4 . TEMATOPLUM HAYATI

ANLATIMIN ÖZELLİKLERİAÇIKLIK: Anlatımdan okuyucunun çıkardığı anlam ile yazarın vermek istediği mesajın aynı olmasıdır. Bir cümleden, birbirinden farklı iki anlam çıkıyorsa ya da o cümle hiç anlaşılamıyorsa bunun nedeni, anlatıcının, açıklık ilkesine uymamasıdır.Anlatımını açıklık ilkesine bağlı kalarak oluşturmak isteyen bir anlatıcı, özellikle şunları yapmalıdır: 1. Virgülün kullanım yerlerine dikkat etmelidir.Örnek :“Sunucu yönetmeni sahneye davet etti." cümlesinden yönetmenin sunucu olduğu anlamı da çıkmaktadır. Cümledeki "sunucu" sözcüğünden sonra virgül (,) koyduğumuzda açıklık sağlanmış olur. 2. Gerekli yerlerde tamlayan kullanmalıdır. Örnek : “Davranışlarını yanlış buluyorum .”cümlesi şu iki anlama gelebilir: "Senin davranışlarını yanlış buluyorum . “ ya da "Onun davranışlarını yanlış buluyorum ." Dolayısıyla açıklığı sağlamak için "senin" ya da "onun" zamirlerinden hangisi kastediliyorsa cümlede o belirtilmelidir.

3. Yanlış karşılaştırmalar yapmamalıdır.Örnek:"Yılandan senden daha çok korkarım." cümlesinde "yılan" ile "sen" arasında bir karşılaştırma yapılmamaktadır aslında. Cümleyi şöyle söylersek açıklık sağlanır: "Yılandan senin korktuğundan daha çok korkarım."

AKICILIK: Bir metnin kolay okunur olma niteliğine akıcılık denir. Bir metnin kolay okunur olması ; o metinde ses akışını bozacak, söylenmesi güç seslerin ve sözcüklerin bulunmamasına ve anlatımda gereksiz tekrarlara başvurulmamasına bağlıdır. Nehrin akışı sırasında suyun karşısına çıkan taş, kaya gibi unsurlar suyun akışını nasıl engellerse anlatımda da anlatımın akışını engelleyen durumlar bulunur.

1 – Sözcük tekrarları akıcılığı bozar. Örnek :

“Programlarının izlenme oranından memnun olamayan Televizyon kanallarının yeni program arayışı aslında programlardan değil, program içeriklerinden kaynaklanmaktadır.” Bu paragrafın anlatımı "program" sözcüğünün tekrarından dolayı pürüzlüdür.

2 - Gereksiz ek veya heceler de akıcılığı bozar. Örnek :

"Kişiden, zamandan ve olaydan arınılmış bir öyküleme yoktur." cümlesinde "den" eki gereksiz tekrarlanmış ve "arınılmış" sözcüğünde "-il" eki gereksiz yere kullanılmış, akıcılığı bozmuştur. Bunun yerine "Kişi, zaman ve olaydan arınmış bir öyküleme yoktur." denmelidir.

DURULUK: Duruluk anlatımda gereksiz sözcük, söz grubu ve eklere yer verilmemesidir. Sözlü ve yazılı bir anlatımda cümleden herhangi bir sözcük çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma olmuyorsa o sözcük gereksiz kullanılmış demektir. Duru cümle, anlatılmak istenenleri en az sözcükle anlatan cümledir.

Örnek : "Mecburen evden çıkmak zorunda kaldık." cümlesinde aynı anlama gelen "mecburen" sözcüğüyle "zorunda kalmak" bir arada kullanılmış ve cümlenin duruluğu bozulmuştur. Cümleyi "Evden çıkmak zorunda kaldık." ya da "Mecburen evden çıktık." biçiminde söylediğimizde duru bir anlatım sağlanmış olur. Örnek : "Kişiden kişiye değişen, yoruma açık bir konuyu tartışmanızı istiyorum." cümlesinde "kişiden kişiye değişmek" ile "yoruma açık olmak" aynı anlamlara gelen sözler olduğundan, bu cümlenin de duruluğa aykırı bir cümle olduğunu söyleyebiliriz. Örnek:"Birçok şehirlerde bulundum." cümlesinde "-ler" çokluk eki duruluk ilkesine aykırı olarak kullanılmıştır, cümleden çıkarılmalıdır. Çünkü "birçok" belgisiz sıfatı zaten çokluk bildirmektedir.

YALINLIK: Anlatılmak istenenlerin sade, gösterişsiz ve süssüz ifadelerle dile getirilmesidir.Yalın anlatımla oluşturulmuş metinlerde, anlatılmak istenenler, kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir; edebi sanatlara, özentili söyleyişlere başvurulmaz.

Örnek:

"Uzakta, ağlayarak uyurmuş bir Stradivarius. Bir pericik, sel sularına bırakırmış çiçekleri; küf pembesi bir kökten atarmış mor yüreğini bir külkedisi. Ormanda yüzyıldır uyuyan gözler, açılırmış bir menekşe ışığına. Eskil denizlerin köpüğünde belirirmiş, bir yıkıntı. Melankolya, çocukluğum!“

Bu paragrafta "Stradivarius" (el yapımı bir keman markası) ve yazarın türettiği bir sözcük olan "melankolya" gibi anlaşılması zor sözcüklerin kullanılması; ayrıca söz sanatlarına yer verilerek sanatlı/ süslü bir dil kullanılması metni yalınlıktan uzak, süslü bir anlatıma, taşımıştır.

ÖZLÜLÜK (YOĞUNLUK): Anlatılmak istenenlerin ayrıntılara fazla girilmeden anlatılmasıdır. Özlü anlatımda, az sözle çok şey anlatmak esastır.

Atasözlerinde ve özdeyişlerde özlü bir anlatım vardır. Çünkü bunlar, az sözcük kullanılarak oluşturulmuş, derin anlamlar taşıyan, başka bir deyişle “işin özü”nü anlatan sözlerdir.

Örnek:

"Dilimin sınırları, beynimin sınırlarıyla paraleldir." (Einstein)"Neyi arıyorsan sen, 'o'sundur." Mevlana

DOĞALLIK: Olağan olmak, anlatımda yapmacık olay ve söyleyişlerden kaçınmaktır. Bir anlatıcının anlatma eylemi sırasında okuyucuların “Yok canım, daha neler! Hiç inandırıcı değil!”demesi anlatımın doğal olmadığının işaretidir. Doğal anlatım, “içten, olağan, beklenildiği gibi, her zamanki gibi, bunda bir gariplik yok” dedirten anlatımdır.

