni razvojni fondovi (FEDER) Evropski socijalni fondovi (ESF) Kohezioni fondovi

Koheziona politika je politika solidarnosti koja se ogleda kroz intervencije koje imaju za cilj da pomognu lokalnim zajednicama u lakšem prevazilaženju sopstvenih nedostataka. Ona je, takođe, konkretna politika jer je vidljiva evropskim građanima koji u svojim regijama žive bolje na osnovu njenih rezultata. Koheziona politika, za period od 2007.-2013. godine zasnovana na mišljenju da su kohezija i konkurentnost dvije strane istog novčića, nudi novi arhitektonski sklop i navodi tri prioritetna cilja: "Konvergencija", za poticaj razvoja i stvaranje većeg stepena

zaposlenosti u onim regijama u kojima je razvoj sporiji i znatno zaostaju za drugima (sa BDP-om koji iznosi manje od 75% prosjeka EU);

"Regionalna konkurentnost i sposobnost zapošljavanja", predviđanje i poticanje promjena i u svim ostalim regijama;

"Teritorijalna kooperacija", podrazumijeva promoviranje harmoniziranog i balansiranog razvoja u Evropi kroz transnacionalnu, prekograničnu i inter-regionalnu kooperaciju.

Također, novi plan se ističe time što ima strateški pristup ipojednostavljene upravljačke procedure. Zakonska osnova novih kohezionih politika sastoji se od pet regulativa, koje su odobrene u julu 2006. godine i završene u skladu sa smjernicama Komisije. Na osnovu


60

gore pomenutog akta Zajednice, od država članica se zahtijeva da pripreme specifične nacionalne strateške okvire (NSF) i nacionalne iregionalne Operativne programe(OP).


61

V

EVROPSKA UNIJA I POLITIKA MEĐUNARODNIH ODNOSA

Evropa na raskrižju puteva je dobro poznat, ali i vrlo koristan termin kojim se lako može opisati nedavni „ćorsokak“ u kojem se Unija našla usljed događaja nakon odbacivanja Ugovora o ustavu od strane Francuske i Holandije. Postojeće stanje na političkom planu i raspoloženje u široj javnosti moglo bi odvesti EU u nekoliko različitih smjerova. Ali sve postojeće indicije pokazuju sve veću svijest o brzini razvoja EU u ulozi vanjskopolitičkog igrača u svjetskim okvirima.

5.1. Vanjska i sigurnosna politika Evropske unije

Vijeće za opšte poslove i vanjsku saradnju (GAERC) – sastavljeno od Ministara za vanjske poslove država članica – obavlja veći broj funkcija od značaja za unutrašnji i vanjski sistem suradnje. Ono se bavi institucionalnim pitanjima i pregovorima o proširenju (upućivanjem direktiva Komisiji) i ima funkciju koordinatora unutar sektorskih politika Evropske unije. Kao tijelo koje obavlja poslove za vijeće, u skladu sa odredbama Ugovora, vrši i pripreme za održavanje Evropskog vijeća.Vijeće se bavi i pitanjima odnosa EU sa ostatkom svijeta. Ovo pokriva zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku (CFSP), vanjske ekonomske odnose i razvoj i humanitarnu pomoć. Dužnost predsjedavajućeg Vijeća, generalnog sekretara Vijeća i Visokog predstavnika za CFSP, pored Evropskog komesara za vanjske odnose, podrazumijeva blisku suradnju u cilju osiguranja kontinuiteta i kohezije vanjske politike EU.

5.1.1. Vijeće za opšte poslove i vanjsku suradnju (GAERC)

Vijeće za opšte poslove i vanjsku suradnju (GAERC) sastaje se jednom mjesečno u Luksemburgu ili Briselu i igra ključnu ulogu unutar sistema unutrašnjih i vanjskih odnosa Evropske unije. Zasjedanju sesija Vijeća prisustvuju i Ministri vanjskih poslova država članica. U obavljanju svoje uloge “opštih poslova”, GAERC se bavi i institucionalnim i administrativnim pitanjima, pregovorima o pristupanju,


62

(sastavlja odgovarajuće smjernice za Komisiju) i definiciju finansijskog ishoda. On takođe vrši koordinaciju sektorskih politika EU. Pošto je kompetentnost Vijeća po prirodi unakrsna, u skladu sa odredbama Ugovora, on takođe vrši i pripremu sastanaka Evropskog vijeća. U ulozi „vanjskih odnosa“, GAERC se bavi odnosima EU sa ostatkom svijeta. Ovaj dio uključuje zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku (ESDP), vanjske odnose, komercijalne i trgovinske sporove, razvojnu pomoć i humanitarne akcije. U dogovoru sa Komisijom, Vijeće takođe obavlja prioritetne zadatke kojima se osigurava da vanjske aktivnosti Unije imaju konzistetnu i koherentnu ulogu korištenjem širokog niza instrumenata koji su joj na raspolaganju.

5.2. Zajednička vanjska i sigurnosna politika (CFSP)

Evropska politička suradnja (EPC) neformalno uspostavljena od strane država članica 1970. godine, koja je prešla u instituciju potpisivanjem Jedinstvenog evropskog akta 1987. godine, u osnovi je imala konsultativnu ulogu između država članica po pitanjima vanjske politike od općeg interesa.

U svijetlu geopolitičkih promjena na Evropskom tlu tokom ranih 90-tih(ujedinjenje Njemačke, pad Sovjetskog saveza, kraj Varšavskog pakta) i pojačanih nacionalističkih tenzija na Balkanu, koja je dovela do raspada Jugoslavije, države članice donose odluku o osnivanju formalnijeg tijela od EPC. Pod okriljem Ugovora iz Mastrihta (1993.), uvedena je nova međuvladina politika, CFSP, koja predstavlja drugi stub EU.

CFSP koji se spominje među ciljevima Unije u članu 2. (prije član B), zajedničkih odredbi Ugovora o EU, sastoji se od pet osnovnih ciljeva: odbrana zajedničkih vrijednosti i osnovnih interesa Unije: jačanje sigurnosti Unije; održanje mira i jačanje sigurnosti na međunarodnom planu; poticanje međunarodne suradnje; jačanje demokratije i vladavine prava, te poštovanje osnovnih

ljudskih prava.

Evropskom vijeću koje usvaja "zajedničke strategije" pripada uloga u pokretanju i usmjeravanju CFSP, dok je GAERC zadužen za sprovedbu "zajedničkih aktivnosti" i "zajedničkih stajališta". EU je u sklopu Amsterdamskog ugovora uspostavila novi institucionalni okvir kojim se osigurava veći stepen funkcionalne efikasnosti, kao što je rad Visokog predstavnika za zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku i Jedinice za


63

planiranje politika i sistem ranog upozorenja. Ova posljednja -sastavljena od eksperata koji dolaze iz Generalnog sekretarijata Vijeća i država članica, ima za cilj praćenje razvoja situacije na međunarodnom planu i predlaganje političkih opcija na Vijeću. Poziciju Visokogpredstavnika, koju trenutno obavlja Javier Solana, nominiraju predsjednici i premijeri vlada država članica EU.

Predsjednik u suradnji sa Komisijom, zastupa Uniju u onim pitanjima koja spadaju pod zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku.

Amsterdamskim ugovorom nastupile su i promjene u procesu donošenja odluka, kojeg je do tog trenutka karakterisala potreba za jednoglasnim donošenjem odluka. Iako ograničena, njime je uvedena mogućnost uvođenja kvalifikovane većine prilikom glasanja. Dvostruka garancija je omogućena konstruktivnom uzdržanošću i mogućnošću različite odluke na Evropskom vijeću u slučaju postojanja osnovne uzdržanosti neke države članice (tzv. "kočnica za hitne slučajeve").

Nove promjene uvedene su na zasjedanju Evropskog vijeća u Nici (u decembru 2000. godine). 'Jačanje saradnje' je, naročito, omogućeno između grupe od najmanje osam država članica. Ovi posebni oblici suradnje mogu se odnositi na implementaciju zajedničkih aktivnosti ili stajališta, isključujući one aktivnosti ili pozicije koje uključuju vojsku ili odbranu. Ukoliko se nijedna država članica ne protivi ili ne zahtijeva donošenje jednoglasne odluke na Evroskom vijeću (ili primjeni prethodno spomenute "kočnice"), odluka o jačanju saradnje se donosi na nivou Vijeća kvalifikovanom većinom glasova.

5.3. Evropska sigurnosna i odbrambena politika (ESDP)

Evropska sigurnosna i odbrambena politika (ESDP) je dio CFSP, tj. instrumenta vanjske politike Unije. Svrha mu je upravljanje u kriznim situacijama i prevencija konflikta, korištenjem kako civilnih tako i vojnih metoda. Ugovor iz Mastrihta takođe predviđa buduće izglede i pravce u razvoju ESDP, u skladu sa općim konsenzusom, ka istinskom evropskom odbrambenom identitetu.

Tokom zasjedanja Evropskog vijeća u Kelnu u junu 1999. za osnovnu tačku razvoja CFSP-a određeno je upravljanje kriznim situacijama. Na Evropskom vijeću u Helsinkiju u decembru 1999. godine dogovoreno je da do kraja 2003. države članice moraju biti u poziciji da u roku od 60 dana sazovu kompletne oružane snage koje bi brojale otprilike 50.000 –


64

60.000 ljudi za dobrovoljne operacije pod vodstvom EU koje bi trajale najmanje godinu dana. Ove trupe bi se takođe koristile u humanitarnim i mirovnim misijama (tzv. Petersburške misije). U Helsinkiju je odlučeno i uspostavljanje novih političkih i vojnih tijela i struktura unutar Vijeća što omogućava Uniji pružanje garancije za političko vodstvo i strateško usmjeravanje neophodno u takvim operacijama, u okviru jedinstvenog institucionalnog okvira.

