ความเป็�น เมอง กั�บ“ ”

ระบบกัารสาธารณส�ข ระบบบร�กัารป็ฐมภู�ม� เพื่�อความอยู่��ดี ม ส�ข

นายแพทย� ชูชู�ย ศรชู�าน�สำ�าน�กงานหลั�กประก�นสำ�ขภาพแห�งชูาติ�

หลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�าสำ�าหร�บศติวรรษท!" 21 มี!ความีเก!"ยวข�องก�บการเปลั!"ยนแปลังว�ว�ฒนาการของบร�บทแลัะสำ�"งแวดลั�อมีของโลักอย�างแยกก�นไมี�ออก ผลัท!"ติามีมีาท!"เห,นได�ไมี�ว�าจะเป.นป/ญหาความีไมี�เป.นธรรมีไมี�เท�าเท!ยมีก�นของการเข�าถ้2งทร�พยากรทางด�านสำ�ขภาพ ความีเหลั3"อมีลั�4าด�านเศรษฐก�จท�าให�คนท!"ฐานะทางสำ�งคมีด�อยกว�าหร3อมี!ชู�องว�างทางสำ�งคมีมีากกว�าได�ร�บบร�การท!"ด�อยค�ณภาพหร3อไมี�ได�ร�บบร�การสำ�ขภาพในโรคเร34อร�งท!"ติ�อเน3"อง มี!ป/ญหาด�านความีร�นแรงในสำ�งคมี ป/ญหายาเสำพติ�ด การค��มีครองผ�บร�โภคด�านยา อาหาร หร3อผลั�ติภ�ณฑ์�ทางการแพทย� ปรากฏการณ�เหลั�าน!4 ลั�วนแลั�วแติ�มีาก�บ การใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3อง“ ”1 ท!"กลั�าวว�าแยกก�บหลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�าไมี�ออก ก,เพราะว�า ถ้�าหากสำามีารถ้จ�ดการหลั�กประก�นความีมี�"นคงด�านสำ�ขภาพได�มี!ประสำ�ทธ�ภาพด! ก,น�าจะชู�วยควบค�มีหร3อลัดผลักระทบปรากฏการณ�ข�างติ�นให�บรรเทาเบาบางลังได�

ว�ถ้!ชู!ว�ติแบบเมี3อง (Urban lifestyles) มี!ความีแติกติ�างหลัากหลัายซั�บซั�อน ท!"ติ�องการการออกแบบการจ�ดการทางสำ�งคมี ว�ฒนธรรมีอย�างใหมี� แลัะย�งติ�องการการออกแบบการจ�ดบร�การสำ�ขภาพใหมี� การออกแบบการจ�ดการด�านการสำาธารณสำ�ขแบบใหมี� (New set of roles

for health care systems) เพ3"อให�สำอดร�บก�บความีติ�องการด�านสำาธารณสำ�ขแลัะบร�การสำ�ขภาพ (Demand for health) ท!"แติกติ�างหลัากหลัายมี!พลัว�ติรสำงของการใชู�ชู!ว�ติในเมี3อง อ�นแติกติ�างอย�างสำ�4นเชู�งก�บชู!ว�ติชูนบท

1 Beck, M.B., Gupta, H., Rastetter E., Shoemaker, C., Tarboton, D., Butler, R., Edelson, D., Graber, H., Gross, L.,

Harmon, T., McLaughlin, D., Paola, C., Peters, D., Scavia, D., Schnoor, J.L. & Weber, L. (2009). Grand Challenges of the Future for Environmental Modeling. White Paper. National Science Foundation, Arlington, Virginia.

อย�างไรก,ด! ความีเป.นเมี3องไมี�ได�เป.นป/จจ�ยค�กคามีไปเสำ!ยท�4งหมีด ความีเป.นเมี3องเป.นโอกาสำการพ�ฒนานว�ติกรรมีในระบบสำ�ขภาพด�วย เพราะเมี3อง (ถ้�าไมี�กลั�าวถ้2งเร3"องความีเป.นธรรมีในการกระจายทร�พยากร) เป.นท!"ท!"มี!ทร�พยากรมีาก จ2งมี!ความีเป.นไปได�มีากท!"จะลังท�น หร3อด�าเน�นการก�จกรรมีเพ3"อปกป;องความีมี�"นคงด�านสำ�ขภาพสำ�งเสำร�มีสำ�ขภาพให�มี!สำ�ขภาวะท!"ด!อย�ด!มี!สำ�ข (Protecting and promoting human health and

wellbeing) โดยอย�ในขอบข�ายประสำ�ทธ�ภาพทางเศรษฐก�จได�การสำร�างความีอย�ด!มี!สำ�ขแลัะสำ�ขภาพด! (Health and wellbeing)

