4.TEMADEĞERLERİMİZ

EDATLAR

Tek başına bir anlam taşımayan , ancak kendinden önceki sözcükle birlikte kullanıldığında belirli bir anlamı olan sözcüklerdir.Başlıca edatlar: “gibi, kadar, sanki, ile, dolayı, ötürü, için, beri, üzere, dek, değin, doğru, karşı...”

• Gibi:Benzetme ilgisiyle ismi nitelerse sıfat öbeği, fiili nitelerse zarf öbeği kurar.

• Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendi. (sıfat) • Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. (sıfat) • Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner. (zarf) • Sen de onun gibi düşünüyorsun (karşılaştırma) • Annem gibi dolma yapan dünyada bulamazsın

(karşılaştırma) • Yataktan kalktığı gibi dışarı fırladı.(hemen, o anda)

• Haberi aldığı gibi yola çıktı.(hemen, o anda) • Ben ona insan gibi davrandım.( yakışır biçimde) • Birbirinizle adam gibi konuşun.( yakışır biçimde) • Saat üç gibi yanına gelirim. (dolayında) • Final maçı akşam sekiz gibi başlar. ( dolayında) • Bugün yağmur yağacak gibi. (tahmin) • Galatasaray bu maçı alacak gibi (tahmin) • Bir an onu sever gibi oldum (yaklaşma) • O sırada güneş çıkar gibi oldu. (yaklaşma)

• İçin:

“-dik için” şeklinde neden- sonuç; “-mek için” şeklinde amaç – sonuç ilişkisi kurar.

• Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik. (n.s) • Hasta olduğum için dersi dinleyemedim. (n.s) • Kadın oğlunu görmek için şehre gitti. (a.s) • İşe girmek için ehliyet almış (a.s)

Görelik anlamında görüş bildirir:

• Sen benim için dünyanın en güzel kızısın. • Bu çalışmalar onun için boş bir uğraştı.

Karşılığında, karşılık olarak:

• Bu elbise için çok para harcadım.• Ev için size yüz bin lira veririm

Uğruna, yoluna:

• Vatan için nice şehitler verdik.• Bu eylemi tüm insanlık için yapıyoruz.

Hakkında:

• Veliler bizim okul için ne söylüyorlar?• Eleştirmenler, filminiz için olumlu konuşuyor.

Aitlik, özgülük:

• Bu pastayı sizin için ayırdım. • Bahçeye oğlum için salıncak kurdum.

Oranla:

• O şapka senin için çok büyük.

Süre bildirir: • Kitabı bir hafta için aldım. • Birkaç gün için İstanbul’a gideceğim.

• İle (-la, -le ):

Birliktelik, araç ,durum ve sebep ilgisi kurar. • Köye dolmuşla gidebilirsin. (araç) • Uçakla İzmir’e gitmişti (araç) • Çocuk, yolda babasıyla yürüyordu. (birliktelik) • Konsere arkadaşımla gittim. (birliktelik) • Öfkeyle kalkan zararla oturur. (durum ) • Gökyüzü, hasretle kucaklasın doğayı. (durum) • Sınav heyecanıyla kalemimi unuttum. (sebep) • Kaza korkusuyla araba kullanamıyor ( sebep) NOT: «İle» sözcüğü, cümlede «ve» işlevinde bağlaçtır. Bunun dışında edattır.Funda ile Murat sizi bekliyor.(B)Mine arkadaşı ile İzmir’e gitti.(E)

• Kadar:

Benzerlik ve karşılaştırma ilgisi kurar.

• Adana, cennet kadar güzel bir yerdir. (benzerlik) • Siirt, bu yaz cehennem kadar sıcaktı. (benzerlik)

• Bir peri kadar güzel bir kızdı. (benzerlik)

• Sen de onun kadar çalışsaydın sınavı kazanırdın.(karşılaştırma) • Babası kadar iyi şarkı söylüyor. (karşılaştırma)

Yaklaşıklık, zaman açısından sınırlandırma, mesafe:

• Bin kadar asker cepheye gidiyordu. (yaklaşık) • Pazardan iki kilo kadar pirinç almış. (yaklaşık) • Bu ev akşama kadar temizlenecek. (zamanda

sınırlama) • Cumaya kadar ödevimi bitirmeliyim. (zamanda

sınırlama) • Yalancının mumu yatsıya kadar yanar. (zamanda

sınırlama) • Eve kadar yürümem gerekiyor. (mesafe sınırı)

Mesafe sınırı:

• Avuç içi kadar bir evde yaşıyorlar.

Gibi anlamında kullanılabilir:

• Bu kitabı okuyunca Aydın’ı görmüş kadar oldum.

• Karşı:

Yön ve zaman ilgisi kurar. –e karşı biçiminde kullanılırsa edat olur. Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat olmaktan çıkar isimleşir.

• Denize karşı bir ev yaptırmış. (yön) • Duvara karşı on adım yürü. (yön) • Sabaha karşı çok şiddetli yağmur yağdı. (zaman) Karşılık olarak , yönelik anlamı katar: • Bu sözüne karşı ben ne diyebilirim ki şimdi. (karşılık

olarak) • Resme karşı ilgin ne zaman başladı?( -e yönelik)

UYARI: Bir ek alırsa edat olmaktan çıkar isimleşir. İsmi belirtirse sıfat olur.

• Karşı evin penceresi açık kalmış. (sıfat) • Önce karşı sahaya çıktı. (sıfat) • Karşıya geçmeden önce sağına ve soluna bak.

(isim)

• Göre:

Görüş, düşünce, uygun olma anlamları katar:

• Bilim adamlarına göre dünya yok oluyor. (görüş) • Anneme göre bu yıl sınavı kesin kazanırmışım. (görüş) • Bulunduğun ortama konuşacaksın. ( uygun) • Zevkime göre bir elbise arıyorum. (uygun)

Karşılaştırma ilgisi kurar:

• Burası eski evimize göre daha büyük. • Yaşıtlarına göre çok hızlı koşuyorsun.

• Üzere:

Koşul ve amaç ilgisi kurar.

• Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin. (koşul) • Konuşmak üzere kürsüye çıktı. (amaç)

Yaklaşık olma, gibi şekilde… anlamları katar:

• Hemen eve dönelim, akşam olmak üzere. ( yaklaşık)• Zil çalmak üzere. ( yaklaşık) • Her şey planlandığı üzere yapılacak. (şeklinde)

• Doğru:

Yön ve zaman ilgisi kurar.

• Eve doğru yürüyorum. (yön) • Akşama doğru misafir gelecek. (zaman)

İsmi nitelerse sıfat, fiili nitelerse zarf öbeği oluşturur:

• Eğri oturup doğru konuşalım. (zarf) • Bu zamanda doğru insanı bulmak zordur. (sıfat) • Tahtaya bir doğru çizdi. (isim)

• Sanki:

Benzetme, sitem ilgisi kurar.

