ส านกพมพ : หจก.โรงพมพพระธรรมขนต 043-224836 ชอหนงสอ : คมอความร ส าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเชยวชาญ

สาขาสขภาพจตชมชน ชอผแตง : นางสาวนนทาวด วรวสวส จดพมพโดย : ศนยสขภาพจตท 7 กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข พมพครงท : 1 เดอนและป พ.ศ.ทจดพมพ : เมษายน 2560, จ านวน 1,756 เลม ISBN : 978-974-296-876-2 พมพท : หจก.โรงพมพพระธรรมขนต 87-89 ถ.รนรมย ต.ในเมอง อ.เมอง

จ.ขอนแกน โทร/แฟกซ 043-224836,321765

ค าน า

ค ม อความร ส าหรบอาสาสมครสาธา รณสขประจ าหมบ าน เ ชยวชาญ สาขาสขภาพจตชมชนเลมน จดท าขนเพอเปนเครองมอในการพฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ใหมความรความเขาใจและมทศทางการด าเนนงานดานสขภาพจตชมชน โดยอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานสามารถน าคมอนไปเปนแนวทางในการด าเนนงานสงเสรมปองกนปญหาสขภาพจตของตนเอง ครอบครว และสามารถน าองคความร ในเลมน ไปประยกต ใ ชใหสอดคลองกบบรบทของชมชน อนกอใหเกดประโยชนสงสดตอประชาชนในพนท และเกดชมชนสขภาพจตดมความสข

คณะผจดท า

สารบญ

หนา หนา

ค าน า

สารบญ

บทบาท อสม.เชยวชาญสาขาสขภาพจตชมชน 1

บทบาทการใหค าปรกษาเบองตน 5

พฒนาการเดกและการสงเสรมพฒนาการเดกแรกเกด – 5 ป 11

การดแลสขภาพจตวยเรยน 19

การดแลสขภาพจตวยรน 20

การดแลสขภาพจตวยท างาน 22

การดแลสขภาพจตวยสงอาย 26

การดแลจตใจเมอเกดเหตการณวกฤต 28

การสรางการมสวนรวมในชมชนเพอชมชนสขภาพจตด 32

คณะท างาน พฒนาคมอความรส าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 35เชยวชาญสาขาสขภาพจตชมชน

ชมชนสขภาพจตด..มความสข

อสม. อาสาดวยใจ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) หมายถง บคคลทไดรบการคดเลอกจากชาวบาน

ในแตละหมบานและไดรบการอบรมตามหลกสตรทกระทรวงสาธารณสขก าหนด โดยมบทบาททส าคญ ในฐานะผน าการเปลยนแปลงดานพฤตกรรมสขภาพอนามย การสอสารขาวสาธารณสข การแนะน าเผยแพรความร ประสานกจกรรมพฒนาสาธารณสข ตลอดจนใหบรการสาธารณสขดานตางๆ อสม.จงเปนทรพยากรบคคลทมคณคาตอการพฒนางานสาธารณสขชมชน การทเปนผท างานดวยความเสยสละ เตมใจชวยเหลอชมชน เปนแบบอยางดานการพฒนาสขภาพและพฒนาชมชน ชวยดแลใหคนในชมชนมสขภาพกายและใจทด จงกลาวไดอยางเตมภาคภมวา อสม. คอผทท างานเพอสงคม ดวยหวใจทมจตอาสา อยางแทจรง

ความเขาใจเกยวกบสขภาพจต พดถงสขภาพจต หลายคนคงอาจเขาใจผดคดวาเปนเรองของโรคจต คนบา หรอคนปญญาออน

เทานน แตทจรงแลว สขภาพจตไมใชเรองไกลตว แตเปนเรองของทกคนทอยรวมกนในชมชนและอยในวถชวตของเรา ทกคน เพราะสขภาพจต หมายถง สภาพจตใจทดและมสมรรถภาพในเรองดงน

1. การรจกอยรวมกบผอนอยางสงบสข คอ เขาใจผอน เขาใจถงความแตกตางระหวางบคคลสามารถสรางไมตรกบผอนและรกษาสมพนธภาพ ทดกบคนอนๆไดยาวนาน

2. การรจกปรบตว คอ มความสามารถในการเผชญปญญาอปสรรคตางๆ และสามารถแกไขปญหาไดอยางเหมาะสม

3. การรจกปรบใจ คอ การรเทาทนอารมณของตนเอง รจกประคบประคองจตใจในยามทประสบปญหาและรจกหาความสขในทางทเหมาะสม

บทบาทของ อสม. ในการพฒนางานสขภาพจตชมชน อสม.เปนผมบทบาทและพลงอยางยงทจะชวยใหคนในชมชนของตนมสขภาพจตด และอยรวมกนอยางมความสข ท าใหชมชนตนเองเปนชมชนสขภาพจตด ดงนนการท างานจงควรมบทบาทส าคญดงน

“สอดสองมองหา ใสใจรบฟง สงตอเชอมโยง”

บทบาท อสม. เชยวชาญสาขาสขภาพจตชมชน

1. สอดสอง มองหา (Look) การปองกนปญหาสขภาพจต โดยการมองหา สงเกต และเขาถงผทเสยงตอปญหาสขภาพจตในชมชน เชนกลมวยรนททองไมพรอม กลมวยท างานทมภาวะเครยด ซมเศรา กลมวยสงอายทเจบปวย ดวยโรคเรอรง กลมผพการทชวยเหลอตวเองไมได เปนตน

บทบาท อสม. ในการพฒนางานสขภาพจตชมชนดวยหลกการ 3 ส.

2. ใสใจรบฟง (Listen) การดแลดานจตใจคนในชมชน ไดแก การบรรเทาหรอแก ไขปญหา และการสง เสรม ใหความร ด านสขภาพจต ซงการบรรเทาหรอแกไขปญหา เชน รบฟง ใหค าปรกษา แนะน า ใหขอคดเตอนใจแกคนททกขใจ ปลอบโยนใหก าลงใจ เยยมเยอนถามไถอาการ สวนการสงเสรมใหความร เรองการดจตใจตนเอง ครอบครว ชมชน อาจสอสาร ผานหอกระจายขาวหรอวทยชมชน

3. สงตอเชอมโยง (Link) การชวยใหไดรบการรกษาตอเนอง โดยการพดคยกบผปวยและญาตใหเหนความส าคญของการกนยาหรอปฏบตตวตามหมอสง การประสานกบเจาหนาทสาธารณสขในการสงตอ การตดตามเยยมบานรวมกบเจาหนาทสาธารณสข การสอสารใหคนในชมชนรบทราบ บรการสายดวนกรมสขภาพจต 1323 บรการ 24 ชวโมง

บทบาทการใหค าปรกษาเบองตน

การใหค าปรกษา เปนการพดคย

เพอชวยเหลอผมปญหาใหสามารถ

ระบายความทกขใจ และคดแกไข

ปญหาของตนเองดวยวธการ

ทเหมาะสม

เปาหมาย

2. การรบฟง

1. การใหก าลงใจ

3.ท าใหรสกสบาย

ใจ

ประเภทค าถาม ตวอยางค าถาม

1.1 ตงค าถามปลายเปด ใหผตอบขยายความ

“เรองราวเปนมาอยางไร” “เธอคดวาอยางไร” “ทเรองเปนอยางน เธอรสกอยางไร”

1.2 ตงค าถามเพอตรวจสอบความเขาใจ

“ทวาทกขใจ ไมสบายใจ กคอความกงวล” “เธอคดวาเธอเปนตนเหตของเรองนหรอ” “สรปวาเธอตกลงใจทจะท าตามทเขาแนะน าใชไหม”