U decembru na zasjedanju Europskog vijeća u Nici uspostavljena je osnova za kreiranje različitih struktura, uključujući i Komitet za politiku i sigurnost (PSC). Ovaj Komitet ima zadatak da prati razvoj situacije na međunarodnom planu, pruža pomoć prilikom definiranja politika i da vrši monitoring implementacije usvojenih politika. U junu 2001. godine, na Samitu koji je održan u Geteborgu, odobren je program EU za prevenciju konflikata, a u decembru na zasjedanju Evropskog vijeća u Laekenu usvojena je i Deklaracija o implementaciji Zajedničke vanjske i sigurnosne politike. Od tog momenta, na svakom svom zasjedanju Evropsko vijeće je pravilo napore u cilju unapređenja i razvoja instrumenata ESDP s ciljem ostvarivanja potpunog stepena operativnosti do 2003. godine.

Suradnja na polju ESDP započela je u januaru 2003. Policijska misija EU u Bosni i Hercegovini zamijenila je dotadašnje policijske snage Ujedinjenih nacija koje su uspostavljene na osnovu Pariškog/Dejtonskog sporazuma iz 1995 godine. Nadalje, 18. marta 2003. godine Unija je donijela odluku o pokretanju prve vojne operacije zajedno sa NATO-om pod nazivom "Savezna harmonija" na tlu Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije (FYROM). Cilj vojne operacije EU – pod nazivom "Konkordija" – se odnosila na pružanje pomoći za poštivanje nacionalnih sporazuma o pomirenju na osnovu kojeg su tokom 2001. okončani konflikti između slavenske većine i albanske manjine. Operacija, koja je završila 15. decembra 2003. pokretanjem policijske misije Unije ("Proksima"), je iskoristila NATO-ove sposobnosti u planiranju i korištenju zajedničkih sredstava. Između juna i septembra 2003. EU je pokrenula drugu vojnu operaciju u Demokratskoj Republici Kongo ("Artemis"), s ciljem stabiliziranja situacije u regionu Ituri omogućavanjem organizovane rotacije UN mirovnih snaga koji su se već nalazili u toj zemlji. Pokretanjem operacije EU "Althea" u decembru 2004. EU je preuzela odgovornost od NATO-a unutar međunarodnog okvira za sigurnost u Bosni i Hercegovini. Od avgusta 2004. pokrenuta je i misija "Temis" za pružanje podrške za sprovođenje i očuvanje vladavine prava u Gruziji.


65

5.3.1. Eurofor i Euromarfor

Eurofor (Evropske operativne snage brzog odgovora) i Euromarfor (Evropske pomorske snage) nastale su 1995. kao dio velike multinacionalne interventne vojne jedinice iz Francuske, Italije, Španije i Portugala. Nijedna od ovih nacija se ne smatra predvodnikom pošto je komandovanje zasnovano po sistemu rotacije. Spadaju u red operativnih snaga brzog odgovora koje su uspostavljene u cilju izvršenja različitih mirovnih misija poput: humanitarnih, mirotvornih aktivnosti i kao potpora u nametanju mira sukladno Petersburškoj deklaraciji. Sjedište stalne multinacionalne komande Eurofora smješteno je u Firenci, dok je Euromarfor smješten u onoj zemlji koja je trenutni nositelj rotirajuće komande.

5.4. Vanjska trgovinska politika

Kao svjetski lider u trgovini, Evropska unija teži da ukloni sve prepreke za nesmetano obavljanje međunarodne trgovine i u skladu s tim, igra ključnu ulogu u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO). Komisija u ime EU, nakon bliskih konsultacija sa Vijećem i na osnovu izdatih mandata, koristi različite instrumente za trgovinu i pregovara o trgovinskim sporazumima sa trećim zemljama ili međunarodnim organizacijama.

Ekspanzija međunarodne trgovine omogućila je donošenje zajedničketrgovinske politike koja je postala jedna od glavnih politika Unije. Istovremeno, naknadno proširenje i konsolidacija zajedničkog tržišta ojačala je poziciju Unije kao jednog od većih igrača u obavljanju trgovinskih pregovora, bilo da je riječ o bilateralnim ili multilateralnimpregovorima unutar okvira WTO. Na taj način Unija je isplela gustu mrežu sklopljenih trgovinskih odnosa u svjetskim okvirima.

U okviru Evropske trgovinske politike, uspostavljen je čitav niz alata, koji uključuju:

zajedničke carinske tarife, tj. primjenu uniformnih carinskih tarifa za proizvode koji se uvoze iz trećih zemalja, bez obzira na krajnje odredište u nekoj od država članica;

trgovinski instrumenti za odbranu kao što su antidampinške mjere, antipodsticajne politike, reguliranje prepreka u trgovini i sprovedba zaštitinih mjera.


66

Većina spoljnje trgovinske razmjene u EU nalazi se pod stegom multilateralnih dogovora koji su ugovoreni u okviru WTO. EU je takođe zaključila i niz preferencijalnih sporazuma i ekonomskih i političkih dijaloga i sporazuma sa:

Norveškom, Islandom i Lihtenštajnom (Evropski ekonomski prostor);

Zapadnim Balkanom (Sporazumi o stabilizaciji i pridruživanju); CIS (Sporazumi o saradnji i partnerstvu); Zemljama mediteranskog bazena - Barcelona proces (Sporazumi

o Euro-mediteranskoj asocijaciji); Golfskom Vijećem za saradnju (Sporazumi o saradnji); Centralnoameričkom i andskom zajednicom (Politički sporazumi i

sporazumi o saradnji); Državama ACP - Afrika, Karibi i Pacifik (Cotonou sporazum).

EU je otpočela 2000. godine pregovore o potpisivanju Sporazuma o pridruživanju sa zemljama Mercosura koji još uvijek nisu okončani.

5.5. Programi saradnje EU

5.5.1. Pregled pomoći EU prema trećim zemljama

Vanjska saradnja EU je usmjerena ka zemljama u razvoju kao i zemljama u tranziciji i industrijaliziranim zemljama, kombiniranjemaspekata „saradnje u razvoju“ u klasičnom smislu (Poglavlje XX Ugovora o uspostavi Evropske zajednice) i “ekonomske, finansijske i tehničke” saradnje (Poglavlje XXI Ugovora o EZ). Većina usmjerene pomoći u kontekstu je sporazuma o inteziviranju trgovinske ili neke druge vrste saradnje koja ide od održavanja političkog dijaloga do kreiranja različitih oblika partnerstva ili udruženja ili čak, sa nekim zemljama, izgledima za članstvo u Uniji.

Novi oblik pomoći EU prema trećim zemljama uveden je 1. januara 2007. godine, a osnovan je sa ciljem radikalnog pojednostavljenja procesa dodjele pomoći i poboljšanja efikasnosti i transparentnosti. Poglavlje 4. –„Uloga EU na globalnom planu“ – finansijske perspektive za period 2007.-2013. obuhvata prekogranične aktivnosti Unije, za koje jepredviđen iznos od oko 55 milijardi eura.

Detaljnija slika pomoći EU namijenjene trećim zemljama uključuje 22.682 milijarde eura predviđenih unutar Evropskog fonda za razvoj (EDF) –


67

međuvladin fond koji učestvuje u finansiranju suradnje sa “ACP zemljama” (Afrika, Karibi i Pacifik) u sklopu Cotonu Partnerstva - u periodu 2008.-2013., kao i 27.8 milijardi eura u obliku zajmova za isti period koji se dodjeljuje preko Evropske investicijske banke (EIB).

Početkom 2007. sve vanjskopolitičke aktivnosti Unije su zasnovana na četiri geografska i horizontalna instrumenta, koji su osmišljeni radi boljeg fokusiranja na specifične političke ciljeve koji se odnose na proširenje Unije, prekograničnu politiku, dostizanje Milenijumskih ciljeva itd.

5.5.2. Geografski instrumenti

Geografski instrumenti obuhvataju četiri osnovna instrumenta pomoći: predpristupne instrumente pomoći (IPA), instrumenti prekogranične suradnje (ENPI), instrumenti za razvoj saradnje i instrumenti saradnje sa industrijaliziranim zemljama (ICI).

Predpristupni instrumenti pomoći (IPA)

Za Tursku, Hrvatsku, BJR Makedoniju, Albaniju, Srbiju (uključujući i Kosovo), Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru u periodu do 2013. godinenamijenjena su sredstva u iznosu od 11.565 milijardi eura, kao dio predpristupnih instrumenata pomoći (IPA) o kojima je odlučeno na zasjedanju Vijeća 17. jula 2006. Za istu skupinu zemalja namijenjena su takođe i sredstva EIB-a u vidu zajmova, a kreću se u iznosu od oko 8.7 milijardi eura.

Glavni cilj IPA-e odnosi se na poticanje 'zemalja korisnica pomoći' na postepeno usvajanje standarda i politika EU i pružanje podrške u implementiranju aquis-a, imajući na umu buduće članstvo u Uniji. IPA je zamijenila sve prethodne instrumente namjenjene za države kandidatkinje i potencijalne države kandidatkinje (PHARE, SAPAD, ISPA, CARDS).

