วารสาร อัล-นูร บัณฑิตวิทยาลัย...
DESCRIPTION
วารสาร อัล-นูร ฉบับสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์TRANSCRIPT
วารสาร บณฑตวทยาลย วทยาลยอสลามยะลา The Graduate Studies Journal of Yala Islamic College ประธานทปรกษา ดร.อสมาอลลตฟ จะปะกยา อธการบด วทยาลยอสลามยะลา ทปรกษา ดร.อาหมดอมาร จะปะเกย รองอธการบดฝายวชาการและกจการนกศกษา วทยาลยอสลามยะลา อ.มสลน มาหะมะ รองอธการบดฝายบรหาร วทยาลยอสลามยะลา อ.สนทร ปยะวสนต รองอธการบดฝายแผนและพฒนา วทยาลยอสลามยะลา อ.หะยเซง โตะตาหยง ผชวยอธการบดฝายทรพยและสทธประโยชน วทยาลยอสลามยะลา ดร.อบดลฮาลม ไซซง คณบดคณะอสลามศกษา วทยาลยอสลามยะลา อ.สกร หลงปเตะ คณบดคณะศลปศาสตรและสงคมศาสตร วทยาลยอสลามยะลา อ.ซอและห ตาเละ คณบดคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย วทยาลยอสลามยะลา อ.อบดรรอฮมาน วอเดร ผอานวยการสถาบนภาษานานาชาต วทยาลยอสลามยะลา อ.มฮาหมดนาเซร หะบาแย ผอานวยการสานกงานอธการบด วทยาลยอสลามยะลา อ.ซาฟอ บาร ผอานวยการสถาบนอสสลาม วทยาลยอสลามยะลา เจาของ บณฑตวทยาลย วทยาลยอสลามยะลา บรรณาธการ ดร.ดลวานะ ตาเยะ คณบดบณฑตวทยาลย วทยาลยอสลามยะลา กองบรรณาธการ ผศ.ดร.รสลน อทย หวหนาภาควชาภาษาตะวนออก มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขต
ปตตาน ดร.มฮาหมดซาก เจะหะ รองคณบดฝายบรหาร คณะอสลามศกษา วทยาลยอสลามยะลา ดร.อดนน สอแม หวหนาสาขาวชาภาษาอาหรบ วทยาลยอสลามยะลา อ.เจะเหลาะห แขกพงศ รองคณบดฝายวชาการและวจย คณะอสลามศกษา วทยาลยอสลามยะลา อ.จารวจน สองเมอง รองคณบด คณะศลปศาสตรและสงคมศาสตร วทยาลยอสลามยะลา อ.อบรอเฮม หะยสาอ รองคณบด คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย วทยาลยอสลามยะลา อ.เกษตรชย และหม หวหนาสานกสงเสรมการวจยและเขยนตารา วทยาลยอสลามยะลา อ.อบดลกอน เตะมะหมด ผชวยหวหนาสาขาวชาการสอนอสลามศกษา วทยาลยอสลามยะลา
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย วทยาลยอสลามยะลา จดทาขนเพอสงเสรมให คณาจารย นกวชาการ และนกศกษาไดเผยแพรผลงานแกสาธารณชน อนจะเปนประโยชนตอการเพมพนองคความร และแนวปฏบตอยางมประสทธภาพ ทงน บณฑตวทยาลย รบการตพมพวารสารวชาการ 4 ภาษาดวยกน โดยมการกาหนดบทคดยอเปนภาษาไทยและภาษาของบทความ ทศนะและขอคดเหนใด ๆ ทปรากฏในวารสารฉบบน เปนความคดเหนสวนตวของผเขยนแตละทาน ทางกองบรรณาธการเปดเสรดานความคด และไมถอวาเปนความรบผดชอบของกองบรรณาธการ
ผทรงคณวฒพจารณาประเมนบทความ ศาสตราจารย ดร.อมรอน มะลลม มลนธเพอศนยกลางอสลามแหงประเทศไทย รองศาสตราจารย ดร.จรญ มะลลม มหาวทยาลยธรรมศาสตร รองศาสตราจารย ดลมนรรจน บากา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.อสมาแอ อาล มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.วรวทย บาร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.หะสน หมดหมาน วทยาลยอสลามยะลา ผชวยศาสตราจารย ดร.อบราเฮม ณรงครกษาเขต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.วชย นภาพงศ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.ปน จนจฬา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน Assoc. Prof. Dr. Jauhari Bin Mat. Kolej Islam Antarabangsa Sultan Ismail Petra Malaysia Asst. Prof. Dr. Al-Rih Hamd Al-Nil Al-Laisi มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน บรรณาธการจดการ 1.มาหะมะ ดาแมง 2.อบดลยลาเตะ สาและ กาหนดการเผยแพร 2 ฉบบ ตอป
การเผยแพร จดจาหนายและมอบใหหองสมดหนวยงานของรฐ สถาบนการศกษาในประเทศ และตางประเทศ
สถานทตดตอ บณฑตวทยาลย ชน 2 อาคารสานกงานอธการบด วทยาลยอสลามยะลา วทยาเขตปตตาน ตาบลเขาตม อาเภอยะรง จงหวดปตตาน 94160 โทร.0-7341-8614 ตอ 125 หรอ 121 โทรสาร 0-7341-8615
รปเลม บณฑตวทยาลย
พมพท โรงพมพชานเมอง เลขท 2 ซอย 11 ถนนเพชรเกษม ตาบลหาดใหญ อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา 90110 โทร 0-7423-5163
3'tsrf'ls5rn rns u-amn5n urd'e
ililnx1lt111{isrn1:
OTrilt ':St_f te -U3g
Utttta JilJ !r|1.! .)
:ltre,_rt
,f*-* o;-i1l4Jt-t 3;tFi .0llt Jit"o a)ssu yU 4;6 o-4*r;t ;a-6J-it pL-iyl -r-s-" ,fUSf g,tlr;Jf flJ, cr)t)u J"le U.,c-" cll:.;,,if d\-$;alLJ O{*t)O p-re lrtr-. dr,l ;a*tf .C./JJr J*\i Jif u,Ll t-ri: p),\.-)l.61J*t,:41 dTll lf6"o. r-rb 6_ty .f ,*lra ,;r*-f iJt+- !K4r",e, & ..l't.ffj-"lt&il>-:..pK J#l-.dr5Jr.r g 6:-^*, Ft+ ay$)t jtuf, Kr* &r4j y rLi-t/.U A".rj,tatJ C)il JV ;f y ,/ b r^1" dr-td.r;ir rS-utt l)l,*!l lr.6
.t;{ aSV:fr g ,,-(J-r rUl nl *irr dr, C l-.{? ,f\osy 0Tll qF--+ -f osrt-S J i" bgit W r-s .9i 6 6s-,y, &:or,"rr)1-.-*.<" it r-b lrt+* o[e;*rpJ cfuu; ,5tu nJtrr cal 0l-5^J .Lrf*' L,;{ u4.e; f$l lrt-a-- \;:f ,
6;*-l: ,rl: U:: ,)!P
d*l.sJ:ltY*1t
uvrffpreia
ur^r',udfinrrrfiuJf"rrXrnT afinursrrui'rtuyto,:o''nnaoru Tnerfi{mqr-Jryn.rr{'r,ldnrfiounnlfirururFpr-la ^.i "d'unr6nttnvpr"Jril rfi€J'tufrtotnrn nimrruf'ptwnorqao'ru6srflurfluur,r6i,idu-,unrr.,ng.urorddnrru
unsnrn{ruuro"lrerfi??rJ ur^r',udl:.,auo{oqlaqunrn Inrrjrirnmvri'rud3,.rul,uonqr*fru^,4 ^^^4^.^*^11-1^"___-'-, a .i u , ! d - jtu01r1fl0'i0aq?01u uonsln{u$l'Ld'"tdl6nrrrliitiLrfrsrr ufrorrc}il65r.rn,:rruurr4ofrotoqf,orunfr
flrtduo runnrrdnstvil"j16narrrflunTnurfioqjr:udug'ruouuorrrcnifirfiflqrfr fildrfinqrnnraQumur,nraunrait'r d'aqearufio'jrnrnnifirfisrufrrlurfluirrfifilrqrnr{'nnoq{vrosro::f*ovrJ?tr
ry.ru dorrrrusrimr.irlrsvlrutrX*ri:raarur4r*rifr{fir{lunn1ilffi:lu"niri.rrfln nr.r.lfdrlr4udfr'u.r$6e{u.r-irirulmnifrqnilrvnrururtitntrnortld':.lr,lfior(tonrrlld'uFaqq.:firoiviru)r,l?orflunr.rtffirjllnurafl.:
4rv 5 e Y4 a 6r ,-__ _-_ ,l+ g o[FtrLnl?oR tsqlnoanofl vt'lurrrrorilunrranSruvilrrneyolriri'.tTnnf,ungTnnuilr
srsmsSmfns u*ilfrnxnmd8
..Jtr.al,
lU #, c (Jai c*l:) oJts .l.@:t* &5-)
"fuA"- & ,*r,,* ,SJ ) rr* L tq*.. c; f .2
.(a*rgr*tt"gts.rtr;.-f & -r bi rrt: caJt-4 .3
.o-lfot* g-tJ)u
";L ,-b & .4 , -.J-^d j
.r.r+ e jt ,r-L _rB, #t .5
6taSts^b , L.le lJ ti c.j l-ui aly I
:Sl-rtil: clTfl:Ju a;c i' *, tV c.t uo
"^*i .rTlt u Ji os4 J1i"
:.ri Jl q:tb a;fi eL;.,:"i17iy,-,'t(.s22 il5.6leeo ,*py)t>.< p;;J U Ifl lS
"r!" .,,t1 $.,,: i0: q..a;,
f tri' & dlll oli'rJrrr" :c,Kr,isib :-.,u- dJJt ;r,,- r.s-l> oll uJ oJLt
:ari r;f Kr" (.31t ,s;&ey;*\.{ il}r 6 1.*"ji *>
.r!i t=J *,f ,:fu'.; .*f tKc.,t^lf L.J l:t gll:: tr+ ,.)q/
":-:l Lj-:*.L rij.l ,1,
I_JJ.
,.J14 "*i, :iSi _t
eL;.ei't'Si (y
cttt isi p1
tilr 3 .ir ^-"; oJt-,t ""ryi"y
rlt3rljo.ui
utl: 3:i all:l ;)l-Yt J.L;f it 0Tltcl"t* p)L)t df, fb c.sl cllf t#s)ted*-" fy-Yl r.:K;rt / tr .g-f; a;;
,f bs"^ aJt:t 01+t Kb gi;r.: g!;,;*r JL- c j1.La 6d .p & itr+:ijYJIJ| ly' 6ot: c*f J.et ,J* c-t aJtrt
n t"1: dlJbl ,fttsr g- .rilr ai
rr'd "Fl" 4^15;r3: g!y-r 4jlrl l)-)loisl lUJl UIJL aJt>l rlQ .lL> .all-4
:Jr* ir avf d;r.J,^le c.-il$
{dll .rrlli .*,; arripi>q,f ndr-,yi.tE )
q i'frji '*':'ti'ir >
$,Hi* udity{ ;q ; r: 5.i,vi * y
'(5 - I :,iLjl)
nsfl s5o'rn'ts rirufi n-cnsmlg
,9: CJ-rl ':ll*r,rl> YsJ-r-U +tt KJ:.r15 ;i: ,r--,ft Jtt ";.:- "rr ffi .r^*
r6t=r al.$ dJ*i Jrt .s* " U-lQ rji U 't:ils ."Cq; !Fri.- i; ;t "il,f -r. ,AV -r.ol.l y' dlrl .1\ ,J\t*6 * c.:.t* p)*)l Y4JF rJ_5".1; rb-9.:
.qF*L fi u-4t _lt -f,.i_r g*t Jt-"tii 6" :,-,tr,*.^ l.u$, o:_5* Oti alrat
a|fr "[-s"
.l:lu o"J] l:r^& "3;-,Q
ol.> ;lrf ciL & Oirif ,ft ,*r* 4 jla*i ,.ll: da,,r c.-il) dl.J Oo-c*
cr-S43t\ u'.a' "r*Lo
\ri"e ol> vGG; ",J
ot, ftj'4iirJe Jt.f K"; .JtKa .d,,<J,K; ,rrr -iiJq fi 6-.ptr* .Jr.f K*i
eS Jr'-S lt F .ft r Jr, JK,"9 b ,},-;* tt_yf dy .#€ -r.= *ffi;^e; .-r:tr; ;$e; t *:-t; / rr-..1b rl -f ,3 r$ 6 '*(J"
aJ l: I c- I
JA-+ q'i .i;f jrr ,:-is\ Jt)\- & ,rir"-
*;L -r,lf Ar ,,: grl-u., .;.rJ, C ,ffii\ _r\y g .ti;ur a[*c" ,c.-fta.- / Le.>
,.-St\& /l: riti.6-r C d$;Jtd,.l* il e Lr .r"r; .rirtf ,g-1t o.-"UoJ,al .)^JeJ. ot:ULrJ.if :^b-,la^<.'- a))!,) rK*f* c:t: Jt(i;tlcaAe 6b> l)L-)l a;;* alral .;ri ;f ,Jrf t^J #, $b8 r4* qsr ;5,*r> ,:r".i
:{-{L- c.;L.!l 6;;* | r: gU; & oll
<# uficr14iitib;ir ,q.r^* ,"*l:) aJQ :t:_1a4"
.@-p JrK-) ;Su;-o". & r-y Cu
(J bi r>r_\: r*t2 _2
"Vi t1'U d)
p'f'ti '-L:: ,2,
GrL" r-lr.rtoy ,It ooy, ajl:l "eljr";
(Lira*4 **f* , eJt -3a-
,I- 6dl 111
di*yl 6tL p1
C lbre g .irr ,;f"; oJl"l ".-;L*";
.GsJ€* g;U- Oq"e rE JFy,,,,*;L *rt, :g,;{i*+
"' it 6* aty
i,iyt itL <z>
a-Jbr #r "*t
oJUr ".lL*;yt")
.(C)\*)l -uf pUrt dlJ-L
,Ftl, c-..\:k -Sln-
^b cSrrJl tl I/
fll )s <2t
& ':.,S g "lr ,.,;rr; 4Jr)l "tie")
.(eqP -t;f yaQrr:
i' it')-'
-=f "(_2:,-r-r
at;.1 ! &t ouu
f ! t ):^ o\\ l', |rr 4^It ijir>r* "fi' .rf ilL-t ;(;))j) & dTlr
/t:": c;bj & ,]tf l1.r /r" ;(;jet,,*]K- .rtr fu/ & ari ..1rrt, JK* ,,tTlr
/t:> 6st>.r "fu .K;f ! ri Jrri, 1;
f* ot>13 :t'r) #;t-'J\ g** c4.r>
6l+: ;;t "13i, og1f,.,- r.1,4 (403:{,rr)
o-,r ,k.r*,ffi.r^-* iFl rif &p 4st
,{ '1';t^ d'Jt dr,a) 6Lr .u* ,,l t'u"
fi s{Irsannrns u:eufr n5nildu
irlr .6'p*i: Ji5+5 _f -f l;.:.: j1-i.n
/ U * ft qr4* c.^il.: s;l o-i jgc^ib j U cat ,Jr gL *-*t t-,t.7 gy')Ltj:: ,s;.t*A I t.r ,,5-,ar cr.! rll: +s4-)J{ f f, ,i+f_, & dr"r .i n -i-: ,-rl>
.dt :-Jl Af, r,r;
:E!r ! te ,*sS _z
..*lJ JK f Ur* _* u":6'-Ll_tb
nttrt ,r--L 41 ,graS: rrtr 6q:d-r{ otj f)\- irr" 6* q',* sfrtii^#,t di-*. Off "J,.6 nsiji*j, &I t) 4Ji*" rf Cq ;f,; d't otrrr / L,
e f Ur, b'-b Jty crL: ri;4^oJUl ; crl: q^lcl;ta* ,jl-f 6 j;
C d.iU- .tt: o;L "<u*"- & K;t-".i,r otfrf .:,ut:* " tbtro #t I Lo ti{a.:,
dtt i+r. ( tryIy*i {ey:>rt)t-.3lrJ At O.J.e rftr.a=r, trt: _yti/ tc: u-r,94o c-,"1 i.tr* .JJ .( t5.SSt*- cll.: 6;ti K;U* €)# b ,_,*t
& q 'dt .r ji ) a, i ,(;.r- f e t;di.u,
aI; c;5U4*" ! +Jtrr it rf &r-,,*se bLj- a*i fY- a*sti,-rJ-2o, +t ,.! c;t .p- r,Ll r:1"3,t "El d;l.d t;r2l air]>.ll; .irt(- t*"-as rA r,Jt s.tkt Ki"g- 6sri,6p blgc> cllr rllrt-rl Y,.lt- aJ:l K+;ot-V; & U-;";.r dt: pt.ft reU
b ,t4+ YrlL bl c/ ci.t* .;* crl> ittb*:;
k4"*.i cllr qr-L ti.=l .,f 1.- l:o.r-
. i'rti . 4^lt d5i<trtr 6q- nr
.,f j -r a, i I 'r, i:J ,- a*JS ,f L*
d( fr* aJtrt gr-r ,i';t" eqr or-p
C lrK,r ani, " c JJr;* ".)3*: l,is
flrg apL g.{l sel .O't+ ;.o l', -f)t-;JLil 0l)l oLr cr1i;Jg .;5i1*-r cl.r;.0lll e t.* qV- a;--;: ffi -r.* tyaiL gtJi i-J,i .;""f ir, ,Jr+ e.-t &-o-rt
"1l.{ ;^! ,,fY ;5.r*: aJeJLf
t a,i ,'W ,nr y-.,!T tf .f1rL &o)tir g .irr r,.rql ,?-"6o);*) 4ts^"a3 je" c,t T rr,i,ot" OTlt / l:.: 6tr.r ,tt:.':-#, & "hr oL,+ Y.,rLT ,?- ";)ibu),..:1! .lb +5-y cgr;rl dl: q:Y .r/"
./ t- r.rt> Lt* ,r" ol.: s;rt-#a
Liia ,s,fr,x; a\i';i>^4 j f-1*-> .:-n-f & lJ!!l.:
:+lqt ,,r a,i / r.t> 6r-r
:E$ t'1$ - I
eV u"',V ,f -Y lit ,u u
f*l.rlf Lsd| JLUS 6.:!s.rri.ir,L
"fu a* tJ qr c-r r a iqF**i tJA +#
ll$ ollil g4.ai e Ji+^, cr+tr .-rtr'
e Oq rcal dll .*-"t", "t
;r-*-{6br-t e o'4 Ait,t " iji - ,i,t 4rt oa;,J.iopb cglr: c+l lr'W r'.1
e U ,f .:
Y2., #u- 44:tt -t,) ,o4J;.a: #,o,r.ll I i'i,lr* & _* *ta:.61^>yW eH C .-lq-,.:,Kjrt / t: .95-,r,
,ft :^u.:jl:..4(L, .rJt.:\rl ftr aw,y )Je G.rt-a.:, & ,^- & -1" ^iJ*
JqsatsSmn'ls frufrn5nu.ld'u
gir: o;u(*i{t ij1 V } r#f 'tf. JK.-"L ,*le w;5*.*,
+6 ,Sl, t-t'W c"lt Yc.,!l alt*
t"lt rc,ql F)- b A)" -,cr: yr ,irr
ca,- j:4ll-ta l:,J or-, oi,t e
U c-,;r+, J;,,* b -*1s a;-,4- c.-il"r;, :"Lf cgta**i
it g, r 0 Ln +ll : l ,;.- & J"l" ,l lfdrr{tr "^tta cc-r.t qJ .1l .JUf 4jl.>.-*
ffi)'r+*;ur ro;1 eL/.:*r L::*-.irf agrtn:" -* b J\f df) { "C3;.;igJUi'i ..lt: j;W cujs a;*i- Jttu ot:
"5K, & ,^i" a,+a> d^. rf t- d"Atb,t 6rt Oll L-1-"-," c-.11 ,"^b t jj
. dl.l_c)
b',b Jry .r;f,ylF,IplI t, ti4a*t i.rl-r 0i:i.a"ri .tU- g'Li,. fU-p
"1K* ei" * f -n\'t Jy. U1^J dr,l
,.f t }-ryt ,f | 1..*! & 'rb Jty.it ot-, d! - J^br' r:t-: Jy, e "/t:*
q,* b,FYi.irt)9:> )'eW & ...1" aP! lrlilnfuii+j" it" o.iqt fy-l I r.r ilr oH
.f l+ l-1r .:t ,,t iri / tr r,";lc qrt o^V,*"t- C# c-,L.yI*
& Jt.j:4jL'**,iJI :lU-P
eJ-a-..J p:t ; r.: .";L ustii*+"fu/ & ,\ *ni s lb-p &
,.it! ,, €t>
F_F' dr{r r;rf & 'Liii" trlf ";J9:bt -f -,t & ( ,Fyi -,*v "r J r*u "
a4- op; ;)lt* olrz* o-rSl ,t'-re*
:,-rp,, I !!.ir I .ll-,-,.J1-(*"",.*l /Lo
* *"t .eiii ) ,;;,, oio,lr*,)..1 e a;:Ar- aly olfrf ,Sfr;o*, 6, iftbt A' j ,tq & utrtS r.r+ ,)S tsl>
,f' ;+ ;tr i-rK- ""r"
!J.A: ;*-"
"<4 .S' oU d! -a,ti qla" -tEt
si'{ o-"_1" Jt)\- & &, ,-i4t ,j5;*aSti.-r;c cal ot-;-ri 48 -u.3 (g o;r)
'r.K* aJl: .c11 ai; i.rLo .j 6t{6
&AL "ti ) ioor j jr-1fLb ,j"u* .nr
4 '0r{,4J sG 'fri tril "r*ts ;;"lt Or:,tt, :btyaj"a .(57 :.:7 jt1c+l 4-r" JUI J,Ll ,K* g&:*"jiui-z,;A C Kit* C* (.r:tr"* i.,st)Uiia;t; Jul :.-tr*r. 4f {SW &ycs;, ;KUu ' 4y &{ * (&r
!.1r1 .r.,if o:V-t
a;;- .J ti" d'L- c c,;l ..* !-q'dt.rji ) rti,- e ,^,lr, 44phJf+"^i_ \tV q' ,l,ril>: aJl:l Uq+i, In, .2..e ,{. $ji! Itl} e k- nt tu ;r,,j t^ t( a;;'- i -# €4, ,_r" tsJ tK*
i I ,i q J#V ,f V :r, aJ lrl rCXJ I
,)e ',{ f\rt e r s;p! 15 ,r, jtf.r^i.:.it 'S u , n;u Ur .-rl; 'Jl t", Lr - e r, / L-9,- , "
.t e
r(J ,rl"r et,r L,i; ,Jy U-* llta.- .:tfr;asl-r-a tJ;;": L",f C Ot+ J-er ,5y Of,-.J ,:;i ;;flt1b :ot-sy nr ."lr A)Ai j:J>r"e;- .(19 :-r.^= i.ts*) 4 ii $ ,rSt
,tJ" .-,$_l ,U e j#-t* lf d,-#c* ( *U > drtf Cf , o.,-; ,1r ."1t
t)"9 );u €tis* l-,1t+ ; : "+lrr*5"
cqsaTSil'lfns frufrn5ntnd's
6,rt 5(srur ! elJl et" ,"rrL dtg"t*,.tL*y: .-t.r* & trrtfr! ,t rTtsl
lf .rt, ,f L I ,.rf , r.r: r
€JJL' et grl+ j ajt-:l ;r,l ;rb5
"rla It:;(-)-h-el : g (Naturullu*b1rrla; +L- altrl c.nt a,"ft?u{,1fi" O", ,SVlJ4 fU,
^; j b.li .5r, ;41l- rrr s-u
.,31J*-f ilt / to ..ttr ,r*:L ntU4ad.. dttclt" qJ-rl k,r, cjl) d{ ;t dr,-l.Ul
t*Q:" oJd dlf tl;g.-,& ,ll,n#LS)r tl$ j&d ,f t ,S"f -t Cal r:.,13**
;i'-r- 1p 4 j t-c;-: ;it.: rt>t r,if :t;r.li.rff ,;U €t) \Sltt cr-r*, c+l ol-y*Ol)l #^: .JlF ,,r! C .tir'tf ,;; "ufb *u ffs'-t+ .q;:L*" g lt t9. g-F o>-t- bsl* it _tt5 it i! 4i e>
"<;t* !F*,L'rbo JtS-d1t r31;,
d/it Kr* ,'$1 tcnr uss W c c|t3u:;51 e"t+ it '*g g.,r ury'-: !,jV f jrv- & dJ it u{ i iV& 0l.nfu J*,y*i 4*\ .os*t,.u- alrJtf ,r-}.i U-l-lS rJr,:;t ,;t> r,rteu"t* { i djJ Cr"l*i, -lS ott,
".-t*,crlr* l.r,if Ftt, ,at- a-('il ,LV *. j,fl)l l.l.;t )U g; r) ;drL*r ! rrKy'-tr*;f 4f l;a-l-*,,k 4yfL4r*:" LL; q5y.u q)f ; cal irl_,*
tJl>.r^-" 6*,
JtUi.+l. JU1 cf-,- if :tj*fq,* b sA, ;iLF,* 6.,' o^L& .,$J'e;.ii"b- ,;u, ,fJf .!r ..-r ;!U
.-rlf gg;*Str.+r, & r;u 41":* i: jt
lu-:lr r;,*l / Lc': c* ! ,r*L ,5.q''-o.t+ &y r{.*, 4lt-l LJK- rrt*; .ri
,fl .: r€lr-r t -a-r ajl:l ,Sl l3A g;X*,tj,ab ,F* *t 4r ir.r.^ JrU"(r:-M cll: ryt-f 4_t .t'qrt' a^lf g;_;>
"rb ,jty ,-'l j:.:n / l) J.aL. crl> yUr".
,:J* e<l ,|opl .lt, t.irf OU.- .lf;/ CoJ : -f -l* -f U;-+^i .i, f f rl 6 $*,,-;rVy oT;Jt / r, i-l -r ,r ) r*5.)Jar* st Jstt. dJ" { * jrJ$yi-f, J^L* & t Lr:' qrl: c,.il a4i> jL,l1r Jl1"1-f eptJ$: :l 4r.Li c-,1 +i..i>
,-.rt* ,Jtt, &.rl-,;t
g -.,r; iL ,.rl)l ;1U/ g ;,r*rdr,l Jl$t . &;ftii.#,i 3 .1rr g;-.,, ;!43\ st;i-r: cy cl.r* rttr ;S'Y; c.r-r*
otf tu,rt1& **L otrs*i Jtrt*l rJL,
l(-.}l rrt-r fKl Olrt--l t.rt- /l: l-:t cl.ui
a/!* ..ri -rt"* U Jtt," b A.;rS,qsr ry' Faep- it f b 3 ,.irt gr,.d/l / tt oss-J*' rll: o*,L tri.a;i alt:l
:Jr; ir ,Jurt 4J;r., .:;t ,liaf g,"6,
br;fu,1 St qr3,u 0f r,- O";firV.1201:,1*,tr )43;j6irQ
*" b ldl[3 dl5 : btyauc^ilr 9.1+ c*t r,"irt 6 ), U!-rqr,J ," & c rr 1i r: | -y- ,f l.:4#.
.^i,r alrr ,tfr;*r g aJrrl o-f ,S-t:.*-
,_li- Y t-,6 .p ir \? ,rt dlt{/\!
s\ f d.rJ d;o Y t*t, & oi,t .r;r.,
alstns5mfns filfrn-cmflai8
qi't'\i al:'r t"vl:r(! ,JK Atr gu o:r-; .irr
io' Y I b-,r , 0P" t -t' -*" iFf q-
LZtb,rr* -.t & ,*r, aL, Jo\-*r;u+;-r g .rrti"^f €F eqi't'\'i':Sofu.or & ".lL" oiu, b orv "tSdet ;--U, 3 ol C +*:r ,"41L" 6,r'et r dl: Ki*a- -5 e drl) JJ<-.i,f ,tff crl: crl-1t-a-l €W # cll: Olrrlltgj'lfv ;.,er a;,ar+ ! alr ,fal k && 0rt-"n l$-t!. .rlr cStS; tf* o$Olrfc;l t*i.rr g;l;t>t rtt> oirt f, #f*.r^-* ,ral3 dt4 c.rK;rt /t: .6Lr cr-r*
/', r Lj-;,s lpfVir _r"-rr i.r-trl$ .r.U .t"6 a.*js tgti.yxS o*u.Q2a :1997 t20.V,.gtlt) .6!rjrLo;
"Ir ,furf ,tt., .lelf elr$yrc-il: dy;;l eU ,JU- y..11 rrb ffi.-t^*lJi-+- ,llr,if 6>Vt l.',la cll; it ,_I""
i\ },i.:;a l;ta- o_&t 415r.t ..1J*
.dt-:*Jt i', - oili b t-rt.;-
{pi* *;t>otU-r .lrr ,F:f i'f[l *t'y rrl;;ro_t,sl tji otJ<ri |u; "-L
,*u, c5,
,,t qt ,rf>\sl .,JlJ4iLi r^b JK- cit-ts,
,]K, & qf ri 6 ,f. sti, g!,:.#l-rrt .l-rj cr"lt-W $ g "J,r=:i" .r,6))-f i' .rJO gt*t.l-r; crt.r 6\roy ll d ;f u $';' o t" 6t/ elr.L" ,t, t & 11" dt+.j" C
t, ,Jr-a}:"t "y';Jt" cll5Lf ,r,Sf **l li,
.irf c--rU. o;L OLi. fl, f, *-6,tJtfu *L- ."gi)L'f;, ,,*L ,ft+*"& "-L;rL*.f
a.e +f& & -6 o:t,
LP: ql \F, jl l-,1k;lr tllr-5,i.q qg jraVolt, c ,---ol {r.1 ;,gti.: LF ; g ;xl .rlC.--: a;rr"" olj* aJbl '&" li* .deia,J\ 4)\ cy1S>..rt, it +l1t ;fu::: +b
tti\; J-;AI )^)f #.1) qJ ,;a,- p)'t-l
C'.--+ l)-t ,f t ritsr ;$ y';l> ,-r.eob
.{t gt->,q ..rl: dT/Jt J,if ,.lk-lrr ct-ijvJg
rst 6k"" -r:t+ ; ,-raL 6\- gr-t
;(,:t-*> J1Lq rll: ,r-;t';a-ti / Le:
4-+^le :-S-r /t-r ,."i; b +ry Cq-\j> aS;t qJ .l.r+ & ""b /1.) rlj.t .JrJl
55i"t* ,Ct4- d/l ,ifYf c.rgU ,,y1,J-*f g"i;i, +l^y ,,f-L gti" aa; .6rf
+l I c-;-\ sz*,,r;L *..Uf ,.1-i:;-;b; €-* -. t' r.,---JY
i(_n ;+,',t- "e u^ji,w5 y
ar-;AisTtLti 6b tf ,p.t;a-j.un fJ- :,J-:*-i, .(6-5 :cr;tbjl;
a;t K;t 6i \-# ,fS or" & *Ue-! c.al **;L:1vrr*-,i,fy t;fU,*,,l1K e (fii; & ."r. -,tt qi a.fti*,
.trl: !r ..rl: gJ-a gfr l.lbl gr,
,--rh ll .rI-* g-t cif ,.c )
€f f r, i>1,* g nr ai .;tf gi*Lj- Jtl*t ilr* crl> Lly o\j-6,Jr"; _f -Lit I V st ,tL-t f )\- &
.pci nr, ,,lL ilr+
cqsdlsOmfns frufr fl 5n tnds
lrr ,rij*i. aJl>t q &:J t ) "6k*lf to: cl l: Li .r: q# L u ,.r+ l-, blf jfu -;-,-i,-rrr C )t. _J*)ptt;r*, ,r-L f-1,l* -fv-r ! r .:,t"etcLi 1," lrit 4(i-A d.,rl UJt;fpY: .rl":
."p),[-)1" r;1 ";-rJl" riu, g aJr+r .""irt
: aJt-l p)l-")l Jtl."r:} / tr -Ic, ;rLJt ,*b . I
ai)i*l ft, . 2
;i U Y ,rK;rt /r, ,ruj ,:r,
:+l\2r { plfit.,
"u' .t
,S\> g;le,at gt"Lf, dl-J,6*ii is't.,tbi
"lur yt, dJl .2
rtl > ol| {4}1j'tir irra:u o,:' '/Kli' ,;t* dJr .r
.lrf .rrk fro ,J't*L ,Jl;+:ji +-eo-,11-"- Ot'- f > f y_f_r1,,,,,,,,,,,,,,. lyt+ Ol.r
€lr-r l;L;l> J:gS !,-rrl dt> grL4 c!l>y
ljla il .rls r*t Jil *rk; t.,tq rrt:
.U,# J:- yt ;r2s> A*ixt
,"ui or1.r:i" +lt:r { ij;/j 6 y
cg4! ,J1) Cl| -6:r & J l" \6t-a ttl:l{ JAs oS,i;r-u" d-r; it r& ,r"uftf;c l;til .6k"" c-rt*- JIJ+f Otft2-* qs -<i' utf oE pL irg. fitoL".: .yr,: Jlr) irt)\.rl tgrzJ;a Uj) Ji)
etL- ,tS-'Sl 11> ci;: U;g-: O;L r"UtJFf" d.r*; ,,^-L g', r,r*+ dlt Cs,
+Ior f .r) q\-f cr"L*-f u"V 6t> u)>c-S;rg Kq4- e,\-f t.-r;J2.r & yK'Ltfu crl-,r.ri 6:+ e.-l b iry{.5,,i, e 'AhJi" a;-;* aJtrt c--t ol$
.Ifl" On^-h" dl) c.-it+., c.^il)
:,:rG ,.6:LJ ;rl 4Jl Jt1#i* / l)diF* ,i,t g,r, a --bt* & :.".J 4jl)i
'-t3 ltr.r d tas btf , (&t"F *,X-) Jr-,qJ-ll .!tr g.:La a-U.r; rrtr;t fKf 6*;:1990,15.e,* Jt) .t=p C llx{
.$22
$-L ,.J5tj,a.e.:, J.ti.* 4l;ft ^iI
I
d..,t*; E Y !lr" CJ+. "trk 61 4t^S
.n' "fu
(OlJf jA-e gp cr*;,-rt.: _r.*i>
ly.r Kl*e-" iqP rit gr|r..,,5!J" C nr
, f[f tqr Jv ,5.- l^J rl i c-.1 .il r i\lr r 9t s J. e J J -- tJ J'r
.:.:fi c.-l bL)- aL"t 5:tf uJ /t,$t)" ),(gil ):c-+l
q&ic e,^l^li*pFti" .j6i- JL;r dr-** Ar
C rr15; tf ,lu OIK gr, lYtip
/tr: dJ:r" d;! 9*t-: & *r*S, ,*.6a5i cll> l+, Cl-r#
I
+lq1 "ilr 4;l ,*i, e :^1" f lq
7S; lau iF-L & r^I" { p*i;t Ul,S)<St e4 C t-1," g*! ,S,At .6ras
& j"l" Y .r.*.* f U:ly t o-L 4rtYc.'ir' ,3, r..r-':* df cr.r; o-,L;reJlt ,*i, &.-rl ;,l) JIJ+5 Je
Jqsalsmms ujrufr n3ntn6's
c+tr 1;"U;lt ,.te) or.hi llb -ltirSS.Fosr*66-t> g/o(JJet{ 11.:-j ,.71* ,fU o;^. .k-yl
.e"f+ r-rb yl ily(,-*<- &> **-<" t)V -Jfth' .k-,.:lV-dY,,}elr, & rb **!
:;rr...gr.*.1;ra. € j>U dl.rl ,-,1*51
g-l: L't-." c' sr ) ,*,* :lb.p6), J*V: g 9^U .a;Jt it .tilrfLs c3>."a & dt, st ; ,ts ,Jl ys-r-rl .;/>to; t t* -'* $ I .S- f,.l.,Ydi-*. $ yl olU- l.:,t*I sr)taj qjfy;'f ."f"i "i,t; ,.lrr.a, gl, ritfu_e, &
:ctt'i',1 JLrii*'H,"t;:-A.u*ri-r:s )+:K)i'&J .rL;';U
t *t; -$j;Lt*"l;|rirt" "S e rk^:;J:'^:Lti,
.1151 :illll,fu; * qF"l5 4Jt (.r :b > re;*:"K ;lK €s) Jyt Lrj- yg6c/K r,.:.,!I ;(aur b &l^r c--!;€s)) J"K J<.6-n,.n.( 0l> r-5rtf 1iff -;*Uv. g .-rl: t(g,., r-rlr e!; Jt""c-o^5,- er- l.rllfy -'lS ;rb)J-S J^6f* & ..ll y!'t ,f -rl-". crl: cer'L*ia*f
.qtaS 3"tS
"dtJlt-j -t. p :11,.r--J
t--. ,&y eJl:l ;,1 yy q{'r- J^lr-
,,-4 t4 Crk, f, ^K,q.,t dr.i OljS-dr-+ r,:,r-l t"ls rll> g*.a U f S rtr,
& irt+ 0b,, 'K+r gljil y. ,&y
6U uLl otvty & Cr t o4-:JbJl dtr/ dj,> cst.r-*
ri i' tli ,f Qli f -t5!t:-'3v;"r,-!r) { ir.$ *l pi G hri u"i j;
(8s
q)J*t (ts\ *'-t 4r :b>t+;.g't*" -r^* €tS y Jjt,)U, b*ye-cJl)l c-'-t a)s :cl;5t5- .aS: (&)oS -rtf r'lt-t ,$.n i y-t))l $ ))
.6k^" c-i.r." ,]lr*f Fe 59"J,
{&1G,yii *vrtA-& !f.rL "f ;ti,irrrri6 ob ,'J- l,r.ttp j olt,rl-)tJ cOt/.U-b ,5)4L, o.rJ csl & Y lJlS; n5l
l:K S lycr r,")L")t ;if I t:,i,r , f" dJl)l J^le lrr- urlr ^1' ,'tt;* ot'rr
.bt:n ,r;L il J r V f -ol .Jt Aj:&*Krt fri,: .rl5 il r:'-f l_nfr .r-r;
d5l$.*;. .ai* ".rL*iYl dlr" -'6k-,Y?ef"',rL,f ,* tl" er tl ",.r L;1t I d.e " -
'6k-,/Ybf ys*L,qf,L Jrt<- u4e..r" .n r o r;uJ qF- b ,,f ,*u, & JKF Ar ,ly
.Jt<.--- *l ,r*L o* 5{g>
( d:j .r r,t'ryi *Y$-L r CL* ,.{ -rw ir rr'.
:l-.'b K+ gj)t alul
c'lsin sSuTns u-rufl n5n uraiu
u*;V Utt 6\ SrU olt-e.* cllrtJ Kr,,c
,.ll: ori> & Jiaal olt-,^- .c-Sf*.- / Le)
{ -*; } / r' u;** ti o)1t Lf s,,C €r { rfVT } r, ;ly, ;Su;-.rl;
O;L ,tt.t i te t -*r. / t: or*j r:.-t
;fj*u- ot: .{Fyi;Jt .A- u;ft>, .;iltr*v .4 iirulr ip'o*L
q 6ii*".*l /
b l:l,ied. ,-a rS, ilte ,frk, .r*"r5 ,r^-; u g-c,a*,f -y '"'r-r U dijl dtJ crJl;L"-l b ek-,g 4 1{fi ) ce r<4 ,f,Fr ,.a/t: o;L il4^ ot-S,lg SK- ow;S-:,tb-r, g _*ll -E r C *rs-.Jr15 !Jut ,uru {&;jU};,lru rit ;u'
^J st ,*i, & ,* W\ j*"1 & cSy, c*{1.r* 8Lo c-+l eJ. of"*io+Jgt 6*.: qt"1; otf (;fi j f ).;+t,olf cyt+y, l* *tr.rL"rL" it J^1"
g ol: c-i,r* iL^ c+f :^hr', &qJyl ,r+tt 6Lt-r-t a];3"* c+l c$.u
t ir .lr-,-* .,r-L ;ry^Jiul, {; *ri G ,4r1-c-, h
c9.t+ ;rtf t-rl> :O:1a;l " (g5 :olfYl).6k- c-..(,""r- dlF /e ;(-r,
6ia-St.r{ & i' r^r" d:;l)lAf ,J, oJy', ..1r..; ..:-t alt:t ,l!,^ CJ:l
- 1 , t\5JJrd
;uAe ,y ,-;&trL;" -j; y.(2ss:;/Jr; q ;d. r;,, {t
,ir-; .dri ir, ,a**-o b ,os 6i -*
- ' -t- :Ju;nr
,' etq'iliagi G hLlAAy.17,c-rt,) { tri,';- i:;<f
e l-,K; 4t*-" 4; :b>-,-au
d-l+y .-rt> c!r ;s;-i.65 qjJ: c',\ ,^,6D
e? Js tJ Ji..^L cl -trl .:"fu I oj;. rr l;.61-1 61Lo
gr*r* c-L 't#*J -r f, -:
Jt jJ 4jr-.* .irr qlrr ,fVrf , e ,"br-rl: l-6*yl lt; -fr-r C Oq.F L:,t* l;{J*"aL- ;tUrf, J<tt* r<4 ,F)t UJ
rul ,i9)u il ",J-nJl 6'r-ot+" ;lp 6rtrb* Jt-- ,St+_r+; ir .rur; ,ot*
../,. ,.-, :'{#l
li ^;:'+4t; tt2ra G,:"+ r;gb.(65 :uifxj { tIlt 6*i." *:S'eu;,2
15)lrr-,,r -!-r" !) :b>te;^
L;r ,9P\: (d1.r dl-: 1)'[Jl 4o o"r'
"lVtf o"lf +L; C ,"/tf tqc #r,al; o" if cr I : ,r, tf c9 -,
: i+, ,l l-t,if
o,(*>t),tat ,C)rio d.a* Jr*Li"
. '€g €* €i 1P'rJ -tr.frn ..., 4 nt .ui t a. |fSi e(itipiy, {;E;iluFyi
rJt"t .rt,r _;rf LJ ,ss:i y"."
& -,rtr l;;**-l; ,>t- 5{ti1y d-Jt ;r-
,*;:Jr "r-€,1 .ydjt lt J! #Li quf .1rpr 3r.1 ,rftr6Ft .r.-* Ks- .;r-r *i ,;;b ,S;t)) 7JJr
.g"t'-Il ,rLll lYt L.-.;i C o*)\
10
srsmslnfns u-ilfr n5nsm:8
(4r-lJ^ Sl*lU. & -t"b altrt _1.rj
,ttil_U dr) i.a,
Alf rs€t)-c cJ&rI"lrl s-u;.,*<-t-t i*.Ut dJt-lt ,1t ,t-rur alt:t ,,-,o\t 6:i.c (U,Jt J; gUl/ 6t l:'l-c"
UtV Jt- 1*h.nr a;l crri-roL o,l_y. jcl.y'= alt>t Ol'-J: tllf .14-l: crl: !::.yLl-6f ,-rt.:;(;J- oyt+,: ,-rt: g",:Lafl,l-7 .rUJt, .tUl {-*5 Jir>.tf urrlrLJl: aJy,l .ql Sr S 14.r,*" cll.r ,f k-(
€$ os.,tt Jy, &r* ir a^*-
,f 6st" b,fLlf -r) ft-p614;il, e!1, , J*) ri; dlJ*,L
.,)'l**i$ .,f*, dtJ^t-
&"* C dr.r "hr ,:u;.1;,:d:*t F y ..rl: cllft g,t;f
*i i* q b Jhli !t'u ! ):c-Jaiy 4 **# G"*; -^At U
.(42
dll c+t .rTltl :'0t ya.;-
LtV +l1l ,j;1.:: r;-il: e.ui & (otS6l ,g5* rJl: o-,11 Y0U q1> t;lr-");{cdL*i.*a .-l & ,f i S:> ;l-1r;,
'€P; ':-t f\l! ;ai i1p w1i cs >
'aiS u,,S jl.i;i;Li "itt
A'#'(64:'!*:Jr; 4!*ilA
c/ tf oJl: g cr l.r :ts > ,.e;'q.r^* u,olj y r,t.rf dTlt 6srr"ft *r 6 ,ft* -ftt qw'fu.
qy+t" ON &l r.tl.: :!:ya.i,.;r -f" (S SS ) € tt c.rei .:l *-)Ati q,r ) ,F-u+t i' & ..lr ,K**u
.(ori''+,:;rJ. tstr, ?1i'or! i U Y
i3 jtc-i('*i oi Jt|:^;ii q ,rtlroe :.:a(15 4 6i -lbl t:4
1!-r."* Cl;) 4fjst:f :b:3**.l1,"-rl L+ #)tai".-r1! ,..* trr" alaltf
ft-* o)r(fu; y4^"lt dycr* Lo l -/.- .., | ,t s! &; ,*l to
,5fV "u"t
€6 ogls,.15..,oi ta*tf..rtr+ ,rfi- ,atr, C+ & .,'.,l! ;3,
11998) it no, ,6 at e6 -t.r!1 J yi el." | ) t",a;', J. & (OSZ :4 .C
.r!I;;tf (uJ) qJtit 6sry' & ,)ilt,,f Y tt 6 (,j-Ul ;,r*J t-21 6r.r;c-+l lotri+K-i, .rlr cc4l ,f l"J;l, J'+or, & *, tJrrr ,fUyr^r,i5 411 di^*;) e 4d YJI;I r.rl: Sl*"n .rflJt;l if .41LA-e c9-rr> Ol.ti crL-r .:},tl, lJ l.l cr l> " & " €J ) cF* L ;r*, lo-f
otl ,"-L ,nb €r 4JUl Jr'i .lr ..riJf
JftU sgt t-rL: 4 ja_;i,,. f* gt b tr6;yb ,f t c."-l 3",>tJ J.fY- & ,,rrL6L.-",.t l.o.f , & OtUf al-g1 I rrt:*l! f)'t* & e
,T qFe,J, i .rir .;-!fJut al_ea I J I ,.f .a* >r. aV ,r; L.*"rei7i,Jb *Fyi.trt ) :..rr,;oG#tik,#i*
"fr,i'l,t.(5-r:;JJrl (&i
ll
Jlstrrs5rt'lms fruturlntnd'u
lr"-"-;5;.5*-t olrYl 'rty ltr, { 'Fi}
,5,r.AeQ{ } -*tr ,trQ ;^! of!- "*;1---i 6.11s t6 fg r"E & Jt*" tJ)y,dt & Jt"." JK- q'€* oys\ ,)tJ_r Sl v c-* .,f U )r" U L;r, Cff Y,
:16t; ,-tg3ll" tSr";, t>'W OJ! q;t)
,* ,rs ^*t)
!W)eUL ul rdJl )). (( -.,U|_t ,"th;* J,
"l,r qJrr *-f " e qi';t b fF-L,
,5tla* is.sl JK tl;rt Jt jJ 4jt-i-dr"r U> itlt5t it is-r+t_,tal:'tr cOL:p €s, tg\t& 4t+ eJ3t g,,aU-,
yl dtn r;l: d.i trt{ *"{V aJlt oiJLa:U-r yl J^t-* crl: f V 4st jJto.re- j V"r- d.r; cik. Jt} .J Sf6 s* i-l; di )etu e-y _-rLs 6LJ
'Jtl & Ltt- 6l <!-:8, t*ts p;ot*ra;."- 5Ka "Ir .rup, .J^r-* .,f!(* o* ,{,1h,gu } lrr qr-t J-i:0 : j.a;' .(7 z :.: lj- !' , { ,l;;all:l c-l ,rrL ki ^*rU e-SGt*5l&.t* .JraL* ciL- rrl-: / U; c^iucs:t-+., YdryG; F* aS a$ f)\-ytits\ qttnu "rri- ;> !fu J'.al* LJJ\rtrK; / t.: 1 g)t-.)r ) g;;a:i" & ftf.rt^lc ,;t / tc a;:t-'-r, q/a" Al!.tit .
"-€ -f
rtr & q'A4tti{ V ^-"; SS.-
p-fUr dll)l dJ.f ;;l--i 6rt"a $ q-p).JJe'^t- t-tkt.* & tr"t*" Ole ,.,c'l.(- oJll
.:i l.r 0 t/ tC<- "q" b , , ,,t bU"f tlf Yv* .fl O^-1o, ,.a.: $J*
c;U- dlr ,el.r, cX*.*J*-t &.y & .jl
b Lr:\ g'L, o, r.llr ora.sri a5il-*.:n
. oLsjr.l
r;A ',o,ti q uttis )q 3)fit) &;r'"F) Ji 6 qtu
'(44 :,i*Jl)
,r* s t i *, tf it t: :b > ,,a;*qF b.rTll ( -r^3 lFaly ; ,".l-uf,r-L ,;f ,fen ,K-zt 6t;-, c;tLrt;,rl"r cJ..!r,. 6 6S:i, nb & .jlt Jtl
.cS"S$ JAy gu
$Sasbffi!\.a, / t:r K;f e *ns f \* "i1i"\;i> t,i,r ou; 4Jril e t.r ,f Li* pr<Jr
{ (# ,*i-pie& i.f 4"t'(14 :tlr-)l)
,J\ t y,; v t.5 aJ L{ :b > ,e";,f-,rb *i <ss-ut -f il il6 f ,-," (.Jkif ) ,t+, j:Loj Li# g;rl-*r, r ;l
.(osfY-'(.'t *&JilK; .,lt^ &jrr> 6!l crl.;Jt / r.l:
f rr: JK t3.: r+lt{ #{f}i } o--y,JKc6lJt ;r- l\e Lj:- tg..,!t ,g(!-, r",l
e: :* I l:.: +J l) I K5 & ,J tt J<-^:*-; jA\ e:s* | l:: J!,f 11: .rtr-)l(F e,ut4;er., #.n-" ur { Fi}l.oL . -o cJ:i' i, ,irr f c.,LI , -.-e ,i ,lv \:> J L- \ r- u)J
OlFLii slr r.rlrbl ;{rt-*.: A?,J\ /e"rJJ ,-ifu r6_1-l c-rl; Li:: j1-r+
/ l:
t2
msins5mrns filfrn3nud-u
-e^Ie all:t l)-)l .,-t J3, .0L,p i1l+g .:f-rL, il nt y>y aJl:t ,,^Ie "ll:
.priir, L ,rto.a., 4Kirl dr*
,& ,_;*,,; f n** 4t ;5" ,ej oyt- 6"s> o>6> & ,rTll / l),
f t, purt 6f f),- e e lJ cau-,JIJ+ J't.(-6*f o-r:l tr'W ,Jc .:^it.s.
ri,1-ir i_lr.. O'ts-c.l rljigt !:.rt{ fA } oay 11: l;1,:il-: l:ly ,r-;L c-.1!
( Fi ) ary crr: U', ( lji> "+; -rU6-,pi: r.rl> t-:: j;J+ blf c6rsir
),t^n)lJ +-Jtrt f>\*)l fteu rfid). j^)t
/t: *tr FrJJ.f gi.,^ KiJr
f l: pUll; c;)-Yt rlt; rllft .L*rf,; -r.j ol: ,lf+r^i ql>V &)t-ze l(.b)
tKi; ..rtr 0t&5 ,,Lt aJt:t JAe o\f.6-6'i: rll.r i*i^r: ;$",5
tr",:, c-f d^t<- l;"o1.: -r" (JiS-.-6 y;i-r e,r1-r*a t-rta oft- l)\-)l
.,1' ,o, rb rf rt r, re,."ut olr Jl 6:tlll drr,l .iJlJ
4*es 4I ,*t ri'.* LU .Jr n' ,rf.r,&:
g)\-3 rl.d-e tL;pt qt St dt--,,-JUl .+: .\ .r^lr, r' ,-L-Jl &
F"r.t cptl
,c,fJi .rlltelriJt jI dtJl .rL-c J$tlt tnf drlt
.o;*..ilt djt F tt ,["t-t
d./ ;$! ,LJll - tst; ;Jtr *str',irJttaJ;f tft; $i Jtrt$ aJy': - eU!
Jl'; n; r,*.- al t qJ:t ,f V n.l g ei I
/ l:: -t*r" 4JJt JS*KJ, .-,.f1 & --rt g;"LL
:6"i tft;t w'ri ai&3s r7u-r>
,110 :d-'l1lly A re:tireiA&qtf t; Jai) d!-,,, .rt> t'A)r,,2;.
,.J1, ,i.t- _l_r^r q/K .Jrtt :c'6 1rrrJLd lar- & \ L, st ouF) q/krll, .rft"j cr.r+ U..tf oJr;S loirt g;r,
.irj J+f #K
-J-f -rs
JrJ & [a-q albl oT;lt ,;t-uJ I l:r y1c
!a-7 .6,;^-i: 1r)\- rllr Ur, !K4 J;J.^lrta*.rSUf, g ^lt ,5r, JLo all.:l c"at
,Fs-,it b r: q9\, ---<. it',brU!l f W g.cj.e*r',,1 lrB ritk gfi. yt ffi-t^* t* ,,1J-/t,
& ri" ,*"tu 3l:l c"*l +tr- ,01_rSi
<s3> }*aV C .+J * et 6)l.b-at:oJ;*rf JU-l df-'-- nf c5;: ,el-- pLl!
;S;;tr, & e}-Yt ;fl"ir, / t.: ,^t" a;;-.,*<,tt p*Ul ur.t ffi ue g d:f
6g uct-:* & i' f r' t ly-)tt_,t" of t,.-ir!e r,if * e *&lrL<,p l,.rl, rr!-l 4:t .-* C
j;r+"lt a,r, ,& rll> it ,5r, _1b aJl-:l ;
"iluir & f )-)r g,Kl a;;> ajy,r
l.,Lr -f')\- & aJl dl-r rrlll r,if
t3
r4s{ns-3u'tn'lsfilfi n-ynma:8 t4
.prlrlt 0Trllt j*ir .tggl:-a>-j*: a;,-aA 6,t"-.L* a-,b
t\> :;\)t .L 4u r\t .,.:t-cJt,r.c
.e t .;Jt 1l: :6)^..t9.p>\*Jt
.JofLc.l ; J4-4 .lf J.e tl c6;b.Jl
:6.b) .qs1lr.Jt gre .1,993
.$ ;r4t ttt.r2jl)\ FiJl lt/)l -p ,J. ,.t^-* tAj\)l..g*t ,"*alt .a:lt:Jt ;.*hjl
tl> : ctlsx .oi)UJIJ CUll o;lt.",11 .)tll ,t -!