5 หลกการใหค าปรกษา

1. ถามเพอใหเขาใจเรองราวความเปนมาอยางชดเจน

2. ฟงเพอจบใจความและความรสกของผมาปรกษา

3. รวมกนคนหาสาเหตทแทจรงของปญหา

4. สงเสรมใหคดหาทางออกหลายๆทางเพอแกไขปญหา

5. ใหขอคดและก าลงใจใหฟนฝาอปสรรคตอไปได

ทกษะการพด ฟง สงเกต ใหก าลงใจ เพอใหการชวยเหลอผมปญหาทางจตใจ

1. การตงค าถาม ทเหมาะสมจะท าใหเรองทเปนปญหาหรอสบสนมความชดเจนขน ผทมความทกขใจกจะเขาใจเรองราวตนเองมากขนดวย

2.การสงเกต สหนา แววตา น าเสยง วามอารมณแบบไหน เชน ดใจ เศราหมอง ทอแท หรอ โกรธ เปนตน

3.การฟงตงใจฟง จดจอเรองทฟง ฟงใหตลอดเรองราว ไมขดหรอเปลยนเรองฟงใหเขาใจเรองราวความรสกของผททกขใจ

4.ทาททเหมาะสม มทาทสงบ สภาพ ไมสบสน ใสใจ เตมใจใหความชวยเหลอ

ขอควรค านงในการใหค าปรกษา

ควรท าใจใหเปนกลาง เขาใจในความรสกและเหนใจในความทกข

ไมคาดหวงวาการชวยเหลอของเราจะ

ชวยแกปญหาไดเบดเสรจลลวง

ตองรกษาความลบ

การใหค าปรกษาไมใชการแนะแนว การสงสอน การปลอบใจ แตเปนการชวยใหผมปญหาทกขใจมแนวทางในการแกไขปญหาดวยตนเองไดงายขน

ก ร ณ ป ญ ห า ท เ ก น ค ว า ม รค ว ามส าม า รถของ อสม . จ าเปนจะตองสงตอเจาหนาทสาธารณสขใกลบาน

5. การใหก าลงใจและเสรมสรางความภมใจใหสกบปญหาตอไป

ควรพด

“ฉนเหนใจและเขาใจความรสกเธอนะ”

“ถาฉนเปนเธอคงรสกแบบเดยวกน”

“ถาไมสบายใจ เลามาไดนะ ยนดรบฟง”

“สงเลวรายทเกดขนอยางนอยกเปนบทเรยนทด”

ไมควรพด

“เอาแตรองไห จะไดอะไรขนมา”

“เรองของเธอมนเลก ฉนเจอมาเยอะกวาน”

“ฟงเรองของเธอแลว ฉนสงสารเธอจรงๆ”

“หกหามใจเสยเถด นกเสยวาเปนเวรกรรม”

ชวงอายของเดกตงแตแรกเกดจนถง 5 ป เรยกวา“ชวงวยทองของชวต”เดกจะมการเจรญเตบโตของสมองและรางกายมากทสด ถาเดกไดรบการเลยงดทด ไดรบความอบอนและถกตองตามวย เดกจะมพฒนาการทดมความฉลาดและเตบโตเปนผใหญทดดงนน พอแม ผปกครอง คร ผเลยงดเดกควรมความรความเขาใจ และตระหนกรถงความส าคญของพฒนาการเดกแรกเกด - 5 ป ใหมากเปนพเศษ

เดกไทยไอควต า ซ ามโลหตจาง รปรางไมสมสวน

พฒนาการเดกและการสงเสรมพฒนาการ เดกแรกเกด – 5 ป

คณรหรอไม เราสามารถแกไขปญหาเหลานได เพยงแคคณเฝาระวง คดกรอง และสงเสรมพฒนาการของเดก

อยางตอเนอง ดวยกระบวนการ

กน กอด เลน เลา

7 ขอทควรร เพอ สงเสรมพฒนาการเดก

ควรใหเดกกนไข 1-2 ฟอง/วน และเดกทหยานมแม ควรดมนมจด 3 กลองตอวน

ขอ1 อาหาร (ธาตเหลก และไอโอดน) ขอ 2 การใหเดกไดฝกท ากจกรรมดวยตนเอง

ธาตเหลกและไอโอดน มผลอยางมากตอระดบสตปญญาของเดก และเดกควรไดรบในปรมาณทเหมาะสมตงแตยงอยในครรภ ควรใหเดกไดรบประทานไขและนมทกวน เพราะเปนอาหารทมธาตเหลกและไอโอดนสง บ ารงสมอง

การชวยเหลอเดกมากๆตลอดเวลา จะท าใหเดกไดฝกท ากจกรรมนอยลง เสยโอกาสการพฒนาทกษะชวตในดานตางๆ

ขอ 3 การเลอกของเลนเดกตองเลอกใหเหมาะสมกบอาย ของเลนมสวนส าคญในการกระตนพฒนาการ แตควรงดเลนเกมสในแทบเลต เพราะจะท าใหพฒนาการชาลง เพราะภาพทเคลอนไหวเรวเกนไป สงผลใหมปญหาสมาธสน และปญหาดานอารมณ

ขอ 4 การตอบสนองของพอแม เมอเดกแสดงพฤตกรรมกาวราว

พอแมอาจไมรตววา การหวเราะชนชม ในขณะทเดกแสดงพฤตกรรมกาวราวนน ไมเหมาะสม เชน เดกตผใหญ หรอ พดค าหยาบคาย หรอเลนกบเพอนแบบรนแรง ใชปนไลยงกน ทงหมดนนเปนการสงเสรม ใหเดก มนสยกาวราวและรนแรงขน

การกอดเดก เปนการกระตนพฒนาการดานอารมณ

ขอ 5 การเลานทานสรางสงคมไดดวยการอาน

พอแมทอานนทานใหเดกฟงตงแตแรกเกด และอานเปนประจ าทกวน สามารถกระตนพฒนาการดานภาษา จนตนาการ ท าใหเดกมสมาธทด และเปนการสรางนสยรกการอานหนงสอใหกบเดก

ขอ 6 การเลยงลกใหสงด สมสวน และฟนด

อาหารทส าคญ คอ ไขและนม และออกก าลงกายโดยการกระโดด 2 ขา (กระโดดเชอก) อยางนอย 30 นาทตอวน นอนใหได 9 ถง 11 ชวโมงตอวน จงจะสงผลใหเดกสงดสมสวน นอกจากนการดแลฟนเปนเรองส า คญตอสขภาพเดกควรแปรงฟนใหถกวธ ใชเวลาอยางนอย 2 -3 นาท แปรงฟนหลงกนอาหารทกครง และกอนนอน

นองหมอน (อาย 3 ป) โชคดมากทมคณยายใหความสนใจอานหนงสอใหฟงทกๆ วน ตงแตอาย 2 ปครง นองหมอนมพฒนาการรวดเรวทกดานพดรเรองไมเคยงอแง และไมนาเชอเลยวา เวลาไปซอของเลน หมอนจะเลอกซอหนงสอ แทนทจะซอของเลนตามตลาดนดตางจากเดกคนอนๆทไมสนใจหนงสอเลย เพราะเดกเหลานนไมเคยรวาหนงสอสรางจนตนาการทสนกสนานไดมากกวาของเลน

ขอ 7 หากพบวาลกมพฒนาการลาชาจงตระหนกไววา เราสามารถกระตนใหเดก กลบคนเปนปกตไดดวยตนเอง หรอให อสม. รวมกบผปกครองชวยกนกระตนพฒนาการเดก แตหากฝกกระตนพฒนาการแลว ภายใน 1 เดอน เดกยงไมสามารถท าได พอแมควรน าบตรหลานของทานมาพบหมอ เพอชวยฝกและกระตนใหเดกมพฒนาการตามเกณฑอาย อยางเรงดวน

การปกปดปญหา หรอปกปองเดกโดยคดวาเดกจะท าเองภายหลง โดยไมใสใจกบชวงอายทควรท าไดอาจเปนการท ารายลกของทานโดยไมรตว

เราจะรไดอยางไรวา... เดกมพฒนาการลาชา โดยใชแบบคดกรองและสงเสรมพฒนาการเดกปฐมวย

แบบคดกรองและสงเสรมพฒนาการเดกปฐมวย (ตามชวงอายเดก) โดย อสม.