Örnek :

"Benim saçlarım yumuşak. Havva'nın saçları keçe gibi. Annem, ustura ile iki kere kazıttı saçlarını uzasın diye, ama uzamadı, kısa kaldı. Burnu da öyle biçimsiz ki! Yamyassı. Tıpkı okul kitabımızdaki maymunun burnuna benziyor burnu. Hiç sevmiyorum onu pis, hırsız. Nasıl çıktı dediğim. Oh olsun! Kütük gibi şişti bacağı. Geceleyin asmadan üzüm koparmaya çıkmış, düşmüş, doğru idare lambasının üstüne. Cam kırıkları ayağına değmiş hep. Aptal. Babam da çok merhametli. Kalktı bu çirkin kızı İstanbul'a götürdü. Yalnız kaldık. Annem gizli gizli ağladı. Bir aydır rahatız. Keşke hiç gelmese bu Havva. Geldi ama. İyi olmuş.“

Yukarıdaki örnek yazarın çocuk bakış açısını günlük konuşma diliyle, anlatımı zorlamadan, içten ve süsten uzak olarak usta bir biçimde kaleme aldığı doğal bir anlatımdır:

ÖZGÜNLÜK: Nitelikleri bakımından benzerlerinden ayrı ve üstün olma durumuna özgünlük denir.Öyle yazarlar vardır ki o yazarların yazdıkları metinlerin altlarına imza atmalarına gerek yoktur. Çünkü onların yazıları gerek konuyu ele alış tarzları gerekse de bunları dile getiriş yöntemleri bakımından hemen kendini belli eder. Bu tür yazarlar kendilerine özgü olabilmiş, sıradanlıktan kurtulmuşlardır.

Örnek:

Şiir kapımı çaldı mı elimde ne varsa bırakırım. Başköşededir onun yeri. Geldi mi sağanak halinde gelir. Gitti mi de hiç zorlamam. Sabırla dönüşünü beklerim. Artık o, bir süre öyküler, oyunlar yazmak için özgür bırakmıştır beni. Yokluğunu değerlendiririm.

ETKİLEYİCİLİK: Etkileyici metinler, kişide algılayış ve davranış değişikliklerinin oluşmasını sağlar. Bazı metinleri okuduktan sonra okuyucuda şu düşünceler oluşabilir :

Bir kitap okudum, hayata bakış açım değişti. Artık hiçbir şey eskisi gibi değil. Bugüne kadar görmediğim şeyleri görmemi ve yaşamı farklı algılamamı sağladı bu kitap.Bu kitap beni uzun süre etkilemişti. Kişide bu tür düşüncelerin oluşmasını sağlayan metin, etkileyici bir metindir.

SÜRÜKLEYİCİLİK: Anlatımda merak duygusunun uyanık tutulmasına sürükleyicilik denir. Sürükleyici anlatımla oluşmuş metinler, okuyucuda “ Acaba olaylar nasıl gelişecek, kitabın sonunu çok merak ediyorum. “ gibi düşüncelerin oluşmasını; heyecan, ilgi ve dikkatin metin üzerinde yoğunlaşmasını sağlar. Metnin anlatımı, okuyucuyu sürükleyip götürür.

SAĞLAMLIK/DOĞRULUK: Anlatımın dilbilgisi ve sözdizimi kurallarına uygun olarak yapılmasıdır.Örnek :“ Televizyondaki birçok programı zararlı buluyor ama asla kopamıyoruz." cümlesinde, dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu söz konusudur. Dolayısıyla bu cümle sağlam bir cümle değildir. Bu cümleyi 'Televizyondaki birçok programı zararlı buluyor ama bu programlardan asla kopamıyoruz." şeklinde sağlamlaştırabiliriz.

TUTARLILIK: Paragrafın kendi içinde çelişkiye düşmemesidir.Örnek : "Öykü ile şiir akraba türlerdir. Ancak şiir, sanatçıya çektirdiği çile bakımından öyküden daha zorlayıcıdır. Seçilen sözcüklerin çağrışım değeri taşıması, şiiri yoğun ve değerli kılan bir özelliktir. Çağrışım değeri olan sözcükleri seçmek sıkıntılı bir süreçtir şair için. Bu bakımdan, şiir, öyküye asla yaklaşamaz."Bu parçada söylenmek istenen şey, "şiir yazmanın öykü yazmaktan daha zor bir iş olduğundur. Buna karşın anlatımın son cümlesinde, "şiirin zorluk bakımından öyküye yaklaşamayacağı" gibi önceki yargıya zıt bir düşünce savunulmuştur. Dolayısıyla, parçanın son cümlesinde bir çelişki doğmuştur. Bu çelişki, parçanın tutarlılığını bozmuştur..

ULUSALLIK (YERELLİK) : Sadece bir ulusun kültürel özelliklerini taşımaktır

EVRENSELLİK : Bir sanat yapıtının dünyadaki tüm insanlara hitap eden bir özellik taşımasıdır.

KALICILIK : Geçmiş dönemde ortaya konan bir yapıtın gelecekte de ilgi görmesi, geçerliliğini korumasıdır.

İÇTENLİK : Anlatımın yürekten, candan, samimi olmasıdır.

İNANDIRICILIK: Söylenenlerin mantık ve bilim açısından doğru olması, sağlam kanıtlara dayanması, güven uyandırmasıdır.

SORU ÇÖZELİM

Rivayete göre Yunus Emre ile Mevlana görüşürler. Mevlana, Yunus Emre’ye Mesnevi’yi okur. Mesnevi’yi sonuna kadar dinleyen Yunus, “İyi söylemişsin de çok uzun olmuş.”der. Mevlana: “Sen olsaydın nasıl söylerdin?” deyince, Yunus şöyle der: “Ete kemiğe büründüm/ Yunus diye göründüm.”

Yunus Emre’nin söylemi anlatım ilkelerinden hangisiyle ilgilidir?

A) Açıklık B) Duruluk C) Yalınlık D) Özlülük

SORU ÇÖZELİM Çok güzel, çok başarılı hatta olağanüstü şiirler yazan şairler

vardır. Ama bunlar, her zaman kendilerine has bir dünya yaratmayı başaramamış olabilirler.

Bu parçadaki altı çizili ifadeyle şairlerin hangi özelliği yakalayamadıkları vurgulanmıştır?

A) Özgünlüğü B) Sadeliği

C) Akıcılığı D) Tutarlılığı

TEOG -2014 Kasım

BİR METNİ DİL VE ANLATIM YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRMEK

Bir metnin dil ve anlatım özelliklerini incelerken hangi noktalara dikkat etmemiz gerektiğine bakalım :

1) Parçanın anlatım biçimini belirlemek 2) Varsa kullanılan düşünceyi geliştirme yollarını tespit etmek 3) Anlatımın niteliklerine göre incelemek: Kolay okunuyorsa

akıcıdır, gereksiz sözcük yoksa durudur, yabancı sözcük çok kullanılmamışsa ve süslü/sanatlı değilse yalındır, kolay anlaşılıyorsa açıktır vb.