Zemlje korisnice spadaju u dvije osnovne kategorije: “Države kandidatkinje” (Turska, Hrvatska i Makedonija) i “Potencijalne države kandidatkinje” (Albanija, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora i Kosovo pod Rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a 1244). U instrumentima za pomoć spomenutim državama jedino države kandidatkinje imaju pristup svih pet komponenti koje su namijenjene za: a) pomoć u tranziciji i izgradnji institucija; b) prekograničnu suradnju; c) regionalni razvoj; d) pomoć u razvoju ljudskih resursa i e) ruralni razvoj. Potencijalne države


68

kandidatkinje će moći koristiti samo prve dvije komponente jer su preostale tri namjenjene budućim kandidatima koji se pripremaju za preuzimanje i upravljanje strukturnim fondovima koji su namijenjeni članicama EU.

IPA takođe finansira i prekogranične programe suradnje između regija u zemljama EU i zemljama korisnicama koje graniče jedna s drugom na moru ili kopnu. Tako su npr. Italija i ostale mediteranske zemlje koje graniče sa njom uključene u programe koje obuhvaćaju cijeli mediteranski bazen.

Instrumenti prekogranične suradnje (ENPI)

Zemlje koje su korisnice Evropske prekogranične politike ENP-a, tj. zemlje južnog i istočnog Mediterana (Alžir, Egipat, Jordan, Izrael, Liban, Maroko, Sirija, Tunis, Palestinske teritorije), Ukrajina, Moldavija, Bjelorusija i zemlje južnoga Kavkaza (Gruzija, Armenija i Azerbejdžan), zahvaljujući ENPI, imaju na raspolaganju sredstva u ukupno osiguranom iznosu od 11.967 milijardi eura. Instrumenti će takođe biti korišteni kao podrška strateškom partnerstvu sa Rusijom. Za isti finansijski period zemlje Mediterana će primiti 8.7 milijardi eura zajmova od EIB, dok će preostale zemlje ENPI (uključujući i Rusiju) raspolagati sa sredstvima u iznosu od 3.7 milijardi eura. Instrument razvoja saradnje (DCI) će doprinjeti sa dodatnim sredstvima namijenjenim za transverzalne tematske programe u iznosu od 465 miliona eura. ENPI zamijenjuje MEDA i TACIS instrumente i interveniše unutar četiri makro područja: ekonomski i socijalni razvoj, zajedničke promjene, sigurnost i efikasna kontrola granica i poticanje aktivnosti „ljudi za ljude“.

Najveću korist ENPI ima od značajne saradnje koja već postoji sa susjednim zemljama, a koja doprinosi suočavanju sa pitanjima koja su od zajedničkog interesa s obzirom na međusobnu geografsku bliskost, teekonomsku i historijsku povezanost. U tu svrhu, tradicionalni načini pomoći kao što su borba protiv siromaštva i poticanje održivog razvoja su obuhvaćene jednim ciljnim programom, koji je usmjeren na sve korisnike politika EU, kao što su razvoj unutrašnjeg tržišta i izgradnja velikih infrastrukturnih projekata.

Takođe, u sklopu ENPI-a pokrenuti su programi prekogranične saradnje između država članica i njihovih susjeda koji imaju zajedničke morske ili kopnene granice. Od posebne važnosti su i multilateralni programi za Mediteran, koje zajednički sprovodi regija Sardinije.


69

Instrumenti razvoja saradnje

Zemlje Latinske Amerike, Centralne Azije, Srednjeg Istoka i Južne Afrike su korisnici Instrumenata za razvoj saradnje (DCI). DCI se sastoji od sedmogodišnje finansijske pomoći u iznosu od 16.897 milijardi eura, koji su rezervirani, s izuzecima, za sve zemlje u razvoju koji nisu korisnici PAI, ENI i EDF pomoći. Njegova glavna svrha je poticanje održivog razvoja koji vodi ka eliminaciji siromaštva kroz ispunjavanje Milenijumskih ciljeva zajedno sa poticanjem demokracije, dobrog upravljanja, ljudskih prava i vladavine zakona.

DCI pomoć se distribuira na: Geografskom nivou, kroz bilateralne ili regionalne inicijative: Aziji

je namijenjeno 5.187 miliona eura; Centralnoj Azji 719 miliona eura; Srednjem Istoku 487 miliona eura; Latinskoj Americi 2.690 milijardi eura; Južnoj Africi 980 miliona eura.

Tematskom nivou, 5.01 milijardi eura namijenjeno je za pet programa koji pokrivaju specifične interesne sektore u korist zemalja EDF-a i ENI. Ovo predstavlja značajno pojednostavljenje u poređenju sa prethodnim, kada je veliki broj tematskih programa bilo regulirano sa isto toliko ad hoc regulativa. Ovi tematski programi trebali bi rezultirati dodatnom vrijednošću, jer sukomplementarni sa geografskim programima, uključujući i EDF programe, čime je data veća vidljivost aktivnostima EU u kontekstu programa koji se odnose na:

Podršku razvoju ljudskih potencijala (“Investiranje u ljude”): 1.06milijardi eura;

Zaštitu okoline i održivo upravljanje priodnim resursima: 804miliona eura;

Podršku za nevladine učesnike i lokalne vlasti u kontekstu razvoja: 1.64 milijardi eura;

Sigurnost hrane: 1.71 milijardi eura; Migraciju i azil (koji je zamijenio program AENEAS): 384 miliona

eura.

Zemlje Azije i Latinske Amerike su takođe jedne od korisnica zajmova EIB-a u iznosu od oko 1.- 2.8 milijardi eura, dok su, iz istog izvora, Južnoj Africi namijenjena sredstva u vidu zajmova u iznosu od 900 miliona eura.

Unutar istog DCI okvira oko 1.244 milijarde eura namijenjeno je zemljama ACP koje su potpisnice protokola o šećeru: Barbados, Beliz,


70

Gijana, Jamajka, St. Kits i Nevis, Trinidad i Tobago, Fidži, Republika Kongo, Obala Slonovače, Kenija, Madagaskar, Malavi, Mauricijus, Mozambik, Svazilend, Tanzanija, Zambija i Zimbabve, a koje su korisnice mjera s ciljem pružanja podrške njihove prilagodbe novimuslovima na tržištu šećera koje su nastale kao rezultat reformi zajedničkog tržišta.

Instrumenti suradnje sa industrijaliziranim zemljama (ICI)

Zahvaljujući Instrumentima saradnje sa industrijaliziranim zemljama (ICI) izdvojeno je 172 miliona eura za poticanje finansijske, tehničke i drugih oblika saradnje između EU (npr. istraživanje, nauka i tehnologija, energija, transport i zaštita okoline, socijalni problemi, itd.) i Australije, Bahreina, Bruneja, Kanade, Kineskih Taipea, Hong Konga, Japana, Koreje, Makao-a, Novog Zelanda, Kuvajta, Katara, Singapura, Ujedinjenih Arapskih Emirata i Sjedinjenih Američkih Država. Finansirane aktivnosti ICI-a mogu takođe biti usmjerene i na povećanje prisutnosti EU u tim zemljama.

5.5.3. Horizontalni instrumenti

Postoji pet osnovnih horizontalnih instrumenata:1) Instrumenti stabilnosti2) Finansijski instrumenti za poticanje razvoja demokratije i ljudskih prava u svijetu 3) Instrumenti saradnje u oblasti nuklearne sigurnosti 4) Humanitarna i makrofinansijska sredstva pomoći 5) Evropski fond solidarnosti (ESF)

Instrumeni stabilnosti

Novoformirani instrumenti stabilnosti raspolažu sredstvima u iznosu od 2.062 milijarde eura s ciljem osiguranja brzog odgovora na pojavu kriza i nestabilnosti u trećim zemljama kroz podršku za uspostavu prelaznih vlada, izgradnje institucija, uspostave međunarodnog krivičnog suda i specijalnih nacionalnih sudova; kao i kroz obnovu i rekonstrukciju osnovne infrastrukture, stambenog fonda, javnih zgrada i ekonomskih aktivnosti kao i osnovnih proizvodnih kapaciteta, rehabilitacije i reintegracije žrtava oružanog konflikta, itd. Instrumenti stabilnosti su zamijenili dugačku listu drugih regulativa: regulativa koje se odnose na aktivnosti u sektoru pomoći izbjeglim osobama zemalja u razvoju u Latinskoj Americi i Aziji; regulative o uklanjanju mina na prostoru trećih


71

zemalja, zemalja u razvoju itd; regulative koje se odnose na uspostavu mehanizama brzog djelovanja (RRM); djelomično i regulative koje se odnose na potporu UN misije na Kosovu (UNMIK) i Ureda Visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini (OHR); regulative u pogledu rekonstrukcije zemalja u razvoju.

Finansijski instrumenti za poticanje demokratije i ljudskih prava u svijetu

Sa raspoloživim sredstvima u iznosu od 1.104 milijarde eura Finansijski instrumenti za poticanje razvoja demokratije i ljudskih prava u svijetu finansira inicijative koje su usmjerene na zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i jačanje demokratije i demokratskih procesa. Ovi instrumenti su zamijenili prethodne Evropske inicijative za poticanje demokratije i ljudskih prava. Sektor intervencije uključuje poticanje procesa demokratizacije, zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda, jačanje vladavine zakona i nezavisnosti sudstva, jačanje klime povjerenja, pouzdanosti i transparentnosti izbornog procesa.