อาย 9 เดอน (หมายถง อายทเตมเดอนและนบตออก 29 วน คอ 9 เดอน 29 วน) ดานการเคลอนไหว ดานการใชกลามเนอมดเลกและ

สตปญญา ดานการเขาใจภาษา ดานการใชภาษา ดานการชวยเหลอตวเองและสงคม

1. ลกขนนงไดจากทานอน ผาน ไมผาน 2. ยนอยไดโดยใชมอเกาะเครองเรอนสงระดบอก ผาน ไมผาน

3. หยบกอนไมจากพน และถอไวมอละชน หรอถอกอนไม 2 กอนเคาะกน ผาน ไมผาน 4. ใชนวหวแมมอและนวอน ๆ หยบของขนจากพน ผาน ไมผาน

5. ท าตามค าสงงายๆ เมอใชทาทางประกอบ ผาน ไมผาน

6. เดกรจกการปฏเสธดวยการแสดงทาทาง ผาน ไมผาน 7. เลยนเสยงค าพดทคนเคยไดอยางนอย 1 เสยง เชน หม า จะ ผาน ไมผาน

8.ใชนวหยบอาหารกนได ผาน ไมผาน

วธฝกทกษะ ตวอยางการฝกลกขนนงจากทานอน

1. จดเดกในทานนอนคว า จบเขางอทง 2 ขาง จบมอเดกทง 2 ขางยนพน 2. กดทสะโพกเดก เพอใหเดกยนตวลกขนมาอยในทานง กระตนใหเดกลกขนนง เชน ใชลกบอลยางบบกระตน หรอตบมอ/ใชทาทางเรยก ของเลนทใชแทนได : อปกรณทมสและเสยง เชน กรงกรงท าดวยพลาสตก/ผาลกบอลยางบบ/สตวยางบบ ขวดพลาสตกใสเมดถว/ทรายพนใหแนน

ตวอยางการฝกหยบกอนไม 1. น าวตถสสดใดขนาดประมาณ 1 นว เชน กอนไม 2 กอน (ใชวตถเหมอนกน 2 ชน) 2. เคาะของเลนกบโตะทละชนเพอกระตนใหเดกหยบ 3. ถาเดกไมหยบชวยจบมอเดกใหหยบ วสดทใชแทนได :กลองเลก ๆ เชน กลองสบ กลองนม

ตวอยางการฝกโบกมอ 1. เลนกบเดกโดยใชค าสงงาย ๆ เชน โบกมอ ตบมอ พรอมกบท าทาทางประกอบ 2. ถาเดกไมท า ใหจบมอท าและคอยๆ ลดความชวยเหลอลงโดยเปลยนเปนจบขอมอ จากนนเปลยนเปนแตะขอศอก เมอเรมตบมอเองไดแลว ลดการชวยเหลอลง เปนบอกหรอสงใหท าอยางเดยว

ตวอยางการฝกปฏเสธ เมอเดกรบประทานอาหารหรอขนมอมแลว ถามเดกวา “กนอกไหม” แลวสนศรษะพรอมกบพดวา “ไมเอา” ใหเดกเลยนแบบตาม ท าเชนนกบสถานการณ อน ๆ เพอใหเดกเรยนรเพมขน

ตวอยางการฝกใชนว หยบอาหารกนได

1. วางอาหารทเดกชอบและหยบงายขนาด 1 ค า เชน ขนมปงกรอบ ตรงหนาเดก 2. จบมอเดกหยบอาหารใสปาก แลวปลอยใหเดกท าเองฝกบอย ๆ จนสามารถหยบอาหารกนไดเอง

เดกอาย 9 เดอน พบวาการใชนวหยบอาหารกนเองไดดวยตนเอง ท าไมคอยได ผปกครองจงตองใสใจ เพราะถาฝกชา จะมผลใหเดกในชวงอายตอไป จะมพฒนาการดานอน ๆ ชาลงไปดวย

อาย 18 เดอน (หมายถง 1 ป 6 เดอน 29 วน) ดานการเคลอนไหว ดานการใชกลามเนอมดเลก

และสตปญญา ดานการเขาใจภาษา ดานการใชภาษา ดานการชวยเหลอตวเองและสงคม

1. วงได ผาน ไมผาน 2. เดนถอลกบอลไปไดไกล 3 เมตร ผาน ไมผาน

3. เปดหนาหนงสอทท าดวยกระดาษแขงทละแผนไดเอง ผาน ไมผาน 4. ตอกอนไม 2 ขน ผาน ไมผาน

5. เลอกวตถตามค าสงไดถกตอง 3 ชนด ผาน ไมผาน 6. ซออวยวะได 1 สวน ผาน ไมผาน

7. พดเลยนค าทเดนหรอค าสดทายของค าพด ผาน ไมผาน 8. พดเปนค า ๆ ได 4 ค า เรยกชอสงของหรอทกทาย (เปนค าอนทไมใช พอแม ชอของคนคนเคยในบานหรอชอของสตวเลยงในบาน) ผาน ไมผาน

9. สนใจ/มองตามสงทผใหญชทอยไกลออกไปอยางนอย 3 เมตร ผาน ไมผาน 10. ดมน าจากแกวโดยไมหก ผาน ไมผาน

วธฝกทกษะ ตวอยางการฝกลกขนนงจากทานอน

1. ฝกใหเดกเดนโดยถอของมอเดยว 2. เมอเดกท าไดแลวใหพอแม ผปกครอง วางตะกราไวในระยะหาง 3 เมตร แลวถอของทมขนาดใหญขนดวยสองมอและเดนเอาของไปใสตะกราใหเดกด แลวบอกใหเดกท าตาม 3. ถาเดกท าไมได ใหขยบตะกราใหใกลขน และจบมอเดกถอของชวยพยงหากเดกยงทรงตวไดไมด 4. เมอเดกทรงตวไดและถอของไดดวยตนเองใหเพมระยะทางจนถง 3 เมตร ของเลนทใชแทนได :วสดในบาน เชน ตกตา หมอน

ตวอยางการฝกเปดหนาหนงสอ

1. เปดหนงสอทละหนาแลวชใหเดกดรปภาพและปดหนงสอ 2. บอกใหเดกท าตาม 3. ถาเดกท าไมไดใหชวยจบมอเดกพลกหนาหนงสอละหนา 4. เลานทานประกอบรปภาพ เพอเสรมสรางจนตนาการของเดก หนงสอทใชแทนได :หนงสอเดกทท าดวยพลาสตก ผา หรอ กระดาษหนาๆ

ตวอยางการฝกเลอกวตถตามค าสง 1. เตรยมของเลนหรอวตถทเดกคนเคย 2 ชนด และบอกใหเดกรจกชอวตถทละชนด 2. ถามเดก “...อยไหน” โดยใหเดกชหรอหยบถาเดกเลอกไมถกตองใหเลอนของเขาไปใกล และจบมอเดกชหรอหยบ 3. เมอเดกสามารถเลอกไดถกตองเพมของเลนหรอวตถทเดกคนเคยเปน 3 ชนด และถามเชนเดมจนเดกชหรอหยบไดถกตองทง 3 ชนด 4. เพมวตถชนดอนทเดกสนใจชใหเดกด แลวพดใหเดกช เพอเพมการเรยนรภาษาของเดก วสดทใชแทนได :ของใชในบานชนดอน ๆ ทไมเปนอนตราย