4) Son olarak da parçanın kendine özgü niteliklerine bakmak: Sıfatların bol kullanılması, soru cümlelerinin, devrik cümlelerin çok kullanılması, benzetmelerden, kişileştirmelerden yararlanılması

SORU ÇÖZELİM Yaz güneşinin altında, derileri pırıl pırıl yanan kahverengi atların çektiği renk

renk yarış arabalarının hızla meydanı döndükleri canlandı gözlerimin önünde. Arabaları çeken atlar kadar gergin, ter içinde kalmış sürücülerin haykırışları yankılandı kulaklarımda.

Bu metnin dil ve anlatımı aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Örneklemelerden yararlanılmıştır.B) Devrik cümlelere yer verilmiştir. C) İkilemelere başvurulmuştur.D) Olay, birinci kişi ağzından anlatılmıştır.

TEOG -2014 Kasım

Saat sabahın beşiydi, daha güneş doğmamıştı. Peki, ben niçin uyanıktım? Bunun cevabı duvarda asılıydı. Fatma teyzenin guguklu saati bozulmuş, beş dakikada bir gugukluyordu. Başka kimseyi uyandırmamak için odamdan çıkmamış, gece boyunca bu eziyete katlanmıştım. Guguklu saatin kuşu minik penceresinden her çıkışında benimle alay ediyordu.

Yazar bu metinde anlatımı kuvvetlendirmek için aşağıdaki dil ve anlatım

özelliklerinin hangisinden yararlanmıştır? A) deyimlerden B ) kişileştirmeden C ) eksiltili cümleden D ) tanımlamadan

SORU ÇÖZELİM

DENEME Özgürce seçilen herhangi bir konu üzerinde bir yazarın kendi kendisine

konuşuyormuş gibi yazdığı, belirli bir konuya ilişkin kişisel duygu ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazı türüne “deneme “ denir.

Deneme türünün özellikleri *Konu sınırlaması yoktur. İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey denemenin konusu olabilir. * Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar. * Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. *Deneme , “ben “ merkezli bir düşünce yazısıdır. *Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır. * Daha çok tartışmacı anlatım biçimi kullanır.

( Deneme Örneği) YALNIZLIK

Yalnız yaşamanın bir tek amacı vardır sanıyorum; o da daha başıboş, daha rahat yaşamak. Fakat her zaman, buna hangi yoldan varacağımızı pek bilmiyoruz. Çok kez insan dünya işlerini bıraktığını sanır; oysaki bu işlerin yolunu değiştirmekten başka bir şey yapmamıştır. Bir aileyi yönetmek bir devleti yönetmekten hiç de kolay değildir. Ruh nerde bunalırsa bunalsın, hep aynı ruhtur; ev işlerinin az önemli olmaları, daha az yorucu olmalarını gerektirmez. Bundan başka, saraydan ve pazardan el çekmekle hayatımızın baş kaygılarından kurtulmuş olmuyoruz.Ratio et prudentia curas,Non locus effusi late maris arbiter, aufert. (Horatlus)(Dertlerimizi avutan akıl ve hikmettir,O engin denizlerin ötesindeki yerler değil )

Sokrates'e birisi için, seyahat onu hiç değiştirmedi, demişler. O da: Çok doğal çünkü kendisini de beraber götürmüştür, demiş.

MONTAIGNE

MAKALE Makale; belirli bir konuda bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve

kanıtlamak için yazılan yazı türüne denir. Ayrıca herhangi gerçeği açıklığa kavuşturmak, bir konuda görüş ve tezler ortaya koymak ve bir hipotezi savunmak, desteklemek için yazılmış olan yazılara da makale denir.

Makale Türünün Özellikleri : *Bilim ,sanat ,din konularında veya siyasal,ekonomik ve toplumsal

konularda yazılır. * Gazete ve dergilerde yayımlanır. * Makale yazarı, alanında uzmandır. * Söz oyunlarına başvurulmaz, süslü anlatımdan uzak durulur,düşünceler

doğrudan aktarılır. * Daha çok açıklayıcı anlatım biçimi kullanılır. * Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır.

Makale Örneği TÜRKiYE’DE ÇEVRE SORUNLARI Ekonomik Gelişme, Kentleşme ve Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı Türkiye’de çevre kirliliğinin artması ve ekosistemin bozulmasına neden olan yapısal

faktörler Batılı ülkelerdeki gelişmelere benzer bir yol takip etmiştir. Batı tarzı ekonomik kalkınma için endüstrileşmenin desteklenmesi, yüksek kentleşme oranı ve bu gelişmelere paralel olarak ilerleyen tarım politikaları genel olarak Türkiye’deki çevre sorunlarının temel nedenlerini oluşturur.

Tarihsel olarak Türkiye’deki çevre sorunları incelendiğinde, 1923 öncesi dönemde, oldukça ilkel olan Osmanlı endüstrisi yiyecek ve tekstil ürünlerinde yoğunlaşmıştı. I.Dünya Savaşı sırasında uluslararası ticaret önündeki engeller İstanbul’da milli kapitalizmin ortaya çıkmasına yol açtı. Kırsal Anadolu başkenti beslemek için yiyecek üretmeye başladı (Boratav, 1988, s.19-24). O dönemde meydana gelen en önemli çevre yıkımları, anlatılan nedenlerden dolayı erozyon ve aşırı otlatmadan kaynaklanan toprak kaybıydı. Döneme ait çevre konularına duyulan ilgi, günümüzde kaynakların akılcı kullanımını hedefleyen ilgiden farklılılık

gösteriyordu. (…)

AYIRT ETDeneme ile Makale arasındaki farklılıklar: Makalede ele alınan konuların kanıtlanması gayesi

varken deneme türünde anlatılan konuların kanıtlanma amacı yoktur.

Makalede anlatılan düşünce ve konular kesin bir dille sonuçlanırken deneme türünde böyle bir zorunluluk yoktur.

Makalenin üslubu denemeye göre daha ciddi ve kurallıdır.

Denemenin dili daha süslü ve sanatlı olabilirken makalenin dili daha açık ve anlaşılırdır.

AYIRT ETMakale ile Fıkra Arasındaki Farklar: Makale yazarı ele aldığı fikirleri bilimsel

bir yaklaşımla incelerken fıkra yazarı, yazıları kişisel görüşle ele alıp inceler.

Makalede yazar fikirlerini kanıtlamak zorundadır. Bunun için sağlam güçlü kanıtlar göstermesi gerekir.

Fıkrada ise böyle bir zorunluluk yoktur. Fıkra yazarı isterse ispatlama yoluna gider isterse gitmez, her türlü örneği kullanabilir.

Makale bilimsel bir yazı olduğu için resmi ve ciddi bir anlatım kullanılır. Fıkrada ise samimi, rahat ve içten bir anlatım vardır.