. 2OAZ .r.eV rt i,,+rJl + cg.r*Jl
1Xf.1"-.4:r qr,JrrJt pFt -o-+.&Frs FjJ fY.Jl ,l: :;t-Jt .uttdl
.r JF-JI .t1c !{dl J)t- ,&pl).Frtt Jdr .1990.r{-.to)F. .)-f(tt .r-.-.ejl
.4+Jl ,-i<Jl
.$rt,j!t *i; e^* .!1 + -rti 4hlr
.0Tlr t'<'l e.t+r .1,ss7
.*ll .r'u<Jt i':o)A:ax:.At Ct:..!t # & d^*Jr yi t,$-W .tee3 .€"ty$l
.",ltt / tc ;r: tab\)t d.-"
gtA
at
;,
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
אאאא
א אא
אא אאאאא
אאאאא٢אאאאאא
אאאאאא٢אאאאאאא
אאאא אאאאאאאא
אאאאאא٢אאאאאא
אא
אא บทคดยอ
อลามาอ (นกปราชญอสลาม)ปตตาน ไดมสวนสาคญในการพฒนาอารยธรรมอสลามทปตตาน และในโลกมลาย บรรดาอลามาอ เหลานนไดวางรากฐานอารยธรรมอสลามในปตตาน โดยใหความสาคญดานการดะวะฮ(เผยแผ)ศาสนา การศกษาและการเขยนหนงสอและเรยบเรยงตาราทางวชาการอสลาม ดวยความอตสาหะ และการทมเทในการเผยแพรของพวกเขาไดสงผลใหปตตานกลายเปนประเทศทไดรบการขนานนามวา ปตตานดารสสาลาม ความเพยรพยายามในการสรางปอเนาะ และโรงเรยนเพอเปนพนฐานของการศกษาอสลาม ไดทาใหปตตานกลายเปนขมทรพยทางปญญาและเปนแหลงวชาการทมชอเสยงในโลกมลาย ความมงมนและทมเทในงานเขยนหนงสอและเรยบเรยงตาราทางวชาการอสลามถอเปนสวนสาคญของการยกระดบปตตานใหเปนประเทศทมอารยธรรมจนกลายเปนคลงแหงวชาการในภมภาคน บทบาทและผลงานของอลามะอ ปตตานไมไดจากดอยในปตตานเทานน แตยงไดขยายครอบคลมในโลกมลายทงหมดน ดงทไดประจกษจากบทบาทและผลงานของพวกเขาในการสรางรากฐานและพฒนาอารยธรรมอสลามในหมเกาะและคาบสมทรมลาย จากรากฐานของอารยธรรมอสลามทไดสรางโดยบรรดาอลามะอ ปตตานไดสงผลใหอารยธรรมอสลามขยายและเปนปกแผนในปตตานและโลกมลายทงหมด
บทความทางวชาการ
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א אא א א
א א א א
א א א א א
א
א א א א
א א א
א אא
א אא א א
אאאאאא
א אא
٢אאאא א א
אאאאאאא
٢ אא
אאאאאא
א אאאא
אאאאא
א א א א
א א א אאאא א א א
א
אא אאא
א א א א א א א א א א
אאאא א א
א א אא א
אאאא
א
א א א א א
א א ٢א אא
אא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א א א א א
א א א א א
א א א א
אאאאא א٢
א א אאא
אא אא אאא א א א
De Fredia אא1613
More over the faith of the maumeth (Islam) was accepted in Patani and Pam on the eastern coast of Ujontana and in certain islands of Aromatik Archipelago, specially in the part of Bantam in Jawa Major, Later it was accepted and encouraged by permicuri at Malacca in the year 1411.( Mill 1930 : 49)
א ٢אא אא
אאא٢گ א ٢א
א א אאא א
א א אאאאאא
א
א א خشي א
אאא٢
1150 אخشيאא
א א א א1982:521
א
א א
אאאא א א
خشيאخشي
א א א א א
אא א אאאאא
א خيشא א א אא
אאאא א
אא א
אא Teew 1970: 150&Wyattאאא אא٢א
1457 א אא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א אא א
א٢אאא
א א א א א א א א
א אאא א א א א
א אאאא
אאא ٢אאא א
א א א
א א אאא
א
א א א א אא
א א א א
אאאאא א
א א א א אא א
א
אא
א אאאאא
א
אאאא א
אא א
א2002:12 א
א א א
אאא
א אאא אאאخشيאאאخشي
אא א א אא خشيא
א אא خشي א א ختاري1770
א13 א א
א
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א א א א
א א خشيא א אאخشي א٢
א א אא א א
אא א א אא
אאא א א א א
א א א
אאאא
א٢ אא20
אאאאא א
א א א
אא
א אאگא
אאאא א א אא א
אאאא
א אא
א א אאא
א אאאא:
1 خشيאא18471769א א
40 א
א א א אאא אא א
אאאאאא٢
2 خشي 18981829 א خشي א
אא א אא
א:אאאא א א אא
אאאא٢ 3 خشي א א א1908
1856אאא
א ٢
א א 10 אאאא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א א אאאא
4 خشيאא19131820 א א
א א א٢אא
א א א א
א א אאאאא
5 خشيא א א א19151844 א خشي
א א א אאא
א אא אאאאאא
6א א19481863 א
אא אאאאא
אאאא٢7א
7 א א1915 א א
אאאאאאאאא
א א א א א א א
א
8א1956אאאאא
א א
אאא א א
٢ א א ٢ א א
אאאאא
אאאא
א א א א א
א א א א :
אאאאگ א א
א א א א א
אאא א א א
אאאאאאא
א
א א א א א
א א א א٢ א אא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א א א א אא א
٢
א א خشي
אאא
٢א א ٢אא
אאא1911
א א א
אא
א א א
אא א ٢
אאא אאא
א א ٢ 2002 : 275
1948 א א אא א א
א אאא
گא
א
אא אאאאאאخشي א א
א א א א
א א אא א
1896
אאאאאאאאא
خشي א 1889خشيא
א א
אאאא1864
אאא
אאאא خشيא א א
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א٢ אאאא
א ٢ אא א
א٢ א א
אאא א א א א
א א א א אא
א ٢אאאא
א א א אא
א א
א خشي
א א א
א א א
אخشي א א א
אא א ٢א
א א א ٢ خشي אخشي
אא خشيא א א
א خشي א
אאא א
אאخشي א א3א
א א אIIאאIII
2002:253 א
א אאא
א
א אא א א א אא
אאאאא
א א
אאא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א
א א א אא
אא א א
אאא א א א
א א א א א א א א
אאא1998אא1
2001 א אאא
א א א אא
22א
2002 א : אאא
אא א אאא
א אא א א 35א
א6א :א אאא א א
אאאאא
א אא א
א
אאא 20022003
אאאאאאאא א
אא
א א אאא
א א
אאא٢٢ אא א
א א א אא
אאאאאא
אא אא אא
אא
א א א א א א א
אאאא
אאא א
אא
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
א א א א א אא
א א
א א אאאאא
אא
א 1977 : א א
: א א
א1994א:אא
א 2002 :
2002אא1902
2002:
א 1975 א :א
1982 א א :אא
א א 1990
אא א :אא
א 1939
א1993אא:א:
אא1970 א:
25glstFrsS&ms f2fr nSnsrii"s
AUrun{1un1t?og
,Et-f '6 A.it*9., rJtr p&iJl J3t gS1 trt*",-9;, flY-t J"l" .,1-l,rs
g9X 3iX r4J .)
;)l-l ct1-u dl> or[a.-;r\*, Cf*
Jt:*rtcr1'u dl; tt'6 g;iVr r-rl.: gllo.ll -L+l -*, e{ .r*a.*J U,y-,- l,tp* d,/l ,a*tffX;V lr,if J<,J,);,t ;n*tf /b rtt/";; t,.>,"1 1;-O.l;k;j: g),l.*f ylco.teli .1)1.*l ,Jc 6r-13 oft+ lt, ;f!":* ol.: ;t,.l ,;S;;a"u, 16 rtf rll: 4;rta'ioLt)'' c*il.r.:". ,3-rsl ,f\f , d4rlaj*, ,Jl) difti-Jit ,f Jt' eJtrl Ul.r J**.rti{r $d:lrr, & Ul: LJUI rra*15 \};}&J\,Jt*- .,ft, .;,t ;1*tf J<4, Cti;n5tf J*ii')l ,f ,lJ'jt ;et ,;A-f,^"r l;Q* A\t^ it .;4t+Jt,f dl,t-*ir 6.Jr,;,;;: c5i.L €Vl +b gt-hJl *t at' rptiri c*ilr: ;,r*K J,,"t- .rfrr, d c,{ & o"Vy. ,-Sltsr U*4* J'rL- (r;rt "u,G-t & ,L^le 'f i 7.,r.rf+,O** & 'tJc orfr; 6lt1-* * ,cS"S .trl:*9;: p)-r ,^b tly.u ct;> f-r;f */1r
.l1b;-e;: 1)\-l ,.ry.rr AU\ 6fqJ / l) .-rt; ;(4k _;r=ft crt: otr,_:;r(AJ
(a.Pbi -Ctr;*-1i;
uvrri'prtiot{adfinBrrfiflcrfu6'tilav{fitarrtnd'sulio dnvlrXofl unyrnurmtunrrr{qMGuunsf,uuJao..'n.,
6anru'lutnnrun'rq d'l#unrri{€jtfiniufirfiQileyffir(Qurfr nroLnf,q nmdnr*r11nonsu:rypyrvrflo,:
rianTr'{murfiu{truitrnrarrns{zuunarru6an1}r nreQ{111{?6nrafin:grron61?F}nonqunlrr?1r??rr
nrrffqrnmrfiolfiLmqtflrururaaotnmt{e nrriuraTyf{orya"Hi6nrrlmerou8rqrunrflu?oLmtLrErrfirnarruurrfludrd'rglerafinimqrJrvarninrri{fln1ilfirirr/uprt{ n.rrid'€ryu,jr ilryn1r$an irndar,raior d'nv'hgofi rflurinrlmtcffirirvnr-rntnidrrSquayil's.rn,rrurflufirJrr{nr{to,:rio,frtnrt rlryn rafie{o{ flurAflulotttndaufrrfirLvrrrrvrdT d'rylunrnf,mlurfiurjitrnr16anru"lutanrunrg :]rsnrdarllnnrd'qlrfor d'nv'lr5ofl rflur.TnrJertrffifin.lriluedcaqnln ror.rf fufior"larrinvfinrrrunrvfioSoiutunmfimurd.ln loqj nnoor rnnr
.Yt+ l)t-t df 2004 oj,ru otlLa:J, "$;<a++ J.pr- t$r) uSL, aJ:r ;r ,tsirrr
nsins5mms liilfrn5nmd's
c5! dt!!I"c( .;u}. 1b;;r 1)-l rrj.utio €yt i-,,1* ._*t rI +lrt 6"U,, &i- "dF-.f
.,i-*V t-- r! rLJttu
-iKit: -"-+ ,.+-r." & ^lr,-' .r:ft b,.;
r* dJU d1;-,- l-r;f ,r"V:* q-#.;u). ;t;i.;.r g)il.-l
;gK eir,"i#.Jl
lJl+* ;-+l .-rtor.t-" & q-I" ;**t5 / t:*--6J." O)-J)l IitfJ^5) dt:l ;.r^r,r-ll grr ,fVy crl-r ;;lr! oS;U o_9fo--
1)L-l ;_Jt d1lj uly tsi{ *t'b.,Jldl.rl ;l ;r;*tf Wr# l;ta.* .lrlr,,";r
:OPJ\ At-f -tdlr+ oJtar e ."f6-t
.+LL;JI .t*l 6+.L-Fl g*J ,fV:* rr*t(--2csjJi aty "if +!r" L+ i b gt)^J1
.l;L*9i: fy-l J^1"-r,-+l 3-; ;;t/ Ca ,r*Kl-3l)f*l J Ie tr1.rr ,,Ll dj,,f-f / f: 3$;Jl
.l.lh''"'j>
sx4t5 6Jrryo,r-;f 6-yi, o"U*j..*t urfia /t:or---et! tJ, €r*r g ;S++tj .-roU
cll*J .Ul, Jr;-fi oJ-e6 cAUr.i :;U;t
.Ul: ,***JUl
rltjJyo,u!
(t-rh rajr Ar n*rtorldi:*i1 caa;^j1co.r^-+ ci.rJt O!
rL*iji ))r-i Cf i! j:--r ,qJl q-,.")gJ J-b, >t, "irt o.ra*;,. ,tJLri .>l+S4ll ! oi r.6JiJ ral g;.rLo 1t.; .Ir ..p"a, ,,l-t---".= .ri .ra;,i-; ,d dIy'Y o.r.'-j 3t y1
fJ'{ t-i (l.nf t^J**; ffi d,uy o"t*
crrp)\f q/, # *W e-freI--* ,r"11 c.-.1 -Lf f)* .rtJe l;Ugt L;ll :yl: 3l--- f * *** t_r*,:)-"/;iJlf, ,r,.1, trl: Lr( dKf-c-"
qg)L-'-;e A---tt.tJt*,j t".i> Jts.: gY*rL:f ,<i.-"t* ,,1+! ,tf; 5-,Jt'"6l-e -x)t, .,"t4 / t:.r C-!i; ,.-rLr5if
.r.J,i; e el^l.c l;L; lrl:'l .e."s,-rnt4 /l"):,i,t ,*---" r-r-+ :-gl-r 3*t caJU ,rf! &l;F;1 r+,_.,r .1rHt .u.o 6*r c6U;Jl
;.r -r..+-i .rl: tr" (J) e* d @ *t.hJt
J--ttr"! dt -I4-3 ei- .+l.h.iJl ;rj .r*a
ul.: r.rai tL-t er3 d @ gUaill gr11^:
@ d blt r--* "/ +4ur ,fi g
r .]taotyley
Ci- ,rl iti^*f I l) (LrJ.iiL.fl4
.'ft - ,A)" O+J*i g:t*" ,JlJ^iJt .r.e-t
a"Jl rif or,rb ciJ *rr't cn*rf cp!
& I ,rb .-x){. rfrLl, ;lJtf: p)L"l
f'-[, YLJK;I,-t"*i 4it.l (Jljl .tud/jrL-.*; / t.r git; dl: p}-l ,& L+
26
yrsa'rs5trtfl'ls tirufr or-rrund's
*l ef etf :*. c;irU ,fb_p r05tc
+t!;Jl .rs-l -."r, ,fVy" ity-rf .gthatl
J Ie ,l3ri cl;- l-r,if ;J:, L+ l',J,Fl C.,l ;itS t,5'o5,tt: cl;L;,;: E).-lp)l-l ir;.r d|t U-,.r-L*-t /l) +l}ziJl
:erS.2t" 0'lr5 / l: crUTi- rl.1L;-1;-:
iJtltijr 'tFl G3 4t-5:*.4-Jql e^Jr-* J,! JUf ,-rt> gL;
Ui rq+ .r,al rrty g ,f )\ a,y,Jt /Ult)5 .G3:1990 c$.e -la.* dl1) +l'L-,ijlJ--r-l Ci- Cfo.: JUI) ALa :-t.1 o*t*tt,ir-rj r*3 J -t.*i 6ll. .ek- +t'bJl.Jt.|*i 5 L---r,r- | t- t-r; ,f-o"Y, *tljjlL*^f, 11856 $rrl 10 .iLvJ, ^1272
,u--.";!t 44J'-", ,Jt};Jl J,Fl Cr") .J++
oll c6 2-> 4 ,178 :r.")[l ".,n--L-Jl-l
c).JF-r-s Ol))lJ* |2:lgg2 t 1;.e s^4
.(28 : l99l
g*, lUt +t'h.iJl .t"+l g# l.r,if a,,t
f it u6 g..u .d{{tJl ;; r^3 dl;jb4* dll ..,1 ,)t!Jl JJ-) J^-+ OlJ -l,it
iu .glhJl \-r'y J U) J41 U. r.J JU OlJ !4l d\t ,siLa, irtl lglr s<i*-JIJ eUr, J+l tr, ,rt .(34 :.q*l) .6k".n=LIJl {p ,Jl: U. LW J^.* c*q e,,?
crtl a-11 .(;;oUJ ,jp 6V c3l,1;
LL-a crll -:y---*,i eyl> dll -irrhlJt .r-p
.(35-34 :.4*l) .,lLiJ t-a-lr Jrl
Ulr J9ir1i6 oJett
t,;-:l ,**15 .r<"r/ .,*')t llt"oJ----eli lSt g-*S-t J_ff t.rt";L"o.r---cG qtr- .;:KU-g; un-6 cpt;r.c
olLr* Vb* g;;l-7-, Ot;1t O{Vf > *l.Ji.-* irL^r p. otyf t':h.- *5rl-F*L-(.;3 r;.-:l ..rl;-4 fr.l .o*f, *J-t) .1eL3 y ?- .*ry ;.,fut*'\'_f i rl;1;:-;.: fY*l dr.aL^f jt o1l.x*
,;rr{;- ol> y)\, dy,$ cl-1l;*j-r el^Jc
.Jt r..-* c;t--;i c+-L4 ,f -r g:f
.,nV, e .r-.*tt Y,-!oL- Jl, Cf,;f-t-i\l 1*-_i ,StS f.:Lf rc4l ;il-.j(,ot-*)).f! ;d:f* ) e)ti,JUa,iJl
&,.n,b ol-r ;4;Lo-r^i o-vli u*1r"',. tlf{cr*+-* j:Lr; Li"J l:L+- Of:fY,
.- -t<-'UY. -
$) l*JUt oJet!
r;--l U*-K c.-)1.:,. .Jt*- C|,Ul.: jl evj* j:Lo; ely: Ul: L.*lUl
.jJl"-!l-'.f dlJt*i; ,t)t',reJrtJ9, in
ij, ...i*46*-) l;ta'* ;4lrg ttrir;laKt----t* ft ,Sq j !F-L<i' d/t rrt?
.-"*^tf S ' lrt+-" J Jd*f r.rl: rL-.lUl
;1415 kv,llr ,rt-L,ijl -L+l ,*j ,c,\i, .'n--l{ LrLtY \-- 7 a
l)\-l /t d-lS ul,- t.t6 3cVr
27
casansomrns utufl olSntnd's
,fu5t, #l /r o-e*: ;;t$ ."dfi{):4..../*LjJl 6u9 !r4 ,ft b_r-.p- 4sl.ljl: ill; l-,1 -.',"" .!6,Lt c4ti-rt cc-jLi
J;e ,9t.t JJ.+ ii "1.5tu
i"a.' JL.f) dJ &$f! lt ei{> !-6; s-,f fv:rg
)t j)S ."s'tt "-J.*
4 j"t"S c^it.u,
Glt g).e.:4Jr c^il> +l}Jl "r,e.t g:-:'>t{1tS
i,t^""" ptJz,iJt .u+l 611 6tl-F.+t)" afrLr Cijtf, * rL^Ip 6:tFSrrr)S ,;, Juf, 6:* * 6ttFif) )r.-,r .-*l 5;lf ,lt5..st.: i.r+ol: qSJc*.. :S ort ,p, J-6t, ,/ tl,g rrLdl.t*c * o;-*,c./ lrl.rr- tjgr(2)c;l> ar-r{ f o\rK ,f, ,Xu 4'>LJ l ,qL-r C--{ -i*bljl.i-c r;r; 3:-,
28
gl.LJl .r-+t g1 6,tr).{ a-\,
qel> i+ ji )Ac 6:r-)S)
1tr .rl1;;; *;Ir^e. ot,
d,{j J^t' OlJ ,-ll, .:[ai; ;*bljl'r*c' ,rll
Ay- O\S
1ri.^ct.:'ts ,ft U:6)J;l dlj
(;f aJ;, ,-f i ,;U;St .r.e,t &.i .:{U)
.C$ (L.ui *t oalS ,r;ui
,.rLJl.r.c gl,
16tr i-u*91I
I
a;iLe rllS- I
L.cl:fu-r
(J."L"l r.rt_9 g,i('J gUy
u^ dlJ-3
*i stii r+:a't -+
"r--5)& .rr-l: & 6:t i:? 6V UrtC'-: JIF-} l:l U.$* ,.$-: ,.13,u
&--:s i.jt{ .-dr r3r.f dlr ;.frf,'.frcrl; ,.-)L S .Al3^- j."f A c6;lr+)j."rtl tlrl OiUl- .f *+t* lJt+- #*i/C- i# qt&J- .t' oft tt ,J'bJ" /,*-t, t-rt, rd;oLi 12 s2*-c1 IJ;f .ic!ot: +-3) u.,t--4 UU fll fW i fe*
&il3$i jlcJe d15 ;(i1a*l*J:l ex+r:1J.+l C"- JYJr Ui
lL5 \y stf -,, r*r5 q!,r2r* :.+.1
L*, -+t 1>l-cJl -ur clll gJ cel;l:.ry j!<1979 $j-tlii r:31.r cOa ,f*rLel) .gl,cd;ol.; c^i-,\ y -e1 elf .1ZS 4a7 .rp.
o-t--*y br-rl cty a+l 06.i" 4lJ 1,J./
.-r*jo" .JJJ J-! re<r) l)lJ .r"La" .Kof
c{sff rfilrRm u-rufr n5n I'16'u
U.: JKL, c aJu dl9 i*l-.. -2 . ^1s57 dJ^u ;ftt O & 'i \i1j .-t{ (era
.:l;(!: ,(6 itgg2 t 1& J^3 dt1) r.-.),L
t:5 & dtf .r-r"rt ,t:6.r A"e P \s\t-r.;1; o:;*" p. ol1 ;ri:.6t y:tt c;t ndst$,rt> 1r[+f .:^,
I-<'.l"1 ?+1 dl9 i-*.t.- -t : alt*l eJry
bV-) Z+ J*i Jt+-r crrl-u, l.ts, UtJ--i3 OIJ -3 ci--*r, OIJ - 2 t( ^1421
.)y r'e A\1_a t{V
*Utr & d,&ts_,J
atl._- f-t-, +b ,-r.a; Jtts*,l---"wt *.11t ;.(,g, & ,uF ;,irL5:447 .J--4 c1979 $ jt6i I l>; :-eb r,r+
"1325 i*Ill.r 1 -rfl-, / t- ,j allt r(38
d,[5 o": ;Ut -r& .1 l90S tV A IK^f t-1tr, O,r^t ;,ljL- .y 6t^;*
.o-(, ,;)t " blsspSt;K-r5r otr
i,t-r,tt, pthiJl .r.a-t g,.r, f*yi,t3.ti iul;, tJri5 O;JJ
lJk-ri) p)l*,t j+lc
O.4* 'ftf !Sl*.rL".i- ta--91 6'ti^
J^le O1ri c,itjt l"r,i.f ,fVy 4-S {U.4ltL; rulc lJ[i (drrt ]]. .Jlrlt.: g)Lt
alt - qJlrl .r-+l g* .&i".-rtr, Fir a.tt
5{p_;:t:} ._+Uf p *dc 7trcgt.L,Jl >11-r g*3 !f-+:l; U.tt-f g:t-*;"s.[--^le .f+ U"-{ rr{
'5- gr,
"-Lt,
ilu; lt, oo;r{ '$*
gr'.rtr^t"
29
OlFYi Ly:^e 6arJ .r.+l g*.r-,Je r-)& g*ir" .,*tt .ur$Il c-*5
.oL> ,LJ-p ;r.", oLtfiS ,^1c ol: *s\Sdt^f ;*1+ toL": r.l;oU ly-: g)\- .llrl +L*
,!*-+ *Str* c,llt^J! ;t, .o(f
--)A *l Ci, tl{ Q9:1977) j"F\+o
g*-rltu." 6*-; .r.i;r a-(r-t O.S\; It.l,,-l.jr €i .n|t,J J^' LJF c+L ,"rtpt
c-**f irti.lit ,-{*:-n:*L c+l ,*;tr-*){1 F^< d,J{# cll> ,t)*Ji crn.ult
j-lr .J a(, ,ro^*":.JJ"IJ .,r"j!l g.t.*.l
;---t, 5i*- lKl Fu" ./t" j(-{kr,.,F; & ,LJ' Ltp 6V Jts'
,a-^S €3 j eJr'f -r.,+-r ;;a,! c_r^;!t C.b, d*>uJ (* O3:i1
6:^ -* .dK Jt*,* trt+- $fl JLA
l.-,i ,j,, k\ b {S 7:,t\ ,ft"s,*eg;rtli o-l: <):...r"a.) FX i!tr'KldlJ) dL--)r.+ll, ol> .<^f Jt ^f Jr!
.(19 i1992 cy.a ,t^4
F,t:"f 0rr d,a3d;:1990)
.Jtf l;: ,y,V A:6; aI;.r,+l g:* r(53
--..r ly'S ol-l O.e, ,-e:6 -t.:I fl,,r .JK
isi\ \1t ,Ast-S 9I .J-IL^"I rrl3 et-.'
€*bts.-3+ ,J""Lr! dt1 el> -l : Jjtrl;ol-; ..i--! + ,+: $: ,$U ,+U,
fi sinsSoTns liilfl n5n s1d's
C- ,ur- 'Jy *.stS i+ 1t,(45-44:2001) r.rt .r---. ;* qjtl Ft*,,lL;-,, ctl: t.r-,if CU; ,*.ttS -f -yo1*iit-rta Ct$ ;i> c-frp ;;rrr,cll: \ ri^y-t' ,yS ogg j{UJgJ" jh,;,-11 l3--c" .3u)L rr";rr: cjb; & Y.,*!
ci 0t*.-11 ! ol^" oK / t: ;Kg-:rllrJ .(pl89S/--at312) "dljll g!di.rijr rlt ;5r-,1:; fu Uvjf o;t,rt,6J\-4 ,Lo-9: ,rhl lU b,, ,ftg- or,
(\:gl- dlt ;(qtrr, & CY rr! Ol.r
U,iJ" ',L-5 / lr OftJt-+*: g rlur;."oL;yt a?!F 4tr'r r"rE o)i.+rJt
..irt-s ,*, ilti ir -,tjt )("vr - La t_:
".nfL-rJt1 1t-a;1t 4-4.rl" c+Jr,,r ,-t,
-;K;t, oJ-:* ..*t -rkf .lptalol-:1307)
;r(;tr": 61 \lf 5W.s&-y..K Cf'*1" 6W ,f I curl;a-ii J ir tf+t Jg&y dt-;; ti j"a: r-lt.r ei.i ,Vi
{V ti:st ,gtS-; el)e oi!; co.,1La..+
c-i-r.* 5r* aJf-.4Jta;o rrttL itl:
.Y;,,! rll: 6y Clr 4l**L er6L->1 4J dlt )^Jt .r.*1 g+crl.: rrlq-*Ie Lty 6t- ;;;> .:KLi,
,f' * *i g GV-r orf ot jp*2l c.rlr q-p,rV /', tf 30 dFLpt -:"alt, .;5s!: e o,*- 1a). .rt4 I r.: rrfr,OlJKin Lu;) ,a;.:t #Jt JL+ a)slu
tfVr* 6"Sl^*r" t(21 :1997 lnl9.r(ir-Lr e, \f lg3 dt+i. rFi Cd
t-S y e t ,F; :yt.: c*" "lg .\ f -t,
,"*rLr-ll 4$e" dl, (;.r*i,cy "g*ill ,.tll"LIlj'ol: "s;)L!Jl ip" c"g;Jqlt f.Lr"
.-f-."Wt i/ 'I^-e 3- .;l-: 1+;;; "lplJt
i/Jr-Jt e-Lbr!' f y.,ft JSt srst,d.l; .uFl Cr, d, .1di; "a1rar.Jl Cf*:";jtft 6J-{J" yS-y e J-*Lrf
"g}"all dlli:r3 CYIJI dtys" r(;.q&;
cs;: *Jt .1c-t) "Ulhrilt c531rill" .rt-:
{-JJr +fta'& fl" i+ ,;i* ;rnol"t ,rft-U o ,rl dl.rl J,i-l t*.i YJSJ{
Lt t-^I" Pt O(.ia*.1.: eJ* rg;$.cSgs:* >11.: EtJ 4;t 4fbr
Ct*- &S; gt'h.;Jt .r.+t g**(_-L-* of$ *ft4* & ot1ti,s" ?r*,,tL-S;;r! ;r, .6ra--i rlt> tlr .tt;J*f
6k-* ;f t-. c--t ;(I^et-, & Yf:1
4l---S cesta: Ol.r +i! rJ*-_1,, J Ie q,l*'L-jU J^ft trgll,r co;lc.- fb ,;-9ft*-..,--5Y Y;! rrl: (:rc-f) +f dVtx!* qf .-/t4 / l:> ;(!nrt-, i t f t.ol2-.2l,jrl.- 3)L. ./14 ll: r.ll; ol;c 30
i.u-* l', ;l-s; C- J* rfy rrui:.(--Al3l3) ",tit,dt 6",r-l" t-,1:{ d*,-1i
E}-iJt rJl.r.;e" -rL-5 rn;i i+ / tr
r (gt902/*--11319) "g},a-J t AtJi:tJ
-,hf ol: "ili.r6:}l blS g,,.u,lt ia.,4"
,alS ci3.a, L+ ll) ."futL,ijt .s3bnlt"
/l)."eoelelt 6Ty" ..ll.: "J.1a.1 yb""gL.o!t # Jio{n
,' ,-,kf c"114 uu L4"t--, ) "Jtriltj otrllt 4rqf" c(--,o136gy
."4;G,i!l alt-rlt" ol.r (i-n t.?.
30
msffi s5orms rinrfr nonsral8
ll: dlr l -r---,+-l y ,t"Vy.o{,tt-- J,if fy-t ,.lc o(;;u t*-rt
,fbSr" c*tl"i ;u)" zE)\:* Otr1tri Jd)*L-K}J f t:.t-5rrs *.1! rrt* crt;".
H ,"--r ;ii-t- 6; ,*Jo r<rL";,!-+ t.+t-5 rir-t"-t 6Vs +b .r-+.1
;p\LS Y.rtf .&.r ,st, ,:r.r. ,$-.,SVt bS-r 6 p:.-t 3./ j"l,f v15 .gll:> .rtr1*t & f rJr ,SL\*I t, ;olj trta.- sl-tl y 4r-r d ;1 :IY.-r**+/ cp)I.*l lr-1.: 5<,:S r--t;54-q.Li, ,Lo or* OoluS; ,oG,6J-^b 6F uJL .gl-11 c-rl: dYj-iq r---e,rt4 tiU t..*Sl-p,4t,j co;l---
.;x), ,"t4 ,-rl>
G\y*S o;.;t-i.i oft, 6)tt-tl; ,"t.>. .lL: cr.t s-l J1,c g-rL+ -::1"
ll, dtK- ,A 6;et'h; roub .fVy,/ t---c, 1)t-*l #, rr4r ;(;UJr'rl.-jf C-\:Stt ,(g3t.*) -y.r* j\-y"f,-{y.;rl)- afrl.1, .*6 y)u atr!:"fqkf ril> 1)\-l ,"1" ,JK.ie ,.:^i1: OLo
.- il.r ./-#K- ctLJ r;l et r" OtKo"
F-re.(g:b) -r,Y, o*Ji t';I;rf:-, .r+t+ +l eL"lF IJU Ae:S Yr-rtf
C,.-Jy "ft_;-$t" 13, -rr)" "rb / r-r
a*Jy ..rLfif Y+t:f ,31.:l ;-ir .esvg;)L--*- ^J LrJ d,Jj lrl-+-" ,$)GoytS\ i12l €l) rj{ rf )_sf ..tt> ,K-;Jt5o)-1-.- "J crl rtlf ejt:t ;l .;r*)Ur,+r: c,rL-{ Oo, Crn-t ,r^ar: cllll;-+l cslL-* .:Jy f t.:: ;*J9o ta-yt
3l
crr* ,rf t,-rl: O-_r$ ./t4 11) Jrl.r U.,15
..,C. / l: a*-t" G ;e! \f -trn
6st urt.3J 4slA ., \u s*Sf.*-uJt JL* ,/rr; L-J, ,)L-f,,t ,s-ey-t(21 :1997 lttl:[" cr.ll;Kioa hy c.r.1;:l
A:\*" ( + e1, ,r.+l 3*r ,,:'L{ r;L*Jt $*1fi cqtr
"/U / l: q4y
g;: ;(--t" (dJi t'J-* .,,f4-p d;ej^l-
d:t-?..:" -tl: a(, rL^lc .f^fr, f+ gJ,
-;: .31.;c t'; ;tt; oWyt a:s\qrfL* Jf, -rri, o!l,r= c!J+ cc^:l q-*,*tV} uLrdt // at Jru;Jt 1i ,,-+.r91
llJ-i.f ,fY ;*t* ot: .-+;9t / At cjl"t-{J
.Jc\'
*----c dl,r Ocb o)t-f(Al#i*a k; cr*,;rl +Jl Jt-+ ./ lr)
.-;,1-J* .:il-rr. l' <21 :lgg7 lnli.9
#t.LJt ,:tit-r--e.qJt "r.e ,rrK;t; t.lort
rr,L--4 ZO SI*)i. c,,il: .r.+l Ci- l,4.Jl-r--+-P ol: ,.r"L--at*l 6* ,-s,
,$Jt; .A."1 J.i) .roJt a.-o crlyi;L.*fta
,;-+), c"1tr u,V q,i*1tt* U\ tf iflr- rc.rtil (q1J (ps1\ ,f t ,O*:lt" -a;!l
a.i:.l-" bf -y f t: .r-r(;l trl>
/ t: ;*:r---r > 'Jr;* .(,.^ ;u o:gr*-;Li ,;i; q6 -f,
(qf cj*), o.LA
d\) 6)-.J r,pL* cllLz- c4;J4r 69Lirl
'.uo
;3a1r' b Jlf :- r.14 ,Jlrl L*2ll;!.-l* y)et qfl og1*3
",15k- qJ;i
.tr-+...,5t* tr.+-ful
0rsif ls5mR'ls ulilfr orlnsralu 32
Hl. f,r jtf isr '-y ;r{v$s* }+)1" d.L-4 6-(.:L-.-.-. .:^il> ab 6-p
dl.: "i" il-..- Ct** ,r"-;i, a{{d./ :;Kb.;-ar,--il"$ ,f jh dflst o--o;4l."uyt' irr a^y ;{ur*:*
,"6" i3r- Ct-- o1l.l; 13: tJ+,r 11">
13: ;;*4r1 "r.p" iJf a.y Stlf*
tiy-a."J" j1; 6V ,;f, qr*r,:.:r"dt, o-p +Jt.rt ';;;bLi+o
(iF!.tL<Jl 0b*{ ,ef * 6t; ,c-<J)
.(t6:qS-jv
,L--il 3* r.tl: g"-t' +tl', ,t^Ie A*l.r[---c" co21L-Lir, ]-51 er-*-rLn ,Jt.hJl
d-ppt" dlJ6*li fl" Jif.^5 J .>p)i)
'611-* Ay st\* Ult-j o)ts-t
*\y 6tlu1 c-.!lr rrr* .rr- *J g;rb+"
*l ht-,tt -u.-t 3*. ;el Jt- /t, .itUy-
tJ 0L^ /tr Yb.-*; cllr"
TL-i b LrSt ti:- dt-:t
cgl ct-;){. gt^t ,.t-i.l:aiJ JEJ"4l,,bb $ .nJLl.1L<*iii i5t qrla" ;lly,""lrr.tt' dl> "-;qri" $:)r..rl: r,t .lLY; **.rirJr--t) tt'F.t. (* ;}.>.*C) ."5*t .rnt+
jtr.:1992 t1i----c J---c-3 dl;
.(5e
dtsL{ ;rK,:L*: ,rt-l 4t Ay y.+15 eL-41e lrLib aJl:l +tlJijl -r*'l g:-r
cll> cll_ftii ,n*3- qSrt-'..1" ,Sl> ;$-crn1, F{y. L,"L*4 5KsrrrtS U ,f .fu gi- .rU tl* Ct3 ,-obr/ ,*itr srU-Ol: d-t_iri ;pl.i.i sr":r:**ll; ol,*)I.*i
t*J-, jDV 6_/r:-.;a5.tii i:ii t;!:
JIL-- 3b .rfr- t;r,,"V Ljtl,jr "Jl:6r'i'U 41> €:* 4Jb e,le 4:>.;\;t
rc4l 6515 +iL .-x)u a{ rt * ct, .f,
::). .rl4 6 .Oto A"r -x). .rt4ajtrl ;r,l ,r-ASl; rrlli, urlr 3^f; o,a€J;
./U ./iit U,f"j crt: ;t.*-4rii J"rt,rrl: crL-j dlJlr-ilri o'_<;, ey*t
.c,"tr JtJS*i Jr6 j
o,*-'r. f * * 5r +t$l r+l 6-iS----.t-i-1r d g f>U j17 tt;,\tt: lr . , rr "tt ll ,ztt tt,"J" crlr "g" ."5" ,"Lt' a*t, q.--9
..'!r-, Q-f.-t a)-f tc;.if ''-]"'*+p*G,,j .(63 .J..Jt) .ciyr trrf! J f,
&-+ 't-"Ie it? 's\t o*b * Ct,,t *"+t g** l:i* .l:^U tO !: JKU,1-->l l.1tsl Of-o+Y,.1*1, *"-t, r;Spy:F<t:. 11809 cr.pLi Jt-rt Ot.: 1808 o,oti
;i, dt* a-Jr rlg72 clgrU -ri U,
o--rel;.i: "*L-" i:f a'y 5tU$J*," E" i 3r------ "iU*
a--ii: q-[iy 11.:
sqsmsomms fnmorSn tna-s
(t*f J *s gthat -r*-l g:-/l; 6tbjl :91:,l^ctr"1 i/ J.4-4 d ;.,r,ir19; .rl.*.*. a,llj: pl,L;l1 J*f &'**,?-tl 0"4"r .(16 :1992a t yr-^e J^i.tJtKi !T r,ub ^)j 7f r; g:-r_S.a-;UhJt J*f lu g;-r, ,jt J-t',-,t,-ft--t' g!Y c*rtr" A4J^.f U\ J*-fft*-*f cil-u, ..ltr .,fi a1;; ur>
*Ql 6;be" c9;: dl.: a,rJl a*bll .gr.:
^{-;l r*r}r. ilru ,>r* a cq}L\
6+r* L*r / r, ,;*! g (.,-G.arF{), i..,L--:f 1l-;ylr, .-rL-;f q'fili
.(15 :1991 ( i*.t^e rlll).cr_1b
,t^le drSlJLf Yff ;,.+- ,rft.rot* g;:t-'*;, 6:* ,A trtS.i; ;I qgr>
Prof. Dr. ) $S-r:s* !*- tr+15Lt9* (Christian Snouck Hurgronje.
c5"2-+)t,i.( J"L-+. 4iJ g l.u! ",Jtr+-,fly-;St lL-r fL-i- ;l> i.r,'-r p).-t
,3LLJI .ta.l 6*. ,f" -f t e.l;f .rUilt-r_"e
8lL--ia rrl:;La *"l rf :tj^i* 6t 4(,:
6*-* il d4+:. dl) J,,;-.JL d,:;,l
irt-Sr g.r,5r rrl: l1b c;)\. Y.*,i;5
.lrt-fr tF-I 4t kit Ctrt^lp qJ:t
d*tL- lr_4 o:-__.,. 6y-r;e :)*.t;):" & ;*1 ill
"tu_& J.fl Jt,5-'t9-2> 013> gt*; cit\.t2, * .,*l JU Ot-:
cj-r+ -r.e-t 3* ,"at, d_yU .l-uL ai;,-fr
Oily" j-t, .Jl- rcal r-lllllLi ;-f, LSf -** ttrn J^tJ J-! 6f A\u,f* Jh)
f l.:: I;"oL-.lf f-,b-" J^t & ,o*et:"iU.
"-( ,r"-t .r+l grr .f>\-l ,JlJt-*l
#-Ftoi ftr gtLllr "r.a.r &;, oirrtl1l.l;uji p)l-rl cl1.tS ./t*l
..,tf gKQsJ L'ra dJ_ru :1u;
f .+tf J*.r* e-rl.: ,_1;a;" t6*-11
L--T vot--^lo "J;t L-,tfr & JLKit,ir.- glj-il1 "r.+t gr. +J1t g!y-t cl;Ki;c-+1 f;i.* .p l87l / ---12gg s""6lL-A lrL--Ci L*T rL"l,o ,frS y.:Lf
J frL"j) cytr ;Kis ,J,# I t.: .;;*7.r.6_k- .fU ,Jt crl; r(194 :1991 cJ,*l
ola(*-i .(3 : Al4 t2 qw dr-- ,t)l,l.^L *L d-L- ,J o*-; .,rl o ,'15 -LFl **jt_J._a)-J_C_;_
,,f f f /,& l;K; oly i\r{t_FJ 4b &-rq,c' J.:.a d,A-!, tl{l
J"! Jl6.^i ",Jt},lJl -r"a.r 3:- dt,*<*i / trr*L>L--^, Ll** 4:l S.t +b .rl ori5
lU-* cal a,L'-,e .)"e,A) lrl-,, :J 4J*
*(;J/ _tt; e .e$r ;Ur _fu U",r,a-tt -ra.y crtf ,{d/, oip,tt; ,tr*
7:; e*,+lhill t'+l gr. -^-tL*!l .Jill.-rl"_.:f rF++.- ,;+tl o,tJ.t *ql 6;b*,_J) JL*: _-+l lr)\- C #Jb ;ll)\"
.(24 :.r*:l) .6k" J"8 Ai
^* €; ..rtt; 11884 cr9n$ .ri
r-'L--r Ll* *fL* #t!;jl .nt g*- AJ"i-+ Jlr .:l: c*Jl 5{;4; -r;S
Y.rbf r- 4["-".*" e'4.J" -)\)^bF;;].61* L-"f o:*Ut ,,Fy cU: g1t->
.(24 ilgg2 c,t*nlyl fil; .gthilt 1r1,
JJ
msansSm n'ts famnSn s'ld's
eL-y Jlrl .Jt=p dJ, .a"Lt
.71-5 ,r<-.*-*---. &dl) ..a- ;-".h. l-t y},
. "a<.
U o-* &W j ,r" ,r-v:vrrJt-t.s oJ*; Ot^:e O* Je-, r;i: ;*f*
:'l-y r.(27 :t973 c59 .rf*
*tfY o+" 'p! Yglg-*l'^f"
& .-,*:.4/ Yill 3l>l ;i:Y4JLr ,t -f y
"ft.1r+&:or") .ctta) rjfurt ot.:
l.+I;f 5:* c^-il>j c+l
c-r:)\" ",,"t4 /
l.r p)-l ptfl
t -l .qp cll: t**ry-Ul
*J:l ;5|;KiLr pb-;t;
i--(,, ott; ;<a;c*il:j uL- & (1884)
+l1t i*r C ;$ $*,*€icr-ttY;J.+l
'"+tJu
L-t-+{ / t-: .r---,r.t g*-:; l+*JlaI ..rl-.: .ifiKt Jt--- "b Jt j<iLif+r ,ttjt F,rLc"! .l )Jt) tyt 6"A, d;l-;-f, :- t(Jt rrtt a,..t .: ,rJ, dV
.(15 :1991 c s-& J^3 OlJ .sr.5 ca;14
;,1 o;i.f +t$t .r.*t 3; 015+"t
F6, 4y. A .obt gl-*.r.. .;Kit,tr- J+- Jjt 3lt--;6--+ l_.,r1LF^ | 59;4.,p) yll, t.+ti (c-j$)€-lb (>1*4) #t Jt - .Jl*t r..rl> aK"
,t---o,!t a--;J-" ,-,,L5 1t>r ,*1, a:JJl
34
#i' jf1--c;,u,.I; qsL"
cllr cg*.-*a---::i I q:",,.-ii,L--f .fl,*lt aJl:l 6L,f+y oj'tl o\*^{ j* *fK J;e *t (q;J-*4
of---...*r; ;_-+"3,"f -tt :&...l,Kt-- oS;."5;-_+ "d(* Jl:_1-rdr-r) ,>1Li- erK;*1.
dl1) .;-,-t lJ6ri.(77-78 i1992 t,1e,e
-r--.+t 1l.:l ;*r Jl- / r:
dr--+tf tr*)t' +t't-,Jl"dft.Jt, Jtijlt &r.t>"
:rl o*U" (183 :1958)
J! *-att L_.e ojt:t .)t.r"
lL-,6 ,-..-Lp JU if ,;et 6*u- +L 1e..ar.-l5 i,<-..2..d!. EUtL-r-"U 4- Lr; ;u)t,L*r1 a5(., ! .lt.r \ "a\\e(fu --al:oo i; ri;:.1307 rlgl-; l.ri .irt"J:r, .-rt, clgU ;al calL-t' i c :l ;(,r -r.i_,>'{:+' <SF> f***t-.;*! ,."r1> t-p a..,b, r*;/-
;ru\r> ;.e.: tJ -t-ai r_lt>
& dFr"-, 59+St'" u"trz/t--
vU jt, A*;, J.^tgrl--A eKfu c.1l .rtf
nsdrsSmn.ls frufrnlnura?
.r^i dt;) .";.itLi.!t J*f " (f q,t,ir** C., :yl: gl o<k, o;t-a.- t s--*JAc
"{; a.ale o1$ ,lYtrf crl: glL;Jl
14- :;'.la ra-:.! Jt.f rol--i5 c-S*-;
.( l5
dJ-+5- c"- g! C*,;l, rrl) .r.+l 6**
",q<f / l) 4* ,;Li. ol-r oy.sr, 4r
*j\Jrt elrr",e*! lJtjil .e)\-l 1151 _r*"
c*" gl*i ? yey lr\>r* 5dr,ri*tLIr i-r-i-) 6e bl) C.- lt--r dk"fqi-(." rglr.ll .l.'"-*.) J*li, US b CWdlr rrdt-lf tglb) o2e*i ,f s*St €\-y",rllrjraf> 6_r--etJ ,)V u^*."r" lKe;Ylt*rJ €-+ o\) C{ .t*J-^f,t!: JL-;
I+t .ira,r) Ft Of"-.;L ,*rs,
Jll a-Jt"e d:J--" *>6 s / ,"ra,-t1Jt,
a"*b. $ _x), .:bf 6-q** & -L,:1988 r:11.: r,ra ,f..eLc"l) ."4<, ,-tl> ,,a.
.(e7
,"1-- aJl>l l.-,Lf LW k-ll.-al-ir! *it ..L+t i; I(U * i-J$ i.s v L- e - t L- L-4-i+t{ $- rr-+ 45 t6 ,..-1t ol.:
*L--.lc "til;+
li qJlS t,A"-)<*jvYL-rf b b ,_r-1, ,*iL ctb ill-;* ,1y'"."
c-!l: !"*.*;;"ul ul> !-^Jl- r,4tt ! ntJ-"
-iK--{ .fU _,,r.*, etl: 6:i6: ,J3t'j{t.e"'>U ;:t)t;{ o:**
35
opr CSf q#Jf :t1-r5
t.f-; c(ra tjiu) OJFi, b\jr6, ,;,-e *J$U. ^t ei^.." *t},ijl .r.+l gr"dy:-q.l;:1*61" +U # Fr-:, il) Jd-iJl-"i eL- .e-",1 jy> ,.r1>1u! d1t
:"r*i*l; ."!l Jr* * clJ.6-1, t;ti 6t* Jf.(14
Of-.te 4-ii Af-.P -t+l 6*.t ';J.r o""X-! o-ft
'#\p O1.: gl+(;
ajg 6,r,.s:* A ,oyn; t(;, 1t.:
,>ljg o3,11 l-*;a^f: AalK.J**.d"r: rl t-*;*Kf A g;JV;.dt1Lh,i,,,-rb;Ki; cr,cJf cgU',tf ,Vt 5S*;t
.c-r,
/ (4(^5 ,Jl.^f .r+t gJ eL-
J--r/ .*)-j*'." AG- lY4r, jt)J:,-*,c^-+l c.*i; l$ & t*3.^f: g)t-! l;1.:r-
& '* Ltp 4Jl)l/ .Jl o:o, olJr.oy: ,r*"jlr* -JtLL /l.:: ,r(ix; YL*a-,1
\Lr 3U 3*; ,f : p L* f, al; ,-LJ""L"l J -ta3 ,il3 ei<iJ EU rets.f.*t.LJl :yl: g*.1 trt:_ry .rt .gr:t,olap r:"-j.i i; O*.t * ;;l fL-*_fi! 'rKl t*.T # p \ (tst je.yr ,.)[-r+J ,5.:t -r. J,l ;;l$t "a(,": c-*j1y 9416 j UrG./ ^lt- CY '-f fdJl) ;),- Gx*" a.>t- ;.E5 JILJI "Ln-l
rpLat- .(eti+"f c-* fJ+ g1 l;1.:-.Jrr*-aF:r r b O*-IS j:L niy ;
"Srtt*- c-rlr oyc$ ltb ;5r1:t5-i*
+J,t .K-U"l: ;, .J.o "f .0.-p: \'- 5l"r v L.uJ J J ?-t-
.tir: ;.rLi ,f f -y c-sl.u" Ul lf rr. \*t'ij,r"5 ;r\ J*f .l.,L*r L..I rrtJ.cJ--+l ,Jlr-J*^; ."rIA\J I t.l> ,,iK; ,;"e
ils.nsorrrns linmnSnmri''8
u*Jl d.-f r),lf o$&:" tf -f r..st'+**; d*qttKaalu '*-,lJ .c"$l----*11 rrl: c4l dl:f $inrt* O-tt-- "r--ilJb ;iri*- ro$.byy.
F)tt .i*q." ,.ll: _2--U ;.i>Y,_L-;l drtl ;5r.*>Ur ot:
*{! .t -: J<* oft .5'6:, Lr r& c.fr;-*L_rr gb r.ll: 4*V ,Atif,;al--r.:-il: Llf+c-r"U t* LrL* e)*cgtLJt "ra-t g*i) .";o^t-t
.(147 :1377
i:-.1 r;,1 OlJ,-, ;b)JsA b O*
CV t+ ,.1t.; $4, > qly* crl-: c-;
b Uts-n l.ltil: .;,1 Lr( c-f crt-r*;
tJ<- 6il .-..-tj" dJt-t J,fLai q* jS,*" d,jJL* f-,t+- \"j<i)*J. JFt*;-o: ;r,(t-t ;,;,J^5 ,Jl> "a-t- tlb ;1-r.;
PJ1* cll: r--+)'t1 '>5 At;-, A*yo,L.5.1*; JL ,ft * ydil eft*i,.arrirt.L-J r#L Jt ,ts-**9r' .l-,*t oJ)--t,J*-.f &;fU*;}"i(L(- LF * crl: a-t*- rb -x^s*o\3r--, ,fr:*:-.:r- Jt*i* * -S
.fr'l
."-S; 4ijt^je qr.r l.r,i.f otttfst{6; Lt:tl-t' ..rv:*,t-fu *-* ,:Pi,-+l Q*gl .ar.-t.Jt*- 1f*;.1. .5U."irr i=-f Jt^f ,,=1, .rf *fL f*Lr*t arrl da)\-*l& k-r' ,;$-.: otg
"r<.ia'-*- d & alrt lrbl .3T4r,. +J;l
;-i .r---.+r Ct-,- 4jU! t*J*t €jt 6gL.l:* Cr.- (nett JF! url ar{j r^.*tlir ,-jr--;r: Ct-r- ; f.^l;! 6l-'- rgtLi
q51-50 :1990 t ,se .u* JIJ) .Yir{!
11 -r,L-^b g;rt*,r JYyL" 4l4l
/l:.rl> a.1),L*! "roti* /', -r+trft *lJ o.,,u l),L*! ,U: 5Kj:-tr*r;tr**! .a".ll ?:,^i u-i:Lo ; -rlfirJK,:i /.
outL r;f o)tWJ. Uu & itst ft"sr4j A ,;$.,r& *J-ll .^;W" f j,f -rYS re5t- 4JL:e .rtt; €tJpott; eL^ dil-uir, A t:tf eUL.A,
:*)U tg;i i;t 6lljtr4 C et4- 4iL"ie
r-{f ..rt.l yKiJa €-p #tF r(*r,tc..**.* qFfU- 6:* A .a*t-a.ri o*+
/ l.: _pr)A, 4jU) eLIe ut eJ+Jy ,F,SA a'eJ..i,f ,t--Sf O(KU ra-rr
cajliJl" t:f -y.l b.: c-it;j & Jt^Jt{-
rJr, rtt, Q111. 6 j+ all:l cal "ULhiJl
if y I r>r sK,*r & -}' .';.lt €p:*1fity o'o* ar\ l;tit all:t c-^1t
-t-ir.: d d-f ){.(r, ,)tr"
.r--i-2r oly* ri,*J-
36
J<"r'-, *p Li f*&-i 1-r:, o-fYc-*J L , ',*L"-"
ctl.: gl;
Gnra
srs.nsSurms u-rufr nSnu.la:8
.#t h;" .r*Ull: cox2i Uf o{\*c,rt-* J,#y +! & drSt-6* )tt"dl.1,,.L-jri /1.: ta;19L3; ,"it (Kt ilfayli og /', 5r-* ,;r ,O"t^ftf\r,-fr S.t'il-r J*rLs e dltlfr
."/t - ..yu:.-e; d!) C.t-e (j,UL)
f 1-u;.,, *t €-r drS{
cr-i:+- 5 r b gEi' ,trJr gUo.iJt -r,e't
it-* 011)*: o\sttJ. & Y+r d',eJi Jt/l ,,ls.-n dil* .;l t.,,t*"j:.1,+l d/ ;i* j:-.t^g 4J1r1 3rr* lU -tl +lrf,fvsr" _r*L .raos olau l.r! cf*^Y, &4st ,SGSt crb ;!L*f at ity" ilL,cJl-f e-y ,it.+t'h,iJt "r+t 3*" iS:fi.:{l c/! t* ot, ";S t{V.r^-* Ut*.*UJl r+l e.,jr "lrb" !Ffl*" j<t;*t-,L.5 q'ft.U (s*t ,f rt dK oy.ll> i5: cl;oL; 22 i:* .Jilf CW
J-<i. +tLjJl "r.+l grr bs-,f ;(**,ry .91906 ,-r'1r"r, . "1325 r-r;*U l.ri l*i":
"<+J" OJ-,J\ rr ctjf ,jt**f ,lr.5
Liil lrif l.(:!*, i crr,.4;i -1" ofLlra'-e- rgr-1Lo 141* r;+L ,rJt Cq .iLi,
.(1992 Oy 26
Ft+, rer-+ dK'y a-*-lts
;4*Lj,i YOL-. /', ,*r b L"f rJ*b4*Jt+l J*- &Ju & :I .rb d.2,u rg)t--t
i-: "ut" d63l -rt* ,:f-n+)u i/i*toff t-. t: f1"t .5v ..nou, r1l i'fur.t*L-G: alt, ctrl, r.rl: idf e6t eq^
37
.J"-9ri, dtJ." 0iqr"9 ,/rt':.$5
"f\-,t 4,lJ &r^$" tt'LJl -*l ai"
ley--{i *fl.,- ,.jS ,f\F c.,i4.L.