ตวอยางการฝกพดเลยนค า 1. พดกบเดกกอนแลวคอยท ากรยานนใหเดกด เชน เมอแตงตวเสรจ พดวา “ไปกนขาว” แลวออกเสยง “กน” หรอ “ขาว” ใหเดกฟง แลวจงพาไป 2. สอนใหเดกพดตามความจรง เชน - ขณะแตงตว เมอเดกใหความรวมมอดใหชมเชยวา “เดก”หรอ “ด” ได - เมอแตงตวเสรจ พดวา “ไปกนขาว” รอใหเดกออกเสยง “กน” หรอ “ขาว” กอนแลวจงพาไป 3. ถาเดกไมออกเสยงพดตาม ใหซ าค าเดนหรอค าสดทายนนจนเดกสามารถเลยนค าพดสดทายนนได 4. เมอเดกพดไดแลว ใหความสนใจและพดโตตอบกบเดก เปลยนใชค าอนๆ ในสถานการณตางๆ * ขณะก าลงดหนงสอฝกใหเดกพดค าตางๆตามรปภาพ เชน “ปลา” “โตะ” “แมว”

ตวอยางการฝกใชนว หยบอาหารกนได

- ชสงทอยใกลตวใหเดกมองตาม หากเดกยงไมมองใหประคองหนาเดกใหหนมองตามแลวคอยชของทอยไกลออกไป จนถง 3 เมตร ตวอยางการฝกดมน า 1. ประคองมอเดกใหยกแกวน าขนดม คอยๆ ลดการชวยเหลอจนเดกสามารถถอแกวน ายกขนดม โดยไมหก 2. ฝกเดกดมนมและน าจากแกว (เลกใชขวดนม) ขอทใชแทนได : ขนน า

เดกอาย 1 ปครง สวนใหญดานทท าไมคอยได ม 3 เรอง คอ รจกอวยวะอยางนอย 1 สวน พดไดอยางนอย 4 ค า และดมน าไดเอง

อาย 30เดอน (หมายถง 2 ป 6 เดอน 29 วน) ดานการเคลอนไหว ดานการใชกลามเนอมดเลกและ

สตปญญา ดานการเขาใจภาษา ดานการใชภาษา ดานการชวยเหลอตวเองและสงคม

1. กระโดดขามเชอกบนพนไปขางหนาได ผาน ไมผาน 2. ขวางลกบอลขนาดเลกได โดยยกมอขนเหนอศรษะ ผาน ไมผาน

3. ตอกอนไมสเหลยม ลกบาศกเปนหอสงได 8 กอน ผาน ไมผาน 4. ยนวตถใหผทดสอบได 1 ชน ตามค าสง (รจ านวนเทากบ 1) ผาน ไมผาน

5. สนใจฟงนทานได นาน 5 นาท ผาน ไมผาน 6. วางวตถไว “ขางบน” และ “ขางใต” ตามค าสงได ผาน ไมผาน

7. พดตดตอกน 2 ค า อยางมความหมายโดยใชค ากรยาไดถกตองอยางนอย 4 กรยา ผาน ไมผาน

8. รองเพลงไดบางค า หรอรองเพลงคลอตามน านอง ผาน ไมผาน 9. เดกรจกรอใหถงรอบของตนเองในการเลนโดยมผใหญคอยบอก ผาน ไมผาน

วธฝกทกษะ ตวอยางการฝกกระโดดเชอก

1. กระโดดอยกบท ใหเดกด 2. จบมอเดกไวทง 2 ขาง แลวฝกกระโดดมาจากบนไดขนทตดกบพนหรอจากพนตางระดบ 3. กระโดดขามเชอกใหเดกด 4. ยนหนหนาเขาหาเดกโดยวางเชอกคนกลาง และจบมอเดกพยงไวดงมอใหเดกกระโดดขามเชอก ฝกบอย ๆ จนเดกมนใจและสามารถกระโดดขามเชอกไดเอง 5. พอแม ผปกครอง อสม. ควรระมดระวงในระหวางการกระโดด วสดทใชแทนได:รบบน เชอก ฟาง ใชไมขดเสนตรงบนพนดนหรอใชถานขดเสนตรงบนพน ผาน :เดกสามารถกระโดดขามเชอกได โดยเทาไมตองลงพนพรอมกน

ตวอยางการฝกตอกอนไม 1. ใชวตถทเปนทรงสเหลยม เชน กอนไม กลองสบ วางตอกนในแนวตงใหเดกด 2. กระตนใหเดกท าตาม 3. ถาเดกท าไมไดใหจบมอเดกวางกอนไมกอนท 1 ทพน และวางกอนท 2 บนกอนท 1 วางไปเรอย ๆ จนครบ 8 ชน 4. ท าซ าหลายครงและลดการชวยเหลอลง จนเดกตอกอนไมไดเอง หากเดกท าไดแลวใหชมเชย ตวอยางการฝกยนวตถ 1 ชน 1. วางวตถชนดเดยวกน 3 ชนตรงหนาเดก เชน ชอน 3 คน และพดวา “หยบชอนใหแม 1 คน” 2. ถาเดกหยบใหเกน 1 คน ใหพดวา “พอแลว” หรอจบมอเดกไวเพอไมใหสงเพม

ตวอยางการฝกเลอกวตถตามค าสง 1.อานนทานสน ๆ ใหเดกฟงทกวนดวยน าเสยงทสนกสนาน 2. ใหเดกดรปภาพ และแตงเรองเลาจากรปภาพเพอใหเดกสนใจ เชน “กระตายนอยมขนสขาวมหยาว ๆ กระโดดไดไกล และวงไดเรว” 3. ในระยะแรกใชนทานสน ๆ ทใชเวลา 2-3 นาท ตอเรองกอน ตอไปจงเพมความยาวของนทานใหมากขนจนใชเวลาประมาณ 5 นาท ตวอยางการฝกวางวตถบน-ลาง 1. วางของเลน เชน บอล ไวทต าแหนง “ขางบน” แลวบอกเดกวา “บอลอยขางบนโตะ” 2. สงใหเดก หยบของเลนอกชนหนงมาวางไวขขางบนโตะถาเดกท าไมได ใหจบมอเดกท า 3. ท าซ าโดยเปลยนเปนต าแหนง “ขางใต”

ตวอยางการฝกพดตดตอกน ฝกใหเดกพดตามสถานการณจรง เชน ขณะรบประทานอาหารถามเดกวา “หนก าลงท าอะไร” รอใหเดกตอบ “กนขาว” หรอขณะอานหนงสอ ถามเกยวกบรปภาพในหนงสอ เชน ชไปทรปแมว แลวถามวา “แมว ท าอะไร” รอใหเดกตอบ เชน “แมววง” ถาเดกตอบไมไดชวยตอบน าและถามซ า เพอใหเดกตอบเองฝกในสถานการณอน ๆ โดยเดกตองใชวล 2 ค าขนไป ทใชค ากรยาไดถกตอง เชน ใหตอบจากบตรภาพค ากรยา ไดแก อาบน า ลางหนา แปรงฟน เปนตน ของเลนทใชแทนได :ตกตาคนหรอตกตาสตวทมอยในบาน