AYIRT ET Sohbet ile Makale Arasındaki Farklar :

Makalenin konuyu derinlemesine incelemesine karşılık, sohbetlerde konu yüzeyden incelenir.

Makalelerde işlenen fikir savunularak ispatlanır. Sohbetlerde ise, kanıt amacı yoktur.

Makalelerde daha ciddi ve sağlam bilim dili kullanıldığı halde, sohbetlerde samimi bir konuşma dili kullanılır.

DESTAN Destan, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış (savaş,göç, istilâ gibi)

tarihî olayların (yangın, salgın hastalık, sel, deprem gibi) toplumsal ve doğal olayların çağdan çağa aktarılmış, aktarılırken de hayal unsurlarıyla oluşmuş, süslenmiş, değiştirilmiş çok uzun manzum eserlerdir. Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir.

Destanların Genel Özellikleri *Anonimdirler. * Genellikle manzumdurlar. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan

destanlar da vardır. Bazıları, manzum şekilleri unutularak günümüze nesir hâlinde ulaşmıştır.

* Olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir. *Destan kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir. * Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar. Bu eserlerde genellikle,

yiğitlik, dostluk, ölüm ve yurt sevgisi gibi temalar işlenir.

Destan Örneği(Oğuz Kağan Destanı)

Aydın oldu gözleri, renklendi ışık doldu,“Ay-Kağan’ın o gündü, bir erkek oğlu oldu!”

• (…) Gök mavisiydi sanki, benzi bu oğlancığın!

Ağzı kıpkızıl ateş, rengi bu oğlancığın!Al, al idi gözleri, saçları da kapkara,Perilerden de güzel, kaşları var ne kara!

(…) Öküz ayağı gibi, idi sanki ayağı,

Kurdun bileği gibi, idi sanki bileği.Benzer idi omuzu, ala samurunkine,Göğsü de yakın idi, koca ayınınkine!

(…) Oğuz-Kağan derlerdi, çok alp bir kişi vardı,

Avlarım gergedan: diye o yere vardı.Kargı, kılıç aldı, kalkan ile ok ile,Dedi: “Gergedan artık, kendisini yok bile!Ormanda avlanarak bir geyiği avladı,Bir söğüt dalı alıp, bir ağaca bağladı.Döndü gitti evine, sabah olmadan önce,Tam tan ağarıyordu, geyiğine dönünce,Anladı ki gergedan, geyiği çoktan yuttu,Geyiğin yerine de, büyük bir ayı tuttu.Belinden çıkararak, altın bakma kuşağı,Ayıyı astı yine, o ağaçtan aşağı,

• Yine sabah olmuştu, ağarmıştı çoktan tan,Oğuz baktı ki almış ayısını gergedan.Artık bu durum onu, can evinden vurmuştu,Ağaca kendi gidip, tam altında durmuştu!Gergedan geldiğinde, Oğuz’u görüp durdu,Oğuz’un kalkanına, gerilip bir baş vurdu!Kargıyla gergedanın, başına vurdu Oğuz!Öldürüp gergedanı, kurtardı yurdu Oğuz!Keserek kılıcıyla, hemen başını aldı,Döndü gitti evine, iline haber saldı!

Büyük toy yapılırdı, eski Türk adetince,Böyle ad seçilirdi, çocuğun kudretince,Kara-Han atlar kesti, Oğuz ad bulsun diye,Çağırdı hep Türkleri, yurdu şen olsun diye.Oğuz-Han birden bire, adım Oğuz’dur dedi,Beklemedi kimseyi kendi adını verdi,Ne kadar Türk var ise, hepsi şaşa kaldılar,Bu Tanrı sözü deyip, buyruğa katıldılar.

(…)

EYLEMDE ÇATI

Çekimli eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde , bu eylemlerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.

Fiil çatısı, en genel ifadeyle yüklemin özne ve nesne ile olan ilişkisidir.

Çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlelerinde çatı aranmaz.

Fiil çatısı, öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere iki yönden incelenir.

A . Öznesine Göre Fiil Çatısı (Özne-Yüklem İlişkisi)

Örnek : * Babam her gün kitap okuyor.

cümlesinde “okuma” eylemini yapan bir özne (babam) vardır. İşi yapan gerçek bir özne olduğu için bu cümlenin yüklemi etkendir.

* Bu kitabı dün aldım.cümlesinde “alma” eylemini gerçekleştiren bir özne vardır. Ama bu cümlede bir sözcük olarak verilmemiştir. Özne bir sözcük olarak verilmese de, cümlenin öznesi gizli olsa da cümlede işi yapan belli olduğu için bu cümlenin yüklemi çatısına göre etkendir.

* Bahar gelince ağaçlar güzelleşti.cümlesinde olduğu gibi sadece canlı varlıklar değil, insan dışındaki varlıklar da özne görevini üstlenebilir. Yukarıdaki cümlede “güzelleşen” ağaçlardır. Cümlede özne olduğuna göre, bu cümlenin eylemi çatısına göre etkendir.

1. Etken Fiil İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.

Örnek

* Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.

cümlesinde “atma” işini gerçekleştiren yoktur. Onun yerine “atılma” eyleminden etkilenen “futbolcu” vardır. “Futbolcu” işi yapan değil de yapılan işten etkilenen durumunda olduğundan cümlede “sözde özne” görevindedir. O hâlde “atıldı” eylemi çatısına göre edilgendir.

* Bütün sokaklar temizlendi. * Kitapların hepsi okundu. *Kapı hızlı hızlı vuruldu.

2. Edilgen Fiil: İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir. Edilgen çatılı fiillerde özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-l” veya “-n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.

Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlede “başkası tarafından yapılma” anlamı vardır.

• Örnek : * Bu yazarımızın yapıtlarını dili yalın olduğu için çok okuyor. Bu cümlede “Okuyan kim?” sorusuna “ O “ gizli özne cevabı veriyoruz. “O neyi okuyor?”

sorusuna ise “Bu yazarımızın yapıtlarını “ belirtili nesne cevabını veriyoruz. * Bu yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur. Bu cümlede ise nesnenin özneye dönüştüğünü görüyoruz.

Örnek : Suçlu, polis tarafından Bursa’da yakalandı. örtülü özne

Etken eylemin nesnesi olan öge, eylem edilgen yapıldığında özne durumuna geçer ve bu öznelere “sözde

özne” adı verilir.

Edilgen eylemli cümlelerde bazen işi yapan , “tarafından “ sözcüğü ya da “-ce “ ekiyle belirtilebilir. Bu durumda “

örtülü özne oluşur.

Örnek : * Her sabah ılık suyla yıkanır.” cümlesinde “yıkama” işini öznenin kendi üzerinde yaptığı bellidir. Dolayısıyla eylem dönüşlüdür.