ของผ�คนในเขติเมี3องน�4น มี!กระบวนการท!"อาจจะหลัากหลัายซั�บซั�อน แติ�ก,อาจจะใชู�เป.นโอกาสำท!"ในเมี3องก,มี!นว�ติกรรมีหร3อสำามีารถ้บรณาการสำานนว�ติกรรมีเพ3"อสำ�ขภาพได�ในเขติเมี3อง เพราะว�าในพ34นท!"เมี3องก,มี�กจะเป.นท!"รวมีของ ติ�นท�นทางสำ�งคมี กระบวนการค�ณภาพ โครงสำร�างพ34นฐานท!"มี!มีาติรฐานอย�ก�อนหน�าแลั�ว (ท!"ด!กว�าเขติชูนบท) ในการน�ามีาสำร�างหลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�า

แนวโน#มกัารเป็�นเมองและกัารใช้#ช้ ว�ตแบบเมอง และกัารออกัแบบระบบส�ขภูาพื่

มี!รายงานว�า ประชูากรโลักป/จจ�บ�นกว�าร�อยลัะ 50 ใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3อง2 แลัะสำ�าหร�บประเทศไทยก,มี!แนวโน�มีประชูากรท!"อาศ�ยอย�ในเมี3อง แลัะใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3องเพ�"มีมีากข24นอย�างรวดเร,ว

ภูาพื่ที่ � 1 แนวโน�มีความีเป.นเมี3องของประเทศไทย

2 Ahmad, E. (2007). Big, or Too Big. Finance and Development, September, pp. 20-23.

ที่ �มา United Nations : World Urbanization Prospect Database

ความียากของการสำร�างรปแบบแลัะกระบวนการเพ3"อสำ�ขภาพด! แลัะหลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�าสำ�าหร�บความีเป.นเมี3องของประเทศไทย อย�ท!" การเปลั!"ยนแปลังอย�างรวดเร,ว ของประชูากรท!"ย�ายถ้�"นฐานมีาจากพ34นท!"“ ”

อ�นหลัากหลัายท�4งในประเทศแลัะมีาจากนานาชูาติ� ผ�คนท!"มีารวมีเป.นชู�มีชูนเขติเมี3องมีาจากเศรษฐานะท!"ไมี�เท�าเท!ยมีก�น มี!คติ�ความีเชู3"อสำ�วนบ�คคลัแลัะปฏ�สำ�มีพ�นธ�ทางสำ�งคมีท!"เป.นแบบแผนติ�างๆก�น มีาอย�ในฐานะทางสำ�งคมี หร3อบ�อยคร�4งก,มี!เบ34องหลั�งด�านอาชูญากรรมีท!"แติกติ�างก�น คนเหลั�าน!4ติ�องมีารวมีก�นในอาคารชู�ด ห�องเชู�า บ�านจ�ดสำรร ชู�มีชูนแออ�ด คนเร�ร�อน สำร�างเป.นชู�มีชูนเมี3องใหมี�ท!"อาจมี!ความีแปลักแยกระหว�างความีเป.นป/จเจก การใชู�ชู!ว�ติในครอบคร�ว

ในการจ�ดระบบสำ�ขภาพชู�มีชูนเมี3อง มี!ความีเหลั3"อมีลั�4าระหว�างคนจนในเมี3องก�บคนชู�4นกลัางคนชู�4นสำงในเมี3อง ในเร3"องการจ�ดการด�านสำาธารณสำ�ข ไมี�ว�าจะเป.นเร3"อง ความีสำามีารถ้ในการเข�าถ้2งอาหารปลัอดภ�ยอาหารผลั�ติภ�ณฑ์�เพ3"อสำ�ขภาพ น�4า การจ�ดการพ34นท!"สำาธารณะเพ3"อสำ�ขภาพ การจ�ดการขยะปฏ�กลัของเสำ!ยในเมี3อง ระบบการขนสำ�งท!"ปลัอดภ�ยแลัะค��มีครองผ�โดยสำาร โครงสำร�างพ34นฐาน สำ�ขาภ�บาลัของท!"อย�อาศ�ย การป;องก�นภ�ย