*-4J .trlr' ",1,) o\t_y.V-t $ ,*+ rL^lc
J*r,r 8 i+," ut\ o3u3q t'L ek-;:tJl .r.^r J J*"1*"1 Car **l* tglb3 ,$r>
fU ;f, JUt, qJ yl cgt,l-;l| &* ,y
csl: rLLc L.rF ojrrr ,I .*f .1".e rr"u
cr;,oL: lr; aa) & g', Lr" -;r 6 t\_lS
,*L-s" .g1965 c-rgl-; tJ! JKL!. .p1882
,:l: ol-ft* o1L-l: "f.c
["tr ,i(r., ,.-1ir--+j "l^4 dlJ et.- Ol;|.:y* ,--r!;(;4:-r-e-l g*" 3-?r_*- 51+ t>11: J-Lrfi ol:
,f-." tri.-; +lr"l g!r" l.r,if g;:b .+r'hJl
C;.:L:r;., ql.r.,rlr ;1r cjy-!^ 1e,._t'
'))# &/L'bLr:-FLi. ./514 &^L Jj" "["
rri;
'-+ ,rJL 6tF St aJtrt -4ft trto-
.r-d, l.r-t ;',-.UJli .dJ,AU 30 1ye1a-;b oL[c rlK €:, c/t-,,-[pl .,tt92o-t--+l F WJe; g:
"fKi,- 6xt*
J:-+:" J*c lr't ,C! rdrc! rrr:6,;-u+
cr.*i)\o et-^b Lfi* 4JL* g;.:t-e,i"
4.;U eL .*Ie l;r,! rll: b:rf "(*Kt"ullj C'r ,,jJj{ & ,:tS I '.>V- a;1L*
,aL-l. .-u-ft & Y",*! ,tl: ,3!3.f c.*L-{t*f orVrr 6^- .f s 4ir & a<.)
Lr*:e li U, J*., .tKi,4- -u.,s*ts tW SG; J-e l)fi c1965.l,.otj
& flst s-,f ot, ,ilo / Le 6:La*. -.qr".
J-4:'d,t r, *fk* .6,r-) ,rl: llt+:t
yrsfis5mms filfroFnyrals
(e>r+z---;) os.st Js*f, *b ! yU;_L-* ,ra" tr(;:*;, .j,;o;,: crl> 6*l;:4lt & .,+)u ,/\p dt,$t cJ;p-t rrb
6er.-o og2l ,2;rat dlr rt.{).: c-1i-r
,-J.r- o/r t-J elt: g:.-l+" ll, e*tf j4+V gt!ti.: .lt> ylr l;Lr;.g;)
1),\.-r
cll: cL*Ie Lt-r-, aW +t}jjl .isl 6rij>t-"; el-,-: J.-..-r"i., & e}-f ly*r-tb ,r_K!u f t;*ar--,1 .J-Jy, t*t ..*a,L*--f{ ..-.iru dr<<i.L or'tt or55 4*s\,t.ost-t & L-f1 efl"_ tj) l)Lrf J{y,;91'tos" b *rr, & k-rr >rK- grr"gl5 t *1.:5 .-t'l-rl*f .9 +i ll ,.rr J a-J ,l
.irr 6fr-+, ;-21 ia--ir-Olq, j"*S.N!C)L* .:,ty JL;j o;t ..*
rtrkrK +tL,alt .rs.t g*a rr+;See-r
i':. ci3-stl;(^-,,p.t ! rrr* a!i^--!l qfLli"i J,-- q.,;,11 crl; E)L-t
C- rO-* lraf ;ilrb .-:t, ,.(:tru"lrLi rrl: Olrle IJU trit VVsl-t crtit-{1.
o1.r 6..-9^r ,r(; ;ra"U, Yr:*J9r ar;r,f t;t €tt- UoV Vt+ l)-t eif,
:4J1,-l ,SlJljl ,rf*.,i, J,o g t.*JI o-f i ,ft-rS o;b-- O*rU -l;,...-.,l;S\t (lr-le y-)t rLIc
*l}Jl l*l g+ ,flfS o-;t"--
ft Jfur*Jui fJ-,(,rf / r"rr
f i/L-i:F,.lt: ;fVyk*-rl I tr JL:" dlt ;,("or1;,ar
.]--+l lU,s o1;t-iu> t#*rj1$l cll: t*;J.(125 :1988 r:jl: rOa,[*t-c"l) .120
t:--{ -*r g+ r4r Jh' 4#-..l-L+/, €lt c**' 6 -r. b CY ",l!U*r G., /', o*,j ol: oy-c.: Ll> cd;:l.*
.,*l ,F ot\-f "Ltr qrtl.- u.il)l.c ,flr*Srs-S1. ,--ir" 3 Y4,* qJyl Jf ,r:lt
",'+f gl*-r" r4r, .j1.r.r ,,"tr e*_t Ct
C+, i.*! r-r,t ,r,r, arfa+)L. Jy
"t*---J-,1, ,ra(., ,:i, .;,,1 l-1t*,ji: cJi
t*-;f unEJ. &.,,' grty e.t^lc torfr;
1,t^-+" L-<,aJ / l: rll,4*i J.Js Ji'--{ };f-*l; ,-i-J dr,l l-JLr;i) gyti *lyq-lF iA qi rll: clLf ,.s1,1 c;ss
., ," +' $ li;5 ? t*, y -^y c. -l ;:+ ;;L*fv r r L/. ' LJ. -g;- t-. r-
oitar.,Jl dr>t.f J-pL* l$J) jJ,*i**5 ,rfl*-,,1: .j: "l-f; e *b €t.tl ;-ib><<i; ,_9 j-: p)t-l i.,11 $JK, ".S;t* dU"
dl) eL+le ,rsi F-t) f e\, as
lLil lr-jt ;,'*.r.,jtt,& st.s* a4rt*rt |tf dL .lrL:-r;": g:,.11 cll-: p)l-ld:L--hr C +t!rl' -r,+r 3- dtrt Clct C,i-i-rl tJ .;.*' t1*15 O*sl u#"f i itr srL" ;,r;, ;5:(ll, sv.,tFSI r-rl: g)\-l Ji{ u"V); &t{ & ,l^Ie
& 't^le 7:r -*.nt& et ,j6 ,stJ*Ie 01.ti aly .ti{ ,SV1- q-S ,t\-* Yl-rrf LS,Jt' eqt r,trU,-t:,')t-l.lb p;,L- 'Llo d/Ki.rt tqf crKl^el-.>
38
ytsinsStln ls drufrn3nurfs
r:.,1;'-.r: re1i1l O<i^J j, j,p & Ydii,l
,rta 6;;-t :4J1,-t eilr jit Yd"t l-r-i ;"*r-!rf
,rta t-r;J;ol- -x)\, .rt4 glll clri* .tt>
Lr" /t, elt, ,rAc g:Vr 6,jua\ cttpt Io *syz: )Ae &i /s cr.og ,Jc,gt-.1r*Ji o.L*t rJl: ro_;b.. - tL-,,.1 )\!L* or-- Yd,d*l .o9r: rJl: ,fl_f-S;a*t-.f r-:l*r: ,/ Of-r" ;al ;S;-ry:& ol1"f od:t$ oft.1 / t.r:. a*l trt4-crl: ,-rlr+)\3 J"^r" {:^rl, tsl 3r't l" "*t*crl: OJ f,lF *J1t 3r'tl" .rtr*W
,;V-t- L1J:r o\r.JJi!.( te-,;l lb iil.ir.41 1l:,g aa9l ot.: 1)\-t l.Uf
€ii Yl 4Jl! of r+.:,i ij.r^4 rcur sLl-"*.e.lJl .,,yi !r;;t-\,
dI ,rlo, r!* r.r:": * S' J-r-,.g:.-,1*"1
,&r:,*\o1;&i .t99tf ---tutt2 .(V J^* ,\
lrr* /lr i9lLd1 .:31: g*; Vlfar{; a*Lc;)u 6-$*;f .y.\,
dL-' Jf*-is c^J1; ,r^t".-,,_rd )l_f, 3)-"t c-;o .ci"it. t1377 .(O-) +t.L.iJli/j rai d/ -rr.l
a--*t :gt h; .{JthiJt cS.gbilt
't)4t *lbitL^Js
"!,t75' o7*)s.1992 .f^:, JFI
.22-13 : J-r'* co,t-,lii . dt].;oll S:-f *y .1979 ..:jl.r eoa J-oL"l
39
c il.: ;1-l oy.u u"Ll dJF-LJ
;irt*---*, c-il: rtl.: 4;r.*){.i.r
iF-lF di-61 o,f -fr iFrL-.c;t) .rtl .rr> 6J r,t,
.*i ai, r|f J*y., t+*:r -2
C .JU* eL-k, YtJt ol> gthJt
dfU--*> ol> ;L*"-r c-lfyl y!
& -- ""rrt-, Ct* oVu*g;>.JUj +Llc \s)9 6vy
ol: ;(a* ,r\r--..a k*-ll -3
,i*." l.:kf .jrrL^-, ;4--{+Ud rL.le c.rl: glL;l1 **i e,ir--{ & t.rirf g,b;l; rir*!;ry*L-i} cf d-L-..,3 ;(,rL------*rYcrr*;9.i) il Y.L?**d tl Jl-sJ-)
,f n*t dl) c-#i) cJlr fle, * O-* o1> +*ly Oo, Yfr); +-1 o;"1-5 k-rt .-l-ll+
\ o ;Ki J* J. trt-+* Ot_9'!,;-"\ '*-.;" JKr+, &,t\l €Li**J ot.; Jt, o-*-l OS-t .r+o;La*
"pt, Ct* JK+ ot^
-*)sl u) jl j<.,1r-, Y+l--c"
.rrv ,jslS
i
dp)la .fl" C4*K eptrk-r..+t ;*; lr&t i j-:Lo; ;4*r5l*- J
Jl: Y-*i-t .g! q.-t O,;", g*l gtL;Jf
jyr ".p 4--t jS ob +Jy & Yt-+
l_,t tl .#a+t+ ctb;;.-*t5 ,>19> o3":j
yrsrf ls5mrns tirufl n5n mdc
Gi 6L-i-1 lby +6 ,-r:-trJt-t
.22-2e :6)_* .o.ptii .3l.b.!
,nitr .qrun; olta-, .2000 .dU d^- J.,f>b C*,t :rrLe)l ,l: .1_1s)\-
.J>J ;jjJu,..1977 ."*.> elo Cf j{ jriJ[f 4
.iju-tS' sL-*Le Jtr45j o;t*r-r
.e'"J/ dLl it-,i :S:W-f
Cl .SJ., .1990 . .lf-u" ,r.- l^4 jl;J.J.l &J ,/tc t3: r.i:.r-o Uk
.*f c4P:/tc .t*r .iJUiJl
,4f .lsst .itr-e F.p t^-* s\)olrrl i rgLJo,ill JFI Cr- dljr.
!ej5eL*J"e cl;* itl> -1,-,5-yU
Jt-t r,OUf -1f-r t---r-ilt}.i crt.:
-Jr* 3o tj1\;f ci*rJ rp>t-l
',rf st to
&il;'oYrJl .tgsz .it.Le $.? r^.* d\)
r,rl.r ;)l-,t ,5; .._+t grliJr *art;e al} ,gS Ssji -*X, r+r
:l .qt trtKil q+T o-f1,r rrtr gL+lp
a;l;- :JrJ ltf .16 .19-20
.aJU",
&-s .atggz it,r,g F^c .t^e b\)J-31 &-J-cpL-,Jlf JbjXl
.+o,l)'r a;t;r. :rpl ytf .pU.ijt
o-,21*- .199t .Jul.r.c. .;t*^r J^4 dlj
+l'L"lJl ir+ cr .:1t: g:,r &,,#i i r.1r ;J$ .lTUf Jt)
ca-:J JtS Jt*if c31; ,1^1"
tl*tZ :rr*;I !l;5 c,.)L"t c-*g
/ L--e LJL5 rLJc.-grhijl -*1.38-25 :-rs"St .o3i*lii .;u1"
*t"b vo.gf,y . tlga .r;t.r ,!,+ J*"Fl:st?--+f .(t) "l-"j" Lfr.n,6-:tg ""1 i:te rtl: p)Lt gt.ft
"-.1*.i'rit J{>{.,
:11: g*- .1992 .J*etr"l gatrrl fnt"fVt* ol': jl*i-+t i^Jt
: y&-* .Ur3,{ dtjir .lrl;*;:.61-54 :tfl dl) 4l-35
.:-ptc 1J15: ty .t992.a/L Jdl e ti
26 .p^1i'.-.l L+, .JlJl JKi-hr".dj>
*l-tJl .r.a-l .1997 .oar;:t #Jt JL+,--Kfu Lrl .,-r[ur:J .rt-r6.r"a
,12 :1i:{ 1l-19L:J, Olr gj.t i ,2001 .dt.J, aJ.".r-
Ji*--5,V-n+t :rrrr+ .gUir
.l**11"
J;-S--it, r4pr(Jt 0U*{ (eL- ,_& gt,,{ ql{ f c-rs"t}.rc.r ++Ut .-r,
,>4t.) & a+l;l ;,-i'-;e.r*3ZCn*--l otl+--, .1989 .&=*.raLA i-rl;a: :.J/l )ljt .6BSM)
.:lU-; .'ltr
ul9*zi *nE; .1991 .s-t a etdrl:3. obr",
"r. -, .CFlf gFt
,tt'U ,:'-r)" clss*j4V.oi;Lf rtt: ;,tf;t;J aL
,t-",!t dj-t' .1991 .>r^* Otj)t+n
4A
.rg)
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
احلركات اإلعرابية يف اختالفات اتهدين أثر
عدنان حممدزين سومي. د حماضر بقسم اللغة العربية
ملخصيهدف هذا البحث إىل معاجلة بعض املسائل الفقهية اليت اختلف فيها الفقهاء بسبب اختالف
عربية، وبيان مفهوم ويتم عرضه من خالل التطرق إىل بيان عالقة الشريعة باللغة ال. مواقع اإلعرابويلخص . االختالف وأسبابه مركزا يف األخري على بعض املسائل الفقهية املختلف فيها فحسب
هذا البحث إىل أن الفقهاء ليسوا على كلمة واحدة الختالفهم يف فهم النصوص الظنية، وأن للغة .ط االجتهاد اإلملام هباالعربية بأدواهتا ومفرداهتا وتراكيبها دورا كبريا يف ذلك، فكان من شرو
)امللخص ترمجة(บทคดยอ
การวจยนมงศกษาเยยวยาถงปญหาบางอยางเกยงกบกฎหมายอสลาม ซงนกกฎหมายอสลามมทศนะทขดแยงแตกตางกนสบเนองมาจากความแตกตางกนของการเอยรอบหรอการเปลยนสระตวสดทายคาตามหลกไวยากรณภาษาอาหรบ โดยมงนาเสนอเรองดงกลาวสการอธบายความสมพนธระหวางนตศาสตรอสลามกบภาษาอหรบ ความหมายและสาเหตของความขดแยงและไดเนนถงประเดนปญหาขดแยงทางกฎหมายอสลามบางประการในตอนทาย การวจยนมขอสรปวานกนตศาสตรอสลามมทศนะทไมตรงกนเนองจาก ความเขาใจทแตกตางกนในการอธบายตวบททมความคลมเครอ และภาษาอาหรบอนประกอบไปดวยคาประเภทตางๆ วล และประโยคทมบทบาทอยางมากในเรองดงกลาว ดงนนเงอนไขสาคญประการหนงของการวเคราะหวนฉย(อลอจญตฮาด) คอ การมความรอยางลกซงแลวกวางขวางทางดานภาษาอาหรบ
:املقدمةختالف ا يف ا كبري ا ر و د بية لعر ا للغة ا لعبت من لفقهية ا م حكا أل ا ط استنبا يف ء لفقها الفقهية ا لة ملسأ ا يف فنجد ، لظنية ا لنصوص االواحدة آراء خمتلفة يقول هبا الفقهاء اجملتهدون، غري أن اختالفهم مل يفض إىل خالف ونزاع
ت فيه بل لكلمة، ا األمة يف وتفريق على وسعة ر ختيا ال ا ل يق ، جما طر يف مهم ما أ فسحة و
العمل، يأخذون من هذه األحكام واملسائل ما هتم حيا تتطلبه ما مع يتفق و حلهم مصا حيقق
لذا، يتناول هذا . ويرفع عنهم الضيق واحلرج لفقهاء للغة العربية يف اختالف ا البحث دور ا
بية ملتمثل يف احلركات اإلعرا دون اجملتهدين اخر آ على ي أ ر جيح من ، تر ء مع شي
بية لعر ا للغة با يعة لشر ا قة عال على كيز لتر ا .وأسباب االختالف بني الفقهاء
บทความทางวชาการ
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
:عالقة الشريعة باللغة العربية تأثري الفقه وأصوله يف اإلعراب: األوىل
لقد سبق علم أصول الفقه علم النحو، إذ يرجع أول ظهور علم أصول الفقه إىل عهد
لفقهية الصحابة، فقد عرفوا طرق االستنتاج اواملناهج اليت كانوا يتبعوهنا الستنباط األحكام
لفقهية يتسع يف ، ا أخذ الستنباط ا ا هذ إن مث عصر التابعني لكثرة احلوادث، ولعكوف طائفة
وبرزت هذه املناهج . من التابعني على الفتوى بشكل أوضح يف عصر األئمة اجملتهدين، إىل أن
لشافعي ووجد أمامه تلك الثروة جاء اإلمام ا لفقهية الكبرية اليت خلفها صحابة رسول اهللا ا
فلم ، منهم من سبقه و بعني لتا ا بر كا أ ويستطع أمام هذه الثروة الضخمة إال أن يقوم عليها، تكزت ر ا ليت ا عد ا لقو ا تلك ين و بتد
.فكانت هذه القواعد هي أصول الفقهاحلقيقية ته كانت نشأ فقد لنحو ا ما أ
يف عهد أيب األسود الدؤيل على الرأي املشهور، هـ، يف حني أن رابع اخللفاء 69املتوىف سنة
لب طا يب أ بن علي هو و ين اشد لر كان انه بانتهاء عصر 40مقتله سنة ينا أ هـ، مث رأ
قد لفقه ا أصول علم كان لراشدين ا ء خللفا الفترة ا تلك يف لنحو ا علم نشأ قد و عرف،
ل ( ا د ألسو ا يب أ اضعا ) دؤيل عصر متو بسيطا لتعمق ا ون د لنحو ا من معينة با ا بو أ ول يتناوالتفرع يف البحث واالحتجاج القوي والقياس لبارع إال يف لتعليل ا لثاقب وا لنظر ا لدقيق وا ا
ون قر من ه تال ما و هلجري ا بع ا لر ا ن لقر ا ).37 – 27: 1969الطنطاوي، (
لفقه يف ا ل أصو منهج ثر أ يتضح و :مهااإلعراب يف ناحتني
ألوىل ليت : ا ا بية ا إلعر ا ملصطلحات امن ة ذ خو مأ نت كا مجلتها يف ها جند
:اصطالحات األصوليني،وهي كثرية، منها
-:النسخ لقد أخذ النحاة هذا املصطلح من
الفقهي : األصوليني ملا رأوه من تطابق املعنينيرفع حكم : والنحوي، فهو عند األصوليني
ما روي : شرعي بدليل شرعي متأخر، ومثالهواملسلمني كانوا يف أول أن رسول اهللا
األمر يتوجهون يف صالهتم إىل بيت املقدس مث : أمروا بالتوجه إىل املسجد احلرام، قال تعاىل
قد نرى تقلب وجهك يف السماء فلنولينك ﴿قبلة ترضاها، فول وجهك شطر املسجد ﴾ احلرام، وحيثما كنتم فولوا وجوهكم شطره
)442 :ت.د بدران،( )144: البقرة سورة(ورأى النحاة أن املبتدأ واخلرب
كان وأخواهتا وإن "مرفوعان، وأن دخول عليهما تغري من هذا " وأخواهتا وظن وأخواهتا
وأطلقوا "النواسخ"احلكم، فأطلقوا عليها كلمة اصطالح النسخ على هذا العمل ملا فيه من رفع
.حكم وإبدال آخر به -:التعليق
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
أخذ النحاة هذا املصطلح أيضا من قة عندهم هي املرأة اليت فقد الفقهاء، فاملرأة املعل
زوجها أو اليت طلقها زوجها، ومل تستوف بعد عدة النكاح، فال هي متزوجة وال تستطيع أن
،العريب( )ةتتزوج يف الوقت نفسه، فهي معلقولن تستطيعوا ﴿:قال تعاىل )431: 1.جت،.د
ا بني النساء ولو حرصتم، فال متيلوا أن تعدلو .)129 :النساء(﴾ كل امليل فتذروها كاملعلقة
وهذا املعىن أخذه النحاة يف باب أفعال ى أ ،القلوب، فكما أن الزوج يكون موجودا
أن زوجته ال تتمتع حبقوق الزوجية، كذلك العامل يكون موجودا ولكنه ال يؤثر يف
: هذا الباب هو يف" التعليق"إذ إن املعمول،إبطال عمل ظن وأخواهتا يف اللفظ دون
عتراض ماله صدر الكالم بينها وبني التقدير، ال، الصبان( "عملت لزيد فاضل "معموليها حنو
النصب، " زيد فاضل " فحق )26: 2. جت،.دولكن العامل ملغي يف اللفظ عامل يف احملل، فهو عامل ال عامل، فسمي معلقا أخذا من
أة املعلقة اليت ال هي مزوجة وال مطلقة، املرلقد أجاد أهل هذه : وهلذا قال ابن اخلشاب
. الصناعة يف وضع هذا اللقب هلذا املعىن )32: 2.ج ت،.، دالصبان(
-:التعدية
والتعدية عند النحاة هي تأثري الفعل يف املفعول به، أو أن جتعل الفعل الالزم متعديا
بزيادة ألف املفاعلة، بتضعيفه أو باهلمزة أو الزم ومتعد، : نقسمت األفعال إىل نوعنياومنه
مأخوذ من الفقهاء " التعدية"وهذا املصطلح واألصوليني، فهو عندهم إثبات حكم مثل
، 1996 التهانوي،( .حكم األصل يف الفرع )476: 1ج
-:االبتداء وقد أخذ النحاة هذا املصطلح أيضا
هطلحاهتم ومقابلمن الفقهاء، فهو من مص )81: 1.، ج1996 التهانوي،( .عندهم الوقف
-:الكناية
والكناية عند حناة الكوفة مبعىنألنه يكىن به عن متكلم أو خماطب أو " الضمري"
غائب، أخذه الكوفيون من األصوليني والفقهاء، فهي عندهم مقابل للصريح، فقد
لفظ انكشف املراد منه يف : قالوا يف الصريحسه، أي بالنظر إىل كونه لفظا مستعمال، نف
.يف نفسه والكناية لفظ استتر املراد منه )1384: 2.، ج1996 التهانوي،(
-:الظاهروالظاهر هواالسم الذي ليس بضمري، وهو اصطالح أخذه النحاة من األصوليني، فهو عندهم لفظ ظهر املراد منه بنفس الصيغة، أي
صلي أو العريف دون املراد املختص بالوضع األ: 2، 1996 التهانوي،( .املراد املختص باملتكلم
1144(
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
-:الشرط وهو اصطالح معروف يف النحو،
اسم شرط أو حرف :ونقول يف اإلعراب: شرط، وهو يف اصطالح الفقهاء واألصوليني
اخلارج عن الشيء املوقوف عليه ذلك الشيء، غري املؤثر يف وجوده، كالطهارة بالنسبة للصالة، فالطهارة خارجة عن الصالة، ولكنها متوقفة على الطهارة، فالشرط ما يتوقف عليه
التهانوي،. (وال يكون داخال فيه أو مؤثرا فيه )1014 - 1013: 1.، ج1996
يف مسائل القياس يف اإلعراب أو: الثانية
العلل، هو ذاته القياس يف أصول الفقه
لنحويني ا عند لقياس ا عن وتعريف خيرج ال تعريف األصوليني له يف املعىن، وإن اختلف يف
إحلاق أمر : ( اللفظ، حيث عرفه األصوليون بأنه مر بأ عي لشر ا حكمه على ص منصو غري علة يف كهما ا الشتر حكمه على ص منصو
وعرفه ) 603: 1. ، ج 1986الزحيلي، ( احلكم أو ) تقدير الفرع حبكم األصل : ( النحويون بأنه
أ على فرع لفرع محل ا حلاق إ و أ ، بعلة صل باألصل جبامع، أو اعتبار الشيء بالشيء جبامع
كما جند أن أركان ). 93 : 1957ابن األنباري ( عند كليهما لقياس وعلم ( ا لفقه ا أصول علم
لعلة واحلكم، : هي ) النحو األصل والفرع واويضرب ابن األنباري مثاال على ذلك فيعلل
ا على الفاعل، إلعراب نائب الفاعل بالرفع قياسما ألصل هو الفاعل، والفرع هو ما مل يسم (
فاعله، والعلة اجلامعة هي اإلسناد، واحلكم هو الرفع، واألصل يف الرفع أن يكون لألصل الذي هو الفاعل، وإمنا أجري على الفرع الذي هو
هي ليت ا معة جلا ا لعلة با له ع فا يسم مل ما اإلسناد، وعلى هذا النحو تركيب قياس كل
).93: 1957. ابن األنباري(من أقيسة النحو،
تأثري النحو يف الفقه وأصوله
لقد أثر النحو يف أصول الفقه تأثريا كبريا على لفقه يف أصول لنحو الذي أثرت فيه أصول ا االنحو، إذ إن علم أصول الفقه إمنا هو أدلة علم لسنة، وا لكتاب ا هي منا إ لفقه ا دلة وأ لفقه، ا
ان عربيان، لذا جيب على اجملتهد وهذان املصدر معرفة اللغة العربية حنوها وصرفها، يقول فخر
اعلم أن معرفة اللغة : ( الدين الرازي يف احملصول ية، ألن معرفة لتصريف فرض كفا وا لنحو واومعرفة باإلمجاع، واجبة لشرعية ا األحكام األحكام بدون معرفة أدلتها مستحيل، فالبد
دلة راجعة إىل الكتاب من معرفة أدلتها، واأل وحنوهم لعرب ا بلغة ن ردا وا ومها ، لسنة ا وعلى لعلم باألحكام ، توقف ا ذا وصرفهم، فإاألدلة، على الواجب املطلق، وهو يف مقدور املكلف، فهو واجب، فإذا، معرفة اللغة والنحو
.)60: 1996 ،السيوطي( والتصريف واجبة تلك مدى عن خمشري لز ا وحتدث
لعالقة اليت لعريب ا ا لنحو لفقه با ا تربط أصول ويرون الكالم يف معظم أبواب أصول : ( فقال
ب ا عر إل ا علم على مبنيا ئلها مسا و لفقه ) الزخمشري ( هبذا ) 18: 1993 ، ا منا خصوه وإ
االسم ألن اإلعراب أجلى ظاهرة فيه، وأبرز وأدق مسألة من مسائله، فكأن النحو وضع من
ولذلك ) 39: 1986السعدي، ( أجل اإلعراب
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
أصول كتب متأل ية للغو ا حث ملبا ا ن أ نرى . الفقه
:االختالف يف املسائل الفقهية وأسبابه
-:مفهوم االختالفافتعال من افتعل : االختالف لغة هو
ويعين عدم االتفاق على الشيء، يفتعل افتعاال، أن : االختالف واملخالفة : " يقول الفريوز آبادي
ا طريق غري يقا طر واحد كل أو يأخذ آلخر فعله، واخلالف أعم من الضد، ألن كل ضدين
الفريوز ( " خمتلفان، وليس كل خمتلفني ضدين . )562: 2.ج ت،.آبادي، د
االختالف يف اصطالح الفقهاء وأما أن يذهب كل عامل إىل خالف ما ذهب ": هو، الفيومي( ."ليه اآلخر، وهو ضد االتـفاقإ .)179: 1. جت،.د
-:بني خالف واختلف
قد جند يف بعض العبارات أن كلميت وقد تستعمل كل منهما " خالف واختلف"
مكان اآلخر، ومع ذلك فإننا جند أيضا بالتأمل أن هناك فرقا جوهريا بينهما، إذ إن استعمال
يكون يف حالة العصيان الواقع عن " خالف": ه قوله تعاىلمنقصد، كمن خيالف األوامر، و
: النور(﴾ لفون عن أمرهفليحذر الذين يخا﴿ .خيتلفون يف أمره : ومل يقل تعاىل) 63
فيكون يف " اختلف"وأما استعمال حالة املغايرة يف الفهم الواقع من تفاوت
وما ﴿: وجهات النظر، وعليه قوله تعاىلـزلنـا عليـك الكتـاب إال لتبيـن هلـم أن
مل يقل )64: النحل(﴾ ختلفوا فيهاالـذي .)12، ص 1991، سامل(فيه خالفوا: تعاىل
ن االسالم أقد يتخلف شخص فيقول والقول هبذا، .. ال يعرف االختالف مطلقا
على إطالقه، خطأ كبري، إذ إن ذلك خيالف طبيعة الدين وطبيعة اللغة وطبيعة البشر وطبيعة
. )47-41 :1991، القرضاوي(الكون واحلياة نعم، قد يكون االختالف ممنوعا، وال
جمال لالجتهاد، ولكن يف املسائل األساسية سواء كانت اعتـقادية أم عملية، واليت يكون االختالف فيها مفضيا إىل اخلالف والرتاع وتفريق الكلمة، وتأيت أدلتها قطعية، وأما ما وراء ذلك من أحكام فليس االختالف فيها ضررا أو مفسدة، بل هو توسعة على األمة يف
وفسحة أمامهم يف طريق العمل، جمال االختيار يأخذون من هذه األحكام ما حيقق مصاحلهم
تطلبه حياهتم ويرفع عنهم الضيق تويتفق مع ما واحلرج، وكان هذا االختالف نفسه مصدر ثروة تشريعية عظيمة وتراث فقهي رائع،
عب حاجات الناس يف ظالل شريعة يستو .)7: 2.ج, ت.د ،مرعي(سالم اخلالدة اإل
كان الصحابة والتابعون خيتلفون قد و يف كثري من األمور االجتهادية وكذلك األئمة اجملتهدون من بعدهم، وهم مجيعا على اهلدي ما دام االختالف مل ينجم عن هوى أو شهوة أو رغبة يف الشقاق، فقد كان الواحد منهم يبذل جهده وما يف وسعه وال هدف له إال
. إصابة احلق وإرضاء اهللا تعاىلومن ذلك ما رواه البخاري عن ابن
ال يصلني : "قال يوم األحزاب أن النيب عمر، فأدرك بعضهم "أحد العصر إال يف بين قريظة
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
ال نصلي حىت نأتيها، : يف الطريق، فقال بعضهمأي ديار بين قريظة، وقال بعضهم بل نصلي، مل
فلم يعنف واحدا يرد منا ذلك، فذكر للنيب فقد أخذ ، )258: 1، 1985 ،يماينال( .منهم
بعض الصحابة بظاهر النص، ولذلك مل يصلوا حىت يصلوا بين قريظة، يف حني فهم بعضهم
مل يرد ذلك، وإمنا أراد أن اآلخر، أنه يأمرهم باملبالغة يف اإلسراع، ولذلك اعتربوا أن أداءهم الصالة قبل الوصول إىل بين قريظة ال
لصالة يف بين قريظة ما دامت با ينايف أمره .الصالة لن تؤخرهم عن الوصول
يف عهده ـ ومل يكن االختالف كثريا عهد التابعني واألئمة فيما بعد، يف ، كماـ
مرجع اجلميع باتفاق، فإذا إذ إن رسول اهللا يف أمر من األمور ردوه اختلف الصحابة
فبني هلم وجه احلق فيه، وأوضح - -إليه .سبيل اهلداية هلم
بدأت االختالفات - -وبعد وفاته تكثر وتتسع شيئا فشيئا، فكان أول خالف بني
، فقد أصر حول حقيقة وفاته الصحابة مل على أن رسول اهللا عمر بن اخلطاب
ميت، واعترب القول بوفاته إرجافا من املنافقني وقرأ على توعدهم عليه، حىت جاء أبو بكر
وما محمد إال رسول قد ﴿: س قوله تعاىلالناخلت من قبله الرسل أفإن مات أو قتل انقلبتم على أعقابكم، ومن ينقلب على عقبيه فلن
آل (﴾ اهللا الشاكرين ييضر اهللا شيئا، وسيجزإنك ميت وإهنم ﴿: وقوله تعاىل) 144: عمرانفسقط السيف من يد ) 30: الزمر(﴾ ميتون
ـر إىل األرض واستيقـن فـراق عمر وخوانقطاع الوحي، وقال عن رسـول اهللا
كأين، واهللا، مل : "اآليات اليت تالها أبو بكر؛ 125: 2.، ج1400ابن حزم، ( "أكن قرأهتا قط
وغري ذلك كثري، )244: 5.، ج1932ابن كثري، كاختالفهم حول املكان الذي ينبغي أن يدفن
يمن تكون ، وكاختالفهم ففيه رسول اهللا : 5.، ج1932ابن كثري ( اخلالفة من بعده
وكاختالفهم يف )335: 4.ج،ابن هشام ؛245 ).285: 5.، ج1932ابن كثري، ( تركته
وملا جاء عصر التابعني كانت االختالفات بدأت تتسع أكثر من املاضي لكثرة احلوادث ولعكوف طائفة من التابعني على
ثر يف عصر الفتوى، وبدأت تتسع أكثر فأكاألئمة اجملتهدين، إذ إهنم واجهوا حياة متجددة وأحداثا متعددة، فكان ال بد هلذه احلياة من منهج يسايرها، وهلذه األحداث من أحكام تضبطها، سواء مشلتها نصوص موجودة أم مل
كما ). 53 :1991سامل، عطية حممد، ( تشملها حدث لألئمة األربعة ، فقد واجهوا جتدد احلياةعلى نطاق أوسع، فكان ال بد من االجتهاد
، وهو طاق أوسع، إذ مل يكن هلم مرجعى نعل كما كان يف عهد الصحابة الرسول
فكان ال بد من استفراغ اجلهد الستنباط األحكام وتأصيل األصول وتفريع الفروع،
، فعكفوا على كتاب اهللا وسنة رسوله ة فأخذوا من النصوص منطوقها، ومن األدل
قاموا األشباه والنظائر، وقعدوا أمفاهيمها، والقواعد، وأصلوا األصول، وفرعوا الفروع وأحلق املسكوت باملنطوق، ودونت دواوين
.)53 :سامل( الفقه مبا سد حاجة األمة وزيادةتهاد جاال نه حيث يوجدأواملعروف
يقع االختالف ضرورة، اختالف وجهات
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
د من املنصوص أو يف النظر، سواء يف فهم املراختالفات حكم ماال نص فيه، ولذلك جند اال
الفقهية يف عصر األئمة األربعة كثرية جدا، ليست فقط بني مالك وأيب حنيفة أو بني مالك والشافعي أو بني أيب حنيفة وأمحد بن حنبل أو
بل لقد سجلت اختالفات أئمة املذهب .. جتهادية الواحد فيما بينهم يف بعض املسائل اال
كاالختالف يف قدر ما جيزئ من مسح الرأس حممدبن ،كمال الدين( بني حممد وأيب حنيفة
واالختالف، )16 :1.، جت. د ،عبدالواحد يف وصـف املاء املستعمـل بيـن زفـر
كمال ( وحممـد، وأيب حنيفـة وأيب يوسف،، )1/65 ،)ت. د( ،حممدبن عبدالواحد ،الدين
ل بني أيب حنيفة ، واالختالف يف زكاة اخليحممدبن ،كمال الدين( وأيب يوسف وحممد
).137: 2.ج،ت. د ،عبدالواحدهذا هو خري منوذج يصور لنا أدب
االختالف الذي كانوا يتمتعون به فكان ختالف تضاد، ااختالفهم اختالف تنوع ال ومن بعدهم فقد كان يف الصحابة والتابعني قرؤها، ومنهم من يقرأ البسملة، ومنهم من ال ي
من جيهر هبا ومنهم من يسر، وكان منهم من يقنت يف الفجر، ومنهم من ال يقنت فيها، ومنهم من يتوضأ من الرعاف والقيء واحلجامة، ومنهم من ال يتوضأ من ذلك، ومنهم من يرى يف مس املرأة نقضا للوضوء، ومنهم من اليرى ذلك ، ومنهم من يتوضأ من
ما مسته النار مسا مباشرا، أكل حلم اإلبل أو .ومنهم من ال يرى يف ذلك بأسا
كل ذلك مل مينع من أن يصلي بعضهم خلف بعض، كما كان أبو حنيفة وأصحابه،
والشافعي وأئمة آخرون يصلون خلف أئمة املدينة من املالكية وغريهم ولومل يلتزموا بقراءة
ا مامإ البسملة ال سرا وال جهرا، وصلى الرشيدوقد احتجم فصلى اإلمام أبو يوسف خلفه ومل يعد الصالة مع أن احلجامة عنده تنقض
. )16 :1991العلواين، ( الوضوءمام من األئمة اجملتهدين ال وقد كان اإل
يلزم تالميذه برأيه وال يأمرهم بالتعصب له، رفض أن يكون فقد روي أن اإلمام مالك
نده من الذي مجع فيه ما صح ع -ه أموطمع القرآن الكرمي - حديث رسول اهللا
دستورا لألمة اإلسالمية، حني عرض عليه املنصور أن يعلق املوطأ يف الكعبة وحيمل عليه
ال :الناس حسما ملادة اخلالف، فرد قائالتفعل، فإن الصحابة تفرقوا يف اآلفاق ورووا أحاديث غري أحاديث أهل احلجاز اليت
لناس بذلك، فاتركهم على مااعتمدهتا وأخذ ا : ت. د ،حممد عليالسايس، ( هم عليه
فكان للمجتهد أجران إن أصاب، .)98،99 .وأجر واحد إن أخطأ
ولعل التعصب، والذي يؤدي إىل السبب هو خالف األمة وصراعها وانشقاقها،
الوحيد الذي حذر من أجله بعض العلماء، االختالف بكل أنواعه وأكدوا وقوع من خوفا
: على وجوب اجتـنابه، يقول ابن مسعود ،الرازي ؛22 :1972 ،بن قتيبةا) (اخلالف شر(
رمحه - وقال السبكي). 480: 1. ج، 1980إن الرمحة تـقتضي عدم " .. - اهللا
ولكن اختلفوا .. ﴿: االختالف، قال تعاىل :البقرة(﴾ .. فمنهم من آمن ومنهم من كفر
253( .
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
قبل ذلك رسول منه هذا، وقد حذر " ال ختتلفوا فتختلف قلوبكم" :فقال اهللا
/ 122حديث .27كتاب الصالة باب .مسلم( .)1556حديث .68باب .ابن خزمية؛ 432
أنه قال، وروى عن ابن مسعود مسعت رجال قرأ آية مسعت من النيب
اهللا ، فأخذت بيده فأتيت به رسول خالفها: أظنه قال قال شعبة" كالكما حمسن: "فقال
إن من كان قبلكم اختلفوا ال ختتلفوا ف" ،1كتاب احلصومات باب ، البخاري( "فهلكوا . )2410 : رقم
:أسباب اختالف الفقهاء
ومن األسباب اليت أدت إىل اختالف الفقهاء :يف استنباط األحكام الفقهية ما يأيت
:رآنيةاختالف القرآءات الق
من األسباب اليت أدت إىل وقوع االختالفات بني الفقهاء أنه ورد عن رسول اهللا
قراءات متواترة مما أدى إىل اختالف احلكم :املستنبط من كل قراءة، ومن أمثلة ذلك
اختالف الفقهاء يف حكم القدمني من الوضوء ن قوله أ: هل الغسل أم املسح؟ وسبب ذلك
قرئت مرة }وأرجلكم{ تعاىل يف آية الوضوءبالنصب وعلى هذا، فهي معطوفة على
فيكون فرضها الغسل، وهبذا قال }وجوهكم{اجلمهور، ووردت أيضا باجلر، وعلى هذا
فيكون }رؤوسكم{تكون معطوفة على وهبذا قال طائفة من الفقهاء، ،فرضها املسح
ياأيها الذين ﴿ : قال تعاىل يف آية الوضوءحيث
م إىل الصالة فاغسلوا وجوهكم آمنوا إذا قمتوأيديكم إىل املرافق وامسحوا برؤوسكم
قرأ )6: املائدة(﴾ ..الكعبني وأرجلكم إىل }وأرجلكم{ والكسائي وابن عامر نافع
ومحزة وأبو عمر بالنصب، وقرأ ابن كثريعبد اهللا بن ،أبو زرعة(باجلر }وأرجلكم{
سي، ؛ القي223، 221 :1984 ،حممد بن زجنلة )1:406.، ج1981أبو حممد مكي بن أيب طالب
فكان اختـالف القـراءة سببا يف اختالف وما 162 :1986السعدي، ( الفقهــاء
.)بعدها
:اختالفهم يف العلم بالسنة
من املعروف أن السنة مل تكن مدونة ألهنم قد هنوا عن ذلك يف عصر الصحابة
رمي، خشية أن خيتلط بعض ذلك بالقرآن الكفضال عن سعة حفظهم وسيالن أذهاهنم، يقول
:" ال تكتبوا عين، ومن كتب عين غريالقرآن فليمحه، وحدثوا عين وال حرج، ومن
-متعمدا : أظنه قال :قال مهام -كذب علي .كتاب الزهد. مسلم" (فليتبوأ مقعده من النار
.)3004: رقم ،16باب ي ويذكر التاريخ أن أول تدوين رمس
يف عصر اخلليفة عمر بن مت للحديث النبوي وكان قد -رضي اهللا عنهما -عبد العزيز
يف وجه أمره هذا، إىل أهل اآلفاق وعمالهأبو بكر بن : األمصار وأوهلم عامله على املدينة
انظر ما ( :حممد بن عمرو بن حزم، وفيه يقول، أو سنة ماضيه كان من حديث رسول اهللا
رة فاكتبه، فإين قد خفت دروس أو حديث عم . )329 - 328 :1981، اخلطيب( العلم وذهابه
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
ولذلك كله،مل تكن حظوظ الفقهاء متساوية بالنسبة إىل السنة، وحىت بعد التدوين
مل يكن كل الفقهاء على علم بكل األحاديث، األمر الذي سبب اختالفهم يف بعض املسائل
لزاوية الفقهية، وقد بدأ االختالف من هذه امث استمر إىل العهود اليت منذ عهد الصحابة
.تلتهم - أن أبا هريرة : فمن أمثلة ذلك
ذهب إىل أن من أصبح جنبا فال صوم له، حىت خبالف ما ذهب إليه أخربه بعض أزواجه
.)24 – 23 :1978الدهلوي، ( فرجع
:اختالفهم يف فهم النص وتفسريه
ديث قد يرد النص من القرآن أو احليف ذلك فيختلف الفقهاء يف حتديد املعىن املراد
إذا كان اللفظ حمتمال ألكثر من معىن، ويرجع : ذلك إىل أمورتردد اللفظ بني معنيني فأكثر، وهو -أ
،1988، سيبويه( ما يسمى باالشتراك اللفظي" كلفظ )287: 1.،جت.، دالسيوطي ؛1/24
: حيث يطلق يف اللغة على معنيني" القرء أحدمها على احليض، وثانيهما على الطهر، وعلى ذلك اختلف الفقهاء يف عدة املطلقة غري احلامل إذا كانت من ذوات األقــراء تبعـا الختالفهـم يف املـراد مـن القـروء يف
واملطلقات يتربصن ﴿: قـولـه تعـالــىهل يراد ،)228البقرة، (﴾ بأنفسهن ثالثة قروءيض؟ ألهنم متـفقون على أن به الطهر أم احل
املراد واحد منهما فقط، وإمنا اخلالف بينهم يف
وما 303 :1986السعدي، ( .يقني أحد املعنيني .)بعدها
أن يكون اللفظ له معىن حقيقي -بيف اللغة، وله معىن آخر يف عرف الشرع، بأن يكون الشرع قد نقل اللفظ من معناه اللغوي
" النكاح"ة، كلفظ واستعمله يف حقيقة شرعيفإنه يف أصل اللغة يطلق على الوطء، ولكن الشرع استعمله يف العقد والوطء فصار لفظ
عند اإلطالق حيتمل معنيني، أحدمها )النكاح(لغوي، وهو الوطء وآخر شرعي، وهو العقد،
ستعمل كلفظ مشترك بني اوالصحيح أنه املعنيني يف الشرع، ومن استعماالت اللفظ
حىت تنكح زوجا ... ﴿: وطء قوله تعاىلمبعىن الوعلى هذا اختلف ،)230 :البقرة(﴾ غريه
الفقهاء يف أنه إذا ورد مطلقا يف لسان الشرع من غري قرينة تدل على املعىن املراد منه، هل يراد به املعىن اللغوي نظرا ألنه األصل أو يراد به املعىن الشرعي نظرا الستعمال الشارع؟
)وما بعدها 321 :1986السعدي، (إن االشتراك قد يكون يف -ج
إمنا جزاء الذين ﴿: احلروف، كما يف قوله تعاىلحياربون اهللا ورسوله ويسعون يف األرض فسادا أن يقتلوا أو يصلبوا أو تـقطع أيديهم وأرجلهم من خالف، أو ينفوا من األرض، ب ذلك هلم خزي يف الدنيا وهلم يف اآلخرة عذا
فاختلف الفقهاء يف معىن ،)33 :املائدة(﴾ عظيممشتركة بني " أو"الواردة يف النص، ألن " أو"
منها قد تكون للتخيري وقد تكون معان كثرية، . للتفصيل
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
أثر احلركات اإلعرابية يف اختالفات :اتهدين
-:مفهوم اإلعراب
-:اإلعراب لغة: أوالرب أع: اإلبانة، يقال: اإلعراب لغة
الرجل عما يف نفسه، إذا أبان عنه، ويف البكر تستأمر، وإذهنا صماهتا، واأليم : "احلديث
كتاب احليل؛ . البخاري" (تعرب عن نفسها )50 :1996ابن هشام، ) (كتاب النكاح. مسلم
-:اإلعراب اصطالحا: ثانيا أثر ظاهر أو : "وأما اصطالحا فهور االسم املتمكن مقدر جيلبه العامل يف آخ
وقد). 50 :1996ابن هشام، " (والفعل املضارعوهي من أهم خصائص –شغلت هذه الظاهرة
مساحة واسعة يف الدرس النحوي، - العربية حبيث ال تكاد ختلو كل مجلة عربية إال وقد قرر هلا اإلعراب مصريها، من رفع أو نصب أو جر أو جزم فتختلف معانيها الختالف هذه
.كات اإلعرابيةاحلر
املسائل الفقهية اليت خيتلف فيها اتهدون -:بسبب احلركات اإلعرابية
يقتصر الباحث يف هذا املقام على ذكر مسألتني فقهيتني فقط، خيتلف فيهما الفقهاء بسبب التغريات اليت تطرأ على أواخر الكلمات . املعربة باحلركات من ضمة وفتحة وكسرة
: واملسألتان مها صدقة أم ال؟ تركة الرسول : أوال
معاشر -إنا " قال الرسول "ال نورث ما تركنا صدقة - األنبياء
باب .كتاب فضائل أصحاب النيب .البخاري( .كتاب اجلهاد والسري .مسلم؛ 3712: رقم. 12
.)1757: رقم .15باب ) صدقة(ورد احلديث برفع لفظة
تني ونصبها، فاختلف الفقهاء بناء على ها :فكانوا يف ذلك مذهبني احلركتني اإلعرابيتني،
يرى أصحاب هذا : املذهب األول يورث، املذهب أن ما تركه الرسول
يستحقون يف ذلك، وإىل هذا، -فأقرباؤه القضاة، سلمان، ( ذهب الشيعة اإلمامية
الشوكاين، ( وبعض الرافضة )298: 2.،ج1983 .)77: 6.جت،.د
ى رواية النصب واستدلوا يف ذلك عل، حيث أهنا منصوبة على "ما تركناه صدقة"..
احلال، فيكون حكمهم على ما تركه الرسول م ألقربائه، إال على وجهمرياثا يقس
الصدقة، فإنه ال يكون مرياثا، وقد بنيت هذه ألن ) ما(احلال هيئة ذلك املفعول الذي هو
ل احلال قيد لعاملها، أي ال نورث ما تركناه حا: كونه على وجه الصدقة، فيكون املعىن حينئذ
من أموال على وجه أن ما تركه الرسول القضاة، (الصدقة ال يورث، ويورث ما بقي
). 298: 2.، ج1983سلمان، قد يكون من مجلة وعليه فإن احلديث
:يتواحدة، وميكن إعراهبا على النحو اآل )الذي(سم موصول مبعىن ا" : ما" -
" نورث"مفعول به للفعل يف حمل نصبال نورث ما "ومجلة ،حال منصوبة": صدقة"
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
. القضاة، سلمان( "إن"خرب ": تركنا صدقة ). 298: 2.، ج1983
يرى أصحابه أن ما : املذهب الثاينمن أموال صدقة ال تورث، تركه الرسول
وإىل هذا ، ذهب الفقهاء من أهل السنة ؛ 298: 2.، ج1983القضاة، سلمان، ( والنحاة
. )77: 6.جت،.الشوكاين، دواستدلوا يف ذلك على رواية الرفع، حيث أهنا مرفوعة خربا ملا املوصولية، فيكون
من أموال حكمهم على ما تركه الرسول ، )298: 2.، ج1983القضاة، سلمان، (صدقة
:يكون هذا احلديث من مجلتنيف .ال نورث-األنبياء معاشر-إنا :األوىلما تركنا صدقة، وهذه اجلملة :الثانية
" ما"ومبا أن مستـقلة متاما عن اجلملة األوىل،: اسم موصول يفيد العموم، فإن املعىن حينئذ
كله صدقه، وهبذا إن ما تركه الرسول بأن التركة اليت ليست على : يبطل قول من قال .وجه الصدقة تورث
حكم أكل اجلنني من احليوان: ثانياذكاة اجلنني ذكاة ( قال الرسول
أبو داود، كتاب الذبائح، باب ما جاء يف ) (أمه؛ الدارمي، كتاب 2828 رقمذكاة اجلنني،
)األضاحي، باب يف ذكاة اجلنني ذكاة أمهالثانية ) ذكاة(ورد احلديث برفع لفظة
ونصبها، األمر الذي جعل الفقهاء اجملتهدون خيتلفون يف استنباط احلكم من هذا احلديث،
:بيان ذلك كاآليتو
يرى مجهور الفقهاء من املالكية والشافعية واحلنابلة وأيب يوسف وحممد من احلنفية أن اجلنني الذي خرج من بطن أمه ميتا جيوز أكله، ألن ذكاة أمه تشمل ذكاته، وبه قال سعيد بن املسيب والنخعي وإسحاق وابن
إال أن املالكية اشترطوا يف هذه املنذر والثوري، ملسألة أن يكون اجلنني قد كمل خلقه ونبت ا
شعره، ملا روي عن ابن عمر ومجاعة من قال عبد اهللا - رضوان اهللا عليهم - الصحابة
كان أصحاب رسول اهللا : (بن كعب بن مالك إذا أشعر اجلنني فذكاته ذكاة أمه: يقولون( : 3.ج الزحيلي، ؛324: 1.جت،.، دإبن رشد(
.)8/145: 8.، جالشوكاين ؛669 ؛668أما غري املالكية فلم يشترطوا يف ذلك، سواء كمل خلقه أم مل يكمل، وسواء نبت
عن أيب شعره أم مل ينبت، ملا روي ابن املباركذكاة اجلنني ذكاة : (ليلى قال رسول اهللا : 1.ت،ج.بن رشد، دا( )أمه أشعر أم مل يشعر
:8.الشوكاين، ج ؛669 ؛: 3.الزحيلي، ج ؛324145(.