• Gökyüzü sanki yaramaz bir çocuk.(benzetme) • Sanki verdiğim her işi yapıyorsun. (sitem) • Sanki selam verdin de almadık. (sitem)

• Mi

Soru edatıdır. Cümleye farklı anlamlar katabilir.

Cümleye soru anlamı katar.

• Evde ders çalışıyor musunuz?• Otobüs geldi mi?• Yarına sınav olacak mıyız?

Cümleye zaman kavramı katabilir.

• Bahar geldi mi buraları göreceksin.• Evimize geldin mi çiçeklerimi görürsün.• Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsın.

Cümleye pekiştirme anlamı katabilir.

• Benim çocuklarım akıllı mı akıllı.• Ucuz mu ucuz mallarım var, gelip görünüz.• Sana güzel mi güzel bir elbise aldım.

Cümleye rica anlamı katabilir.

• Bir çay verir misin?• Gelirken bir simit alır mısın?

NOT: Soru edatı olan “mı, mi, mu, mü” ile olumsuzluk eki olan –ma, -me’nin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:

• Niçin beni dinlemiyorsun?(Yukarıdaki cümlede ‘mi’ ayrı yazılmamalıdır; çünkü buradaki mi soru eki değil, –ma, -me olumsuzluk ekinin darlaşmış biçimidir. Cümleden mi’ yi çıkartıp cümleyi tekrar okuduğumuzda cümledeki soru anlamının kaybolmadığını sadece olumsuzluğun kaybolduğunu görürüz. Cümleye soru anlamını katan mi değil, ‘niçin’ sözcüğüdür.)

“Mİ” SORU EDATININ YAZIMI

Soru edatı olan “mi” ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar.Örnek

* Bana da pasta kaldı mı?* Arkadaşlığımız bitti mi? Soru edatından sonra gelen ekler, bu edatla bitişik olarak yazılır.Örnek

* Bugün sinemaya gidebilir miyim?* Bana yardım eder misin?* Müdür geldi mi?* Yarın bize gelecek misiniz?* Sen miydin dün rüyalarıma giren?

Bu edat sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.Örnek

* İlginç mi ilginç bir kitap.* Gece oldu mu eve girerim.* Yağmur yağdı mı dışarı çıkmak isterim.* Güzel mi güzel bir evi var.

Diğer edatlar:

• İşten sonra bize uğrayacak.

• Bu işi ancak sen yaparsın.

• Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek.

• Sabahtan beri dışarıyı izliyor.

• Bu mutlu olaya sadece yıldızlar şahittir.

NOT: «Ancak, yalnız» sözcükleri, cümlede «ama, fakat, lakin» anlamında ise

bağlaç; «sadece» anlamında ise edattır.

Onu uyardın ancak/yalnız ona söz dinletemedim.(B)

Bu soruyu ancak/yalnız Ayşe çözebilir.(E)

Aşağıdaki cümlelerde yer alan edatların cümleye kattıkları anlamlar karışık olarak verilmiştir. Bu anlamlarla cümleleri eşleştiriniz.

1.Okuldan geldiği gibi banyoya girdi.(zaman) . uğrunda 2.Kitap okumak için sessiz bir yer arıyor. . araç 3.Bu caddede on kadar mağaza var. . uygunluk4.Ayağına göre bir ayakkabı bulmuştu sonunda. . dışında 5.Okula her sabah taksi ile geliyormuş. . kadar, değin6.Elinde kalem gibi bir şey vardı. . yaklaşıklık7.Senden başka böyle düşünen yok. . görelik8.Ayakkabıdan çantaya dek bütün ihtiyaçlarını aldım. . zaman9.Sınavı kazandığı için bilgisayar alınmış. . birliktelik10.Oraya kardeşim ile gideceğim. . benzerlik11.Denize karşı oturup çaylarımızı yudumladık. . sebep12.Bana göre hiçbir problem yok. . sadece13.Senin için her şeyi yaparım. . amaç 14.Bana ancak siz yardım edebilirsiniz. . yön

BAĞLAÇ

Tek başına bir anlamı olmayan, cümle içinde kelime ve kelime gruplarını birbirine bağlayan sözcüklerdir.

Başlıca bağlaçlar: “ve, veya, ya da, ama, ki, de, ancak, ile, lakin,

yalnız, belki, oysaki nitekim, halbuki, ya..........ya, hem..........hem, ne.........ne”

“DE” BAĞLACIHer zaman kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. *Eşitlik, gibilik anlamı katar.

• O filmi ben de seyrettim.• Bence Aslı da bu işten anlamıyor.

*Abartma anlamı katar.

• Çocuğun okuduğu şiir de şiirdi hani.• Aldıkları araba da araba yani.

*Küçümseme anlamı katar.

• Sen sınavı kazanacaksın da ben göreceğim.• Sanki bu işten anlıyorsun da konuşuyorsun.• Büyüyecek de adam olacak da bize bakacak.

*Sitem anlamı katar.

• Okula kadar geldin de bir selam vermedin.• İzmir’e kadar geldin de yanıma uğramadın.

*Şaşma, inat, sebep, korkutma anlamı katar.

• Kardeşin de mi bizimle gelecek?(Şaşma)• Ufaklık, kalemi vermem de vermem, diyor.(İnat)• Ailesiyle kavga etti de evi terk etti.(Sebep)• Dışarı çık da göreyim.

*Ama, fakat anlamında kullanılır.

• Pansiyona kaydını yaptı da yerleşmedi.• Bize gelmiş de fazla kalmamış.”

Uyarı: !!!Bağlaç olan “da, de” ayrı yazılır. Kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olmaz.

Örnek

» Durumu ona da bildirdi.» Kardeşi de gelecekmiş. !!!“Ya” sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır.

Örnek» O ya da sen, biriniz benimle gelin.

NOT: Ayrı yazılan “da, de” hiçbir zaman “ta, te” biçiminde yazılmaz. “Da, de” bağlacını kendisinden önceki sözcükten kesme ile ayırmak da yanlıştır.

Örnek

Ayrılsak ta beraberiz bundan sonra. (yanlış) – Ayrılsak da beraberiz bundan sonra. (doğru)Orhan’da geldi. (yanlış) – Orhan da geldi. (doğru) NOT: “Da, de” bağlacının bulunma durum eki olan “-da, -de, -ta, -te” ile hiçbir ilgisi yoktur. Bulunma durum eki getirildiği sözcüğe bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olur.

Eşyaları arabada unutmuş.Timsahlar, karada ve suda yaşar.

Bu kitap da yazarın diğer kitapları gibi başarılı. (bağlaç) Bu kitapta çok yararlı bilgiler var. (hâl eki) Bakkalda sebze de satılıyormuş. Ayşe de okulda kalmış.