ป/ญหาความีร�นแรงในครอบคร�วสำ�งคมีชู�มีชูนแออ�ด ชู�มีชูนย�ายถ้�"นบ�านเชู�าอาคารแท�ง รวมีถ้2งการเข�าถ้2งบร�การสำ�ขภาพด�วย3

การใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3องเก!"ยวข�องก�บการควบค�มีป;องก�นแลัะจ�ดการโรคเร34อร�ง แลัะโรคติ�ดติ�อด�วย 4 เน3"องจากมี!การบร�โภคป/จจ�ยเสำ!"ยงด�านสำ�ขภาพ การใชู�ชู!ว�ติท!"ออกก�าลั�งกายน�อย ความีอ�วน ความีเคร�งเคร!ยด การอย�ในสำถ้านท!"เด!ยวก�นอย�างแออ�ด

การท!"เขติเมี3อง มี!ความีหนาแน�นของประชูากรมีากแลัะมี!โครงสำร�างพ34นฐานท!"แติกติ�างจากพ34นท!"ชูนบท มี!ความีซั�บซั�อนทางด�านระบบเศรษฐก�จมีหภาค จ�ลัภาค เศรษฐก�จใติ�เงา มี!ความีซั�บซั�อนทางการจ�ดโครงสำร�างองค�กรสำ�งคมี อาชู!พท!"หลัากหลัายท!"ไมี�ใชู�เกษติรกร

การจ�ดการเพ3"อความีอย�ด!มี!สำ�ข (Health and wellbeing) ของประชูาชูนในเขติเมี3องแลัะท!"ใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3อง ติ�องด�าเน�นการเชู�งระบบ (Systems approach) โดยผ�านกระบวนการการมี!สำ�วนร�วมีของคนท!"มี!บร�บทเมี3อง แลัะผ�น�าแกนน�าชู�มีชูนในเขติเมี3อง (ชู�มีชูนในท!"น!4หมีายรวมีท�4งชู�มีชูนท!"มี!ถ้�"นท!"ติ�4ง แลัะ ชู�มีชูนเคร3อข�ายทางสำ�งคมีอ�เลัคโทรน�คสำ�)

การด�าเน�นการเชู�งระบบ ติ�องค�ดถ้2งป/จจ�ยด�านกฏหมีาย การบร�หาร เง3"อนไขทางสำ�งคมี การจ�ดการสำภาพแวดลั�อมีโดยเฉพาะอากาศ น�4า ความีปลัอดภ�ยของอาคาร ระบบภาษ! สำถ้านประกอบการ ติลัาด การออกแบบการจ�ดการโรคแลัะภาวะค�กคามีด�านสำ�ขภาพแลัะสำว�สำด�การทางสำ�งคมี การจ�ดการให�เก�ดหลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�าสำ�าหร�บผ�อพยพย�ายถ้�"น การศ2กษาแลัะงานอนามี�ยในสำถ้านศ2กษาระด�บปฐมี มี�ธยมี แลัะอาชู!วศ2กษา อ�ดมีศ2กษา (ท!"มี�กมี!ในเขติเมี3องแติ�เขติชูนบทไมี�มี!) ความีปลัอดภ�ยแลัะสำ�ขาภ�บาลัของระบบขนสำ�งสำาธารณะขนสำ�งมีวลัชูน การจ�ดการสำ�ขภาพเมี3"อมี!ภ�ยขนาดใหญ� (Extreme weather events)

3 Commission on Social Determinants of Health (2008). Closing the gap in a generation: health equity through

action on the social determinants of health. Final Report of the Commission on Social Determinants of Health. Geneva : World Health Organization.4

Poel et al., 2009

การด�าเน�นการเชู�งระบบ หมีายถ้2งการจ�ดการป/จจ�ยบ�งชู!4สำ�ขภาพแลัะความีอย�ด!มี!สำ�ขของบร�บทเมี3อง (Determinants of urban health

and wellbeing) ท�4งท!" เป.นเร3"องใกัล#กั�บระบบสาธารณส�ข เชู�น การออกแบบระบบบร�การ