ตวอยางการฝกรอ 1. ผลดกนเลนกบเดก จนเดกคนเคยกอน 2. ฝกใหเดกเลนเปนกลมดวยกนโดยมพอแม ผปกครองบอกเดก เชน “..(ชอเดก)..” เอาหวงใสหลก “แลวรอกอนนะ” 3. พอแม ผปกครองบอกใหเดกคนตอไปเอาหวงใสหลก ถาเดกรอไมไดใหเตอนทกครงจนเดกรอไดเอง 4. ฝกเลนเกมสอยางอน เชน รองเพลง/นบเลขพรอมกนกอนแลวคอยกนขนม หรอในสถานการณอยางอนทตองมการรอใหถงรอบของตนเองกบเดก เชน พอแมผปกครองเขาแถวรอจายเงนเวลาซอของ วสดทใชแทนได : ตะกราใสของ/กลอง/จาน และของเลนตาง ๆ ทม ในบาน

เดกอาย 2ปครง สวนมากมปญหาพฒนาการ2เรอง คอ นงนง ๆ ฟงนทานไดนานเกน 5 นาท และการรจกรอคอยเวลาเลนกบเพอน

อาย 42เดอน (หมายถง 3 ป 6 เดอน 29 วน) ดานการเคลอนไหว ดานการใชกลามเนอมดเลกและสตปญญา ดานการเขาใจภาษา ดานการใชภาษา ดานการชวยเหลอตวเองและสงคม

1. ยนขาเดยว 5 วนาท ผาน ไมผาน 2. ใชแขนรบลกบอลได ผาน ไมผาน

3. แยกรปทรงเรขาคณตได 3 แบบ ผาน ไมผาน 4. ประชนสวนของรปภาพทถกตองออกเปน 3 ชนได ผาน ไมผาน 5. เขยนรปวงกลมตามแบบได ผาน ไมผาน

6. วางวตถไวขางหนาและขางหลงไดตามค าสง ผาน ไมผาน 7. เลอกจดกลมวตถตามประเภทเสอผาได ผาน ไมผาน

8. พดถงเหตการณทเพงผานไป ใหม ๆ ได ผาน ไมผาน 9. พด “ขอ” หรอ “ขอบคณ” หรอ “ใหไดเอง”

10. บอกเพศของตนเองไดถกตอง ผาน ไมผาน 11. ใสเสอผาหนาไดเองโดยไมตองตดกระดม ผาน ไมผาน

วธฝกทกษะ ตวอยางการฝกยนขาเดยว

1. ยนบนขาขางเดยวใหเดกด 2. ยนหนหนาเขาหากน และจบมอเดกไวทงสองขาง 3. ยกขาขางหนงขนแลว บอกใหเดกท าตาม เมอเดกยนไดใหเปลยนเปนเดกขางเดยว 4. เมอเดกสามารถยนดวยขาขางเดยววไดคอยๆปลอยมอใหเดกยนทรงตวไดดวยตนเองเปลยนเปนยกขาอกขางหนงโดยท าซ าเชนเดยวกน ผาน:เดกยนขาเดยวไดนาน 5 วนาท อยางนอย 1 ใน 3 ครง

ตวอยางการฝกตอกอนไม 1. สอนใหเดกรจก รปทรงวงกลม รปทรงสเหลยม รปทรงสามเหลยม 2. วางจาน 3 ใบไวขางหนาเดก แยกรปทรงทงสามรปทรงไวในจานอยางละ 1 ชน 3. บอกใหเดกหยบรปทรงกรมใสในจานวงกลม ถาเดกท าไมไดใหชไปทจานทมรปทรงวงกลม แลวใหเดกหยบวงกลมใสจาน 4. บอกเดกใหหยบรปทรงทเหลอใสในจานทมรปทรงเหมอนกน หากเดกท าไมได ใหชไปทจานทมรปทรงนนๆใหเดกหยบรปทรงใสจาน จนครบทงหมด 5. ลดการชวยเหลอลงจนเดกสามารถท าไดเอง วสดทใชแทนได :สงของในบานชนดอนๆทไมเปนอนตราย - รปทรงวงกลม เชน สม - รปทรงสเหลยม เชน กลอง - รปทรงสามเหลยม เชน ขนมเทยน พบใบตองเปนสามเหลยม ควรฝกเดกวาด ถาเดกวาดไมได ใหชวยจบมอเดกวาดจนได

ตวอยางการฝกวางของหนา-หลง 1.ของเลนหลายๆชนดทสามารถวางของขางหนาและขางหลงได เชน เกาอ โตะ ถวย กอนไม แสดงวธใหเดกดพรอมอธบาย และชวนใหท าตาม เชน “ดซกอนไมอยหนาโตะ กอนไมอยขางหลงโตะ” สงเดก “วางกอนไม ไวขางหนาโตะ” 2. ถาเดกไมท าตามหรอท าตามไมถก ใหแสดงใหดซ า พรอมทงชวยจบมอเดกท าหรอชพรอมกบพดเนน “ขางหนา” และ “ขางหลง” 3. ขณะเลนกบเดกใหวางของเลนทคลายๆกนไวขางหนา 1ชน และขางหลง 1 ชน พดบอกใหเดกหยบ เชน “หยบรถทอยขางหลงเกาอซ”

ตวอยางการฝก “ขอ” “ขอบคณ” 1. พอแม ผปกครองท าตวอยางการพด “ขอ” “ขอบคณ” “ให” ใหเดกไดยนบอยๆ เชน 1.1 แมพดค าวา “ขอ....ใหแมนะจะ” กบลกกอนเวลาทจะเอาของเลนหรอขนมจากมอลก โดยทไมแยงของจากเดกกอน 1.2 เมอเดกยนของทอยในมอใหแลวแมพดค าวา “ขอบใจจะ เปนเดกดมากทรจกแบงของใหคนอน” 1.3เวลาแมมขนมตองการแบงใหลกรบประทานใหพดกบเดกวา “วนนแมซอขนมมาดวย จะแบงใหหนและพๆ กนดวยกนนะจะ กนดวยกนหลายคนสนกด” 2. สอนและกระตนใหเดกพด “ขอ” “ขอบคณ” “ให” เชน ฝกเดกใหรจกของการแบงปนและการให เชน แบงขนม ของเลน ใหเพอนๆ หรอคนรอบขาง แลวบอกใหเดกพดวา “ให”

ตวอยางการฝกลบอกเพศ 1. สอนใหเดกรความแตกตางของเพศชายและหญง จากการแตงตว ทรงผม 2. บอกใหเดกรถงเพศของสมาชกในครอบครว เชน แมเปนผหญง พอเปนผชาย หนเปนผหญง ควรฝกใหเดกบอก ชอจรงและนามสกลเตมได

เดกอาย 3ปครง พบวาพฒนาการทลาชามกม 3 เรอง คอ การวาดรปวงกลมตามแบบได การรจกขอบคณ และการใสเสอผาไดดวยตนเอง

สรปพฒนาการเดกปฐมวย 5 ดาน

ปญหา อาการแสดงส าคญ วธกระตนและดแล

1. สมาธสน

2. เรยนรบกพรอง

3. สตปญญาบกพรอง

4. ออทสตก

การดแลสขภาพจตวยเรยน

ซนเกนไป ใจลอย

คอยไมได

1. ดงความสนใจ : ลดสงเรา สบตา สมผสตว 2. บอกความตองการ : สน ชด หนกแนน จ ากดเวลา สงทละอยาง 3. เชคความถกตอง ใหพดทวน

อานเพยน เขยนผด

คดเลขพลาด

1. เลยงดตามปกตไมใหสทธพเศษ หาจดเดน ของเดกมาสรางความภมใจ 2. ชวยการฝกอานเขยนค านวณใหถกตอง

เชอคนงาย ไรไหวพรบ คดอานชา

1. ฝกสอนตามระดบความสามารถจรง : การชวยเหลอตนเอง ทกษะสงคม ฝกอาชพ 2. สงเสรมความสามารถดานอนเพอสรางความภาคภมใจ เชน ดนตร กฬา งานชาง งานฝมอ