واستدلوا يف جواز األكل براوية الرفع ، حيث أنه مرفوع خربا ) أمهةذكاذكاة اجلنني (فاملبتدأ يف عرف النحاة هو لألوىل، ) ذكاة(لـ
.فهما يف احلقيقة شيء واحد، اخلرب نفسهقال سيبويه )194، 193: 1، جت.، دالصبان(
بتدأ ال بد له من واعلم أن امل: " إىل ذلك مشريا فأما الذي.. عليه شيئا هو هو ن املبينأن يكو
عليه يرتفع يبىن عليه شيء هو هو فإن املبينعبد : بتداء، وذلك قولكبه كما ارتفع هو باال
رتفع عبد اهللا ألنه ذكر ليبىن عليه ااهللا منطلق، املنطلق، وارتفع املنطلق، ألن املبين على املبتدأ
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
فأما : " فقوله. )127: 2.، جسيبويه("مبرتلتهأي املبتدأ الذي، " عليه شيء هو هو الذي يبىن
والضمري املنفصل األول للشيء، والثاين للذي .يلمح إىل أن اخلرب نوع املبتدأ يف املعىن
)193: 1.، جت.، دالصبان(يرى أبوحنيفة وزفر واحلسن بن زياد وابن حزم الظاهري بأن اجلنني ال جيوز أكله إال
/ 1: ت.ية اجملتهد، دبدا(إذا خرج حيا فيذكى : 6.، ج، ابن حزم145: 4.، ج؛ الشوكاين32497(
واستدلوا يف ذلك برواية النصب ، فدلت هذه الرواية )أمه ذكاةذكاة اجلنني (
على أن ذكاة اجلنني ليست ذكاة أمه وأن ذكاة األم ليست ذكاة اجلنيني، وحلل هذا اجلنني البد
حاة يف هذا، وقد قدر الن. من تذكية جديدة :هذه الرواية بتقديرات، وهي
يف " ذكاة اجلنني كذكاة أمه" -أ" ذكاة"الوجوب، فحذف الكاف، وانتصب
ابن ؛297: 2، ج1983القضاة، سلمان، ( الثانية )164: 2.، جت.، داألثري
أي " ذكاة اجلنني مثل ذكاة أمه" -ب" ذكاة"ذكاة مثل ذكاة أمه واجبة، فحذف
ق منصوب باملصدر الثانية وهي مفعول مطلوهي " مثل"مث حذف " األوىل"الذي هو ذكاة
القضاة، ( صفة، مث قدر خربا وهو واجبة .)296: 2.، ج1983سلمان، "يذكى تذكية مثل ذكاة أمه" -ج
. )164: 2، ت.، دابن األثري(ابن ( "ذكوا اجلنني ذكاة أمة" -د
.)164: 2: جت،.، داألثري
ذكاة وقد أفادت هذه التقديرات أن ،اجلنني تشبه ذكاة أمه، فهو تشبيه ال حقيقة
فال يدل على أنه يكتفي بذكاة األم، بل يدل على أن كال منهما يف حاجة إىل ذكاة، كقوله
/ 27 :النمل( )وهي تمر مر السحاب : ( تعاىل :أي كمر السحاب، وكقول أيب العالء )88
هرب النوم عن جفوين فيها ن عن جفوين اجلنان األم هرب
...أي كهرب األمن
خامتةمن خالل هذا البحث املتواضع جند أن الفقهاء اجملتهدين ليسوا على كلمة واحدة، الختالفهم يف فهم النصوص الظنية، كما جند كذلك أن للغة العربية بأدواهتا ومفرداهتا وتراكيبها نصيبا أوفر يف ذلك، فكان من شروط االجتهاد اإلملامهبا، ومع ذلك نرى أن بعضهم يصلون خلف
.بعض، واهللا أعلم
املصادر واملراجع القرآن الكرمي النهاية يف. ت.د. ، علي بن حممدابن األثري
حتقيق طاهر . واألثر غريب احلديث. الطناحي أمحد الزاوي وحممود حممد
.دار الفكر .بريوت ، مشس الدين أبو اخلري حممد بناجلزريابن
غاية النهاية يف طبقات. 1933 .حممد. براجشتراسر. ج: عين بنشره. القراء
.مكتبة اخلاجني مبصر .1988. ، أبو حممد علي بن أمحدابن حزم
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
عبد الغفار .د: حتقيق. احمللى باآلثار دار الكتب. بريوت. سليمان البنداري
.العلمية .1991. ، أمحد بن عليالعسقالين ابن حجر
. يح البخاريشرح صح فتح الباريبن عبد العزيز بن عبد اهللا: حتقيق .دار الفكر .بريوت. الباز بداية .ت.د. القرطيب، حممد بن أمحد ابن رشد
.دارالفكر .املقتصد اتهد وهناية أحكام. ت.د. ، حممد بن عبداهللابن العريب
مراجعة األصول وختريج . القرآن حممد عبد القادر: األحاديث وتعليق
. دار الفكر. ريوتب. عطا تأويل. 1972. ، عبداهللا بن مسلمابن قتيبة
: تصحيح وضبط .خمتلف احلديث .دار اجليل. حممد زهري النجار
مساعيلإابن كثري، عماد الدين أبو الفداء البداية والنهاية يف . 1932. الفرشي .مطبعة السعادة: بغداد. التاريخ
.، عبداهللا بن يوسف مجال الدينابن هشامشذور الذهب يف معرفة . 1996
أميل . د: تقدمي. كالم العرب . دار الكتب العلمية. بريوت .يعقوب
.، عبداهللا بن يوسف مجال الدينابن هشامعن كتب مغين اللبيب. 1991
.املكتبة العصرية .بريوت. األعاريب سنن. ت.د. ، سليمان بن األشعثأبو داود
: قمراجعة وضبط وتعلي. أيب داوددار . احلميد حممد حمي الدين عبد
.إحياء السنة النبوية .أبو زرعة، عبد الرمحن بن حممد بن زجنلة
حتقيق . حجة القراءات. 1984. بريوت .سعيد األفغاين: وتعليق
.4ط. مؤسسة الرسالة أصول الفقه. ت.د. بدران. د، أبو العينني
مؤسسة . اإلسكندرية. اإلسالمي .شباب اجلامعة
.2410. مساعيلإي، أبو عبداهللا حممد بن البخارعامل : بريوت. اجلامع الصحيح
.الكتب أحكام. 1994. ، أمحد بن علياجلصاص
. دارالكتب العلمية: بريوت. القرآن السنة قبل .1981. حممد عجاج. اخلطيب، د
.5ط. دار الفكر. بريوت. التدوين .الدارمي، أبو حممد عبداهللا بن عبدالرمحن
دار: بريوت. ح املنانفت. ت.د .اإلسالمية شائربال
اإلنصاف يف بيان. 1978. الدهلوي، ويل اهللا: مراجعة وتعليق. أسباب اخلالفدار . بريوت. غدة عبد الفتاح أبو
.2ط. النفائس الفائق. ، جاراهللا حممود بن عمرلزخمشريا
حتقيق على .1979. يف غريب احلديث حممد البجاوي وحممد أبو الفضل
.3دار الفكر ط .راهيمبإ .1995. ، جاراهللا حممود بن عمرلزخمشريا
غوامض الكشاف عن حقائق زيل وعيون األقاويل يف وجوهـالتن
. بريوت .التأويل تاريخ الفقه. ت.د. السايس، حممد عليمكتبة ومطبعة . القاهرة. اإلسالمي
.وأوالده ححممد علي صبي أثر. 1986. السعدي، عبدالقادر عبد الرمحن
วารสารวชาการ บณฑตวทยาลย
الداللة النحوية واللغوية يف استنباط . آيات القرآن التشريعية األحكام من
.مطبعة اخللود. بغداد .1988. ، أبو بشر عمرو بن عثمانسيبويه
حتقيق وشرح عبدالسالم . كتابال. مكتبة اخلاجني .القاهرة. حممد هارون
.3ط جالل الدين عبد الرمحن بن أيب، السيوطي
علم أصول اح يفاالقتر. 1988. بكر: تقدمي وضبط وشرح وتعليق. النحوحممد . احلمصي؛ د أمحد سليم. د
. جرس برس. أمحد قاسم .1990. ، حممد بن إدريس)اإلمام( الشافعي
الشيخ : وحتقيق تقدمي. أحكام القرآندار . بريوت. عبد الغين عبد اخلالق
. العلوم إحياء نيل األوطار من. ت.د. ، حممد عليالشوكاين
شرح ،األخيار ننأحاديث س .منتـقى األخبار
الصبان حاشية. ت.د. ، حممد بن عليالصباناألمشوين على ألفية ابن على شرح
.مالك ومعه شرح شواهد العيينمكتبة ومطبعة دار إحياء . القاهرة
.الكتب العربية نشأة النحو. 1969. علي الطنطاوي، حممد
عبد : تعليق. وتاريخ أشهر النحاة
عبد الرمحن وحممد. لعزيز الشناويا .الكردي
أدب. 1991. طه جابر الفياض. العلواين، دالدار . الرياض. االختالف يف اإلسالم
.4ط. اإلسالمي العاملية للكتاب .ت.د. ، حممد بن يعقوبالفريوزآبادي
لطائف بصائر ذوي التمييز يفاألستاذ حممد : حتقيق. الكتاب العزيز
.املكتبة العلمية. تبريو. النجار علي الصحوة. 1991. يوسف. القرضاوي، د
اإلسالمية بني االختالف املشروع مؤسسة . بريوت .والتفرق املذموم
. الرسالة .كتب إعراباحلديث. 1982. سلمان، القضاة
).اهرسالة الدكتور( .ت.د. كمال الدين، حممد بن عبدالواحد
دار إحياء : بريوت. شرح فتح القدير .ث العريبالترا االجتهاد يف. ت.د. حسن أمحد. مرعي، د
إدارة . الرياض. الشريعة اإلسالميةجامعة اإلمام حممد بن الثقافة والنشر،
.سعود .شرييقال مسلم، أبو احلسني مسلم بن احلجاج
دار : بريوت. صحيح مسلم .1995 . بن حزما
����������ก�� ��� �������
55
�����������: � ก��������������������ก���������� ���ก������� ���
!�.�#$�����!%�ก� ��'��� ������(������ �)���*�*�����$+
��,�!���
��������� ���ก�����������������ก������������� ���!"����#���$�%!�&�����'��ก(������)�&� �ก(�����!��� +"���ก������#�$#�ก�"���� ��!��,��ก������-�(��#���$�%!�&�� ��ก$�ก������������&".��ก�����/0.���#���$�%!�&��+"��!�!�������������ก(���������� ���ก�1����#���$�%!�&�� �ก�)��ก�� ���!"����#���$�%!�&��2�ก(�����!��� ������&".��ก����.���� ���!"���������� �����������"� ���"$�3�������3�!��� /�ก����ก��4��'�ก(������)�&�����'��#���$�%!�&����5������6�6���)��5�4����������������ก�� 2��1��)ก(�����!�������'��#���$�%!�&��&�'��$��5��������� &". �'��5�!�%!��"���4��$.� ��'��&�ก7��� �#���$�%!�&��"��ก�'��$�0ก26.+"���� �����4��$.�&�'�'�$��5���"���� �89���!�!��::��!�����3�!���
Abstract
The main objective of this article is to compare and contrast on the concept of
sovereignty between general law and Islamic law. It begins with the definition of
sovereignty and its theoretical development. The article also mentions de jure
sovereignty of both laws. Moreover, the article highlights the characteristics of
sovereignty. With regard to the concept of Sovereignty in Islamic law, the article
stresses the concept of Khilafat, roles of the Holy Prophet as well as the status of
Islamic state. The outcomes of the study reveal that general law regards that
sovereignty is belongs to all citizens of particular country. In contrast, Islamic law
holds that sovereignty is not belonged to human being but it is exclusively
belonged to God. However, vicegerent of God including the Holy Prophet and
legislature of Islamic state will play the role in dealing with such sovereignty.
�����������ก�
����������ก�� ��� �������
56
�����
�#���$�%!�&����5��#���$#���:�!)����ก�����������ก���� �4��ก���������5����)������#���$ ������� �'ก��&".�� ก����ก��&�. ก��26. �ก��$�"��������� ก��'��<�������������#���$ 2����ก(������3%����0:$������'��#���$���ก�������ก���ก������5����)��#���: ���5�$�"��!)��.����ก��$�"����������ก(�ก1= ก���ก��������� ������.�2$�ก�)��ก���-�(� ��!%��>!���!�'�".���#���$�%!�&����) �ก�'� ��#� 2�.ก��ก# ���"ก(�ก1= 2�ก���ก������� �'������4����'��ก����ก&�".�� ���� �. �'ก������'�����ก���ก����2" ��5��/"7 $ก�� �1�%!�&�� ��� ���6�%!�&�� ก7"0&".$�ก�-�(� ��!%��>!���!2����)���#���$�%!�&����) ����4��$��5����ก#���"ก(�ก1= ก���ก������� �'������ '�/��'�ก � � $� " � � �� � � � � � ก � � � � ก � � � �� � � � ������4��% ���'����� ก��'��< ���ก������� �#���$�%!�&��$����5��?:����!)��.�����?:���������� ��5�ก(�ก1= �������.����ก(�ก1= �������� ��5���)���������.����ก��$�"����ก���ก������������ ��5�$�" �'� �ก��������3����������� ��5����ก#���"�0������3 �0� ������������3 ��)�������6!ก��3@� �#���$��.���)����� 3@� $# ����@�2��� 3@� ���@�4�����6�6� �#���$��.���)������ ก��'��< ���"7����'�����.�������)����$�ก������.�2$���)���#���$�%!�&������ก�)��ก���$.�����#���$�%!�&�� /0.26.�#���$�%!�&�� �!%�26.�#���$�%!�&�� ก�� �'� �ก�#���$�%!�&�� ���"$�ก��$�"��� ก�������ก�� �'� �ก����ก��26.�#���$�%!�&������!��(�!�1� ��������,2530:210-211)
������C������$��$��ก����������������'���#���$�%!�&����� ���!"���ก(������)�&� �ก(�����!���
,�������)�������������
�#��'� �#���$� ������������������)$�>!���!ก����'��2"��'�����)� "����)ก�'����2��.���.��'��#���$��5�!)�#���:2����ก������� "����)ก�'��ก��2������3���� �'� �ก���� ���ก������������������� (���!�� ก�!�3��,2521:1-4) '���#���$�%!�&������#���$0��"2�ก���ก��������� �����#���$��) "�������5��$.�����������)���� ���)�0��"������5��$.������� �.� ก7&�'�.����0'2��� � �� ���: 6 � � � � /0. 2 " �# � � � $��� �� � �' � � �5 ���� ��ก����'�����)������3������5�����)����"�'�"!� "�������5���3�����������ก��6 (�!�1� ��������,2530:212) ����ก�'����ก������)�ก7���������5��#���$0��"&�'���#���$��)�2"2���3��������"���������0�ก�'� (�@4 +���ก!�� ,2512: 15) �#���$�%!�&�� (Sovereignty) ����4!)�$����กก��2������������) 16 ��)��� �'�"!��������กก�� �#���$0��"�(Supremacy) ��ก'�� (�!�1� ��������,2530:212-213)
��ก�! 6 �ก���� 3���� 2��? $$���� � �� �ก ������� -� #!� 2������������ ��������!.!)�!� "�������.������2"����ก��'������2" ���������2"���#���$0��" �.� ก7&�'���#���$2"��)$&�$#�ก�"�#���$"��ก�'��&".��ก�'�&� �ก��.���5��������� ���/0.���#���$0��"��� ก(������)�&�&".������ก&�.�'�!�%!2����ก(����$�ก!"����ก7�'����)�/0.���#���$0��"��5�/0. 2�.!�%!"��ก�'�� "���������)�/0.���#���$0��"�ก��!ก!�%!"��ก�'�� ก7&�'��$����ก�.��!�%!"��ก�'��&".��ก�'�&� !)�2"��)/0.���#���$0��"ก��#���&�����'����������)��%��� �&�'��/0.2"�������"�.��ก��ก��#������#��)�"��ก�'�� 4-�!ก������/0.���#���$0��"$��5������"3�� �'�����6��%��� &�'��/0.2"������>!�%&". (����� �0�����1,2538:131)
��)ก�'��&�������"2��.���.�������5� ���!"����#���$0��"������������ก�!6�ก���?$$����
����������ก�� ��� �������
57
��'��&�ก7��� ���!""��ก�'����5�&�2�����-�(���'����� E�)�&�'��$�ก!"����&".2�����>!���!����2"��)&�'���#���$2�ก��������26. "�������.�40"���2���!�������3���� �.�ก�����#���$0��"����!�!���� �'&�'���#���$0��"�����3���� $&�'��/�2�����>!���! ".����������#���$0��"�����3���� �������/0.���#���$������26.�#���$0��"�������
����/��ก��)���0������!1����1�)�������������
'��".���!��,��ก������-�(��'�".���#���$�%!�&������ �����$��� "�.�!�1� �������� &".�#�"��&�."���'�&����
1) �-�(��'�".���������#���$0��"���4�/0.��5��$.� (The Supremacy of God)
2) �-�(��'�".���������#���$0��"���4�������� (The Supremacy of the Pope)
3) �-�(��'�".���������#���$0��"���ก����!� (The Supremacy of King)
4) �-�(��'�".���������#���$�%!�&����5������3 (Theory of Sovereignty)
5) �-�(��'�".���#���$�%!�&����5������6�6� (Sovereignty belongs to the People)
6) �-�(��'�".���#���$�%!�&����5����6��! (Sovereignty belongs to the Nation)
(�!�1� ��������,2530:213-223)
�0������!1��,����������� -� #!)��2��3-1��4���1�
���6:���%�89��ก(����%���6��!&".�.���-�(��'�".���������#���$0��"���4�/0.�5��$.�(The Supremacy of God) +"��.���'� ���"���4!)���������'����0'2�.�#���:6����4�/0.��5��$.������.�$����ก���@������2��'ก7����#���$�%!�&����5����4�/0.��5��$.���)���� �0������!1��,����������� -� #!)��2�� ������
2��1��)��ก��ก�'���.���-�(��'�".���������#���$0��"���4�/0.��5��$.�ก7&".��ก�������ก 3���-�(��'�".���������#���$0��"���4�������� (Supremacy of the Pope) ������0'���"��".��������'������'�$�.��3�� �'��#���$���89�����$�ก������89����1�$�ก�+"��"7"��" +"��.���'�4�/0.��5��$.������5���!��%!��4 $��&�'��$���.�� �������ก������� &".��ก�� 2���ก���� �2���ก�����) $��&".����ก2�.4����� ����4���E0 (Jesus Christ) ��&�'�������� �� �4�)��'�$�ก����&������ $&".�>!���!����$�����1 �!������&". �'���4�����&".����ก��ก��#���:��� �����:�G���� (Saint Peter) 2�.��5�/0.�ก����"0 ���!���!ก6���������2�+�ก���'�$�ก4���� E�)�2���)�"��ก��:�G���� &".����#���$2�.4����������� �'�<�����@��������'�&���'��&�'��"�� "������4��������$����5�/0.���#���$0��"���89�����$�ก� �0������!1��,����������� -� #!)��ก�����( ������� �'�������ก�����5��.��� �-�(��'�".���������#���$0��"���4��������ก7��)�������!���� �4�����89����1�$�ก� �7� ก�'�������ก$��������������5��!�&�'���� ก'#���ก4����������ก�'�&� �-�(�2��'��)�!��2��1������� �-�(��'�".���������#���$0��"���ก����!� (The Supremacy of King) ���ก��26.�#��'��#���$�%!�&�� (Sovereignty) ���#��'��#���$0��" (Supremacy) ��5����� � �ก+"�����'�ก����!� ��5���(3�%!�?�� (Sovereign) ����/0.���#���$0��"2���3 �'���3 ��5�/0.26.�#���$�%!�&��E�)���5������3 �4����5���� �������3��)����
�0������!1��,������������������4�)�����*�*� �-�(��'�".���������#���$�%!�&����5������6�6� (Sovereignty belongs to the People) ��7��'��#���$�%!�&����5������6�6� ��6�6���ก
����������ก�� ��� �������
58
��26.�#���$�%!�&�����2�ก!$ก���������+"���� ������$$�"ก���ก������5� ����6�%!�&��+"��.�� ���2�.��6�6�����ก/0. ��I�����#�ก�� ���� �-�(��'�".���#���$�%!�&����5������6�6�����ก!"$�ก�.���������+E 2�������6�)��::���6��� (Social Contract) E�)���+E��7��'������ก!"$�ก�����!����4�.��2$ก���������� ก����)����� ��ก���!�����������5���������ก'�2�.�ก!"�::���6�������
�0������!1��,������������������4�)��*�� �-�(� �' �". ���# ���$�%!� &�� ��5 ����6��! (Sovereignty belongs to the Nation) ���������'��#���$�%!�&��&�'26'�����6�6� �'��5����6��! �*��� ��5�!)���)���!������ 6��!�ก!"$�กก�����ก�����4��������ก�� E�)��.� �ก��5��� �'��� �.�$&�'����� �'�.����ก����ก�� �.��'����5� �*��� E�) � ��5���ก!) ���ก��'�� �-�(���� ��7��'��$�����1 ���6��!$ "���ก&".ก7 �'+"�6��! +"�/'��/0. �����6��! �/0. ����)&".�������ก+"���6�6����� ���)�&".�������ก �.�&�'26'/0. ��������(���)����ก �'��5�/0. �����6��! $����5��!�&�'�0ก/0ก��"+"��::�2"< ก����6�6�/0.����ก ����!���)$�#� ��6��!&".��7���)
3-15*1�����������5�ก���������� +"���)�&� �.��$.�����#���$�%!�&��ก��/0.26.�#���$�%!�&����5�������"���ก�� �'2�����ก�1��$.������$&�'&".��5�/0.26.ก7&". �����)����'�ก����!� ��5��$.�����#���$�%!�&�� ก����!� ก7��5�/0.26.�#���$�%!�&������ �'����)����)�����'��#���$�%!�&����5����6��!���������6�6� �#���$�%!�&��ก7ก�����5������$#������ก $�&�'��$��ก�� "�������5��$.�����%!�&��+"����2���ก���)�� $���.����/0. ������/0.26.�#���$�%!�&�� ��+"�&".�������������������!����$�ก/0.��5��$.�����#���$�%!�&�� �����3%����0: �'���6��1�$�ก�
&�� 4.�. 2540 ����� 3 �������'��#���$�%!�&����5�������6�6��&�� �'4� �'� �ก��ก��5��#���$�!�!��::��! �#���$��!��� ��#���$����ก�� �.� ��3%����0:ก������2�.�#���$�!�!��::��!��5������3@� �#���$��!�����5�����1��3����� �#���$����ก����5�������1 �.���� "�2�.��7��'��#���$�%!�&���.����/0.26.�'����ก$�ก�$.�����#���$��) �.$�!�
��ก�6�)������������� �#���$�%!�&���.������ก�1"���'�&����
1. �����"7"��" (Absoluteness) 2. ��������������)�&� (Comprehensiveness)
3. ��������(Permanence)
4.����&�'��$�0ก �'� �ก&". (Indivisibility)
,����!.!)�! (Absoluteness)
�#���$�%!�&����5��#���$0��"2� /'�"!� ������5��#���$��)�"7"��" ���!�0�1 2�������+"�&�'���#���$2" ����ก���!�%!N�����ก6���2"�����.��
,���,���,�#������ (Comprehensiveness)
�#���$�%!�&���'�����������!)�2�:'&4�����)���1���������3 �#���$������ �'��#���$�%!�&����0'�������ก!)���ก��'��2���3&�'�'���5����������"!� "�������� ก�2"<ก7���
,���7��� (Permanence)
�#���$�%!�&���'����0'�0'ก����3���&�+"�&�'0:���ก�����#���$�%!�&����5���� ��ก���.����)������3 �4��C�����.�0:!���#���$�%!�&��ก7��'�ก���'�0:!��������5���3
1 /012//3456789:/;<=;>;?0ก/ABC D.E. 2540 3;F/; 3
G0660FHI9; ����������� ��������������� ������ก���� �� !���������"�#�!��������$������%&'� ()���%����* +,�-�, ���.�.�//��+�0���%����� /�*$�
����������ก�� ��� �������
59
,��������7-ก������ก!1 (Indivisibility)
�#���$�%!�&����5��#���$������%��� $��&�'��$��7�&". �'��)�����'�����0'2���3ก7�4��/����ก��26.�#���$�%!�&�� �#���$�%!�&������ก�1������)�����"���ก��&�'��$�0ก �'� �ก&". ��'��&�ก7��� �.���)�'������������C4�ก�� �'� �ก�4�)���5��$.�������'��ก��2������"���ก��2���3�"���ก����'����� �'����� �'� �ก�4�)���+�6� 2�ก��26.���� �'� �ก�����.���)��� �'���� ก�&". "����)����กก���'� Separation of power or separation of function�
�0���ก��������ก������
����ก!��� (Montesquieu) &".�������������1ก�����'����)���� �������6(����ก������ (LNEsprit des lois)� 2�����) 6 ������"��) 11 ����ก!���&".�%!����'�2���ก��3$���#���$��0' 3 ��'�� ��� 1) �#���$�!�!��::��! ก�'������#���$2�ก�����ก(������)���� 2) �#���$��!��� 3) �#���$����ก�� (�!�1� ��������,2530: 226-227)
������'�����2�ก�� �ก�#���$ ก7�4�)�$��.����� �2�.���ก��ก�� ก'���(� �4����ก��ก��ก.��ก'��ก�� �.� ก7$�#�&�0'�/"7$ก��&".+"��'�� �'�.� �กก��ก7���$4����ก��������)���'�ก���0ก26.�#���$��'��&�'��5�%����.����
�-����ก��5*1�����������
ก��26.�#���$�%!�&������0' 5 �0� ��".��ก��&". ก'1) ก�1���� ก��"�����5�/0.26.�#���$�%!�&��
2) ก�1�89���!�!��::��! �89����!���26.�#���$+"���� ก��"���ก��
3) ก�1�89����!��� �89������ก��26.�#���$+"���� ก��"���ก��
4) ก�1� �'� �ก��� ก�E�)��#���.���)�'��< ��ก$�กก����'���"7"��"�����ก����"7"��"
5) ก�1� �'� �ก��� ก�E�)��#���.���)�'��< ��ก$�กก�� �'2�.�ก�)���.��ก��&".��ก����
ก�6���,(ก��!�����4�3-15*1�����������
2�ก�1���)��� ก��"�����5�/0.26.�#���$�������#���$ ����#���$�!�!��::��! �#���$��!��� ��#���$����ก�� ����ก�'����ก������)�ก7����������#���$�����0'".��ก�� +"��!&".��ก�� �กก��26.�#���$
ก�6�9:�������;;�����9:��������5*1������<!���,(ก��!���ก��
ก�1���)��ก��26.�#���$�!�!��::��! ��#���$��!����'��ก��26.+"�������"���ก��������� ก��"���ก�� ����ก�'����ก������)�ก7���/0.��::��!ก(����ก��/0.������26.ก(������5�������"���ก��������� ก��"���ก��
ก�6�9:�����������9:��#��ก��5*1������<!���,(ก��!���ก��
2�ก�1���)89����!��� �89������ก��26.�#���$+"���� ก��"���ก��&". ก'ก�1���)/0.������26.ก(����ก��/0.��"!������"� ��5�������"���ก��������� ก��"���ก��
ก�6�������ก��,(ก�% �������1�������= ��ก��กก��������!.!)�!��>��ก>���!.!)�!
ก�1�$�"2�.��ก�� �'� �ก��� ก�E�)��#���.���)�!�!��::��! ��!��� �����ก����ก$�กก���ก����"7"��" ����2�.��ก��)�"��'���)$�#�&". ������������กก���'���5�ก�� �'� �ก�#���$�ก����"7"��" �0� ��ก�� �'� �ก�#���$��ก�1���$$�"2�.����ก89������ก��".��ก7&". +"�������89���!�!��::��! ��!��� ����ก�� �ก��ก$�กก�� &�'��89��2"���#���$��กก�'�ก�� �'��89���'�� �กก���#���.���)�������� �'2�.��ก������#���$2����ก�1� �6'�ก�� �'������$.���.���)�"��0����89����!����.��&".���������7�6�������3@� ����ก�1������.�89����!���26.!�%!������ �ก(�������89���!�!��::��! ��5��.�
����������ก�� ��� �������
60
ก�6�������ก��,(ก�% �������1�������= ��ก��กก�� ��5�1�ก����)1��ก��!1��ก) ?� ก�1� �'� �ก��� ก�E�)��#���.���)�'��< ��ก$�กก�� �' 2�. �ก�) ���.��ก��&".��ก���� ��5��0� ��ก�� �'� �ก�#���$��)$�"2�.89���!�!��::��! ��!��� �����ก����ก�����$��E�)�ก�� �ก�� 89���!�!��::��!��ก$�ก����.���)��::��!ก(���� �.�������#���$��.���)2�ก��������ก����!�����6ก�� /'�"!����89����!���".��ก��ก��0.��������@!����&�'&�.���2$ '��89����!�����ก$�ก����.���)��!�������� �.�������#���$��.���)��กก(����2�ก�1�C�ก�C!���'�"'�� ����#���$���@��!�!��::��! $��7�&".�'���������� ก�&". ก'��� ก��!�!��::��! ���� ก���!���������ก�����+�.���'��ก��
���,�!)���� ����ก����ก�������������
2�ก�1��#���$�%!�&���0ก���2�. ก'����� �.�&�'�'�$��5�������������ก��'������ก7$�����"7��#�����'������ �����26.�#���$����!)�2�:'"��ก�'��&".�4���&� ���)��$�ก�������� ������.�$#�ก�"��ก��� (Jacques Martin, 1955: 50-53) ��ก$�ก���ก��26.�#���$�%!�&���������� $�ก!"/�����������������!%��� �����/!"4��"2�ก����!�����'�����ก���)��&�'&".
�#���$�%!�&����) ��5��������� ����$���.��ก4�'��+"�%���6��! ���)��$�ก����� E�)�&�'��!�%!2��#���$�%!�&����'�� �.$�!� ���)���+�ก�26.�#���$"��ก�'�� �.�ก7$26.��'������!%��� "����)���-ก�����&".��::��!�'�
tΒ uρ óΟ ©9 Ν à6 øts† !$yϑ Î/ tΑ u“Ρ r& ª! $#
y7 Í× ‾≈ s9 'ρé' sù ãΝ èδ šχθà) Å¡≈ x� ø9 $#
,������ : ������������ ��������� ����� ����� ������������������ � �� ��� ���! ����"#� ����$�� ( 5 : 45 )
".������"��ก�'�����-ก�����&".�%!�����'��6�"�$��'������QR���/0.����#���$0��"2���ก".�� ���)��$�ก4���� ��5�/0.�.�� ���5�/0.�ก����$�ก������'�� �.$�!� "������4���� ��'�������)���#���$�������ก��4!)���)�0ก�.�� ���������'��#��)����4���� ������5�ก(���� 4���� ��!�%!��"2�ก����ก�#��)���ก���)����)�ก�)���.��ก��ก!$ก���������� ���5���.���)�������� ��ก����)$�.���6�)�S?� ��>!���!�����'�����'����"+"�&�'�����)��&� ��6�6�&�'��!�%!89�8T��#��)����4���� ����� $&".���!�%!��������!�������4��$.� ก(����$�ก!"��������������� ���4���� ����ก�'����ก������)�ก7���4��$.���5�/0.���#���$�"7"��"$�&�'��$+�. �.��#��)����4����
���-ก�����&".ก�'������.���7$$�!�����#���$0��"�'���5����4��$.���'����� �4��4���� ����#���$2���ก".�� "�����ก>2����QR"���'�&����
βÎ) y7 −/ u‘ ×Α$èsù $yϑ Ïj9 ߉ƒÍ� ム∩⊇⊃∠∪
,������ : ���%��&������'(��)���%�� ��*����ก���,�-����.�)�������&����"/��������"/ (11:107)
Ÿω ã≅ t↔ ó¡ç„ $−Η xå ã≅yèø� tƒ öΝ èδuρ šχθè= t↔ ó¡ç„ ∩⊄⊂∪
,������ : &����"/%�� ���0�ก��(������� ���� & ����"/����1( � �� &�ก�)�� ����ก���%�0�ก��(��� (21:23)
��ก$�ก������-ก��������&".��::��!��ก�'�!)���)�0ก�.��&�'��!�%!��ก�#��)������!)��0ก�.����)�< �4��!�%!"��ก�'����5����4��$.�2�3��/0.����.����'�����
العالمني رب الله تبارك واألمر الخلق له أال
����������ก�� ��� �������
61
,������ : &2����� ��0�ก����������ก%ก��� !������ !���*���$)��&����"/�� �� !� ��(��3�$4� ����������*�&���%���� ���ก�-�ก (7:54)
���QR�.���.� "�2�.��7��'�&�'��/0.2"$������0'�#���$��������QRE�)���0'2�3��/0.����.��$�ก����
�����$+��4�3-1�������������<!� ����
�!���&".��::��!�'��#���$�%!�&����5���������QR �'�4���/0.�"���2�3����)4���� ��5�/0.����.��$�ก���� 4���� $����!�%!��"�������4!) ��������� ���ก�����&".ก�'��������)�����2�����<���QR"���'�&����
u� tΒ r& āωr& (#ÿρ߉ ç7 ÷ès? HωÎ) çν$§ƒÎ) 4 y7 Ï9 sŒ ßÏe$!$# ãΝ Íh‹s) ø9 $#
,������ : &����"/���������&�ก� ���"��&�(������� ��� ��ก%�ก&����"/�� �� !�� ��"#�5�������������$�� (12:40)
وال ربكم من إليكم أنزل ما اتبعوا
ما قليال ياء أول دونه من تتبعوا
تذكرون
,������ : &�ก�%��%��1( ���������0�ก����������ก &�ก�%��%�ก&���%��)��&�ก�%���0� ����� ��1( ���(�������"3�"�����6 �#��%�ก&����"/� ������%�ก&�ก�%���� �� !����%��,��2ก (7:3)
/0. 2"��)����������>!�%&�'������ก�����#���$0��"��������QR �.�����'����/0.������5�/0.�>! �%����%���'��6�"�$� "����)���-ก�����&".��::��!�ก�)��ก�����)������'�
tΒ uρ óΟ ©9 Ο ä3øts† !$yϑ Î/ tΑ u“Ρ r& ª! $#
y7 Í× ‾≈ s9 'ρé' sù ãΝ èδ tβρã� Ï�≈ s3ø9 $# ∩⊆⊆∪
,������ : ������������ ��������� ����� ����� ������������������ � �� ��� ���! ����"# �����$�� (5:44)
���QR�.���.� "�2�.��7��'�ก��������2��#���$�%!�&�����4�/0.��5��$.�����$��5������"!����������5����!�����ก����(/0.�>!�%����%�)
2����)��!�������'�4��$.���5�/0.�#���$0��"�4���/0.�"��� �.� ���"7��#���������ก7���2��$��5�/0.26.�#���$"��ก�'��2�3����5���� �����4���� ���)��$�ก4���� ��0'�������4!)���ก��'�� $��&�'��$26.�#���$0��"&".+"���� $��$# � ��5��.������ � ���#���.���) ��4���� �ก�)��ก�����)����� ���$#���5��.���#�������.�2$�ก�)��ก�����������'����"� �3�������3�!���
�����)���� !�
��"���5�/0.E�)�&".���ก���!"�'� �����#��)�$�ก4��$.� ��5�����/����)���)�!����)�2�.���!���ก���6�)�S?���"�+"�&�'�����)��&� $�ก����<���QR������-ก����� $���ก����7�&".�'����"���"���)&".���ก�� �'�����+"�4��$.���ก��$40"�'� ���ก����� ���ก� ������ !�"#����$ %���
(��66�����R, 26:108,126,144,163,179) ��ก$�ก������-ก��������&".ก#���"���กก��������)�����"���'�&����
!$tΒ uρ $uΖ ù= y™ö‘ r& ÏΒ @Αθß™§‘
āωÎ) tí$sÜ ã‹ Ï9 Âχ øŒ Î* Î/ «! $#
,������ : ���������� ���7��"������ก%�ก�&#������)����� (ก����#��89� (4:64)
����������ก�� ��� �������
62
Β ÆìÏÜ ãƒ tΑθß™§�9 $# ô‰ s)sù tí$sÛr& ©! $#
,������ : �������#��89���7�� �� ����)�ก.��#��89�� ���������(4:80)
���-ก������>!�%��)$������������5����!����/0.2" ����2"��)���&�'�������#���$�����"�"����)�����QR�������'�
Ÿξsù y7 În/ u‘ uρ Ÿω šχθãΨ ÏΒ ÷σ ム4 ®Lxm
x8θßϑ Åj3ysム$yϑŠ Ïù u� yfx© óΟ ßγsΨ ÷� t/ §Ν èO Ÿω (#ρ߉ Ågs† þ’ Îû öΝ Îη Å¡à�Ρ r& % [ u� xm $£ϑ ÏiΒ
|M øŠ ŸÒs% (#θßϑ Ïk= |¡ç„uρ $VϑŠ Ï= ó¡n@ ∩∉∈∪
,������ : �� �� �� !���ก )��)���(������&���%��)���%��� �&�ก�)���� �� !�%�� �� 5� �$�%�ก� �&�ก�)�%���� �%��� ������� ����) �����ก ����� ��&�ก�)� ����&�ก�)�� &("��" (�%��6��%��%)��&�ก�)�%�ก�������%������ ����� ���&�ก�)���%,��������� (4:65)
��ก$�ก��������QR�����������ก�'�
$tΒ uρ tβ% x. 9ÏΒ ÷σ ßϑ Ï9 Ÿωuρ >πuΖ ÏΒ ÷σ ãΒ # sŒ Î)
|Ós% ª! $# ÿ… ã&è!θß™u‘ uρ # �� øΒ r& βr& tβθä3tƒ
ãΝ ßγs9 äοu� z� σ ù: $# ôÏΒ öΝ Ïδ Í� øΒ r& 3 tΒ uρ ÄÈ÷ètƒ
©! $# … ã&s!θß™u‘ uρ ô‰ s) sù ¨≅ |Ê Wξ≈ n= |Ê $YΖ� Î7 –Β
∩⊂∉∪
,������ :� ( �"���ก ���5� �$����������5� �$��:��#��� ����������7� �)��&����"/ ��� ก, ����ก%ก�������� �,��� (&�ก�)�� ������#�ก����#���)��&�ก�)� ������ ��� ��#��89�� ����������7�
�)��&����"/���� �� ����)����������� ��� ��%�� (33:36)
���QR�.���.� "�2�. ��7��'�+"�!�%!�����#���$�%!�&����5���������QR �'�4���/0.�"��� '����"���5���� �� �ก���ก�������4���� 2�ก��26.�#���$�%!�&��"��ก�'��
@���)����@�� ���
����$�ก��)&".ก�'���������������"�&� �.� ก7�������ก���"7����)���)���ก�'��������2����5�/0.���#���$0��"2�ก����!����.������� E�)��#����ก7�����5�4��$.���0' '����� ก����ก���������)��.�&���!���ก!$ก�������3�����!26'��5�/0.���#���$0��"����+"��!�!��� �+"�4-�!��� ���)��$�ก�#���$������ ก�"��ก�'���0ก$#�ก�"+"��#���$0��"��)&�'��2�����������)�� ������� ��ก E�&". 3�������� ก����ก��������0ก���-ก�����ก#���"+"�26.�#� �"��8��� ��������4�)� "�2�.��7��'���� ก�"��ก�'���!&".���#���$0��"��0'2������������� �'��5���� �����/0.���#���$0��"����+"��!�!��� �4-�!��� ก�'����� ��5���� �����4� �$. ���� � ��� (Maududi,1990:218)
�#� �������� �!26'��5�!�%!���ก����!� ����������� �'���-ก���������'��������������� ����������QR�!26'!�%!��������2"��������)� �6���6��!2"�6���6��!���)� ���� ก��'�2"ก��'����)� �'��5�!�%!�����ก����)�������#���$0��"���4��$.���)��0'�����4�ก��� �������26.ก(�������4���� ��)�����/'���'�������Q�����" "����)�����QR�������'�
y‰ tã uρ ª! $# tÏ% ©!$# (#θãΖ tΒ# u óΟ ä3Ζ ÏΒ
(#θè= Ïϑ tã uρ ÏM≈ ysÏ=≈ ¢Á9 $# óΟ ßγΖ x� Ï= ø⇐ tG ó¡uŠs9
’ Îû ÇÚö‘ F{ $#
,������ : � ��������� ::�ก ((�������5� �$����� &�ก�%�� ���(����������ก���,�"����� !�����
����������ก�� ��� �������
63
� � �� ���&����"/%�������&�ก�)���*�� �����#(� ������ ��� (�-�, 24:55)
�#���������������,�!������������������ก������� ������ก���������� $�กก����ก���.���.�4��'� ���!"�ก�)��ก���#���$�%!�&��2�ก(�����!���$ �ก�'��$�ก ���!"���ก(������)�&�+"�!���6!� ก(�����!�������'��#���$0��"��5����4��$.� �'�4���/0.�"���'������0�������6�6���)��.�&���!���ก!$ก�������3 $��5� �'��� ����������������4���� 2�ก��26.�#���$0��""��ก�'�� 2��1��)�����6�%!�&����������ก���������3%����0: �'���6��1�$�ก�&�� 4.�. 2540 ����'���6�6���5�/0.�� �# � � � $ 0 � � " "� � ��� � ก � � $� " ��� � � ก � �����)�� ��������3�����5�&������������ ���/0.26.!�%!����ก�������������6�6�
���6��#ก��
����� �0�����1. 2538. ก�������@�����-;, ก�����4I: #���ก4!�4 ����!������ ����#� ��. ���!�� ก�!�3��. 2521. ก��������*�
��>? � �1 �B�,�0���2>? � @ ���� � ก�������@�����-;, ก�����4I: �$�!:�!��ก��4!�4 .
�!�1� ��������. 2530. ก�������@�����-;.
4!�4 �������) 3, ก�����4I: #���ก4!�4 ���1ก��.
�@4 +���ก!�� . 2512. ก�������@����-;. �#���6�����!::���� (@�� 1),ก�����4I:�.�.4..
Jacqes Martin. 1955. Man and the State. Chicago. Abul ANla Maududi. 1990. The Islamic Law and
Constitution,Lahore:Islamic
Publications Limited.
����������ก�� ��� ������� 63
������������� �������������
������������������ ��.������� ��� ��!ก#��$� ������%�&�'� ������!����� �(ก#� )�������!���$�� ����� ������$�%*���+
�� !���
��������� ������������ (Epistemology) �� ����������� � ��!"������ก���ก!$���������%�&��������� �"%� '�ก���ก���ก!$�())!����*�+��ก�&������� $% �ก�&,% ������� -���"�.�,/0� $��.� ������� �������&! ก/%��)0,.ก.%� ก!�.���*��!ก� ��!"�� �"%� ก/1%��.12/����� �%��.12/�� ������ ����������,��)�� ,.%ก/1%���0)!ก�3���ก/!$�"�� �%���0�$ก���3�� ������ ����������,��)�� �%�� ��/��ก4���*� -�$��ก���ก!$����������.%� 5�)�ก�*��!ก��!"��ก/1%� ��� 6
Abstract
This effort aims to study the theory of knowledge which covers sources of
knowledge and its classification. The study showed that religiously all kinds of
sources of knowledge and its classification is accepted if they are not contradicted
with the teaching of Islam
�,#-+ �� ����� .� �� ��$��&�!�ก
/���� (Tales 624-548 B.C.)
-��/�5�%5&�.!7 ก��ก�83�� ������������ ������!'�0�%���1�35�%���������)0������ ����������,��)�� ��1�3)0$��/19�� �������,.ก.%� ก!� �:��0��1�3)0�!$��� 05�ก4)0��7� �%ก!$�������0��ก!$-���"�.�,/0����.� ก��� .�� -��/��"�� �%���1�3)0��������� �� � �1ก6 ��� ($1���, 2536)
����.� ก����0� (Heraclitus 535-475 B.C.)
�@ �3,��ก/��.1����!'�0�%���กA��,% ������� �%����.12/5�%+"%��0����!�2!� �.12/+��!'�0� ����!7����� �.12/����ก���ก!$:�0�)�� 9�� �����1�/!ก��0��� ���:�0�)����0�����($1���, 2 5 36 :136 ) � @ �3 , ��ก/� �.1 � 5&� , �& ��
�����!�:!�-3�0�%� �.12/ก����"���. �%� ��1�3 �:��0������!'�0�%���1�3)0��"���.�����$���35&��!7���1�3)0.� ���.12/�����$���3
���1����� (Aristotle 384: 322 B.C.)
���C.�.�/ ���!'�0�ก���ก!$�������������% � �������)0.� �������� ��ก/ (Universal) ,/0�����ก.�-���&� 5�%+"%�������� �D:�0,/0�ก�&��7�C&$! � �� ก��5&���9�� �������.���!'�0� ����!7� �'!,���� �� ����'��.�3,/0�!.�1���� �4������*��!� )0 �'!ก��+��%����� )�. %� �&��5�%�:� : ,.%.� �'!�� ��4))�� .��-���"�.�,/0.��,���� �! ��&��
2��3+� �� (Francis Bacon 1561-1626)
�$� ���!$��1�ก/1%���0)!ก�3��� ������!'�0�%���0�$ก���3�� ��0����!�2!���%��!7����������
������������ก��
����������ก�� ��� ������� 66
�*�+��ก�&������� ,/0�����!� �ก�%���������1ก %� �ก�&)�ก��0�$ก���3 ,/0��1�3)0�!$���5&�C&2%����0�$ก���3��%��!7�
��� ���ก������ (Rene Descateo : 1596-
1650)
�&�ก��3.� ���!'�0�%����������)�ก�.12/ ,/0�����.12/�����)�ก�"�.�(��� (Innate Idea) .���!'�0� ��� 05�ก4.�������1�3������+"��"�.�(������,)%�"!&+�ก���!$������ �/%��!7�ก4�� ����)�� ,�� �������+��!'�0� �&�ก��3.��� �%$�:�7�A��� ก�)ก���,/0������� )�.C&5&� ��)�ก�!�"�.��� (intuition) ,/0��-� �1��� (Deduction) (Ali,1994:45)
�)� �� (John Locke : 1632-1704)
) 3� /4 � ������!'�0�ก���ก!$�������������%� �������)0.� �ก�&/! ��0�$ก���3,/0�������)0�ก�&��7�C& �'!ก���!�2!� ���� ��1�35&��!�2!�ก4)0�����������ก,/0���������ก)0�*�+���1�3�!7���& ,/0������&��7�� ,/% ก*����&,% ������� �ก���')�กก���!�2!���1�3ก4)05�%��& �:��0)�.C&-���"�.�)0���E�: �%�D6 (Passive) ($1���, 2536)
� ���� ���� (Immanuel Kant: 1724-
1804) ������� / �����3 �������2�������0����0� �������&����!&,� �0�%� ก/1%�)�.���,/0�!.�1��� ก/1%�)�.���5&�+������*��!�.% )�.�:��0ก/1%���7�� �%�)�.�� ,/% � ������� +���0���ก/1%��!.�1������!'�0�%���������!7��ก�&��7�)�ก��0����!�2!�� ��1�3 �����3�� �%��!7 )�.,/0��0����!�2!/� ��1�3�� ,/% ก*����&,% ������� C&��������!7�)0�ก�&��7�C& �'!��-�ก��2��2����0�%� ��0�$ก���3,/0�.12/ �����35&���� �%���������!7��� �%� ��0�E� ��
(1) Priori �� �����������������-��� ���0)�ก��/��0�$ก���3 ,.%�������*��!�ก�%���0�$ก���3
(2) Posteriori ���� ����������5&���)�ก��0�$ก���3 (Ali, 1994)
�,#-+ �� �����!�&���� �� �'� !�$� �� ���
��/������'�������+������*��!�ก!$����������� %� ��ก ��/��5�%�:� ,.%)0� �+���1�3�������!ก.% ������� ,.% ��/��! ���ก�� +��1ก��,�� �������� 5�%�%����)0 �%���+& )0 �%+�������!$�!��� �%+�E��0'�ก� ����ก4.�� �:��0��������!7�����:�7�A��� ก��:!F����1�3 ����ก1�,)� �����)����� �!F�-���,/0 ��-��� ��������������*��!�+��1ก�!7�. �� ก���� �%� ��1�3 ���������%��!7����)0�*�+���1�3���)!ก.!�� ���)!ก)!ก���/ ,/0���)!ก2�� E�$�/2���� ���� �0@,�ก�����ก��0���/ ��! �1@!��!& (� �����!�.�) ��,&%�%��) �!7����� �0@����ก���ก!$������� (96 :1-5) �:��0:�0 �3 !// @�� ����%���1�3��������������%��!7����������)0,ก,0�0�%� ����&�,/0����"!��5&�
��/��5&�.�0�!ก�� ������� ,/05�%�*��� �%���������!7�)0������������� C/ก�� �� -���,/05�%�*��� �%���������!7�)0��)�ก2��+& �:��0������� +� ��/���!7� �������������� $� ���ก�� &! ��� !/ก��&� 5&�ก/%���% �������� +� ��/��)0�� $�/1���������!7 �� -���,/0�� C/ก C&5�%�*��� �%���������!7�)05&���)�ก��0�$ก���3 �!�"�.���� �� �.12/ ,.%.� ��� �� �5��%���������!7 �&�!7�)0.� 5�%�!&,� ก!$�0����:�0 �3 !// @�� ��0����� +� ��/������������5�%�!&,� ก!$�0@� ��������!7�% �)0�� �%������������� ��/�� &���.12/&! ก/%�� ��/�� )� ������ ก��,�� ��������)�ก2�����5�%�%�����/%��!7�)0����+��ก4.��&! �0@
����������ก�� ��� ������� 67
!$tΒ uρ $uΖ ù= y™ö‘ r& ∅ÏΒ y7 Î= ö6s% āωÎ) Zω% y Í‘
û ÇrθœΡ öΝ Íκ ö� s9 Î) 4(# þθè= t↔ ó¡sù Ÿ≅ ÷δ r& Ì� ø. Ïe%!$# βÎ)
óΟ çGΨ ä. Ÿω tβθçΗ s>÷ès? ∩⊆⊂∪
�� ��� : ���������� �������ก ���������� ��ก��ก������������������� ��ก !�ก�"� #��#$���������%&����������'������ �&� ��ก����!�ก����� ��� (16: 43)
�*�5����.� ���2�������� �*�. $� �*������75&����กI+� �0@3
ôΒ r& uθèδ ìM ÏΖ≈ s% u !$tΡ# u È≅ ø‹ ©9 $# # Y‰ É`$y™
$Vϑ Í←!$s% uρ â‘ x‹ øts† nοt� Åz Fψ $# (#θã_ö� tƒuρ sπuΗ ÷qu‘
ϵÎn/ u‘ 3 ö≅ è% ö≅ yδ “ ÈθtG ó¡o„ tÏ% ©!$#
tβθçΗ s>ôètƒ tÏ% ©!$# uρ Ÿω tβθßϑ n= ôètƒ 3 $yϑ ‾Ρ Î)
ã� ©. x‹ tG tƒ (#θä9 'ρé& É=≈ t7 ø9 F{ $# ∩∪
�� ��� �������"��������(#ก������'�)�'*� ���(�!"������+,� �������*������-�����"���#���ก��. �-�ก��'����� / �����#�'�����..�"��!������"���"� (�����*��ก#%������.#$�(�'�. ��#��� /ก���#$���*�?) �����ก�0�&�%���������ก#%���� ����#$��������ก#�� �* � �# � ��� � �� � % � � � ��� �������12�1�#$������ ���)��3ก�� (39 : 9)
��������!7�������� ����*��!������1�3)0.� ,�� �,/02�����)0.� �%�� &����������.��� 5�%�%�����/%��!7�)0 �%+�E��0+&ก4.�� �� )0 �%+�E��0� ���� &! �0@
* $tΒ uρ šχ% x. tβθãΖ ÏΒ ÷σ ßϑ ø9 $# (#ρã� Ï�Ψ uŠ Ï9
Zπ©ù!$Ÿ2 4 Ÿωöθn= sù t� x� tΡ ÏΒ Èe≅ ä. 7πs% ö� Ïù
öΝ åκ ÷] ÏiΒ ×πx� Í←!$sÛ (#θßγ¤) x� tG uŠ Ïj9 ’ Îû ǃÏe$!$#
(#ρâ‘ É‹Ψ ãŠ Ï9 uρ óΟ ßγtΒ öθs% # sŒ Î) (# þθãèy_u‘ öΝ Íκ ö� s9 Î)
óΟ ßγ‾= yès9 šχρâ‘ x‹ øts† ∩⊇⊄⊄∪
�� ��� : %���0�#�4����#$������ %#�'���������ก (��� ���(����%) !����ก#��#$��� #��#$�5��� ��3�� ����. ��ก�+ �� ����ก!�ก�"��#$��� ��ก� (���(���) �!*�� (!�ก������*�) ���03ก6�����"������0��������!*��!�ก��$�����$����ก !�ก!���"���"� (�����ก������(���) ��*��!�ก�"�ก�#%���#�!�ก.� �!*��!�ก�"�����# � ��.� (��%�%#22#.�"���#��� ) (9 : 122)
�*�5� ��/��)� +������*��!�ก!$������� ��/��+������*��!�ก!$������� �:��0���������%��!7����)0�*�+���1�3$��/1�� �����*���4)5&� 5�%�%�)0���������*���4)+�C/ก��7�� C/ก��� &! �)�0� '��&��%�
�� ��� : �'�ก7.����������'8 ('����)���7���ก��ก��"��) -�ก (��$) �"����9�%#.��#����'������� � � � ' � ก7 . � � ��� .� � � ก � � ('����)���7���) -�ก���� �"����9�%#.��#����'������ ����'�ก7.�����.���ก���#$�������ก#� �"����9�%#.����'������
���� )�กก��5&���9�� ������� �� ������� �����0����A�� �%��'��&��1@!��!&2��9�� ��������!ก� !// @,/0����,$$ %� ,% ��1�"�.�)� � +�:�0 �3 !// @�� �:���:���������+�ก!$�%�� &! �0@
����������ก�� ��� ������� 68
’ n?≈ yètG sù ª! $# à7 Î= yϑ ø9 $# ‘,ysø9 $# 3 Ÿωuρ
ö≅ yf÷ès? Èβ# u ö� à) ø9 $$Î/ ÏΒ Èβr&≅ ö6s% # |Óø) ãƒ
š�ø‹ s9 Î) … çµã‹ ômuρ ( ≅ è% uρ Éb> §‘
$Vϑ ù= Ïã’ ÎΤ ÷Š Η ∩⊇⊇⊆∪
�� ��� : #��#$� �#��� /'*�!������������ ����� !���������)�����#�������� ��������� ���%�� ���ก��� ���#�ก+���� ก ������� ��8"��!����'8���%�� ���������������. �!����'8�&�� � -����'8�(�%��-���!���!��'�������ก "��!�����&� (20: 114)
���� ���� �%���$���9�ก!$�%���$�� ���ก4���� �ก���� ������ ���,�& �� �����*��!�� ก��,�� �������� �*�5��$���9�)� ��0� �3���)0,�� ��������)�ก�$�� ����!7 6 ����%��� ก4����'��&� ��� ��7 � ก� &��7 � �:��0�% ��.�0�!ก�� �����*��!�� �������
ก��,�� ��������������� �����0����A�� �*��!$��/��1�3 ,/0�� ����������� ��/��1�3C&�D:�0 %� �� 2����������1�/�� :�ก����/%��!7�)0.� '�ก�����������ก���ก!$'����� .� �:��0'������ ����,% ก��&*� ����"���. �ก���ก!$���� ��7:�0 �3 !// @.�!��%�
* $tΒ uρ šχ% x. tβθãΖ ÏΒ ÷σ ßϑ ø9 $# (#ρã� Ï�Ψ uŠ Ï9
Zπ©ù!$Ÿ2 4 Ÿωöθn= sù t� x� tΡ ÏΒ Èe≅ ä. 7πs% ö� Ïù
öΝ åκ ÷] ÏiΒ ×#θßγ¤) x� tG uŠ Ïj9πx� Í←!$sÛ( ’ Îû ǃÏe$!$#
(#ρâ‘ É‹Ψ ãŠ Ï9 uρ óΟ ßγtΒ öθs% # sŒ Î) (# þθãèy_u‘ öΝ Íκ ö� s9 Î)
óΟ ßγ‾= yès9 šχρâ‘ x‹ øts† ∩⊇⊄⊄∪
�� ��� : ���%���0�#�4����#$������ %#�'#%'���������ก (��� ���(����%) !����ก#��#$��� #��#$�5��� ��3�� ����. ��ก�+ �� ����ก!�ก�"��#$�����ก�
(���(���) �!*�� (!�ก������*�) ���03ก6�����"������0���� ����!*��!�ก��$�����$����ก !�ก!���"���"� (�����ก����(���) ��*��!�ก�"�ก�#%���#�!�ก.� �!*��!�ก�"�����# � ��.� (��%�%#22#.�"���#��� ) (9 : 122)
ก��,�� ��������&������$���1�-�K+ ) 5�% � :� ,.% ) 0�* � + � 2�� ��� , � � � 5&�ก/�����2����� ,.%! �� ����2/$1��*��!$2�����,�� � &! ����%��'��&� (� �����!�.�,/0����)*�����) ��,&%�%��) ก/%�������%�
���������ก��!*��������'������ # � �#$ � � " � ��� �#$ � ��� � ���� � �"���#��� ��ก���#���"��ก�#% (�#�%���"���"�)
%#��3ก-�.����6�
�� %�&����4$�����+56���!� �� ���
����)�� ��1�3��"�.�ก*����&���.�*�.� �%�� �&!�9�� �� ������1�3��,�ก�!7���-�.1ก*����&��)�ก&�� &! �0@
ô‰ s) s9 uρ $oΨ ø) n= yz z≈ |¡Σ M} $# ÏΒ 7's#≈ n= ß™ ÏiΒ
&ÏÛ ∩⊇⊄∪
�� ��� : "��*��#�������� ����%#�����+6�8����ก4�.+����������ก�� (23 : 12)
,���%�� �&!�)0��-�.1ก*����&���.�*�.� ,.%$��&��/� �ก0@5&��!$ก��$!�"�+��� �����0.% �%�� �&!� &! ���กI+� !/ก1� ���%�
øŒ Î) uρ $oΨ ù= è% Ïπs3Í× ‾≈ n= uΚ ù= Ï9 (#ρ߉ àfó™$# tΠyŠ Kψ
(# ÿρ߉ yf|¡sù HωÎ) }§Š Î= ö/ Î) 4’ n1 r& u� y9 õ3tFó™$# uρ
tβ% x. uρ zÏΒ šÍ� Ï�≈ s3ø9 $# ∩⊂⊆∪
����������ก�� ��� ������� 69
�� ��� : ������)��3ก&3� "1��������ก� ���ก ������ก� /� � !�ก�������+�� �ก ��#��&� ����!�ก�"��+��ก#�#��#$�!�ก��� ��#$�ก7ก��ก��%�ก�����. ��%��� (2 : 34)
�:��0�.1+&$��&��/� �ก0@.� ก��ก��$.% �%�� �&!��!7 6 ����%�� �&!���-�.1ก*����&���.�*�.� ��� +�$��&��.12/&! ก/%���� ������� �:��0/! )�ก���:�0 �3 !// @�� ���� �&!�,/0�� ��L���������� � 5�+��%� � �%�� :�0 �3 !// @ก4�� � ��� "�� � ��� .%� 6 +�,ก%�%��&! ���กI+� �0@M
zΝ ‾= tæuρ tΠyŠ# u u !$oÿôœF{ $# $yγ‾= ä. §Ν èO öΝ åκ yÎ z÷ tä
’ n?tã ÏΑ$s) sùπs3Í× ‾≈ n= yϑ ø9 $# t ’ ÎΤθä↔ Î6/Ρ r& Ï !$yϑ ó™r' Î/
Ï Iωàσ ‾≈ yδ βÎ) öΝ çFΖ ä. tÏ% ω≈ |¹ ∩⊂⊇∪
�� ��� : ���!����'8��������#�������%����*���#$��� ("�����!�����#$�����) ��#���ก�#$��������������� ��#$��ก ��� ������ก� ���.�#�� � !�ก����������"���&� &3�%����*��"��������� ���$ ��ก!�ก������������#����� (2 : 31)
/! )�ก:�0 �3 !// @�� � �"�� � ��� .%� 6 +�ก!$�%�� �&!�,/�� !// @ก4�� ���ก$��&��/� �ก0@ ,/0�� ����%���� ��7�� 05� $��&���/� �ก0@. $5�%5&� �:��0����������:�ก.����!7�)*�ก!& +��� .� ก!����� ��� ���$��&��/� �ก0@. $5�%5&��%�� �&!�ก/!$. $5&� )�ก�!7�:�0 �3 !// @)� �� $!�"�+�$��&��/� �ก0@91N�& (ก��ก��$) .% �&!� ,/0$��&��/� �ก0@ก45&��I�$!.�.�� ก���� �$/�9&! ���กI+� �0@
�� ��� : �����*������.�#��ก ��������ก� � � !�ก����������'����. ���#��&� !�#�!�ก��� ��#$�ก7����'���� (-�+61��
(�!) �ก������%��; (�!����������) �"�"#"*��������.� ����"����������3����ก�+ �����1�'+1 �.12/���$��&��/� �ก0@ก��9�N�&.% �%��
�&!��!7�5�%+"%�:��0-�.1ก*����&� �%��,.%�����:��0����������:�0 �3�� � �+�ก!$�%���*��%� ( كلها ء امسا ) ���:�0 �3�� � �+�,ก%�%�� �&!��!7� �!ก ����-�$�ก�1 ��,/0�!ก��&�1�/�����!'�0���.%� ก!�&! ��7
�!�&�+5)(5� ( كلها امساء ) ���� "�� � ��� .%� 6 �����1�3�1���� �"%� ��1�3 �!.�3 C/ก E���� ����.�� �!'�0��7����� �$�1 !$$�9 ,/0�ก�0.0&0@ (Tabari,1987:229)
�!�&�+5�� ( كلها امساء ) ���� "�� � �/� �ก0@�!7 �& �!'�0��7�����!'�0� !/-� $� (Tabari,1987:229)
�!�&�+5�� ���� "�� �!7 �&� /�ก/�� �&!� �!'�0��7�����!'�0� �$�1 �!& @.'.660
�!�&�+5�+5 9�� �����!'�0� !/-�I�0$0�� �%�����!'�0�%� ( كلها امساء ) ���� "�� � /�ก/�� �&!�,/0"�� � �/� �ก0@3 5�%+"%"�� � �!�/�� ��� !/-�I�0$0�����!'�0�"%���7�:��0+� �0@3&! ก/%�� !// @.�!� �%��*� )عرضهم ( �%���*������7!� (هم)��:������+"�,����1�0/,3�/� �ก0@��กก�%�)0,���!.�3��� � (Tabari, 1987) %� 5�ก4.���!ก ����-�$� !/ ก1� ��$� ก/1%�ก/%���%��*����:������,����� /�6 "��&9�� ����� ��1�3&��$� ��!7 ก4)0+"��*��%� ( هم) &! ���กI+� �0@
ª! $# uρ t,n= y{ ¨≅ ä. 7π−/ !# yŠ ÏiΒ & !$Β ( Ν åκ ÷] Ïϑ sù
Β Å ôϑ tƒ 4ϵÏΖ ôÜ t/’ n?tã Ν åκ ÷] ÏΒ uρ Β
Å ôϑ tƒ 4’ n?tã ÈΝ åκ ÷] ÏΒ uρ ÷,s# ô_Í‘ Β
����������ก�� ��� ������� 70
Å ôϑ tƒ #’ n?tã 8ìt/ ö‘ r& 4 ß,è= øƒs† ª! $# $tΒ â !$t±o„
4¨βÎ) ©! $# 4’ n?tã Èe≅ à2 & ó x« Ö�ƒÏ‰ s% ∩⊆∈∪
�� ��� : ����#��� ���%#����#.�8�+ก.#�����ก�$)� ;3��%�������ก!�ก�#������#.�8�����*$���%�����"���#� (�� � ��) ���%����������#.�8������%�"����"��� ���%����������#.�8��� ���%����"� �#��� 8���%#��ก��������!����'8��������'8 ������� �#��� 8�#$�������+(�!���*��+ก���� (24 : 45)
��������!7�5�%�:� ,.%)0ก�0&!$� �%�� �&!� ,.%�������)0ก�0&!$��1�3�1ก�� &! ���:�0 �3 !// @.�!��%�
$pκ š‰r' ‾≈ tƒ tÏ% ©!$# (# þθãΖ tΒ# u # sŒ Î) Ÿ≅Š Ï% öΝ ä3s9
(#θßs¡¡x� s? †Îû ħÎ=≈ yfyϑ ø9 $#
(#θßs|¡øù$$sù Ëx |¡ø� tƒ ª! $# öΝ ä3s9 (# sŒ Î) uρ Ÿ≅Š Ï%
(#ρâ“ à±Σ $# (#ρâ“ à±Σ $$sù Æìsùö� tƒ ª! $# tÏ% ©!$#
(#θãΖ tΒ# u öΝ ä3Ζ ÏΒ tÏ% ©!$# uρ (#θè?ρé& zΟ ù= Ïèø9 $#
;M≈ y_u‘ yŠ 4ª! $# uρ $yϑ Î/ tβθè= yϑ ÷ès? ×�� Î7 yz
∩⊇⊇∪
�� ��� : -��%������0�#�4���<� ��*����������ก� ���ก !�ก����� � �����ก������������+��+� !�ก����ก7�����ก�������"��!����#��� /�����������ก����"����ก !�ก���� (���#�ก����� /) �����*���������ก� ��� ����+ก"3$��*���ก��� �+��+��#$� !�ก����ก7���+ก"3$��*� �� ����#��� ����ก� ��%������0�#�4���ก!�ก�������%������ � �# % ' � � � ��� � � � � > � �# � � ����#��� /�����%����������������
!�ก����ก���)�(58 : 11)
� ก)�ก�������)0ก�0&!$� ��1�3,/�� ������� ��%��!7����)0�*�+���1�3 �ก� ก/!�.% 2�� E�$�/ ,/0����2����$� &��&ก� �%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%���) ���,��)�� !/ก1� ��,/05&�ก/%���� ��� �/%���7�%�
š∅ÏΒ uρ Ĩ$Ζ9 $# Å_U!# uρ¤$!$# uρ
ÉΟ≈ yè÷Ρ F{ $# uρ ì# Î= tFøƒ èΧ … çµçΡ≡uθø9 r& š�Ï9≡x‹ x.