สำ�ขภาพ การจ�ดการสำ�"งแวดลั�อมี การจ�ดการก�บพฤติ�กรรมีสำ�ขภาพแบบเมี3อง จ�ดการอาหารเพ3"อสำ�ขภาพท!"เข�าถ้2งได�ท�4งคนยากจนแลัะร�"ารวย การค��มีครองผ�บร�โภคด�านยา ผลั�ติภ�ณฑ์�สำ�ขภาพ พ34นท!"ออกก�าลั�งกายสำาธารณะ ฯลัฯ

เป.นเร3"องไกัลออกัไป็จากัระบบสาธารณส�ขแต�เกั �ยู่วข#องกั�น เชู�น การจ�ดสำถ้าป/ติยกรรมีชู�มีชูนเมี3อง สำายการผลั�ติแลัะจ�ดสำ�งอาหารแลัะพลั�งงาน ความีเหลั3"อมีลั�4าทางเศรษฐก�จ ระบบการศ2กษาแลัะอนามี�ยโรงเร!ยน การจ�างงานแลัะระบบการปฏ�บ�ติ�งานในสำถ้านประกอบการ การเมี3องท�องถ้�"น การกระจายอ�านาจการจ�ดการป/ญหาครอบคร�วแลัะการผสำมีผสำานทางว�ฒนธรรมีการข�ดแย�งทางว�ฒนธรรมี ศาสำนา

การจ�ดการเพ3"อความีอย�ด!มี!สำ�ข (Health and wellbeing) แลัะให�เก�ดหลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�าในเขติเมี3อง จ2งติ�องมี!ข�อมีลัระด�บชู�มีชูนครอบคร�วท!"เพ!ยงพอแลัะน�าเชู3"อถ้3อ (Ensure adequacy and

reliability of health related data) ติ�องการความีร�วมีมี3อก�นในหลัายภาคสำ�วนเพ3"อให�เก�ดระบบสำาธารณสำ�ข การจ�ดการสำ�"งแวดลั�อมี การป;องก�นภ�ยพ�บ�ติ� การจ�ดการสำว�สำด�การทางสำ�งคมี (Need for inter-

sectoral co-ordination) แบ�งป/นความีสำ�าเร,จแลัะประสำบการณ�ท!"ด!ระหว�างชู�มีชูนเมี3องด�วยก�น (Sharing of successful experiences

and best practice models) แลัะ ลัดภาระค�าใชู�จ�ายด�านสำ�ขภาพแลัะการดแลัสำ�ขภาพ ด�วยการจ�ดการให�มี!กองท�นสำ�ขภาพพ�ฒนาชู�มีชูนเขติเมี3อง ก�จกรรมีการติลัาดเพ3"อสำ�งคมีแลัะการร�บผ�ดชูอบติ�อสำ�งคมีของก�จการเอกชูน (Reducing the financial burden of health care)

ภูาพื่ที่ � 2 กรอบแนวค�ดการจ�ดการป/จจ�ยบ�งชู!4สำ�ขภาพแลัะความีอย�ด!มี!สำ�ขแลัะมี!หลั�กประก�นสำ�ขภาพถ้�วนหน�า Distal Determinants