ไมสบตา ไมพาท ไมชนว

1. กระตนใหเดกสอสาร 2. ใหความสนใจเดก เชน สบตา พดชาๆชดๆ ท าเสยงใหนาสนใจ 3. ใหรางวล ชมเชย เมอมพฤตกรรม หมาะสม เพกเฉยเมองอแง

วยรนเปนชวงรอยตอระหวางเดกกบผใหญ ทจะตองเตรยมความพรอมทงทกษะและ

ความรในการเขาสความเปนผใหญ ชวงวยรนมการเปลยนแปลงอยางมากทงทางรางกายและจตใจ ท าใหวยรนวาวนได รางกายจะเจรญเตบโตเตมท ฮอรโมนเพศท าใหรางกายเปลยนแปลงสการเปนหนมเปนสาว วยรนจงท าใหคนสวนใหญมองวาเปนวยเสยง เพราะมกจะมปญหาหลายรปแบบ เชน มเพศสมพนธกอนวย ทองไมพรอม ดมสรา ใชยาเสพตด ทะเลาะตบต ใชความรนแรง หนออกจากบาน ฆาตวตาย อสม.ควรสงเสรมปองกนสขภาพจตกลมวยรน ดงน

กลมวยรน ความหมาย ค าแนะน า เดกขาว คอวยรนทปฏบตตามกฎระเบยบ

ของสงคมไดถกตอง หลกเลยงสงทไมด ประพฤตปฏบตตามระเบยบสงคม

เดกเทา คอวยรนทมความเสยงทงทางดานรางกาย อารมณ และสงแวดลอม

หลกเลยงสงแวดลอมเดมๆทน าพาไปสสงทไมด แนะน าใหทราบในสงทถกตอง

เดกด า คอวยรนทเคยปฏบตตวในทางทผด ใหก าลงใจ เรมตนชวตใหม ไมท า ผดซ า

การดแลสขภาพจตวยรน

สอดสองมองหาและคดแยกกลมวยรน

กลมเสยงตอความเครยดและภาวะซมเศรา

“ภาระหนก รายไดนอย ใชสอยมาก ปราศจากมตร คดไมตก หมกมนกบตนเอง”

กลมเสยงตอการฆาตวตาย “ซมเศรา ปวยเรอรง เปนโรคจต

ตดสรายาเสพตด คดหรอเคยฆาตวตาย มปญหาครอบครว ปรบตวไมได”

วยท างานเปนชวงวยทมความส าคญมากทสดชวงหนงของชวตคอชวงวยของการท างาน ซงเปนชวงวยทตองอาศยแรงกายแรงใจในการหาเลยงชพและครอบครว เปนชวงวยทมบทบาทส าคญ ตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศ แตในการท างานนนกมกจะพบกบสงคกคามสขภาพหลากหลายแตกตางกนในแตละอาชพ ทงทรตวและไมรตววยนจงเสยงตอการเกดปญหาสขภาพทางจตใจไดมาก เชน ภาวะเครยด ภาวะซมเศรา ปญหาครอบครว หนสน หรอปญหาสวนตวอนๆ อกทงประชากรวยท างาน ยงเปนกลมคนทมการฆาตวตายสงทสดอกดวย ดงนน อสม.ผอยใกลชดในชมชน จงควรมบทบาทในการดแลและปองกนการเกดปญหาสขภาพจตในวยนเชนกน

อสม.ควรสอดสองมองหา

1. ความเครยด 1) ประเมนความเครยดดวยแบบประเมน ST5 ประเมนโดยใหคะแนน 0 - 3 ทตรงกบความรสก คะแนน 0 หมายถง แทบไมม คะแนน 2 หมายถง บอยครง คะแนน 1 หมายถง บางครงครง คะแนน 3 หมายถง เปนประจ า

ขอท อาการหรอความรสกทเกดในระยะ 2 - 4 สปดาห คะแนน

0 1 2 3 1. มปญหาการนอน นอนไมหลบหรอนอนมาก 2. มสมาธนอยลง 3. หงดหงด/กระวนกระวาย/วาวนใจ 4. รสกเบอ เซง 5. ไมอยากพบปะผคน

การแปลผล คะแนน 0 - 4 เครยดนอย คะแนน 5 - 7 เครยดปานกลาง คะแนน 8 - 9 เครยดมาก คะแนน 10 - 15 เครยดมากทสด

เมอประเมนแลวพบวามความเครยดในระดบมากถงมากทสด (คะแนนตงแต 8 ขนไป) อสม.ควรใหค าแนะน าการจดการความเครยด และสงตอใหเจาหนาทสาธารณสข

การดแลสขภาพจตวยท างานท างาน

2) ใหค าแนะน าในการจดการกบความเครยด ผอนคลายตามความเหมาะสมของแตละบคคล เชน ออกก าลงกาย นอนพกผอน กนอาหาร

อรอย ดหนงฟงเพลง หรอหาคนพดคยเปนตน การฝกคลายความเครยดดวยการฝกหายใจ โดยหายใจเขาชาๆ นบ1 - 4 ในใจ กลนหายใจ

นบ 1- 4 และหายใจออกชาๆนบ 1- 4 การผอนคลายความเครยดทไมเหมาะสม คอ “กนเหลา เคลานาร ผพนน เทยวมนกลางคน”

2. ภาวะซมเศรา 1) ประเมนภาวะซมเศราดวย 2Q (สองค าถาม)

ค าถาม ไมใช ใช 1. ใน 2 สปดาหทผานมา รวมวนน ทานรสก หดห เศรา หรอทอแทสนหวงหรอไม 0 1 2. ใน 2 สปดาหทผานมา รวมวนนทานรสก เบอ ท าอะไรกไมเพลดเพลนหรอไม 0 1

การแปลผล ถาม 1 คะแนนขนไปถอวามแนวโนมภาวะซมเศรา อสม.ควรใหค าปรกษาเบองตน แนะน าการจดการกบอารมณเศรา และสงตอใหเจาหนาทสาธารณสขตอไป

2) การดแลผทมภาวะซมเศรา ส าหรบ อสม. พดคย ใหค าปรกษา ใหก าลงใจ แนะน าออกก าลงกาย อยางนอยสปดาหละ 3 วน ครงละ 30 นาท เชน เดนเรว วง ใหสรางเสยงหวเราะแกตวเอง เชนดภาพยนตรตลกหรออานหนงสอการตนขบขน ใหระบายอารมณออกมา เชน ตะโกน รองไห หรอเขยนความรสกลงในสมดบนทก ใหมองโลกในแงด ทกปญหายอมมทางออก ทกอปสรรคยอมมโอกาส

3. สรา/สารเสพตด การดมสราในวยท างานของสงคมไทย อาจมองเปนเรองปกตและสามารถท าไดงายๆ เนองจาก เปนสารเสพตดทถกกฎหมาย ในงานรนเรงตางๆ นยมใชสราเปนเครองดม รวมถงวฒนธรรมของบางพนททรวมวงดมสราเปนการใหเกยรตเจาบาน ดงนนสงท อสม.ควรปฏบตคอ เปนตวอยางทดในเรอง การลด ละ เลก สรา/สารเสพตด สอดสองมองหาผทดมสราหรอใชสารเสพตดแลวมความเจบปวย ทางรางกาย หรอผทเจบปวยทางรางกายแลวเรมดมสรา และผทไมสามารถด าเนนกจวตรประจ าวนไดเหมอนคนปกตทวไป ไตถามทกขสขเพอทราบเรองราวเหตการณในชวต หรอสาเหตของการดมสรา/ สารเสพตด อสม.สามารถสงเกตไดจากความถของการดม ทงนการดมสราเปนจดเรมตนของการใชสารเสพตดและสงผลใหมความเกยวโยงกบสารเสพตดประเภทอนๆตามมาได กรณท อสม.ไมส ามารถ ใหการชวยเหลอไดควรสงตอ รพ.สต. หรอโรงพยาบาลใกลบาน เพอประเมนอาการและใหความชวยเหลอตอไป