Seni hastalığım da sağlığımda da yanımda görmeliyim.Güneşin doğduğunuda battığınıda senle izlemeliyim.Yanabilir saltanatlar, olsun yeniden yaparız,Biz de bu sevda sürdükçe ölsekte yan yanayız.

Yukarıda Mustafa Ceceli’nin seslendirdiği “Hastalıkta Sağlıkta” isimli parçadan bir dörtlük verilmiştir. Bu dörtlükte kaç tane yazım yanlışı vardır?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5

“Kİ” BAĞLACI *Özneyi pekiştirir.

• Ben ki yedi iklimin padişahıyım.• Sen ki Fransa eyaletinin valisisin.

*Neden-sonuç vardır.

• Günü kötü geçmiş ki çok kızgın görünüyor.• Sana değer veriyorum ki seninle konuşuyorum.

*Kuşku, yakınma, şaşma, amaç-sonuç, tahmin

• Beni tanımıyorsun ki…(Yakınma)• Kafamı bir kaldırdım ki onu karşımda gördüm.

(Şaşma,)• Arabayı o çizmiş olabilir mi ki?(Kuşku)• Sana iş buldum ki kimseye muhtaç olmayasın.

(A-S)• Geç saatlere kadar çalışmış olmalı ki sabah

uyanamamış. (tahmin)

NOT: Ek olan “-ki” yine ek olan “-da” ve “-de” gibi kelimeye bitişik yazılır; bağlaç olan “ki” de yine bağlaç olan “da/de gibi kelimeye ayrı yazılır. Ki’den sonra «-ler, -lar» eklediğimizde kelimenin anlamı bozulmazsa bu ek olan -ki’ dir ve bitişik yazılır. Eğer kelimenin anlamı bozulursa bu bağlaç olan ki’ dir ve ayrı yazılır.

Zeynep’in defteri güzel, Kaan’ınki de güzel.• Kaan’ınkiler (hemen -ler ekini getiriyoruz, eğer

kelimede anlam bozulmazsa bu ektir. Yani bu kelimedeki ki, ek olan -ki’ dir. )

Kitabındakini de çözmelisin.• Kitabındakileri (burada da ektir.)

Tut ki dünyanın en güzel gözleri eşeklerdedir.• Tut kiler( Burada “tutkiler” dediğimiz zaman

ortaya anlamlı bir kelime çıkmıyor. Onun için bu ki bağlaç olan ki’ dir. Ayrı yazılır.)

Odaya döndüğümde baktım ki gitmiş.• baktım kiler (burada baktımkiler dediğimiz

zaman kelime anlamsız olduğu için bu ki bağlaç olan ki’ dir. Ayrı yazılır.)

Mevlânâ diyor ki:…• diyor kiler (burada “diyorkiler” dediğimiz

zaman anlamsız bir kelime oluyor. Onun için bu ki bağlaç olan ki’ dir. Ayrı yazılır.)

• NOT: “Ki” bağlacı birkaç örnekte kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır. Bunları SOMBaHÇeMİ olarak kodlayabiliriz:

• Sanki – Oysaki – Mademki – Belki –a- Halbuki – Çünkü –e- Meğerki – İllaki

Örnekler:• Belki bir deniz kenarında buluşacağız…• Meğerki sen de beni sevmiyormuşsun…• Sanki bir deniz renginde gözleri…

“İLE” - “VE” BAĞLAÇLARI Aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlar.

• Evin ve bahçenin kapısı açıktı.• Bu radyo Adana’da ve Mersin’de yayın yapıyor.• Akşam arkadaşıma gideceğim ve her şeyi

anlatacağım.• Cehennemle cenneti bu dünyada yaşadık.• Evle okul arasında mekik dokuyor.• Annesiyle babası yarın bize gelecek.

Uyarı: Biri bağlaç diğeri edat olan iki çeşit “ile” vardır.Bir cümlede “ile”nin yerine “ve”yi getirebiliyorsak bağlaç; getiremiyorsak edattır.

• Bazen oturduk bazen çocuklarla oynadık.(Edat)• Kazaklarla ceketleri parayla aldım.(B-E)

NOT: «ile» sözcüğü kendinden önceki sözcükten ayrı da yazılabilir, kendinden önceki sözcüğe bitişik de yazılabilir.

«İle» aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı görevde kullanılmıştır?A) Kardeşim ile arkadaşı tiyatroya gidecekler.B) Kar ile yağmur karışık yağıyordu.C) İş yerine otobüs ile geldiğini söylüyordu.D) Pazardan meyve ile sebze aldık.

2005-DPY/5

“AMA” , “FAKAT” BAĞLACI

*Karşıt anlamlı iki cümleyi birbirine bağlar. • Sınava çok iyi hazırlandı ama üniversiteyi

kazanamadı.• Her sabah spor yapıyor ama zayıflayamıyordu.

*Koşul, pekiştirme anlamı katar.

• Dışarı çıkabilirsin ama eve erken döneceksin.

• Seninle sinemaya gelirim ama işim olmazsa.

• Bu kitabı sana alacağım ama okuyacaksın.

• Dışarıda soğuk ama çok soğuk bir hava var.

• Büyük ama çok büyük bir bahçesi vardı.

• “ANCAK” ,“YALNIZ” BAĞLACI

“Ama, fakat” anlamında kullanılıyorsa bağlaç;“Bir tek, sadece” anlamında kullanılıyorsa edat;Önündeki ismi niteliyorsa sıfat;Fiili niteliyorsa zarftır.

• Geziye yalnız bizim sınıf katıldı. (edat)• Bu adam evde yalnız yaşıyor. (zarf)• Yalnız insanlar hayata karamsar bakarlar. (sıfat)• Onunla konuşurum yalnız fikrim yine de değişmez.

(bağlaç)• Bu işin üstesinden ancak sen gelirsin. (edat)• Yoğun trafikte işe ancak yetişebildim. (zarf)• Bütün gün evde yalnızdım. (ad)• Filmi seyredebilirsin ancak yarın erken

kalkmalısın.(bağlaç)

“HEM…HEM” BAĞLACI Karşılaştırılan iki unsurun hepsi anlamını vermektedir. Eş görevli sözcükleri bağlar.

• Hem arabayı hem evi üzerine alacakmış. (Nesne)

• Hem ucuz hem kaliteli ayakkabı satıyor. (Sıfat)

• Hem çalışıyor hem üniversite okuyor. (Cümle)

• NE…NE BAĞLACI

Cümleyi anlamca olumsuz yapar. Karşılaştırılan iki unsurun hiçbiri anlamını verir.

• Sallanmaz o kalkışta ne bir mendil ne bir kol. (Özne)

• Adam kızını ne arıyor ne soruyor. (yüklem)• Ne kızı veriyor ne dünürü küstürüyor. (cümle)• Bu konu ne seni ne beni ilgilendirir. (nesneyi)

NOT: İki karşıt sıfatı birbirine bağlarsa “ikisinin arası, ortası” anlamı verir.