* Aynanın karşısında saatlerce taranmış. * Yazılıdan zayıf alınca üzüldü. * Toplantıdaki sözümden alındın mı? *Okulu bitirince hayata atıldım.

cümlelerindeki altı çizili filler “-l veya -n “eklerini alarak dönüşlü eylem olarak kullanılmıştır.

3. Dönüşlü FiilFiilin bildirdiği işi özne kendi üzerinde yapıyorsa yani özne hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenense bu anlamı veren fiil dönüşlüdür. Dönüşlü fiiller de etken fiillere “-l-” ve “-n-” ekleri getirilerek yapılır.

Dönüşlü eylemin yüklem olduğu cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır.

Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir.

NOT: Kendiliğinden meydana gelen olaylar dönüşlüdür.Bulutlar toplandı.Yapraklar döküldü.Saçlarım döküldü.Fırtına duruldu.Havalar ısınınca buzlar çözüldü.Öğleye doğru hava açıldı.Gölün suyu sıcaklardan çekildi.

AYIRT ET

Dönüşlü eylemler “kendi kendine” yapma anlamı taşır.

Gerçek ya da gizli özneye sahiptir. Onu aramadığım için bana kırılmış.

Edilgen eylemler “başkası tarafından yapılma” anlamı taşır.

Sözde özneye sahiptir. Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış.

İşteş fiiller işin yapılışına göre iki grupta incelenir:

a. Karşılıklı yapılma bildirir : Yüklem durumundaki fiilin anlamında öznelerin işi birbirlerine karşı yaptıkları görülür.

Örnek : * İki yıldır yazışıyoruz. cümlesine baktığımızda “yazışmak” eyleminin kişilerin karşılıklı yaptıkları bir iş olduğunu görürüz. İki kişi

birbirine yazmaktadır.Örnek : * Ülkeler sonunda anlaştı. * Gereksiz yere şoförle tartışmış. * Rehber öğretmenimle görüşeceğim.

cümlelerindeki altı çizili yüklemler karşılıklı yapılan işteş fiillerdir.

4. İşteş Fiil : Eylemin yaptığı işi birden fazla öznenin karşılıklı ya da topluca yaptığı eylemlere işteş fiiller denir. Fiillere “–ş” eki, isimlere “ –laş” eki getirilir.

b. Birlikte yapılma bildirir : Bunlarda özneler işi birbirlerine karşı değil hep birlikte

yaparlar. Yani karşıdan bir hareketin olduğu görülmez.Örnek : * Kuşlar yem kabının başına üşüştü. cümlesinde “üşüşme” işini kuşlar hep birlikte yapmışlardır.

*Kelebekler özgürce uçuşuyor. *Analar şehitlere ağlaşıyor. *Çocuklar kırlarda koşuşuyor. cümlelerindeki yüklemler birlikte yapılma bildiren işteş fiillerdir.

NOT: Bazı eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz. Gerçekleştirilmesi için

birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu eylemler de işteş eylemdir.

İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı. Okul takımında güreşirmiş.

NOT : “-leş/-laş” eki isimlere gelerek işteşlik oluşturabilir.• Örnek : Uzun seneler mektuplaştık, karşılaştığımızda selamlaştık , sonra dertleştik NOT : Bazı kaynaklarda “nitelikte eşitlik” adıyla işteş sınıfına alınan, oluş bildiren fiiller de vardır. Örnek : * Elleri çalışmaktan nasırlaşmış. * Görmeyeli bir hayli güzelleşmiş.

UYARI“Okula bu sabah birlikte gittiler.” cümlesinde de yüklem birlikte yapılma bildirir ancak biz buna işteş diyemeyiz.. Çünkü işteş fiiller, önceden de söylemiştik, mutlaka “-ş-” ile bitmelidir.

Yapıca “-ş-” ile biten her fiil elbette işteş değildir.“Adam genç yaşında dünyayı dolaştı.” cümlesinde yüklem işteş değildir çünkü karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı yoktur.

Öznesine Göre Çatı Soruları Nasıl Sorulur ?

- Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi açısından diğerlerinden farklıdır ?

- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi birlikte yapma anlamı vardır ? ( işteş fiil )

- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır ? ( işteş fiil )

- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işi yapan ve o işten etkilenen varlık aynıdır? ( dönüşlü fiil)

B-Nesnesine Göre Fiil Çatısı (Nesne-Yüklem İlişkisi)

Örnek * İçeriden su getirdi.

cümlesinde “getirmek” eyleminden etkilenen varlık “su”dur. Bunu yükleme sorduğumuz “ne” sorusu ile bulabiliriz. Buna göre “getirmek” fiili nesne aldığı için geçişlidir.

* Hakem kaleciyi maçtan attı.cümlesinde “atmak” eyleminden etkilenen, “kaleci” sözüdür. Bu söz, cümlede nesne olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla “atmak”

fiili geçişlidir.

1. Geçişli FiilNesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere geçişli eylem denir. Geçişli fiiller, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne?” sorularına cevap verir ya da “onu “ sözcüğünü alabilir. İş, kılış fiilleri bu gruba girer.

NOT: Bazı cümlelerde, fiiller geçişli olduğu hâlde nesne bulunmayabilir. Çünkü geçişli fiiller nesne alan ya da nesne gerektiren fiillerdir.

Örnek : * Ahmet mutlaka senden öğrenmiştir. cümlesinde “öğrenmiştir” yüklemine “Neyi öğrenmiştir?” diye

sorduğumuzda cümlede herhangi bir öğenin cevap vermediğini görüyoruz. Ancak biz cümleye “onu” gibi bir nesne ilave edebiliriz. Öyleyse bu cümlenin yüklemi geçişlidir ancak cümlede nesne yoktur. Böyle cümlelerde bir tür “gizli nesne” nin varlığı söz konusudur. Bu durumun görüldüğü cümleleri daima “onu” sözüyle kontrol edin çünkü bu söz yalnızca nesne olabilir.

* Okudu ve arkadaşına verdi. (Onu okudu , onu verdi. ) * Öğretmen çok güzel anlattı. (Onu anlattı.)

Örnek : * Yorgunluktan, uzandığım yerde uyuyakalmıştım. cümlesinin yüklemine “Neyi uyuyakalmıştım?” diye sorduğumuzda ya da “Onu uyuyakalmışım. “ dediğimizde

mantıklı olmadığını görüyoruz. Çünkü bu fiiil nesne almaz yani geçişsizdir.

* Ali’nin sözlerine çok güldük.

cümlesinde de “gülmek” eylemi geçişsizdir. Çünkü “Onu güldük. “ diyemiyoruz.