4. การฆาตวตาย “สญญาณเตอนการฆาตวตาย”

พด เขยน แสดงออก •พดถงการฆาตวตายบอยๆ •พดประชดประชน เ นนปมดอย ของตนเอง •บ น เ บ อ ห น า ย ส น ห ว ง ก บ ช ว ต อยไปกไมมความหมายกบใคร •พดเพอไมรเรองหรอพดเรองบาปบญเวรกรรมเกยวกบชาตนชาตหนา

•เขยนจดหมายเพอระบายความรสก ( มลกษณะเหมอน กบการพด ) •เขยนจดหมายลาตาย

•แสดงกรยาหมดหวงทอแทซมเศรา •แสดงออกเพอการประชดประชนหรอเพอตองการการเอาใจใสดแล •บคลกภาพ แปลกหรอเปลยนไปมาก •คลายคนเมาสราหรอใชสารเสพตด •วางแผนเตร ยมอปกรณก าหนดว น เพอฆาตวตาย

3ส. วคซนปองกนการฆาตวตาย เรมตนไดทครอบครว

5. การดแลผปวยจตเวชในชมชน ตามพระราชบญญตสขภาพจต ป 2551 หมวด 3 มาตรา 22 กลาววา บคคลทมความผดปกต

ทางจตในกรณใดกรณหนงดงตอไปนเปนบคคลทตองไดรบการบ าบดรกษา 1. มภาวะอนตรายเชน คลมคลง อาละวาด ท ารายตนเองหรอผอน ท าลายขาวของ เปนตน 2. มความจ าเปนตองไดรบการบ าบดรกษา เชน พดคนเดยว หแวว การดแลตนเองเสยไป

หรอมพฤตกรรมแปลกอนๆ มาตรา 23 ผใดพบบคคลซงมพฤตการณอนนาเชอวาบคคลนนมลกษณะตามมาตรา 22ใหแจง

ตอพนกงานเจาหนาท พนกงานฝายปกครองหรอต ารวจโดยไมชกชา ดงนน อสม.ผอยใกลชด คนในชมชน ควรใหความชวยเหลอผปวยโดยการแจงเจาหนาทต ารวจ

เจาหนาทสาธารณสข หรอผน าชมชน เพอน าเขาสระบบการรกษา อกทงยงเปนการปฏบตตามกฎหมายดงกลาวดวย นอกจากน อสม.ยงสามารถน าพาชมชน ใหมสวนรวมในการดแลผปวยจตเวชในชมชนทงรายเกาและรายใหมดงน

1) ชวยกนดแล ตดตาม ใหผปวยกนยาอยางตอเนอง 2) รวมพทกษสทธผปวยจากการถกเอาเปรยบจากสงคม 3) เฝาระวงสงเกตอาการ หากผดปกตหรอมอาการก าเรบ ใหรบแจงตอเจาหนาท 4) สงเสรมอาชพ หางานอดเรกใหท า เพอฝกสมาธ และใหผปวยมรายได 5) ใหก าลงใจผปวย และสนบสนนใหผปวยสามารถเปนสวนหนงในการพฒนาชมชนได

การดแลสขภาพจตวยสงอาย ผสงอายเปนกลมวยทมลกษณะพเศษคอ เปนแหลงขมทรพยความร ความช านาญทมคณคา

เปนผทรงไวซงประเพณ วฒนธรรม และเปนสายใยแหงครอบครว ท าหนาทเชอมตอระหวางบคคล ในชวงวยตางๆไดด แตขณะเดยวกน กมปญหาในดานสขภาพ อนามย ปญหาดานสงคม และดานเศรษฐกจ มากกวาวยอนๆ เพราะเปนวยทการท างานของระบบตางๆในรางกายเสอมลง อกทงในกลมผสงอายบางรายอาจพบโรคเรอรงทเปนมาตงแตยงอยในชวงวยท างานอกดวย นอกจากการเสอม ของสภาพรางกายแลว การสญเสยสถานภาพและบทบาททางสงคม ยงสงผลโดยตรงตอสภาพจตใจ ของผสงอาย จากการส ารวจขอมลดานสาธารณสขพบวาปญหาสขภาพจตทส าคญและพบบอย ในผสงอาย ไดแก วตกกงวล และซมเศรา

ผสงอายทเสยงตอการเกดปญหาสขภาพจต

“ปวยเรอรง อยล าพงไรค ไมมผดแล คนแกตดเตยง”

ปวยเรอรง คอผสงอายทมโรคเรอรงทางกาย เชน ความดนโลหตสง เบาหวาน หวใจ ไตวาย อมพฤกษ อมพาต สมองเสอม

อยล าพงไรค คอผสงอายทเปนโสด หรอคสมรสตายจาก ไมมผดแล คอ ผสงอายทไมมลกหลาน หรอผดแลใกลชด อยบานเพยงล าพง หรอ

เปนผสงอายคสามภรรยาทดแลกนเองตามล าพง เปนตน คนแกตดเตยง คอผปวยนอนตดเตยง ไมสามารถชวยเหลอตนเองได

การดแลสขภาพจตผสงอาย

ผสงอายกลมปกต (ตดสงคม) ผสงอายกลมเสยง (ตดบาน/ตดเตยง) 1. สงเสรมใหมกจกรรมเสรมสรางความสข ลดความเศรา เหงา วาเหว ในชมชน 2. สงเสรมการดแลสขภาพรางกาย เนน การออกก าลงกายและอาหารทมประโยชน

1. ประเมนความเครยดดวย แบบประเมน ST5 2. ประเมนภาวะซมเศราดวย แบบประเมน 2Q (สองค าถาม) 3. ตดตาม เยยมเยยน ถามไถ สรางก าลงใจ ใหเกดความรสกมคณคาในตนเอง

การดแลสขภาพจตวยสงอาย

ท าไมตองสรางการมสวนรวมในชมชน ถาชมชนใดมคนทสขภาพจตไมดเปนจ านวนมาก ชมชนนนจะไมนาอย ทกคนอยอยางไมม

ความสข เปนชมชนทยากตอการพฒนาใหกาวหนา อสม.เปนแกนน าทอยใกลชดประชาชน รบรปญหา และไดรบความไววางใจอยางมากจากคนในชมชน ดงนน อสม.จงเปนผทมบทบาทส าคญ ทจะสรางการมสวนรวมใหคนในชมชนของตนมสขภาพจตด และอยรวมกนอยางมความสข

การสรางการมสวนรวมในชมชน หมายถง ประชาชนและผเกยวของในชมชนไดมโอกาสเขามารวมรบฟง เรยนรและท าความเขาใจ รวมเสนอปญหา น าไปสการพฒนาชมชน