• Kız ne zayıf ne şişman biriydi.• Konuşan adam ne uzun ne kısaydı.

Ne…ne bağlacının kullanıldığı cümlelerin yüklemi olumlu olmalıdır.

» Ne Almanya’da ne Fransa’da aradığı ilacı bulamadı. (yanlış)

» Ne Almanya’da ne Fransa’da aradığı ilacı bulabildi. (doğru)

• YA….YA….BAĞLACI: Karşılaştırılan unsurlardan birini ifade etmek için kullanılır.

• Ya bu deveyi güdeceksin ya bu diyardan gideceksin.

• Aynayı ya Ayşe ya Özlem kırmıştır. • Ya salonun ya mutfağın penceresi kırıldı.

• Takıma ya beni ya onu alacaksın.

DİĞER BAĞLAÇLAR

• Ogün okula gelemedim çünkü çok hastaydım. (sebep)

• Bu maçı kazanacağız hatta şampiyon olacağız. (pekiştirme)

• Mademki söz verdin, sözünü tutacaksın.

• Bu mağazada elbiseler çok güzel üstelik çok ucuz.

• Sanki dağları sen yarattın.

• Meğer bütün evi o dağıtmış.

• Eğer kardeşine uğrarsan selamımı söyle.

• Ders çalışmıyor; üstelik yaramazlık yapıyor.

• Önce bunlardan yani çok iyi bildiğiniz sorulardan başlayın.

• Bizde yahut sizde çalışabiliriz.

• İster yazarsın ister yazmazsın.

Aşağıdaki cümlelerde yer alan ‘’ile’’ ve ‘’ancak’’ sözcüklerinin edat mı bağlaç mı olduklarını boş bırakılan yerlere yazın.

Arkadaşım, memleketine otobüsle gidecekmiş.(……………………………)

Ahmet ile Ali futbol takımına katılmış.(…………………………..)

Okullar açılmadan ayakkabı ile önlük alınacak.(………………………….)

Hafta sonu kardeşim ile sinemaya gittik.(………………………..)

Dün yaşadığım olayı ancak sana anlatabilirim.(…………………………)

Bugün vaktim olmadığından onunla ancak yarın görüşebilirim.(……………………)

Tatilde oraya gittim ancak onunla görüşemedim.(…………………………)

Hazırladığın bu yemek ancak üç kişiye yeter.(…………………………)

Eve vardığımda kapının zilini çaldım ancak kimse açmadı.(………………………)

ÜNLEM

Kendi başına bir anlamı olmayan, cümle içinde “sevinme, korku, şaşırma, acıma, özlem, kızma” gibi ansızın beliren coşkun duyguları, seslenmeleri bildiren sözcüklerdir.

- Ah ah! (özlem) - Öf be! (kızma) - Oh be! (rahatlama) - Vah vah! (acıma) Hey!, Ey!, Bre! ...

- Müjde! Dayımlara gidiyorum.- Yeter be!- Vay, güzel araba!- Yaa! Demek almadın.- Ey Türk Gençliği!- Hayır!- Aa, ne kadar kilo vermişsin!

NOT: Ünlem işareti ya ünlem sözcüklerinden sonra ya da bu sözcüklerin kullanıldıkları cümlelerin sonuna konur.

ÜNLEM OLMADIKLARI HÂLDE ÜNLEM GÖREVİ YAPAN SÖZCÜKLER

“Kardeş, beyler, evet, hayır, asla, yok, olmaz, pek iyi...”

• Kardeş! Bu adamı tanıyor musun?

• Aşağıdaki boşlukları uygun olanı ile doldurunuz.

• ……! sıktın artık yeter.• ……! nasılsın bakalım.• ……! Neydi o günler.• ……! Kimse yok mu?• ……! Delikanlıya.• ……! , bıktım artık.• ……! Bak buna dayanamam.• ……! iki gözüm neredesin?• (Vay!, Yoo!, Yeter be!, Bravo, A!, Ah!, Hey!)

EDAT BAĞLAÇ ÜNLEM

Akşama doğru iyice yoruldum.

Aslan gibi delikanlı mahvoldu.

Ayşe ve Ali’nin düğün törenlerine hoş geldiniz.

Bacak kadar çocuk deme, yaptıkları çok büyük.

Ben geleceğim sen de gel.

Ben sadece seni düşünüyorum.

Çalışmadı ki sınavı nasıl kazansın.

Deli gibi seviyorum seni ben.

Derslerimize çalışmalıyız ki başarılı olalım.

Eh! Buna da şükür diyelim.

Gel ve paranı al git.

Geldim; ama seni bulamadım.

Gelirim ama sen de bize gelirsin.

Hâlbuki bütün ödevlerimi yapmıştım.

Kes ulan, yeter be!

Köyümüzü özlediğimiz için tekrar geldik.

Ne gidiyor ne geliyor.

Öyle bir laf konuştu ki herkes şaşırdı.

Sabaha kadar ders çalıştım.

Sanki borcu alan benim.

Seni sevdiğim için katlanıyorum.

Senin için çok iyi bir insan diyorlar.

Senin kadar inatçısını görmedim.

Şu kitabı da okumanı öneririm.

Vay! Süper bir pas verdi.

Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol.

Yazık!... Çok yazık oldu çocuğa!

EDAT BAĞLAÇ ÜNLEM

Üç Nokta ( ... )

1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:Şimdi İstanbul’da olmak vardı ki…

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak is tenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur: Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.

3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümle rin yerine konur:... derken beni aradığını duymuştum.

UYARI!Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümle sonundaki “üç nokta” nın kullanımı yanlıştır?

A) Bazı düşünceler kişiye göre değişir. Zevkler, istekler, anlatım…

B) Dünyayı, bana göre üç şey yönetiyor: Kalem, mürekkep, kağıt…

C) Ders araçları şunlardır: Pergel, cetvel, tebeşir…

D) Kadın yazarlarımızdan şu an aklıma gelenleri yazayım: Halide Edip, Adalet Ağaoğlu…

Kısa Çizgi ( - )

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Dedemlerin kiraz bahçelerin-de dolaşıyorduk.

2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:

Selim -amcamın oğlu- bu hafta askere gidiyor.

3. Kökleri ve ekleri ayırmak için kullanılır:geç-it, göz-cü-y-e

4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır- vb.

5. Eklerin başına getirilir:-lı, -sız, -la, -de

6. Heceleri göstermek için kullanılır: a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık vb.

7. Arasında, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır: Aydın-İzmir yolu09.30-10.30Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması1914-1918 Birinci Dünya SavaşıTürkçe-İngilizce Sözlük vb.