$yϑ ‾Ρ Î) y øƒs† ©! $# ôÏΒ Íν ÏŠ$t6Ïã (# àσ ‾≈ yϑ n= ãèø9 $# 3 āχ Î) ©! $# ͕ tã î‘θà� xî ∩⊄∇∪
�� ��� : �������� ��+6�8 ����#.�8 ����0+�#.�8 ก7�����ก�������� �����ก#� ��������������ก��ก�#�. ��#��� ��%���% � �"��! � �� � '8 '* � % � � � �+ � � � � � (%���������) ��������#��� / �#$������������)���� �������(#����� (35 : 28)
,/0�)�0� �%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%�%��)
�� ��� : %����+����� (������) '*� ��� �*%����ก"��%���0���
(������-���%�+ ��2� )
��1�3�1ก����"�.�ก*����&���.�*�.� 5�%�%�)0��-�.1ก*����&��)�ก&��&! �"%� �%�� �&!��� �ก�&)�ก������3��� �ก!$:�ก����1ก�� �ก��1�35��9�� ����������% �)0����2�����.�*�.� +��� ก/!$ก!��ก������������ ���)0����2������� �% �$�1 �!9 �&ก/%���%� $1��/9�� 5&��!$��������!7��� �% �� ก�%�2�������'�!�-�,.%5�%5&��!$�������(Abdullah,1982)
ก� ��� "� �� . �% � ��1 � 3 ก � � ,�& :�.�ก���.%� 6 � ��1�3/���5&��!$ ��-�:/)�ก������� ��-���� ��1�3,.%/01�,.%/0��!
����������ก�� ��� ������� 71
/�����7� �%ก!$�������� :�ก����/%��!7� ,/0��������!7�5�%�:� ,.%)0�������*��!�.% $��&��1�/�� ,.%��������!7�)0�������*��!�.% ��1�3�1ก�2%�:!�-3 �1ก"�"�.�'����
���ก��.�&%�&�7�$� �� ��������
�*�+�E��� ��!$������� ��������!7���/��*�&��ก!� �"%� �*��%� 91 �0 )شعور (�1��P0@ (معرفة ) ,/0 �5*�0(����7� 7!��*�%., )علم ( �/��+"�+�/!ก��0���.%� ก!�
'���� 30 �%���&��ก'!:�3�) ��)�กشعور ( ��90 �9 )شعر�0 (��0� ���� ��������� .�0�!ก �! �ก.Q (Cowan,1976) �%���*��%�"1 �7!� )شعور ( ������ ������� ����.�0�!ก ���������ก �����*���กQ ,���%�91 ��)0���� ������� ,.%�*���75�%���������)0,�& �� �������� !// @5&� �:��09� ���� ����������5&���C&2%����0����!�2!� (Encyclopedia of Islam,1927 :469)
'���� &��2&�����&��ก'!�:3��� )معرفة( )�ก�*��%� 0���0P0 ( عرف) ���� ��� .�0�!ก �1� � � � Q (Cowan,1976:605) �* � �% � � 0 �� P 0 @M ���� ������� ����.�0�!ก ������&Q(Cowan,1976:607)+� Encyclopedia of Islam (1927:469) 5&� -�$��*��0 M��P0@M�%����� ���������� 5&���C&2%����0�$ก���3,/0ก��+��%����
'���� �� �%���&��ก'!:�3�) ��)�กعلم 8 ( �9 )علم 0/��0 (� ���� ��� ��������� �1����Q(Cowan,1976:635) +��! �� /�9�� !/ ��!$ ( العرب لسان ) (Lisanal Arab,1955:52,416-417) 5&�+�������� �*���7�%�
1. � / � � �� � �* � ��� � � �� �1 � /! ก ��0� !// @2���� � $���
2. �/� �����*����.� ก!�����ก!$�*��%� !/- (اجلهل) /@!�
3. �/� ���� ���
4. �/� ���� ����� ���� /!ก��0
C��9�� � (Rosenthal, 1992:51-67) 5&�+�������� �*� - �/�. �%����� ก�0$�� ก��������� ก�0$��ก��9�� ก��5&���,/0,�� � (�������) �����"�� �!'�0 :�.�ก�������ก����� ก!$ก��ก�0�*�,/02/� ก��!� ��� ����.��
)�ก������� �*�.%� 6 ��� .�� $� �����!'�0�%��*� -�0 ��P0@. ,/0 - �/�. ������+"�,��ก!�5&� ,.%����)�� �*��!7 � ��7������,.ก.%� ก!� �*��%� �0 ��P0@ 9�� ����ก'!:�3�&����)�ก�*��%� 0���0P0 ( عرف) �*0(���7���กI+� !/ก1� ��+����� �*�ก�����������())1$!�ก�/ ,/0 &�.ก�/ ,.%�*��%� �0 ��P0@,/0�*��%� ���P)05�%���กI+�ก1� �� !$&1// @ (Abdullah,1982:84) ก/%���% � �* ��%� �/�����กI+� !/ก1 � �� ��กก�%��*��%� 0���0P0 C&�*� �/�����กI+�ก1� �� 750 ��!7 +���0����*��%� 0���0P0���กI+�ก1� ���:� 27 ��!7 ,/0�*� 0���0P0������กI+� !/ ก1� ���!7�5�%5&��������ก���:!�ก!$�������� !// @ ,.%�*���7ก/!$�ก����� ก!$�������� �/� �ก0@,/0�������� ��1�3 ����,.ก.%� �0�%� �*��%� �/�,/0�0 ��P0@�� �*��%��0 ��P0@�����������,�$ �:��0�*���7���� �������� ��1�3 5�%���������)0�*�5�+"��:�� ,�& �� �������� !// @ ,.%�*��%� �/��!7������������ก��� ,/0�� $�/1� ���������)0,�& �� �������� �/� �ก0@,/0 !// @&! ���กI+� �0@
�� ��� : !�ก�"����.�%� � ���%!�.��� �!����'8 ���� ��'������ (���*����� ��#$����) �ก�����������!����'8�������������������� ��#$� �������!����'8�����%������� ��ก�#$���������2�1�#ก (2 : 2)
�%��+�ก������)0,�& �� �������� ��1�3 ������������)0+"��!7 �*��%� �/�,/0�0 ��P0@
����������ก�� ��� ������� 72
�*���������������.� ����ก!$�*��%� �/� �0 ��P0@ ,/091 �� �� �%��*� )جهل ( /@!� �%��*��!@/����!ก)0���� 2�����5�%��������� �� ���� ��0"�"�.�ก% �ก��ก*����&�%��'��&��1@*��!& (� �����!�.�) ��,&%�%��) �:��0:�ก�����"���. �%C&���')�ก'��&�,/05�%���!�E��3"�7�*� ,.%����)�� �*��%��!@/�� ��@�/�0@3�!7� ��)�ก��ก'!:�3�&���9 (جهل ) 0/0@�%��0� ���� C %��/�, 5�%��� 5���.12/ ��0:�.� %� C %��/� (Cowan, 1976) +� ��/���*��%� �!@/�� ��@�/�0@3�!7������������ก��� �:��0�*���7����
1. ���')�ก�������
2. �������"�� ���2�&
3. �I�$!.�+���� ���2�& (Wan Daud, 1994:132)
)�ก��������� .�� 1�!� $�� @�"�� 9�� "���1"��กก1� " ��������%� �$�@�ก�� ($�&�,% �������&����� ) ,.%�1�/��ก/!$���ก����%� $��!@/ ($�&�,% ���� ��"�) �ก�*��%��!@/�!7����� ���')�ก�������,�%� � 1�!� �$�1@�"��)05�%5&��!$ก����������%� $� �!@/ �:��0�������2�������������� ,.%&�������"�� ,/0ก��ก�0�*����2�&���)� ��ก�������&! ก/%��
� ก)�ก�*��%��!@/ ! �� �ก/��*���������������.� ก!�����ก!$������� 9�� �*�.%� 6 �/%��!7�5&��!$ก��ก/%��5��+� !/ ก1� �� �"%� "1$ � (شك) กกM!" (سبهة) @0@$M 9 (ريب ) )ظن ��3 ( (ظلمات ) .��1/1� (باطل ) /���$ (نسيان ) ����9����.��
�0��&� )شبهة(
"1$@0@ ���� �/���/� ก!� &�,/����� �ก!�,.%����)�� .% � ก!� +���� ��7 ���� �����/���/� 9�� ���5�%���������)0,ก,0��� �/%��!7�5&� .!� %� �"%� ���1�/������� ,.% ก����� �2���I���-,/0���2���!7�ก4 �%�%��ก/� 2���I���- ���� ����4�,/�����5�%���������)0. $5&��%���+&
�����1�/�� �:��0ก��,.% ก�� ����/���/� ก!$2���I���- �/���/� ก!���7���� "1$@0@ �*��%� "1$@0@��7)0�� $�/1�:�.�ก���� ��1�35�%�%�)0����ก��,.% ก� ก��ก�0�*� ก����& �ก����"1$ @0@+����� � '������� �!7�ก4)0�������.� ��� &! �)�0� �%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%�%��) �%�
�� ��� : �'�ก7.�� (����9�%#.�) '����'�3�ก#%��ก�+ �� #��#$��"� (����� ) ��%���!�ก�#$� (������-��+����)
'���� "1$@0@5&����กI+�ก1� ��/� �0@&��ก!� �"%�
* uθèδ uρ ü“ Ï% ©!$# r' t±Σ r& ;M≈ ¨Ψ y_
;M≈ x©ρá� ÷èΒ u� ö� xî uρ ;M≈ x©ρâ÷ ÷ê tΒ
Ÿ≅ ÷‚Ζ9 $# uρ tíö‘ ¨“9 $# uρ $� Î= tFøƒ èΧ
… ã&é# à2é& šχθçG ÷ƒ“9 $# uρ šχ$Β ”�9 $# uρ
$\κ È:≈ t±tFãΒ u� ö� xî uρ 7µÎ7≈ t±tFãΒ 4 (#θè= à2 ÏΒ
ÿÍν Ì� yϑ rO !# sŒ Î) t� yϑ øOr& (#θè?# u uρ … 絤) ym uΘ öθtƒ
Íν ÏŠ$|Áym ( Ÿωuρ (# þθèùÎ� ô£ è@ 4 … çµ‾Ρ Î) Ÿω �= Ït ä†
šÏùÎ� ô£ ßϑ ø9 $# ∩⊇⊆⊇∪
�� ��� : ���!����'8�#$�'*���������������"3$� ;3������#$������#$����&�ก���������"3$� ���� &�ก���������"3$� ���.���������#����!*� -������"���#�. ��? ก#� ������.� � �� ��# %�� ��� �#$ � ��� �# ก61�'����'�3�ก#� (��ก �������) ���� '����'�3�ก#� (��ก ��"���#�) ��%��-('��ก��"���#��&���*����ก�� ������ ��� ���#��������4����#���� ���#��� �ก���ก7%
����������ก�� ��� ������� 73
�ก�����#� ������� �@+A��@B���#$����� (6 : 141)
,/0
öΝ ÎγÏ9 öθs% uρ $‾Ρ Î) $uΖ ù= tG s% yx‹ Å¡pR ùQ $# |¤Š Ïã t ø⌠ $#
zΝ tƒó� tΒ tΑθß™u‘ «! $# $tΒ uρ çνθè= tFs%
νθç7 n= |¹$tΒ uρç Å3≈ s9 uρ tµÎm7 ä© öΝ çλm; 4 ¨βÎ) uρ
tÏ% ©!$# (#θà� n= tG ÷z $# ϵ‹ Ïù ’ Å∀ s9 7e7 x© çµ÷Ζ ÏiΒ 4$tΒ
Μçλm; ϵÎ/ ôÏΒ AΟ ù= Ïæ āωÎ) tí$t7 Ïo? $# Çd©à9 $# 4 $tΒ uρ çνθè= tFs% $KΖŠÉ) tƒ ∩⊇∈∠∪
�� ��� : ���ก�����!�ก�"�ก� ��� � �������!�ก����C � �#�-��;��8 ��;� %+.�"���#��#� � �;��"���#��� / ���!�ก�"����C ���;�������.�3��"�%���ก���"�� �. � ��"� (���.��) &�ก�)����ก��������*�� (�%���;�) ����������%���������"#������.#��"�*�#$��� ���� ����� ��'������#��ก����ก#%�"�!�ก�"�����'������� ? . ��"�� ��ก��ก'����.��'����3ก'��� ��#$� ���!�ก�"����C ��"����'����� �� (��;�) (4: 157)
"1$@0@��7)0���� 1��������)0�*�+���1�35�%$��/19�� ������� �:��091$@0@)0�*�+���1�3�!7��ก�&�����/1����� +�����������.��� �%
�!กก8 (شك)
�!กก8 ���� ����� �!9�� ��������.� ก!�����ก!$�*��%� 0ก�� ( يقني) 9�� ���� �!��+) (Edrus,1993:29) �*��%� "!กกM��7ก45&��!$ก��ก/%��5��+� !/ก1� �� &! �"%�
(#θä9$s% ßx Î=≈ |Á≈ tƒ ô‰ s% |MΨ ä. $uΖŠÏù # vθã_ö� tΒ
Ÿ≅ ö6s% !# x‹≈ yδ ( !$uΖ9 yγ÷Ψ s? r& βr& y‰ ç7 ÷è‾Ρ
‰ ç7 ÷ètƒ$tΒ ß $tΡ äτ !$t/# u $uΖ ‾Ρ Î) uρ ’ Å∀ s9 7e7 x© $£ϑ ÏiΒ
!$tΡθãã ô‰ s? ϵø‹ s9 Î) 5=ƒÍ÷ ß∆ ∩∉⊄∪
�� ��� : !�ก�"�ก� ��� � -�� 0���� 8��<� ! �� ���� ���'�����'�����#������ !�ก�����ก �� %#��$ � �����������������'��!��%�� 8��� ����%��!%+�+6"������'��!��%�� 8��� ก���#$���*�?����������!�ก����#����#� (�#กก/) ���������#ก���������� ������ก����!�ก��� (����#��) �� �����#$� (�#$�'*�ก��0�#�4����#��� ��'8����) (11 : 62)
����� �! ("!กกM) ���� �ก 1�������� ����*�+���1�35�%������$��/19�� ������� ,/0����)�� ���� ��1�3���������+���0���.�������� �! ("!กกM) .% ����������.��� "!กกM�/%��!7����������)0�*�/�����������.��� �%5&�
� )ريب��8 (
!/ � &�195&�����5��+��! �� � ��� Islamic Epistemology (������� ��/��) �%�� $M�!7���5&����� ����� �! ��5&����� ����5�%,�%� � ,/0��5&����� �����/1����� ,.%�*���7�����*��D:�0,/0��/!ก��0�D:�0�����2/�� /$.% ������� � $M��7)0�ก�&��7����� ��1�3�ก�&����� �!�/1����� ,/0��&�����!��+) !/� &�19+��! �� �&��ก!�5&�+�������� �*���7�%� fantasy 9�� ���:�)������ �����PR S(� !/ก�1 ��5&�ก/%���� �*���7�%�
!$oΨ −/ u‘ y7 ¨Ρ Î) ßìÏΒ$y_ Ĩ$Ψ9 $# 5Θ öθuŠ Ï9 āω |= ÷ƒu‘ ϵ‹ Ïù 4 āχ Î) ©! $# Ÿω ß# Î= ÷‚ãƒ
yŠ$yèŠ Ïϑ ø9 $# ∩∪
����������ก�� ��� ������� 74
�� ��� : -����'8�(�%��"�����! �������!����'8��������+6�8�����# ���3� � ;3� � � �� "� �'����'�� (���%/) ���#$���� (�#$�'*��#���'�� � � � ;3� � .� � � �+ %# .� "3$ � � � � ��� ���) ��������#��� 8�#$���� ������#22� (3: 9)
,/0 �0@
öθs9 uρ çµ≈ uΖ ù= yèy_ $Z6 n= tΒ çµ≈ oΨ ù= yèyf©9 Wξã_u‘
$uΖ ó¡t6n= s9 uρ Ο ÎγøŠn= tæ $Β šχθÝ¡Î6ù= tƒ ∩∪
�� ��� : !����'8�#ก�����%���!�ก�����#$������� �#���.����� -�� ��"��'����'�� (���%/) � ? ���#$����....(6 : 9)
3 )ظن( �
9 ��3 ���� ก���&� ก���&����� �ก/!ก��0��� ����*�+���1�35�%������$��/1 9�� ������� C&�!�"�.������� ��1�3��&���������1�3ก4)0������&� "���1"��ก�!กก0@�&��%��*�9 ��3����%��'��&�(� �����!�.�) ��,&%�%��) 5&��*����!7�5�%�����!)-��� �0/�& $�� �1U����0@ก4�&��%� !/ก�1 ������%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%�%��) %���!7�5�%+"%:�0&*��!�� !// @ ,.%������� ����1@!��!& 1.����7���� ก���&����5�%��/!กA���/%���7�ก�&��7��:��0��1�35�%���������+����� �!7� 6 �*��%�9 ��35&����กI+� !/ก�1 ���%�
# sŒ Î) uρ Ÿ≅‹ Ï% ¨βÎ) y‰ ôã uρ «! $# A,ym
èπtã$¡¡9 $# uρ Ÿω |= ÷ƒu‘ $pκ� Ïù Λ äù= è% $Β
“ Í‘ ô‰ tΡ $tΒ èπtã$¡¡9 $# βÎ) ÷Ýà ‾Ρ āωÎ) $xΖ sß
$tΒ uρ ßøtwΥ šÏΨ É) ø‹ oK ó¡ßϑ Î/ ∩⊂⊄∪
�� ��� :�����*�����ก��ก� ��� � ��������#22�"���#��� /�#$�����'������� ������������#$�� ��
"�����#�� ? ����*����#$� !�ก����ก7��ก� ��� �: ����� ������ก� ����'*�ก�������-�ก���� �'�'������ก��ก&*� ���� ��*� � �'�'�"3$� (;���8) ������������������*���#������*�����$ (45 : 32)
(نسيان) ����
���� ���� ����/ /�� ����/ /��)0��2/�� /$.% ������� ( �/�) ���� ��1�3�����/ /�� �������ก4)0������/� ��5�)�ก.!���� .!� %� ����4�5&�"!&ก4�� ��1�3�ก�&�����')�ก������� .% ��������������,/0$��/19�� �������$� %� /! )�ก�!7����� :�ก��������,ก%/ :�ก���ก4�����/ /�� ��������������)0�/� ��5�)�ก.!�� ��/0�� )�+�����1&$� ��ก4ก/!$��%�E�:��� ����ก���,�ก�ก�& !/ก�1 ��5&�ก/%���� �*�������%�
ôtΒ uρ ÞΟ n= øß r& £ϑ ÏΒ t� Ïj. èŒ ÏM≈ tƒ$t↔ Î/ ϵÎn/ u‘
uÚt� ôã r' sù $pκ ÷] tã z ŤtΡ uρ $tΒ ôM tΒ £‰ s%
çν# y‰ tƒ 4$‾Ρ Î) $oΨ ù= yèy_ 4’ n?tã öΝ ÎγÎ/θè= è% ºπΖ Å2r&
βr& çνθßγs) ø� tƒ þ’ Îûuρ öΝ Íκ ÍΞ# sŒ# u # \� ø% uρ ( βÎ) uρ
óΟ ßγãã ô‰ s? ’ n< Î) 3“ y‰ ßγø9 $# n= sù (# ÿρ߉ tFöκ u‰ # ¸Œ Î)
# Y‰ t/ r& ∩∈∠∪
�� ��� : ����'��� ������5��5������ก� �%+''����&�ก�)�%���-��ก���� ���'8�(�%��"���"����.*���. �����"�ก�#%�#���#���� (�� ��� ���) . �-��ก���#$� ? ����"���*���������"���9�%#.�����*�"��!�ก�"������������ ������������)�H��I%��#���"��!�ก�"� ��ก�����!�ก�"����"�����#� �������"��!�ก�"��#$����ก ���&����������ก����!�ก�"���� ���������
����������ก�� ��� ������� 75
&�ก.��� !�ก�"���ก7� ��� �����������&�ก.����#$���� (18 : 57)
�ก �0@��
ô‰ s) s9 uρ !$tΡ ô‰ Îγtã #’ n< Î) tΠyŠ# u ÏΒ ã≅ ö6s%
z ŤoΨ sù öΝ s9 uρ ô‰ ÅgwΥ … çµs9 $YΒ ÷“ tã ∩⊇⊇∈∪
�� ��� : "��*��#� ���������������#22��ก ��#��. ก ������ (����*����ก����ก#%ก�������"���ก��.����.����3��������'8) �. �"��*� (�#22��#$�) ������� !%'����#���������.#��"� (20:115)
%�&�7�$� �� ��������
�� ���.���ก�%9��%�&�7� : :
1. ����������5&�)�กก����0��� (Perennial Knowledge) 5&�,ก% �0� ���������0�E���7��������������,��)�� ,/0��������������������E�:����� ����1& �������+& 6 ����!&,� ก!$���������0�E���7)0�� �%�C�U0,/0������4) 2�����)05&��!$���������0�E���7�� $��&����0��/,/0 !�$�� M ($��&��$�)
2. ����������5&�)�กก��,�� � (Acquired Knowledge) �"%� ����������5&���)�ก��0����!�2!� ����������5&�)�ก��0�$ก���3 ����������5&�)�กก���&/ ���������0�E���7���.� ,�� � &! �!7���1�3)0�����������0�E���7.%� ก!� ,/0��7� �%ก!$/��())! �"%� �����:��:��� �����E�:�� �.��(��� ����.��
���.1������.� ,�� ���������:��0��1�3�ก�&�����')�ก������� �� �))0��$�� ,.%ก4�� ��ก :�0 �3 !// @.�!��%�
ª! $# uρ Ν ä3y_t� ÷z r& .ÏiΒ ÈβθäÜ ç/ öΝ ä3ÏF≈ yγΒ é&
Ÿω šχθßϑ n= ÷ès? $\↔ ø‹ x©
Ÿ≅ yèy_uρ ãΝ ä3s9 yìôϑ ¡¡9 $# t�≈ |Áö/ F{ $# uρ
nοy‰ Ï↔ øùF{ $# uρ � öΝ ä3ª= yès9 šχρã� ä3ô±s? ∩∠∇∪
�� ��� : ����#��� ���%#������!�ก����'����ก��ก��������"��!�ก���� -�!�ก����� �����������....���!����'8����)����!�ก�������������7�������#��� (�)���#%�3ก���'�) �!*��!�ก�������"�%'+1 (16: 78)
/! )�ก�!7���1�3)0������������,/05&���9�� �������.%� 6 ,.%���� ��1�3�����,ก%"��/ �����������������ก4)0������/� �� ,/0��1�3ก4)0ก/!$��%�E�:&! �"%����ก9�� ,�$)05�%���������+&6 �/ :�0 �3 !// @.�!��ก���ก!$���� ��7�%�
tΒ uρ çν ö� Ïdϑ yèœΡ çµó¡Åe6 uΖ çΡ ’ Îû È,ù= sƒ ø: $# ( Ÿξsùr&
tβθè= É) ÷ètƒ ∩∉∇∪
�� ��� : �����������������"����+�*���� ���ก7���)�����"�������#�ก�#%��ก)���� (-����� ������������������*��'�#$������7ก ? ) ����5�!�ก�"��3�� �� �J22�.��� (36 : 68)
��������� � ก��0 �E���� �% � 0�%� ก����0���,/0,�� ��������&! ก/%��5&�,ก% �/@�� �!ก��!"��$� �%�����!'�0�%� ���������0�E���7��������������5&�)�กก����0��� ,.%$� �%�����!'�0�%����������0�E���7.� +"������:��:��� ����ก���*�.!�� +�+ก/�"�&ก!$:�0 �3
ก���'�.ก��������!�&$�%����� 0���
!�ก��+ ( دي الكن ) 5&�)*�,�ก'��.�3.%� 6 ����� ��0�E� �� '��.�3,% �����,/0'��.�3,% ก���I�$!.� '��.�3,% �������0ก $&����"�����'��.�3 ���.'��.�3 E���!"�� Q �%��
����������ก�� ��� ������� 76
'��.�3,% ก���I�$!.���0ก $&����"� !�/�ก ()��'���3) ก��$����$��� ก��$������� Q (Langgulung,1986:14)
��0 3+� ( سينا ابن ) 5&�)*�,�ก'��.�3����� ��0�E��� '��.�3����������!�&�3 (���!�.�'��.�3) ,/0'��.�3"!������ ���!�.�'��.�3)0,ก����� "��&�� '��.�3���������R��� ,/0'��.�3������������ �� �*��!$��"�.��ก'��.�3 '��.�3���������R���)0,$% ก����� ��0�E��� '��.�3,% ����� ,/0'��.�3,% ก���I�$!.� '��.�3,% �������0ก $&����"���� �ก���ก!$-���"�.� ��"����.'��.�3 ��"� E���!"�� ��"���� �% � &� � )! ก � � � / ' � �. �3 , % ก � ��I� $! .���0ก $&����"� !�/�� ()��'��.�3) ��"�ก��$����$��� ��"�ก��$������� ��"�"0�� 0@ ����.�� (Langgulung,1986:15)
!� ���'�ก,�*(�&5 )الغزاىل 3��+ (&�;.�3.%� 6 ก��������0$$ �0$$���5&��!$�������ก��� ��� �� ก��)*�,�ก'��.�3 ก����� ��0�E� 5&�,ก%'��.�3�������"!� �0@,/0 !ก/�0@
�������!�+�&�%�&ก�����
1. '��.�3���������กA�� 5&�,ก% ��"��.�@�& ��"�"����0�!.�� �%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%�%��) ����.��
2. '��.�3�����������5&�,ก% ��"� !�/�ก ��"��'��A'��.�3 ����.�� ������!ก�+�&�%�&ก�����
1. ���.'��.�3 5&�,ก% �/����. �/�����. &���'��.�3 &�.��
2. .��ก'��.�3 3. PV��ก�3 �� ����'��.�3$���1�-�K
4. E���!"�� 5&�,ก%��!"������%�&������� �� � �% � � �1 � 3 , / 0 � �! "� � ��� �% � &� � �����!�:!�-3�0�%� :�0�)��ก!$)!ก���/ (Ibrahem, 1993)
��0 �� ( خلدون ابن ) 5&�)*�,�ก'��.�3����� ��0�E� �� �!ก/�0@ ,/0 !ก/�0@ 1. �!ก/�0@��0ก $&����"� !/ก�1 �� !/@0&�� '���$!��!.� �.�@�& .��'��1P ����.��
2. !ก/�0@��0ก $&��
1. ��"���"ก���'��.�3
2. �ก�.�'��.�3
3. E���!"��
4. '��.�3����%�&��)*���� �"%� �/����. �/�����. &�.��
5. '��.�3����%�&��.!� !ก�� ����.��
ก����0"1��ก���ก!$ก��'�ก�� ��/��� C/ก�1�/�����)!&��7���!7 ,�ก������ �)&&0@ ��0��'9� 1&� ���$�+��X �.'.1977 5&�)*�,�ก'��.�3����� ��0�E�&! .% 5���7
1. ���!�.�'��.�3�� '��.�3���5&��!$)�กก����0��� (�����3) '��.�3��0�E���7����'��.�3���5�%��ก����/���,�/ ,/0�� �%$�:�7�A��� �0����5&����กI+� !/ก�1 ��,/0 !/91��0@ C&��E��� ��!$����ก1�,)/!ก���)0����+)'��.�3��0�E���7 '��.�3&! ก/%����0ก $&����"�.%� 6 &! .% 5���7
1. !/ก�1 ��
1.1 ก�� 0@ (ก�� %�� !/ก�1 ��)
!P9 (ก���% )*� !/ก�1 ��)
.!P9�� (ก�� ����-�$� !/ก1� ��)
1.2 91��0@ (,$$D$!$� �%��'��&� (� �����!�.�) ��,&%�%��)
1.3 9����0@ !/-�0$0�� �� !/-�'�0�$0@ ( !."����0�!.�� �%��'��&�(� ���� �!�.�) ��,&%�%��) ,/0�'�0�$0@)
1.4 �.�@�& (� กE�:) 1.5 �'�/ !/ PVก ,/0'���$!��!.�
1.6 E��� !/ก�1 ��
����������ก�� ��� ������� 77
2 . ��"������ 2.1 E���!"�� ��/�� 2.2 '��������$���$ 2.3 �!F�-��� ��/��
2. '��.�3���5&�)�กก��,�� � '��.�3��0�E���75&���)�กก��,�� �� ��1�3 ��1�3)0$��/19�� '��.�3&! ก/%��5&���ก�� �:� +&ก4��7� �%ก!$�����E�:�� �.��(��� �����:��:��� ����.�� '��.�3��0�E���7��0ก $&��'��.�3,% )��.��ก�� '��.�3,% �.��(��� '��.�3$���1�-�K '��.�3��01ก.3 ,/0'��.�3,% ก���I�$!.�
2.1 '��.�3,% )��.��ก�� 5&�,ก% ��"�'�/�,/0 ก,$$ E���.%� 6 �����&�
2.2 '��.�3,% �.��(��� 5&�,ก% ��"��! ��'�ก�� ��!"�� ก��'�ก�� �'��A'��.�3 �!A'��.�3 ��0�!.�'��.�3 �!F�-��� ��/�� ����.��
2.3 '��.�3$���1�-�K 5&�,ก% ���.'��.�3 ���.� PV��ก�3 ���� ����.��
2.4'��.�3��01ก.3 5&�,ก% ��'�ก���'��.�3 ��"ก���'��.�3 �ก�.�'��.�3 ����.��
2 . 5 ' � � . �3 , % ก � � � I� $! .� 5 &� , ก% :���"'��.�3 $���� $�����!ก�3'��.�3 ����.��
��/+ก��6�� �3(5� �� ���� ! 7+�� !�ก0�� +� !/ก1� ����C ก��/�C ก�����5&��"��"����1�3��%ก��,�� ��������P�.��0@ ���� �/(1981: 66-71) 5&�ก/%���%�+� !/ก1� ��)0���*�����"��"��,/0"�7�*���1�3"�.�5�� �%�) ��กกالعلم ( %�900 ,% +�,.%/0�*�)0+"��*�������,.ก.%� ก!� ��7� �%ก!$�0&!$� ��������!7�6 .!� %� ��� /%� ��7)0������-���� ���)05&���9�� �������
(القراءة ) .1!/ก�� 0@ ���� ก�� %�� ก�� %��������-���� ����*��!�+�ก��5&���9�� ������� C ก��,�ก���:�0 �3 !// @�� ��0���/ ��ก4�ก���ก!$ก�� %�� &! ���กI+� !/ก1� ���%�
ù&u� ø% $# ÉΟ ó™$$Î/ y7 În/ u‘ “ Ï% ©!$# t,n= yz
'���� � : ��� �����!�����"������(�%������������� (96 : 1)
2. ) النظر( !/-�09 � ���� � �! �ก. :�)���� $� ��!7 !/-�09 � ���� ก��� �� ก��&�&� �.� ,/0$� ��!7 !/-�09 � ���������%�� &� ,.% !/-�09 � ����ก���ก!$�������C&.� �� !/-�09 �������� ก������ 5.�%.� ,/0:���):�)������ ����)�� � ��� ����� �%�!7 /�&! ���:�0 �3.�!��%�
Í� ÝàΨu‹ ù= sù ß≈ |¡Ρ M} $# §Ν ÏΒ t,Ï= äz
'���� � : #��#$���+6�8��.� .����;�� ��"�&�ก%#��ก�����ก���
( 86: 5)
,/0 �กC ก�����:�0 �3.�!��%�
óΟ s9 uρr& (#ρã� ÝàΖ tƒ ’ Îû ÏNθä3n= tΒ ÏN≡uθ≈ yϑ ¡¡9 $#
ÇÚö‘ F{ $# uρ $tΒ uρ t,n= y{ ª! $# ÏΒ & ó x« ÷βr&uρ
# |¤tã βr& tβθä3tƒ ω s% z> u� tIø% $# öΝ ßγè= y_r& ( Äd“ r' Î7 sù ¤]ƒÏ‰ tn … çνy‰ ÷èt/ tβθãΖ ÏΒ ÷σ ãƒ
'���� � : ���!�ก�"�� ��������)�����#$������� �%����#$�@O������ �����������������3������#��� ����%#��ก�"3$��ก��*��� ���� � �� � � � � � �� � � � � � ก)��������� �'���.��"��!�ก�"��#$���ก�������� ����ก7&���')���� ����!�ก�"���0�#�4�ก#���#� ��ก�#� ก+���� ( 7 : 185)
) السوءال ( .3 !/-�1 �/ ���� ก����� ก�����)0������-���� ���)05��*�/�����5�%��� &!
����������ก�� ��� ������� 78
���กI+�0&���� ��C&��$��2��9�� �����'�0�$0@� �%���%� -+���0���:�ก���ก*�/! �&���� ���กI��"������ )�ก:�ก�����กก� ���!�,.ก .% ��"�2���!7�5&�S(���Xก ,/05&�����:�� �� ����%� -D!�)05&��!$ก��ก����+�.0!��1� (,��ก�� �$�7*�) �� 5�% :�ก���. $�%� -:�ก���5�%:$�� ก�����*��!$�%�� +���0����%��! ��������7*�5&�. /! )�ก�!7�2��"�&! ก/%��5&� �$�7*�����$ ,/0�1&���ก4���"���. ���� :�ก���ก/!$5�:$�%��'��&�� !// @ ,/05&��/%����� ������5&��ก�&��7� �%��'��&� (� ����)*�����,/0�����!�.�) ��,&%�%��) 5&�ก/%���%� -:�ก���5&�U%�2��"����!7�4.�*�5�:�ก���5�%����ก:�ก���5�%��� �:��0��*��!$2�����5�%����� ก����� ,��)�� �!��:� : ���)0�*�ก��.0!��1� �*��!$2������L��� ���������:!�,2/,/0���$� 6 $�����,2/ (���:!�,/��) &���� �����Xก )�ก�!7��% /�� $����� ��� 6 � .!���� ($!���กC& $� &���& ,/0 �$�1 ���0@)
)�ก0&��&! ก/%�������0)!ก�3"!&�%���� �������$�*��!$2�����5�%���,/0�!$���� ก����� 5�%+"%��$�� ����)0+��*�P(.�� ก����!��� ����)*������ ก�����+�����ก���3�"%���7� &�/� ก!$�*��!� +�C ก�� !/ก1� ���%�
(# ûθè= t↔ ó¡sù Ÿ≅ ÷δ r& Í� ø. Ïe%!$# βÎ) óΟ çGΨ ä. Ÿω tβθçΗ s>÷ès?
'���� � : ���������� �������ก ���������� ��ก��ก�����������������������ก !�ก�"� #��#$� !�ก������&��%��������� ��ก!�ก����� ��� ( 16 : 43 )
) التبصر ( .4 !/-.0$!''1� ���� ก��� �4� ก��� �4��� ������������� � �� �.��(��� 9�� !/ ก1� ��5&��"��"��,/0"�7�*� ��% !/-.0$!''1�&! �*�&*��!�� :�0 �3�%�
þ’ Îûuρ ö/ä3Å¡à�Ρ r& 4 Ÿξsùr& tβρã� ÅÇ ö7 è?
'���� � : �����.#�"��!�ก������� !�ก����� ��7��ก��*� :2
öΝ s9 uρr& (# ÷ρu� tƒ $‾Ρ r& ä−θÝ¡nΣ u !$yϑ ø9 $# ’ n< Î)
ÇÚö‘ F{ $# Η ã� àfø9 $# ßlÍ� ÷‚ãΨ sù ϵÎ/
% Yæö‘ y— ã≅ à2ù' s? çµ÷Ζ ÏΒ öΝ ßγßϑ≈ yè÷Ρ r&
öΝ åκ ߦ à�Ρ r&uρ ( Ÿξsùr& tβρã� ÅÇ ö7 ãƒ
'���� � : !�ก�"�� ��7��ก��*�� ���������$)������� �� ���������������������#� (�$)�) �������!*�����ก�����ก���!*���0+�#.�8"��!�ก�"����.#�"��!�ก�"��ก���#�����!�ก�"��#�� ��7���ก��*� ( 32 /27)
لتدبر ( .5 ) ا !/-.0&!$$1� ���� ก��:�)����+��%���� C&�D:�0 %� �� ก��+��%���� !/ก1� ��9�� �����0�,/% ������ �!)-������,��)�� !// @.�!��ก���ก!$���� ��7�%�
Ÿξsùr& tβρã� −/ y‰ tFtƒ tβ# u ö� à) ø9 $# 4 öθs9 uρ tβ% x. ôÏΒ
Ï� ö� xî‰Ζ Ïã Î «! $# (µŠ Ïù#ρ߉ y uθs9 Ï
# [�� ÏW Ÿ2$Z�≈ n= ÏF÷z $#
'���� � : '#�(��8 (�#�ก+����) ������������������ก ����;3����'����)����2 �!*��!�ก�"����!����!����1�����.. �� ?"���#�ก+��������!*�����������.��J22�����'� '��2 ( 4: 82)
,/0C ก�����:�0 �3�� .�!�
Ÿξsùr& tβρã� −/ y‰ tG tƒ šχ# u ö� à) ø9 $# ôΘ r& 4’ n?tã
A>θè= è% !$yγä9$x� ø% r&
'���� � : !�ก�"����!����1��'� '��2�#�ก+�����ก��*�? �.
����������ก�� ��� ������� 79
� �%��#���"��!�ก�"���ก+2�������ก�#����� (47: 24)
لتفكر ( .6 ) ا !/-.0P(กก1� ���� ��&+��%���� �0�� � :�)���� ก����&:�)����)0�/ $�/1�+��1ก6��� C&�D:�0 %� �� �!�/��� !// @ &! ���:�0.�!��%�
uθèδ uρ “ Ï% ©!$# £‰ tΒ uÚö‘ F{ $# Ÿ≅ yèy_uρ $pκ� Ïù
z Å› uρu‘ # X�≈ pκ ÷Ξr&uρ ( ÏΒ uρ Èe≅ ä. ÏN u� yϑ ¨V9 $#
Ÿ$pκ� Ïù≅ yèy_ È ÷y ÷ρy— È ÷uΖ øO$# ( Å øóãƒ
Ÿ≅ øŠ ©9 $# u‘$pκ ¨]9 $# 4 ¨βÎ) ’ Îû y7 Ï9 sŒ ;M≈ tƒUψ
5Θ öθs) Ïj9 tβρã� ©3x� tG tƒ
'���� � : ���!����'8'*��������� �� ��� ������#$�����)�����#���(��"��#��'� ����)��$)���ก���� �����ก!*����+ก������������) � � � � '� � � � � �� ก � � � '* �'��%'�+�ก����#� ���������ก���#$ ��� ���� �� �����#22�1�)���#%��� ������'� '��2 ( 13: 3)
)التذكر( .7 !/-.0�!กก1� ���� ก���*�/�ก,��&,��ก,�$��� !/ก1� ��5&����ก�� "�7�*���% !/-.0�!กก1�&! �*�&*��!�� :�0 �3�%�
þ’ ÏA ÷σ è? $yγn= à2é& ¨≅ ä. ¤Ïm ÈβøŒ Î* Î/ $yγÎn/ u‘ 3 ÛUÎ� ôØ o„uρ ª! $# tΑ$sW øΒ F{ $# Ĩ$Ψ= Ï9
óΟ ßγ‾= yès9 šχρã� ā2x‹ tG tƒ
'���� � : ��"���#�����ก���+กก������ -���+�#.�"��!������"���#� ����#��� ����ก�+����18�ก �����+6�8�!*��!�ก�"�����)��3ก ( 14: 25)
8. ) االعتبار ( !/ � M.�$�� ���� ก��:�)���� ก��.!7 �� �! �ก.1 �.� ��.�
!/ก1� ��5&����ก�� ,/0"�7�*���% !/ � M.�$�� &! �*�&*��!�� :�0 �3�%�
Ü= Ïk= s) ムª! $# Ÿ≅ ø‹ ©9 $# u‘$yγΨ9 $# uρ 4 ¨βÎ) ’ Îû
y7 Ï9 sŒ Zοu� ö9 Ïès9 ’ Í< 'ρT[{ Í�≈ |Áö/ F{ $#
'���� � : �#��� ������ก���'*����ก����#���+������ก�#%�ก�#%�� ����������#ก61��� ��#$� �� ����#�����"���.*���.��ก �����������.�!����1� ( 24: 44 )
9. ) التفقه( !/-.0P(กก1@M ���� ก������+) .0P(กก1@M�!7 � ����2/��)�ก( .!Pก� � ) ก����& +��%���� �:��0ก����&+��%����)0�*�+���1�3����+) &! ��� !// @.�!��%�
uθèδ uρ ü“ Ï% ©!$# Ν ä. r' t±Ρ r& ÏiΒ <§ø� ‾Ρ
;οy‰ Ïn uρ @� s) tG ó¡ßϑ sù ×íyŠ öθtFó¡ãΒ uρ 3 ô‰ s%
$uΖ ù= ¢Ásù ÏM≈ tƒFψ $# 5Θ öθs) Ï9 šχθßγs) ø� tƒ
'���� � : ���!����'8'*� ������������!�ก�����ก�"3$���ก����.��3��-���������!#ก �����������H�ก �� ���������ก���-��ก���#$������������)���#%ก�+ �������"���� ( 6: 98)
���ก��.)�� �� ��������
��� � �0/�/�� (2534 : 18 ) 5&�ก/%��+��! �� ��!"�� ��/���%� � ก)�ก��������+) !�����,/% ������*��!�� �������,/�� ก�1 ��! 5&�ก/%���� .��. ��� 6 �ก 3 %� �� !/-�!ก/ ( ( النقل!/ !ก/ ( العقل ) ,/0 !/ก!"P( الكشف ) +��*�� �� ก�1 �����)0:$�%�5&���ก��,�0�*�+���$� �� -�$��� ��4))�� $� %� C&+"��.12/ +�$� �� -�$�C&+"���$-�������:�0�:�� ,/0$� ��ก4+�+"�������! �!ก��"�ก��$� �%��5&�ก/%���%� Z +�������&&���'����� �1�/���!7�
����������ก�� ��� ������� 80
������&����������!ก� ��0���ก!� �% %� "!&�)��� �����3 ( �!ก/) �.12/ ( !ก/) ,/0����/�7/!$����2 (ก!"P) �!7 �����7 �%+���� �� � '��&��1@!��!&(� ����)*�����,/0�����!�.�) ��,&�%��) ,/0�� �%+��*�� �� �%��.!7 ,.%�%����7�"���.5�
!/-�!ก/ ( النقل ) �� �����3 +� ��/������� !/ก�1 �� 0&��,/0��0�!.�'��.�39�� ก)0����5�+�&���.��.*��!$ ,.%.��.*��!$��7ก45�%+"%�%�)0��5&���7� �%ก!$�� ��4))�� ���5�% �)/0�/����)�� +���0�!.�'��.�3 5&� �% ��0&���!7�ก4 ������ ��4))�� ,/0ก�1 ���!7�ก4�� ก����V&�2)�ก:�02�������)�� !�������������� ������!� 2��������%����,ก%ก��5���%� +)
!/ !ก/ ( العقل ) �� �.12/ ก4�� ก����&,$$+��%����&����-���7���)05&������ ����)�� +�% 6 C& �'!����)�� ���5&����� ������ �%,/�� �� � �!�ก4�� �� ,% �.12/ 9�� ��)$/ ����� ��1�C&��-�+"�/!กA��
!/ก!"P ( الكشف ) �� ������!�� ��-����)0���5&�C&.� �� +��!����!�+&C&5�%.� ����������+)�� ก����.12/�!��� ��0�$ก���39�� 5�%.� �'!�.12/�� �.��(��� �!ก��"�ก��2����� 5&�ก/%���� ก!"P�%� Z�����!�"�.���9�� ก/����������*���ก.� 9�� ���������)0+��%������ ���� ����!7�,/0�� ก5�5&�C&5�%)*�ก!&[
0�!� /! ก�/ ( 1991) 5&�,�& �!'�0�%���1�3���)05&���9�� �������C&2%��,/% �����&! .% 5���7
1. ��0����!�2!� (sensory organ) 2. �.��(��� Intellect) 3. �(������ (Intuition)
4. �����3 (Revelation) �*��!$�����3��7:�0 �3 !// @)0�� ��0���+��D:�0,ก%$��&� !�$�� ,/0���0��/� :�0 �3��%��!7�
)�ก�!'�0&! ก/% �� ���)0��0)!ก�3 �% �,/% ������ ��������!7���/�ก/� ,.%/0,/% �����ก4)0���0&!$���.%� ก!� +� ��/���0�(�����3))0�� ���������� ������������ ���1& ,/0 �%��� �.��(���� ��1�3 :�0 �3 !// @)0�� � $+��*��!$'�����.� :�0 �3��%��!7� &���.2/&! ก/%�� ��/��)� ��!$�1ก,/% �����,/0��0�E�� ������� ,.%,/% �����,/0 �3�������&! ก/%��.� 5�%�!&ก!$/!กก��� '����
�����0ก� 7�#��)�!�
العرب لسان. ت . د. مجال الدين جممد،منظور ابن
.داراملعارف : القاهرة 15/خ
.م1978 /1407. جعفر حممد بن جريرابو ،الطربي
: القاهرة . القرآن تفسري يف البيان جامع
.داراحلديث Abdullah, Abdul Rahman. 1982.