NOT: Bazı fiiller cümledeki anlamına geçişli de olabilirler, geçişsiz de olabilirler. * Arkadaşlar buradan geçmedi. ( Onu ) * Otobüs, kamyonu geçti. ( Onu ) * Kağıtlar masanın altına düşmüş. ( Onu ) * Masrafları düştük, bu kadar kaldı. ( Onu düştük .) * Kapıya süratle vurdu. ( Onu ) * Adamı bu silahla vurmuşlar. ( Onu )

2. Geçişsiz FiilNesne almayan, yani “ne, neyi ve kimi?” sorularına cevap vermeyen ya da “onu “sözcüğünü alamayan fiillere geçişsiz fiil denir. Geçişsiz fiillere nesneyi bulmak için “ne, neyi, kimi?” sorularını sorduğumuzda cevap alamayız. Durum ve oluş fiillere bu gruba girer.

NOT : Edilgen eylemler , nesnesine göre geçişsiz eylemdir. Çünkü edilgen eylemlerde nesne gibi görünen öge, daima sözde öznedir.

Örnek : * İşe yaramayanlar çöpe atılsın. ( Edilgen – Geçişsiz)

SORU ÇÖZELİM

2- Hangi cümlede geçişsiz fiil vardır? A) Merdivenlerden düşünce kolu çıkmış.

B) Yatmadan önce bir bardak süt içer. C) Kümesten kaçan tavuğu yakaladılar.

D) Kardeşini sabahleyin okula götür.

1- Saatlerdir ağlayan çocuk nihayet sustu.

Bu cümledeki fiilinin çatısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Etken – geçişli B) Edilgen – geçişliC) Edilgen – geçişsiz D) Etken – geçişsiz

Örnek : * Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü. Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki

getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir.

• Aşağıdaki örneklerde geçişsiz ve oldurgan eylemler bir arada verilmiştir.

Geçişsiz Eylem Oldurgan Eylem dolmak dol – dur – mak ağlamak ağla -t – mak düşmek düş – ür – mek

Oldurgan Fiiller: Geçişsiz fiilleri geçişli hale getirmek için eylem kök ve gövdesine“ –t, -tır, -r, -ar “ getirilerek yapılır.

Örnek : * Masayı bir güzel temizletti. cümlesinde geçişli olan “temizle – “eylemine “ -t “ getirilerek geçişlilik

derecesi artırılmış ve öznenin işi başkasına yaptırdığı anlamı oluşmuştur.

Aşağıda, geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp ettirgen yapılmış eylemler verilmiştir.

Geçişli Eylem Ettirgen Eylem açmak aç – tır – mak okudu oku -t -tu duymak duy – ur – mak

Ettirgen Eylem : Geçişli iken “-r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar geçişli yapılan eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, “bir başkasına yaptırma” anlamı vardır.

BOŞLUKLARI DOLDURALIM• EYLEMDE ÇATI• Yüklemde eylem olmayan cümlelerde ………………………….aranmayacağını• Eylemsilerin de ……………………………….. olduğunu,• Özne-yüklem ilişkisi dendiğinde ……………., ………………, ……………….., ………………. eylemlerin aranacağını,• ………………………………………………eklerinin özne-yüklem ilişkisini oluşturan çatı ekleri olduğunu,• “ –in , -il , -iş , -len, -leş “ eklerinden herhangi birini almamış eyleme …………….. eylem dendiğini,• “-in , -il “ eklerinin hem …………………………. çatıda hem de ……………………………çatıda bulunduğunu,• “-in , -il , -len “ eklerinin edilgen çatıda bulunduğunda “…………………………………………………….” anlamı verdiğini ,• Edilgen eylemin öznesine …………………………………………………………….dendiğini ,• “Ne tarafından , kim tarafından , kimce ” sorularının yanıtının………………………………………………………..buldurduğunu,• Örtülü öznenin sadece ………………………………………………………………..bulunduğunu,• Örtülü öznenin cümlenin ögelerinden …………………………………………………………….ni karşıladığını,• Dönüşlü eylemin …………………………………………………….anlamı verdiğini,• Dönüşlü eylemde öznenin hem ……………. yaptığını hem ………………….etkilendiğini ,• Geçişli eylemlerin ………………… aldığını ,• Geçişsiz eylemlerin ………………………..almadığının,• Geçişsiz eylemlerin öznesine göre de ……………………………çatılı olduğunu• • BİLİYOR MUSUNUZ?

SIRA SENDE1-Aşağıdaki cümlelerin karşısına etken mi edilgen mi olduğunu yazınız.

• Arabayı iyice temizledi……………………………………………………..• Kız bulaşıkları yıkadı………………………………………………………..• Resimler duvara asıldı……………………………………………………..• Öğretmen tahtaya yazdı…………………………………………………• Polis suçluları arıyor……………………………………………………• Çalışmaların iptal edildiği söylendi………………………………….• Okulda şarkı söylerdik……………………………………………………• Hayallerim çalındı…………………………………………………………• Masanın ayağı tamir edildi………………………………………………• Kadın çocuğun susmasını istedi……………………………………….• İşyeri dün satıldı…………………………………………………………..• Bilgisayar Ahmet’e verildi……………………………………………….•

2- Aşağıdaki cümlelerin karşısına işteş mi dönüşlü mü olduğunu yazınız.

• Sabahları penceremde kuşlar ötüşür……………………………………………..• Yapraklar rüzgarda uçuşuyor………………………………………………………• Çocuk çevresine bakındı……………………………………………………………..• Adamlar havaalanında bekleşiyor………………………………………………..• Çocuk okuldan gelir gelmez yıkandı………………………………………………• Yeni elbiselerinin giymek için soyundu…………………………………………• Adamlar tartışıyordu…………………………………………………………………• Adam tozdan dolayı tatlı tatlı kaşındı…………………………………………..• Bu kadar acıya dayanamayarak ağlaştılar……………………………………….

3) Aşağıdaki cümlelerin karşısına geçişli mi geçişsiz mi olduğunu yazınız.

• Onu duyuyorum………………………………………………………….• Lütfen ayağı kalk! ………………………………………………………….• Kalemi verir misin ?……………………………………………………….• En güzel gül kokuyor……………………………………………………• Okumayı çok seviyorum………………………………………………….• Elindeki yazıları özenle inceliyordu………………………………….• Sabah kar yağdı……………………………………………………………• Çocuk dışarıda kaldı……………………………………………………..• Sivas’ı köşe bucak dolaşmıştı…………………………………………..• Defterini yırttı……………………………………………………………..• Kuşlar özgürlüğe uçtu…………………………………………………..

4 -Aşağıdaki cümlelerin karşısına oldurgan mı ettirgen mi olduğunu yazınız.

• Zamanı öldürdü……………………………………………………………………..• Yıllarını güzel geçiriyor………………………………………………………….• Dünya klasiklerini okuttum…………………………………………………….• Eski odunları Kırdırdım………………………………………………………….• Polis arabayı durdurdu………………………………………………………….• Saçlarımı istediğim gibi kestirdim……………………………………………• Çalışmaları başlattım………………………………………………………………

SORU ÇÖZELİM 2 -Aşağıdaki cümlelerden hangisinde eylem, çatısı bakımından farklıdır?