UYARI!Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz: On on beş yıl. Üç beş kişi geldi.

8. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: 50-20=30

9. Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır: -2 °C

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısa çizgi (-) yanlış kullanılmıştır?

A) Osmanlı – Rus savaşlarından söz etti öğretmenimiz.

B) Turistin elinde Türkçe – İtalyanca bir sözlük vardı.

C) Seni – güvendiğim tek dostumu – kaybetmekten korktum.

D) Onunla ileri – geri konuşmana dayanamıyorum.

KISALTMALARIN YAZILIŞI• Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının

kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük yazılmasıyla yapılır.

TBMM ( Türkiye Büyük Millet Meclisi) TDK ( Türk Dil Kurumu) ABD (Amerika Birleşik Devletleri) TD ( Türk Dili) B ( Batı) D ( Doğu)

NOT: Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

• Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur:

Alm. (Almanca)İng. (İngilizce)Kocatepe Mah. (Kocatepe Mahallesi)Güniz Sok. (Güniz Sokağı)Prof. (Profesör)Dr. (Doktor),Av. (Avukat)Alb. (Albay)Gen. (General)sf. (sıfat)haz. (hazırlayan)çev. (çeviren) vb.

• Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır:

cm’yi, kg’dan, mm’den, kr'un.

• Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısalt manın son harfinin okunuşu esas alınır:

» TDK -Te De Ke şeklinde okunur.-“TDK’da çalışıyorum.” ifadesi yanlıştır.“TDK’de çalışıyorum.” ifadesi doğrudur.

BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb.

» TRT’dan (yanlış) TRT’den (doğru)THY’dan (yanlış) THY’den (doğru)kg’den (yanlış) kg’dan (doğru)

NOT: Kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır:

ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.

UYARI: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:

vb.leri Alm.dan İng.yicm³e (santimetreküpe) m²ye (metrekareye) vb.

UYARI: Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilecektir:

No.lu, No.suz

Hece Yapısı veSatır Sonunda Kelimelerin

Bölünmesi

Türkçede kelime içinde iki ünlü arasındaki ünsüz, kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: a-ra-ba, bi-çi-mi-ne, in-sa-nın, ka-ra-ca vb.

Kelime içinde yan yana gelen iki ünsüzden ilki kendinden önceki ünlüyle, ikincisi kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: al-dı, bir-lik, sev-mek vb.

Kelime içinde yan yana gelen üç ünsüz harften ilk ikisi kendinden önceki ünlüyle, üçüncüsü kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: alt-lık, Türk-çe, kork-mak vb.

Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir fakat heceler bölüne mez. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna kısa çizgi (-) konur.

Burasını ilk defa görüyormuş gibi duvarlara, perdelere, möblelere,

eş-

yalara bakıyor, hayret ediyordu. Bütün bu muhitte Türk hayatına,

Türk ruhu-

na ait bir gölge, bir çizgi bile yoktu. Birden Bursa’daki çocukluğunun

geçti-

ği babaevini hatırladı; sofada rahat ve beyaz örtülü divanlar vardı.İlk heceden sonraki heceler ünsüzle başlar. Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurala uyulur: ba-şöğ-ret-men, il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-noğ-lu vb.

Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz:

........................................................................................................... u-

çurtma değil,

......................................................................................................uçurt-

ma;

.................................................................................................. müdafa-

a değil,

..................................................................................................... müda-

faa;

Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kul lanılır; ayrıca çizgi kullanılmaz.

................................................................................................... Edirne’

nin...

.................................................................................................. Ankara’

dan...

..................................................................................................... 1996’

da...

DİLEKÇE

Bir isteği, bir şikayeti duyurmak veya bir konuda bilgi vermek, bilgi istemek için yazılan

başvuru yazısına dilekçe denir.

Dilekçe Yazarken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar:

* Dilekçeler, konularına göre uzun veya kısa olabilir. Konular kısa ve öz olarak

belirtilir. Gereksiz ayrıntılara yer verilmez.

* Dilekçelerde ciddi, ağırbaşlı bir dil kullanılır. Anlatımın yalın ve duru olmasına özen

gösterilir. Süslü, yapmacık, laubali ifadelerden kesinlikle kaçınılmalıdır.

* Dilekçeler; çizgisiz, beyaz dosya kağıdına daktiloyla (bilgisayarla) veya

dolmakalemle, okunaklı el yazısıyla yazılmalıdır. Dilekçe yazarken kağıdı iyi

ortalamak gerekir.

* Sağ üst köşeye (kağıdın üst kısmından belli bir aralık bırakıldıktan sonra)

tarih yazılır.

* Dilekçe hangi kuruma veriliyorsa bu makamın adı başa yazılır. Kurum adının

sağ altına kurumun bulunduğu şehir adı yazılır.

* Daha sonra konunun belirlendiği metin bölümüne geçilir. Bu bir şikayet

dilekçesiyse şikayet sağlam kanıtlara dayandırılmalıdır. Eğer iş isteme

dilekçesiyse, öğrenim durumu, yaş, kısa bir özgeçmiş, kurumca aranan seçkin

nitelikler açık seçik belirtilmelidir.

* Ardından arz bölümüne geçilir. Bu bölümde dilekçede bir durum belirtiliyorsa,

son cümle “… bilgilerinize saygılarımla sunarım/arz ederim.”, bir istek

belirtiliyorsa “Gereğinin yapılmasını saygılarımla arz ederim.” gibi ifadeler

kullanılarak dilekçenin metin kısmı tamamlanır.

* Dilekçe bitiminde sağ alt köşeye dilekçe sahibinin ad ve soyadı yazılır ve altına

imza atılır.

* Sol alt köşeye açık adres yazılmalıdır.

* Adresin altına eğer varsa dilekçemizde başvurulanla ilgili ekler “Ek 1:…,2…”

şeklinde alt alta belirtilerek yazılır.

DİLEKÇE YAZALIM

Mahallemizde oyun parkımız yok değil mi?

Cadde ve sokaklarda da oyun oynayamazsınız. O halde belediyemize bir dilekçe yazalım.

“Oyun parkı istiyoruz !”

AYDIN BELEDİYE BAŞKANLIĞI PARK BAHÇELER MÜDÜRLÜĞÜ ,

….……………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………/……../……………

……………………………………

Adres :………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….

PARAGRAFIN AKIŞINI BOZAN CÜMLE

Bir tren düşünün. Bir vagonu gri renkli, diğerlerinin hepsi siyah…

Düşüncenin akışını bozan cümle gri renkli vagon gibidir.

Paragrafı oluşturan cümlelerin hepsi aynı konuyu anla tır. Yani her

paragrafta bir konu işlenir. Farklı bir ko nu, farklı bir paragraf demektir. İşte

düşüncenin ya da anlatımın akışını bozan bu tür sorularda diğer

cümlelerden farklı bir konuyu işleyen cümleyi bulmalıyız.