Education Theory: a Quranic Qutlook. Makkah : Umm al Qura University
Ali, Mumtaz. 1994. Islam and Western philosophy of Knowledge.Selangor : Pelanduk Pubishing House.1978.Conference Book on the
FirstWorld Conference on Muslim Education. King Abdul Aziz University
Cawan, J.m. 1976. Arabic - English Dictionary 3 th ed. New York: Spoken Language Service Inc .
IIm. 1972. Encyclopaedia of Islam . vol. 2 London
Walzer , R. 1962. Greek into Arabic .
����������ก�� ��� ������� 81
London : Bruno Carrier .
7�#� ����� Edrus, Syed Muhahad Dawlah. 1993.
Epistimology Islam. Teori Iimu dalam al Quran. DBP . trans. Amoang : Dewan Bahasa danPustaka
Lunggulung, Hasan. 1991. Asas-Asas Pendidikan Islam. Kuala Lulpur : Pustaka Press,
Lunggulong, Hasan. 1986. Pengenalan Tamadun Islam Dalam Pendidikan. Kuala Lampur: Dewan Bahasa dan Pustaka,
Rosenthal, Franz. 1992. Keungulan Ilmu DBP. Trans. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka
Wan Daud, Muhammad Nor. 1994. Konsep Iimu dalam Islam. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
7�#�6�� $1��� ,�%�,ก��.2536 %�!�����:<��� ก��:C
.� �.8���.�7 �@���3 ��� � �0/�/��. 2539. %�!������� . :��:3��!7
��� 2. ก�1 ��:Q : �*��!ก:��:3 ��/���� 0���&��
�ก���6 ��+=� =� Ibrahim Narongraksakhet (1993). Ibn
Khadun : Some Basic of Learning. Presented at M.Ed. Postgraduated student's meeting, Department of Education, International Islamic University, Malaysia
7� ��ก
������
�!ก/�0@ (�����) !ก/�0@ (�����) - !/ก�1ก �� - ��"ก���'��.�3 - @�&�� - �ก�.�'��.�3 - '���$!��!.� - E���!"�� - �.�@�& - '��.�3����%�&��)*���� - .0�'��1P �"%� �/����. , �/�����.
Q - &���'��.�3 - '��.�3����%�&�� !ก��
������+5 1 ก��)*�,�ก'��.�3.���!'�0� �$�1 � /&��
����������ก�� ��� ������� 83
������
9!� �0@ (����) !ก/�0@ (�����) 1. '��.�3�������:�7�A�� 1. ���.'��.�3 - �.�@�& - �/����. - 9����0@ - �/�����. Q - &���'��.�3
- &�.�� 2. '��.�3����������� 2. .��ก'��.�3 - !�/�ก 3.PV��ก�3 �� ����'��.�3
������+5 2 ก��)*�,�ก'��.�3.���!'�0� !/- �U�0��/�
������
'��.�3,% ����� '��.�3,% ก���I�$!.� - ����'��.�3$���1�-�K - !�/�ก ()��'��.�3) - ���.'��.�3 - ก��$����$��� - E���!"�� - ก��$������� Q Q
������+5 3 ก��)*�,�ก'��.�3.���!'�0� !/ ก��&�
������
���!�&�/@�ก�0@ "!������ ��R��� ��������� �� �*��!$.��ก'��.�3
����� �I�$!.� - ��"�����ก���ก!$-���"�.� - !�/�ก ()��'��.�3) - ���.'��.�3 - ก��$����$��� - E���!"�� - ก��$������� - ��"�����%�&��)!ก���/ - "0�� 0@ Q Q
�������� 4 ก��)*�,�ก'��.�3.���!'�0� �$�1 9���
83
������ก�������� � ก�� ������ �� �������
��������� ��ก���� ����������� �����!������"��#$
%&�������'ก(� !�)��������������
�)%�*�+�
����������� �ก��������ก������������������������������ ก�!��ก�� ������ �����)",���)-� #�$�%&�� '(!$%)�*$�+��,� ����&)�*$�-$�������ก�������������#�$�ก�������!� %.���กก����������������� ������$��������$�� ��!����*-$�����/#� �����ก 0�!��&*���&��ก���� �)-$���������/�%&�� 1'�)$������!���������/ก&�����)�)0�&)23��!���� �)���%���4���-$�����/%����+���!��5*+������+5ก-��� ��-��!� %$����ก���� �)-$�%.���กก���������������! �(!$��� ������ �����)",���)-� #��������/ �7�-�'&����!,)�.�8�%5�ก���*�'�ก������������� ������� �9���-����*�ก���� �)-$���������/%���#�����!$�������� ������ �����)",���)-� �7� '����4,,��%.�����ก���$�������������$�� �7�����������!��,�ก'�) ,*� �($���������� ������ $�&$�%&��,��%$��&*$�ก����������$�� ��!����*-$�����/ �&)��&�ก�:)'(�;�������)ก���&*���&��ก��������ก�������������$������!� $��� �*$� �7�������� �7�$�����!�$�� ����ก���ก�������&)�ก��%��� �5ก'������/�ก�� �&)��<;����4��/,)$$กก�������-����*���8�* ���ก��������������$�%&�� �7� %�($����!�ก�����#�$�������($����#=>=4�-$�%.���กก������������� �&) �7�����#=>=4���! �7��5�����#��&ก�������� �7�,���
Abstract This article is aimed to study the philosophy of natural law through the concept of
“accurate naturalists” in Islam. This is to demonstrate prominent and inferior of the
philosophy of natural law. In another dimension, natural law school has positive
view relating to accurate naturalist as Muslim scholars, particularly, Muslim
scholars of Mu’tazilah school. This school believe that intelligence of human being
is aware of rightness, wrongness, goodness and evil. This believe is in line with
view of natural law school who held that “accurate naturalist” in human being will
lead to the discovery of natural law. However, such view is contradicted with
majority views of Muslim scholars who consider “accurate naturalist” as merely
factor for naturally recognizing the provisions of God which is called “al-Islam”.
Consequently, it can be said that Islamic law is agree with accurate naturalist of
human being. Moreover, it has some characteristic similar to the philosophy of
natural law such as permanence, attached to all human being and state cannot
promulgate law which contradict with such characteristic even though they have
different crucial contents.
84
�)� � -� ��*��* ���. � �� � ������� �∗∗∗∗ $�,�. � #�* ก� ������5*%�ก#� ���'� �� %5�%���&)0��0*$� �(!$���ก�*���*���.���� �ก������ ��!��.�#�*�5*%�ก��ก-�� �7������ ��!�$�, �7� '��)$����'&-$����+*$��.�ก$��ก���� �)�����!����$�������&)ก������������ � ��� ��ก8�*������ �)��� %��#�������$�������#����-$�ก���%���������5*�&)ก��8�����$� '(!$#�*8�*��0�!��.��$� ก�!��ก���4���'(�;��-$������#�&�ก�:)-$�ก��#�*��,��:��:$������ ���& ������ก9$�, �7� '��� �(!$��ก�������� �(!$����!� '��)��� �7�%�!���!��$�5�#��ก�� �ก���� �ก ���'���/ �&)ก�����ก9 ��� ����ก�� �7� �(!$�#ก&*�����! ก�!��-*$�ก��ก���.� ������������/ ������ก�����,�� �7�������ก���.� ������������/��!%����+ -*�#,8�*,�กก�� �ก���)��ก���.� ������������)����($�)��ก���������������� ∗ ������ ���� : ����������������� ��������� �� ก�� �!��
����"���#�������� $%����&���"'()�*%+���������ก��ก
����,�-�#�.�.ก/���� 0����1 2����� �����3���
��� .�"4 ���ก&-�#�&������ 0�5���1 ������ ��+ %"����
�����3�2��� ������&�3� ����.6'6� ����7��% ก��2��
���� ��+���2&&���-�#���ก/# �!� Philosophy (A(��
��+����������% ��!���) ��� �6, ���������&ก�"����+
��������"%'�������ก A(�������� ��+*��� ��+�$����
�!��� 0 �ก�����"%���2.%�-3�"�5�����.3�.6%.�+,%.�+
�(��1 ��กก����� ��� �!���'�� 0�5���1 �!� 0�����3�2���1
������� ��+ %"� .���,�-�#��� �&������ 0C5�.�C�DE1
,"� (فلسفة)����%)� %"�2�� ���������2�������ก-�#�ก��ก
*&��F��� 0Philosophia1 ,�ก��2������"�ก��ก��ก*&��F
���-�#��� �& �"$%���ก��&���"����, ��2���"+�,��&
����,�.�� ��+�-�#��� �&2�� �+���$�กH������� �&
�3��ก������ก�������)A 1احلكمة�2���-�+,�������� 0(���� �
ก&-�#���ก/#��� 0Wisdom1 (�5���) -�#�ก��ก ���
0Sophia1 2���5��6&��ก '�+��� �&&������,�������
احلكماء �������,��0Philosophy1 2 ��������2 1احلكمة0
,����� ��+����ก����
������������($�ก��%��$����8� ,��������%5�%�$����8� %.���ก������ก������&��%.���ก#��)�� ��ก 8�*'������. � %�$ �(! $ ��� �ก&� � � ��� 1'�)$������! �%. ���กก������������� (Natural Law School) 0�!� �7�%.���ก������ก�������! ก���ก��&)��$����'&������������������#�$���ก � & � � � � , � �4 , , �� � � � � 1 ' � ) �(! $ ก� ���ก@�ก��:/�*�� �($��)%!.��)%��8�*���� �7����� ������ก�������������,)+5ก�.���#�* �7� ���&#�ก����$%5*ก��$.���,��! 8�� �7����� %�$ #�ก�����$�%&��ก9����ก;������������&����)ก����� 1'�)��! ก�!��ก�� ������ �����)",���)-� -$�����/ ($�&AB< ��)23) 0�!�+($ �7���ก;��%.����-$�ก�����$�%&�� ,�����%�#,��� �������ก�������������� ก�� ���������$�� ��!����*� #�$�%&���� �($��&�������������&)&�ก�:) 1'�)��!%$��&*$���($ �&(!$�&.�$����8�
85
%!�%� *���%! ������ก�������� � ก������������� �7�ก�������! ก��-���������������-$�%.���ก������ก������������� ��������� �����!���(!$ %���#�$���ก�&�&������ $��� '&�� (Plato : 427-327 B.C.) $��%�� ��& (Aristotle : 384-322 B.C.) �&)0� 0�� (Cicero :106 B.C.) %. � �� ก ก � � � � � � � � � � � �� 8 �* $ �� � � ���������-$�ก�������������8�*����������@�����! �(!$�����������-$�����/�� �����& �%��������������� �&)��*� $���%5������� $�ก�����&�ก�:)+����&$�ก�& ��� ���
' & � � ( Plato) $ �� � � � �� � �ก � � � � ��������� �7����������($ ����� $��8������� �&�!����&�0�!�#�* �7�������;����$ก������*�� �($� (Positive Law) ก�����#� L ��!���-���*$�%$��&*$�ก�� 0���1 ����ก��������������� ��1)���ก98��$�, ���ก8�*��� �7�ก����� (%�� �($8�� 2543 : 85)
$��%�� ��& (Aristotle) ก&���+��ก���������������� ����+�� 0ก� ก:N/��!ก.����������ก���<�����-$�����/��!��$�5������������ 8��8�* ก��,�กก��,.���,�#,-$��5*#� ก�������������,����&�ก�:) ��($�ก���ก���ก���� ��� ก� ก:N/��!8��#�*����/�.�$��������$�5*$(!�...1 (%�� �($8�� 2543 : 85)
0� 0�� (Cicero) ก&������ก������������� �($ 0 ���&��!+5ก�*$� ก&�ก&(�%$��&*$�ก���������� ���0���8�#��ก%�!��ก$���� %�!.� %�$ ������� �7�ก�������!ก�$#�* ก����*���!��!,)�*$��.�����.�%�!�...ก�������,)8�� �7�$�������!���!ก������&) �7�$�ก$�������!���! $ ��%/ 8�� �7�$�������!�#�-:)���&) �7�$�ก$�������!�#� �&���$�� ��� �7�ก�������)ก�� ������! �7�������� 8�� �&�!����&� �&)�5ก'��������ก���ก�����กP����&$�ก�&1 (%�� �($8�� 2543 : 87)
!�!�.��ก�����ก�������� � ก�������������8�*ก.� ���-��#���ก��ก����:%�����!'�)���ก������/��($�5*��$���;���$.���, �9�-�� ������ ���#�%������,��$*��$.���,����ก�������������-�� '(!$�����!,),.�ก��$.���,-$�'�)���ก������/�&)��Q)ก�������!����/ก.����-�� �� $��%. ���ก%��$�� (Stoic)∗ 8�* ��� -���������� �(!$�ก��������������� -*�8�#�ก����� ก�)��!�������ก�������������8�*���ก�����+($ �7��&�ก ก:N/#�ก��ก.����ก�������������-$��������! ���ก��� (Jus Gentium) 0�!� �7�ก�������!#�*���%������)�������������ก�������������
#����(�-$�� � �� ( �������! 5 -12 ) %��Q�������ก�����8�*�.�ก��'�R�� �&�!����&�������ก�������������#�*%$��&*$�ก���&�ก�.�%$�#����%� �%�� ����.��������-$�=>�� %��$�����%��%��ก������ �(!$��� �%�����%�/#� �(!$�������ก.� ��� (Original Sin) -$����������&)�.�������� �(!$-$�=>�����%�/�������! 0 ���&1 #�;��) �7�ก�����%5�%�-$�,�ก���& ... ��� 09��/ $$ก%��� (St. Augustine) %�$���ก�������!8��+5ก�*$�����&�ก �%�� �7�ก�������!#�*������8��8�* (��������� 1���P5�� 2543 : 85)
#���ก&�� ( �������! 12-16) 0��/ ����% $8����% (St. Thomas Aguinas) 8�*�.�������� �(!$� ���&���ก��$�#�*��%+��)%5�%��$�ก���� �&��,�ก��!ก��������������ก$�5�P��#�*���� �(!$��! �*� �����8�����+($ ���&-$�����/���&���*$��S 0��/ ����% 8�* �(!$��������������������-$� ∗ .���ก.*��"� (Stoic School) ก����'()�,���������#��� 3 ก�����".�ก�� *%+�� A*� (Zano : 350-260 B.c.) ���i3�ก���)� .!&.�������"%2������ !��'����".*� �")�,� �!��� �6i�'����6#+���� ���.��� �(��'��������" A(�� ������������"%�����i���� �!�����j(�+6��k"��"'���)� ���.�&�",�l��� �.,��m �.�. 1789 (��� *p#F����� �"�"���� (2543) ��� 130).
86
$��%�� ��&ก���������-$����% ���� ���8�*�ก��$� ���&��� �7�%�!�%.�����&) �7�%��)%.����$�������!�-$�'�) ,*� ���#�-:) ����ก��ก9�$����-*$,.�ก��-$� ���&����/�&)������+($ ,�,.����/-$�'�) ,*� �(!$� '��)%P�'����8��%��5�:/-$�����/ �.�#�*������ก���������������! �*�����%.����-$� ���&0�!��������%���ก��ก �($ �������� '&�� $��%�� ��& %��$�� �&)%��������+����$���$��%5�%���ก&���&)%���$���$8�,�+��%���#���$����8��-��%��
#���%���#��� ��� 1'�)#����� �������! 16 +�� 18 +($ �7����%���-$�ก������������� (Great Ages of Natural Law) ��* �7�����!���������� �%�,�ก� %(!$�+$� ���������� �(!$�ก�������������ก&�� ,������ �($� '������ �7��������-$�ก�������������=> ��$�:�,�ก���! �*���������-$�����/����� ���&��($��%���4��� ���&#���������-$�����/��! $� �7���ก;��-$�ก������������� �������ก�����%.���� L $��� 25�ก �ก� 0��% (Hugo Grotius : 1583-1645) �$� �%ก� $$�/ (Montesquieu : 1632-1694) ,$�/� &9$� (John Locke : 1632-1704) ����%0� (Thomasius : 1655-1728) �&)�%�0 (Jean Jaeques Rousseau : 1712-1778) ก&���ก�����������ก�������������#����� ��$����'&$����%.������$�)��ก�����%���#���-$������)����ก ����.�#�*ก�����%���#��� �7�ก�������!�� ���&�&)�.����+���������� (%�� �($8�� 2543 : 100)
���� �(!$��+�������&�� �������! 18 ���� �(!$+($ �����#�������ก������������� ��!� %(!$�+$�&��*��%� ��ก�)�%�������������������&)����ก*����*��������� �%��/ ��)ก$�ก������%��%�0��0*$�-$�ก������������� $���!8��%����+��-*$���8�*#��&�� �(!$� $��� &�ก�:)���� �7�%�ก& ����������� ��($����%��'���/�)�����ก�������������ก��ก������*�� �($� ก&�� �7�,�$�$�#�*+5ก�,���$���������ก�)��!����5*%��#�����ก�$�%������&ก������! 2 ��� �������
%.���กก�������������8����� �(!$+($ &(!$�&$� 8�*�5&����,��� %���&#�*%.���กก������<�;������ (Legal Positivism) 0�!� �7��<��4ก�/��$%.���กก�������������ก�$��� -*��-9�-�� #�-:)��!ก�������������+5ก�&�ก8%#�* �7� �(!$� �&������กก�����!,) �7� �(!$�ก�������!��*,���-$���; (,��� �Q�:�����/ 2543 : 122)
�&��,�ก��� ������ก�������������8�* ��!�ATU����-��#���$�ก���� �(!$ก��#�*$.���,-$���<;����4��/ �7�8�#�&�ก�:)-���������� ��� 1'�) �(!$2�� &�$�/#�*$.���,��;#�ก��%��������������+($����$��*��ก������*�� �($� �.�#�*��ก�������%����&��%�����ก&�����������+($ก�������������$�ก���� '(!$$*�� �7��&�ก#�ก������,1������+5ก���-$�ก��ก�)�.�-$���;#������!ก������*�� �($�8��%����+���� �&($��($ �7���!'�!�8�*
$����8�ก9��� #��4,,���ก���������������%+��) '���$�����-$�ก�������!,)�������-�� ������ ก�����������($���ก�����,�����#�*%$��&*$�ก���&�กก��-$�ก������������� ก�������!-����($��*�ก��ก�������������+($���8����������ก��������%��5�:/ ���ก98��+��ก�� �7���Q)��($8�������������#����ก����� %�� &�� ('��% �� �������/ 2543 : 85)
ก�������� ���!+���/*% �ก��%!���0����� ก�������������#���������&)����#=>=4�-$�%.���ก���ก���������������� �7�ก�������!��&�ก�:) �7�ก� ก:N/��!�8� �($ �7�,���#��ก%+����!�&)�*$� �7�������� ����+�� �7�,����&$�8� ก���������������$�#�*8�* %�$8���� �&�&� � �'*�%��� 8���� ก���ก &�ก�ก* 8-��( $ �&�!����&��&)#�*8�*�ก������ '��) ���)%��ก�ก���.���#�*�ก%+����! ���8��,.�ก������*$�#�*#���;#���($#��*$���!#�
87
���������� �����+5ก��,��:/��� �7�$�������!8��$�,ก.���� �7�ก�������! �7�,���8�* '��)-����*�ก�������� �����)���� �%��/��!�(�������ก �� � � � 8�� # �� %�! � ��! � � � ��! � � �� � &(! $ � 8� � �&�!����&�$�5� %�$ �&)�����*$�ก��-$�����/ก9 ��� ����ก�� �&�!����&�8������%��� ก��#�*ก � � � � � � � � � � � �� � $ ก , � ก , ) 8 �� �. � +� ���)���� �%��/�&*����8���.����+�������*$�ก��-$���)����$�ก�*�� ��กก������������,��%�����ก�������������,�� �7�%�!���!8��#���������,��� �7���� '����������-$���ก�����/ ������ (��� �%�$��� 2542 : 143)
#�-:)��!�������8�*�� ���)�/�&)%����� ก�������������8�*%.�������������������#�%$�&�ก�:) �($ #�������� �7��@���ก�������!%���%��$��������ก����� ���,������� �&)#�����@��� ก�!��ก��%����0�!�%���%��%���������� � <� � � � % � ก & �� � �* � � %� � �� � � � � � � - $ �%���)������ �. . 1948 8�* -���-��P��#�*$����'&-$�������ก��������������&)��*#�����<����� �&��������)�������) � ��($ �&�&ก���%��-*$'�'���&�� L ������$*��$���&�กก�������!�8� (General Principle of Law) ��($ก�������������#�$�ก������!� (,��� �Q�:�����/ 2543 : 147-149)
ก�)���ก9��� ก���������ก��������$� ������������ก���������������$� L '�R��8�%5�ก���������ก��������$.� P$#,-$��5*���������($��<;����4��/ $� �� ��� �(!$�,�กก���������ก�������� ��*#��)�)��ก L ,)$*�������$��������ก������������� ��� �(!$���8����� �����#�ก���������ก������.�#�*�5*�������ก������������ก��������$.� P$#,-$��� ������� ก�!��ก��ก�������������,�� %(!$�+$�&� 8��%����+���&+��%�!���!#=>=4�$�� �7�$�����%5 �%�8�* ก�������������,� ��� ��� �7�������� �����������!����8ก&���� �7�,��� �&)
�&($��%����!,)�������#�* �7��5�����%5��&ก�������� �7�,���
������ก�������� � ก�� ����� �����/(�� %.���กก������������������� �(!$'(�;������$ก,�กก� ก:N/������)'@����!��$�5��&*� ����/����%����%�!���! ���ก�������������� ����ก;���@��� (Das Ideele Naturrecht) ��!�����������-$�����/�� �����& �5*,�ก����$���!��� ����������/,��%����+��! ,)�*����&�ก ก:N/��! �� �ก��� �7�ก�������������8�* �@������$��������&ก�� �7��&ก���� ���& ���&�ก ก:N/-$����#��ก%��'%�!� 8��������$�����/ ��($������ �������)����! �7���������-$���� $� %��������/ก9 ��� ����ก�����&�ก ก:N/�&)�)�������������0�! �����/%����+���!��5*8�*�*���4��� ก�������!��*,���-$�%����,�� �7��)��-$� ���&��!����/%����+���!��5*�&)'�R��8�*�*�� ���& ��� ����ก��
������ก�������������,��������%��'���/#ก&*���ก����������-$�����/ (human nature) ����� ��*���������#�ก�������������,)+5ก��&������ก����ก��8�#����&)��%���ก9��� ���#��������ก������������� �7� �(!$�ก�����$�������! �9�-�������� �������������� �7����$.���,������!�������.��$� ��� �%�� ��($8��ก9 �7���� ���&���� �����!� �7� '���ก��$�����#�ก����$%5* '(!$ก���.���$�5�-$�ก�������������0�!���ก����ก��8����&�ก�:)-$�ก�� �&�!����&����%���� ��;ก�, �&)ก�� �($� �&$�,��������#�ก���%��������,����������������%��� ������ ����#���!$������&)����#=>=4�#�%�!���!����/������ �7�%�!�+5ก�*$������������.���$�5� ������ก�������������ก9�����%��'���/ก����������#��������/$����8�� %(!$��&��
88
������ ������/(�� (���234����#$) ������� $�&��������/ (2534 : 190) ก&������ ��������-$�����/��($$�&AB< ��)23 #�$�%&�� �����! � 8� ����+�� %P�'������*� $���8�%5�%�!�$��������&)%�*��%���/�����������$�� ��!����*#��������/ ��($$�ก������!��($������*� $���%5�ก���*$���� �%��$�%&��
�������!� �(!$�&�$�ก)23�����&8�*�(!��ก*����&)�ก*�%��#�*�ก���������2����� � &($ก�(!����� �(!$������� � &($ก�(!��� �����& ,��ก&���
%!�!+� : �!�ก������������0��� ��� � ��#$ 67- ) � � �"8 � � )+ � � �7+����� �����)",���)-...� (�%&�� : �)�����! 3751)
������ ��������$�� ��!����*-$�����/��$�#=>���&) &($ก%���/%�!���!�����#�*�ก��� $� %�$
$�%&�� �7� �%�������������� �.�%$�$�%&���($��+������-$�����/����������� ����������$�&ก�$��
%!�!+� ������ ��+������#$:',������%�)����-���/(���'8���-��7+������� ���8��(����7 30 : 30) �.��� � ������ � � #���! �� ��ก�����/
$�%&��8�*$��+������8�*�&������*��ก�� ���%���#���$�������������#�$��)23���������+�� �$�&$�%&��� ($�< <�)�)���/ : 10/182 �&)$�&ก�<X���/ : 14/24-28)
$��� 0��� ( �� ا� � : 97-98) 8�*ก&����.�,.���ก��� ��������$�� ��!����*-$�����/����*$���� ,�กก����$��.��*����������@�����! �&�8�& ,������!��� �($� ��($ก����ก�.�-$��5*�&����...�&)�5*��$.���,#�ก��,.���ก���$)8��($��������$�� ��!����*��($8�� �($��������/�5*���P5�������&)�4���$��&�ก0�� ������ '��)������� �9�-$����� �&���������!�8��&�'*�,�ก%�!���$��.��&)����8ก&�������'&��
$��� $�&$)��� ( ا�� � ا� : 152) ก&������ �����/�ก��ก.� �������'(�;������������!�*$���� �%��$�%&�� ��������ก�&�$�#�* �7�8������������ ����/ก9,)������5ก'��ก�����������($$�%&����� �&),)8���&�ก��ก8�%5�%�! �$(!� �����!����/+5ก������8�%5�%�!�$(!�$����#����������-$������ '��)����*���ก����&)ก��&$ก &����
������ ��������$�� ��!����*-$�����/#�$�%&�� �($%P�'��!$�&&$23 � ��������&#�*����/��%���4���$�����%���Y ��� ,�กก����*��*�� ��$��.� ��($ ,($���*������ -&�����,������) ':� �7�����������!'�)$��/���%�*��8�*#��������/������ ��� ������ก<#����P��/$�&ก�$��
%!�!+� ������ ��+������#$:',������%�)����-���/(���'8����7+������� ���8�� (����7 30 : 30) ��)ก$�ก��$�ก$��)23���!� %!�!+� ���+�)- ���=*-�� � �ก�*�/(������>��)", �*����, � �����ก��8����=*-�- ���ก����7+�>��)", ก , ���,��+����*�67- ก , � ��ก��ก���*�67- ��� )��������ก����,�*"��)�8���� ?*�� �����!ก�����=*-������!����+��=+")",��8��/*� (�� "� 95: 4-6)
$��� $��5� ( عاشور ابن : 183) ก&������ ��>��)",�*����,�� �������#�$��)23-*���*��������+��%P�'��!����������������&)%���4�����#�� '���%P�'��!��������%���)����ก�� '��)�4����($��&����!��-$����� �������!+5ก�*$��&)�������������&�� %��� ��>��)", ก , ���,�� #�$��)23 -* � ��* � ����+� �%P�'�����ก�!. � $� � �(!$���,�กก�������!� �������!�&�����&)ก����)'@����!���#�� '���%P�'����ก����!������������ ������ �&)����������!���������4����� $���!$�&&$23 ���%�*��8�*#��������/ '(!$#�*����/%����+%�*��%���/,���&��&ก#�;��)�5*���
89
-$�$�&&$23 ( ��)&�A)�*&&$23) #���*��(�������� �7�����������! ���)ก��ก��,���) �����&ก��#�*������%�� �����*$��&)�$�'*�,�ก��ก@�����������
������ ���� �)", ���)- � ����/(�� ก�� ก�������� $�%&�� �7����ก������&)ก� ก:N/ก���.� ����������!��)�����,�ก'�)�5* �7� ,*� ���$�5�����ก;����!%$���)%��ก����������$�� ��!����*��!$�&&$23 � ���%�*��8�*#��������/$����&�����&)ก&�ก&(�$������!� ����������$�&ก�$��
%!�!+� �*����8� ��-���6���-������-��7+�����)", �)",���)- �����0������ ��+������#$:',������%�) � � � �- � � �/ ( �� �'8 � � � �7+ � ������ ���8�� (����7 30 : 30) ��������2����� � 8�*ก&���+���&�ก�<�����
%����)ก��#�$�%&��0�!�%$��&*$�ก��ก���<�����-$����������� � �&�� �&) �� �ก%�! ��� ��� � ���������� ��($ ���+�������������� ������ก<#��)��������������������$�$��)23
% ! � !+ � ��� � � � � ก � � � � ก����� �����)",���)-����/(�� %E� ก��ก����!* ก����"8���%�� ก������2F� ก���7*�8 ���-��7ก ก�� �*��G� ก���-���-���� +�� H ก��I������ก��- ก��?ก������ ก����-�8 �) �%!�����*)!�� ���ก���-!���ก� (/��� : �*"()", 384) �������������ก�����$�%&�� �7��������
��!�� ���& %$����ก��%���4��� �&)8��-����*�ก������������! ��!����*-$�����/ $�&ก�$��0�!� �7������5�%5�%�-$�ก�����$�%&��8�*$�����+�� ���&-$�ก�������������$�%&��8�*�ก�*�� �������*��ก����)ก$���ก������� L (�$��)&��) �*����$����� (���ก)���) �*��$����ก����&)ก��
&���� (�������) �&$�,��*�� �%�ก�, ($������) 0�!���,�������� '(!$ก�� ���'P�ก����$$�&&$23 � ���$�&ก�$��ก98�*�,ก�,� ���&�&)�����4���-$�ก����)ก$� �%�ก�,8�*#��&��$��)23 ��� ก��&)���� '(!$#�*�)&�ก+��$�&&$23 �
%!�!+� ������* ���=!-:',�ก�����*��E,�� ��'กI'��-�� (20 : 14) �&)�Z$�ก��,�ก������!��*�$��,�� %!�!+� ������* ���ก�����* ������)-����ก�����*��8��������8�ก��) ���ก���%!���,!� (������ก��7 29 : 45) ก��+($ �&$� '(!$%�*������$����&)����
�.� ก�� %!�!+� �ก��IE��"��*��8�=*-I7กก � � * � ก+ � ! ก � �- � � �- ! ��+��*"�!ก��)", =*-I7กก ��*�ก+���*�67-ก+���-��!ก��-����-! ��E,�!+��!ก��-���=*-� ��ก�� � (2: 183) ก��,���0)ก�� '(!$ก��-�� ก&�,��#,�&)
���'�/%�� %!�!+� �(/#��*)������+!��',���ก)�������� �����!ก�����0�)�� ��E,�) ��-�!ก�������/)��L ����-���)������!ก���*-!��+!�)",��0�)����8�� (9 : 103) %��������/�*$�ก��������������&)
���� %�$P�� 0�!� �7������*$�ก������������� ���$���)ก����,��+5กก.���� �7���ก;��%.����-$������������$�%&��...������ก<#�$�&ก�$��
%!�!+� “ 67-���)��)�8��������0�67-)",* ���=!-:',�%!��/ ���� ����0�������E,� �����#$ ����-�!+�����0���� ����ก+ �!����!ก��-�����E�67-����ก�*�ก�-�)�8�����E��� ��ก�-��*กG �” (�����:��$ 4 : 135)
90
�����������-$�����/%���#���8���$���กP��)�������ก����� �������+������&����$���$���� ���������$�%&��,��+5ก�������-��$����%$��&*$�����.����+������%)��ก�&)������$ก���<����� ������ก�#�$�&ก�$��
%!�!+� “ �����#$)�������%��-"%!���*!ก�ก+�!ก��-����=+)���-"%!���ก� ���ก�ก+�!ก��-�” (2 : 185) ����&)$��0�!������������ �7���!����+��
-$�%��������/ +5ก��� �7��:%�����-$��5*�� �&) �7���)����/�ก����%�������&)%���� ����&)$��,��8�*+5ก������� �7�%��&�ก�/��!%.����-$�$�%&���&)��ก;��-$����� ����� ��������2������ � ก&���8�*
%!�!+� “ �)-����%!��������0��+!��',����ก�����)��” (/��� : �*"(���)", 23) �&)����%)$��ก9 ��� ����ก�� �7���!
�*$�ก��-$�����/ ����%)$��,�� �7�����������!�#�$�%&�������������,�ก������� �
%!�!+� �...�)-����%!�����*��0��+!��',����ก�����)���� (/��� : �*"(���)", 223)
�$ก,�ก��� ���������$�%&������&��&*���� ���&��!%$��&*$�ก����������$�� ��!����*-$�����/ '��)�������/�&)���������$�%&������ก9��,�ก'�)�5* �7� ,*� ����ก�� ����%$��&*$�ก&�ก&(��)��������%$�,����� ก��-�����������)%��/-$�'�)$��/ ��#�� '��)%� ��,�ก����,.� �7�#� ������ก �%��/ ��($� ����� �)-$�ก&�����)�)0�&)23 (�&*���&��ก���������-$�%.���กก�������������) ��!������ �9���� 0ก��ก�)�.�#�%�!���! �7���)����/�&)%�*��%���/��� �7������ ��($$�&&$231 �($ �7�����,.� �7���!$�&&$23 � ,)�*$�������� -� � #�*�� ����%$��&*$�ก� �%�! � ��! �7 ���)����/0�!���$�5��&*�#��������� �7��� �)��!+5ก
����*��,�ก��������/$�%&��%���#���������ก&���$2����/ ������5[� �$2����/ ก&������
�ก��ก��) �)�8��!���������#$ ���� =+!+���*-��ก����?��ก������� ��E � ��*- ��ก���E, � �*�+�=+� � -��67ก���ก����ก�+�� /6�� (����/��$ #.�. 1404 : 77) $��� ��%�3 (2. . 1404 : 77) ก&������ �ก����- � /6�( ��$�"�)��ก������� �/ก+ +�� H ��8���0���ก��������:� ��(����"�) ��*��-�ก���������������#$���%!��'������)����������%�� $ �� � � 8 � ก9 � � � � � � � �� � � � &� � � ��!
��ก�����/ก&���$2����/��� %���� ����+�� ���&��! �7��5& ���.�8�%5�����,.� �7������� ������” ($�����%�3 2. . 1404 : 99) ก&����($ �(!$�������������$�&&$23���$�5����&�ก���� ���&#�ก���������ก9��$��.� ���8�����&�ก���� ���&)�&��� ��#������������������)%��/-$� $�&&$23 � ��ก �7�ก��������$�&&$23 � #�*�*$�������� ������ 0�!� �7�8�8��8�* ���+*���ก �7� ���&#�&�ก�:)��!%$��&*$�ก���4���-$�����/8������� ��($$�&&$23 �&)8�����+����)����/$��#���!,)ก&��%5�'�)$��/ �������$� �7��� �)��!8��+5ก����*��0�!���������/������ �9�%$��&*$�ก��
$����&&$2/ $�����%$5[� 9$����)��$)23 ( مسعود بن اهللا عبيد : 238) ก&������
�...�+����0���E,��)",+��=ก�%!�������ก � ����% �ก�+�!)",!+�ก���� ������ ������������ก��ก�+�� /6� �����ก���+�����)7 �7+!��/(��กG"� /6�%E���E,��"8� ��/(��� � ก����*��>����� +��H (/�$��:� ) ������*�����)7 กG ��E,��E�����ก+67-�4� ��� *����8�ก���4������ก�+�� /6�
91
�'�����',�ก���4���� +����*�����)7 � �*�� ���� ,��ก&���8�*��� ��������$�� ��!��
��*ก��ก�����$�%&����� �7�$�����!�$�� ����ก�� ��*�������,)�5 �7���&)$���������� �($��%���&�ก���%$�������%$��&*$��*$�ก�� ��!��� �7�$���� ����ก�� �(!$�,�ก $�%&�������������$�%�!���! �7��ก����%�������������#�* �7�%������!�-$��&�กก��$�%&�� ��� ก��$���.� ก���.�����%)$��%�!�%ก��ก�%���ก ����&)$�� �&)$(!� L ก�:���! �7���&)$�������%$��&*$��*$�ก�� ��� �(!$� �%�ก�, �&) �(!$�$P������(�$3��0��)���� L 0�!�$�5� ��($��%��-$�����/ ��*,)��������������ก98��-����*�ก������������! ��!����*-$�����/ '��)����/������������!$�$��$�&) �(!$+��,� L ���!��*$��$��*$��$����$.���,��! ��($ก����� %�$ ��� 1'�)$������!�#�P��)���-�� ,9��>�� ��($#ก&*%��&����#, ��������$�� ��!����*ก��ก�����$�%&��,���%��%��ก&�ก&(� �7�$�����!�$�� ����ก�� ��������/%���#���,��$������.������������$�� ��!����*�������+�� �$�&$�%&��� ���8�*ก&����&*�
������ก�������� � ก�� ����� �����)",���)- �������
��ก'�,��:��������������!�8���!��� ���������$�� ��!����*� ����+�� %P�'������*� $���-$�����/8�%5�%�!���!������&)%�*��%���/�&*� ,) �9�8�*�����������$�� ��!����*#��������/����� �)-$���ก�����/�%&������������#ก&* ����ก���� �)-$�%.���กก������������� ก&����($ ����ก9���� �)�����$����/#� �����ก ����$�����������/������������!���&)���%���Y���ก.� ��� (��#����������ก.� ���) ��� 1'�)$������!�������� �9�-$��� ก�����/� %&� �ก&� ��� � )�)0� &)23 ��! ������ �9���� %���4���-$�����/%����+���!��5*+��&�ก�:)-$��������&)������!�8�* �4���,��%����+��-�����%��%�!����� L 8�*���%�!�#���%�!�#�8����
∗ #�P��)��!8�����������������$�&&$23 ����/ก9+5ก��� � � # �* ก � ) �. �� � � � �� �� � � � �� �� � � &)%���4���-$�����/ $� (Q$&�� $)���� 1997 : 132-147) $��� ����������� �7������� �&)ก��$���� �7�������!� �7��*� ������ ������������&*���&��ก��$������กก��ก���������������!����+�� �� /6����I7ก -��� 0�!� ก��,�กก���*�'�-$�����/ �����!�ก� 0��% (Hugo Grotius : 1583-1645) ก&������
�ก�������� �%E���������� /6����I7ก -��...���� /6����I7ก -���"8���)",�+���ก!+�ก��ก��) ��*I7ก�E�6�* �7��+��E� , �)��...(��� ��E8�=)� 2543 : 106) �� � ก &� � � � � �� � �7 � ก � � '� , � � : �
������ �����)",���)-� �������������!�8� �����ก8�*'�,��:������������ 1'�)�����������! � 0�! � �7 �� �� �� ��� �� �� �� � �9 � -$ ���ก�����/�%&��%���#���#�ก��$��+������$�&ก�$��$��)23��! 30 05 ��)23$���5���� ��������$�� ��!����* ����+�� �$�&$�%&��� ���ก&�����-*���*���� +*�'�,��:� '������ �����%��8�*#�����������������$�� ��!����*#�������������ก����$����%�� ���ก��������ก������������� '��)$�%&�� �7������������!��,�ก'�) ,*� ก�����$�%&��+5ก��)�����,�ก'�)$��/��8�*+5ก�*�'���������� �������#� ��*�������� �%��5� (-$����%������)%����'�ก -�) ก9 �7� '����5*��)ก� �.�%$���!��)�����,�ก$�&&&$23 ������
∗ ������) ����������j3ก�%������ก�ก�����.���, ����������� H���� �ก#F�'������%� �!�������$��$%��+3������ก��ก�����2��'()��+3�ก&&���"2 ������D (%3 ����z �"&�6 �&%6���DE, املعتزلة وأصوهلا اخلمسة وموقف أهل السنة منها
��� 163-167 ก�6��"+�z : ���6%. 2��p��"& �"&�6 ������ (188-182 ��2 169-161 ��� فرق معاصرة ����
92
���� ��ก8�*'� ���)�/���&) $���&�ก&�8�ก������,)'������&*���&��ก��#��������� ��� 1'�)&�ก�:)%.����-$�ก�������������,)�*$�8�� �7� ,�,.���-$����&���!����&#� �*$� �7�������� �7�$�����!�$�� ����ก���ก�������&)�ก��%��� �5ก'������/�ก�� �&)��<;����4��/,)$$กก�������-��ก��ก�������������0�!�+($ �7�ก�������!��*,���8��8�* �&�����($�������#�$�����-$�%.���กก���������������!�5* -��� �9�����������&*���&��$������กก���&�กก��'(�;��-$�ก�����$�%&�� ��*,)�����&) $�����!��ก����ก��ก9��� '��)�������������ก�����$�%&�� �7��������������$�&&$23 � ��#�� ,�,.���-$����&���!����&#� �7������������!#�*��������!�8�8��,.�ก�� �&��&)%+����! ���)%.������ก���ก%��� � & ) �� � &� ก ก � � '( � ; � � ��! % � �5 � :/ 8 �� �� ก � � �&�!����&�%(�8� �&*��ก��&�ก�:)-$�ก�����#�$�����-$�%.���กก�������������
ก�����$�%&�� ,�� �7� %�($�ก�����#����������($����#=>=4�-$�%.���กก������������� �&) �7�����#=>=4���! �7��5�����#��&ก�������� �7�,��� 8��#�� �7���� '���$�������($ �7����� '*$=4� '��)ก�����$�%&���������������! �7��5������&)%����+�.����<�����8�*$������*,��� ��� ,�ก-*$�ก'��$���!������ก�������������+5ก��'�ก�/��,��:/�&$��� ���ก�����$�%&����&�ก�:) �7�������� 1'�)%�����! �7��&�ก'(�;��%.���������/�ก��%��� ������ ก&����($ �7������*$�ก��,.� �7�%.�����%��������/�ก������ ��($�ก����*,)$�5�#���%�����($%+����!��!����ก��ก9��� ��� ����������� ���� %�$P�� %��P�' ก����ก��#�%���� ก��%��% ก���ก�$�-$����'�/���ก �&)$(!� L #�-:)��!$�ก%������!�-$�ก�����$�%&�� �7�-*$�� ���)�/����,1�� ($�,\3��2��) -$���ก�����/ �7�%�����!�.����+������ �&�!����&�-$�%���� %����+���� �&�!��#�* ���)%�8�*���ก�& �&� '�*$�ก�����ก�����
$�%&������.����+����)����/%--$�����/ $�&&$23 � ���%8�*
%!�!+� O�������=*-�+���-����E,��E,��* ��ก��ก��E,� ��0�%!�� ��ก+��!?�ก)�8�!�P (21 : 107) ก�����#�$�����-$�%.���กก�����
��������,����&�ก�:)�&*��ก��ก�����$�%&��$������ก ��*#����� �7�,��������� ���-$�%.���ก��,)8���5* 1ก ����5*��$�ก,.������ก��!8���5* �����!ก�����$�%&���($��������$�� ��!����*-$�����/ $� $�&&$23 � ���%�.�8�*#��&���$�ก�� $���
%!�!+� O . . .��,�%E����������)",�� �� � +�+!��ก����/(��=+�7-�(30 : 30) $�ก�$�ก�����!� %!�!+� O...ก�� �*����=*-��0���)������%���ก��ก�����#$ �����%�)����-��-�!ก)+������*�#$��,��*��ก��ก�����%��)+���8� ��,�%E������)",�)",������ +�+!���+����/(��=+�7-� (12 : 40)
��/� ������ก�������������%)�*$�#�* �9�+��
�:���-$� ]�4���^ �&) ] ���&^ -$�����/#�ก���*����&�ก$�����%5�%�%.�����ก�������!����/�������-�� ,� �7���!�$����#�ก��#�* �7�������;����������ก�����)�����ก�������! �7�����ก��ก�������!8�� �7����� �����*ก�)��������-*$�ก'��$���!+5ก��,��:/�&$������ ก������������� �7� '���ก�����$����� �������&� ��($ �&)8��$�,+($ �7���ก;��-$�ก�������! �7�,���8�*
ก�� �ก��������ก������������������������������ ก�!��ก����������$�� ��!����*#�$�%&��-$��������� �7�$�ก�������!���!8�*%)�*$�,� ����&)�*$�-$�������ก�������������
93
�&$�,�'(�;��������������($�� �)�����$ ������ �����)",���)-� -$�������ก�������������ก������������$�%&�� ���%.���กก������������� �(!$��� ���������$�� ��!����*� #��������/ �7�-�'&� ���! ,)�. � 8�%5� ก���*�'�ก������������� #�-:)��!��ก�����/�%&���(���������������$�� ��!����*#��������/��� �7� '����4,,��%5�ก���$��*$��$�,.�����$���������$�� �7�����������!��,�ก'�) ,*� ������ ����/��,.��*$��%����ก� ก:N/��($�����������#�#��������� '��)�4���-$�����/��-$� -�,.�ก�� ��*��ก���%����ก9,)8��������*�'� ��ก��*���ก���*�'�%�!���!�*�'����ก9,)��#�������*$�ก����!��*,��� %$�'��ก����S-$�������ก���������������!���8��%����+�.� %�$���������#�$�������$� �7� ��(!$�'�%5,�/8�*$������ ก������&)�������������!����/#=>��,���*$����$�5������ก;��-$�ก�������!��)�����,�ก'�) ,*��5*������������!%� �&)����������:��!�#�������5*�������:����&�� $�&&$23 ���%���
óΟ Ï% r' sù y7 yγô_uρ ÈÏe$# Ï9 $Z�‹ ÏΖ ym 4 |N t� ôÜ Ïù
«! $# ÉL©9 $# t� sÜ sù } $Ζ9 $# $pκ ö� n= tæ 4 Ÿω
Ÿ≅ƒÏ‰ ö7 s? È,ù= y⇐ Ï9 «! $# 4 š�Ï9≡sŒ ÚÏe$!$#
ÞΟ ÍhŠs) ø9 $# �∅Å3≈ s9 uρ u� sYò2r& Ĩ$Ζ9 $# Ÿω
tβθßϑ n= ôètƒ ∩⊂⊃∪ %!�!+� �*����8� ��-���6���-������-��7+�����)", �)",���)- �����0������ ��+������#$:',������%�) � � � �- � � �/ ( �� �'8 � ���7+ � ������ ���8� =+"ก�����",����ก����- � � ����� ���#$ ��, �%E ����������)",�� �� � +�+!��ก����/(��=+�7-� (30 : 30)
!����#$���$�� (�����#$)������7-��,�)
���&��/ก�
���P��/$�&ก�$�� $�&ก���� ,��� �Q�:�����/, (2543) �� ������� ก�� �' :
��������&������.����. ��������� 1���- 5��, (2514) ���&R���8��E8��+� �� ������� �$���! 1 ���%������ �%��/. '��% �� �+����/, ������ก�������� �
(�)%!�) ���%��$��ก�� �S��! 3 1�����! 27 ������ '. . 2523.
%�� �($8��, (2543) �� ���������E8�� -� '��'/ ������! 5 ก�� �' : ���\5��. ��� �%�$���, (2542) %!��7-��E8�� -��ก",�!ก�� ก���)�,!=� '��'/������! 14 ก�� �'`
: ��)ก��'��ก. Q$&�� $��� فرق معاصرة (1997) ,����($ �&�$ '��'/������! 3 (�.�.�.) : ���3$�&&)���)23. �%&��, $��� $�&2�,��, $�&ก������/, $�&���0��5���/
� : (.�.�.�) صحيح مسلم (1992) ��$�& ก��$�&$�&���)23.
�2����� <$2�� $��� الشريعة مقاصد $��5�, (2004) ��3ก�ก(� اإلسالمية�� ���2����� �)��� $��� $�& ���)23, (�.�.�.) (�.�.'.)
$�< ��)�)���/, $�5�)23A4� �2������ $��� �)��� $����)0�� (2. . 1405) عن البيان جامع
�ก القرآن آي تأويل� ��� : ���$�&ABก�3 $�&ก��X���/, $�5$���&&$23 �2����� $���$)�3��� $�
��$����ก�3 $���A4��3 م ألحكا اجلامع القرآن���24-28 ��� 14 .
$�&�������, $�&� �2����� $�%%����� $���)��A(1991) التعريفات كتاب �)�3ก�ก���$���& ��$�� $�&�)A)�� ก��8��� : ���$�� ��) ���.
�"&�6 A���, � 0� $��� $���&&$23 $���� 0� (.'.�.�) (.�.�.�) النجاة (1938)
$��� ��%�3, $�5�2����� $�&� $���$)�3��� $���%) $�� (2. .1404) األحكام أصول يف اإلحكام ก��8��� : ���3$�&�)���.
94
$��� $�&$)0�� ����9$ก $����2����� $�&�)0)���/, احلديث غريب يف النهاية (�.�.�.) : ���*&ก��$�&$�&���)23.
$���� $��� $��� وأصوهلا املعتزلة (.�.�.�) ,$23&&�ก منها السنة أهل وموقف اخلمسة������
: $�����/.
����������ก�� ��� �������
95
��������ก�ก��� ����ก�� 5 �����ก����ก������ก�������������������ก����� �����!�"�� #��$������%��&�����
Needs of Development of Five Capabilities Conserning Instructional Media of Teachers in Islamic Private Schools in Southern Border Provinces.
#�'��#�( �������� .�. (������"��%"�������ก� )ก��) ��#��(�����!��ก�����!�"�� )ก��
�*� !"+ ���(%"������ ���( �!���"���!�"����"� E-mail: [email protected]
������,�
�����������ก� �������������������� ���� � ����ก���������������� �� 5 � ��� ����!��"���#�ก�$��ก �����#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� #������*ก'� �+!����$���(����ก� % &��� ก'(ก� ����)$�ก� ������� ���� � ����ก���������������� ���!�,�����#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ���+-� 5 ���� �)� 1) ����ก� �)�ก����)$�ก� ��� 2) ����ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� 3) ����ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ��� 4) ����ก� ����)$�ก� ��� !�( 5) ����ก� + (����)$�ก� ���
/�ก� �*ก'�%��,� ก�1,�# ���,��������#���ก� ��ก� % &�������)$�ก� ��� � ��� ����ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� ���+-� ����( 30.93 ����ก� ����)$�ก� ��� ���+-� ����( 20.31 ����ก� �)�ก����)$�ก� ��� ���+-� ����( 17.73 ����ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ��� ���+-� ����( 16.81 ����ก� + (����)$�ก� ��� ���+-� ����( 14.22 ����� �+!����ก� % &�� �)� ก� �� � ���+-� ����( 73.49 �1�ก� ��� ���+-� ����( 11.65 ก� � ���� ���+-� ����( 7.83 ก� �*ก'������������#��� ���+-� ����( 7.03 !�(��,�������$#���ก� ��� �/�������ก� � �ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� �)���,����� ��ก� ��$ �/����� ���+-� ����( 31.87 � � ���#��� �ก � ���+-� ����( 31.77 ��,������ก����$ก�$������ ���+-� ����( 21.28 �2�� ��1���*ก'� ���+-� ����(14.66 !�(�)$�3 ���+-� ����( 0.41 /���กก� + �����������!#ก#,���������#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ������ �� %��,� ������!#ก#,��ก ����� �� ���$��%� !�(���������� � ���#,��ก �
������� 4 : �)$�ก� ���, � � ����ก����������������, �������*ก'�, ก� % &��� ก'(
�����ก�����
����������ก�� ��� �������
96
Abstract
This article’s emphasized on the presentation the opinions of Islamic private school
teachers in five southern border provinces concerning needs of capability
development in instructional media, and also study on the appropriate ways to
develop skills of the teachers in using instructional media. The needs of capability
development in instructional media are divided into 5 areas: 1) selection of the
instructional media, 2) produce and purchasing the instructional Media using, 3)
Preparation the instructional media for application, 4) application the instruction
media, and 5). assessment instructional media.
The result of the study showed that the teachers have the needs to be
developed in the area of the instructional media as follows: produce and
purchasing the instruction media 20.31 percents, application the instruction media
20.31 percents, selection the instruction media 17.73 percents, preparing the
instruction media 16.81 percents, assessment the instruction media 14.22 percents.
The ways for the development are training 73.94 percents, learning packages 11.65
percents, seminar 7.83 percents, self-study 7.03 percents. And institutions needed
to be responsible in organizing the teachers, capability development in the
instructional media are official organizations 31.87 percents, responsible schools
31.77 percents, related private organizations 21.28 percents, tertiary education
institutions 14.66 percents, and others 0.41 percents.
Results in comparison of the differences between the needs of capability
development in instructional media in general showed that the differences based on
the sex of the teachers and the size of the schools.