Proximal Determinants

เศรษฐกั�จ และกัาร

ว�ฒนธรรม ส�งคม

และพื่ฤต�กัรรม

ป็ระช้ากัร

ช้ วว�ที่ยู่า ของมน�ษยู่/

ที่ �ผสม

กัารศ1กัษา และกัารดี�แล

กัารบร�บาลระบบ และกัฎหมายู่

กัารจ�ดีกัารพื่4นที่ � และกัารออกัแบ

ส��งแวดีล#อม และระบบ

ติลัาด โลักาภ�ว�ฒน� การค�า

ผลั�ติภ�ณฑ์�อาหาร

ศาสำนา

ว�ฒนธรรมี

การย�ายถ้�"นฐาน

การเติ�บโติ

ประชูากร

Herd immunity

ชู!วว�ทยามีน�ษย�

มีาติรการแนวโน�มีเศรษฐก�จ

ความีมี�"นคงอาหาร ครอบคร�ว

ว�ถ้!การบร�โภค

การเด�นทาง

ระหว�าง

เมี3อง ก�บ ชูนบท

ด34อยา

โรค

การชู�วยเหลั3อทางสำ�งคมี ยา

เสำพติ�ด ออกก�าลั�งเชู34อชูาติ� เพศ ภมี�ค��มี

ก�น

ความีมี�"งค�"ง

รายได�

ความี

ยากจน

ความีสำามีารถ้

เข�าถ้2ง

ค�ณภาพ

บ�คลัากร

ค�าใชู�จ�าย

การฝึAกอบรมี

โครงสำร�างพ34นฐาน เทคโนโลัย!ทางการแพทย� แลัะสำาธารณสำ�ข

ระบบร�ฐบาลั ความีแน�นอนทางการเมี3อง นโยบายสำ�งคมีคนการมี!สำ�วน

ร�วมีของเทศบาลั

เทศบ�ญญ�ติ� แนวโน�มี

อาชูญากรรมี

ความีร�นแรง

เคหะสำถ้าน โครงสำร�างพ34นฐาน

ขนสำ�งมีวลัชูน

น�4า สำ�ขาภ�บาลั

ภย�นติราย ในเมี3อง

ค�ณภาพอากาศ

สำ�"งแวดลั�อมี

ธรรมีชูาติ� เกษติรกร

รมี บรรยากา

แบบแผนชู!ว�ติคนเมี3อง พลั�งงาน แลัะการ

สำ�ขภาพ แลัะ ความีอย�ด!มี!สำ�ข

คนเมี3อง

กัายู่

โรค บาดเจ,บ ความีบกพร�อง

ส�งคม

กลั��มีชู�วยเหลั3อทางสำ�งคมี (Social support

groups) การเสำร�มีพลั�งสำ�งคมี เคร3อข�าย

ปกป;องความีมี�"นคง

จ�ต

ผ�ปBวยทางจ�ติ เย!ยวยาจ�ติใจจ�ติเวชูชู�มีชูน การพ�ฒนาจ�ติ

ที่ �มา ด�ดแปลังจาก ICSU (2011). Report of the ICSU Planning Group on Health and Wellbeing in the Changing Urbanระบบกัารสาธารณส�ขและ กัารบร�กัารส�ขภูาพื่ในเขตเมอง

เน3"องจากความีเป.นเมี3อง แลัะการใชู�ชู!ว�ติแบบเมี3อง มี!ผลัโดยติรงติ�อประชูาชูน องค�การอนามี�ยโลักจ2งได�ก�าหนดการรณรงค�เป.นค�าขว�ญว�นอนามี�ยโลัก ปC 2010 ท!"จะให�น�กการสำาธารณสำ�ขแลัะน�กออกแบบระบบบร�การสำ�ขภาพ มีาร�วมีก�นวางแผน สำร�างแบบแผนท!"เหมีาะสำมีสำ�าหร�บชู!ว�ติเมี3องในศติวรรษท!" 21 มี!เน34อความีท!"สำ�าค�ญเก!"ยวก�บการออกแบบท!"เป.นว�ติกรรมี การจ�ดการสำ�ขภาวะร�วมีก�บองค�กรปกครองสำ�วนท�องถ้�"น (Municipal authorities) 5

กัารจ�ดีระบบกัารสาธารณส�ขในเขตเมอง 5 เร�องที่ �องค/กัารอนาม�ยู่โลกัแนะน5า

หากพ�จารณาในอ!กมี�มีมีองหน2"งทางด�านโอกาสำการพ�ฒนา เมี3องก,มี!ทร�พยากรเพ3"อการพ�ฒนามีากกว�าในเขติชูนบท มี!ความีพร�อมีในโครงสำร�างพ34นฐานด!กว�า องค�การอนามี�ยโลักจ2งเสำนอให�ใชู�โอกาสำน!4สำร�าง 5 มีาติรการของระบบการสำาธารณสำ�ข เพ3"อให�ประชูาชูนท!"อย�ในเมี3องมี!สำ�ขภาวะท!"ด! โดยน�กการสำาธารณสำ�ขควรมี!ก�จกรรมี ด�งน!4

1. สำ�งเสำร�มีการวางผ�งเมี3อง แลัะจ�ดท�าแผนระบบสำ�ขภาพเขติเมี3อง เพ3"อให�เก�ดพฤติ�กรรมีสำ�ขภาพแลัะความีปลัอดภ�ย