Među glavnim korisnicima ove pomoći ubrajaju se nacionalne institucije poput parlamentarnih tijela, kao i međunarodnih i drugih organizacija civilnog društva.

Instrumenti saradnje u oblasti nuklearne sigurnosti

Instrumenti saradnje u oblasti nuklearne sigurnosti namijenjena su za pomoć trećim zemljama za poboljšanje sigurnosnih standarda u nuklearnim elektranama i postrojenjima, saniranje opasnog radioaktivnog otpada, odlaganje i upravljanju nuklearnim gorivom i nuklearne mjerezaštite. On zamjenjuje analogne programe unutar okvira programa TACIS i pomoć nakon Černobila. Finansijska sredstva za period od sedam godina su predviđena u iznosu od preko 524 miliona eura.

Humanitarna i makrofinansijska sredstva pomoći

Konačno, završnu sliku uokviruju humanitarni instrumenti pomoći i makrofinansijska pomoć (ukupan iznos sredstava, zajedno sa ostalim „manjim“ ad hoc instrumentima iznose oko 8 milijardi eura) ostaju i dalje na snazi bez značajnijih promjena.

Posljednji će i dalje nastaviti da bude dio klasične finansijske pomoći EU sa intervencijama koje striktno spadaju u kategoriju humanitarne pomoći, kao što su hitna intervencija za pomoć žrtvama prirodnih i katastrofa koje je izazvao čovjek.


72

Drugi dio će se nastaviti koristiti u slučajevima velikih problema sa uplatama konačnog iznosa sredstava, kao i za podršku u sprovedbi strukturnih reformi u zemljama korisnicama pomoći.

Evropski fond solidarnosti (ESF)

Evropski fond solidarnosti (ESF) je uspostavljen 1957. godine sa ciljem poboljšanja prilika za zapošljavanje u Evropskoj uniji (EU) i podizanja standarda života. On pomaže ljudima da iskoriste svoje potencijale dajući im uslove za usavršavanje svojih vještina i izglede za pronalazak boljih zaposlenja.

Kao dio strukturnih fondova EU, ESF ima za cilj smanjenje razlika u prosperitetu širom EU i poboljšanje ekonomske i socijalne jednakosti. Iako su sredstva ESF namijenjena širom EU, većina novca ide u korist onih država članica i regiona u kojima je prisutan slabiji ekonomski razvoj.

Od 2000. godine, ESF predstavlja ključni dio Lisabonske strategije EU za razvoj i zapošljavanje. On podržava ciljeve EU za povećanje zaposlenosti osiguranjem sredstava za nezaposlene i ugrožene osobe kojima je potrebna obuka i podrška u pronalaženju posla na tržištu rada.

Fokusiranjem na one kojima je pomoć najpotrebnija, on doprinosi politikama koje utiču na smanjenje nejednakosti i izgradnji fer društva.

ESF je posvećen unapređenju u oblasti procesa zapošljavanja u EU. On pomaže državama članicama EU, da svoju radnu snagu i kompanije bolje pripremi za izazove na globalnom planu. Za postizanje ovih ciljeva u državama članicama i regijama EU, u periodu od 2007.-2013., predviđena su sredstva od oko 75 milijardi eura.

5.6. Planiranje programa pomoći

Evropska komisija, uz pomoć upravljačkog odbora u skladu sa Odlukom o EZ br.468/1999 u kojem sjede predstavnici država članica EU, posjeduje nadležnost za planiranje i implementaciju pomoći.

Ciljane mjere pomoći za treće zemlje u skladu sa geografskim programima, obično su zasnovana na višegodišnjim i godišnjim programima planiranja, u skladu sa regulativama koje postoje kod različitih instrumenata.


73

Prvi korak u planiranju ovih procesa, prema logičnom i hronološkom slijedu, podrazumijeva izradu Strateškog dokumenta (kada je riječ o pojedinačnoj zemlji onda je riječ o Državnom strateškom dokumentu (CSP) ili o regiji onda je to Regionalni strateški dokument (RSP), u kojem su navedene prioritetne oblasti za sprovedbu aktivnosti i generalni ciljevi pomoći zajednice za određeni period vremena (generalno se poklapa sa perspektivama trenutnog finansijskog ciklusa) na osnovu iscrpne studije – sprovedene zajedno sa korisnicima pomoći – o ekonomskoj, socijalnoj i institucionalnoj situaciji u državi ili regiji kojoj je namijenjena ova pomoć.

Za uzvrat, ovi Strateški dokumenti prave osnovu (a u skladu sa terminologijom koja može da varira u zavisnosti od oblika finansijskog instrumenta), za izradu Nacionalnih i Regionalnih indikativnih programa (NIP i RIP), prema kojima su mjere pomoći i očekivani rezultati definirani na osnovu većeg broja detalja i koji opisuju približne načine raspodjele finansijskih sredstava za prioritetne oblasti u periodu od dvije ili tri godine.

Sljedeći nivo nakon izrade Indikativnih planova i programa uključuje izradu godišnjeg akcionog plana, koji sadrži listu projekata planiranih za finansiranje zajedno sa sredstvima za određenu kalendarsku godinu. Planiranje se obavlja u dogovoru sa vlastima zemlje korisnice pomoći. Sva gore pomenuta dokumentacija se zatim formalno usvajaju u Briselu na upravnom odboru kojim predsjedava Evropska komisija, u kome sjede predstavnici država članica i koji obavlja svoju funkciju u skladu sa Odlukom Vijeća br. 469/1999 i naknadno donesenih amandmana.

5.7. Implementiranje programa pomoći

Generalno gledajući vanjski oblici pomoći zajednice se sastoje od finansijskih donacija koje su usmjerene zemljama korisnicama (Evropska investicijska banka osigurava sredstva iz grantova za određene projekte po povoljnim kamatnim stopama). Finansijske donacije koje su zamišljene u skladu sa regulativama za sprovedbu aktivnosti u oblasti vanjske politike EU, kako geografski tako i tematski, se usmjeravaju na četiri osnovna načina kroz:

direktnu podršku budžetu;

pozive na tender za ostvarivanje tehničke pomoći;

pozive za dostavljanje prijedloga;


74

institucionalni “twinnings” (tehnička pomoć između država članica EU i korisnika unutar državnih institucija).

Direktna podrška budžetu

Direktna podrška budžetu zemalja korisnica najčešće nije od velike koristi za evropske subjekte. U biti, ovi doprinosi najčešće podrazumijevaju učešće lokalne ponude u cilju usmjeravanja pomoći za lokalne subjekte. Međutim, aktivnosti za podršku budžetu predstavljaju veliki dio vanjske pomoći i, u mnogim slučajevima, absorbiraju cijeli bilateralni dio koji je namijenjen pojedinačnoj zemlji. Sredstva namijenjena finansiranju se distribuiraju zemljama korisnicama u zavisnosti od brzine ispunjavanja “uvjeta” koji su prethodno usaglašeni sa Evropskom komisijom. Komisija koristi ovaj vid intervencije u slučajevima kada su lokalne vlasti u mogućnosti da obezbijede dovoljan broj garancija za rukovođenje javnim finansijama i postepenu implementaciju strukturnih reformi u određenim sektorima.

Poziv na tendere

Poziv za učešće na tenderu predstavlja još jedan od načina za dodjelu bilateralne pomoći. Najvećim se dijelom odnose na osiguranje tehničke pomoći uz pomoć tima stručnjaka koji dolaze iz neke od država članica koji donose evropsko iskusvo i znanje (a ne iskustvo samo jedne pojedinačne države) o kreiranju mehanizama za optimizaciju (ili idealno uvećanje) resursa. Ovi se pozivi takođe mogu odnositi na projekte u pogledu rada i snabdijevanja i otvoreni su za državna i privatna tijela ili operatore kao i za neprofitne organizacije. Kompletan pregled procedura za učešće na tenderima dostupno je na EuropeAid web stranici Komisije.

Poziv za dostavljanje prijedloga

Poziv za dostavljanje prijedloga su uglavnom, ali ne i uvijek, otvoreni za projekte na regionalnom nivou tematske intervencije koje uglavnom implementiraju NVO i druge međunarodne organizacije (sigurnost i pomoć u hrani, ekologija, zdravstvo, infektivne bolesti, jednakost spolova, itd.), kao rezultat grantova koji se u tu svrhu dodjeljuju za kreiranje predloženog projekta. U normalnim slučajevima aplikacije za grantove su ograničene na neprofitne organizacije i tijela, koje u najvećem broju slučajeva kofinansiraju projekat.


75

Web stranica EuropeAid osigurava relevantne informacije o pozivima za tendere i za dostavljanje prijedloga; analogne usluge se mogu se naći i na stranicama delegacija Evropske komisije čije se sjedište nalazi u zemljama korisnicama pomoći.

Institucionalni „Twinning“ projekti

Institucionalni “twinning” je vid tehničke pomoći koja je pokrenuta prije nekoliko godina za zemlje kandidatkinje, a koja se danas primjenjuje za sve geografske programe. Twinning projekti su namjenjeni da potpomognu proširenje EU prema Istoku i Jugu, kao i da uspostave saradnju sa susjednim zemljama. U okviru Twinning projekta operatori iz državnog sektora jedne „stare“ EU zemlje sarađuju sa njihovim kolegama iz „novih“ EU zemalja, zemalja kandidatkinja, zemalja potencialnih kandidatkinja, kao i sa zemljama iz susjedstva u regijama jugoistočne Evrope, sjeverne Afrike i na bliskom istoku.