A) Ceketinin iki ucu, iri göbeğinin yanlarından aşağı sarkardı.

B) Kocaman karnını kaplayan yeleğinin iki alt cebi arasında saat kordonu dururdu.

C) Gömleği kirlenmesin diye yakasında daima beyaz bir mendil taşırdı.

D) Her gün bu köprüyü geçerek evine giderdi.

Yukarıdaki işaretlemelerden hangisi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

CÜMLELERÖznesine GöreEtken Edilge

n1. Anılarını yazmaya başladı babam. X

2. Evin çatısı dün onarıldı. X

3. Ali, söylenenlere çok kızdı. X

4. Sınıfın pencereleri temizlendi. X

YÜKLEMİNİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

YÜKLEMİNİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

İSİM ( AD ) CÜMLESİ FİİL (EYLEM) CÜMLESİ

Örnek * Her işin başı sağlıktır.

“sağlıktır” sözcüğü, cümlenin yüklemini oluşturmuştur. “sağlık” sözcüğü isim olduğuna göre, cümle de yükleminin çeşidine göre isim cümlesidir.

Aldığım araba kırmızıdır. (adlaşmış sıfat)En faydalı iş güzel sözü dinlemektir. (isim fiil)Başarılı olan dinleyendir. (sıfat fiil)En büyük Türk Atatürk’tür. (özel isim)En yırtıcı hayvan aslandır. (cins isim)En çok sevdiğim sensin. (zamir)Elimde bir kalem var. (isim)Her evde araba yoktur. (isim)Bu yalnızca benim içindir . (edat grubu)

İsim (Ad) Cümlesi : Yüklemi, ek fiil almış isim türünden bir kelime olan cümleye isim cümlesi denir

SORU ÇÖZELİM

Aşağıdaki cümlelerden hangisi isim cümlesi değildir?

A) Geziye gideceğimiz gün hava oldukça bulutluydu.B) Sınava kazanmak için bu kadar çalışma yeterli değil.C) Sapasağlam adam, kazayı görünce birdenbire kötüleşti.D) Bu köyde geçirdiğimiz çocukluk yılları oldukça güzeldi.

UYARI Yüklemi (ortak köklü ve sesteş kelimeler) hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen cümlelerin, isim cümlesi mi fiil cümlesi mi olduğunu anlamak için cümlenin anlamına bakmak gerekir.

Sende ders notları varmış. < Sende ders notları var i-miş. (isim cümlesi) En sonunda bir Erzincanlıya varmış. (fiil cümlesi)

Örnek : * Altın eli bıçak kesmez.

cümlesinde “kesmek” fiildir. Yüklem fiil olduğu için bu cümle yüklemine göre fiil cümlesidir.

Kuşların bakışından büyülenip / Dalmışım akşamın alacasına. Az ateş çok odunu yakar.

1. Fiil (Eylem) CümlesiYüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelere fiil (eylem) cümlesi denir.

SORU ÇÖZELİM

Aşağıdaki dizelerden hangisi fiil cümlesi değildir?

A) Atatürk’üm eğilmiş vatan haritasınaB) Odur karşı kıyıdan cümlemizi düşünenC) Resimlerinde bile melûl mahzun görünürD) Atatürk’üm kabrinde rahat uyumak ister

SORU ÇÖZELİM

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemin türüne göre farklıdır?A) Akıllı insan; okumayı, yazmayı, araştırmayı önemser.B) Sevmek, bir başkasının hayatını yaşamaktır.C) Dinlemeyi bilmek en büyük sanattır.D) Türkçe; en eski, en zengin, en geniş coğrafyaya yayılmış dillerden biridir.

SORU CÜMLELERİ

Gerçek Soru CümlesiYanıt gerektiren, soruyu soranın yanıt beklediği soru cümleleridir.

Kardeşin eve geldi mi?Daha çok hangi kitapları okuyorsunuz?

Sözde Soru CümlesiYanıt gerektirmeyen, cümleye şaşma, küçümseme, inanmayış, beklenmezlik, özlem ... vb. anlamlar katmak için kurulan

soru cümleleridir.Önüne baksan kör müsün? (Azarlama)Bugün öğretmen gelir mi ki? (Olasılık)

Bu yüksek notu almak sana mı kaldı? (Küçümseme)Nerde o günler? (Özlem)

O zavallı kime kötülük edecek ki? (Onaylatma)

SORU ÇÖZELİM

“Ali, sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biridir.” cümlesinin olumsuz soru şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ali , sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değildir.B) Ali , sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri midir?C) Ali , sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değil midir?D) Ali , sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değilmiş.

Olayın nedenini bilmiyor. ( Olumlu cümle ) → Olayın nedenini bilmiyor mu?( Olumlu soru cümlesi ) Davranışlarınızı onaylamadım. (Olumsuz cümle)→ Davranışlarımızı onaylamadı mı? (Olumsuz soru cümlesi)

TEMA SORULARI

1- Kırkbeş dakika sonra dışarı çıktığımızda önce doğu ufkunda yeni başlıyan hoş kızıllığı, ardındanda dayanılmaz gibi duran sabahın ayazını fark ettik.

Parçada altı çizilen sözcüklerden hangilerinin yazımı

doğrudur?

A) kırkbeş, fark ettik B) doğu, ardındandaC) başlıyan, kırkbeş D) doğu, fark ettik

2- Louis Pasteur, 1822 yılında Fransa’da dünyaya geldi. Pasteur, kimyager ve daha sonra bakteriyolog olarak yaşadığı çağda, tıbbın ilerlemesine katkıda bulundu. Fakat o, tıp doktoru olmadığı için 1800’lü yılların doktorları onun teorilerine burun kıvırıyorlardı. Pasteur, buna hiç aldırmadan çalışmalarına devam etti. Çünkü Pasteur’ün bakterilerin ya da mikropların gerçekten var olduğuna ve bunların hastalıklara yol açabileceğine olan inancı tamdı. Pasteur, içtiğimiz sütün bozulmasını önlemenin yöntemini de keşfetti. Sütü 140(fahrenayt) derecede otuz dakika süreyle ısıtmak ve sonra hızlı bir biçimde soğuttuktan sonra sütü kapalı ve sterilize edilmiş şişelere koymak gerekiyordu. Bu yöntem sütü mikroplardan arındırmak için günümüzde de kullanılmaktadır. Bu yönteme Louis Pasteur’ün adından yola çıkılarak “pastörize etmek” denilmektedir.

Parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

A ) “Pastörize etmek” sözünün nasıl ortaya çıktığına B ) Sütün nasıl pastörize edildiğine C ) Louis Pasteur’ün bilimle ilgili birçok teorisinin olduğuna D ) Louis Pasteur’ün bulduğu pastörize etmek yönteminin günümüzde de kullanıldığına

3- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?