Keywords: Instructional media, Islamic private school, Islamic studies,
capability development
���-� ��ก% ( ��� 44 #�ก� �*ก'�!�,���#� %1�6� ก �� 2542 ��$�,�/����ก� �������������ก� �*ก'����7�� ก� � ก � +��$ � �!+����, � � ���� ��4, ���8%�(��,����$�ก (���ก� ก� � �ก� ��� ����$�1,������������������� 2��ก� ��� ��!�(% &��#��� ��������ก� � �ก� ��� ����$�(#�������������� 4ก �/�� ���!�(�,�� �����/�� ������� 2% &��#��6 ���#�!�(#��#��� ก�"�% � �� �
��ก� � ��)����� (!�(ก��ก �#��������������ก ���������!�(����2� ����/�� ��� 0*$�#�������*�2*�����!#ก#,�� (��,���1��� 9:ก� ก'( ก (���ก� ��� ก� � �ก� /��4�2��ก� ;<!�(ก� + (�1ก#<���� �������%)$�+=��ก �!�(!ก�7�+>4�� ��ก��ก���(#���� �ก��ก �ก� ������/��/����� (���� ������#,��3 ��,��7��� ��,�����1�ก � ��� �+��ก9>��1;6 � �,�������$�����!�(�1;� ก';(� �%*�+ (���<7�����1ก���� � �
����������ก�� ��� �������
97
ก��ก ����/�� ���7�� ��� ����ก+ (��ก� ;<� �� 9:กก� +?�� #�������7�� ���+-� ���+-� กก� �,��!�(ก��ก� �9@ ����,��#,��)$�� �,�� ���� ���1����/��������� 2� �� ��ก���"�%!������ �)$�ก� ���!�(�����������(��ก%)$����/�� ���ก��ก� ��� ��!�(������ �� �� ��� ����� 2�����ก� ��� �+-��,����*$����ก (���ก� ��� �� � ���/�����!�(/�� ������ ��� ��7+% ���ก � ��ก�)$�ก� ���ก� ���!�(!��,������ก� + ("�#,��3 �����#1���)$�ก� ���ก� ����)�ก�7ก���� 4%)$����� �1+=�+ (���<� �ก�,�� � ����)$����ก��ก� � �ก� ���ก� �����$���/�� ���+-����� 4 !�(�1,�������/�� ������� 2 ��� �� 7��#��#��� ก�"�%���/�� ���� � ��ก7�,���)$�ก� ���ก� �����$���(�� 7�,��!��,����� �ก� ��� �����ก �/�� ���!��� ก��,��7�,+ (��������� ���,�ก � ��ก�������� 4����)$�ก� ���ก� ���� �ก�,���������2���*ก'�#�������������� 4!�( ,�% &���)$�ก� ��� ����$��+ (���6�"�% %)$������ก� � �ก� ���ก� ��� �����#1���*����+-�#���ก� �*ก'�����#���ก� ���� � ���8%�(��,����$���� � ����ก��������������������ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� %)$����� ��2*�!�������$���(������ �ก� % &��� ก'(���� � %)$����ก� � �ก� �*ก'����� � � �� �ก������������������ �������������� กก� � �ก� �*ก'�#����$7�� (�17����% ( ��� 44 #�ก� �*ก'�!�,���#�
���.'+����(���ก� )ก�� 1.%)$��*ก'�����#���ก� ��ก� % &��
� ก'( 5 ����ก�$��ก ��)$�ก� ������� ���� � ����ก������������������ 5 � ��� ����!��"���#�
2. %)$��*ก'� �+!����$���(����ก� % &��� ก'( 5 ����ก�$��ก ��)$�ก� ������� ���� � ����ก������������������ 5 � ��� ����!��"���#�
����,��ก� )ก�� 1. ����,���������/�$� +-�ก� �*ก'��������������� �#,�����#���ก� ��ก� % &��� ก'(����ก� ����)$�ก� ��� ����1,� ���7+� �� ���� � ����ก���������������� ���1กก�1,����� ���ก�����������+ ���;��ก+ (��ก ก�1,�# ���,�� !�(�������� �+!��ก� � ��� 2. ����,���������%+
1) # �!+ #�� 7��!ก, 1.1 %� 7��!ก, ��� !�(�4�� 1.2 + (��ก� ;<ก� ��� 7��!ก, #$��ก�,� 3 +A 3-5 +A 6-10 +A !�( 11 +A�*�7+ 1.3 (� �ก� �*ก'� 7��!ก, #$��ก�,�+ �44�# � + �44�# � !�(��,�ก�,�+ �44�# � 1.4 ������%� � 7��!ก, �� !�(7�,�� 1.5 ก �1, � �� � � ��$ � � � 7 �� ! ก, ก �1, �"�'�7�� ก�1,��;�#���# < ก�1,���������# < ก�1,�� ����*ก'� �����!�(� &�6 � ก�1,��1��*ก'�!�(%��*ก'� ก�1,����+( ก�1,�ก� �������%!�(�������� ก�1,�"�'�#,��+ (�� !�(ก�1,��������*ก'� 1.6 ��$# �� � ��� 7��!ก, �(�� +>##��� � �6���� ����� !�(�#�� 1.7 �������� � ��� 7��!ก, ������4, !�(������ก 2) # �!+ #�� 7��!ก, - ����#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� - �+!��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� - ��,�������$�� �/�������ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ���
�!��� ���(+0!���!ก� 1. � ก'( 5 ����ก�$��ก ��)$�ก� ��� ����2*� ���� ���������� 2���� ������)$�ก�
����������ก�� ��� �������
98
��� 0*$�+ (ก������ก��ก ��� ก 5 ���� �)� ����ก� �)�ก����)$�ก� ��� ����ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� ����ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ��� ����ก� ����)$�ก� ��� !�(����ก� + (����)$�ก� ��� 2. � � ����2*� � ������ก� ������ � ����ก���������������� ��� ��� ����!��"���#� 0*$�7��!ก, +>##��� �(�� � �6���� �����!�(�#�� 3. �)$�ก� ��� ����2*� � ��1 �1+ก ;<!�(�������6�ก� #,��3 ��$��������+ (ก����ก� ��� 4. ������%� � ����2*� ก� 7�� �ก� �*ก'��� �������������ก� �*ก'���ก�2�� �ก� �*ก'� 5. � � ���������4, ����2*� � � ����ก������������������$��������� ก ��� # �!#, 1,000 ���*�7+ �ก������ ��� ��#��!�(����� ��������� ก �����กก�,� 500 �� 6. � � ���������ก ����2*� � � ����ก������������������$��������� ก ���7�,ก�� 1,000 �� �ก������ ��� ��#��!�(����� ��������� ก ���7�,2*� 500 ��
�!1�ก� )ก�� 1. + (��ก �)� � ���$���ก� ������ � ����ก������������������ 5 � ��� ����!��"���#� 7��!ก, +>##��� �(�� � �6���� �����!�(�#�� ��� 7�, �� � ก �ก�1, ��� �� �1&�ก� �*ก'� 2. ก�1,�# ���,�� 7����กก� �1,���,���,������� �#�� ������ �#��ก� �1,�# ���,�� �)�
�)�ก� � ����ก������������������ 5 � ��� ����!��"���#������� 35 � � ��� �����6�ก� �1,���,���,�� !�(�1,��)�ก� ���$������,��� � �����$7���)�ก�����6��1,���,���,�� ������ 505 �� 3. � )$���)���ก� ��� � �)� !�����2�� ���!�,���ก+-� 5 #�� �)� 1 ������ก�$��ก �/��#��!�����2�� 2 �"�%� $�7+��ก� ����)$�ก� ��� 3 �"�%ก� ����)$� 4 +>4��ก� ����)$�ก� ��� !�( 5 ����#���ก� �����)$�ก� ��� 4. ��6�ก� � ���� )$���)� ��� �#��� ��� 1) �*ก'��ก�� !�(������ ���$ก�$������ 2) ก���������#!�(� #21+ (���<���ก� ��� � 3) � ���!�����2�� 4) # ��������/����$����4 !�( 5) �������� !�(+ �+ 1� 5. ก� ก�� �� �������� ��� �#�� �)� 1) + (������ก �� � ��� 2) !�ก!�����2��/,��� � ��� 3) �!�����2���)� 4) # ������������� ;<���!�(���2��!�(��� �(�<������ 6. ก� ��� �(�<������ �������+ !ก �SPSS/PC ��� �(�<���ก� !�ก!������2�$ ����( �,�8��$� �,����$������# C�� �,������ t (t-test) ����� One-way ANOWA
2"ก� )ก�� 1. + (��ก ก�1,�# ���,���������� 505
�� ���!�ก#��# �!+ ��$���ก� �*ก'� �)� %� + (��ก� ;<ก� ��� (� �ก� �*ก'� ������%� � ก�1,�������$��� ����� � ��� !�(� ��� ���$# ����� � ��� 7��� �#� ����$ 1
������� 1 #-����%"����"����ก"',������,��
���%+ #-���� ���"� ��
%���� 176 34.85
%��4�� 329 65.15
����������ก�� ��� �������
99
+���ก�*(ก����
#$��ก�,� 3 +A 155 30.69
3-5 +A 158 31.29
6-10 +A 99 19.60
11 +A�*�7+ 93 18.42
����ก� )ก��
#$��ก�,�+ �44�# � 55 10.89
+ �44�# � 441 87.33
���ก�,�+ �44�# � 9 1.78
ก� )ก���!�������
7�,��������% 118 23.37
��������%� � 387 76.63
ก"',��!��������
ก�1,�"�'�7�� 54 10.69 ก�1,��;�#���# < 74 14.65 ก�1,���������# < 80 15.84 ก�1,�� ����*ก'� �����!�(� &�6 �
94 18.61
ก�1,��1��*ก'�!�(%��*ก'� 31 6.14 ก�1,����+( 13 2.57 ก�1, �ก � ������� %!�(��������
28 5.54
ก�1,�"�'�#,��+ (�� 91 18.02 ก�1,��������*ก'�!�(�)$�3 40 7.92 ������������� � � ���������4, 487 96.44 � � ���������ก 18 3.56 #��$��� �(�� 104 20.59 +>##��� 188 37.23 � �6���� 71 14.06 �#�� 40 7.92
����������ก�� ��� �������
100
����� 102 20.20
2. ��กก� �*ก'�%��,� � ��,����4,#���ก� �����ก� % &��� ก'(����ก� /��# ก� � �0)��)$�ก� ��� �������)� ก� ����)$�ก� ��� ก� �)�ก����)$�
ก� ��� ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ��� !�(����ก� + (����)$�ก� ��� #������ � � �#� ����$ 2
������� 2 ������ ����(���ก�1,�# ���,��#,�����#���ก� ����ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ���
��ก� #-���� ���"�
����ก� �)�ก����)$�ก� ��� 192 17.73
����ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� 335 30.93
����ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ���
182 16.81
����ก� ����)$�ก� ��� 220 20.31
����ก� + (����)$�ก� ��� 154 14.22
�� 1090 100.00
3. ��กก� �*ก'�%��,� �+!����$� ��,����4,#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� �)� ก� �� � �������)� ก� ����1�ก� ��� ก�
� ����!�(ก� �*ก'������������#��� #������ � � �#� ����$ 3
������� 3 ������ ����(���/��#��!�����2��ก�$��ก � �+!����ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ���
��ก� #-���� ���"�
ก� �� � 366 73.49
� ���� 39 7.83 �1�ก� ��� 58 11.65 �*ก'������������#��� 35 7.03 �� 498 100
4. ��กก� �*ก'�%��,� ��,�������$� ��,����4,#���ก� ����,����)���ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� �)� ��,����� ��ก� ��$ �/�����
� � ���#��� �ก � ��,������ก����$ก�$������ !�(�2�� �ก� �*ก'��1���*ก'� #������ � � �#� ����$ 4
����������ก�� ��� �������
101
������� 4 ������ ����(���/��#��!�����2��ก�$��ก � �+!����ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ���
$�,����� #-���� ���"�
� � ���#��� �ก � 312 31.77
��,����� ��ก� ��$ �/����� 313 31.87 �2�� �ก� �*ก'��1���*ก'� 144 14.66 ��,������ก����$ก�$������ 209 21.28 �)$�3 4 0.41 �� 982 100.00
4. /��#��!�����7����������!�(%)$�ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� � ��� - #�� �ก� ��� �� � � � � �����ก � �,�� ��ก� ����)$�ก� �����ก� � �ก� ���ก� ������� � ���ก� + (ก���)$�ก� ���!�(��� ��� �� )�! ������!ก,� ���$����)$�ก� ��� - ก� ก (#1������ �!�(� ก ��� ,��ก �� ����)$�ก� ��� - � ���!��,���ก� �������%)$�ก� /��#�)$�ก� ������� �� � - � �����ก��� )�������� �� ���ก� !�ก+��$��+ (��ก� ;<��ก� ���!�(/��#�)$�ก� ��� - � ������ก� ��6�#ก� ����)$�ก� ��� - �,�� ��ก� + (�1ก#<��$���$��������2�$���+-��)$������ก�*� - ����,�������� ,����ก� /��#�)$�#��!�� ���8%�(����������� !�(�� ������<���� �ก� �)�����)$� - C�� ���1��)$�!�(��+ (��;��� � ��� % ���� � �������,����� ��ก� ��# �����ก� ����)$����� � ��� - �����,��������ก� �*ก'���� C ,���)�ก ����� � ���% &���)$���,��+-� �+6 �
#���ก� �����ก� % &���1���ก �����)$�ก� ������ � ��� - #���ก� ���� � ���� �# ����1+ก ;<%)�C����$���+-���ก� ����)$� �,� � )$��8������� �'( +-�#�� - �����ก� � �� ��+ (��;��ก� /��#�)$�ก� ���+-� ���������� - #���ก� �����ก� % &��!�(+ �+ 1��)$�ก,�3 ��$�����,��������������,��,����+ (���6�"�% - #���ก� �����ก� + (���ก� ����)$���,���� (��
5. � ���$��%�#,��ก �������#���ก� ��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ������ ��!#ก#,��ก � !�(�)$�%��� ;�+-� ������%��,�������!#ก#,��ก �8%�(������ก� + (���ก� ����)$�
6. � ���$��+ (��ก� ;<ก� ���#,��ก � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(� ���� ��!�( ������7�,!#ก#,��ก �
7. � ���$�� (� �ก� �*ก'�#,��ก � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(��� ��7�,!#ก#,��ก � !�(�)$�%��� ;� ������%��,�������!#ก#,��ก �8%�(����ก� /��# � �0)��)$�ก� ���
8. � ���$��������%� �ก �� ���$7�,��������%� � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(��� ��7�,!#ก#,��ก � !�(�)$�%��� ;� ������%��,�������
����������ก�� ��� �������
102
!#ก#,��ก �������ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� !�(����ก� # ���ก� ���� �ก� ����)$�ก� ���
9. � ���$��ก�1,��������#,��ก � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(��� ��!�( ������7�,!#ก#,��ก �
10. � ���$+?�� #������� � �����$������#,��ก � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(��� ��!#ก#,��ก � !�(�)$�%��� ;�+-� ������ %��,�������!#ก#,��ก �������ก� /��# � �0)��)$�ก� ��� !�(����ก� + (����)$�ก� ���
11. � ���$����$# �� � ������ ��� ���$#,��ก � ������#���ก� ��ก� % &��� ก'(��� ��7�,!#ก#,��ก � !�(�)$�%��� ;�+-� ������ %��,�������!#ก#,��ก �������ก� ����)$�ก� ���
�&!+��2"ก� )ก��
1. ��ก/�ก� �*ก'�� ��� ��$%��,� ก�1,�# ���,��������#���ก� �����ก� % &��� ก'(����ก� /��# � �0)��)$�ก� �����ก��$�1� ������ �)� ����ก� ����)$�ก� ��� 0*$���������ก �/�ก� �*ก'�����1ก�� ���1�� (2540 :84) ��$ (�1�,� � �7�,�,��7������)$� �� � �9:ก�� �� ��� )$��ก� ��� ก� /��# !�(ก� ก�� ก'��)$� !�(����#���ก� ���� ���ก� % &��� ก'(�����)$�ก� �����$7��������7+!���� ���������ก �/�ก� �*ก'�+>4�������)$�ก� ���������6�� ก��O �P(�� � (2536 :94) ��$ (�1�,� � ��������*ก'���+>4��ก�$��ก ����� ���������� 2��ก� � �0)�� )�/��# #�����ก� ����1+ก ;<ก� ��������,�� ���8%�(��,����$��1+ก ;<+ ("� � # ��� � # "�% !�(!/,���$+ (����� �����(������$7�,�������,�� ��ก� ��� ��)� ���!�(�� ��)��,��+ (ก����$������������7�,%���%�ก �������� ก ��� 0*$��"�%!�(���#1���+>4��� �ก�,�� ���� 2���7+%��ก ;<+ ���;ก� /��#!�(ก� ����)$�ก� ���7�� ��ก����������#���(%��,� ��ก� % &��!�(ก (#1��ก� ����)$�ก� ������� ���� � ����ก������������������ (�(#���(#��� �$����� )$�����ก� /��#�)$�ก� ��� � ���
�)$����ก� �#��� �ก�,���(+-�� �#�����ก� � ���� ก'(!�(� ��(�#���$������ �#,�ก� /��#�)$�!�(ก� ����)$� !�(�(+-�ก� �,�� ��ก� ����)$�ก� ���7+% ���3 ก � � �����������ก �/�ก� �*ก'����8���� � ����%6�O (2541) ��$ (�1�,� � ����� �< ����������,� +>4����$���� 4��ก��$�1� 7��!ก, ก� /��!�(ก� ����� ������%��#� < !�(������#� � � ก � ก�$ � � ก �ก � �� � �� � � � ��� ��� � �<�)$�ก� �*ก'������ก� 9:ก�� �ก� /��#!�(ก� ����)$�ก� �*ก'�#�����+-�!��,����� �ก� !�(���!��,���$���� 2�)��)$�7�� !�(��������ก �/�ก� �*ก'����� &�� � ������<��� (2541) ��$ (�1 ���� �<������ �%�(�*ก'��1� 6��� �������������,� +>4����ก� /��#�)$�ก� ���� �+-�+>4���� (� ���ก �)�+>4����ก� ������������$��ก� ������!�(���ก� /��#�)$� �����+ (��;��ก� � �0)�� ���� ��1��ก� /��#�)$� ����/��#�)$�ก� ���ก� ���7�,%���%� ��� $���������ก��7�,�������ก� /��#�)$� !�(������� ��!�(+ (��ก� ;<��ก� /��#�)$�ก� ��� �,��+>4�� ������ �)�+>4��������ก� ���� ��1��$�����ก� /��#�)$� 7�,������/��#�)$����8%�( �,��+>4����ก� ����)$�ก� ���ก� ��� ��+>4���� (� ���ก �)� +>4��ก� ����ก�� ��,�)�ก� ����)$�ก� ���ก� ��� �)$�ก� ���7�,%���%�ก �����#���ก� ������� ��!�(+ (��ก� ;<��ก� ���� )$���)�!�(�1+ก ;< �,��+>4�� ������ �)�+>4��������ก� ���ก� 9:ก�� �ก� ��� !�(��� 1 � ก'��1+ก ;<� ) �� )$���)�+ (ก��ก� ����)$�ก� ��� �)$�ก� �����$�����,�,����ก��� 1�!�(���ก� 7�,7�� ������� ��!�(+ (��ก� ;<��ก� ��� � )$���)�!�(�1+ก ;<� ��� �
������� ����ก� ����)$�ก� ������� � �, � ���*$ � � �กก� �� ��� $ � � � ��ก � � �� �)$ � ���8%�(��,����$��)$�ก� ������������$�(#������ ����������4+-�ก� 8%�( ��ก��ก����ก (���ก� ���ก� /��#�)$�ก� ��������,��������+-�#������ ����� �� !�(� ก'(���+ (ก�
����������ก�� ��� �������
103
%)$�����)$�ก� �����$/��#� ���+ (���6�"�%��ก� ���7+��� 0*$�� ���������+-���,����$���$�(#�����ก� ��� ���ก� % &��� ก'(���� � � ��� ��ก/�ก� �*ก'����)�� �7���,� � ��,����4,�����+>4�������)$�ก� ������#���+-���,���� !#,ก� !ก�7�+>4��� �ก�,�����+-��(#���7�� ����� ,���)���ก����9@��+ (ก��ก �
2. ��ก/�ก� �*ก'�������� ��2*�����#���ก� ���� �#,� �+!��ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� 0*$��,����4,#���ก� �����ก� � ��� �%)$�ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� �������)� �1�ก� ��� 0*$�/�ก� �*ก'�����������ก �ก� �*ก'�������'C� �������� (2539: 100) ��$7�����������!�(7���,� �� ��ก� � ��� �!ก,� �%)$�������� ��ก�$��ก �ก� /��#!�(ก� ����)$�ก� ��� !�(��������ก �/�ก� �*ก'����� �����< �1 �����'< (2535) ��$ (�1�,� � �� � ���+ (2��*ก'� � �ก ����� ก���ก� + (2��*ก'�� ��� �%���# ������#���ก� �����ก� � �9:ก�� �ก� ��� ก� /��#�)$�ก� ��� !�(/�ก� �*ก'����+ ���� +�1����<(2535) ��$ (�1�,� ���� �<7����������!�(%)$�ก� % &��ก� ����)$�ก� ����,� �� ��ก� �� �ก�$��ก �/��#!�(ก� ����)$�ก� ��� #������ ������ก� !�ก+��$���)$�ก� ��� (��,����,����� ���� ���<�1� ; (2533) (�1�,� � �������#���ก� ��$�(�� ��� )$����$ก�$��ก �ก� /��#�)$�ก� ��� �,� ก� /��#�+������ !�(�7��< +-�#�� !�(/�ก� �*ก'�����;�##� ���� �ก1� (2536) (�1�,� �� ��ก� �� �� )��� ����+?�� #�ก� !ก,� �"�'�7���� 3 � ��� ����!��"���#� %)$�% &��� ก'(���� ����������� ��!�(� ก'( ก� �)�ก ก� /��# !�(ก� ����)$�ก� ��� #����������ก� ���#,��3
3.����#���ก� ���� �#,���,�������$�� ���,�� ,����ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ��� �)���,����� ��ก� ��$ก�$������!�(� � ���#��� �ก � �/�������ก� % &��� ก'(�����)$�ก� ������� ���� � ����ก���������������� 0*$ � � � ก / �
ก� �*ก'���!���������2*�����#���ก� ���� ���$#���ก� ���� ���,����� ��ก� !�(� � ���#��� �ก ������������ 4#,�ก� % &��� ก'(���#� 0*$���+>��1� ������� �ก�,������ � ���� ������,��,�����ก � � �!���������7����ก+>4����$� �+ (����ก� /��#�)$�ก� ��� �,� ก� ���!�����+ (��; ก� ���!����1+ก ;<%)$�ก� /��#�)$� #�����ก� �� ���1���ก/��� ��� � � ���#��� �ก � 0*$�+ �ก?�������� �����8� � �,� /�ก� �*ก'����� &�� � ������<��� (2541) 0*$�%��,� +>4����ก� /��#�)$�ก� ���� �+-�+>4���� (� ���ก 0*$���������7��!ก,+>4����ก� ������������$��ก� ������!�(���ก� /��#�)$� �����+ (��;��ก� � �0)�� ���� ��1��ก� /��#�)$� ����/��#�)$�ก� ���ก� ���7�,%���%� ��� $���������ก��7�,�������ก� /��#�)$� !�(������� ��!�(+ (��ก� ;<��ก� /��#�)$�ก� ��� �,��+>4�� ������ �)�+>4��������ก� ���� ��1��$�����ก� /�� #�)$ � 7�, �� �� � �/�� #�)$ � ��� 8%�( ก� �*ก'����� �����< �1 �����'< (2535) ��$ (�1�,� +>4�����ก� ����)$�ก� ������� � �)� ก� ���!�����+ (��;���� ��)$����+-� ก� ���� ก'(ก� /��#�)$� !�(ก� ���/����$����4�����)$�%)$�ก� ��������,����)�!�(���+ *ก'����� �ก� /��#�)$�ก� ��� /�ก� �*ก'����6 44�� ? �14%��( (2545) (�1�,� � ���+>4��ก�$��ก �ก� ���!�����+ (��;��ก� � ���!�(0)��)$�ก� ��� � �7�,�������ก� /��#�)$�ก� ��� ���� 1" ;R<��ก� � �ก���)$�ก� ��� !�(� �7�,7�� �ก� �� �ก� ����)$�ก� ���
�����#1�� !��������� 4!�������*$�%)$�ก� % &��� ก'(���� ���ก� ����)$�ก� ��� �)� � � ����(#�����������������ก�*���ก� ���ก� �,�� ��!ก,� ���ก� /��#!�(����)$�ก� ��� #�����ก� � �������1+ก ;<%)$�ก� �����������(��ก��ก� /�� #�)$ � ก� ��� ก� � �� ��+ (��;��$%���%�#,�ก� /��#!�(� �0)��)$�ก� ��� ก� � �# ���,������ )�� �������1���%)$�ก�
����������ก�� ��� �������
104
�� ���1�!�(�,����)�� ������)$�ก� ���+-�ก� 8%�("����� � ���� )����� �# �+-���,������� (� �ก�1,�� � ��� 0*$���������ก ��������������/��� ��� � � ��� ��$���7����/�ก� �*ก'����% ��� ���6� %��ก1� (2543) �� (�1�,� � � ���!�(���� กก� �*ก'��� ��������,����)�� � ��������)$�ก� ���ก� ��� �,�� ������ �����)$�ก� ���ก� ������1ก��ก����$ก (���7�� !�(/�ก� �*ก'�����;�##� ���� �ก1� (2536) ��$ (�1�,� �� ��ก� � �# �����<� �ก� �)$�ก� ���ก� ���%)$��� ���1�ก� % &���)$�������1;"�%����*�
�������%�� 1) ��,�������$ก�$�������� ��ก��ก ���$�,�� ��!�(ก (#1��ก� ����)$�ก� ������� ���� � ����ก���������������� #������,�� ��ก� ��ก�1,�� �!�(ก� � ���!ก����� �%)$�+-�!�,!����ก� ����)$�ก� ��� 2) �� ��ก� + �+ 1�ก (���ก� ���ก� � ��� !�(� �ก� ก� ����)$�ก� ������ � ��� #������ ��������,�������ก� ���� �ก� !ก,� ���� � ���� )���ก�1,�� � ��� 3) �� ��ก� % &��� ก'(���� ���� � ����ก���������������������)$�ก� �����,��#,��)$�� %)$�ก (#1��!�(�,�� ��ก� ����)$�ก� ������� ����ก��+ (���6�"�% 4) �,�� ������ ���� � ����ก�������������������ก� �*ก'�!�(��� �ก�$��ก �+ (���6�"�%����)$�ก� �����$��� %)$����ก��ก� % &���)$�ก� �����,��#,��)$�� 5) � � � � � ) ��, ���� ���)$ �ก� ��� %)$����ก��ก� !�ก+��$���)$�ก� ��� (��,��� �� ���� � ���!�( (��,��� � ��� 6) + �+ 1��"�%���� ���������������(������ �ก� ����)$�ก� ���7+��� ������ ���
�*��'ก� ���'C� ��������. 2539. �+34$�%"�ก�
%ก�+34$��ก����ก��ก�2"!�%"�ก��������ก���������������1�� )ก��� � � �� � #� � $ �� � 5 � � �! � � � � �. �������%�6<�*ก'����# ���� ;R�# ��������� ��������,.
�;�##� ���� �ก1�. 2546. �ก� )ก���&��%"�+3 4 $ � ก � � �� ��� � ก � � � � �! � �&���7��������1�� )ก����������������&���7����������ก����� �����!�"�� 3 #��$������%��&����� (��"� +3����� ��1!���)�. �����ก� ��� � "��������������ก� �*ก'� ��������� �������� ��� <.
8���� � ����%6�O. 2541. �ก� )ก���&��+34$�%"��� ���� � �ก� �ก�� � � ก� �ก � �-���!���� ���(����ก� )ก�� ��������1�� )ก�� ก"',���� 4 ���ก��ก�����4 ) ก�� #� �$ �� � ���%ก,� �. �������%�6<(�*ก'����# <���� ;R�#) ��������� ����!ก,�.
6 44�� ? �14%��(. 2545. ��&�� +34$� %"���������ก�ก��������ก����������������� ���ก���-���ก���ก�+ � . � ) ก � � #� � $ �� � " � �' � �. �������%�6< �*ก'����# <���� ;R�# ��������� �ก'# ���# <.
�1ก�� ���1��. 2540. �+34$�ก����$"�ก����!�"�� )ก��������1�� )ก��������� �'�1 �ก�� 2535 ����������ก����� �����! �"�� ���ก� )ก�� 2.� + �44���%�6<(�*ก'����# ���� ;R� # ) ����� ���� ������� ��� <.
+ ���� +�1����<. 2535. ��&����������ก�%"�+34$�ก��������ก�������2�� � � � � � � � � � � � � " �- � � # �.
����������ก�� ��� �������
105
�������%�6<�*ก'����# ���� ;R�# ��������� �ก'# ���# <.
� &�� � ������<���. 2541. �+34$�ก�2"!�%"�ก��������ก���������#��(���!���"���" )ก�� #��$����'�1����. �������%�6< (�*ก'����# <���� ;R�#) ��������� ����!ก,�.
���� ���<�1� ;. 2533. ���������ก�������ก�:;ก���ก�2"!� %"�ก��������ก��������/����� ������ก��� � � � � � �� 1 � � ) ก � � � � � � �ก' � � ���$��� �. �� � � ��� %� 6< �� � � � � � � # < � � � � ; R� # ��������� �ก'# ���# <.
� �����< �1 �����'<. 2535. �ก� )ก��ก�������� ก���� �����������+�.� )ก�� ���ก���-���ก���ก�+�.� )ก��#��$����!#!���. �������%�6<ก� �*ก'����� ;R�# ��������� �� ��� ��� ��� &.
���6�� ก��O �P(�� �. 2536. �+��!�1!&��ก� �������� �! �"�� ) ก����� �+�.� )ก��#��$������%��&�����.�, �������%�6<(�*ก'����# ���� ;R�#) ��������� �������� ��� <.
����������ก�� ��� �������
107
YY∧
������������ ���������ก���������������ก��������������ก�� �!��"#���ก �!��$�� �!�� #ก%��#�&����#�����
'������� ���%��(��)��'��
Relationship between affective characteristics and students’ academic achievement at Islamic privates school in the three southern border provinces of Thailand.
ก���%�� (�� !�
&�.�. (ก�������(����������ก��&+ก��), #�����,���-���"���%�ก���#�#�����&+ก�� ���&��,&����(�������&����
�� ����-���ก��� ����ก�������(�� "!���-��� ��������#���������
�������#
���������� �ก������������������� 1. �������ก ����!�!���"���#�$���%&�ก %�'(���������ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( 2. �������ก ��3�0)),���#!��!,���'��ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
ก&�$!�����$�,���/(��ก�������������� ��4���ก�����/���!�"�!��ก ��5,�� 6 .��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( �5ก����ก � 2547 �6���� 720 �� 0&��������#� (�!3&.'��/(��!��������.��0ก�! ��7ก8-�,7� �����#��$��!����,"�-#�!���"� �!����,"�-#���"��#��3%0&��(�!ก��0))�6�&�ก���'���,���#!��!,���'
��ก����������,.������!/
1. 0��3���9:�!+,"�- �������$�ก������� �������$���3 ������ก������� ���!���กก��& ���!�/���!��������� ���!!������������ ก�����)��� ���!%� 0&����!��)*�'/�)!����!�!���"�,�)�ก��$�!����6���;,�����,����'�) 0.001\
2. !ก��,���#!��!,���'��ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก�������!�,��#!' 8 ��� ��� 0��3���9:�!+,"�- (X1) �������$�ก������� (X2) ������ก������� (X4) ���!���กก��& (X5) ก��!������������ (X7)
ก�����)��� (X8) ���!%� (X9) 0&����!��)*�'/�) (X10) 0&��6�!�� ���!ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก�������<'('����
= 0.1119X1+0.1124X2+0.0690X4+0.1207X5+0.1658X7+ 0.0845X8 - 0.0177X9 +
0.0219X10 � 0.2148
�-��-���0 : ���!�!���"� ��%&�ก %�'(��������� *&�!+,"�-,�ก������� .��������ก/� ��������&�! ��#��'/��0'�1����(
���ก �����
����������ก�� ��� �������
108
YY∧
Abstract
The objectives of this research are 1. to study the relationship between affective
characteristics and students’ academic achievement at Islamic private schools in
the three southern border provinces and 2. to study the best model for predicting
the students’ academic achievement at Islamic private schools in the three southern
border provinces.
The samples of this study consisted of 720 students of Mathayomsuksa 6 at
Islamic private schools in the three southern border provinces of Thailand in the
academic year 2004. The EcStat computer program was utilized for analyzing
correlation coefficients, multiple correlation coefficients and constructing a best
fits regression model.
The results of this research were as follows :
1. The achievement motivation, study attitudes, teacher attitudes, study habit,
anxiety, self confidence, self discipline, adjustment, imotion, and responsibility
held possitive statistical significant relations at 0.001 level.
2. The best fit equation for predicting the academic achievement had 8
variables. They were achievement motivation (X1), study attitudes (X2), study
habit (X4), anxiety (X5), self discipline (X7), adjustment (X8), imotion (X9) , and
responsibility (X10). And the regression equation for academic achievement
prediction was quantitatively depicted, thus :
= 0.1119X1+ 0.1124X2 + 0.0690X4 + 0.1207X5+0.1658X7+ 0.0845X8 –
0.0177X9 + 0.0219X10 – 0.2148
Key words : Relationship, affective characteristics, academic achievement, Islamic
Privates School, the three southern border provinces
����������ก�� ��� �������
109
���-�
ก����ก �!�$��=�����#(!����!!'�&,���>;;� ����� 0&���! ,������'�)���!��' �$����! 0&��+��ก��! .'���(�ก��)��ก��������3(0&� �'�ก&��/���! ��=�����#(!������������ !����!��)*�'/�),���$����� ���)���� 0&���! �����0&���ก �ก?�ก%@� ���!0&��#(��'!�������%"��!0&�����"��!��!0������,��0�$&�����)��� (6���ก���%�ก��!ก��ก����ก �0#$/���, !��. : 24-25)
��ก�'�������>���)��ก����'ก��)��ก�������ก������<!$������6�����$�ก��,������=�����#( !� ��%&� ก %� �!�ก�( � �� ' <ก& � 9: '� � ��ก��ก���ก����ก ���!���,"��&�$�ก���&��ก����� ก����=�����!�3(���!�!��� 0&�,�ก � �*3(����� ก$��#(�ก�'���!<!$�!�1�� <!$��4�"��!����))ก����ก � 0&�!�*&ก��,)�$���%1��ก����ก �.'�$����! ก����=�����)�����))ก�� � �� ���3( 0&�ก� ��� ' 0&���� �!��*&�#( !�����,"�1����4����6���4���$'$�� (6���ก���%�ก��!ก��ก����ก �0#$/���, !��. : 67)
�������ก��%1�� �*3(�������4���A�#!��6���; �ก����'ก����ก �,�ก��'�),�ก����1, '��������(�!�ก������!����%1��������#(,��)�$�ก����'ก����ก �)��&���A�#!��,��6���;#���<!$ �(���<!$)��&��6���4���$����,�����(�!�ก����$��'��=����%1��ก����ก � 0��,�#���,��/$����ก����=����%1��ก����ก ���� *&�!+,"�-,�ก������� ก!& �'������B (2520 : 32-35) ก&$���$� ก������!����%1��,�ก����ก ������������!��< '( � � ก*&� ! +, "�- � �� ก � �� � � 0 & �)&3 ! (Bloom,1976) ก&$���$� *&�!+,"�-,�ก���������4����0��#���,��)$/����%1�� ���ก����� ,6��#(��กก����ก ��#(���!���*&�!+,"�-,�ก������������
#�,����)���0ก(< �#(�ก�'1��,��������6�����$��!+,"�-*& ���ก�������$�'�,���' (���%� �6������;, 2534 : 1)
�����8� (Anastasi, 1965: 187) ก&$���$� *&� !+,"�- , �ก�� � �� ��!� �� �!�!�� �"� ก�)������ก�)'( �����>;;�0&�'( ��,�� <!$ � /$���>;;� )&3! (Bloom, 1976 : 167-169) �)�$�� �� � � �ก�)'( � ��� �>;;�,�� !� �� , "� �&�$ �*&�!+,"�-,�ก�������!� 3 ���0�� ��� 1) ���0��'(����,"����� <'(0ก$ ���!���'0&�����B�����!�3(�'�! ���ก����� 2) ���0��'(��������� <'(0ก$ ���!���0&� � ������$ � �� / � � �� �� ก� ���! �� )���!�!��� 0&�)��&�ก1�� 3) ��%1��ก���� <'(0ก$ ก��<'(��)�6�0���6� ก���#(��ก�����!�$���$�!��ก�������ก���� ก�����!0� ก��0ก(< (�*�'�&�' 0&�ก���3(*&�,(��ก&�) �&��!������� (Klausmeir, 1961 : 27-33) ก&$���$�ก����ก �$����� ���ก�����!���,"��&�$�*&�!+,"�-,�ก������� 8���'�&(�ก�).�&0!� (Coleman,1966 : 6)
�)�$� ����B�� ���ก�������4����0��6���;,��!��� , "� �&�$ �*&�! +,"�- , � ก� � � �� � � � �� (Khan,1969 : 216-221) �)�$�������ก�)'(���������,��!���,"��&�$�*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���; <'(0ก$ �������$���3 ���!�����/�ก�� ����,�ก������� ���!���กก��& 0&�0��3���9:�!+,"�-
.��������ก/���������&�!��4�.������,��!���=��ก��,��������!���(�! C ก�)ก��ก$����/�!/�!�&�! ,������������กก���#(���!6���; �ก����ก ���������&�! ����4�*&�#(�ก�'��)��ก����ก � �/�!/�!�&�! ��� .'�����!�(�����ก�$� �������� 0&����>���)����B<'(ก6�#�'�#(������!����1����4�.��������ก/���������&�! �������=��ก����ก � ����/�/�0&�
����������ก�� ��� �������
110
�(����!!��� �����,� ��0!(���1��#&�����ก���� ��&�� ��0�&<� 0�$ ก7�� ���ก&�ก %�)���$�<�( ,6��#(ก����'ก�������ก����!����!0�ก�$���ก.������,���<� ����� � ����� (2544 : 44-45) ก&$���$� ���������'��!�ก����'ก�������ก����������),�'�6��� �������4�#&�ก 8��<!$!�#&�ก3��,��0�$��� <!$!����������,��0�$��� <!$!�ก����'*& <!$!�/�������� ���ก�%�,���/(��!�����#���������8����4�1� �!&��3#���1� ���#��) 0�$#&���ก,����B<'(�#(��������&����1����4�.��������ก/���������&�!0&(�,6��#(�3�0))ก����!���))0&�!�����,"�1��!�ก ��� .'���B��/$���#&��,���/�ก�� 0&�'(��ก�����
��ก1��0&��>;#�'�ก&$�� (��(� *3(�������'�$�!����!�6���4���$����,�����(���ก ����!�!���"���#�$���%&�ก %�'(���������ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( �������ก ��$���%&�ก %�'(���')(�,��$*&�$�*&�!+,"�-,�ก������� 0&�'(���')(�,���!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����
���1�,�����"#�&+ก�� 1. � ��� � �� ก � � � � !� ! �� � "� � � # �$ �
��%&�ก %�'(���������ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
2. �������ก ��3�0)),���#!��!,���'��ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
�����2��"#�ก��&+ก�� 1. ��%&�ก %�'(���������!����!�!���"�
ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.������
��ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
2. ��%&�ก %�'(����������!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
"#� "�"#�ก��&+ก�� 1. �)� �'(�������#� ��ก ��D�����%&�ก %�'(���������,��
$*&�$�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����/���!�"�!��ก ��5,�� 6 .��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(
2. �)� �'(�����0�� 2.1 ���0������ #���������ก�%� !� 10
���0�� ��� 1) 0��3���9:�!+,"�- 2) �������$�ก������� 3) �������$���3 4) ������ก������� 5) ���!���กก��& 6) ���!�/���!��������� 7) ���!!������������ 8) ก�����)��� 9) ���!%� 10) ���!��)*�'/�)
2.2 ���0����! <'(0ก$ *&�!+,"�-,�ก�������
�����&���,3�����ก�� 1. ��%&�ก %�'(��������� #!����
��%&�ก %� ���ก�����,���ก�'��ก���!�3(�ก��ก��' ����� 0&����!%� 8����4��>����6���;,��!�*&�$��!+,"�-,�ก�������
����������ก�� ��� �������
111
2. *&�!+,"�-,�ก������� #!���� ��0���ก�'�D&����! 5 1��ก����ก �0�ก ���ก�����
3. �!��#��'/��0'�1����( #!���� ��#��'�>����� ��&� 0&����"���
��!�-� ���ก��&+ก�� 1. ก�������#����
��ก�����/���!�"�!��ก ��5,�� 6 .��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( �5ก����ก � 2547 �6���� 720 �� 8���$!0))#&�� ������ '���� ���,�� 1 ก6�#�' ��'.������ .'���"�ก���$!0))0)$/��� (Stratified Sampling) 0)$��ก��4� 3 /��� ��� 1) .������ ��'�#;$ ( ��ก����� 3,000 �� ���<�) 2 .������ ��'ก&� ( ��ก����� 1,000-3,000 ��) 3) .������ ��'�&7ก ( ��ก����� ��6�ก�$� 1,000 ��) ���,�� 2 �&��ก.������ ��'&� 2 .��������0�$&���#��' .'���"�ก���$!��$�$�� (Simple Random
Sampling) <'( 18 .������ ���,�� 3 ก���&��กก&�$!�����$� ����',(�� .'���"�ก���$!��$�$�� (Simple Random Sampling) 8��ก6�#�'ก&�$!�����$�'���� 1) .������ ��'�#;$ �/(ก&�$!�����$� 50 �� 2) .������ ��'ก&��/(ก&�$!�����$� 40 �� 3) .������ ��'�&7ก �/(ก&�$!�����$� 30 ��
2. ��45#��4#�!5'%�'�ก������� <'(0ก$0))�)��! 8��!�,��#!' 2 ��� ���
���,�� 1 (�!3&$����� ���,�� 2 ��%&�ก %�'(���������
3. ก�������(����6�� ��45#��4# ก���(�0&���=��0))�)��! !� ������'���� 1) ��ก �0����' ,+ ?� ,���ก���� (� 2) ก6�#�'����!���,��D�����4��+��ก��!,����'<'( 3) �(� (��6���!�#(���)�&�!�+��ก��!,���(�ก����' .'�'�'0�&0&����)���!���ก0))�)��!��ก��ก��������� C
4) �6�0))�)��!<�,'&��/( (Try
Out) ก�)��ก�����,��<!$�/$ก&�$!�����$� 2 ���� C &� 40 �� '���� 4.1) ����,�� 1 #��$��6�����6�0�ก .'�ก��#��$�#�!���"���#�$���0��0�$&� (�ก�)��0����!,��#!'&)��0�� (����� (Corrected
Item-total Correlation) ��'�&��ก�D��� (�,���$��!����,"�-#�!���"�,�)�ก,��!����6���;,����� �������4� (����!,����'��������'���ก��ก�)������!��,��D)�) *&,��<'(!��$���3$��#�$� 0.4122-0.9699 4.2) ����,�� 2 #��$����!�/���!��� �0))�)��! .'���"���'���!�'�&(�1���� (Internal Consistency) .'���"��!����,"�-0�&G� �����)�� (Cronbach) ���กH�$�0))�)��!,��D)�)!��$��,$�ก�) 0.8739
4. ก�� ก7�������"�#�8� �#(��ก�����*3(/$���ก7) (�!3& (��4���ก��ก �
#&�ก3�����ก�����)���)�%@�� � ���/�ก������&�!��ก �) 8����4���3,������3$��.������,�����ก7) (�!3& .'�!�ก���)�!��ก�����*3(/$�� �����,6����!� (����ก����ก�)�,������"�ก��0&��#(� (��������&�����' �0))�)��!�#(��ก��
5. ก�9ก��' ������(��"#�(���#�1��
����������ก�� ��� �������
112
!�ก��ก6�#�'��6�#��ก���!��'�#7���0�$&� (����!,��#!'��ก��4� 7 ��'�) 0&��#(�$���0��'���� 1) (����!,��!�&�ก %��/���!�� ���
�(��&��ก�#7�'(����$����,���'�#( 7 ��0�� �(��&��ก�#7�'(����$�����#( 6 ��0�� �(��&��ก�#7�'(���#( 5 ��0�� �(��&��ก<!$0�$���#( 4 ��0��
�(��&��ก<!$�#7�'(���#( 3 ��0�� �(��&��ก<!$�#7�'(����$�����#( 2 ��0�� �(��&��ก<!$�#7�'(����$����,���'�#( 1 ��0�� 2) (����!,��!�&�ก %��/����" ��� �(��&��ก �#7�'(����$����,���'�#( 1 ��0�� �(��&��ก �#7�'(����$�����#( 2 ��0�� �(��&��ก �#7�'(���#( 3 ��0�� �(��&��ก <!$0�$���#( 4 ��0�� �(��&��ก <!$�#7�'(���#( 5 ��0�� �(��&��ก <!$�#7�'(����$�����#( 6 ��0�� �(��&��ก <!$�#7�'(����$����,���'�#( 7 ��0��
6. ก���� ���� "�#�8�
.'��/(.��0ก�! ��7ก8-�,7� (EcStat) !�&6�'�) ���ก���������#�'���� 1) #����!�!���"�.'���"�#��!����,"�-#�!���"�0))�������� (Pearson Product Moment
Correlation Coefficient) ��#�$����0������,��!� (�!3&��3$��!����/$� (Interval Scale) ���<�ก�)���0����! 0&��6��$��!����,"�-#�!���"�,���6���%<'(!�,'�)���6���;.'�ก��,'�)�$�,� (t-test)
2) �(�!ก���'����#��3%,���!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก����� .'�ก���6���%#��$��!����,"�-#�!���"��#��3%��#�$�������ก�%�ก�)���0���ก%@� 0&��6��$��!����,"�-#�!���"��#��3%,���6���%<'(!�,'�)���6���;
7. ก�9'�ก��(,����� ������ :�!5� ����,�� 1 �ก%@�0�&���!#!���$��D&���
,�������ก����ก0����' �����)�� (Cronbach, 1990 : 126)
��� :�!5� ���� ���
1.00-1.74 ��'�)��6�,���' 1.75-3.24 ��'�)��6� 3.25-4.74 ��'�)���ก&� 4.75-6.24 ��'�)3 6.25-7.00 ��'�)3,���'
���,��ก������� 1. ��กก����ก ���%&�ก %�'(���������
���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( �)�$� ��ก�����!�0��3���9:�!+,"�- �������$�ก������� ก��!��������
���� 0&����!��)*�'/�)��3$����'�)30&���ก�����!��������$���3 ������ก������� ���!���กก��& ���!�/���!��������� ก�����)���0&����!%���3$����'�)���ก&�'�����,�� 2
����������ก�� ��� �������
113
������!5 2 �$��D&��� ���%&�ก %�'(��������� (������ก�%�)
������ก�� Mean StDev Min Max
0��3���9:�!+,"�- 5.660 0.996 3.500 7.000
�������$�ก������� 5.323 0.955 3.500 6.920
�������$���3 4.508 0.765 3.000 5.830
������ก������� 4.267 1.284 1.830 6.580
���!���กก��& 4.215 0.466 3.290 5.210
���!�/���!��������� 4.059 1.107 2.100 6.600
ก��!������������ 4.853 0.701 3.360 6.360
ก�����)��� 4.465 0.621 3.400 5.670
���!%� 4.432 0.444 3.570 5.710
���!��)*�'/�) 5.356 0.795 4.000 6.670
0&���ก�����!�*&�!+,"�-,�ก�������.'��D&��� 3.041
!���0����6��' 1.840 0&�3�' 3.990'�����,�� 3
������!5 3 �$��D&��� �*&�!+,"�-,�ก�������
���(,���� Mean StDev Min Max
�ก�'�D&��� 3.041 0.535 1.840 3.990
2. ��กก����ก ����!�!���"���#�$���%&�ก %�'(���������ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���กH*&'����
0��3���9:�!+,"�- (X1) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !�
���6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$��!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9796 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 1
����������ก�� ��� �������
114
)���!5 1 ���!�!���"���#�$�0��3���9:�!+,"�-ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3 4 5 6 7
แรงจงใจใฝสมฤทธ
เกรดเฉลย
r = 0.9796 sig = 0.0000 ***P < 0.001
�������$�ก������� (X2) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9928 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 2
)���!5 2 ���!�!���"���#�$��������$�ก�������ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3 4 5 6 7เจตคตตอการเรยน
เกรดเฉลย
r = 0.9928 sig = 0.0000 ***P < 0.001
�������$���3 (X3) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�
����,����'�) 0.001 .'�!��$��!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9874 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 3
����������ก�� ��� �������
115
)���!5 3 ���!�!���"���#�$��������$���3ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
2.5 3.5 4.5 5.5เจตคตตอคร
เกรดเฉลย
r = 0.9874 sig = 0.0000 ***P < 0.001
������ก������� (X4) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9878 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 4
)���!5 4 ���!�!���"���#�$�������ก�������ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
1 3 5 7นสยการเรยน
เกรดเฉลย
r = 0.9878 sig = 0.0000 ***P < 0.001
���!���กก��& (X5) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9645 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 5
����������ก�� ��� �������
116
)���!5 5 ���!�!���"���#�$����!���กก��&ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3.2 3.7 4.2 4.7 5.2วตกกงวล
เกรดเฉลย
r = 0.9645 sig = 0.0000 ***P < 0.001
���!�/���!��������� (X6) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9812 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 6
)���!5 6 ���!�!���"���#�$����!�/���!���������ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
1 3 5 7เชอมนในตนเอง
เกรดเฉลย
r = 0.9812 sig = 0.0000 ***P < 0.001
ก��!������������ (X7) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9875 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 7
����������ก�� ��� �������
117
)���!5 7 ���!�!���"���#�$�ก��!������������ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3 4 5 6วนยในตนเอง
เกรดเฉลย
r = 0.9875 sig = 0.0000 ***P < 0.001
ก�����)��� (X8) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,��
��'�) 0.001 .'�!��$��!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9487 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 8
)���!5 8 ���!�!���"���#�$�ก�����)���ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3 4 5 6การปรบตว
เกรดเฉลย
r = 0.9487 sig = 0.0000 ***P < 0.001
���!%� (X9) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,��
��'�) 0.001 .'�!��$��!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.8802 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 9
����������ก�� ��� �������
118
)���!5 9 ���!�!���"���#�$����!%�ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3 4 5 6อารมณ
เกรดเฉลย
r = 0.8802 sig = 0.0000 ***P < 0.001
���!��)*�'/�) (X10) !����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 .'�!��$�
�!����,"�-#�!���"��,$�ก�) 0.9775 8����4�<���!!!��B�� '�1��,�� 10
)���!5 10 ���!�!���"���#�$����!��)*�'/�)ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
3.5 4.5 5.5 6.5ความรบผดชอบ
เกรดเฉลย
r = 0.9775 sig = 0.0000 ***P < 0.001
3. ��กก����ก ��3�0)),���#!��!,���'��ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����( *&���กH�$� <'(������ก�%�!� 8
��� 8�����0��,�� 8 ����!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 ����,"�1�� �ก�����ก�%�!��$��(��&� 99.54 8����4�<���!!!��B�� '�����,�� 4
����������ก�� ��� �������
119
������!5 4 ���!0������!ก�����ก�%�,���#!��!,���'
Source df SS MS F Sig
Regression 8 204.481 25.560 19195.935 0.000
Residual 711 0.947 0.001 ***
Total 719 205.428
R2 = 0.9954 SEest = 0.0365 ***P < 0.001
�!���,'�)���6���; ��!����,"�-ก���'���,�ก�$�.'���)��!�#(������ก�%����� C �,��0&(� �)�$�0��3���9:�!+,"�- (X1) �������$�ก������� (X2) ������ก������� (X4) ���!���กก��& (X5) ก��!������������ (X7) 0&�ก�����)��� (X8)
!����!�!���"�,�)�ก��$�!����6���;,�����,��
��'�) 0.001 ���!��)*�'/�) (X10) !����!�!���"�,�)�ก��$�!����6���;,�����,����'�) 0.05 0&����!%� (X9) !����!�!���"�,�&)��$�!����6���;,�����,����'�) 0.05 '�����,�� 5 0&�1��,�� 11
������!5 5 �$��!����,"�-ก���'��� �!ก�����ก�%�,���#!��!,���'
������ก�� coeff St.Er. t-ratio Sig t constant -0.2148 0.041 -5.300*** 0.000
0��3�� (X1) 0.1119 0.008 14.949*** 0.000
� ����� ก� � � �� � �(X2) 0.1124 0.014 8.240*** 0.000
����ก������� (X4) 0.0690 0.009 7.877*** 0.000
���กก��&(X5) 0.1207 0.011 10.767*** 0.000
�����������(X7) 0.1658 0.012 14.468*** 0.000
ก�����)���(X8) 0.0845 0.008 10.123*** 0.000
���!%�(X9) -0.0177 0.007 -2.381* 0.018
��)*�'/�)(X10) 0.0219 0.009 2.318* 0.021
����������ก�� ��� �������
120
YY∧
������!5 11 ���!�!���"���#�$�������ก�%�,���#!��!,���'ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
4.5
1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5
predicted
เกรดเฉลย
0&��!����6����0��,�� 8 ���!�� ���!ก�����ก�%�*&�!+,"�-,�ก�������<'('���� = 0.1119X1+0.1124X2+0.0690X4+0.1207X5+0.1658X7+ 0.0845X8 - 0.0177X9 +
0.0219X10 � 0.2148
#)�,�����ก�������
0��3���9:�!+,"�-!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#(�#7��$�0��3���9:�!+,"�-��4����*&�ก'���#()���&0�$&���!�),)�,0�ก�$�ก�� 8��!�ก�)�!��$�0��3��!�),)�,6���;�$��+��ก��!ก��������3( ��ก�����,������������3!�ก���)���!6���7���ก��������3( !��+��ก��!��4�,��������������!!���B�� ���! ��ก�����,�� �'���!���#���<!$����������ก7��<!$����A�#!�� �+��ก��!,����!1��#&�ก7����4��>;#� 0��3���9:�!+,"�-��4����!�������,����ก��,6���#������'�#(6���7�&�&$�<�'(��'� �����!���/���������$� C �3(�ก!����!� )���!������)���!6���7� !����!�����!,����,6��#(�!+,"�-*&<'(!���B��'������!ก�$������� C ��ก�����,��!�0��3���9:�!+,"�-3��������4���,��!����!