Akteri koji su uključeni u planiranje i izvršenje programa pomoći

1. Na nivou Zajednice sve veću ulogu imaju delegacije Evropske komisije u zemljama korisnicama pomoći. Oni zaista posjeduju veliki broj nadležnosti u planiranju i upravljanju programima pomoći, kroz procese vanjskog i decentralizovanog upravljanja pomoći Zajednice, koji je započeo još 2000. godine.

Ove delegacije koriste pomoć i sarađuju s ekspertima u osmišljavanju projekata, praćenju i donošenju procjena i osiguravaju izradu višegodišnjih i godišnjih planskih dokumenata i prijedloga za finansiranje,prije njihovog podnošenja u Brisel (tj. prije odobravanja onih dokumenata na upravljačkom odboru i usvajanja odluke Evropske komisije o dodjeli sredstava).

Postoji više različitih načina za upravljanje fondovima Zajednice: centralizirani, indirektno centralizirani, združeni ili podudarni. U slučaju centraliziranog upravljanja, odjeljenja i delegacije Evropske komisije ispunjavaju seriju finansijskih obaveza kao što su priprema i objavljivanje poziva za učešće na tenderima i njihovih rezultata i pripremanje ugovora; u slučaju indirektno centraliziranog načina upravljanja, poslovi se povjeravaju izvršnim agencijama EU (kao što su Evropska agencija za rekonstrukciju, koja je odgovorna za implementaciju programa pomoći CARDS u Srbiji, Crnoj Gori, Kosovu i Makedoniji), tijela zajednice poput Evropske investicijske banke, preko nacionalnih ili međunarodnih tijela koja ispunjavaju određene finansijske standarde (npr. Agencije za


76

suradnju u državama članicama). Tamo gdje je sistem za upravljanjepomoći decentraliziran, zadaci koji se dodjeljuju u skladu sa nabavkama, umjesto toga su povjereni vladama korisnicama u trećimzemljama, koje mogu iste povjeriti gore pomenutim nacionalnim ili međunarodnim tijelima. Združeno upravljanje vrši se kroz aktivnu saradnju sa drugim međunarodnim organizacijama (npr. Agencije Ujedinjenih nacija). I na kraju, u slučaju podudarnog načina upravljanja, zadaci u pogledu izvršenja budžeta su povjereni državama članicama EU.

2. U pogledu uloge zemalja korisnica pomoći Zajednice potrebno je naglasiti da je svaka strategija koja je za njih napravljena bazirana prema principu vlasništva, tj. prema potrebama i prioritetima koje su oni naglasili u njima i koje se odražavaju na osnovu mišljenja koje dijele sa Evropskom komisijom i državama članicama EU. Naime, zemlje korisnice programa pomoći vode kompleksni dijalog sa institucijama Komisije u okviru različitih bilateralnih i multilateralnih foruma, koji je rezimiran u Državnoj strategiji ili drugim sličnim dokumentima. Oni takođe učestvuju u različitim oblicima upravljanja pomoći, predviđenih finansijskom regulativom EU, s namjerom prelaska na decentralizirano upravljanje i direktno upravljanje fondovima.

3. Prirodno, države članice EU su takođe uključene u planiranje i implementiranje programa pomoći Zajednice. Pored doprinosa u budžetu EU sa svojim resursima, države članice učestvuju u dijalogu sa svakom od država korisnica pomoći ili geografskim područjem. To rade na taj način što učestvuju na sjednicama radnih grupa u Vijeću EU, uspostavljenim prema geografskim regijama, koje se sastaju u Briselu, kao i na koordinacionim sastancima delegacija Komisije EU i ambasada država članica sa sjedištem u glavnim gradovima zemalja koje su korisnice sredstava pomoći. Države članice često sprovode bilateralne aktivnosti za podršku zemljama korisnicima pomoći, dodjeljivanjem sredstava u okviru svojih nacionalnih tijela (nacionalne agencije za saradnju, nadležne teritorijalne uprave, NVO, univerziteti, konsultantske firme, itd.). U sprovedbi svojih razvojnih politika države članice i Komisija vrše koordinaciju u cilju osiguranja efikasnog vida pomoći i radi izbjegavanja preklapanja, duplikacije i trošenja sredstava. Unutar ovog okvira pojačana je uloga diplomatsko-konzularne mreže, koja surađuje na izradi planskih dokumenata Zajednice kao i na monitoringu ispravne implementacije individualnih projekata suradnje u koordinaciji sa ostalim donorima.


77

Generalni direktorat za evropske integracije (DGIE), zajedno sa Generalnim direktoratima različitih geografskih područja i Generalnim direktoratom za razvoj suradnje, dostavlja informacije ambasadama i/ili konzulatima i prikuplja observacije i prijedloge koji se odnose na položaj određene države članice u kontekstu koordinativnih sastanaka sa državama korisnicama pomoći i upravnim tijelima u Briselu. DGIE takođe pruža podršku stranim zvaničnicima i podržava napore u uspostavi korisnih kontakata sa delegacijom Evropske komisije.

DGIE je takođe uspostavio konsultativno tijelo sastavljeno od predstavnika centralnih vlada, regionalnih i lokalnih tijela, NVO-a i trgovinskih partnera i eksperata koji su aktivni u sektorima saradnje zajednice. Konsultativno tijelo ima dvije osnovne svrhe:

a) Da uspostavi trajne konsultativne mehanizme u pogledu programa pomoći, koji uključuje gore pomenute učesnike u procesu odlučivanja o poziciji uključene države članice; b) Da kreira efikasnu mrežu za rasprostranjeno širenje dokumenata koji su korišteni u diskusiji na Komitetima u Briselu.Konsultativno tijelo je postalo nezamjenjiv forum za diskusiju o vanjskom programu pomoći EU. Članovi tijela svakodnevno dobijaju nove dokumente o programima i prijedlozima, a o kojima se treba diskutovati na Komitetima, kao i zaključke sa sastanaka koji su održani u Briselu.


78


79

VIPUT BIH PREMA EVROPSKOJ UNIJI

6.1. Proces približavanja

Proširenje Evropske unije

Proširenje Evropske unije je izraz koji se koristi za proces prijema ičlanstva novih država. Od svog početka, EU je imala četiri talasa proširenja. Prvo su 1973. godine primljene Velika Britanija, Danska i Irska, 1981. godine Grčka, a 1986. godine Portugal i Španija, zatim 1995. godine Austrija, Finska i Švedska, a 2004. godine Estonija, Kipar, Letonija, Litvanija, Mađarska, Malta, Poljska, Slovačka, Slovenija i Češka, dok su Bugarska i Rumunija primljene 2007. godine.

Turska, Makedonija i Hrvatska imaju status kandidata. Izvještajem Evropske komisije o Procesu stabilizacije i pridruživanja iz aprila 2002. godine, jasno se otvara perspektiva članstva za sve zemlje zapadnog Balkana.

Da bi država postala članica EU, ona mora Evropskoj komisiji podnijetimolbu za članstvo, koja je praćena zahtjevom za ocjenu usklađenosti pravnog i ekonomskog sistema te države u odnosu na kriterije iz Kopenhagena. Molbi za članstvo prethodi zaključivanje i sprovođenje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, kao pripremna faza. Nakon toga, Vijeće EU traži mišljenje (fr. avis) Komisije, koje može biti pozitivno ili negativno. Ovo mišljenje nije obavezujuće. Vijeće onda daje preporuku Komisiji da započne pregovore o članstvu s tom državom. U međuvremenu, Evropska komisija izrađuje pregovarački okvir, koji, nakon analize u državama članicama, usvaja Vijeće. Prije otvaranja pregovora, sprovodi se screening, odnosno postupak ocjene usaglašenosti zakonodavstva države kandidata sa zakonodavstvom EU i definisanje oblasti koje treba uskladiti sa propisima EU. Provjeru usklađenosti sprovode zajedno država kandidat i Evropska komisija.

Vijeće EU donosi odluku o početku pregovora prostom većinom glasova na konferenciji vlada država članica EU, koja se održava svake četiri


80

godine. Tada se razmatraju najvažnija strateška pitanja u Uniji, uključujući i njeno proširenje. Kada konferencija zaključi da je određena država, koja je podnijela molbu za članstvo, spremna da joj se prizna status kandidata, pregovori o pristupanju se pokreću u roku 6 mjeseci od završetka međuvladine konferencije. Pregovore vodi Predsjedništvo EU (koje se mijenja svakih 6 mjeseci), u ime država članica, a u saradnji sa Evropskom komisijom. Kad se završe pregovori, izrađuje se Nacrt ugovora o pristupanju između EU i države kandidatkinje, koji moraju da odobre Vijeće i Parlament Evropske unije. Nakon toga se potpisuje Ugovor.

Da bi stupio na snagu, moraju ga ratifikovati države članice i država kandidatkinja. U zavisnosti od ustavnog uređenja države kandidatkinje, može se sprovesti i referendum, kao jedan od instrumenata ratifikacije. Nakon završetka procesa ratifikacije Ugovora o pristupanju, država kandidatkinja postaje članicom EU.

Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP) predstavlja posebnu vrstu regionalnog pristupa Evropske unije državama zapadnog Balkana. Albanija, BiH, Makedonija, Srbija, Crna Gora i Hrvatska po prvi put su dobile priliku da, na osnovu njima prilagođenog pristupa, postanu članice Unije. Suštinu PSP-a predstavljaju sljedeći elementi: potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), kako bi se –uspostavljanjem posebne vrste ugovornih odnosa – osnažila saradnja sa zemljama regiona. Ti sporazumi urađeni su po mjeri svake od država, imajući u vidu njene specifičnosti, a rokovi za početak o zaključivanju SSP i za njegovu realizaciju razlikuju se od slučaja do slučaja.

Pregovori o SSP-u između EU i BiH službeno su počeli u novembru 2005. godine, a u decembru 2006. godine pregovori su tehničkikompletirani. U decembru 2007. godine u Sarajevu je parafiran SSP, nakon što je komesar za proširenje EU zaključio da postoji dovoljno saglasnosti između političkih lidera u BiH kada je riječ o procesu reformi.Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju je zvanično potpisan 16. juna2008. godine u Luksemburgu.

Proces stabilizacije i pridruživanja, osim što sadrži podsticaje u vidu različitih programa pomoći, postavlja i određene ekonomske i političke uslove. Riječ je o kriterijima iz Kopenhagena.Kriterije iz Kopenhagena definisalo je Evropsko vijeće u Kopenhagenu 1993. godine, a utvrđeni su članovima 6. i 49. Ugovora o EU. Prema tim kriterijima, države potencijalne članice, a samim tim i zemlje zapadnog Balkana, moraju da usmjere politički, ekonomski i institucionalni razvoj


81

ka vrijednostima i modelima na kojima se temelji EU. Te vrijednosti su demokratija, poštivanje ljudskih prava i tržišna ekonomija.

Svaka evropska država koja poštuje načela slobode, demokratije, poštovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda i vladavine prava može zatražiti članstvo u Evropskoj uniji.Uslovi za članstvo su sljedeći: Stabilnost institucija države kandidatkinje koje osiguravaju

demokratiju, vladavinu prava i poštivanje ljudskih i manjinskih prava;

Postojanje funkcionalne tržišne privrede, sposobne da izdrži konkurenciju na jedinstvenom evropskom tržištu;

Sposobnost preuzimanja obaveza koje proizilaze iz članstva u EU, uključujući sprovođenje ciljeva političke, ekonomske i monetarne unije. Ovaj kriterij praktično znači usvajanje i primjenu propisa EU, tzv. pravnih tekovina EU.

6.2. BiH koraci ka EU

1. Studija izvodljivosti izražava procjenu spremnosti Bosne i Hercegovine da započne pregovore sa EU o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju (SSP). Ona je usaglašeni dokument koji sadrži pozitivno mišljenje o ekonomskim, političkim, demokratskim i institucionalnim pretpostavkama po evropskim standardima, koje omogućavaju da ti pregovori počnu. Studija je prva od nekoliko faza koje je naša zemlja prešla na putu evropskih integracija. Evropska komisija je pozitivno ocijenila Studiju izvodljivosti BiH 2003. godine, čime je označena spremnost naše zemlje za početak pregovora za zaključivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Evropskoj uniji. Studijom izvodljivosti ocijenjeno je da Bosna i Hercegovina bilježi značajan napredak u provedbi ekonomskih i političkih reformi, ali je utvrđeno 16 ključnih područja na kojima bi trebalo ostvariti dodatni napredak.

2. Ugovorima o zaključenju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Evropska unija i država pregovarač utvrđuju dužinu prelaznog perioda za stvaranje zone slobodne trgovine sa EU. Kada se pregovori uspješno završe, slijedi potpisivanje i sprovođenje SSP-a u periodu koji, po dogovoru, odrede Evropska komisija i države koje joj pristupaju. Pregovori i zaključenja SSP-a nisu pregovori o članstvu u EU.


82

3. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju je međunarodni ugovor između Evropske unije i država zapadnog Balkana, koji ujedno predstavlja program reformi koje ta država treba da sprovede kako bi stekla status kandidatkinje za članstvo u EU. SSP je zasnovan na poštivanju demokratije i ljudskih prava, vladavine prava i tržišne ekonomije. Poseban značaj pridaje se političkoj i ekonomskoj stabilizaciji država i regiona zapadnog Balkana u cjelini. SSP uspostavlja pravni okvir kojim se utvrđuju odnosi države potpisnice i EU u oblasti slobodnog kretanja ljudi, roba, usluga i kapitala, pravosuđa i unutrašnjih poslova, konkurencije, finansijske saradnje, usklađivanja zakona i drugim oblastima. Neophodno je da SSP bude ratifikovan u svim državama članicama EU. Do ratifikacije se primjenjuje Privremeni sporazum, koji omogućava neometane ekonomske odnose sa EU. Bosna i Hercegovina je SSP parafirala u decembru 2007. godine i potisala 16. juna 2008. godine u Luksemburgu.

4. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sprovodi se u periodu koji je dogovoren tokom pregovora za zaključivanje Sporazuma. U tom periodu ostvaruju se preuzete obaveze, prije svega liberalizacija trgovine i usklađivanje zakonodavstva.

5. Zvaničnu kandidaturu za članstvo podnosi pridružena država koja želi da postane punopravna članica EU. Država od Evropske komisije (EK) dobija upitnik o mjerama koje treba da preduzme kako bi postala članica Unije. Nakon što dobije odgovore na upitnik, EK daje mišljenje – avis – o spremnosti te države da počne pregovore o članstvu. Mišljenje EK mora da usvoji Vijeće ministara, koji potom zakazuje zvanični početak pregovora sa tom državom.

6. Pregovori o članstvu u EU – Pregovara se o obavezama koje nisu uključene u SSP, prije svega o rokovima u kojima će država kandidatkinja ispuniti uslove potrebne za sticanje punopravnog članstva. Uslovi su dati, a pregovara se samo o tempu njihovog ispunjenja, koje zavise od sposobnosti države kandidatkinje. Predmet pregovora su oblasti poput učešća u radu zajedničkih institucija (broj poslanika u Evropskom parlementu, broj glasova u Vijeću ministara, itd), zatim zajednička poljoprivredna politika, regionalne i strukturne politike, ekonomska i monetarna unija i budžetske politike. Po okončanju pregovora, potpisuje se Ugovor o pristupanju, koji predviđa tačan trenutak od kojeg počinje punopravno članstvo.

7. Punopravno članstvo u EU – Od trenutka stupanja u punopravno članstvo, za novu državu članicu važe sva prava i obaveze


83

koje proizilaze iz Ugovora o pristupanju. Ovaj ugovor predviđa prelazne rokove za potpuno preuzimanje određenih prava i obaveza, kao što su na primjer preuzimanje eura i slobodno kretanje radnika.

6.3. Šta je BiH do sada dobila od EU

Početna sredstva za ekonomski oporavak BiH datiraju još od 1997. godine, kada je EU prvi put uložila svoja sredstva u Evropski fond za Bosnu i Hercegovinu (EFBH), kojima je omogućeno da lokalne banke prošire ponudu dugoročnih kredita za poduzetnike. Od tada je ukupno 66 miliona eura bilo dostupno putem ovakvog finansijskog instrumenta, koji pomaže u osnivanju malih i srednjih preduzeća (SME) i jačanju bankarskog sektora. EU je, također, osigurala 120 miliona eura za makrofinansijsku podršku kroz bezpovratna sredstva i kredite kako bi podržala platnu bilans BiH. EU je, također, pomogla BiH da razvije svoje institucionalne kapacitete – posebno unutar Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH – u formulisanju i provedbi opsežne trgovačke politike koja ojačava regulacijski okvir za trgovinu. Ova podrška pomogla je Ministarstvu da pripremi i vodi bilateralne i multilateralne progovore,kao što su oni sa Svjetskom trgovinskom organizacijom (WTO), potom Sporazum o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi (CEFTA) i pregovori o SSP. Sredstva EU u ukupnoj vrijednosti od gotovo 3 miliona eura uložena su u stimulisanje trgovine.

Sarađujući sa partnerima iz državne i entitetskih vlada, podrška EU predstavljala je značajan doprinos rješavanju ovog problema razvijajući novi sistem tehničke regulative koji uređuje pitanja sigurnosti industrijskih proizvoda i hrane. Prednosti sistema uključuju ispunjavanje zahtjeva PSP-a, približavanje zahtjevima Acquis Communautaire-a, te zahtjevima regulative STO, koje se priznaju kao jedine legitimne prepreke slobodnoj trgovini pitanja koja se tiču zdravlja i sigurnosti, kao i zaštite okoline.

U vezi sa industrijskim proizvodima, važan iskorak naprijed bio je ugrađivanje postojećih direktiva EU u zakonski okvir BiH, te ugrađivanje brojnih direktiva EU o sigurnosti mašina i električne opreme u nacrte državnog zakonodavstva u ovoj oblasti. Standardiziranje industrijske proizvodnje pomaže u osiguravanju sigurnosti radnika, štiti zdravlje potrošača, vrši prevenciju ili smanjuje zagađenje okoline. Do danas je kreiranje jedinstvenog ekonomskog prostora podržano sa 3,8 miliona eura.