Bazen paragrafta bir konu anlatılırken farklı bir düşünce veya konu nun

farklı bir yönü bir cümle hâlinde araya girer. Düşüncenin akışını bozan

cümlelerin sorulduğu so rularda bizden istenen, işte bu farklı cümleyi bul

maktır.

Bu soruların çözümünde yapılacak iş; her bir cüm lenin ne anlattığını, bir

iki sözcükle belirlemektir. Sonra bu belirlemelerimizi karşılaştırmaktır.

Görüle cektir ki bir cümle haricinde hepsi aynı konudan ve ya konunun aynı

yönünden bahsediyor. Farklı ko nudan bahseden cümle, düşüncenin

akışını bozan cümledir.

Bu tip sorular “parçanın bütünlüğüne uymayan, par çayla çelişen,

düşüncenin akışını bozan, anlatımın akışını bozan, parçayla tutarlı

olmayan cümle” şek linde karşımıza çıkar.

Örnek

“Bundan yaklaşık yirmi yıl önce yazılı olarak ha berleşmek için mektup

kullanıyorduk. Bu yolla mektupların yerine varması günlerce, bazen haft alarca

sürüyordu. Bugün, haberleşmek için ço ğunlukla elektronik posta (e-posta)

kullanıyoruz. Hatta çok uzaktaki tanıdıklarımıza mektupların aylar sonra ulaştığı

bile oluyordu.”

Yukarıdaki paragrafta yıllar önce haberleşmek için mektup kullandığımızdan ve

bu mektupların gönderilen yerlere ulaşma sürelerinden bahsedilirken altı çizili

kısımda günümüzde e-posta kullandığımız belirtilmiş. Altı çizili kısımda anlatılan

parçanın bütünlüğüne ve anlam akışına uymadığından parçanın anlam akışını

bozmuştur.

(1) O, çocuktu; büyüdü. (2) Usta bir hikâye yazarı oldu. (3) Bu kitabı büyükler de okumalı. (4) Bir gün geldi, çocuklar için yazdı.Bir yazarın anlatıldığı bu paragrafta, numaralandırılmış cümlelerden hangisi yer almamalıdır?A) 1B) 2C) 3D) 4

2012-DPY/5

(1) Çocukların televizyon karşısında fazla kalmaları, onların konuşma gelişimlerini

olumsuz yönde etkilemektedir. (2) Şiddet, korku, uygunsuz davranışlar, medyanın

olumsuz tesirleri olarak yansımaktadır. (3) Yaşamın ilk yıllarında ise, televizyonun

olumsuz tesiri daha farklı olmaktadır. (4) Medyanın çocuklarımız üzerindeki etkisi

tartışılmaz. İletişim ve yayın organları çocuklarımızı etkiliyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi çıkarıldığında, paragrafın anlamında

bir daralma ya da bozulma olmaz?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

Yukarıdaki altı çizilip numaralandırılmış cümlelerden hangisi

paragrafın konu bütünlüğünü bozmaktadır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

Anlamlarına Göre Cümleler

Olumlu Cümle

Herhangi bir eylemin yapıldığını veya yargının gerçekleştiğini anlatan cümlelere

olumlu cümle denir.

» Kırtasiyeden kalem aldı.cümlesinde “alma” eyleminin yapıldığı bildirilmiştir. Bu cümlede yargı gerçekleşmiştir. Bu nedenle cümle anlamına göre olumludur.

» Bugün hava güzeldi. cümlesinde ise eylem söz konusu değildir. Burada yapma değil de olma söz konusudur. Bu cümlede yargının olumluluğu isim cümlesiyle ifade edilmiştir.

» Arkadaşına güzel bir mektup yazdı.cümlesinde “yazma” eyleminin yapıldığı, gerçekleştiği anlatılmaktadır. Bu, olumlu cümledir.

» Şimdi mevsimlerden yazdı.cümlesinde “yaz” sözcüğü mevsim adıdır. Burada bir durumun olduğu anlatılmaktadır. Bu, olumlu cümledir.

Olumsuz Cümle

Eylemin yapılmadığını, sözü edilen yargının bulunmadığını, gerçekleşmediğini anlatan cümlelere olumsuz cümle denir.

Örnek» Kırtasiyeden kalem almadı.cümlesinde “alma” eyleminin yapılmadığı belirtilmiştir. Bu, olumsuzluk eki “-ma, -me” ile sağlanmıştır.

NOT: Olumsuz cümleler yalnızca “-ma, -me” ekleriyle “değil, yok, ne …ne” gibi sözcüklerle veya “-sız, -siz, -suz, -süz” gibi eklerle de yapılabilir.

» Bugün hava güzel değildi.

cümlesinde eylem yoktur. Bu cümlede olumsuzluk “değil” sözcüğü ile yapılmıştır.

Cümlede sözü edilen yargının bulunmadığı anlatıldığı için cümle olumsuzdur.

» Bu yemek çok tuzsuz.

cümlesinde “-suz” eki, “tuz”un olmadığını belirtmek için kullanılmıştır. Bu nedenle cümle

olumsuzdur.

» Bu kitap bende yok.

cümlesinde “yok” sözcüğü sözü edilen nesnenin (kitap) olmadığını belirtmektedir.

Öyleyse bu cümle olumsuzdur.

UYARI: Kimi cümleler “yok, değil, -ma, -me, -sız, -siz…” gibi olumsuzluk bildiren unsurları aldığı hâlde anlamca olumlu olabilir. Yani cümle yapıca (şekilce) olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.

» Bu basit soruyu çözemeyecek değilim.

cümlesinde yüklem “çözemeyecek değilim” sözlerinden oluşmuştur. İki olumsuz

unsur cümlenin anlamını olumlu yapmıştır: “Bu basit soruyu çözeceğim.”

» Orada beni tanıyan yok değil. (var)

cümlesinde yüklem “yok değil” sözleridir. Burada da iki olumsuz sözcük cümlenin

anlamını olumlu yapmıştır: “Orada beni tanıyan var.”

» Bu çocuk akılsız değil. (akıllı)

» Onun evi yok değil. (var)

» Çocuk okula gitmiyor değil. (gidiyor)

cümleleri de anlamca olumludur.

UYARI: Bazı cümleler ise şekilce olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir. “Ne …

ne …” bağlacı cümleleri olumsuz yapar. Kimi cümlelerde ise olumsuzluk anlamı bazı ek ya

da sözcüklerle sağlanır.

» Ben sizi kırar mıyım hiç! (kırmam)

cümlesindeki “mi” soru eki ve “hiç” sözcüğü bir araya gelerek olumsuzluk anlamını

oluşturmuştur: “Ben sizi kırmam.”