2. พ�ฒนาชู!ว�ติความีเป.นอย�แลัะเง3"อนไขความีเป.นอย�ท!"ด!ถ้�วนหน�า 3. สำร�างสำรรค�นโยบายสำาธารณะ แลัะบร�บาลัระบบสำ�ขภาพเขติเมี3องอย�าง

มี!สำ�วนร�วมี 4. สำร�างสำ�"งแวดลั�อมีเมี3องท!"ไมี�เลั3อกปฏ�บ�ติ� แลัะสำร�างกลัไกให�เป.นมี�ติรก�บ

สำ�งคมีผ�สำงอาย� ผ�สำงอาย�สำามีารถ้เข�าถ้2งบร�การสำาธารณะได�อย�างเท�าเท!ยมีก�น

5 Urban planning essential for public health.

http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2010/urban_health_20100407/en/

5. ท�าให�ชู�มีชูนเมี3อง มี!ภมี�ค��มีก�น พลั�งติ�านติ�อภย�นติรายแลัะเหติ�ฉ�กเฉ�น การสำ�งเสำร�มีสำ�ขภาพ การจ�ดการสำภาพแวดลั�อมีเพ3"อการสำาธารณสำ�ข จ2ง

หมีายถ้2งความีร�วมีมี3อก�นแบ�งป/นทร�พยากรก�น การมี!ข�อติกลังร�วมีก�นระหว�างภาคร�ฐ เอกชูน ชู�มีชูน น�ติ�บ�คคลับร�หารอาคารชู�ด คณะกรรมีการชู�มีชูน สำภาพลัเมี3อง องค�กรปกครองสำ�วนท�องถ้�"น6

กัารจ�ดีระบบบร�กัารป็ฐมภู�ม�ในเขตเมองที่ �สะดีวกั ที่�นสม�ยู่ ไร#รอยู่

ต�อกั�บระบบโรงพื่ยู่าบาล

การจ�ดบร�การท!"ใกลั�บ�าน ใกลั�ใจในเขติเมี3อง เพ3"อให�เหมีาะก�บว�ถ้!ชู!ว�ติคนเมี3องท�กชูนชู�4น (ชูนชู�4นกลัางในเมี3อง คนชู�4นสำง คนด�อยโอกาสำในเมี3อง)

ท!"ติ�องมีาใชู�ชู!ว�ติร�วมีก�นในพ34นท!"เด!ยวก�น การออกแบบโครงสำร�างสำถ้าป/ติยกรรมี กระบวนการจ�ดบร�การ แลัะสำ�งมีอบบร�การ มีาติรฐาน ความีปลัอดภ�ย การร�บรองมีาติรฐานความีน�าเชู3"อถ้3อ

ของระบบบร�การปฐมีภมี�เขติเมี3อง จะติ�องรวดเร,วท�นใจ ท�นสำมี�ย เชู3"อมีติ�อข�อมีลัก�บโรงพยาบาลัอย�างไร�รอยติ�อ โดยเฉพาะการจ�ดการดแลัผ�ท!"มี!โรคเร34อร�ง ผ�สำงอาย� ผ�พ�การ ผ�ด�อยโอกาสำ7

ท!"สำ�าค�ญค3อ ระบบบร�การปฐมีภมี�เขติเมี3องจะติ�องบรณาการก�บสำว�สำด�การทางสำ�งคมี (Social welfare) เคร3อข�ายความีปลัอดภ�ยทางสำ�งคมี (Safety net) ก�จการร�บผ�ดชูอบติ�อสำ�งคมีการติลัาดเพ3"อสำ�งคมี (CSR – social marketing) เคร3อข�ายประชูาคมีสำ�ขภาพ (Civil

society) แลัะแกนน�าชู�มีชูนว�ฒนธรรมีย�อย (Sub –culture leaders)

6 Health promotion in the city: a structured review of the literature on interventions to prevent heart disease,

substance abuse, violence and HIV infection in US metropolitan areas, 1980-1995. J Urban Health. 2000 Sep;77(3):443-57.7

Hansen-Turton T1, Ryan S, Miller K, Counts M, Nash DB. Convenient care clinics: the future of accessible health care. Dis Manag. 2007 Apr;10(2):61-73.