84

6.4. Šta će BiH dobiti ulaskom u EU

Za Bosnu i Hercegovinu pristupanje Evropskoj uniji definisano je kao prioritetan i dugoročan strateški cilj. Ostvarenje ovog cilja omogućit će BiH učešće u razvoju evropske i svjetske ekonomije, politike i kulture. Granice će biti formalnost i građani će moći slobodno da se kreću i putuju po cijeloj EU. Imajući u vidu kašnjenje u procesu tranzicije za državama istočne i srednje Evrope i težinu reformi koje moramo da sprovedemo kako bismo privukli strane investitore, EU je ne samo cilj već i sredstvo i partner koji na ovom putu pomaže uređenju naše zemlje.

Što se tiče slobodnog kretanja građana BiH u EU, situacija je nakon potpisivanja SSP-a mnogo povoljnija. Naime građani BiH, da bi putovali u države članice Evropske unije, trenutno moraju da imaju vize, kao i da poštuju složenu proceduru za dobijanje viza, iako je za određene skupine građana BiH (poduzetnici, NGO, studenti, istraživači, itd) procedura za dobivanje viza prilično pojednostavljena. Biti na pozitivnoj viznoj listi EU za građane BiH značilo bi da mogu da putuju bez viza u sve države članice EU koje se nalaze u Šengen sistemu, samo sa važećim putnim ispravama, bez ikakvih daljih formalnosti. To bi građane oslobodilo od komplikovane i dugotrajne procedure prilikom posjeta ili boravka u zemljama EU. Dijalog o ispunjavanju uvjeta za postepenu liberalizaciju viznog režima sa EU, zvanično je otvoren 26. maja, adirektor Generalne direkcije za proširenje uručio je ministru vanjskih poslova BiH “mapu puta” koja vodi ka bezviznom režimu 5. juna 2008. godine u Sarajevu.

Ulaskom u Evropsku uniju, naša zemlja će prenijeti ostvarivanje dijela državnog suvereniteta na nivo zajedničkog odlučivanja u EU. To se odnosi na oblasti koje su u isključivoj nadležnosti Unije, kao što su unutrašnje tržište, carinske tarife, ekonomska i monetarna unija, zajednička poljoprivredna politika, zaštita životne sredine i dr. To ne znači da se BiH tog suvereniteta odriče, već ga delegira Evropskoj uniji na čije odluke će i sama uticati. Naša zemlja će na taj način usklađivati svoje aktivnosti i odluke sa drugim državama članicama radi zajedničke koristi. Države članice su prenijele nadležnosti na EU, kako bi se djelotvornije odlučivalo i kako bi se što bolje regulirale oblasti u kojima se zajedničkim odlukama i aktivnostima može postići više nego što bi svaka država mogla da postigne pojedinačno.

Da bi BiH postala članica EU mora uskladiti pravno reguliranje i praksu. Postojanje pravne države je jedan od kriterijuma iz Kopenhagena koji države kandidatkinje moraju da ispune da bi postale članice EU.


85

Sprovođenje propisa EU jednako je važan dio pregovora o pristupanju kao i njihovo usvajanje. Stoga napredak u pregovorima zavisi i od sposobnosti države da realizuje usvojene propise. S obzirom na očekivane poteškoće pri sprovođenju propisa Unije, Evropska komisija obezbjeđuje državama kandidatima različite vrste finansijsko-tehničke pomoći (npr. programi Taeks i Tvining koje koristi naša zemlja kao i drugi programi koji će nam biti dostupni s napredovanjem u procesu evropskih integracija).

Usklađivanje zakona je ustvari usaglašavanje domaćih propisa sa pravom EU, kako bi se omogućila lakša komunikacija i trgovina. Usvajanjem prava i standarda EU, domaća privreda biće privlačnija za direktna strana ulaganja, a domaći proizvodi biće konkurentniji na tržištu EU. To će dovesti do razvoja privrede, a samim tim do poboljšanja životnog standarda građana BiH.

U sprovođenju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju određene su prioritetne oblasti koje će se u BiH usklađivati sa zakonodavstvom EU. Nisu sve oblasti odlučivanja u istoj mjeri usklađene na nivou EU (npr. u obrazovanju još uvijek svaka država odlučuje zasebno; pravosudni sistem je različit od države do države). Prema Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju, prioritetne oblasti koje treba zakonodavno uskladiti su zaštita konkurencije i državna pomoć, intelektualna svojina, sistem javnih nabavki, standardizacija, metrologija, ovlašćivanje i ocjena usklađenosti sa tehničkim propisima, zaštita potrošača, računovodstvo, finansijske usluge, saobraćaj, zdravlje i bezbjednost na radu, zaštita podataka, jednake mogućnosti za muškarce i žene. Navedene oblasti su u direktnoj vezi sa ostvarivanjem četiri osnovne slobode i sa uspostavljanjem unutrašnjeg tržišta, a preostaje čitav niz drugih oblasti koje će zakonodavstvo BiH morati u fazi pregovora o članstvu uskladiti sa propisima EU (poljoprivreda, carinska unija, zaštita životne sredine, regionalna i strukturna politika).

Acquis communautaire su pravne tekovine EU, odnosno komunitarno pravo. Sadrže prava i obaveze zemalja članica EU, a obuhvataju sadržaj, načela i političke ciljeve osnivačkih ugovora, zakonodavstvo usvojeno primjenom osnivačkih ugovora i presude Evropskog suda pravde, zatim deklaracije i rezolucije koje je usvojila EU, mjere koje se odnose na zajedničku spoljnju i sigurnosnu politiku, mjere koje se odnose na pravosuđe i unutrašnje poslove, međunarodne ugovore koje je zaključila EU, kao i ugovore između zemalja članica na području djelovanja EU (konvencije). Svaka država čiji je cilj članstvo u EU, pa


86

tako i BiH, mora da prihvati odredbe Osnivačkih ugovora i usvoji pravne tekovine Unije.

Pravna sigurnost u BiH će rasti sa procesom evropske integracije, budući da su reforma i efikasnost sudstva osnovni uslovi za članstvo u EU. Bez dostizanja evropskih standarda u ovoj oblasti, BiH ne može postati članica EU. Najveću korist u ovom procesu imaće privrednici i građani naše zemlje.

Ulaskom u EU, BiH će ući i na takozvano jedinstveno ili zajedničko tržište koje je sastavljeno od 27 zemalja koje čine Uniju. Osnovni princip na kome počiva poslovanje zajedničkog tržišta je da se unutar ovog prostora trgovina odvija slobodno, bez ograničenja i uz zaštitu pravila konkurencije i garantovanje četiri slobode koje se odnose na kretanje robe, usluga, ljudi i kapitala.

Sloboda kretanja robe podrazumijeva da trgovina proizvodima između zemalja EU ne smije biti ograničena nametanjem carina ili drugih taksi, niti bescarinskim ograničenjima kao što su kontigenti i kvote. Prepreke trgovini mogu da budu i skrivene zabrane koje nisu odmah vidljive, u koje spadaju nacionalni propisi koji se primjenjuju samo na uvoznu robu i na taj način je diskriminiraju u odnosu na domaću.

Slobodno kretanje usluga se najbolje može objasniti na primjeru banaka. Banka koja je prema propisima osnovana u jednoj od zemalja EU automatski će svoje usluge moći ponuditi i drugim državama članicama. Isto važi i za sva druga preduzeća i oblasti usluga.

Sloboda kretanja ljudi znači da radnici u Evropskoj uniji imaju pravo da se kreću iz jedne u drugu zemlju u potrazi za zaposlenjem. Automatski im se, kao i njihovim porodicama, dodjeljuje dozvola za rad i prebivalište u zemlji zaposlenja. Podrazumijeva se i sloboda osnivanja, koja obuhvata pravo poduzetnika da registruje svoju djelatnost u bilo kojoj zemlji članici.

Sloboda kretanja kapitala označava da fizička i pravna lica imaju pravo za transfer svog novca iz jedne zemlje EU u drugu radi investiranja. Ova sloboda se primjenjuje i na pravo prenosa novca za kupovinu nepokretne imovine u drugoj državi EU.

Zajedničko za sve četiri slobode je princip da je sloboda kretanja zagarantovana. Izuzeci su ograničeni samo na slučajeve koji predstavljaju prijetnju javnoj bezbjednosti i zdravlju ljudi i životinja.


87

Da bi članica EU postala i članica „euro zone“, mora da ispuni veoma zahtjevne kriterijume konvergencije. Bosna i Hercegovina je na dugom putu ispunjavanja tih kriterijuma. Ali prije ulaska u monetarnu uniju, moramo da dokažemo da smo sposobni da učestvujemo prvo u ekonomskoj, a zatim i monetarnoj uniji, što je preduslov za uvođenje eura kao valute.

6.5. Uticaj EU na BiH ekonomiju

Postojanje tržišne ekonomije i sposobnost preduzeća da odgovore konkurenciji preduzeća iz EU, dva su najbitnija ekonomska uslova za ulazak u EU. Ovo je posebno osjetljivo pitanje, jer naša zemlja još uvijek nije prošla kroz proces tranzicije i neophodno je da se stvore uslovi za jačanje domaćih preduzeća kako bi opstala na konkurentnom evropskom tržištu. Povećanje konkurentnosti naših firmi jedan je od osnovnih uslova za njihov ulazak i opstanak na zajedničkom tržištu EU, koje danas broji skoro 500 miliona ljudi.

EU ima brojne programe tehničke i finansijske pomoći koji su usmjereni ka prilagođavanju država kandidata za predstojeće članstvo i izazove koje ono donosi.