» Bu soğuk havada denize mi girilirmiş! (girilmez)

cümlesinde “mi” soru eki cümleye olumsuz bir anlam katmış: “Bu soğuk havada denize

girilmez.”

» Ben bu sözü söyler miyim? (söylemem)

cümlesinde de aynı durum söz konusudur. Bu iki cümle de yüklemine göre olumludur.

Ama “mi” bu cümleyi olumsuz yapmıştır: “Ben bu sözleri söylemem.”

» Evde ne kalem var ne kömür. (yok)

cümlesinde “ne… ne…” bağlacı “odun ve kömür” ün olmadığını belirtmektedir. Bu

cümlede “var” yüklemi olumlu olduğu hâlde “ne … ne …” bağlacı cümleyi olumsuz

yapmıştır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisi, biçimce olumlu olduğu halde anlamca olumsuzdur?

A) Yarın sizinle sinemaya gelecek değilim.

B) Başarısızlığından ne annesinin ne babasının haberi var.

C) Araçlar yoğun trafik yüzünden hareket edemiyor.

D) “Onunla bir daha görüşmem.” demiştim.

Dün gece damdaki kiremitlerden biri gürültüyle düştü.

Bu cümlenin olumsuz, soru ve devrik biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dün gece damdaki kiremitlerden biri gürül tüyle düştü değil mi?

B) Damdaki kiremitlerden hiçbiri dün gece, gü rültüyle yere düşmedi mi?

C) Dün gece gürültüyle düşmedi mi damdaki kiremitlerden biri?

D) Gürültüyle damdaki kiremitlerden biri dün gece düştü mü?

DIŞ GÖRÜNÜŞ VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

İnsanların uzunluk, kilo, yaş vb. özellikleri onların dış görünüşleri

ile ilgilidir.

• yaşlı, şişman, kısa, beyaz saçlı, kırışık yüzlü…

• Orta yaşlı, uzun, yakışıklı, zayıf, siyah saçlı, yeşil gözlü, yuvarlak

yüzlü…

• Genç, uzun, sarışın, düz saçlı, beyaz tenli…

İnsanların karakterleriyle ilgili özelliklerine kişilik özellikleri denir.

* Sıcakkanlı, dürüst, içten, düzenli, mutlu, cesur, utangaç, güler yüzlü, fedakâr, sinirli,

yardımsever, alçak gönüllü, rahat, komik, korkak…

??? Siz de kendinizi tanıtan bir yazı yazınız.

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

SÖZ SANATLARI

1. Abartma (Mübalağa)

Bir şeyin niteliklerini veya bir olayı olduğundan fazla büyüterek veya küçülterek anlatmaya abartma denir.

» Çantayı taşımaktan kolum koptu. Bu cümlede kişi, kolunun fiziksel olarak koptuğunu değil, “çok yorulduğunu” abartma yaparak anlatmaktadır.

» Bir ah çeksem dağı taşı eritir Gözüm yaşı değirmeni yürütür Bu hasretlik beni dahi çürütür Bana sıla da bir, gurbet il de bir Karacaoğlan bu dörtlükte memleketinden ayrı olmanın verdiği acıyı abartarak anlatmıştır. Çünkü gerçekte gözyaşı dağları eritmez, değirmeni yürütmez.

2. Benzetme

Anlatımı kuvvetlendirmek, sözün etkisini artırmak için aralarında değişik yönlerden ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanın kuvvetli olana benzetilmesine benzetme denir. Çoğunlukla benzetme yapılırken birbirleri ile ilgi kurulan varlıklar arasındaki ilişki bilinmektedir.

Tam bir benzetmede dört temel unsur vardır: ► Benzeyen: Zayıf unsur. ► Benzetilen: Kuvvetli unsur. ► Benzetme yönü: İki unsur arasındaki benzetme sebebi. ► Benzetme edatı: Benzetmede kullanılan “gibi, kadar” edatlarıdır.

• Serkan keçi gibi inatçı bir çocuktur. • Benzeyen Benzetilen Benz. Edatı Benz. Yönü

Bu cümlede “Serkan”, “inatçılık” bakımından “keçi” ye benzetilmiştir. Burada “keçi” nin inatçılık özel liği herkes tarafından bilindiğinden, benzetme çok rahat anlaşılmakta, söz daha etkili olarak anlatıl maktadır.

• Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım

İstiklâl Marşı’ndan alınan bu dizelerin ilkinde şair kendisini “sel” e benzetmiştir. İkinci dizede ise “dağları yırtarım” sözüyle abartma sanatına başvurmuştur.

3. Kişileştirme

İnsan dışındaki varlıklara insana özgü özelliklerin verilmesine kişileştirme denir. Bu sanatta hayvanlara, bitkilere ve diğer varlıklara insana özgü özellikler verilerek ifade daha çekici hâle getirilir, duygular daha güzel anlatılır.

» Köyün çayı boş yere akmaktan sıkılıyor, bir bostanı sulayacağı günlerin gelmesini iple çekiyordu. Bu cümlede “köyün çayı” kişileştirilmiştir. “Sıkılmak”, “iple çekmek (sabırsızlıkla beklemek)” insana özgü niteliklerdir. İnsana özgü nitelikler “köyün çayı”na verilerek çay kişileştirilmiştir.

» Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın Hırçın bir fırtınayı düşünüyordu deniz. Bu dizelerde “kişileştirilme” vardır. Burada “düşünüyordu” denerek “deniz” kişileştirilmiştir.

4. Konuşturmaİnsan dışındaki varlıkları konuşturma, onların ağzından söz söyleme sanatına konuşturma denir.

Konuşturma, genellikle kişileştirme sanatı ile birlikte kullanılır. Teşhis sanatı ile insan özelliği içinde gösterilen varlıklar konuşturulduğu zaman intak sanatı yapılmış olur.

» Akşam rüzgârları der ki Ali’ye:“Gözler ileriye, gönül geriye…”Sanki köydekiler görünsün diye Tepeler alçalır, dereler dolar! Bu dörtlükte “rüzgârlar” önce kişileştirilmiş, daha sonra da konuşturulmuştur. Zaten şiirde intak varsa, konuşturulan varlığın sözleri de vardır.

» Google: Ben her şeyi bilirim. Facebook: Ben herkesi tanırım.İnternet: Ben olmasam ikiniz de işe yaramazsınız! Elektrik: Tartışmayı fazla uzatmayın yoksa hepinizin işini bitiririm!

Güneş, bulutların arasından ağlar gibi görünüyor; yağmurun içinde ürperiyordu. Çağlayarak akan derenin sesini dinliyordu.Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisine «insan» a ait özellikler verilmiştir?A) DereB) YağmurC) GüneşD) Bulut

2012-DPY/5

Sen bir çiçeksinAnnen saksıHemen hastalansanOdalar yaslı(Behçet NECATİGİL)

Yukarıdaki dörtlükte sırasıyla hangi edebî sanatlar kullanılmıştır?