A ) Cep telefonuna kontür almayı ihmal etme. B ) Bulunduğun ortamlarda gelişi güzel espri yapma! C ) Film izlerken yanımızda kuruyemiş ve meyva suyu

olmalı. D ) Dil bilgisi konusunda eksikliğimizin olduğunu fark ettim.

4- Dünya yaklaşık dört buçuk milyar yıl önce oluşumunu tamamladı. İlk yarım milyar yılda, kayalar yavaş yavaş soğudu ve sert bir kabuk oluşturdu. Zamanla volkanlar Dünya’nın çekirdeğindeki gazları püskürterek karbondioksit, azot ve su buharından oluşan bir atmosfer oluşturdular. Dünya soğumaya devam ettikçe su buharı yağmura dönüştü ve denizleri doldurdu.

Metnin türü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Deneme B) Söyleşi(sohbet)C) Makale D) Otobiyografi

5 - Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve nesnesine göre incelenmez?

A) Hüzünle dolu gözleri sürekli ufka bakıyordu. B) Dün yediğimiz çiğ köfte çok acıydı. C) Seneye bir Karadeniz turu yapmayı

düşünüyorum. D) Sınavda bilmediğin soruları sakın cevaplama.

6 - Hangi seçenekte ”kitap” sözcüğü sözde özne olarak kullanılmıştır?

A) Çoğunun elinde kitap da vardı.B) Caddenin köşesinde kitap satardı.C) Ülkemizde nedense kitap okunmuyor.D) En sevdiği arkadaşına kitap hediye etti.

7- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yüklem ilişkisi diğerlerinden farklıdır?

A ) O, bıkıp usanmadan proje ödevini bitirdi. B ) Bu kitabı ona Türkçe öğretmeni hediye etmiş. C) Tuttuğu ahtapotu zarar vermeden denize attı. D ) Yarın akşam sizinle film izlemeye gidelim.

8 - İşte size oradan yazıyorum. Kapım ardına kadar açık, etraf günlük güneşlik. Işık içinde pırıl pırıl, güzel bir çam korusu karşımda, yamacın eteklerine uzanıyor... Ufukta Alplerin zarif tepeleri beliriyor... Çıt yok... Ancak, uzaktan uzağa bir kaval sesi, lavanta çiçekleri arasından bir kuşun ötüşü, yoldan da bir katır çıngırağı... Bütün bu güzel manzara, ancak ışıkla can buluyor.

Yazar, bu metnin anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvurmuştur? A) Öne sürdüğü düşünceyi başkalarının görüşleriyle desteklemeye B) Nesneleri karşılaştırarak metni etkileyici kılmaya C) Bir kavramı eksiksiz olarak açıklamaya D) Anlatılanları okuyucunun zihninde canlandırmaya

9 - Gerçek sanatçı sanatta doruk noktası, mükemmellik gibi kavramları kabul etmez; hep daha iyiye ulaşmak için kendini eleştirir. M.Ö. 5. yüzyıl ressamlarından Zeuxis, elinde üzüm tutan bir çocuğun resmini yapmış. Üzümler gerçeğine öylesine benzemiş ki kuşlar gelip yemeye kalkmış. Zeuxis bundan dolayı övüldüğü zaman üzülerek: “Çocuğu da gerçeğe uygun yapabilseydim kuşlar ondan korkar, üzümleri yemeye çalışmazlardı.” demiş.

Yazar bu metnin anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurmuştur? A ) Soyut varlıkları somutlaştırarak metni etkileyici kılmaya B ) Önde sürdüğü düşünceyi örnekler ve tanıklarla desteklemeye C ) Deyimlerden yararlanmaya D ) Bir kavramı eksiksiz olarak açıklamaya

• 10 -

Öğrencinin yazdığı yazıya göre öğretmenin cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) "Çağdaş olmak zordur." B) "Çağdaş insan topluma yol gösterir." C) "İnsanlar birbirine nasıl davranmalıdır?" D) "Nasıl çağdaş olunur?"

11 – İsim cümleleri kullanılmıştır. Hayal ürünü öge içermektedir. Aşağıdakilerden hangisinde yukarıda verilen iki özellik bir arada kullanılmıştır? A ) İşte oradaydı. Gördüğüm en büyük, en mavi ağaçtı. Mavi ağacın dallarında mağaralar vardı.

Mağaranın kapıları cam, duvarları kâğıttı.

B ) Birkaç adım atınca kendimi fazla derin olmayan bir kuyunun içinde buldum. Burada da yalnız kalmayayım diye sincap benimle gelmişti. Bir çıkış bulmamız gerektiğini söyledi.

C ) Aldığım hediyeler içinde o kıpkırmızı bisiklet en güzeliydi. Bana bu hediyeyi veren kişi, bir ömür ben, destekleyen babamdı. Babam, çocukluğumun kahramanıydı.

D ) Okuduğu bir iki kitapla hayatının değiştiğini sanan insanlar vardır. Bu insanlar kitapların kalıcı etkiler yarattığını belirler. Oysa hayat değiştikçe kitaplar da değişir.

12 - Aşağıdakilerden hangisi bir düşünce yazısından alınmıştır? A ) Çevremizde her gün yeni binalar yükseliyor. Binaların yükselmesi kötü

değil de onlar yükselsin diye ağaçları, yeşil alanları yok etmek kötü.

B ) Kuliste, son dakikaları geçirmek her zaman çok zordu onun için. Durmadan ellerini ovuşturur, ayaklarını sallardı.

C ) Deniz kıyısında bekleyen kalabalık korku içindeydi. Çok kere bu sulardan kara haber gelmiş, sevdikleri denizin bağrında yok olup gitmişti.

D ) Bu ilginç kazada, pilot paraşütle atlayarak kurtulmayı başardı. Yetkililer uçağın karakutusunu arıyor.

13-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi isim soylu bir sözcüktür?

A) O küçük, sessiz, huzurlu kasaba mezarlığına gömülmüştü.

B) Birer saksı çiçeği gibi büyütmeye çalıştı çocuklarımızı.

C) Birçok güzelliğe gizli bir özlem saklıydı kalbinde. D) Bütün bunları anımsamak gereksiz görünüyor

şimdi.

14 -Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi sözcük türü yönünden ötekilerden farklıdır?

A) Biz köyden ayrılırken herkes derin uykudaydı. B) Yol boyunca duyulan tek ses, rüzgârın sesiydi. C) Köyü kente bağlayan, bu daracık yoldu. D) Sabaha karşı kente vardık.

15 -Aşağıdakilerden hangisi, anlamca olumsuz bir ad cümlesidir?

A) Çamaşırlar iyi temizlenmemiş. B) Sizde para yok değil. C) O benim işim değil. D) Kazancımız bize yetmiyor değil.