�������0�ก&(�,������)1���#������!��)*�'/�)��ก���H�)����� <!$/�)�ก����� ��4���,����� ��A �#!��<�(3 ก�$ ��ก��0&�/�)��� �ก�)��A�#!������ 0&���4���,��!����!�(�ก����$�0�ก&(�,�����#(*3(��������!��#���)�ก��,��� �,6� '��,���*�������"�� .กก�ก (2514 : 2) ก&$���$� 0��3����4����*&�ก'���#()���&0�$&���!�),)�,�$� C ก������ ก�&G���' (Guilford, 1959) ก&$���� &�ก %� �0��3 � � � 9: � !+,"�- �$ �� ��ก�)'( �� ���!,����,���� ���!����������! 0&����!�',���7!��,����&6�)�ก 0&�����1�%� ���ก����1�%� (2532 : 106) ก&$���$� ��,��!�0��3���9:�!+,"�-3����4���,��ก&(����� ��� ��0 7 ���!��'#��3 ��)*�'/�)������ �(�ก��,��)*&ก����'���� ���0&���'ก��%�&$�#�(� 8���'�&(���ก*&ก������� ���(&���%�� ���,����� (2540 : 85)
��ก ��)�$�0��3���9:�!+,"�-!����!�!���"�ก�)'�/���!�D�����/�/��ก����ก �0&�'�/���!�&�'#&�ก3����$�!����6���;,�����,����'�).01
����������ก�� ��� �������
121
�/��� ��+,"�-����' (2544) �)�$�0��3���9:�!+,"�-!�*&ก��,),��(�!�$�*&�!+,"�-,�ก���������/��%������� 0&���� (Rai, 1980 : 117-122) �)�$���ก�����,��!�*&�!+,"�-,�ก�������3��!�0��3���9:�!+,"�-3ก�$���ก�����,��!�*&�!+,"�-,�ก���������6���$�!����6���;,����� 0�$ �'0�(ก�)��)3#�� (Niebuhr, 1995 : 22) ��ก ��)�$� 0��3���9:�!+,"�-<!$!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
�������$�ก�������!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,�� ��'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#( �#7��$� ������ ��4�0�ก6�#�',��,��H�ก�����,��!��$�)���&#����� �,���ก���� (� ก���(��������#(ก�)�'7ก����ก�������/$��<'(!�ก ����������� ��'7ก<'(!���ก���)ก��%��$� C 0&��!������ก��%��$� C <'(��)���!6���7� ������ก7��ก$� ���0&���4����!�3(�ก �)���&��กก��������3( ���)ก��%� 0&���4����ก����(��#()���&0'�+��ก��!�$����$� C <���,��,��',��,�#���8�������4�<���,���)���#�����'�(��ก7<'( '��,����38 (Cruze, 1972 : 187) ก&$���$���������4����!�3(�ก�������,������,��!��$����)ก��%�,�������<'(��)0&���������4�$��#��� �)��&�ก1�� �/��� ����,"�-��B��"�� (2534 : 88) ก&$���$���������4����!�3(�ก��ก��' �)���&��������'�����#��� 8����0'��ก�#(�#7���ก�6��3'#����+��ก��! ��0�$&���!�,�������$����'��#���!�ก�(��0�ก�$�ก�� 0&��/�� ����&)��� (2528 : 150-152) ก&$���$��������ก�'��ก���!�3(���!��' ���!�3(�ก#������!%� 0&����!�������ก��ก��,6� ��ก*&ก�������'�ก&$���'�&(�ก�)������ ����
(2540) ��ก ��)�$� �������$���/������!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ก��'� ���,������� (2541) �)�$� �������$���/�,�������!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 /�//�� ����,� (2541) �)�$��������$�ก�������!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) .01 0&�.������ (Rogers, 1989 : 21) �)�$� �������$�ก��������!������ก�%����1��,�ก������� ���ก��ก � 0�$ �'0�(ก�)�ก ��/�� 0&�#�! (2542 : 119) ��ก ��)�$��������$�ก�������<!$!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก��ก ���,��&����&�!��ก � 0&�!3I�!!�' �3 !3 '� (2546) �)�$ � � ����� �$ �ก� � � �� ��<!$ !����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����/�����&�!��ก ��5,�� 10
������ก�������!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#(�#7��$�������ก�������,��'���4�ก��)��ก��,����,6�ก����������)*&6���7� 8����4��,����0&���"�ก��,���6�!��/(�#(�ก�'���.�/����ก����ก � /$��$���!�#(ก�������!�����,"�1����� ��� ������ก���������4�0))0*��+��ก��!,���ก�' �����กก��������3(0&�ก��9Jก9� D���������4���,�� ��&����0�&0&����)���0ก(< <'( ������ก����������ก�' ���0&�!��&� !�ก �� � �( ��+��ก��!ก��� ������� �<'( ��)���!6���7� ���!����#����!���0ก(�>;#�<'( ก��ก��,6����� C ก7��<'(��)ก��ก��,6�8�6���ก ��ก&����4�������'���<� '��,��0!''7�ก8� (Maddox,
1963 : 46) ก&$���$�������ก�����������,����0&���"�ก � ��$ � C ,�� �6 �!��/( �#( � ก� '��� .�/�� ��
����������ก�� ��� �������
122
ก����ก � /$��$���!�#(ก�������!�����,"�1����� ��� 8��������ก���������4�0))0*��+��ก��!,���ก�' �����กก��������3(0&�ก��9Jก9� D���������4���,����&����0�&0&����)���0ก(< <'( )�����0&�.I&,�0!� (Brown & Holtzman, 1967) ก&$���$� ������ก������� #!���� 0))0*��+��ก��!�������ก�������,�� <'(��)ก��9Jก9���4�����6���ก&����4����� 8����4�������ก�)#���,��!�*&�$�*&�!+,"�-,�ก������� 8��������ก�������,��'�,���(� �������#�$�,�� �������!���%�$�0&���4����.�/����ก��/$���#(���)���!6���7���ก�������<'( 0&������4�������ก���������ก���/(��&�.'���(�ก��#&�ก�&��� 0&�ก��*�'��&� 8���'�&(�*&ก�������ก�)!%@������ /3����� (2540 : 87) ��ก ��)�$�������ก�������!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,����'�) 0.05 ��& �)�� (Al-Braik,
1987) �)�$���,"�� "� ��ก�� � �� ��!���,"��&�$����!6���7���ก�������1� ��$�����,� 0&��������,�� (Warkentin, 1994 : 20) �)�$��+��ก��!ก��������!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,����� 0�$ �'0�(ก�)G�����&&� (Farrell, 1992 : 37) ��ก ��)�$��3�0))ก�������<!$!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก�������
���!���กก��&!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#(�#7��$����!���กก��&��4�1��,����!%� �)���&,��0'�����!<!$)���� �������' #����ก�'���!ก&���!���!�����(��#(�ก�'���!�3(�ก 8��)���&�!�����0'��ก��#!$�#!� ���(�8�! ���$�����' #�'#�' ก��&�� �����4��#���#(��ก�������.������
��ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(�6����!���กก��&'�ก&$��!���4�0����!,�)�ก��ก������� ����� '��������ก&$��<'(�$����!���กก��&��,�������4�0� �)��4�0��3��/��'#���,��/$������!����,"�1����ก��,6��� �������,6��#()���&!����!�3(�ก�ก�'ก��0 $ �� ���1����(���!���กก��&�����ก��%� 0&����!���กก��&�������$���4�0� �),��/$��$���!ก������� ����!���!��7�0&�����,"�1����ก��,6��� *& ����!���กก��&����� �' ��ก��������3(������0�ก C 0�$�!���*3(�����<'(��(����ก�)��,��,6�0&(�#����(�������ก�������,���3ก�(�0&(� ���!���กก��&��/$����ก��������3( '��,��/3/�� �$��.�ก3 (2516) ก&$���$����!���กก��&��4�1��,����!%� �)���&,��0'�����!<!$)���� �������' #����ก�'���!ก&�� �!���!��� ��( ��#( �ก�'���!�3(�ก #�����3$��1�� ����!%�'�ก&$�� )���&�!�����0'��ก��#!$�#!� ���(�8�! ���$�����' #�'#�' ก��&�� ��=�� ����������� (2519 : 7) ก&$���$� ���!���กก��& #!���� 1��������,��!����!%��$��<#� ����� #��'��0�0&�ก&�� )�����#���#��<'( )�����#���#��<!$<'( ��)��!����<!$<'(0&�!����!���$�����' 0&����� ����;� ��!& (2527) ก&$���$� ���!���กก��&��4����!ก&��/��'#��� 0�$���!ก&�����#���#��<!$<'( *3(,��!����!ก��&��!����!�3(�ก<!$)���� ��'!�ก *&ก�������'�ก&$�� (��(��'�&(�ก�)����� ���,��ก�) (2531 : 98-99) ��ก ��)�$����!���กก� �&!� ���!� !���"�,� )�กก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����/�������!�5,�� 6 ����#��' &���$�!����6���;,�����,����'�) .01 0&����!���กก��&�!������ก�%�*&�!+,"�- ,�ก��� ���� ���ก��� ����$�!����6���;,�����,����'�) .01 0&������ (Chapin,
1989 : 229-236) �)�$����!���กก��&!�
����������ก�� ��� �������
123
���!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก������� 0�$ �'0�(ก�)��1��� &�1!)3�%���,� (2522 :
29) ��ก ��)�$����!���กก��&3��)���,������,"�1�� �ก��,6��� $��)���&,��!����!���กก��&��6�0&����ก&���/$��$���!ก��������3(0&�ก��,6��� 0&���&&� (Keeling 1974 : 15-18)
�)�$ ��� ก � �� ��,�� !� * &� !+,"�- , � ก� � � �� � ��%���������6���!���0�����!���กก��&3��,�ก����1, ��� ���!���กก��&,���<� ���!���ก��ก���) 0&����!���กก��&��ก�������
���!!� ���� � ������!��� �!� !���"�,�)�กก�)*&�!+,"�- ,�ก� � � �� ����$� !����6���;,�����,����'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.� � ������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#(�#7��$��������������4�ก��)���)��)��!�+��ก��! �)���& 8���ก�'��กก��������3(#�����!��)����%�$�����'���#��� 8��,6��#()���&�!���)���)�+��ก��! ���<'( .'������0��3��,���!���"�ก�)��'!��� #�����4�ก����)��!�+��ก��! ������#(��4���!���!����� ��ก��ก������������������4�������ก�)#���,��,6��#()���&���)���!6���7���ก��,6���0&�ก������� '�������ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(,��!������������3ก7�����)���!6���7���ก������� '�,��ก3K' (Good, 1959) ก&$���$���������������ก��)���)��)��!�+��ก��! �)���& 8����4�ก��)���).'��/(�6����1����)���&,������ก�'��กก��������3(#�����!��)����%�$�����'���#��� 8��,6��#()���&�!���)���)�+��ก��! ���<'( 0&���&�/ 0��'� ��&�/ (English and English, 1958) ก&$���$� ��������������&�ก %�ก���6�������)��!#���)���)���� .'������0��3��,���!���"�ก�)��'!
���,��)���&�(� ���6�#��)���� #�����4�ก����)��!�+��ก��! ������#(��4���!���!����� 8�� *&ก � ��� �� �'� ก&$ � ��'�&( � ก� )�� , &� (Whitla,1969) ��ก ��)�$���ก�����,��!�*&�!+,"�-,�ก�������3��!�����ก�������,��'� <)����,� (Bryant,1972) �)�$���ก�����,��!����!�/����6����1����������!������0#$��!�กก�$� ���)���<'('�ก�$� 0&�!����!�',�!�กก�$���ก�����,��!����!�/����6����1����ก��6� ����=�� �����%�/�� (2523) �)�$���ก�����,��!�*&�!+,"�-,�ก�������3!������������3ก�$���ก�����,��!�*&�!+,"�-,�ก���������6���$�!����6���;,�����,����'�) 0.05 0&�� �� ก �� �� / / ก� & ( 2526) �) �$ � �� ก � �� � �/�� �!�"�!��ก ��5,�� 3 ,��!�*&�!+,"�-,�ก��������%�������3!�������������$�� (�!�ก
ก�����)���!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,�����,����'�) 0.001 0&��!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!<'( ��ก*&ก�������'�ก&$��0'�#(�#7��$�ก�����)��� ��4�ก��)��ก��,��!��H�ก�����.�(��)ก�)��0�'&(�!��)��� ��4�ก�����)���� (�ก�)�>;#�,����4 ���3$ �#( � ( �ก�)1�����!�(�ก� � ��4�ก��)��ก��,�� )� ��&�����!��*$���&�����!�����' .'�ก��0�#���"�,�,������)�����!�(�ก�� ��� <!$�$�����4����!�(�ก��,�ก��#�������� 8�� )���&���(����)��� �+��ก��! ����#(� (�ก�)��0�'&(�!�$� C �#(<'( ��ก��ก���ก�����)�������4�0��3���#(�����0'�&����!�!�����ก����'ก��ก�)��0�'&(�!�#(�ก�'*&�!+,"�-��!,��������� '��������#7�<'(�$���ก�����.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(,��!�&�ก %� �ก�����)���'�ก&$�� (��(�ก7$*&�#(!�*&�!+,"�-,�ก�������
����������ก�� ��� �������
124
3<�'(�� '�,���G&'�0!� (Feldman, 1989) ก&$���$�ก�����)������ก��)��ก��,��)���&�(�#�����,�,���� �*/�;#�(�ก�)���!� #�� ����!,� ก � � �/��������6���� 0&���/�� .ก����ก�& (2526 : 10) ก&$���$� ก�����)�����4�ก��)��ก��,���!0&������,��,��)���&���)1���>;#��$� C ,���ก�' ���0ก$���� ������#(�!���'6��/������3$<'(����!0&���0�'&(�!��$�!����!� *&ก�������'�ก&$���'�&(�ก�)����� ���,��ก�) (2531 : 98-99) ��ก ��)�$� ก�����)���!����!�!���"�,�)�กก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����/�������!�5,�� 6 ����#��' &���$�!����6���;,�����,����'�) .01 0&�ก�����)����!������ก�%�*&�!+,"�-,�ก�������<'(��$�!����6���;,�����,����'�) .01 0&������ (Weiss, 1996 : 2101) �)�$�ก�����)���!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก���������$�!����6���;,����� 0�$ �'0�(ก����ก � ��ก ��/�� 0&�#�! (2542) �)�$�ก�����)���<!$!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก��ก ���,��&����&�!��ก � 0&�!3I�!!�' �3!3'� (2546) �)�$�ก�����)���<!$!����!�!���"�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����/�����&�!��ก ��5,�� 10
"�# ��#(��
1. �����ก ��������������ก�)��ก��������ก�'#�$�������� �/$� .��������'�)!�"�!��ก � �6���ก�%�ก��!ก��ก����ก � �������B��0&�6���ก��ก����ก ���ก.������
2. ���!�ก����ก �������ก�)'(������ C #������0�� ���� C ,���$����ก���� (�ก�)*&�!+,"�-,�ก������� ���ก�����.��������ก/���������&�!���!�� #�� '/��0'�1����( � /$ � ������ก�)'(����! ������ก�)'(����� Bก��
������ก�)'(�����1�� ����B�����!�3(�'�! ���!���',�ก������� ��4��(�
3. ��� ������0��*&�!+,"�-,�ก��������#(���)�&�!,�ก1��ก����ก � �������<'(,��)�$����0���')(�,��!���,"��&�$�*&�!+,"�-,�ก���������1��ก����ก ����� C ������#(<'( (��(��),��/�'���0&����)�&�!��� ���
4. ���!�ก����ก ���������ก�)��ก�������.��������ก/���������&�!����#��'�ก&( ���� �/$� �� #��' &� �3& ��,&� ������"��!��/ #�������#��'1����(���)� #���1������ C �����,� 0&���ก���,�!#���� ������6� (�!3&'�ก&$��!���ก ������)�,��)ก�� #����6�!��� �����#���!ก���#!$��ก���� #����6�!�������#��������0))�!��(� (Metta Analysis)
5. *3()��#��.��������ก/���������&�!���!��#��'/��0'�1����(0&�#�$����,���ก���� (�����6�!ก�����ก�%�,��<'(��กก������������� ��� <��/(��$ � ��4��3�"��! ���� ��#( �ก�'��� .�/�� ��ก���#(���!/$�� �#&� ���ก � �� �� �����%�0���.�)�� ��� #����6�<��/(��'(������ C 0&�,��6���;�6�<��/(��4�0��,���ก�������%����)���ก����ก �
6. #$%&'()*'+',-'./0-1ก304105*40*1(46*7804*79:,);:<3*/=<0>*?8@%=6A)0B;/,*0C.D-ก.D/;E%1,?;'0F*E%17$6C.DG<%7*-HI0=0;C*,80ก*'H':&H'J,=6A4B,-4'(78)%0:ก-'./07.#64:7KCL(MC*,ก*'-'./04$,ENO0 =6A4*7*'P0F*#6GH83%80ก*'=ก%HQR)*#64:7KCL(MC*,ก*'-'./0E1,0:ก-'./0G<%@',9J<
�������ก��
ก!& �'������B. 2520. 1���)��ก��&+ก��2, ��,�������. 72 (ก.�.-ก.�. 2520), 32-35.
����������ก�� ��� �������
125
ก��'� ���,�������. 2541. 1,;�����!5�������#������������ก�� �!������&����"#���ก �!��%�/�,��1�&+ก��,<�!5 6 '���� ���,;����!2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
�ก ��/�� 0&�#�!. 2542. 1������������ ������(���#���� �4#ก #��,��ก#������������� #��,��ก#�������5�(����#�ก��������������ก�� �!��"#���ก&+ก�� �� � � � �� � #� � � � � &+ ก � � � � �� � � � �� � � � " � � � � �� � � � 2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
������ ����. 2540. 1#��,��ก#��!5������ก� � � � �� � � � �� � � � ก � � �! � � �� % �) � � � #� � ก � � " # � �� ก �! � � %�/ �,��1�&+ก��,<�!5 6 '���� �����"��2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
����1�%� ���ก����1�%�. 2532. �������� �4/#����.
ก���,�L : !#���,��&�� &������,��. ���� ����;� ��!&. 2527. 1������������ ����
�������กก� � ��(�����������,��ก��"#������� ���������2, ���;;�����"�ก����ก �!#�)�%@�� !#���,��&����������,���.�=.
/�//�� ����,�. 2541. �#��,��ก#��!5�������#������������ก�� �!��ก��������� ����,����ก���%! ���"#���ก �! ��%�/ �,��1�&+ก��,<�!5 6 '���� �����"��2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
/3/�� �$��.�ก3. 2516. 1������������ ���������ก)��(������ �������กก���� ���� %45#��5�'��� #�ก��������( ��
�� �4#��!2, ���;;�����"�ก����ก �!#�)�%@�� ��,��&����/�ก����ก �.
����� ���,��ก�). 2531. 1#��,��ก#��������������!5������ก��������������ก�� �!��"#���ก �!��%�/�,��1�&+ก��,<�!5 6 '���� �����"��2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
���%� �6������;. 2534. 1ก�� ,�!�� �!����ก���� ���� ���(,��!5�!����#���������� � �ก � � �! ��" # ��� ก �! �� � ��� �����&+ก���#���� '� "�ก��&+ก�� 11 �!5.����กก���� ���� 1�1#�� ��8�(��ก���� ���� � ������2, ��,������"��������!#�)�%@�� ��M�&ก�%�!#���,��&��.
�*�������"�� .กก�ก. 2514. 1������������ �����������กก� �ก�'�ก��(���8 � '�'=>�������"#���ก �!��%�/�����&+ก��2, �� , � � �� � � "� � �� ; ; � ! # � )� % @� � ��M�&ก�%�!#���,��&��.
!%@������ /3�����. 2540. 1#��,��ก#�'�ก�����ก��������������ก�� �!��"#���ก&+ก�������,��00���! �1������%)�3���&�!�����%2, ��,������"���ก �� � � � ! # � )� % @� � !#���,��&�� &������,��.
!3I�!!�' �3!3'�. 2546. 1������������ ����#��,��ก#��������(�� #��,��ก#��������ก��������������ก�� �!����%� ��ก&�����00���"#���ก �! ��%�/ �#�����&+ก��,<�!5 10 $�� �!���8����!� #-� )#��ก'� ��� ����������2, ��&� : ��,��&����&�!��&�.
��(&���%�� ���,�����. 2540. 1������������ ���������ก���"#���ก&+ก��ก��� � �� � � � �� � � � ก � � �! � � � � �
����������ก�� ��� �������
126
&+ ก � � & � � � � � � �� � � � �� � � � " � � � � �� � � � 2, ��,������"���ก �����!#�)�%@�� !#���,��&�� &������,��.
��=�� �����������. 2519. 1������������ �����������กก���� (�����������,��ก��"#������� ���������2,
���;;�����"�ก ���� ก �!#�)�%@� � !#���,��&����������,� ��.�=.
���ก�� ��//ก�&. 2526. 1������� 7�"#���8(����ก �!�� ก!5��ก����ก���"#���ก �!��%�/�����&+ก��,<�!5 3 �!5�!������������ก�� �!������&�����8�2, ��,������"����� � � � ! # � )� % @� � �� M � & ก �%�!#���,��&��.
����� � �����. 2544. �����������2����!����ก��&+ก�� �45#�$�� �!��(��ก��&+ก�� ��� �!����ก#����� �4#�,;����! ��0%!%�/��!5 2-21 �-�����!5 32/21 ��/�(������!5 22 �ก���� � .&.2475-14 �!���� �.&.2478. ก���,�L : 6���ก�& �"�ก���%���B!���� (&�.).
��1��� &�1!)3�����,�. 2522. 1ก��&+ก�� ,�!�� �!����ก��' �(���8�'��!5�!��#ก���-����"#���ก �!��,��1�&+ก���!5�!����ก�����8�(���5-�2, ���;;�����"�ก����ก �!#�)�%@�� !#���,��&����������,���.�= �����!���.
����=�� �����%�/��. 2523. 1������������ ���������'��� #�ก������@45#����"#� �7ก.��2, ���;;�����"�ก����ก �!#�)�%@�� !#���,��&����������,���.�=.
�/�� ����&)���. 2528. �����ก�� ก7�������(���� ���� "� # �8 � �45 #ก ���� �� � .
ก���,�L : ��M�&ก�%�!#���,��&��.
6���ก���%�ก��!ก��ก����ก �0#$/���. !��.
������ก��,�� �������ก��� ������� �� ��� ' � �� % � ) �� � .�� (� �� �� � & � � � � " # � �� ก �! � � %�/ �,��1�&+ก��,<�!5 6 ,<ก��&+ก�� 2524. ก���,�L : 6���ก���ก��B!����.
�/��� ��+,"�-����'. 2544. 1�8,(������������ %���� ��"#����(,��!5�������#������������ก�� �!����%�����&����"#���ก �!��%�/�����&+ก��,<�!5 3 '���� �����8�2, ��,������"���ก �� � � � ! # � )� % @� � !#���,��&�� &������,��.
�/��� ����,"�-��B��"��. 2534. ก��������������'�ก���������������&����. ก���,�L : 1����!��.
��/�� .ก����ก�&. 2526. 1ก�������(�����#�������������1���ก��,�������-� �����ก �!�������%�/�����&+ก��,<�!5 3 '���� ���ก-�(�� �%�2, ���;;�����"�ก����ก �!#�)�%@�� !#���,��&����������,���.�=.
Al-Braik, Murabak Salom. 1987. 1Inveestigation
of the Successful Attributes of English as
a Second Langauge of Saudi Arabian
Students Studying in the United States of
America2, Dissertation Abstracts
International. 47 (May, 1987), 4005-A.
Anastasi, P. Anne. 1965. Individual Difference.
New York : John Wiley & Sons Inc.
Bloom, Benjamin S. 1976. Human
Characteristics and School Learning.
New York : Mc Grew-Hill Book Co., Inc.
Brown, William F. and Holtzman, Way H. 1967.
1Manual of Survey of High School
����������ก�� ��� �������
127
Students in India2, The Journal of
Educational Research. 60 (April, 1967),
359-362.
Bryant, Peter. 1972. Perception and
Understanding in Young Children : an
Experimental Approach. London :
Methuer.
Carroll, John B. 1971. A Model of School
Learning : In Learning Theory and
Practice. New York : Thomas Y. Crowell
Co., Inc.
Chapin, Theodore J. 1989. 1The Relationship of
Trait Anxiety and Academic Performance
to Achievement Anxiety: Students at
Risk2, The Journal of College Student
Development. 30 (May, 1989), 229-236.
Coleman, James C. 1966. Abnormal Psychology
and Modern Life. 2nd ed. Illinois : Scott,
Foresman and Company. Cronbach, Lee. J. 1990. Essentials of
Psychological Testing. 5 th ed. New York : Harper Collins Publishers.
Cruze, Wendel W. 1972. Educational
Psychology. New York : The Royal Press
Company.
English, Horance B. and English, Ava Champney.
1958. A Comprehensive Dictionary of
Psychological and Psychoanalytical
Terms. London : Longman, Green and Co.
Farrell-Moskwa, Claire. 1992. 1The Relationship
between Learning Style and Academic
Achievement.�, A Multidisciplinary
Journal. 4 (August, 1992), 37.
Feldman, Robert S. 1989. Adjustment : Applying
Psychology in a Complex World. New
York : McGraw-Hill Book Co., Inc.
Gagne, Robert Mills. 1985. The Conditions of
Learning and Theory of Instruction. New
York : CBS College Publishing.
Good, Carter V. 1973. Dictionary of Education.
3rd ed. New York : McGraw-Hill Book
Co., Inc.
Guilford, Joy Pavi. 1959. Personality. New York :
McGraw-Hill Book Co., Inc.
Jakobovitz, Leon A. 1971. Foreign Language
Learning : A Psycholinguistic Analysis of
the Issues. 2nd ed., Rowley Mass :
Newbury House Publishers.
Keeling, B. and Seple, A.C. 1974. 1The
Relationship Between Types of Anxiety
and Under-Achievement in
Mathemetics2, The Journal of Educational
Research. 68 (September, 1974), 15-18.
Khan, Sar Biland. 1969. 1Affective Correlates of
Academic Achievement2, Journal of
Educational Psychology. 60 (April, 1969),
216-221.
----------. 1967. 1The Contribution of Attitudinal
Factors to the Prediction of Academic
Achievement School2, Dissertation
Abstracts International. 27 (February, 1967),
2373.
Klausmeir, H.J. 1961. Learning and Human
Abilities : Educational Psychology. New
York : Harper & Brothers.
Maddox, Henry. 1963. How to Study. London :
Cox & Wyman.
����������ก�� ��� �������
128
Niebuhr, Kitty. 1995. 1The Effect of Motivation
on the Relationship of School Climate,
Family Environment, and Student
Characteristics to Academic
Achievement.2, The Annual Meeting of the
Mid-South Educational Research. 143
(November, 1995), 22.
Rai, P.W. 1980. 1Achievement Motive in Low and
Hight Achievement a Comparative
Study2, India Education Review. 15 (July,
1980), 117-122.
Rogers, Brenda H.; Pratt, Linda K. 1989. 1The
Relationship of Freshman's Intentions,
Motivations, Academic Aptitude, and
College Performance to Persistence in
College.2, The Annual Forum of the
Association for Institutional Research. 29
(April, 1989), 21.
Warkentin, Robert W. and Others. 1994. 1The
Relationship between College Students'
Study Activities, Content Knowledge
Structure, Academic Self-Efficacy and
Classroom Achievement.2, The Annual
Meeting of the American Educational
Research Association.150 (April, 1994), 20.
Weiss, Laura H.; Schwarz, J. Conrad. 1996. 1The
Relationship between Parenting Types
and Older Adolescents' Personality,
Academic Achievement,Adjustment, and
Substance Use.2, Child Development. 67
(October, 1996), 2101.
Whitla, Dean K. 1969. Research in College
Admissions : in Ralph W. Tyler.
Educational Evaluation New Rol. New
Mean : National Society for the Study of
Education.
����������ก�� ��� �������
129
Public Participation in Environmental Impact Assessment (EIA) of the Thailand-Malaysia Gas Separation Plant Project
ก������������� ������ก����ก����ก��������������������ก��
�����กก �!"��-��$�$!��
Adinan Wangpittaya Lecturer at department of Science, Faculty of Science and Technology,
Yala Islamic College.
Abstract
This article aims to study the level of the public participation in the Environmental
Impact Assessment (EIA) study of the Thailand-Malaysian gas seperation plant
project; Chana district, Songkhla province. The study was found that the level of
public participation is lower than the developed countries such as United State of
America and Canada due to few limitations. Particularly, the project is a new
occurrence in Thailand that has carried out the public participation system into the
EIA study. Consequently, there were inadequate experience to encourage the public
participation and to manage the conflicts between the opponent groups and the
project owner. Therefore, the method of the solving problem is that public should
participate at the beginning stage; to select the proper area for the project and
proceed to the final stage; to take parts in the decision making process for decision
of construction. Nevertheless, the latter time, government tried to hold the public
hearing, however, is far from success. Consequently, there were many violent
situations. In particularly, on December, 20, 2003, there was confrontation and
clashed between policemen and opponents group. Furthermore, government should
clearly set the public participation process in EIA study and to clearly state that who
is the public such as, the affected people, interesting people, academic people, and
NGO to participate into the EIA study.
���0����
���������� ��ก��������� ก������������� ���������ก�����������ก������ !���"��#�� ก��#� !$กก%�&'�$-�����&$ �.)��� ). � ��� ��ก����ก��*���������ก������������� ���������ก��
�����ก����
����������ก�� ��� �������
130
���������ก������ !���"��$� + ,�ก�����- ���$�ก��������� *�.��!�"� �$�� ���� �/��0�����ก��!��!����� ��- � )�ก��"�),�ก�����"��+�� 1�� ���ก�� ���� #�� ก�����2�#�� ก��!�ก� �,��������ก������������� ���������"�����2�����/�� ��ก����ก����ก������ !���"�� (�'���) �,��/"������ก��56'���*$ *�� �/"���������"������������!��'�������7)��ก���������!$" ��/��� ก�����8"����"��ก���)"��� #�� ก�� �� �����9ก��!ก"�:;/��-��������+"� ���������+� !+���� �+"������ก��/��,���� +� )�7� �������"�$�-�+������)ก����"� 7� !�"�����0���*$�$��)�������*�)��56 ��<�$/�� ก=+�� ก='������������,���=) �,��/"�ก���/+�ก��56�������!� +�� 1 #�$�>*���/+�ก��56������ 20 ��-��9������ *.�. 2546 �ก��ก������ก����/��� ��0ก��������� ��0���)� ���ก,�/����9ก��ก������������/"����)��� ก����ก����ก������ !���"�� (�'���) *�"����������8"�������"�������������"� ���� �8"� '�"�����ก����)�ก#�� ก��, �8"� ���)�� �'�, ��ก����ก��!�� � �6ก�+�� 1� '������� ��0 (NGO) �/"��"��������������ก����ก����ก������ !���"��
1. Background of the Thai land-Malaysia Gas Separation Plant
Project
In 1979, the Thai and Malaysian
Governments signed a Memorandum of
Understanding (MoU), agreeing to
explore the possibilit ies to jointly
develop the newly found 7,250 square
kilometers JDA gas reserves. In 1990,
the two governments agreed to establish
the Malaysia-Thailand Joint Authority
(MTJA) to oversee, and plan joint
activities relating to, development of the
JDA. In 1997, the Petroleum Authority
of Thailand (PTT) (The name was
changed to “PTT Public Co. Ltd.,” from
October 1, 2001) and the Malaysian
state oil company Petronas signed a
Head of Agreement (HOA), agreeing to
share the benefits accrued from the JDA
equally. PTT and Petronas subsequently
established a joint corporate venture
company, the Trans Thai-Malaysia
(Thailand) Ltd., on February 4, 2000.
The proposed Trans Thailand
Malaysia (TTM) Project consists of the
construction and operation of a gas
pipeline, with offshore and onshore
sections, and a gas separation plant
(GSP). The first part of the pipeline will
consist of a 55 kilometers long pipeline
connecting the offshore Block A-18 and
Block B-17 gas reserves in the JDA.
The second section, 277 kilometers
long, will be laid from Block A-18 to
the GSP at Songkhla Province. The
third section of the pipeline will be laid
96.5 kilometers overland from the GSP
and will connect with the Malaysian
PGU III pipeline system (Prince of
Songkla University: 2002).
The proposed two-unit GSP near
the pipe landing area covering an area
of approximately 160 acres in village of
����������ก�� ��� �������
131
Taling Chan Sub-district and Sakom
Sub-district in Chana District and
Sakom Sub-district in Thepa District,
Songkhla is expected to cost US$ 260
million. It comprises two units each
with a natural gas processing capacity
of 425 mill ion cubic feet per day.
Cons t ruc t i on o f t he f i r s t un i t i s
scheduled to come on line in 2001 and
the second in 2004-2005. Products from
the GSP could be used for combustion
to generate energy or as feed materials
for petrochemical industries . The
Thai land-Malays ia GSP has been
designed to produce mainly liquid
petroleum gas and natural gas liquids,
which would be distributed in the five
southernmost provinces of Thailand and
the northern part of the Malaysian
Peninsular.
Acco rd i n g t o Mi n i s t r y o f
Science, Technology and Environment
of Thailand, (MOSTE) (At that times),
proclamation on “Types and sizes of
p ro j ec t s and ac t i v i t i es o f which
environmental impact statements must
be provided”, the Thailand-Malaysia
Gas Separation Plant Project is a large
s c a l e p r o j e c t f o r w h i c h a n
environmental impact assessment (EIA)
study must be undertaken prior to
construction. PTT, on behalf of the
Trans Thai-Malaysia (Thailand) Ltd.,
have therefore commissioned the Prince
of Songkla University to carry out these
EIA studies for the projects, starting
from December 1998, which will be
submitted to the Office of Natural
Resource and Environmental Policy and
Planning (ONEP) within MOSTE for
consideration and approval before
starting the proposed project (Prince of
Songkla University: 2000).
2. Public Participation in the EIA
Process
One of the most significant aspects of
E I A i n m a n y c o u n t r i e s i s t h e
participation of the affected public in
the envi ronmenta l impac t s tudy.
A c t u a l l y , t h e g o a l s o f p u b l i c
participation are to promote public
unders tanding and accep tance by
minimizing perceived impacts of the
project through education and open
discussion. In many countries with
democratic political traditions such as in
Canada and United States of America,
an opportunity for public involvement
in EIA has significantly led to the
successful protection of environment in
their countries.
Although it is widely accepted
in developed countries that the benefits
of stakeholder involvement in EIA
include development that delivers more
environmental and social benefits and
avoids conflict (Donnelly et al. in
����������ก�� ��� �������
132
Wood, C: 2003), however there is no
t r a d i t i o n o f c o n s u l t a t i o n a n d
part ic ipat ion in many developing
countries (Lee in Wood, C: 2003). The
EIA process can be considered to
c o n s i s t o f s e v e n s t a g e s : ( 1 )
identification of issues and impacts
(scoping), (2) conduction of baseline
s t ud i e s o f t h e env i ronmen t , ( 3 )
prediction and evaluation of impacts,
(4) mitigation planning, (5) comparison
of alternatives, (6) decision making
relative to the proposed action, and (7)
study documentat ion th rough the
prepara t ion o f an env i ronmenta l
as se s smen t (EA) o r E IS . Pub l i c
participation should be associated with
all seven stages for major undertakings
(projects, plans, programs, or policies)
(Canter , Mil ler , and Fairchild , in
Canter: 1996). If public participation is
to be effective in various stages of the
EIA process, the public participation
program must be carefully planned
(Canter: 1996).
The Governing Council of the
U n i t e d N a t i o n s E n v i r o n m e n t
Programme (UNEP) adopted goals and
principle of EIA as a guide for its
member countries in 1987. The relevant
principles relat ing to inter-agency
consultation and public participation are
as follow:
“Principle 7
Before a decision is made on
an ac t i v i t y, government
agencies, members of the
public, experts in relevant
disciplines and interested
groups should be allowed
appropriate opportunity to
comment on EIA.
Principle 8
The decision on any proposed
activity subject to an EIA
should be in writing, state the
reasons therefore, and include
the provisions, i f any, to
prevent, reduce or mitigate
damage to the environment.”
UNEP recommends that there
are 3 categories of participants who
should be involved in the EIA process:
(1) those who carry out and manage the
EIA; (2) those who can ‘contribute
facts, ideas or concern’ to the EIA
‘including scientists , economists ,
e n g i n e e r s , p o l i c y m a k e r s a n d
representatives of interested or affected
groups’; and (3) the project-approving
au t ho r i t i e s . The E IA Handbook
expresses the role of the public in the
EIA process in the following terms:
“The interaction between
people and their environment
is fundamental to the concept
of impact . Some form of
����������ก�� ��� �������
133
public participation in the
e n v i r o nm e n t a l i m p a c t
a s s e s smen t i s t h e mos t
reliable way of predicting the
impact of a project on people.
A responsible, interested and
p a r t i c i p a t i n g p u b l i c i s
important in environmental
management.”
Rajeswari (2000), emphasis on
the EIA process would therefore not be
complete without the involvement of all
r e l e v a n t p a r t i e s i n a r r i v i n g a t
determination of the best possible
option for a proposed activity.
Educating the public about a
project is an essential first step for all
public participation programs (ADB:
1997). A lack of an informed public
cannot make educated decisions about a
proposal action. The design of any
public participation should attempt to
identify the public concerned and take
the steps required to ensure their fullest
participation. According to Rajeswari
(2000), empahasis on the EIA process
would therefore not be complete
without the involvement of all relevant
parties in shald be arriving at
determination of the best possible
opinion for a proposed activity.
3. EIA and Public Participation in
Thailand
In Thailand, the hierarchy of laws is as
follows: (1) The Constitution, the most
recent being the 1997 Constitution; (2)
“Acts” passed by the Parliament; (3)
“Regulations” and “Notifications”
enacted by the respective Ministries.
EIA become a mandatory requirement
in Thailand effective in 1978, with an
amendment to the Environmental
Quality Act 1975. Following this, the
Ministry of Science, Technology and
Energy (former of Ministry of Science
and Technology and Ministry of
Energy) issued the Environment Quality
(Prescribed Activities) (Environmental
Impact Assessment) Order on 14 July
1 9 8 1 , wh i c h t o o k e f f e c t o n 2 7
September 1981. Only 10 types of
projects are required to submit EIA
reports prior to project approval by the
permi t t i ng agency. The Di rec to r
General of Environment subsequently
issued ‘A Handbook of Environmental
Impact Assessment Guidelines’ which
p rov i des f o r t h e p rocedu res f o r
conducting EIAs.
Nowad ays t h e p r e s c r i b e d
activities have been classified into 22
activities according to Ministry of
Science, Technology and Environment
(MOSTE) (at that times), proclamation
on “Types and sizes of projects and
activit ies of which environmental
impact statement must be provided prior
����������ก�� ��� �������
134
to project approval by the permitting
agency. There a re a lso seven
articles in the Constitution of 1997
which have secured the rights of public
and local authorities to participate in the
decision making process regarding
projects that may impact their living
conditions. However, to date, there has
still been no specific law to enable these
rights. Therefore, there are no set rules
as how the public could participate and
be heard before the proposed projects
take place. Consequently, there has still
been unsolved controversy and
problems in this country between
project proponents and opponents.
A Repor t of Human Rights
Situations in Thailand during 2001 –
2003, was presented by The National
Commi t t e e o f Human R igh t s o f
Thailand 2004, which indicated that
p u b l i c p a r t i c i p a t i o n r i g h t s i n
environmental management, rights in
development and public rights was
mo re d e c r e a s i ng . Ac co r d i n g t o
Matichon Newspaper, one reporter
reported as follows:
“…during the past five to ten
years, it was obviously seen
that an infringement of rights,
a result of large government’s
projects has become one
imp o r t a n t c o n t r o v e r s y
between government and the
pub l i c . Th e r oo t o f t h e
p r o b l em i s t h a t p u b l i c
p a r t i c i p a t i o n h a s b e e n
disregarded. Government
took no account of the effect
of the project on communities
and surrounded areas. This
led to the controversy and
confrontation between the
p r o j e c t ow n e r a n d t h e
community. As a result, a
problem and conflict grew
a n d h a s p o l a r i z e d the
community on this issue. An
opportunity to compromise,
consequently is closed down.
F u r t h e r m o r e , Thai
government did not convey
in fo rmat i on op en l y and
completely. A number of
complaints related to the
above infringement of rights
directed by the community at
the project owner through
government authorities
connected. The controversy
of Gas Pipe l ine and Gas
Separation Plant Thailand-
Malaysia, and the Power
Plant at Bor Nork and Hin
Krut are obvious instances.”
Majo r p rob l ems o f p ub l i c
part icipation in EIA process were
provided by Parichart (2000) in “Good
����������ก�� ��� �������
135
governance; Public participation and
process in environment”. According to
her there are eight problems of public
participation in Thailand which are as
the following:
“(1) p roblem of s teps in
public participation process
i n E I A – I n T h a i l a n d ,
cu rrent ly, pub l ic cannot
involve in all steps in EIA
s t u d y a n d t h e r e i s n o
transparently information to
convey to public including
mostly communication still
b e o n e w a y b e t w e e n
developer and public,
( 2 ) p r o b l e m o f b a s i c
p e r c e p t i o n o f p u b l i c ,
stakeholder, and involver –
There were controversies of
some doubt such as who has
rights to participate? And
w h a t i s l e v e l o f
participation?,
(3) problem of authority of
public participation – Who is
a u t h o r i t y i n p u b l i c
participation management?
C u r r e n t l y , C o n s u l t a n t
Companies and developers
are those who have to
manage public participation
by carring out the meeting in
o r d e r t o p r o v i n c e a n d
proposed site,
( 4 ) p r o b l em o f p u b l i c
participation system – The
l ack o f good sys t em fo r
public easily participate in
EIA study of interest groups
in proposed project,
(5) problem of access to
project information, and EIA
r epo r t s – T he ac ce s s t o
information and EIA reports
of the proposed project is
difficult to be provided by
developer,
(6) problem of technica l
capability in EIA and access
t o d a t a t o be se l ec t ed –
Majority of public couldnot
u n d e r s t a n d w h e n they
reviewed the EIA reports
because there were many
technical words in EIA, so
that has why public couldnot
comment it,
(7) problem of money and
time – The high costs of EIA
s t u d y w e r e o b s t a c l e i n
project proposal. Particularly
in Thailand, between 0.1% -
1.0% of all costs of project
proposal, as well as the time
over six to ten months to be
u s e d i n E I A s t u d y i n
Thailand,
(8) problem of perception
towards steps and scheme of
����������ก�� ��� �������
136
public participation -The lack
of knowledge of EIA process
and publ ic par t i c ipa t ion
process such as what is the
p a t t e r n o f p u b l i c
participation.”
4. Public Hearing of the Thailand-Malaysia Gas Separation Plant
Project
According to the Office of the Prime
Minister Order on the Hearing of Public
Opinions by a Conduct of Publ ic
Hearing 1996, a public hearing is a
gathering of opinions of those who are
concerned or affected by a project
w h i c h m i g h t h a v e i m p a c t s o n
environment, culture, occupations,
safety, and ways of life or which might
cause damages to a community or
society. The purpose is to assist a
government in its decision making on
the project. Below is sequent of events
as regard to the project:
On 14 September 1999, the
cabinet passed its resolution on the joint
venture of PTT and PETRONAS to
proceed its Thailand-Malaysia Gas
Pipeline and Gas Separation Plant
Projects. It also directed Ministry of
Industry to conduct a public hearing on
the projects.
On 17 Feb rua ry 2000 , Mr.
Suwat Liptapalop, Industry Minister
appointed a Public Hearing Committee
which consists of: (1). General Charan
Kullavanich (Chairman); (2). Mr. Wit
J e e r a p a t ; ( 3 ) . M r . P a i r o t e
Indharasirisawad; (4). Mr. Amporn
Duangpan; (5). Mr. Aziz Pitakkumpon;
(6). Mr. Udom Suppakit ; (7). Mr.
Wittaya Ngantawee; (8). Mr. Manat
Sagnuandeekul; and (9). Khunying
Tongtip Ratanarat.
On 29 July 2000, the first public
h e a r i n g w a s h e l d a t H a t Y a i
Municipality Hall, Hat Yai, Songkhla.
Since the f i r s t hear ing had been
disrupted by 2,000 opponents and had
to be ended, the Cabinet then directed
the Ministry of Industry to complete the
hearing by organizing the second public
h e a r i n g o n 21 Oc t o b e r 2 0 00 a t
Gymnasium (Suwannawong Building),
Jiranakorn Stadium, Hat Yai, Songkhla.
At that time, there were many of the
local opposition and local residents tried
to shut down and obstruct the public
hearing on the proposed project at that
area in Hat Yai. Consequently, the
violence erupted and some of project
opponents were injured and arrested by
polices. The public hearing, therefore
was carried out for only 25 minutes
before it had to be closed in exigency,
but the commit tee st i l l opened for
further opinions until 15 November
2000.
����������ก�� ��� �������
137
On 15 December 2000, The
Public Hearing Committee reported the
public hearing results to the Industry
Ministry.
On 12 January 2001, Mr. Suwat
Liptapanlop, Minister of Industry
appointed a panel to review the public
hearing results led by Office of the
Council of State Secretary-General, Mr.
Chaiwat Wongwattanasan, to review
legal issues and also to consider the
impacts the projects would have on the
coun t r y and t h e commun i t i es i n
different aspects such as environmental.
On 31 January 2001, the panel
handed Industry Ministry its report
saying that the public hearing results are
satisfactory and suggesting that the
results should be used to assist the
ONEP in considering the EIA report.
On 8 February 2001, Ministry of
Industry permanent secretary passed the
r epo r t t o PTT , TTM (Tha i l and )
Limited's shareholders, to proceed
accordingly.
On 22 February 2001, PTT
Board of Directors was informed of the
projects' status and passed its resolution
to pass the public hearing resul ts
together with the panel's comments and
suggestions to TTM (Thailand) Limited
to proceed accordingly.
On 28 February 2001, PTT
passed the public hearing results and the
panel's comments and suggestions to
TTM (Thailand) Limited to proceed
a c c o r d i n g l y . T h e c om p a n y i s
determined to apply those comments
and suggestions achieved by the public
hearings, which considered significant,
to the proceeding of the projects to
ensure the most benefits and the least
adverse effects to the country and the
communities.
5. December Violence
The situation was exacerbated when, on
t h e 2 0 D e c e m b e r 2 0 0 3 , t h e
communities organized a march to JB
Hotel, Hat Yai in Songkhla Province,
simply to submit a let ter to Prime
Min i s ter, T haks i n Sh i nn awa t r a ,
requesting him to review his decision
about the project. However, as they
gathered peacefully in front of the
police fencing, some were having
dinner with their children, while some
were praying to thei r God for the
success of their campaign, a group of
over a hundred policemen stormed
through the fence and brutally beat up
the gathered praying community. From
this incident, 12 NGO activists, students
and villagers are being prosecuted for
obstructing and attacking officers, a
claim that does not reflect what actually
����������ก�� ��� �������
138
happened during the time of the attack.
They were sent to jail with their bail
b e i n g d e n i ed . F i f t y c ommun i t y
members were injured.
There were widespread reactions
from both National and International
Human Rights inst i tutions, which
included the National Human Rights
Commission and the United Nations. It
h a s b e e n v i ew e d t h a t t h e T h a i
government has violated human rights
through the use of all forms of violence,
both physical violence and hiding
information from the public. This
nondisclosure of information conflicts
wi t h t h e 1997 Cons t i t u t i on t ha t
promulgates the freedom of people to
participate in all forms of development
as well as promulgates the freedom of
the local communities affected by large-
scale infrastructure and development.
F r o m t h e c o m m u n i t y ’ s
pe rspec t i ve on t he inc iden t t h a t
occurred in December 2002, Mrs .
Areeya Made, one of the community
leaders against the gas pipeline and gas
separation plant project expressed that
“We can no longer trust the government
and despi te the inciden t tha t has
happened, our position remains strong
that the project cannot go on as the
government is being unfair to treat us is
this way. It is clear that the government
has absolutely no interest in addressing
the problems of the poor and its way of
resolving conflicts with the community
is to ignore the community” (Sirisook:
2003).
6. Conclusion and Recommendation
Public Participation in EIA report
review can be accounted, as a new
occurrence in Thailand and its step and
action is still limited. Nowadays, public
participation in EIA of Thailand is still
no more than a rubbe r s tamp fo r
construction projects. The Thailand-
Malaysia Gas Separation Plant Project
is the first project that implemented the
public participation process in an EIA
study. But the result is far from success
because there was controversy and
confrontation between developer and
affected (groups such as the public and
villagers) in the proposed project site,
the EIA report of this project was
regarded as unacceptable.
As regards to the study team, the
EIA study was carried out by convening
a public meeting of the affected people.
The first meeting was convened before
a handle of social survey. The study
team convened monthly meeting of
Kamnans (Headpersons of Sub-district)
and vil lage headpersons in Chana
District in order to give information of
public participation in the EIA study
and ask for cooperation. The second
����������ก�� ��� �������
139
meeting was during February and
March 1999. The Study Team convened
public meeting of 5 Sub-district levels
(covering 7 Sub-districts) and a District-
level (Chana District).
The purposes of the meeting
were to (i) give information of the
project and its EIA study to the public,
(ii) get feedback from the local villagers
on the opinions, concerns, worries, and
suggestions of the project. To organize
the meetings, the study team cooperated
with Chairpersons of Sub-distr ict
Administration Organization. Every
effort was tried to encourage people to
join the meetings. However, only 30-70
villagers joined each meeting. The third
meeting was convened at the Chana
D i s t r i c t , o n J u n e 1 7 , 2 0 0 0 , t o
disseminate the result of the study to the
public. Approximately 200 participants
attended the meeting.
The study remarked that only
public meeting was employed to convey
the information of the EIA study and
get feedback from the public. Such
meeting are not effective enough for
c o n f l i c t r e s o l u t i o n a n d g i v i n g
information of the project and its EIA
study to people throughout the country
who were interesting and to more than
2,538 residents in three Sub-districts in
Chana in particular.
The study revealed that although
respondents had not been provided with
much detailed information from ONEP.
The a f f e c t ed peop l e a r ound t h e
proposed project site had some certain
degree of knowledge and perception of
public participation in the EIA study,
review and comment but they are not
enthusiastic to apply such knowledge
into action. Public participation should
be included in all steps of EIA studies.
In addition, all stakeholders should be
given the opportunities to participate in
the EIA process. They need more
encouragement from the government
and rela ted organizat ions in such
participation. So, the various forms of
information about the project need to be
given as much as possible.
Reference:
Abbas Pourgerami. 1991. Development and democracy in the the third world. USA: Westview Press.
Abu Bakar Jaafar.1978. A review of the proposed EIA procedure for Malaysia. National seminar on the environmental management and assessment,
UNEP/Department of
Environment, Petaling Jaya, 16-20 October 1978.
Baldwin, John H. 1985. Environmental planning and management.
Colorado: Westview Press
����������ก�� ��� �������
140
Barett, B. F. D. & Therivel, R.. 1991.
Environmental policy and impact assessment in Japan.
New York: Routledge,
Chapman, & Hall. Barrow, C.J. 1997. Environmental impact assessment: An introduction. London: A
member of the Hodder Headline
Group.
Biswas, A.K. & Qu Geping. 1987.
Guidelines environmental impact assessment for
developing countries. In
Biswas, A.K. & Qu Geping.
Environmental impact assessment for
developing countries. Vol. 19.
p. 191-218. London:
Tycooly Publishing.
Canter, L.W. 1996. Environmental impact assessment. Ed-2. USA:
McGraw-Hill, Inc.
Chaianan Samutwanit, Bawornsak
Uwanno, Pasuk Pongpaichit,
Wanchai Wathanasab,
Greenapan, R.B., Laxminarayan,
R., Kanengnit Sribuaim,
Parichat Siwarak, Datrat
Sukkamnert, Supakit
Nantawarakan, C. Beierle,
Thomas, Apichai Panthasem,
Pnas Tasneeyanon, Anan Kanchanapan,
Suthawan Satianthai. 2000.
Good governance; Public
participation and process in environment, ISEP/GSEI,
Bangkok, 18-19 March 2000.
Chris Kwan. 1997. Public Participation in Environmental Impact Assessment. Malaysian student law. April: 46-54.
Clark, B.D. 1993. The aims and
objectives of environment
impact assessment. In PADC Environment Impact Assessment and Planning Unit (Editor). Environment Impact
Assessment: 3-11. Boston:
Martinus Nijhoff Publishers.
Creighton, J.L. 1983. The use of value; public participation in planning process. In Daneka,
G.A. , Garcia, M.W. & Priscoli,
J.D. (editor.). Public
involvment and social impact
assessment; 1-10 Boulder,
Colorado: Westview Press.
Fagence, M. 1977. Citizen participation in planning.
Oxford: Pergamon Press.
Fanning, Odom. 1975. Man and his environment: citizen action.
New York: Harper & Row.
Glasson, J., Therivel, R. & Chadwick,
A. 1994. Introduction to environmental impact assessment: Principles and
����������ก�� ��� �������
141
procedures, process, practice
and prospects. Vol. 1. London:
UCL Press. Institute of Environmental Assessment.
1993. Quality Assurance in EIA – The Role of Government. Seminar Quality
Assurance in EIA, p. 1-4. Lawrence, D.V. 2003. Environmental
impact assessment: Practical solutions to recurrent problems. New Jersey: John
Wiley & Son, Inc. Mohd. Sayuti Sapeai. 1994. Public participation in environmental
impact assessment: Implementation in Malaysia eith empahasis on detailed EIA study report. Master
thesis. Universiti Kebangsaan Malaysia.
National Committee of Human Rights
of Thailand. 2004. The human rights situation in Thailand 2001 – 2003. Matichon,
1 August: 9.
Ortolano, L. & Shepherd, A. 1995.
Environmental Impact Assessment. InVanclay, Frank
& Bronstein, A.D.(Editor.).
Environmental and social
impact assessment. p. 3-30.
New York: John Wiley & Sons
Ltd. Pranee Pantumsinchai & Thongchai
Panswad 2003, Improvement of EIA process in Thailand.
Technical Report. Ministry of
Natural Resources and Environment, Thailand. Prince of Songkla University. 2002.
The Environmental Impact Assessment Study Report: The Thailand-Malaysia Gas Separation Plant Project. Songkhla: Prince of Songkla
University. Rajeswari Kanniah. 2000. Public
Participation in the Environmental Impact Assessment Process in Malaysia. The Malayan Law.
Vol. 3: cxxxiv-clx.
Roberts, R. 1995. Environmental Impact Assessment. In
Vanclay, Frank & Bronstein,
A.D.(Editor). Environmental
and social impact assessment. p.
221-246. New York: John
Wiley & Sons Ltd.
Sewell, W.R.D. & Coppock, J.J.
(Editor). 1977. Public participation in planning. London: John Wiley & Sons.
Sirisook 2003. Thai-Malay Gas Pipline Project and Community Rights Violation in Thailand. Forum News Vol.
16 No. 2 Aug-Sep. (online) http://www.apwld.org (13 July
����������ก�� ��� �������
142
2004). Taweewong Sribut. 1998. EIA;
Environmental impact assessment. Bangkok: Mind
Publishing.
Vanclay, F. & Bronstein, D.A. (Editor).
1995. Environmental and Social Impact Assessment.
Chichester: John Wiley & Sons
Ltd. Wathern, Peter (Editor). 1998.
Environmental Impact Assessment; Theory and Practice. United Kingdom:
Biddles Ltd.
Word Bank. 1993. Public Involvement in Environmental Assessment:
Requirements, Opportunities,
and Issues. Environmental
Assessment Sourcebook Update.
Washington DC: Word Bank.
Wood, C. 2003a. Environmental Impact Assessment in Developing Countries: An Overview. Conference on
New Directions in Impact
Assessment for Development:
Methods and Practice.
University of Manchester. 24-25
November. Wood, C. 2003b. Environmental
Impact Assessment: A Comparative Review. Ed- 2.
England: Pearson Education
Limited.
Yusuf J. Ahmad & Sammy, G.K. 1985.
Guidelines to Environmental Impact Assessment in
Developing Countries.
London: Hodder and Stoughton.
����������ก�� ��� �������
143