A) Kişileştirme – Benzetme B) Abartma – KişileştirmeC) Benzetme – Kişileştirme D) Konuşturma – Benzetme

Hayat bir aynadır, sen ona gülersen o da sana güler.

Yukarıdaki cümlede aşağıdaki söz sanatlarından hangisine başvurulmuştur?

A) Benzetmeye B) Abartmaya

C) Karşılaştırmaya D) Konuşturmaya

GRAFİK OKUMA

Yukarıdaki grafik bir kişinin 5 gün boyunca içtiği su miktarını göstermektedir.

Bu grafik ile ilgili aşağıdaki yorumları yapabiliriz.

Pazartesi günü diğer günlerden daha az su içmiştir.

Salı ve cuma günü eşit miktarda su içmiştir.

En fazla suyu perşembe günü içmiştir.

Beş günde toplam 18 litre su içmiştir.

Bu grafikten aşağ ıdaki sonuç lar ı ç ıkarabilir iz:En fazla kita bı 5/ B sınıfı okumuşt ur.

En az kitabı 5/ D sınıfı okumuştur.

5/ A sın ıfı 40 k i t a p okumuştur .

5/ E sınıfı 50 k i t a p okumuştur .

3 sınıf 4 0' ın üzer inde k itap okumuştur.

1. Öğrenci en çok hangi gün kitap okumuştur?

2. Öğrenci en az hangi gün kitap okumuştur?

3. Öğrenci hangi günlerde kitap okuma sayısını düşürmüştür?

4. Öğrenci toplam kaç sayfa okumuştur?

5. Öğrenci hangi günlerde eşit sayıda kitap okumuştur?

Yukarıdaki grafikte bazı takımların bir okuldaki taraftar sayıları verilmiştir. Bu grafik yorumlandığında bu okul la ilgili aşağıdakilerden hangilerine ulaşılabilir? İşaretleyiniz.

O Sivasspo r'un 30 tar aftarı var dır.

O En az taraftarı olan Bursaspor 'dur.

O Galatasaray ' ın 60 tarafta rı vardır.

O En fazla taraftarı olan Fenerbahçe'di r.

O Trabzonspor'un 20 taraftarı vardır.

O Galatasar ay' n taraftar sayısı Beşiktaş taraftarınd an azdır.

O Sivasspor 'un tar aftar sayısı Beşiktaş'ın taraftar sayısının y ar ısı kadardır.

TEMA DEĞERLENDİRME SORULARI

Hayatımın en mutlu anını yaşadığım o an sanki bizim suçtan, cezadan ve pişmanlıktan kurtulduğumuz gibi dünya da yer çekimi ve zamanın kurallarından kurtulmuş gibiydi.Bu paragrafta aşağıdaki sanatsal anlatım yollarından hangisi kullanılmıştır?A) Benzetme B) KişileştirmeC) Abartma D) Konuşturma

Masaya oturunca terbiye edilmiş bir makine gibi yazının başına geçerim. Bazı törencikler, bazı kurallar, ezberlenmiş alışkanlıklar beni terbiye eder.Bu paragrafta aşağıdaki sanatsal anlatım yollarından hangisi kullanılmıştır?A) Abartma B) BenzetmeC) Kişileştirme D) Konuşturma(l)Toprak, ipek gibi yumuşacıktı. (2) Bahçıvanın deyimiyle tam kıvamındaydı. (3) Nemliydi ama yine de bir susamışlık vardı toprağın hâlinde. (4) Belli ki beklediği bir şey vardı.Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde insana ait özellikler, insan dışı varlıklara verilmiştir?A) 1 ve 3 C) 1 ve 4C) 2 ve 3 D) 3 ve 4

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi olumsuz bir fiil değildir?A) Bir o terk etmedi köyünü, toprağını, bağını…B) Gidenler bir daha dönmezdi bu harabeye.C) Şimdi o köylere hiç kimse uğramıyor.D) Bu kuzey ülkesinde kışlar çok uzun olurdu.

“Ali, sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biridir.” cümlesinin olumsuz soru şekli aşağıdakilerden hangisidir?A) Ali. sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değildir.B) Ali. sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri midir?C) Ali, sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değil midir?D) Ali, sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri değilmiş.

Aslıma karışıp toprak oluncaÇiçek olur mezarımı süslerimDağlar yeşil giyer, bulutlar ağlarGökyüzünde dalgalanır seslerimYukarıdaki şiirde kişileştirilen unsurlar hangileridir?A) Toprak – çiçek B) Bulutlar – seslerC) Dağlar – sesler D) Dağlar – bulutlar

Aşağıdakilerin hangisinde ‘’kısa çizgi’’(-)kullanılmaz? A) Bir olayın bitiş ve başlangıç tarihleri arasındaB) Cümle içinde arasözlerin başında ve sonunda C) Dilbilgisi incelemelerinde, eklerin başında D) Cümle içinde eş görevli sözcüklerin arasında

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle gösterilen yere üç nokta (…) getirilemez?A) Sofrada neler yoktu ki; börekler, tatlılar, meyveler, kızartmalar ()B) Annesinin öğütleri bitmiyordu; Çalış, erken kalk, erken yat ()C) Sonra alabildiğine uzanan yemyeşil bir ova ()D) Belirtme sıfatları kendi içinde dörde ayrılır: Sayı, işaret, soru sıfatları ve belgisiz sıfatlar ()

(1) Akılcılık, bilim ve teknoloji arasında sıkı bir ilişki vardır. (2) Bunlar birbirinin bütünleyicisidir. (3) Bu değişme ve gelişmelere ayak uydurmakgerekir. (4) Akılcılığın olmadığı yerde bilim ve teknolojiden, bilim ve teknolojinin olmadığı yerde de akılcılıktan söz edilemez. (5) Olaylara akılcılıkla yaklaşmayan, bilim ve teknolojiye sırt çeviren toplumlar hiçbir zaman ilerleyemez.Paragrafın akışını bozan cümle aşağıdakilerden hangisidir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 2006 OKS

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de” lerin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

A) Oda bizimle gelecekti. B) Odada ağır bir koku var. C) Oda yeni boyanmış çok güzel olmuş. D) O da beni çok üzdü.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” lerin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Erken gel ki ders çalışalım. B) Bizimki yine bozulmuş sizin ki nasıl? C) Banyodaki çamaşırları yıkadın mı? D) O kadar tatlı bir bebek ki…

Aşağıda cümlelerde kısaltmaların yazımı ile bir yanlışlık yapılmıştır? A) Bu hafta sonu TBMM’ne gezi düzenledik. B) Tuttuğu balık 2 kg’ın üstündeydi C) TDK’nin son çıkan sözlüğünü aldın mı? D) Ahmet yapılan yarışmada 3’üncü oldu.