แนวคดการมสวนรวมของประชาชนส าหรบการพฒนาทยงยน

บทบาทของ อสม. ในการสรางการมสวนรวมในชมชน

1. พบปะพดคยปรกษาหารอกบเพอน อสม.ดวยกนบอยๆ เพอเปนการพฒนาเครอขายใหกระชบแนน 2. ชกชวนเพอน อสม.ใหรวมวเคราะหชมชนโดยใชแบบประเมนทมอย เชน แบบประเมนความเครยด แบบประเมนภาวะซมเศราเปนตน จะท าใหพอรวาคนในชมชนของเรามใครบางทตอง ใหความใสใจชวยเหลอใกลชด 3. ให อสม. 1 คน ดแล 10 หลงคาเรอน ใหแตละคนนดสมาชกในครอบครวทสมครใจ รวมประชมเพอรวมระดมความคด รวมวางแผน และรวมท างาน 4. การแลกเปลยนเรยนรและระดมความคด อาจใชวธพดคยถกปญหาเพอกระตนใหชมชนคดถงสงตางๆ ในชวตประจ าวน เชน ปญหาปากทอง ปญหาความเจบปวย ปญหายาเสพตด ปญหาความเครยด (อาจใชขอมลจากแบบประเมนทไดมาพดคยกบชาวบาน) แลวน ามาสการวางแผนปฏบต 5. เมอท างานมาระยะหนง ควรรวมกลม อสม.ไปเยยมบานเพอตดตามประเมนผล การเยยมบานควรใหความเปนกนเอง พดคยสอบถามวาท าอะไรไปบาง ผลเปนอยางไร มอะไรใหชวยบาง ทส าคญ ไมควรคาดหวงผลหรอมงผลกดนชาวบานวาตองท างานส าเรจ

การสรางการมสวนรวมในชมชนเพอชมชนสขภาพจตด

วธการประชมเพอสรางการมสวนรวมในชมชน โดยใชเทคนคการสรางการมสวนรวม แบบพหภาค (Top model) ส าหรบ อสม. ขนตอนท 1 กลาวน าใหเหนเปาหมายรวมกน

กลาวน าเรมการประชมพรอมกบอธบายและเนนใหเหนความส าคญของการมาพดคย แสดงความคดเหน

บอกขนตอนการพดคยและระยะเวลา ก าหนดกตกาการพดคยรวมกนเชน หนงคนตอหนงความคดเหน เมอคนอนพดตองฟงใหจบ

ขนตอนท 2 ส ารวจปญหาในชมชนรวมกน พาส ารวจปญหาในชมชนโดยการตงค าถามงายๆใหทประชมระดมความคดดวย 4 ค าถาม

1. เราเหนปญหาอะไรในชมชน 2. เรารสกอยางไรกบปญหานน 3. เรยนรอะไรกบปญหาทเกดขน 4. เราจะปองกนแกไขปญหานนไดอยางไร

ขนตอนท 3ระดมความคดทงจากรายบคคลและรายกลม

ขอใหสมาชกทกคน เขยนความคดของแตละคนลงบนแผนกระดาษ ใหสมาชกในกลมไดแลกเปลยนความคดของทกคน น าบตรความคดไปตดไวบนกระดาน

ขนตอนท 4 จดหมวดหมความคดทคลายกนใหอยในหมวดเดยวกน ขอใหกลมจดความคดทเกยวของ/ คลายคลงกนจ านวน 4 - 8 ค ตามความรสก ตดปายหรอหางบตรทแตละหมวดหมอยางเรว ใชค า 1 – 2 ค า จดหมวดหมตางๆ เหลานใหชดเจนดดขน โดยจดเรยงบตรความคดทกใบทตดบนกระดานให

ถกตองเหมาะสม

ขนตอนท 5 น าความคดเหนทไดมาจดท าเปนแผนปฏบตการ(Action Plan)

กจกรรม ระยะเวลา

ตวชวดความส าเรจ วธการรวบรวม ผรบผดชอบ 1 2 3 4

ภาคผนวก

คณะท างาน พฒนาคมอความรส าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

เชยวชาญสาขาสขภาพจตชมชน ป 2560

ทปรกษาคณะท างาน 1. น.ต.นพ.บญเรอง ไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสขภาพจต 2. นายแพทยชโนรส ลสวสด รองอธบดกรมสขภาพจต 3. นายแพทยพงศเกษม ไขมกด รองอธบดกรมสขภาพจต 4. นายแพทยสมย ศรทองถาวร รองอธบดกรมสขภาพจต 5. นางสดา วงศสวสด ผอ านวยการส านกสงเสรมและพฒนาสขภาพจต 6. นายแพทยมนตร นามมงคล ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 1 7. วาทรอยโทโฆษต กลยา ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 2 8. นางธดา จลนทร ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 3 9. แพทยหญงหทยชนน บญเจรญ ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 4 10. นางสาวรชวลย บญโฉม ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 5 11. นางวรรณวไล ภตระกล ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 6 12. นางสาวนนทาวด วรวสวส ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 7 13. นางสาวจฑามาศ วรรณศลป ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 8 14. นางนาตยา ทฤษฎคณ ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 9 15. นางสาวศรลกษณ แกวเกยรตพงษ ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 10 16. แพทยหญงจฬาพนธ เหมกล ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 11 17. แพทยหญงเพชรดาว โตะมนา ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 12 18. นายแพทยทวศกด สรรตนเรขา ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 13

ประธานคณะท างาน 1. นางสาวนนทาวด วรวสวส ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 7 2. นางสาวจฑามาศ วรรณศลป ผอ านวยการศนยสขภาพจตท 8

คณะท างาน 1. นายชพงษ สงขผลพนธ นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 1 1. นางสรนทร อปา นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 1 2. นางสาวกรรณการ พกศร นกจตวทยาคลนกช านาญการ ศนยสขภาพจตท 2 3. นายสขเสรม ทพยปญญา นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 2 4. นางเดอนเพญ ชาญณรงค นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 3

5. นายวษณกร นาชยดลย นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 3 6. นางมณฑา โชคชยไพศาล นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 4 7. นางสาวจฑาทพย จอยจมพจน นกวชาการสาธารณสข ศนยสขภาพจตท 4 8. นางสาวล าไพ เฮาไกร นกจตวทยาคลนกช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 5 9. นางสาวเบญญภา สมลกษณ นกจตวทยาคลนกปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 5 10. นางสาวศวนาถ ไชยกนทา นกจตวทยา ศนยสขภาพจตท 5 11. นางสาวศรวรรณ คเมอง นกวชาการสาธารณสข ศนยสขภาพจตท 6 12. นางสาวชลดา สาโรจน นกสงคมสงเคราะหช านาญการ ศนยสขภาพจตท 7 13. นางสาวลกษณา สกลทอง นกจตวทยาคลนกช านาญการ ศนยสขภาพจตท 7 14. นางสาวกลสรา พศาลเอก นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ศนยสขภาพจตท 7 15. นางสาวยวนา ไขวพนธ นกจตวทยาคลนกปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 7 16. นางพชรนทร วรรณรกษ นกจตวทยาคลนกปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 7 17. นายมนสพงษ มาลา นกวชาการสาธารณสข ศนยสขภาพจตท 7 18. นางอรญญา สรยะจนทร นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ศนยสขภาพจตท 8 19. นายวระพงษ เรยบพร นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 8 20. นางภทรานษฐ ทองตนไตรย นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ศนยสขภาพจตท 9 21. นายสเมธ บตรด นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ศนยสขภาพจตท 9 22. นายคมชาย สขยง นกจตวทยาคลนกช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 10 23. นายบญลอ เพชรรกษ นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 11 24. นางสร อปมนต นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 12 25. นางสาวนรมานร สตรนดร นกจตวทยา ศนยสขภาพจตท 12 26. นายนตย ทองเพชรศร นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 13

คณะท างานและเลขานการ 1. นางสรพร พทธพรโอภาส นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ศนยสขภาพจตท 7

คณะท างานและผชวยเลขานการ 1. วาทรอยตรหญงปราณ เนาวนตย นกวชาการสาธารณสข ศนยสขภาพจตท 7 2. นางสาวชญานนนท ศรหาบตร นกจตวทยา ศนยสขภาพจตท 8

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

บนทก