Naša zemlja se trenutno nalazi u procesu integracije, koji je istovremeno i proces tranzicije, kao i u većini zemalja u regionu. Integracija u EU će ubrzati neminovno restrukturiranje naše privrede, dovešće do kretanja radnika iz industrijskih grana koje su nekonkurentne, ka onima koje mogu ravnopravno učestvovati u tržišnoj utakmici. U procesu pristupanja zajedničkom tržištu Evropske unije otvaraju se mogućnosti za plasman naših proizvoda i usluga, posebno nakon najnovijeg proširenja.

Da bi naša zemlja uopšte mogla da uđe u EU, moramo da stabilizujemo ekonomsku situaciju i omogućimo neometano funkcioniranje tržišne privrede. Ulaskom u EU, naša preduzeća imala bi bolji pristup kapitalu, opremi i tehnologijama, što bi uticalo na povećanje njihove konkurentnosti. Konkurencija na zajedničkom tržištu EU utjecat će na ubrzanje neophodne modernizacije poslovanja naših firmi, s ciljem povećanja produktivnosti. Stabilnija ekonomska situacija doprinjeti će većem prilivu stranih direktnih investicija, a samim tim i otvaranju većeg broja radnih mjesta.

Kratkoročne koristi od pristupa EU uglavnom se odnose na prenos znanja i metoda, pristup raznim fondovima i programima Evropske unije,


88

tehničko-financijsku pomoć EU, mogućnost korištenja fondova namjenjenih smanjenju razlika između regija i država članica Unije. Dugoročno se mogu očekivati pozitivni ishodi sprovedenih reformi u vezi sa primjenom propisa EU, kao i efekti učestvovanja na velikom, zajedničkom tržištu, modernizacija privrede, porast direktnih stranih ulaganja, otvaranje novih radnih mjesta, zaštita prava potrošača, itd.Troškove ulaska jedne države dijele građani – poreski obveznici te države i sama Evropska unija. Postoji niz fondova koje EU osniva da bi jednoj državi pomogla u ispunjavanju uslova za priključenje. Sa približavanjem države statusu člana, broj tih fondova i sredstava kojima raspolažu se povećava. Kratkoročne troškove, međutim, snose preduzeća koja nisu konkurentna u novonastalim uslovima liberalizacije domaćeg tržišta, kao i državne institucije koje moraju da ulože značajne napore i sredstva u uspostavljanje novih institucija koje nameće članstvo u EU. Ipak, ovi troškovi bi neminovno nastali i usljed potrebe za sprovođenjem privrednih reformi u našoj zemlji, bez obzira da li se pridružujemo Uniji ili ne. Privatni poduzetnici će takođe snositi dio troškova integracije, posebno jačanjem socijalne zaštite radnika, poboljšanjem uslova rada, zaštite životne sredine itd. Muđutim, konačnu korist će imati građani.

Bilo bi nerealno očekivati da će se ulaskom naše zemlje u Evropsku uniju prevezići svi problemi koje danas imamo. Međutim, proces pridruživanja će veoma pozitivno utjecati na uspostavljanje stabilne ekonomske klime, a samim tim i na veći priliv stranih direktnih investicija, posebno u onim industrijskim granama i oblastima koje su orijentirane ka izvozu. U tim granama će doći do ostvarenja većeg broja novih radnih mjesta i povećanja plata. Ovo potvrđuju i ekonomski pokazatelji u nekim državama članicama Evropske unije.

Proces integracije naše zemlje će sigurno pozitivno utjecati na priliv stranih investicija. Razlog za to je što će se harmonizacijom našeg zakonodavstva sa evropskim, stvoriti sigurno pravno okruženje za osnivanje i poslovanje preduzeća. To potvrđuju i iskustva novih država članica EU.

Ulaskom naše zemlje u Evropsku uniju biće ukinute sve carine za proizvode koji dolaze iz EU. Međutim, u pregovorima koji će se voditi posebna pažnja će se posvetiti mogućnosti dogovaranja prelaznog perioda za ukidanje carina i dabžina, prije svega za osjetljive poljoprivredne proizvode. Istovremeno, naši proizvodi moći će se da se slobodno plasiraju na tržište Evropske unije koja broji preko 450 miliona potrošača. Od 2000. godine EU je uvela preferencijalne trgovinske mjere


89

prema našoj zemlji, koje podrazumijevaju izvoz većine naših proizvoda na tržište Evropske unije bez carina, osim za neke proizvode za koje važe količinska ograničenja, tzv. kvote.

Pravila Evropske unije su veoma precizna kad su u pitanju standardi koje određeni proizvodi treba da zadovolje ukoliko su namjenjeni tržištu EU. U pregovorima sa Evropskom unijom moguće je da određeni proizvodi budu izuzeti (tzv. Derogacija od pravnih normi) od definisanih veterinarsko-sanitarnih normi i drugih tehničkih standarda, ali samo za određeni period.

Prihvatanjem evropskih standarda, proizvođačima će biti pružena mogućnost da geografski zaštite određeni proizvod, za koji postoji jasno definisana tradicionalna receptura i postupak proizvodnje, što će svakako uticati na veću prisutnost proizvoda kako na domaćem tako i na EU tržištu, a pored toga i na bezbjednost potrošača.

6.6. Uticaj EU na BiH školsvo

U Evropskoj uniji ne postoji jedinstveni i ujednačen obrazovni sistem, tako da je oblast akademskog obrazovanja u nadležnosti svake države članice. Aktivnosti koje Unija poduzima u oblasti razmjene studenata i profesora i međusobnog priznavanja diploma izuzetno su značajne. Od 1994. godine uvedena su dva obrazovna programa: Sokrat – program opšteg obrazovanja i Leonardo da Vinci – program profesionalnog obrazovanja.

Pravo učešća u ovim programima imaju, pored država članica, i sve zemlje sa kojima je EU počela pregovore o stabilizaciji i pridruživanju, što znači da su otvoreni i za naše studente.

BiH nakon započinjanja ovih pregovora ima pristup programima CEEPUS; TEMPUS i ERASMUS: Program Leonardo da Vincipodržava transnacionalne projekte profesionalnog obrazovanja, razvoj i prenošenje inovacija i kvaliteta, sticanje jezičkih i kulturoloških znanja u oblasti stručnog osposobljavanja, kao i transnacionalne mreže prenošenja stručnog znanja u Evropi. Pored toga, ovi programi podržavaju mjere u oblasti istraživanja i uporednog obrazovanja. Približavanjem BiH Evropskoj uniji povećavaju se mogućnosti akademskog obrazovanja naših studenata u državama članicama EU. U BiH se sprovode programi CEEPUS, TEMPUS i ERASMUS, anamijenjeni su razmjeni studenata na univerzitetima. Većina programa


90

prati i usklađivanje akademskog obrazovanja u državama članicama Unije, Evropskom ekonomskom prostoru i u državama kandidatima za članstvo u EU sa odredbama Bolonjske deklaracije. Glavni cilj Bolonjske deklaracije je kreiranje evropskog prostora visokog obrazovanja, za koji je planirano da bude uspostavljen do 2010. godine. To podrazumijeva rješavanje pitanja priznavanja diploma stečenih u drugim evropskim državama, jasno utvrđivanje kriterijuma diplomskih i postdiplomskih studija, usklađenost sa evropskim sistemom prenosa kredita (bodova), kao i uklanjanje drugih prepreka slobodnom izboru mjesta studiranja i studija.

Iako naši studenti i sada imaju mogućnost da se školuju na univerzitetima širom Evrope, ulaskom naše zemlje u EU njihov status će biti znatno poboljšan, a moći će studirati pod istim uvjetima kao i državljani države o kojoj je riječ. To uključuje i jednake troškove studiranja i jednak tretman pri upisu na univerzitet. Student iz druge države članice tokom trajanja studija ima pravo i na zdravstvenu zaštitu u državi u kojoj studira, u skladu sa važećim propisima o zdravstvenoj zaštiti koji se primjenjuju na studente državljanje. Student je dužan da sam obezbjedi sredstva koja će pokriti njegove troškove života u toku studiranja u drugoj državi članici. Osim ovih prava i obaveza koje se odnose na cjelokupne studije, studentima se omogućava da im jedan semestar u programu Erasmus bude priznat kao dio redovnih studija u sopstvenoj zemlji.

Propisima EU omogućeno je da se državljani jedne države članice zaposle i da im se priznaju kvalifikacije u drugoj državi članici. Nakon ulaska naše zemlje u Uniju, diploma završenog fakulteta, kao dokument koji dokazuje stručnost neke osobe u određenoj oblasti, biće priznata u svakoj državi članici.

Bolonjski proces započet je u junu 1999. godine s ciljem da do 2010. godine evropske univerzitete učini konkurentnijim. Bolonjski standardi podrazumijevaju dva ciklusa visokog obrazovanja: prvi, trogodišnji ciklus, koji predstavlja osposobljavanje za konkretan rad ili za dalje usavršavanje i drugi, u jednogodišnjem ili dvogodišnjem ciklusu, koji bi omogućavao dalje bavljenje istraživačkim ili naučnim radom. Odredbama Bolonjske deklaracije, promoviše se značajnije uključivanje studenata u obrazovni proces, pri čemu je obim studija određen brojem bodova koje nose pojedini predmeti.


91

Bolonjski proces nije uspostavljen na nivou Evropske unije i ne odnosi se samo na države članice, tako da je i BiH pristupila usklađivanju svog obrazovnog sistema.

9 zajednicke politike eu

Documents